XHAFER DURMISHI

LVIZJA E JUSUF GRVALLS

 Xhafer Durmishi Ngjarjet q shqyrtohen n kt libr kan t bjn me Lvizjen e Jusuf Grvalls kryesisht gjat periudhs tetor 1979 korrik 1985 PARAFJAL Me emrin "Lvizja e Jusuf Grvalls" nuk e nnkuptoj krejt historin e LNKVSHJ t ciln nuk e ka formuar Jusufi, ai Jusuf i cili sht vrar dhe sht varros si antar i saj. Me emrin "Lvizja e Jusuf Grvalls" nuk e nnkuptoj as krejt historin e Lvizjes pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi, pasi ajo ka vepruar edhe pas vitit 1985. Me emrin "Lvizja e Jusuf Grvalls" kam parasysh peshn vendimtare t Jusufit n LNKVSHJ, kam parasysh peshn vendimtare t Jusufit n Lvizjen pr Republik pas vrasjes s tij. Un kam respekt pr veprimtarin lirimtare t LNKVSHJ-s para vitit 1979 dhe pr punn e rndsishme pas vitit 1985 q sht br n emrin e Lvizjes pr Republik, t asaj Lvizjeje konkrete, pr t ciln data t rndsishme t historis s saj konsiderohen 17 shkurti dhe 15 maji 1982. Duke pasur parasysh ngjyrimet ideologjike, t cilave u ka dal boja, dhe sidomos EPILOGUN e LUFTS S YJEVE, emrtimi "Lvizja e Jusuf Grvalls" m duket shum m i gjer, m i thell dhe i qllueshm, meq ky emrtim ofron mbshtetje, mbrojtje dhe streh t sigurt, sa e kam vshtir ta paramendoj ndoknd q do t hezitonte ta imitoj, respektivisht n nj mnyr apo tjetr ta identifikoj veten apo t krkoj ngjashmri pr veprn e vet me veprn e nj YLLI t PASHUAR t QIELLIT SHQIPTAR i cili e ka fituar LUFTN E YJEVE. Autori

Adem Dema: "Jusufin e kam njohur pas daljes nga burgu i par. Ai ka qen i lidhur me ne... Jusuf Grvalla ka mbetur i pazbuluar. Kan mbetur edhe grupe t pazbuluara, sepse ne bnim 'sht e mundur t ruanim konspiracionin. I till ka qen edhe ai i Jusufit. Jusufin e kam njohur, Bardhin e kam njohur."

PRMBAJTJA
LOKOMOTIVA E LVIZJES JUSUF GRVALLA N VITIN 1980 "PROGRAMI I FRONTIT T KUQ" i Ibrahim Kelmendit PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR i Jusuf Grvalls JE I PASTR SI LOTI Ibrahim Kelmendi ka ardhur rastsisht KSHTU E PATA KUPTUAR Historin e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Lvizjes son n vitin 1980 1. Nuk do t antarsohem -1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi -2. Shkas qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim -3. Nuk do t antarsohem n asnj organizim 2. Vuajm -1. Vuajm nga mungesa -2. Vuajm nga teprica 3. Admirime -1. Nuk duhet admiruar -2. Duhet admiruar 4. Atentatet e mveshura -1 FJALE PR LIDHJEN FISNORE ME RAM NIKQIN -2. 'do t thot fjala vojvod? -3. Kush sht vojvoda Ram Niki? -4. Prej gjyshit Ibush deri te djali i Dajs Ramadan -5. UDB-s m pak i interesojn atentatet e pazbuluara -6. Keqardhja pr gjynahet e mveshura -7. Profesioni i msuesit dhe i pjestarit t shrbimeve sekrete -8. Nuhi Sylejmani sht njsoj si Riza Salihu 5. Rasti sht mbreti i bots -1. Nuk thuhet kot se rasti sht mbret i bots -2. Duke m provokuar t humb durimin -3. Vazhdimi i gjendjes deri n festn e 28 Nntorit 1980 6. Lajmtari i liris -1. N kt gjendje -2. Porosia e Jusufit pr Hysen Gegn -3. Ilegale e botuar n Zvicr -4. E pa definuar dhe e paidentifikuar 7. Gazeta "Bashkimi" dhe Fronti i Kuq -1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi -2. Shkak qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim -3. Madje n gjendje t keqe -4. M'u afrua e m ofroi bashkpunim -5. Kishte vendosur t mos kontribuonte -6. Deri n sqarim dhe rikthim t marrdhnieve t mparshme -7. Artikulli "Bashkimi bn fuqin" i Jusuf Grvalls -8. Me gjas ky do t jet numri i fundit i Bashkimit -9. Nga ky numr gazeta jon do t dal rregullisht -10. Me gjas t lazdrova kur ta lavdrova -11. Bakshishi pr Jusufin 8. Keqkuptimet dhe bashkjetesa familjare -1. Hidhrimi i pakontrolluar -2. Interesi i vazhdimit t bashkjetess familjare 9. Biseda pune -1. Superioriteti i Luanit t inferioriteteve vandale -2. Simpatizantt e Frontit e din se nuk jam i organizuar n Front -3. Proletari dhe Xhahili -4. Luani superior i inferioriteteve vandale sht informator i UDB-s 10. Ibrahim Kelmendi n lkurn e Lvizjes s Jusuf Grvalls Ibrahim Kelmendi n mes Jusuf Grvalls dhe Sabri Novosells -1. Ke ndonj lidhje n Turqi? -2. Nuk po m paraqitet edhe pse e ka numrin e telefonit -3. Mbase ke harruar -4. Ti m kishe thn se ai t kishte antarsuar n at organizat -5. Nj Z q nuk tingllonte aq binds -6. Vazhdonte ta fshihte dshprimin -7. Porosin ta kam prcjell -8. Po deshe ta siguroj adresn dhe telefonin e tij -9. Do t m bje nder -10. Ndihej i zhgnjyer - do t zhgnjehesh si jan zhgnjyer -11. Intelektuali poliedrik dhe fisnikria e vrtet -12. Ca shpjegime pr udhheqsin tnd -13. M ke folur pr t si pr nj idhull -14. Mos prit kot -15. Pr kt organizat nuk dihet gj n Kosov

-16. Me nnkuptim prej t paknaquri -17. Ka manipuluar me ty -18. sht koha t vendossh -19. T pengon t gjykosh drejt - Ai po t mban peng -20. Ne jemi t bllokuar 11. Skenderi - kuadr i mir i Lvizjes son -1. Ka vn kontakt pa e njohur ju at prpara -2. Ti po shpreson, se do t bhet kuadr i mir i Lvizjes son 12. Jusuf Grvalla si manipulues -1. Hedhja e Nuhi Sylejmanit kundr Hysen Gegs -2. Hedhja e Hysen Gegs kundr intelektualve dhe fundi i "Frontit ton" Jusuf Grvalla dhe demonstratat e vitit 1981 n Evropn Perndimore 1. Jusufi e Ibrahim Kelmendi u takuan menjher 2. Nuk do t bjm asgj pa marr kontakt me shokt e Liris 3. M sht dhn adresa kontaktuese 4. Ather po shkoj q sot n Zvicr 5. Jusufi po hezitonte t merrte vendime 6. Ne vendosm t mos e botojm m Bashkimin pa e bashkuar organizimin ton 7. Ti do t shkosh n Zvicr - tha Jusufi 8. Jusufi thot se ti duhet t pressh 9. Biseduam me Jusufin se far duhet t bjm 10. Jusufi m ka autorizuar ta prfaqsoj edhe at 11. sht koha e fundit q ne t bashkohemi n nj organizat 12. Ti tani duhet t shkosh n Vjen n Ambasadn Shqiptare 13. Skenderin e pengon afirmimi i babait dhe t birit 14. Nj pjes t madhe t kohs e kishte kaluar n shtpi t Jusufit N KALAN e JUSUF GRVALLS 1. Je duke marr postn me rregull? 2. I. Kelmendi shkoi te Jusufi e Bardhi 3. Vuajtjet pr gazetn Bashkimi 4. Tek un ishte policia - tha Jusufi 5. Nuriu ua ka br orape rrethin tuaj 6. Shtpia jote sht br si t ishte stacion treni - tha Kadriu 7. Pjesrisht ke t drejt tha Jusufi 8. N hierarkin e UDBs n Kosov kemi njeriun q na informon 10. Tani un po dyshoj n Skenderin 11. Ti Kadri nuk ke antarsuar askend

12. Nuk duhet t filloni me antarsime 13. Na duhet t ngutemi q t'i bashkojm radht n nj organizim t vetm 14. Nuk kemi nevoj ta mbajm t fsheht pasi e kemi shok 15. Bashkimi po vonohet 16. Jusufit nuk i erdhi mir dhe u befasua nga sqarimi i Kadriut 17. Bisedimet pr bashkim n parim i kemi br 18. Platforma e organizats q do t dal nga bashkimi yn 19. Marrveshja e bashkimit m 15 gusht 1981 n Habichthhe 20. Jusufi e Kadriu radhisin tekstin e platforms finale pr bashkim 21. Lvizja do t prfaqsohet nga Sabri Novosella dhe Jusufi 22. Fronti e ka ngrir organizimin 23. Ne jemi t autorizuar pr ta konkretizuar bashkimin 24. Vazhdoj t t mos kuptoj por kurrsesi t t keqkuptoj 25. M vjen keq q injoranti t luaj me intelektualizmin tnd 26. E kemi pa teklif e nuk mundem pa te 27. U ngritn n kmb duke u prqafuar e uruar pr bashkimin e arritur 28. Shtpia q meremetohet QARTSIA E PERSPEKTIVS S EMRTIMEVE T PAPRANUESHME 1. Jusufi ka qen i lidhur me ne 2. "Jusufin e ka edukuar ...." 3. Prmes ngjyrimit ideologjik t cilit i ka dal boja 4. Bashk me Jusufin kundr pushtetit komunist jugosllav 5. Kurrsesi nuk donte fardo kompromisi me komunistt 6. Nuk jan t afrta as t pranueshme 7. Regjimi socialist po luftohej me socializm 8. Komunistt t cilt ia bn varrin shoqris socialiste 9. Nuk u pr-puthet ideologjia - E kujtoj at takim 10. Krimet e kuqe TEZA RRETH FRONTIT POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS KOMUNIKATE PROGRAMI I JUSUF GRVALLS I shprehur 1. N Aktgjykimet e Lvizjes Nacionallirimtare....

2. N Programin dhe Statutin e Frontit t Kuq Popullor 3. N gazetn Bashkimi 4. N revistn Lajmtari i liris 5. N letrn drguar Enver Hoxhs 6. N artikuj teorik ende t pabotuar 7. N letrat - raportet drguar Sabri Novosells 8. N revistn Zri i Kosovs KOMUNISTT RUANIN ROLIN HEGJEMON Relacioni i LVIZJES s JUSUF GRVALLS dhe ORGANIZATS MARKSISTE LENINISTE T KOSOVS (OMLK) gjat periudhs prill-tetor t vitit 1981 1. Komunistt RUANIN rolin hegjemon 2. Tash s fundi jam n kontakt 2. Ka nj mirkuptim midis nesh 3. Ndrprerja e daljes s Lajmtarit t liris 4. Menjher kishin shtruar shtjen e bashkimit 5. Bashkpunim apo ndihm e njanshme pr OMLK-n 6. I kam dhn vetes t drejt 7. Dy deg t t njejtit trung 8. Ai ka nj propozim konkret 9. Sugjerime nga instanca t rndsishme 10. Titulli duhet ndrruar 11. Ka nj keqkuptim mes meje dhe teje 12. Ambasada turke nuk m jep kurrsesi viz 13. T falem nderit pr autorizimet q m jep n shum drejtime 14. AUTORIZIMI Q M KE DHN LIDHUR ME BASHKIMIN E DY ORGANIZATAVE TONA 15. UN SHOH NJ DISPONIM T KADRI ZEKS DHE SHOKVE T TIJ Q KJO PUN T MOS BHET PRMES MEJE 16. Nuk i kan shtruar hollsisht e me shkrim ato q duan t din e q krkojn 17. Njeri i prshtatshm, bie fjala Shpendi a Bardhi 18. S'DUHET T KEMI T BJM FARE ME T HUAJT 19. N TAKIMIN E MBRMSHM, T 30 KORRIKUT 1981 20. Detyra q Jusuf Grvalla ia ngarkon Haxhi Berishs 21. Kur lindi Partia 22. Do t'ia bjm edhe ne si Lech Walesa 23. Ndoshta pikrisht nga radht e tyre

24. Atje ku duket se ka pasur pasivitet ose harres 25. Pse ke ardhur? 26. A vlejn kto fjal edhe pr mua? 27. As rastsisht nuk ka rn fjala pr nj "bashkim" t till t oroditur 28. Jan si buka prej nj brumi 29. Iu kemi kundrvu ideologjis komuniste 30. Patentimi i formuls sekrete t liris dhe prralla e Crvenkaps KJO NUK DO T NDODH KURR 1. Krkesa e Jusufit rreth Kongresit VIII t

PPSH
2. Tani disa fjal rreth takimit t Stambollit 3. Asnjher nuk ka rn fjala pr nj "bashkim" t till t oroditur 4. QENKA BR LOJ E PAHIJSHME ME PERSONIN TIM 5. NUK DO T PENDOHEM PR ANGAZHIMIN TIM T KOT 6. PO KUSH DYSHONTE N MOSSINQERITETIN E TYRE 7. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi dhe Besniku 8. Un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime 9. N numrin e par t Zrit t Kosovs Jusufi e fajson Kadriun 10 Koncert n Sindelfingen pr Nntorin e Jugosllavis 11. Festa e 28 Nntorit 1981 n Hpfigheim 12. Fjala e Jusuf Grvalls n Stuttgart, n ditn e Flamurit, 28 Nntor 1981 13. THEMELI SHT VN ME T PAVRTETA 14. Mos u habitni nse ne do t dalim publikisht me sheshimin e t pavrtetave 15. Jusufi e Kadriu fillojn t antarsojn n organizatat e veta 16. Kadriu i propozon antarsim Ibrahim Kelmendit por ai nuk pranoi 17. Jusufi nuk i bri Ibrahim Kelmendit asnj propozim 18. Bojkotimi i Zrit t Jusufit nga Kadri Zeka 19. Dasma e Kadri Zeks dhe Saime Isufit 20 Dy ftesa t Kadri Zeks 21. Ibrahim Kelmendi n mes Jusufit e Kadri Zeks 22. Dilemat e Jusufit 23. Thirr cilt t duash dhe pyeti vet! 24. Thirrje - T gjith n Front! T gjith pr Frontin! 25. Rrobaqepsi anadollak po e manipulonte Jusufin

26. T kam pasur krah t djatht do her dhe vazhdoj t t kem 27. Iu drejtua Jusufit me dashamirsi e dhembshuri 28. Lvizja jon e bashkimi yn morn prmasa t mdha 29. T dshiroj forc q t mos thyhesh shpirtrisht e moralisht 30. M ndihmoi t kndellem 31. T krkoj falje pr shkrimin n gazet 32. S shpejti t gjith do t prfshiheshin n Front Tet krkesa t parevokueshme t popullit shqiptar n Jugosllavi Abusus not tollit usum Simultanka dhe shah-mati i Jusuf Grvalls Do ta sjell shqiptarin n POTEZ pr t zgjedhur I. Kasparovi dhe Simultanka e Jusuf Grvalls n vitin 1980 -1. Rregulla themelore t lojs s shahut -2. Kasparovi pr rndsin e figurave t bardha dhe t zeza -3. Tabela e par - Letr e hapur satrapit Josip Broz Tito -4. Tabela e dyt - Letr renegatit Fadil Hoxha -5. Tabela e tret - Letr Enver Hoxhs II. Shah - mati kundr UDB-s dhe TANJUG-ut n vitin 1981 -1. Drejt leximi dhe drejtshkrimi i bibliotekistit -2. Internacionalizmi proletar i Frontit t Kuq -3. Ma bre shah-mat, - tha Jusufi duke qeshur -4. GJITHSESI NUK T KAM KEQKUPTUAR -5. Jusuf Grvalla si prkthyes i kulturs -6. Rezignacioni i UDB-s dhe TANJUG-ut NE TANI KEMI SHTYPIN TON I. SHTJE T BRENDSHME 1. Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum 2. Kshtu e pata kuptuar m n fund 3. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton 4. Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna 5. Marku dhe Kola 6. Ndoshta mund t gjeni ndonj shofer shqiptar nga Turqia 7. Me presionin dhe insistimin e Shpendit

8. Themelimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv 9. S'KEMI PSE UA DRGOJM AS "HELMIN" II. SHTJE T JASHTME 1. Pes filma e drama shqiptare t shklqyeshme 2. T prgzoj pr martesn 3. Arsye pr t qen aq gjaknxeht 4. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq 5. Loj e pamir me personin tim dhe Organizatn time 6. Ti mund dhe besoj se je i painformuar 7. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till 8. Nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar 9. Antikomunist e kundrshtar i partis iluzioniste 10. Bashkimi i shpallur si akt i kryer n thirrjen e famshme "T gjith n Front! T gjith pr Frontin!" 11. Bashkimin do ta bjn njerzit e vrtet t punve t vrteta 12. Po t nxori rruga kndej ndonj dit N QOFSH GJALL 1. DARKA E FUNDIT 2. Po vijm bash qysh kemi pas qejf 3. As njeri nuk besonte se do t kthehej ai 4. T gjith kan qen t nj mendimi 5. M N FUND U MORN VESH 6. VET JUSUFI KISHTE KRKUAR 7. T MBAHEJ SI ARTIKULLUES I FUQISHM ATDHETARIE 8. SIPAS T GJITHA GJASAVE N NATN E VRASJES 9. TRI NGJARJE HISTORIKE PR KOSOVN 10. SIPAS DSHMIS S BASHKVEPRIMTARIT T TYRE 11. Ju kam thirrur q t rifillojm bisedimet pr bashkim 12. Jemi informuar se kush hyn e del te ti 13. NSE BASHKOHEMI DO T RREZIKOHEMI 14. Vendet tona t'i zn njerzit e saj 15. Vetdija e Jusufit pr peshn e puns s vet 16. Rrjedha e bisedimeve m 17 janar 1982 nga ora 03.00-05.00 17. TASHM JEMI SQARUAR SE KUSH NA E BLLOKOI VENDIMIN TON 18. Tani m'u duk momenti i duhur

19. E kishte njohur mjaft mir - Un nuk e kam njohur 20. T shkuara e t harruara, si thot populli 21. Gzim i madh q propozimin po e bnte vet Jusufi 22. E HARTOJM VENDIMIN T CILIN PROPOZOJ TA NNSHKRUAJM 23. TANI E TUTJE NUK JAN M TEZA POR PROGRAM 24. Sy t mbushur me lot - Je i pastr si loti 25. Nuk e kishte plotsuar stazhin e kandidatit 26. ATENTATET BASHK ME SHOKT MA VRAN EDHE KT PROPOZIM 27. SI DUHET T BASHKPUNOJM ASHTU SI ISHTE BASHKPUNUAR PRPARA 28. M DUKET NEGLIZHIM I RNDSIS AQ PARIMORE TELEFONI NDODHEJ N RRUGN MATAN SHTPIS 1. Telefoni nuk punon - Lshoja telefonin 2. I kujt sht faji? 3. Telefoni n rrugn matan shtpis 4. Kujt i takon merita? SI M NJOFTOI UDBa PR VRASJEN E JUSUF GRVALLS?! AMANETI I JUSUF GRVALLS 1. A e pe vrassin? - E pash por nuk e njofta. 2. Lvizja Nacionallirimtare e Jusufit n ort e para pas atentatit 3. Interesimi i Peter Platzmanit 4. Si e di edhe ti, n pranin time nuk flisnin gj 5. Ishte njeriu t cilin me padurim po e prisnin 6. Udhheqjen e organizats e mori n mnyr misterioze 7. Suzana ma prezantoi si "zvends" t Jusufit 8. Sirtari im 9. Skedari im 10. Q m se paku i shkonte nj trashgimtari t Jusufit 11. Q po u imponohej si udhheqs n vend t Jusufit 12. Ishte prcaktuar ti prmbahej hierarkis organizative 13. Ne kemi marr vendime me rndsi 14. T rrahurat e makins s shkrimit dgjoheshin prgjat gjith korridorit

15. Letra e Jusufit nuk ka prmbajtje aktuale 16. Midis jush nuk kam si hyj 17. Edhe m shum neveriteshin 18. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha 19. Ajkuna e thrriste Miranin pran saj 20. Ajo i merrte duart e Miranit n duart e saja 21. Varrimi i Yjeve t pashuara t qiellit shqiptar 22. Shkolla e UDB-s dhe amaneti i Jusufit 23. Varrim madhshtor 24. Trajtimi i OMLK-s n shtpin e Jusufit INSPEKTORI DHE NIPI 1. Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher 2. Sabri Novosella e przgjodhi Nuhi Sylejmanin 3. Inferioriteti vandal i burrit t paprkulshm 4. Ishte i angazhuar n prgatitjen e Zrit t Kosovs 5. Ai nuk prfillte asknd 6. Po ta dija se do t afirmohesha 7. Internacionalizmi proletar i udbashit "komunist" dhe hienat sllave 8. Shefi i tanishm i familjes Grvalla 9. E kemi dshmin se si u b trashgimtar 10. Uzurpuesit e zotshpillakut u imponuan si trashgimtar BUJARI DHE BUJARIA E LVIZJES S JUSUF GRVALLS 1. Udhtim n Vjen pr t'u konsultuar me Ambasadn Shqiptare 2. Cicrim m t mbl nuk kish 3. Bujar Hoxha dhe bujaria e Lvizjes s Jusuf Grvalls 4. "Komunistt" nuk i dalin n takim njritjetrit 5. Bazat teorike t Lvizjes s Jusuf Grvalls pr pr-puthjen ideologjike me Partin "Komuniste" 6. PRDORIMI ME ZGJUARSI I KRBAIT 7. Sakrifica e Lvizjes dhe Zrit t Jusuf Grvalls pr hir t Partis "Komuniste" 8. Formimi i "Komitetit Vllezrit Grvalla" 9. MBLEDHJA E KOMITETIT "VLLEZRIT GRVALLA" M 11 KORRIK 1982

10. OXHAKU I TIJ I LART, Q I MBETI N KMB RNDSIA E GODITJES S PAR Shkolla e UDB-s kundr Jusuf Grvalls 1. shtja e Komitetit Qendror t LNKVSHJ 2. GJENEZA E EMRIT "ZRI I KOSOVS", SIPAS GJENAZEVE 3. GJENEZA E EMRIT "LVIZJA NACIONALLIRIMTARE E KOSOVS DHE VISEVE TJERA SHQIPTARE NN JUGOSLLAVI" SIPAS GJENAZEVE 4. Jusufi nuk ishte mbret! 5. Propozimi pr t'ia nisur nga zeroja 6. Nuk ishte pajtuar - Ishte pajtuar 7. Mohimi i Zrit t prgjakur nga gjaku i Jusufit dhe t t vrarve 8. Shkrirja - Ngrirja dhe Shuarja totale e Partis "Komuniste" 9. Vazhdimi i puns nga aty ku e kishte ln Jusufi dhe vazhdimi i puns nga aty ku e kishte ln UDB-a Serbe 10. Faqosja e Zrit t Jusufit sipas falsifikatorve t pa faqe d.m.th. t pafytyr 11. Shkolla e UDB-s si hotelieriste e pronare elsash n Kshtjelln e pamposhtur t Jusuf Grvalls 12. Shkolla e UDB-s e shpton familjen e Jusuf Grvalls prej hamendjeve PORTRETE FEMRASH I Kurva, kurvar dhe kurvrime 1. Shqiptart kurvar garonin midis tyre 2. Faturat prmbajn tatimin e vlers s shtuar 3. A t fascinoi edhe pr bixhoz dhe kurvri 4. U trbova duke i thn kurvar 5. Sa pr kurvrim t kam ty ktu m afr 6. Kapni kurvart q jua bn shosh grat e vajzat 7. Nuk ka bir nne e as bir kurve 8. Shkrimtari harton fabula 9. Qenke njeri i poshtr 10. Pa pretendim pr t qen t vrteta historike 11. Mos m keqkuptoni, por kam shkruar sipas qejfit tim 12. Keqprdori ndihmat pr Kosovn 13. Q t mos flinin me grat e tyre 14. Ciprcullakosje 15. Epitete 16. Nuk e dinte t mirn, nuk kishte turp II Serbet e maskuara si kroate e boshnjake

III PREJ NJ SHPATI T'I LSHOVA SYT Shkolla e UDB-s Serbe si hetuese e Atentatit t 17 Janarit 1982 1. Qrim tipik hesapesh 2. Kush ka shfaqur dyshime? 3. Kush sht I.K. (Ikaja)? - Derisa po uditesha u udit ai me mua! 4. KUSH E VRAU JUSUF GRVALLN? 5. Dyshimi n Bulen m tronditi 6. Shefi i tanishm i familjes Grvalla 7. Zoti Gynter nuk m la t uditesha! 8. Suzana i tha se m s miri do ta mbronte nj avokat 9. Ujku e shikon Luanin e inferioriteteve vandale si pren e tij 10. Na befasoi dhe krijoi t ara n mesin e familjeve t dshmorve 11. Dyshimet orientuan mbarvajtjen e hetimeve 12. Nga "dshmit" e Xhafer Durmishit u arrestua Riza Salihu MVESHJET E MIRANIT DHE CIPRCULLAKOSJET E MJERANVE 1. E njoh vrassin e Jusuf Grvalls-nuk kam br denoncim 2. Shok t veprave dhe jo fjalve 3. Forumistt n www.kosova.de 4. Riza Salihu sajon 5. Blatuar hyjneshs s tij 6. I till sht djali 7. I till sht Babai 8. Qelepirxhinj e komunist 9. Defektet e ndrgjegjes 10. Mik i autorit dhe njohs i shpirtit t tij 11. Vonesa e mbar 25 vjeare e njeriut t hazrxhevapeve 12. BALLAFAQIMI ME T KALUARN T TREMB PRHER 13. Arkivi m i sakt sht vet populli 14. Un do ta zbardhi rastin Grvalla 15. Dimensioni i mendimit pozitiv 16. Koloseku i Frontit t Kuq 17. Sahati i Sinanit 18. M ke gzuar 19. Poema e Beds - Shum u gzova q u gabova 20. Prgojuesit, lakmitart dhe intrigantt FLAKA E PASHUAR E LVIZJES n Untergruppenbach FAKTE rreth Lvizjes s Jusuf Grvalls RAPORTI JUSUF GRVALLA XHAFER DURMISHI

1. JAM I KNAQUR NGA TAKIMI ME SHPENDIN 2. MENJHER PASDITE, M 30 KORRIK 1981, ME BARDHIN SHKUAM TE SHPENDI 3. NJERI I PRSHTATSHM, BIE FJALA SHPENDI A BARDHI 4. SQARUAM SHPENDIN PR DISA HOLLSI T PUNVE KTU 5. T FALA NGA SOKOLI, SHPENDI, BARDHI E SHOKT KNDEJ 6. UN, SHPENDI DHE BESNIKU JEMI T KNAQUR 7. SHPENDI EDHE BESNIKU, PR SA DUKET KAN AFINITET PR SHKRIM 8. KT MENDIM E KAN PLOTSISHT EDHE SHPENDI E BESNIKU 9. ME REALIZIMIN E T CILAVE DO T RREKESHIM UN, SHPENDI E BESNIKU 10. KSHTU E PATA KUPTUA ZGJEDHJEN E SHPENDIT DHE TIMEN N KOMITETIN QENDROR 11. LVIZJEN E PRFAQSOJN ANTART E KOMITETIT QENDROR MRGIMI DHE SHPENDI 12. UDHTIMIN-FLUTURIMIN E SHPENDIT E QUAJTM SI SHUM T SUKSESSHM ZRI I LVIZJES DHE INFERIORITETI I PARTIS "KOMUNISTE" 1. Inferioriteti i "Luanit" t Partis "Komuniste" 2. Partia "Komuniste" gjithmon na e garanton nisjen prej zeros 3. Inferioriteti i Partis "Komuniste" 4. Misioni i sekretarit t Partis "Komuniste" 5. Definimi i rebelimit sipas "komunistve" t Shkolls s UDB-s Serbe 6. Gjat nj kohe, kam qen antar i vetm nj Organizate 7. Pse LNKVSHJ nj muaj pas 17 shkurtit 1982? 8. Partia "Komuniste" kundr hienave sllave para proletariatit gjerman MSUESI DHE I BURGOSURI I PAR T NISEMI PREJ ZEROS 1. Si mori kontakt me mua Xhafer Shatri? 2. Prjashtimi im nga Zvicra pr periudhn 20 prill 1982 - 20 prill 1984

3. Prapa shpins s Prapashtics 4. Nuk sht zhvilluar kurrfar aktiviteti 5. Ndryshimi i emrit "Zri i Kosovs" sht shum i nevojshm 6. Tri kushtrime dhe ndikimi i kulloshtrs Stilografat e Jusuf Grvalls BYTYT E BOTS STILOGRAFA T MBUSHUR ME QUMSHT 1. N banes t Hakanit e Sarands m 29 maj 1982 2. Organizime e vshtirsi t vers 1982 3. Mbledhja po mbahej n banes t Hakanit dhe Sarands 4. Mos e shprush se i vjen era 5. Stilografa t mbushur me qumsht 6. Formimi i Qendrs Ekzekutive n Ludwigsburg VLLEZR E SHOK BURGJESH 1. Bartja e makins s Jusufit n Gjenev 2. "Pengesat teknike" t nj telefoni 3. Mbledhja e par e Qendrs Ekzekutive 4. Ansambli Shtetror i Kngve dhe Valleve 5. Frymmarrja artificiale e sindikatave t pa zemr 6. Krkesa ime pr dorheqje nga Qendra Ekzekutive 7. Formimi i Bashksis s Klubeve 8. Vllezr e shok burgjesh 9. Mbledhja e parealizuar e nats s Vitit t Ri 1984 10. Formimi i Klubit "Isa Buletini" n Sindelfingen 11. Shkuarja ime nga Gjermania n Franc 12. Mbledhja n Gjenev m 3 mars 1984 N DUSSELDORF M 7 PRILL 1984 DOKUMENTE RRETH MBRMJES S 7 PRILLIT 1984 I. Teknika e shkputjes s mikrofonave 1. Xhafer Durmishi: Programi dhe Statuti i Bashksis s klubeve 2. Faridin Tafallari: Thirrje pr mbledhjen e par t Bashksis s klubeve 3. Ibrahim Kelmendi: Pjes nga Letra kryesis s Lvizjes pr Republik 4. Xhafer Durmishi: Letr delegatve t Bashksis s Klubeve 5. Faridin Tafallari: Thirrje pr mbledhjen e dyt t Bashksis s klubeve 6. Raport i komisionit t mbrmjes s 7 prillit 1984

7. Letr e Bacalokut drguar shokve t Shtutgartit 8. Letr e Xhafer Shatrit drguar Ibrahim Kelmendit 9. Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet 10. Xhafer Shatri: Letr Qendrs Ekzekutive 11. Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet 12. Pjes nga letra e mbyllur e Xhafer Durmishit drguar shokve t Shtutgartit 13. Xhafer Durmishi: Tubimi i 7 prillit 1984 n Dsseldorf II. Teknika e ngjitjes s mikrofonave 14. Filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn?" i vitit 1997 15. Filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn?" m 1997 dhe disa relacione me mbrmjen e 7 prillit 1984 Deus ex machina 1. Thirrjen pr takim e dua me shkrim 2. Dekonspirime pozitive dhe negative 3. Zri i Kosovs n Suedi 4. Vendosja ime n Suedi 5. Distancimi i Sabri Novosells nga "Zri i Suedis' 6. Deus ex machina DISA VEPRIMTARI VAMPIRE 1. Historiku i shkurtr i Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs dhe veprimtaria e saj 2. Shkolla "komuniste" e UDB-s Serbe -Prfaqsuesit e Partis "Komuniste" (PKMLSHJ) n LRSSHJ -SHOKT E PARTIS "KOMUNISTE" N LRSSHJ 3. LNKVSHJ-ja nuk do t bashkohet kurr me platformn e LPRK-s LVIZJA E JUSUF GRVALLS dhe SHTETI SHQIPTAR 1979-1984 1. Nga skena n sken e prcolli Jusuf Grvalla 2. Nuk do t'i lejohet t shkoj n Shqipri 3. KUNDRHELMI I HELMIT 4. Regjistrimi i Stazhit n Kaf Moska 5. Ai q hyn n loj duhet lojn ta duroj 6. N dobi t revolucionit e t socializmit 7. Prjashtim bn Lvizja antar i s cils jam un 8. Takimet tek Tefiku 9. Puna e par q bra

10. Prse nuk i neutralizoi? 11. Kshilla pr Jusufin t diplomatve shqiptar n Vjen 12 Jusuf Grvalla dhe sugjerimet e ardhura nga atdheu 13. Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin! 14. Ju keni ku merrni mendime 15. Sa mund t m ndihmoni ju s andejmi? 16. E BIJA E JUSUF GRVALLS, DONIKA DEMANTON 17. N RRUGN NPR T CILN M KAN ARRITUR KTU PARAT E MBLEDHURA PR MAKIN 18. TELEGRAM URIMI PR KONGRESIN E 8-T T PARTIS S PUNS T SHQIPRIS 19. Porosia pr Jusufin nga Kongresi VIII i PPSH 20. Formimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv 21. kndej punt me relacione t tilla nuk jan aq t thelluara 22. Kosovs po i vriten djemt nga serbomdhenjt 23. Shkuarja n Vjen pr t gjetur ngushllime 24. Tek Bujar Hoxha n Ankara m 17 shkurt 1982 25. Prcjellja e familjes s Jusufit n Shqipri 26. Pritja e Familjes s Jusuf Grvalls n Shqipri 27. Lott e tij m binin mbi kok 28. Krkesa pr njohje dhe mosnjohja 29. E din serbt kend e lshojn nga burgu! 30. Refer t njanshm, dyanshm apo neutral 31. Qndrime t kosovarve n Shqipri 32. Nuk jam pr at q t bazuar n Shqiprin t akuzohen shokt - Ai q hyn n loj duhet lojn ta duroj 33. Udhzime inspiruese nga Ambasada Shqiptare n Vjen 34. Propozime pr ndrtim raportesh me Partin e Puns s Shqipris 35. PPSH dhe organizatat e majta t Kosovs 36. Hoxha engjjt dhe xharraht Shkurtesat Lista e burimeve Literatur tjetr pr Jusuf Grvalln

10

Faridin Tafallari:

Jusufi kur fliste pr shokt e vet, i ngrinte ata shum dhe pr veten e vet fliste shum i prmbajtur. Shum her n t tilla momente, e kam kundrshtuar duke i thn: Ne derisa t kemi ty, nuk po na lypen t tjer. Por ai ngulte kmb n mendimin e vet, duke lartsuar shokt e vet n Kosov." (Terror Dhimbje Qndres, faqe 28)

'Vdekja e ndrpret nj jet por jo nj relacion.'

Jusuf Grvalla: "E kujtoi Troshin e ndjer, t cilin e mbuluan nj or e m par, para se t errej. Dhe krthirin e vet atje lart n qiler. Zri q sapo ishte shuar dhe tjetri sapo i ishte qepur qiellit t ult e t zi t asaj mbrmjeje, kishin sjell nj mbushullim t re, q Keta s'ia kishte ndier turrin m par. Tani rrinte si dru te cungu i drurve dhe s'dinte 't bnte me duart, me trupin e vet. Pas nj asti t shkurtr, ai do t merrte spatn e batallisur me mote, do ta mprehte sa t'i shklqenin n reflekset e bors t dy ant e tehut. Pastaj iu afrua gardhit, e ngriti me rrmbim n ajr spatn... "

LOKOMOTIVA E LVIZJES
Jusuf Grvalla: "Pardje dy jav, m 14 dhjetor, natn von e braktisa Prishtinn dhe Kosovn. (...) Shoku i Lvizjes, Bashkim Prishtina (Sabri Novosella - shn i Xh. D.), qe i mendimit se sht shum m mir t arratisem, se sa t bie n burg: edhe dnimi do t kish qen i rnd, edhe do t rrezikohej eventualisht organizata. (...) Bardhi s'kishte sjell me vete ndonj dokument t vyer pr mua, mirpo, me ardhjen e tij, un u lirova shum. Para dreke bm ca plane, m n fund vendosm q pr Austri t ikja m kmb, npr tunelin q shpie nga Hrushica (4-5 km larg Jesenice) deri n Rosenbah t Austris. N orn 17,30 u ndalm me vetur n rrugn automobilistike t Hrushics, 30-40 km nga tuneli. U nisa. Bardhin e porosita q po s'iu ktheva pr 10 minuta, t nisej edhe ai me vetur pr n Austri, npr kalesn kufitare n Podkoren t Kranjska Gors. Afr hyrjes n tunel, pasi prgjova mir e s'diktova njeri ndr oborret e ndr shtpit pran, m'u ndrsye nj qen. Ia lshova dritn e bateris s dors dhe hyra me vrap n tunel. Tunelin, 8100 m, e kalova, s paku 70% t gjatsis, me vrap. Ishte aksioni im i par n jet n t cilin kisha hyr me rrezik 100% q ose t shptoj, ose t bie n burg, ose, madje, edhe t vritem." (Jusuf Grvalla, Vepra -vllimi 4, Prishtin 2010, f.245-247) 11

Jusuf Grvalla, lokomotiva e qndress shqiptare, ka kaluar npr kt tunel t trenit - pr n Austri

TUNELI I KARAVANKEVE
N ditarin e tij - Jusuf Grvalla thot se ka kaluar npr tunelin e Karavankeve, q lidh Sllovenin me Austrin. Tuneli i Karavankeve (gjermanisht: Karawankentunnel, sllovenisht: Predor Karavanke) sht tuneli i katrt pr nga gjatsia i Austris dhe m i gjati i Sllovenis me nj gjatsi prej 7976 m. Rruga hekurudhore kalon n mes Rosenbachut n Austrin jugore dhe Jesenics n Sllovenin veriore. Tuneli sht pjes e rndsishme e Hekurudhs t Karavankeve, e cila s bashku me Hekurudhn e Bohinjit sht ndrtuar q t lidh portin e Trieshts me Klagenfurtin, kryeqytetin federal t Carinthia n Austri. N mes viteve 1867-1918, Trieshta ka qen pjes e Perandoris Austro-Hungareze. Ajo (Trieshta) ka qen porti kryesor pr tregti tej oqeanike i mbretris s dyfisht, por i mungonte lidhja adekuate e komunikacionit me Austrin e brendshme. Pr t'i dhn nj shtytje tregtis s Trieshts dhe Austris n prgjithsi, m 1901 vendoset t ndrtohet Hekurudha e Karavankeve e cila do t lidhte Trieshtn me Klagenfurtin. Hekurudha ndrtohet prmes Alpeve Karavanke, m e gjata hekurudh malore n Evrop (120 km) n kufirin e sotshm t Austris dhe Sllovenis. Tuneli i Karavankeve sht inauguruar n 1 tetor 1906, nga Kryeprinci Franc Ferdinand, pra m 1 tetor, n ditn e cila n kalendarin shqiptar njihet si dita, kur Jusuf Grvalla n 1 tetorin e vitit 1945 lindi n fshatin Dubovik t komuns s Deanit. Tuneli edhe sot ka rndsi n qarkullimin e trenave ndrkombtar. Npr te kalojn m shum se 80 trena n dit. Tuneli hekurudhor i Karavankeve nga bota do t vazhdoj t quhet Tuneli i Karavankeve, por pr popullin shqiptar ky Tunel ka nj simbolik m t fuqishme se sa 12

ajo q ka t bj me tregtin. Ky Tunel ia zgjati jetn Jusuf Grvalls pr 25 muaj rresht, deri n vrasjen e tij m 17 janar 1982, dhe gjat ksaj kohe Jusufi me bashkveprimtart e tij veproi pa u lodhur n mobilizimin e shqiptarve n shtetet perndimore pr lirimin e Kosovs s robruar si dhe shkroi Programin kombtar, dhe at program e nisi pr Kosov prmes shokve t tij, t cilt kaluan shum her pikrisht npr kt tunel t shptimit.

http://www.youtube.com/watch?v=Aj6J4WXQGSo&feature=related
N videolinkun e msiprm i cili sht 9,59 minuta, nga minuta 3,14-3,50 sht tuneli i Karavankeve, ashtu edhe si gjith rruga, e par nga perspektiva e drejtuesit t lokomotivs, npr t cilin ka kaluar Jusuf Grvalla, LOKOMOTIVA E QNDRESS SHQIPTARE m 1980 dhe 1981.

JUSUF GRVALLA N VITIN 1980

Ibrahim Kelmendi ia tregon Hysen Gegs historin e formimit dhe pagzimit t Frontit t Kuq respektivisht Frontit t Kuq Popullor I. Kelmendi: "- Organizimi yn fillimisht, n shtator t viti 1978, zuri fill si tepr konspirativ. Tubimin themelues e mbajtm n dhomn time n konvikt. Ndrkoh e shndrruam n organizim popullor, si do ta karakterizoja. Ishim katr veta kur themeluam Frontin e Kuq Popullor.

Kshtu duket koka e Bashkimit nga vera 1979 si Organ i Frontit t Kuq (pa mbaresn "Popullor") Miratuam Program e Statut. Asnjri nga ne nuk e njihte ann teorike t ktij organizimi, prandaj un e luta nj profesor gjerman q t na ndihmonte pr prpilimin e ktyre materialeve."( Atentatet, f.39) I. Kelmendi: M von vendosm pr organizim legal, me bashkatdhetar t tjer, duke anashkaluar Xhavitin, meq pr te krijova prshtypje se ishte informator i UDBs, i urdhruar pr tu antarsuar n PKGj/M-L, q t informonte pr veprimtarin e ksaj partie komuniste sigurimet e fshehta jugosllave dhe gjermane. Kurse pr Proletarin formova prshtypjen se ishte nj dogmat primitiv. f.40 Meq u prcaktova pr organizim ndryshe, si ta thash, nj si organizim popullor, u interesova t gjej bashkatdhetar patriot, t cilt do t ndihmonin pr nxjerrjen e gazets Bashkimi. Kta t interesuar duhej se pari t msonin q t lexonin, meq ishin gjysmanalfabet. Doemos duhej nj ngritje pr organizim m von. 13

Nse nuk je mrzitur, po t tregoj edhe gjra t tjera. - T lutem, vazhdoje!-u prgjigj Vasili me nj prqendrimin maksimal pr t dgjuar. - ... sa pr emrtimin, n tubimin themelues, un pata propozuar ta quanim Fronti Popullor Demokratik, meq m plqente emrtimi i prafrt i organizimit t masave n Republikn e Shqipris, i cili, si e di edhe ti, quhet Fronti Demokratik. Un i shtova popullor vetm sa pr t br dallim me at emrtim." (Atentatet, f.41) Xhahili (Xhaviti), informatori i UDB-s propozon emrtimin "Fronti i Kuq" I. Kelmendi:" Xhahili propozoi ta emrtonim Fronti i Kuq, duke arsyetuar se duhet t ndjekim shembullin e organizatave lirimtare Brigada Rosa, Rote Army Fraktion, etj. Proletari propozonte ta quanim Partia Komuniste e Kosovs /Marksiste-Leniniste, duke arsyetuar se vetm komunistt mund t bjn revolucion t vrtet proletar. Isa ishte do her pr ato q thosha un, meq thuaja prdit pas pune vinte tek un pr t kaluar kohn e lir. Kur votuam ishim dy me dy. Meq Proletari hoqi dor nga propozimi i tij dhe prkrahu propozimin e Xhahilit, duke ia shtuar atij mbiemrin popullor. Pr t fituar varianti i tyre, Proletari prdori demagogjin, duke thn se ju intelektualt nnmoni proletariatin. Them demagogjin, sepse m drejtohej mua, e un isha vetm nj student. Me kt demagogji t Proletarit, ata doln fitues, sado q edhe un avullnetshm u dakordova me propozimin e tyre. Edhe tani mendoj se emri q kemi miratuar sht tepr bombastik e provokues. (Atentatet , f.41-42) sht interesant si e shpjegon Ibrahim Kelmendi historin, gjenezn e organizats s vet. Sipas Ibrahimit, n mbledhjen themeluese ka qen e pranishme UDB-a, prmes Xhahilit (Xhavitit), dhe sht UDB-a, ajo q (prmes Xhavitit) e ka pagzuar (ia ka ngjit emrin) Fronti i Kuq, ndrsa Proletari, nj dogmat primitiv apo Ibrahim Kelmendi ia kan dhn mbaresn Popullor. Pra q n mbledhjen themeluese organizata e Ibrahim Kelmendit ka marr emrin tepr bombastik dhe tepr provokues Fronti i Kuq Popullor.

Kshtu duket koka e numrit t dyt gazets Bashkimi, nga fillimi i shkurtit 1980, si Organ i Frontit t Kuq (pa mbaresn "Popullor") i prgatitur nga Jusuf Grvalla. Risia n kokn e gazets sht se Jusufi mbi titullin Bashkimi e vendos parulln "Pr nj Shqipri Socialiste t t gjith shqiptarve!" Jusufi, si antar i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi (LNKVSHJ), pas konsultimit me Bashkim Prishtinn (Sabri Novoselln) arratiset nga Kosova m 14 dhjetor dhe mbrrin n Ludwigsburg, pas nj jave, m 21 dhjetor 1979. Nuk vonon shum dhe Ibrahim Kelmendi merr vesh pr arratisjen e Jusufit. Ai (I. Kelmendi) i ofron bashkpunim Jusufit dhe "shpreson se Jusufi do t pranoj" t merret, me prgatitjen e gazets Bashkimi. Jusufi pranon q me mundin dhe dijenin e tij ta bj t mundshme daljen e gazets Bashkimi. Jusuf Grvalla e gjen gazetn Bashkimi, si Organ t Frontit t Kuq. Ai (Jusufi) nuk e din at 14

q e di I. Kelmendi, se emri "Fronti i Kuq" sht i zgjedhur nga UDB-a, "prmes dikujt" apo pa kurrfar ndrmjetsi. Pa ia ndryshuar emrin, por vetm duke ia shtuar nj parull ("Pr nj Shqipri Socialiste t t gjith shqiptarve!"), Jusufi e prgatit numrin e dyt t Bashkimit. Tri dit pas arritjes s Jusufit n Ludwigsburg, m 24 dhjetor 1979 Bashkimi Sovjetik ndrhyn ushtarakisht n Afganistan. Pas nj kohe gazeta shqiptare "Zri i Popullit" shkruan nj artikull kundr invadimit t Afganistanit, ku n mes tjerash thuhet dika n stilin: Nse Bashkimi Sovjetik e sulmon Jugosllavin ashtu si ka br me Afganistanin, populli shqiptar s bashku me popujt jugosllav do t luftojn kundr agresorit. Pas daljes s numrit t numrit t dyt t Bashkimit nga shtypi (t parit t prgatitur nga Jusufi), n klubin Emin Duraku n Dussledorf, bhet nj fushat kundr Shqipris, me nj arsyetim, q i prmbledhur mund t shprehet kshtu: Shqipria na tradhtoi e u mashtrua nga jugosllavt gjat Lufts s Dyt Botrore, dhe t njjtin gabim, t njjtn gj sht e gatshme ta prsrit prap. Jusufi thirret n Dusseldorf pr ta sqaruar artikullin e "Zrit t Popullit". Si pasoj e ksaj rruge Jusufi, kah fundi i shkurtit shkruan kryeartikullin "Zri i Popullit - z i t gjith shqiptarve" q botohet n numrin vijues t Bashkimit, n prill 1980. E ksaj kohe sht edhe kjo letr q Jusufi ia drgon Ibrahim Kelmendit, prej t cils sht marr ky citat:

Kshtu duket koka e numrit t tret t gazets Bashkimi, t prgatitur nga Jusuf Grvalla, nga prilli i vitit 1980, si Organ i Frontit t Kuq (pa mbaresn "Popullor"). Jusuf Grvalla: "Jam mirnjohs q t bie ndr mend edhe t m shkruash letr. Un sa pr letra jam shum dembel. Mirpo, n letrn e fundit ti krkon ndonj mendim prej meje lidhur me vargjet q ke shkruar. Prandaj, m duhet t t prgjigjem pa tjetr. Ska dyshim se, sikur t mos kisha diktuar tek ti nj shpirt q energjin e vet mund ta zbraz pr s mbari duke shkruar vargje (kjo sht nj nga mnyrat m fisnike t shfrytzimit t energjis s njeriut n prgjithsi), do ti bija shkurt dhe t t thosha t mos lodhesh m. Po realiteti, fatbardhsisht, po flet ndryshe: me nj prkushtim m t madh dhe me konsultim pak m t ngulmt edhe t teoris s artit, pr sa kam arritur un t vrej, ti mund t na dhurosh vjersha shum t qlluara. Ja se, pse i zura ngoje angazhimin m t madh dhe konsultimin e teoris. S pari, n art, gjat procesit t krijimit, sht e domosdoshme q, pos t tjerash, t kemi nj besim t madh n vete dhe nj bindje t fort, nj sugjestion se jemi duke br pun shum fisnike. M duket se ti kemi dika tjetr: nj prov q, krahas punve t tjera, t merresh edhe me dika joserioze! Ky sht nj mkat ndaj artit dhe deri sa t mbash qndrim t till ndaj tij, edhe ai do t mbaj qndrim adekuat ndaj teje, do t t 15

prbuz, dhe kshtu mendimi i vrtet artistik kurr nuk do t zhveshet i tri prpara teje n gjith bukurin e vet t fuqishme." (Letr Ibrahim Kelmendit, rreth prillit 1980. Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 280-281) RRETH PROGRAMIT E STATUTIT T FRONTIT T KUQ POPULLOR Ibrahim Kelmendi: "- Organizimi yn fillimisht, n shtator t viti 1978, zuri fill si tepr konspirativ. Tubimin themelues e mbajtm n dhomn time n konvikt. Ndrkoh e shndrruam n organizim popullor, si do ta karakterizoja. Ishim katr veta kur themeluam Frontin e Kuq Popullor. Miratuam Program e Statut. Asnjri nga ne nuk e njihte ann teorike t ktij organizimi, prandaj un e luta nj profesor gjerman q t na ndihmonte pr prpilimin e ktyre materialeve."( Atentatet, f.39) Ibrahim Kelmendi: "Shok! Mendojm se kaloi nj koh e mjaftuar q kur mort n duart tuaja Programin dhe Statutin e Frontit t Kuq Popullor me material prcjells. Ai q ka dashur ka mundur t vendos nse sht dakord q t jet i organizuar n radht e Frontit. Dhe ende nuk sht hasur n t atill q nuk jan t gatshm t japin kontributin e tyre n radht e Frontit, pasi kan studiuar programin e puns dhe Statutin." (Letr drguar Faridin Tafallarit m 4 qershor 1980. Marr nga Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, 1998 Tiran, f.154) Letra e I. Kelmendit, e dats 4 qershor 1980 sht dokumenti i par q flet pr ekzistencn e Programit dhe Statutit t Frontit t Kuq Popullor. sht dokumenti i par q Ibrahim Kelmendi prmend emrin "Fronti i Kuq Popullor".

PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR LOGOJA - ME PUSHK E PEN Kshtu duket kopertina e Programit t Frontit t Kuq Popullor, i shkruar nga Jusuf Grvalla n maj t vitit 1980. Pr her t par emrit Fronti i Kuq, nga Jusufi, respektivisht n kt dokument t prgatitur trsisht nga Jusufi, i shtohet mbaresa Popullor. Pas shkrimit t ktij Programi, pr shkak t dyshimeve t veta n Ibrahim Kelmendin, Jusufi nuk ka kurrfar angazhimi n Frontin e Kuq Popullor deri n muajin nntor 1980. E ksaj kohe sht ngjarja e hidhur e nj takimi t Jusufit me Riza Salihun n Shtutgart. Xhafer Durmishi: "N fillim t vitit 1980 n Kosov ka qarkulluar nj fletushk e Grupi komunist Zri i Kosovs q sht nxjerr nga Riza Salihu n 16

Shtutgart. N vern e vitit 1980 Sabri Novosella lajmrohet n Stamboll pr fletushkn e Grupit Komunist Zri i Kosovs pr ka ai dshiron t'i sigurohet shpejt nj kopje q ta drgoj n konsullatn shqiptare t Stambollit dhe t'ua dshmoj atyre tetekve se shokt e Sabris dhe Komiteti Qendror me Kryetarin e vet nuk han buk badihava. Po n vern e 1980 Jusuf Grvalla takohet me Riza Salihun. N bised e sipr Rizahu e pyet Jusufin se far organi nxjerr organiza-ta e juaj. Kur Jusufi i prgjigjet se organ i LNKVSHJ sht Zri i Kosovs, Riza Salihu dshprohet e revoltohet shum dhe e prish bisedn me Jusufin. M von kur Jusufi merr kontakt me Sabriun, n nj ndr letrat e para i thot se emri Zri i Kosovs nuk sht i prshtatshm pr organizatn ton pasi t njjtin emr e prdor Riza Salihu pr grupin e tij." (Organizatat politike shqiptare n Evrop 1979-1985, maj 1992, www.pashtriku.org) Riza Salihu, pas biseds me Jusufin, ia shpreh inatin e vet n mnyrn e vet Hysen Gegs. Hysen Gega, shok i Riza Salihut, por edhe i Ibrahim Kelmendit, me t cilin n vern e vitit 1979 ilegalisht, n Pej, e kan takuar veprimtarin e njohur Nezir Gashin, thot se sht i gatshm me krye detyrn, vrasjen e Jusufit e Bardhoshit, por kurrsesi pa e takuar Jusufin. Jusufi nuk ka qen njeri paranoid q e ka ekzagjeruar rndsin e puns s tij, apo rrezikimit t tij. Se kjo pun nuk ka qen pun mahie e ka dshmuar vet Jusufi. Hysen Gega me iniciativn e vet takohet me Jusufin, dhe q n takimin e par personal, pa pranin e askujt tjetr ia tregon t vrtetn Jusufit. Pas atij takimi, raporti i Jusufit me Hysen Gegn sht i prjetsuar n shkrimet e Jusufit n letra dhe n Lajmtarin e liris. Shpifjet dhe insinuatat kundr Hysen Gegs jan pesha q do t rndoj mbi ata t cilt jan marr e ushqyer me to pr vite e dekada. N pranver t ktij viti, n kohn kur lufta shantazhuese kundr Jusufit n Shtutgart intensifikohet prmes provokatorve t UDB-s, t cilt kurdisnin edhe atentate e krcnime t ndryshme, duke shpresuar se Jusufi do t izolohet, m 4 qershor 1980, Gjykata e Qarkut n Prishtin (n baz t aktakuzs PP.nr.180/79 dat 9 maj 1980) n emr t popullit i dnoi tet antar t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ). AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN P - nr. 137/80, dat 4 qershor 1980: "Prandaj gjykata n baz t neneve t lartcituara si dhe neneve 5, 33, 38, 41 dhe 50 t LPJ si dhe nenit 351 t LPP i GJ Y K O N T akuzuarin Shefqet Jasharin me dnim me burg n kohzgjatje prej 8 (tet) vjetsh. T akuzuarin Ramadan Pllann me dnim me burg n kohzgjatje prej 7 (shtat) vjetsh. T akuzuarin Avdi Kelmendin me dnim me burg n kohzgjatje prej 5 (pes) vjetsh. T akuzuarin Avdyl Lahun me dnim me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh. T akuzuarin Skender Jasharin me dnim me burg n kohzgjatje prej 3 (tri) vjetsh. T akuzuarin Isa Demaj me dnim me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh. T akuzuarin Sylejman Qyqalln me dnim me burg n kohzgjatje prej 4 (katr) vjetsh. T akuzuarin Hysen Grvalln me dnim me burg n kohzgjatje prej 3 (tri) vjetsh." Atmosfern e asaj kohe e shohim shum mir edhe n letrn e Ibrahim Kelmendit drguar Faridin Tafallarit m 4 qershor 1980, pikrisht n ditn e gjykimit t antarve t Lvizjes-LNKVSHJ. 17

I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) ka tregon letra e msiprme? Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet. Ibrahim Kelmendi shpreson se rasti me Riza Salihun do ta friksoj, pa e kuptuar prkrahjen e besimin e paluhatshm q ia jep Hysen Gega - Jusufit, qysh n takimin e par. ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete Fjalia e msiprme tregon se edhe prkundr faktit se Jusufi i nxjerr dy numra t Bashkimit, e shkruan Programin dhe Statutin e Frontit t Kuq Popullor, me asnj fjal t vetme nuk i tregon Ibrahim Kelmendit se a sht i organizuar n ndonj organizat apo jo, e lere m t bisedoj pr ndonj person t rndsishm apo m pak t rndsishm t saj. Fjalia e msiprme e I. Kelmendit rrezaton dyshime e pasiguri ashtu si rrezaton qartsi e vendosmri do fjal e shkruar nga Jusufi. Citati i msiprm sht krejtsisht i mjaftueshm pr t hetuar dhe rrnuar t gjitha gnjeshtrat e falsifikimet e gjysms s librit Atentatet. I. Kelmendi: Kjo gjendje vazhdoi derisa Jusufi e Mirani u takuan n festn e 28 Nntorit, n Nrnberg. N manifestim Jusufi bri nj diskutim, jo fjalim, por shum prmbajtsor. Q t dy kishin presion nga Vasili e Maksi pr t rivendosur bashkpunimin. Ata me t dy mbanin lidhje dhe iu bnin prher lutje q t pajtoheshin e t bashkvepronin. (Atentatet, f.174-175) Pikrisht n kt dit, (m 4 qershor 1980) Jusuf Grvalla kishte nisur prgatitjet pr botimin e Lajmtarit t liris, nj revist Kombtare q solli, shpres, guxim e vetbesim tek shqiptart n mrgim dhe n gjith etnikumin kombtar n ish-Jugosllavi. Kadri Rexha: Gjat ksaj kohe, pra n muajt e par t vitit 1980, n jetn politike t Jusuf Grvalls hyn edhe nj ngjarje tjetr shum me rndsi, e cila n aktivitetin e tij t palodhshm do tia plotsoj nj boshllk, do ta angazhoj edhe m tepr, sidomos kur t kihet parasysh se n mes Jusuf Grvalls dhe organizats s tij LNKVSHJ ende nuk ishin vn kontaktet e pritura. Ismail Haradinaj, arsimtar i edukats fizike, nga fshati Glloxhan, KK i Deanit, prndryshe burr i ndershm nga nj der e njohur pr tradita t larta patriotike, me an t nj letre, t ciln ia drgon prmes nj studenti, e njofton Jusuf Grvalln se n rrethin e Deanit ekziston nj grup patriotik revolucionar mjaft aktiv. Ai prmes letrs shpreh gatishmrin e vet dhe t shokve t tij pr luft t pakompromis pr atdhe. Prandaj, n mes tjerash, e lut Jusufin q t jet n kontakt t vazhdueshm me ta, n mnyr q tu gjendet sa m pran me kshilla dhe udhzime. Ksaj lutje dhe krkesave q i erdhn nga ky grup, Jusuf Grvalla u prgjigjet pozitivisht dhe menjher fillon nga puna. Sa pr fillim ai atyre ua ofron 18

Statutin, materialet e LNKVSHJ dhe mnyrn e organizimit t saj, t cilat ata i pranojn me entuziazm t madh. Pas prqafimit t Statutit, ky grup, m par gjysm i organizuar, i riorganizon radht e veta dhe fillon nj aktivitet me hov t ri. Tash e tutje ky krah i ri i LNKVSHJ do t quhet Komiteti i Deanit dhe pothuajse t gjitha territoret e Rrafshit t Dukagjinit si dhe Universiteti i Prishtins pikrisht nga kjo deg do t mbulohen me trakte, si dhe me materiale t tjera patriotike. Nga puna dhe aktiviteti i suksesshm i ktij krahu, Jusuf Grvalla do t marr impulse t reja, edhe pse me vshtirsi t mdha materiale dhe pa bashkpuntor, do ti hyj puns individualisht dhe gjat vers s atij viti do t filloj me nxjerrjen e revists s prdymuajshme Lajmtari i liris. (Fati i luleve, Prishtin, 1993, f. 162) Kadri Rexha: "N burg kam rn me 22 shkurt 1982, n valn e burgosjes s intelektualve shqiptar. Duke ln prshtypjen e prgjithshme se me do kusht po krkonte t zbulonte folen e shtabit t "kundrrevolucionit dhe t irredentizmit shqiptar", UDB-a, respektivisht Serbia, asokohe po fillonte fushatn e egr inkuizicionale kundr inteligjencs shqiptare, fushat kjo q do t rezultoj deri n mbylljen edhe t shkolls s fundit n gjuhn shqipe n Kosov. N aktakuzn q na e ngriti UDB-a figuronim tre persona. Un akuzohesha pr shprndarje dhe ruajtje t materialit propagandistik antijugosllav, pr lidhje me emigracionin politik shqiptar dhe pr takimin tim me Jusuf Grvalln n gusht t vitit 1980. Ndonse nuk kemi qen grup i mirfillt i formuar me betime e me grushta t ngritur, veprimtarin e kemi zhvilluar n kuadr t grupit. Si tresh edhe na dnuan me burg: mua me 3 vjet, Dr. Muhamet Trnavn me 2 vjet, ndrsa Dr. Shaqir Shaqirin me 1 vit e gjysm. Vlen t theksohet ktu se vetm n saje t qndress s Nazmi Selmanaj dhe t Islam Mustafaj kemi shptuar t mos lidhemi me Komitetin e Deanit, njrn ndr degt m aktive t LNKVSHJ-s, ku do t merrnim dnime shum m t larta. Por edhe ksi soji kjo ishte nj hakmarrje ndaj miqve t Jusuf Grvalls dhe nj krcnim paralajmrues kundr inteligjencs s pambrojtur shqiptare." (Qndresa 8/9-janar/shkurt 1994, f. 14) N gusht 1980 del numri i par i Lajmtarit t liris. Diku n kt koh, Riza Salihu, prmes metodave t tij, dhe padjallzis s puntorve t Posts Gjermane, regjistron disa emra personash, posta e t cilve duhet t'u vij n nj (apo disa) kutia postale (Postfach) n qendr t Shtutgartit. N kt mnyr ai vjen n posedim t drgesave postale t Jusuf Grvalls. N kt ngjarje pal e dmtuar na del edhe Ibrahim Kelmendi. Riza Salihu, ashtu si m ka tregua Jusufi, e paguan kuti t vogl apo mesatare postale. N te vijn paketa e libra e drgesa t ndryshme. Pas disa ditsh, n Kutin postale (Postfachun) e Rizahut vijn drgesa m shum se sa ajo i zen. Kur e njjta gj prsritet disa her, puntort e posts dyshojn dhe e kontaktojn policin. Policia e heton kt rast, dhe ia bn nj pyetje direkte Jusufit: Policia gjermane: A mundeni me thn se ai kt pun e ka br si agjent jugosllav, a mund ta akuzosh ti pr kt pun? Jusuf Grvalla: Jo nuk mundem. Pr kt pun q e ka br nuk mund ta akuzoj se e ka br i nxitur nga shteti jugosllav! Interesante sht letra e Ibrahim Kelmendit drguar Jusufit pr kt pun. I. Kelmendi: "Do t kishte qen mir t m ndihmoni, pasi jeni m afr ngjarjes, pr rastin e arrogantit Rizah. Sigurisht q Bardhi ka mundur t msoj m shum gjra se un, pasi un pos far m than t KRIPO-s, nuk di tjetr. Nj gj di se jam i revoltuar shum me Rizahun pr konfiskimin e posts q m ka br. sht kjo vepr prej udbashi. I poshtri! Sigurisht q m ka munguar posta. Pr kt kam br sa her fjal me udhheqsit e konviktit." (Letr Jusuf Grvalls, 16 shtator 1980, botuar n: Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 117) 19

(shtjet rreth Riza Salihut jan t shpjeguara trsisht nga vet Jusufi n nj Raport t korrikut 1981 dhe gjenden n kapitullin "N Kalan e Jusuf Grvalls". Kur un e kam prgatit kt punim pr www.pashtriku.org, Raportin e Jusufit t korrikut 1981 nuk e kam pasur.) N tetor 1980 prgatitet numri i dyt i Lajmtarit t liris. N fund t tetorit apo n fillim t nntorit Jusuf Grvalla i prgjigjet n kt form ofendimit m t madh t Ibrahim Kelmendit. Jusuf Grvalla: "E marr me mend (e kjo spikat edhe n letrn tnde) mundime (e vuajtje-shn yn) ke pasur t m shkruash n nivelin tim, sikur thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr mua afrim, respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.) (Letr I. Kelmendit, nntor 1980, Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 282) Gjat nj ndeje me Jusufin, Hysen Gega dhe shokt e Shtutgartit, n bised e sipr n kohn kur bhet planifikimi i organizimit t fests s 28 Nntorit 1980, ia krkojn Jusufit nj dram. Jusufi, i gatshm si do her pr t'iu dal n prgjigje bashklufttarve t vet, ulet dhe brenda tri-katr ditsh e kryen kt pun. E prfundon dramn "PROCESI" q e ka si personazh kryesor Sabri Novoselln, shokt e tij dhe gjeneratn e tij. N kt dram prshkruhet qndrimi superior i Sabri Novosells dhe shokve t tij n burgjet e UDB-s Serbe. N mesin e aktorve t ksaj drame sht edhe Nuhi Sylejmani, lufttari i pathyeshm dhe m superior n rrethin e Jusufit. Rrethanat do t sillen m von q Nuhi Sylejmani, Luani superior, n mnyr t mahnitshme e njofton Dezertorin apo Dordolecin superior t UDB-s Serbe dhe Vzhguesin superior t Dezertorit t UDB-s Serbe, se ai ka qen i angazhuar n dramn kushtuar Sabri Novosells dhe superioritetit t tij n burgjet e UDB-s. Edhe m mahnitse do t del tabloja apo skena, kur Dezertori apo Dordoleci i UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica dhe Vzhguesi superior i Dordolecit t UDB-s Serbe, Osman Osmani, do ta njoftojn Luanin e tyre superior, se si edhe ata jan takuar me Sabri Novoselln n Turqi, dhe ai nuk sht askush tjetr por pikrisht postieri m inferior i cili kulmin e karriers s tij e ka arritur kur i sht dhn rasti me i shprnda pozifat e Dezertorit, apo Dinastis Dordolece-Kim il Sungiste t shkolluar nga UDB-a Serbe. Kjo dram nuk vihet n sken at vit. Kjo pun bhet m von.

Kshtu duket koka e numrit t katrt t gazets Bashkimi. Risia n kokn e ktij numri sht se pr her t par n kokn e gazets, nn emrin Bashkimi shkruhet emri i Organizats "Fronti i Kuq Popullor", pra emrit 'Fronti i Kuq', n kt gazet t prgatitur trsisht nga Jusufi, i shtohet mbaresa 'Popullor'. Ky numr dorzohet n shtyp para 19 dhjetorit 1980, pra para dits kur Ibrahim Kelmendi e nis Hysen Gegn n Kosov s bashku me Sadik Blakajn. Ky sht numri i 20

fundit i Bashkimit. Jusufi prfundimisht e prjetsisht heq dor nga prpjekja pr ndreqjen e stilizimin e koks dhe prmbajtjes s gazets Bashkimi pasi dyshon me baza t forta se n kokn e Frontit t Kuq qndron vet UDB-a dhe filiala e saj TANJUG-u. Ibrahim Kelmendi: "Sa pr dezinformatn se un dhe Hysen Gega i paskeshim premtuar Jusufit pr ta financuar shtypjen e "Bashkimit", por nuk e kemi realizuar premtimin, nuk qndron, meq at nuk e ka shtypur Jusufi, por e kam shtypur un n shtypshkronjn e Lidhjes se Studentve te Universitetit ku studioja. Ai sht marr me shkrimin e disa artikujve, me redaktimin e kryeartikujve ideopolitik q i shkruaja un, lekturn dhe faqosjen." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f. 110) Xhafer Shatri: "Nuk je ti aq injorant, si preferon t mbarohesh kur ta krkon puna." (Letr Ibrahim Kelmendit, 1 maj 1984; Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, faqe 418)) Ibrahim Kelmendi: "Tani, nse keni tubuar prpara, do t ishte e mira s mirs, por nse jo, ather bje kt me urgjenc, pse "Bashkimi" do t dal m rregullisht se prpara. Po ashtu, deri sa t del edhe "Lajmtari i liris", jemi dakorduar q ta ndihmojm n financim dhe shprndarje." (Letr Faridin Tafallarit, 21 janar 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 408-409) Rreth shtjes s Lajmtarit t liris, fakte mjaft t plota dhe informative gjenden n dy letra t Jusufit drguar Nuhi Sylejmanit, n fund t janarit dhe m 10 shkurt 1981. Jusuf Grvalla: "Me I. (Ibrahim Kelmendin-shn i Xh. D.) dhe H. (Hysen Gegnshn i Xh. D.) kemi pasur nj marrveshje konkrete, q un t shkruaj pr Bashkimin, ti prpunoj (do me thn jo redaktoj por ndryshoj e rishkruaj pr 90 pr qind-shn i Xh. D.) materialet e shkruara prej t tjersh dhe ta shtyp gjith materialin n makinn time t shkrimit. Un i jam prmbajtur marrveshjes, ata jo. Deri m tash, ata m kan dhn vetm 200 DM pr shtypjen n shtypshkronj t Lajmtarit t Liris, kurse marrveshja ka qen q t hollat pr shtyp (pr Lajmtarin e liris-shn i Xh. D) ti sigurojn ata, meq un nuk jam n gjendje t paguaj nga xhepi im. (Deri m tash, dy numrat e revists i kam paguar me t hollat e mia, sikurse edhe makinn e shtypit, gjithsejt mbi 9.000 DM, kurse kontribute nga shokt kam marr gjithsejt 1.300 DM.) Pr kt arsye, numri i par (pr kt vit) m ka ndenjur qe m se dy jav i gatshm, sepse nuk kisha t holla ta drgoja n shtyp. (...) P. S. Po t drgoj edhe numrin m t ri t Bashkimit, nse nuk e keni marr ende. Por, ju lutem t ma ruani, sepse sht e vetmja kopje q e kam." (Letr Nuhi Sylejmanit, kah fundi i janarit 1981, faqe 30-32) Marrveshja t ciln e prmend Jusufi m posht me Ibrahim Kelmendin dhe Hysen Gegn duhet t jet e muajit nntor 1980, sepse Jusufi e fillon angazhimin n gazetn Bashkimi pa ndonj kusht, n shkurt, prill e maj 1980, n kohn kur Lajmtari i liris nuk ka ekzistua, dhe fillon me botimin e Lajmtarit e liris pa marrveshje me Ibrahim Kelmendin. "Me I. (Ibrahim Kelmendin-shn i Xh. D.) dhe H. (Hysen Gegn-shn i Xh. D.) kemi pasur nj marrveshje konkrete, q un t shkruaj pr Bashkimin, ti prpunoj (do me thn jo redaktoj por ndryshoj e rishkruaj pr 90 pr qind-shn i Xh. D.) materialet e shkruara prej t tjersh dhe ta shtyp gjith materialin n makinn time t shkrimit. Un i jam prmbajtur marrveshjes, ata jo." Burgosja e Hysen Gegs i prish t gjitha planet n kt drejtim. Jusuf Grvalla: "Po kshtu, ka qen e parashikuar q brenda dits s sotme t dal edhe numri i ri i Lajmtarit, kshtu q, nse del, do ta marrim me vete edhe at." (Letr Nuhi Sylejmanit, 10 shkurt 1981, Vrasja e trefisht, faqe 32) Prve prpjekjeve pr njollosjen e Hysen Gegs, n mnyr t paturpshme jan br prpjekje edhe pr degradimin e burgosjes s tij, me arsyetimin se t gjitha vuajtjet ka i 21

ka br pr Kosovn n burgjet serbe i kan shkua huq, dhe nuk i bahen kabull, sepse ai n Kosov paska shkuar pa e pyetur Jusufin. Nqoftse na lejohet me br dallime n mesin e atyre q kan vuajtur n burgjet serbe, pr shtjen ton t prbashkt, ather jan shum t pakt ata q munden me qen m krenar se Hysen Gega n kt pik. sht merita e Hysen Gegs dhe askujt tjetr ajo q ka br q e gjith propaganda e UDB-s Serbe rreth Frontit t Kuq, gjat vitit historik 1981, ka qen sa e kot aq edhe qesharake. Mullinjt propagandistik t UDB-s dhe filials s saj TANJUG-ut, gjat gjith ktij viti historik kan bluar n guri t that. N mos asgj tjetr vetm kjo karikatur e aventurave t UDB-s do t ishte e mjaftueshme me e prcaktue diagnozn e shndetit t bivshe Jugosllavis. Le t del dikush nse mundet me thn se atij i ka shkua prdore ajo ka i ka shkua Hysen Gegs. Ajo ka vlen t theksohet si prfundim sht se Jusufi e fillon dhe e prfundon angazhimin e tij n gazetn Bashkimi, dhe bashkpunimin e organizuar me Ibrahim Kelmendin brenda vitit 1980, pa asnj ndrhyrje t Sabri Novosells, Kadri Zeks e pr t mos folur pr mua.

