UNIVERZITET U TUZLI

TEHNOLOŠKI FAKULTET
HEMIJSKO INŽENJERSTVO
KONSTRUKCIONI MATERIJALI KOROZIJA I ZAŠTITA II

SEMINARSKI RAD
Tema: ORGANSKE PREVLAKE METALA

Student
Huso Jašarević

Tuzla, maj 2009. godine

1
 UVOD

ORGANSKE PREVLAKE

Organske prevlake se dijele na prevleke na bazi premaznih sredstava,

prevlake na bazi zaštitnih ulja, zaštitnih masti i zaštitnih solvenata, tj. sredstava
za privremenu zaštitu, prevleke na bazi gume, bitumena i plastičnih masa.

OSNOVNI MATERIJALI ZA PREMAZNA SREDSTVA

Pod pojmom premaznog sredstva podrazumijeva se višekomponentna

sredstva dok se nalaze u tečnom stanju ili prahu. Premazno sredstvo služi da na
površini predmeta stvori izolacioni sloj protiv djelovanja spoljnih faktora, i time
ga zaštiti od korozije.

Osnovni materijali za premazna sredstva su:

- pigmenti
- inhibitori
- punioci
- veziva
- rastvarači
- razređivači
- plastifikatori
- sikativi
- očvršćivači

Pigmenti

Pigmenti su praškaste, fino dispergovane neorganske ili organske, obojene

ili neobojene materije sa velikim indeksom prelamanja, praktično nerastvorne u
rastvaračima i vezivima.
Uloga pigmenata je, u zavisnosti od vrste, da:

- učine premaze obojenim i neprovidnim, čak i pri malim debljinama;

- povećaju zaštitna svojstva premaza;
- povećaju hemijsku postojanost premaza;
- povećaju toplotnu postojanost premaza;
- poboljšaju refieksiju svjetlosti u cilju smanjenja zagrijavanja,odnosno
fotodestrukcije pramaza;
- poboljšaju mehanička svojstva premaza itd.

2
 Prema osnovnim svojstvima pigmenti mogu da se podijele na pigmente za
osnovne premaze i pigmente za pokrivne premaze.

3
 Relativna brzina atmosferske korozije čelika zaštićenog raznim vrstama premaza

Prema obliku pigmenti se mogu grubo podjeliti u dvije grupe:

- kuglice, rombične, tetragonalne heksagonalne kristale (na primjer, prah cinka,

cink-hromat, olovni minijum, olovno bjelilo);
- lamele, listice i iglice (na primjer, F2O3, prah aluminijuma, olovo-cijanamid).

Uloga pigmenata koji se koriste u osnovnim premazima je da poboljšavaju

antikoroziona svojstva premaza.

U zavisnosti od vrste pigmenti štite čelik:

a) elektrohemijski: u svojstvu protektora i kao pasivitatori;
b) hemijski:reaguju sa vezivom ispunjavajući proizvodima reakcije pore u
premazima i povećavajući time njihovu nepropustljivost za elektrolite i agense
korozije.

Veoma je važan i uticaj pigmenata na prijanjanje premaza za metal. Poznato je,

na primjer da osnovni premazi sa olovnim minijumom imaju odličnu adheziju
na čeliku.
Listasti pigmenti imaju dvostruku ulogu. S jedne strane, oni reflektuju svjetlost
smanjujući fotodestrukciju polimera veziva, a, s druge strane, oni zatvaraju pore
i jako otežavaju difuziju elektrolita kroz premaz.
U antikorozionim premazima najvise se koriste sljedeći pigmenti:
- olovni minijum,
- cink-kalijum-hromat i
- prah cinka.

4
Pigmenti za osnovne premaze

Najznačajniji pigmenti za osnovne premaze su pigmenti na bazi olova, hromatni

i fosfatni pigmenti i prahovi metala.
Najviše primjenjivani pigmenti na bazi olova
su olovni minijum, kalcijum-plumbat i olovo-silikohromat.

