Τι είναι Γεωµυθολογία;

Τι είναι Γεωµυθολογία;
Γεωµυθολογία:
Γεωλογική ερµηνεία της Μυθολογίας -Σχέση Γεωλογίας &
Μυθολογίας
Φυσικογεωλογικές συνθήκες κατά την µυθολογική περίοδο

Πολιτιστική ∆ιαδροµή του Homo sapiens

• Ιστορική περίοδος
• Προϊστορική περίοδος
• Παλαιότερη Προϊστορική =Μυθολογική περίοδος

Μυθολογική περίοδος
Ποια εποχή; Από τότε που εµφανίστηκε το γένος του ανθρώπου; Το γένος
Homo; Ή µόνον του Homo sapiens;
Θα ασχοληθούµε κυρίως µε την περίοδο του Homo sapiens – όχι του Homo
neanderthalensis.
Πολλές φορές οι µυθολογικοί ήρωες µπερδεύονται στο προϊστορικό γίγνεσθαι
που, αποδεικνύεται ότι είναι ένα πραγµατικό γεγονός. Παράδειγµα ο Τρωικός
πόλεµος και η Τροία.
Ποια είναι η Προϊστορική και ποια η Μυθολογική Εποχή.
Πότε αρχίζει η Μυθολογία;
Έχει αρχή; - Πότε;
Homo sapiens
Έχει τέλος; - Πότε;
Ποιο είδος ανθρώπου δηµιούργησε την Ελληνική Μυθολογία;
Homo sapiens (70.000 – σήµερα);
Homo neanderthalensis (250.000 – 25-30.000 π.α.σ.);
Ή Homo erectus;
Γιατί το ερώτηµα;
Homo neanderthalensis
Επειδή και τα τρία είδη έχουν βρεθεί στον Ελλαδικό χώρο.

Homo erectus
ΠΕ: Πρωτοελλαδική Εποχή, ΜΕ:
Μεσοελλαδική Εποχή, ΥΕ:
Υστεροελλαδική Εποχή, ΠΚ: ΑΠΟ ΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΣΤΟ ΝΕΟΤΕΡΟ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟ
Πρωτοκυκλαδική Εποχή, ΜΚ: Κλείσιµο
Μεσοκυκλαδική Εποχή, ΥΚ: ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ
1830 – σήµερα Φιλοσοφικών
ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Υστεροκυκλαδική Εποχή, ΠΜ: Σχολών (529 µ.Χ.)
Πρωτοµινωική Εποχή, ΜΜ: ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ 1453 – 1830
Μεσοµινωική Εποχή, ΥΜ:
Υστεροµινωική Εποχή. ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ 330 – 1453 Κατάργηση
Ολυµπιακών
ΕΠΟΧΗ ΣΙ∆ΗΡΟΥ Αγώνων
Εισαγωγή
Εισαγωγή ΡΩΜΑΪΚΗ 146 π.Χ. – 330 µ.Χ.
(393 µ.Χ.)
Ιστορική περίοδος
Προϊστορική ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ 323 – 146 π.Χ.
περίοδος
Παλαιότερη ΚΛΑΣΣΙΚΗ 480 - 323 π.Χ.
Ναυµαχία
Προϊστορική
=Μυθολογική ΑΡΧΑΪΚΗ 700 - 480 π.Χ. Σαλαµίνας
Ολυµπιακοί Αγώνες (480 π.Χ.)
περίοδος ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ 1.100 – 700 π.Χ.

ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΚΥΚΛΑ∆ΕΣ ΚΡΗΤΗ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ Γέννηση Αβραάµ

Έκρηξη Σαντορίνης
ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

ΕΛΛΑ∆Α (1986 π.Χ.)

ΕΠΟΧΗ

ΥΕ ΥΚ ΥΜ 1.600 – 1.070 π.Χ.

Κατακλυσµός ∆ευκαλίωνα Μυκηναϊκή
ΜΕ ΜΚ ΜΜ 2.100 – 1.600 π.Χ.
Κατακλυσµός
ΠΕ ΠΚ ΠΜ 3.200 – 2.100 π.Χ. Νώε ( ≈ 2105)
Άλλη εκδοχή
ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ 10.500 – ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ 6.500 – 3.200 π.Χ. (8.500 – 5.200 π.α.σ.)
ΠΡΟΚΕΡΑΜΙΚΗ 9.300 π.α.σ. Αδάµ (3761)
ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ 9.000 / 8.000 - 7.000 / 6.500 π.Χ. (11.00 – 8.500 π.α.σ.)
ΠΡΟΚΕΡΑΜΙΚΗ 12.000 –
10.500 π.α.σ. ΑΝΩΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ 35.000 – 12.000 π.α.σ.
Σέσκλο
ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ

ΜΕΣΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ 100.000 – 35.000 π.α.σ. (6880)

1.400.000 – Ύστερ. ΚΠ 0,3–0,1
Κατακλυσµός
ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ

100.000 χρόνια
Εµφάνιση Homo sapiens Απήδηµα εκ. χρόνια ∆άρδανου
στην κεντρική Ευρώπη ≈ 40 χιλ. Πετράλωνα 12000-10500
Μέση ΚΠ 0,7-0,3
χρόνια πριν ΚΑΤΩΤΕΡΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ π.Χ.
εκ. χρόνια
και στην Ελλάδα ≈ 70 χιλ.
χρόνια πριν Πρώιµη ΚΠ 1,4-0,7
Θεόπετρα
100.000
εκ. χρόνια