"PROGRAMI I FRONTIT T KUQ"

i Ibrahim Kelmendit

I. Kelmendi: "Kto organizime i udhhiqnin kryesisht njerz q dikur i kishin shrbyer UDB-s, pasi ishin arratisur nga Republika e Shqipris n RSFJ-n, gjithashtu komuniste. Ata nuk i kishte penguar terrori komunist i serbomadhit Aleksandr Rankovi mbi shqiptart e pushtuar, meq e kishin pasur at si nj lloj pundhnsi." (Epoka e Re, 7 janar 2007) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981. Marr nga Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 407) Adem Gashi: "Nuk thash kot n fillim ekskursion paranoid, sepse pran mendimeve-perla t nj filozofi t lashtsis shfaqeshin brokullat e ndonj mistreci komunist..." (Dyndalla e mendimeve, Hotel Viktoria, 5 shkurt 2007) Prend Buzhala: "...parakalojn revolucionar, politikan kafenesh,.. mashtrues e qelepirxhinj t ndryshm, ...ambasador, diplomat, komunist e pseudo-ideologji t t gjitha tarafeve..." (Hotel Viktoria, 5 shkurt 2007) Salih Kabashi: "...Miku im, m nj nuhatje fantastike, m pat thn e m von edhe e pat shkruar n shtypin slloven, se lider i ardhshm i Kosovs se re paskomuniste do t ishte Ibrahim Kelmendi." (Revista Republika nr.3, 2007) 22

Mustaf Xhemaili: "Romani SY sht nj tronditje. Apo m mir t thuhet nj ritronditje. Sepse autori do t sjell Shqiprin nn diktaturn komuniste nga nj kndvshtrim i veant. ...Ai aq larg shkon n ndrrimin e liris nn regjimin e diktaturs komuniste sa kmbngul vazhdimisht se duhej t gjendje nj rrugdalje, nj shteg e t dilet n dritn e liris. (Vlersime pr romanin "SY" t Ardian Kyykut, 2004) Mehmet Hajrizi: "Berat Luzha ka vendosur lidhjet e Organizats me Partin Komuniste t Kosovs, q udhhiqej nga Mustaf Xhemaili e Rrahim Sadiku, t dyt nga Komogllava, komuna e Ferizajt. Nj tentim pr kontakt kishte edhe me PKMLSHJ, por takimi ka dshtuar ngase ata nuk kan dal n takim." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 363) Daut Demaku: "Dimensioni politik i romanit Atentatet sht aq i thell dhe aq domethns sa iu mbetet studiuesve t rinj q ta zbrthejn n qetsi, sepse brumi sht aq i vrtet, aq konkret dhe aq i bollshm sa mjafton pr gatime t t gjitha veprave politike, juridike, kriminalistike, psikologjike..."

Nga libri Atentatet i Ibrahim Kelmendit

T gjitha citatet nga libri Atentatet jan t Ibrahim Kelmendit. Tani po e kuptoj egon tnde. Jusufi sht detyruar t arratiset. Tani ai do t angazhohet, mendon ti, bashk me ju, kundr pushtetit komunist jugosllav? Dhe kundr pushtimit t Kosovs! plotsoi Mirani. Po, vetkuptohet! u prgjigj Renata, duke u ndjer paksa e bezdisur, prse po i rrinte kaq gati Mirani, kur ajo harronte t saktsonte, se atij i interesonte po aq lirimi i Kosovs sa edhe luftimi i diktaturs komuniste jugosllave. (Atentatet, f.11) "Shumicn e npunsve shqiptar n Kosov e gjetiu n Jugosllavi i njoh si atdhetar, sado q jan t indoktrinuar nga ideologjia komuniste jugosllave, e njohur si titizm. (Atentatet, f.28) "Kshtu na sht sajuar nj shtres e privilegjuar, nj Lidhje Komuniste e organizuar mir, q ka br monopol vetqeverisjen, ose vetadministrimin, si i thon n fjalorin ideologjik ala titist, por, n fakt, Lidhja e Komunistve ushtron pushtet monist." (Atentatet, f.28) "Mirani kishte marr fjaln n debatin me Ministrin. Ndr t tjera ai kishte thn: M mir e kishim ne studentt nn diktaturn komuniste n Jugosllavi... Ky, Zotri Ministr, ndoshta duhet t jet njri nga dallimet midis t demokracis tuaj ktu dhe diktaturs komuniste atje! (Atentatet, f.72) " T atyre dy komunistve sllav nuk i dua, t Shokut Enver po." (Atentatet, f. 149) " Ather po t sqaroj, un nuk i dua komunistt, pr t mos thn jam kundrkomunist," (Atentatet, f. 150) 23

" I thua vetes komunist dhe betohesh n zot!? e ndrpreu Mirani." (Atentatet, f.165) "Para sa kohe ishte pr nj blic-vizit tek un n Bochum nj ilegal, si po u thuhet, nj thatim q me tangarllk m kritikoi se nuk qenkam komunist, se Fronti nuk ka organizim t rrebt revolucionar, nuk sht konspirativ e t tjera." (Atentatet, f.201) "Nuk m tregoi se cili ishte, sado thoshte se m njihte, mi njihte vllezrit e shokt n Kosov. N fund m tha: Po t vrojtojm pr t ndikuar q t bhesh komunist i disiplinuar. Pastaj do t t pranojm n radht e organizimit ton. Pandeha se mos ishte i OMLKs." (Atentatet, f.201) " Kshtu flasin komunistt, ndrhyri Renata, e paknaqur me shpjegimet e tij. (Atentatet, f. 221) " Luft klasash do t bjm ne tani? pyeti Renata me t qeshur. Ta thash, kshtu flasin komunistt." (Atentatet, f. 222) "Sa pr gjuhn e komunistve, sikur kemi biseduar dhe jemi dakorduar se nuk jam i till." (Atentatet, f.222) "Varfria dhe papunsia n kto shtete jan t mdha, sepse borgjezia e kuqe e drejtuesve komunist dhe e pushtetarve, po ashtu komunist, nuk di t menaxhoj prodhimin." (Atentatet, f. 222) "Shefat e kuq t firmave jan komunist t dgjueshm, ndaj jan kaq t prapambetur." (Atentatet, f.223) " Qenkan t vrteta ato q kam dgjuar pr ty, se nuk je komunist i disiplinuar, tha Kadriu, i paknaqur me kt shaka t Miranit." (Atentatet, f.239) " M fal! Vrtet nuk jam komunist dhe aq m pak komunist i disiplinuar, si krkoni ju komunistt, sepse at lloj disipline nuk e plqej dhe nuk mund ti prmbahem. Kt prcaktim, si e kam, e kam me qejf dhe prandaj me qejfi shoqroj bisedat ndonjher me shaka. Them se edhe n front prball armikut lufttart bjn ndonj shaka, prandaj jeta nuk duhet t jet kaq serioze sa e merrni ju marksist-leninistt..." (Atentatet, f. 239) " Sa shum ndryshoni! Ai kishte natyr fodulle dhe gati sa nuk e pata przn nga banesa. Nga ai qenke informuar se un nuk jam komunist dhe i disiplinuar. Miranit kishte merakun t dinte se cili ishte ai njeri q i kishte folur me kompetenca t mdha, por me fodullk edhe m t madh duke pozuar klasikun e marksizm-leninizmit." (Atentatet, f.241) " Po, kemi biseduar. Lvizja dhe Fronti kishin prcaktime ideore e politike pluraliste, duke inkuadruar n radh t tyre do emigrant shqiptar, pavarsisht bindjeve ideore, politike e fetare. Pas demonstratave t marsit e prillit t vitit t kaluar, ne pranuam tkurrjen e prcaktimit ton politik n krkes pr Republik t Kosovs n kuadr t Jugosllavis. OMLK-ja kishte prcaktim komunist. Jasht Kosovs nuk besoj t ket pasur antar, pos Kadri Zeks, ndrsa sa u prket simpatizantve, ai ka afruar edhe bashkatdhetar q nuk kan qen komunist." (Atentatet, f. 330) "Sigurisht as ai. Keqkuptimet e rastit dhe ndrprerjet e bashkpunimit kan qen n natyr t puns, pasi ne nuk kemi pasur mendsi moniste, q njri-tjetrit vetm tia 24

miratonim mendimet, propozimet e veprimet, si ndodh n organizimet homogjene, njmendsore, q sht karakteristik e sekteve dhe e partive komuniste, t cilat ndrydhin pluralizmin e mendimit." (Atentatet, f.365-366) " I till sht. Na arratisi nga Malsia e Tropojs n Kosov sepse nuk i plqente regjimi komunist shqiptar. I manipuluar, mendonte se regjimi komunist serb ishte m i mir." (Atentatet, f.406) "Ai m arsyetohet se ka dal pr t luftuar komunistt e Enver Hoxhs." (Atentatet, f.406) "Por, kur i kundrvihem se a nuk ishte komunist edhe krimineli Rankovi, ather ministr i brendshm i Jugosllavis, ai hesht i zn n faj, duke u arsyetuar se nuk dinte shumka n at koh." (Atentatet, f. 406) "Malsorja e Gostivarit, Hana, me shami t havales n kok, gjat vitit 1981, mblodhi ndihma simbolike n tubimet e gjermanve, pasi u kishte folur atyre pr gjendjen e rnd n Kosov dhe pr domosdoshmrin e lirimit t Kosovs nga pushtimi serb dhe nga diktatura komuniste." (Atentatet, f. 410) " Komunist jan edhe ..., Xhafari...". f.449 " Por, Jusufi nuk ka qen komunist." (Atentatet, f.449) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981. Marr nga Faridin Tafallarit, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 407)

Nga libri LEVIZJA, i Bedri Islamit

Prplasja me Strukturat komuniste Ibrahim Kelmendi: "Gjat prplasjeve me strukturat komuniste dhe me pushtetin, un dhe Abaz Mustafa, nga Sukobina e Ulqinit, u fajsuam si organizator t protests. Asaj proteste t njanshmrisht iu dha karakter politik, nacionalist e armiqsor, si ishte gjuha e athershme zyrtare komuniste. Gjat hetimeve u fajsova un si organizatori kryesor. Ky ishte ballafaqimi i par serioz me pushtetin komunist dhe e pash se mund t ishte nj rrugtim i vshtir. Praktik e athershme ishte q strukturat komuniste, lidhja e rinis socialiste dhe lidhja komuniste n fakultet merrnin qndrim politik, pastaj i kalohej rasti policis hetimore. Paralelisht angazhohej UDB-ja si hetuese dhe si koordinatore e vendimeve politike t strukturave komuniste." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f. 18) Ibrahim Kelmendi: "Ndonjher disa pseudoanalist fajsonin prcaktimin ton majtist, si shkak t mosprkrahjes nga Perndimi. Kjo nuk qndronte. S pari, sepse n thelbin dhe n programin e saj Lvizja nuk kishte asgj t prbashkt me konceptet marksiste, aq m pak komuniste. ... Kt politik t Perndimit, pra, nuk e pengonte fare sistemi socialist-komunist dhe monist i Jugosllavis, sepse prparsi kishin interesat e tyre shtetrore." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f. 172-173) 25

PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR

Nga Jusuf Grvalla
Si antar i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi (LNKVSHJ), t dhnat q prmenden n kt hyrje i kam msuar nga Jusuf Grvalla, shoku dhe ideologu i LNKVSHJ, n fund t korrikut 1981. Ato ngjarje t aktivitetit t tij, si antar i LNKVSHJ, q m'i ka treguar e shpjeguar me kujdes e vmendje, e quaj t drejt dhe t arsyeshme t'i tregoj. Ata q jan t interesuar pr historin e ksaj periudhe kan mundsi me i kontrollua faktet. Diku n vern e hershme t vitit 1979 del nga shtypi numri i par i gazets "Bashkimi". Ky numr del si Organ i Frontit t Kuq. Pas arratisjes s Jusufit n Gjermani, rrethanat sillen n at mnyr q Jusufi ia fillon ta ndihmoj gazetn Bashkimi. N saje t puns s Jusuf Grvalls bhet e mundshme dalja e numrit t dyt t Bashkimit, diku n shkurt 1980. Kah fundi i prillit 1980 del numri i tret i Bashkimit. Edhe kta dy numra ashtu sikurse i pari dalin si Organe t Frontit t Kuq (pa mbaresn Popullor). N maj 1980, Jusuf Grvalla autorizohet ta shkruaj kt Program dhe Statut t Frontit t Kuq Popullor. Ky dokument sht i pari n t cilin e ndeshim mbaresn "Popullor", dokument i prgatitur trsisht nga Jusufi. Kur Hysen Gega niset pr Kosov, nga banesa e Nami Ramadanit, ai merr me vete numra t shumt t Bashkimit dhe kt Program. Ky sht programi i Jusuf Grvalls e i Hysen Gegs, i pafalsifikuar. I armatosur me idet e me qartsin e Jusuf Grvalls, Hysen Gega bhet nj nga militantt m t fuqishm q ka pasur Kosova. sht koha q pas 30 vitesh ta sjellim n drit kt Program t pafalsifikuar t asaj kohe t lavdishme. N historin e lvizjes puntore ndrkombtare jan t njohura programe si p.sh. ai i Eisenach-ut, m 1869 (August Bebel), Gotha-s, 1875 (Ferdinand Lassalle), apo ai i Erfurt-it, 1891 (Karl Kautsky). N historin e lufts pr lirim nacional e social t shqiptarve nn Jugosllavi, vend t veant zen ky Program q mund t quhet Programi i EsslingenitSallagrazhds-Lumthatit t Hysen Gegs. Merita pr kopjen e siguruar t ktij Programi i takon Faridin Tafallarit. Qllimi i botimit t ktij Programi ka t bj vetm me ndriimin e fakteve historike. Por sht edhe nj e vrtet tjetr, se fatin dhe efektin e vrtet t fjals s shkruar, fillimisht, askush nuk mund ta dij. Xhafer Durmishi, tetor 2010 26

Simboli i Rilindjes kombtare "Me pushk e pen" i prdorur m von edhe si simbol i LNKVSHJ Jusuf Grvalla: "M vjen nj dit, (vitin e kaluar), n der me disa shkresurina q vetm titullin e kishin t qart: Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor, dhe m lutet tia korrigjoj n pikpamje drejtshkrimore. M pastaj m autorizon q t preki, po e pash un t arsyeshme, si njeri me prvoj, edhe n ann materiale t pikave t prfshira n program e statut. Mir, them, dhe meq prmbajtja e shkresurinave ishte pa kok pa bisht, i hy un puns me gjith seriozitetin dhe ato pak njohuri q kisha. Gjithmon kisha parasysh, pas puns sime, ai do tua kthente shokve pr diskutim Programin dhe Statutin e Organizats s tyre. Por, doli ndryshe. Doli se I. K. i ishte tekur t bnte nj nat pa gjum dhe t hartonte kmbadoras nj program dhe statut t nj organizate revolucionare, t cilin e botoi dhe e shprndau si literatur revolucionare menjher pas korrigjimeve q i bra un. E puna q kisha br un m at rast, sishte pun korrigjimi." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Ka ardhur koha q komunistt t shtrojn haptazi prpara gjith bots pikpamjet e veta, qllimet e veta, aspiratat e veta dhe prrallave pr fantazmn e komunizmit tu vn prball nj manifest t vet partis. Marksi dhe Engelsi Pika qendrore e edukimit internacionalist t puntorve n vendet shtypse duhet patjetr t jet propaganda dhe mbrojtja nga ana e tyre e liris s shkputjes s kombeve t shtypura. Pa kt nuk ka internacionalizm. Ne kemi t drejt dhe duhet ta trajtojm do socialdemokrat (kupto komunist) t nj kombi shtyps, i cili nuk e bn kt propagand si imperialist dhe maskara. Lenini Formimi i nj fronti revolucionar t prbashkt sht i pamundshm, nqoftse proletariati i kombeve shtypse nuk prkrah drejtprdrejt dhe n mnyr t vendosur lvizjen lirimtare t popujve t shtypur kundr imperializmit t atdheut t vet, sepse nuk mund t jet i lir nj popull q shtyp popuj t tjer. Engelsi 27

(...) Bota ndodhet n nj faz ku shtja e revolucionit dhe lirimit kombtar t popujve nuk sht vetm nj aspirat e nj perspektiv, por edhe nj problem i shtruar pr zgjidhje. PPSH mbshtet dhe prkrah me t gjitha forcat luftrat e drejta t popujve liridashs... Enver Hoxha PER NJE SHQIPRI SOCIALISTE TE TE GJITHE SHQIPTAREVE! ME PUSHKE DHE PENE PER LIRI E PAVARESI! MA MIRE NJE PUSHKE NE MAL SE NJE THES FJALE NE PARLAMENTIN E BELIGRADIT. AZEM GALICA

PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR

PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR sht hartuar nga nj grup shoksh, t cilt qen t autorizuar. Pr shkak t pamundsive, q jan evidente gjat ilegalitetit t plot, nuk qe e mundur q PROGRAMI DHE STATUTI t aprovohen n nj konferenc t rregullt, ku do t merrshin pjes prfaqsuesit. Si i till, sht i plotfuqishm gjer sa ta krijojm mundsin pr ta thirrur tubimin prkats, i cili do analizoj edhe materialet e grumbulluara, q kan t bjn me analizat rreth PROGRAMIT DHE STATUTIT ton, analiza t bra kto nga do militant i Organizats! PROGRAMI Populli shqiptar, pr t ar me sukses frontin n luft kundr pushtuesve t egr fashist gjerman e italian, ishte bashkuar dendur rreth organizats s vet masive, FRONTI NACIONAL LIRIMTAR, Organizat q qe formuar dhe udhhiqej nga PARTIA KOMUNISTE SHQIPTARE, tani PARTIA E PUNES SE SHQIPERISE. FRONTI NACIONAL LIRIMTAR sht formuar n prag t Lufts s Dyt Botrore. I formuar nga PKSH (Partia Komuniste Shqiptare) FRONTI NACIONAL LIRIMTAR luftoi me heroizm armikun. FRONTI NACIONAL LIRIMTAR dhe PKSH, t frymzuara thell nga internacionalizmi proletar dhe nga Revolucioni i Tetorit, bashkuan armt me forcat e Partis Komuniste t Jugosllavis. N baz t lufts s prbashkt ishte marrveshja q, pas ngadhnjimit mbi fashizmin, gjithkush t bhej zot n shtpin e vet. Parimi i Lufts Nacional lirimtare dhe antifashiste, pas s cils do t fillonte nj etap e re e jets dhe ndrtimi i socializmit, n njrn an, si dhe mendimi se do t gjenin zgjedhje t drejt gabimet e pafalshme q ishin br ndaj shqiptarve gjer ather, n ann tjetr, i shtyn shqiptart t bjn sfid n luftn e pakompromis kundr fashizmit. N baz t parimeve t tilla, populli shqiptar, q deri m ather jetonte n tokat e veta n Kosov, n Mal t Zi, n Maqedoni dhe n Serbi, i jepej mundsia e ligjshme pr dalje nga robria e rnd jugosllave, e paralufts, dhe pr bashkim me vendin am, SHQIPERINE. Prandaj populli yn nuk e kurseu gjakun e vet t shtrenjt. 28

N ndjekje t fashistve t egr ai vajti heroikisht deri n viset m t largta t Jugosllavis. Por, n astin e ngadhnjimit mbi fashizmin, kur populli yn po bhej gati ti gzohej realizimit t aspiratave shekullore, bashkimit t prgjithshm kombtar e shtetror t shqiptarve, piku nj nga tradhtit m t mdha. PKJ, me dredhi t papara, manovroi fuqishm nn rrogoz dhe ia doli me sukses t siguroj pr vete n mnyr arbitrare kufijt shtetror, brenda t cilve srish prfshihej m se gjysma e tokave dhe e popullit shqiptar. Kshtu, robria e vjetr e kralve serb u zvendsua me robrin e re serbomadhe, n krye me klikn revizioniste t Titos. PKJ, n bashkpunim me etnikt, t cilt ishin siguruar se n Jugosllavi nuk do t vendosej rendi shoqror socialist, ripushtuan tradhtisht viset shqiptare dhe ia filluan kngs s vjetr shfarosjes dhe asimilimit t popullit shqiptar. Madje, PKJ nuk u mjaftua me kaq. Ajo duhej t onte n vend edhe aspiratat e vjetra t borgjezis serbomadhe pr dalje t lir n Adriatik. Prandaj me manovrime t reja, t ndihmuar nga disa tradhtar shqiptar, si Koi Xoxe e Pandi Kristo, ia hyri edhe aksionit pr pushtimin e Shqipris. Vllezrit tan, n saje t vigjilencs s PPSH, e shptuan Shqiprin nga ky rrezik i lig. Ata ishin tradhtuar njher nga PKJ dhe nuk tradhtoheshin m. Por n kushtet konkrete q u krijuan pas Lufts s Dyt Botrore, kur n nivel t politiks ndrkombtare, ne vend q t korrigjohej, u prforcua padrejtsia ndaj tokave dhe ndaj popullit shqiptar. RPS e Shqipris u gjend n aso situate q t mos mund t intervenoj pr vllezrit e vet t mbetur jasht kufijve t shtetit shqiptar, sado q dihej se Jugosllavia i ripushtoi tokat shqiptare q i kishin pushtuar prpara kralt dhe tani po ushtronte terror t egr. N kto kushte, do intervenim ushtarak i RPS t Shqipris n viset shqiptare n Jugosllavi konsiderohet przierje n punt e brendshme t Jugosllavis dhe trheq me vete pasoja t rrezikshme, po t nivelit ndrkombtar. Megjithat, mbetn mundsi tjera, me ann e t cilave RPS e Shqipris ndikoi shum n qndresn ton. Duke fituar pr vete (n saje t kultivimit t marksizmleninizmit t kulluar dhe t lufts s pakompromis kundr imperializmit, kapitalizmit, kolonializmit, neokolonializmit dhe revizionizmit modern) atributin e zrit m t fuqishm n Evrop, Partia e Puns e Shqipris ndoqi me interes jetsor dhe me indinjat t thell edhe politikn diskriminuese jugosllave t gjenocidit mbi popullin shqiptar; e luftoi me ngulm kt politik, duke e denoncuar para forcave prparimtare t gjith bots. N kt mnyr pr popullin shqiptar n Kosov, n Maqedoni, n Mal t Zi dhe n Serbi u b e qart se ai nuk sht i vetmuar n luftn pr lirimin social e nacional nga revizionizmi i egr titist. * * *

Bazuar n domosdoshmrin e Lufts Nacional lirimtare, si t vetmen pr sigurimin e pavarsis s plot kombtare, bazuar n domosdoshmrin e prgatitjes s masave pr revolucion dhe vet revolucionit, i cili pos pavarsis dhe bashkimit kombtar, n pushtet sjell popullin, bazuar n diskriminimin klika revizioniste q po ushtron klika revizioniste e Beogradit, t cilit diskriminim duhet ti ndajvehemi prkatsisht, bazuar n shfrytzimin e paskrupullt q u bhet viseve shqiptare n Jugosllavi nga ana e kliks n pushtet, bazuar n t drejtat elementare njerzore, se edhe populli shqiptar (i tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia) ka t drejt t gzoj dhe rroj i lir, i pavarur, i lumtur dhe, duke prkrahur pa rezerv luftn e drejt dhe politikn parimore, vigjilencn e PPSH dhe t Qeveris Shqiptare, n krye me shokun 29

Enver Hoxha, puntort, fshatart, mrgimtart, t papunt, intelektualt revolucionar e patriot, e sidomos femra shqiptare, me nj fjal, t gjith shqiptart (e tokave t robruara dhe n mrgim) e vetdijshm, q jan pr lirimin dhe bashkimin e t gjitha trojeve shqiptare t pushtuara, t cilt nuk dyshojn n prkrahjen e motrave dhe vllezrve t Shqipris , morn kt VENDIM Nga radht e t lartprmendurve, q dalin nga gjiri i popullit shqiptar, t robruar nga Jugosllavia, t formohet Organizata FRONTI I KUQ POPULLOR e cila do t bashkoj puntort, mrgimtart, komunistt, intelektualt dhe gjith popullin patriot e revolucionar shqiptar t robruar n luft pr LIRI dhe PAVARESI, n luft pr BASHKIMIN e popullit shqiptar n nj shtet t vetm, SHQIPRIN SOCIALISTE. Kundr kujt do t luftoj FRONTI I KUQ POPULLOR? Pr FRONTIN e KP (Kuq Popullor) sht i huaj do aksion jasht tokave arbrore. do akt i kundrt me kt do t konsiderohet akt agresiv dhe do t dnohet nga vet FRONTI I KP. Lufta kryesore dhe e vetme do t jet lufta kundr robruesit jugosllav, n krye me klikn titiste dhe shovinizmin sllavomadh (serb, malazez e maqedon) me qllim t lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe t bashkimit shoqror e kombtar me vendin am, Shqiprin Socialiste. Kjo sht e drejt legjitime e popullit shqiptar, i cili, megjithse derdhi pa kursim gjakun e vet t shtrenjt pr tokat e veta t shenjta, u b pre e apetiteve pushtuese jugosllave dhe e politiks diskriminuese t fuqive t mdha. Pr viset tona derdhn gjakun gjyshrit dhe baballart tan, nga gjaku i t cilve mbin pipat q sot arritn t formojn FRONTIN E KUQ POPULLOR. Nga FRONTI I KUQ POPULLOR do t jet i luftuar do individ, grup a organizat, q provon t bhet penges n realizimin e vullnetit t popullit shqiptar. Do t luftohet hegjemonizmi, shovinizmi, borgjezia e burokracia e do lloji, pa marr parasysh a gjenden n radht e tyre serbi apo shqiptari. Do t luftohen t gjith renegatt dhe tradhtart shqiptar, sahanlpirsit e mashtruar nga klika titiste, q ushqehet tradhtisht me gjakun dhe djersn e popullit t robruar shqiptar. Do t luftohet inteligjenca q shiti idealet e veta, duke lidhur fatin e vet me pushtuesit apo me borgjezin, dhe jo me popullin. Me nj fjal, lufta jon do t ket tiparet e nj revolucioni t prgjithshm socialist. FRONTI I KUQ POPULLOR, duke studiuar kushtet aktuale dhe duke shfrytzuar edhe mendimin e mueshm t PPSH lidhur me gjendjen e prgjithshme n Jugosllavi, ka nxjerr prfundimin e drejt se n Jugosllavi dominon nj atmosfer e volitshme (pasi gjendja e vshtir ekonomike dhe politika pa principe e shfrytzimi klasor kan br t paknaqur t gjith popujt e Jugosllavis) pr shprthimin e revolucionit. T mbrthyer ndrmjet shfrytzimit t egr t Perndimit e Lindjes dhe politiks antipopullore t udhheqjes titiste, e cila interesat e vendit i ka shitur fare lir te imperializmi e socialimperializmi, popujt e Jugosllavis ndodhen n prag t nj revolucioni popullor. Duke prfituar nga kjo situat, si dhe nga niveli i lart i vetdijes shoqrore e kombtare t shqiptarve q lngojn nn thundrn jugosllave, FRONTI I KUQ POPULLOR, duke u br pararoj e lufts pr LIRINE E PAVARESINE e 30

shqiptarve dhe pr bashkimin e tyre me vendin am, do t luftoj pa kompromis pr t vjel frytet e revolucionit, t cilat jan n pjekjen prfundimtare. Klika e Beogradit po i grmon me t madhe varrin vetvetes. Por, po ajo nuk do t bjer do n t, n qoft se nuk e shtyn forcat revolucionare. Kt detyr i ka caktuar vetes FRONTI I KUQ POPULLOR. Cilat jan metodat e lufts q bn FRONTI I KUQ POPULLOR? Nn thundrn e kliks revizioniste t Beogradit, pos shqiptarve, u merret fryma edhe popujve tjer, t prfshir brenda kufijve politik t Jugosllavis, t cilt i shtrohen politiks n favor t borgjezis titiste. Shfrytzimi, burokracia, korrupsioni dhe dominimi i kapitalit t huaj, i kan shtrir prdhe interesat e ktyre popujve dhe sidomos t klass puntore e fshatarsis. N kt kontekst, lufta do t ket shum pika t prbashkta me luftn e ardhshme t puntorve dhe fshatarve t t gjith popujve q rrojn n Jugosllavi. Solidariteti yn n kt drejtim nuk do t mungoj. Mirpo nqoftse popujt e Jugosllavis, kur t ket shprthyer revolucioni yn n tokat shqiptare, i prgjigjen prap ndrsimit t kliks titiste dhe borgjezis shoviniste t atyre popujve pr t na i ndaluar ne shqiptarve t drejtat legjitime pr lirimin social e nacional, ather ne do t shtrngohemi tua kthejm grykat e armve tona edhe ktyre popujve. Meq interesat tona klasore e kombtare prputhen me interesat klasore e kombtare t popujve t Jugosllavis, ne nuk dshirojm luft me kta popuj, pos me klikn revizioniste t Beogradit. Prandaj n koh paqeje, FRONTI I KUQ POPULLOR ka pr detyr q me propagand t shndosh patriotike dhe marksisteleniniste, ti jerr maskn prgjithsisht kliks s egr t Beogradit dhe t thrras n luft kundr saj edhe forcat prparimtare t popujve tjer t Jugosllavis. Mbi t gjitha, forca e propagands i drejtohet popullit shqiptar, n mnyr q ai t prgatitet n baza sa m t shndosha e m t forta pr revolucionin e ardhshm. Kjo sht etapa e par, e prgatitjes s revolucionit ton popullor. Nprmjet Organit t FRONTI I KUQ POPULLOR, gazets BASHKIMI, si dhe nprmjet literaturs marksiste-leniniste dhe literaturs tjetr revolucionare, q botohet me bollk n RPS t Shqipris e q ne do ta shprndajm n mnyr ilegale dhe ta popullarizojm n radht e popullit ton (dhe t tjerve, po q se ata shfaqin interesim), ne do ta shpiem prpara iden e lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe kshtu do ta shtrojm terrenin pr revolucion. Popullit ton do ti bhet me dije se lufta jon sht luft e drejt dhe se nj luft e till, kur t jen bashkuar t gjitha forcat, nuk ka si t mos ngadhnjej, pa marr parasysh se me far armiku kemi t bjm. Detyr e jon e par, pra, sht q n kushtet e tashme t lufts jo t drejtprdrejt, t msojm si t sheshojm dhe ti mbrojm interesat e revolucionit t ardhshm dhe ta mbledhim rreth vetes popullin ton t shumvuajtur, n mnyr sa m t shpejt dhe sa m t organizuar. Kjo pun nuk sht aspak e leht. Ne kemi t bjm me nj armik t majmur me gjakun dhe djersn e puntorve dhe t nxitur e t ndihmuar nga forcat e errta imperialiste, kapitaliste, kolonialiste, neokolonialiste e revizioniste. Prandaj, n luftn ton lypset mjeshtri e holl dhe guxim shqiptar. E FRONTI I KUQ POPULLOR konsideron se mjeshtria nuk do t mungoj, nse lufta jon bazohet n t drejtn e patjetrsueshme t shqiptarve pr t mbrojtur trsin e vet territoriale dhe kombtare dhe n ndjekjen e rrugs prparimtare t klass puntore dhe t fshatarsis, t vizatuar dhe zbatuar me konsekuenc t pashoqe nga PP e Shqipris. FRONTI I KUQ 31

POPULLOR e di se npr kt rrug t pagabueshme mund t na udhheq vetm ideologjia e shndosh marksiste-leniniste, prandaj shembulli i Partis s Puns dhe i rezultateve t mdha t ndrtimit socialist n Shqipri, do t jen pr ne busulla e vetme. Ai q mohon nevojn e pjesmarrjes s femrs shqiptare n revolucion, e kshtu n radht e dendura t FRONTIT TE KUQ POPULLOR ai nuk sht me FRONTIN... Gatishmria e femrs shqiptare q, bashk me forcat e prgjithshme revolucionare, t prforcoj radht e lufts pr liri, jo vetm q konsiderohet e drejt dhe detyr e saj, por edhe do t mohet lart nga revolucioni. Ksaj detyre dhe ktij obligimi, femra shqiptare ka ditur ti dal zot edhe n periudha t tjera shum m t errta historike, duke dhn kontributin e vet t pazvendsueshm. Ajo paraqet gjysmn aktive t popullit ton dhe revolucioni yn nuk mund t merret me mend pa pjesmarrjen e saj, pr cilndo etap q t jet fjala. Etapa e dyt, prfundimtare, e revolucionit ton do t jet lufta drejtprdrejt me arm; barrn kryesore t saj do ta ket prap FRONTI..., si Organizata m masive q grumbullon n radht e veta t gjitha strukturat shoqrore t popullit ton, t udhhequra nga forcat komuniste (Partia Komuniste, po t qe e formuar.). Pas bashkimit t tokave shqiptare dhe t popullit shqiptar me Shqiprin edhe Organizata jon do t shkrihet me FRONTIN DEMOKRATIK q sot vepron n RPS t Shqipris. FRONTI I KUQ POPULLOR thrret t gjith shqiptart e robruar n luft pr LIRI e PAVARESI, pr shpartallimin e armikut shekullor, borgjezis dhe pasardhsve e ithtarve t saj, revizionistve jugosllav, n krye me klikn titiste. STATUTI FRONTI I KUQ POPULLOR sht organizat masive revolucionare, q tubon t gjith lufttart e liris dhe t pavarsis s popullit shqiptar n luft kundr robruesit jugosllav dhe kundr do armiku tjetr q do t bhet prag pr realizimin e t drejtave t patjetrsueshme t shqiptarve pr t jetuar n LIRI e PAVARESI. FRONTI I KUQ POPULLOR tubon n radht e veta t gjitha strukturat e tashme shoqrore n viset shqiptare t robruara nga Jugosllavia titiste: puntort, fshatart, komunistt, intelektualt revolucionar, me nj fjal t gjith popullin liridashs, q sht i gatshm pr luft lirimtare kundr robris shekullore. N gji t ksaj Organizate ushtrojn veprimtarin e tyre revolucionare t gjitha forcat e ndrgjegjshme, q se kursejn as jetn kur kt e krkon liria kombtare dhe klasore. Detyrat dhe t drejtat e do antari t FRONTI I KUQ POPULLOR prcaktohen n prputhmni me aksionet q shkojn n interes t Liris Kombtare dhe Klasore t popullit shqiptar. Prandaj lidhur me ato detyra dhe t drejta, do antar i FRONTI I KUQ POPULLOR duhet t ndihet krenar dhe ti qoj ato n vend, edhe kur realizimi i tyre bhet n kushte t vshtira q krkojn t flijohet edhe jeta. Busull e vetme pr t gjith antart e FRONTI I KUQ POPULLOR do t jet lufta analoge e FRONTIT N, i krijuar nga PKSH n prag t Lufts s Dyt Botrore (prill 1942.) dhe historia e zhvillimit t PPSH, si pararoj. (FRONTI N i udhhequr nga PKSH, sot PPSH, luftuan pr lirimin e tokave shqiptare dhe pr ndrtimin e Socializmit t vrtet n at pjes t tokave q prfshin brenda kufijt e Shtetit Shqiptar t sotm, t cilit Fuqit e Mdha ia shkputn arbitrarisht m se gjysmn e tokave shqiptare.)

32

Te revolucionari i FRONTI I KUQ POPULLOR nuk duhet t ket asnj pik dyshimi lidhur me ndihmn q do t na japin vllezrit tan n Shqiprin e lir, posa ne t kemi krijuar kushte t shndosha pr shprthimin e revolucionit. Ata kan detyr dhe nder ta bjn kt pun. Historia e popullit shqiptar nuk i ka par kurr t shkputura interesat e popullit n pikpamje regjionale. Kshtu do t bhet edhe n t ardhmen. Militantt e FRONTIT TE KUQ POPULLOR jan militant t ngritjes s vetdijes shoqrore e kombtare t popullit t robruar shqiptar; militant t aksionit dhe t lufts s armatosur pr LIRI dhe PAVARESI, posa t piqen kushtet pr shprthimin e revolucionit t prgjithshm popullor. Strategjia e puns dhe e lufts s FRONTIT TE KUQ POPULLOR do t jet strategjia e PPSH, e cila e ka demaskuar dhe demaskon me ngulm revizionizmin dhe politikn e egr jugosllave t gjenocidit mbi shqiptart n Kosov, Maqedoni, Mal t Zi dhe Serbi. Lufta e shokut Enver Hoxha kundr revizionizmit, strategjia e holl dhe trimria e pashembullt e Tij n mbrojtjen e interesave jetike t popullit dhe t Shtetit Shqiptar, do t jen msimet baz pr t gjith antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR dhe do t studiohen me kujdes n mnyr kreative, duke iu prshtatur kushteve konkrete. Pr FRONTIN E KUQ POPULLOR, do t thot pr gjith popullin shqiptar t robruar nga Jugosllavia, armiku kryesor sht socialshovinizmi serb, malazez, maqedonas, i ndrsyer nga shovinizmi sllavomadh i Kremlinit. Poashtu edhe shovinizmi grek sht armiku yn, pasi ai ushtroj nj politik diskriminuese dhe t egr e barbare mbi vllezrit tan n amri. Meq ky shovinizm duhet t jet i huaj edhe pr popujt sllav, sidomos pr ata t Ballkanit, q jan gjithashtu t shtypur nga krert e Mosks dhe t Beogradit, ne i ftojm edhe kta popuj ti bashkohen lufts son kundr revizionizmit dhe shovinizmit t egr. Lufta jon sht e vshtir por e drejt. Kt e kan kuptua edhe armiqt tan, revizionistt e Beogradit. Ata e din se fitorja do t jet n ann ton, prandaj prdit e m shum po na shtrngojn me dhun e me tortura. Pr militantin e FRONTIT TE KUQ POPULLOR duhet t bhet shembull qndrimi i patundshm dhe vetmohues i revolucionarve shqiptar, me t cilt jan mbushur prplot burgjet anemban Jugosllavis. Ideali i ktyre revolucionarve: Liria shoqrore dhe kombtare, sht njherazi ideali i do antari t FRONTIT TE KUQ POPULLOR. Pjesmarrjen e vet aktive n FRONTIN E KUQ POPULLOR, militanti i ksaj Organizate duhet ta kuptoj si detyr, t drejt dhe nevoj pr ngritjen e revolucionit. Revolucioni do ti sjell popullit LIRI dhe PAVARESI, do ta zhduk shfrytzimin e njeriut nga njeriu, shfrytzimin e nj kombi nga nj komb tjetr. Pr kt arsye, do antar i FRONTIT TE KUQ POPULLOR brenda mundsive t veta, duhet ti begatoj njohurit e veta sa m shum pr revolucionet dhe pr luftrat lirimtare. Sjellja e do militanti do t jet pasqyr e FRONTIT TE KUQ POPULLOR, i cili sht vepr kolektive e t gjith militantve t tij. Suksesi i FRONTIT TE KUQ POPULLOR, varet nga vetdija, guximi dhe disiplina e militantit, dhe anasjelltas, suksesi i prgjithshm i Frontit t KP e bn m t vetdijshm, m t guximshm dhe m t disiplinuar militantin e FRONTIT TE KUQ POPULLOR! Meq FRONTI i KP sht organizat ilegale, q punon n kushte shum t vshtira dhe rrezikohet vazhdimisht nga zbulimi dhe kapja e antarve t tij nga ana e policis fashiste jugosllave, militantt e Organizats son masive, duhet t ken kujdes edhe si marrin frym. (Natyrisht, me koh duke u pjekur kushtet, FRONTI i KP do ta legalizoj dalngadal punn e propagandn e vet, n mnyr q i tr populli t mund t prgatitet sa m fuqishm pr luftn e ardhshme Nacional lirimtare t armatosur. 33

Militanti duhet t ket cilsi t caktuara. - N cilin do mes shoqror q t gjendet, ai duhet t bhet shembull pr t tjert me sjelljen e vet; kshtu ai do t bj pr vete nj numr sa m t madh t njerzve. - N do aksion ai duhet t hyj me bindje t fort dhe me disiplin t hekurt. - Urdhrat q merr nga baza, do ti prfill n trsin e tyre dhe pa vrejtje. Nuk do t bj asgj n kok t vet dhe aksionin do ta kryej me prpikmrin m t madhe. - Lidhur me paknaqsin e vet sa i prket ideologjis, politiks, aksionit apo urdhrit t caktuar, ai do ta sqaroj FRONTIN E KUQ POPULLOR pasi ta ket uar n vend urdhrin dhe pasi ta ket kryer aksionin. - Kshillat, sugjerimet, urdhrat, militanti i merr nga baza. Por, edhe baza sht e obliguar ti prfill kshillat, vrejtjet, sugjerimet dhe rekomandimet q vin nga antart e Organizats. - Militanti duhet t jet kritik dhe autokritik. Kritika dhe autokritika duhet t jen t shndosha, joformale, dhe t sqarohen n varshmri me gabimet, me natyrn dhe pasojat e gabimit t br. E drejta pr kritik ndjek rrugt lart posht (nga baza drejt lidhjeve m t largta t militantve.) dhe posht lart (nga antari i fundm drejt bazs.), natyrisht pas kryerjes s detyrs. Vendimet baz dalin nga komunistt, pasi t jen analizuar n mnyr kritike dhe pasi t jet konstatuar se sjellin kontribut t padyshimt pr revolucionin. Me formimin e Partis Komuniste Shqiptare (n viset e robruara) FRONTI I KUQ POPULLOR do ti organizoj masat rreth saj, pasi PK do t jet prezantuesja m e denj e klass puntore. Propaganda duhet t kryhet n do vend dhe n do rast e koh; ajo duhet t jet propagand e shndosh, q demanton dhe demaskon plotsisht realitetin revizionist jugosllav dhe sidomos politikn antishqiptare t Jugosllavis. do rivalizim ndrmjet antarve, duhet t jet i huaj pr FRONTIN E KUQ POPULLOR. Rivalizimi e shtyn militantin t punoj n kok t vet, gj q ka pr pasoj individualizmin dhe kshtu humbjen e besimit te njri tjetri. Pasoja m e rnd e ksaj do t kish qen krijimi i grupacioneve, q shpien n fraksion. Kto jan t dnuara nga FRONTI I KUQ POPULLOR. Militanti duhet t dij ti dalloj armiqt e ngjyrave t ndryshme dhe tu jap atyre prgjigjen e duhur, at prgjigje q do tu jepte vet populli, sikur t kishte nj goj dhe sikur ta lejonin t fliste. Militanti duhet t jet vigjilent; ta njoftoj organizatn pr dyshimin m t vogl q ka hetuar n infiltrimin e armikut; t msoj ti dalloj sa m leht armiqt dhe agjentt e UDB-s. do akt spiunazhi mohet si tradhti ndaj popullit. Tradhtia e shokut dhe e shtjes sht tradhti ndaj popullit dhe trheq me vete dnimin e merituar. Sabotimi i punve t FRONTIT TE KUQ POPULLOR trheq dnim t rnd. Renegatt shqiptar, q jan lidhur pas qerres s revizionizmit jugosllav, konsiderohen tradhtar dhe luftohen njsoj si vet titistt. Borgjezia shqiptare; kuaziintelektualt dhe t gjith ata q nuk prcaktohen pr rrugn e revolucionit, qoft edhe pa dashur i ojn uj n mulli armikut, konsiderohen armiq dhe do t marrin dnimin e merituar kur t bhet gjyqi i popullit. Puna propagandistike dhe materialet e ndryshme q hyjn n kt pun, implikojn shpenzime materiale, q duhet t prballohen nga t gjith antart e 34

FRONTIT TE KUQ POPULLOR. Pr kt qllim, do antar duhet t jap kontribute t rregullta, sipas mundsive. Shpenzimet implikohen edhe pr ndihmn q duhet tu jepet familjeve t t dnuarve n aksionet e FRONTIT TE KUQ POPULLOR, t cilt hyjn drejtprdrejt nn kujdesin e Organizats son. do keqprdorim i kontributeve materiale t mbledhura nga antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR dhe nga ndonj tjetr aksion m i gjer, dnohet rrept. - TE RROJE POPULLI SHQIPTAR, I LIRE DHE I BASHKUAR! - TE RROJE SHOKU ENVER HOXHA, QE PO NA NDRIQON RRUGEN E VEPRIMIT! (...) - RROFTE FRONTI I KUQ POPULLOR! Jo atyre q jan trima me ngreh gishtin e krimit por - atyre q jan trima me shtri dorn e pajtimit! Adem Dema (romani: Gjarpit e gjakut) Luft vllavrasjes Plags s shmtuar! Qndresa heroike dhe veprimtaria revolucionare e Shokut Adem Dema, duhet t jet shembull veprimi i qndrimi pr t gjith militantt shqiptar! FRONTI I KUQ POPULLOR * * * Nga fundi i dhjetorit 1922 n Junik u mbajt mbledhja e komandantve m t njohur t etave t Kosovs dhe t malsive, ku u vendos t prgatitej nj sulm tjetr kundr forcave qeveritare n prefekturn e Kosovs (Kuksit) dhe, m von, t ngriheshin edhe krahinat tjera t Shqipris. Prpara nisjes pr veprim, tek vendi i quajtur Verrat e Gjocs, Hasan Prishtina u mbajti nj fjalim t zjarrt 1200 kryengritsve, ku ndr t tjera tha: - Vllazn! Krkojn prej nesh q atdheun ta trajtojm si mall tregu. Jo kurr! Si dje, sot, nesr e prher atdheu ka qen dhe ashtu gjaja m e shejt pr ne. T gjith ta din se na nuk jena tue luftue kundr Shqipnis e shqiptarve, por pr nj Shqipni t lir e t bashkueme. Nuk kemi dal maleve me shptua vetm nj shtpi, katund apo fis, po t tan Kosovn, e cila mbshtjell n gjinin e vet krejt vllaznit, qytetet e katundet tona. Ideja dhe parulla jon ka qen dhe asht: lirimi e bashkimi i tan Kosovs me atdheun ton t prbashkt Shqipnin. Dhe pr ta realizue kt duhet veprim e jo fjal, bashkim e jo pramje, trimni e jo frik. Na kurr skemi kujtue se lirin ka me na e sjell dikush s jashtmi. Jo, nj mij her jo! At e kemi fitue dhe do ta fitojm me gjakun ton, sepse vetm kshtu ajo mund t jet liri e vrtet. Vetm pushka jon e jo dikush tjetr ka detyrua e do t detyroj armiqt t lshojn nga duart grshant, me t cilat duen t qethin copa t tjera nga trupi i atdheut ton. E dijm se anmiku sht m i shumt n numr, m i armatosur me arm dhe m i pasun me pare. Kshtu ka qen dje, kshtu asht edhe sot. Por kjo as nuk na tremb, as nuk na prkul, prkundrazi kjo krkon q na t jemi ma t fort. T peshojm mundsit tona me guxim e mendje t kthjellt. Ne nuk e zvoglojm rrezikun, n t kundrt ne u themi lufttarve se rreziku sht i madh, prandaj bashkoni radht, 35

tregoni vendosmni e guxim, flakni tutje burracakt, q mbjellin pramje e frik, prbuzni ata q irren tue na kshillue t dorzohemi sepse gjoja do t shuhemi. Vllazn! Asht e vrtet se nj gabim taktik gjat lufts mund t sjell q kjo apo ajo et t thyhet prkohsisht, por kjo ska aq rndsi pr fundin e lufts. Politika e dorzimit, e pritjes apo e kundrshtimit t aksionit kurr nuk t on n fitore. Kush ka frik ka me vete humbjen, kush qndron i patundun ka me vete fitoren. Liri pa gjak nuk ka.

JE I PASTR SI LOTI
Sadik Blakaj sipas Ibrahim Kelmendit Daut Demaku: "Dimensioni politik i romanit Atentatet sht aq i thell dhe aq domethns sa iu mbetet studiuesve t rinj q ta zbrthejn n qetsi, sepse brumi sht aq i vrtet, aq konkret dhe aq i bollshm sa mjafton pr gatime t t gjitha veprave politike, juridike, kriminalistike, psikologjike..." (Prishtin, 26 gusht 2007, www.pashtriku.org) MiraniSadi Bakaj Nesim GuriFahriuIbrahim Kelmendi Sadik Blakaj Nezir Gashi Faridin Tafallari Vasili Hysen Gega Demushi- Dem Demaj Nazim Ramazani-Nami Ramadani

Banesa dhe adresa e Nami Ramadanit, prej t cils Hysen Gega niset drejt e n kurthn e UDB-s Serbe: Nami Ramadani Karlsbaderstr. 12 7300 Esslingen 36

Citati, n korniz, nga letra e Ibrahim Kelmendit drguar Sadik Blakajt sht marr nga libri i Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 407. Citatet tjera jan nga libri Ibrahim Kelmendit, Atentatet, Prishtin, 2007. "N prag t Vitit t Ri 1981 Vasili i telefonoi Miranit q t shkonte tek ai n Esslingen. Nuk ia tregoi arsyen konkrete, por i tha se e pret te Nazimi. Vasili kishte vendosur t shkonte n Kosov. Para se t nisej donte t takohej me Miranin. T premten pasdite, sapo Mirani arriti n Esslingen, shkoi n banes t Nazim Ramazanit, q vinte nga rrethi i Tetovs. Aty Mirani, pos mikpritsve, gjeti Sadi Bakajn. Prballimi fizik me t e hutoi, sepse vazhdimisht e kishte refuzuar krkesn e njerzve pr ta takuar. Mirani e mbante mend vllan e Sadiut, Ramn, si patriot t devotshm. Ai ishte njri nga bashkorganizatort kryesor t demonstrats n Pej, n nntor t vitit 1968. Ather Mirani ishte katrmbdhjet vjear dhe dallimi n mosh nuk e kishte penguar t njihej mir me Ramn. N vitet e pastajme edhe Sadi Bakaj kishte br emr si student i mir n Shkolln e Lart Pedagogjike n Gjakov, n drejtimin pr gjuh dhe letrsi shqipe. Njherit prflitej si pr nj qejflinj. Pastaj ishte hedhur edhe n aventura t tjera, n bixhoz, degjenerim e pija, q rndom onin drejt koketimit me struktura t UDBs. Edhe t afrmit kishin filluar ta prflisnin. "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Para daljes se Sadiut n Perndim ishte sajuar nj arratisje e tij nga burgu i Gjilanit. Patrioti veteran Nesim Guri, nga fshati Grkoc i Pejs, i cili ishte n farefisni me Miranin, ishte informuar pr daljen e tij nga burgu i Gjilanit dhe prej andej n Perndim. Kt informim Nesimi e kishte nga Rama, me t cilin ruante marrdhnie e miqsi prej vitesh." Atentatet, f.175-176 "Nesimi menjher ishte shqetsuar se mos Sadiu po drgohej nga UDBja pr ti br ndonj paudhsi Miranit. Ai dinte pr veprimtarin e Miranit, sepse mbante lidhje t fshehta me te. Por, m prafr ishte informuar nga nj vizit befasuese q Mirani ia kishte br atij n fshat, n vitin 1979, shoqruar nga Vasili." f.176 "Gjat vitit 1979 hyri ilegalisht n Kosov... ...Ibrahim Kelmendi ishte takuar me Hysen Gegn, njrin ndr militantt m t fuqishm q kishte patur Kosova, pastaj ishte takuar edhe n Pej me veprimtarin e dalluar Nezir Gashi." (Mr. Ethem eku, Mendimi politik i lvizjes ilegale n Kosov 1945-1981, f. 201). "Kur Nesimi mori vesh pr dalje t Sadiut n Perndim, u angazhua t gjente mundsin sa m t shpejt pr ta informuar Miranin. N kt prpjekje ai gjeti Zymerin, nj farefis i tij dhe i Miranit. Meq kishte besim tek ai, e porositi t shkonte urgjentisht te Mirani. Kur Zymeri e gjeti Miranin n banesn e tij n Bochum, e bri me dije se e kishte drguar Nesim Guri me nj porosi konkrete: Andej do dal Sadi Bakaj. Ruaju nga ai! 37

Kam frik mos po t shkakton ndonj t keqe. Mos u tako me t! Kam dro q UDBja po e drgon me mision konkret.... f.176 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Mirani e kishte marr seriozisht kt porosi. Nuk kishte pranuar ta takonte, sado q Sadiu nj her i kishte shkuar te banesa, por nuk e kishte gjetur aty. Dhe mir q nuk e kishte gjetur sepse do t ziheshin fizikisht." f.176 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Vasili ishte takuar me Sadiun para disa muajve, prkundr porosis se Miranit." f.177 "Sadiu ishte vendosur prkohsisht n qytetin e Sant Gallenit t Zvicrs. Atje jetonte, punonte dhe vepronte Kadri Zeka, si i strehuar politik. Sadiu kishte shkuar atje me detyr, ta survejonte Kadriun, si do ta merrte vesh m von Mirani. Megjithat, ai nuk po i shptonte syrit t mpreht t emigrantve, t cilt i kishte porositur Mirani." f.177 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Sa e pa Sadiun n banes te Nazimit, ia njohu surratin, sado q kishte m shum se dhjet vjet q nuk e ishin takuar." f.177 "U prshndetn tepr ftoht e tepr formalisht. Mirani shtirej sikur nuk po e njihte. Po i vinte keq nga familja e Nazimit q i kishte rn hise ta kishte brenda nj imoral dhe spiun t UDBs." f.177 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Po bashkatdhetart e asaj ane i kishin thn Miranit se UDBja e kishte rekrutuar Sadiun gjat vuajtjes s dnimit dhe pastaj e kishin prdorur at pr ti hetuar t burgosurit pr veprimtari patriotike. Pr kt qllim UDBja e kishte transferuar nga 38

qelia n qeli, ku mbaheshin t mbyllur patriott. E kishin ln me secilin nga disa dit q tua nxirrte informatat pr veprimtarin e tyre t fsheht. UDBja, e kishte hetuar talentin e tij prej aktori." f.178 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Mjaftonte vetm krimi q ai kishte br ndaj nxnses se tij katrmbdhjet vjeare q ta urrente skajshmrisht." f.178 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija... " (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "T prgzoj nga zemra!... Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet. Kjo m bn t besoj se edhe ata t cilt nuk pata mundsi t'i njihja, i ke paraqitur tamam ashtu si ishin n realitet, t lidhur me UDB-n jugosllave, pr t shkatrruar lvizjen..." (Saime Isufi pr Ibrahim Kelmendin m 5 mars 2007) "Gjat prpunimit t t dhnave pr Sadiun, sado q se kishte t nevojshme, Miranit iu kujtua takimi i paradokohshm i ktij Sadiut me Jusufin. Jusufi, prkundr paralajmrimit q i kishte br Mirani, kishte pranuar t takohej me t n prani t dy bashkatdhetarve t tjer. Njri nga ata kishte qen Fahriu, q e thrrisnin Taksisti." f.178 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Kur ishin takuar m von Jusufi e Mirani, i pari kishte shprehur mdyshjen: Mos po i hyjm n hak Sadi Bakajt q nuk po e qasim n radht tona? E takova prkundr rekomandimit tnd. Gjat biseds atij i rrodhn lott nga keqardhja q nuk po e qasnim. Bile m recitoi poezi aq mrekullueshm, saq m emocionoi me zrin dhe talentin e tij brilant. Mirani nuk kishte ndryshuar mendje. I kishte thn Jusufit se nuk kishte br mir q e kishte takuar dhe i kishte thn se vet nuk do ta ndrronte qndrimin ndaj Sadiut..." f.178 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta 39

je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Pas disa asteve Vasili e luti Miranin t shkonin pr nj pun deri t nj bashkatdhetar. Pasi doln nga banesa, Vasili shpjegoi se nuk do t shkonte gjkundi, por kishte nevoj t bisedonte pa prani t Sadiut. Mirani po mundohej ta prmbante hidhrimin, ndrkoh q Vasili ndihej i zn ngusht. Miran, m fal q t krijova situat t paprshtatshme! Domethn paske harruar se t kam paralajmruar pr rrezikshmrin e atij krimineli dhe kujdesin q duhet t kemi ndaj tij!? M lejo njher t t sqaroj se si e kam marr kt vendim. Isha para dy javsh te Demushi, i cili m thirri urgjentisht. Baca Nesim i kishte telefonuar nga Kosova dhe e kishte urdhruar t m gjente mua se pas pes orsh do t m telefononte. Shkova pr telefonatn. Ti e di se sa e moj un Bacn Nesim. Dhe vrtet erdhi telefonata. Ai m foli shkurt: Pas dy ditve do t vij shoku pr t cilin dikur ju kemi informuar se sht i rrezikshm. Duhet ta mirpritni dhe ta angazhoni pasi sht i aft dhe i besueshm. Kemi qen t dezinformuar kur ju kemi uar fjal q t ruheni nga ai. Kaq. Mirupafshim!. Ma mbylli telefonin pa pasur mundsi ti bja ndonj pyetje. E paske hngr, more pus. Nuk ke biseduar me Nesimin, por me Sadiun. Ai t ka telefonuar nga Brukseli, ku gjendet pr momentin, si na kan informuar shokt atje. Meq i shkon aktrimi dhe e njeh mir Nesimin, t ka folur duke e interpretuar at. Nuk sht e mundur, un ia njoh zrin Bacs Nesim. T kujtohet kur ishim fshehurazi tek ai vitin e kaluar? T betohem se e paske hngr tunxh. Qind pr qind t ka folur Sadiu. Prandaj nuk e ka zgjatur se mos rrezikonte t identifikohej. "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Tani mos u lodh kot, e ndrpreu Vasili, un jam i bindur se kam biseduar me t madhin, Bacn Nesim. Vasili dukej m tepr se i bindur. Mirani ia njihte tashm karakterin dhe nuk e vazhdoi bisedn rreth telefonats s improvizuar. Po mendonte me vete: Sa leht mashtrohen njerzit nga ata q i madhrojn! Kjo po i ndodh edhe ktij t shkretit. E ka madhruar deri n idhull Nesimin, ka ndjer lumturi q ai po i telefononte dhe skishte si ti shkonte ndrmend t dyshonte n ishte vrtet zri i tij. Pse nuk po flet? ia ndrpreu Vasili mendimet. Po ather far ndodhi? 40

 Vrtet, Sadiu erdhi pas dy ditve. Ndenjm ca dit bashk te Demushi n Nagold. Atje u fascinova nga shkathtsit dhe patriotizmi i tij. Kishte shkathtsi t falsifikonte dokumente t t gjitha llojeve. Madje edhe bileta t trenit. Kishte shkathtsi pr t qen gueril i prkryer... A t fascinoi edhe pr bixhoz dhe kurvri, sepse kohn m t madhe e kalon me to? " f.179-180 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) " Njher u fjalosa me t duke i thn se vazhdojm t kemi dyshim ndaj tij. Ai emocionalisht dhe bindshm me tha: Urdhroni, m sprovoni!. Un, i zn ngusht, ia ktheva me inat: Po, do t t sprovoj duke shkuar s bashku n Kosov pr aksione!. Ai m tha: Mate veten se mua nuk m mat dot! Ia ktheva: Nuk jam nga ata burra q friksohen, prandaj sa t bhem gati, pr pak dit, para Vitit t Ri do t shkojm!. Dhe kshtu me vrull e me inat mora vendimin pr t shkuar me t n Kosov. Tani mendon se po t cenohet burrria ndaj atij udbashi nse bhesh pishman? "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Nuk sht udbash. M ka siguruar Baca Nesim, u prgjigj me kryenesi Vasili." f.181 " Domethn, shkon pr t rn n kurthin e UDBs? Shkon si cjapi t kasapi, si thot populli? "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Un nuk bie n kurth, e shpaguaj veten. Sadiun e kam peng garantues. Pastaj, m mir t dmtohem un se sa ti dhe Baca Jusuf. Kshtu do t bindeni nse ai vrtet sht njeri i UDBs... " f.181 " Po bhem kurban, ndrhyri Vasili. M mir un se ti dhe Baca Jusuf. far rndsie ka kjo sprov naive e shoqruar me rrezik t qind pr qindt!? N fakt, prse po na duhet ky far Sadiu!? Ti vet duhej t ishe bindur t paktn se ai sht kurvar, bixhozxhinj, rruga! i foli rrebt Mirani." f.182 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek 41

kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Kur tjetri e pa se nuk i mbushte mendjen shokut vendosi t prqendrohej n kshilla. I tha se duhej t prpiqej t kontaktonte vet Nesimin sapo t arrinte n Kosov. Nga ai t informohej nse i kishte telefonuar. Ta pyeste ka duhej t bnte. Pastaj biseduan se cilat aksione do t ishin m domethnse. N fund t ksaj bisede t gjat, Mirani e pyeti: A je konsultuar me Jusufin pr kt vendim? Jo. Pash Flamurin mos i trego! Prse? Sepse edhe ai do t mundohet t ma thyej mendjen dhe nuk kam dshir t shkoj me brengn se nuk e kam dgjuar edhe at. Ty po t krkoj falje q nuk po t dgjoj ksaj radhe. E kam m t leht t t mos dgjoj ty se sa Bacn Jusuf. Mir, t dalt pr mbar dhe u kthefsh faqebardh!, i tha n fund Mirani." f.182 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Gjat kthimit n banes t Nazimit, Mirani po mendonte me vete: Prse sht katandisur n kt gjendje Vasili? Sa po m vjen keq pr t! Ka psuar demoralizime t rnda muajve e fundit, q kur u zbulua se kush ishte Rezil Mejtepi dhe q kur u shprb Grupi Komunist Zri i Kosovs. Po ndihet i detyruar q t bj di t madhe pr t shpaguar goditjet. Nuk ka prse ta ndiej veten fajtor. Mos tani ka ndikuar edhe roli i Nuriut. Ai po imponohet si udhheqs i bashkatdhetarve n rreth t Shtutgartit, duke e spostuar Vasilin n plan t dyt. Kshtu ndoshta po hatrohet se prse Jusufi po e afirmonte gjithnj e m shum Nuriun n rolin q e kishte Vasili deri kur i ndodhn gjith ato paudhsi!?" f.182-183 "Prandaj Vasili duhet t jet katandisur n kt gjendje pa rrugdalje sa t pranoj edhe mashtrimin e Sadi Bakajt. Ai sigurisht ka n plan ti bj kurth ktij veprimtari t palodhshm, ka n plan t hakmerret pr moszbatim t urdhrit pr atentat ndaj Jusufit... f. 183 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Pasi u kthye n banes, si u mor vesh me Vasilin, Mirani u soll pothuajse normalisht ndaj Sadiut. "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek 42

kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) T nesrmen n mngjes ata u nisn. Me vete po merrnin materiale t shumta: ekzemplar t Programit e t Statutit t Frontit t Kuq Popullor, t Bashkimit e t Lajmtarit t liris, etiketa t vogla vetngjitse pr tu afishuar m leht n Kosov, t shtypura nga Fronti e t tjera materiale t ngjashme." f.183 "Kur u ndan, Mirani shkoi te Jusufi e Bardhi. Ata ndrkoh ishin vendosur me banim n Untergruppenbach, nj fshat i madh n afrsi t Hajlbronit dhe Shtutgartit. Aty kishin zn me qira nj shtpi t re, dy katshe e gjysm, prkatsisht dy kate dhe ati. Shtpia e sapondrtuar po pranonte banuesit e par. N katin e dyt, t cilit gjermant i thon kat i par, prball prfundimit t shkallve, ishte nj dhom e vogl rreth dhjet metra katrore. Kt dhom Jusufi e kishte caktuar vetm pr Miranin. Fmijt kishin filluar t part ti thoshin dhoma e Axhit Miran. Pastaj kshtu kishin filluar ti thoshin t gjith antart e Familjes Grvalla. Kur Mirani nuk ishte aty nuk hynte njeri, meq kshtu kishte urdhruar Jusufi." f.184 "Mirani tani po shkonte i gzuar te Jusufi e Bardhi. Kishin pasur shkputje t bashkpunimit e shoqrimit t tyre, por ishin pajtuar n festat e nntorit. Jusufi kishte dyshuar se mos Mirani po e survejonte. Pr kt e kishin dezinformuar ca pseudopatriot dhe informator t UDBs. Si m t dalluar n kto shpifje ishin shquar Nuriu, Xhahili, Proletari e ndonj tjetr, q Mirani nuk e dinte ende." f.184 "Ktu Mirani Mori frym, meq pati dilema nse duhej ti tregonte Jusufit se Sadi Bakaj tashm e kishte mashtruar Vasilin dhe ishin n rrugtim pr n Kosov. Megjithat vendosi t mos i tregonte, meq i ishte prbetuar Vasili." f.197 "Posa arriti Mirani n shtpi t Jusufit, ai e drejtoi menjher n dhomn e puns, pa i ln koh t pinte gj dhe t prshndetej me familjart e tjer. Prse nuk m ke treguar para shkuarjes dhe pr shkuarjen e Vasilit n Kosov? Sepse Vasili e kishte br fakt t kryer shkuarjen kur un u njoftova. Pastaj ai mu lut me betim: Pash Flamurin nuk i tregon Bacit Jusuf! Jan tre bashkveprimtar t rrethit tuaj q e kan ditur para meje, q e kan ndihmuar edhe me financa dhe ata duhet t ken qen njsoj t detyruar t t tregojn. Mbase ata nuk i ka prbe si mua! Megjithat, ti sht dashur t m tregosh, tha preras Jusufi. Ja q se kam gjykuar se jam i detyruar. Them se ke br faj, madje faj t rnd." f.228 " Ksaj radhe ai e kishte br fakt t kryer dhe nuk e kishte ndr mend t m dgjonte. N fund t fundit, si e tha, kishte vendosur t bhej kurban, q ne t dinim se kush ishte n t vrtet Sadi Bakaj, q ai t mos na rrezikonte ty dhe mua. Edhe kt arsyetim e dha Vasili kur u prpoqa ta bindi q t mos udhtonte me t. I pata thn se nuk kishte prse t rrezikonte, meq un dija se kush ishte Sadiu. Kt sqarim me nnkuptim e bri q tia rikujtonte Jusufit se ishte ai q kishte shfaqur dilema pr Sadiun pas takimit me t." f.229-230 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek 43

kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Nga mesi i janarit n Gjermani u kthye Sadi Bakaj. Po at dit n banes t Fahriut takohen Jusufi, Demushi e Sadiu pr t diskutuar se si kishte ndodhur arrestimi i Vasilit. N fund t kuvendimit q kishte zgjatur rreth tet or, deri n ora tre t mngjesit, Jusufin e kthejn n shtpi me automobil Demushi e Sadiu. Sadiu u mbrojt gjat marrjes n pyetje duke fajsuar vetm Vasilin, se gjoja ishte i pakujdesshm, i padisiplinuar dhe i paprvoj. Sadiun e mori n pyetje kryesisht Jusufi. Mirani nuk pranoi t takohej me Sadiun, prkundr faktit se kt ia krkonin shokt. Ai vendosi ti shkruante letr Fahriut pr ti krkuar Sadiut q t jepte llogari me shkrim." f. 230-231 "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) "Takimi pr t gjykuar rastin nuk u mbajt gjat ditve t pastajme, edhe pse u grumbulluan informata t bollshme. Mirani, "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Fahriu e Nazimi ishin t bindur se Sadiu e kishte tradhtuar Vasilin, kurse Jusufi kishte dilema." f.231 "Davaritje e dyshimit t Jusufit bri q ai t mos ket frik m nga Sadiu, prandaj pikrisht Demushi me Sadiun po e vozisnin Jusufin mbi njqind kilometra rrug, sa ishin larg Nagoldi me Untergrupenbahun, pas ors tre t mesnats, duke ia msuar kshtu vendbanimin e Jusufit edhe Sadi Bakajt." f.231 "Mirani nuk kmbnguli q t mbahej takimi ku do t sqarohej arrestimi i Vasilit dhe t ndaheshin fajet, sepse gjykoi q n ato rrethana nuk ishte momenti. Sadiu ia kishte arritur q n vend se t jepte llogari pr at tradhti ndaj Vasilit, ti bnte t mendonin t tjert pr te se ishte patriot. "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Pavarsisht ksaj rrjedhe, ditve n vijim, sipas rastit e konjukturave, po shfaqeshin gjykime q e fajsonin Miranin m shum sesa vet Sadiun pr arrestimin e Vasilit..." 44

Atentatet, f.231 "dhe mbetemi shok t mir" "T prgzoj nga zemra!... Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet. Kjo m bn t besoj se edhe ata t cilt nuk pata mundsi t'i njihja, i ke paraqitur tamam ashtu si ishin n realitet, t lidhur me UDB-n jugosllave, pr t shkatrruar lvizjen..". (Saime Isufi pr Ibrahim Kelmendin, m 5 mars 2007) "dhe mbetemi shok t mir" Prve Daut Demakut e Saime Isufit, Ibrahim Kelmendi sht prgzuar si dshmitar i besueshm i asaj kohe edhe nga Hysen Grvalla, Taip Zeka, Hydajet Hyseni, Mehmet Hajrizi, Xhafer Shatri, Ismet Rashiti etj., dhe "mbetemi shok t mir."

