PUSONG WALANG PAG-IBIG NI ROMAN G.

REYES
TEORYANG SOSYOLOHIKAL Masusuri ang katauhan batay sa kalagayan ng tauhan sa li inan! gayun"in! ang kanyang anana# sa $ga kaugalian! a$antayan at tungkulin sa li unan ng $ga $a$a$ayan. Maaari ring una#ain na$an ang li unan batay sa anah%n. Ibinabatay na$an ang aningin sa $ga tauhan sa uri at kalagayan ng anah%ng kanyang kinabibilangan. Binibigyang- ansin "it% ang r&lasy%ng s%sy%-kultural! ulikital! ugali at kil%s % kahit na r&aksy%n ng $ga ta%.

I. May Akda Si R%$an G. R&y&s ay i inanganak n%%ng ika-'( ng P&br&r%! )(*( sa Bigaa! Bula+an. Nang $akata %s ng ag-aaral sa Bigaa ay "inala siya sa Maynila u ang $ag-aral sa ,%l&gi% "& San -%s& at nagta %s n%%ng )(./ bilang maestro superior. Nagtur% siya sa Sta. Maria! Bula+an na kilalang bayan ng $akata at $anunulat. 0it% niya nakilala at inakasalan n%%ng )((1 si S&bastiana Ra$%s! )2 any%s la$ang sa$antalang si G. R&y&s ay '* any%s. Ay%n kay 0r. M%na 3ighl&y! si G. R&y&s ay isang $ahig it na $agulang. Labintatl% ang $ga anak ng $ag-asa#a. 4abilang sa $ga it% si Gng. 5rini"a" R&y&s-,ru6 na kaibigan ni 0r. 3ighl&y. Isa na$an sa $ga anak na lalaki ni G. R&y&s si Il"&7%ns% na naka angasa#a ng A$&rikanang si Gra+& 3a+k$an sa Br%%klyn! N&# Y%rk. N%%n ay nagbalik si G. R&y&s sa Bigaa n%%ng )((2 kung saan siya ay nagtay% ng aaralan sa $ga sili" ng bukana ng kaniyang bahay. Nagtrabah% siya bilang bahagiang &skribiy&nt& sa tribunal ng kanilang bayan na $ay sah%" na #al%ng is% ka"a bu#an. Ganit% ang kaniyang a$unuhay sa Bigaa hanggang sa su$iklab ng R&b%lusy%n n%%ng ika-* ng N%by&$br& )(82. Ang kanyang a$ilya ay lu$i at sa Maynila n%%ng )(88 sa bahaging 4a a#iran ng "aang R&9u&s&ns. Nang u$s&ns% ay lu$i at sa bahaging 4abatuhan. Nang $ga anah%ng iy%n ay kakata %s la$ang ng R&b%lusy%n at nagkar%%n ng bag%ng sist&$a ng sanitasy%n na su$ug % sa k%l&ra at bulut%ng kung saan siya nagsi$ulang su$ulat ng $ga n%b&la na siya na$ang itinuturing ng $ga kritik% bilang isa sa $ga i$ %rtant&ng k%l&ksy%n ng $ga isinulat na %bra. Ang Pusong Walang Pag-ibig ay nasun"an a ng tatl%ng n%b&la: Bulaklak ng Kalumpang (1907), Hinagpis at Liga a (190!) at Wakas ng Pagtitiis (190!). II. Buod Sa bary% ng Pul%ng-gubat! nais ni Matan"ang 5ik%ng na $aikasal na ang anak niyang siyang si L%l&ng. Narara$"a$an ng $atan"a na $ala it na siyang $a$atay at $a a alagay la$ang siya kung $ayr%%ng lalaking $akakasa$a ang kanyang anak habangbuhay. Na ili ni 5an"ang 5ik%ng si Ik&ng na "ating t&ny&nt& at ngay%n ay #ala ang trabah%. Wala na$ang $aga#a si L%l&ng "ahil iy%n ang kagustuhan ng kanyang a$a. Baga$a;t na u usuan niya si 5%n& na lagi niyang nakakaulaya# ay $ay