Temat 3.

Jan Kochanowski i jego twórczość.

I. Na rozgrzewkę.
Zadanie 1.
Uzupełnij luki w wyrazach, wstawiając odpowiednie litery.
W .....ycynie w 1530 roku urodził się .....an .....ochanowski, który stwo.....ył polsk..... poezję,
wyzwalaj....c ją z łacińskich wzor....w. Sławę zyskał ju..... za .....ycia i nie utracił do dziś. Poznajmy
więc losy poety.
Urodził się w średnio zamo.....nej rodzinie szlacheckiej, miał sześciu braci i pięć sióstr. Jego
ojciec, chocia..... posiadał pięć wsi, nie był w stanie opłacić zagranicznych studi....w dla swoich
synów. Dlatego .....ochanowski w wieku czternastu lat zapisał się na wydział sztuk
wyzwolonych .....kademii .....rakowskiej. P.....źniej wyjechał do .....łoch na uniwersytet w .....adwie.
P.....ebywał tam z p.....erwami ponad cztery lata, zyskuj.....c sławę oryginalnego poety łacińskiego.
Były to r.....wnie..... lata młodzieńczych podr......y, gdy zwiedził całą .....talię, statkiem udał się
do .....arsylii, p.....emie.....ył konno .....ancję i .....iemcy. To właśnie z tych wycieczek p.....ysłał
pierw.....y utwór po polsku, hymn „Czego chce..... od nas, Panie”.
Na wieść o śmierci matki w roku 1557 Jan Kochanowski powr....cił do kraju. Jeszcze rok
poświęcił studi..... we .....łoszech, a następnie w wieku t......ydziestu lat rozpoczął sł.......bę na
dworach .....olskich magnatów. Równocześnie w dziale spadkowym ot.....ymał połowę majątku
Czarnolas.
Pierw.....y polski wiersz Jana Kochanowskiego, kt.....rego datę powstania dokładnie znamy,
po.....odzi z roku 1561. Nosi tytuł „O śmierci .....ana Tarnowskiego”.
Dzi.....ki wpływom polskich magnat.....w, m.in. biskupa Myszkowskiego, .....ochanowski
dostał się do kancelarii królewskiej. Dw....r .....ygmunta .....ugusta skupiał najwybitniejszych
renesansowych artystów i myślicieli. .....ochanowski nawiązał z nimi ......ywe p.....yjaźnie, co
znalazło odbicie we „Fraszkach”. Te kr....tkie, .....artobliwe .....twory pisał p.....ez całe życie.
W 1562 roku poeta wydał w .....rakowie poemat „Zuzanna” wraz z .....ymnem „Czego
chce.... od nas, .....anie”.
W 1569 roku Kochanowski towa....yszył Zygmuntowi Augustowi podczas
podpisywania ....nii z .....itwą. Świadczy to, że poeta angażował się w sprawy kraju. Troskę o dobro
publiczne wyra.....ają te..... dwa poematy: „Zgoda” oraz „Satyr”.
Poetycka wielkość Ko.....anowskiego w pełni ujawniła się w „Pieśniach”. Głosił w nich
horacjańsk..... zasad..... carpe diem, czyli ciesz się ka.....dą chwil..... i pogodnie stawiaj czoła
przeciwności..... losu.
12 stycznia 1578 roku podczas uroczystości weselnych kancle....a Jana Zamoyskiego z
Krystyną Radziwiłł.....wną został wystawiony pierw.....y polski dramat wzorowany na traged.....

1
antycznej: „Odprawa posł....w greckich” Jana Kochanowskiego. W swej tw.....rczości
poeta .....armonijnie łączy wątki antyczne i biblijne, a świetna znajomość łaciny pozwoliła mu
tak.....e dokonać p.....ekładu psalm....w wydanych w 1579 roku.
Po ślubie z Dorotą Podlodowską Ko.....anowski osiada w Czarnolesie. Sielankę .....ycia
rodzinnego p.....erywa nieoczekiwana śmierć ukochanej c.....reczki, .....rszulki. Świat wartości poety
został zbu.....ony. Wyrazem wa.....ań, rozterek, ogromnego b.....l..... są „.....reny”. W ........................
.................................... (19) arcydziełach poł.....czył poeta p.....emyślenia filozoficzne i
ekspresję .....czuć.
Jan Kochanowski zmarł na atak serca 22 sierpnia 1584 roku w .....ublinie.
W .....roczystościa..... .....ałobnych wzi.....ł udział .....tefan .....atory.