Pigmenti za pokrivne premaze

Pigmenti za pokrivne premaze imaju isti značaj kao pigmenti za osnovne

premaze. Često su to isti pigmenti, na primjer, olovo-silikohromat, olovo-
cijanamid. Za pokrivne premaze najviše se primjenjuju pigmenti koji su
hemijski postojani, a po mogućnosti i postojani na svjetlosti, na primjer,
titandioksid, gvožđe(III)-oksid. Oni se primjenjuju sami, ili uz dodatak izvjesne
količine drugih pigmenata, na primjer, ZnO, cinkovog i olovnog bjelila.
Pored toga, značajna uloga pigmenta u pokrivnim premazima je davanje
prmazima boje i povećanje njihove pokrivne moći.
Najvažniji pigmenti iz ove grupe su prah aluminiiuma, olovno bjelilo,prah
nehrđajućeg čelika, Fe203, TiO2 i cinkovo bjelilo.

Punioci

Punioci su bijeli ili slabo obojeni neorganski praškasti materijali kristalne ili
amorfne strukture. Odgovarajući punioci poboljšavaju mehanička svojstva
premaza njihovu hemijsku postojanost i zaštitna svojstva,te sprečavaju taloženje
pigmenata.
Najveću primjenu kod antikorozionih premaza nalaze:
- azbest ( kalcijum-magnezijum silikat ) – povećava postojanost premaza u
kiselinama i smanjuje njihovu zapaljivost.
- barit – povećava kompaktnost premaza i smanjuje difuziju vode kroz njih.
- kalcit – sprječava taloženje pigmenata,održava sjaj pokrivnih premaza.
- Grafit – daje premazima dobra mehanička svojstva, zbog oblika čuva
premaze od mehaničkog oštećenja i sprječava prodor vode i gasa kroz
premaze.
- Silicijum-karbid (SiC) – primjenjuje se kao punilac u premazima
predviđenim za eksploataciju u agresivnim kiselim sredinamaipovećava
otpornost premaza na habanje.

5
Inhibitori

Posljednih godina sve širu primjenu nalazi zaštita metala premazima čiji su
sastavni dio inhibitori korozije. Ovi premazi su male debljine i namijenjeni su za
zaštitu metala tpkom intervala između pojedinih faza prerade pri prevozu i
tokom skladištenja.
Ako su inhibitori vodorastvorni njihova rastvorljivost mor da bude optimalna,
jer prevelika rastvorljivost inhibitora povećava difuziju vode kroz premaz i i
smanjuje njegova zaštitna svojstva, a premala rastvorljivost ne obezbjeđuje
dovoljnu koncentraciju inhibitora.

Najznačajniji vodorastvorni inhibitori su granidin-hromat i granidin-fosfat.

Vodorastvorni inhibitori utiču na fizičko-hemijska svojstva premaza, povećaju
tvrdoću bez smanjenja elastičnosti, usporavaju starenje premaza pod dejstvom
ultraljubičastih zraka, smanjuju propustljivost premaza za vodenu paru,smanjuju
ispiranje pasivizatora.

Veziva
Veziva su neisparljivi dio premaznih sredstava. Veziva imaju u premaznim
sredstvima, odnosno premazima sledeću ulogu:
1.da povežu druge komponente premaznih sredstava i premaza
2.da obezbijede prijanjanje premaza za površinu koja se štiti
3.da sa drugim komponentama premaza štite podlogu
U antikorozivnim premaznim sredstvima danas se najčešće koriste sledeća
veziva: ulja, alkidne smole, bituminozni materijali, silikonske smole, akrilne
smole, epoksidne smole, elastameri itd.
Rastvarači i razredivači
Rastvarači su isparljive organske tečnosti koje su u stanju da rastvore veziva
premaznih sredstava, a da pri tom ni na njima ni na vezivima,ne dođe do
hemijskih promjena.Osim osnovne primjene, rastvarači se koriste za skidanje
starih premaza. Prema hemijskom sastavu, raslvarači koji se najčešće
primjenjuju u praksi, dijele se u sledeće grupe jedinjenja:
1. alifatične ugljovgdonike,
2. terpenske ugljovodonike,
3. hlorirane ugljovodenike,
4. alkohole i glikole,
5. estere,
6. ketone.
Prema ponašanju u električnom polju, rastvarači se dijele na polarne i nepolarne.
Najvažnije tehničke karakteristike rastvarača su moć rastvaranja, cijena,
brzina isparavanja i dr..