Ibrahim Kelmendi ka ardhur rastsisht

Rasti i Hysen Gegs sipas Faridin Tafallarit
Sadik Blakaj, Hysen Gega dhe vizita e rastsishme e Ibrahim Kelmendit

Banesa dhe adresa e Nami Ramadanit, prej t cils Hysen Gega niset drejt e n kurthn e UDB-s Serbe, m 19 dhjetor 1980. (Foto: Faridin Tafallari) Nami Ramadani Karlsbaderstr. 12 7300 Esslingen 45

T gjitha citatet jasht kornizave jan marr nga libri Terror Dhimbje Qndres i Faridin Tafallarit n mes faqeve 20-26 "Ndrkoh, ndrsa po prgatitnim dramn (Procesi t Jusuf Grvalls-shn. i Xh. D.), na erdhi nj shok i Dems, i cili n kontakte me ne prdorte pseudonim. Por mua Dema m tregoi se ky ishte Sadik Blakaj. Nj mbasdite Dema erdhi n shtpin time dhe m tha se ka ardhur nj shok nga Kosova, i cili sht shum i aft. "Pr t t kam folur dhe tani ke rastin ta takosh", por mua nuk m kujtohej q Dema t m kishte folur m par pr Sadikun. Dema m kishte folur shpesh vetm pr dajn e vet, t quajtur Nezir Gashi. Pr t m kishte thn se ishte njeri i mir." f. 20 Ibrahim Kelmendi: "Nesimi menjher ishte shqetsuar se mos Sadiu po drgohej nga UDBja pr ti br ndonj paudhsi Miranit. Ai dinte pr veprimtarin e Miranit, sepse mbante lidhje t fshehta me te. Por, m prafr ishte informuar nga nj vizit befasuese q Mirani ia kishte br atij n fshat, n vitin 1979, shoqruar nga Vasili." (Atentatet f.176) Ethem eku: "Gjat vitit 1979 hyri ilegalisht n Kosov... ...Ibrahim Kelmendi ishte takuar me Hysen Gegn, njrin ndr militantt m t fuqishm q kishte patur Kosova, pastaj ishte takuar edhe n Pej me veprimtarin e dalluar Nezir Gashi." (Mendimi politik i lvizjes ilegale n Kosov 1945-1981, f. 201). "Hyseni ashtu si e kishte zakon, lvizi kapeln nga koka dhe m tha: 'Faridin ne kemi besim tek ti dhe prandaj po t drejtohem. Un me Sadik Blakn kemi vendosur t shkojm n Kosov, por na duhen ca t holla. Aq sa ke mundsi t na japsh, se kto do t t kthehen prap. Ne po t'i krkojm ty si shok, q udhtimi yn t mos merret vesh. Kemi vendosur q askush t mos e dij.' "Mir Hysen, - i thash. Nuk sht problemi tek t hollat, ato do t'i jap. Por mua m habit shkuarja jote me Sadikun. Un, pr veten time, tek ai nuk kam aspak besim. Me t kurr nuk kisha pr t'u nisur pr t marr nj rrug, sidomos pr Kosov. Un pata rastin ta njoh pak e veanrisht biografin e tij. Pr mua veprimtaria e tij nuk ka vler." Hyseni m'u prgjigj: "Un i besoj Dems, se ky po m garanton q Sadiku nuk mund t tradhtoj. Un e njoh Demn, se Sadikun nuk e njoh." Dema prsriti ato q i kishte thn Hysenit: "Sadiku nuk sht tradhtar dhe mos e ruaj shpinn kurr prej tij, se ai nuk t pret n bes. Sadiku ka t meta tjera, por sa pr patriotizm sht patriot; un prej tij e kam marr pr her t par flamurin kombtar." Dhe Dema vazhdoi me lavdrimet pr Sadiku si e kishte zakon. "Mir", - i thash un, megjithse nuk po m vinte aspak mir. "E keni br planin dhe e keni vendosur, po Sokolit a nuk do t'i tregoni pr kt pun? Do t bnit shum mir po t njoftonit edhe Sokolin.".. ... Por kur prmenda Sokolin, ndrhyri Hyseni dhe tha: "Jo nuk do t'i rrfejm Sokolit. Po ta marr vesh Sokoli, nuk do t na lejoj dhe kshtu pr kt pun prve teje, Dems dhe Sadikut nuk ka pr ta ditur askush tjetr." Duke par se kjo pun kishte mbaruar e ishte vendosur, un i thash: "Po t'i jap 2000 marka gjermane dhe po q se jan t pamjaftueshme, m thuaj Hysen, do t jap edhe m." "Jo m tha Hyseni, bile jan shum dhe t faleminderit pr gatishmrin tnde." 46

...Pastaj Hyseni i telefonoi nj shoku t cilit i besonte shum (ky ishte Nami Ramadani nga Tenova e Tetovs). I tha: "Kam nj shok me t shoqen, a pranon q ajo t qndroj tek ti nj jav apo dhjet dit." "Po si nuk e pranojm shokun tnd, jo nj e dy jav po sa t doj." Dhe kshtu u b. Sadiku me Diann u vendosn te Nami Ramadani n Esslingen. Hyseni kishte shum besim te shokt... Pa u nisur pr Kosov, Sadiku nj mbrmje udhtoi pr diku. Dema nuk m tregoi se pr ku. Un dhe Dema e prcollm Sadikun deri te stacioni i trenit n Nagold. Para se t nisej Sadiku i tha Dems: "Shikoi duart e mia; kto nuk punojn si duart e tua e t Faridinit, por fitojn, ja kshtu t paprishura." Kur treni u nis, Sadiku i tha: "Dem, pr at bised mos ta dij askush ve ti dhe un." "Dema nuk m tregoi se prse e kishte fjaln Sadiku.... ...Ditt po kalonin dhe un nuk pata rastin t takohesha m as me Sokolin (Jusufin), as me Besnikun (Bardhoshin). Dhe ja m 19 dhjetor 1980 Sadiku u kthye nga udhtimi i tij, un dhe Dema u nism pr Esslingen pr ta takuar dhe prshndetur at dhe Hysenin... Arritm n Esslingen, lam makinn jasht dhe hym n banesn qndronin Hyseni dhe Sadiku. U prshndetm t gjith, edhe me "Rrustemin" (pseudonimin e Sadik Blakajt n banesn e Nami Ramadanit-shn yn). Ajo q m habiti m s teprmi qe se aty pash edhe Ibrahim Kelmendin. M pas e pyeta vemas Hysenin se si kishte mundsi q Ibrahimi ta dinte punn e udhtimit pr Kosov, kur fjalt ishin q as ky t mos e merrte vesh nisjen. Hyseni m tha: "Po as Ibrahimit nuk i kam treguar; ai

ka ardhur rastsisht."
Un i besova. Ishte nata e fundit; koha pr t'u prshndetur erdhi. Un dhe Hyseni i zgjatm dorn njri-tjetrit dhe duke i shtrnguar u prqafuam. Na u lagn syt na lott, tani po ndaheshim dhe nuk e dinim se kur dhe ku do t mund t takoheshim prsri. Hyseni ma la mua makinn e vet, nj makin e vjetr, q pas nj kohe t shkurtr m'u desh ta braktisja; m'u dhimbs shum kur e hoqa nga dora makinn e Hysenit, nga e cila mora librat e shumta q kishte aty. Hyseni na la porosi q sa m par t lajmronim Sokolin dhe Besnikun pr nisjen e tij n Kosov. Bashk me Demn shkuam te Sokoli dhe i treguam pr udhtimin e Hysenit. Sokolit i erdhi shum keq dhe e quajti at nj veprim t gabuar dhe kurrsesi nuk po mund ta besonte. Por kjo ishte nj gj e vrtet." f. 24-26 "Aktgjykim ...Nezir Gashi, msues nga Grabovci, KK-s s Pejs, i lindun m 1938 n Mamurras-Shqipri, e ka krye Shkolln Normale, n burgun hetues gjendet prej 13 korrikut 1964 ...c) I pandehuni Neziri: Mbas bisedave me t pand., Ramadan Shaln, e cili e ka njoftue pr ekzistimin e grupi armiqsor ilegal t Pejs dhe me qllimet e tij, n prill t vj. 1964, ka hy n at grup dhe e ka pranue statutin e tij, si dhe detyrn e masovizimit t grupit dhe mbledhjen e armve, qllim pr t cilin ka marr pjes n mbledhjen e grupit n Pej m 24 maj 1964, n t cilin simbas propozimit t t pand., Ramadanit, asht zgjedh pr sekretar t udhheqsis lokale t Pejs. ...DNON ...6) T pandehunin, Nezir Gashin, me 5 (pes vjet) burgim t rand, 47

porse n dnimin e dhanun ja llogarit kohn e kalueme n burgun hetues prej 31 korrikut t vj. 1964. ...Gjyqi i Qarkut t Pejs, 21 gusht 1964." (Nga aktgjykimi i LRBSHDega n Pej. Marr nga Ethem eku, Shekulli i ilegales, Prishtin 2004, faqe 336-348)

KSHTU E PATA KUPTUAR

Historin e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Lvizjes son n vitin 1980
Shqyrtim i veprs s Jusuf Grvalls dhe rrethit t tij n vitin 1980 me vmendje t prqendruar n prmbajtjen e librit t Ibrahim Kelmendit, Atentatet, Focus - Prishtin 2007 dhe www.pashtriku.org

1. Nuk do t antarsohem
-1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi -2. Shkas qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim -3. Nuk do t antarsohem n asnj organizim

2. Vuajm
-1. Vuajm nga mungesa -2. Vuajm nga teprica 3. Admirime -1. Nuk duhet admiruar -2. Duhet admiruar

4. Atentatet e mveshura
-1 FJALE PR LIDHJEN FISNORE ME RAM NIKQIN -2. 'do t thot fjala v o j v o d ? -3. Kush sht vojvoda Ram Niki? -4. Prej gjyshit Ibush deri te djali i Dajs Ramadan -5. UDB-s m pak i interesojn atentatet e pazbuluara -6. Keqardhja pr gjynahet e mveshura -7. Profesioni i msuesit dhe i pjestarit t shrbimeve sekrete -8. Nuhi Sylejmani sht njsoj si Riza Salihu

5. Rasti sht mbreti i bots

-1. Nuk thuhet kot se rasti sht mbret i bots -2. Duke m provokuar t humb durimin -3. Vazhdimi i gjendjes deri n festn e 28 Nntorit 1980

6. Lajmtari i liris
-1. N kt gjendje -2. Porosia e Jusufit pr Hysen Gegn -3. Ilegale e botuar n Zvicr -4. E pa definuar dhe e paidentifikuar

7. Gazeta "Bashkimi" dhe Fronti i Kuq

-1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi 48

-2. Shkak qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim -3. Madje n gjendje t keqe -4. M'u afrua e m ofroi bashkpunim -5. Kishte vendosur t mos kontribuonte -6. Deri n sqarim dhe rikthim t marrdhnieve t mparshme -7. Artikulli "Bashkimi bn fuqin" i Jusuf Grvalls -8. Me gjas ky do t jet numri i fundit i Bashkimit -9. Nga ky numr gazeta jon do t dal rregullisht -10. Me gjas t lazdrova kur ta lavdrova -11. Bakshishi pr Jusufin

8. Keqkuptimet dhe bashkjetesa familjare

-1. Hidhrimi i pakontrolluar -2. Interesi i vazhdimit t bashkjetess familjare

9. Biseda pune
-1. Superioriteti i Luanit t inferioriteteve vandale -2. Simpatizantt e Frontit e din se nuk jam i organizuar n Front -3. Proletari dhe Xhahili -4. Luani superior i inferioriteteve vandale sht informator i UDB-s

10. Ibrahim Kelmendi n lkurn e Lvizjes s Jusuf Grvalls

Ibrahim Kelmendi n mes Jusuf Grvalls dhe Sabri Novosells -1. Ke ndonj lidhje n Turqi? -2. Nuk po m paraqitet edhe pse e ka numrin e telefonit -3. Mbase ke harruar -4. Ti m kishe thn se ai t kishte antarsuar n at organizat -5. Nj Z q nuk tingllonte aq binds -6. Vazhdonte ta fshihte dshprimin -7. Porosin ta kam prcjell -8. Po deshe ta siguroj adresn dhe telefonin e tij -9. Do t m bje nder -10. Ndihej i zhgnjyer - do t zhgnjehesh si jan zhgnjyer -11. Intelektuali poliedrik dhe fisnikria e vrtet -12. Ca shpjegime pr udhheqsin tnd -13. M ke folur pr t si pr nj idhull -14. Mos prit kot -15. Pr kt organizat nuk dihet gj n Kosov -16. Me nnkuptim prej t paknaquri -17. Ka manipuluar me ty -18. sht koha t vendossh -19. T pengon t gjykosh drejt - Ai po t mban peng -20. Ne jemi t bllokuar

11. Sknderi - kuadr i mir i Lvizjes son

-1. Ka vn kontakt pa e njohur ju at prpara -2. Ti po shpreson, se do t bhet kuadr i mir i Lvizjes son

12. Jusuf Grvalla si manipulues

-1. Hedhja e Nuhi Sylejmanit kundr Hysen Gegs -2. Hedhja e Hysen Gegs kundr intelektualve dhe fundi i "Frontit ton" 49

1. Nuk do t antarsohem
-1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi -2. Shkas qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim -3. Nuk do t antarsohem n asnj organizim -1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi Ibrahim Kelmendi: M von vendosm pr organizim legal, me bashkatdhetar t tjer, duke anashkaluar Xhavitin, meq pr te krijova prshtypje se ishte informator i UDB-s, i urdhruar pr tu antarsuar n PKGj/M-L, q t informonte pr veprimtarin e ksaj partie komuniste sigurimet e fshehta jugosllave dhe gjermane. Kurse pr Proletarin formova prshtypjen se ishte nj dogmat primitiv.(Atentatet, f.40) Xhahili (Xhaviti), informatori i UDB-s propozon emrtimin "Fronti i Kuq" I. Kelmendi:" Xhahili propozoi ta emrtonim Fronti i Kuq, duke arsyetuar se duhet t ndjekim shembullin e organizatave lirimtare Brigada Rosa, Rote Army Fraktion, etj. Proletari propozonte ta quanim Partia Komuniste e Kosovs /Marksiste-Leniniste, duke arsyetuar se vetm komunistt mund t bjn revolucion t vrtet proletar. ...Me kt demagogji t Proletarit, ata doln fitues, sado q edhe un avullnetshm u dakordova me propozimin e tyre. Edhe tani mendoj se emri q kemi miratuar sht tepr bombastik e provokues. (Atentatet , f.41-42) I. Kelmendi: Jusufi: Me gjas sigurimi famkeq jugosllav, q ende po e quajm UDB, na kishte rn n gjurm t organizimit ton ilegal. Shkas pr t qe ardhja fsheht e gazets Bashkimi, shprndarja gjithashtu e fsheht dhe ideja q na lindi se mund e duhet t organizohemi pr tu liruar nga pushtuesi. (Atentatet, f.53) Shum fakt interesant e vrejtje interesante. Ideja pr tu organizuar n luft pr lirim e kundr UDB-s, Jusufit i paska ardh nga organizata e bashkthemeluar dhe trsisht e pagzuar prej Xhahilit. Se pa i ra n dor Jusufit gazeta Bashkimi si organ i organizats me emrin tepr provokues Fronti i Kuq t caktuar nga informatori i UDBs Xhahili, Jusufit i paska mungua ideja se mund dhe duhet t organizohet pr tu liruar nga pushtuesi, d.m.th. nga UDB-a. Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. (Bashkpunimi im fillon me at numrin, q ia kam drguar Mrgimit, ku n faqen e par sht nj vizatim q paraqet grushtet e t burgosurve tan q shprthejn grilat e dritares s burgut.)" (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) -2. Shkas qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim Xhafer Durmishi: "Sabri Novosella sht ai i cili i ka ofruar antarsim Jusuf Grvalls n LNKVSHJ. Jusufi pranon menjher me knaqsi t madhe. sht 50

merit e Sabri Novosells q duke e organizuar Jusuf Grvalln n LNKVSHJ bri q energjit dhe talenti i tij t derdhen e t kanalizohen menjher n mnyr t drejtprdrejt pr shtjen e popullit shqiptar n ish-Jugosllavi." (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 326) Jusuf Grvalla: "E diel, 30 dhjetor, 1979, ora 00.45 Ludwigsburg Pardje dy jav, m 14 dhjetor, natn von e braktisa Prishtinn dhe Kosovn. Aty nga ora 16, erdhn n "Rilindje" Suzana me Kadri Rexhn dhe m prun lajme t hidhura. At dit heret n mngjes, e paskshin burgosur Hysenin; i kishin gjetur materiale t Shoku Bashkim-Sabri Novosella shtypura t Lvizjes. Dina, i cili e kishte sjell lajmin pr Hysenin, i gjen puntort e SPB-s duke ma bastisur banesn.... Shoku i Lvizjes, Bashkim Prishtina (Sabri Novosellashn. i Xh. D.), qe i mendimit se sht shum m mir t arratisem, se sa t bie n burg: edhe dnimi do t kish qen i rnd, edhe do t rrezikohej eventualisht organizata." (Pjes nga ditari i Jusufit, i shprndar nga familja e Jusufit-shn i Xh. D.) -3. Nuk do t antarsohem n asnj organizim Nuk do t antarsohem e bashkohem me askend pa ju pa t gjith juve t bashkuar. Ibrahim Kelmendi: Mirani i tha kto pa asnj stepje. Ai shquhej pr modesti t tepruar dhe transparenc, ndonjher deri n naivitet. Kshtu veproi edhe ksaj radhe, sikur me Jusufin t ishte shok prej vitesh. E po, Miran, dshironi t na e merrni Bacn Jusuf vetm ju t Frontit? Po ne t Grupit? foli papritur Vasili, i cili, si duket nuk foli vetm sa pr ta br radhn, por pse u merakos se mos Grupi do t injorohej fare. Mos u merakos, Vasil. Nuk do t antarsohem n asnj organizim, deri sa ju t mos bashkoheni dhe deri ather gjithandej do t angazhohem pr t ndihmuar veprimtarin patriotike, tha Jusufi. (Atentatet, f.63) Jusuf Grvalla: "M von Ibrahimi ka ardhur bashk me e Maksut Saramatin dhe kan krkuar prej meje q t vihem n krye t tyre e t'i udhheq (tashm Hyseni e Maksuti e paskshin braktisur Rizain dhe kishin kaluar n ann e Ibrahimit). Un e refuzova krkesn e tyre, se s'bnte t jem njkohsisht n dy organizata." (Raporti i korrikut 1981) Nga kjo rrjedh se Jusufi n Kosov nuk paska qen antar i ndonj organizate, prve frymzimit q e ka marr nga Fronti i Kuq t emrtuar nga Xhahili gjegjsisht UDB-a. Se n muajt e par t vitit 1980 n Gjermani nuk paska qen apo nuk e paska pas t qart se ka qen antar i ndonj organizate, apo edhe nse ka qen, pasi ka dal n Gjermani dhe pasi sht kontaktuar nga Fronti i Kuq paska pushuar t jet antar i organizats n Kosov dhe e gjith kjo padijeni e konfuzion e arrin kulmin kur ai 51

deklaron se nuk do t antarsohem n asnj organizim, deri sa ju t mos bashkoheni dhe deri ather gjithandej do t angazhohem pr t ndihmuar veprimtarin patriotike. Me fjal tjera Jusufi nuk do t organizohet (nuk don t'i takoj asnj organizate) derisa I. Kelmendi (figura frontale e Frontit t emrtuar nga UDB-a), Riza Salihu e Hysen Gega t mos bashkohen. Do te ishte shum interesant ta dinim, sikur t kishim fakte t mjaftueshme n dor se kjo taktik e rikonstruktuar m 2007 ('nuk bashkohem un pa ju pa ju t gjithve t bashkuar') a sht e Jusufit apo e disa t tjerve. Xhafer Durmishi: "Sabri Novosella sht ai i cili i ka ofruar antarsim Jusuf Grvalls n LNKVSHJ. Jusufi pranon menjher me knaqsi t madhe. sht merit e Sabri Novosells q duke e organizuar Jusuf Grvalln n LNKVSHJ bri q energjit dhe talenti i tij t derdhen e t kanalizohen menjher n mnyr t drejtprdrejt pr shtjen e popullit shqiptar n ish-Jugosllavi." (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 326)

2.Vuajm
-1. Vuajm nga mungesa -2. Vuajm nga teprica -1. Vuajm nga mungesa Vuajtjet nga mungesa e intelektualve. I. Kelmendi (personi q nuk vuan nga komplekset) i tregon Jusufit vuajtjet e veta. Ibrahim Kelmendi: Vuajm nga mungesa e njerzve t prgatitur intelektualisht. (Atentatet, f.58) "Gazeta Express: Pse ishte Jusuf Grvalla cak i UDB-s, dhe pse ai ishte i rrezikshm pr te? Ibrahim Kelmendi: Emigrantet e paarsimuar n at koh kan pasur nj kult ndaj intelektualit,... Kta emigrant q kishin shkuar atje pr t punuar, kan marr at gjendje sociale me veti, d.m.th. edhe kultin pr intelektualin dhe at gjendje e kan konservuar.... " (Gazeta Express, Prishtin, m 11 e 12 mars 2007) Jusuf Grvalla: "E mora me mend (e spikat edhe n letrn tnde) mundime (e vuajtje-shn yn) ke pasur t m shkruash n nivelin tim, sikur thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr mua afrim, respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.) (Letr I. Kelmendit, nntor 1980; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283) Bujaria e Ibrahim Kelmendit n komplimente dhn Jusufit. I. Kelmendi: Mbi t gjitha e ka mirsin e modestin. Nuk t imponohet fare me gjith at bagazh intelektual q ka. (Atentatet, f.99) Ai nuk po e shprdoron pr asnj rast eprsin e tij intelektuale, po angazhohet me tr qenien pr lirimin e Kosovs.(Atentatet, f.106) Nse Jusufi ka qen modest e nuk ka shprdorua eprsin intelektuale e njerzore ndaj 52

I. K., ather sipas I. K. ky sht kulmi i mirsis s Jusufit. Nse kt veti universale Jusufi e aplikon edhe ndaj Sabri Novosells dhe t gjith atyre me t cilt ka pas pun, nga pozita e shokve, ather sht naiv e viktim q manipulohet leht dhe q shndrrohet n nj person pr keqardhje. -2. Vuajm nga teprica I. Kelmendi: "Pr t heshtur, nuk i heshtte, meq ishte gojtar. Brenda ngurimit t tij hyri Mirani: Si i keni hallet n Grupin tuaj? Vasili mezi kishte pritur kt pyetje, pasi aty e kishte pasur hallin, por bri nj parahyrje. Do t t tregoj vetm nse nuk m ndrhyn. Po e bjm nj bander un, (kshtu i thoshte ai shtylls se telefonit), nj ti, pasi ju t shkolluarit nuk keni durim t na dgjoni ne analfabetve. Fol! ndrhyri padurueshm Mirani. (Atentatet, f.35) I. Kelmendi: "Meq u prcaktova pr organizim ndryshe, si ta thash, nj si organizim popullor, u interesova t gjej bashkatdhetar patriot, t cilt do t ndihmonin pr nxjerrjen e gazets Bashkimi. Kta t interesuar duhej se pari t msonin q t lexonin, meq ishin gjysmanalfabet. (Atentatet, f. 41) I. Kelmendi: "Ky far Fekir Dalena, q kishte nivel m t ult se nj gjysmanalfabet. (Atentatet , f. 74) I. Kelmendi: Ata jan dhn pas ngritjeve t shtpive t mdha n Kosov, pas blerjes s tokave. Sikur jan n gar midis tyre. Pr kto un nuk i fajsoj. At nivel t vetdijes se ult sociale e kombtare kan. Po tua analizosh prejardhjen, sheh se jan individt m t varfr n Kosov, gjysmanalfabet e analfabet. (Atentatet, f. 155) I. Kelmendi: Mirani sapo e pa dorshkrimin e Rezilit, iu kujtua gjysmanalfabetizmi i tij. Pastaj nisi ta lexonte tekstin. Hasi n vshtirsi pr t lexuar at dorshkrim t shmtuar. U krkoi falje policve, me shpjegimin se sht dorshkrim i gjysmanalfabetit. (Atentatet , f. 286) I. Kelmendi: Pastaj, mos vall Jusufin po e shtynte t dyshonte se ne po e sabotojm veprimtarin e tij, meq ai n numrin e par t Zrit t Kosovs ka shkruar rrebt kundr Kadriut!? Jo more, at shkrim mund ta kishte br vet Rrobaqepsi gjysmanalfabet dhe tia kishte redaktuar Jusufi...! (Atentatet, f. 310) I. Kelmendi: "Pastaj Jusufi qiti e tha: Ju lutem, m tregoni si sht pritur Zri i Kosovs n Klubin tuaj? Shum mir, nisi t prgjigjej Hajzeri, e kemi lexuar e diskutuar disa her publikisht n Klub, meq shumica e bashkatdhetarve jan gjysmanalfabet." (Atentatet, f.312) I. Kelmendi: "Hakani, bashkvends dhe ithtar i Kadriut, q kishte statusin e kandidatit n OMLK, me profesion traktoristi n Kosov, ndrsa n Zvicr puntor." (Atentatet, f. 370-371) I. Kelmendi: "Apo ndoshta burgosjet e kan goditur aq rnd, saq ka humbur funksionalitetin e saj pr t reaguar. Tani vjen ti, shprdoron Hakanin, nj ish traktorist, puntor krahu ktu. Ai t legjitimoi ty shprdorueshm si t drguar t organizats." (Atentatet, f.383) I. Kelmendi: "Pr her t par po shihte dorshkrimin e gjysmanalfabetit Sabit." (Atentatet, f.399) I. Kelmendi: "Ai jeton n Turqi dhe nuk mund t marr pjes n mbledhjet q bn 53

Komiteti yn n Zvicr e n Gjermani. Pr shkak t pamundsis pr t marr pjes n mbledhje, ai, si gjysmanalfabet q sht, dhe kt ju duhet ta keni par nga shkrimi i tij, Komitetin Qendror e quan kryesi, sado q Lvizja nuk ka organ me kt emr." (Atentatet, f. 414) I. Kelmendi: "Fahriu ndoshta do t mbante qndrim neutral ose n ann time, por far suksesi do kisha me kt gjysmanalfabet, pavarsisht se sht i ndershm dhe patriot i angazhuar." (Atentatet, f. 441) Sabri Hamiti: "Isa (Jusufi); Don gazeta e jan gjysmanalfabet. Shih far shkruajn! Ia nxjerr parasysh nj letr. Parulla, propagand qesharake. Kng pr traktorin, vaje pr Kosovn, himne pr Shqiprin, kng pr T Madhin. M duhet t ndreq dika. (Misioni, Prishtin 1997, faqe 24) Jusuf Grvalla: "E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit!"

3. ADMIRIME
-1. Nuk duhet admiruar -2. Duhet admiruar -1. Nuk duhet admiruar Ibrahim Kelmendi: "N at analiz kisha iden t bj vshtrim kritik, kuptohet n hallin tim, dhe mbi kontinuitetin e "kthimet" e mdha; para shprthimit t demonstratave, pas shprthimit dhe pas bashkimit. Mendoja se ndonj ide q mund t m lindte, sidomos mendimet n form t citateve t klasikve t marksizm-leninizmi (pr mendimin tim edhe shoku Enver hyn n radhn e tyre!), do na ndihmonin pr propagandn n t ardhmen." (Letr Qendrs Ekzekutive, 10 tetor 1983) I. Kelmendi e mson dhe prpiqet ta shptoj nga konfuzioni Jusufin lidhur me qndrimet e tij (Jusufit) ndaj Enver Hoxhs. Ibrahim Kelmendi: Prandaj, mendoj, as Enveri nuk duhet admiruar vetm pse sht shqiptar (Atentatet, 2007, f.149) N numrin e par t Bashkimit, si organ i Frontit t Kuq, artikuj e fjal 'origjinale' jan vetm 26%. N te gjendet artikulli i nnshkruar nga Skender Osumi, artikull i cili nuk ka mund t botohet e propagandohet n at form pa kaluar npr censurn e pens s Enver Hoxhs. Prve ktij artikulli n kt numr sht botuar parathnia dhe kapitulli i par i librit t Enver Hoxhs "Vetadministrimi jugosllav teori dhe praktik kapitaliste" me rreth 4000 fjal. Raporti i Enver Hoxhs, n numrin e fjalve t gazets Bashkimi (Organ i Frontit t Kuq) me Ibrahim Kelmendin, n numrin e par t Bashkimit sht 73%:27%. Kt raport, kt huazim, kt varshmri Jusufi nuk e ka pas kurr. N numrin e par t Bashkimit, n moshn 25 vjeare, fitohet prshtypja sikur I. Kelmendi e ka at qartsi ideologjike sa, edhe pse me ndihmn e veprs s lartprmendur t Enver Hoxhs, e cilson Jugosllavin e athershme si vend kapitalist. Por kjo nuk mund t jet n asnj mnyr e vrtet pasi ai m 2006 e 2007, n moshn 52 vjeare e definon Jugosllavin e Titos si sistem komunist dhe si diktatur komuniste, kundr t cilave ai e ka filluar luftn me Bashkimin e tij t Frontit t Kuq, t emrtuar 54

me emrin bombastik dhe provokativ nga UDB-a. Nga kjo rrjedh se dikush tjetr, dhe jo ai vet, ia ka zgjedhur artikujt e Skender Osumit dhe t Enver Hoxhs, pasi ai vet e lufton sistemin komunist dhe diktaturn komuniste dhe me kt e lufton edhe Enver Hoxhn. Kush mund t jet ai, q ia zgjedh shkrimin e Enver Hoxhs, t cilin I. Kelmendi nuk e don dhe nuk e idhullon, as si komunist (sepse e lufton sistemin dhe diktaturn komuniste) e as si shqiptar (pasi n kt mnyr do t rrshqiste n nazizm), t ksaj Organizate t emrtuar nga UDB-a, mund ta marrim me mend nga letra e Jusufit drguar Sabri Novosells, m 13 maj 1981. Jusufi rrfehet para I. Kelmendit jo vetm pr problemet e brendshme t Lvizjes s vet, por edhe pr idhujt e vet I. Kelmendi: Pr Shokun Enver mos m fol keq, sepse e kam idhull! Edhe herave t tjera t kam dgjuar se bn ca ironira t trthorta pr Shokun Enver, por, q t mbetemi shok duhet t prmbahesh, t mos e kritikosh dhe aq m pak ta ironizosh Shokun Enver! (Atentatet, f.149) I. Kelmendi, prndryshe shembs i miteve e i idhujve, pr shkak t respektit e ndjenjave nuk dshiron tia ironizoj idhujt Jusufit. I. Kelmendi: Mirani nuk iu prgjigj sepse e kishte vrejtur q Jusufi e adhuronte Enverin dhe idhulli tjetrit nuk i ironizohet, nse dshiron t mos ia cenosh ndjenjat. Idhulli sht si profeti pr besimtart. (Atentatet, f.150) Pas prfundimit t puns s Jusufit me numrin e fundit t gazets Bashkimi, n dhjetor 1980, Jusufi vazhdon kontaktet me I. Kelmendin dhe i rrfehet pr mendimet e tij q ka ndaj diplomatve t Shqipris n Vjen dhe Enver Hoxhs dhe ka aq besim n I. Kelmendin sa ky (I. K.) i krijon dilema n kto drejtime. I. Kelmendi: Besoj po m kupton se far po mundohem t t sqaroj. Mirani u ndal pr nj ast pr t hetuar prshtypjet e Jusufit. Vazhdonte t kishte droj t thoshte gjithka q ia diktonte truri. Vazhdonte t friksohej se mos po keqkuptohej dhe pastaj do t hidhrohej tjetri. Prishjen me Jusufin e kishte prjetuar shum rnd. Thn t drejtn, edhe kur m ke treguar hern e kaluar, m pate krijuar dilema e iritime, ia pati Jusufi. Edhe ather kam menduar se kritikat e Simonit duhet t jen personale dhe jo t Shokut Enver dhe t PPSH-s. Bile, gati i pata shkruar letr Shokut Enver pr ato kritika, q ta informoja se far na thoshte nj diplomat i shtetit ton dhe ta pyesja se far do t na kshillonte ai. (Atentatet, f. 187-188) Do t shohim se besimi e fortsia e karakterit t Jusufit para fjalve e ndikimit t I. K. sht si puhiza, se si i lind dyshimi n idhullin e vet Sabri Novoselln. Tani po nn ndikimin e I. K. kemi lkundjen e dilemat e Jusufit n idhullin e dyt, Enver Hoxhn. Kshtu pra vepron me shkathtsi e me shpejtsin e vetims n prmbysjen e mitit t Jusufit, shembsi i miteve I. Kelmendi. Para se t shembet idhulli Jusuf duhet q me dyshimin e me gojn e Jusufit t shemben idhujt e tij (t J. G.). Dhe me kt mbyllet cikli, nj i pabes q nuk beson n histori, n mite, e n legjenda me dimensione t vrtets nuk mund t bhet vet mit. Citati i letrs s mposhtme flet pikrisht pr sqarime e mirkuptime prfundimtare. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. Kshilla pr ndrprerjen e marrdhnieve me t kam pasur edhe nga ana e diplomatve shqiptar n Vjen.. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) 55

-2. Duhet admiruar Jusufi e ka 'admirua' dhe 'admiron' Ibrahim Kelmendin. I. Kelmendi: Jusufi theu heshtjen: T kam admiruar dhe t admiroj, sidomos pr faktin q je i hapur karshi meje dhe flet pa vetcensur. N dukje i rrept, por pikrisht kshtu t dua un. (Atentatet, f. 159) Edhe Hysen Grvalla e admiron I. Kelmendin n mnyrn e vet. Gazeta Express: "Hysen Grvalla, vllai i Jusufit, pas publikimit t intervists s Ibrahim Kelmendit, t botuar n gazetn Express, ka treguar se e admiron kt njri pr guximin se i ka hyr nj pune shum t madhe." (13 mars 2007) Salih Kabashi: "Duke qen se libri Atentatet sht nj aren e gjer ku zbulohen e demaskohen prapaskena t ngjarjeve t ndryshme brenda gjirit t mrgats son, duke qen se n at aren defilojn rezil e katil prball nj mase shqiptarsh t vuajtur dhe t djegur pr Atdhe, duke qen se n librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur edhe UDB-n gjakatare, edhe mjerant shqiptar, t cilt pa ia ditur mir hallin vetit, ishin futur atje ku e kan vendin vetm t menurit, t ndershmit dhe trimat, duke par, n fund, se me librin Atentatet, pothuajse sht hequr misteri i atentatit m t bujshm t UDB-s mbi tre shqiptar t mdhenj, duke e nxjerr n kokr ledine vet vrassin, ne, autorit t librit, z. Ibrahim Kelmendi, i jemi drejtuar pr nj intervist." (Republika, prill 2007) Gruaja e Kadri Zeks, Saime Isufi, e prshndet edhe me kto fjal: Saime Isufi: "I nderuar Ibrahim, Ka koh (vite) q nuk jemi par, por ja q bota sht e vogl dhe pr t gjallt krijohen mundsi kontakti. N kt rast kontakti elektronik. Kt e bj, pas leximit t veprs tnde historike "Atentatet", pr t ciln t prgzoj nga zemra! Edhe njher urime!" (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007) Adem Gashi, redaktori i librit Atentatet, tallsi e prbuzsi i mistrecave komunist, si shijues e studiues i strholluar i estetiks, Ibrahim Kelmendin, armikun m t formuar e m t pjekur t sistemit komunist, t diktaturs komuniste dhe t mistrecave komunist, shokun organizativ t komunistit Kadri Zeka e admiron nga nj prizm krejt tjetr. Adem Gashi: "Jemi goxha burra tashti dhe besoj nuk ma merr pr keq. sht kjo shenja n faqe?" (Epoka e Re, 8 janar 2007) Jusufi me shijen e estetiks s vet n letrat drguar Sabri Novosells dhe Ibrahim Kelmendit, i ka dhn mendimet prjetsisht aktuale pr I. Kelmendin. Edukata e tij nuk e ka lejuar At q kurr t komentoj apo t'i bj vrejtje pamjes fizike, fytyrs fizike, t studentit t fiziks Ibrahim Kelmendi. Fizika nuk sht ajo lnd q Jusufit i ka shkuar m s miri. Estetika sht ajo me t ciln Jusufi sht marr m s shumti dhe e ka admiruar m s shumti duke prfshir n kt rast sidomos estetikn e shpirtit.

4. Atentatet e mveshura
-1 FJALE PR LIDHJEN FISNORE ME RAM NIKQIN -2. 'do t thot fjala v o j v o d ? -3. Kush sht vojvoda Ram Niki? -4. Prej gjyshit Ibush deri te djali i Dajs Ramadan -5. UDB-s m pak i interesojn atentatet e pazbuluara -6. Keqardhja pr gjynahet e mveshura -7. Profesioni i msuesit dhe i pjestarit t shrbimeve sekrete -8. Nuhi Sylejmani sht njsoj si Riza Salihu 56

-1. FJALE PR LIDHJEN FISNORE ME RAM NIKQIN Bedri Islami: - Pas botimit t romanit "Atentatet" ju u ndodht edhe nj her n dy kahe: n prgzimin e shum prej atyre q i kishin prjetuar ngjarjet bashk me ju, si Saime Isufi apo Mustaf Xhemajli, por edhe n ciklimin e radhs s sulmit ndaj jush, nse mund ta quaj kshtu. Mes t tjerave, n nj material, i cili po prhapet tashti, nuk e di nse sht i sakt, bhet fjal pr lidhjen fisnore me Ram Nikqin ose Ibrdemaj, i cili, si e cilson Xhafer Durmishi, me siguri "analisti" m i zellshm i romanit tuaj, ishte agjent i UDB-s. Ibrahim Kelmendi: - Pas botimit t romanit "Atentatet" ka pasur vrtet reagime t llojllojshme dhe, me thn t drejtn, m kan gzuar. Ato ishin nj dshmi se nuk e kisha shkruar vetm sa pr ta shkruar. Pas dy muajve romani u shit dhe shpesh ndihem keq kur t interesuarit e tjer e krkojn dhe un nuk kam asnj kopje. Shtpia botuese "Toena" e Tirans ka premtuar ta ribotoj. Tani ka shkruar nj reagim t gjat Xhafer Durmishi, ish-bashkveprimtar, njkohsisht ish-kundrshtar i imi. Sa pr shembullin q sollt ju pr sqarim, un nuk do t'i isha hidhruar fare Xhaferit, sikur t kishin qen shpifje t tij autentike, ngaq ndaj tyre kam krijuar imunitet. Tani m shqetson fakti se ato shpifje i vishen Jusufit, t cituar n baz t nj "raporti" q gjoja ai i pasksh drguar Sabri Novosells. Fillimisht dshiroj t shpreh vlersimin se at "raport" nuk e ka shkruar fare Jusufi, meq nuk sht n fahun, n germn dhe n frymn e tij. Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do t ngurroja ta diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant. ... Mjafton t them se Jusufi e ka ditur shum mir kush ishte Ram (Idriz) Ibrdemaj, prandaj nuk ka pasur nevoj t hamendesohej nse ishte Ram Ibrdemaj apo Ram Nikqi. ...Dihet, dajn nuk e zgjedh dot. Jusufit nuk do t'i kishte shptuar kjo lajthitje, edhe po t kishte qen i pabes dhe intrigant dhe t kishte prpiluar t till "raport" kaq diskreditues, s pari pr veten e tij. Pra, kjo lajthitje sht prodhuar nga falsifikuesi, i cili ngjan t jet vet Xhafer Durmishi, meq e citon rreth 100 here at "raport" n "librin" e tij, me titull hileqar e intrigues: "Lvizja e Jusuf Grvalls". ...Po ta kishte publikuar kt "libr" Xhafer Durmishi para se ta kisha shkruar romanin "Atentatet", sigurisht, un do ta kisha mnjanuar Ram Ibrdemajn si personazh te romanit, pr inat t Xhaferit. Prandaj, edhe pr inat t Xhaferit, me kt rast dua t'u krkoj falje fmijve t respektuar t dajs Ram, pse e kam diskredituar at n roman si t dyshimt pr bashkpuntor t UDB-s. Vetm pr Haki (Ram) Ibrdemajn, t cilin nj spiun i UDB-se e vrau ne Bruksel, sigurisht qe kisha dhn nj tren me xhafera q t mos e vrisnin, sepse e kishte dshmuar veten n demonstratat e vitit 1981 ne Prishtin dhe gjate angazhimit t tij patriotik n Bruksel si trim e patriot i devotshm!" (Bedri Islami, LVIZJA, Tetov 2012, faqe 114-117) Nntitujt dhe prmbajtja e njsive "do t thot fjala vojvod?" dhe "Kush sht vojvoda Ram Niki?" jan marr nga shkrimi i Ibrahim Kelmendit me titull " KLIKA E BEOGRADIT T vret natn, t kndon ditn..." n 6 faqe t formatit A5, i shprndar n maj 1982, n emr t "Puntort shqiptar n mrgim". Fillimi i citatit: 57

"-2. 'do t thot fjala v o j v o d ?

Vojvod sht grad ushtarake n mbretrit serbe e malazeze. Kt fjal do ta gjejm t sqaruar n "ilustrovana politika" t Beogradit. Por pr udi, kur klika serbomadhe ka ndrmarr fushat histerike kundra "nacionalizmit romantik" shqiptar, si nuk u bie fjala vojvod n sy, q nuk ka t bj vetm me nacionalizmin serb. Pr kt nuk kan frik as gazetari shovenist Zec as vojvoda Ram, q e prdorin me krenari. "... Vojvoda rugovas, shkruan "ilustrovana politika" (m 26.05.81), sht prfaqsuesi i tanishm "lozs" (serbisht: loza), e cila q nga kohrat turke ruan qetsin dhe paprekshmrin e Patriarkans...) Si na del, vojvodt kan qen roj e rendit, ndrsa vojvodt e familjes Niki (nga Shtupei i Madh, fshat i Rugovs) kan qen roj besnike e Patriarkans, t ndrtuar nga Dushani, pr ta prjetsuar robrin e "stara Serbis" (si e quajn shovenistt Kosovn.).

-3. Kush sht vojvoda Ram Niki?

T shkruajm se kush sht vojvoda Ram Niki nuk e kemi vshtir, pasi ai vet na e ka lehtsuar kt, duke prmbledhur historin e vet e t familjes n bisedn dhn "ilustrovana politiks" s Beogradit, Nr. 1177, t 26.05.81. Pos ksaj bisede, ai n rrethin e Pejs sht ndr m t kompromituarit. Sa ai sht edhe vetm udbashi rankovievs Bajram Dreshi. T dy s bashku, me ca t tjer, Rugovs ia njollosin emrin e pa njollosur, pse bijt e bijat i dalin asaj zot. N artikullin e revists n fjal, "Besa nije vraena" lexojm: "Ram Niki sht shef i shrbimit juridik ndrkomunal pran Entit pr Inkuadrim n Pej..." Si e pam m lart, sht prfaqsuesi i tanishm i "lozs" pr ta mbrojtur Patriarkann. N pyetje t gazetarit, se a ka marr pjes ndonj rugovas n demonstrata "nacionaliste", vojvoda prgjigjet: "Po. T tillve ju takon sipas ligjit nga qeveria, kurse nga rugovasit bojkotimi (izolimi). N shtpit s'do hyn askush, drisa Pleqsia jot t mos vendos ndryshe. Nga vllazria ime Niki nuk ka asnj demonstrues. E kam vrtetuar dhe pr kt jap fjaln. Askush nga antart e SHKA "Rugova" s'ka marr pjes n demonstrata. M sht br qefi..." Pastaj vazhdon vojvoda: "Ishim dy her si shoqri mysafir n RPS t Shqipris. Kt vit shqiptart sht dashur t na e kthejn vizitn, por le t mos vin..." M posht vijon vojvoda: "... ka u duhet ktyre demonstruesve q krkojn t'i bashkangjiten Shqipris (...). Kt liri, si e kan shqiptart n Jugosllavi, nuk e kan patur asnjher askund dhe secili q mendon ndryshe sht njeri i keq..." Gazetari pyet: "Babn tnd, gjithashtu vojvod rugovas, e kan vrar n prit n vitin 1939. Kush dhe prse?" Ram vojvoda prgjigjet: "Kan vrar babn tim me dy mixhallar, para syve t mij, brenda gjysm ore. Ka qen larje llogarish me fiseve, nuk ka qen hakmarrje gjaku. U ka penguar (menohen "vrassit") pse baba ka qen vojvod rugovas, q ka ruajtur (nnvizimi yn) Patriarkann e Pejs..." Pastaj vojvoda vijon me nostalgji etnike: "... Me konakun e vjetr t kishs m'sht djegur edhe dhoma n t ciln kam banuar prej 1941-ts e dri n mbarim t Lufts. N t ka qen krveti, n t cilin kam fjetur, aty ka qen edhe luga me t ciln kam ngrn dhe fotografit e t'parve t mij. T gjitha jan djegur..." 58

Artikulli mbaron me fjalt e vojvods Ram: "Un i dua (nnvizimi yn) shum fjalt e Mark Milanit..." (Ato s'po i citojm Shtojm se Mark Milani ka qen komandant i forcave pushtuese malazeze, n luft pr t'i pushtuar Plav, Gusi, Hot, Grud e Rugov...). E cituam si shum artikullin n fjal pse u pa e arsyeshme prmes t ksaj reviste etnike, gjegjsisht prmes fjalve t vojvods, ta njohim udhheqsin e SHKA "Rugova", i cili, sipas "Pravosllavjes" (Gazet kishtare serbe", "kur ka par konakun n flak ka qa." Vojvoda ksaj radhe "demanton" at ka ka shkruar "Pravosllavja", duke thn se rugovasit nuk qajn kur t'u ndodhin fatkeqsi t rnda... "Patriotizmi" serb i Ram vojvods, si na bind ky artikull dhe profesioni i tij si vojvod, ia kalon "patriotizmit" serb t shum etnikve, t cilt nuk kan br dhe s'do bjn aq sakrifica pr ta mbrojtur kishn, sa bri familja Niki (nga Shtupeqi i Madh). Krenaria e Ram Nikit si vojvod... pr ta mbrojtur Patriarkann...!! Duket s nana e Rams kur ka dashur t kryen nevoj (me nder me then) n vend t m... ka pjellur rastsisht vojvodn..." (Mbarimi i citatit) Nntitujt dhe prmbajtja e njsive "do t thot fjala vojvod?" dhe "Kush sht vojvoda Ram Niki?" jan marr nga shkrimi i Ibrahim Kelmendit me titull " KLIKA E BEOGRADIT T vret natn, t kndon ditn..." n 6 faqe t formatit A5, i shprndar n maj 1982, n emr t "Puntort shqiptar n mrgim" -4. Prej gjyshit Ibush deri te djali i Dajs Ramadan Gjyshi Ibush, Daja Ramadan, dhe Garipi djali i Dajs Ramadan Ibrahim Kelmendi: " Ju krkoj juve, Zotri Fekir Dalana, iu prgjigj srish me qetsi t madhe Mirani. Un nuk jam Fekir Dalana dhe juve nuk po ju njoh fare! foli ai pa mundur ta fshihte gnjeshtrn e tij naive. Si nuk m njihke? Jam nipi i ish-kolegut tnd, Dajs Ramadan. Tani sigurisht po t kujtohem. Sa her ju kam br kafe kur vinit te gjyshi IBUSH dhe ju me lavdronit pr kafet e mira. O, po, m fal, urdhro nipash, tani po m kujtohesh, tha Fekiri duke hapur dern dhe duke u munduar t zgrdhihej sikur po i bhej qejfi q po e vizitonte Mirani. Mirani u fut brnda duke u br se ishte i gzuar q po takonte pas shum vjetve kolegun e shokun e Dajs Ramadan. U prqafuan dhe Mirani zuri vend aty ku e drejtoi mikpritsi. Ndrruan fjalt prshndetse duke pyetur pr hallet, jetn etj. Pastaj Mirani hapi bisedn pr qllimin e ardhjes. Zotri Fekir Dalana, t prgzoj q je zgjedhur kryeredaktor i Organit Besa Shqiptare. M sht br qejfi q jeni zgjedhur pikrisht Ju, meq ju njoh q moti pr patriot. Pr ju m ka folur shum Daja Ramadan dhe bile, kur fola para dy ditve me t n telefon, m porositi tju prshndes, meq i tregova se do t vija n Vjen." (Atentatet, f. 75) Ibrahim Kelmendi: "N Mynhen jemi duke u prpjekur t marrim Klubin Rilindja. Ai vazhdon t jet nn tuteln e konsullats jugosllave. Aty ka qlluar djali i Dajs Ramadan, Garipi, kryetar, pr t cilin ke dgjuar." (Atentatet, f.191)

59

Ibrahim Kelmendi: "Fillimisht dshiroj t shpreh vlersimin se at "raport" nuk e ka shkruar fare Jusufi, meq nuk sht n fahun, n germn dhe n frymn e tij. Po ta kishte shkruar vrtet ai, nuk do te ngurroja ta diskreditoja, edhe pr s vdekuri, pr t pabes e intrigant." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.115) Jusuf Grvalla (raport): "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen." (www.albaniapress.com, 2 tetor 2011; Faridin Tafallari, Kur Jusuf Grvalla shkruante) Jusuf Grvalla flet, e cilson Ram Nikin si agjent me zile t UDB-s. Ibrahim Kelmendi e demaskon n gjuhn shqipe Ram Nikin si Vojvod e bir Vojvode t kralve t Serbis. Un ktu nuk e di nse Daja Ram, si agjent me zile i UDB-s, i Jusufit, a sht n t njejtn koh edhe Daja Vojovod i Ibrahim Kelmendit, apo Vojvoda dhe agjenti me zile jan dy Ram Nika t ndryshm. -5. UDB-s m pak i interesojn atentatet e pazbuluara UDB-s m pak i interesojn atentatet e pazbuluara, sepse ather mediat do tia mvishnin asaj. Bised n mes Jusufit, Hysen Gegs e I. Kelmendit. I. Kelmendi: Nga bisedat q kemi br me Miranin n Bochum dhe gjat rrugs, mori fjaln Vasili, kam krijuar nj version: UDBja ka dashur t t zhduk ty fizikisht dhe t fus grindje pastaj midis nesh. Jam m se i bindur se urdhrdhnsi do t m kishte dekonspiruar n ndonj mnyr perfide mua si vrass. Pastaj mediat ktu do t flisnin pr qrim hesapesh midis grupacioneve shqiptare dhe ne do t vazhdonim t vriteshim n emr t hakmarrjes. Duhet t ket t drejt Vasili, shtoi Mirani. UDBs m pak i interesojn atentatet e pazbuluara, sepse ather mediat do tia mvishnin asaj. Pra, asaj m shum i intereson t organizoj vrasje q do t zbuloheshin dhe pastaj do t komentoheshin si vrasje ndrmjet grupacioneve shqiptare, n mnyr q dmtimet dhe prarjet t ishin t mdha dhe t vazhdonin pr shum koh. (Atentatet, f.120) sht befasi shum e madhe q personi konkret, naivi e i sinqerti I. Kelmendi t flet pr plane kaq perfide e pun perfide, duke na treguar se far atentatesh i interesojn UDB-s e far nuk i interesojn. "Salih Kabashi: N librin tnd ka lloj-lloj personazhesh, disa prej t cilve, pavarsisht kamuflazhit t holl q u ke br, disa nga ne nuk e kemi aq vshtir ti identifikojm. Ndrkoh q edhe m leht do ta ken q aty ta gjejn veten ata q t mbuluar e gjysmmbuluar shfaqen gjat rrfimit tnd artistik-memoaristik. Cilat jan reagimet e tyre, pasi q, supozoj, nuk do ta ken leht gjat asaj cope jet q atyre u ka mbetur? KELMENDI: Edhe Miranit mund ti vij keq pr shum (mos)angazhime t tij, edhe atij i duhet t merret me t kaluarn n pjesn e jets q i ka mbetur, q do t thot, edhe Mirani do t m jap llogari mua. Po kshtu, edhe personazhet tjera do duhej t ballafaqoheshin me veprimtarin e tyre. Uroj q tu ket mbetur njerzi e mjaftueshme, q ta prpunojn njerzishm t kaluarn e tyre. Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje, pasi edhe ai nuk do t ishte i till, sikur t mos jetonte n at hapsir e koh, gjegjsisht n ato rrethana. Sigurisht, sikur Kosova t mos kishte qen e robruar, sikur t mos kishin qen ato struktura e mekanizma, q i krijon do pushtues, edhe ai do t mund t ishte 60

njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman." (Republika, prill 2007) Ibrahim Kelmendi: "Babai i Kadriut mbante ballin e dhoms me biseda, duke br nj durim stoik dhe duke u munduar ti inkurajoj t goditurit. Ndonjher, si pr inat t trashgimtarve, bnte shaka n dukje marrashe. Isha fare i panjohur, tha ai kur i krkuan t fliste. Nuk m njihnin as n katundin fqinj. Kur ndodhi kjo vrasje, u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllim dy ditt e para, sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar vet djalin tim dhe do tia kisha ln fajin UDB-s...." (Atentatet, f.350) Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007, www.pashtriku.org) -6. Keqardhja pr gjynahet e mveshura Kshtu e pata kuptuar mveshjen e gjynaheve. Atentatet me specialist t UDB-s do t mbeteshin t pazbuluara derisa t hapeshin arkivat prkatse. I. Kelmendi (naiv e i sinqert): Vetm n rastet kur nuk mund t kurdisin vrasje me ekzekutues shqiptar, si kan planifikuar n kt rast, ather do t bjn edhe atentate me specialist tyre, q do t mbeteshin t pazbuluara, derisa t hapeshin arkivat prkatse. (Atentatet, f.120) Shtrohet pyetja: libri Atentatet ciln detyr apo mision e ka? Kush prpiqet t lirohet nga krimi dhe kujt bhet prpjekja e kot t'i mvishet krimi i vrasjes s trefisht t 17 janarit 1982? A duhet t'u besojm arkivave apo jo? Pr kend duhet t'u besojm arkivave shtetrore e pr kend duhet t'i besojm vetm arkivit popull? I. Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje, pasi ..., edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman." (Republika, prill 2007) "Salih Kabashi: Nj dit do t hapen dosjet, ku secili do t ket mundsi, si n Slloveni, bie fjala, q t ket qasje n dosjen q ka mundur ta ket mbajtur pr t Shrbimi i Sigurimit t Shtetit, apo ndryshe policia politike komuniste e njohur si UDB. Kur kihet parasysh se dosje t tilla jan bartur n Beograd, a mund t imagjinosh rrmujn q do t shkaktonte kthimi i tyre n Kosov dhe hapja e tyre pr publikun? KELMENDI: Nse Beogradi nuk do t demokratizohet, ather duhet pritur se dosjet do t manipulohen e do t sajohen, varsisht nga nevojat politike ditore, pr ti shrbyer politiks se tyre nacionaliste. E vetmja mundsi pr tju kundrvn spekulimeve hileqare sht trajtimi i tyre nga ekspertt. Zhvillimi i shkencs ka shkuar deri atje, sa t konstatoj saktsisht se kur sht prpiluar nj shkres, gjegjsisht nj dosje. Prandaj dhe duhet t shfaqim rezerva, kur ata do ti servirin. Kurse arkivi m i sakt sht vet populli, pasi secilit individ ai ia di veprimtarin konkrete, q do thot se rrethi ku jam angazhuar un e di se cili kam qen dhe far kam br.... "(Republika, prill 2007) Ja se far dokumenti t sakt ka ruajtur arkivi popull dhe rrethi, pr veprimtarin konkrete t I. Kelmendit. I. Kelmendi: "Sadik ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..."(Letr drguar Sadik Blakajt, 21 janar 1981, botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 407) 61

Jusuf Grvalla (pr Ibrahim Kelmendin): "sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport pr Komitetin e Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Me fjal tjera hapja e arkivave prkatse mund t zbuloj operacionin e vrasjes s Jusufit e Bardhit, por ktyre arkivave nuk duhet t'u besojm nse sjellin t vrtetn pr rolin e Ibrahim Kelmendit n kt operacion. Testimi i opinionit me an t mveshjeve. Mendime t papjekura e naive t I. Kelmendit pr prpunimin e t tjerve. I. Kelmendi: Gjrat nuk thuhen vetm sa pr ti thn, por thuhen pr t arritur qllimin. Nse i thua t gjitha pa metodik e takt, paprshtatshm n hapsir e koh, mund t arrish t kundrtn e asaj q synon. Duhet vlersuar gjendjen e disponimin e atij q dshiron ti flassh. (Atentatet, f.160) Ilustrim konkret i mendimeve m lart jan fjalt m posht: Ibrahim Kelmendi: 'Obligimi im moral sht q t testoj opinionin...' (Gazeta Express, 11 mars 2007). Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman...' (Republika, prill 2007) sht interesant se I. K. ka arritur ta shptoj Jusufin prej atentatit t Hysen Gegs e nuk ka mbrri ta shptoj prej atij t Rezilit. UDBs m pak i interesojn atentatet e pazbuluara, sepse ather mediat do tia mvishnin asaj.

-7 Profesioni i msuesit dhe i pjestarit t shrbimeve sekrete sht pothuajse njsoj t jesh msues ose pjestar i strukturave policore dhe shrbimeve sekrete I. Kelmendi: Do t thot, sht pothuajse njsoj t jesh msues ose pjestar i strukturave policore dhe shrbimeve sekrete. Msuesi u mson fmijve, ta zm kngn pr Titon ose pr Enverin, polici kujdeset t kontrolloj fmijt kur t rriten, nse msuesit nuk i kan edukuar n frym t sistemit prkats. N rastin konkret, t mos u kundrvihen Titos ose Enverit. (Atentatet, f.126) Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet. Kjo m bn t besoj se edhe ata t cilt nuk pata mundsi t'i njihja, i ke paraqitur tamam ashtu si ishin n realitet, t lidhur me UDB-n jugosllave, pr t shkatrruar lvizjen..." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007, www.pashtriku.org) Mehmet Hajrizi: "Saime Isufi: Ka mbaruar Fakultetin e Histori-Filologjis, dega Gjuh e Letrsi Shqipe. Ka punuar si msuese e msimit plotsues n Zvicr dhe 62

sekretare e Lidhjes s Arsimtarve dhe Prindrve Shqiptar "Naim Frashri" n Zvicr..." (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 378)

Banesa e Murat Kryeziut n Nord-West-Ring 30, n Bernhausen ku n dy ort e para t 17 janarit u shikua filmi "Msonjtorja" (Fotografoi Faridin Tafallari) Ktu vlen t theksohet se n mesnat, n dy ort e para t 17 janarit 1982 (nga 00-02), n Bernhausen, n banesn e Murat Kryeziut n Nord-West-Ring 30, 70794 Filderstadt, Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi dhe 15-16 aktivist tjer, n kohn kur operacioni i UDBs ka qen n kulmin e veprimit, kan shikuar filmin "Msonjtorja", ku prshkruhet heroizmi i nj msueseje, Dafins - Roza Anagnosti, dhe atyre q e kan mbajtur gjuhn shqipe t gjall. far tereni tentohet t prgatitet me barazimin e misionit t Dafins me misionin e pjestarve t strukturave t UDB-s.? -8. Nuhi Sylejmani sht njsoj si Riza Salihu I. Kelmendi (modest e naiv) tregon pr mosprvojn e Jusufit ndaj lufts speciale t shrbimeve sekrete. I. Kelmendi: Jusufi ende nuk kishte informata t mjaftueshme sesi bhet lufta speciale e shrbimeve sekrete dhe nuk kishte br as prvoj praktike sesi duhet mbrojtur nga ato.(Atentatet, f.151) I. Kelmendi: E treta, prgojimet nga t apostrofuarit jan shum t ngjashme me shpifjet e Rezilit pr ty. N rastin tim tani ata nuk jan aq brutal sa n rastin tnd, sepse nuk jam intelektual i nivelit tnd. Pr Xhahilin e Qerosin mendoj se jan si Rezili, por aktualisht me role t tjera. Proletari, q mban publikisht pseudonimin e Enver Hoxhs, Shpati, sht nj demagog maniak. Ti mund t dgjosh shpifjet q prhapin ata, por nuk t ka hije q t ndikohesh nga ato. Ne do t duhej ti diskutonim shpifjet e tyre 63

menjher dhe t gjenim metodat praktike, sesi ti prballojm ato dhe si ti izolojm ata. (Atentatet, f.154) I. Kelmendi (modest e naiv) i mban ligjrat Jusufit, pr at se ka i ka hije dhe ka nuk i ka hije Jusufit: Ti mund t dgjosh shpifjet q prhapin ata, por nuk t ka hije q t ndikohesh nga ato. Nga kjo rrjedh se Jusufi, prve ndihms vendimtare q ka dhn n nxjerrjen e Bashkimit vazhdimisht ka diskutua pr gjra nga m t llojllojshmet me I. Kelmendin. Se Jusufi me I. K. ka diskutuar gjra q kan t bjn me Gjermanin veriore ku ka qndrua I. K. Jusufi nuk ka diskutua kurr gjra organizative pr rrethin e Shtutgartit dhe pr asnj rreth tjetr pasi ai nuk ka qen kurr n nj organizat me Ibrahim Kelmendin. Jusufi nuk ka bisedua e br kompromise me I. Kelmendin pr asnj fjal t vetme t tre numrave t fundit t botuar n revistn Bashkimi, pasi Ibrahim Kelmendi nuk e ka pas kapacitetin teorik e intelektual pr t diskutuar vijn politike. Por kjo nuk do t thot se I. Kelmendi (si dhe shum t tjer) mangsit e veta teorike, ideore e intelektuale t mos i kompensojn shumfish me dinakri praktike. I. K. prve Rezilit e Xhahilit (Xhavitit-pagzuesit t Frontit t Kuq) e quan udbash Nuhi Sylejmanin-Nuriun person q ka qen afr Jusufit deri n vdekjen fizike t tij. I. Kelmendi: Prandaj po ndrmerr masa preventive duke organizuar rrjet t dendur t udbashve dhe informatorve t tyre. Shum nga kta jan t kamufluar si msues, si diplomat, si gazetar dhe si kategoria e Rezilit, Xhahilit, Nuriut, gjegjsisht Qerosit. (Atentatet, f.159)

5. Rasti sht mbreti i bots

-1. Nuk thuhet kot se rasti sht mbret i bots -2. Duke m provokuar t humb durimin -3. Vazhdimi i gjendjes deri n festn e 28 Nntorit 1980 -1. Nuk thuhet kot se rasti sht mbret i bots Ibrahim Kelmendi, rastsisht takohet me Jusufin dhe Bardhin n nj parking t nj bashkatdhetari n Munchen. sht tepr udi se si Jusufi n vend q t fluturoj nga gzimi se e sheh shokun m t ngusht, t cilit ia ka treguar gjith historin e gjrat m t imta t Lvizjes s vet, e para t cilt shum her (sa ai ka harruar edhe sa her) sht rrfyer pr raportin e tij me idhujt e vet, n fjalt e para t I. K. i cili pas fjalis, Nuk thuhet kot se rasti sht mbret i bots mendon dhe e pyet Jusufin se mos ia kan msy tek nj bashkatdhetar me emrin Bardhec, Jusufi i prgjigjet: I. Kelmendi: Mirmbrma! Nuk thuhet kot se rasti sht mbret i bots. Ja ku u takuam. A kemi ndonj t re? Mos edhe ju jeni mysafir te Bardheci? Nuk e njoh kt far Bardhecin, tha Jusufi i nevrikosur, paskan t drejt ata q m kan thn se ti po m survejon intensivisht. (Atentatet, f.172) Jusuf Grvalla (pr Ibrahim Kelmendin): "sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen." (Raport pr Komitetin e Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) 64

Ky takim n Munchen, mund t ket qen fare i rastsishm. do kujt i ndodhin rastsi. E pse nuk duhet ti lejohet edhe I. Kelmendit ndonj rastsi. Ne e kemi pa edhe m lart se si sipas I.K , Xhahilit-Xhavitit, informatorit t UDB-s i ka rastis t angazhohet n Frontin e Kuq dhe jo vetm kaq por edhe i ka rastis tia ngjet pikrisht ai organizats s Ibrahim Kelmendit emrin tepr bombastik dhe tepr provokativ Fronti i Kuq, dhe I. Kelmendit i ka rastis t mos e ndryshoj kt emr provokativ e t distancohet nga ai gjer m 5 shkurt 2007. Ibrahim Kelmendi rastsisht ndodhet n Esslingen kur Hysen Gega e Sadik Blakaj nisen pr n Kosov m 19 dhjetor 1980. -2. Duke m provokuar t humb durimin I. Kelmendi (naiv e i sinqert) i jep kshilla dhe ia trheq vrejtjen Jusufit. I. Kelmendi: Miranin e hidhroi kjo sjellje dhe ky fajsim q i bri Jusufi: E ke gabim dhe nuk po t ka aspak hije t sillesh kshtu prudshm, duke m provokuar t humb durimin. (Atentatet, f.172) Jusufi ia ndrpren ndihmn Ibrahim Kelmendit. I. Kelmendi: Pas dy ditsh Jusufi i shkroi letr Miranit ku i komunikonte ndrprerjen e bashkpunimit. Ndr arsyet kryesore prmendte survejimin dhe aventurat e prpjekjes pr blerje t armve. (Atentatet, f.174) Jusufi ia ndrpren ndihmn dhe nuk ka kontakte me Ibrahim Kelmendin nga maji gjer n fund t nntorit 1980. I. K. edhe pse i provokuar nga sjellja e prudshme e Jusufit deri n kufirin e humbjes s durimit i shkruan atij se sht i interesuar pr rivendosjen e bashkpunimit. I. Kelmendi: Mirani i shkroi srish duke ia rikujtuar se ai ishte i interesuar t rivendosej bashkpunimi. Prap nuk mori prgjigje.(Atentatet, f.174) sht udi e madhe se pse nuk ju ka prgjigj Jusufi kur ai ve e ka pa se I. Kelmendi sht afr humbjes s durimit, se durimi i tij nuk sht i pakufi. -3. Vazhdimi i gjendjes deri n festn e 28 Nntorit 1980 I. Kelmendi: Kjo gjendje vazhdoi derisa Jusufi e Mirani u takuan n festn e 28 Nntorit, n Nrnberg. N manifestim Jusufi bri nj diskutim, jo fjalim, por shum prmbajtsor. Q t dy kishin presion nga Vasili e Maksi pr t rivendosur bashkpunimin. Ata me t dy mbanin lidhje dhe iu bnin prher lutje q t pajtoheshin e t bashkvepronin. (Atentatet, f.174-175) Kta rreshta dshmojn se Jusufi, prej fundit t majit 1980 gjer kah fundi i nntorit 1980 nuk ka asnj lidhje me I. Kelmendin. Gjat ksaj periudhe kemi fakte t publikuara se I. Kelmendi i drgon nj letr Jusufit, n t ciln Jusufi prgjigjet. Ky kmbim letrash sht i muajit tetor 1980. Disa fjal nga kjo letr: Jusuf Grvalla: "Po ashtu, prkundrazi, i nderuar shok Ibrahim! Kshtu duket titulli-pasthirrm i letrs sime, q i prgjigjet besnikrisht tndes. Edhe sa e sa gjra t tjera t uditshme do t kishim, sikur un ti prgjigjesha pik pr pik gjith prmbajtjes s letrs sate. Ndoshta para teje me edhe sdo t kish pasur gj t keqe, por t na uditej bota pr rasat npr t cilat ditka t lakohet mendimi i sotm i revolucionarit shqiptar. Megjithat, pr mua q m drejtohet ai titull dhe ajo letr, ka fare pak paqartsi, sepse ne u takuam dhe u njohm dhe sht pun e kot dhe ndoshta absurde ta injorojm kt njohje. E mora me mend (e spikat edhe n letrn tnde) mundime ke pasur t m shkruash n nivelin tim, sikur. thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr mua afrim, 65

respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.)" (Letr I. Kelmendit, nntor 1980; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283) Deri m sot, me aq sa dihet, kjo letr e Jusufit e muajit tetor 1980 sht letra e parafundit q Jusufi ia drgon I. Kelmendit. Letra tjetr e radhs, sht ajo e fundit, e dits s premte, m 15 janar 1982. Si shihet, n vitin historik 1981, t Pranvers 81, Jusufi nuk kmben asnj letr t vetme me I. Kelmendin. Fjalt e dshmit m interesante t ksaj kohe, (pra t vitit 1981) i kemi t shkruara n letrat q Jusufi ia drgon shokut t Lvizjes s vet, Sabri Novosells.