nasisintahan nang iba. 0u$ating isang gabi si Ik&ng at naki agkasun"% na nga kay Matan"ang 5ik%ng at nangak%ng babalik ara $atu a" ang angak% ngunit naisi ni Ik&ng na tila na asub% na na$an siya sa hin"i niya gust% "ahil $ay $ga "alaga a siyang sinusuy% tula" nina Isiang! B&h&ng at Gun"ay. Nagkausa -usa ang $ga binata ng Pul%ng-gubat at kung bakit "a# nila hinahayaan na ang isang "ay% ang siya ang $anliliga# sa "alagang katutub% sa kanilang nay%n< 0ahil "it% ay kinausa ni Aling Bur% si L%l&ng at kung bakit sa isang "ay% a siya $ag a akasal. Sinabi na$an ni L%l&ng na #ala siyang $agaga#a "ahil a$a niya na$an talaga ang nasusun%". Nabig% si Ik&ng sa anunuy% kay Isiang! Gun"ay at B&h&ng. I"in&$an"a a siya ni 4ab&sang 5iag% "ahil sa agtangay sa kanyang anak na si Isiang $ata %s tangkaing itanan ni Ik&ng sa tul%ng ni 5%$as. Pati si 5%$as ay na"a$ay sa "&$an"ahan at kung hin"i ka"ikit ni Ik&ng ang "ir&kt%r ay $ala$ang na ikinul%ng sila. Ngunit hin"i su$usuk% si 4ab&sang 5iag% "ahil kung #alang $agaga#a ang kinauukulan ay siya $is$% ang gaga#a ng hakbang ara $a arusahan si Ik&ng. Para $akai#as sa gul% ay naisi an nina Mang Si$%n at ni Aling 5%lang na suyuin sa tul%ng ni 5&ny&nt& P&"r% ang $ag-a$ang taga-Pul%ng-gubat ara ikasal na sina Ik&ng at L%l&ng. Pu$ayag si Ik&ng sa $ungkahing iy%n "ahil #ala na talagang ibang araan baga$a;t "ala#ang bu#an na ang lu$i as. Natul%y ang kasal at nangak% si Ik&ng kay L%l&ng na hin"i $auub%s ang kanyang ag-ibig. Naging $agan"a sa u$ isa ang agsasa$a ng bag%ng kasal ngunit hin"i nagtagal ay nagbalik na na$an si Ik&ng sa "ati niyang ga#i. Na$atay na nagsisisi si Matan"ang 5ik%ng kung bakit si Enri9u& ang na ili niya ara sa anak ngunit hin"i ni L%l&ng sinisi ang kanyang a$a. Naging alasugal na ngay%n si Ik&ng hanngang sa $anganak si L%l&ng na #ala siya sa kaniyang tabi. Baba& ang naging anak nila at inangalanang =Elisa>! at =N&n&> ang naging alaya#. Unti-unting naub%s ang a$ana ni Matan"ang 5ik%ng ara kay L%l&ng "ahil sa agsusugal ni Ik&ng. 4ahit "a$it ay hin"i ni L%l&ng $aibili si N&n& at $insan ay #ala $an lang bigas na $aisasaing kaya naging kaa#aa#a ang $ag-ina. Pinayuhan ni Aling Bur% si L%l&ng na hu#ag nang hayaan si Ik&ng sa agsusugal kung aya# nilang $a$atay sa gut%$. Nagkar%%n ng $ga usa -usa tungk%l sa isang hi$agsikan at u$ab%t iy%n sa Pul%ng-gubat. Mara$ing lalaki ang nais su$ali sa R&b%lusy%n kaya sila ay u$unta sa bun"%k. Isa si Ik&ng sa $ga su$anib ngunit hin"i na$an talaga iy%n ang kanyang lay%n kun"i ang $ai#an ang kanyang asa#a;t anak. Nata %s ang hi$agsikan at tinal% ng $ga A$&rikan% ang $ga 4astila. Sa hali na $agsarili na ang Pili inas ay inak% la$ang na $ga A$&rikan% sa 4astila ang ka angyarihan. Isang kaguluhan ang nangyari at nagtakbuhan ang $ga ta%. Nahi#alay si L%l&ng kay N&n& kaya;t siya;y $untikan nang $abali# sa kakahana sa$antalang inaga# ala ni Ik&ng si B&h&ng $ula sa kanyang a$a na si 4ab&sang Bin% at itinag% sa 5arla+. Masali$u%t ang naging kalagayan ni L%l&ng habang hinahana si N&n& sa Maynila. 