Zadanie 2.
Na podstawie tekstu z zadania 1 wykonaj kalendarium życia i twórczości Jana
Kochanowskiego. Uporządkuj wybrane fakty i połącz je z właściwymi datami. NIE CYTUJ!
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

2
 II. Rozumiem, co czytam.
Przeczytaj tekst i wykonaj zadania 1.-5.
Jan Kochanowski (1530-1584)
Powszechnie uznany za najwybitniejszego polskiego poetę aż do czasów Adama
Mickiewicza i Juliusza Słowackiego. Jego twórczość wpłynęła na rozwój polskiej literatury
narodowej (od czasów poety po czasy współczesne).
Jan Kochanowski rozpoczynał karierę pisarską jako poeta łaciński, lecz najbogatsza i
najważniejsza jest jego twórczość w języku narodowym; mówi się o nim, że jest twórcą polskiego
języka poetyckiego. Rozmiłowany w kulturze antycznej, przyswoił literaturze polskiej wiele
gatunków literackich, m.in. tren, fraszkę i tragedię. Bliska mu była filozofia przejęta od
starożytnych, która głosiła: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”, a także
horacjańskie carpe diem – „chwytaj dzień: korzystaj z życia”. Opowiadał się za odkrywaniem
urody powszedniego życia. Już współcześni dostrzegali wielkość i mistrzostwo poetyckie
Kochanowskiego, a ponad czterysta lat obecności utworów w sercach Polaków świadczy o
wielkości jego poezji. Czytelnicy podziwiają jego kunszt poetycki, ale także koncepcję człowieka,
wyraźnie wpisaną w jego twórczość. Poeta zdawał sobie sprawę z wielkości dokonanego dzieła,
pisał bowiem:
I wdarłem się na skałę pięknej Kaliopy,
Gdzie dotychmiast nie było śladu polskiej stopy. (...)
A. Gis, Język polski. Podręcznik do kształcenia literackiego.

Kaliope – muza poezji, filozofii i retoryki, przedstawiana z tabliczką i rylcem.

Zadanie 1.
W którym wieku żył Jan Kochanowski? ............................
Jaką nazwę nosi ta epoka? ............................................................

Zadanie 2.
Wymień zasługi pisarza dla literatury polskiej.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 3.
Jaką filozofię życiową głosił w swoich utworach Jan Kochanowski? Odpowiedź zapisz w
formie zdania.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 4.
Co świadczy o wielkości poezji mistrza z Czarnolasu? Odpowiedź zapisz w formie zdania
pojedynczego rozwiniętego.
................................................................................................................................................................
Zadanie 5.
Dokończ poniższe zdanie, korzystając z przytoczonego w tekście cytatu. Skorzystaj z
przypisu.
Poeta zdawał sobie sprawę z wielkości dokonanego dzieła, ponieważ ...........................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

3
Przeczytaj tekst i wykonaj zadania 6.–10.
Jan Kochanowski najpełniej wypowiadał się w utworach krótkich, fraszkach, pieśniach,
trenach. (...) Przed Janem Czarnoleskim różni autorzy składali rymy po polsku, w tym Biernat z
Lublina i Mikołaj Rej, lecz w rymach tych nie było poezji, to jest nieuchwytnego czaru słowa. W
XVI wieku wierszowano powszechnie. Przekładano na mowę wiązaną fragmenty Biblii, opisy
bitew, sejmów, pogrzebów i straceń, morały, alegorie, porady rolnicze i obrazki z zajęć rodzinnych.
Mikołaj Kochanowski, brat Jana, też rymował. Zostawił po sobie Rotuły, prywatną książkę wierszy
domowych. Drugi brat, Andrzej, był ambitniejszy: udatnie przetłumaczył Eneidę Wergiliusza. Syn
Mikołaja, Piotr, kształcony w Padwie tak jak stryj Jan, zasłynął jako znakomity tłumacz Orlanda
szalonego Ariosta i Jerozolimy wyzwolonej Tassa.
Poznał się od razu na Janie z Czarnolasu Mikołaj Rej. Uznał poetycką wyższość nad sobą
Jana Kochanowskiego, po czym w Zwierzyńcu umieścił [temu poświęcony] ośmiowiersz (...).
Maciej Cisło, Wstęp [w:] Jan Kochanowski, Muza
Zadanie 6.
Jan z Czarnolasu wypowiadał się w utworach reprezentujących takie gatunki literackie, jak:
A) fraszka, pieśń, tren. C) tragedia i komedia.
B) epos, oda, elegia. D) opowiadanie i nowela.

Zadanie 7.
Pisarze współcześni Janowi Kochanowskiemu to:
A) Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki. C) Horacy i Wergiliusz.
B) Biernat z Lublina i Mikołaj Rej. D) Ariosto i Tasso.