ΑΡΧΑΪΚΗ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ 2.500.000 – 1.400.000

Βασικά Ερωτήµατα
• Τι οδήγησε ένα λαό στην πολιτισµική έκρηξη του
5ου π.Χ. αιώνα?
Για πολλούς τα πάντα έχουν εισαχθεί. Π.χ.
• Τα µαθηµατικά από την Αίγυπτο
• Η γλώσσα (= ινδοευρωπαϊκή, Καζακστάν; Λίµνη
Αράλη; Ινδία; Β. Ευρώπη;)
• Η αστρονοµία από την Αίγυπτο
• Οι θεοί έχουν εισαχθεί από την Αφρική, π.χ. Μάρτιν
Μπέρναλ (Γουέσλι College, ΗΠΑ) η Αθηνά ήταν
µαύρη.
– Ο Σωκράτης επίσης
– Από τη Μεσοποταµία, από την Αίγυπτο, από
τους απόγονους του Αβραάµ.
– Οι Κρήτες ήταν Λίβυες.
– Ο Ποσειδών Λίβυος.
– Οι Λίβυες ή οι Πρωτολίβυες ή οι Πρωτοσηµίτες
και οι Χαµητικοί λαοί έδωσαν τα ονόµατα των
Ελληνικών ορέων, ποταµών, πρώτων
οικισµών, θεών, ηρώων. Οι ίδιοι µετάδωσαν τη
γλώσσα τους, τη θρησκεία τους, τον πολιτισµό
τους, την ευφυΐα τους και τη δραστηριότητά
Η ξύλινη πινακίδα από
τους κ.λπ., κ.λπ.
το ∆ισπηλιό της
Καστοριάς. Ηλικία: 5250
π.Χ.
Παράγοντες Πολιτισµικής Ανάπτυξης των Κοινωνιών

3 οµάδες παραγόντων που συνδέονται:

µε το γεωλογικό δυναµικό
µε το φυσικογεωγραφικό δυναµικό
µε το ανθρώπινο δυναµικό
 Ερωτήµατα που σχετίζονται µε τη Μυθολογία

Οι µυθικοί ήρωες είναι πραγµατικοί ήρωες, είναι ιστορικά πρόσωπα ή µυθικά

πρόσωπα;
Ο Οδυσσέας, ο Ηρακλής, ο Αχιλλέας και οι άλλοι τι είναι;
Τι είναι ο Μίνως και ο Ραδάµανθης;
Είναι ένας ή περισσότεροι Μίνωες;
Είναι ο Μίνως και ο Ραδάµανθης µυθικά πρόσωπα, δηλ. φανταστικά; Είναι
πραγµατικά παιδιά της Ευρώπης και του ∆ία;
• Τι είναι ο ∆ευκαλίων
• Τι είναι ο Νώε;
• Τι είναι ο Μωϋσής;
• Τι είναι ο Γκιλγκαµές;
• Τι είναι ο ∆αναός;
• Τι είναι ο Αδάµ και η Εύα;
• Τι είναι οι Τιτάνες και οι Κύκλωπες;
• Τι είναι ο Ποσειδών και ο ∆ίας;
Είναι µυθικά ή ιστορικά πρόσωπα δηλ. φανταστικά πρόσωπα ή υπαρκτά;
Πότε έζησαν;
• Ποιος είναι ο αρχαιότερος;
• Ποιος ο νεότερος;
• Είναι δυνατή η χρονική σύκριση;
• Ποιος είναι αθάνατος = Θεός;
 Τι είναι Μυθολογία;
Υπάρχουν πολλές απόψεις.

Μύθος = γέννηµα της φαντασίας του ανθρώπου - καµιά σχέση µε την

πραγµατικότητα.
= ενσάρκωση των φυσικών δυνάµεων.
Χρησιµεύει η Μυθολογία;
Στέφανος Κόµµητας: συγγραφέας και εκδότης της «Ελληνικής
Μυθολογίας»
«…και το µέγιστον χρησιµεύει εις την αλήθειαν της αγίας ηµών πίστεως
µανθάνωντας τας παραλόγους δοξασίες των παλαιών…» (Ελλήνων
προφανώς).

Συνεπώς, παράλογες δοξασίες όσα έλεγαν και πίστευαν όλοι οι Έλληνες!

Είναι όµως παράλογες δοξασίες;
 Ειδικότερα για Ελληνική Μυθολογία:
Αντιπροσωπεύει τους µύθους των Προ- ή Πρωτο-Ελλήνων, ή µόνον
των Ελλήνων;
Σύµφωνα µε τις επικρατούσες απόψεις:
Οι Έλληνες έφτασαν γύρω κάπου τη 2η χιλιετία π.Χ., αν έφτασαν!
Αν έφτασαν, από πού ήρθαν;
Πιο πριν, ποιοι οι κάτοικοι; Πελασγοί;
Μινύες;
• Ποιοι είναι; Είναι γηγενείς; Έχουν έλθει από αλλού; Από πού;
Τι είναι:
Ο Κυκλαδικός Πολιτισµός;
Ο Μινωικός Πολιτισµός; Ποιας εποχής; Πρώτο- ή Ύστερο-;
Ο Πολιτισµός της Λέρνας;
Ο Νεολιθικός, ο Μεσολιθικός;
Ανήκουν στον Ελληνικό, είναι Προελληνικοί ή Πρωτοελληνικοί
Πολιτισµοί;
Γεγονός: Τα όρια του µύθου και της πραγµατικότητας ασαφή.
Γενική παρατήρηση: ορισµένοι πραγµατικά πρόσωπα, άλλοι ΟΧΙ.
ΟΜΩΣ:όλα ή µάλλον ΣΧΕ∆ΟΝ ΟΛΑ ή ΟΛΟΙ κάτι αντιπροσωπεύουν.

