SADRAJ

Uvod _____________________________________________________________________ 1 1. Latinska Amerika _________________________________________________________ 2 1.1. Politiki reimi _______________________________________________________ 3 1.2. Privredne tekoe ______________________________________________________ 3 1.3. Kubanska revolucija i njene posljedice _____________________________________ 4 2. Azija ___________________________________________________________________ 6 2.1. Daleki istok ___________________________________________________________ 6 2.2. Jugoistona Azija ______________________________________________________ 7 2.3. Srednji istok _________________________________________________________ 11 3. Afrika _________________________________________________________________ 15 3.1. Sjeverna Afrika _______________________________________________________ 15 3.2. Crna Afrika. dekolonizacija i njene tekoe. ________________________________ 16 3.3. Juna Afrika _________________________________________________________ 18 Zakljuak _________________________________________________________________ 20 Literatura _________________________________________________________________ 21

UVOD
Ovaj seminarski rad se bavi prepisom odreene cjeline, odnosno Latinskom Amerikom, Azijom i Afrikom. Ovaj seminarski odnosi se na XX stoljee, period revolucija, ratova, oslobaanje zemalja navedenih kontinenata od kolonijalne vlasti i stvaranje novih nezavisnih drava. U prvom dijelu seminarskog rada najvei akcenat je stavljen na Latinsku Ameriku , potom na Azijski kontinent, njegove regije, nastanak novih drava na ovom prostoru. U treem dijelu je rije o Afrikom kontinentu, njegovoj ulozi u privrednom pogledu, oslobaanje od kolonijalne vlasti i sticanju nezavisnosti. Uvidjeti interes zapada za postojea i neiscrpna bogatstva Afrike.

1. LATINSKA AMERIKA
Latinska Amerika. Problem Latinska Amerika. Latinska Amerika, za razliku od SSSR i socijalistikih zemalja Istone Evrope, sa izuzetkom nekih favoriziranih regiona, ostaje nerazvijena, iako se naziva rezervoarom ovjeanstva zbog svojih prirodnih bogatstava (ona daje 25% svjetske proizvodnje nafte, 50% proizvodnje boksita, 25% bakra, 40% srebra, 80% kafe, 45% eera itd.). Njen prirataj stanovnitva je galopirajui, slian prirataju u Aziji (sada ima oko 260 miliona stanovnika, a prema proraunima, 1980. imat e sto miliona vie, krajem XX vijeka oko 600 miliona). Investiranje sjevernoamerikog kapitala omoguilo je oivljavanje privredne aktivnosti, ali znatan dio vrijednosti ostvarene ovom aktivnou, ne ostaje u zemljama Latinske Amerike. Odnosi sa Sjedinjenim Amerikim Dravama daju osnovno obiljeje savremenoj historiji Latinske Amerike i esto objanjavaju sutinu unutranje politike ovih zemalja. Godine 1947. sve su se pridruile Rio- paktu, vojnom savezu, koji ih je pribliio Sjedinjenim Amerikim Dravama, a 1948. Povelji iz Bogate, kojom je ranija Panamerika unija preinaena u Organizaciju amerikih drava ( OAD). Potom je dolo do obrazovanja uih saveza latinskoamerikih drava, politikih ili ekonomskih:1 pet zemalja Centralne Amerike, sa izuzetkom Paname ( Povelja iz San Salvadora, 1951. i ugovor u Tegustigalpi, 1958.), karipskih teritorija (1961) i June Amerike (Argentina, Brazil, ile, Paragvaj, Peru i Urugvaj, ugovor u Montevideu, 1960). Izrazi antiamerikog raspoloenja, naruito za vr ijeme puta potpredsjednika Niksona Latinskom Aerikom (1960), i odjek na koji je naila revolucija u Kubi naveli su ameriku vladu da povea svoju pomo junoamerikim dravama. To je cilj sastanka u Bogoti, a posebno Saveza za progres osnovanog Poveljom iz Punte del Este (1961).

Larousse, Opta enciklopedija, tom 3, Vuk Karadi, Beograd, 677.

1.1. Politiki reimi

Velike razlike u ivotnom standardu skoro svuda su povod za socijalne politike za borbe i za veliku nestabilnost postojeih institucija. Demokratije. U poslednje vrijeme na latinskoamerikom tlu sve dublje prodiru progresivne snage, preuzimanjem politikih i ekonomskih komandnih poluga. U tom pogledu svakako je najznaajniji uspjeh udruene ileanske ljevice, iji je kandidat, lider Socijalistke partije Salvador Aljende, na izborima septembra 1970. Izabran za predsjednika ile a (ponovo izabran 1973). Dolazak generala Toresa, skoro u isto vrijeme, za efa drave u Boliviji, takoe je potvrda demokratskih snaga. Rezultat djelovanja progresivnih snaga u Latinskoj Americi je oslobaanje od strane donacije i pribliavanje politici nesvrstavanja. Na treoj koferenciji nesvrstanih zemalja u Lusaki, septembra 1970, punopravni uesnici su bili Gijana, Jamajka, Kuba, Trinidad i Tobago, a posmatrai Argentina, Brbados, Bolivija, Brazil, ile, Kolumbija, Peru i Venecuela. Diktatorski reimi, kao Fulgensija Butiste u Kubi do 1951, danas su manje brojni. Ipak, jo su se odrali u nekoliko zemalja Latinske Amerike. Oni najee nailaze na naklonost Sjedinjenih Amerikih Drava, jer tite prava velikih amerikih kompanija. 1.2. Privredne tekoe

Zemlje Latinke Amerike nisu uvjek u stanju da izvre reforme svojih struktura zbog neprijateljskog stava vladajuih oligarhija prema agrarnoj reformi i nacionalizaciji industrije. To u znatnoj mjeri spreava i nedostatak kapitala, koji mora da se trai od sjevernoamerikih kreditnih banaka, ije je odobravanje uslovljeno garancijama koje obezbjeuju kreditora, ali ograniavaju slobodu zajmotrailaca .2 Tako se stvara zaarani krug privredne politike junoamerikih zemalja, ime se moe objasniti zato je argentinski predsjednik Frondizi, zatitnik nacionalne petrolejske industrije, morao da denacionalizuje krupne dravne privredne kompanije; zbog ega brazilski predsjednik Kubiek nije uspio da ostvari neophodnu agrarnu reformu u vrijeme kada je pristupio osnivanju nove spektakularne prijestolnice Brazilije; zato, na kraju, njegovi nasljednici, predsjednici naklonjeni reformama, Kvadros (1960 - 1961) i Gulart (1961 1964), bivaju silom natjerani na ostavku: prividno dobrovoljnu (Kvadros) ili bjekstvom (Gulart), kojim je vlast ostavljena vojsci (maral Kastelo Branko, koga marta 1967. Zamjenjuje maral Kosta e Silva).