Zadanie 8.
Które z wyrażeń nie odnosi się do poezji?
A) Nieuchwytny czar słowa. C) Mowa wiązana.
B) Składanie rymów. D) Sztuka pisania.

Zadanie 9.
Autorem „Rotuł” – zbioru wierszy domowych jest
A) Piotr Kochanowski, syn Mikołaja. C) Andrzej Kochanowski, brat Jana.
B) Mikołaj Kochanowski, brat Jana. D) Jan Kochanowski, syn Piotra.

Zadanie 10.
Mikołaj Rej uznał poetycką wyższość Jana z Czarnolasu, czemu dał wyraz w
A) „Jerozolimie wyzwolonej”. C) „Zwierzyńcu”.
B) „Orlandzie szalonym”. D) „Eneidzie”.

III. Zadania egzaminacyjne -„Fraszki”.

Fraszki pisał Kochanowski, podobnie jak pieśni, przez całe życie i przed śmiercią
przygotował je do druku. Wyszły w Krakowie w 1584 r. w Drukarni Łazarzowej i tylko ten
pierwodruk jest tekstem zgodnym z wolą autora. (...)
Powstawały fraszki – jak się rzekło – w ciągu całej z górą dwudziestoletniej działalności
poety, a w wydaniu z 1584 nie zostały ułożone chronologicznie, choć w pierwszej i drugiej księdze
przeważają teksty wcześniejsze, z okresu dworskiego pochodzące, w trzeciej zaś późniejsze. Sam
autor fraszek nie datował, ale często udaje się badaczowi wydedukować (...) [czas] powstania
utworu. W odróżnieniu od pieśni fraszki posługują się anegdotami, notują nazwiska bohaterów
zdarzeń i nazwiska adresatów, dzięki czemu z dużym przybliżeniem można nieraz odtworzyć czas
ich powstania.
Nie znaczy to jednak, że Fraszki są kroniką życia towarzyskiego czy własnego życia poety.
Przeżycie osobiste i zdarzenie autentyczne są tu, tak samo jak dziedziczone pomysły i motywy
literackie, współtworzywem refleksji. Zdolność obserwacji u Kochanowskiego jest dość rozległa,
4
wszakże nie dorównuje Rejowej. Istotna różnica w tym, że Kochanowski obserwowanej
rzeczywistości nadaje zawsze jakość estetyczną: wdzięku, ironii, żartu...
Fraszka znaczy: drobiazg, rzecz niepoważna, błahostka, a więc i niewielki, drobny utwór, i
utwór o temacie niezbyt poważnym. To dwojakie znaczenie słowa wygrywa autor zaraz na
początku zbioru. (...)
Jerzy Ziomek, Renesans.
anegdota – krótkie, zabawne opowiadanie z dowcipnym zakończeniem.

Zadanie 11.
Z pierwszego akapitu wybierz trzy fakty dotyczące pierwodruku „Fraszek”.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 12.
Odwołując się do tekstu, wypisz cechy różniące fraszkę od pieśni.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 13.
Wymień tematy składające się na treść „Fraszek” Jana Kochanowskiego.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 14.
Napisz tekst, który zostałby zamieszczony w słowniku jako definicja hasła fraszka.
fraszka - ................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................
Zadanie 15.
Uzasadnij pisownię wyrazów:
fraszka - .................................................................................................................................................
Fraszki - .................................................................................................................................................
Przeczytaj fraszki i wykonaj zadania 16.-27
Jan Kochanowski, „O żywocie ludzkim”
 
Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy,
Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy;
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,
Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy1.
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa;
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom2.
Jan Kochanowski, Fraszki. Wrocław 1998.
1
mieć na pieczy – dbać, troszczyć się, zabiegać o coś.
2
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom – schowają nas do worka jak marionetki, kukiełki po przedstawieniu.

5
Jan Kochanowski, „Na młodość” Jan Kochanowski „Na starość”
Jakoby też rok bez wiosny mieć chcieli, Biedna starości, wszyscy cię żądamy,
Którzy chcą, żeby młodzi nie szaleli. A kiedy przyjdziesz, to zaś narzekamy.

Jan Kochanowski, Poezje, Warszawa 1979.

Jan Sztaudynger, „Żona do męża”
Jeśli nie chcesz mojej zguby,
Daj mi banknot, ale gruby.
Jan Sztaudynger, Piórka prawie wszystkie, Kraków 2007.
Zadanie 15.
Dokończ poniższe zdanie – wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
Postać mówiąca uważa, że wszystko, co człowiek myśli i czyni, jest
A. istotne. B. ulotne. C. trwałe. D. płytkie.