6
Moć rastvaranja se manifestuje brzinom rastvaranja. Preveljka brzina
rastvaranja veziva nije poželjna zbog opasnosti da rastvarač iz pokrivnog
premaza rastvara osnovni premaz. S druge strane, pri skidanju starih premaza
poželjno je da brzina rastvaranja bude sto veća.

Plastifikatori, sikativi, očvršćivači

Plastifikatori su neisparljive ili slabo isparljive tečne ili čvrste materije koje
se unose u premazna sredstva da bi premazi bili dovolino elastični.
Plastifikatori utiču na adheziju premaza i na njihovu otpornost prema
djelovanju svjetlosti, atmosfere i niskih temperatura. Plastifikatori se dijele na
složene estre (ftalate, fosfate itd.), derivate ugljovodonika, modifikovana
ulja(npr epoksidirana) itd.
Sikativi su soli organskih kiselina. Služe kao ktatalizatori autooksidacionog
sušenja ulja, modifikovanih ulja, alkidnih smola, epoksiestara i dr., kao
katalizatori očvršćivana nezasićenih poliestara, poliuretana itd., i kao
površinski aktivne materije koje poboljsavaju kvašenje čestica pigmenata i
postojanost njihovih disperzija. Prema sastavu, sikativi su naftenati, linoleati,
rezinati, talati i oktoati olova. mangana. kobalta itd.
Očvršćivači su aktivne materije sa slobodnim funkcionalnim gruparna koje se
unose u premazno sredstvo radi umrežavanja makromolekula veziva. Pripadaju
različitim grupama jedinjenja. Primenjuju se za očvršćivanje epoksidnih,
silikoriskih i drugih smola.

PREMAZNA SREDSTVA
Premazna sredstva koja se primjenjuju za zaštitu mogu da se podijele prema
samim kriterijumima:
• prema vezivima,
• prema pigmentima,
• prema fizičkom karakteru nanesenog premaza,
• prema funkciji,
• prema broju komponenata,
• prema sadržaju rastvarača,
• prema debljini nanesenog premaza itd.
Zaštitna svojstva premaza su uslovljena prirodom veziva i pigmenata, tako da ako se
poznaju svojstva veziva i pigmenata, mogu se proceniti osobine odgovarajućih
premaznih sredstava i predvideti oblasti njihove primjene.

7
Razlikujemo nekoliko grupa zaštitnih premaznih sredstava sa specifičnim svojstvima
1. premazna sredstva za nanošenje na mokre površine i na objekte ispod vode,

2. vododisperziona i vodorastvorna premazna sredstva,

3. premazna sredstva bez rastvarača,

4. praškasta premazna sredstva,

5. premazna sredstva za pečenje,

6. armirani premazi,
7. premazna sredstva za debeloslojne premaze.

Vododisperziona i vodorastvorna premazna sredstva

U vododisperzionim premaznim sredstvima vezivo je dispergovano u vodi a u
vodorastvorenim je vezivo rastvoreno u vodi. Komponente vododisperzionih
premaznih sredstava, osim veziva, pigmenata i punilaca su emulgatori, stabilizatori,
dispergatori. zgušnjivači, antiseptici, antipjenušavci, inhibitori korozije itd. Najveću
primenu u praksi imaju vododisperziona premazna sredstva na bazi akrilata i
vodorastvorne alkidne sinole.