Προσωπική άποψη: ΛΑΘΟΣ ότι η Ελληνική Μυθολογία είναι ωραίο

παραµύθι.
Ελληνική Μυθολογία
= η παλαιότερη ιστορία των λαών που έζησαν στον τόπο που
αργότερα ονοµάστηκε Ελλάδα
= Προϊστορία Πρώτο (Προ) Ελλήνων.
Πολλοί Θεοί ταυτίζονται µε φυσικά φαινόµενα. Π.χ.
• Γαία: Η µεγάλη Μάνα Θεών και ανθρώπων, Ωκεανών, Ορέων, Ποταµών
• Τιτάνες
• Γίγαντες
• Ο Νεφεληγερέτης Ζεύς;
• Ο Γεωσείστης Ποσειδών;
• Ο πόρθµιος, ο ίσθµιος, ο επιλίµνιος κ.λπ. Ποσειδών;
• Είναι παράλογη δοξασία ότι ο Ποσειδών δηµιουργούσε ισθµούς και
πορθµούς, λίµνες κ.λπ.;
 Μεγάλο τµήµα της Ελληνικής Μυθολογίας ταυτίζεται µε την
γεωλογική εξέλιξη του Ελλαδικού χώρου.
Άρα η Ελληνική Μυθολογία έχει και µία φυσικογεωλογική ή
γεωµυθολογική διάσταση.

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ:
Γεωµυθολογική διάσταση κυρίως, όπου συµµετέχουν θεότητες µέχρι την
4η Γενιά Θεών.
Συµµετοχή νεώτερων Γενεών Θεών περιστασιακή και βοηθητική.
Γεωµυθολογικές συνθήκες της
Εύβοιας και της Αττικο-Κυκλαδικής
περιοχής = µέρος των φυσικο-
γεωλογικών συνθηκών του ευρύτερου
Αττικο-Κυκλαδικού χώρου.

Παρουσιάζουν κάποιο ιδιαίτερο

ενδιαφέρον;

ΑΝΑΜΦΙΣΒΗΤΗΤΑ ΝΑΙ. Όχι µόνο γιατί

είναι το λίκνο του Αρχαιοελληνικού
πολιτισµού = ρίζες του Ευρωπαϊκού
- «δυτικού» πολιτισµού

Γιατί το φυσικο-γεωλογικό
περιβάλλον είναι το κύριο αίτιο για τη
δηµιουργία αυτού του πολιτισµού.

Φυσικο-γεωλογικές συνθήκες = τα
γεωλογικά και γεωγραφικά
χαρακτηριστικά µίας περιοχής.

Αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί ένας

παρόµοιος πολιτισµός δεν αναπτύχθηκε
ποτά στην ∆ανία, στο Βερολίνο ή άλλού
εκείνη την παλαιά εποχή;
Βασικό ερώτηµα: Οι φυσικο-γεωλογικές συνθήκες παραµένουν
σταθερές ή µεταβάλλονται ;

Με άλλα λόγια, το ανάγλυφο και το τοπίο γενικά έχουν παραµείνει ίδια

από την Παλαιολιθική Εποχή µέχρι σήµερα;
ΑΣΦΑΛΩΣ ΟΧΙ!: Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τις παράκτιες περιοχές (2,5
εκατ. χρόνια – 100.000 χρόνια πριν από σήµερα (π.α.σ.)).
ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΟΤΕΡΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ: στις ηπειρωτικές περιοχές, ιδιαίτερα
κατά τα τελευταία 100.000 χρόνια.

∆ιαπίστωση: Το σηµερινό παράκτιο τοπίο του Αιγαίου δεν έχει

οµοιότητες µε το παλαιότερο (αυτό των τελευταίων 20.000 ετών).
Κάποια από τα γνωστά νησιά δεν υπήρχαν κατά την παλαιότερη
µυθολογική περιόδο, π.χ. Πάρος, Θήρα, Μύκονος, Ρόδος, Αίγινα,
Σαλαµίνα κ.λπ.
ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
• Από πότε άρχισε το τοπίο της Αττικο-Κυκλαδικής περιοχής να µεταβάλλεται;
• Πότε απέκτησε ο Ευβοϊκός Κόλπος τη σηµερινή του µορφή;
• Πώς µεταβλήθηκε µέχρι αυτή τη σηµερινή µορφή;
• Ποια είναι τα κύρια αίτια αυτών των µεταβολών;
• Επηρέασαν αυτές οι µεταβολές την εξέλιξη του Αρχαιοελληνικού πολιτισµού;
• Και πολλά άλλα ερωτήµατα…
 Γεωλογικές συνθήκες :
Γεωλογική εξέλιξη – πετρωµατα
Τεκτονική
• Σεισµοί – ρήγµατα – κατακόρυφες + οριζόντιες µετατοπίσεις του
φλοιού και της λιθόσφαιρας
Ηφαίστεια
Ορυκτός πλούτος
• ∆οµικά υλικά – υπόγεια νερά– µεταλλεύµατα– φυσικά αέρια –
ενεργειακές πρώτες ύλες– διαφορετικά πετρώµατα – απολιθώµατα
κ.λπ., κ.λπ.
Φυσικο-γεωγραφικές συνθήκες
Κλίµα
Έδαφος
Ανάγλυφο
Ακτογραµµές – κατανοµή ξηράς και θάλασσας
Κατανοµή ορεινών όγκων και πεδιάδων
Υδρογραφικά δίκτυα – ποταµοί –λίµνες - υδροβιότοποι

ΕΡΩΤΗΜΑ:
Γιατί η γνώση των φυσικογεωγραφικών συνθηκών και µεταβολών παρουσιάζει
αυτό το ιδιαίτερο ενδιαφέρον;
Φυσικογεωλογικό καθεστώς ή δυναµικό =
Γεωλογικό + Φυσικό-γεωγραφικό καθεστώς και εξέλιξή τους.

1. ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ – ΓΕΩ∆ΥΝΑΜΙΚΟ

ΚΑΘΕΣΤΩΣ
Ηφαίστεια

Ηφαιστειακή δραστηριότητα συνάρτηση

γεωτεκτονικού καθεστώτος ή χηµισµός και
είδη ηφαιστειακών εκρήξεων

Σχέση µε κίνηση και θέση λιθοσφαιρικών

πλακών

Αποκλίνουσες πλάκες, π.χ. Ευρασιατική και Β.

Αµερικανική
Ηφαίστεια Αζορών – Ισλανδίας – Μεσο-
ωκεάνιες ράχες (Ατλαντίς ??)

Συγκλίνουσες πλάκες , π.χ. Αφρικανική και

Ευρασιατική – ηφαιστειακά τόξα

Στο µέτωπο σύγκρουσης ο Ελλαδικός

χώρος = Ελληνικό Τόξο – Ηφαιστειακό
Τόξο Αιγαίου
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΟ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ
ΚΑΘΕΣΤΩΝ Η/ΚΑΙ ∆ΥΝΑΜΙΚΟ

Οι κάτοικοι του Αιγαιακού και Περιαιγαιακού χώρου υπήρξαν

µάρτυρες σεισµών, ηφαιστειακών εκρήξεων, κατακόρυφων κινήσεων
του γήινου φλοιού, επικλύσεων και αποσύρσεων της θάλασσας,
καταπτώσεις βράχων, tsunami κ.λπ. από τότε που
πρωτοεµφανίστηκε το γένος Homo (habilis, erectus,
nenaderthalensis και κυρίως ο Homo sapiens) κατά τα τελευταία
70.000 χρόνια (περίπου).
70.000 – (≈) 12.000 τροφοσυλλέκτης.
Μετά το 12.000 τροφοπαραγωγός.
 2. ΦΥΣΙΚΟ & ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ∆ΥΝΑΜΙΚΟ
(Κλίµα- Έδαφος– Ανάγλυφο – Κατανοµή ξηράς και θάλασσας)

Το Κλίµα
Σηµαντικότερα στοιχεία του κλίµατος ενός τόπου
Θερµοκρασία (µέση ηµερήσια, µηνιαία, ετήσια)
Βροχοπτώσεις (µηνιαίες, ετήσιες κλπ.)
Ηλιοφάνεια
Άνεµοι
και άλλα
Το κλίµα ενός τόπου εξαρτάται από
Το γεωγραφικό πλάτος
Το υψόµετρο
Την απόσταση από την θάλασσα
Τα ατµοσφαιρικά συστήµατα

Το κλίµα της Γης συνολικά εξαρτάται από την ηλιακή

ενέργεια
Η ηλιακή ενέργεια δεν είναι σταθερή σε βάθος χρόνου ⇒ το
κλίµα δεν είναι σταθερό.
 Κλιµατικές µεταβολές

ΚΛΙΜΑ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

Το κλίµα µεταβάλλεται = πολύ σηµαντικό αλλά όχι

τόσο γνωστό ⇒ ∆εν λαµβάνεται υπόψη

Μέθοδοι προσδιορισµού παλαιοκλίµατος ⇒ Πολλές

(παλαιο-θερµοκρασίας + παλαιο-υγρασίας)
Θα αναφέρουµε µόνο τρεις:
Παραγένεση αργιλικών ορυκτών σε
παλαιοεδάφη (παλαιοεδαφολογία ⇒ παλαιο-
υγρασία + παλαιο-θερµοκρασία)
Ανάλυση γυρεόκοκκων
Σχέση 180/160: Μετρήσεις από κελύφη θαλάσσιων
µικροοργανισµών
 Κλιµατικές µεταβολές

Μεταβολές κλίµατος

Γνωστό από παλιά ότι µεταβάλλεται

Μέχρι πριν µερικές 10ετίες δεχόµασταν:

4 παγετώδεις περίοδοι (Τεταρτογενές, τελευταία 2 εκατ. χρόνια)

(Günz – Mindel – Riss – Würm)
4 µεσοπαγετώδεις περίοδοι

Σηµερινές απόψεις: Πέραν αυτών και άλλες περίοδοι - κύκλοι

 Κλιµατικές µεταβολές

Με βάση τις προηγούµενες µεθόδους διαπιστώνεται:

Περιοδική µεταβολή θερµοκρασίας + υγρασίας (βροχοπτώσεις)
 Παρατηρήσεις από τα γραφήµατα-Συµπεράσµατα
Κλιµατικές µεταβολές
Περιοδική µεταβολή της θερµοκρασίας και των
βροχοπτώσεων κατά τη διάρκεια του
Τεταρτογενούς (τελευταία 2 εκατοµ. χρόνια)
Κατά τις περιόδους χαµηλών θερµοκρασιών =
Παγετώδεις περίοδοι, π.χ. µεταξύ ≈ 70.000
χρόνια π.α.σ. και 18.000 π.α.σ.
Κατά τις περιόδους υψηλών θερµοκρασιών =
Μεσοπαγετώδεις περίοδοι = Υποχώρηση
Παγετώνων, π.χ. µεταξύ 130.000 and 11.500
π.α.σ.
Τελευταία Μεσοπαγετώδης περίοδος ⇒ 18.000
πα.σ. - σήµερα
Μεταξύ 6.000 πα.σ. και 4.000 π.α.σ. = Κλιµατικό
Optimum Ολοκαίνου (4.000 – 2.000 π.Χ.)