3in"i inakala ni L%l&ng na $ay $agnanaka# na u$as%k sa kaniyang tahanan habang abala sa aghahana . Mabuti na la$ang "ahil inabaunan siya ng &ra ni Aling Bur% "ahil baka sa kaly& siya $atul%g. Maging si N&n& ay hinahana na rin ang kanyang ina. 3abang tila $al%l%ka na sa kakahana ay na agtanungan ni L%l&ng si G. Ri+ar"% sa "aang ?illal%b%s. Na agka$alan nga ng gin%% na si L%l&ng ay $atan"a na "ahil sa itsura nit%. Nala$an ni L%l&ng na kinu k% ni G. Ri+ar"% at ng kaniyang asa#ang si Aling Nitang ang anak niyang si N&n&ng. Sa #akas ay nagkita na $uli ang $ag-ina@ 3in"i ibang ta% ang turing nina G.Ri+ar"% at Aling Nitang sa $ag-ina. Ibig ni L%l&ng na $aka ag-aral si N&n& "ahil iba na ang anah%n. Pu$ayag a nga sila na $ag-aral si N&n& at binigyan ng uhunan si L%l&ng ara $aka agb&nta ng bibingka. Unti-unting gu$inha#a ang buhay ng $ag-ina. Biglaang su$ul %t si Ik&ng sa barb&rya ni 5%$as "ahil $ag a agu it. Nakilala ni 5%$as at Ik&ng ang isa;t isa. Nala$an ni 5%$as na nakul%ng ng a at na ta%n si Ik&ng "ahil sa agtatanan kay B&h&ng. Nais ni Ik&ng na $akita ang $ag-ina ngunit hin"i nit% ala$ kung saan sila hahana in. Siya na$ang itinur% ni 5%$as ang lugar nina L%l&ng at N&n& ngunit sa kasa$aang ala" ay nabangga ng isang hu$aharur%t na a#t%$%bil si Ik&ng at isinug%" sa 3%s ital San Pabl%. Naghihingal% na si Ik&ng ngunit naga#a a rin niyang hu$ingi ng ka ata#aran at ina$in na na akalaki ng agkukulang niya sa kaniyang $ag-ina. Oras na talaga ni Ik&ng at siya;y tuluyan nang na$atay. 0it% nagtata %s ang ku#&nt% ni Ik&ng! ang = us%ng #alang ag-ibig>. III. Pagsusuri A. Pamagat Naging ir&s %nsabl&ng asa#a at a$a si Enri9u& kaya na$an $ara$i siyang agkukulang. Wala siyang inisi kun"i sariling ka akanan at kung an% ang gust% niyang ga#in. Siya ay isang ta%ng $ay =Pus%ng Walang Pag-ibig>. B. Tagpuan U$ik%t ang ist%rya sa anah%n na $agtata %s na ang ng ika-)8 na sigl%. Mahihinhin ang $ana$it ang $ga ta% n%%n $ahig it ang $ga $agulang sa anak. Nai akita rin ang $ga $akalu$ang anunuy% ng $ga binata sa $ga "alaga at ang kanilang $ga alus%t ara lihi$ na $ag-usa % $aki agtanan. Ibinas& si R%$an G. R&y&s ang ilang art& ng n%b&la sa $ga hist%rikal na angyayari tula" ng $ala#akang R&b%lusy%n sa Pili inas at ang ag"ating ng A$&rikan% na inalitan ang $ga Es any%l sa a$u$un% sa k%l%nya. Nag"ag"ag ng hist%rikal na $ga lugar at angyayari tula" ng Maynila na inag"ausan n%%n ng giy&ra ng $ga Pili in%! 