6. Lajmtari i liris
-1. N kt gjendje -2. Porosia e Jusufit pr Hysen Gegn -3. Ilegale e botuar n Zvicr -4. E pa definuar dhe e paidentifikuar -1. N kt gjendje Jusufi n nj gjendje afekti e izolimi prej I. Kelmendit, n nj gjendje q nuk i ka aspak hije t sillet kshtu prudshm nis botimin e revists Lajmtari i liris. I. Kelmendi: N kt gjendje Jusufi nisi botimin e revists Lajmtari i liris. (Atentatet, f.174) Ja si mundohet ta prezantoi I. Kelmendi prishjen e Jusufit me te. I. Kelmendi: "Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Ka qen plani i UDB-s t krcnohet Jusufi deri n heshtje e vetizolim. Ka qen dshira e figurs frontale t Frontit t Kuq q Jusufi t mbyllet n lkurn e vet. Pikrisht n kto momente ai shkruan ndr artikujt m t fuqishm e m t mir kundr pushtetit t UDB-s dhe mashave t saj. -2. Porosia e Jusufit pr Hysen Gegn Jusufi krkon nga Hysen Gega q t mos i tregoj I. Kelmendit se ai (J.G.) e boton Lajmtarin e liris I. Kelmendi: Jusufi e kishte porositur Vasilin q t bnte shprndarjen e Lajmtarit t liris, por t mos i tregonte Miranit (Ibrahim Kelmendit-shn. Xh. D.) se kush po e botonte. (Atentatet, f.175) Lajmtari i liris ka qen dhe ka mbetur revist personale e Jusufit. N kt revist, prve nj shkrimi t Hasan Ukhaxhajt dhe nj apo dy shkrimeve tjera t LNKVSHJ, me prjashtim t artikujve me nnshkrime t vrteta t autorve nga Shqipria, t gjith artikujt (me pseudonime t shpikura apo t pannshkruar) jan t Jusufit. Me kt 66

revist nuk ka pas t bj n asnj mnyr t vetme as Ibrahim Kelmendi dhe askush tjetr. -3. Ilegale e botuar n Zvicr sht pr t'u uditur se pse Ethem eku i cili ka shkruar n shum pika mir e sakt pr Jusufin, t bj nj gabim kaq trashanik kur shkruan rreshtin si m posht: Ethem eku: "Lajmtari i liris, nr. 3 1980, ilegale e botuar n Zvicr." (Mendimi politik i lvizjes ilegale n Kosov, 1945-1981, Prishtin 2003, f. 207) Jusuf Grvalla: "M ke pyetur si qndrojm me shtjen financiare, lidhur me nxjerrjen e gazets. Numri i par (i Lajmtarit t liris, gusht 1980-shn. i Xh. D.), i cili sht radhitur e shtypur krejtsisht n nj shtypshkronj, e q sht e natyrshme q ka dal teknikisht m s miri, ka kushtuar 2540 mark. Ky ishte nj mim shum i lart sa t mund ta prballoja, madje edhe me pjesmarrjen modeste t disa njerzve q u treguan t gatshm t ndihmojn (pa e ditur pr ka sht fjala). Prandaj, bashk me vllaun vendosm ta marrim me kredi nj makin shkrimi t prshtatshme (sht kjo, me t ciln po ta shkruaj letrn dhe me t ciln jan radhitur dy numrat e fundit t Lajmtarit t liris). Makina kushtonte relativisht pak (5080 mark) dhe, me disa funksione elektronike q kryente, jepte mundsi t nxirrej disi revista, sado q mua m ngarkonte shum, sepse, pos q i shkruaja t gjith artikujt, m duhej edhe ti radhitja e ti prgatisja teknikisht t gjitha faqet. Por, shpenzimet q mbeteshin pr tiu paguar shtypshkronjs n procesin e mtejshm t shtypjes e t shumzimit t revists, ishin shum t vogla, vetm 600 mark." (Letr Sabri Novosells, m 13 maj 1981. Marr nga Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 264). Jusuf Grvalla: "Deri m tash, dy numrat e revists i kam paguar me t hollat e mia, sikurse edhe makinn e shtypit, gjithsejt mbi 9.000 DM, kurse kontribute nga shokt kam marr gjithsejt 1.300 DM.) Pr kt arsye, numri i par (pr kt vit) m ka ndenjur qe m se dy jav i gatshm, sepse nuk kisha t holla ta drgoja n shtyp." (Letr Nuhi Sylejmanit, janar 1981; Nuhi Sylejmani, Vrasje e trefisht, Prishtin 2010, faqe 30) Se kjo gnjeshtr skandaloze e Ethem ekut n faljen e vjedhjen e puns s Jusuf Grvalls, se gjoja 'Lajmtari i liris' ka dal n Zvicr, nuk sht e rastit tregon 'zbulimi' i tij ku n faqe 233 t t njjtit libr thot: Ethem eku: "E ksaj natyre sht edhe prmbledhja e kritikave me mbititull Perditio tua, Israel ex te, e cila botohet tek Liria e m pastaj u botua edhe n Zrin e Kosovs. Liria, tetor 1980, nr. 1, faqe 1-3, 13-14." (Mendimi politik i lvizjes ilegale n Kosov 1945-1981, f. 233) Perditio tua, Israel ex te, sht kryeartikulli i numrit t par t Lajmtarit t liris, t Jusuf Grvalls, i botuar n Shtutgart t Gjermanis, n gusht 1980. Ky artikull nuk sht ribotuar kurr as n revistn Liria e as n Zrin e Kosovs. -4. E pa definuar dhe e paidentifikuar I. Kelmendi: Megjithat kishte vendosur ta nxirrte revistn Lajmtari i liris, e cila ishte e padefinuar dhe e paidentifikuar. Nuk kishte t evidentuar botuesin, qoft ai subjekt, qoft ndonj individ. (Atentatet, f.185) Vrejtje shum interesante. Ky fakt mund ti ket mrzitur m s shumti agjentt e UDB-s, si n Kosov ashtu edhe n Gjermani, por jo edhe lexuesit e Lajmtarit. Ky fakt jo q nuk i ka mrzit por edhe i ka knaq disa q jan munduar t thon se kan hise n revistn personale t Jusufit apo q jan munduar ta plasojn botimin e saj n 67

Zvicr dhe t vjedhin artikuj t Lajmtarit. Jusufi ia jep bakshish I. Kelmendit gjysmn e puns s tij n Lajmtarin e liris. Nuk thuhet kot se kur ta ngrnsh puln e huaj lidhe tnden pr kmb t magjes apo t shporetit. I. Kelmendi:(fjal t atribuara Jusufit) Nxorm dy numra t Lajmtarit t liris, t cilt jan shprndar e mirpritur. (Atentatet, f.190) Edhe nj her na shfaqet harresa e famshme e Jusufit. M hert kemi pa se Jusufi e porosit Hysen Gegn dhe shok tjer n Shtutgart q t mos i tregojn I. Kelmendit se ai qndron pas Lajmtarit t liris. I. Kelmendi: Jusufi e kishte porositur Vasilin q t bnte shprndarjen e Lajmtarit t liris, por t mos i tregonte Miranit se kush po e botonte. (Atentatet, f. 175) Jusuf Grvalla: "Me I. (Ibrahim Kelmendin-shn i Xh. D.) dhe H. (Hysen Gegn-shn i Xh. D.) kemi pasur nj marrveshje konkrete, q un t shkruaj pr Bashkimin, ti prpunoj (do me thn jo redaktoj por ndryshoj e rishkruaj pr 90 pr qind-shn i Xh. D.) materialet e shkruara prej t tjersh dhe ta shtyp gjith materialin n makinn time t shkrimit. Un i jam prmbajtur marrveshjes, ata jo." (Letr Nuhi Sylejmanit kah fundi i janarit 1981; Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 30) Ibrahim Kelmendi: "Tani, nse keni tubuar prpara, do t ishte e mira s mirs, por nse jo, ather bje kt me urgjenc, pse "Bashkimi" do t dal m rregullisht se prpara. Po ashtu, deri sa t del edhe "Lajmtari i liris", jemi dakorduar q ta ndihmojm n financim dhe shprndarje." (Letr Faridin Tafallarit, 21 janar 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 408-409) Marrveshja t ciln e prmend Jusufi m posht me Ibrahim Kelmendin dhe Hysen Gegn duhet t jet e muajit nntor 1980, sepse Jusufi e fillon angazhimin n gazetn Bashkimi pa ndonj kusht, n shkurt, prill e maj 1980, n kohn kur Lajmtari i liris nuk ka ekzistua, dhe fillon me botimin e Lajmtarit e liris pa marrveshje me Ibrahim Kelmendin. Burgosja e Hysen Gegs i prish t gjitha planet n kt drejtim. Fati i Hysenit e vulos fatin e "Frontit t Kuq".

7. Gazeta "Bashkimi" dhe Fronti i Kuq

-1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi -2. Shkak qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim -3. Madje n gjendje t keqe -4. M'u afrua e m ofroi bashkpunim -5. Kishte vendosur t mos kontribuonte -6. Deri n sqarim dhe rikthim t marrdhnieve t mparshme -7. Artikulli "Bashkimi bn fuqin" i Jusuf Grvalls -8. Me gjas ky do t jet numri i fundit i Bashkimit -9. Nga ky numr gazeta jon do t dal rregullisht -10. Me gjas t lazdrova kur ta lavdrova -11. Bakshishi pr Jusufin -1. Shkas qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi Ibrahim Kelmendi: M von vendosm pr organizim legal, me bashkatdhetar t tjer, duke anashkaluar Xhavitin, meq pr te krijova prshtypje se ishte informator i UDB-s, i urdhruar pr tu antarsuar n PKGj/M-L, q t informonte pr veprimtarin e ksaj partie komuniste sigurimet e fshehta jugosllave dhe gjermane. 68

Kurse pr Proletarin formova prshtypjen se ishte nj dogmat primitiv.(Atentatet, f.40 Xhahili (Xhaviti), informatori i UDB-s propozon emrtimin "Fronti i Kuq" I. Kelmendi:" Xhahili propozoi ta emrtonim Fronti i Kuq, duke arsyetuar se duhet t ndjekim shembullin e organizatave lirimtare Brigada Rosa, Rote Army Fraktion, etj. Proletari propozonte ta quanim Partia Komuniste e Kosovs /Marksiste-Leniniste, duke arsyetuar se vetm komunistt mund t bjn revolucion t vrtet proletar. ...Me kt demagogji t Proletarit, ata doln fitues, sado q edhe un avullnetshm u dakordova me propozimin e tyre. Edhe tani mendoj se emri q kemi miratuar sht tepr bombastik e provokues. (Atentatet , f.41-42) I. Kelmendi: Jusufi: Me gjas sigurimi famkeq jugosllav, q ende po e quajm UDB, na kishte rn n gjurm t organizimit ton ilegal. Shkas pr t qe ardhja fsheht e gazets Bashkimi, shprndarja gjithashtu e fsheht dhe ideja q na lindi se mund e duhet t organizohemi pr tu liruar nga pushtuesi. (Atentatet, f.53) Shum fakt interesant e vrejtje interesante. Ideja pr tu organizuar n luft pr lirim e kundr UDB-s, Jusufit i paska ardh nga organizata e bashkthemeluar dhe trsisht e pagzuar prej Xhahilit. Se pa i ra n dor Jusufit gazeta Bashkimi si organ i organizats me emrin tepr provokues Fronti i Kuq t caktuar nga informatori i UDBs Xhahili, Jusufit i paska mungua ideja se mund dhe duhet t organizohet pr tu liruar nga pushtuesi, d.m.th. nga UDB-a. -2. Shkas qe angazhimi i fsheht i shokut Bashkim Jusuf Grvalla: "E diel, 30 dhjetor, 1979 ora 00.45 Ludwigsburg Pardje dy jav, m 14 dhjetor, natn von e braktisa Prishtinn dhe Kosovn. Aty nga ora 16, erdhn n "Rilindje" Suzana me Kadri Rexhn dhe m prun lajme t hidhura. At dit hert n mngjes, e paskshin burgosur Hysenin; i kishin gjetur materiale t shtypura t Lvizjes. Dina, i cili e kishte sjell lajmin pr Hysenin, i gjen puntort e SPB-s duke ma bastisur banesn. ... Shoku i Lvizjes, Bashkim Prishtina (Sabri Novosella-shn. i Xh. D.), qe i mendimit se sht shum m mir t arratisem, se sa t bie n burg: edhe dnimi do t kish qen i rnd, edhe do t rrezikohej eventualisht organizata." (Pjes nga ditari i Jusufit, i shprndar npr shok nga familja e Jusufit-shn i Xh. D.) -3. Madje n gjendje t keqe I. Kelmendi: Pr mua kjo gazet, e shprndar n prmasa si asnjher tjetr deri tani, ka qen motiv i fuqishm q t angazhohem konkretisht dhe t mos rri n pritje, si sht br shprehi e shumics se intelektualve. (Atentatet, f.58) Sa i prket prshtypjes q Jusufi ka pr numrin e par t Bashkimit, t vers 1979, me 73% t prmbajtjes t huazuar nga Enver Hoxha apo t dalur nga censura e tij, Jusufi shprehet kshtu: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin." (Raport pr Sabri Novoselln, 31 korrik 1981) 69

Jusuf Grvalla: "N fillim t qndrimit tim ktu, m ofroi bashkpunim me gazetn Bashkimi, organ i Frontit te Kuq Popullor, njri nga bashkpuntort e saj. Meq gazeta edhe m par shkonte n popull, madje n nj gjendje t keqe, un e pash t udhs dhe t lejueshme dhe bashkpunova me t n disa numra (t cilt po ti drgoj menjher te artikujt e shkruar prej meje po e v nga nj shenj)." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981) Mos me pas qen gazeta Bashkimi e Frontit t Kuq i emrtuar me emrin tepr bombastik e provokativ, nga UDB-a, ka qen tepr rrezik q Jusufit ti mungoj motivi pr tu angazhuar n organizatn Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi apo ta harroj grabitjen e toks s babs e gjyshit t vet nga kolont serbo-malazez. -4. M'u afrua e m ofroi bashkpunim sht me rndsi t shohim se si ka ndihmuar Jusufi n prgatitjen pr botim t Bashkimit? Ibrahim Kelmendi, n vern e vitit 1979 e ka botuar numrin e par t Bashkimit, si organ i Frontit t Kuq, me rreth 73 pr qind t fjalve t huazuara nga Enver Hoxha drejtprdrejt apo n mnyr indirekte, t botuara pasi e kan kaluar censurn e pens s tij, dhe me 27 pr qind fjal 'origjinale' t Frontit t Kuq. Pas daljes s Jusufit, I. Kelmendi e krkon Jusufin prmes Bardhit, i afrohet dhe i ofron bashkpunim me gazetn 'Bashkimi'. Pr kt far afrimi e ofrimi i shkruan Jusufi Sabri Novosells n letrn e tij t par m 14 prill 1981. Jusuf Grvalla: "N fillim t qndrimit tim ktu, m ofroi bashkpunim me gazetn Bashkimi, organ i Frontit te Kuq Popullor, njri nga bashkpuntort e saj. Meq gazeta edhe m par shkonte n popull, madje n nj gjendje t keqe, un e pash t udhs dhe t lejueshme dhe bashkpunova me t n disa numra (t cilt po ti drgoj menjher te artikujt e shkruar prej meje po e v nga nj shenj)." (Letr S. Novosells, 14 prill 1981) I. Kelmendi para planifikimit t ndonj numri i ka marr disa shkrime t veta, i ka fut n antn e krahut dhe ia ka sjell Jusufit n Ludwigsburg. Jusufi i ka marr shkrimet e tij (se far gjendje ideore e strukture mendimesh mund t ken pasur, mund ta marrim me mend nga libri Atentatet prkundr redaktimit nga Adem Gashi dhe leximit n dorshkrim prej Mustaf Xhemailit, Bedri Islamit e Shaban Sinanit), i ka ndryshua deri mbi 80-90 % sa q prej shkrimeve origjinale nuk ka mbetur asgj prve ideve e koncepteve fillestare pr shkrimet e tilla. Prve ksaj pune 'redaktuese' t rishkrimit e prpunimit t artikujve t I. Kelmendit duke i ndryshuar pr 80-90 %, Jusufi i ka shkruar kryeartikujt dhe artikuj tjer vendimtar q ia kan dhn formn Bashkimit. Kt pun ai e ka br vetm n Ludwigsburg, apo pr numrin e fundit n dhjetor 1980 n Untergruppenbach. N kt pun I. Kelmendi nuk ka mund t'i ndihmoj. Jusufi nuk i ka diskutua formulimet e veta me shkrim me I. Kelmendin. Ai i ka br t gjitha t gatshme dhe I. Kelmendi i ka pranuar. Ndonj artikull, si artikullin pr Renegatin (t botuar n Lajmtarin e liris n gusht 1980) I. Kelmendi nuk ka dasht ta ket n Bashkimin, dhe Jusufi nuk ia ka imponuar asnj shkrim, por gjithashtu shkrimeve t tij, qoft si "redaktime", prpunime d.m.th. ndryshime 80-90 %-she qoft t vetave q nga fillimi, nuk ka lejuar t'u ndryshohet asnj germ. Kjo sht pra forma me t ciln Jusufi ka "bashkpunuar" n botimin e Bashkimit. Nga shkurti deri n prill 1980, Jusufi e prgatit pr shtyp numrin 2 e 3 t gazets Bashkimi si organ i Frontit t Kuq. N mesin e majit Jusufi autorizohet ta shkruaj "Programin dhe Statutin e Fronit t Kuq Popullor". 70

Nga mesi i majit deri m 28 nntor 1980 Jusufi nuk ka kurrfar bashkpunimi me Ibrahim Kelmendin. Nga fillimi deri n mesin e dhjetorit 1980 Jusufi e prgatit numrin e fundit t gazets Bashkimi. I. Kelmendi: Gjat fests Jusufi e Mirani u pajtuan dhe u morn vesh q t botonin numrin tjetr t Bashkimit. Gjat dhjetorit e prgatitn bashkrisht dhe e dorzuan n shtyp, duke i vn n ballin njoftimin: Viti i 3t i botimit, nr. 1, janar 1981 (Atentatet, f.175) -5. Kishte vendosur t mos kontribuonte Jusufi vendos t mos kontribuoj n nxjerrjen e gazets Bashkimi pr shkak t mungess s lidhjeve me shokt e Lvizjes s vet n Kosov. I. Kelmendi: Kshtu kishte vepruar ai pr shkak t shkputjes se do lidhjeje me organizatn n t ciln ishte antarsuar n Kosov dhe pr shkak se kishte vendosur t mos kontribuonte pr n nxjerrjen e gazets Bashkimi. (Atentatet, f.185) Jusufi nuk i ka marr leje askujt kur ka vendosur me e ndihmua gazetn Bashkimi dhe Ibrahim Kelmendin kur ky ia ka krkua ndihmn, iu ka afrua dhe i ka ofrua bashkpunim me gazetn Bashkimi. Edhe kur ka ardhur koha, kur Jusufi, vjen n prfundim se Ibrahim Kelmendi nuk e meriton ndihmn e tij, dhe nn dyshimin e bazuar se n qendr t Frontit t Kuq qndron UDB-a, e ka ndrpre n mnyr t njanshme ndihmn pr Bashkimin, q ka rezultuar n mosdaljen e Bashkimit. Shkaku vendimtar q ka ndikuar n at q Jusufi ta kuptoj se ka fshihet pas Frontit t Kuq, dhe kush mund t jet I. Kelmendi, sht dorzimi i Hysen Gegs n duart e UDB-s, prmes agjentit Sadik Blakaj. Jusuf Grvalla: "Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. Kshilla pr ndrprerjen e marrdhnieve me t kam pasur edhe nga ana e diplomatve shqiptar n Vjen..(Letr Sabri Novosells m 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -6. Deri n sqarim dhe rikthim t marrdhnieve t mparshme I. Kelmendi nuk prpiqet ta nxjerr Bashkimin derisa t sqarohet me Jusufin. I. Kelmendi: Edhe Mirani nuk ishte prpjekur ta nxirrte Bashkimin, derisa t sqarohej me Jusufin dhe ti rikthenin marrdhniet e mparme. (Atentatet, f.185) T shohim se si sht 'sqaruar' I. Kelmendi me Jusufin dhe se i ka 'rikthyer' marrdhniet e mparshme nn ndikimin e demonstratave t vitit 1981 t cilat e uan n kmb gjith kombin shqiptar dhe opinionin botror. Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S paku pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi-vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit(19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, 71

Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Shtrohet pyetja: N ciln dat, n cilin vend dhe n ciln mnyr u sqarua Jusufi me I. Kelmendin dhe i riktheu marrdhniet e mparme? Jusufi pas ktij vlersimi pr Frontin e Kuq Popullor, pas dorzimit t Hysen Gegs n duart e UDB-s, u sqarua prfundimisht n kt pik dhe me Ibrahim Kelmendin nuk i riktheu marrdhniet e veta t mparshme me te as pr s gjalli e as pr s vdekuri. -7. Artikulli "Bashkimi bn fuqin" i Jusuf Grvalls Q n fillim e potencoj se ata q duan ta ken nj pasqyr t qart rreth artikullit t Jusuf Grvalls "Bashkimi bn fuqin" t botuar n numrin e fundit t gazets "Bashkimi" organ i Frontit t Kuq Popullor dhe tentimit pr vjedhje t ktij artikulli programatik nga ana e Ibrahim Kelmendit, pr ta kuptuar t vrtetn mund ta lexojn kt artikull dhe krahasojn me "Programin e Frontit t Kuq - t bazuar n librin Atentatet" q gjenden n faqen www.pashtriku.org. Jusufi e lavdron I. Kelmendin pr kryeartikullin e numrit t fundit t gazets Bashkimi me titull Bashkimi bn fuqin i cili sht i shkruar n nivel t shklqyeshm. I. Kelmendi: Miran, kryeartikullin e ktij Bashkimi e kishe shkruar n nivel t shklqyeshm. M ka plqyer jasht mase, kishte nisur bisedn e puns Jusufi. Nuk e kisha t vshtir ta redaktoja si herave t tjera. Po ma bn qejfin? pyeti tjetri (I. Kelmendi-shn yn). (Atentatet, f.185) Jusuf Grvalla: "Pas ksaj, kam vendosur t mos bashkpunoj m me t dhe kam vendosur ta nxjerr "Lajmtarin e liris". Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t "Bashkimit". Ndrsa ishim duke punuar n kt numr (q Mrgimi e ka veuar si m t mirin), ai n ndrkoh e kishte lejuar Hysen Gegn t shkonte pr kryerjen e nj aksioni n Kosov." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusufi jo vetm q bn biseda pune por bn edhe mbledhje vjetore me Ibrahim Kelmendin, ku bhet analiza e punve t vitit 1980 dhe planifikohet aktiviteti pr vitin 1981. I. Kelmendi: Qenke i disponuar pr t folur pr gjera q i kemi diskutuar prciptazi dikur, por q un m me ndja nuk do ti kisha diskutuar tani! ndrhyri Jusufi, pa pritur prfundimin e Miranit. Nuk sht se jam i disponuar, por sht fundi i vitit dhe ne, n njfar mnyre, duhet t bjm nj si bilanc dhe duhet t mendojm se si duhet t punojm vitin e ardhshm. Ather po t dgjoj, ndoshta ma mbush mendjen, se t tilla gjra u diskutuakan n kuadr t bilancit vjetor. Mund q pastaj do t inspirohem edhe un t shfaq mendimet. Ta zm, ti lavdrove kryeartikullin q kemi shkruar pr Bashkimin.(Atentatet, f.187) J.G.: Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t "Bashkimit" I. Kelmendi e prsrit bakshishin e vet dhe tregon se Jusufi e lavdron kryeartikullin q kemi shkruar pr Bashkimin. Ibrahim Kelmendi, si njeri tepr modest dhe i sinqert mendon se prkundr t gjitha varianteve q i ka shkrua gjat prpunimit t kryeartikullit Bashkimi bn fuqin, prkundr asaj q Jusufi e quan t shklqyeshm, mendim q ia ka br qejfin I. K.-s, n stilin e modestit t madh deklaron se n kt kryeartikull (t shklqyeshm) nuk 72

kemi pothuajse asgj origjinale, e t prshtatur pr rrethanat tona konkrete. ka do t thot se ky kryeartikull i I. K. q pr 50% i epet bakshish Jusufit qenka i shklqyeshm pikrisht pr at se n te nuk ka asgj origjinale apo t prshtatur pr rrethanat konkrete t Kosovs. I. Kelmendi: Sikur ti kisha sjell t gjitha variantet q kam shkruar gjat prpunimit t kryeartikullit t ktij Bashkimi do ti kishe konstatuar dilemat dhe vshtirsit q kisha pr kto shtje. Sa i prket mnyrs se organizimit ton, n kt kryeartikull nuk kemi pothuajse asgj origjinale, t prshtatur pr rrethanat tona konkrete, por duket se sht vetm nj si kopjim i mnyrs s organizimit n Republikn e Shqipris gjat Lufts se Dyt Botrore. (Atentatet, f. 188) Jusuf Grvalla: "Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t 'Bashkimit'" (31 korrik 1981) -8. Me gjas ky do t jet numri i fundit i Bashkimit I. Kelmendi i tregon Jusufit se numri i Bashkimit, janar 1981, me gjas do t jet i fundit n pritje t bashkimit t organizimeve tona apo t organizatave tona I. Kelmendi: Kan shkuar aq larg, sa disa bashkatdhetar q jan t lidhur ngusht me botimin e Bashkimit, kan propozuar q t ndalet botimi i tij, derisa t merremi vesh pr nj gazet t vetme. Prandaj, me gjas, ky do jet numri i fundit q botuam, pr t pritur bashkimin e organizimeve tona dhe botimin e nj gazet t vetme, q t mos krijohen kto huti. (Atentatet, f.194) Citati i msiprm i Ibrahim Kelmendit tregon faktin themelor se ai nuk ka pasur as ndikimin m t vogl n prgatitjen e numrit t fundit t Bashkimit n mesin e dhjetorit 1980. Ibrahim Kelmendi: "Pra, ndihmat tuaja, detyrimet tuaja t'i kuptoni si duhet, pse edhe nga ana materiale kushtzohen shum sukseset. Ne mendojm se ju andej do t keni grumbulluar rregullisht dhe jeni duke i br t gatshme pr nevojat dhe krkesat. Tani, nse keni tubuar prpara, do t ishte e mira s mirs, por nse jo, ather bje kt me urgjenc, pse "Bashkimi" do t dal m rregullisht se prpara." (Letr Faridin Tafallarit, 21 janar 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 408) Ja se ka shkruan trsisht Jusufi pr Bashkimin, pr planet e ardhshme e gjasat e ksaj gazete n faqet e Bashkimit: Jusuf Grvalla: "Bashkimi"- gazet e popullit "Organizata jon masive, Fronti i Kuq Popullor, dhe organi i saj " Bashkimi" kan marr prsipr detyrn e vshtir po t ndershme e t domosdoshme: grumbullimin dhe prgatitjen e forcave tona patriotike e revolucionare pr luftn nacionallirimtare dhe bashkimin e tokave dhe t popullit shqiptar t viseve t robruara me Atdheun e prbashkt, Shqiprin socialiste." (Gazeta Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1 janar 1981, faqe 1, shtylla 1) Kto fjal t Jusufit tregojn se nuk ka ekzistua as ideja m e vogl pr ndrprerjen e Bashkimit, pr asnjfar arsye, as pr hatr t Lajmtarit t liris e as pr hatr t revists Liria, organit t komunistve q i kan kuptua problemet n tr kompleksitetin e tyre. Jusuf Grvalla: "Dhe puns nuk do tia ndajm deri n fitoren e plot. Prandaj edhe ju mblidhni forcat, mos u bni "amin" burgosjeve, ndjekjeve, friksimeve e shantazheve. Kjo le t jet prgjigja e popullit pr terrorin e armikut. Ne, po na e dhat 73

t drejtn dhe mundsin, jemi t gatshm t vdesim n ball t radhve tuaja." (Gazeta Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1 janar 1981, faqe 1, shtylla 1) Citati nga shkrimi i Jusufit nuk jep shenjn m t vogl pr ndonj kriz a dobsi n revistn Bashkimi. Prkundrazi fjalt Dhe puns nuk do tia ndajm deri n fitoren e plot flasin pr vazhdimin e lufts n emr t Bashkimit dhe jo t ndrprerjes. Jusuf Grvalla: "Nj nga detyrat e ngutshme t patriotve dhe t revolucionarve shqiptar n kushtet aktuale, sht q tu bashkangjiten radhve tona t organizuara, Frontit t Kuq Popullor dhe organizatave e grupeve t tjera revolucionare." (Gazeta Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1 janar 1981, faqe 1, shtylla 3) Fjalt e msiprme tregojn edhe njher qart pr planet e Jusufit pr vazhdimin e Bashkimit. -9. Nga ky numr gazeta jon do t dal rregullisht Daljen e rregullt t Bashkimit do ta mundsoj Fronti i Kuq Popullor. Jusuf Grvalla: Korrespondenti popullor N kushtet e sotme, para do gjje, neve na duhet nj gazet. Pa at, si ka thn n kohn e vet Lenini, sht i pamundur zhvillimi sistematik i nj propagande dhe agjitacioni parimor dhe t gjithanshm. Gazeta jon, "Bashkimi", e cila do t zvendsoj agjitacionin e shkputur q bhet me trakte e organe grupesh lokale, tash e tutje do t dal rregullisht. Daljen e rregullt t "Bashkimit" (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), do ta mundsoj Fronti i Kuq Popullor, i cili po prpiqet me t gjitha forcat pr konsolidimin e radhve t veta." (Gazeta Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1 janar 1981, faqe 3) Jusuf Grvalla: "Njoftim Lexuesit e ndershm t "Bashkimit" i njoftojm se, duke filluar nga ky numr, gazeta jon do t dal rregullisht, pr ndryshim nga praktika jon e deritashme q "Bashkimin" ta nxjerrim vetm koh pas kohe. Kjo gj sht br n saje t konsolidimit t dukshm t forcave t Frontit t Kuq Popullor dhe t forcave krijuese t mbledhura rreth ksaj organizate. I ftojm gjith ata lexues, q mund t kontribuojn n krijimin e ksaj gazete t popullit, t paraqiten me artikujt e tyre, pasi ta ken gjetur mnyrn, sipas kshillave q dalin nga disa artikuj t botuar n kt numr. Po kshtu shpresojm se n t ardhmen do t jemi edhe m efektin n shprndarjen dhe propagandimin n popull t gazets Bashkimi. (Gazeta Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1 janar 1981, faqe 8) Citati nga artikulli Korrespondenti popullor, dhe lajmrimi me titullin Njoftim tregojn aq qart pr planin e vazhdimit t Bashkimit n mnyr edhe m t rregullt sa nuk ka si thuhet m mir. Tani shtrohet pyetja e pashmangshme se pse Jusufi vendosi ta ndrpres punn e vet pr nxjerrjen e Bashkimit, prkundr ktyre paralajmrimeve dhe t'i ndrpres t gjitha marrdhniet me Ibrahim Kelmendin, pas botimit t ktij numri kah fundi i dhjetorit 1980? sht interesant se deri m tani, n vend t Jusufit jan munduar t prgjigjen t tjert, disa me qllime t mira e disa me qllime djallzore, por q rezultati i tyre, cilido qoft t ket qen qllimi apo piknisja, sht se nuk e kan thn t vrtetn. Ibrahim Kelmendi thot se ai me 'shokt' e vet t Frontit ka vendos ta ndrpres Bashkimin, n 'pritje t bashkimit t organizimeve tona'. 74

T tjer thon se kjo pun sht br bashkrisht n mes Jusufit e I. Kelmendit, q t mos dalin shum gazeta, e disa n kto spekulime e arrijn kulmin duke thn se Jusufi e ka ndrpre Bashkimin pr hatr t revists Liria, dhe nuk ka dasht ta ndihmoj m shum Frontin e Kuq pr hatr t nj Fronti shum t madh, t Popullit q do t formohej nga komunistt e kuq m von e q do ta zvendsonte Frontin e Kuq. sht koha q n vend t spekulimeve e rrenave t pa fijen e kryps t'ua qesim prpara fjalt e shkruara nga dora e Jusufit. Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S paku pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendivrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. Kshilla pr ndrprerjen e marrdhnieve me t kam pasur edhe nga ana e diplomatve shqiptar n Vjen. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Kt letr Jusufi e shkruan vetm e vetm pasi dyshon se I. Kelmendi ka lidhje t mira dhe mund t jet shok i mir i Sadik Blakajt. Se Fronti i Kuq sht krijes e UDB-s Jusufi dyshon pasi I. Kelmendi e drgon Hysen Gegn n dorn e UDB-s prmes Sadik Blakajt. Kjo sht e vrteta e shkakut t ndrprerjes s Bashkimit. Kjo letr dshmon edhe nj t vrtet tjetr duke na treguar se a thua mos sht prpjekur Jusufi q ta bashkoj organizimin e vet, apo konkretisht Lvizjen e vet Nacionallirimtare me nj Front n qendr t t cilit gjendet UDB-a. A do t kishte m vdekje pr Jusufin dhe pr historin e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi sikur Jusufi ta kishte bashkuar Lvizjen e vet, edhe pasi ka dyshuar n at shkall, me nj Front, n qendr t t cilit ka qen UDB-ja. Fatmirsisht pr historin e Jusufit dhe t Lvizjes s tij, kt pun nuk e ka br pr s gjalli dhe as pr s vdekuri dhe sht i vetmi q na ka ln dshmi t qarta si drita e diellit se si qndron puna n kt pik. -10. Me gjas t lazdrova kur ta lavdrova Jusufi e lazdron I. Kelmendin duke ia lavdruar kryeartikullin e Bashkimit I. Kelmendi: Miran, me gjas t lazdrova n fillim kur ta lavdrova kryeartikullin e Bashkimit. (Atentatet, f.194) Jusuf Grvalla: "Pas ksaj, kam vendosur t mos bashkpunoj m me t dhe kam vendosur ta nxjerr "Lajmtarin e liris". Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t "Bashkimit"." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) sht udi se si Mirani (i urti) i lejon vetes t jet i lazdruar nga nj kompliment, si autor i kryeartikullit t Bashkimit. Nuk thon rastsisht dita e mir njihet n sabah. Faktet e mbledhura prej meje n shkrimin "Programi i Frontit t Kuq-i bazuar n librin Atentatet, vrtetojn n mnyrn m t qart se Ibrahim Kelmendi nuk e ka 75

shkrua asnj germ t vetme n artikullin ""Bashkimi" bn fuqin". Letra e mposhtme dshmon se ka qen se a i ka diskutuar e ridiskutua Jusufi shkrimet e veta me I. Kelmendin dhe sa sht n gjendje t'ua fal t tjerve punn e vet. Jusuf Grvalla: "Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm (Ibrahim Kelmendin - shn. yn) i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) I. Kelmendi e komenton kryeartikullin e shklqyeshm t Bashkimit pa harruar bujarin e vet, kur 50% t artikullit ia dhuron Jusufit, artikull i cili edhe pse i shklqyeshm nuk ka asgj origjinale pr rrethanat e Kosovs I. Kelmendi: Ne kemi shkruar n kryeartikull t Bashkimit se organizata q do ta udhheq revoltn duhet t jet e formuar prpara se t ndodh shprthimi i saj. Pas shprthimit t revolts do t jet e pamundur pr t formuar nj organizim t suksesshm q do ta udhhiqte popullin. N kt drejtim jemi mbrapa. (Atentatet, f.201) Jusuf Grvalla: "Pas ksaj, kam vendosur t mos bashkpunoj m me t dhe kam vendosur ta nxjerr "Lajmtarin e liris". Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t "Bashkimit"." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) T gjitha kto biseda pune e komente, sipas I. Kelmendit zhvillohen n Untergruppenbach, n shtpin e Jusufit, nj koh pas puns n numrin e fundit t Bashkimit. Jusuf Grvalla: Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115116) -11. Bakshishi pr Jusufin I. Kelmendi (fjal t atribuara Jusufit): Kemi br pun t mir q i kemi shtruar gjrat n kryeartikull dhe tani duhet t mendojm pr ann praktike. Sigurisht, shokt e Liris (kshtu i quajti antart e OMLK-s), do ta lexojn dhe do t na paraqiten. T shpresojm se mendimet tona do tu plqejn edhe atyre. (Atentatet, f.202) Jusuf Grvalla: "Pas ksaj, kam vendosur t mos bashkpunoj m me t dhe kam vendosur ta nxjerr "Lajmtarin e liris". Kshtu kam vepruar nga gushti 1980, deri n fillim t vitit 1981, kur m ka ardhur n der me disa materiale t oroditura pr numrin e ri t "Bashkimit"." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Gjysma e artikullit programatik "Bashkimi bn fuqin" nuk mund t'i jepet bakshish Jusufit, pasi ai q nga germa e par gjer tek e fundit sht vetm e vetm i Jusufit. Se sa sht n gjendje e i gatshm Jusufi pr t'ia falur punn e vet I. Kelmendit e dshmojn rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: "Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta... ...Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr 76

njher, pas numrit t fundit t Bashkimit (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116)

8. Keqkuptimet dhe bashkjetesa familjare

-1. Hidhrimi i pakontrolluar -2. Interesi i vazhdimit t bashkjetess familjare -1. Hidhrimi i pakontrolluar Pas botimit t numrit t fundit t Bashkimit, Jusufi ka aq kontakte t mira me I. Kelmendin sa nuk dshiron ti rikujtoj keqkuptimet q me fajin e vet (t J.G.) i ka pas ndaj I. K. n t kaluarn. Ibrahim Kelmendi: Mos ma rikujto kohn keqkuptimeve ndaj teje! i tha Jusufi, me ndjenj keqardhjeje. Ti u br burr dhe nuk shfaqe hidhrimin t pakontrolluar. Kjo quhet vler njerzore, sepse shoku shokun duhet ta ruaj edhe n koh keqkuptimesh e hidhrimesh. (Atentatet, f.186) M par e kemi pa se I. K. ndien keqardhje pr Jusufin. Pra jo vetm t tjert kan nevoj t ndiejn keqardhje pr Jusufin por edhe ai vet (J.G.) ndien keqardhje pr veten, keqkuptimet e veta. Ktu e shohim se Jusufi e keqkupton I. K. dhe kt fakt, se ai kupton keq e pranon me nj ndjenj keqardhje. Ndrsa me lart e kemi pa se tek I. Kelmendi e kemi t kundrtn. I. K. mund t t mos kuptoj, gj q i ndodh do kujt, por ai nuk t keqkupton, pra Mirani kurr nuk i kupton gjrat nga kndi i keq, por si Miran ai mundet vetm ti kuptoj mir, pra t t mirkupton. Jusufi gzohet q I. K. u b burr dhe nuk e ka shfaq hidhrimin e pakontrolluar. Jusuf Grvalla: "Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Kjo letr e kto fjal t Jusufit kan vler t prjetshme dhe nuk na lejojn t harrojm se si e ka prkufizuar ai Frontin e Kuq qysh n dhjetor t vitit 1980. Mos ma rikujto kohn keqkuptimeve ndaj teje! i tha Jusufi Mos ma harro kohn e sqarimeve e t mirkuptimeve n letrn e 13 majit 1981- tha Jusufi. -2. Interesi i vazhdimit t bashkjetess familjare Pas botimit t numrit t fundit t Bashkimit, I. Kelmendi na tregon se afrsia e tij, e veprimtaris s tij me Jusufin sht edhe m e mir e shkon drejt prsosjes. Keqkuptimet e Jusufit i konsideron (duke iu falnderuar mosshfaqjes s hidhrimit t vet t pakontrolluar) t njjta si me keqkuptimet n familje dhe e sqaron Jusufin se nuk duhet t sillemi si n shoqrit moniste e njpartiake. I. Kelmendi: Nuk prish pun, ishte nj prvoj e mir drejt prsosjes s veprimtaris son. Ne nuk kemi pse hezitojm t bisedojm pr gjithka dhe sht n natyrn e njerzve q ndonjher t keqkuptohen, t hidhrohen e t prishen... ...N ato 77

shoqri mbisundon sistemi njpartiak, prandaj divergjencat e keqkuptimet mohen si tepr tragjike dhe kan pasoja t rnda. Edhe ne n at sistem jemi rritur e edukuar, prandaj divergjencat e keqkuptimet i prjetojm rnd. Gjykojm se duhet t mendojm e t sillemi njsoj. Keqkuptime e znka ndodhin shpesh edhe n familje, por familjet nuk shprbhen aq kollaj pr shkak t hidhrimeve e znkave t astit. Gjykohet se m i madh sht interesi q t vazhdohet bashkjetesa familjare. Edhe n organizimet tona kan ndodhur dhe do t ndodhin keqkuptime, hidhrime e znka. (Atentatet, f. 186187) Se sa 'i madh sht interesi q t vazhdohet bashkjetesa familjare' mund t shihet edhe nga fjalt e Hysen Grvalls t bra n emr t familjes. Hysen Grvalla: "Ibrahim Kelmendi, autor i librit Atentatet, i cili ka tentuar t zbuloj vrassin e Jusuf Grvalls prmes ktij libri, sipas familjes Grvalla, sht njeriu i par i cili ka drejtuar gisht n nj njri t dyshuar pr vrasjen e Bardhosh dhe Jusuf Grvalls dhe pr kt ka prapa kt familje." (Express, 13 mars 2007) Si sht e mundur me t ndodh keqkuptime me Miranin e mir i cili vetm t mirkupton, mund t t mos kuptoj por kurr nuk t keqkupton. Po i prsrisim fjalt e Jusufit me t cilat dshmohet se ai nuk ka kurrfar kontakti e as bashkpunimi me Ibrahim Kelmendin si individ apo me Frontin e Kuq (krijesn e UDB-s) prej fundit t dhjetorit 1980 e deri m 13 maj 1981. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116)

9. Biseda pune
-1. Superioriteti i Luanit t inferioriteteve vandale -2. Simpatizantt e Frontit e din se nuk jam i organizuar n Front -3. Proletari dhe Xhahili -4. Luani superior i inferioriteteve vandale sht informator i UDB-s Jusufi pas prfundimit t puns me numrin e fundit t Bashkimit (dhjetor 1980) e dorzimit t Hysen Gegs n duar t Sadik Blakajt, vazhdon jo vetm t zhvilloj biseda pune por bn edhe mbledhje vjetore dhe planifikon aktivitete organizative me I. Kelmendin pr vitin 1981. -1. Superioriteti i Luanit t inferioriteteve vandale Kshtu e pata kuptuar superioritetin e Luanit t inferioriteteve vandale. Ibrahim Kelmendi: Jusufi:-N Shtutgart me rrethin kemi krijuar nj brtham t bashkatdhetarve q e prbjn Nuriu, q ti po i thua Qeros, Fahriu, Vasili, Nazimi, Sheremeti dhe disa t tjer rreth tyre. Nuriu po tregohet m superior, prandaj po mendojm ta bjm at udhheqs t ksaj brthame. (Atentatet, f.189) Muharrem Blakaj: "Sesa kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla q bri nj przgjedhje 78

t till, flet vet Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal, por gjithsesi t mbshtetura me fakte e dokumente autentike t kohs." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 8) Jusufi pra vazhdon t ket aso afrsie me I. Kelmendin sa bisedon shtje organizative pr persona q jetojn n Shtutgart e rrethin me emr e mbiemr, dhe i thot I. Kelmendit se pasi Nuriu (Qerosi), pra Nuhi Sylejmani po tregohet m superior mendojm ta bjm udhheqs t ksaj brthame. Ne e kemi pa m lart se I. K. e vendos n rrafsh t njjt, e barazon Nuhi Sylejmanin me vrassin e Jusufit, Rezilin dhe pagzuesin e Frontit t Kuq dhe njkohsisht "informatorin e UDB-s" Xhahilin. Sipas I. K. prkundr faktit se Jusufi sht i informuar nga I. K. se Nuhi Sylejmani sht informator i UDB-s, prap se prap Jusufi e favorizon at n kurriz t aktivistve tjer q nuk kan lidhje me UDB-n. Vetm ky fakt do t mjaftonte pr shembjen e mitit t Jusufit. Mund t themi se shembsi i idhujve, I. Kelmendi ia ka arrit qllimit n mnyr sa bindse aq edhe t shklqyeshme. Se far bisedash e planesh pr pun t prbashkt me I. Kelmendin bn Jusufi n kt koh e sqarojn kto fjal t tij t paharrueshme. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) 2. Simpatizantt e Frontit e din se nuk jam i organizuar n Front Edhe pse e kemi pa se Jusufi n ver 1980, pr shkak t incidenteve t rastsishme (rasti sht mbreti i bots) i ndrpren marrdhniet me I. Kelmendin deri n festn e 28 Nntorit 1980), po ky Jusuf vetm disa muaj m von, pra pas janarit 1981 harron (nj harres senile e kemi pa tek Jusufi edhe n rastin kur ai J. G. harron se sa her i ka krkuar ndihm I. Kelmendit ta vendos n kontakt me Sabri Novoselln) se ka i ka ndodh e se si e ka prjetuar rastsin n Munchen dhe diskuton pr organizimin e personave pikrisht n Munchen. I. Kelmendi: ( Fjal t atribuara Jusufit gjat biseds punuese):N Mynhen po mundohemi t deprtojm prmes Minushit. Interesimi sht rritur, por ende nuk kemi filluar t antarsojm. Nj pjes e tyre jan simpatizant t Frontit, kurse pr mua e din se nuk jam i organizuar n Front. (Atentatet, f.190) Jusuf Grvalla (pr Ibrahim Kelmendin): "sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen." (Raport pr Komitetin e Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Del se Jusufi ende nuk ka antarsua n Munchen por posa ta bj kt, listn me emra do ti dorzoj shefit t Fronit t Kuq t pagzuar nga UDB-a. Edhe ata t interesuar jan simpatizant t Frontit krejt krejt rastsisht t pagzuar nga UDB-a, e t cilt Jusufi e ka ndrmend tia marr Frontit. Jusufi t gjithve q u ka besua n 79

Munchen u paska tregua se ai (J. G.) nuk sht i organizuar n Front. Se far "bisedash pune" ka zhvilluar Jusufi me Ibrahim Kelmendin pas 19 dhjetorit 1980 e tregon m s miri letra e mposhtme. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate (Frontit t Kuq-shn i Xh. D), apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr S. N., 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -3. Proletari dhe Xhahili Gjat ksaj bisede pune t Jusufit me I. Kelmendin, Jusufi nga jugu i Gjermanis, Muncheni kalon n veri atje ku sht I. Kelmendi dhe bahja e tij. I. Kelmendi (pr Jusufin): N pjesn Perndimore, atje ku je ti, po bashkpunoj me Proletarin e Xhahilin, t cilt po m shkruajn e po m vizitojn. (Atentatet, f. 190) T shohim n kt pik se si naivi e tepr i sinqerti Ibrahim Kelmendi e ka paramenduar shembjen e mitit t Jusufit. E kemi pa nga pikat m lart se Proletari sht nj dogmat primitiv ndrsa Xhahili, nj informator i UDB-s, t cilit i ka rastis tia ngjet emrin tepr bombastik e tepr provokativ organizats s I. Kelmendit Fronti i Kuq. Kshtu e pata kuptuar kt fjali. Ktu i shoh tri mundsi t leximit t fjalis s cituar m lart. 1) Proletari sht dogmat primitiv dhe Xhahili informator i UDB-s i cili ka marr detyr nga UDB-a tia ngjes emrin Frontit t Kuq. Nga kjo rrjedh se prkundr informatave t sakta q I.K. ia jep Jusufit pr kta dy persona, Jusufi mban vazhdimisht kontakte me letra dhe i pret n shtpin e vet, dogmatin primitiv dhe informatorin e UDB-s. Me kto veti e me kto kontakte jo Jusufi por kush sht ai q mund t quhet udhheqs i popullit, mit inspirues, udhheqs i rrethit t vet dhe i gjeneratave pas tij. 2) Proletari nuk sht dogmat primitiv dhe Xhahili nuk sht informator i UDB-s por t dy jan njerz me gabime e vese t kqija q i bjn krejtsisht t paprshtatshm pr pun lirimtare e patriotike dhe pr kt arsye I.K. i ka largua nga organizata q rastsisht e ka marr emrin Fronti i Kuq. Pra kemi t bjm me dy molla t k rymta e t papjekura q kan ra nga pema e Kuqe apo me dy grdhaja t cilat pas kafshimit t par i ka hedhur n tok Ibrahim Kelmendi. Nga kjo del se Jusufi nuk ka mund me e gjet asnj filiz, asnj fryt nga asnj pem, t pakafshuar, as n Shtutgart, as n Munchen e as n veri t Gjermanis, si n Velbert e Bielefeld pa e pas m par n dor e pa e kafshuar I. Kelmendi i Frontit q rastsisht sht pagzuar nga UDB-a. Pra nse Jusufi nuk ka pas pun me dogmat primitiv e informator t UDB-s ather, sht jasht do dyshimi se ai t vetmin ushqim, t vetmen diet, i ka pas grdhajat apo pemt e krymta e t papjekura q kan ra nga pema e kuqe e Frontit t Kuq. Kush sht ai mit q mund t quhet udhheqs e inspirues i cili kurr nuk ka br asgj tjetr pos q sht ushqye me grdhajat e I. Kelmendit. 3) Proletari nga Velberti dhe Xhahili-Xhaviti nga Bielefeldi nuk jan dogmat primitiv apo informator t UDB-s. Ata nuk jan pem t krymta e t papjekura q kan ra n tok, ende pa u pjek e ende pa u kuq, nga trungu i Frontit t Kuq. Ata nuk jan as grdhaja q i ka hedh pr toke Ibrahim Kelmendi pas kafshimit t par. Nse nuk jan 80

asnj nj nga kto ather ka mund t jen? Ata jan aktivist t dalluar n Gjermanin veriore, pra atje ku jeton Ibrahim Kelmendi, ku e ka bahen I. Kelmendi. ka rrjedh nga kjo? Se Jusufi preokupimin e vet kryesor nga Gjermani e ka pas me ia marr shokt m t mir I. Kelmendit, me i mbajtur n kontakt me letra e me i ftua n shtpi t vet n mnyr q n stilin e urithit me ia dmtua bahen, tia rrmih dheun Ibrahim Kelmendit nn kmb, e tia bj gropn. Cili mund t pretendoj se sht mit inspirues pr nj popull t tr nse krejt veprimtaria e tij mund t prshkruhet vetm si pun urithi q prpiqet tu hap gropa t tjerve. Do t ishte shum interesant sikur nj historian i mir t kishte fakte t dokumentuara prpara dhe jo gnjeshtra, pr t par se mos dikush tjetr, e kurr Jusufi, ka pas pun me dogmat primitiv, informator t UDB-s, kush sht ushqye me pem t krymta, t papjekura e grdhaja dhe kush jan ata q qllim kryesor t jets e kan me ju br gropa t tjerve dhe t cilt edhe sot propozojn se ku sht dasht me iu hap gropa Jusufit. Shtrohet pyetja se si sht e mundur q t ndrtohet miti, apo cili spomenik mund t qndroj n kmb, t qndroj mbi dhe kur miti i rrejshm t cilit i ndrtohet spomeniku, t vetmin ideal e ka pas hapjen e gropave, t gropave nn dhe. Fjalt e prjetshme t Jusufit t shnuara m posht tregojn t vrtetn e periudhs q e kemi n shqyrtim dhe gnjeshtrat e paskrupullta t Ibrahim Kelmendit. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Ankesa e I. Kelmendit ndaj Jusufit lidhur me Proletarin e Xhahilin (Besim Rexhn e Xhavit Ramabajn) I. Kelmendi - Jusufit: Pastaj, pengesa serioze kemi nga Proletari, Xhahili dhe ndonj i ngjashm me ta. (Atentatet, f.190) E pam si qndron shtja e Jusufit me Proletarin e Xhahilin, me t cilt Jusufi mban kontakte dhe i pret n shtpin e vet n Habichthhe 40, n Untergruppenbach. Nga kjo del se Jusufi i prkrah ata q ti bjn pengesa serioze do aktiviteti t mir n veri t Gjermanis. E vrteta lidhur me kto gnjeshtra gjendet n fjalt e Jusufit: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -4. Luani superior i inferioriteteve vandale sht informator i UDB-s I. Kelmendi n bised pune, i mban Jusufit ligjrat pr persona n rrethin e Shtutgartit dhe i tregon se kush sht informator i UDB-s. I. Kelmendi: Ju n rrethin e Shtutgartit nuk do t mund t prparoni derisa tju imponohet Nuriu si udhheqs i rrethit. Ai sht element turbullues dhe pr mendim timin sht informator i UDBs. (Atentatet, f. 192) Kjo do t thot se Nuhi Sylejmani ka siguruar nj pozit udhheqse e me ndikim jo 81

vetm ndaj aktivistve t ndryshm por kt pozit udhheqse e ka edhe n raport me Jusufin dhe si do ta shohim m von, sipas I. Kelmendit, Nuhi Sylejmani ka pasur ndikim t rndsishm n disa vendime t Jusufit. Se kush mund t ket e kush nuk mund t ket lidhje me UDB-n n kt koh, Jusufi ka mendime krejt tjera q mund t shihet nga fjalt e mposhtme: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Jo vetm artikuj pr Bashkimin, por Jusufi e I. Kelmendi n luftn e tyre t prbashkt kundr pushtetit komunist jugosllav dhe kundr diktaturs komuniste jugosllave, shkruajn bashkrisht trakt pr 1 Majin 1981. I. Kelmendi: Traktin e 1 Majit, q e patm shkruar bashkarisht n gjuhn gjermane, e kemi shumzuar n tridhjet mij cop dhe e kemi e shprndar n demonstrata, marshe e protesta, pothuajse n t gjitha metropolet e Evrops Perndimore. (Atentatet, f.193) Kur jemi tek traktet e 1 Majit 1981, a nuk sht shum m mir ta lexojm letrn e 13 Majit 1981. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116)

10. Ibrahim Kelmendi n lkurn e Lvizjes s Jusuf Grvalls

Ibrahim Kelmendi n mes Jusuf Grvalls dhe Sabri Novosells -1. Ke ndonj lidhje n Turqi? -2. Nuk po m paraqitet edhe pse e ka numrin e telefonit -3. Mbase ke harruar -4. Ti m kishe thn se ai t kishte antarsuar n at organizat -5. Nj Z q nuk tingllonte aq binds -6. Vazhdonte ta fshihte dshprimin -7. Porosin ta kam prcjell -8. Po deshe ta siguroj adresn dhe telefonin e tij -9. Do t m bje nder -10. Ndihej i zhgnjyer - do t zhgnjehesh si jan zhgnjyer -11. Intelektuali poliedrik dhe fisnikria e vrtet -12. Ca shpjegime pr udhheqsin tnd -13. M ke folur pr t si pr nj idhull -14. Mos prit kot -15. Pr kt organizat nuk dihet gj n Kosov -16. Me nnkuptim prej t paknaquri -17. Ka manipuluar me ty 82

-18. sht koha t vendossh -19. T pengon t gjykosh drejt - Ai po t mban peng -20. Ne jemi t bllokuar Kur t kemi parasysh raportin e Jusufit me Sabri Novoselln dhe ndrhyrjet e Ibrahim Kelmendit n shtjet e brendshme t Lvizjes s Jusufit, n librin e tij Atentatet duhet hetuar dy periudha: -E para, ajo para prfundimit t daljes s gazets Bashkimi (shkurt-maj 1980). Kt periudh e kam shqyrtuar n nntitujt 1-15. Pr kt koh, pr ta dokumentuar t vrtetn e kam prdor m s shumti letrn e Ibrahim Kelmendit drguar Faridin Tafallarit m 4 qershor 1980. -E dyta, ajo pas prfundimit t daljes s gazets Bashkimi (janar-shkurt 1981). Kt periudh e kam shqyrtuar n nntitujt 16-20. Pr kt koh, pr ta dokumentuar t vrtetn e kam prdor m s shumti letrn e Jusuf Grvalls drguar Sabri Novosells m 13 maj 1981. Pr t dy periudhat dhe pr t gjith kohn e jets s tij n Gjermani letra m e rndsishme q e vrteton se Jusuf Grvalla nuk ka diskutuar kurr me Ibrahim Kelmendin pr Sabri Novoselln sht letra e Jusufit q ia drgon Ibrahim Kelmendit dy dit para atentatit, m 15 janar 1982. Pr ta dokumentuar t vrtetn nga kjo letr e kam marr nj citat prej katr rreshtave. -1. Ke ndonj lidhje n Turqi? Jusufi n shkurt, mars e prill t vitit 1980 i krkon ndihm I. Kelmendit q tia gjej Sabri Novoselln n Turqi, me t cilin iu kan shkputur kontaktet q nga 14 dhjetori 1979. I. Kelmendi: Pastaj Jusufi pyeti: Ke ndonj lidhje n Turqi se ende nuk kam vn kontakt me Sabitin, me Sabit Katunriun, i cili n ilegalitet e ka pasur pseudonimin Rrobaqepsi? (Atentatet, f.147) Jusufi, pra n bised me I. Kelmendin vetm pas disa javsh, krijon aso afrsie me te sa ia tregon I. K. emrin e vrtet t shokut t vet prej t cilit sht antarsua n organizatn Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi, Sabri Novosells, dhe jo vetm kaq por ia tregon edhe pseudonimin e tij Rrobaqepsi. E kemi pa n fillim se sa mir I. K. na e ka shpjegua historin e formimit t Frontit t Kuq dhe se si ju ka rastis q tia ngjesin emrin organizats s vet. Por I. K. me talentin e tij nuk sht mjaftuar me kaq. Ai na tregon n mnyr shum bindse edhe shum shtje t organizats s Jusufit, e raporte t brendshme t Jusufit me shokt e vet t Lvizjes s vet. sht shum interesant t konstatojm se po t kishim nj rend t rndomt t rrjedhave ather pr relacionet e Jusufit me shokt e vet t Lvizjes (n vazhdim pr ta konkretizuar m mir kt fjal dhe pr tiu shmang przierjeve, emrtimeve t gjata e shkurtesave, do ta quaj Lvizja e Jusufit) do t duhej t msonim nga Jusufi apo nga shok t tjer t Lvizjes s tij. Por kjo nuk ka ndodhur deri m sot. Pra ai q don t dij se si kan shkuar punt n Lvizjen e Jusufit, se far raportesh ka pasur Jusufi me Sabri Novoselln, me Bardhin apo me Skenderin, kt nuk mund ta msoj nga shkrimet e Jusufit, nuk mund ta msoj nga Sabri Novosella e pr t mos folur pr Skenderin, por pikrisht nga figura frontale e Frontit t Kuq, Ibrahim Kelmendi. Duket qart se kemi t bjm me nj bujari t jashtzakonshme dhe n vend t ndonj kritike negative, ne shokt e Lvizjes s Jusufit duhet ti jemi 83

mirnjohs I.K. pr shkak se ai me kaq durim e kujdes ka sakrifikuar koh e mund q t na e shkruaj historin e Lvizjes s Jusufit, histori t ciln ne vet nuk kemi qen dhe as sot nuk jemi n gjendje ta shkruajm. T shohim ka i shkruan Ibrahim Kelmendi, Faridin Tafallarit m 4 qershor 1980. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Jusufi sht kontaktuar nga I. Kelmendi diku n mbarim t janarit 1980. N shkurt 1980 Jusufi nxjerr numrin e dyt t Bashkimit si organ i Frontit t Kuq. N prill nxjerr numrin e tret t Bashkimit si organ i Frontit t Kuq. N maj 1980 Jusufi shkruan dhe boton n form t fletores s vogl, t formatit A6, n 24 faqe, Programin dhe Statutin e Frontit t Kuq Popullor. N kt dokument, t majit 1980 pr her t par prmendet emri "Fronti i Kuq Popullor". M par e kemi vetm emrin e caktuar nga UDB-a, "Fronti i Kuq". Jusufi bn do gj q sht e mundur q kt krijes t pagzuar nga UDB-a (fakt t cilin nuk e din n fillim t vitit 1980 por ka dyshime fort t bazuara n mesin e dhjetorit 1980) kundr popullit ton ta kthej n ann e popullit e kundr saj. Gjat tr ksaj kohe Jusufi nuk ia flet asnj fjal t vetme I. Kelmendit pr shtjet e tij t brendshme e pr Lvizjen e vet. Pikrisht pr kt arsye, pr shkak t ktij fakti, I. Kelmendi deklaron; Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kjo do t thot se as pas 7 muajve t daljes s Jusufit n Gjermani, I. Kelmendi nuk e din se a sht Jusufi antar i ndonj organizate politike apo jo e lere m t dij pr ndonj shok konkret t saj e aq m pak pr at kush e ka antarsua n Lvizjen e tij. Faktin se Sabri Novosella e ka antarsuar Jusufin n 'Lvizjen Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi', e kam prmend un i pari. Kt fakt ma ka tregua mua Jusufi n gusht t vitit 1981. Kt fakt e kam prmend un me shkrim n vitin 1992, n punimin Organizatat politike shqiptare n Evrop 1979-1985, i cili n mnyr t plot pr her t par sht botuar n librin Terror Dhimbje Qndres t Faridin Tafallarit, m 1997. M 1997, I. Kelmendi nga ky libr e ka marr (vjedh) kt fakt (si edhe shum e shum vjedhje tjera nga i njjti libr) dhe n mnyr dinake pr kshilltart e tij, mundohet q kt fakt publik e t njohur t paktn prej t gjith atyre q u intereson shum puna e Jusufit, nga viti 1997, tek 10 jet m von, m 2007 me e paraqit se e ka msua nga Jusufi menjher pas daljes s tij n Gjermani n janar apo shkurt 1980. Letra e tij e 4 qershorit kt gnjeshtr t paskrupullt, kt hajni e kt far lloj "afrsie e besimi" e hedh posht. Xhafer Durmishi: "Sabri Novosella sht ai i cili i ka ofruar antarsim Jusuf Grvalls n LNKVSHJ. Jusufi pranon menjher me knaqsi t madhe. sht merit e Sabri Novosells q duke e organizuar Jusuf Grvalln n LNKVSHJ bri q energjit dhe talenti i tij t derdhen e t kanalizohen menjher n mnyr t drejtprdrejt pr shtjen e popullit shqiptar n ish-Jugosllavi." (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 326) Pr kohn e sotme me parti t lira ky fakt mund t duket voglsi por do ta shohim m tutje se ka nj rndsi shum parimore. 84

Deri m sot i vetmi dokument q tregon se Jusufi ia prmend shkputjen nga shokt e tij pr her t par, sht nj letr e Jusufit drguar Ibrahim Kelmendit (pa dat fikse, por nga teksti del s sht shkruar n) fund t tetorit apo fillim t nntorit 1980, e cila pr her t par sht botuar n faqen www.albaniapress.com (05 qershor, 2009) nga Faridin Tafallari. Jusuf Grvalla: "Dhe kshtu, pr kaq koh sa njihemi- e nuk sht pak po m se dhjet muaj-ne t shumtn i kemi rn kush thumbit e kush patkoit. Mendoj se kjo e ka arsyen e vet objektive. Ti ke njerzit e tu, me t cilt, sipas mendjes sime, ke vshtrsi n realizimin e kontakteve pr shkak t largsis. Kam prshtypjen se, pos ksaj, edhe me ta ke mospajtime dhe sygjerime e urdhrave t tyre st fle n hatr tu prmbahesh gjithmon. Un nga ana tjetr i kam humbur t gjitha lidhjet me njerzit e mi dhe pr do hap q bj kam strngarkime, sepse nuk e di n mos bej gjsend, q nuk prputhet me luftn aktuale, q bjn ata n vendlindje. Kjo sht nj tragjedi vetvetiu. Kurse tragjedia tjetr sht se edhe un edhe ti, n kto kushte, ndiejm pasiguri n nj pik: k prfaqsojm..." (Letr I. Kelmendit, nntor 1980 Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283) Shtrohet pyetja se prej dits q ka dal Jusufi n Gjermani e deri n vdekje, a e ka prmend ndonjher Jusufi emrin e Sabri Novosells me I. Kelmendin? Kurr. Asnjher, qoft edhe nj her t vetme Jusufi nuk e ka prmend emrin e Sabri Novosells dhe as ndonj pseudonim t tij pr I. Kelmendin. A ekziston ndonj fakt se Jusufi ka diskutuar me I. Kelmendin pr shtjen e Sabri Novosells, pa ia prmendur emrin por vetm duke aluduar n te. Kt Jusufi e ka br vetm nj her n jetn e tij, n letrn e tij t fundit q ia drgon I. Kelmendit m 15 janar 1982, d.m.th. dy dit para vrasjes. Jusuf Grvalla: "Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes (Sabri Novosella-shn. i Xh. D.) na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne."(Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412) Kta katr rreshta t shkruar n pasditn e 15 janarit 1982 jan t vetmet fjal q n jetn e tij Jusufi i ka ndrrua me I. Kelmendin, duke aluduar n Sabri Novoselln (e pa ia prmend emrin kurr). Kush dhe kur i ka fol I. Kelmendit pr Sabri Novoselln sht shtje q e ka vendin t shqyrtohet gjersisht m von. Por q tani po prmendim se kt informat, se Jusufi e ka nj shok n Stamboll, q sht 'antikomunist', Ibrahim Kelmendi, figura frontale e Frontit t emrtuar nga UDB-a, e ka marr vesh nga Kadri Zeka, pasi ky (Kadri Zeka) sht kthye nga Stambolli n mesin e tetorit 1981. -2. Nuk po m paraqitet edhe pse e ka numrin e telefonit Jusufi i tregon dhe i ankohet I. Kelmendit se Sabri Novosella nuk po do me iu paraqit edhe pse e ka numrin e telefonit (+49714126091) t zyrs s Bardhit n Solitudestrasse 44, n Ludwigsburg. I. Kelmendi: Ai sht arratisur atje, por nuk po m paraqitet edhe pse e ka pasur numrin e telefonit zyrtar t Bardhit. (Atentatet, f.147) I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin."(Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980 FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) 85

Jusuf Grvalla: "Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes (Sabri Novosella-shn. i Xh. D.) na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne."(Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412) -3. Mbase ke harruar Jusufi jo vetm q ia ka treguar I. K. emrin e Sabri Novosells disa her por edhe ka harruar se e ka br kt. I. Kelmendi me memorie t fuqishme q nuk harron asgj tallet me harresn e Jusufit. I. Kelmendi: M ke pyetur edhe m hert. Mbase ke harruar. Kam angazhuar ca t njohur atje, t cilt nse e gjejn ti thon se po e krkon. M kan informuar se ai i sht kthyer me prkushtim vetm shrbimeve fetare dhe nuk do tia di m pr shtje kombtare.( Atentatet, f.147-148) Mbase ka harruar I. Kelmendi se ka i ka shkruar m 4 qershor 1980, Faridin Tafallarit. Nse I. K. ka harruar kt nuk e ka harruar shoku i vrtet i Jusufit, Faridin Tafallari. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Jusuf Grvalla: "Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes (Sabri Novosella-shn. i Xh. D.) na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412) Ibrahim Kelmendi ndien keqardhje pr Jusufin pr shkak t shkputjes s lidhjes s Jusufit me Sabri Novoselln. Jusufi bien deri n at shkall q bhet pr keqardhje para I. Kelmendit. I. Kelmendi: M ka ardhur keq, prandaj nuk t kam informuar, tha Mirani pa ia treguar t tra. (Atentatet, f.148) Fjalt e thna harrohen por t shkruarat nuk harrohen. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -4. Ti m kishe thn se ai t kishte antarsuar n at organizat Jusufi i paska treguar Ibrahim Kelmendit n prill t vitit 1980 se Sabri Novosella sht njri i madh, udhheqs i Lvizjes s Jusufit, se ai (S.N.) e ka antarsuar (J.G.n) n organizat. I. Kelmendi: Paske gabuar, ia ktheu i qet Jusufi. M fal, por vrtet m erdhi keq. Ti m kishe thn se ai sht njeri i madh, udhheqs i organizats suaj, Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare 86

n Jugosllavi, se ai t kishte antarsuar n at organizat. (Atentatet, f.148) Jusufi i paska tregua I. K. (figurs frontale t Frontit t Kuq t bashkformuar, 100% t pagzuar dhe t popullarizuar nga UDB-a) se kush e ka antarsua n Lvizjen e tij. I. Kelmendi: Nga ato q m ke treguar se t ka antarsuar Rrobaqepsi dhe se ai t ka bindur se Lvizja sht organizat e madhe, pr kt t dytn nuk m sht mbushur mendja. (Atentatet, f. 161) Shahisti duhet t ket memorie t fort. Mbase ke harruar! Xhafer Durmishi: "Sabri Novosella sht ai i cili i ka ofruar antarsim Jusuf Grvalls n LNKVSHJ. Jusufi pranon menjher me knaqsi t madhe. sht merit e Sabri Novosells q duke e organizuar Jusuf Grvalln n LNKVSHJ bri q energjit dhe talenti i tij t derdhen e t kanalizohen menjher n mnyr t drejtprdrejt pr shtjen e popullit shqiptar n ish-Jugosllavi." (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 326) Se Jusufi nuk e ka ndrruar asnj fjal t vetme me I. Kelmendin, rreth Sabri Novosells e dshmojn rreshtat e mposhtm: I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -5. Nj Z q nuk tingllonte aq binds Nn ndikimin dhe sqarimet e I. K., Jusufi tregohet aq mendjeleht sa fillon ti lkundet besimi n Sabri Novoselln. I. Kelmendi: " I till ka qen dhe nuk m mbushet mendja se mund t ket ndryshuar, tha Jusufi me nj z q nuk tingllonte edhe aq binds." (Atentatet, f.148) Shtrohet pyetja se mos ka mundsi q UDB-a e ka vra fizikisht Jusufin vetm e vetm pse ai paska qen kaq mendjeleht para figurs frontale t Frontit t Kuq, t emrtuar po nga UDB-a? Natyrisht se besimi i Jusufit, si dhe morali i tij n do pikpamje ka qen i pathyeshm, dhe pikrisht kt pathyeshmri sht munduar ta thyej UDB-a, kur ka br atentat fizik n te. Atentatet morale dhe ato t llojeve tjera do ta ken po at fund q e pati Jugosllavia e UDB-s, fatin dhe fundin e t cils e tregoi dhe shfaqi me aq mjeshtri, Jusufi. T shohim fjalt shum bindse t kohs s shkruara nga I. Kelmendi. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -6. Vazhdonte ta fshihte dshprimin N prill 1980 Jusufi sht i dshpruar n Sabri Novoselln pr shkak se ai (S.N.) nuk i lajmrohet, edhe pse e ka telefonin e zyrs s Bardhit, por dshprimin mundohet ta fsheh para Ibrahim Kelmendit. I. Kelmendi: Dukej i dshpruar pr faktin se edhe pas pes muajve nuk i ishte lajmruar dhe vet nuk kishte numr telefoni e adres q ta kontaktonte. Por dshprimin vazhdonte ta fshihte para Miranit. (Atentatet, f.148) Letra e mposhtme e Ibrahim Kelmendit sht shkruar pas shtat muajve t arratisjes 87

s Jusufit. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Komenti sht i teprt. -7. Porosin ta kam prcjell Jusufi, n pamundsi q t kontaktoj vet, ia jep porosin I. K. q t kontaktoj me Sabri Novoselln. I. Kelmendi: Nuk e di, porosin ta kam prcjell. Ndoshta do t t lajmrohet. (Atentatet, f.148) Letra e mposhtme e vet I. Kelmendit tregon se Jusufi kurr nuk i ka dhn kurrfar porosie praktike t fardo lloji Ibrahim Kelmendit, figurs frontale t Frontit t bashkthemeluar e emrtuar nga UDB-a. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -8. Po deshe ta siguroj adresn dhe telefonin e tij I. K. shpreh gatishmrin pr tia siguruar Jusufit adresn dhe numrin e telefonit t Sabri Novosells. I. Kelmendi: Po deshe mund t t siguroj adres dhe telefon t tij. (Atentatet, f.148) Kjo shpikje artistike sa dinake aq edhe djallzore demantohet nga dokumenti i shkruar nga I. Kelmendi. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -9. Do t m bje nder Jusufi ndihet i nderuar nga ndihma q ia ofron Ibrahim Kelmendi. I. Kelmendi: (Jusufi) Do t m bje nder, meq dshiroj t kontaktoj drejtprdrejt dhe t dgjoj nga goja e tij, se cilin qndrim mban. (Atentatet, f.148) Asnj shkrim, asnj germ e vetme nuk tregon se Jusufi ka krkuar ndonjher ndonj ndihm t fardo lloji n jetn e tij nga Ibrahim Kelmendit. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." ." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) 88