Κλιµατικό Optimum
Μεσαίωνα
Πρώιµο
Κλιµατικό Optimum
 Επιπτώσεις κλιµατικών µεταβολών
Τροχιά και περιστροφική κίνηση της
Γης

Τεκτονικά Βιογενή
Αίτια Αίτια
Ηλιακή Ενέργεια

Ωκεανογραφικά Κλιµατικές Μεταβολές Albedo

Συστήµατα

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Στην Ατµόσφαιρα Στους Ωκεανούς Στην Ξηρά

• Κυκλοφορία • Κυκλοφορία -ρεύµατα • Ισοστατικές Προσαρµογές

• Θερµοκρασία • Αλµυρότητα • Αυξοµείωση Ηπειρωτικών Παγετώνων
• Βροχοπτώσεις • Θερµοκρασία • Σεισµική ∆ραστηριότητα
• Νέφωση • Βιοχηµική ∆ράση • Μετανάστευση Βιοσυστηµάτων (Στέπες,
• Καταιγίδες • Στάθµη της Θάλασσας Τούνδρα, Τάιγκα, ∆άση κτλπ.)
• Χηµική Σύνθεση • Μετατόπιση των Ακτογραµµών • Αυξοµείωση της Έκτασης των Ερήµων
• Κατανοµή Οργανισµών • Εδάφη: Είδος και ταχύτητα σχηµατισµού τους
• Αυξοµείωση των Πάγων • Γεωγραφική κατανοµή και µέγεθος Λιµνών
• Γεωγραφική κατανοµή και ∆έλτα
Υγροβιότοπων
• Παροχές ποταµών και ιζηµάτων
• Ροή Υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα και
µεταβολές υπόγειας στάθµης
• Παροχές και γεωγραφική κατανοµή των
Πηγών
• Έκταση και όρια παγωµένων Εδαφών
(Permafrost)

Θα αναφερθούµε σε µερικές από αυτές τις επιπτώσεις, π.χ. η

θερµοκρασία στις θάλασσες σε συνδυασµό µε την κατανοµή
ξηράς.
 Επιπτώσεις στους Ωκεανούς
Εξάπλωση παγετώνων γύρω στο 18.000 π.α.σ.
Τα σηµαντικότερα κέντρα
παγετώνων κατά το
Πλειστόκαινο

Όγκος και ισοδύναµο πάχος στήλης ύδατος των κυριότερων ηπειρωτικών παγετώνων,
παγετώνων,
κατά την παγετώδη περίοδο και τη σύγχρονη εποχή
Παγετώδης περίοδος Σύγχρονη εποχή

Ισοδύναµο Όγκος Ισοδύναµο πάχος

Όγκος παγετώνων Ποσοστό % Ποσοστό %
Παγετώνες πάχος στήλης παγετώνων στήλης ύδατος (m.)
(x 10 6 km 3 ) παγκοσµίως παγκοσµίως
ύδατος (m.) (x 10 6 km 3 ) (b)
(a)

Ανταρκτική 37,7 104,3 40 – 56 27,9 – 29,3 77,2 – 81,1 90 – 91

Γροιλανδία 2,9 – 5,6 8,0 – 15,5 4 – 6 2,5 – 3,0 6,9 – 8,3 8 –9
Β. Αµερική 18,0 – 36,7 49,8 – 101,6 27 – 39
Ευρασία 8,2 – 14,3 22,7 – 39,6 12 – 15
Άλλοι 0,2 0,6 1
ΣΥΝΟΛΟ 66,8 – 94,3 184,8 – 261,0 100 30,6 – 32,5 84,7 – 90,0 100
 Επιπτώσεις κλιµατικών µεταβολών
Παγετωνο-ισοστατικές κινήσεις

Ελάττωση θερµοκρασίας ⇒ δέσµευση νερού σε παγετώνες ⇒ ελάττωση υδάτων

ωκεανών ⇒ ταπείνωση στάθµης θάλασσας ⇒ υποχώρηση θάλασσας = απόσυρση
θάλασσας ⇒ αύξηση ξηράς

Το αντίθετο θα συµβεί αν ανέβει η θερµοκρασία ⇒ ανεβαίνει η στάθµη της θάλασσας

αφού οι ποσότητες της υγρής φάσης αυξάνουν = παγετωνο-ευστατικές (ή
κλιµατοευστατικές) κινήσεις.
Άνοδος και κάθοδος = κλίµα

Παλαιογεωγραφικές –
παλαιοκλιµατικές –
εδαφολογικές συνθήκες στην
Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη:
(a) κατά την τελευταία παγετώδη
περίοδο, και
(b) κατά την τελευταία
µεσοπαγετώδη περίοδο.