4astila at A$&rikan%. C. Tauhan ).A Enri9u& =Ik&ng> Pag-Ilagan B )8 any%s na binata! kul%t ang buh%k at $a ang-akit ang $ga $ata. Mara$ing nililiga#an ngunit hin"i han"ang $ag akasal. Sa huli ay si L%l&ng rin ala ang a akasalan na "ating tinalikuran ng angak%. 3in"i nagtagal ay naging ir&s %nsabl&ng asa#a at a$a ngunit nagsisi kung kailang huli na ang lahat. '.A L%l&ng B anak ni Matan"ang 5ik%ng at inagkasun"aang akakasal kay Ik&ng. Isang $abuti at ulitang ina kay N&n&. Masya"%ng $a agbigay kaya na abayaan ang $inana sa kaniyang a$a kaya unti-unting naub%s "ahil sa agsusugal ni Ik&ng. 1.A N&n& B Elisa sa tunay na angalan. Anak si Ik&ng at L%l&ng. Siya ay in%s&nt&! $agalang at $a agku$baba ngunit $atalin% sa kabila ng $ga aghihira na "inanas. /.A Matan"ang 5ik%ng B $aalalahaning a$a ni L%l&ng na sa katan"aan ay nag-aalinlangan kung kanin% niyang lalaki i agkakati#ala ang anak niya. Pinili si Ik&ng ara $a angasa#a ni L%l&ng na tila $abigat ang l%%b "ahil #alang $agaga#a kun"i su$un%" sa "&sisy%n ng a$a. Nagsisi nang su$a it ang ka$atayan "ahil nagka$ali ala sa agkakakilala kay Ik&ng. 2.A Mag-asa#ang G. Ri+ar"% at Aling Nitang B $ag-asa#a na nakatag % kay N&n& at nagsilbing instru$&nt% u ang $agkitang $uli ang $ag-ina. Mabait at $a agbigay ang $ag-asa#a "ahil tinulungan si L%l&ng at N&n& ara $akaah%n sa hira .

*.A Isiang B "alagang taga-5abing-bak%" at anak ni Aling -uana at Mang 5iag%. Minahal si Ik&ng kahit hin"i it% s&ry%s% sa kanya. Labag sa $ga $agulang niya ang anunuy% ni Ik&ng ngunit nag u$ilit na siya ay itanan! na siya na$ang u$al ak sa ban"ang huli. 2.A Aling Bur% B kahit hin"i tunay na anak si L%l&ng ay kaniyang sinu %rtahan sa $ga bagay-bagay tula" n%%ng i inanganak si N&n&! agbibigay ng ay% ara $atigil ang ag#a#al"as ni Ik&ng ng &ra at ag a aba%n kay L%l&ng ng &ra n%%ng lu$u#as sa Maynila. ..A 5%$as B $atalik na kaibigan ni Ik&ng na kasa$a niya sa lahat ng bagay. Makali as ng ilang ta%n ay nagkita silang $uli ni Ik&ng sa barb&rya at nagsilbing instru$&nt% u ang $akita $uli si L%l&ng at N&n&. (.A B&h&ng B "alagang taga-San -%s& na anak ni 4ab&sang Bin%. Inaga# ni Ik&ng $ula sa a$a at itinanang atag% sa 5arla+ sa hali na ang agtul%ng sa R&b%lusy%n ang inatu ag. Labis na natak%t "ahil baka $ahana sila ng kanyang a$a at sinabi ni Ik&ng na hu#ag $atak%t "ahil $agkasa$a silang ar&h%ng nag-iibigan. 8.A Mang 5iag% B nagbanta na gaga#a ng araan ara $akul%ng si Ik&ng "ahil sa agtatangkang $aitanan si Isiang. 