Zadanie 16.
W którym przykładzie słowo fraszka znaczy to samo, co w utworze Jana Kochanowskiego O
ŻYWOCIE LUDZKIM? Wybierz właściwą odpowiedź spośród podanych.
A. Rozrzuconych parę strojów kobiecych, komnata pełna fraszek ładnych, lekkich i wonnych
zdawały się świadczyć, że tu niewiasta jakaś mieszka.
B. We wdzięcznych, dowcipnych fraszkach wypowiada Kochanowski szczerze, co czuje i myśli.
C. Był to bardzo ładny gabinet, błyszczący od zwierciadeł i napełniony mnóstwem kosztownych
fraszek.
D. Post, milczenie – wszystko fraszka, / Straży przy mnie nie postawi. / Ale potwór nie igraszka. /
Czart – nie Papkin go przystawi.

Zadanie 17.
Spośród podanych niżej powiedzeń wybierz to, którego sens jest zgodny z przesłaniem fraszki
O ŻYWOCIE LUDZKIM.
A. Używaj świata, póki służą lata.
B. Każdy ma to, na co sobie zasłużył.
C. Wszystko przeminie, sława nie zginie.
D. Wszystko głupstwo wobec przemijania.

Zadanie 18.
Oceń, czy poniższe informacje dotyczące utworu O ŻYWOCIE LUDZKIM są prawdziwe.
Wybierz T, jeśli informacja jest prawdziwa, lub N, jeśli jest fałszywa.
1. W utworze porównano człowieka do kukiełki. T N
Postać mówiąca, wypowiadając się w pierwszej osobie liczby mnogiej, pokazuje
2. T N
wspólnotę swojego losu i losu odbiorców wiersza.

Zadanie 19.
Tematem zacytowanego wyżej utworu Jana Kochanowskiego z pewnością nie jest:
A) życie ludzkie. C) miłość.
B) przemijanie. D) fraszka.

Zadanie 20.
W utworze „O żywocie ludzkim” podmiot liryczny:
A) rozpamiętuje swój ból. C) ukazuje tęsknotę.
B) manifestuje uczucia. D) snuje refleksję.

6
Zadanie 21.
Nastrój wiersza Jana z Czarnolasu określisz jako:
A) podniosły. C) smutny.
B) radosny. D) wesoły.

Zadanie 22.
Utwór Jana Kochanowskiego kończy się:
A) porównaniem ludzi do marionetek. C) ostrzeżeniem przed wrogiem.
B) przeciwstawieniem dobra złu. D) pochwałą życia.

Zadanie 23.
Według Kochanowskiego skłonność do zabawy jest u młodych ludzi cechą
A. rzadką. C. naganną.
B. typową. D. zaskakującą.

Zadanie 24.
Które przysłowie wyraża podobną myśl jak fraszka „Na starość”?
A. Kto sieje wiatr, ten zbiera burzę.
B. Przysłowie to stare: We wszystkim znaj miarę.
C. Czego się Jaś nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał.
D. Jeszcze się taki nie urodził, co by każdemu dogodził.

Zadanie 25.
Które zdanie informuje o cechach gatunkowych fraszek „Na młodość” i „Na starość”?
A. Są zwięzłe i dowcipne. C. Odnoszą się do życia człowieka.
B. Mają formę zdań wielokrotnie D. Zostały napisane przez Jana
złożonych. Kochanowskiego.

Zadanie 26.
Fraszka „Żona do męża” jest inspirowana słowami wypowiedzianymi przez postać
A. z „Krzyżaków” Henryka Sienkiewicza. C. z „Dziadów cz. II” Adama Mickiewicza.
B. z „Romea i Julii” Williama Szekspira. D. z „Zemsty” Aleksandra Fredry.

Zadanie 27.
W utworze oryginalnym zdanie ma postać: Jeśli nie chcesz mojej zguby,
A. nie zostawiaj mnie, o luby. C. kochaj mnie na zawsze, luby.
B. krrrokodyla daj mi, luby. D. smoka zabij dla mnie, luby.

7
Zadania egzaminacyjne - „Treny”
Przeczytaj „Tren VIII” i wykonaj zadania 25.-29.
 Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim!
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.
Tyś za wszytki mówiła, za wszytki śpiewała,
Wszytkiś w domu kąciki zawżdy pobiegała.
Nie dopuściłaś nigdy matce się frasować
Ani ojcu myśleniem zbytnim głowy psować,
To tego, to owego wdzięcznie obłapiając
I onym swym uciesznym śmiechem zabawiając.
Teraz wszytko umilkło, szczere pustki w domu,
Nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu.
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje,
A serce swej pociechy darmo upatruje.