Isto, str.678.

Privredni razvoj Latinske Amerike (sluaj Brazila).

Posebno je vano pratiti privredni

razvoj ove zemlje kojoj velina teritorije i broj stanovnika ( 80 miliona) daju izuzetno mjesto u Latinskoj Americi. Na sjeveru Brazila su ogromne, skoro neistraene praume, na sjeveroistoku stepske oblasti gdje sue esto prouzrokuju strana gladovanja siromanog zemljoradnikog stanovnitva, a na jugu je region u k ome poljoprivredna i rudna bogatstva, razvoj modernih velikih gradova ( Rio de aneiro, Sao Paolo i potpuno nova prestonica Brazilija) omoguuje gusto naseljenom stanovnitvu da nae relativno dobro plaen posao. Jedan broj zemalja Latinske Amerike, pored Brazila, kao Argentina, ile, Venecuela, Kolumbija takoe predstavljaju zone u kojima je nedavno zapoeta industrijalizacija omoguila brz razvoj, dok e druge, ranije ili kasnije morati da pou istim putem.

sl.1. Fidel Kastro, voa kubanske revolucije koji je dovela do zbacivanja Batiste i do Kastorovog proglaenja za predsjednika vlade (15. februar 1959). 1.3. Kubanska revolucija i njene posljedice Za vrijeme dugodinje vladavine na Kubi (od 1933) voa vojne h unte Fulhensio Batista (Fulgencio Batista), oslanjajui se na vojsku, konzervativne politike partije, velikoposjednike i crkvene vrhove, zavodi surovu diktaturu, koja postaje sve nepodnoljivija. 4Kao reakcija, stvara se revolucionarni pokret, koji obuhvat a naroito studente u Havani, sa Fidelom Kastrom ( Fidel Castro). Napad grupe omladinaca 26. jula1953. Na garnizon u tvravi Mankada u gradu Santijago de Kuba, obiljeio je poetak revolucije (Pokret 26. juli). Nakon obilnih priprema, u planini Sijera Maestra, sredinom 1947, poinje oruana borba za zbacivanje Batiste, koja do kraja naredne godine zahvata sve vitalne oblasti zemlje. Suoen sa
3 4

Isto, str. 678. Isto, 678.

optim rasulom svoje vojske, i krahom reima, Batista je 1. januara 19 59. pobjegao iz zemlje. Revolucija je odnijela pobjedu. Kastro je februara 1959. doao na poloaj prvog ministra savjeta ministara. Ubrzo je sprovedena nacionalizacija i agrarna reforma. S AD, iji su interesi bili direktno pogoeni u Kubi, zauzimaju otvoreno neprijateljski stav prema kubanskoj revoluciji, teei da ona bude likvidirana. Nova vlast na Kubi prisno se povezuje sa socijalistikim zemljama, prije svega sa SSSR -om. Ona danas izraava privrenost borbi za mir i miroljubivu koegzistenciju. U 1966. Kuba je domain Prve konferencije solidarnosti naroda Azije, Afrike, Latiske Amerike i jedna od incijatora osnivanja Latinskoamerike organizacije solidarnosti. U poslijdnje vrijeme uspostavila je odnose sa ileom, Peruom, Venecuelom, ime su je ove latinskoamerike drave priznale kao socijalistiku zemlju. Kuba je uestvovala na konferencijame efova drava i vlada nesvrstanih zemalja (u Beogradu 1961, Kairu 1964, Lusaki 1970, Aliru 1973). Rastrzana atagonistikim snagama, Latinska Amerika ostaje zona politike

nestabilnosti. Njena sudbina zavisie od toga kako e se rijeiti problem nerazvijenih zemalja uopte. Pomo Sjedinjenih Amerikih Drava, prije svega, a i drugih bogatih zemalja, moe u velikoj mjeri tome da doprinese. Ali, bie p otreban i napor samih naroda tih zemalja, koji moe biti realizovan jedino pod uslovom pravednije podjele bogatstva. Sa tim zadatkom uhvatio se u kotac od oktobra 1946. predsjednik republike ilea Edvardo Frej (Eduardo Frey), a borbu nastavlja Aljenda (Salvador Allende) od septembra 1970, na elo Udruene ljevice. Tri godine kasnije kontrarevolucionarim puem vojne funte i smru Aljendea, prekinut je Socijalistiki put razvitka ove zemlje.5

Isto, str. 677.