0ahil "it%! #alang naga#a si Ik&ng kun"i u$i#as sa gul% sa araan na itul%y ang ag a akasal kay L%l&ng. )C.A 4ab&sang Bin% B a$a ni B&h&ng na nag"&$an"a kay Ik&ng "ahil sa ang-aaga# sa kaniyang anak. Nakul%ng si Ik&ng sa l%%b ng a at na ta%n "ahil sa kaniya. D. Balangkas ng Pangyayari Gu$a$it ang $ay-ak"a ng 0al%y ng 4a$alayan % stream-o"#$ons$iousness sa #ikang Ingl&s. 0ir&ts% ang lahat ng atutunguhan ng ist%rya kaya $as naiintin"ahan ang agkakasun%"-sun%" ng $ga angyayari. Nag-u$ isa ang lahat sa akiki agkasun"% ni Ik&ng kay Matan"ang 5ik%ng hanggang sa kanyang ka$atayan ng $agkita sila $uli nina L%l&ng at N&n& sa Maynila. Maikli lang ang n%b&la "ahil it% ay $ay "ala#a$ u;t it%ng $ga kabanata na u$iik%t sa k#&nt% nina Ik&ng! L%l&ng at N&n& ngunit $ay $ga kabanata na $ay hist%rikal na agsasalaysay tula" ng R&b%lusy%n sa Bula+an at ang ananak% ng $ga A$&rikan% sa Pili inas. IV. Epek o sa Ma!"a"asa Sa agbabasa ng n%b&lang %ng Pusong Walang Pag-ibig ni &oman '. &e es , $ara$ing $atatag uan na iba;t ibang "a$"a$in at sal%%bin sa ba#at kabanata na $insan ay nakakata#a! nakalungk%t! nakakaa#a! nakakagalit! nakakaini at $ara$i ang iba. Ngunit hal%s lahat ng $ga angyayari ay nakakalungk%t at $akabagbag-"a$"a$in. Nakakagalit na$an ang agiging ir&s %nsabl& ng $ga tauhan katula" ng gina#a ni Ik&ng na anliliga# sa $ara$ing "alaga at nang $akasal ay nagsugal ng #alang ka ararakan at na$baba& a. P&r% sa kabila ng lahat! nakakalungk%t "ahil nagkahi#alay si L%l&ng at N&n&. Makikita sa n%b&la kung gaan% ka$ahal ng isang ina ang anak at gaga#in ang lahat ara $agkitang $uli. Ngunit nakaka anabik n%%ng art& na $ala it nang $ahana ni L%l&ng ang kanyang anak at labis na nakaliligaya nang $agkita silang $uli. Na akara$ing r%bl&$a at aghihira ang hinara ni L%l&ng. Pu$u uka# sa "a$"a$in ng $a$babasa kung a aan% ba ang hin"i $a#alan ng ag-asa at tibay ng l%%b u ang hara in ang $ga $abibigat na r%bl&$a kahit tila asan na ang $un"% sa hira . Matutunan "it% sa n%b&la kung aan% ang $agtiis sa hira "ahil hin"i $agtatagal ay giginha#a kung $ananatili ang agiging $abuti at kung $ay ag$a$ahal a rin sa us%. Ang ka#alan ni Ik&ng ng ag$a$ahal ay nag"ul%t sa kanya ng kasa#ian at $aaring kasa#ian "in ang $aging & &kt% nit% sa iba na $akasariling tula" niya. Nagising ang $a$babasa agkata %s $ala$an kung gaan% kai$ %rtant& ang agiging r&s %nsabl& sa $ga bagay-bagay. Si Ik&ng ay abigla-bigla kung $aisi kaya alagi niyang sa$bit na siya;y na asub% na na$an sa $aling kil%s. 0a at ay iniisi $una ang $ga %sibili"a" ng isang kil%s bag% it% ga#in. 4ung it% ba ay $akabubuti % $akakasa$a< Isang nakakainis na $akalu$ang ag-uugali sa n%b&la ay ang ag"&"&sisy%n ng $agulang kung sin% ang akakasalan ng kanilang anak na baba& tula" ng