(a) (b)
 Επιπτώσεις κλιµατικών µεταβολών
Κλιµατο-ευστατικές κινήσεις
Μεταβολές της στάθµης θάλασσας
Στάθµη της παγκόσµιας
θάλασσας κατά προσέγγιση
Approx:
7.500 – 6.800 B.P. ≈ -10 m.
9.000 – 6.800 B.P. ≈ -15 m.
9.400 – 7.300 B.P. ≈ -20 m.
9.800 – 7.700 B.P. ≈ -25 m.
10.200 – 8.200 B.P. ≈ -30 m.
11.300 – 8.500 B.P. ≈ -35 m.
10.000 – 9.000 B.P. ≈ -40 m.

11.400 – 10.000 B.P. ≈ -45 m.

12.200 – 11.400 B.P. ≈ -49 m.
13.000 – 12.200 B.P. ≈ -52 m.

13.500 – 13.000 B.P. ≈ -57m.

13.800 – 13.500 B.P. ≈ -61 m.

14.000 – 13.800 B.P. ≈ -67 m.

18.000 ΒΡ 14.700 – 14.000 B.P. ≈ -73 m.

Στάθµη Θάλασσας ≅ - 125 m. µε- 150 m? 15.000 – 14.700 B.P. ≈ -94 m.

16.000 – 15.000 B.P. ≈ -100 m.
17.000 - 7.000 ΒΡ
18.000 – 16.000 B.P. ≈ -115 m
Ανύψωση µε υ ≅ 1 έως 4-5 cm/έτος
18.000 B.P. ≈ -125 / -150 m.
1 – 5 m/αιώνα
Έδαφος + κλίµα = δύο σηµαντικότεροι παράγοντες στην
ανάπτυξη πολιτισµού.
Καλό έδαφος + ευνοϊκό κλίµα + νερό = ανάπτυξη γεωργίας
– σηµαντικό:
i. Για τον τροφοσυλλέκτη Homo sapiens
ii. Για τη µεταβατική περίοδο από το στάδιο τροφοσυλλογής προς την
τροφοπαραγωγή
iii. Για την πολιτιστική εξέλιξη (= Νεολιθική µέχρι και την βιοµηχανική
περίοδο

Αιγαιακός και Περιαιγαιακός χώρος: ο πλέον ευνοηµένος

χώρος κατά τις παγετώδεις περιόδους.
Οι θερµοκρασίες της επιφάνειας της θάλασσας της Μεσογείου κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της
τελευταίας παγετώδους περιόδου (≈ 18.000 χρόνια πριν από σήµερα). (1) Κατά τη διάρκεια του
χειµώνα, (2) Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.
 Η υποχώρηση των παγετώνων στον Β.
Ατλαντικό

Παλαιογεωγραφικές – παλαιοκλιµατικές – εδαφολογικές

συνθήκες στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη κατά την
τελευταία παγετώδη περίοδο
 Επιπτώσεις κλιµατικών µεταβολών
Κλιµατο-ευστατικές κινήσεις

10.000 ΒΡ = Αρχή Ολοκαίνου

Αρχή κυριαρχίας ανθρώπου
• θερµοκρασία ≅ σηµερινή
• καθυστέρηση ανύψωσης στάθµης
θάλασσας
• 30 - 40 m χαµηλότερα

8.000 ΒΡ = 20-30 m χαµηλότερα

6.000 - 4.500 ΒΡ (4.000 - 2.500 π.Χ.)

Κλιµατικό Optimum
στάθµη θάλασσας λίγο ψηλότερα
 ΠΕΡΙΠΟΥ 12.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ –
ΠΕΡΙΠΟΥ 18.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ
ΑΡΧΗ ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟ∆ΟΥ.
ΠΕΡΙΟ∆ΟΥ.

ΠΕΡΙΠΟΥ 10.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ ΠΕΡΙΠΟΥ 7.000 ΧΡΟΝΙΑ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΣΗΜΕΡΑ–
ΣΗΜΕΡΑ–
– ΜΕΣΟΛΙΘΙΚΗ Η ΠΡΟΚΕΡΑΜΙΚΗ (?) – ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟ∆ΟΣ
 12.500 ΒP
-70 m.