-10. Ndihej i zhgnjyer - do t zhgnjehesh si jan zhgnjyer I. K. e din se Jusufi do t zhgnjehet nga udhheqsi i Lvizjes s tij Sabri Novosella. I. Kelmendi: Pun fare e leht, u prgjigj Mirani, duke u munduar ta marr me mend se sa do t ndihej i zhgnjyer Jusufi. (Atentatet, f.148) I. K. rezervohet dhe e kursen Jusufin prej lajmeve t kqija e zhgnjimet q ka shkaktuar Sabri Novosella n Turqi. I. Kelmendi: Ai po rezervohej tia thoshte t gjitha q kishte dgjuar, pr zhgnjimin q kishin psuar bashkatdhetart, q e kishin mirpritur Sabitin n Turqi. Dikur kishin pasur respekt t madh pr t. Kishte qen shpesh atje, ishte marr me organizime e lidhjembajtje patriotike. Pastaj kishte rn n burg pr qepje t flamujve, q qen ngritur guximshm npr Kosov. (Atentatet, f.148) Informatat e I. K. rreth Sabri Novosells t thna Jusufit jan nga ata q nuk merren me prfolje. I. Kelmendi: M kan folur ata q nuk merren me thashetheme, me prfolje. Jan emigrant pothuajse t natyralizuar n Turqi dhe do tua thosha emrat sikur ti ti njihje. Ata ishin zhgnjyer dshprueshm. (Atentatet, f.161) Ideja themelore e figurs frontale t Frontit t UDB-s sht, se pas 'zhgnjimit n shokt e vet' e vetmja shpres pr Jusufin mbetet Fronti i krijuar nga UDB-a. I. K. parandien se Jusufi do t zhgnjehet nga Sabri Novosella. I. Kelmendi: Parandiej se do t zhgnjehesh nj dit, si jan zhgnjyer bashkatdhetart tan n Turqi. Pr kto zhgnjime t tyre m konkretisht do t flasin ca bashkveprimtar tan t mrekullueshm n Bruksel, t cilt vijn nga Turqia. Ata do t kesh rastin ti takosh s shpejti. (Atentatet, f.161) I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." ." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -11. Intelektuali poliedrik dhe fisnikria e vrtet "To be humble to superiors is duty, to equals courtesy, to inferiors nobleness." T jesh modest ndaj atyre q kan eprsi - superiorve sht detyr, ndaj t barabartve mirsjellje, ndaj inferiorve madhshti apo fisnikri. (Benjamin Franklin, i lindur m 17 janar 1706-1790) I. K. nuk e merr me mend se si Jusufi, si intelektual poliedrik, pranon ta ket udhheqs t organizats nj rrobaqeps. I. Kelmendi: Mirani nuk e merrte me mend, sesi nj rrobaqeps mund t bhej udhheqs i Jusufit, ktij intelektuali poliedrik... (Atentatet, f.148) I. Kelmendi ndien keqardhje pr Jusufin dhe habitet se si ai mund t udhhiqet nga nj diletant me paraqitje skizofrenike. I. Kelmendi: Sa keq m erdhi kur i dgjova gjith ato gjra. Pata menduar se si mundet q nj intelektual i kalibrit tnd, t udhhiqet nga nj diletant, me paraqitje skizofrenike. (Atentatet, f.161) I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t 89

dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Nse Jusufi ka qen modest e nuk ka shprdorua eprsin intelektuale e njerzore ndaj I. K., ather sipas I. K. ky sht kulmi i mirsis s Jusufit. Nse kt veti universale Jusufi e aplikon edhe ndaj Sabri Novosells dhe t gjith atyre me t cilt ka pas pun, nga pozita e shokve, ather sht naiv e viktim q manipulohet leht dhe q shndrrohet n nj person pr keqardhje. Se sa ndihet i 'nderuar' intelektuali Jusuf prej komplimenteve t I. Kelmendit e tregojn rreshtat e mposhtm. Se si ndihet i zhgnjyer nga Sabri Novosella apo saktsisht se sa ndihet i 'nderuar' Jusufi prej komplimenteve t I. Kelmendit e tregojn edhe kta rreshta t Jusufit, t shkruar n tetor 1980. Jusuf Grvalla: "E mora me mend (e spikat edhe n letrn tnde) mundime ke pasur t m shkruash n nivelin tim, sikur. thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr mua afrim, respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.)" (Letr I. Kelmendit, nntor 1980 Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283) -12. Ca shpjegime pr udhheqsin tnd Jusufi sht shum kureshtar t dgjoj se ka ka pr ti thn I. Kelmendi pr shokun e tij udhheqs t Lvizjes s tij, Sabri Novoselln. I. Kelmendi: Sa pr ilustrim konkret, meq nuk po i gjej shprehjet dhe mnyrn pr ti shpjeguar kto q po mundohem ti shpjegoj, po sjell vetprmbajtjen time pr t ti thn t gjitha pr Sabitin, alias Rrobaqepsin. T fola shum shkurt pr t. U friksova se do t t hidhroja po ti thosha t gjitha njhersh. Q t mos e zgjas deri n monotoni e bezdi, po shtoj konkretisht edhe ca shpjegime pr udhheqsin tnd. Pr t bashkatdhetart n Stamboll m kan folur shum keq. (Atentatet, f.160-161) Mbase I. K. ka harruar dokumentin e vet t shkruar m 4 qershor 1980: I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -13. M ke folur pr t si pr nj idhull Jusufi e paska paraqitur Sabri Novoselln para I. K. si nj idhull. Pra prve Enver Hoxhs, shembsi i miteve e i idhujve, na e zbuloi edhe nj idhull t Jusufit. I. Kelmendi: Ndrkaq ti m ke folur pr t si pr nj idhull. (Atentatet, f.161) Mbase ke harrua jo ka ke thn por ka ke shkruar. E shkruara nuk harrohet: I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t 90

dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) -14. Mos prit kot I. Kelmendit i vjen keq pr pritjen e kot t Jusufit, se Sabri Novosella do ti lajmrohet pr ta udhheq at (J.G-n). I. Kelmendi: Akoma m keq do t m vinte po qe se ti do t prisje edhe m gjat q ai t t lajmrohet pr t t udhhequr.(Atentatet, f.161) Mbase ke harruar! I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Jusufi do t ishte shum m i lavdishm e m heroik sikur t kishte pranuar t udhhiqej nga figura frontale e Frontit t pagzuar nga UDB-a. -15. Pr kt organizat nuk dihet gj n Kosov I. Kelmendi shpreh knaqsin para Jusufit se TANJUG-u flet m shum pr organizatn me emrin tepr provokativ Frontin e Kuq t pagzuar nga UDB-a, se sa pr do organizat tjetr, apo pr t gjitha t tjerat marr s bashku. I. Kelmendi: Pr kt organizat ende nuk dihet gj n Kosov dhe nuk mendoj se sht themeluar pr ta mbajtur konspirativ emrin dhe veprimtarin, por pr t br punn q do t duhej t ndihej nga t tjert. Nuk besoj se nj organizat e madhe duhet dhe mund ta fsheh emrin e saj. (Atentatet f. 161) Mbase ke harruar! I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159 -16. Me nnkuptim prej t paknaquri Jusufi, pas prfundimit t puns s tij me numrin e fundit t gazets Bashkimi, n dhjetor 1980, vazhdon t dgjoj me vmendjen m t madhe kshillat shum bujare e dashamirse t I. Kelmendit pr punt e brendshme t Lvizjes s vet. I. Kelmendi: Ju t Lvizjes ende nuk keni vendosur asgj konkrete. Po m habit durimi yt pr t pritur kontaktimin me Sabitin dhe udhzimet nga ai pr t cilin m the me nnkuptim prej t paknaquri se ende nuk t ka kontaktuar. (Atentatet, f.194) N dhjetor 1980 Jusufi vazhdon tia shpreh I. Kelmendit paknaqsin e vet q e ka ndaj Sabri Novosells pr shkak se ai ende nuk e ka kontaktuar dhe habitet me durimin e Jusufit. sht e arsyeshme q I. Kelmendi habitet me durimin e Jusufit pasi ai e di se durimin e vet e humb m leht, se durimi i tij mund t bhet i pakontrolluar, si e kemi pa n rastin e rastsishm t Munchenit. Se sa i paknaqur e i lkundur sht Jusufi n Sabri Novoselln e sa i palkundur sht n shokun e mir t Sadik Blakajt e dshmojn fjalt e mposhtme: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e 91

ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -17. Ka manipuluar me ty I. Kelmendi edhe pse vet antar i Frontit t Kuq t pagzuar dhe popullarizuar nga UDB-a, ia jep vetes t drejtn, pr shkak se sht bujar i madh, ti mbaj ligjrat Jusufit pr punt e brendshme t Lvizjes s tij. I. Kelmendi: Mua po m duket se di nuk sht n rregull me qndrimin e tij, por as tndin. Kam filluar t dyshoj se ai t ka manipuluar ty edhe n Kosov. Atje asgjkundi nuk duken gjurmt e veprimtaris se Organizats suaj. (Atentatet, f.194) Pra I. Kelmendit nuk i duket n rregull jo vetm qndrimi i Sabri Novosells por as i Jusufit. N vazhdim merr rolin e avokatit t Jusufit, i cili na del vet naiv e i papjekur, dhe se krejt puna n Lvizjen e tij sht rezultat i manipulimeve t Sabri Novosells. I. Kelmendit i vjen keq pse Jusufi lejon t manipulohet nga Sabri Novosella kur ka mund t manipulohet nga nj person shum m i mir, si sht Mirani - I. Kelmendi, figura frontale e Frontit t bashkthemeluar dhe pagzuar nga UDB-a. Ai uditet se pse TANJUG-u nuk e prshkruan asgjkundi veprimtarin e Lvizjes s Jusufit. Ndoshta udia e paknaqsia e I. Kelmendit ka t bj edhe me faktin se pse n pagzimin e Lvizjes s Jusufit nuk ka marr pjes UDB-a, e cila me siguri Lvizjes s Jusufit do tia zgjidhte nj emr m pak provokativ e m pak bombastik dhe shum m t kndshm pr TANJUG-un. Se Jusufi me t vrtet ka pranuar t'i mbahen ligjrata pr punn e brendshme t Lvizjes s tij e dshmojn rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -18. sht koha t vendossh I. Kelmendi i krkon Jusufit t vendos di konkretisht, pra t zgjedh n mes Frontit t Kuq dhe Lvizjes s vet. I. Kelmendi: Besoj sht koha q t vendossh di konkretisht, sepse bashkatdhetart e angazhuar po fillojn t flasin pr njfar konkurrence midis nesh. Kjo ka ndodhur sidomos kur ju nxort Lajmtarin e liris. Edhe pse revista ose buletini, nuk e di si duhet ti them konkretisht, u ka plqyer shum, nuk kan hezituar t pyesin me habi se a duhet t shkojn pas Bashkimit apo pas Lajmtarit t liris. (Atentatet, f. 194) Se me t vrtet Ibrahim Kelmendi, shoku i mir i Sadik Blakajt ka qen n gjendje, ka pasur kapacitet ta vendos Jusufin para alternativs q t zgjedh n mes Lvizjes s vet Nacionallirimtare dhe Frontit t formuar, pagzuar nga UDB-a e vrtetojn edhe rreshtat e mposhtm: 92

Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi-vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -19. T pengon t gjykosh drejt - Ai po t mban peng I. Kelmendi (vet naiv e i sinqert) vazhdon rolin e avokatit t Jusufit e i vjen keq pr te dhe e lut t shkundet nga adhurimi pr Sabri Novoselln. I. Kelmendi: Pr Sabitin nuk do t flas m, por vetm t kisha lutur t shkundesh nga adhurimi pr t. Nuk t shkon, t pengon t gjykosh e t vendossh drejt lidhur me moskontaktimin e tij. Ai po t mban peng tash nj vit. (Atentatet, f.197) Na del se sikur mos t ishin pengimet e Sabri Novosells n gjykimet e Jusufit, me siguri Jusufi menjher ishte antarsua n Frontin e pagzuar dhe popullarizuar nga UDB-a. Se far bisedash, e far kshillash merr Jusufi prej I. Kelmendit nga tregon letra e Jusufit drguar askujt tjetr pos Sabri Novosells. Jusuf Grvalla: "Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt, njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -20. Ne jemi t bllokuar I. Kelmendi vazhdon t komentoj manipulimet q Sabri Novosella ia bn Jusufit, dhe Jusufi e dgjon me vmendje I. Kelmendin. I. Kelmendi: Por, ne jemi bllokuar, sepse ti po vazhdon t mbahesh peng nga udhheqsi yt, Sabiti. (Atentatet, f.202) Jusuf Grvalla: "Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne."(Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412) Ta zm se Jusufi qenka bllokuar nga Sabri Novosella. Kt mund ta pranojm, dhe kjo sht shtje e brendshme e Lvizjes s Jusufit. Por mua nuk mundet n asnj mnyr me ma prthekua mendja se si sht e mundur q Sabri Novosella pa pasur asnj kontakt me Gjermanin, me Jusufin apo me kdo tjetr ta bllokoj punn e Frontit t Kuq?! 93

Se sa i bllokuar sht Jusufi nga Sabri Novosella e dshmon letra e mposhtme: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S paku pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi-vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt, njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. " (Letr S. N., 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Pyetja e domosdoshme q shtrohet n kt rast sht: - A sht duke e bllokuar Sabri Novosella nga Adapazari i Turqis afrimin e Lvizjes s Jusufit me Frontin e Kuq apo sht pikrisht Jusufi q e bllokon prjetsisht afrimin e Lvizjes s tij me Frontin e Kuq, t vrtetn e t cilit Jusufi e ka marr vesh pas prcjelljes pr n Kosov t Hysen Gegs nga Ibrahim Kelmendi? sht pikrisht Jusufi ai q bllokon. Dhe kur e ka bllokua Jusufi nj pun, ajo ka qen vul e prjetshme q as plumbat e UDB-s nuk kan mundur ta ndryshojn. Ibrahim Kelmendi ka dasht me thn se ai q don t dij raportet e brendshme t Jusufit me Sabri Novoselln kt mund ta bj vetm duke lexuar fjalt e I. Kelmendit. N realitet sht pikrisht e kundrta dhe sht ashtu si duhet t jet. T vrtetn e raportit t Jusufit me Ibrahim Kelmendin dhe Frontin e Kuq pra me nj person jasht organizats jasht LNKVSHJ, i kemi t paraqitura vetm e vetm n letrat dokumentare t Jusufit drguar Sabri Novosells, personit e shokut brenda Lvizjes son.

11. Sknderi - kuadr i mir i Lvizjes son

-1. Ka vn kontakt pa e njohur ju at prpara -2. Ti po shpreson, se do t bhet kuadr i mir i Lvizjes son Pas zbulimeve t I. Kelmendit se Jusufi i fton n shtpi informatort e UDB-s, Nuhi Sylejmanin dhe Xhahilin-Xhavitin, se Jusufi udhhiqet e manipulohet nga rrobaqepsi Sabri Novosella, n kuadrin e shembjes s mitit t Jusufit, radhn e ka t prezantohet Xhafer Durmishi - Sknderi i Shtutgartit. -1. Ka vn kontakt pa e njohur ju at prpara I. Kelmendi: Prshtypje t hidhur m ka ln edhe ai studenti q po e prezantoni me emrin Sknderi. Nuk e kuptova se si ka ardhur t punoj ktu pr pushime verore dhe ka vn kontakt t ngusht me ju, pa e pas njohur ju at prpara? (Atentatet, f.201) Veni re se jemi n kohn pas prfundimit t Jusufit me numrin e fundit t Bashkimit, t dorzuar n shtyp n dhjetor 1980, por q datohet Janar 1981. Shtrohet pyetja se a m ka takuar I. Kelmendi mua gjat vitit 1980? A ka dgjuar ai pr mua gjat vitit 1980 apo 1981? Kur m ka takuar pr her t par I. Kelmendi? Kur jam takuar pr her t par 94

me Bardhin dhe Jusufin? A ka dhe sa dshmitar t gjall sot mund ta vrtetojn kt fakt? M vjen shum keq se i paskam ln prshtypje t keqe I. Kelmendit, figurs frontale t Frontit t bashkthemeluar dhe 100% t emrtuar nga UDB-a. sht shum interesante n kt rast habia e I. Kelmendit e shprehur n fjalin: Nuk e kuptova se si ka ardhur t punoj ktu pr pushime verore dhe ka vn kontakt t ngusht me ju, pa e pas njohur ju at prpara? Si sht e mundur q Bardhi e njofton I. Kelmendin posa Jusufi shkel n tokn gjermane, dhe se Jusufi i tregon n hollsi raportet e veta me kryetarin e Lvizjes s vet, Sabri Novoselln, e t mos ia japin atij (I. K.) nj raport t hollsishm se si kam ardh un n Ludwigsburg e Untergruppenbach? Me t vrtet udi dhe un mendoj se faji sht i Jusufit i cili nuk ka tregua vmendje t mjaftueshme dhe ta informoj I. Kelmendin pr mua. Po t m kishte prezantua Jusufi hollsisht para I. Kelmendit, jam i bindur se shum keqkuptime do t evitoheshin, sidomos kur ta kemi parasysh faktin se I. Kelmendi sht nj person q mund t t mos kuptoj por nuk t keqkupton. E dhn tjetr interesante n kt rast sht kjo, se un i njohur me emrin Sknderi, gjat pushimeve verore t vitit 1980, me ndihmn e Bardhit paskam punua n Shtutgart. Shtrohet pyetja se a m ka takuar I. Kelmendi mua gjat vitit 1980? Pr her t par n jet Ibrahim Kelmendi m ka takuar dhe fol direkt me mua n shtpin e Jusufit n Untergruppenbach, ditn e shikimit t kufomave q i kishte sjell firma e varrimit, e kjo dit e sjelljes s kufomave, t enjten, m 21 janar 1982. (Nga larg, e pa biseduar, kur ai nuk ka ditur asgj pr raportin tim me Jusufin e Bardhoshin, ka mundsi q t jemi par nj her n vjeshtn e vitit 1981). A ka dgjuar ai pr mua gjat vitit 1980 apo 1981? As pr emrin dhe as pr pseudonimin tim I. Kelmendi nuk ka dgjuar asnj fjal t vetme gjat vitit 1980 apo 1981. 'sht e vrteta gjat vitit 1980 pr mua jo q nuk ka ditur asgj I. Kelmendi, por e njjta vlen edhe pr Jusufin e Bardhoshin, familjet e tyre dhe rrethin e tyre t ngusht. Kur jam takuar pr her t par me Bardhin dhe Jusufin? Jusufin, Bardhin, familjet e tyre dhe Naim Haradinajn pr her t par i kam takuar m 17 korrik 1981. Shtrohet pyetja se pse I. Kelmendi, shembsi i miteve, na servon gnjeshtra kaq t tejdukshme? Qllimi i tij sht t na e mbush mendjen se Jusufi ka zhvilluar biseda m intime me te q nuk ka qen n nj organizat, se sa me shokt e vet t organizats si jan Sabri Novosella dhe un Xhafer Durmishi. A do t kishte m vdekje, e shembje m t madhe t historis s Lvizjes s Jusufit sikur t ishte vrtetuar se Jusufi ka pasur biseda m t afrta, m intime e m t besueshme me figurn e Frontit t pagzuar nga UDB-ja (Front t cilin pikrisht kshtu e definon n kt koh askush tjetr pos vet Jusufit) se sa me shokt e organizats s vet? Sikur kjo t kishte qen e vrtet, kjo kishte me qen me t vrtet m vdekje pr Te dhe historin e Lvizjes e tij, dhe n kt rast atentati i UDB-s n Jusufin do t na dilte absurd, sepse rrjedhim i gjith ksaj do t ishte se profesionistt e UDB-s e kan vrar njeriun i cili bisedat m t ngushta e m t besueshme i ka pasur me figurat e Organizats s pagzuar prej saj. Fatmirsisht pr historin e pavdekshme t Jusufit dhe Lvizjes s tij, (pikrisht me meritn e Jusufit) gjrat nuk qndrojn kshtu por sht pikrisht e kundrta. Pikrisht ashtu si e don rendi i do organizate q bn vepr t prjetshme, Jusufi, bisedat m t ngushta e m t besueshme i bn vetm e vetm me shokt e organizats s vet. Se sa jan shokt e tij n nivel t Jusufit sht krejtsisht shtje tjetr. Parimi mbetet parim. Ajo organizat q pretendon t bj pun t prjetshme t gjitha shtjet n radh t 95

par duhet t'i sqaroj brenda kuadrit t vet. Pr kt princip Jusufi ka qen tepr i vetdijshm andaj edhe na ka ln dokumente historike pr kt. Letra drguar Sabri Novosells, na tregon besueshmrin e afrin e tij me shokun e organizats s vet dhe jo vetm kaq. Kjo letr na tregon edhe "besueshmrin e afrsin" q e ka Jusufi n I. Kelmendin dhe Frontin e Kuq pas dhjetorit 1980. Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi-vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) -2. Ti po shpreson se do t bhet kuadr i mir i lvizjes son Komente tjera t I. Kelmendit pr Skenderin t thna Jusufit e t cilat ai (J. G.) i dgjon me vmendje I. Kelmendi: Tani ai ka shkuar n Kosov dhe nuk i ka ndodhur gj, edhe pse takimet me t i kishim gjysmpublike dhe n prani t shum vetave. Dy tre takime q kishim me ata student q patn ardhur pr pun gjat pushimeve verore, meq Bardhi ua kishte gjetur punn, ma trhoqi vmendjen pikrisht surrati i Sknderit, pr t cilin ti po shpreson, se do t bhet kuadr i mir i lvizjes son lirimtare. (Atentatet, f. 201) I. Kelmendi vazhdon t sjell fakte pr Xhafer Durmishin-Skenderin (n vazhdim do t prmendi vetm emrin Skender, pasi me kt emr jam njohur ather dhe pr emrin Sknderi i Shtutgartit ka ekzistue nj respekt i veant n disa qytete t Gjermanis veriore me qendr n Dusseldorf dhe t Zvicrs me qendr n Gjenev, n vitet 19821985. ka rrjedh nga dy fjalit e msiprme? 1. Se Ibrahim Kelmendi e ka takua Skenderin e Shtutgartit gjat pushimeve verore t vitit 1980 n Shtutgart/Ludwigsburg; 2. Jo nj her por dy tri her. 3. Takimet me te i kishim gjysmpublike dhe n prani t shum vetave. Takimet me Skenderin pra i paska br n prani t Jusufit e Bardhit dhe n prani t shum vetave. 4. Tani ai ka shkuar n Kosov dhe nuk i ka ndodhur gj Ta zm se jam takuar me Ibrahim Kelmendin n prani t shum vetave e n prani t Jusufit e Bardhit. Tani kryetari i Frontit t Kuq t emrtuar nga UDB-a befasohet se pse nuk m ka ndodh asgj n Kosov. 5. Jusufi i tregon I. Kelmendit se ai (J.G.) shpreson se Sknderi do t bhet kuadr i mir i lvizjes son lirimtare, (ktu vetm do t bj precizimin kuadr i Lvizjes lirimtare t Jusufit apo mos Jusufi ka mendua se un n rrethana mirkuptuese kisha mund me qen person me vler edhe pr Frontin e emrtuar nga UDB-a. Nse Jusufi ka menduar se un mund t jem kuadr i Frontit t pagzuar nga UDB-a ather del se un ia kam kthye fjaln Jusufit dhe e kam zhgnjye at, dhe n mos asgj tjetr vetm ky gjest, vetm ky fakt duhet t mjaftoj pr ta treguar karakterin tim t vrtet. 96

Absurditeti i gnjeshtrave djallzore sht zbrthyer m lart. Pos t tjerve, Suzana (gruaja e Jusufit), Tusha (gruaja e Bardhoshit), Naim Haradinaj nga Gllogjani dhe Haxhi Berisha nga Prapaqani e din, se un Xhafer Durmishi, pr her t par jam gjetur n shtpin e n rrethin e Jusufit, n mes t korrikut 1981 (ata nuk e kan pr obligim me i mbajtur n mend datat m t rndsishme pr mua, sepse u mjaftojn t vetat) pikrisht m 17 korrik 1981. Se far bisedash mund t ket zhvilluar Jusufi pr mua me I. Kelmendin rrjedh edhe nga letra e tij drguar Sabri Novosells: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116)

12. Jusuf Grvalla si manipulues

-1. Hedhja e Nuhi Sylejmanit kundr Hysen Gegs -2. Hedhja e Hysen Gegs kundr intelektualve dhe fundi i "Frontit ton" -1. Hedhja e Nuhi Sylejmanit kundr Hysen Gegs Jusuf Grvalla si manipulues, prbuzs i intelektualve pr llogari t analfabetve. Ibrahim Kelmendi na e shpjegon rrugn pa shtegdalje n t ciln gjendet Hysen Gegaj, situat t cils i ka kontribuar Jusufi, dhe n at situat pa krye bien viktim e Sadik Blakajt. I. Kelmendi: Mos tani ka ndikuar edhe roli i Nuriut. Ai po imponohet si udhheqs i bashkatdhetarve n rreth t Shtutgartit, duke e spostuar Vasilin n plan t dyt. Kshtu ndoshta po hatrohet se prse Jusufi po e afirmonte gjithnj e m shum Nuriun n rolin q e kishte Vasili deri kur i ndodhn gjith ato paudhsi!? Prandaj Vasili duhet t jet katandisur n kt gjendje pa rrugdalje sa t pranoj edhe mashtrimin e Sadi Bakajt.(Atentatet, f.183) "Express (Nebih Maxhuni): Kush sht Vasili, ngase lexuesit tan nuk e din? Ibrahim Kelmendi: Vasili sht njri nga personazhet e romanit. Ai ka pasur nj urdhr pr t br atentat ndaj Jusuf Grvalls, por trimrisht ka refuzuar ta zbatoj. Pr kt ai duhej t ndshkohej nga UDB-ja." (Express, 11 mars 2007, www.pashtriku.org) Sipas I. Kelmendit, fajin pr rrugn pa shtegdalje t Hysen Gegs e sheh tek Jusufi pr shkak se ai (Jusufi) e afron m shum Nuhi Sylejmanin se sa atentatorin e planifikuar Hysen Gegn. Nga kjo del, se me fjalt e I.K., Vasili - Hysen Gega sht njri ndr krijesat m t ulta q gjenden n historin faktike e n vepra artistike. Na del se ai (Hysen Gega) n fillim mendon se Jusufi e ka hak plumbin e vetm pas nj kohe shndrrohet, sipas Ibrahim Kelmendit, n nj karrierist m t smur e m t ult sa nuk pranon asknd tjetr t jet m afr Jusufit se sa ai. Po q se ai nuk trajtohet nga Jusufi si personi m i afrt, ather kjo pr te sht rrug pa shtegdalje, pra aq pa shtegdalje sa edhe mbshtetja tek njeriu i dyshimt e agjenti i UDB-s, si sht Sadik Blakaj, i duket si shptim prej situate. 97

Hysen Gega: "Ndrkaq, Jusufit as q kam guxuar tia prmend kt fakt, sepse nuk do t mund ta kundrshtoja kundrshtimin e tij pr shkuarjen time n Kosov." (Kam refuzuar ta vras Jusuf Grvalln, www.kosova-sot.info, 29 mars 2012) sht interesant t analizohet n baz t dokumenteve m t plota e t shohim se kush sht ai, dhe jo Hysen Gega, i cili n t vrtet nuk len shpifje, insinuata, etiketime, gnjeshtra e sa e sa pun nga m t ndyrat vetm e vetm q, pos tjerash, pas operacionit t UDB-s s janarit 1982, pr t'u paraqitur si shoku m i afrt i Jusufit. Jusufi kurr nuk e ka manipuluar as Hysen Gegn e as Nuhi Sylejmanin, as nuk e ka favorizuar ndonjrin n kurriz t tjetrit. Njerzit e ndyr e t paautoritet e pa pozit solide e me etje djallzore q me do mim prpiqen t bhen dikushi, kan nevoj konstante t mbjellin grindje e konflikte n mes mashave t veta. Jusufi, me nj autoritet e pozit t padiskutueshme, autoritet e pozit t ciln nuk e ka lakmuar kurr por q vet natyra ia kishte dhn, kt nevoj nuk e ka pas dhe nuk e ka prdor kurr as ndaj Hysen Gegs, as ndaj Nuhi Sylejmanit e as ndaj askujt tjetr. -2. Hedhja e Hysen Gegs kundr intelektualve dhe fundi i "Frontit ton" Jusufi q n t shumtn e rasteve sht pr keqardhje se manipulohet leht, na del si manipulues n mes puntorve fizik t mrgimit q nuk jan antar t Lvizjes s tij dhe intelektualve t Kosovs q jan antar t Lvizjes s tij. I. Kelmendi: Dit m par Jusufi ishte informuar pr arrestimin e disa patriotve n Kosov, ndr t cilt ishte edhe magjistr Hasan Ukhaxha, msimdhns i gjuhs shqipe n Gjimnazin Vllezrit Frashri n Dean, Ibish Neziri, student i letrsis e t tjer, emrat e t cilve vendosi ti botonte n nj flet t titulluar Shtojc e Lajmtarit. Pr kdo do t ishte e rendit q arrestimet n Kosov t radhiteshin para arrestimit t Vasilit, qoft duke marr pr baz arrestimin m t hershm t tyre, qoft pr shkak t prmbajtjes. Arrestimi i Mr. Hasan Ukhaxhs, i cili ishte i organizuar n Kosov, ishte goditje shum m e rnd pr radht e organizuara dhe pr Kosovn, se sa arrestimi i mrgimtarit Vasil. Kjo svlente pr Jusufin, sepse ai e njihte Vasilin personalisht. Me t kishte lidhje t veanta shpirtrore. (Atentatet, f.227) M lart kemi par se si I. K. na tregon kur Jusufi ia bn Hysen Gegs jetn t pamundur n Gjermani duke e hedhur Nuhi Sylejmanin kundr tij (H. Gegs). Kurse tani po ky I.K. harron se ka ka thn dhe na del se Jusufi e hedh Hysen Gegn kundr antarve t Lvizjes s vet n Kosov, dhe se pikrisht ai q e ka dorzuar Hysen Gegn te UDB-a prmes Sadik Blakajt na u bhet avokat antarve t Lvizjes s Jusufit, t cilt J.G. i paska ln anash. I. Kelmendi, figura prfaqsuese e Frontit t Kuq, sht aq bujar sa vazhdimisht preokupohet me punt e brendshme t Lvizjes s Jusufit. N shum pika m lart e kemi pa se si I. K. i bhet avokat Jusufit dhe prpiqet ta shptoj nga manipulimet e Sabri Novosells. Nga rreshtat m lart del se Jusufi (nga vet i manipuluar prej Sabri Novosells) shndrrohet n manipulues n mes t burgosurve t Lvizjes s vet n rrethin e Deanit dhe Hysen Gegs. Dhe prap I. K. (prndryshe naiv e shum i sinqert) e ndien veten t thirrur q ta luaj rolin e avokatit, por n kt rast jo si avokat i Jusufit, por si avokat i antarve t Lvizjes s Jusufit n rrethin e Deanit, t cilt Jusufi i klasifikon, i vendos n rend t dyt, edhe pse jan intelektual n krahasim me analfabetin apo gjysmanalfabetin Hysen Gega, si puntor fizik. E kush vuan m shum pr mungesn e tyre, e kush ua di vlern intelektualve m shum se I. Kelmendi?! I. K. i bn kto komente pr numrin e fundit t Lajmtarit t liris q u prgatit n janar 1981. I. Kelmendi i servon kto intriga e shpifje duke menduar se shokt e Jusufit 98

nuk e kan apo kan harruar ta ruajn pr prjetsin, Lajmtarin e liris. T shohim se si qndron puna n kt pik. Ja se ka shkruan n faqen e par t Lajmtarit t liris t janarit 1981, n t njjtn faqe ku sht edhe artikulli pr Hysen Gegn: Jusuf Grvalla: "Tani mund t thuhet se sht i rrall ai fshat, ajo lagje qyteti, apo ajo shtpi shqiptare ku UDB-a t mos ket burgosur s paku nga nj njeri, ose t mos ket bastisur egrsisht. Me nj tentim shtazarak, q i kalon edhe kufijt e terrorit t aksionit famkeq t armve t vitit 1956, revizionistt jugosllav po orvaten t zhbijn do filiz t rezistencs shqiptare ndaj shtypjes dhe shfrytzimit t egr kapitalist e kolonialist nga ana e shovinistve t Beogradit. Me indinjat t thell i bjm me dije forcat tona revolucionare dhe mbar popullin se, prve vllezrve Hysen dhe Danush Gegaj, kohve t fundit u arrestuan pr veprimtari "armiqsore kundr popullit e shtetit", do t thot pr veprimtari patriotike, edhe kta persona: Hasan Ukhaxhaj, magjistr i gjuhs shqipe, profesor n gjimnazin e Deanit, Musa Berisha nga Duboviku, student i letrsis shqipe, momentalisht n shrbimin ushtarak n Ptuj, si dhe nj milic, t cilit ende s'ia dim emrin etj." (Lajmtari i liris, nr.1, janar-shkurt 1981, faqe 1) N shtojcn e Lajmtarit Jusufi e jep lajmin e burgosjeve tjera me kto fjal: Jusuf Grvalla: "SHTOJC E 'LAJMTARIT' Revista jon ishte n prfundim e sipr kur ne siguruam t dhnat pr ngjarjet e mposhtme. 'sht e vrteta pjesn m t madhe e dinim edhe m par. Por prisnim ndonj list konkrete, q do t paraqitte, n mnyr m t afrme, sidomos gjendjen ton sa u prket burgosjeve t egra, q UDB-ja po zbaton masivisht n viset shqiptare, gjithnj m intensivisht prej m se dy vjetsh e ktej, duke u prpjekur t na tremb e t na qes penges pas pengese n rrugn e lvizjes son patriotike e revolucionare. Kshtu na shnimet relativisht t bollshme q mblodhm tani, u detyruam ta zgjerojm gjith numrin e revists son me kt shtojc, dy faqesh, q i kaprcen shpenzimet tona edhe ashtu t mdha pr shtypjen e revists. Qllimi kryesor ishte q t mos presim t'i botojm ato n numrin e ardhshm, nga i cili do t na ndaj shum koh, kurse nga materialet e prgatitura m par pr kt numr nuk gjenim asnj t teprt, q t hiqnim dor prej tij ksaj radhe. Prandaj, n qoft se materialet e shtojcs nuk do t jen t prpunuara n nivelin e shkrimeve tjera, nga lexuesi yn i ndershm krkojm ndjes. Ja q u krye lista e nj pjese shqiptarsh t ndershm, q UDB-ja jugosllave i burgosi - me dorn e veglave t flliqura kosovare - vetm n periudhn prej 21 nntorit 1980 deri n t aguar t 1 janarit 1981: 1. Hasan Ukhaxhaj, nga Carrabregu, magjistr i gjuhs shqipe, arsimtar n QAMO "Vllezrit Frashri" t Deanit. 2. Ibish Neziri, nga Bardhaniqi, student i gjuhs shqipe, i burgosur m 21 nntor 1980." (Lajmtari i liris, nr.1, janar-shkurt 1981). Vlern njerzore t lufttarve t liris Jusufi nuk e ka klasifikuar kurr n baz t prgatitjeve t tyre shkollore e profesionale. sht tjetr shtje se prgatitjet e tyre t ndryshme ndikojn q ata t japin kontribute t ndryshme. Klasifikimi e hedhja e njrit patriot kundr tjetrit ka qen projekt i UDB-s, mashave t saja apo i ndonj megalomani sa t verbt aq edhe t egr pr pushtet dhe asnjher i Jusufit. Megjithat, komenti i I. Kelmendit e ka nj domethnie t madhe. sht shum e vrtet se Jusufi e mon m shum Hysen Gegn se sa nj Organizat t tr pr t ciln sht menduar se sht Organizat. Jusufi e mon Hysen Gegn m shum se sa Frontin e Kuq dhe Ibrahim Kelmendin. Burgosja e Hysen Gegs sht fundi i Frontit t Kuq, i 99

"Frontit ton". N dritn e ktij fakti kuptohet shum m leht avokatura e Ibrahim Kelmendit pr intelektualt e Lvizjes son. "Ti po shpreson, se do t bhet kuadr i mir i lvizjes son" Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror t Lvizjes son-shn im)." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982. Marr nga Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, f.452-454)

Jusuf Grvalla dhe demonstratat

e vitit 1981 n Evropn Perndimore shtje t parashtruara n librin e Ibrahim Kelmendit, Atentatet, Focus Prishtin 2007 dhe www.pashtriku.org 1. Jusufi e Ibrahim Kelmendi u takuan menjher 2. Nuk do t bjm asgj pa marr kontakt me shokt e Liris 3. M sht dhn adresa kontaktuese 4. Ather po shkoj q sot n Zvicr 5. Jusufi po hezitonte t merrte vendime 6. Ne vendosm t mos e botojm m Bashkimin pa e bashkuar organizimin ton 7. Ti do t shkosh n Zvicr - tha Jusufi 8. Jusufi thot se ti duhet t pressh 9. Biseduam me Jusufin se far duhet t bjm 10. Jusufi m ka autorizuar ta prfaqsoj edhe at 11. sht koha e fundit q ne t bashkohemi n nj organizat 12. Ti tani duhet t shkosh n Vjen n Ambasadn Shqiptare 13. Skenderin e pengon afirmimi i babait dhe t birit 14. Nj pjes t madhe t kohs e kishte kaluar n shtpi t Jusufit Pr t treguar t vrtetn e asaj kohe sht kujdesur m s miri Jusuf Grvalla. N kt shqyrtim si vrtetim, m s shumti e prdori nj citat t Jusufit nga letra e tij drguar Sabri Novosells n Turqi m 13 maj 1981. Citatin nga kjo letr e kam marr nga libri i Faridin Tafallarit, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116. Pr t'ua dhn prgjigjen t gjitha shtjeve t parashtruara ktu kan qen

Emin Lati, Tahir dhe Nebi Meha

100

krejtsisht t mjaftueshm vetm disa rreshta nga letra e Jusufit e 13 majit 1981. Ajo ka sht shum interesant t hetohet sht fakti se si e ka pritur Jusufi drgimin e Hysen Gegs n Kosov s bashku me Sadik Blakajn. Aq e thell ka qen shkputja e t gjitha marrdhnieve t Jusufit me Ibrahim Kelmendin pas prgatitjes s numrit t fundit t Bashkimit, sa as demonstratat e fuqishme t vitit 1981, pr t cilat foli gjith bota, nuk kan as efektin m t vogl pr t ndikuar tek ndonj afrim. Letra e Jusufit, e 13 majit 1981, e 13 majit - fests apo praznikut t UDB-s, dit e cila q nga viti 1981 n kalendarin shqiptar njihet si Dita e Nebih dhe Tahir Mehs, e dshmon m s miri kt fakt.

1. Jusufi e Ibrahim Kelmendi u takuan menjher

Pas 11 marsit 1981, Jusufi e I. Kelmendi takohen menjher n shtpin e Jusufit, n Untergruppenbach. I. Kelmendi: Jusufi e Mirani u takuan menjher pas ksaj ngjarjeje historike pr t biseduar se far duhej e mund t bnin. (Atentatet, f.232) Fjalt e Ibrahim Kelmendit prputhen pik pr pik me planet e Shkolls s UDB-s Serbe, t prfaqsuar n kt rast nga Abdullah Prapashtica. Shkolla e UDB-s Serbe: "Suzana na ftoi n dhomn e ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. ... n dhomn ku kishte qasje vetm Ibrahim Kelmendi" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 123-124) Donika Grvalla: "Ibrahim Kelmendi sht i vetmi person q un kam prjetuar gjat jets time dhjetvjeare me babain tim si i vetmi person q ai e ka przn nga shtpia. I ka thn dil nga shtpia dhe t t mos shoh m." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 4.25-4.37) (Kshtjella e pamposhtur e Vllezrve Grvalla, e pa njollosur prve flluskave t bardha t bors, e fotografuar nga Remzi Ademi n dhjetor 1984 me krkesn e Xhafer Durmishit) Shkolla e UDB-s Serbe: "... e gjetur nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156) Abdullah Prapashtica: "Ajo q sjell Nuhi Sylejmani n librin e vet sht dshmia e ti personale si njri nga bashkpuntort e rrethit t ngusht t Jusuf Grvalls n Gjermani, mbi at bashkpunim q kan pas ata s bashku n kuadr t ish LNKVSHJ dhe dshmi autentike e zhvillimeve t pastajshme... (...)Nuhi Sylejmani shkruan me kompetenc..." (MBI LIBRIN VRASJA E TREFISHT T NUHI SYLEJMANIT, www.albaniapress.com, 14 tetor 2010) Osman Osmani: "Kujtimet dhe dokumentet prcjellse brenda librit sjellin fakte historike t pakundrshtueshme dhe t panjohura gjer m tani. N mnyrn m t 101

prpikt, paraqitet gjendja dhe zhvillimi i tri organizatave shqiptare t asaj kohe, q vepronin kryesisht n botn e jashtme si Fronti i Kuq Popullor, GMLK/OMLK dhe LNK/LNKVSHJ, si dhe pr proceset organizative dhe ideologjike npr t cilat kalojn kto organizata para dhe pas demonstratave t vitit 1981 n Kosov. Autori ndr t tjera, n mnyrn m besnike, prshkruan peripecit dhe ballafaqimet me sfida t shumta t familjeve Grvalla dhe Zeka pas atentatit t 17 janarit t vitit1982." (Kopertina e mbrapme e librit t quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010) N dritn e fakteve historike pr t cilat sht kujdesur q t na i lej Jusufi, fjalia e msiprme e Ibrahim Kelmendit jo vetm q sht gnjeshtr e paskrupullt, por duket edhe nj tentim sa i mjer aq edhe qesharak pr t na e mbushur mendjen se Jusufi ka pasur ndonj kontakt e bashkpunim me te n kt koh. Letra e Jusufit duket se ka teha t panumrt pr t'iu kundrvu falsifikimeve e njollosjeve. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-sshn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Shokt e Jusufit nuk mund t mashtrohen me kto rrena e falsifikime, por prapseprap nuk mund t thuhet se testimi i opinionit q I. Kelmendi e bn n kt pik i ka shkuar krejtsisht huq n disa drejtime tjera. Fjalt e Jusufit jan projektile t drejtuara kundr t gjith falsifikatorve, ka do t thot se n kt rast ato jan t drejtuara edhe kundr Shkolls s UDB-s Serbe t shfaqur n librin e quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010.

2. Nuk do t bjm asgj pa marr kontakt me shokt e Liris

Jusufi bisedon me I. Kelmendin se si me ra n kontakt me OMLK-n n Zvicr. I. Kelmendi: Nuk do t bjm asgj pa marr kontakt me shokt e Liris, shfaqi pozicionim Jusufi. Kshtu e kishte m t przemrt ti quante ai njerzit e OMLKs, meq qysh n tetor t vitit paraprak ata kishin nxjerr numrin e par t ktij Organi. Atij i kishte plqyer shum prmbajtja, por jo forma, faqosja, letra e shtypja. Mir, po ku ti kontaktojm? pyeti Mirani. (Atentatet, f.232) Shoku i mir i Sadik Blakajt vazhdon me testimin e opinionit duke na e prgatitur terrenin pr t na thn se sht Jusufi ai i cili figurn e Frontit t UDB-s e ka qit n gjurmt e Kadri Zeks. Letrat e Jusufit tregojn se Jusufi sht njohur me Kadri Zekn pa ndihmn e shokut t Sadik Blakajt, Ibrahim Kelmendit. Ato tregojn gjithashtu se Kadri Zeka n ann tjetr, (ashtu si Hydajet Hyseni m par) sht takuar apo ka ra n kontakt me Ibrahim Kelmendin pa ndihmn e Jusufit. Se sa i przemrt sht raporti i Jusufit me Ibrahim Kelmendin e vrtetojn fjalt e mposhtme. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-sshn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) 102

3. M sht dhn adresa kontaktuese

Jusufi i tregon I. Kelmendit se i sht dhn nj adres kontaktuese n nj librari n Zvicr pr t kontaktuar me OMLK-n. I. Kelmendi: M sht dhn nj adres kontaktuese n nj librari n Zvicr. (Atentatet, f. 232) Rrena qesharake e personit q mundohet me e plasue veten n qendrn e ngjarjeve historike shkatrrohet nga fjalt e mposhtme: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-sshn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981)

4. Ather po shkoj q sot n Zvicr

Jusufi sht i pajtimit q I. Kelmendi t udhtoj n Zvicr pr t marr kontakt me OMLK-n I. Kelmendi: Ather po shkoj q sot n Zvicr, meq ty akoma nuk t kan dhn dokument udhtimi jasht shtetit, tha tjetri. (I. K. - shnimi yn). Edhe un (Jusuf Grvalla - shn i Xh. D.) them ashtu, por po presim mos po m paraqitet n telefon te Bardhi ndonjri nga shokt e Liris, meq numrin ia dhash atij q ma solli adresn. (Atentatet, f. 232) Letra e Jusufit sht si drita e diellit dhe e demanton kt falsifikim. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Ndoshta shokve t Kadri Zeks do t'u plqente ky version, pr t thn se sht Jusufi q e ka qitur Ibrahim Kelmendin n gjurmt e Kadri Zeks. Ndoshta ky version do t ishte nj lloj ngushllimi pr ta, prderisa edhe pse i din disa t vrteta shum mir, pa dallim Ibrahim Kelmendin e marrin si dshmitar shum t besueshm n prshkrimin e ngjarjeve t asaj kohe. Aq m keq e aq m turp pr ta. Jusufi kurr nuk e ka drgua Ibrahim Kelmendin n Zvicr, pasi ai pas dhjetorit 1980, pas rastit t Hysen Gegs nuk ka asnj lidhje me te sepse "t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer." Se kush sht Fronti i Kuq n kt koh, Jusufi sht i qart prfundimisht, se kush mund t jet Ibrahim Kelmendi si individ Jusufi n kt koh ka aq dyshime t bazuara, sa nuk munden me ia lkund apo hequr as krejt demonstratat e Kosovs t Pranvers 1981. A do t kishte shkatrrim m t madh t mitit e t historis s Lvizjes, e t historis personale t Jusufit sikur ai n kt koh t'ia kishte drguar Kadri Zeks fardo porosie prmes personit t nj Fronti n qendr t t cilit gjendet UDB-a. Asgjsim m i madh pr historin e Jusufit nuk do t ekzistonte. Jusuf sht ai Jusuf q e njeh i gjith kombi vetm e vetm pse ai gabime t tilla nuk ka br kurr.

103

5. Jusufi po hezitonte t merrte vendime

Jusufi, sht aq naiv sa edhe n kt situat e ndien veten peng t Sabri Novosells. I. Kelmendi: Jusufi po hezitonte t merrte vendime, meq vazhdonte ta ndiente vetn peng t Sabit Katunriut, kurse ky ende nuk e kishte kontaktuar pr ti dhn udhzime, si po priste me padurim deri n naivitet i pari. (Atentatet, f. 232) Jusufi ka dal n skenn e hapur t lufts n janar 1980 dhe nuk ka ekzistua ajo forc q ta mbaj at peng apo ta detyroi t bj negociata bashkimi me organizata t cilat i ka emrtuar UDB-a. Posa del n Gjermani, I. Kelmendi i afrohet dhe i ofron bashkpunim me revistn "Bashkimi" dhe Jusufi duke e ditur se ajo revist bien n duart e popullit ka pranuar ta ndihmoj, pa e pyetur asknd e pa qen peng i askujt n kt pik, dhe kt, kur n Kosov gjendja sht "e qet". Natyrisht se ai do t ishte konsultuar me Sabri Novoselln apo me ndonj shok prgjegjs t Lvizjes s tij, sikur t kishte pasur kontakt. Prkundr faktit se ai nuk ka kurrfar kontakti me shokt e Lvizjes s vet q nga 14 dhjetori 1979 gjer m 14 prill 1981, sht aktiv e me iniciativa t pashtershme. Jusufi pa hezituar merr vendim pr ta ndihmuar n mnyr vendimtare prgatitjen pr shtyp t revists Bashkimi n shkurt 1980, numrin vijues n maj 1980 dhe numrin e fundit n dhjetor 1980. Jusufi nuk ishte peng pr gjith kt pun n kt koh, por kishte gjith ato iniciativa si njeri i veprimit. Shoku i mir i Sadik Blakajt mundohet me na e mbush mendjen se n kohn kur puna e Jusufit n mnyr t mahnitshme ka treguar aq suksese, kur krejt Kosova sht n kmb dhe e gjith bota flet pr te, Jusufi e paska ndier veten t paralizuar nga veprimet praktike pasi paska qen peng i Sabri Novosells. Jusuf Grvalla, pas 11 marsit sht n veprim si kurr m par, por t gjitha veprimet i bn me shok besnik t Shtutgartit, e edhe me Kadri Zekn n Zvicr pa pasur punn e as kontaktin m t vogl me I. Kelmendin. Kt e dshmon letra tanim e njohur q prkundr ndonj vrejtje duhet t pajtohemi se i meriton gjith ato prsritje q i bhen: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981)

6. Ne vendosm t mos e botojm m Bashkimin pa e bashkuar organizimin ton

I. Kelmendi i tregon Jusufit se Ne (Fronti i Kuq Popullor) vendosm t mos e botojm Bashkimin pa e bashkuar organizimin ton (d.m.th. m konkretisht organizatat tona). I. Kelmendi: Jusuf, tani u pa puna. Ne vendosm t mos e botojm m Bashkimin pa e bashkuar organizimin ton. Arsyetuam se nuk kishte m kuptim q ta botojm, meq tani po botohen Lajmtari i liris dhe Liria dhe nuk kemi nevoj e energji pr tri botime. (Atentatet, faqe 232) Shkaqet e vrteta t ndrprerjes s Bashkimit jan shpjeguar hollsisht n disa punime tjera e sidomos n at me titull "Kshtu e pata kuptuar historin e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Lvizjes son n vitin 1980" (www.pashtriku.org).

104

sht interesant se sa n mnyr t thell shtrohet shtja nga I. K. Jusufi dhe I. Kelmendi bjn luft t ashpr kundr nj pushteti komunist e nj diktature komuniste dhe n t njjtn koh duan t bashkohen me komunistt. shtje q shtron I. K., personi m me prvoj organizative n at koh sht se Jusufi, Kadriu e I. Kelmendi u takojn organizatave t ndryshme t t njjtit organizim. A ka fraz apo fjali m konkrete e m e qart, e m transparente se kjo. Selatin Novosella: "Duke qen ndr udhheqsit e nivelit m t lart t LNKVSHJ-s, duke mbajtur lidhjet me Metush Krasniqin n Kosov e Sabri Novoselln n Turqi, nga njra an:. .. duke qen n bashkpunim me udhheqsit e Frontit t Kuq Popullor kryetarin e tij Ibrahim Kelmendin ... Jusuf Grvalla, kshtu do t shndrrohet n faktor koheziv dhe t pazvendsueshm." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 147-148) Se sa ka qen i gatshm Jusufi ta prziej organizatn e organizimin e vet me Frontin e bashkthemeluar dhe emrtuar nga UDB-a shihet nga letra e Jusufit: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr S. N., 13 maj 1981) Nga prmbajtja e ksaj letre duket se Sabri Novosella i krkon Jusufit (qoft prmes ndonj letre q ende nuk sht br publike qoft prmes telefonit) q t nis ndonjfar procedure pr bashkimin e Lvizjes s Jusufit me Frontin e Kuq. Edhe n kt kuptim mund ta lexojm kt pjes t letrs. Jusufi i tregon Sabriut se si qndron puna me Frontin e Kuq, por megjithat, si person q rigorozisht e respekton disiplinn dhe hierarkin e organizats, ai (Jusufi) nuk i mbyll t gjitha dyert pr bashkim me Frontin e Kuq. Por ai n kt pik don t jet i pastr duke i thn se biseda eventuale pr bashkim me Frontin e Kuq, prmes tij (Jusufit) pr t gjall t tij me te nuk mund t bhen. Por megjithat Jusufi nuk ka dshir ta len Sabriun n gjysm t rrugs, prandaj i ndihmon q ta qet n gjurm t vrteta duke i thn se nse me t vrtet ke dshir me u bashkua me Frontin e Kuq ather ke mundsi q shokve tu n Kosov t'u thuash q t marrin kontakt me qendrn e ktij Fronti, me personin e UDB-s, me Blakajn, q punon n Entin e Sigurimit Social n Prishtin.

7. Ti do t shkosh n Zvicr - tha Jusufi

Jusufi i jep detyr I. Kelmendit q t shkoj n Zvicr pr t kontaktua me OMLK-n. I. Kelmendi: Miran, shokt e Liris nuk na kontaktuan ende, prandaj ti do t shkosh n Zvicr, tha Jusufi. Diskuto me ta se far duhet t bjm, meq ata jan m t ngritur e m t organizuar se ne. (Atentatet, f. 233-234) Se far gnjeshtrash jan fjalt e msiprme tregon letra e Jusufit: Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn 105

yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr S.N., 13 maj 1981) M 26 mars 1981, I. Kelmendi n marrveshje dhe me porosi t Jusufit udhton n Zvicr, me adresn Badhaus strasse 35, Biel-Bienne, t ciln ia ka dhn Jusufi. I. Kelmendi: Ditn e enjte t 26 marsit, Mirani udhtoi n qytetin Bil/Bien (BielBienne) t Zvicrs. Duhej t gjente adresn kontaktuese t OMLKs, t ciln ia dha Jusufi. (Atentatet, f. 235) Pr shokt e Jusufit ky trillim sht i leht pr t'u zbuluar fal dokumenteve q Jusufi ia ka ln Lvizjes s tij Nacionallirimtare. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Por megjithat nuk mund t thuhet se I. Kelmendit i ka shkuar mundi krejtsisht kot, pasi nga 'komunistt' konsiderohet sot e ksaj dite si dshmitar i besueshm i nj kohe shum t rndsishme pr popullin ton. Ndoshta atyre me t vrtet do t'u plqente sikur Jusufi ta kishte qitur I. Kelmendin n gjurmt e Kadri Zeks. E vrteta historike sht se Kadri Zeka e I. Kelmendi kan ra n kontakt me njri-tjetrin pa ndihmn m t vogl t Jusufit. Prve Renats, I. Kelmendi i tregon edhe zviceranit, pronarit t libraris n Badhaus strasse 35, se nuk sht komunist, apo marksist-leninist. I. Kelmendi: Ju n Gjermani botoni gazeta t mira, tha Bendickti pasi i kreu bisedat pr informim personal. Por Liria ka linj m t qart marksiste-leniniste. Sepse sht Organizat marksiste-leniniste, kurse ne nuk jemi. (Atentatet, f. 236)

8. Jusufi thot se ti duhet t pressh

Prkundr pritjes s gjat n Biel-Bienne, Bardhi e thrret I. Kelmendin n telefonin e libraris dhe ia prcjell porosin e Jusufit. I. Kelmendi: Bardhi e informoi Miranin: Jusufi thot se ti duhet t pressh deri sa ti kontaktosh shokt!. (Atentatet, f. 238) Mjafton edhe nj fjali e vetme e Jusufit pr t'i dhn prgjigje gati gjysms s librit t I. Kelmendit. Jusuf Grvalla: Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981)

9. Biseduam me Jusufin se far duhet t bjm

Takimi i par i I. Kelmendit me Kadri Zekn. I. K. i tregon K. Zeks se sht i drguar nga Jusufi. I. Kelmendi: Kam ardhur t enjtn. filloi Mirani. Biseduam me Jusufin se far duhet t bjm n kt situat kaq dramatike e alarmante. Ai m tha se duhet t bisedojm me shokt e Liris, q t koordinohen aktivitetet n t gjitha shtetet ku gjendet emigracioni yn. Erdha tju kontaktoj dhe t bisedojm se cili sht mendimi juaj? (Atentatet, f. 238-239) 106

Jusuf Grvalla: Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Kadri Zeka n takimin e par ia tregon I. Kelmendit emrin e tij t vrtet dhe i lutet t mos e dekonspiroj. I. Kelmendi: Un tu prezantova n prani t Benediktit me emrin Zeq, por un n t vrtet e kam emrin e mbiemrin Kadri Zeka. Jam nga Gjilani, i strehuar politik ktu n Zvicr. Je ndr pak veta q po ta tregoj emrin e vrtet, por t lutem mos m dekonspiro! (Atentatet, f.239) Pas Renats, Benediktit (pronarit t libraris) I. K. i tregon edhe Kadri Zeks se ai (I. K.) nuk sht komunist. I. Kelmendi: N fillim Kadriu paraqiti gjendjen n Kosov, si e kishin informuar shokt e organizats se tij, pastaj bri nj analiz t prmbledhur: Ne duhet t fillojm me demonstrata. T parn duhet ta bjm pas nja dy javsh, meq m nj prill planifikohen demonstrata t mdha n Prishtin... Domethn pr ditn e rrenve ndrhyri me shaka Mirani. Qenkan t vrteta ato q kam dgjuar pr ty, se nuk je komunist i disiplinuar, tha Kadriu, i paknaqur me kt shaka t Miranit. Tani jemi duke biseduar gjra serioze... M fal! Vrtet nuk jam komunist dhe aq m pak komunist i disiplinuar, si krkoni ju komunistt, sepse at lloj disipline nuk e plqej dhe nuk mund ti prmbahem. f. 239 Kontaktet e I. Kelmendit me Kadri Zekn dhe prmbajtja e bisedave t tyre, n kt rast nuk paraqesin interes t veant pr mua si shok i Jusufit. E vetmja shtje q m intereson sht implikimi e mosimplikimi i Jusufit dhe Lvizjes s tij n kto kontakte. Jusuf Grvalla: Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981)

10. Jusufi m ka autorizuar ta prfaqsoj edhe at

I. Kelmendi pajtohet me planet e Kadri Zeks pr demonstratn e par n Zvicr dhe i tregon atij (K .Z.) se ka autorizim q n at bised ta prfaqsoj apo t flas edhe n emr t Jusufit. I. Kelmendi: Un pr vete po. Besoj se edhe Jusufi pajtohet, meq m ka autorizuar ta prfaqsoj edhe at. Ne t Frontit kemi vendosur t ndrpresim botimin e Bashkimit pasi ju keni filluar ta nxirrni Lirin, kurse Jusufi Lajmtarin qysh vitin e kaluar. Duke shprndar tri gazeta n t njjtat mjedise vetm sa po i iritojm bashkatdhetart. (Atentatet, f. 240-241) A do t kishte m turp e ulje m t madhe pr Jusufin dhe Lvizjen e tij Nacionallirimtare sikur ai ta kishte autorizuar shokun e Sadik Blakajt dhe Frontin e emrtuar nga UDB-a q t flas n emrin e tyre e t'i prfaqsoj ata. Natyrisht se nuk do t kishte. Jusufi Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) 107

11. sht koha e fundit q ne t bashkohemi n nj organizat

I. Kelmendi edhe pse vet armik i sistemit dhe diktaturs komuniste mendon se sht koha e fundit t bashkohet n nj organizat me komunistt dhe n kt organizat ta ken edhe Jusufin i cili nuk i don komunistt. I. Kelmendi: Njherit edhe organizimin e Frontit do ta ngrijm, meq mendojm se sht koha e fundit q ne t bashkohemi n nj organizat.(Atentatet, f. 241) Edhe Jusufi sht i mendimit se sht koha e fundit q t bashkohemi n nj organizat. Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981)

12. Ti tani duhet t shkosh n Vjen n Ambasadn Shqiptare

Ibrahim Kelmendi: "- Mbase e keni fjaln pr nj "letr" q Jusuf Grvalla i pasksh drguar Sabri Novosells n tetor t vitit 1981 publikuar si "dokument" nga Fahredin Tafallari dhe Xhafer Durmishi. Un besoj se kjo letr do t rezultoj si falsifikim flagrant, pr qllime goxha hileqare. Nuk besoj t ket dezinformuar Jusufi, qoft edhe "udhheqesin" e tij" Sabri Novosella. Bashk me Jusufin nuk kam qen asnjher ne Vjen. Pra vetkuptohet, as n ambasadn shqiptare. Ai nuk kishte dokument udhtimi dhe ilegalisht nuk rrezikonte pr t dal jasht Gjermanis. Vetm, n fund t vitit 1981 organet gjermane ia njohn t drejtn e azilit, prandaj i dhan pasaport refugjati (traveldokument/Reiseausweis). Pr her t par jasht Gjermanis Perndimore Jusufi udhtoi pr n Zvicr n dasmn e Kadri Zeks dhe Saime Isufit, m 2 janar 1982." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.158) Faridin Tafallari: "28 Nntori po afrohej; dramn e kishim prgatitur dhe ishim ushtruar mir. Kishim br provat dhe salla ishte siguruar. Por para se t kremtonim ne mrgimtart kosovar, vendosm q ta festonim n Ambasadn e shtetit am n Vjen. Ambasada na kishte drguar disa ftesa dhe ne menduam q t shkonim n Vjen dhe ne menduam q t shkonim n Vjen e mandej t ktheheshim n Gjermani. Sokoli (Jusufi) nuk kishte pasaport dhe ai e kaloi kufirin pr n Austri me pasaportn e nj shoku I. D. N Vjen punonjsit e Ambasads na pritn shum mir. Ne kosovart ishim nj grup: Jusufi, Hysen Gega, Ibrahim Kelmendi, Dema, un e disa t tjer. Kishim marr me vete edhe grat." (Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 22) Ibrahim Kelmendi: "Vetm, n fund t vitit 1981 organet gjermane ia njohn t drejtn e azilit, prandaj i dhan pasaport refugjati (traveldokument/ Reiseausweis)." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.158) Jusuf Grvalla: "Dje, bashk me letrn tnde, m arriti edhe njoftimi se m sht dhn strehimi politik n RFGJ, n baz t krkess s paraqitur para 16 muajsh." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 259) 108

Jusufi e drgon I. Kelmendin me porosi n Ambasadn Shqiptare t Vjens pr t marr plqimin pr organizimin e demonstratave npr metropolet evropiane. N shum pika deri m tani i kemi pa "argumentet" e I. Kelmendit se si at Jusufi e ka drguar me mision tek Kadri Zeka n Zvicr. Por e mira e ksaj pune nuk prfundon me kaq. Pas kthimit nga Zvicra, Jusufi e drgon I. Kelmendin, prfaqsuesin e Frontit t emrtuar nga UDB-a, me mision n Ambasadn Shqiptare n Vjen. I. Kelmendi: "Mirani gjeti lidhjen e par t trenit dhe u kthye n Shtutgart. Aty po e prisnin Fahriu e Nazimi. Bashk shkuan te Jusufi. Ai informoi pr bisedat me Kadriun. Jusufi u pajtua duke saktsuar se demonstratat do ti thrrasin n emr t organizatave sipas radhs. E para le t thirret n emr t OMLKs, pastaj n emr t Frontit dhe e treta n emr t Lvizjes. Mirani i tregoi se t Frontit nuk do t lshojn thirrje dhe e arsyetoi kt vendim. Miran, ti tani do t shkosh n Vjen ti takosh shokt n Ambasadn Shqiptare, tha Jusufi. Ata do ti pyessh far mendojn, nse e kemi mir me kto q kemi planifikuar. Mbase mund t gabojm dhe n vend q t ngjesim vetulla, nxjerrim sy, si thot proverbi popullor. Un mendoj se nuk sht e nevojshme. Edhe po t shkoj nuk do t marr prgjigje konkrete, sepse do t thon se nuk na przihen n punt tona dhe se fardo q bjm ne, atyre nuk ju intereson... Patjetr do t shkosh, pasi un nuk pranoj t fillojm demonstratat pa e ditur mendimin e tyre! kmbnguli Jusufi." (Atentatet, f. 242) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Shokt e Vjens (t Ambasads Shqiptare -shn i Xh. D.) e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjegj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Se Jusufi ka qen tepr i interesuar ta dij se si po pritet veprimtaria e tij nga autoritetet e Shqipris n at koh sht jasht do dyshimi. Fjalt e diplomatve t Shqipris 109

kan qen t rndsishme pr te dhe ai, edhe pse disa her n mnyr kritike, i ka marr shum seriozisht qndrimet e tyre. sht krejt tjetr shtje se a kan merituar dhe a e kan prdor n mnyr t drejt at besim q ua ka fal Jusufi apo jo. Shqyrtimi i raportit t Jusufit dhe Lvizjes n prgjithsi pr at koh, me Shqiprin dhe prfaqsuesit e saj jasht sht tem e gjer pr t'u shqyrtuar n kt rast. Por ktu, sa pr ilustrim t ktij besimi, po e marrim nj citat nga letra e par e Jusufit t ciln ia drgon Sabri Novosells, m 14 prill 1981. Jusuf Grvalla: "I dashuri shok, Bashkim! Tani m lejo t t bj nj raport t shkurtr pr punn time nga dita e arratisjes sime e kndej. Puna e par q bra, u bra nj telefon shokve t ambasads shqiptare n Vjen. I njoftova pr shtjen time dhe i luta t m ndihmojn me ndonj kshill pr t mos br ndonj gabim ideologjik a taktik gjat strehimit tim n kt vend kapitalist. Ata, si zakonisht, u treguan t kursyer, po megjithat patn njfar mirkuptimi." (Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 258) Kjo letr tregon se Jusufi ka ngurruar edhe t bj deklaratn e vet personale t azilit pa i shkmbyer mendimet me diplomatt e Shqipris. Prderisa sa ai nuk ka dasht ta jap deklaratn e vet t azilit pa e br nj bised me kta diplomat ather del shum e qart se Jusufi nuk ia ka filluar organizimit t demonstratave pa u siguruar se qndrimi i Shqipris, t paktn do t jet neutral n kt shtje. Mendimin e tyre pr demonstrata ashtu si edhe mendimin pr shtjen private t azilit Jusufi e ka marr pa e involvuar Frontin e emrtuar nga UDB-a si organizat fikse apo Ibrahim Kelmendin si person. Jusuf Grvalla: Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. Kshilla pr ndrprerjen e marrdhnieve me t kam pasur edhe nga ana e diplomatve shqiptar n Vjen. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Faktet e lna nga dora e Jusufit tregojn pikrisht t kundrtn. Jan vet diplomatt shqiptar n Vjen q e kshillojn Jusufin q t mos ket kurrfar marrdhniesh me Ibrahim Kelmendin. Duke pasur parasysh respektin e Jusufit pr prfaqsuesit e Shqipris, dshmohet se Jusufi nuk e ka drguar Ibrahim Kelmendin si emisar t vetin as n Zvicr e aq m pak n Vjen. shtjet me diplomatt e Shqipris e marrjen e mendimit t tyre Jusufi e ka krye pa ndihmn e I. Kelmendit.