nangyari kay L%l&ng. 4ung ang $a$babasa ay nasa lagay ni L%l&ng ay iuur%ng niya ang kasal "ahil #alang saysay kung hin"i na$an $ahal ang isa;t isa. 4ailangan "in ang agiging $ata at lal% na sa ag-ibig ara $aging $atatag ang r&lasy%n ng $agkasintahan % $ag-asa#a. Natutunan rin nang $a$babasa na "a at unahin ang $ga i$ %rtant&ng bagay tula" ng ag-aaral. Inuna ni Ik&ng ang agsusugal kaya naba%n sila ni L%l&ng sa utang at lal%ng naghira . 0a at rin $aging $atatag ang sa$ahan ng isang a$ilya ara hin"i $agkahi#alay ng lan"as % $agka#atak-#atak. 4arani#an sa Pili inas ang $ga ir&s %nsabl&ng a$a at asa#a na kung hin"i las&ngg% ay $aaring sugar%l. Narara at it%ng basahin ng $ga ta%ng $ahilig sa bisy% ara sila ay $ali#anagan. V. Ko#k$usyo# Ay%n sa agsusuri! ang Pusong Walang Pag-(big ay isa sa $ga $agan"a at ka aki- akinabang na basahin "ahil sa agiging "ra$atik% nit% at sa $ga $a u ul%t na aral. 3in"i nakakata$a" suriin ang n%b&la "ahil sa $agan"ang ku#&nt%ng taglay. A. Aral Isang kahalagahan ang agiging r&s %nsabl&. Nai akita ni R%$an G. R&y&s ang kat%t%hanan sa $ga ir&s %nsabl&ng a$a n%%n at $aging sa ngay%n. Ang ag a akasal ay hin"i kaning isusub% at ka ag na as% ay ilulu#a. Ang kasal ay isang banal na akiki agti an na $ay basbas ng 0iy%s. 4ailangang $agsika na isang $agulang lal% na ng isang a"r& "& a$ilya ang $aitaguy%" sa $agan"ang k%n"isy%n ang kanyang a$ilya sa hali na $agbisy% "ahil $asa$a ang $agiging & &kt% nit%. 3in"i "a at $a#alan ng ag-asa ang isang ta% "ahil $ay $aa#aing 0iy%s sa Langit. Manalig la$ang sa 4aniya at ku$il%s ng ta$a at 4anyang ibubuh%s ang biyaya. Matatag si L%l&ng "ahil sa kalagitnaan ng alitan giy&ra ng $ga A$&rikan% sa Pili in% ay kanyang bu%ng giting na hinana sa $a anganib na lansangan ng Maynila ang kanyang anak na si N&n&. Isi in $una ng $ara$ing b&s&s ang isang bagay bag% it% ga#in. Mara$ing b&s&s na u$al ak si Enri9u& "ahil na asub% la$ang siya at hin"i inisi kung an% ba ang ta$ang gaga#in. Mali ang agiging abigla-bigla sa ag"&"&sisy%n "ahil baka hin"i $agustuhan ang $agiging "ul%t nit%. May $ga ta%ng nakakatan"a at $ara$ing karanasan. 0a at ahalagahan ang &"ukasy%n "ahil it%;y $agbibigay sa ta% ng $agan"ang kinabukasan. Sinika ni L%l&ng na $a ag-aral si N&n& at $asasabi k% na ta$a ang kanyang "&sisy%n. Sa$antalang nagsika $ag-aral ng $abuti si N&n& "ahil sa agiging $asunurin sa ina. Maging $asunurin sa $agulang "ahil it% ay isa sa $ga ut%s ng 0iy%s na $ay angak%ng agbibigay ng $agan"ang ka alaran balang ara#. Su$un%" si N&n& sa $ga tagublin ng kanyang ina at kahit kailan ay hin"i siya naliga# ng lan"as. 4a ag $ay hira ! $ay ginha#a. Sa kabila ng hin"i na nahana $uli ni L%l&ng si Ik&ng ay sinika niyang $uling bu$ang%n sa tul%ng ni G. Ri+ar"% at Aling Nitang. Sa si$ l&ng agb&b&nta ng bibingka ay unti-unting nakai %n kaya silang $ag-ina ni N&n& ay na$uhay rin ng $asagana. Maging $atulungin sa ka #a katula" ng agtul%ng ni G. Ri+ar"% at Aling Nitang kay na L%l&ng at N&n&. 