5.500 BP- ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ

Άνοδος στάθµης της θάλασσας = Σχετική βύθιση παράκτιων
περιοχών = επίκλυση = µόνιµες πληµµυρικές καταστάσεις.
Ρυθµός επίκλυσης:
i. ∆ιαφορετικός από περιοχή σε περιοχή, ανάλογα µε τη
µορφολογία = από µερικά µέτρα/έτος µέχρι πολλές εκατοντάδες
µέτρα/έτος.
ii. Ανάλογα µε την ταχύτητα τήξης ⇒ ταχύτητα αύξησης
θερµοκρασίας ⇒ µέχρι ≈ 5 cm/έτος (maximum)
Αποτέλεσµα:
Ένα καθεστώς µόνιµων πληµµυρικών καταστάσεων των
παράκτιων περιοχών.
Οι κάτοικοι των περιοχών αυτών υπέφεραν – οι καταστροφές
ήταν τεράστιες.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: Ο Homo sapiens της Αν. Παλαιολιθικής – Μεσολιθικής εποχής,
που ζούσε σε περιοχές υπό πληµµυρικό καθεστώς, πίστευε ότι για όλες αυτές τις
µεταβολές ήταν υπεύθυνοι κάποιοι πολύ ισχυροί Θεοί = κάποιοι “κακοί”, αλλά
πολύ δυνατοί Θεοί, όπως οι Τιτάνες, οι Γίγαντες κ.λπ. = Φυσικο-γωλογικές
δυνάµεις.
Γιατί Θεοί; Αφού µαζί τους υποφέρουν και οι αρχηγοί τους = οι πιο δυνατοί της
φυλής τους, όπως βασιλιάδες, µάγοι κ.λπ.
Αυτοί οι «κακοί» Θεοί δραστηριοποιήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια των κλιµατικών
µεταβολών, δηλ. µεταξύ του 18.000 και του 6.000 π.α.σ.(= Κλιµατικό Optimum
Ολοκαίνου).
Κατά την ίδια περίοδο ο Άνω Παλαιολιθικός κάτοικος του Αιγαιακού χώρου
προσευχόταν στους Θεούς της 4ης Γενεάς (∆ίας, Ποσειδών, κ.λπ.) να τον
βοηθήσουν οι «καλοί» Θεοί – Προστάτες του.
Μετά την κλιµατική σταθεροποίηση, 6.000-4.000 χρόνια π.α.σ. (4.000-2.000
χρόνια π.Χ.), οι “κακοί” Θεοί νικήθηκαν από τους «ευεργέτες» Θεούς, κυρίως
τους Ολύµπιους (=4η Γενεά και νεότερες).
Από τότε και µετά, ο ανταγωνισµός µεταξύ των Θεών του Ολύµπου αφορά µία
«ανακατανοµή» της δικαιοδοσίας των Θεών. Στις νέες κλιµατικές συνθήκες οι
άνθρωποι χρειάζονται περισσότερες βροχοπτώσεις (ξηρές περίοδοι), ο ∆ίας
αντικαθιστά τον Ποσειδώνα.
 Αυτά όσον αφορά το κλίµα, τη θάλασσα και τις ακτογραµµές. Όµως:
Τι γινόταν την αντίστοιχη περίοδο στην περιοχή που ήταν τότε ξηρά;
Τι γινόταν στην Όθρυ, τον Παρνασσό και την Οίτη;
Πότε οι κοιλάδες στις πλαγιές των ορέων;
Πότε διαµορφώθηκε ο Σπερχειός, ο Ασωπός, ο Εννιπεύς, ο Πηνειός κλπ;
Πότε ο Ίναχος;
Γιατί ο Σπερχειός, ο Ίναχος και άλλοι 3000 ποταµοί είναι θεοί όπως ο
Ασωπός, ο Πηνειός, ο Αχελώος, ο Στρυµών αλλά και ο Νείλος και ο
Ροδανός και πολλοί άλλοι;

Σηµαντικό: Γιατί τα όρη και οι λίµνες δεν έχουν θεοποιηθεί.

• Απεναντίας, οι περισσότεροι ποταµοί είναι θεοί, ίδια γενιά µε τους

6 µεγάλους θεούς της 4ης γενιάς ⇒ ίδια περίοδος ≈ µετά τους
Τιτάνες.
Ονόµατα που ακούγονται εδώ:

Μαλλιακός Κόλπος
Όρθρυς ή Όθρυς
Οίτη – Γκιώνα – Παρνασσός
Ανθήλη
Ηρακλής – Λίχας – Λιχάδες νησιά – Λίχας ακρωτήρι
Πελασγία – Πελασγός
∆ευκαλίων και Πύρρα
Τιτάνες και Τιτανοµαχία
Φθίος
Έλλην – Ελλάδα πόλις
Μελίτη Φθίας
Εύβοια – Ευβοϊκός
Λοκρίς
Σπερχειός, Ίναχος, Ενιππέας κλπ.

Ας τα ταξινοµήσουµε και ας δούµε ποια σχέση µε την φυσικογεωλογική εξέλιξη

της περιοχής.
Παρατηρήσεις:

Ο Ξούθος εκδιώκεται από τη Θεσσαλία.

Καταλήγει στην Αττική επί Ερεχθεώς.
Ερεχθεώς
Παντρεύεται την Κρέουσα (κόρη του Ερεχθεώς).
Ιδρύει την Τετράπολη (Οινόη, Μαραθώνα, Τρικόρινθο και
Προβάλινθο).
Στην Αττική γεννιούνται ο Αχαιός και Ίωνας.
Ίωνας

Ο Αχαιός:
Εκδιώκεται από την Αττική.
Φθάνει στην Αιγιαλεία.
Αιγιαλεία
Ιδρύει κι αυτός Τετράπολη.
Τετράπολη
Φθάνει και ο Ξούθος διωγµένος από την Αττική όπου πεθαίνει.
Ο Αχαιός επιστρέφει στη Θεσσαλία και παίρνει το Βασίλειο του πατέρα
του.
Στη Φθιώτιδα γεννιούνται τα παιδιά του, Άρχανδρος και Αρχιτέλης.
Αρχιτέλης

Υπάρχει κι άλλη εκδοχή.

Λαµβάνοντας υπόψη:

Ότι ο Ξούθος ξεκινάει από την Η άλλη εκδοχή:

Θεσσαλία και πεθαίνει εξόριστος στην
Αιγιαλεία.
Ότι ο γιος του Αχαιός γυρίζει και
ξαναπαίρνει το βασίλειο της Θεσσαλίας
Ότι οι γιοι του Αχαιού παντρεύονται 2
∆αναΐδες που είναι απόγονοι του
Ίναχου.
Ότι και ο Φθίος και οι Πελασγοί,
σύµφωνα µε µια άποψη, είναι απόγονοι
του Ίναχου.
Ότι ο Σπερχειός είναι αδελφός του
Ίναχου.
Ότι ο Φθίος και o Πελασγός, σύµφωνα
µε µια άλλη εκδοχή, προέρχεται από το
γένος του Αρκάδα – Πελασγού
κλπ., κλπ.