Zadanie 25.
W „Trenie VIII” Jan Kochanowski opisuje dom za życia Urszulki i po jej śmierci. Taki zabieg
służy podkreśleniu
A) przygnębienia po śmierci dziecka.
B) pogodzenia się poety ze śmiercią córki.
C) buntu ojca przeciwko absurdalności śmierci.
D) ważnego dla poety systemu wartości religijnych.

Zadanie 26.
W „Trenie VIII” poeta zastosował zasadę kontrastu. Które z podanych wyrazów
przeciwstawnych nie odnoszą się do powyższego utworu?
A) Dźwięk – cisza. C) Ruch – spokój.
B) Prawda – kłamstwo. D) Radość – smutek.

Zadanie 27.
Który punkt wskazuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi w „Trenie VIII”?
A) Poeta – czytelnik. C) Podmiot liryczny – czytelnik.
B) Jan Kochanowski – podmiot liryczny. D) Jan Kochanowski – Urszula.

Zadanie 28.
Wyrazy „wszytki”, „psować”, „frasować” to archaizmy, czyli wyrazy
A) przestarzałe. B) zapożyczone. C) nowe. D) gwarowe.

Zadanie 29.
„Obłapiając” i „zabawiając” to imiesłowy
A) przysłówkowe. C) przysłówkowe współczesne.
B) przymiotnikowe. D) przymiotnikowe bierne.

8
Przeczytaj „Tren X” i wykonaj zadania 30.-39.
 Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała?
W którą stronę, w którąś się krainę udała?
Czyś ty nad wszytki nieba wysoko wniesiona
I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szczęśliwe
Wyspy zaprowadzona? Czy cię przez teskliwe
Charon jeziora wiezie i napawa zdrojem
Niepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu mojem?
Czy, człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze,
Wzięłaś na się postawę i piórka słowicze?
Czyli się w czyścu czyścisz, jesli z strony ciała
Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?
Czyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej była,
Niżeś się na mą ciężką żałość urodziła?
Gdzieśkolwiek jest, jesliś jest, lituj mej żałości,
A nie możesz li w onej dawnej swej całości,
Pociesz mię, jako możesz, a staw' się przede mną
Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną!

Zadanie 30.
Kto jest podmiotem lirycznym, a kto bohaterem lirycznym utworu?
................................................................................................................................................................

Zadanie 31.
Zacytuj jeden fragment wiersza, który nawiązuje do mitologii.
................................................................................................................................................................

Zadanie 32.
Napisz w 3 zdaniach, co czuje podmiot liryczny.
................................................................................................................................................................

Zadanie 33.
Wypisz z „Trenu X” dwa zdrobnienia i określ ich funkcję w utworze:
................................................................................................................................................................
przykłady zdrobnień
................................................................................................................................................................
funkcja w utworze

Zadanie 34.
„Tren X” to szereg pytań dotyczących miejsca pobytu Urszuli po śmierci. Wymień trzy
miejsca, w których zdaniem poety, może przebywać Urszulka.

1. ....................................................................................................................................................
2. ...................................................................................................................................................
3. ....................................................................................................................................................

9
Zadanie 35.
We fragmencie „Trenu X”: „Czyliś na szczęśliwe / Wyspy zaprowadzona?...” poeta nawiązuje
do:
A) Biblii. C) mitologii greckiej.
B) podania ludowego. D) filozofii greckiej.

Zadanie 36.
Wers „Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi się podziała” jest:
A) metaforą. C) anaforą.
B) alegorią. D) apostrofą.

Zadanie 37.
W utworze zostały zastosowane rymy:
A) krzyżowe. C) przeplatane.
B) okalające. D) parzyste.

Zadanie 38.
Który z podanych wyrazów jest archaizmem?
A) pierwej. C) napawa.
B) jakakolwiek. D) zrzuciwszy.

Zadanie 39.
Tren jest utworem o charakterze:
A) radosnym. C) żałobnym.
B) żartobliwym. D) religijnym.

Przeczytaj „Tren XII” i wykonaj zadania 40.-46.