13. Skenderin e pengon afirmimi i babait dhe t birit

I. Kelmendi tregon se prve Nuhi Sylejmanit, Xhafer Durmishi, i njohur si Sknderi i Shtutgartit sht kundr afirmimit t Kadri Zeks qysh n demonstratn e 25 prillit 1981 n Shtutgart. I. Kelmendi: Pas demonstrats disa aktivist t rrethit t Shtutgartit ishin mbledhur pr t analizuar rrjedhn e demonstrats. Kishte nga ata, si Nuriu e Xhafari, q kishin shprehur paknaqsi nxitse, se vetm ai i Liris po afirmohej me fjalimet q mbante, kurse Jusufi po vazhdonte t mbetej anonim. Kadriut nuk kishin denjuar tia prmendnin as emrin, por thoshin: ai i Liris. Vet Jusufi ishte detyruar t ndrhynte q t ndalonte pshprimat e tilla, duke sqaruar se n ndarje t punve ishte ai q kishte bashkvendosur. (Atentatet, f.251) 110

N faqen 251 t librit Atentatet, I. Kelmendi (personi naiv, i sinqert q kurr nuk t keqkupton) e vazhdon prezantimin e tij rreth meje Sknderit t Shtutgartit n nj drejtim t ri. Ktu ai tregon se si un, Sknderi qysh m 25 prill 1981 kam qen kundr Kadri Zeks, kundr afirmimit t tij dhe organizats s tij. N vazhdim t librit ai na tregon se un kam qen kundr Kadri Zeks, si person sa ai ka qen gjall, se kam qen kundr tij si person edhe pas vdekjes, se kam qen kundr organizats s tij sa ai ka qen gjall, se kam qen kundr organizats s tij pas vdekjes s tij, se si pas vdekjes s tij jam sjell keq ndaj gruas s tij, se jam sjell shum keq ndaj qllimeve afirmuese t babs s tij. Dhe n t gjith kt proces sht I. Kelmendi ai q sht kalors, gjentelmen, kavalier, "The Flower of Chivalry", zogu i atit t Rexh Avdis, q e mbron Kadri Zekn pr s gjalli e pr s vdekuri, e mbron dhe nderon organizatn e Kadri Zeks, e mbron e nderon babn e tij Pajazitin dhe dshirn e tij pr afirmim, dhe e mbron n mnyrn m t fuqishme gruan e tij Saime Isufin. Ibrahim Kelmendi: "Babai i Kadriut mbante ballin e dhoms me biseda, duke br nj durim stoik dhe duke u munduar ti inkurajoj t goditurit. Ndonjher, si pr inat t trashgimtarve, bnte shaka n dukje marrashe. Isha fare i panjohur, tha ai kur i krkuan t fliste. Nuk m njihnin as n katundin fqinj. Kur ndodhi kjo vrasje, u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllim dy ditt e para, sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar vet djalin tim dhe do tia kisha ln fajin UDB-s...." (Atentatet, f.350) Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007, www.pashtriku.org) E vrteta sht se un m 25 prill 1981, kam qen n Kosov dhe n kt koh jo q nuk e kam njohur Kadri Zekn por nuk e kam njohur personalisht as Jusufin. Jusuf Grvalla: "Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Letra e Jusufit tregon se ai (Jusufi) nuk ka kurrfar marrdhniesh me I. Kelmendin prej fundit t dhjetorit 1980. Pra Jusufi e rrethi i tij nuk kan br kurrfar mbledhjeje pr ta analizuar demonstratn s bashku me I. Kelmendin. Kjo sht njra an e t vrtets. Ana tjetr sht se un, Xhafer Durmishi, si kam treguar m hert, por edhe n artikullin "Si m njoftoj UDB-a pr vrasjen e Jusuf Grvalls?" n kt koh (m 25 prill 1981) nuk kam qen fare n Gjermani dhe as q e kam njoft Jusufin e lere m figurn frontale t Frontit, se un pr her t par n jet e kam takuar Jusufin, Bardhin e familjet e tyre n mesin e korrikut 1981, d.m.th. pas prfundimit t t gjitha demonstratave shqiptare n Evrop gjat vitit 1981. Me gnjeshtrn e msiprme I. Kelmendi e ka dshmuar se ai nuk m ka takuar para 21 janarit 1982. Taktika e tij e ult pr t m hedhur kundr Kadri Zeks, n thelb, me ndonj prjashtim nuk ka pasur sukses tek brthama e autorve t historis s OMLKs.

14. Nj pjes t madhe t kohs e kishte kaluar n shtpi t Jusufit

Pas demonstrats s 11 marsit 1981, I. Kelmendi nj pjes t madhe t kohn e kalon n shtpin e Jusufit n Habichthhe str. 40, n Untergruppenbach. 111

I. Kelmendi: Q kur kishin ndodhur demonstratat e marsit.., Mirani (I. Kelmendishn im) nj pjes t madhe t kohs e kishte kaluar n shtpi t Jusufit. (Atentatet, f.268) Fjalt e Ibrahim Kelmendit prputhen pik pr pik me planet e Shkolls s UDB-s Serbe, t prfaqsuar n kt rast nga Abdullah Prapashtica. Shkolla e UDB-s Serbe: "Suzana na ftoi n dhomn e ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. ... n dhomn ku kishte qasje vetm Ibrahim Kelmendi" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 123-124)

Kulla e pamposhtur e Tahir Mehs ashtu si edhe Historia e Jusuf Grvalls e vulosur pos tjerash pikrisht m 13 maj 1981 Shkolla e UDB-s Serbe: "... e gjetur nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156) Donika Grvalla: "Ibrahim Kelmendi sht i vetmi person q un kam prjetuar gjat jets time dhjetvjeare me babain tim si i vetmi person q ai e ka przn nga shtpia. I ka thn dil nga shtpia dhe t t mos shoh m." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 4.25-4.37) Abdullah Prapashtica: "Ajo q sjell Nuhi Sylejmani n librin e vet sht dshmia e ti personale si njri nga bashkpuntort e rrethit t ngusht t Jusuf Grvalls n Gjermani, mbi at bashkpunim q kan pas ata s bashku n kuadr t ish LNKVSHJ dhe dshmi autentike e zhvillimeve t pastajshme... (...)Nuhi Sylejmani shkruan me kompetenc..." (MBI LIBRIN VRASJA E TREFISHT T NUHI SYLEJMANIT, www.albaniapress.com, 14 tetor 2010) Osman Osmani: "Kujtimet dhe dokumentet prcjellse brenda librit sjellin fakte historike t pakundrshtueshme dhe t panjohura gjer m tani. N mnyrn m t prpikt, paraqitet gjendja dhe zhvillimi i tri organizatave shqiptare t asaj kohe, q vepronin kryesisht n botn e jashtme si Fronti i Kuq Popullor, GMLK/OMLK dhe LNK/LNKVSHJ, si dhe pr proceset organizative dhe ideologjike npr t cilat kalojn kto organizata para dhe pas demonstratave t vitit 1981 n Kosov. 112

Autori ndr t tjera, n mnyrn m besnike, prshkruan peripecit dhe ballafaqimet me sfida t shumta t familjeve Grvalla dhe Zeka pas atentatit t 17 janarit t vitit1982." (Kopertina e mbrapme e librit q quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010) Fjalt e Jusufit jan projektile t drejtuara kundr t gjith falsifikatorve, ka do t thot se n kt rast ato jan t drejtuara edhe kundr Shkolls s UDB-s Serbe t shfaqur n librin e quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010. Se sa ka qndruar I. Kelmendi n shtpin e Jusufit dhe sa ka pasur pun me te prej majit 1980 deri m 28 nntor 1980 e shohim nga kto fjal: I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Ibrahim Kelmendi: Kjo gjendje vazhdoi derisa Jusufi e Mirani u takuan n festn e 28 Nntorit (1980-shn i Xh. D.), n Nrnberg. N manifestim Jusufi bri nj diskutim, jo fjalim, por shum prmbajtsor. Q t dy kishin presion nga Vasili e Maksi pr t rivendosur bashkpunimin. Ata me t dy mbanin lidhje dhe iu bnin prher lutje q t pajtoheshin e t bashkvepronin. (Atentatet, Prishtin 2007, f.174-175) Se sa ka pasur pun Jusufi me I. Kelmendin pas 19 dhjetorit 1980 e deri n vrasjen e tij, sa sht pajtuar dhe sa ka bashkvepruar, e vrtetojn t gjitha letrat e Jusufit t vitit 1981 e 1982. N kt shqyrtim m kan mjaftuar vetm disa rreshta t letrs s 13 majit 1981. Jusuf Grvalla: "Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr e SN 13 maj 1981) Se sa ka qndruar Ibrahim Kelmendi n shtpi t Jusufit pas 13 majit 1981, tregon shum vet prmbajtja e letrs s 13 majit e cila e ka nj rreze t fuqishme dhe shum precize t veprimit edhe pas 13 majit, dits kur Abdullah Prapashtica e ka festuar ditn e UDB-s, dhe m'u pr kt arsye nuk ka mundur t'i lexoj kta rreshta t Jusufit, q jan pron publike apo javna-tajna prej vitit 1998 domethn 12 vjet para gatimit t orbs s kuzhins s Shkolls s UDB-s Serbe. Tani pr tani, pr kt, mjafton t na tregoj m s miri gruaja e Jusufit, Suzana Grvalla, burimi i brumit t drams Misioni t Sabri Hamitit. Skena IV e pjess s par t drams Misioni i prshkruan disa ngjarje n mesditn e 17 janarit 1982 n shtpin e Jusufit, n mes Lulit (Kadri Zeks), Keqs (Ibrahim Kelmendit) dhe Iss (Jusuf Grvalls). Citati i mposhtm paraqet hyrjen sqaruese t ksaj skene. Sabri Hamiti: "Pr her t par (m 17 janar 1982-shn. im) jan bashk n shtpin e Iss: Luli (Kadri Zeka - shn i Xh. D.) thatak, Keqa (Ibrahim Kelmendi shn i Xh. D.) barkalosh dhe Isa i imt. Jan t ulur rreth tryezs. Ata shihen sy m sy pr her t par, mbas turbullimeve t mdha n Prishtin e n Kosov. Mbas vrasjeve, arrestimeve e mundimeve t studentve, t njerzve t zakonshm, t fmijve. Keqa shikon orn. (Misioni, Prishtin 1997, pjesa e par, skena IV, faqe 38) 113

N KALAN e JUSUF GRVALLS

shtje t parashtruara n librin e Ibrahim Kelmendit, Atentatet, Focus Prishtin 2007. 1. Je duke marr postn me rregull? 2. I. Kelmendi shkoi te Jusufi e Bardhi 3. Vuajtjet pr gazetn Bashkimi 4. Tek un ishte policia - tha Jusufi 5. Nuriu ua ka br orape rrethin tuaj 6. Shtpia jote sht br si t ishte stacion treni - tha Kadriu 7. Pjesrisht ke t drejt tha Jusufi 8. N hierarkin e UDBs n Kosov kemi njeriun q na informon 10. Tani un po dyshoj n Skenderin 11. Ti Kadri nuk ke antarsuar asknd 12. Nuk duhet t filloni me antarsime 13. Na duhet t ngutemi q t'i bashkojm radht n nj organizim t vetm 14. Nuk kemi nevoj ta mbajm t fsheht pasi e kemi shok 15. Bashkimi po vonohet 16. Jusufit nuk i erdhi mir dhe u befasua nga sqarimi i Kadriut 17. Bisedimet pr bashkim n parim i kemi br 18. Platforma e organizats q do t dal nga bashkimi yn 19. Marrveshja e bashkimit m 15 gusht 1981 n Habichthhe 20. Jusufi e Kadriu radhisin tekstin e platforms finale pr bashkim 21. Lvizja do t prfaqsohet nga Sabri Novosella dhe Jusufi 22. Fronti e ka ngrir organizimin 23. Ne jemi t autorizuar pr ta konkretizuar bashkimin 24. Vazhdoj t t mos kuptoj por kurrsesi t t keqkuptoj 25. M vjen keq q injoranti t luaj me intelektualizmin tnd 26. E kemi pa teklif e nuk mundem pa te 27. U ngritn n kmb duke u prqafuar e uruar pr bashkimin e arritur 28. Shtpia q meremetohet N kt punim, i cili pr her t par u botua n faqen www.pashtriku.org, m 20 shkurt 2011 shqyrtohen shtje q kan t bjn me Vllezrit Grvalla n Shtpin e tyre n Habichthhe 40, n Untergruppenbach prej fundit t korrikut e deri m 20 gusht 1981. N punn time pr vrtetimin e ngjarjeve t asaj kohe jam shrbyer m s shumti me pjes t dy letrave t Jusufit: 1. Letrn e 13 majit 1981, drguar Sabri Novosells, t ciln un disa her e quaj edhe letra e Tahir e Nebih Mehs, pjes e cila gjendet n librin e Faridin Tafallarit, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116 dhe 2. Letrn e 20 gushtit 1981 drguar Sabri Novosells, e cila gjendet n librin e Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 451-452. Prve dy letrave t prmendura, Faridin Tafallari, m 2 tetor 2001 n www.albaniapress.com, publikoi nj Raport t Jusufit drguar Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" n Turqi, q besoj se sht i korrikut 1981. Faktet prej ktij Raporti i kam prdor si plotsim dhe i kam integruar n kt botim.

114

1. Je duke marr postn me rregull?

N mbarim t korrikut 1981, policia gjermane zhvillon hetime kundr Riza Salihut, lidhur me kontrollimit (vjedhjen) e posts s Jusufit. I. Kelmendi: N mbarim t korrikut (korrikut 1981 - shnim i Xh. D. - Sknderit) dy polic t kriminalistiks erdhn n konvikt te Mirani, pasi e paralajmruan n telefon, duke i krkuar leje pr nj bised. Je duke marr postn me rregull? e pyeti njri nga polict. Domethn, ju ma merrkeni postn, meq nuk po m vijn drgesat pr gati nj muaj? u prgjigj me pyetje Mirani. Tash sa dit nuk merrni post? Them po bhet muaji, sado q n fillim nuk qesh i vmendshm. Jeni interesuar pr t pyetur t paktn n post? (Atentatet, f. 283) Nga mesi i korrikut 1981 kam qen n Shtutgart dhe ngjarjet e periudhs n vijim i di shum mir si pjesmarrs i drejtprdrejt. Sabri Novosella: "Xhafer Durmishi, i cili vinte nga krahu i Shefqet Jasharit, nprmjet Sheremet Sarait, pasi u rrezikua q t burgosej kaloi n Gjermani. Un e njoftova dhe e vura n kontakt me Jusufin. Jusufi ishte shum i knaqur me punn e Xhaferit." (Rezistenca kosovare n mes dy zjarresh, Prishtin 2010) Faridin Tafallari: "Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte, se ai ishte besnik." shtje e kontrollimit t posts s Jusufit nga Riza Salihu, n korrik t vitit 1981, pr Jusufin ka qen pun e harruar dhe me mua as q u lodh ta prmendi m shum se nj her t vetme. N ato dit Jusufi ka pas shum pun m t rndsishme se sa t merret me komentet e kontrollimit t posts s tij. Lidhur me kt rast familja e Jusufit duhet t ket dokumente t vrteta q nuk ln hapsir pr gnjeshtra. Riza Salihu me metodat e tij ka kontrolluar postn jo vetm t Jusufit por edhe t disa t tjerve. N postfachun e tij kan ardh letra t shumta q e kan trheq vmendjen e personelit t posts s caktuar t Shtutgartit. Personeli i posts ka kontaktuar policin, dhe policia ka zhvilluar hetime pr kt rast. Jusuf Grvalla: "Nga gjysma e GUSHTIT T VJEM (pra t gushtit 1980-shn i Xh. D.) te un erdhi n banes policia kriminalistike gjermane (po at or Bardhi ndodhej n qendrn e ksaj policie n Shtutgart, ku e kishin marr nga puna). Ata na morn n pyetje ve e ve. shtja kishte t bnte me Riza Salihun. Ai kishte hapur n postn e Shtutgartit 14 fah-postale n emr t 14 njerzve t ndryshm, ku ndalte letrat e ktyre dhe i lexonte pr nevojat e veta. Mes t 14, kishim qen un e vllau, Hysen Gega, Ibrahim Kelmendi etj. Policia e kishte zn, e kish hedhur n burg dhe dyshonte se sht agjent i UDB-s. Ndrkoh q Rizai kishte shpallur ndr puntor sesi ka krkuar azil politik n Gjermani, ai kishte qen pes her, n prag t burgimit, n konsullatn jugosllave n Shtutgart. Kto i kishte t shnuara n bllokun e shnimeve. Pr mua, vllaun dhe Ibrahim Kelmendin kishte dhn te policia deklarata shum t liga me shkrim, me plot gnjeshtra edhe pr dy takimet q kishim pasur e ku kishim shum dshmitar. Policia n fjal krkonte prej nesh: t thoshim edhe ne se Rizai sht spiun jugosllav. Natyrisht, ne s'bnim dot nj gj t till pa qen t sigurt, dhe insistimet e policis, t bazuara nga ana e saj n disa fakte q ne s'na e mbushnin mendjen, i kthenim mbrapsht me arsyetimin se UDB-ja ka mundsi t mdha t kurdis gracka, e 115

kshtu ka mundur t veproj edhe me R. S." (Raport pr Degn e LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Se manipulimi e regjistrimi i nj Kutie Postale (Postfach) n emr t Jusufit, nga ana e Riza Salihut sht pun "e harruar" n fund t korrikut 1981 e vrteton askush tjetr pos I. Kelmendi (dshmitari i OMLK-s) i cili ka harruar se ka ka shkruar me dorn e vet. Ibrahim Kelmendi: "Do t kishte qen mir t m ndihmoni, pasi jeni m afr ngjarjes, pr rastin e arrogantit Rizah. Sigurisht q Bardhi ka mundur t msoj m shum gjra se un, pasi un pos far m than t KRIPO-s, nuk di tjetr. Nj gj di se jam i revoltuar shum me Rizahun pr konfiskimin e posts q m ka br. sht kjo vepr prej udbashi. I poshtri! Sigurisht q m ka munguar posta. Pr kt kam br sa her fjal me udhheqsit e konviktit." (Letr Jusuf Grvalls, 16 shtator 1980, botuar n: Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 117) Edhe shtypi gjerman q ka raportuar pr ditt pas atentatit e prmend rastin e vjedhjes s posts s Jusufit. Sdwestdeutsche Zeitung: "Policia e krkon jugosllavin Riza Salihu, i cili n vitin 1980 kishte sjell n pronsin e tij postn e bashkatdhetarve t tij dhe kundr s cilit ekziston edhe fletarresti edhe pr delikte tjera." (30 janar 1982; Marr nga Xhafer Leci e Kadri Mani, U vran tre emigrant jugosllav, www.zemrashqiptare.net, 17 janar 2009) Policia gjermane i ka br kt pyetje direkte Jusufit: - A mendon ti se Riza Salihu e ka br kt pun i nxitur nga UDB-a dhe a mund ta akuzosh t'i si agjent t UDB-s? Jusufi: Nuk e di pse e ka br kt dhe un nuk e akuzoj at pr agjent t UDB-s! Para leximit t Raportit t Jusufit, t korrikut 1981, un kam menduar se Jusufi e ka takuar vetm nj her Riza Salihun. Pse? Sepse Jusufi vet m ka folur vetm pr takimin e par. Un mundem me e marr me mend se I. Kelmendit i nevojitet nj motiv pr t ardhur tek Jusufi, m t cilin Jusufi i ka shkput t gjitha marrdhniet q nga dhjetori 1980. Por edhe n kt rast ai e ka zie nj gnjeshtr aq t paskrupullt sa edhe qesharake. Kur un kam mbrri n Shtutgart n mesin e korrikut 1981 gjendja n relacionet e Jusufit nuk ka qen aq e thjesht si mundohet ta paraqet I. Kelmendi, shokt e tij dhe aleatt e Frontit t tij. Marrdhniet e Jusufit n kt koh me Kadri Zekn kan qen n kulm kurse me I. Kelmendin nuk kan ekzistue fare. Emrin e Ibrahim Kelmendit pr her t par e kam ndie dhe lexuar n faqet e Ilustrovana Politiks s Beogradit dhe at t prmendur e lidhur s bashku me emrin e Jusufit, me sa m kujtohet n maj t vitit 1981. Duke pasur parasysh kt lansim t emrit t Ibrahim Kelmendit t lidhur me emrin e Jusufit, pa i ditur shkaqet e vrteta t lansimit dhe planet e UDB-s n kt drejtim, kam pasur paramendime t mira. Jusufi m ka treguar numrat e revists Bashkimi t cilat i ka prgatitur ai dhe mua m jan dukur aq t mir sa q pyetjen e par q ia kam br ka qen: Xhafer Durmishi: Jusuf Grvalla: Xhafer Durmishi: Jusuf Grvalla: - Ku jan numrat tjer pas janarit 1981? - Revista Bashkimi nuk del m! - Pse? - Ibrahim Kelmendi, personi q formalisht ka qndruar pas Bashkimit nuk mundet me e nxjerr n at nivel n t cilin e kam ngritur un, prandaj si duket ai apo ata kan paraplqyer m par 116

ta ndrpresin se sa t zbresin apo t prfundojn n nivelin n t cilin i kam gjetur. Un nuk kam vazhduar me e pyet Jusufin pr shkaqet e ndrprerjes s ktij bashkpunimi duke e ditur se i ka arsyet e veta dhe do t m tregoj me koh. N muajt e par, gjat korrikut e gushtit Jusufi nuk ma ka thn asnj fjal t keqe pr I. Kelmendin por ka sht edhe m interesante, nuk ma ka thn as edhe ndonj fjal t mir pr te. Pjes t letrs s Jusufit t 13 majit 1981, drguar Sabri Novosells pr her t par i kam lexuar n vitin 2000, ndrsa t plot kam pasur rastin ta lexoj n dhjetor 2009. Si u vrtetua nga letra e Ibrahim Kelmendit e 16 shtatorit 1980, ai nuk ka ardhur n Shtutgart n fund t korrikut 1981 pr t sqaruar s bashku me Jusufin shtjen e posts, dhe zhvillimin e hetimeve t policis gjermane n kt pik dhe pr as ndonj shtje tjetr. Rrjedhimisht, I. Kelmendi, n fund t korrikut 1981 nuk ka qen tek Jusufi fare, as pr ndonj shkak dhe as pa asnj shkak. "BASHKIMI" VSHTIR T DAL M Jusuf Grvalla: "Numra t tjer t Lajmtarit t liris dhe t Bashkimit, prve atyre q t kam drguar, nuk kan dal. Bashkimi vshtir t dal m, sepse un kam vendosur t mos bashkpunoj m me t, pr arsyet e prmendura n Raportin q po ta drgoj vean." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

2. I. Kelmendi shkoi te Jusufi e Bardhi

Shkolla e UDB-s Serbe, e prfaqsuar jo nga TANJUG-u apo Ilustrovana Politika, por n kt rast nga Abdullah Prapashtica. Shkolla e UDB-s Serbe: "Suzana na ftoi n dhomn e ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. ... n dhomn ku kishte qasje vetm Ibrahim Kelmendi" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 123-124) Donika Grvalla: "Ibrahim Kelmendi sht i vetmi person q un kam prjetuar gjat jets time dhjetvjeare me babain tim si i vetmi person q ai e ka przn nga shtpia. I ka thn dil nga shtpia dhe t t mos shoh m." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 4.25-4.37) Shkolla e UDB-s Serbe: "... e gjetur nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156) Abdullah Prapashtica: "Ajo q sjell Nuhi Sylejmani n librin e vet sht dshmia e ti personale si njri nga bashkpuntort e rrethit t ngusht t Jusuf Grvalls n Gjermani, mbi at bashkpunim q kan pas ata s bashku n kuadr t ish LNKVSHJ dhe dshmi autentike e zhvillimeve t pastajshme... (...)Nuhi Sylejmani shkruan me kompetenc..." (MBI LIBRIN VRASJA E TREFISHT T NUHI SYLEJMANIT, www.albaniapress.com, 14 tetor 2010) Osman Osmani: "Kujtimet dhe dokumentet prcjellse brenda librit sjellin fakte historike t pakundrshtueshme dhe t panjohura gjer m tani. N mnyrn m t prpikt, paraqitet gjendja dhe zhvillimi i tri organizatave shqiptare t asaj kohe, q vepronin kryesisht n botn e jashtme si Fronti i Kuq Popullor, GMLK/OMLK dhe LNK/LNKVSHJ, si dhe pr proceset organizative dhe ideologjike npr t cilat kalojn kto organizata para dhe pas demonstratave t vitit 1981 n Kosov. Autori ndr t tjera, n mnyrn m besnike, prshkruan peripecit dhe ballafaqimet me sfida t shumta t familjeve Grvalla dhe Zeka pas atentatit t 17 janarit t vitit1982." (Kopertina e mbrapme e librit t quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010) 117

I. Kelmendi: T nesrmen Mirani udhtoi pr Shtutgart. Shkoi t Jusufi e Bardhi. Aty gjeti edhe Kadriun. (Atentatet, f.288) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Ktu vlen t konstatojm nj fakt. Jusufi nuk ka pas telefon n shtpi n vitin 1981 dhe 1982. Shkaqet pr kt do t'i shqyrtoi n nj rast tjetr. N vitin heroik 1981, t ngjarjeve pr t cilat foli gjith bota, Jusuf Grvalla nuk i shkruan asnj letr t vetme Ibrahim Kelmendit. Sa i prket Kadri Zeks, deri m sot kemi vetm nj letr t Jusufit, t ciln ia drgon m 7 dhjetor 1981 dhe nj m 15 janar 1982. Burimi kryesor pr ta studiuar veprimtarin e Jusufit n vitin 1981 e gjer n vdekje jan letrat q ia drgon pikrisht atij q duhet, shokut t vet, shokut t organizats s vet Sabri Novosells. N mos asgj tjetr, pikrisht n kto letra duket madhshtia e Jusufit, besnikria e tij ndaj shokve, respekti pr krijimin e nj force apo forcave t organizuara n prgjithsi. Me kto letra Jusufi e ka vulos historin e Lvizjes dhe me kt ka asgjsuar do prpjekje udbeske t t tjerve pr ta shkruar historin e rrejshme t Lvizjes s Tij duke treguar se jo t tjert por sht pikrisht ai vet Jusufi q sht zot i historis s vet. Nga letra e Jusufit e 13 majit 1981 dhe Raporti i korrikut 1981, del se distancimi i Jusufit prej Ibrahim Kelmendit ka qen i asaj natyre sa demonstratat e Pranvers 1981 n Kosov dhe ato n Evrop gjer m 13 maj, gjer n kt dit t fests UDB-s, gjer n kt dit t Tahir e Nebih Mehs nuk kan mundur t'ia ndryshojn. Krejt shpresat tona kan qen t mvaruna n mundsin se athua mos festa e UDB-s e 13 majit, apo vepra e Tahir e Nebih Mehs ia ka zbutur qndrimin Jusufit q ai "t'i rikthej marrdhniet e mparshme" me I. Kelmendin. Raporti i korrikut 1981 i Jusufit vrteton se festa e UDB-s e 13 majit nuk ka ndikuar n asnj mnyr n qndrimin e Jusufit ndaj nipit t Dajs Ram. Se si qndrojn punt n kt pik na e vrteton definitivisht letra e Jusufit drguar Sabri Novosells m 20 gusht 1981.

3. Vuajtjet pr gazetn Bashkimi

I. Kelmendi mirpritet nga Jusufi e Kadriu, i vjen mir q nuk kan nevoj pr ndihmn e tij n prgatitjen e gazets s OMLK-s Liria dhe njkohsisht vuan se nuk ka aftsi ta botoj gazetn e Frontit t Kuq Popullor Bashkimin. 118

I. Kelmendi: U mirprit dhe i erdhi mir q Jusufi e Kadriu nuk po e angazhonin pr ti ndihmuar n prgatitje t gazets Liria. Prpara e VUANTE prgjegjsin pr botim t Bashkimit, meq vlersonte vetn se nuk ishte kompetent pr ti dal zot asaj prgjegjsie. (Atentatet, f.288) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Para se t shqyrtojm shtjet e falsifikimet e I. Kelmendit, duhet t mos harrojm se qllimi im sht n kt rast q pjesrisht t'u jap prgjigje edhe t tjerve q kan apo kan pasur t bjn me Jusufin. Jusuf Grvalla: "Tash s fundi jam n kontakt edhe me nj shok t grupit t Marksist-leninistve t Kosovs, t tubuar rreth organit t tyre Liria. Personalisht, pr organin e tyre kam mendim shum t mir, po edhe shoku me t cilin kam kontaktuar duket shum i ngritur dhe i pjekur. Ka nj mirkuptim midis nesh dhe kemi rn n ujdi q ti bashkrenditim veprimet. Lidhur me kt, pr fillim, kemi zn t organizojm nj varg demonstratash, npr qendra t ndryshme evropiane, q kan pr qllim t bhen prpjekje e zshme e ngjarjeve aktuale n Kosovn ton trime." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981) N kt letrn e 14 prillit 1981 q sht letra e par q Jusufi ia drgon Sabriut pas daljes n Gjermani, pr her t par e kemi t vrtetuar se Jusufi ka marr kontakt me Kadri Zekn, pikrisht n kohn kur ai nuk ka asnj lidhje me I. Kelmendin. Por jo vetm kaq. Krahasojeni se far prshkrimi i bn n kt letr OMLK-s dhe far sht definimi e prkufizimi i Frontit t Kuq. A mundohet Jusufi t vej shenjn e barazimit n mes Kadri Zeks dhe Ibrahim Kelmendit apo jo? Mos sht pikrisht e kundrta! Si e kam thn m lart kur jam gjet n Shtutgart, marrdhniet e Jusufit me Ibrahim Kelmendin nuk kan ekzistua, ndrsa ato me Kadri Zekn kan qen n zenit. N baz t letrave t Jusufit shihet qart se kur Sabri Novosella merr vesh se si Jusufi i ka kushtuar aq shum koh revists Bashkimi (me nj fjal organizatave tjera) ndihet nj lloj paknaqsie se pse Jusufi nuk iu ka prvesh puns dhe t publikoj punime vetm e vetm n emr t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n 119

Jugosllavi. Kur Jusufi m ka treguar se si e ka botuar me mundin, talentin e dijenin e tij Bashkimin, dhe numrin e tret t Liris, un si shok i Organizats s Jusufit kam ndier knaqsi dhe krenari t madhe. E kam ndier veten kshtu pasi kam menduar se nse ndonjher do t ket ndonj gjest mirnjohjeje pr punn e Jusufit pr organizatat tjera, ather, edhe pse kjo ndihm u sht dhn nga Jusufi si individ i LNKVSHJ, prap se prap ndoshta nj pjes e vogl e nderit do t'i bien hise jo vetm Lvizjes s tij por edhe mua si antar i saj. Ia kam pasur lakmi Jusufit n kt pun, dhe sikur organizatat tjera do t m drejtoheshin mua pr ndihm n at koh dhe sikur t'i kisha pasur dhuntit q natyra ia kishte dhn Jusufit, ndoshta edhe un do t kisha vepruar si ai. Por gjrat nuk jan zhvilluar n kt form pr mua, dhe prve Lvizjes s Jusufit askush tjetr nuk ka pasur nevoj pr punn time. Prkundr lakmive t mia t mdha, jam detyruar t knaqem me at q natyra ma ka caktuar. Disa dit pas vendosjes sime n Ludwigsburg ka ardh Kadri Zeka tek Jusufi dhe i ka sjell materialet e Liris pr numrin 4-5, t cilat pastaj vet Jusufi e ka ditur se si duhet ta prfundoj. Un nuk e kam takuar at n kt rast, por se i ka sjell materialet m ka tregue Bardhi n banesn, ku banoja me Haxhi Berishn e Naim Haradinajn, n Ludwigsburg. Pas daljes nga shtypi, (e botuar n Shtutgart) Haxhi Berisha dhe Hasan Mala jan ngarkuar ta drgojn n Kosov. Kta jan nis nga shtpia e Jusufit. Pr kt pun ka qen n dijeni t plot Suzana e cila sht marr me paketimin e ushqimeve pr rrug pr Hasanin e Haxhiun. Por ajo ka sht m interesantja q dua t them sht se e tr kjo pun sht br n distanc t sigurt prej I. Kelmendit.

Mund t bj para Lvizjes ndonj RAPORT m t gjer

Jusuf Grvalla: "S dyti, ktu kishte vepruar qysh m hert nj i ashtuquajturi Grupi Komunist Zri i Kosovs, pr punn e errt t t cilit me ndonj rast tjetr mund t bj para Lvizjes ndonj RAPORT t gjer." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 264) Se far mendimesh e far afrsie ka pasur Jusufi me I. Kelmendin n fund t korrikut 1981 e vrteton m s miri RAPORTI i tij drguar Sabri Novosells, m 31 korrik 1981, raport t cilin Jusufi ia premton n letrn e 13 majit 1981. Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t 120

thella." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Ibrahim Kelmendi nuk ka qen tek Jusufi n fund t korrikut 1981 as "me arsye t vjedhjes s posts" e as "pa arsye" pr shkakun e thjesht se n kt koh, pas prfundimit t t gjitha demonstratave n Evrop, mendimi i Jusufit pr I. Kelmendin prve rreshtave t msiprm sht si vijon: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981). Shtrohet pyetja pse Jusufi brenda ktij citati e prdor fjaln 'mercenar' katr her. Prgjigja epet nga vet Jusufi dhe Faridin Tafallari. Jusuf Grvalla: "Pikrisht n kohn q jam njohur un me t, ai ka pasur kontakte, madje edhe negociata me emigracionin reaksionar shqiptar pr nj veprimtari t prbashkt n mbledhje armsh dhe mjetesh materiale. Madje n at koh, Ibrahimi krkonte nj njeri "t ndershm e trim", q pr nj kundrshprblim prej nja 50 mij markash gjermane, do t kryente n Kosov nj aksion sipas porosis s reaksionit shqiptar antikomunist." (Raport pr Degn e LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Faridin Tafallari: M kujtohet nj takim ku kam qen edhe un i pranishm. Jusufi e pyeti Ibrahimin q ti tregonte se sa t holla kishte marr nga nj organizat kroate (emrin e saj nuk e di). Sipas fjalve t Ibrahimit ka qen puna pr nj shum prej 50 mij markash gjermane, q do t prdoreshin pr t bler arm. Kt shum e kan marr njerzit e Ibrahimit, mandej si i prdori ato pr t rregulluar nj lokal kafeneje n Pej. Jusufit kjo gj nuk i plqeu dhe e kundrshtoi veprimin e Ibrahimit si jo t mir. Ibrahimi prgjigjej se kur gjen budallenj pse t mos prfitosh. Jusufi ia ktheu: Ato para jan marr pr dika tjetr dhe pr nj shtje tjetr, dhe jan prdorur pr interesat tua. Pr tjetr jan krkuar dhe pr tjetr jan shfrytzuar. (Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f. 57) Jusufi, pas rastit t Hysen Gegs me Sadik Blakajn, ka qen shum i vetdijshm se Ibrahim Kelmendi meriton kujdes. Thelbi i shtjes ka qen se a meriton ai (I. Kelmendi) kujdes pr s mbari apo t kihet kujdes pr t kqijat q mund t vijn nga ai. Nj rrjedhim tjetr q del nga kjo letr sht se Sabri Novosella, prej fillimit t marrjes s kontaktit me Jusufin (n prill 1981) e gjer m tani, n gusht, e qorton Jusufin dhe krkon nga ai q t ket kujdes t mir dhe ta afroj I. Kelmendin. Por prpjekjet e Sabriut nga Turqia, pr ta afruar Jusufin me I. Kelmendin n Gjermani dshtojn plotsisht. 121

4. Tek un ishte policia - tha Jusufi Mund t bj para Lvizjes ndonj RAPORT m t gjer
Jusuf Grvalla: "S dyti, ktu kishte vepruar qysh m hert nj i ashtuquajturi Grupi Komunist Zri i Kosovs, pr punn e errt t t cilit me ndonj rast tjetr mund t bj para Lvizjes ndonj RAPORT t gjer." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 264) N fund t korrikut 1981, Jusufi i tregon I. Kelmendit se Riza Salihu ia ka vjedh, kontrollua postn atij (pra J. G.). I. Kelmendi: Tek un ishte policia kriminalistike e Hailbronit, nisi Jusufi. M informuan q Rezil Mejtepi kishte vjedhur postn time dhe tnden. Besoj edhe te ti, Miran, duhet t ken qen. Po, miratoi shkurt Mirani. (Atentatet, f.290) Jusuf Grvalla: "Nga gjysma e GUSHTIT T VJEM (pra t gushtit 1980-shn i Xh. D.) te un erdhi n banes policia kriminalistike gjermane (po at or Bardhi ndodhej n qendrn e ksaj policie n Shtutgart, ku e kishin marr nga puna). Ata na morn n pyetje ve e ve. shtja kishte t bnte me Riza Salihun. Ai kishte hapur n postn e Shtutgartit 14 fah-postale n emr t 14 njerzve t ndryshm, ku ndalte letrat e ktyre dhe i lexonte pr nevojat e veta. Mes t 14, kishim qen un e vllau, Hysen Gega, Ibrahim Kelmendi etj. Policia e kishte zn, e kish hedhur n burg dhe dyshonte se sht agjent i UDB-s." (Raport pr Degn e Lvizjes n Turqi, 31 korrik 1981) Si duket I. Kelmendi ka harruar se ka ka shkruar m 16 shtator 1980. I. Kelmendi: "Do t kishte qen mir t m ndihmoni, pasi jeni m afr ngjarjes, pr rastin e arrogantit Rizah. Sigurisht q Bardhi ka mundur t msoj m shum gjra se un, pasi un pos far m than t KRIPO-s, nuk di tjetr. Nj gj di se jam i revoltuar shum me Rizahun pr konfiskimin e posts q m ka br. sht kjo vepr prej udbashi. I poshtri! Sigurisht q m ka munguar posta. Pr kt kam br sa her fjal me udhheqsit e konviktit." (Letr Jusuf Grvalls, 16 shtator 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 117) Gnjeshtra skandaloze demantohet nga shtypi gjerman q ka raportuar n Atentatin e 17 janarit 1982: Sdwestdeutsche Zeitung: "Policia e krkon jugosllavin Riza Salihu, i cili n vitin 1980 kishte sjell n pronsin e tij postn e bashkatdhetarve t tij dhe kundr s cilit ekziston edhe fletarresti edhe pr delikte tjera." (30 janar 1982; Marr nga Xhafer Leci e Kadri Mani, U vran tre emigrant jugosllav, www.zemrashqiptare.net, 17 janar 2009) Se a sht vizituar kshtjella e Jusufit nga Ibrahim Kelmendi, n fund t korrikut 1981 e vrteton Raporti i korrikut 1981. Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr 122

t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Si dhe letra e 20 gushtit 1981. Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

5. Nuhi Sylejmani ua ka br orape rrethin tuaj

I. Kelmendi i jep mendime Jusufit pr Nuhi Sylejmanin, e t cilat Jusufi i dgjon me vmendje. I. Kelmendi: Kurse Nuriu ua ka br orape rrethin tuaj kndej dhe angazhimi i mhershm i rrethit tuaj sht dmtuar. (Atentatet, f.290) Se a ka marr Jusufi ndonj kshill n Kshtjelln e vet n fund t korrikut 1981, prej I. Kelmendit e vrteton Raporti i korrikut 1981: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... SHT NIP I NJ AGJENTI ME ZILE T UDB-S, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) -si dhe letra e 20 gushtit 1981: 123

Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr S. Novosells, 20 gusht 1981)

6. Shtpia jote sht br si t ishte stacion treni - tha Kadriu

Sipas I. K., Kadri Zeka e krahason shtpin e Jusufit me nj stacion trenash, n t ciln shtpi bashkatdhetart e vizitojn Jusufin pr tia humbur kohn dhe konsumuar ushqimin e familjes. I. Kelmendi: Shok ju kndej nuk po ruheni, nuk jeni konspirativ, mori fjaln Kadriu. Sidomos ti, Shoku Jusuf, vigjilencn e ke lshuar prtoke. Shtpia jote sht br si t ishte stacion treni. Vijn njerz vetm pr t kaluar kohn, sepse mrziten pr t ndenjur n banesat e tyre. Te ti ata kan gjetur mirpritje bujare dhe nuk duan tia din se kshtu po konsumojn ushqimin e familjes sate. Ti, me bujarin e tepruar, e mirpret secilin, sikur t t vinin si miq. Duke ardhur kaq shum, t pengojn n pun, n pushim, lexim e ndej me familje. (Atentatet, f.290) Se a e ka krahasuar Kadri Zeka, Kalan e Jusufit me nj stacion treni apo jo, e vrteton m s miri Raporti i korrikut 1981: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) -dhe letra e 20 gushtit 1981: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe 124

sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981) A do t kishte ma vdekje pr Jusufin sikur personi i prkufizuar nga ai si "mercenar i mercenarit" t luante e t tallej me te e me Kadri Zekn n shtpin e tij, n Kalan e tij dhe t luaj si maca me minin me ta. I. Kelmendi ka pasur sukses n planin e tij pr t'ua mbush mendjen shokve t organizats s vet, pra shokve t Kadri Zeks, por jo edhe t Jusufit. Historia e Jusufit dhe e Lvizjes s tij jan shkruar n radh t par nga Jusufi dhe shokt e Organizats s tij t cilt jan pronart dhe zott e vrtet t saj.

7. Pjesrisht ke t drejt tha Jusufi

Jusufi i jep t drejt Kadri Zeks se e ka shndrruar shtpin n stacion treni. I. Kelmendi: Pjesrisht ke t drejt, tha Jusufi, por kt mnyr po e shfrytzoj pr t edukuar disa t rinj dhe pr t ndrgjegjsuar puntort e interesuar pr veprimtari patriotike. (Atentatet, f.291) Se a ka br Jusufi ndonj bised e takim me Kadri Zekn n Kalan e vet, n prani t I. Kelmendit e vrteton m s miri Raporti i korrikut 1981: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Kt e vrteton edhe letra e 20 gushtit 1981 Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

8. N hierarkin e UDBs n Kosov kemi njeriun q na informon

Sipas I. Kelmendit dhe projektit t tij pr shembjen e mitit t Jusufit, ai (Jusufi) ka kontakte me hierarkin e UDB-s n Kosov dhe informohet nga nj njeri i UDB-s pr do jav se kush del jasht nga Kosova. 125

I. Kelmendi: Sikur t ishte ndonjri informator e spiun i UDBs, do t na tregonin nga Prishtina, sepse n hierarkin e UDBs n Kosov kemi njeri q na informon se cilt njerz ktej punojn pr UDBn. Kshtu, ne dim pothuajse pr do vikend, se cili udbash do t vij nga Kosova n Mynhen, Shtutgart e gjetiu, t cilt mbledhin informata, dezinformojn bashkatdhetart, udhzojn dhe u japin detyra informatorve dhe kthehen. (Atentatet, f.291) Qllimi i ksaj insinuate djallzore, dhe mllefi hakmarrs ndaj Jusufit gjendet n kta rreshta, q I. Kelmendi nuk i ka ditur m 1981 por i ka marr vesh nga librat e Faridin Tafallarit pas vitit 1998: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Pra Jusufi kurr nuk ka dit se kush sht udbash q drgohet nga UDB-a n Evrop. Por ai e ka dit vetm nj shtje, se ka pasur dyshime solide se "Fronti i Kuq" sht krijes e UDB-s dhe pr kt e ka ndrpre ndihmn n nxjerrjen e gazets Bashkimi, dhe me Ibrahim Kelmendin nuk ka bashkpunua n kt koh kur ndrra e jets s tij sht realizuar, pasi ka arrit me e pa tr Kosovn n kmb, e pr t ciln ka folur e gjith bota me muaj rresht. Se I. Kelmendi nuk ka qen tek Jusufi n korrik 1981 e tregon Raporti i mposhtm: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) - dhe letra e 20 gushtit 1981: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi 126

mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr S.N., 20 gusht 1981)

9. Jemi informuar ne se kush hyn e del te ti

Pr t mos e hidhruar e mbetur borxh as Kadri Zeks, sipas projektit t shembjes s mitit t Jusufit, del se edhe Kadri Zeka paska aso burimesh prej nga informohet se kush hyn e kush del n stacionin e trenit t Jusufit, pra n shtpin e Jusufit. I. Kelmendi: Domethn njeriu juaj nuk paska informata t bollshme. Por, nga t tjera burime jemi informuar ne se kush hyn e del te ti, ndrhyri Kadriu, pa pritur nse Jusufi kishte prfunduar prgjigjen e tij. (Atentatet, f.291) Jan kto fjal shum nderuese pr Kadri Zekn q i kan knaq disa persona t afrm t tij. Se a ka pasur gjasa q Jusufi t lejoj t tjert t tallen me te e me mysafirt e tij n Kalan e tij e vrteton Raporti i mposhtm: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) -dhe letra e 20 gushtit 1981: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr S.N., 20 gusht 1981)

10. Tani un po dyshoj n Skenderin

N mbarim t korrikut 1981, I. Kelmendi, n prani t Kadri Zeks diskuton me Jusufin pr dyshimet dhe argumentet kundr Sknderit t Shtutgartit dhe Jusufi e dgjon me vmendje. I. Kelmendi: Tani, un po dyshoj n njfar Xhafarin, t cilin ju e thrrisni me pseudonim Skander. Erdhi vern e vitit t kaluar i kamufluar si student dhe u punsua pikrisht n afrsi t Ludwigsburgut. Rrinte haptazi, n prani t shum vetave, me ty Jusuf dhe me Bardhin. U kthye dhe si ndodhi gj. Prap erdhi e shkoi dhe tani 127

sht ktu. Pra, ka ardhur disa her, sht kthyer dhe asnjher nuk i ndodhi gj. E habitshme. Bile, nuk po pyesim se ku i merr t hollat pr gjith kto udhtime, meq thot se sht student. (Atentatet, f. 291-292) T vrtetn time se kur kam ardhur n Shtutgart pr her n par n prani t shum dshmitarve q sot jan gjall e kam thn n disa raste. Ne vern e vitit 1980 nuk kam qen fare as nuk punuar n Gjermani. Pr her t par me Vllezrit Grvalla n Untergruppenbach jam njohur n mesin e korrikut 1981. Fjalt e msiprme me trillimet e falsifikimin e vet tregojn se I. Kelmendi nuk ka qen tek Jusufi n korrik 1981. Se far gjasash ka pasur I. Kelmendi t jet n Kalan e Jusufit n kt koh e vrtetojn rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr S. Novosells, 20 gusht 1981) Se far afrsie e besimi ka Jusufi n Ibrahim Kelmendin n gusht 1981 e tregojn rreshtat e msiprm. Se far besimi e afrsie ka Jusufi n Xhafer Durmishin-Skenderin e tregojn rreshtat m posht t cilt jan marr poashtu nga letra e 20 gushtit 1981: Jusuf Grvalla: "Mbrm ishim me Besnikun te ai personi n Visloh, q na i pat dhn 3 mij markat. Sa m shum q po njihemi me t, aq m i matur, i pjekur dhe i mir po na duket ai neve dhe me gjas, edhe ai po fiton gjithnj simpati m t mdha pr punn ton. Un, Shpendi (Xhafer Durmishi - shn yn) e Besniku (Bardhi - shn yn), duke analizuar ant e mira dhe virtytet e ktij njeriu, kemi vendosur se do t kish qen mir ta bnim menjher antar t Komitetit t degs s ktushme." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981) I. Kelmendi ka harruar se ka ka thn e ka ka shkrua me dorn e vet kur i ka komentuar udhtimet e mia dhe sidomos aspektin ekonomik t tyre. Ja se ka shkruan ai pr udhtimet e (Salihut) mosudhtimet e mia. Ibrahim Kelmendi: -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! T dashur shok t QE, N mrgim..., m 11 janar 1984"...Sikur m ka rn t dgjoj nga shoku Salih,(Xhafer Durmishi-shn yn) se tani 128

pr tani sht prqendruar vetm n shtje t formimeve t klubeve. Kurse sa i prket formimit t celulave, krijimit t komiteteve n rrethe, prgatitjes s ndonj ndihmsi, asgj, s paku nuk ka mundsi t vrehet dhe aq sa jemi njoftuar. I kuptoj vshtirsit me t cilat sht i ballafaquar, si kufizimi i lvizjeve, ndoshta edhe mungesa e mjeteve elementare, bile sa pr udhtim. (Letr drguar Hasan Mals, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit (Salihut-shn im), m 11 janar 1984, faqe 14) Prderisa shoku i mir i Sadik Blakajt shprehet kshtu pr (mos)udhtimet e mia, ather e vrteta e plot mundet vetm me u marr me mend. Jusufi e ndien veten t obliguar ti jap llogari I. Kelmendit pr punt e Lvizjes s tij, n korrik 1981, se ekziston nj Skender, antar i Lvizjes s Jusufit, n Shtutgart dhe prmes kujt ka ardh tek Jusufi. N fund t korrikut 1981, I. Kelmendi e merr vesh se Jusufi ka marr kontakt me Sabri Novoselln. I. Kelmendi: Pr Xhafarin garantoj un, pasi at ma ka sugjeruar Shoku Sabit, njri nga udhheqsit kryesor t organizats son... sqaroi Jusufi. M n fund, t paska kontaktuar! ndrhyri Mirani. (Atentatet, f. 292) Se si Jusufi me t vrtet e sqaron I. Kelmendin pr Skenderin e Sabri Novoselln duket nga rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

11. Ti Kadri nuk ke antarsuar asknd

Prve shtjeve q kan t bjn me Lvizjen e Jusufit, I. Kelmendi del se i din n hollsi punt e OMLK-s, se sa lug i ka n shport gjegjsisht sa antar i ka, qysh n fund t korrikut 1981. I. Kelmendi: "Kurse n mrgat, ti shoku Kadri ende nuk ke antarsuar njeri vetm mban rreth vets disa kandidat simpatizant q duhet ta plotsojn stazhin para se ti antarsoni. (Atentatet, f.293) 129

Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007) Mehmet Hajrizi: "Deri n bashkimin e saj n Lvizje, aty nga mesi i vitit 1982, Organizata ka pasur n gjirin e saj mbi 300 antar dhe po kaq simpatizant q po prgatiteshin pr antarsim." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f. 169170)

12. Nuk duhet t filloni me antarsime

Kadri Zeka n mbarim t korrikut 1981, n prani t Jusufit e I. Kelmendit flet pr marrveshjen pr bashkim e cila pret pr formalizim apo shpallje. I. Kelmendi: (fjal t atribuara Kadri Zeks) Un mendoj se ju ende nuk duhet t filloni me antarsime, sepse do t keni frkime t simpatizantve tuaj. Them, derisa t formalizohet marrveshja pr bashkim, meq prmbajtsisht jemi dakorduar, t presim me antarsime. Kur bashkimi t shpallet, riorganizimi do t nis n Kosov, pastaj do t bjm riorganizim t prbashkt edhe n mrgat, prshtatshm me riorganizimin n Kosov. (Atentatet, f.293-294) Mehmet Hajrizi: "Deri n bashkimin e saj n Lvizje, aty nga mesi i vitit 1982, Organizata ka pasur n gjirin e saj mbi 300 antar dhe po kaq simpatizant q po prgatiteshin pr antarsim." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f. 169170) Se far formalizimi t marrveshjes pr bashkim dhe far dakordimi prmbajtsor sht i gatshm Jusufi t bj me Frontin e emrtuar nga UDB-a e tregon letra e Jusufit e shkruar n ditn e fests s UDB-s apo m konkretisht n ditn e Tahir dhe Nebih Mehs: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Ju mund t thoni se n kohra dinamike qndrimet e taktikat mund t ndryshojn shpejt, se Tahir Meha mund t'ia ket ndrruar mendjen Jusufit sa i prket shtjes s Frontit t Kuq. Ja se ka shkruan Jusufi pr I. Kelmendin dy dhe tre muaj pas Dits s Tahir Mehs: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her 130

duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

13. Na duhet t ngutemi q t'i bashkojm radht n nj organizim t vetm

Jusufi e pranon para I. Kelmendit se jo vetm ndihmon n nxjerrjen e Liris, por don t bhet hisedar i barabart s bashku me I. Kelmendin dhe vuajtjet (ndoshta pikrisht pr t'ia zvoglua vuajtjet) e tij pr Bashkimin, n te (revistn Liria), ashtu si ka pranua m par t bhet hisedar 50% i kryeartikullit t Bashkimit, duke u shprehur se Lirin po e nxjerrim bashkarisht. Gjithashtu Jusufi e ndien veten t obliguar tu tregoj I. Kelmendit e Kadri Zeks punt e brendshme t Lvizjes s vet, tu tregoj se ka pret Sabri Novosella prej tij. I. Kelmendi: (Fjal t atribuara Jusufit) Sikur po vonohemi, sepse ky nivel i organizimit t tanishm nuk mund t jap rendiment m t lart se sa kemi arritur. Pr hir t prpjekjeve q po bjm pr bashkim, un shtyva pr m von nxjerrjen e nj organi t organizats son. Kt ma krkoi para ca kohe Shoku Sabit. Pastaj, them se tani nevojat tona po na i plotson Liria q po e nxjerrim bashkarisht, por na duhet, gjithsesi, t ngutemi q ti bashkojm radht n nj organizim t vetm, t disiplinuar dhe mir t koordinuar e me udhheqje t centralizuar. (Atentatet, f. 294) Se sa i shqetsuar sht Jusufi nga vonesa e bashkimit me Frontin e Kuq e vrteton letra e Jusufit drguar Tahir dhe Nebih Mehs: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(13 maj 1981) Kadri Zeka harron ka ka thn dy minuta m par pr arritjen e marrveshjes pr bashkim, marrveshje e cila pret t formalizohet e shpallet dhe i tregon Jusufit se ai K. Z. nuk i beson I. Kelmendit dhe nuk do q I. Kelmendi t dij se far punsh bjn Kadri Zeka e Jusufi. 131

I. Kelmendi: Kadriu e shikoi Jusufin pr ta sinjalizuar se nuk bri mir q tregoi se po e nxjerrnin bashkarisht Lirin. (Atentatet, f.294) Se cilat kan qen gjasat q I. Kelmendi me u gjet n Kalan e Jusufit n fund t korrikut 1981, se far gjasash ka pasur shoku i Sadik Blakajt me u tall me Jusufin dhe mysafirt e tij e vrtetojn prve letrs s Tahir Mehs edhe rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

14. Nuk kemi nevoj ta mbajm t fsheht pasi e kemi shok

Jusufi, i cili sht po ky Jusuf q ia ka dhn I. Kelmendit adresn e libraris n BielBienne, n Badhaus str.35, pra q e ka drguar pr her t par ta kontaktoj Kadri Zekn, ngutet ta qetsoj Kadriun duke i thn se nuk kemi nevoj t kemi fshehtsira prej I. Kelmendit. I. Kelmendi: Shoku Kadri, u ngut Jusufi, nga Mirani nuk kemi nevoj ta mbajm t fsheht kt bashkveprimtari, pasi e kemi shok dhe prfaqson organizatn e Frontit, pavarsisht se veprimtarin e asaj organizate e kan ngrir pr t pritur bashkimin dhe bashkorganizimin ton. (Atentatet, f.294) Jusufi jo vetm q ngutet me e qetsue Kadri Zekn, se nuk kemi nevoj t kemi fshehtsira prej I. Kelmendit por i tregon atij edhe risi, se ai (I.K.) e prfaqson Frontin e Kuq (sepse ky fakt paska qen i panjohur pr Kadri Zekn gjer n fund t korrikut 1981). Dhe jo vetm kaq, por vet Jusufi ia jep vetes t drejtn t flet n emr t Frontit para Kadri Zeks dhe ti tregoj atij, se Fronti e ka ngrir veprimtarin pr t pritur bashkimin dhe bashkorganizimin ton. Se far bashkimi e bashkorganizimi ka ndrmend t bj Jusufi na tregon letra e Tahir Mehs: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht 132

e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Se sa ka mundur q rrethimi i Tahir Mehs me mercenar t'ia lkund qndrimet Jusufit e tregojn rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

15. Bashkimi po vonohet

Kadri Zeka, ende pa dal numri 4-5 i Liris, tregon padurim duke iu ankuar Jusufit se Bashkimi po vonohet, dhe pasi Jusufi, (ky Jusuf q ia ka drgua I. Kelmendin atij, (K. Z), n Zvicr, n Badhaus str. 35, n Biel-Bienne), i ka thn se para I. Kelmendit t Frontit t bashkthemeluar dhe t pagzuar nga UDB-a nuk kemi nevoj t kemi fshehtsi, n prani t I. Kelmendit e prmend Metush Krasniqin e Sabri Novoselln dhe raportet n mes tyre. I. Kelmendi:" Bashkimi po vonohet, Shoku Jusuf, sepse shokt tan nuk po gjejn kontakt me Lvizjen tuaj. Te Metush Krasniqi kan shkuar shokt, meq ua pata drguar informatn q morm nga ti, por ai nuk ka pranuar t jet udhheqs i organizats suaj, bile ka thn se me Rrobaqepsin, si e quante ai Shokun Sabit, nuk dshiron t ket kurrfar pune e lidhje. Pr kt shkak po ndodh vonesa dhe do t lutesha t kontaktosh Shokun Sabit q t na e mundsoj ndonj kontakt t ri n Kosov. (Atentatet, f.294-295) Se sa sht mrzitur Lvizja e Jusufit pr bashkim me Frontin e emrtuar nga UDB-a flet letra e Jusufit drguar Tahir Mehs: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t 133

fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Tahir e Nebih Mehs, 13 maj 1981) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

16. Jusufit nuk i erdhi mir dhe u befasua nga sqarimi i Kadriut
Jusufi befasohet pr zbulime sekretesh t Lvizjes s vet, nga ana e Kadri Zeks n prani t I. Kelmendit, duke harruar ka ka thn dy minuta m par se para I. Kelmendit t Frontit nuk kemi nevoj t mbajm fshehtsira. I. Kelmendi: Jusufi u befasua nga sqarimi i Kadriut dhe nuk i erdhi mir prse foli n mnyr aq konkrete n prani t Miranit, pasi ai i kishte thn disa her se Sabitit nuk po i duket gjkundi organizata e tij n Kosov. Shoku Kadri, nuk br mir q prmende emra konkret n Kosov, iu drejtua Jusufi. Pak m par the se nga Mirani nuk kemi asgj t fsheht dhe un u ndjeva i detyruar t shpjegoj pr vonesn q po ndodh n Kosov, u prgjigj Kadriu. Nuk e kisha pr arsye t pranis se Miranit, filloi t mbrohet Jusufi, por jemi prcaktuar q n prani t t tretit t mos prmenden emra konkret n Kosov. Njsoj do t kisha reaguar edhe po t ishte i pranishm Bardhi. T kuptoj, miratoi Kadriu. (Atentatet, f.295) Se sa ka mundur t tallet me Jusufin e me punt e brendshme t Lvizjes s vet, shoku i Sadik Blakajt e vrtetojn m s mir rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) 134

nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Sipas projektit t shembjes s mitit t Jusufit, vet Jusufi don t ruaj sekretet e organizats s vet prej I. Kelmendit ndrsa sht m dorlir kur jan n pyetje sekretet e OMLK-s. T njjtn gj n mnyr analoge e bn Kadri Zeka, pr gzimin dhe talljet e naivit, konkretit, t sinqertit dhe transparentit I. Kelmendi. ka do t thot se Jusufi ka pas aftsi me mbajtur emra sekret t shokve n Kosov prej Bardhit, por n kt drejtim nuk ka pas sukses q kta emra ti mbaj sekret prej I. Kelmendit, prfaqsuesit t Frontit, t bashkthemeluar dhe pagzuar nga UDB-a. A ka fakt m kuptimplot se ky pr shembjen e mitit t Jusufit. Se me t vrtet mund t ket qen kshtu e vrtetojn edhe kto fjal: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

17. Bisedimet pr bashkim n parim i kemi br

I. Kelmendi na tregon se n mbarim t korrikut 1981, dy polic gjerman bisedojn me te pr vjedhjen e posts s tij e t Jusufit nga ana e Riza Salihut. N ditn e nesrme niset tek Jusufi n Untergruppenbach dhe aty e gjen Kadri Zekn (pr t cilin nuk di se do ta gjej aty). Nga Donika mson se ata (J. G. e K. Z.) jan duke e prgatitur numrin 45 t gazets s OMLK-s, Liria). Tallet me fshehtsit e konspiracionin naiv her t Kadriut e her t Jusufit, duke i hedhur njrin kundr tjetrit, dhe ajo q prbn kulmin e ksaj rruge sht se Jusufi, Kadriu e I. Kelmendi bjn bisedime pr bashkim, bile edhe i kryejn kto bisedime me sukses, duke pas pr baz Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs t OMLK-s. 135

I. Kelmendi: Bisedimet pr bashkim, n parim, i kemi br duke marr pr baz Tezat e Frontit q na i ofrove ti. (Atentatet, f.296) Tezat e OMLK-s rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs as n korrik e as n gusht 1981, n Shtutgart as q jan prmend. Kjo nuk do t thot se ato nuk kan ekzistua n Kosov. Mehmet Hajrizi tregon se ato jan prpilua n maj 1981. Kur kan ardh tek Kadri Zeka n Zvicr sht shtje q nuk m takon mua t merrem me te. N librin e Ethem ekut, Shekulli i ilegales, n faqe 498, titulli i aktakuzs kundr Hydajet Hysenit, Mehmet Hajrizit, Berat Luzhs e t tjerve sht "Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs". Se a ka pasur ndonj gjas q I. Kelmendi t jet n Kalan e Jusufit dhe t tallet me te e me mysafirt e tij e vrteton letra e mposhtme: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

18. Platforma e organizats q do t dal nga bashkimi yn

Jusufi krkon nga Kadri Zeka q ai ta mbshtet platformn politike t shtruar n kryeartikullin e Bashkimit, i cili sht i shklqyeshm dhe q nuk ka asgj origjinale pr rrethanat e Kosovs. Jusufi gjithashtu konstaton se Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs jan t bazuara n kryeartikullin e I. Kelmendit e q atij (Jusufit) i ka rastis ta redaktoi. I. Kelmendi: Edhe prpara, Shoku Kadri, t kam thn q mbshtete platformn politike t shtruar n kryeartikull t Bashkimit, jo pr faktin se e kam redaktuar vet dhe kam shtuar edhe un ndonj gj, por se m pat plqyer, prandaj u dakordova q ta botonim. Edhe Tezat tuaja i pata vlersuar se ishin t bazuara n at kryeartikull, prandaj nuk patm vshtirsi t mirkuptohemi kur e diskutuam platformn q duhet t ket organizata q do t dal nga bashkimi yn. (Atentatet, f.296) Se sa sht Jusufi i interesuar t bj bisedime me Frontin e emrtuar nga UDB-a, n baz t artikullit "Bashkimi bn fuqin" e tregon fuqia e fjalve t Jusufit. Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t 136

fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Se sa ka pasur gjasa q I. Kelmendi t gjendet n kt koh n Kalan e Jusufit n Untergruppenbach e tregon fuqia e fjalve t Jusufit: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

19. Marrveshja e bashkimit m 15 gusht 1981 n Habichthhe

N shkrimin "Jusuf Grvalla dhe demonstratat e vitit 1981 n Evropn Perndimore" (www.pashtiku.org) e kemi par se si Jusufi e drgon me porosi I. Kelmendin tek Kadri Zeka. Tani e kemi nj cilsi m lart t bashkpunimit kur Kadriu e fton I. Kelmendin, n odn e axhs, pra n Kalan e Jusufit pr tu takuar aty n fundjavn e tret t gushtit 1981, pra t shtunn, m 15 gusht 1981. E Hane E Marte E Mrk. E Enjte E Premte E Shtune E Diele 27 28 29 30 31 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 16 15 17 18 19 21 22 23 20 24 25 26 26 28 29 30 31 Kalendari i javs s fundit t korrikut dhe i muajit gusht 1981

137

I. Kelmendi: N FUNDJAVN E TRET T GUSHTIT Kadriu i telefonoi Miranit pr ta njoftuar se do t takoheshin t SHTUNN te Jusufi. Kur Mirani arriti te shtpia e Jusufit, aty gjeti Kadriun. (Atentatet, f.297) Pra hern e kaluar, n fund t korrikut I. Kelmendi rastsisht e gjen Kadriun tek Jusufi. Kur tani takimi sht ve i organizuar me koh. 'Vrtetsia' e organizimit t ktij takimi vrtetohet me fjalt e Jusufit: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

20. Jusufi e Kadriu radhisin tekstin e platforms finale pr bashkim

I. Kelmendi: Tani po e radhisnin tekstin e platforms finale pr bashkim me Jusufin. N fund Jusufi shtypi tri kopje q ta kishin secili nga nj gjat diskutimit. T gjith ndiheshin t gzuar se m n fund po bhej di konkrete pr bashkim. Kadriu informoi se bisedimet pr bashkim n Kosov nuk kishin mund t prfundonin me bashkim, pasi kt e kishte penguar burgosja e drejtuesve t OMLK-s dhe burgosjet e antarve t organizimeve t tjera. (Atentatet, f. 297) Kadri Zeka informon Jusufin e I. Kelmendin se ai sht i autorizuar t flas e vendos n emr t OMLK-s. I. Kelmendi: Ai informoi Jusufin e Miranin se OMLK-ja e kishte autorizuar at pr t vazhduar bisedat n emigracion. (Atentatet, f.297) Se far efekti mund t ket pasur "autorizimi i OMLK-s" q Kadri Zeka t bisedoj me Lvizjen e Jusufit dhe me Frontin e emrtuar nga UDB-a, m 15 gusht, dhe far gjasash kan ekzistue me u gjet prfaqsuesi i ktij Fronti n Kalan e Jusufit e vrteton vet Jusufi. A ka fjal m t mira se sa kto m posht pr t treguar se si sht radhitur teksti i platforms finale pr bashkim: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

138

21. Lvizja do t prfaqsohet nga Sabri Novosella dhe Jusufi

Jusufi u tregon K. Zeks e I. Kelmendit se Lvizja e tij, do t prfaqsohet nga ai J.G. dhe Sabri Novosella. I. Kelmendi: "Jusufi shfaqi qndrimin se Lvizja do t prfaqsohet nga Shoku Sabit dhe vet ai." (Atentatet, f. 297) Ndoshta Sabri Novosella nuk ka pasur kundr q ta prfaqsoj Lvizjen, por sht letra e Jusufit ajo q e vulos fatin e prfaqsimit dhe ktyre gnjeshtrave sa t tejdukshme aq edhe primitive: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

22. Fronti e ka ngrir organizimin

I. Kelmendi prsrit se Fronti, njanshm e ka ngrir organizimin dhe do ta shkrij at vetm kur t bhet bashkimi i ktyre dy organizimeve I. Kelmendi: Mirani prsriti qndrimin se Fronti ka ngrir organizimin dhe sht dakord me vendimet q do t marrin prfaqsuesit e ktyre dy organizimeve. (Atentatet, f.297) Se sa i interesuar ka qen Jusufi pr prsritjet e Frontit n qendrn e t cilit ka qen UDB-a e vrteton m s miri letra e Tahir Mehs: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s - shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Tezat pr Front t OMLK-s jan identike me kryeartikullin e shklqyeshm dhe q nuk ka asgj origjinale t I. Kelmendit, t cilin Jusufit i ka rastis ta redaktoi. I. Kelmendi: Meq Tezat ishin identike me iden e shtruar n kryeartikull t Bashkimit, ato u miratuan si t tilla,... (Atentatet, f.297) 139

Ky "miratim" i 15 gushtit vrtetohet dhe i komunikohet Sabri Novosells 5 dit m von me kto fjal: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

23. Ne jemi t autorizuar pr ta konkretizuar bashkimin

Jusufi jo vetm q i jep vetes t drejt t flas jo vetm n emr t Lvizjes s vet, por flet edhe n emr t K. Zeks e I. Kelmendit. I. Kelmendi: Megjithat, mori fjaln Jusufi, un mendoj se tani Tezat i kemi, duhet ti diskutojm seriozisht. Ne tani jemi t autorizuar pr ta konkretizuar bashkimin e organizatave tona. (Atentatet, f .303) Se pr far konkretizimi t bashkimit sht fjala duket n fjalt shum konkrete t letrs s Tahir Mehs: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981). Konkretizimi vazhdon n formn: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po 140

edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

24. Vazhdoj t t mos kuptoj por kurrsesi t t keqkuptoj

I. Kelmendi, n Kalan e Jusufit, i mban ligjrat Jusufit pr punt e brendshme t Lvizjes s tij, dhe ai (Jusufi) i dgjon me vmendje e kujdes ndrhyrjet neveritse t I. Kelmendit. I. Kelmendi: ndrhyri Mirani, duke mos e prmbajtur neverin q kishte krijuar pr Sabitin. Lre Rrobaqepsin ta vazhdoj jetn e tij prej anadollaku, sepse ai nuk kupton gj nga kto q jan t shkruara ktu, pos nse ti do ta kshillosh. Vazhdoj t t mos t kuptoj, iu drejtua Jusufit, si nuk po mund t lirohesh nga Sabiti, i cili nuk tu paraqit gati nj vit e gjysm dhe tani q tu ka lajmruar, do ta lejosh t t udhheq, gj q nuk e meriton. (Atentatet, f.304) Edhe njher I. Kelmendi, vazhdon t t mos e kuptoj Jusufin por ai kurr nuk e keqkupton at. Si mund t jet Jusufi mit, kur lejon n Kalan e vet ti komentohen punt e brendshme t Lvizjes s tij, n mnyr neveritse nga persona q nuk kan t bjn dhe q kurr nuk kan pas t bjn me Lvizjen e tij. A nuk sht i mjaftueshm vetm e vetm ky fakt pr shembjen e mitit t Jusufit?! Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Se sa sht n gjendje dhe sa e madhe sht dshira e Jusufit pr t'u liruar nga Sabri Novosella e tregon letra drguar Sabri Novosells n t ciln Jusufi pas drgimit t Hysen Gegs n burg e shpreh mendimin e vet pr Frontin e Kuq, n qendr t t cilit Jusufi ka dyshim t bazuar se gjendet UDB-a. Prderisa Ibrahim Kelmendi neveritet, mendimet e Sabri Novosells pr Ibrahim Kelmendin, sipas fjalve t Jusufit "jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme." Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, JAN JO VETM T URTA, PO EDHE SHUM T NJERZISHME. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, 141

ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981) Si mund t merret me mend nga rreshtat e msiprm sht Sabri Novosella ai i cili vazhdimisht i thot Jusufit q t afrohet me I. Kelmendin, por Sabriu sht n Turqi, ndrsa Jusufi sht n Gjermani dhe e njeh shum m mir I. Kelmendin, andaj edhe kshillat e tij mbesin pa efekt.