2. AZIJA
2.1. Daleki Istok

Njegovi problemi. Daleki istok zona zategnutosti i nestabilnosti, prouzrokovanih prije svega suprostavljenim interesima suprsila, bez sumnje je od svih regiona azijskog kontinenta najdalje otiao u oslobaanju od zaostalosti, bilo da se siromatva oslobaa bre ili sporije socijalistikom privredom i sopstvenim snagama (NR Kina), bilo da u tu svrhu koristi stranu pomo koju pruaju strane sile, iz politikih razloga( Junu Koreju pomau Sjedinjene Amerike Drave i njen neposredni susjed Japan).6 U ekonomskom razvoju svakako je najdalje od zemalja toga regiona otiao Japan, koji je postao velika industrijska sila ve poetkom XX stoljea to i ostao, pored poraza u drugom svjetskom ratu i prenaseljenosti. Japan, politiki i ekonomski razvoj. Po okonanju drugog svjetskog rata pod okupacijom Sjedinjenih Amerikih Drava, Japan je sveden na etiri glavna ostrva Japanskog arhipelaga. Japan ostaje pod kontrolom SAD sve od 1945. do 1951. godine. Amerikanci obrazuju meunarodni ratni sud, koji sudi ratnim zloincima (sedam smrt nih presuda 1949.). Plan SAD bio je da u Japanu izvri radikalne politike promjene i iskoriste ga kao odskonu dasku na Dalekom istoku. Ustav koji je nametnuo general Makartur, kasnije je prihvatila japanska skuptina, a car Hirohito ratifikovao 1. janua ra 1946. Njime je uvedena parlamentarna monarhija. Trustovi su rasputeni a izvrena i djelimina agrarna reforma 1946. Naoruanje Japana je zabranjeno. Finansijska situacija se poboljava 1948, planom Dod. Poslije nekoliko godina ispunjeni tekoama, posebno zbog repatrijacije est i po miliona Japanaca do tada nastanjenih u drugim zemljama, japanska privreda uspjeva da do 1953, povrati snagu iz godina pred drug svjetski rat, a potom da dostigne najvii stepen ekspanzije u svijetu. Izobilje i kvalitet radne snage omoguava joj da se specijalizuje u onim granama industrije gdje je kvalitet ljudskog rada najvie traen. Izvanredno visok stepen produktivnosti obezbjeuje Japanu da svoju robu prodaje po niskim cijenama i tako osvoji znaajna trita po Americi i Evropi. Nivo ivotnog standarda je jo vie povean zaustavljanjem visokog stepena nataliteta. Ipak, u Japanu ivi vie od 100 miliona stanovnika. Politia stabilnost . Veina koja od 1948. do 1955. Neprekidno pripada konzervativcima, a zatim liberaln im demokratima, obezbjeuje zavidnu stabilnist u politikom ivotu. Ona je, istina, neto poremeena aktivnou malog broja desniarskih ekstremista i estim trajkovima, kojima
6

Isto, 678.

rukovodi sndikalna cetrala Sorgo, usko vezana za Socijalistiku partiju, duu opozicije od 1945. Ali, njena mo je uzdrmana ocjepljenjem umjerenih, koji su 1960. obrazovali Socijaldemokratsku partiju. Osjetljivost japanskog naroda prema nuklearnom oruiju upravo je dala socijalistikoj opoziciji, naroito poslije potpisivnja pakta o bezbjednosti (1960) sa Sjedinjenim Amerikim Dravama, povoda da zamjeri vladi njenu poslunost prema SAD. Opozicija, ipak, nije mogla da sprijei ratifikaciju ovog pakta, kojim je dozvoljeno baziranje amerikog nuklearnog oruija na japanskoj teritoriji. tavie, privredni uspjesi, koje je postigla vlada, obezbjeuje predsjedniku Satou solidnu veinu. Novembra 1971. Donj dom japanskog palamenta ratifikovao je ugovor izmeu SAD i Japana o uslovima vraanja ostrva Okinave Japanu u 1972. godini.7 2.2. Jugoistona Azija

Znatno vie nego na Dlekom istoku, u Jugoistonoj Aziji se najotrije sukobljavaju interesi velikh sila. Vijetnam. Po cijenu velikih rtava Vijetnam uspjeva da sedmogodinjom oslobodilakom borbom (1947 1954) srui kolonijalnu vladavinu Francuza. Na konferenciji u enevi 1954. teritorija Vijetnama podijeljena je 17. paralelom na dva dijela : Sjeverni ( Narodna Demokratska Republika Vijetnam povrina 164 103 km, stanovnika oko 19 miliona) i Juni ( Republika Vijetnam - povrine 169 000 km, stanovnika 16 miliona). Sjeverni Vijetnam je zemlja socijalistikog drutvenog ureenja. Juni Vijetnam ubrzo je pri stvaranju pao pod jak uticaj SAD, koje u njemu imaju sebi odan marionetski reim. Ta injenica suoena sa eljom naroda ove zemlje za nezavisnou, uzrok je teke krize u kojoj se Juni Vijetnam i danas nalazi. Opti narodni ustanak buknuo je u Junom Vijetnamu 1960. sa teitem na jugu, u delti rijeke Mekong. On brzo dobija iroke razmjere. Da bi spasle sajgonski reim i svoje pozicije, SAD poev od 1962. Neposredno su vojniki angaovane u borbi protiv junovjetnamskih oslobodilakih snaga. Meutim , to nije uspjelo da slomi oslobodilaku borbu vijetnamskog naroda; tavie, ona je neprekidno dobijala sve vei zamah. Poetkom 1973, najzad je postignut sporazum o povlaenju amerikih trupa. To je velika pobjeda oslobodilakih snaga naroda Vijetnama; prvi put poslije sto godina Vijetnam je osloboen prisustva kolonizatora i njihovih trupa; omogueno mu je da sam rjeava o sudbini svoje zemlje.

Isto, str. 678.

Male zemlje Jugoistone Azije. Laos i Kamboda, druge dvije zemlje ranije u sastavu Indokine, nezavisne od 1947, od 1970 1971. neposredno su angaovane u sukobu u ijem je sreditu Juni Vijetnam. U Laosu od 1950. jedinice Patet Laoa( Nacionalnog fronta) bore se najprije protiv francuskog pokuaja ponovne kolonizacije zemlje, a od 1955. protiv vladajue grupacije Suvane Fume. Trupe junovijetnamskog sajgonskog reima, uz podrku amerike avijacije i artiljerije, upale su 8. Februara 1971. u juni dio Laosa i tako ovu zemlju neposredno uvukle u sukob koji je dobio indokineske razmjere. Poetkom 1973. prekinuta su ratna dejstva u Laosu. Kamboda je sa princom Sihanukom uspjevala da ouva neutralnost sve do 1970, kada su desniarski elementi dravnim udarom preoteli vlast u zemlji. Kamboda je od tada ratno poprite izmeu oslobodilakih (sihanukovskih) snaga i desniarskih (Lon Nolovih) amerikih i sajgonskih trupa. Tajland, takoe nezavisan od 1947, nije neposredno angaova u sukobu u ovom dijelu svijeta, ali on ima vrlo jak uticaj na unutranji ivot zemlje. Novembra 1971. Izvren je vojni dravni udar i time zemlja jo vie vezana za SAD i pakt Jugoistone Azije (SEATO). U Burmi nezavisnoj od 1948, na vlasti je od 1962. Revolucionarni savjet, koji tei izgradnji socijalizma u zemlji, a u spoljnoj politici zalae se za koegzistenciju i nevezivanje za blokove. U Maleziji (Malezijska Federacija) Britanci su primorani da se deset godina bore protiv jakog oruanog oslobodilakog pokreta. Malezijska Federacija stvorena je 1963; sastoji se od Malajske Federacije i drava Sabah i Saravak. Zbog ove dvije drave ( na Borneu) odnosi izmeu Malajske Federacije i Indonezije bili su do nedavno veoma zategnuti. Singapur je 1965. istupio iz Malezijske Federaije.8 Indonezija. Ova zemlja dobila je nezavisnost tek poslije etiri godine borbe protiv holandske kolonijalne vladavine ( 1946- 1949). Njen predsjednik, doktor Sukarno (19011970) bio je jedan od protagonista borbe za osloboenje od kolonijalnog ropstva, vodio aktivnu spoljnu politiku na principima aktivne koegzistencije i nesvrstavanja. Meutim, od 1963, pribliava se Narodnoj Republici Kini, to je, pored ostalog ( razmirice sa Malezijskom Federacijom), razlog istupanja Indonezije iz Ujedinjenih nacija. Poslije krupnih politikih previranja 1965, na vlast u zemlji je dola vojska, a general Suharto preuzeo je sve funkcije,
8