10
Żaden ojciec podobno barziej nie miłował
Dziecięcia, żaden barziej nad mię nie
żałował.
A też ledwe się kiedy dziecię urodziło.
Co by łaski rodziców swych tak godne było.
Ochędożne, posłuszne, karne, niepieszczone,
Śpiewać, mówić, rymować jako co uczone;
Każdego ukłon trafić; wyrazić postawę,
Obyczaje panieńskie umieć i zabawę;
Roztropne, obyczajne, ludzkie, nierzewniwe,
Dobrowolne, układne, skromne i wstydliwe.
Nigdy ona po ranu karmie nie wspomniała,
Aż pierwej Bogu swoje moditwy oddała.
Nie poszła spać, aż pierwej matkę
pozdrowiła
I zdrowie rodziców swych Bogu poruczyła.
Zawżdy przeciwko ojcu wszytki przebyć progi,
Zawżdy się uradować i przywitać z drogi,
Każdej roboty pomóc, do każdej posługi
Uprzedzić było wszytki rodziców swych sługi.
A to w tak małym wieku sobie poczynała,
Że więcej nad trzydzieści miesięcy nie miała.
Tak wiele cnót jej młodość i takich dzielności
Nie mogła znieść; upadła od swejże bujności,
Żniwa nie doczekawszy! Kłosie mój jedyny,
Jeszcześ mi się był nie zstał, a ja, twej godziny
Nie czekając; znowu cię w smutną ziemię sieję!
Ale pospołu z tobą grzebę i nadzieję:
Bo już nigdy nie wznidziesz ani przed mojema
Wiekom wiecznie zakwitniesz smutnymi oczema.
Zadanie 40.
Kto jest podmiotem lirycznym, a kto bohaterem lirycznym utworu?
................................................................................................................................................................

Zadanie 41.
Napisz, do czego porównana jest bohaterka utworu?
................................................................................................................................................................
Zadanie 42.
Jakie pozytywne cechy przypisuje poeta dziecku. Wymień sześć. Nie cytuj.
................................................................................................................................................................

Zadanie 43.
Fragment wiersza: „Kłosie mój jedyny,
Jeszcześ mi się był nie zstał (...)” jest:
A) epitetem. C) anaforą.
B) apostrofą. D) onomatopeją.

Zadanie 44.
Nazwij uczucia podmiotu lirycznego. Wymień trzy.
................................................................................................................................................................

Zadanie 45.
Tren to gatunek liryczny wyrażający:
A) radość. C) żal.
B) obojętność. D) nienawiść.

Zadanie 46.
Postawa, stawiająca w centrum uwagi człowieka wraz z jego potrzebami duchowymi i
materialnymi, to:
A) egotyzm. B) nihilizm. C) humanizm. D) altruizm.

Przeczytaj tekst i wykonaj zadania 47.-48.

Pracowite, niezwykle płodne literacko lata czarnoleskie zostały zmącone tragedią, jaką dla
poety stała się śmierć ukochanej córeczki Urszulki, „wdzięcznej, ucieszonej, niepospolitej
dzieciny”. Jej to poświęcił Kochanowski cykl dziewiętnastu Trenów (1580) uznawanych za
najwyższe arcydzieło całej literatury staropolskiej, gdyż jako liryk – jedyny aż po romantyków –
umiał nadawać jednostkowemu przeżyciu walor ogólnoludzki. Przejmujące do dziś swą ludzką
wymową wiersze wskazują, jak pod wpływem nieszczęścia załamuje się cała dotychczasowa
postawa i filozofia poety, głoszącego, że człowiek naprawdę mądry i cnotliwy wszystkie burze
życia ma za „fraszkę sobie” i umie zachować „jednaką myśl tak w szczęściu, jako i w żałobie”.
Oczywiście nie byłby Kochanowski człowiekiem renesansu i humanistą, gdyby w końcowym,
najsłabszym zresztą artystycznie trenie, nie doszedł do hasła „Homo sum, humani nihil alienum a
me esso puto” („Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”) – co wyraził skrótowo,
mówiąc: „ludzkie przygody ludzkie noś”.
J. Kochanowski „Sobie śpiewam a Muzom...” (Od redakcji) PIW, Warszawa 1972
Zadanie 47.
Na podstawie Tekstu zaznacz w tabeli, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe. Wstaw
znak X w odpowiednie miejsca tabeli.
Prawda Fałsz
W pierwszym zdaniu wyraz „tragedia” został użyty w potocznym znaczeniu.
Dla autora tekstu Jan Kochanowski nie był tak wybitnym poetą jak późniejsi
romantycy.
Za fakt musimy przyjąć stwierdzenie autora, że Tren XIX jest najsłabszym
trenem pod względem artystycznym.
Słowa Jana Kochanowskiego w Trenie XIX: „ludzkie przygody ludzkie noś”
mogą być argumentem do tezy, że Kochanowski był człowiekiem renesansu.
Zadanie 48.
Na podstawie niżej przedstawionych obrazów zaznacz w tabeli, które zdanie jest prawdziwe.
Wstaw znak X w odpowiednie miejsca tabeli.