Premazna sredstva bez rastvarača

Premazna sredstva bez rastvarača se dijele na:
• čvrsta - asfalti, bitumen, katran, prah epoksidne smole i akrilata;
• tečna - epoksidne smole, poliuretan nezasićeni poliestar i njihove
kombinacije sa katranom.

Praškasta premazna sredstva

Praskasta premazna sredstva nanose se: rasprašivanjem predhodno istopljenog
praha, sinterovanjem praha nanesenog iz lebdećeg sloja na površinu zagrijanu na
oko(100 do 200 °C iznad temperature topljenja praha), elektrostatičkim
rasprašivanjem na nezagrijanu površinu uz naknadno zagrijavanje radi potpunog
očvršćivanja.

Premazna sredstva za pečenje

Premazna sredstva za pečenje se poslije nanošenja( tačnije suše na 60 do 250 °C) u
pećima i komorama sa infracrvenim zračenjem.Termički očvrsli premazi, u odnosu
na premaze koji očvršćavaju na temperaturama okoline, hemijski su postojaniji,

8
tvrđi, otporniji na habanje. Dobro prijanjaju na podlogu, antiadhezivni su i
hidrofobni.
Termički očvrsli premazi imaju dvije oblasti primjene:
1. štite od korozije,čime omogućuju zamjenu nehrđajućih čelika ugljeničnim u
teškim uslovima eksploatacije
2. sprečavaju stvaranje naslaga od produkata korozije i/ili čvrstih materija
različitog porijekla
S gledista zaštite najvažnija premazna sredstva su: fenolne smole, epoksidne
smole, epoksidno-fenolne kombinacije, silikonske smole, politetrafluoretilen,
politrifluoretilen.

Armirani premazi
Armirani premazi su otporniji na izvlačenje, savijanje, udarce i habanje. Armirani
premazi na konstrukcijama od betona i armiranog betona efikasno pokrivaju
pukotine. Da bi prijanjanje armiranih premaza na podlogu bilo dobro i dugotrajno,
armatura mora da izjednačava koeficijente toplotnog širenja premaza i podloge.
Optimalna hemijska otpornost armiranih premaza postiže se nanošenjem jednog
pokrivnog premaza, čija je namjena da spriječi dodir staklene armature sa
agresivnom sredinom.
Armirani premazi se primenjuju za unutrašnju zaštitu rezervoara npr. skladišnih
rezervoara za ulje za lošenje, galvanskih kupatila itd.

Najčešće se za armiranje primjenjuju:

1. alkalno staklo (sa 15% alkalija )
2. specijalno staklo (sa manje od 1% alkalija), u zavisnosti od agresivnosti sredine
u kojoj ce eksploatisati
Premazna sredstva za debeloslojne premaze
Karakteristika ovih premaznih sredstava je da se lako nanose, a dobijeni premazi su
približno dva puta veće debljine nego normalni. Da bi se premazna sredstva mogla
naneti u debelom sloju, ona moraju:
• da budu tiksotropna ili da imaju visoki strukturni viskozitet (tiksotropna
premazna sredstva u stanju mirovanja predstavljaju čvrsti gel, pri miješanju
ili tokom nanošenja npr. četkom, postaju tečna, da bi kratko vreme poslije
nanošenja opet dobila oblik gela, koji zatim očvršćava po jednom od
uobicajenih mehanizama)
• da budu bez rastvarača, odnosno sa visokim udjelom čvrstih čestica
• da budu sa visokim udelom pigmenta npr. praha cinka
• da budu čvrsta i da se nanose:
a. u vidu rastopa koji očvrsne u vidu nanošenja
b. u vidu praha koji se nanosi na zagrijanu površinu na kojoj se sinteruje ili
naprašuje u istopljenom stanju