Isto, str, 679.

koje je dotada imao Sukarno. Za Indoneziju sa oko 100 miliona stanovnika i galupirajuim priratajem stanovnitva, sa neistraenim oblastima na Borneu i prenaseljenim oblastima na Javi, centralni problem je nerazvijenost, i to kako prije tako i poslije vojnog dravnog udara. Slina je situacija i sa Filipinima, koji su nezavisni od 1946. godine. Indija, Pakistan, Banglade, ri Lanka (Cejlon). Tri velike drave roene su 1947. Godine dekolonizacijom britanske indijske imperije: Indijska Unija ili Bharat, Pakistan i Cejlon. Prvi mjeseci slobode tih zemalja bili su ispunjeni vjerskim nemirima ( izmeu hindusa i muslimana), koji su odnijeli vie od 100 000 ivota, a preko 17 miliona ljudi moralo je da napusti svoje domove i ode u Pakistan, odnosno Indiju. Ove zemlje su ostale lanice Komonvelta. Indijska Unija. Jedan hiduski fanatik ubio je Mahatmu Gandija, velikog pobornika nenasilja, zamjerajui svom oboavanom voi nain na koji je vodio borbu protiv britanske kolonizacije i koncesije koje je uinio muslimanima (31. januar 19489). Indijska Unija, iji je Gandi duhovni tvorac, uspjela je i poslije njegove smrti da sauva svoju ravnoteu pod vostvom Gandijevog uenika pandita Davaharlala Nehrua ( Jawaharlal Nehru), koji njome upravlja od dana proglaenja nezavisnosti (15. august 1948) do svoje smrti (27. maj 1964) . Nehru nije prihvatio podjelu Indije po religijskom kritrijumu, ve je izgradio federalnu strukturu. Znao je da upotrijebi i silu kada je trebalo da rijei spor oko Kmira sa Pakistanom ili da zbaci lokalne vlastodrce , kao nizama Hajderbada septembra 1948, da povrati Gou od Portugalaca decembra 1961, da ugui partikularistike pobune.9 Nije mogao da sprijei Narodnu Republiku Kinu da pripoji Tibet 1950, niti da sukob oko Tibeta sa njom okona pobjedom 1962. Ova zategnuta situacija sa Kinom, stavila je na ozbiljan ispit indijsku politiku neangaovanja i neutralnosti, iji je Nehru protagonista i koja mu je donijela istaknutu ulogu u meunarodnim odnosima, obezbjedila veliki presti u sopstvenoj zemlj i u svim afrikim i azijskim zemljama. Ugled mu je omoguio da izae kao pobjednik u borbi sa opozicijom unutar sopstvene partije ( Indijski nacionalni kongres) i da otpone planski razv oj privrede, koji daje znaajne rezultate u industriji i poljoprivredi. No pored toga, brz tempo poveanja broja stanovnitva onemoguava da ovaj napredak dovede do osjetnijeg poboljanja veoma niskog ivotnog standarda, stanovnitva koje esto ivi na granici gladi. Vjerska netrpeljivost i jezike razmirice neprekidno potresaju ovu prostranu zemlju. Nehruov nasljednik Lal Bahadur astri (Lal Bahadur Shastri),
9

Larousse, Opta enciklopedija, tom 3, Vuk Karadi, Beograd, str. 679.

poetkom 1965. morao je da odustane od uvoenja hindu jezika kao zvaninog jezika. Unutranji nemiri, stalno zategnuta situacija u odnosima sa Pakistanom (obnavljanje rata oko Kamira septembra 1965) i sa Kinom, koja septembra 1965, postavlja zahtjev za ruenje indijskih fortifikacijskih objekata na dijelu granice, primoravaju indijsku vladu da dri znatne oruane snage, to je ilo na utrb investicija. Pomo koju je Indija dobila od nekih zemalja nije bila dovoljna za privredni razvoj zemlje. Po smrti astrija (Takent, januara 1966), poloaj predsjednika povjeren je Nehruovoj keri Indiri Gandi. O na je nastavila politiku svojih predhodnika ija su osnovna obiljeja borba za ekonomski i drutveni preobraaj zemlje, za mir i aktivnu koegzistenciju meu dravama. Partija Indijski nacionalni kongres, iji je parlametarni lider Indira Gandi, na izborima 1971. dobila dvotreinsku veinu.10 Indija se decembra 1971, suoila se sa ozbiljnim iskuenjem ratom sa Pakistanom oko Bengala (Istonog Pakistana). Poslije etrnaestodnevnih operacija, izala je kao pobjednik. Neposredni rezultat rata bilo je st varanje nove drave u Istonom Pakistanu Bangladea. Pakistan. Ova drava, podjeljena do 1971. na dva dijela indijskom tertorijom, obrazovana je 1947. od dijela Indije u kome je dominirala Muslimanska liga. U Pakistanu su, po njegovom obrazovanju, imigrirali iz Indije milioni muslimana. Zemlja j e suoena sa istim privrednim tekoama kao i Indija. Voa Muslimanske lige Mohamed Dina obratio se za pomo Velikoj Britaniji i Sjedinjenim Amerikim Dravama i tu pomo dobio uz uslov da potpie sporazum u Manili, kojim je obrazovan pakt Jugoistone Azije SEATO (1954) i da pristupi Bagdadskom paktu( 1955). Pakistan je dobio ustav tek 1956, kojim je uspostavljena republika. Ubrzo potom dolazi do nestabilnosti vlada, korupcije, ekonomskog nazadovanja. Time se dijelom mogu objasniti dva dravna udara u oktobru 1958, kojim je konano uspostavljen reim generala (kasnije marala) Ajuba Kana. On je sproveo agrarnu i politiku reformu, a u spoljnoj politici, zbog koflikta sa Indijom u vezi sa Kamirom, i pored s vojih prozapadnih simpatija, pribliio se Narodnoj Republici Kini, koja podrava Pakistan u njegovim zahtjevima za revizijom granica. No suen sa stalno rastuom opozicijom, Ajub Kan je 1969. morao da preda vlast generalu Jahiji Kanu, komandantu kopnene vojske. Poslije poraza u ratu sa Indijom ocjepljenje Istonog Pakistana (Banglade) i Jahija Kanu je 20. Decembra 1971. podnio ostavku. Novi ef drave postao je Zulfikar Ali Buto. Nova drava Banglade. Zategnutost izmeu Indije i Pakistana stvorena stanj em u i Istonom Pakistanu, u kome su represalije pakistanske vojske primorale deset miliona ljudi da