3in"i sila kailan$an hu$ingi ng ka alit bagkus lal% a nilang sinu %rtahan ang $ag-ina ara u$as&ns%. B. Puna Makalu$ang 5agal%g ang ka"alasang gina$it ni R%$ang G. R&y&s tula" ng salitang =na a anagi$ an> at =hu$ahagingg&ng> sa $ga agsasalaysay at ag-uusa ng k#&nt% at tauhan. Naging $ahira ara sa $anunuri ang agkuha sa kahulugan ng ibang $ga hin"i a$ilyar na salita ngunit sulit na$an "ahil $agan"a ang ku#&nt%. Nai akita ng $ay-ak"a kulay ng $ga $akalu$ang kaugalian n%%ng ika-)8 na sigl% tula" ng labis na kahig itan at ag"&"&sisy%n ng $agulang kung kanin% ikakasal ang anak! ang $ga $akalu$ang uri ng sugal! a$a$araan ng anliliga# at $ga salitang anuy%! $ga ta%ng #alang ibang libangan kun"i $aki agku#&ntuhan sa ka ananghalian at ang $ga bagay na "a at inihahan"a ka ag $anganganak ang isang baba&. Lahat ng $ga $akalu$ang ugali ay nagbigay "i#a sa n%b&la. Inilaha" rin ni R%$an G. R&y&s ang kanyang hist%rikal at a#t%bi%gra ikal na karanasan sa R&b%lusy%n tula" ng $ga agkabalisa ng $ga ta%! agiging abala ng $ga kalalakihan "ahil $a$u$un"ukan at ang hin"i agiging kal$a"% ng $ga "alaga "ahil sa tak%t. Isiningit rin ng $ay-ak"a ang kalagayan ng Maynila n%%ng nagkakagul% "ahil sa biglaang "%$inasy%n ng A$&rikan% sa Pili inas na ang kinakat#iran ay tutul%ng "a# ara $aka agsarili ngunit sinalakay nila ang $ga sun"al%ng Pili in%. Mara$ing nagana na sun%g. Naging $ga saki$ ang ta% sa Maynila at ang iba ay nagnaka# sa bahay ng $ay bahay sa$antalang itinaas ang r&nta ng $ga inauu ahang tulugan ng $ga gani" na $aybahay. Magan"a ang agbibigay a &l ni R&y&s sa $ga tauhan ng kanyang n%b&la. Naging gana ang agiging ir&s %nsabl& at bisy%s% ni Enri9u& na siyang nag"ul%t ng aghihira ng kanilang a$ilya. Ngunit sa kabila nit%! naging ulirang ina si L%l&ng kay N&n& "ahil tiniis niya ang $ga aghihira at nagsika ara $akabang%n at $a ag-aral ang anak. 3in"i nagustuhan ng $a$babasa ang agka$atay ni Ik&ng "ahil hin"i $an lang it% nabigyan ng agkakata%n na $akaba#i sa kanyang asa#a;t anak na $atagal niyang hin"i nakita sa l%%b ng $ahabang anah%n. Ngunit $aaaring naging silbing arusa iy%n kay Ik&ng "ahil sa kanyang $ga agkukulang. E &ktib% ang "ra$atik% at $akalu$ang &stil% ni R%$an G. R&y&s u ang $ara$"a$an ng $a$babasa ang $&nsah& ng k#&nt% at "a$"a$in "ahil it% ay un% ng $ga aral na tiyak na tatatak sa isi ng sinu$ang babasa.