Stanisław Grocholski „Śmierć sieroty” (1879) Jan Matejko „Jan Kochanowski nad zwłokami Urszulki” (1862)

Prawda Fałsz
Obraz Stanisława Grocholskiego jest analogiczny do obrazu Jana Matejki.
Obaj malarze wykorzystali biały ubiór dzieci jako symbol niewinności i czarny
strój dorosłych jako symbol smutku i żałoby.

IV. Poezje Jana Kochanowskiego – ćwiczenia podsumowujące.

Cechą charakterystyczną epoki, w której żył Jan Kochanowski było, w przeciwieństwie do
poprzedzającego ją średniowiecza, zainteresowanie człowiekiem i życiem doczesnym. Rozum,
uczucia, moralność ludzka stanowiły przedmiot rozważań filozoficznych oraz częsty temat
utworów powstałych w tym okresie.
Jak nazywamy prąd umysłowy, który zajmował się tym zagadnieniem?
.................................................................

Zadanie 49.
Podane niżej utwory przyporządkuj do odpowiednich rubryk tabeli.
„O doktorze Hiszpanie”, „Na lipę”, „Na dom w Czarnolesie”, „Czego chcesz od nas, Panie”,
„Na zdrowie”, „Serce roście”, „Tren VIII”, „Wsi spokojna, wsi wesoła”.

Fraszka Pieśń Hymn Tren

15
Zadanie 50.
Podaj cechy wymienionych gatunków literackich:
fraszka - ................................................................................................................................................
pieśń - ....................................................................................................................................................
hymn - ...................................................................................................................................................
tren - .....................................................................................................................................................

Zadanie 51.
Podkreśl tytuły utworów będących pochwałą piękna natury:
„O doktorze Hiszpanie”, „Na lipę”, „Na dom w Czarnolesie”, „Czego chcesz od nas, Panie...”,
„Na zdrowie”, „Serce roście”, „Tren VIII”, „Wsi spokojna, wsi wesoła”.

Zadanie 52.
Podkreśl tytuły utworów wychwalających wartość życia rodzinnego:
„O doktorze Hiszpanie”, „Na lipę”, „Na dom w Czarnolesie”, „Czego chcesz od nas, Panie...”,
„Na zdrowie”, „Serce roście”, „Tren VIII”, „Wsi spokojna, wsi wesoła”.

Zadanie 53.
Podkreśl tytuły utworów wyrażających uwielbienie Boga i oddanie mu:
„O doktorze Hiszpanie”, „Na lipę”, „Na dom w Czarnolesie”, „Czego chcesz od nas, Panie...”,
„Na zdrowie”, „Serce roście”, „Tren VIII”, „Wsi spokojna, wsi wesoła”.

Zadanie 54.
Jaką koncepcję Boga przedstawia Kochanowski w hymnie „Czego chcesz od nas, Panie...”
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 55.
Dużą część dorobku Jana z Czarnolasu stanowią fraszki. W niektórych z nich poeta gani i
wyśmiewa ludzkie przywary. Podaj tytuły trzech takich utworów i napisz, jaki wady piętnują.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 56.
Jakie utwory wyrażają rozpacz, ból i bezsilność wobec śmierci? Z jakim wydarzeniem wiąże
się ich powstanie?
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

16
Zadanie 57.
Jakie wartości w życiu cenił Jan Kochanowski? Wypisz pięć, podając tytuły utworów, w
których o nich mowa.
a) ........................................................................................................................................................
b) ........................................................................................................................................................
c) ........................................................................................................................................................
d) ..........................................................................................................................................................
e) ..........................................................................................................................................................
Zadanie 58.
Które z wartości cenionych przez Kochanowskiego można uznać za aktualne dzisiaj. Wymień
je i uzasadnij swój wybór.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
Zadanie 59.
Napisz, z jakich utworów pochodzą następujące cytaty:

Szlachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz. ....................................................................................................

Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie,

Jako szczep najpłodniejszy w hesperyjskim sadzie. .................................................................

Dobra myśli, której nie przywabi,

Choć kto ściany drogo ujedwabi,
Nie gardź moim chłodnikiem chruścianym,
A bądź ze mną, z trzeźwym i z pijanym! ...................................................................................

Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!

Twoja łaska, twa dobroć nigdy nie ustnie.
Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi;
Jeno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twemi! .....................................................................

Pełno nas, a jakoby nikogo nie było... .........................................................................................