10

Isto, 679.

10

izbjegnu u Indiju, dovelo je 3. decembra 1971. do novog, treeg, ratnog sukoba izmeu dvije drave. Ratna dejstva, voena na dva ratita na zapadnom, koje je obuhvatilo oblast Kamira i itavo podruije du zapadne pakistansko - indijske granice, - i na istonom, podruiju Istonog Pakistana (Istonog Bengala), okonana su 16. Decembra potpisivanjem u Daki bezuslovne kapitulacije pakistanskih snaga u Istonom Pakistanu. Ishod rata bio je obrazovanje, ve 26. marta 1971. proklamovane nove, drave Banglade, na teritorij Istonog Pakistana, do tada u satavu Pakistana. Nova drava ima povrinu 141 000 km i oko 60 miliona stanovnika. Na vlasti je Avami liga iji je lider Mudbur Rahman (Sheikh Mujibur Rahman). Stvaranje tri drave umjesto dosadanje dvije na Indjiskom potkontinentu, koje su bile podijeljene na religijskoj osnovi, trebalo bi da doprinese stabilizaciji u ovom dijelu svijeta. ri Lanka ( Cejlon). Ova zemlja, nezavisna od 1948, sa statusom dominiona u okviru Komonvelta, uspjela je da sauva za dugi period politiku stabilnost pod upra vom Bandaranaikea (Solomon Bandaranaike), koji je, meutim, ubijen u nemirima zbog jezikih razmirica (1959).11 Vladu je prihvatila njegova ena Sirimavo Bandaranaike, prva ena u svijetu koja je primila tako visoku obavezu. Poslije izbora 22. marta 1965. na kojima je pobjedila Ujedinjena nacionalna partija ( ona je vladala kao predstavnik Partije slobode) mrala je da se odrekne svog poloaja u korist D. Senanajakea (Senanayake). Poslije izbora maja 1970. ponovo je postala predsjednik vlade. U 1972. naziv drave (Cejlon) promjenjen je u ri Lanku. Ova drava prihvatila je principe aktivne miroljubive koegzistencije i saradnje azijskih i afrikih zemalja u duhu Bundunke konferencije. Uestvovala je na sva etiri skupa nesvrstanih zemalja na vrhu (Beograd, Ka iro, Lusaka, Alir). 2.3. Srednji Istok U ovom podruiju svijeta, koje je takoe nerazvijeno, u periodu poslije drugog svjetskog rata, a psebno poslednjih godina, dominira problem sukoba izmeu Izraela i arapskih zemalja, isprepleten sukobom interesa velikih sila. Zemlja sa naftonosnim izvorima. Bogata petrolejska nalazita ine ovo podruije svijeta regionom u kome se sukobljavaju interesi velikih sila i petrolejskih kompanija. Minijaturni sultanat Kuvajt, koji proizvodi 100 miliona tona nafte, godi nje, zatim Katar, a zatim isto tako pustinjsko prostranstvo Saudijska Arabija, ili malo ostrvo Bahrein, razvili su
11

Isto, 679.

11

privredu iskljuivo orjentisanu na proizvodnju nafte, koja im donosi ogromne prihode. Iran, trea zemlja Srednjeg istoka po proizvodnji petroleja, sve vie se oslobaa mjeanja stranih kompanija u raspolaganju najveim njegovim bogatstvom. Irak je u tom pogledu najdalje otiao: juna 1972. nacionalizovao je cjelokupnu petrolejsku industriju. Bive mandatne zemlje. Francuski mandat nad Sirijom i Libanonom, a britanski nad Palestinom i Irakom ukinuti su neposredno po zavretku drugog svjetskog rata . No, i pored toga, Velika Britanija je za izvijesno vrijeme ouvala svoj uticaj u zemljama kojim vlada ili je vladala haemitska dinastija( u Jordanu, a u Iraku sve do revolucije u Bgdadu izvrene 14. jula 1958. godine). Oruana intervencija Sjedinjenih Amerikih Drava 1958. u Libanu oznaava poetak neposrednog amerikog angaovanja u ovom dijelu svijeta. Pretvaranje Bagdadskog pakta u novu vojnu organizaciju, CENTO, poslije izlaska Iraka, jo jedan je znak jaanja amerikog uticaja na tetu britanskog. Velika Britanija sauvala je izvjestan uticaj samo u Adenu i u nekoliko petrolejskih kneevina na jugu i istoku Arabije. Egipat. Ova zemlja igra posebno znaajnu ulogu na Srednjem istoku, naroito poslije revolucije iz 1952, kojom je rukovodio Revolucioni savjet sastavljen od mladih oficira na elu sa Gamalom Abdelom Naserom. Faruk je morao da abdicira i napusti zemlju, a Egipat je 18. juna 1953. proglaen republikom. Privremeno, zbog popularnosti, na elu drave bio je Naib, a 1954. ga je zamjenio Naser. Oktobra 1954. potpisao je sporazum sa Velikom Britanijom o evakuaciji britanskih trupa, koje su juna 1956. definitivno napustile Egipat. Do februara 1958. Egipat je samostalna republika, kada se ujedinjuje sa Sirijom u jedinstvenu dravu pod nazivom Ujedinjena Arapska Republika (UAR). Izmeu UAR i Kraljevine Jemena potpisan je marta 1958. Sporazum o federalnom savezu pod nazivom Ujedinjene Arapske Drve.12 Sirija je oktobra 1961, poslije vojnog udara, istupila iz sastava UAR. Sa Kraljevinom Jemen Egipat raskida savez decembra 1962, ali novembra naredne godine ponaovo ga zakljuuje sa republikom vladom Jemena. U unutranjem razvoju Egipta znaajne mjere donijete su jula 1961( nacionalizacija banaka i privatnih kompanija, zakon o progresivnom oporezivanju, o agrarnoj reformi, o ueu radnika u upravljanju proizvodnjom). UAR (Egipat), Sirija i Libija proklamoale su 17. aprila 1971. obrazovanje Federacije Arapskih Republika. Na referendumu odranom 1. Septembra narodi triju zemalja izjasnili su se za federaciju. UAR (Egipat) promjenila je ime u Egipatska Arapska Republika. vorni problem Egipta u itavoj posleratnoj spljnoj politici su odnosi sa Izraelom. Neposrdno po povlaenju Britanaca iz

