Zagadnienia do sprawdzianu ze średniowiecza.

1. Nazwa (pochodzenie i znaczenie) i ramy czasowe (data i wydarzenia)

Nazwa epoko "średniowiecze" wywodzi się od łacińskiego zwrotu "media aetas" = "wieki średnie". Ramy
czasowe wiążą się z istotnymi wydarzeniami z zakresu historii powszechnej: upadkiem Cesarstwa
Zachodniorzymskiego (476 r.) oraz upadkiem Cesarstwa Bizantyjskiego (1453 r.)

2. Zagadnienia:
a. teocentryzm- pogląd sprowadzający wszystkie sprawy ludzkie do Boga, Bóg w centrum uwagi.
b. uniwersalizm- jednolitość epoki średniowiecza(podobna forma, język, filozofia, sztuka, itp.)
c. dydaktyzm- dążenie do kształtowania u kogoś postaw lub poglądów poprzez pouczanie go lub dawanie
wzorów do naśladowania.
d. anonimowość dzieł sztuki- dokonania artystyczne i naukowe najczęściej nie były sygnowane imieniem
twórcy, lecz pozostawały anonimowe, a to wszystko ku chwale Bożej
e. deesis- kompozycja w sztuce przedstawiająca 3 postaci, Jezusa, Maryję i Jana Chrzciciela.
f. pieta- w sztukach plastycznych przedstawienie Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Jezusa
Chrystusa.
g. hagiografia- dział piśmiennictwa religijnego, który obejmuje żywoty świętych, legendy z nimi związane
oraz opisy cudów.
h. historiografia – dział piśmiennictwa obejmujący gatunki historyczne.
i.literatura parenetyczna- to utwory piśmiennicze kształtujące i propagujące określone wzory
postępowania. Parenetyka średniowieczna miała na celu pouczenie i wychowanie ludzi.
j. symultanizm- polega na przedstawieniu kilku obrazów, zdarzeń rozgrywających się w tym samym
czasie, a w różnych miejscach.
k. Wzorce parenetyczne to wzory osobowe, postacie godne naśladowania, skupiające cechy wzorowe,
pożądane, idealne.
l. asceza/asceta – praktykowanie dobrowolnego wyrzeczenia się pewnych dóbr, wartości i aktywności
życiowych w celu osiągnięcia świętości, czystości i doskonałości duchowej oraz zbawienia.
m. scholastyka- średniowieczna filozofia chrześcijańska, charakteryzująca się wywodzeniem prawd z
dogmatów religijnych
n. franciszkanizm-wyznawanie idei głoszonych przez św. Franciszka z Asyżu
o. ubi sunt- gdzie są (ci, którzy byli przed nami); zwrot używany do wyrażenia tęsknoty za czasami
minionymi, poczucia marności świata, przemijania,
p. ars moriendi– motyw umierania w literaturze i sztuce średniowiecznej, częsty temat ikonograficzny.
Występuje on także jako ars bene moriendi, czyli sztuka dobrego umierania
r. danse macabre- taniec śmierci, to średniowieczna alegoria ukazująca wszechobecność oraz
uniwersalność śmierci.
s. miłość dworna i fatalna- ?
t. doloryzm- prąd w sztuce średniowiecza, obecny zwłaszcza w XIV i XV wieku, eksponujący kult Męki
Pańskiej i Matki Boskiej Bolesnej.

3. Cechy stylu romańskiego i gotyckiego w architekturze i sztuce wraz z przykładami

ROMAŃSKI
Główne cechy architektury:
1) Masywne, ale bardzo niskie budowle, często dość długie,
2) Małe okna bez szyb (czasem używano innego materiały, choćby pęcherzy zwierząt),
3) Ciosany kamień był budulcem,
4) Tym stylem budowano głównie:
- Budynki mieszkalne,
- Ratusze,
- Kościoły (które stanowiły zdecydowaną większość budowli stylu romańskiego ),
5) Funkcją stylu romańskiego była funkcja obronna.
Sztuki plastyczne
• malarstwo głównie ścienne, od XII w. tablicowe
• iluminatorstwo
• brak perspektywy i ograniczona paleta barw
• linearyzm (wyraziste kontury)
•rzeźba związana z architekturą
•ekspresja (nienaturalne pozy)
• zakłócone proporcje części ciała
• motywy fantastyczne i alegoryczne