Zadanie 60.
Kto lub co jest adresatem apostrof w następujących utworach:
„Na zdrowie” .........................................................................................................................................
„Hymn do Boga” ...................................................................................................................................
„Na lipę” ................................................................................................................................................
„Tren VIII” ............................................................................................................................................

17
 V. Czas na wypracowanie!
Najważniejszą i zarazem najtrudniejszą formą wypowiedzi, którą musi posługiwać się
gimnazjalista, jest rozprawka. W niej piszący prezentuje swoje stanowisko wobec jakiegoś
zagadnienia i uzasadnia je. Formułując własną opinię, należy ją potwierdzić różnymi przykładami
z literatury, filmu i innych tekstów kultury. Praca powinna być konkretna, ścisła, logiczna, musi
zawierać dokładne i rzeczowe informacje. Napisanie rozprawki wymaga przygotowania:
zapoznania się z tematem oraz wyrobienia sobie jasnego poglądu w danej kwestii. W pracy należy
powołać się na wiarygodne źródła. Wnioski muszą wynikać z przedstawionych argumentów i
logicznie przeprowadzonych rozważań.
Budowa
Rozprawka jest tekstem spójnym i logicznie uporządkowanym. Ma trójdzielną
kompozycję i składa się ze wstępu, rozwinięcia i zakończenia.

WSTĘP – nawiązanie do tematu pracy, czyli ogólne rozpoczęcie, które wprowadzi

odbiorcę w zagadnienie;
teza – jasno i precyzyjnie sformułowany problem do omówienia wynikający z
tematu pracy. Wyrażona jest zdaniem oznajmującym.
lub hipoteza pogląd nie w pełni uzasadniony, zawierający przypuszczenie, wymagający
sprawdzenia. Ma najczęściej formę pytania.

ROZWINIĘCIE –
argumenty, czyli dowody na poparcie tezy, przykłady.

Każdy akapit powinien być precyzyjnie sformułowany: musi zawierać jeden argument, co
najmniej jeden przykład na jego poparcie oraz wniosek cząstkowy (konkluzję).

Argumenty muszą być trafnie dobrane, przemyślane i przedstawione w

logicznej kolejności. Każda myśl powinna łączyć się z poprzednią na zasadzie kontynuacji
lub zaprzeczenia. Należy zadbać o to, by cała praca ściśle dotyczyła tematu. Po napisaniu
każdego akapitu sprawdź, czy praca od niego nie odbiega.
Pamiętaj, aby posługiwać się przykładami literackimi tylko w takim zakresie,
w jakim wymaga tego temat pracy. Twoim zadaniem jest przedstawienie
swojego punktu widzenia, a nie opowiadanie o losach bohatera. Nie streszczaj utworu!

ZAKONCZENIE – podsumowanie jest potwierdzeniem przyjętej na

wstępie tezy lub sprecyzowanie stanowiska po przeanalizowaniu argumentów i
kontrargumentów. W tym miejscu musi znaleźć się wyraźny wniosek-opinia autora rozważań.

Styl.
a) język precyzyjny, jasny, konkretny, zrozumiały;
b) brak ozdobników (opisów, dialogów, porównań, metafor);
c) niedopuszczalne używanie słownictwa potocznego;
d) odzwierciedlenie w języku subiektywnego charakteru rozprawki, stosowanie czasowników
w 1 os. l. poj. (sądzę, uważam, chciałbym, jestem przekonana, nie mam wątpliwości),
a także zaimków (moim zdaniem, w moim przekonaniu);
e) spójność tekstu:
 logiczne uporządkowanie prezentowanych myśli;

18
  zastosowanie odpowiednich wyrażeń i zwrotów: przede wszystkim, zacznę od..., na wstępie,
z kolei, należy zwrócić uwagę, ponadto, zatem, z drugiej strony, jednakże, reasumując, z
moich rozważań wynika, z całą pewnością mogę stwierdzić, dochodzę do wniosku itp.
f) argumenty poparte cytatami z lektury lub wypowiedziami autorytetów w danej dziedzinie
(cytat trzeba ująć w cudzysłów, a przed nim lub po nim umieścić zdanie wprowadzające).

Sformułuj trzy argumenty dowodzące słuszności tezy, że twórczość Jana Kochanowskiego jest
realizacją maksymy Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”.
1. ...................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
2. ....................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
3. ....................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................
Do każdego argumentu dopisz przykłady utworów, które potwierdzą Twoje stanowisko.
1. .................................................................................................................................................
2. ....................................................................................................................................................
3. ....................................................................................................................................................
Napisz rozprawkę, w której uzasadnisz słuszność tezy, że twórczość Jana Kochanowskiego
jest realizacją maksymy Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

19
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

20
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................

21