12

Isto, str. 680.

12

Palestine i stvaranje drave Izrael, 1948, dolo je do prvog izraelso arapskog rata. Od tada, i formalno i faktiki, nije prekidan. Poslije nacionalizacije Sueckog kanala, koju je predsjednik Naser izvrio 26 jula 1956, dolo je oktobra novembra 1956. do nove agresije Izraela u saveznitvu sa Velikom Britanijom i Francuskom. Na kraju, juna 1967. Izrael je izvrio jo jednu agresiju protiv susjednih arapskih zemalja (Egipat, Jordan, Sirija). U toku rata Izrael je zaposjeo i jo dri znatan dio teritorije Egipta, to podruije Srednjeg istoka ini vrlo opasnim po mir. U takvoj situaciji oslanjajui se na pomo Sovjetskog Saveza, Egipat intenzivno izgrauje svoje oruane snage. Egipat vodi aktivnu i progresivnu spoljnu politiku. Naser spada meu incijatore

politike nesvrstavanja.13 Egipat je do sada uestvovao na svim konferencijama nasvrstanih zemalja. U Kairu je 1964. odrana Druga konferencija nesvrstanih. Pored toga, Egipat je posebno aktivan u politici ujedinjavanja arapskih zemalja; lan je Arapske lige. Ima znatan uticaj i na afrike zemlje u njihovoj borbi protiv neoklonijalizma. lan je Organizacije afrikog jedinstva i lan osniva Ujedinjenih nacija. Poslije smrti Nasera 28. septembra 1970, ef drave postao je Anvar el Sadat. Izrael. Po odluci Generalne skuptine OUN od 29. Noembra 1947, ukinut je britanski mandat u Palestini u kojoj je dotada bilo 1935 000 stanovnika ( od toga 608 000 Jevreja). Podijeljena je tada na jevrejski (14 000 km) i arapski (11 000 km) dio.Velika Britanija se 15. maja 1948, povukla iz Palestine, a dan ranije Jevreji su u T el Avivu proklamovali dravu Izrael. To je bio povod ratu 1948 1949, izmeu Izraela i arapskih zemalja, u kome su arapske zemlje pretrpjele poraz. Izrael je okupirao oko 6700 km arapskog dijela Palestin e, a oko 800 000 Arapa izbjeglo je u susjedne arapske zemlje. To je dovelo do ozbiljnog problema arapskih izbjeglica koji ni do danas nije rijeen. Poslije 1949. naseljavanje Jevreja u Izraelu vreno je ubrzanim tempom. Vodei agresivnu politiku prema arapskim zemljama, Izrael je 1956, zajedno sa Velikom Britanijom i Francuskom, izvrio agresiju na Egipat, a juna 1967. na Egipat, Jordan i Siriju. Izraelske snage okupirale su juna 1967. istonu obalu Sueckog kanala, zapadnu obalu rijeke Jordana i Golansku visoravan. Savjet bezbijednosti OUN usvojio je 22. novembra 1967. jednoglasno rezoluciju o uslovima za uspostavljanje mira i o povlaenju izraelskih snaga sa okupiranog podruija. Meutim, Izrael nije postupio po toj rezoluciji pa je ovo podruije ostalo vrlo opasno arite rata.

13

Isto, 680.

13

Po ustavu, Izrael je republika na elu sa predsjednikom, koga bira skuptina, na 5 godina. U spoljnoj politici je vezana je za SAD i zapadnoevropske zemlje. U politikom ivotu zemlje jak je uticaj svjetskog cio nistikog pokreta. Najuticajnije politike partije su Radnika partija Izraela (MAPAI) i Ujedinjena radnika partija (MAPAM). U Ujedinjene nacije Izrael je primljen 11. maja 1949. godine.14

14

Isto, str. 680.