25. M vjen keq q injoranti t luaj me intelektualizmin tnd

I. Kelmendit i vjen keq pr Jusufin, pasi ai (Jusufi) e lejon Sabri Novoselln t luaj me intelektualizmin e tij. I. Kelmendi: Sepse po m vjen keq, q ai injorant t luaj me intelektualizmin tnd, pr t cilin kam shum respekt. Pastaj nuk po dshiroj ta presim miratimin e tij pr bashkim... (Atentatet, f.305) I. Kelmendi, shembsi i mitit t Jusufit si njeri, ka shum respekt pr intelektualizmin e tij (Jusufit). Se far bisedimesh mund t ket zhvilluar Jusufi me Ibrahim Kelmendin, n Kalan e tij m 15 gusht e tregon letra e 20 gushtit 1981: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

26. E kemi pa teklif e nuk mundem pa te

Prkundr ndrhyrjeve neveritse t I. Kelmendit ndaj Sabri Novosells dhe nervozimit t Kadriut, Jusufi i ngrit n nivelin m superlativ konsideratat pozitive pr naivin dhe t sinqertin I. Kelmendi. I. Kelmendi: Mos u shqetso, Shoku Kadri, iu drejtua Jusufi, me Miranin e kemi pa teklif dhe pa tarif. Sa her i jam hidhruar, por nuk mundem pa t, sepse e dua si ta kisha vlla. Kt ka t mir, far mendon, ta thot, pastaj nuk prflet pas shpine, por respekton vendimet q marrim. (Atentatet, f. 305) Shtrohet pyetja se a kan dal ndonj her kto fjal prej gojs s Jusufit? Se sa pa teklif flet Jusufi me Sabri Novoselln pr I. Kelmendin e vrtetojn rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDBs, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. ... Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) 142

Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981)

27. U ngritn n kmb duke u prqafuar e uruar pr bashkimin e arritur

T shtunn e tret t gushtit, pra m 15 gusht 1981, Jusufi, Kadriu e I. Kelmendi arrijn marrveshjen pr bashkim duke pasur si baz Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs t OMLK-s. I. Kelmendi: Kurse sa pr Tezat, jam dakord me kt prmbajtje q kemi n duar, por kmbngul q miratimin prfundimtar ta jap Shoku Sabit, edhe pr shkak se sht veteran i veprimtaris s organizuar patriotike. Ather, meq dashke t na marrsh n qaf, q bashkimi t vart nga Zotri Katunriu, edhe un po miratoj propozimin e Jusufit, u shpreh Mirani. Mir, edhe un po e miratoj propozimin tuaj, u prononcua gzueshm Kadriu. T katrt u ngritn n kmb, ia dhan dorn njri-tjetrit duke u prqafuar e duke uruar pr mirkuptimin q u arrit, t bindur se ishte arritur edhe bashkimi, por q duhej br nj takim formal me Sabitin. (Atentatet, f.305-306) T shohim si e prshkruan afrin e Jusufit me Ibrahim Kelmendin, Shkolla e UDB-s Serbe, e prfaqsuar jo nga TANJUG-u apo Ilustrovana Politika, por n kt rast nga Abdullah Prapashtica. Shkolla e UDB-s Serbe: "Suzana na ftoi n dhomn e ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. ... n dhomn ku kishte qasje vetm Ibrahim Kelmendi" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 123-124) Donika Grvalla: "Ibrahim Kelmendi sht i vetmi person q un kam prjetuar gjat jets time dhjetvjeare me babain tim si i vetmi person q ai e ka przn nga shtpia. I ka thn dil nga shtpia dhe t t mos shoh m." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 4.25-4.37) Shkolla e UDB-s Serbe: "... e gjetur nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156) Abdullah Prapashtica: "Ajo q sjell Nuhi Sylejmani n librin e vet sht dshmia e ti personale si njri nga bashkpuntort e rrethit t ngusht t Jusuf Grvalls n Gjermani, mbi at bashkpunim q kan pas ata s bashku n kuadr t ish LNKVSHJ dhe dshmi autentike e zhvillimeve t pastajshme... (...)Nuhi Sylejmani shkruan me kompetenc..." (MBI LIBRIN VRASJA E TREFISHT T NUHI SYLEJMANIT, www.albaniapress.com, 14 tetor 2010) Osman Osmani: "Kujtimet dhe dokumentet prcjellse brenda librit sjellin fakte historike t pakundrshtueshme dhe t panjohura gjer m tani. N mnyrn m t prpikt, paraqitet gjendja dhe zhvillimi i tri organizatave shqiptare t asaj kohe, q vepronin kryesisht n botn e jashtme si Fronti i Kuq Popullor, GMLK/OMLK dhe 143

LNK/LNKVSHJ, si dhe pr proceset organizative dhe ideologjike npr t cilat kalojn kto organizata para dhe pas demonstratave t vitit 1981 n Kosov. Autori ndr t tjera, n mnyrn m besnike, prshkruan peripecit dhe ballafaqimet me sfida t shumta t familjeve Grvalla dhe Zeka pas atentatit t 17 janarit t vitit1982." (Kopertina e mbrapme e librit t quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010) T katrt ia dhan dorn njri-tjetrit duke u prqafuar e duke uruar pr mirkuptimin q u arrit, t bindur se ishte arritur edhe bashkimi. sht udi se pse nuk qenka arritur bashkimi i vrtet. A do t ishte shum m e knaqshme t ishte arritur bashkimi se sa mirkuptimi. Por edhe arritja e vetm mirkuptimit n kt rast e ka peshn e vet t jashtzakonshme pasi kjo arritje mirkuptimi na servohet nga nj person i cili kurr nuk t keqkupton por vetm t mirkupton. Mirkuptimi i arritur n fantazin falsifikuese t I. Kelmendit vrtetohet m s miri me dokumentin e Jusufit: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981) sht pikrisht Sabri Novosella q i thot tr kohn Jusufit q ta afroj at (Ibrahim Kelmendin) e ta rrmbej kt far thesari nga dora e OMLK-s dhe Kadri Zeks. Por Jusufi kurr nuk do t ishte Jusuf dhe UDB-a nuk do ta kishte vra, sikur ai t kishte vepruar vetm n baz t msimeve t Sabri Novosells dhe jo t ndrgjegjes s vet, prvojs s vet dhe konkluzioneve t nxjerruna n baz t fakteve q i ka pas. Faktet na e japin t drejtn t themi se Jusufi sht zot i Kalas, Lvizjes dhe Historis s Tij. 28. Jusuf Grvalla: "SHTPIA Q MEREMETOHET tani vetm pluhuri del prej dritareve dhe ftohtsia tjegullat q lshonin shiun n vjesht jan ndrruar nj tra i lakuar e i nxir me merimanga mbuluar dhe era e mykut me krimbat n dysheme t zgjuar n kthinn tjetr kan mbetur truq t gjitha arkat mbi resho t prlyer zihet kafja me ngadal nga parandjenja e rrzimit minjt prej vrimash kan dal tash goditen me sy e shpag lartsit nga dritaret e vogla do t lihet m shum hapsir pastaj pr do skut do t ket m shum drit do t'i lihet rrug diellit m shpesh t vij pr drek n dysheme tek rrin kmbt e gjyshes s'do t ket m lagshti shkallt tash do t shpien drejt n kopshtin e blert gjat rrugs pr n gjum s'do t zr n thua gjyshi." (Marr nga prmbledhja "Fluturojn e bien", 1975) 144

QARTSIA E PERSPEKTIVS S EMRTIMEVE T PAPRANUESHME

1. Jusufi ka qen i lidhur me ne 2. "Jusufin e ka edukuar ...." 3. Prmes ngjyrimit ideologjik t cilit i ka dal boja 4. Bashk me Jusufin kundr pushtetit komunist jugosllav 5. Kurrsesi nuk donte fardo kompromisi me komunistt 6. Nuk jan t afrta as t pranueshme 7. Regjimi socialist po luftohej me socializm 8. Komunistt t cilt ia bn varrin shoqris socialiste 9. Nuk u pr-puthet ideologjia - E kujtoj at takim 10. Krimet e kuqe

1. Jusufi ka qen i lidhur me ne

"Dema: Un nuk kam qen as enverist ose komunist. A. Duka:- I keni njohur n at koh Jusuf Grvalln dhe Kadri Zekn? Adem Dema: Jusufin e kam njohur pas

daljes nga burgu i par. Ai ka qen i lidhur me ne... Jusuf Grvalla ka mbetur i pazbuluar. Kan mbetur edhe grupe t pazbuluara, sepse ne bnim 'sht e mundur t ruanim konspiracionin. I till ka qen edhe ai i Jusufit. Jusufin e kam njohur, Bardhin e kam njohur, ndrsa Kadri Zekn jo."
(Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f. 150-156)

2. "Jusufin e ka edukuar ...."

Hysen Grvalla: "Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike." (Bota Sot, 1dhjetor 2006) Mehmet Hajrizi: "Prandaj u vendos t ndrrohej emri i Organizats, nga "Grup Revolucionar", n "Grup Marksist-Leninist t Kosovs" (GMLK)." 145

"Sot, tridhjet e pes vjet pas, duhet sqaruar shkurtimisht kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual nuk jan t afrta as t pranueshme." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 96) Mehmet Hajrizi: "Filozofia politike, mendimi i ri politik, analizat e thella t gjendjes dhe t situatave, qartsia e perspektivs, ndrtimi i strategjis dhe taktikave n shrbim t saj, ishin shprehje e nj pjekurie dhe kulture t lart politike e kombtare t radhve t Organizats (Marksiste Leniniste t Kosovs -shn. yn)." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 318)

3. Prmes ngjyrimit ideologjik t cilit i ka dal boja

Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ...Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik ...Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Hysen Grvalla: "Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike." (Bota Sot, 1dhjetor 2006) Mehmet Hajrizi (Betimi i OMLK, pjes): "N qoft se e tradhtoj Organizatn dhe idealet e liris, mos i shptofsha dors s pamshirshme t shokve t mi." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 95) Kadrush Sylejmani: Metush Krasniqi me Jusuf Grvalln, me at rast, than se ishin t gatshm t pranonin bashkpunimin e organizats s tyre me Ballin Kombtar dhe Legalitetin n Gjermani. Ata prgatitn nj raport t gjer mbi situatn aktuale politike n Kosov, n Serbi dhe prgjithsisht n Jugosllavin e athershme dhe, s bashku me Programin e Statutin e Partis Revolucionare pr Bashkimin e Tokave Shqiptare me Shtetin Am, ia dhan Saqip Sylejmanit, q ta drgonte n Gjermani. (Metush Krasniqi, Prishtin 1999, f.166) Mehmet Hajrizi: "Prandaj u vendos t ndrrohej emri i Organizats, nga "Grup Revolucionar", n "Grup Marksist-Leninist t Kosovs" (GMLK)." "Sot, tridhjet e pes vjet pas, duhet sqaruar shkurtimisht kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual nuk jan t afrta as t pranueshme." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 96)

4. Bashk me Jusufin kundr pushtetit komunist jugosllav

Ibrahim Kelmendi: Tani po e kuptoj egon tnde. Jusufi sht detyruar t arratiset. Tani ai do t angazhohet, mendon ti, bashk me ju, kundr pushtetit komunist jugosllav? Dhe kundr pushtimit t Kosovs! plotsoi Mirani. 146

 Po, vetkuptohet! u prgjigj Renata, duke u ndjer paksa e bezdisur, prse po i rrinte kaq gati Mirani, kur ajo harronte t saktsonte, se atij i interesonte po aq lirimi i Kosovs sa edhe luftimi i diktaturs komuniste jugosllave.(Atentatet, f. 11) Nga fjalt e msiprme del se Ibrahim Kelmendi ka luftuar kundr pushtetit komunist jugosllav dhe kundr diktaturs komuniste jugosllave. Por n kt rast ai nuk sht mjaftuar pr t shfaqur vetm orientimin e tij politik por ai na tregon se edhe ideja themelore e Jusufit ka qen e njjt me t I. Kelmendit, pra luftimi i pushtetit komunist jugosllav dhe i diktaturs komuniste jugosllave. Me fjal tjera, kt hyrje, kt prezantim t mrekullueshm n faqen 11 t librit Atentatet nuk mund t shprehet me asnj mnyr m t mir se sa me fjaln popullore Dita e mir doket n sabah. N gjermanisht kjo fjal popullore sht shum m e fuqishme dhe m pa shibla se sa n shqip. Man muss den Baum biegen, weil er noch jung ist. Einen Baum soll man biegen, so lange er jung ist, sepse 'Alte Bume lassen sich nicht biegen'. Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ...Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik. ...Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Mehmet Hajrizi (Betimi i OMLK, pjes): "N qoft se e tradhtoj Organizatn dhe idealet e liris, mos i shptofsha dors s pamshirshme t shokve t mi." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 95) Hysen Grvalla: "Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike." (Bota Sot, 1dhjetor 2006)

5. Kurrsesi nuk donte fardo kompromisi me komunistt

Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." (Zri, 28 mars-4prill 1992) Sabri Novosella: "E arsyeja ime, e cila n fakt ishte edhe qndrimi i prer i organizats t cils i takoja, e n veanti i Metush Krasniqit, ishte se gjithsesi duhej krijuar nj organizat gjithkombtare n t ciln mund t militonin t gjith shqiptart atdhedashs e jo ndonj parti Komuniste 147

marksiste-leniniste. (Intervist dhn Haqif Mulliqit e Emine Berishs pr gazetn Zri, e ribotuar n Drita, Trelleborg, Suedi m 1997.) Sabri Novosella: "Metush Krasniqi kishte nj shpirt prbashkues. Ai bnte mos pr t krijuar unitet, bile mundohej q ti afronte edhe komunistt q kishin rn n konflikt me politikn e Titos pr shkak t Stalinit. Posarisht ishte shum i kujdesshm me t rinjt q binin viktim t propagands komuniste, q vinte nga regjimi i Enver Hoxhs. Mirpo, kurrsesi nuk gjente fuqi pr t br fardo kompromisi me komunistt, t cilt ishin n shrbim t okupatorve serbo-komunist. N kt pikpamje, Metushi ishte tejet parimor dhe i palkundur. Nga komunistt stalinistoenverist, t keqen kryesore e shihte se ata do t ndikonin n orientimin e djalris kosovare, duke e keqprdorur autoritetin e shtetit am. Ndaj komunistve stalinistoenverist t brezit t ri ndjente dhembshuri t madhe. Kta i konsideronte thjesht viktima t regjimit komunist t Enver Hoxhs." (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f.68-69) Hysen Grvalla: "Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike." (Bota Sot, 1dhjetor 2006) Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ...Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik. ...Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Mehmet Hajrizi (Betimi i OMLK, pjes): "N qoft se e tradhtoj Organizatn dhe idealet e liris, mos i shptofsha dors s pamshirshme t shokve t mi." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 95) Sabri Novosella (Pr diplomatt shqiptar): "Kta mua, personalisht, n mnyr kontinuitive, m sillnin libra t Enver Hoxhs, q un t gjeja mnyr pr ti drguar n Kosov. Ata, thjesht e loznin lojn e tyre, por m duhet ta pranoj se edhe un e lozja lojn time. Un t gjitha ato libra q mi dhan i futa n stuf dhe i dogja, q t mos u binin n duar t rinjve kosovar, ngase prej tyre nuk fitohej asgj e mir, sepse atyre q u gjendeshin ato libra, dnoheshin me burg t rnd dhe t gjat, e madje edhe akuzoheshin si marksist-leninist, kshtu q, n vend q ti shrbehej shtjes s Atdheut dhe kombit, n fakt krijoheshin kundrefekte." (Intervist n Zri e ribotuar n Drita nr. 10/1997) Hysen Grvalla: "Dhe kur e pan se pak kush ishte i gatshm t kacafytet me prbindshat (Shqipri e Enverit e Jugosllavi e Rankoviqit) q natn bashkpunonin e ditn shaheshin, i prvoln mangt dhe u futen t gjall n zjarrin q prvlonte. Pasi doln n Perndim bn prpjekjet e para pr dialog kombtar e njerzor me "krert" e OMLK-s dhe t grupimeve tjera q u prngjanin tufave t deleve, duke u prpjekur t'i ofrojn mrgimtart, t'i largojn nga kursi ideologjik, n mnyr q t viheshin t gjith n binar kombtar. Fatkeqsisht, gjith kto prpjekje dshtuan, sepse tufat e deleve q i kishte organizuar Enver Hoxha npr kruzhoqet partiake, ishin me tru t shprlar. Megjithat, Jusufi e Bardhoshi nuk u ndalen. Dhe, deri n ditn kur u vran nuk pushuan s insistuari pr nj pajtim t arsyeshm e t qytetruar.... ...Gjat takimeve t LNKVSHJ-s (Lvizja Nacional lirimtare e Kosovs dhe Viseve Shqiptare n Jugosllavi, e udhhequr nga Jusuf Grvalla) me prfaqsues zyrtar t Tirans, doli hapur se diktatori Enver Hoxha nuk ishte i interesuar pr 148

forcimin e Lvizjes Kombtare, por pr formimin dhe zgjerimin e organizatave komuniste n diaspor. Pr kt shkak dshtojn edhe bisedimet pr bashkim n mes t Lvizjes Kombtare t Jusufit dhe OMLK-s se Hydajet Hysenit, q u mbajtn n Stamboll n tetor t vitit 1981." (Intervist dhn Jusuf Ferizit, Bota Sot, 10 mars 2003) Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ...Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik. ...Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Hysen GRVALLA: "Qllimet majtiste tani jan t kthjellta si loti: ose do t ket shtet si mendon tradhtia, ose mos t formohet fare shteti i Kosovs." (Bota Sot, 12 mars 2003) "Bota sot: Ju e that edhe m lart se pas vrasjes s Jusufit, Bardhoshit e Kadriut ka patur interpretime pr personalitetin e Jusufit, sht folur se ka qen marksist, komunist... etj. Sa ju kan lnduar juve si familje kto etiketime? Hysen Grvalla: Sigurisht se na kan prekur. Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike." (Bota Sot, 1dhjetor 2006) Shefqet Jashari-Strofci: "Ta zm rastin kur sht futur n kryesin e ngusht Jusuf Grvalla. Un nuk kam ditur si quhet, far profesioni ka, ku punon dhe jeton dhe ku ka lindur. Sabriu ka thn se e njoh nj koh t gjat, sht atdhetar i mirfillt, d.m.th. i painfektuar nga ideologjia e djallit t mallkuar bolshevik. (Drita, Trelleborg, Suedi, nr. 15, 1997, f. 15) Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ...Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik. ...Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Mehmet Hajrizi (Betimi i OMLK, pjes): "N qoft se e tradhtoj Organizatn dhe idealet e liris, mos i shptofsha dors s pamshirshme t shokve t mi." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 95) Kadrush Sylejmani: Nj vit e gjysm pas ardhjes dhe qndrimit t Saqip Sylejmanit n Kosov, me t njjtn detyr dhe me porosin e Hajrullah e Ahmet Trpezs dhe t Mefail Emrllahut n emr t Ballit Kombtar dhe t Legalitetit erdhi nga Gjermania n Kosov edhe Avdyl Kikaj, nga Lupi Ult i Podujevs. Edhe ky menjher u vu n kontakt me Metush Krasniqin, Jusuf Grvalln e udhheqs t tjer t partive politike shqiptare n Kosov dhe me nj raport t shkoqitur mbi gjendjen politike n Kosov e n trojet e tjera etnike shqiptare n Jugosllavi, u kthye n Gjermani. (Metush Krasniqi, Prishtin 1999, f.167) Ismail Kadare: "Terrori i prditshm, sistematik, monoton ishte shum m i keq se dhuna spektakolare. Ishte dispozita e veant e komunizmit. I krahasuar, pr shembull, me terrorin fashist, terrori komunist ishte shum m diskret, i fsheht, i heshtur dhe i maskuar. 149

Nse dnimi ishte krkuar nga lart dhe nse mbledhja ishte publike, mbrojtja ishte e pamundur, ndoshta fatale pr viktimn. Mbrojtja haptazi merrej si sfid haptazi ndaj partis. (La Republica, www.balkanforum.info, nntor 2009) Ismail Kadare: sht hipokrizi, sht dyfytyrsi t thuash se ne jemi evropian, por mos na pyesni m shum pr t kaluarn. Prandaj diskutimi duhet t bhet. Nse kemi kt dilem, ne e vm veten n skizofreni morale, q sht gjja m e pamoralshme e nj kombi -ka thn ai. Ka gjra q pr arsye t ndryshme munden q pr nj koh ti refuzohen publikut, do shoqri e ka kt, ka arkiva q nuk hapen pr vjet t caktuara pr arsye t ndryshme, por shoqrit demokratike duhet t shpjegojn ato q ndodhin n strategji t zhvillimit t shtetit, n politik, n ekonomi, n t gjitha. (http://lajme.dervina.com, nntor 2009)

6. Nuk jan t afrta as t pranueshme

Mehmet Hajrizi: "Prandaj u vendos t ndrrohej emri i Organizats, nga "Grup Revolucionar", n "Grup Marksist-Leninist t Kosovs" (GMLK)." "Sot, tridhjet e pes vjet pas, duhet sqaruar shkurtimisht kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual nuk jan t afrta as t pranueshme." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 96) Dr. Muhamet Pirraku: "Terrori komunist kominternist n Kosov e viset e tjera t Shqipris, jasht territorit t Shqipris londineze, nuk pati rezultate t mdha n prgjakjen vllavrasse t popullit shqiptar." (Pr kauzn shqiptare 1997-1999, Prishtin, 2000, f. 147-164) Hysen Grvalla: "Jusufi kurr nuk ka qen n Lvizje Popullore, kurr nuk ka qen komunist. Jusufin e ka edukuar nna, familja, rrethi i tij n frymn kombtare e jo ideologjike." (Bota Sot, 1dhjetor 2006) Hashim Thai: Komunizmi n Kosov sht instaluar dhunshm dhe sht larguar dhunshm, por shqiptart kurr nuk kan qen komunist.( Bota Sot, 14 shtator 2009) Mehmet Hajrizi: "Organizata prjashtonte do tendenc t instalimit t ideologjive reaksionare e fashiste." f.69 (M. Hajrizi 2008) Mehmet Hajrizi: "Prandaj u vendos t ndrrohej emri i Organizats, nga "Grup Revolucionar", n "Grup Marksist-Leninist t Kosovs" (GMLK)." "Sot, tridhjet e pes vjet pas, duhet sqaruar shkurtimisht kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual nuk jan t afrta as t pranueshme." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 96) Mehmet Hajrizi: "Fillimisht duhet thn se organizimi n Shqipri i Lufts Nacionallirimtare, q pr veprimtart e kohs, n saje t literaturs q vinte nga Shqipria, ishte n detaje i njohur, u b modeli m i afrt, pr ta zbatuar n kushtet e lirimit t Kosovs. Atje ka pasur nj Front Nacionallirimtar, q bashkonte forcat antifashiste t bindjeve t ndryshme, por Partia Komuniste n t ruante rolin hegjemon." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 97) Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. 150

Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ...Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik. ...Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Mehmet Hajrizi: "Lvizja Kombtare e Kosovs, ideologjin marksiste, q ishte n mod ather, e ka prdorur si kultur dhe mjet pr lirim, prandaj pjestart e saj nuk duhen ngatrruar me pushtetart q e prdornin apo keqprdornin pr diktat dhe sundim." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 98) Mehmet Hajrizi: "S pesti, kritika kundr sistemit socialist shtyps e shfrytzues t vetadministrimit jugosllav, q pretendonte t paraqitej me fytyr njeriu, bhej m prshtatshm dhe m bindshm pikrisht nga pozitat e s majts, por gjithashtu e majta politike, e cila presupozonte nj shtet social pr shqiptart e asaj kohe, dukej gjersisht m e prshtatshme, duke pasur parasysh varfrin e theksuar t shqiptarve." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 99)

7. Regjimi socialist po luftohej me socializm

"A. Duka: That se e ndrruat emrin e Grupit tuaj Revolucionar. M lejoni t'ju pyes: E ndrruat sepse bindjet tuaja ideologjike ishin marksiste-leniniste, e ndrruat sepse duhej ndrruar, apo e bt kt gj pr t qen t ngjashm me veprimtarin politike e ideologjike t shtetit-am? Mehmet Hajrizi: E kuptoj kt pyetje me ngut. Sot, pas kaq vitesh, duhen sqaruar kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual duken demode dhe t largta, edhe pse nuk e cnojn aspak karakterin nacionallirimtar dhe rndsin historike t saj... Lvizja Kombtare e Kosovs, ideologjin marksiste q ishte n mod ather, e ka prdorur si kultur dhe mjet pr lirim. ...Po t shikohen dokumentet e Organizats, bhet e qart si drita e diellit se veprimtart e Lvizjes s Kosovs, pavarsisht emrtimeve dhe literaturs q lexonin, luftonin pr t drejtat dhe lirimin e popullit shqiptar dhe jo pr triumfin e ndonj ideologjie n atdheun e tyre apo n bot. ...M. Hajrizi: Ndikimi nuk mund t mohohet, por ne fokusoheshim tek shkelja nga udhheqja jugosllave e parimit t vetvendosjes s popujve, e cila ishte pjes prbrse e doktrins leniniste dhe premtim demagogjik i Titos e partis s tij komuniste. ...S katrti regjimi socialist pushtues po luftohej me socializm edhe pr nj arsye q e diktonin rrethanat historike. ...A. Duka: Ky sht trajtimi dhe shpjegimi m i plot q kam dgjuar deri tani dhe juve jo m kot paskeni qen udhheqsi i asaj organizate. (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2009, f.163-167)

8. Komunistt t cilt ia bn varrin shoqris socialiste

Sabilja thot se Marksist-Leninistt e OMLK-s jan ata q m s shumti luftuan kundr shoqris socialiste dhe mu pr kt kishin tepr jehon n popullatn shqiptare. Me fjalt e saj pajtohet plotsisht ideologu i OMLK-s Mehmet Hajrizi. 151

prof. dr. Sabile Kemezi-Basha: "Organizata e cila pati m s teprmi jehon n qarqet e prgjithshme t popullats shqiptare dhe e cila kontribuoi q rrjedhat e shoqris ish-socialiste n Kosov t merrnin kah krejt tjetr, ishte pasardhsja e 'Grupit Revolucionar" q m von u shndrrua n Organizatn ilegale shqiptare "Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs." (Mehmet Hajrizi, Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 316) N mnyr aq fenomenale dhe bindse sht zbrthyer kjo shtje sa nuk m ka rn t gjej tekst m t kthjellt. I vetmi person q mund t ket mendime m t sinqerta dhe inteligjente pr 'komunistt' n fjal sht Vasil Stanilov i cili thot se sht e pamundur q n t njjtn koh t jesh inteligjent, i sinqert dhe komunist. Pse? Sepse: Nse je inteligjent dhe komunist, nuk je i sinqert Nse je i sinqert dhe komunist, nuk je inteligjent. Nse je inteligjent dhe i sinqert, nuk je komunist.

9. Nuk u pr-puthet ideologjia E kujtoj at takim

Mehmet Hajrizi: "Berat Luzha ka vendosur lidhjet e Organizats me Partin Komuniste t Kosovs, q udhhiqej nga Mustaf Xhemaili e Rrahim Sadiku, t dyt nga Komogllava, komuna e Ferizajt. Nj tentim pr kontakt kishte edhe me (Partin Komuniste - shn im) PKMLSHJ, por takimi ka dshtuar ngase ata nuk kan dal n takim." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 363)

Leonid Brezhnjev dhe Erich Honecker "Nj fantazm sillet npr Evrop" Pse nuk i ka dal n takim Abdullah Prapashtica, Berat Luzhs? Sepse "Martin Quni (...) Prej Hamz Morins e ka marr 'Liria nr.1' t ciln ia ka dhn Abdullahut, e ky e ka qortuar se lexon materiale t tilla, ngase si deklaron ky i akuzuar, nuk u pr-puthet ideologjia." (Aktgjykimi i PKMLSHJ, P-K nr. 167/72; Ethem eku, SHEKULLI I ILEGALES, Prishtin 2004, faqe 678) "Nj fantazm sillet npr Evrop" Xhafer Shatri: "Kemi insistuar pr nj takim, sepse e pam se ve ia kan nisur t'i prajn radht tona, t organizojn edhe njerzit e organizuar, duke u shrbyer me shpifje dhe dinakri krijuan konfuzion t madh sidomos n rrethin e Shtutgardit. Kjo 152

reflektohej keq te puntort. U prpoqm t bisedojm bashkarisht pr kto probleme, por u iknin takimeve. Njher udhtuam me mija kilometra pr t'u takuar, por ai burri i bots i iku takimit, vet shoku i tij m i ngusht ikjen e tij e moj si tradhti... Ky rast pati pasoja t mdha. Hern e dyt i shkruam letr urgjente q t propozojn se ku po shihemi dhe kur, bile morm prsipr q t udhtojm 5000 kilometra, me rreziqe t shumta, por prgjegje morm vetm pas dy muajsh, kuptohet prgjegje negative." (Qarkore, qershor 1983) Nga fryma e fjalve t Mehmet Hajrizit dhe mnyra se si ai e kujton at takim, duket se sht hidhruar pr shkakun se Abdullah Prapashtica nuk i ka dal n takim Berat Luzhs. Mendimi im prej nj vrojtuesi t jashtm sht se komunisti Mehmet edhe prkundr hidhrimit, megjithat duhet ta ndiej veten t ngushlluar. Dihet se klouni komunist, Abdullah Prapashtica e ka thirrur n takim pr bisedime nga pozita t barabarta edhe Lidhjen Komuniste t Jugosllavis dhe as atyre nuk u ka dal n takim. Prderisa Lidhja Komuniste e Jugosllavis nuk sht ankuar deri m sot pr at se pse klouni komunist i ka ikur takimit t propozuar nga ai vet, shtrohet pyetja se prej nga i vjen e drejta Mehmet Hajrizit t ndihet keq, t'i fajsoj t tjert n mnyr kaq t pamshirshme e ta kujtoj at takim n mnyrn si e ka shtruar m lart. shtje tjetr q flet kundr Mehmet Hajrizit sht fakti se komunisti i zyrave t UDB-s megjithat i ka n dal n takim, n minutn e caktuar, nn dritn e hans apo pr t qen m ekzakt nn dritn e gjysmhans, Sabri Novosells, armikut m t madh t sllavo-komunistve dhe bizantinve. Mustaf Xhemaili: "Romani SY sht nj tronditje. Apo m mir t thuhet nj ritronditje. Sepse autori do t sjell Shqiprin nn diktaturn komuniste nga nj kndvshtrim i veant. ...Ai aq larg shkon n ndrrimin e liris nn regjimin e diktaturs komuniste sa kmbngul vazhdimisht se duhej t gjendje nj rrugdalje, nj shteg e t dilet n dritn e liris. (Syt e jets, vlersime pr romanin "SY" t Ardian Kyykut, 2004, www.mustafe-xhemaili.com) Jusuf Grvalla: "Edhe publiku yn, kemi prshtypjen, ka zn t lidhet me ndonj kngtar a kompozitor t caktuar, prej t cilit nuk po do t ndahet dot, pa marr parasysh kualitetin q i ofron kngtari a kompozitori q e ka zgjedhur pr vete. Kshtu, simpatit e veta edhe sivjet (n mbrmjen popullore), publiku ia fali kompozitores Pranvera Badivuku (pr melodin e saj "E kujtoj at takim")" (Rreth Akordeve t Kosovs '74, Vepra, vllimi 3, Prishtin 2010, f. 255)

10. KRIMET E KUQE

Prof. Abdyl Kadolli: "Lvizja kombtare shqiptare kurr nuk ka pasur karakter ideologjik. Nse ndonjher hapen dosjet e krimeve komuniste, numri i spiunve e bashkpuntorve t paguar e t papaguar do t dilte shum i madh. Nj Rezolut e miratuar nga Kuvendi i Kosovs do ti prkufizonte mir kto krime antikombtare e antinjerzore, ndrsa nj ligj nuk do t lejonte m n pushtet personat e kompromentuar. Kshtu, ne do t liroheshin njkohsisht edhe nga mendsia komuniste, edhe nga mendsia sllave. Krimet e fashizmit dhe t komunizmit nuk qndrojn shum larg njra-tjetrs... Ideologjia komuniste pati reflektime t thella n fatin ton kombtar. Komunistt shqiptar kontribuan shum n mbetjen me sllavt dhe nn sllavt. Jan t tmerrshme krimet komuniste t periudhs s paslufts, kur gjat Kryengritjes shqiptare u masakruan e ekzekutuan rreth 50 mij shqiptar." (KRIMET E KUQE, Zri i Kosovs, 20 janar 2009, www.lpk-kosova.com) 153

Komiteti Drejtues i Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs, n maj 1981 hartoi dokumentin me titull:

TEZA RRETH FRONTIT POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS

Teksti i Tezave, sht marr nga libri i Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 208-213 Mehmet Hajrizi: "Filozofia politike, mendimi i ri politik, analizat e thella t gjendjes dhe t situatave, qartsia e perspektivs, ndrtimi i strategjis dhe taktikave n shrbim t saj, ishin shprehje e nj pjekurie dhe kulture t lart politike e kombtare t radhve t Organizats (Marksiste Leniniste t Kosovs - shn. yn)." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 318) Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksistleninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. ... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ... Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Mehmet Hajrizi: "Prandaj u vendos t ndrrohej emri i Organizats, nga "Grup Revolucionar", n "Grup Marksist-Leninist t Kosovs" (GMLK)." "Sot, tridhjet e pes vjet pas, duhet sqaruar shkurtimisht kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual nuk jan t afrta as t pranueshme." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 96) I Kriza e rnd q ka mbrthyer Jugosllavin revizioniste (d.m.th. jokomuniste-shn i Xhafer Durmishit), i ka sjell masat punonjse kudo n Jugosllavi n nj gjendje shum t vshtir. Por, veanrisht e rnd dhe e padurueshme sht kjo gjendje n Kosov dhe n viset e tjera shqiptare, ku mbi masat punonjse po ushtrohet nj shtypje e shfrytzim i egr e i shumfisht kolonial e kapitalist. Populli shqiptar n Kosov, Maqedoni, Serbi e Mal t Zi ka luftuar n shekuj pr lirin, t ciln nuk e fitoi kurr. Megjith gjakun e shumt q derdhi n Luftn Antifashiste Nacionallirimtare, ai nuk fitoi t drejtn e tij t ligjshme dhe t premtuar q t vendos vet pr fatin e tij. Kt t drejt, q m par e kishin proklamuar vet shovinistt e rinj jugosllav, pas prfundimit t lufts, e mbytn me gjak. Me an t forcs e t tradhtis, ata bn q Kosova dhe tokat e tjera shqiptare, q fuqit e mdha i kishin shkputur padrejtsisht nga shteti shqiptar, t pushtohen prsri dhe t 154

coptohen n mes t Serbis, Maqedonis dhe Mali t Zi. Populli i robruar shqiptar u b objekt i nj politike t egr shoviniste t shtypjes e shfrytzimit t pamshirshm, objekt i dhuns dhe terrorit, shkombtarizimit dhe gjenocidit t papar. shtja kombtare e popullit ton mbeti nj problem i pazgjidhur, nj plag q krkon shrim. Popullit shqiptar n Jugosllavi dhe sidomos atij n Maqedoni e Mal t Zi i jan mohuar e shkelur t drejtat m elementare kombtare. Prve marrdhnieve kapitaliste n prodhim, gjendjen e masave punonjse dhe t t gjith popullit shqiptar n Jugosllavi e rndon edhe shfrytzimi i egr kolonial q ushtrohet mbi t. Kosova dhe viset e tjera shqiptare n Jugosllavi jan shndrruar n koloni t vrteta t Serbis, Maqedonis dhe Malit t Zi, n burim t tyre, thjesht t lndve t para dhe t krahut t lir t puns. Mbi supet e klass son puntore dhe masave t tjera punonjse po hidhen jo vetm pasojat e krizs q ka mbrthyer ekonomin kosovare, por edhe ato t krizs s ekonomis t t gjith Jugosllavis. Kjo ka br, q megjith pasurit e shumta q kan Kosova dhe viset e tjera shqiptare n Jugosllavi jo vetm t jen pjesa m e pazhvilluar n Jugosllavi, por q edhe prapambetja e tyre n krahasim me viset e tjera t Jugosllavis t shtohet vazhdimisht. Kjo ka br q Kosova jon e begatshme t mbetet shtpia e varfr e Evrops , vendi i prapambetjes, papunsis, kurbetit, analfabetizmit, errsirs, smundjeve, skamjes dhe mjerimit. II Populli yn heroik ka luftuar n shekuj pr lirin dhe t drejtat e tij. Ashtu si dhe m par, ai nuk u pajtua kurr me zgjedhn e re t robris revizioniste (d.m.th. jokomuniste-shn i Xhafer Durmishit). Luftn e pandrprer t popullit ton kundr zaptuesve t rinj shovinist nuk kan mundur ta shuajn as gjenocidi, dhuna e terrori i egr fashist dhe as premtimet, demagogjia, feja, shthurja e degjenerimi. Krahas ngritjes s vazhdueshme t ndrgjegjes kombtare e klasore t popullit ton t robruar, u rrit dhe u intensifikua edhe lufta e tij pr t drejta e liri. Lvizja revolucionare e pranvers s ktij vitit sht vazhdim i drejtprdrejt i lufts s pandrprer t popullit ton pr liri, dshmi e ngritjes s saj n nj shkall akoma m t lart. Grevat dhe demonstratat e mdha t pranvers nuk kishin aspak karakter shovinist, irredentist, reaksionar e kundrrevolucionar, si po pr piqet ti paraqes ato propaganda jugosllave. Ato ishin pasoj e gjendjes s padurueshme, n t ciln ndodhet populli yn, e shtypjes dhe shfrytzimit t egr kolonial e kapitalist q ushtrohet mbi masat tona punonjse. Me an t ktyre demonstratave dhe grevave, populli yn krkoi kushte m t mira jetese, krkoi lirin dhe t drejtat e mohuara kombtare e demokratike; dhe n mnyr t veant krkoi q Krahins Autonome t Kosovs ti jepet statusi i Republiks brenda Federats Jugosllave. Kto krkesa qen paqsore; t prgjakshme ato i bn shovinistt serbomdhenj dhe tradhtart shqiptar, q urdhruan shuarjen e tyre me arm dhe me gjak, me milici speciale, tanke dhe ushtri. Ata jan prgjegjs pr gjakun q u derdh n kto demonstrata popullore dhe pr t gjitha dmet q u shkaktuan. Suksesi i demonstratave dhe grevave t ktij viti sht i jashtzakonshm. * U arrit nj politizim, mobilizim dhe bashkim i papar i popullit ton. * U ngrit n nj shkall akoma m t lart fryma e tij, luftarake, patriotike e klasore, u shtua edhe m shum besimi i tij n forcat e veta t pashtershme. * Politika antipopullore e udhheqjes shoviniste t Jugosllavis u demaskua e u diskreditua edhe m shum jo vetm n syt e popullit ton, por edhe n syt e popujve jugosllav dhe t atyre t bots. Doli n shesh jo vetm politika e shovinistve 155

serbomdhenj pr fashistizimin dhe rankoviizimin e mtejshm t Jugosllavis, por edhe plani i rrezikshm q ata po kurdisin n bashkpunim me socialimperialistt sovjetik kundr popujve t Jugosllavis dhe t Ballkanit * shtja e Kosovs u popullarizua edhe m shum n t gjith botn. Lufta jon e drejt fitoi simpatin dhe prkrahjen e t gjitha forcave prparimtare n t gjith botn... III T tmerruar nga goditjet drmuese q morn nga grushti i ngritur i popullit, shovinistt serbomdhenj kan shprthyer tani nj fushat t trbuar antishqiptare. Ata po prdorin t gjitha mjetet dhe metodat, me qllim q Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. ... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ... Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) t shkatrrojn lvizjen komuniste e patriotike, q po rritet e forcohet vazhdimisht, ta nnshtrojn popullin ton t pamposhtur, ta mbysin luftn e tij lirimtare, e madje edhe t na i rrmbejn ato pak liri e t drejta q i kemi fituar me gjak e sakrifica. Por, si ka treguar historia jon e lavdishme dhe si po e tregon edhe lufta e gjithnj n rritje q po bn populli yn edhe n kto kushte, nuk ka forc n bot q mund ta mposht popullin ton t paepur, q t ndal marshimin e tij t pandalshm drejt liris e socializmit. * N kto kushte, para gjith lvizjes komuniste, patriotike e revolucionare n Kosov del detyr e ngutshme bashkimi dhe organizimi m i mir i gjith popullit ton dhe lufts s tij t drejt. Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. ... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ... Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) * Organizata Marksiste Leniniste e Kosovs mendon se n kushtet e tanishme kjo mund t arrihet m s miri duke organizuar FRONTIN POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS. IV * Qllimi i Frontit pr Republikn e Kosovs sht q Krahina e Kosovs t lirohet nga sundimi i Serbis dhe t fitoj statusin e republiks brenda federats jugosllave * Krkesa pr Republikn e Kosovs sht e drejt dhe prkrahet nga i gjith populli shqiptar * Populli i Kosovs kurr nuk ka vendosur pr fatin e vet. Tokat e tij jan pushtuar me forc, jan coptuar dhe n kundrshtim me vullnetin e tij, i jan aneksuar Serbis. N mbledhjen e AVNOJ it ku u vun themelet e pushtetit t sotm jugosllav, nuk u fol fare pr shtjen e popullit shqiptar n Jugosllavi dhe m t nuk morri pjes asnj delegat shqiptar. * Populli shqiptar jeton n tokn e tij, ku ka jetuar brez pas brezi. 156

* Populli shqiptar n Kosov i ka t gjitha karakteristikat q prbjn nj popull dhe nj komb. Ai nuk sht pakic kombtare, nuk sht kombsi dhe as popullsi ( narodnost), si e kan cilsuar shovinistt jugosllav. Ai prbn mbi 80 pr qind t popullsis s prgjithshme t Kosovs. * Pr nga numri i banorve, Krahina e Kosovs sht rreth tri her m e madhe se Mali i Zi, q ka republikn e vet. * Republika e Kosovs do ta bj t mundshm zhvillimin sa m t shpejt ekonomik dhe kulturor t Kosovs si dhe afirmimin e mtejshm kombtar t t gjith popullit shqiptar n Jugosllavi. * Republika e Kosovs do t jet fitore e madhe edhe pr popullin shqiptar n Maqedoni, n Serbin e ngusht dhe n Mal t Zi, prandaj edhe prkrahet prej tij. * Republika e Kosovs nuk u sjell asnj t keqe popujve jugosllav dhe federats s tyre; prkundrazi ajo sht dhe n interes t tyre dhe e forcon Federatn jugosllave. * Krkesa pr Republikn e Kosovs sht nj e drejt q buron edhe nga Kushtetuta e Jugosllavis, nj e drejt q e gzojn t gjith popujt e tjer n Jugosllavi. Dnimet q u jepen prkrahsve t krkess pr Republikn jan t paligjshme. * Krkesa pr Republikn e Kosovs nuk sht krkes pr ndryshimin e kufijve n Jugosllavi e Ballkan. Ajo nuk sht n kundrshtim me Kartn e Kombeve t Bashkuara as me vendimin e Helsinkit dhe nuk sjell kurrfar rreziku pr paqen n Ballkan. V * Pr tia arritur ktij qllimi, Fronti duhet t bashkoj n luft pr Republikn t gjitha masat popullore, puntort, fshatart, zejtart, rinin, grat, inteligjencn revolucionare dhe element prparimtar nga radht e borgjezis; t gjith komunistt, patriott dhe revolucionart e vrtet, pavarsisht nga bindjet politike e nga dallimet klasore, fetare e krahinore. * Fronti Popullor pr Republikn duhet t jet jo nj koalicion i paqndrueshm i krerve t forcave t ndryshme politike, por nj bashkim luftarak i pathyeshm i t gjitha masave tona popullore; jo marrveshje me fjal n letr, por nj bashkim n luft e sipr; jo qllim n vete, por nj lev e rndsishme pr edukimin, mobilizimin dhe organizimin e masave popullore n luft pr t drejta e liri. Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. ... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ... Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) * Baz e Frontit duhet t jet aleanca e klass puntore me fshatarsin, nn udhheqjen e klass puntore dhe t pararojs marksiste leniniste t vrtet, q do t dal nga lvizja komuniste n Kosov, e cila po rritet, bashkohet e forcohet do dit. * N Frontin pr Republikn do t bjn pjes t gjitha organizatat dhe grupet ilegale komuniste, patriotike e revolucionare, pavarsisht nse jan ose jo pr socializmin e vrtet. Republika e Kosovs sht n interes t t gjith popullit t Kosovs, n interes t t sotmes dhe t s ardhmes s tij, prandaj n Front duhet t bjn pjes t gjith ata q jan pr lirin e Kosovs, pr Republikn e saj. 157

* N Frontin pr Republikn mund t bjn pjes edhe shqiptart q jetojn jasht Kosovs, n Maqedoni, Serbi e Mal t Zi, n viset e tjera t Jugosllavis apo kudo n bot. Fronti do t luftoj pr lirin dhe t drejtat e t gjith shqiptarve n Jugosllavi. * Republika e Kosovs sht n interes edhe t popujve joshqiptar n Kosov, prandaj edhe ata duhet ta prkrahin krkesn pr Republik dhe t prfshihen n radht e Frontit. * Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs nuk do t ket asgj t prbashkt, por do t jet kundr LKJ-s dhe organizatave tradhtare t masave si LSPP, LRS, LS, KKASHG etj., q jan vegla t shovinizmit serbomadh. Fronti do t luftoj pr demaskimin dhe izolimin e udhheqjeve t tyre tradhtare dhe pr trheqjen n ann e tij t masave t mashtruara e t manipuluara prej tyre. * N Frontin pr Republikn nuk mund t bjn pjes gjithashtu as grupet e organizatat fashiste e terroriste dhe agjenturat e ndryshme, q organizon reaksioni i jashtm apo i brendshm. VI * Krahas lufts pr Republikn, Fronti do t punoj edhe pr organizimin e lufts n do ndrmarrje, fshat, shkoll e fakultet, pr mbrojtjen e t drejtave kombtare, politike, ekonomike e shoqrore t klass puntore, fshatarsis, rinis, gruas, inteligjencs etj., pr organizimin e rezistencs kundr plakitjes s pasurive t Kosovs, t lufts pr mbrojtjen e kulturs materiale e shpirtrore t popullit ton etj. * Pr realizimin e qllimeve t tij, Fronti do t prdor t gjitha format e lufts dhe organizimit, do ti kombinoj e zvendsoj ato n prputhje me krkesat e situats dhe t strategjis s tij. * N veprimtarin e tij, Fronti do ti jap prparsi organizimit dhe lufts ilegale, por krahas ksaj ai do ti shfrytzoj gjersisht edhe t gjitha format e mundshme legale. * Fronti sht kundr reformizmit dhe legalizmit borgjez dhe, nga ana tjetr, lufton kundr pikpamjeve dhe metodave anarkiste e terroriste t lufts, t cilat e dmtojn rnd dhe e komprometojn luftn ton t drejt. * Fronti do t luftoj kundr prpjekjeve pr prarjen e popullit ton me an t fes, hakmarrjes, vllavrasjes etj. * Fronti do t luftoj kundr prpjekjeve pr armiqsimin e popullit shqiptar n Jugosllavi me Shqiprin socialiste. Ai do ti popullarizoj sukseset madhshtore q po arrin n t gjitha fushat Shqipria socialiste nn udhheqjen e Partis s Puns dhe t shokut Enver Hoxha. Fronti do t prpiqet pr zhvillimin e marrdhnieve sa m t ngushta e t gjithanshme mes popullit shqiptar n Jugosllavi dhe atij n Shqipri. * Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs do t luftoj gjithashtu edhe kundr prpjekjeve t shovinistve serbomdhenj pr ta armiqsuar popullin shqiptar me popujt jugosllav n Kosov dhe n Jugosllavi. Fronti nuk i ngatrron popujt jugosllav me krert e tyre shovinist. Luftn e tij ai jo vetm q nuk e drejton kundr proletariatit dhe popujve jugosllav, por prkundrazi, ai i konsideron ata si aleat t tij n luftn pr t drejta e liri. * Duke ndjekur nj politik konsekuente internacionaliste, Fronti do ta lidh luftn e tij me luftn q bjn popujt dhe proletariati i t gjith bots pr liri e socializm dhe do t luftoj kundr imperializmit me at amerikan n krye, kundr socialimperializmit sovjetik, kundr fashizmit dhe reaksionit t t gjitha ngjyrave. *** 158

Kto jan tezat kryesore q Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs i propozon si baz pr organizimin e Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs. Gjat diskutimit ato me siguri q do t plotsohen, t prsosen e kristalizohen m tej dhe mbi kt baz do t prcaktohet vija politike, ideologjike e organizative e Frontit. Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. ... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ... Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs u bn thirrje t gjith komunistve, patriotve e revolucionarve t organizuar e t paorganizuar q ti prgjigjen ashtu si duhet thirrjes s Atdheut pr bashkimin e Frontit t prbashkt t lufts pr t drejtat dhe lirin ton pr Republikn ton. Forca jon qndron n unitetin ton. Sa her q populli yn ka bashkuar armt dhe zemrat n nj front t vetm, ai ka arritur t mposht dhe t mbuloj me turp armiq shum m t mdhenj e m t armatosur. Kt e dshmojn luftrat legjendare t Sknderbeut, e dshmon lufta e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit, e dshmon epopeja e lavdishme e Lufts Antifashiste Nacionallirimtare, e dshmojn edhe grevat e demonstratat tona heroike. N luft pr t drejtat tona, ne, gjat ksaj pranvere, pavarsisht se cils organizate i takonim, u lidhm sup m sup dhe, si shok e vllezr t vrtet, luftuam, u prleshm e u gjakosm me armiqt dhe tradhtart e urryer t popullit ton. Tani para nesh shtrohen detyra q kt bashkim t papar q arritm n luftn ton, ta ruajm e forcojm m te, ta bjm t organizuar, t qndrueshm, t pathyeshm, t prjetshm. Bashkimi bn fuqin. Bashkimi sht imperativ i kohs. T bashkuar e t lidhur si vllau me vllan, ne jemi m t fuqishm se t gjith armiqt tan, t bashkuar ne jemi t pamposhtur. Vetm t bashkuar si grusht i vetm n Frontin Popullor pr Republikn e Kosovs, ne do t arrijm fitoren ton, lirin ton. Rroft Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs Organizata Marksiste Leniniste e Kosovs (Maj 1981) Mehmet Hajrizi: "Sot, tridhjet e pes vjet pas, duhet sqaruar shkurtimisht kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual nuk jan t afrta as t pranueshme." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 96) Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. ... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ... Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, faqe 220) Mehmet Hajrizi: "Filozofia politike, mendimi i ri politik, analizat e thella t gjendjes dhe t situatave, qartsia e perspektivs, ndrtimi i strategjis dhe taktikave n shrbim t saj, ishin shprehje e nj pjekurie 159

dhe kulture t lart politike e kombtare t radhve t Organizats (Marksiste - Leniniste t Kosovs -shn. yn)." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 318) Kto Teza, jasht Kosovs, pr her t par u shtypn nga Jusuf Grvalla dhe u shprndan n rrethin e Shtutgartit, n mesin e shtatorit 1981. Jusuf Grvalla i shtyp kto Teza duke besuar se autort e tyre mendojn dhe qndrojn prapa fjalve t shkruara, dhe jan pr socializm t vrtet, pa ngjyrime dhe jo t rrejshm, se luftojn pr socializm e jo kundr socializmit. Nj muaj m von (n mesin e tetorit 1981) Jusufi i ndryshon mendimet pr kto Teza, 27 vjet prpara se ta bjn t njjtn gj autort e tyre. Thelbi i ktyre Tezave, i ktij Programi, nse shikohet me qartsin e perspektivs s autorve t tij del ky: -N vitin 1981, Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs (OMLK) e ka konsideruar Jugosllavin si revizioniste d.m.th. komunizmin e saj (Jugosllavis) e ka quajtur fals, t rrejshm dhe si t till e ka luftuar ashtu si luftohet n prgjithsi e n mnyr universale do gj e rrejshme dhe lufta kundr gjrave t rrejshme sht e prafrt, e afrme, e kuptueshme, e pranueshme dhe inspiruese pr do brez e pr do gjenerat. Ndrsa socializmin e idet veta OMLK-ja i ka quajtur t vrteta dhe jo vetetiketime e ngjyrime.. -N vitin 2008, fal qartsis s perspektivs 27 vjeare, autort e Tezave deklarojn t kundrtn dhe psojn disfat katastrofale para armikut t tyre. Nga qartsia e perspektivs del se komunizmi titist i Jugosllavis ka qen komunizm e socializm i vrtet i cili sht luftuar nga idet e rrejshme, false, me ngjyrime e vetetiketime komuniste t OMLK-s, dhe si t tilla nuk jan t afrta e as t pranueshme pr brezin ton dhe jo vetm kaq, por si ide t rrejshme dhe ngjyrime t cilave me koh u del boja, n qartsin e perspektivs do t jen t huaja dhe t papranueshme pr do brez, pr do koh. Kjo sht kshtu sepse asnj brez nuk do ta pranonte katastrofn q n hapin e par q me ide e me ngjyrime t rrejshme t luftoj idet e vrteta, me fjal tjera, me ndihmn e gnjeshtrs ta luftoj t vrtetn. Fakti se Jusuf Grvalla ka qen n gjendje, me shpejtsi t rrufeshme t'i analizoj me themel gjrat para t tjerve, n kt rast kto Teza, dhe t'u jap trajtimin e duhur, 27 vjet para autorve t tyre tregon m s miri pse UDB-ja e kishte n shnjestr at dhe Shtpin e tij. Duke u bazuar n kto Teza, n javn e par t dhjetorit 1981, OMLK-ja, prmes Kadri Zeks ia drgon Jusuf Grvalls nj dokument, t quajtur: "Thirrje - T gjith n Front! T gjith pr Frontin!" me shpres se edhe kjo Thirrje do t aprovohet nga Jusufi dhe do t shtypet e shprndahet s pari n Shtutgart. N t njjtn dit Jusuf Grvalla, n pranin time (Xhafer Durmishit) ua kthen prgjigjen. Jusuf Grvalla: "Ju po desht mund t delni me at thirrje. Por duhet t jeni t vetdijshm se far mund t jen sukseset dhe konsekuencat e nj pune, n dokumentin e par t s cils themeli sht vn me t pavrteta. ... Prandaj, mos u habitni nse pas hapit tuaj ne do t dalim publikisht me sheshimin e t pavrtetave." (Letr Kadri Zeks, rreth 7 dhjetorit 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 277)

160

KOMUNIKATE
e Komitetit Qendror t LEVIZJES NACINALLIRIMTARE TE KOSOVS Enver Hoxha: "Dolanci po ashtu tha se "i njohim cilt jan organizatort. Ata jan n Shtutgart, n Bruksel dhe n Shtetet e Bashkuara t Ameriks". Ai tha po ashtu se, gjoja n demonstrat ishte nj numr i vogl t gnjyerish. Kur zoti Dolanci i njihte organizatort se ishin n Shtutgart e gjetk npr Evrop, prse nuk i neutralizoi?" (Ditar pr shtjet ndrkombtare, 1980-1981, Vllimi 13, faqe 387, Tiran 1985) Fjalt e msiprme Enver Hoxha i shnon n ditarin e tij, m 17 prill 1981, q mbajn titullin "ARSYET E VRTETA T GJENDJES DHE T NGJARJEVE T KOHVE T FUNDIT N JUGOSLLAVIN TITISTE", me shpjegimin prkats: Kt material autori e ka prdorur n artikullin me titull "Kush e nxit armiqsin midis popujve n Jugosllavi?", ("Zri i popullit", 23 prill 1981). Jo vetm Stane Dolanci e Enver Hoxha flasin pr Jusuf Grvalln, organizatorin e Shtutgartit. Menjher pas demonstratave, gazetar t gazetave prestigjioze gjermane e kontaktojn Jusuf Gvalln dhe ia shtrojn pyetjen: A je ti organizator apo ndr organizatort e demonstratave. Jusufi u prgjigjet n emrin personal se nuk sht organizator i demonstratave. N fillim t korrikut 1981 un, nga Zvicra - ku ndodhesha ather, marr kontakt me Jusufin e Bardhoshin, prmes Sabri Novosells. Kontaktet e mia telefonike me Bardhoshin, n zyrn e tij n Ludvigsburg, prej fillimit t korrikut e deri m 16 korrik jan gati t prditshme dhe nj prej temave kryesore t bisedimeve tona kan qen demonstratat e Pranvers 1981. Biseda me prmbajtje t ngjashme kam br nga Zvira edhe me Sabri Novoselln n Turqi. N Shtutgart - Untergruppenbach mbrrij n mbasditn e 17 korrikut 1981. N rastin e par Jusufi, bisedon me mua rreth mendimeve t mia rreth demonstratave dhe un n mnyr edhe m t prmebledhur ia them ato q ia kisha thn n ditt e mparme Bardhoshit prmes telefonit. Deklarata e Komitetit Qendror, kam menduar se sht br n fillim t gushtit 1981. Letra e mposhtme e Jusufit e vrteton se ajo sht shtypur, botuar rreth 21 korrikut. Letra e Jusufit e bn nj precizim kohor. Ka qen bindja ime e thell se Jusufi sht bazuar n raportimin tim rreth shtjes s organizimit t demonstratave n Kosov, bazim i cili ju ka dukur aq solid sa ai ka mund t deklrarohet dhe t'u jap prgjigje t gjithve: shokve t Lvizjes, organizatave tjera shqiptare, shtetit shqiptar, shtetit jugosllav dhe opinionit ndrkombtar. Kjo besueshmri e Jusufit n raportimin tim ma ka dhn t drejtn t thirrem n kontributin tim n kt pik, dhe qndrimin tim e konsideroj dobishm pr t vrtetn, pr Lvizjen dhe pr t gjith t involvuarit. Jusuf Grvalla: "Deklarata e KQ dedikuar shtypit t Perndimit sht shtypur shqip, gjermanisht e serbokroatisht. T part q e kan botuar n organet e tyre jan

161

kroatt e mrguar. Kshtu ka ndodhur nj e pa mir q nuk e parashikonim. Por, shpresojm se do ta publikojn edhe t tjer." (Letr Sabri Novosells, 21 korrik 1981) Deklarata pr t ciln Jusufi e ka fjaln sht komunikata e mposhtme:

KOMUNIKATE
e Komitetit Qendror t LEVIZJES NACINALLIRIMTARE TE KOSOVS Pr t fshehur shkakun e vrtet t demonstratave dhe trazirave t sivjetme n Krahinn e Kosovs, skamjen e mjerimin, shtypjen nacionale, sociale e kulturore t popullsis vendse, qeveria shoviniste e Beogradit, me kryepolicin Herlevi n krye, u hodh n t katr ant pr t kurdisur arsye t paqena, si romantizm nacional dhe nacionalizm e shovinizm shqiptar si dhe pr t gjetur organizatorin e demonstratave, duke fajsuar her nj grup huligansh, her ekstremistt shqiptar, (duke pasur n kt rast parasysh Marksist-Leninistt e Kosovs) her organizatn Fronti i Kuq Popullor etj., n mnyr q pastaj t kthehet e tia ngarkoj fajin kryesor Republiks popullore Socialiste t Shqipris. Ndr organizatort e shumt, kryepolici Herlevi, zuri ngoje edhe organizatn ton patriotiko-revolucionare me emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs, duke e fajsuar at pr shum vepra q nuk prkojn aspak me veprimtarin e saj. E kemi par t udhs q pasi, pasi n mjetet e informimit publik t Perndimit u publikuan informatat e prpunuara nga agjencit gazetare jugosllave, tju drejtohemi me nj krkes demokratike edhe ne: pr dezinformimet e ndryshme rreth ngjarjeve tragjike t Kosovs; ne do t kishim pasur nj satisfaksion, po q se do ta transmetoni n organet tuaja edhe kt komunikat nga ana e Komitetit Qendror t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs. 1. Demonstratat e Kosovs t ktij viti nuk i ka organizuar LNK. Ato kan shprthyer spontanisht, s pari n Universitetin e Kosovs, e pastaj jan prhapur n t gjitha viset e Kosovs. Shkaku dhe arsyeja e shprthimit t tyre nuk mund t krkohen askund tjetr, pos n revoltn e grumbulluar me dhjetra vite te popullsia shqiptare pr shkak t skamjes, mjerimit dhe padrejtsive nacionale q i bhen popullit ton nga ana e qeveris shoviniste t Beogradit. Donika Grvalla: "Jusuf Grvalla luftoi me pen pr Republikn e Kosovs." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 1.05.13-1.05.19) 2. Krkesa pr tiu njohur Kosovs statusi i republiks s federuar jugosllave nuk sht krkes e LNK. Organizata jon lufton pr lirimin e tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia dhe bashkimin e tyre me vendin am, Shqiprin, dhe kshtu pr krijimin e shtetit unik shqiptar brenda kufijve kombtar. Kjo shihet nga Statuti dhe Programi, nga t gjitha dokumentet e LNK t botuara n organet Zri i Kosovs dhe Lajmtari i liris, si dhe n t gjitha traktet tona. Krkesa pr republikn e Kosovs sht krkes e nj pjese t inteligjencies s Kosovs. shtja e saj sht shtruar m hert, sidomos m 1968. Pasi ajo u refuzua nga ana e Titos dhe e qeveris jugosllave, n Kosov patn shprthyer n nntor t vitit 1968 demonstrata t fuqishme. Edhe ather edhe sot, kjo krkes u prkrah nga mbar populli shqiptar n Jugosllavi. Por, LNK mbetet pran krkess s saj t vetme lufts 162

pr bashkimin e ligjshm t t gjitha trojeve shqiptare t robruara nga Jugosllavia dhe bashkangjitjen e tyre shtetit am. 3. Nga Statuti, Programi dhe t gjitha dokumentet e LNK del qart se ne nuk e aprovojm dhe nuk e aplikojm asnj form terrori dhe anarkie. As sot LNK nuk merr prsipr as prgjegjsin m t vogl pr aktet e terrorit e t anarkis, q i trumbeton me t madhe policia sekrete jugosllave, si sht djegia e ndonj fabrike a ndrmarrjeje, prdhunimi i monumenteve kulturo-historike, i varrezave serbo-malazeze etj. Madje, sipas bindjes son, jan as m shum e as m pak se aksione subversive t njerzve t UDB-s. Qllimi i tyre sht justifikimi i vrasjeve, plagosjeve, arrestimeve, burgosjeve dhe terrorit t papar mbi popullsin ton. N kt drejtim Jugosllavia, si para ashtu edhe pas Lufts s Dyt Botrore, ka pasur nj tradit t gjat. Lidhur me inskenimin e akteve t terrorit e t anarkis nga ana e qeverive jugosllave, akte q pastaj i jan mveshur popullsis shqiptare, mjafton t shikohet elaborati i serbomadhit Vasa ubrilovi Shprngulja e shqiptarve, i cili prmban nj arsenal t pasur udhzimesh pr aplikimin e metodave m barbare, nga t cilat do t duhej t rezultonte rrnjosja e shqiptarve nga tokat e tyre brenda kufirit administrativo-politik t Jugosllavis. Ska dyshim se n kontekst t ksaj vepre duhet t shihen edhe brengosja e Jugosllavis pr shprnguljen nga Kosova t elementit serbo-malazez, edhe zhurma e madhe rreth prishjes s varrezave dhe t prmendoreve kulturo-historike n Kosov. Kto metoda nuk jan n traditn dhe n mnyrn burrrore t lufts ball pr ball q kan br me shekuj shqiptart edhe ather kur armiku ka qen dhjet fish m i prgatitur, numerikisht e teknikisht. Prkundrazi, pr 500 vjet t sundimit turk, ishin pikrisht shqiptart ata q mbrojtn tradicionalisht prmendoret kulturo-historike n territorin e tyre, pa marr parasysh se cilit popull i takonin ato. Deri m dje serbt nuk kurseheshin n lavdatat e tyre pr popullsin shqiptare t Rrafshit t Dukagjinit, q mbrojtn Patrikann e Pejs dhe Manastirin e Deanit nga t gjitha stuhit dhe luftrat e shumta t zhvilluara n kt terren. Shqiptart e Jugosllavis, kur ka qen nevoja, e kan mbrojtur edhe me arm elementin e ktushm serbo-malazez. Por qeveris shoviniste t Beogradit nuk i leverdis ta pohoj kt n momentin aktual, edhe pse me siguri, asgj nga e kaluara nuk do t ket harruar. (Neve na indinjon thell fakti se as kryepolici Herlevi as ndonj tjetr nga udhheqja jugosllave, derisa hakrrohen mbi shqiptart, nuk u kujtuan t prmendnin s paku nj her problemin e shprnguljeve t mdha t shqiptarve nga Kosova dhe viset tjera shqiptare, por kan marr n dor kamxhikun e krcnimeve pr shkaktart e shprnguljes s serbo-malazezve; udi, si nuk e publikuan asnj rast t t prishjes s varrezave t serbomalazezve, kur hetimet treguan se kso veprash ishin kryer pikrisht nga bandat e aktivizuara etnike dhe nga vet njerzit e porositur t UDB-s!) N fund ju njoftojm se Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs sht nj organizat patriotiko-revolucionare q lufton me mjetet m demokratike q jan prdorur ndonjher n Evrop. Terrori, anarkia e revanshizmi kan qen dhe mbeten metoda, jo vetm t huaja por edhe t urryera e rreptsisht t ndaluara pr do antar dhe simpatizant t Lvizjes son. /Korrik 1981, Untergruppenbach Kjo komunikat u prpilua nga Jusuf Grvalla e Xhafer Durmishi dhe u nnshkrua Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs

163

PROGRAMI I JUSUF GRVALLS

I shprehur 1. N Aktgjykimet e Lvizjes Nacionallirimtare.... 2. N Programin dhe Statutin e Frontit t Kuq Popullor 3. N gazetn Bashkimi 4. N revistn Lajmtari i liris 5. N letrn drguar Enver Hoxhs 6. N artikuj teorik ende t pabotuar 7. N letrat - raportet drguar Sabri Novosells 8. N revistn Zri i Kosovs Selatin Novosella: "M tutje do t flitet pr veprimtarin e organizats patriotike Lvizja Nacional lirimtare e Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare n Jugosllavi, e formuar n vitin 1978 nga Metush Krasniqi, Sabri Novosella, Shefqet Jashari, Jusuf Grvalla etj." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 18) 1. N Aktgjykimet e Lvizjes Nacionallirimtare.... Aktgjykim: "I akuzuari Isa Demaj Sepse me shkrim dhe gojarisht nxiti ndrrimin antikushtetutar t rregullimit shoqror-socialist e vetqeveriss dhe shkatrrimin e bashkim vllazrimit e barazis s kombeve e kombsive t RSFJ, e po ashtu me qllim t keq dhe rrejshm i paraqiti rrethanat politiko-shoqrore n RSFJ, kshtu q gjat viteve 1975 deri n 1979 n Lipjan dhe vendet tjera gjat bisedave me t akuzuarin Avdi Kelmendi, e pastaj me Ismajl Gashin, Beqir Lecin, Ekrem Llugiqin dhe persona tjer ka deklaruar se n Jugosllavi nuk ekziston socializmi i vrtet po vetm politika revizioniste, se shoku Tito sht antikomunist dhe se politika e tij t ciln e udhheq shkon n favor t kapitalizmit, se Beogradi udhheq politik shfrytzuese ndaj Kosovs, se RSFJ i shfrytzon pasurit natyrore t KSA t Kosovs. Poashtu ka kritikuar sistemin socialist vetqeveriss dhe ka deklaruar se duhet punuar me rinin shqiptare n mnyr q e njjta t ngritet ideologjikisht pr veprimtari armiqsore ndaj RSFJ, e pastaj n banesn e Ismajl Gashit n Lipjan ka deklaruar se situata politike e Kosovs nuk ka ndryshuar pas Plenumit t Katrt, kurse para nxnsve t QAMO n Lipjan, ku ka qen i inkuadruar n veti t profesorit t gjuhs shqipe ka recituar vargje nga Lahuta e Malsis dhe shum her sht shprehur armiqsisht ndaj sistemit socialist n RSFJ, dhe gjat bastisjes n shtpin e tij m 27 dhjetor 1979 jan gjetur shtat ekzemplar t revists Ylli, vjersha Kosovs e materiale tjera me prmbajtje armiqsore, - me ka ka kryer veprn penale propagand armiqsore nga neni 133 al. 1 t LPJ." (AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN P - nr. 137/80, 4 qershor 1980, www.pashtriku.org) Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si