GOTYCKI
Główne cechy stylu architektury:
1) Strzeliste, wysokie budowle,
2) Wielkie okna oraz szyby z pięknymi witrażami,
3) Czerwona cegła była używana jako budulec (mogła być też innego koloru np. białego),
4) Tym stylem budowano głównie:
- Zamki,
- Kościoły,
- Ratusze.
5) Funkcją stylu gotyckiego była funkcja " Bliżej Boga ", oznaczało to, że im kościół był wyższy tym ludzie
byli bliżej Boga.
Sztuki plastyczne
• malarstwo tablicowe | ottarzowe, witraże
•iluminatorstwo
• w malarstwie - smukle postacie, idealizacja, alegoryzm, ekspresyjność, żywe barwy.
•bogactwo szczegółów, początki perspektywy
• w rzeźbie - ekspresja gestów i mimiki, realizm, dynamika form

4. Archaizmy – definicja i podział

Archaizm leksykalny – słowo, które wyszło już z użycia.
Przykłady w Bogurodzicy: zbożny, przebyt, zwolena, dziela, gospodzin
Archaizm fleksyjny – słowo występuje w dawnej, nieobecnej już w polszczyźnie formie gramatycznej.
Przykłady w Bogurodzicy: zyszczy, spuści, Bogurodzica, dziewica, Maryja
Archaizm fonetyczny – dawne formy brzmieniowe słów.
Przykłady w Bogurodzicy: Krzciciela, sławiena
Archaizm słowotwórczy – słowo zostało utworzone od innego zgodnie z dawnymi zasadami
słowotwórczymi.
Przykłady w Bogurodzicy: bożyc
Archaizm składniowy – występowanie dawnego ukształtowania składniowego, np. szyku.
Przykłady w Bogurodzicy: twego dziela

5. Podaj cechy gatunkowe:

a. legenda
b. chansone de geste
c. romans rycerski
d. kronika

6. Wzorzec osobowy rycerza

Ideał rycerza polegał na tym, że musiał on być wierny Bogu, ojczyźnie, władcy i damie swego serca,
powinien być honorowy, odważny, szlachetny, sprawiedliwy, dbający o sławę oraz mężny. Musiał
posiadać ogromny szacunek dla kobiet i być gotowy do ochrony ich czci. Nigdy nie mógł się poddawać ani
uciekać z pola bitwy.

7. Poglądy filozoficzne św. Augustyna i św. Tomasza

NAUKA ŚW. AUGUSTYNA
1. Nawiązywał do filozofii Platona.
2. Świat dzieli się na dwie sfery: materialną i duchową.
3. Człowiek jest duszą uwięzioną w ciele.
4. Wszystko, co istnieje, powstało dzięki Bożej miłości.
5. Miłość to uniwersalna siła, która sprawia, że wszystko dąży do Boga.
6. Poznajemy przez miłość oraz intuicję, a także dzięki cudownemu oświeceniu przez Boga.
7. Wszystko, co stworzył Bóg jest dobre, stąd zło nie istnieje – jest nicością
8. Człowiek jest wolny, może odwrócić się od dobra i skierować ku nicości, czyli zło wynika zludzkiej
wolności.
9. Dzieje ludzkości to walka dwóch państw: państwa Bożego, które zamieszkują ludzie
cnotliwi,przeznaczeni do zbawienia, i państwa ziemskiego (diabelskiego), , w którym żyją
grzesznicyskazani na wieczne męki w piekle , ponieważ źle skorzystali z wolności.
NAUKA ŚW. TOMASZA
1. Nawiązywał do filozofii Arystotelesa.
2. Wszystko, co jest składa się z materii i formy.
3. Ciało to część materialna człowieka, dusza zaś to jego forma, czyli człowiek to połączenie duszyi ciała, a
nie sama dusza.
4. Człowiek poznaje dzięki rozumowi lub przez wiarę. Te dwa porządki poznania nie są sprzeczne,lecz
uzupełniają się nawzajem.
5. Rozum może pojąć wszystko, nawet Boga.
6. Wszystko, co istnieje jest hierarchicznie uporządkowane.

8. Znajomość treści omawianych utworów: Bogurodzica, Pieśń o Rolandzie, Kronika polska, DziejeTristana
i Izoldy, Boska Komedia, Żale Matki Boskiej pod krzyżem