14

3. AFRIKA
3.1. Sjeverna Afrika Ovaj dio svijeta, koji preteno nastanjuju Arapi sve do obale Atlantika, vie pripada sredozemnom regionu nego nego afrikom. Libija. Zahvaljujui porazu Italije u drugom svijetskom ratu, ova zemlja je relativno rano ( 1951) stekla nezavisnost. Do 1969. je kraljevina, a potom republika. Pod novim reimom Libija igra mnogo znaajniju ulogu u meunarodnim odnosima. Od aprila 1971, sa Egiptom i Sirijom Libija obrazuje Federaciju Arapskih Republika. Tri zemlje Magreba ( Tunis, Alir, Maroko), za razliku Labije, morale su da izvojevaju slobodu od Francuske, koja se grevito drala sjevernoafrikog tla. Tunis i Maroko. Ove dvije zemlje pod francuskim protektoratom, izvojevale su nezavisnost skoro na isti nain i u isto vrijemo. Tunis je stekao unutranju ekonomiju francusko tuniskom konvencijom 3. juna 1955. Francuska je na ovu odluku bila primorana opasnou da oslobodilaki pokret naroda Tunisa preraste u oslobodilaki rat. U Maroku je situacija postala jo nepovoljnija po Francuze poslije uklanjanja sultana Muhameda V ben Jusufa ( 20. avgusta1953). Oslobodilakom borbom naroda Maroka rukovodila je partija Istiklal. Francuska vlada Gi Molea definitivno je priznala nezavisnost ovih dviju sjevernoafrikih zemalja marta 1956, Tunis je postao republika sa predsjedniom Burgibom, po svrgavanju vladajue dinastije 25. jula 1957, dok je Maroko zadrao monarhiju. 15 Sve vrijeme alirskog rata za zanezavisnost protiv Francuske, odnosi Pariza sa ovim dvjema Obadvije su lanice Ujedinjenih nacija. Alir. Rat za nezavisnost, protiv francuske kolonijalne dominacije, poinje 1. novembra 1954. i traje sve do Evijanskog sporazuma potpisanog 18. marta 1962. godine. Bezizlanost situacije situacije u kojoj se nala francuska kolonijalna politika, sve znaajnije pobjede oslobodilake armije Alira, obrazovanje privremene vlade Republike Aliru u Kairu 9. septembra 1959. i predlog genarala De Gola o samoopredjeljenju sptembra 1959, doveli su do pregovora o nezavisnosti Alira i pored otpora i pobune jednog dijela francuske armije i kolona, pristalica francuskog Alira, sakupljenih u Organizaciji tajne armije (OAS). Alirski narod skupo je platio svoju sedmogodinju borbu za osloboenje: izgubilo je ivote preko milion i po Aliraca, oko tri miliona je otjerano u koncentracione logore, razrueno je 8000
15

Isto, str.680.

15

sela. Lider fronta nacionalnog osloboenja Alira (FLN) Ben Bela, poslije izbor a za ustavotvornu skuptinu, odranih septembra 1962, doao je na elo Narodne Republike Alira. On je morao odmah da se suoi sa brojnom opozicijom, bilo politikog karaktera (Front socijalistikih snaga Aita Ahmeda), bilo etnikog (neslaganje sa plemenim a Kabilije ve od jula 1962) ili linog (neprijateljski stav dijela visokih rukovodilaca oslobodilakog pokreta, saradnika Ben Bele iz dana borbe). Ben Bela je uspio da savlada sve tekoe uz pomo oruanih snaga, koje su stajale uz svog komandanta pukovni ka Huarija Bumedijena. Uz njegovu pomo Ben Bela se uhvatio ukotac i sa delikatnim problemom odreivanjem granica sa Tunisom, posebno sa Marokom (oruani sukob oktobra 1963). Ipak, sa vlasti je otiao jula 1965, kada mu je armija uskratila povjerenje u k orist svog komandanta Bumedijena, upravo u trenutku kada Afro- azijska konferencija u Aliru treba definitivno da ojaa autoritet alirskog predsjednika. Na vlast je doao Savjet revolucije. Prvi koraci nove vlasti bili su motivisani eljom da se obezbjedi unapreenje proizvodnje i sprovede agrarna, sudska i komunalna reforma. Zakonima kasnije donijetim u tom domenu postignuti su znaajni rezultati. U spoljnoj politici Alir je veoma aktivan, naroito u arapskom svijetu. Zalae se za politiku nesvrstavanja. lan je Ujedinjenih nacija.

3.2. Crna Afrika. Dekolonizacija i njene tekoe. Dok su samo Liberija i Etijopija bile nezavisne 1945, u godinama koje su slijedile itava Crna Afrika stekla je nezavisnost sa izuzetkom Angole, Mozambika i Portugalske Gvineje, u kojima je portugalska kolonijalna dominacija suoena sa oruanim oslobodilakim pokretima. Izuzetak je, takoe, dio teritorije na kojoj se jo ouval o prisustvo Francuske (Afar i Isa) ili panije ( Rio de Oro i Sagija el Hamra). Velika Britanija je, dajui nezavisnost Sudanu ( 1956) i Zlatnoj Obali, koja je tada postala Gana (1957), zapoela proces dekolonizacije, koji slijedi i Francuska. Zakonom od 1956. Francuska daje znatnu autonomiju svojim afrikim kolonijama, koju je proirio De Gol, kada je ustavom od 1958, postavio politike i pravne osnove Francuske zajednice, u ijem se sastavu sve bive kolonije, sa statusom autonomnih republika, mogu slobodno razvijati ka potpuno nezavisnim dravama. Gvineja, koja je jedina odbila status lana zajednice 1958, postala je nezavisna dvije godine prije zemalja lanica zajednica.16 Izuzev jedne pobune u Keniji, emancipacija ostalog dijela Afrike, uopte uzev, je brza i mirna. Sa belgijskim Kongom bio je drugi sluaj. Belgija je priznala nezavisnost Konga
16

Henri Burgelin, str.681.