∆εν είναι περίεργο ότι ο κυριότερος

παραπόταµος του Σπερχειού είναι ο
Ίναχος.
Επειδή όλα αυτά είναι γνωστά µόνον σε πολύ λίγους, πιστεύουµε ότι:

Πρέπει να γίνουν γνωστά στον πολύ κόσµο.

Πρέπει να αναδειχτεί η άµεση σχέση θεών, θεοτήτων, ηρώων κ.λπ. µε το
περιβάλλον και τις µεταβολές του.
…Και επειδή δεν πάει το βουνό στον Μωάµεθ, πρέπει να γίνει το
αντίθετο.
Αδικούµε τον τόπο µας, την ιστορία µας, τον πολιτισµό µας, αν
αφήσουµε αναξιοποίητες περιοχές που γεννήθηκαν, έπαιξαν,
ερωτεύτηκαν, αγωνίστηκαν τόσοι και τόσοι θεοί και ήρωες.
Εδώ υπάρχει και η πόλη Ελλάδα, που θεµελίωσε ο ‘Ελλην.
Όλα αυτά και τόσα άλλα φιλοδοξούσαµε, µαζί µε την Αντιγόνη, να
αναδειχτούν µέσα από την οργάνωση ενός Γεω-µυθολογικού Πάρκου.
 Μεσοποταµία
Στην περιοχή της Μεσοποταµίας και άλλες:
Πριν τη θεµελίωση της πόλης Eridu, τέλος 5ης χιλιετίας π.Χ.
Γύρω στις αρχές της 3ης χιλειτίας π.Χ., µε αποτέλεσµα την καταστροφή της
Eridu – ερηµοποίηση.
• Μύθος:
Enki: θεός των υδάτων
Enlil: Θεός του ανέµου
Eridu: µια από τις σηµαντικότερες, αν όχι η σηµαντικότερη πόλη των Σουµερίων.
Σύµφωνα µε τη Σουµερική Μυθολογία έχασε τη σηµασία της και καταστράφηκε από την
απερισκεψία του θεού - προστάτη της, του Ένκι. Λέει λοιπόν ο µύθος ότι τη θεά του
έρωτα Ινάννα την ενδιέφερε µια νέα πόλη η Ουρούκ, που όµως δεν είχε ούτε τη δύναµη,
ούτε το κύρος των άλλων πόλεων που είχαν αρχίσει να ιδρύονται. Κατά τη διάρκεια λοιπόν
ενός συµποσίου των θεών, η θεά Ινάννα µε τα ερωτικά της καµώµατα προκάλεσε το θεό
Ένκι, που είχε µεθύσει και ήταν και πολύ ερωτύλος. Σε κάποια στιγµή λοιπόν η Ινάννα
ζήτησε από τον Ένκι ως αντάλλαγµα του ερώτά της να του αποκαλύψει πού βρίσκονται οι
«εκατό θεϊκές δυνάµεις». Μόλις όµως ο Ένκι της αποκάλυψε το µυστικό ξεγλιστράει
από τα χέρια του και µεταφέρει τις «εκατό θεϊκές δυνάµεις» από το Εριντού στην
Ουρούκ. Από τότε δεν κατάφερε πια ο Ένκι να γλιτώσει το Εριντού από την παρακµή,
ενώ η Ουρούκ άρχισε να γίνεται µια από τις ωραιότερες, πλουσιότερες και ισχυρότερες
πόλεις. Την θέση του Ένκι την πήρε ο Ενλίλ, ο θεός του ανέµου, που µέχρι σήµερα
συνεχίζει πιο δυνατός από τον Ένκι, τον θεό του νερού. Έτσι το Εριντού, που
σύµφωνα µε τη Μυθολογία των Σουµερίων ξεκίνησε η ιστορία είναι εδώ και πάρα πολλούς
αιώνες χωρίς ίχνος ανθρώπινης ζωής εξαιτίας της φυσικής απερήµωσης που ακολούθησε
στην περιοχή την περίοδο του κλιµατικού Optimum του Ολοκαίνου
Η περιοχή της Μεσοποταµίας µε τις
σηµαντικότερες πόλεις της
Θέσεις οικισµών και
λιµνών στη Σαχάρα
κατά την περίοδο
9500 - 6000 B.P.
Μεταβολές των ακτογραµµών του Περσικού Κόλπου τα τελευταία 21.000 περίπου
i. Ταύτιση Θεών µε Φυσικογεωλογικά
φαινόµενα
ii. Σηµαντικότερο: η διαδροµή της Pele
ταυτίζεται µε την εξέλιξη της ηφαιστειακής
δραστηριότητας.
iii. Πρώτο µεγάλο ερωτηµατικό: Πώς γνώριζαν
την χρονική διαδοχή της ηφαιστειακής
δραστηριότητας;
iv. ∆εύτερο µεγάλο ερωτηµατικό: Η
ηφαιστειακή δραστηριότητα µέχρι το νησί
Maui εξελίσσεται προτού εµφανιστεί στη το
γένος του ανθρώπου στη Γη . Είναι
σύµπτωση;