16

juna 1960. Meutim ekonomski interesi za Katangu, motiviu drave, prije svega Belgiju, da se umjeaju u unutranje stvari nove drave, to dovodi do oruane borbe. Ujedinjene nacije pokuavaju da uspostave red, ali njihovi plavi ljemovi nemogu da sprijee ubistvo Patrisa Lumumbe (1961), prvog predsjednika vlade Republike Kongo. I pored pogibije generalnog sekretara OUN Daga Hamarelda, koji se lino angaovao u sreivanju situacije u Kongu. OUN izlazi na kraj sa katankom pobunom. Njen voa Moiz ombe, meutim postaje predsjednik centralne vlade (jul 1964- oktobar 1965). Po okonanju intervencija Ujedinjenih nacija 1964, Kongo ostaje u veoma tekoj situaciji , sa kojom od 1965 ( ponovno izabran 1970), mora da se bori general Mobuta. Nigerija koja je bila primjer uspjeno sprovedene dekolonizacije, zapala je u teku krizu pobunom plemena Ibo, 9., septembar 1966. Pobuna je dovela do ocjepljenja Bijafre 30. maja 1967. i traginog rata, od jula 1967. do januara 1970. godine. Koncepcije socijalistikog ureenja. Poslije sticanja nezavisnosti, veina afrikih oslobodilakih pokreta proklamovala je izgradnju socijalizma za svoj neposredan cilj. Meutim koncepcije o izgradnji i sutini socijalistikog ureenja su razliite, esto veoma neodreene. U tom pogledu jasnije su definisani programi Alira, Egipta, Gvineje, Malija, Konga (Brazavil) i Tanzanije. U njima su ve postignuti odreeni rezultati (privredno planiranje, nacionalizacija, poetni oblici samoupravljanja i sl.). 17 Ka jedinstvu. Narodi Afrike ele da afrike zemlje zajedniki rjeavaju svoju sudbinu i da se ujedine, to u znatnoj mjeri otavaju neokolnijalistike pretenzije, slabe komunikacije, razliitost jezika i obiaja. Time se moe objasniti jasno izraena tendencija panafrikanizma, koja se istie na svim konferencijama nezavisnih afrikih drava: unija Gane i Gvinej e (1958). Senegala i Malija ( biveg francuskog Sudana, 1960). Gvineje, Gane i Malija (1961). Zatim, grupacija Saveza sporazuma , koja udruuje, Obalu Slonovae, Gornju Voltu, Niger i Dahomej (1959) i Grupa Brazavila (decembra 1960), koja je ujedinila dvana est drava francuske zajednice septembra 1961. u Tananarivi, potom Afrike i Malgake unije. Grupa Kazablanke, iji su nosioci Egipat, Gana, Gvineja, Mali i Maroko (januar 1961), istog je tipa kao i predhodne. Na kraju, maja 1961. Na konferenciji u Monroviji postavljene osnovne meuafrike saradnje. Ovoj konferenciji prisustvovali su efovi trideset afrikih drava. Najkrupniji korak u pracu jedinstvu Afrike uinjen je na konferenciji u Adis Abebi maja (1963), koja je sakupila najvei broj zemalja i prihvatila povelju Organizacije afrikog

17

Isto, str. 681.

17

jedinstva ( OAJ). Zadatak ove organizacije je da rjeava isto afrike probleme, prvenstveno one koje namee prisustvo portugalskog kolonijalizma i politika aparthejda, rasistkog reima Junoafrike Republike. Na sastanku OAJ juna 1972. u Rabatu, etrdeset efova drava Afrike, jo vie je pribliilo svoje stavove, izgladilo razmirice i energino se izjasnilo za povlaenje Izraela sa svih teritorija arapskih zemalja okupiranih 1967. 3.3. Juna Afrika Junim dijelom kontinenta dominira Junoafrika

ovog

Republika.

Privreda i politika. U ovoj zemlji zajedno ivi 21 mlion stanovnika, od toga 69% crnaca, 18% bijelaca, 10% mjeanaca i 3% Azijaca. Mediteranska klima prua mogunost za dobar razvoj poljoprivrede i stoarstva. Veoma razliita rudna bogatstva omoguila su da Junoafrika Republika postane prva industrijska zemlja Afrike. Ona daje vie od polovine svjetske proizvodnje zlata. Njena privredna ekspanzija je veoma brza, mada su sva bogatstva iskljuivo u rukama bijelaca. Poslije rascijepa Ujedinjene partije marala Smatsa 1948, koji vlada zemljom od 1939. i odrava tijesne veze sa Velikom Britanijom, bijelci na vlast dovode nacionalistiku, antibritansku, segregacionistiku partiju doktora Malana (1948 1954), Strijdoma (1954 1958), doktora Ferverda (1958 -1966) i Vorstera (1966. i ponovo od 1970). Reim aparthejda. Evropljani, veinom burskog porijekla, uspostavili su reim rasne diskriminacije, koji liava crnce osnovnih graanskih prava, kolovanja, smjeta ih u odvojene oblasti ili dijelove grada. 18 itav dravni aparat je stavljen u slubu aparthejda , koji spreava svaki razvoj crnakog stanovnitva. Ovaj reim podvrgnut je otrim napadima svih afrikih i velikog broja evropskih, amerikih i azijski drava (dodjela Nobelove nagrade 1961. crncu Albertu Letjuliju). Junoafrika unija napustila je Komonvel t 15. marta 1961 i 31. maja 1961, poslije referenduma (odran 5. oktobra 1960), uzela nov naziv Junoafrika Republika i tako poveala opasnost od ozbiljnih sukoba izmeu bijelih i crnih u Junoj Africi. Afriki kontinent, kako se vidi doivio je poslije drugog svjetskog rata duboke politike promjene i ukljuio se u meunarodni ivot. Politiki napredak, meutim, ne prate promjene ekonomskih struktura, te brzo poveanje broja stanovnika namee otre probleme ivotnog standarda Afrikanaca i pored ogromnih prirodnih bgatstava kojima ovaj kontinent raspolae. Bie potrebna pomo itave svjedske zajednice, prije svega bogatih zemalja, u
18

Isto, 681.

18

znatno veoj mjeri nego do sada, da narodi Afrike, zauzmu ravnopravno mjesto u ekonomskom, politikom i kulturnom pogledu sa ostalim narodima svijeta.19

19

Isto, str. 681.

19

ZAKLJUAK
U ovom seminarskom radu prikazano je stvarno stanje XX stoljea vanevropskih kontinenata. Najvie panje je posveeno oslobaanju zemalja od kolonijalne vlasti. Evropski kolonizatori se nisu mirili sa injenicom da moraju povui svoje trupe sa okupiranih prostora, i priznati njihovu nezavisnost. To je bio vrlo teak trnovit put ovih potinjrnih zemalj a, to je rezultiralo izbijanjem revolucija ka o to su: Kubanska revolucija i njene posljedice, oslobodilaki rat u Vijetnamu (1947 1954). Japan je ekonomski i politiki stabilan, dolazi do formiranja Indijske unije, stvaranja velikog broja novih drava kao to su : Banglade, ri Lanka (Cejlon). Izrael je republika sa predsjednikom na elu. Reim aparthejda koji dovodi do rasnog raslojavanja (odvojenosti), podloen je pritisku kritikama cijelog svijeta( dodjela Nobelove nagrade 1961, crncu Albertu Letjuliju). Poslije drugog svjetskog rata Afriki kontinent je doivio duboke politike promjene i ukljuio se u meunarodni ivot.

20

LITERATURA
Henri Burgelin, Larousse, Opta enciklopedija, tom 3, Vuk Karadi, Beograd .

21