164

ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." (Zri, 28 mars-4prill 1992) Aktgjykim: I akuzuari Avdi Kelmendi, si n hetime ashtu edhe n seanc kryesore, pohon se me veprimtari armiqsore ka filluar t merret nn ndikimin e t akuzuarit Isa Demaj i cili e ka frymzuar me ideologji t huaj. Pr Jugosllavin i ka folur se sht larguar shum nga socializmi duke shkuar rrugs s revizionizmit modern, se Titoja sht antikomunist dhe se politika q e udhheq ai sht n kundrshtim me parimet marksiste-leniniste dhe shkon n favor t imperializmit, se Jugosllavia ka politik shfrytzuese ndaj Kosovs dhe popullats s saj, duke ia grabitur pasurit nntoksore e mbitoksore. (Aktgjykimi i Shefqet Jasharit me shok. Gjykata Supreme e Kosovs, Ap-nr. 248/80, 10 nntor 1980. faqe 8) Aktgjykim: "Sipas mendimit t Jusuf Grvalls n komitet duhet t marrin pjes t akuzuarit Ismajl Haradinaj, Nimon Mustafaj, Nazmi Selmani dhe dy hoxhallar, imami i fshatit Drenofc dhe nj hoxh nga Gjakova. ... Sipas porosis s Jusufit bjn bised edhe me t akuzuarin Nimon Mustafaj, e njoftojn me Statut dhe Programin e Lvizjes nacionallirimtare t Kosovs, i prcjellin porosit e Jusuf Grvalls dhe i shtrojn pr detyr q t kontakton dhe angazhoj Hafizin - hoxh, t ciln detyr e pranon, kshtuq pas 3-4 ditsh shkon n Gjakov, gjen momentin e prshtatshm pr bised me Hafizin, i parashtron qllimin e ardhjes s tij, mirpo nuk arrin me e angazhuar pasi i njejti refuzon. Pr kt e njofton t akuzuarin Ismajl. Pr t akuzuarit Ismajl dhe Hasan kan qen t papranueshme dhe inkompatibile n bazat Marksiste q antar t komitetit t jen hoxhallart, kshtuq n kt drejtim t akuzuarit Ismajl e sidomos i akuzuari Hasan Ukhaxhaj sht angazhuar q t gjej njerz t prshtatshm pr komitet." (Aktgjykimi kundr Ismail Haradinajt me shok nga Gjykata e Qarkut n Pej, M datn 6 gusht 1981, P. nr. 106/81, www.pashtriku.org) 2. N Programin dhe Statutin e Frontit t Kuq Popullor Programi i Jusuf Grvalls, sht i shprehur mir n prpilimin nga ai i Programit dhe Statutit t Frontit t Kuq Popullor. Jusuf Grvalla: "Ekzistojn shum grupe e organizata, q t gjitha me nj qllim t vetm, madje me nj ide t vetme edhe pr mnyrn e sendrtimit t ktij qllimi (jo zogist, ballist po vetm komunist, marksist-leninist q pranojn vetm pikpamjet e nj vendi t vrtet socialist, si sht Shqipria), por gjith kto grupe e organizata e patn vshtir ti shplohen shoqja-shoqes dhe ti bashkojn armt, sepse armiku pat infiltruar n radht e tyre nj armat agjentsh." (Bashkimi, janar-shkurt 1980, faqe 2, shtylla 4) Sabri Novosella: "Metush Krasniqi kishte nj shpirt prbashkues. Ai bnte mos pr t krijuar unitet, bile mundohej q ti afronte edhe komunistt q kishin rn n konflikt me politikn e Titos pr shkak t Stalinit. Posarisht ishte shum i kujdesshm me t rinjt q binin viktim t propagands komuniste, q vinte nga regjimi i Enver Hoxhs. Mirpo, kurrsesi nuk gjente fuqi pr t br fardo kompromisi me komunistt, t cilt ishin n shrbim t okupatorve serbo-komunist. N kt pikpamje, Metushi ishte tejet parimor dhe i palkundur. Nga komunistt stalinistoenverist, t keqen kryesore e shihte se ata do t ndikonin n orientimin e djalris kosovare, duke e keqprdorur autoritetin e shtetit am. Ndaj komunistve stalinistoenverist t brezit t ri ndjente dhembshuri t madhe. Kta i 165

konsideronte thjesht viktima t regjimit komunist t Enver Hoxhs." (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f.68-69) Jusuf Grvalla: "Lufta kryesore dhe e vetme do t jet lufta kundr robruesit jugosllav, n krye me klikn titiste dhe shovinizmin sllavomadh (serb, malazez e maqedon) me qllim t lirimit social e nacional nga Jugosllavia dhe t bashkimit shoqror e kombtar me vendin am, Shqiprin Socialiste. Kjo sht e drejt legjitime e popullit shqiptar, i cili, megjithse derdhi pa kursim gjakun e vet t shtrenjt pr tokat e veta t shenjta, u b pre e apetiteve pushtuese jugosllave dhe e politiks diskriminuese t fuqive t mdha. ... Meq interesat tona klasore e kombtare prputhen me interesat klasore e kombtare t popujve t Jugosllavis, ne nuk dshirojm luft me kta popuj, pos me klikn revizioniste t Beogradit. Prandaj n koh paqeje, FRONTI I KUQ POPULLOR ka pr detyr q me propagand t shndosh patriotike dhe marksisteleniniste, ti jerr maskn prgjithsisht kliks s egr t Beogradit dhe t thrras n luft kundr saj edhe forcat prparimtare t popujve tjer t Jugosllavis. Mbi t gjitha, forca e propagands i drejtohet popullit shqiptar, n mnyr q ai t prgatitet n baza sa m t shndosha e m t forta pr revolucionin e ardhshm. ... Strategjia e puns dhe e lufts s FRONTIT TE KUQ POPULLOR do t jet strategjia e PPSH, e cila e ka demaskuar dhe demaskon me ngulm revizionizmin dhe politikn e egr jugosllave t gjenocidit mbi shqiptart n Kosov, Maqedoni, Mal t Zi dhe Serbi. Lufta e shokut Enver Hoxha kundr revizionizmit, strategjia e holl dhe trimria e pashembullt e Tij n mbrojtjen e interesave jetike t popullit dhe t Shtetit Shqiptar, do t jen msimet baz pr t gjith antart e FRONTIT TE KUQ POPULLOR dhe do t studiohen me kujdes n mnyr kreative, duke iu prshtatur kushteve konkrete. ... Vendimet baz dalin nga komunistt, pasi t jen analizuar n mnyr kritike dhe pasi t jet konstatuar se sjellin kontribut t padyshimt pr revolucionin. Me formimin e Partis Komuniste Shqiptare (n viset e robruara) FRONTI I KUQ POPULLOR do ti organizoj masat rreth saj, pasi PK do t jet prezantuesja m e denj e klass puntore. Propaganda duhet t kryhet n do vend dhe n do rast e koh; ajo duhet t jet propagand e shndosh, q demanton dhe demaskon plotsisht realitetin revizionist jugosllav dhe sidomos politikn antishqiptare t Jugosllavis. ... - TE RROJE SHOKU ENVER HOXHA, QE PO NA NDRIQON RRUGEN E VEPRIMIT!" (PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR, maj 1980) 3. N gazetn Bashkimi Programi i Jusufit n mnyr t prsosur sht i shprehur edhe n artikullin "Bashkimi bn fuqin" i botuar n numrin e fundit t gazets Bashkimi. Jusuf Grvalla: "Po deshm q lufta jon, nga nj rezistenc spontane, t kaloj n luft t organizuar pr lirimin kombtar dhe klasor, ather para nesh shtrohet si domosdoshmri studimi dhe prvetsimi i historis kombtare dhe i literaturs revolucionare marksiste-leniniste. Zotrimi i ksaj literature nga avangarda jon dhe popullarizimi i saj n masa ka qen dhe mbetet detyr primare pr zgjimin e vetdijes kombtare e klasore t masave popullore dhe t punonjsve. Nn kujdesin e Partis s Puns t Shqipris, sot n Atdheun ton socialist lulzon nj literatur e begatshme revolucionare. Nga literatura e till, q duhet t prvetsohet 166

n mnyr t domosdoshme dhe t ngutshme, sidomos nga pararoja jon revolucionare, don veuar kto pikmbshtetje kryesore: veprat e Marksit, Engelsit, Leninit, Stalinit e ato t marksist-leninistit dhe prijsit t madh shqiptar, shokut Enver Hoxha; historia kombtare shqiptare, ajo e PPSH-s dhe dokumentet e PPSH-s; shtypi shqiptar, sidomos publikimet shkencore nga lmi i historis dhe ai i ndrtimit teorik dhe praktik t socializmit n Atdheun ton." (Bashkimi, janar 1981, faqe 1, shtylla 1-2) Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." (Zri, 28 mars-4prill 1992) Jusuf Grvalla: "Pr nj Shqipri socialiste t t gjith shqiptarve! Lvizja jon, lufta jon nacionallirimtare, revolucioni yn, na shpien pikrisht te qllimi yn kryesor: te nj Shqipri socialiste e t gjith shqiptarve. Kjo aspirat sht vn edhe n ball t organit ton "Bashkimi" n trajt parulle. Nse lufta jon nacionallirimtare synon lirimin kombtar t t gjitha trojeve tona t pushtuara nga Jugosllavia, ather jemi duke luftuar pr nj Shqipri. Nse pos lirimit kombtar synojm edhe lirimin klasor, ather jemi duke luftuar pr nj Shqipri socialiste, e cila pas bashkimit t tokave q iu shkputn padrejtsisht trungut shqiptar, do t jet Shqipria socialiste e t gjith shqiptarve. Ai q bn zhurm duke na e mohuar nj t drejt t till, n thelb sht reaksionar, sepse pikpamjet e tilla jan kryekput pikpamje imperialiste, kolonialiste e revizioniste. Ti mohosh popullit ton t drejtn e lufts nacionallirimtare, do t thot t pajtohesh me robrimin e popujve, dhe kjo sht antimarksiste e antileniniste." (Bashkimi, janar 1981, faqe 1, shtylla 2) Jusuf Grvalla: "Bashkpunimi internacionalist i forcave tona lirimtare Si shihet edhe n Programin e Frontit t Kuq Popullor, ne kurr nuk do t luftojm kundr popullit serb, malazez e maqedonas. Prderisa ata t mos i prgjigjen ndrsimit t kliks titiste. ...Nga kjo del se ne, n baza t shndosha marksiste-leniniste, nuk pranojm t bjm gabime trashanike, si sht identifikimi i nj populli me qeverin e tij, kur kjo qeveri sht antipopullore. As veprimet e individit t helmuar me politikn shoviniste q ndjek ndaj shqiptarve udhheqja revizioniste jugosllave, ne nuk do t'i prgjithsojm dhe etiketojm si akte t popullit serb, malazez e maqedonas. Lufta dhe revolucioni yn do t jen m t fuqishm e m t plot, sa m shum q t shtrijn ndikimin e tyre edhe n lirimin kombtar e klasor edhe t popujve t tjer, mbi t cilt ushtrohet dhuna e pushtuesve t huaj apo e pushteteve t veta reaksionare e antipopullore." (Bashkimi, janar 1981, faqe 1, shtylla 2) Jusuf Grvalla: "N gjith t kaluarn ton fqinjsore, si tregon prvoja shekullore, "Bashkimi i armve (shqiptare) me fqinjt e Ballkanit ka qen (pr ne) vetvrasje." (Arben Puto). ...Kshtu, shtja e bashkpunimit n baza t internacionalizmit proletar me serbt, malazezt dhe maqedonasit, pr ne sht nj gj shum e vshtir, ndoshta edhe e pamundshme. Megjithat, kur te kto popullsi t kemi hetuar disponim t mir pr bashkpunim mbi bazat e prmendura ne nuk do t refuzojm." (Bashkimi, janar 1981, faqe 1 shtylla 3) Sabri Novosella: "E arsyeja ime, e cila n fakt ishte edhe qndrimi i prer i organizats t cils i takoja, e n veanti i Metush Krasniqit, ishte se gjithsesi duhej krijuar nj organizat gjithkombtare n t ciln mund t militonin t gjith shqiptart 167

atdhedashs e jo ndonj parti Komuniste marksiste-leniniste. (Intervist dhn Haqif Mulliqit e Emine Berishs pr gazetn Zri, e ribotuar n Drita, Trelleborg, Suedi m 1997.) Jusuf Grvalla: "Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit. Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inversion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim. N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksist-leninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste. Pr sa i prket strategjis s ndjekur gjer m tash n luft kundr socialshovinizmit jugosllav, ne kemi vlersuar se pjesa m e madhe e grupeve dhe organizatave patriotiko-revolucionare shqiptare jan puqur n nj pik: n etapn e deritashme t lufts e t revolucionit ton, ato i kan dhn armikut nj grusht nga aspekti politik, duke br me veprimtarin e tyre t ngritet vetdija kombtare e masave tona popullore. Vitet e fundit bashk me vetdijen kombtare jan arritur rezultate t shnueshme edhe n ngritjen e vetdijes klasore, q sht nj hap i madh cilsor drejt revolucionit. Kt ua dim pr nder patriotve e revolucionarve tan, q ditn ta prqafojn e ta prhapin n masa literaturn revolucionare marksiste-leniniste, sidomos at q po botohet n Tiran dhe sht br fener ndriues edhe pr forcat revolucionare n t gjith botn. Mirpo, vlersojm ne gjithashtu, tani ka ardhur koha q t kalohet n nj etap tjetr t lufts: n aksione t sinkronizuara pr dmtimin e armikut edhe n pikpamje ekonomike e luftarake. Kshtu sikurse strategjia, edhe taktika e deritashme, n rast t till, duhet tia lshoj vendin taktiks s re. N kso kushtesh bhet edhe m i nevojshm bashkimi i shpejt i organizatave tona patriotiko-revolucionare, t cilat, deri m tash, megjith strategjin e njjt apo t ngjashme, kan aplikuar taktika t ndryshme." (Bashkimi, janar 1981, faqe 2, shtylla 1) Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." (Zri, 28 mars-4prill 1992)

168

Jusuf Grvalla: "Mirpo na habit qndrimi i pacip i disa forcave, t cilat ndjekin rrugn revolucionare, si jan ta zm disa parti marksiste-leniniste. Pa informata t sakta mbi historin e popullit shqiptar dhe mbi gjendjen e mjeruar t shqiptarve me banim n Jugosllavi, ato sikur duan t na e mohojn gjithashtu t drejtn pr luft nacionallirimtare. Duke prdorur disa klishe prej arrivistsh t revolucionit, ata pshprisin: Ju duhet t veproni vetm pr ngadhnjimin e revolucionit proletar n Jugosllavi, jo ju duhet patjetr t zhvilloni nj bashkpunim internacionalist me serbt e malazezt, jo duhet t hiqni dor nga vetvendosja gjer n shkputje dhe bashkimi me vendin am, sepse vendi am nuk e potencon kshtu si ju shtjen tuaj, ju nuk keni t drejt, e t tjera, e t tjera. Nga ana tjetr, kudo q u shfaqet rasti, ata nuk ln pa propaganduar prkrahjen e tyre ndaj luftrave nacionallirimtare dhe revolucioneve." (Bashkimi, janar 1981, faqe 2, shtylla 3) Jusuf Grvalla: "Kshtu do ta ruajm edhe n t ardhmen njri tjetrin: Shqipria e PPSH dhe e shokut Enver Hoxha ne nga rreziku i kombtarizimit dhe i shfarosjes, dhe ne at nga apetitet pansllave t Jugosllavis; derisa t vij edhe Nntori i tret - ai i bashkimit t plot kombtar dhe i jets n liri e socializm." (Bashkimi, janar 1 981, faqe 3, shtylla 2) 4. N revistn Lajmtari i liris Jusuf Grvalla; Se anija jon ka er t mbar, e cila do ta nxjerr nga dallgt e stuhishme, dshmon fakti se t gjitha organizatat patriotike shqiptare, q i jan vn prball deri m tash qeveris fashiste t Beogradit, duke lshuar prher e m shum rrnj n popull, kan pasur nj drejtim dhe nj platform t vetme: lirimin nga robria jugosllave dhe bashkimin me vendin am, Shqiprin, t till far sht ajo, me Partin e Puns n krye. Kshtu, lvizja jon mbi t gjitha, na del edhe largpamse: ajo ka zgjedhur nj platform politike dhe nj ideologji, e cila do t jet ideologjia e s nesrmes s njerzimit. (Lajmtari i liris, gusht 1980, faqe 2) Sabri Novosella: "E arsyeja ime, e cila n fakt ishte edhe qndrimi i prer i organizats t cils i takoja, e n veanti i Metush Krasniqit, ishte se gjithsesi duhej krijuar nj organizat gjithkombtare n t ciln mund t militonin t gjith shqiptart atdhedashs e jo ndonj parti Komuniste marksiste-leniniste. (Intervist dhn Haqif Mulliqit e Emine Berishs pr gazetn Zri, e ribotuar n Drita, Trelleborg, Suedi m 1997.) Jusuf Grvalla: Cila qenka platforma jon? Prgjithsisht, ne prvetsojm vijn ideopolitike t Partis s Puns t Shqipris, me adaptime minimale, q implikohen aty-ktu nga gjendja jon karakteristike. Prafrsisht kt vij ndoqn afro pesdhjet organizatat dhe grupet patriotike revolucionare t shqiptarve t Kosovs, q armiku, fatkeqsisht, arriti ti dmtoj bukur shum qe tridhjet e pes vjet. Kemi njoftime se armiku yn shekullor, qeveria e Beogradit, pr t dmtuar luftn ton t drejt, e cila mund t arrihet vetm duke prfillur iden e nj revolucioni t prgjithshm socialist, djem nga radha e shqiptarve ushtron dhe organizon n nj ushtri iluzioniste, n ushtrin e treqind partive shqiptare, q han bukn e imperializmit dhe njkohsisht ia zgjasin jetn qeveris shoviniste t Beogradit. Lufta e emigracionit shqiptar, me rrnj n imperializmin e kalbzuar e me iden e saj t prgjithshme shkatrrimin e Shqipris s sotme dhe t rezultateve t saj t shklqyera n avancimin e socializmit, jo vetm q sht luft e huaj pr ne, por ajo do t luftohet pa kompromis, sikundr q luftohet do fraksion armiqsor, q do t quhet dezertim nga e vetmja luft e drejt revolucioni socialist. (Lajmtari i liris, nr.1, gusht 1980, faqe 16) 169

Sabri Novosella: "Metush Krasniqi kishte nj shpirt prbashkues. Ai bnte mos pr t krijuar unitet, bile mundohej q ti afronte edhe komunistt q kishin rn n konflikt me politikn e Titos pr shkak t Stalinit. Posarisht ishte shum i kujdesshm me t rinjt q binin viktim t propagands komuniste, q vinte nga regjimi i Enver Hoxhs. Mirpo, kurrsesi nuk gjente fuqi pr t br fardo kompromisi me komunistt, t cilt ishin n shrbim t okupatorve serbo-komunist. N kt pikpamje, Metushi ishte tejet parimor dhe i palkundur. Nga komunistt stalinistoenverist, t keqen kryesore e shihte se ata do t ndikonin n orientimin e djalris kosovare, duke e keqprdorur autoritetin e shtetit am. Ndaj komunistve stalinistoenverist t brezit t ri ndjente dhembshuri t madhe. Kta i konsideronte thjesht viktima t regjimit komunist t Enver Hoxhs." (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f.68-69) Jusuf Grvalla: Si gjithmon, edhe sot, pararoja jon revolucionare dhe mbar populli yn, me sy e me zemr jemi t drejtuar nga nna Shqipri dhe presim astin q fatin ton do ta lidh srish me fatin e saj, si nj pjes e pandashme, pr trsin e s cils sht derdhur gjaku i bijve martir t Shqipris ndr shekuj. (Lajmtari i liris, nr. 2, tetor-nntor 1980, faqe 3) Jusuf Grvalla: Mbi idet dhe lvizjet prparimtare asnj popull nuk mund t vr dor prgjithmon, ashtu si e v njeriu ksuln n kokn e vet t patjetrsueshme. Ku zn fill, nga shtegtojn dhe ku ngrehin erdhe lejlekt e ans s ndriuar t vetdijes s Planetit, sht pun q nuk mund t hetohet jasht ligjshmris dialektike, dhe kjo ligjshmri pr t paditurin shfaqet prplot pusi. Ideja e madhe komuniste mori krah n Gjermani, me Marksin n ball. U avancua dhe materializua n Revolucionin e madh rus, t cilit i priu Lenini dhe t cilin e oi prpara Stalini. Po pasi braktisi stepet e paskajshme, e pezmatuar n tradhtin e akullt hrushoviane, ideja e madhe komuniste u strehua dhe nguliti n Shqiprin e vogl. Ktu gjeti prehje dhe truall t prshtatshm pr lulzim t plot. S kndejmi fshikullon sot pa mshir imperializmin dhe social-imperializmin, eurokomunizmin fodull. Ktu u b fener pr proletarin, t nnshtruarin, t kolonizuarin. Kudo n bot. Sepse si thot poeti, Shqipria sht nj magje lirish, q formuln e liris nuk e mban sekret. (Lajmtari i liris, nr. 2, tetor-nntor 1980, faqe 4) Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." (Zri, 28 mars-4prill 1992) Jusuf Grvalla: Pr fatkeqsin e imperializmit, social-imperializmin e t socialshovinizmit, pr fatkeqsin e gjaksorit dhe t tradhtarit bota anemban po zien. Zien bota pr fatbardhsin e t shtypurit dhe t t shfrytzuarit." (Lajmtari i liris, nr. 2, tetor-nntor 1980, faqe 6) 5. N letrn drguar Enver Hoxhs Jusuf Grvalla: "Po tash, meq lufta jon politike ka hyr n fazn e vet prfundimtare, e cila po zhvillohet n favorin ton, jan t domosdoshme edhe forma m t larta organizimi t aktivitetit revolucionar. Edhe nga kjo pikpamje ne, me nj vones t konsiderueshme, kemi arritur n prfundimin se lufts son i duhet nj 170

emrues i prbashkt dhe i fuqishm..., sht e domosdoshme nj ndihm konkrete nga ana e Partis s Puns t Shqipris. Nj ndihm e till, konsiderojm ne, sht e drejt e patjetrsueshme si pr PPSH n, ashtu edhe pr djalrin patriotike e revolucionare shqiptare n pjesn e robruar t atdheut ton t prbashkt.. Kshtu do t prligjej dhe do t fuqizohej edhe lufta jon e drejt, po edhe prkrahja q do t merrnim nga PPSH. Ndihma, natyrisht nuk ka munguar as deri m tash. Literatura revolucionare dhe patriotike, q ka deprtuar n mas t madhe edhe te populli yn kndej, ka rndsi t madhe dhe ka ushtruar ndikim t madh. Nj rol t rndsishm ka luajtur deri m tash sidomos Radio Tirana me emisionet e saj. Dhe nj nga masat m t qlluara pr afrimin dhe pr ngritjen e vetdijes kombtare, shoqrore, politike e ideologjike t popullit ton n pjesn e robruar t Shqipris, konsiderojm ne, ka qen ajo e 28 Nntorit t kaluar, qkur shqiptart n Jugosllavi mund ta ndjekin edhe programin e Televizionit Shqiptar. Mirpo pr tia dal n mnyr sa m t denj dhe sa m efektive qllimit ton t lart, mendojm se n mesin ton duhet t punoj nj dor e rysur komuniste, q do t na i transmetonte drejtprsdrejti bazat e shndosha t veprimtaris s nj partie komuniste marksiste-leniniste n kushtet e ilegalitetit t thell. Nga ana jon mund t themi se nj gj sht fare e sigurt: njerz prparimtar nga t gjitha strukturat shoqrore te ne jan t gatshm t punojn pa kursyer asgj pr atdhe dhe pr idet e larta komuniste. Pos ksaj, n mesin ton dita dits po nxjerr kok nj mendim i prgjithshm: brezi yn i sotm e ndjen veten t thirrur ta bj nj hap t madh prpara n luftn pr liri dhe bashkim me vendin am, n mos edhe ta realizoj prfundimisht revolucionin e pashmangshm. Prandaj, t sigurt se kjo shtje sht e denj pr kujdesin Tnd, t Partis s Puns dhe t mbar popullit shqiptar, ne presim q krkesa e mbarshtruar ktu pr ndihmn e prmendur nga ana e PPSH-s, t has n mirkuptim dhe t shqyrtohet n nivelin pr t cilin do t konsideroni ju se sht adekuat." (Letr Enver Hoxhs, 19 gusht 1980; Marr nga libri i Faridin Tafallarit, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 98-99)

6. N artikuj teorik ende t pabotuar

Sabri Novosella: "Metush Krasniqi kishte nj shpirt prbashkues. Ai bnte mos pr t krijuar unitet, bile mundohej q ti afronte edhe komunistt q kishin rn n konflikt me politikn e Titos pr shkak t Stalinit. Posarisht ishte shum i kujdesshm me t rinjt q binin viktim t propagands komuniste, q vinte nga regjimi i Enver Hoxhs. Mirpo, kurrsesi nuk gjente fuqi pr t br fardo kompromisi me komunistt, t cilt ishin n shrbim t okupatorve serbo-komunist. N kt pikpamje, Metushi ishte tejet parimor dhe i palkundur. Nga komunistt stalinistoenverist, t keqen kryesore e shihte se ata do t ndikonin n orientimin e djalris kosovare, duke e keqprdorur autoritetin e shtetit am. Ndaj komunistve stalinistoenverist t brezit t ri ndjente dhembshuri t madhe. Kta i konsideronte thjesht viktima t regjimit komunist t Enver Hoxhs." (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f.68-69) Jusuf Grvalla: "Rruga e rezistencs m t vogl - Historia e luftrave lirimtare dhe revolucioneve ka treguar se lidhur me kt shtje, n periudha t ndryshme kan dal divergjenca n lvizjet revolucionare, q kan uar edhe n prarje t plot dhe n tradhtin e teoris marksiste-leniniste, si teoria m e prsosur e revolucionit, nga ana e revolucionarve, q kan qen t prirur t ndjekin rrugn e 171

rezistencs m t vogl, duke u prpjekur q pjeszat e trsis t'i imponojn si trsi dhe qllime t fundit. (...) Lvizja revolucionare marksiste-leniniste synon dhe realizon krijimin e forcave t rregullta revolucionare, teorikisht t prgatitura dhe t lidhura n trajt ingranazhi, q mund t sigurojn vazhdimsin e veprimtaris revolucionare, ta prcaktojn orientimin dhe koncentrojn forcn goditse t masave popullore e punonjse, duke mos u zmbrapsur e hutuar as n kohn e vlimeve t mass e as n kohn e trheqjes s saj para brutalitetit t armikut - t'ia bjn armikut varrin e vrtet." (Luft t dshpruarish apo lvizje t ndrgjegjshme?) 7. N letrat - raportet drguar Sabri Novosells Sabri Novosella: "E arsyeja ime, e cila n fakt ishte edhe qndrimi i prer i organizats t cils i takoja, e n veanti i Metush Krasniqit, ishte se gjithsesi duhej krijuar nj organizat gjithkombtare n t ciln mund t militonin t gjith shqiptart atdhedashs e jo ndonj parti Komuniste marksiste-leniniste. (Intervist dhn Haqif Mulliqit e Emine Berishs pr gazetn Zri, e ribotuar n Drita, Trelleborg, Suedi m 1997.) Jusuf Grvalla: "Konkretisht n rrethinn e Shtutgartit jan nja 7 8 shok t gatshm e t prshtatshm pr pun patriotiko-revolucionare. Ata presin ndonj orientim nga un. Po un duke qen dhe vet n mjegull pr gjendjen time, nuk kam dashur ti ngashnjej e pastaj ti l n gjysm t rrugs. Prandaj u kam folur pr gjra t prgjithshme n shtje t organizimit, t propagands dhe t agjitacionit si dhe kam br prpjekje pr tua dhn elementet e domosdoshme shkencore t historis kombtare dhe t lvizjes komuniste shqiptare e ndrkombtare. Jan puntor dhe ma ka marr mendja se n radh t par u duhet nj ngritje e till ideore, politike e shkencore. ... Lidhur me kt, pr fillim, kemi zn t organizojm nj varg demonstratash, npr qendra t ndryshme evropiane, q kan pr qllim t bhen prpjekje e zshme e ngjarjeve aktuale n Kosovn ton trime. Demonstrata e par, shum e suksesshme, sht br para ambasads jugosllave n Bern t Zvicrs, m 11 prill, n t ciln kan marr pjes edhe shqiptar nga RFGJ. Demonstrata e dyt do t mbahet po n Zvicr, n qytetin Cyrih, m 18 prill, kurse t tretn e kemi parashikuar n Shtutgart, aty nga 26 prilli. Parullat e demonstratave kan nj prmbajtje thellsisht marksiste-leniniste dhe prkrahin deri n fund krkesat e rinis heroike t Kosovs pr republik (q nnkupton edhe prfshirjen e tokave dhe t popullsis shqiptare n Maqedoni, Mal t Zi e n Serbi). ... Kam pasur nderin t njihem edhe me sekretarin e par t Partis Komuniste Gjermane, njkohsisht edhe kryetar i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri dhe i kam drguar nj letr me lutjen q edhe ai me partin e tij t shikoj ndonj form t prshtatshme ndihme pr prkrahjen morale t popullit shqiptar t Kosovs. Ende skam marr prgjigje prej tij, por shpresoj se megjithat do t na ndihmoj patjetr, sepse pr kt i obligon drejtprdrejt edhe artikulli i Zrit t popullit i dats 8 prill, se si dihet, kjo parti e komunistve gjerman ka pr busoll t vetme PPSH-n." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 259-260) 8. N revistn Zri i Kosovs Jusuf Grvalla: "Prandaj, n mbrojtje t vullnetit sa e sa her t ndrydhur e t nprkmbur t popullit shqiptar n Jugosllavi, ne nj pjes e pararojs patriotike e 172

komuniste t shqiptarve t robruar, q jemi organizuar n gji t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi dalim para popullit ton, para opinionit jugosllav dhe atij botror me kto krkesa minimale t parevokueshme: (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 2) Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." (Zri, 28 mars-4prill 1992) Jusuf Grvalla: "Nj i burgosur politik kosovar paska deklaruar para do kohsh se sht marksist-leninist i bindur; kur e pyesin m gjat n hetuesi, ai gjoja qenka prgjigjur se nuk e ka lexua asnj vepr t Leninit. Kshtu thot Tanjugu dhe kjo mund t jet e vrtet, dhe, edhe po t jet e vrtet, s'ka krisur kiameti. T burgosur politik shqiptar - vetm pas ngjarjeve t prgjakshme t marsit dhe prillit - ka me mijra, e t paktn jan 232 sish, t shpallur zyrtarisht, q kan marr dnime drakoniane. Dhe n mos t gjith, n pjesn drmuese po se po, n mos marksist-leninist t ngritur, kta t burgosur jan s paku ithtar e dashamirs t marksizm-leninizmit. Dhe kjo mjafton pr fillimin e do lufte lirimtare dhe t do revolucioni." (Zri i Kosovs, nr.2, janar 1982, faqe 10)

KOMUNISTT RUANIN ROLIN HEGJEMON

Relacioni i LVIZJES s JUSUF GRVALLS dhe ORGANIZATS MARKSISTE LENINISTE T KOSOVS (OMLK) gjat periudhs prill-tetor t vitit 1981 1. Komunistt RUANIN rolin hegjemon 2. Tash s fundi jam n kontakt 2. Ka nj mirkuptim midis nesh 3. Ndrprerja e daljes s Lajmtarit t liris 4. Menjher kishin shtruar shtjen e bashkimit 5. Bashkpunim apo ndihm e njanshme pr OMLK-n 6. I kam dhn vetes t drejt 7. Dy deg t t njjtit trung 8. Ai ka nj propozim konkret 9. Sugjerime nga instanca t rndsishme 10. Titulli duhet ndrruar
11. Ka nj keqkuptim mes meje dhe teje 12. Ambasada turke nuk m jep kurrsesi viz 13. T falem nderit pr autorizimet q m jep n shum drejtime 14. AUTORIZIMI Q M KE DHN LIDHUR ME BASHKIMIN E DY ORGANIZATAVE TONA 15. UN SHOH NJ DISPONIM T KADRI ZEKS DHE SHOKVE T TIJ Q KJO PUN T MOS BHET PRMES MEJE 16. Nuk i kan shtruar hollsisht e me shkrim ato q duan t din e q krkojn 17. Njeri i prshtatshm, bie fjala Shpendi a Bardhi 18. S'DUHET T KEMI T BJM FARE ME T HUAJT

173

19. N TAKIMIN E MBRMSHM, T 30 KORRIKUT 1981 20. Detyra q Jusuf Grvalla ia ngarkon Haxhi Berishs

21. Kur lindi Partia 22. Do t'ia bjm edhe ne si Lech Walesa 23. Ndoshta pikrisht nga radht e tyre 24. Atje ku duket se ka pasur pasivitet ose harres 25. Pse ke ardhur? 26. A vlejn kto fjal edhe pr mua? 27. As rastsisht nuk ka rn fjala pr nj "bashkim" t till t oroditur 28. Jan si buka prej nj brumi 29. Iu kemi kundrvu ideologjis komuniste 30. Patentimi i formuls sekrete t liris dhe prralla e Crvenkaps

1. Komunistt RUANIN rolin hegjemon

Faridin Tafallari: Me organizatn Marksiste Leniniste t Kosovs (OMLK), q e kishte qendrn e vet n Zvicr u vu n lidhje edhe Hysen Gegaj. Ky na tregoi se ishte takuar me prfaqsuesit e ksaj organizate. Hyseni foli shum mire pr ta. Por shtoi se pr tu bashkuar pranonin vetm me kushtin q t udhhiqnin ata. (Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, f. 28) Vlersimet e mposhtme t Hasan Mals e Xhafer Shatrit jan pr librin "TerrorDhimbje-Qndres t Faridin Tafallarit. Hasan Mala: "Nga zemra t uroj shum sinqerisht dhe sukses, se sht shkruar ashtu si sht, si ka qen. T lumt, t lumt .... se aty sht e vrteta dhe vetm e vrteta. (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f.382) dhe Xhafer Shatri: Libri sht nj realitet dhe i paanshm. Ky libr sht si nj lis i natyrshm...Andaj, t lumt dhe t uroj nga zemra suksese q iu kushtove ktij libri madhor t kohs.... (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f.382) Mehmet Hajrizi: "Fillimisht duhet thn se organizimi n Shqipri i Lufts Nacionallirimtare, q pr veprimtart e kohs, n saje t literaturs q vinte nga Shqipria, ishte n detaje i njohur, u b modeli m i afrt, pr ta zbatuar n kushtet e lirimit t Kosovs. Atje ka pasur nj Front Nacionallirimtar, q bashkonte forcat antifashiste t bindjeve t ndryshme, por Partia Komuniste n t RUANTE ROLIN HEGJEMON." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 97) Brat Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. ...Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik. ...Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." . (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 220) Kshtu pra OMLK e vetquajtur marksiste-leniniste, me ngjyrimin e vet ideologjik, me komunizmin e vet t rrejshm e ka luftuar komunizmin e vrtet titist. Q n fillim duket qart se cili sht suksesi i OMLK-s q me komunizmin e vet t rrejshm e me ngjyrime, t cilit i ka dal boja, ta RUAN rolin hegjemon n raport me Jusuf Grvalln dhe Lvizjen e tij. 174

2. Tash s fundi jam n kontakt

Jusuf Grvalla: "Tash s fundi jam n kontakt edhe me nj shok t grupit t Marksist-leninistve t Kosovs, t tubuar rreth organit t tyre Liria. Personalisht, pr organin e tyre kam mendim shum t mir, po edhe shoku me t cilin kam kontaktuar duket shum i ngritur dhe i pjekur." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 259) Pr relacionin e Jusuf Grvalls me Kadri Zekn kam shkruar pak n artikullin "Organizatat politike shqiptare n Evrop 1979-1985". Ktu do t bazohem n do fjal q e kam thn m 1992, por situata e krkon q ky shtjellim t zgjerohet ashtu si e meriton. Kt shtje tani sht edhe m leht ta studiojm pasi gati t gjitha letrat e Jusufit, si antar i LNKVSHJ jan br publike. Q ta kemi nj tablo sa m t plot do t kthehem pak n koh n fillimet e njohjes s Jusufit me Kadriun, njohje e cila sht br n kohn kur Jusufi me Ibrahim Kelmendin nuk ka kurrfar kontakti. Letra e par e Jusufit drguar Sabri Novosells m 14 prill 1981, sht dokumenti i par q Jusufi me shok t Lvizjes s vet flet pr OMLK-n.

3. Ka nj mirkuptim midis nesh

Jusuf Grvalla: "Ka nj mirkuptim midis nesh dhe kemi rn n ujdi q ti bashkrenditim veprimet. Lidhur me kt, pr fillim, kemi zn t organizojm nj varg demonstratash, npr qendra t ndryshme evropiane, q kan pr qllim t bhen prpjekje e zshme e ngjarjeve aktuale n Kosovn ton trime." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 259-260) Ktu flet Jusufi pr mirkuptim me Kadri Zekn. Prej njoftimit e deri n fund t jets, Jusufi kontaktet e veta me OMLK-s i ka vetm prmes Kadri Zeks. Ky kontakt i Jusufit n baz t karakterit t tij njerzor dhe organizativ i mjafton. Se a ka pasur apo nuk ka pasur Kadriu asnj antar t organizuar jasht, apo 300 antar e 300 kandidat kjo pun Jusufit nuk i ka interesua.

4. Ndrprerja e daljes s Lajmtarit t liris

Kadri Rexha. "Jusuf Grvalla shihte n horizont bashkimin e domosdoshm t forcave t organizuara patriotike dhe revolucionare, q vinte si nevoj e frontit t lufts s organizuar n kushte t reja, si nevoj e lvizjes s masave t gjra, si nevoj e rezistencs dhe e veprimit aktiv t popullit ton. Prandaj duke e ndrprer 175

botimin e revists (Lajmtari i liris - shn. i Xh. D.) Jusuf Grvalla n kt drejtim po i jepte shenjat e para t bashkimit." (Fati i luleve, Prishtin 1993, faqe 199) Se Jusufi, pas njohjes me Kadri Zekn dhe revistn "Liria" vendos pr ndrprerjen e Lajmtarit t liris sht e vrtet, dhe motivi i Jusufit sht pikrisht ashtu si e ka parashtrua Kadri Rexha. Mehmet Hajrizi: "Jusuf Grvalla, pasi filloi bashkpunimin me 'Lirin' e pushoi botimin e 'Lajmtarit t liris'. Po kshtu veproi edhe Fronti i Kuq me 'Bashkimin'. N revistn e tij 'Lajmtari i liris', Jusuf Grvalla shkruante: 'Kto dit na ra n dor numri i par i revists ilegale kosovare 'Liria, organ i marksist-leninistve t Kosovs. Duke u nisur nga prmbajtja e saj, nga qndrimi marksist-leninist n t shqyrtuar t temave t qlluara vitale, si dhe nga gjuha e stili prkats, shum i plqyeshm, si dhe nga entuziazmi pr punn e ndershme t autorve t ksaj reviste, t gjith lexuesve tan u rekomandojm ta gjejn e ta lexojn me kujdes 'Lirin'." (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, faqe 124) Jusuf Grvalla: Kto dit na ra n dor numri i par i revists ilegale kosovare Liria, organ i marksist-leninistve t Kosovs. Duke u nisur nga prmbajtja e saj, nga qndrimi marksist-leninist n t shqyrtuar t temave t qlluara vitale, si dhe nga gjuha e stili prkats, shum i plqyeshm, si dhe nga entuziazmi pr punn e ndershme t ksaj reviste, t gjith lexuesve tan u rekomandojm ta gjejn e ta lexojn me kujdes Lirin. Po kt porosi kemi edhe kur sht fjala pr revistn Bashkimi, organ i Frontit t Kuq, me t cilin besojm, lexuesit tan t ndershm kan pasur rastin t njihen edhe m hert. (Lajmtari i liris, nr.2, tetor - nntor 1980, faqe 14) Shkaqet e ndrprerjes s "Bashkimit" t Frontit t Kuq dhe rolin e Sadik Blakajt i kam trajtuar n trsi n shkrimin "Kshtu e pata kuptuar" (www.pashtriku.org). Dalja e gazets Bashkimi nuk ka qen e mvrarur nga Fronti i Kuq por nga Jusuf Grvalla. Jusufi e ndrpren angazhimin n gazetn Bashkimi pr hir t Hysen Gegs dhe jo pr hir t revists Liria apo t Kadri Zeks e Mehmet Hajrizit. Sa i prket Lajmtarit t liris, ashtu si e kan paraqitur shokt e Kadri Zeks e sidomos Mehmet Hajrizi nuk sht. Sipas krekosjeve t disa komunistave t mods, del se prmbajtja e artikujve t "Liris" t shkruar nga komunistat e mods, me ngjyrn e ngjyrimet e mods, Jusufit ia kan qit vehten prej huji dhe sipas ksaj pikrisht pse Jusufit i paska dal vehtja prej huji, n at far gjendje depresioni vendos me e ndrpre Lajmtarin e liris. Numri i par i Liris ka dal n tetor 1980, dy muaj pas numrit t Lajmtarit t liris. Profecia e Lajmtarit pr daljen e Liris, pra sht realizue brenda dy muajsh. Ajo ka sht tepr e uditshme n kt mes sht se si nuk doli deri m sot askush nga antart apo kandidatt e flakt t Liris, pr ta akuzuar Jusufin se ua ka prvetsue emrin e Liris d.m.th. emrin "Liria" e ka prdor si pjes n emrtimin e plot "Lajmtari i liris" nga gazeta e tyre q ka dal dy muaj m von. Kjo pr mua sht anomali dhe shtja m e pakuptueshme gjer m sot. Si e kam thn n nj rast tjetr, gjat shkrimit t numrit t fundit t Bashkimit (dhjetor 1980), Jusufi as q e ka pas ndrmend ndrprerjen e Bashkimit. Ky fakt tregon se prkundr t gjithave, prkundr krekosjeve t mdha prej t cilave ekziston rreziku me i marr msysh vehtes, Jusufit nuk i ka dal vehtja prej hujit edhe pasi i ka lexuar artikujt e mods t komunistave t mods n revistn Liria. Megjithat fakti sht fakt, revista Liria dhe serioziteti i dukur n at koh, q kan ardh prej antarve t tubuar rreth Liris, ka ndikim t madh n ndrprerjen e Lajmtarit t liris. Ktu vlen t prsritet se ndrprerja e Bashkimit sht sqaruar tani trsisht se sht e nj karakteri krejt tjetr. Prve revists Liria, ndikimi vendimtar pr ndrprerjen e Lajmtarit t liris ka ardhur nga ngjarjet e Kosovs t filluara m 11 mars 1981. Ndrprerja e 176

Lajmtarit dhe koncentrimi i trsishm i Jusufit n botimin e Liris, si gjest i bashkimit t forcave pr goditje sa m t koncentruara, sht prshndetja e prgjigja m domethnse q Jusufi ia drgon Kosovs.

4. Menjher kishin shtruar shtjen e bashkimit

Nj pasqyr krejt tjetr false na e paraqet Sabri Novosella n shkrimin "Si e themeluam Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi - LRSHJ", me rastin e dhjetvjetorit t themelimit t LRSHJ mars 1992. Sabri Novosella: "N Evrop kishin marr kontakt Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka dhe menjher kishin shtruar shtjen e bashkimit t organizatave ekzistuese. Pr kt Jusufi vazhdimisht e njoftonte degn e LNKVSHJ-s n Turqi dhe Metush Krasniqin, Kryetarin e Lvizjes n Kosov." (Zri, 28 mars - 4 prill 1992) Jusufi i shkruan Sabri Novosells m 14 prill 1981, se "Tash s fundi jam n kontakt edhe me nj shok t grupit t Marksist-leninistve t Kosovs, t tubuar rreth organit t tyre Liria. Kjo letra 14 prillit 1981 sht shum informative ashtu si sht edhe do germ e Jusufit e hedhur n letr. Pika e par kjo tregon se kontakt me shkrim Jusufi merr me Sabri Novoselln pikrisht 16 muaj pas ndarjes s tyre m 14 dhjetor 1979 n Prishtin. Sabri Maxhuni - Novosella: "Ragip Hoxha ishte kryekonsull i Shqipris n Stamboll. Un i prita shum mir. Ragipi krkoi q t dalim dhe t bisedojn m lirshm. Dolm. Ragipi m tregoi se ishte n dijeni pr do gj pr mua, pr rrugn time npr Shqipri dhe porosin q e kishte pr t kontaktuar me mua. E falnderova pr vizitn dhe krkova nga Ragipi, nse e kishte marr adresn e Jusuf Grvalls nga Gjermania, pasi q Ajet Haxhiu m kishte thn q mos t drgoja njerz te Jusufi, sepse Jusufi sht vendosur n nj vend t sigurt dhe se lidhjen me Jusufin do ta siguronte prmes lidhjeve tona. (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, faqe 138) Pika e dyt, kjo na tregon prafrsisht se kontakti me Kadri Zekn sht vendosur tash s fundi (d.m.th. pas 11 marsit dhe si pasoj direkte e ngjarjeve n Prishtin nga 11 marsi e m tutje dhe jo si pasoj e daljes s revists Lajmtari i liris apo Liria, si kam menduar un m 1992, nga shkaku se m 1992 nuk i kam pasur n dor t gjitha faktet e Jusufit sikur m 2010). Fjalia ime nga viti 1992 Xhafer Durmishi: "N tetor 1980, dy muaj pas numrit t par t Lajmtarit t liris filloi dalja e revists Liria, organ i Marksist-Leninistve t Kosovs, q pati si rrjedhim edhe njohjen e Kadri Zeks me Jusuf Grvalln." (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f. 327) - n dritn e letrs s Jusufit del e gabuar. Un kam menduar se Jusufi me Kadriun jan takuar shum m heret se sa takimi e njohja e tyre n t vrtet. Jo revistat por sht 11 marsi ai q ka ndikua n njohjen e Jusufit me Kadri Zekn. Jusufi me ndihmn e Bardhit del n sken menjher qysh n janar 1980. Letra e Jusufit e 14 prillit 1981 vrteton kohn e rivendosjes s kontaktit t Jusufit me Sabri Novoselln, pastaj kohn shum t prafrt t vendosjes s kontaktit me Kadri Zekn. Kjo letr vrteton edhe kohn e sidomos mnyrn e vendosjes s kontaktit t Jusufit me Ibrahim Kelmendin. Ja se ka thuhet n te: Jusuf Grvalla: "N fillim t qndrimit tim ktu, m ofroi bashkpunim me gazetn Bashkimi, organ i Frontit te Kuq Popullor, njri nga bashkpuntort e saj. Meq gazeta edhe m par shkonte n popull, madje n nj gjendje t keqe, un e pash t udhs dhe t lejueshme dhe bashkpunova me t n disa numra (t cilt po ti drgoj 177

menjher te artikujt e shkruar prej meje po e v nga nj shenj)." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 259) Nga 8 faqet e botuara t Ditarit t Jusufit, ku prshkruhen ngjarjet e nj muaji, pra nga 14 dhjetori 1979 deri m 14 janar 1980, askund nuk prmendet Ibrahim Kelmendi, ka do t thot se rreshtat e mposhtm jan falsifikime e shpikje t shokut t mir t Sadik Blakajt: I. Kelmendi: (Fjal t atribuara Bardhoshit):" Mezi ia doli t arratisej vllai, Jusufi. Isha ta ndihmoja pr t hyr ilegalisht n Austri. Ai dshiron t t takoj sa m par." (Atentatet, faqe 9) I. Kelmendi me fjalit e msiprme ka dasht me thn se sht Jusufi ai q e ka krkuar at n radh t par dhe jo ai Jusufin. Kush e ka thirrur kend n telefon na del si shtje shum m e rndsishme si do ta shohim n shtjellimet tjera t ksaj teme. Por ai (I. K.) thelbin e fjalis s lart e shkatrron dhe prap se prap e zbulon dhe e demanton veten duke thn se sht ai q iu ka afruar Jusufit s pari me shpres se do t pranoj me ia redaktua gazetn. I. Kelmendi: " Jusuf Grvalla, i thon. Tani do t m ndihmoj ta prsos drejtshkrimin e shqipes dhe do t mi korrigjoj shkrimet pr gazetn Bashkimi. Shpresoj se do t pranoj edhe ta redaktoj gazetn. (Atentatet, f.11) N fillim t shkurtit 1980 Jusufi i prvishet puns dhe e ndihmon revistn Bashkimi, organ i Frontit t Kuq, pa e ditur dhe pa dyshuar se Fronti i Kuq sht emrtuar dhe bashkthemeluar nga UDB-a. Pas mesit t dhjetorit 1980, pr kt shtje ai ka dyshime aq t forta dhe n mnyr t njanshme i ndrpren t gjitha marrdhniet me I. Kelmendin. Pa u largua nga tema, dua t them se Jusufin, prmes Bardhit ka qen m leht me e gjetur sepse Jusufi me gazetn Bashkimi ka dal n sken menjher. Kadri Zeka ka qen n Zvicr prej prillit 1978 dhe atij ka mundur t'i interesoi se ka sht shtja e revists Bashkimi dhe puna e Frontit t Kuq. N sondazhet e tyre Hydajet Hyseni, heret e ka gjetur Ibrahim Kelmendin por jo edhe Jusufin. Arsyeja sht tepr e thjesht. Ata nuk jan mrzit pr Frontin e Kuq pasi kan qen t preokupuar me prgatitjen e Frontit t tyre t madh popullor. Selatin Novosella: "Duke folur pr rrethanat e kohs dhe prpjekjet organizatave t ndryshme t bnin nj bashkim veprues, Sabri Novosella, po n kt numr t gazets s cituar (Drita, Malm, nr.10/1997-shn i Xh. D.), shton: "Ne shum shpejt vum kontakte t rregullta me Jusuf Grvalln, i cili tashm, bashk me t vllan Bardhoshin, dhe t shoqen Suzann, e kishin formuar Degn e Lvizjes n Gjermani." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 139) Jusuf Grvalla: "Dhe kshtu, pr kaq koh sa njihemi- e nuk sht pak po m se dhjet muaj-ne t shumtn i kemi rn kush thumbit e kush patkoit. Mendoj se kjo e ka arsyen e vet objektive. Ti ke njerzit e tu, me t cilt, sipas mendjes sime, ke vshtrsi n realizimin e kontakteve pr shkak t largsis. Kam prshtypjen se, pos ksaj, edhe me ta ke mospajtime dhe sygjerime e urdhrave t tyre st fle n hatr tu prmbahesh gjithmon. Un nga ana tjetr i kam humbur t gjitha lidhjet me njerzit e mi dhe pr do hap q bj kam strngarkime, sepse nuk e di n mos bej gjsend, q nuk prputhet me luftn aktuale, q bjn ata n vendlindje. Kjo sht nj tragjedi vetvetiu. Kurse tragjedia tjetr sht se edhe un edhe ti, n kto kushte, ndiejm pasiguri n nj pik: k prfaqsojm..." (Letr I. Kelmendit, nntor 1980; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283) 178

Selatin Novosella:" ...Sabri Novosella, po n kt numr t gazets s cituar (Drita, Malm, nr.10/1997-shn i Xh. D.), shton: "Ne shum shpejt vum kontakte t rregullta me Jusuf Grvalln..." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 139) Bardhosh Grvalla: "Herrn Nijazi Saracoglu, Mahmut Pasa adesi 82, TRISTAMBUL, Trkei I dashur Shoku Nijazi, dje, pasi e mora lidhjen telefonike me ju, isha shum i gzuar, sepse kan kaluar m se 15 muaj q po presim ndonj lajm nga shoku Bashkim Prishtina (Sabri Novosella-shn i Xh. D.), pr t cilin ju mund ta dini rastsisht se ku po qndron. Jusufi, vllau im para dy ditsh ka shkuar n veri t Gjermanis tek nj nip i yni, kshtu q ai nuk mund t`ju shkruan edhe 6 dit deri sa t kthehet prap kndej. ... Me Shabanin (Shaban Yldrim, Bayerstr. 5, 8000 Munchen - shn i Xh. D.) u njohm para dy javsh n panairin e artizanatit, ku bnte pjes edhe Shqipria. Ai edhe na dha adresn dhe telefonin tuaj. ... Kishte me qen mir sikur edhe Bashkimi t na shkruaj sa m par. N fund po iu prshndes ju me gjith familjen dhe dashamirt tuaj. Bardhosh Grvalla, Habichthhe 40 D-7101, Untergruppenbach, W. Germany, Tel. qyteti Ludwigsburg 7141/26091" (U botua pr her t par nga Faridin Tafallari si pjes e shkrimit "Kur Jusuf Grvalla shkruante" n www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) Selatin Novosella:" ...Sabri Novosella, po n kt numr t gazets s cituar (Drita, Malm, nr.10/1997-shn i Xh. D.), shton: "Ne shum shpejt vum kontakte t rregullta me Jusuf Grvalln..." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 139) Jusuf Grvalla: "Gjja m e rndsishme lidhur me Lajmtarin sht se, duke qen krejt i vetmuar, nuk e mora dot guximin ta emroja at si organ t LNKVSH. Kjo sht e vetmja arsye pse n t nuk flitet e brohoritet n emr t Lvizjes son. Mjafton ta prmend faktin se dy materialet e Lvizjes, q i botova n numrin 3, i lshova me njqind druajtje, ngase nuk isha n gjendje t gjykoja vet dhe t fitoj bindjen e plot se a bja mir apo keq." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Pr mua do t ishte sa absurde aq edhe qesharake sikur t'i fajsoja prfaqsuesit e OMLK-s se pse nuk kan marr kontakt m heret me Jusufin, kur vet si me thn eprori i Jusufit n Organizat, Sabri Novosella, nuk sht n gjendje ta bj at pun pr 16 muaj t plot. Ajo ka deshta t them sht se "faji" pr marrjen e kontaktit kaq t von me Jusufin, qoft me Sabri Novoselln qoft me Kadri Zekn nuk sht i Jusufit. N dritn e ktyre fakteve, shtrembrimet n fjalin e mposhtme t Sabri Novosells na dalin edhe m t qarta: Sabri Novosella: "N Evrop kishin marr kontakt Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka dhe menjher kishin shtruar shtjen e bashkimit t organizatave ekzistuese." Ta analizojm pak kt fjali t vetme. N te sht prdor fjala menjher. Kjo fjala menjher n kt rast vepron dhe krijon iluzione n dy drejtime edhe nse qllimi i autorit, n rastin m t mir, ka qen q ajo t ket vetm nj kuptim. E vrteta sht se: -N Evrop, Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka nuk jan takuar menjher, -Pas takimit, Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka nuk e kan shtruar shtjen e bashkimit t organizatave menjher. Pas takimit me Jusufin, Kadri Zeka menjher i krkon ndihm Jusufit pr prgatitjen e nxjerrjen e Liris, dhe Jusufi i jep menjher do ndihm, ashtu si i kishte ndihmuar Ibrahim Kelmendit gjat vitit 1980. Dhe n kt koh Jusufi menjher e ndrpren Lajmtarin e liris. Si pasoj e ndihms s pakursyer t Jusufit dhe bujaris e zemrgjersis s tij, Kadri Zeka dhe shokt e tij nuk kan as arsyen m t vogl me qen t paknaqur apo me u ngut e me fillua menjher bisedime pr bashkim. 179

5. Bashkpunim apo ndihm e njanshme pr OMLK-n

Hydajet Hyseni: "Si rezultat, me propozim t Jusuf Grvalls, u ndrpre botimi i gazets Lajmtari i liris dhe vazhdoi t dal Liria si botim i prbashkt i OMLK-s dhe LNKVSHJ-s", i prgatitur bashkarisht dhe me nj teknik tjetr." (Selatin Novosella, Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 290) Puna e Jusufit n revistn Liria nuk mund t quhet bashkpunim i Jusufit me Kadri Zekn e OMLK-n, pasi revista Liria nuk ka qen projekt i prbashkt i Jusufit dhe Kadriut, por vetm pun, projekt dhe pron e OMLK-s dhe q Jusufi kurr nuk ka pretendua e as ushqye vehten me ndrra q ta ket hisen e vet n te. N kt kuptim puna e Jusufit duhet t quhet ashtu si e ka emrin e vrtet; ndihm e njanshme pr OMLK-n. Puna e prbashkt pr organizimin e demonstratave e Jusufit dhe Kadri Zeks mund t quhet bashkpunim i tyre, bashkpunim i OMLK-s me LNKVSHJ-n, pasi demonstratat nuk jan br pr hir t asnjrs organizat, por hir t lufts s popullit n Kosov. Jusuf Grvalla: "Me nj shok (Kadri Zekn - shn i Xh. D.) t Liris organizuam n Zvicr dhe n RFGJ katr demonstrata t puntorve kosovar n botn e jashtme, dhe jemi n prag t organizimit t demonstrats s pest. Duheshin shkrime, trakte dhe fjalime, pastaj, duhej nj vrap i madh pr tubimin e njerzve. Demonstrata e par u mbajt m 11 prill n Bern t Zvicrs, e dyta m 18 prill n Cyrih t Zvicrs, kurse e treta dhe e katrta n Shtutgart e Dyseldorf t RF Gjermane, me 25 prill, prkatsisht m 9 maj." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 261-262) Se Jusufi nuk ka kurrfar bashkpunimi me I. Kelmendin n kt koh e n organizimin e demonstratave, sht pun q sht vrtetuar. Se si kan bashkpunuar n kt periudh Kadri Zeka me shokun e t mvonshm t organizats Ibrahim Kelmendin sht shtje q nuk m takon mua ta them. N letrn e 13 majit 1981, Jusufi i raporton Sabri Novosells pr Grupin e Riza Salihut e pr Frontin e Kuq. Pr Grupin e Marksist-leninistve t Kosovs ai ka konsiderata krejtsisht tjera: Jusuf Grvalla: "I till nuk sht as n shkrime as n pikpamje t organizimit grupi i Marksist-leninistve t Kosovs, t bashkuar rreth organit t tyre Liria. Prkundrazi ata, jo vetm q luftojn si ne pr bashkimin e domosdoshm me vendin am, por, sa kam mundur t konkludoj nga kontaktet e mia me njeriun (Kadri Zekn - shn i Xh. D.) e tyre, jan edhe shum t pjekur dhe organizator t zott." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 265-266) Kadri Rexha. "Jusuf Grvalla shihte n horizont bashkimin e domosdoshm t forcave t organizuara patriotike dhe revolucionare, q vinte si nevoj e frontit t lufts s organizuar n kushte t reja, si nevoj e lvizjes s masave t gjra, si nevoj e rezistencs dhe e veprimit aktiv t popullit ton. Prandaj duke e ndrprer botimin e revists (Lajmtari i liris - shn i Xh. D.) Jusuf Grvalla n kt drejtim po i jepte shenjat e para t bashkimit. Kontributi i Jusuf Grvalls n botimin e revists Liria u shpreh n hartimin e materialeve origjinale, n prpunimin dhe redaktimin e materialeve t ndryshme, n lektur, n daktilografimin e materialeve, n prgatitjen teknike, n prkujdesjen artistike, n botimin definitiv t revists si dhe m n fund, n 180

propagandimin dhe shprndarjen e saj. Nga ky bashkpunim i frytshm kan dal n drit nr.3 dhe nr.4-5 i revists Liria. (Fati i Luleve, faqe 199) Numri i tret t Liris, doli n maj 1981, nn mbikqyrjen teknike t Jusufit, i cili e radhiti dhe bri t gjith punn grafike e teknike pr nxjerrjen e numrit t tret. Jusufi, si do mendimtar serioz dhe me cilsi t lart vazhdimisht ka shkruar dhe gjithnj ka pasur nj varg artikujsh t gatshm. N kt pik ai nuk i ka thn Kadri Zeks se kt apo at shkrim e kam pr ty, por ia ka treguar Kadriut t gjitha shkrimet e gatshme pr momentin, e n mesin e t cilave Kadriu vet i ka zgjedh ato q i jan dukur m t mirat. Pr numrin 3 t Liris, Kadriu prej shkrimeve t Jusufit i ka zgjedh: 1. Regjistrimi i popullsis n Kosov u b nn hijen e tankeve 2. Kosov sa hije t ka xhamadani i trimris! Jusufi gjithashtu organizoi drgimin e ktij numri n Kosov, duke e angazhuar pr kt pun shokun e vet t ngusht Haxhi Berishn nga Prapaqani, i cili ka futur me mijra ekzemplar t ktij numri n Kosovn e mbushur me forca t mdha ushtarake e me atmosfern e ors policore. Pr futjen e numrit t 3 t Liris n Kosov ka kontribuar edhe Kadri Zeka. Pr kryerjen me sukses t ksaj rruge ai e ka nis shokun e vet Qamil Isufin me pasaport n xhep, kuptohet me pasaport revizioniste dhe jo pasaport proletare ashtu si i kndon Vladimir Majakovski. Tmerrin dhe vuajtjet e udhtimeve me pasaport revizioniste vetm nj komunist i vrtet mundet me i prshkrua. Qamil Isufi shkon pr ta organizuar pranimin e Liris n Kosov.

6. I kam dhn vetes t drejt

Jusuf Grvalla: "Tani m lejo t dalim te nj nga shtjet m t rndsishme pr momentin aktual, pra, te shtja e bashkimit t vrtet t t gjitha forcave t mbara revolucionare. Un, kohn e fundit, me qllim t mir, i kam dhn vetes t drejt t t dekonspiroj ty tek nj person, te ai shoku (Kadri Zeka - shn i Xh. D.) i Liris, me t cilin kemi bashkpunuar qe disa koh. (Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 270) Nga rreshtat e msiprm duket prpikmria e Jusufit. Ai i tregon Kadri Zeks pr Novoselln, pasi ritmi i punve dhe shtjet e bashkimit t vrtet e krkojn kt. Por ai nuk harron aspak dhe menjher e njofton Sabriun se e ka br kt dhe pr far qllimi e ka br. N kt shtje Jusufi asgj nuk ia len harress.

7. Dy deg t t njjtit trung

Jusuf Grvalla: "Ai, duke nxjerr konkludime nga puna e Organizats s tij dhe nga ajo e LNK, sidomos nga organi yn Zri i Kosovs, ka ardhur n kt prfundim: sipas t gjitha gjasave, edhe LNKVSH edhe Marksist-leninistt e 181

Kosovs jan dy deg t t njjtit trung. Nj patriot revolucionar, i cili prej kohsh qenka n burg (ai thot se nuk sht fjala pr Ademin, por pr dik tjetr), qenka prgjegjs pr ndrprerjen e kontakteve mes antarve t vjetr t organizats s hershme me antart e krahut t ri t ksaj organizate. Kshtu q, pjesa e vjetr e asaj organizate (t prbashkt) ka ndjekur nj rrug t caktuar dhe sot ka arritur deri te emri Marksist-leninistt e Kosovs, kurse krahu i ri, duke mos marr kontakt me koh me antart e vjetr, qenka zhvilluar n Lvizjen e sotme Nacionallirimtare t Kosovs. Pr kto konkludime ai merr pr baz pikrisht organin Zri i Kosovs, t cilin Marksist-leninistt e paskan pasur gjithashtu organ t vetin pr nj koh t gjat(sidomos q nga viti 1974, thot ai, paskan dal disa numra t ktij organi). N rast t till, sipas mendimit t tij, bashkimi i organizatave tona jo vetm q nuk sht i vshtir, por sht puna m e natyrshme." (Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 270-271) Hydajet Hyseni: "Qysh n bisedn e par q kishte zgjatur gjith natn deri n mngjes, ata jo vetm kishin gjetur te njri tjetri shokun e ardhshm t kauzs e idealit, por edhe kishin konstatuar se n t vrtet organizatat q prfaqsonin ata vepronin mbi baz t s njjts platform politike, dhe se ishin deg t shkputura t t njejts rrnj." (Pr takimin e par t Kadri Zeks me Vllezrit Grvalla.) ("Therror n themelet e Bashkimit", fejton n 8 vazhdime n Zri, 21 shkurt-2 mars 2002, i ribotuar edhe n prmbledhjen e Rasim Selmanajt, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, f. 28) Mehmet Hajrizi: "... por Partia Komuniste n t RUANTE ROLIN HEGJEMON " (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 97)

8. Ai ka nj propozim konkret
Jusuf Grvalla: "Lidhur me kt, ai (Kadri Zeka - shn i Xh. D.) ka nj propozim konkret, t cilin ia kam aprovuar edhe un, nse pranon ti: t vijm s bashku ai e un te ti dhe ta ndriojm po qe e mundur kt shtje. Fitimi, besoj, do t kish qen i madh. Ai sht nj shok i mir dhe mjaft i pjekur. Por, n qoft se ti ngul kmb q nuk duhet ti hym fare ksaj pune, ather ashtu edhe do t bhet." (Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 271)

9. Sugjerime nga instanca t rndsishme

Jusuf Grvalla: "Edhe nj shtje tjetr me shum rndsi. Po ky shoku (Kadri Zeka shn i Xh. D.) i Liris, i cili lidhjet me shokt n Kosov i mban rregullisht, tash s fundi na njofton sesi nga Kosova i paska ardhur porosia q tash e tutje t mos ngulim m kmb n krkesn pr prfshirjen e tokave shqiptare n Maqedoni e Mal t Zi brenda republiks s Kosovs, por t kufizohemi vetm me statusin e republiks pr territorin e sotm t Krahins Autonome t Kosovs, sepse gjoja, po t paraqitet kshtu shtja, paska njfar mangsie pr realizimin e ksaj krkese. Ai (Kadri Zeka - shn i Xh. D.) shton se gjoja sugjerime t tilla u paskan arritur nga instanca t rndsishme t atdheut. Un paraqita kundrshtimin tim kategorik. N mos qent tradhti e hapt, nj lshim i till, thash un, ather sht nj politik e lig konjukturale, t ciln vshtir se do t na e falte populli i pezmatuar, sidomos shqiptart e viseve jasht Krahins, q jan n rrezik edhe nga asimilimi i madh." (Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981; 182

Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 271) Shkolla e UDB-s Serbe: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 64) Pse Abdullah Prapashtica sht aq shum i angazhuar n punt e brendshme t LNKVSHJ-s, dhe mundohet ta sqaroj n detaje (n t cilat therret aq keq) me pocrkn e vet, gjenezn e mbaress 'Viseve shqiptare n Jugosllavi'. Abdullahu sht i interesuar n kt pik sepse po t ishte si thot ai, rrjedhimi do t ishte: OMLK-ja sht marr vetm me shtjen e shqiptarve pr at territor q sht quajtur Krahina Socialiste Autonome e Kosovs. Jusuf Grvalla dhe Lvizja e tij e kan br t njjtn gj. Ushtruesi i profesionit t udbashit, Abdullah Prapashtica sht i vetmi q me partin e tij "komuniste" sht brengos e ka luftuar pr t gjith shqiptart n Jugosllavi.

10. Titulli duhet ndrruar

Jusuf Grvalla: "Tani prej teje pres prgjigje t prer pr sa vijon: 1) A e aprovon ardhjen time bashk me at shokun, lidhur me sqarimin e shtjes s prmendur, apo se lejon. 2) Pas pshtjellimeve rreth titullit t organit Zri i Kosovs, a t duket e udhs q organit ton t ardhshm ti vm nj titull tjetr? Un mendoj se titulli duhet ndrruar. 3) A duhet t pranojm edhe ne, sikundr ata t Liris, solucionin e republiks vetm pr territorin e sotm t Krahins s Kosovs? 4) A mendon se duhet edhe m tutje, pas ktyre njoftimeve, ta vazhdoj bashkpunimin me shokun (Kadri Zekn - shn. i Xh. D.) n fjal, apo t punoj vetm, duke iu kushtuar kryekput punve t LNKVSH dhe t organit t saj t ardhshm? T lutem ti analizoni hollsisht kto shtje me shok dhe t m prgjigjeni sa m par q t jet e mundshme." (Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 271)

11. KA NJ KEQKUPTIM MES MEJE DHE TEJE

Jusuf Grvalla: "Nga prmbajtja dhe toni i letrave t tua, kuptova q ende se ke marr letrn time t fundit, n t ciln t kam njoftuar pr punn konkrete q sht duke u br rreth nxjerrjes s numrit t ardhshm t Zrit t Kosovs. Ka nj keqkuptim mes meje dhe teje. Kur sht fjala pr titullin Zri i Kosovs, te un ska pasur as nuk ka hutes as trullosje. E kam n dor Statutin e LNKVSH, ku shkruan qart se ai sht organ i Lvizjes son. Por, kam pasur n dor edhe disa trakte t t ashtuquajturit Grupi komunist Zri i Kosovs dhe m kan dal kokarje pikrisht me udhheqsin e ktij grupi dhe pikrisht lidhur me kt titull. Prandaj kam supozuar se mund t ket hutes te lexuesi. Vetm kaq." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981) 183

12. AMBASADA TURKE NUK M JEP KURRSESI VIZ

Jusuf Grvalla: "M lejo tani t informoj pr disa shtje tash pr tash t rndsishme. Lidhur me takimin ton doli nj penges tash pr tash e pakaprcyeshme: ambasada turke nuk m jep kurrsesi viz hyrjeje n Turqi. Me gjas nuk i japin as atij shokut tjetr, se edhe ai e ka punn si un. Ne do t provojm ndonj lloj intervenimi, por sa duket sht e kot. Prandaj, nga ju andej presim ndonj propozim se si dhe prmes kujt t organizohet ndonj kontakt, q do t shpiente kah bashkimi." (Letr Sabri Novosells, 21 korrik 1981)

13. T FALEM NDERIT PR AUTORIZIMET Q M JEP N SHUM DREJTIME

Jusuf Grvalla: "T falem nderit pr autorizimet q m jep n shum drejtime. Kjo m detyron t rritem e t piqem dita me dit prtej aftsive dhe mundsive t mia. Mendoj se autorizime m t mdha (por edhe ato me kufij t theksuar) mund t me jepen vetm sa i prket nxjerrjes s gazets. Pr t tjerat, sidomos pr pun organizative, kujtoj se m mungon prvoja, e sidomos takti. Prandaj sht e nevojshme t m jepen kshilla t vazhdueshme, fare mos nguro q kshillat t prmbajn edhe hollsira." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

14. AUTORIZIMI Q M KE DHN LIDHUR ME BASHKIMIN E DY ORGANIZATAVE TONA

Jusuf Grvalla: "Ksaj radhe e kam fjaln konkretisht te autorizimi q m ke dhn pr pun me shokun e Liris, e veanrisht t bisedohet me t lidhur me bashkimin e dy organizatave tona. Si e di, prvoja ime n pun t organizuar ishte e shkurtr dhe un nuk i di ato hollsi pr organizatn ton, lidhur me t cilat krkon t informohet shoku i Liris.(Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

15. UN SHOH NJ DISPONIM T KADRI ZEKS DHE SHOKVE T TIJ Q KJO PUN T MOS BHET PRMES MEJE
Jusuf Grvalla: "Me nj fjal un shoh nj disponim t tij (besoj edhe t shokve t tij) q kjo pun t mos bhet prmes meje. Dhe u jap t drejt." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

16. NUK I KAN SHTRUAR HOLLSISHT E ME SHKRIM ATO Q DUAN T DIN E Q KRKOJN
Jusuf Grvalla: "Nga ana tjetr, ata ende nuk i kan shtruar hollsisht e me shkrim ato q duan t din e q krkojn. Mendimi i tyre, pr sa e shoh un, sht se do t duhej t takoheshe ti, ose ndonj shok tjetr nga m t rndsishmit e Lvizjes n atdhe, me ndonj shok t njjtit nivel, po n atdhe, nga ata t Liris. Kjo m duket

184

edhe mua e drejt. Dhe ndoshta vetm n kt drejtim do t mund t kontribuonim n kt moment un dhe ai shoku i Liris. (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

17. NJERI I PRSHTATSHM, BIE FJALA SHPENDI A BARDHI

Jusuf Grvalla: "Sa pr udhtim deri te ti (se kshtu me korrespondenc sht e rrezikshme t thuhen hollsit) do t gjendej ndonj njeri i prshtatshm, bie fjala Shpendi a Bardhi." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

18. S'DUHET T KEMI T BJM FARE ME T HUAJT

Jusuf Grvalla: "Formimi i nj komiteti pr Kosovn ishte ide jona dhe e disa miqve gjerman, si kryetari i Shoqats Gjermani-Shqipri dhe antar i KQ t PK t Gjermanis, Peter Platzman, pastaj shoku Hans Rm etj. (Pr ta duhet t ket informata t hollsishme Profesori. Sipas mendimit t tyre, n komitet do t bnin pjes disa personalitete t shquara t jets politike, shoqrore e artistike n Gjermani (kshtu praktikoheshka ktu n raste t tilla), kurse nga pala e shqiptarve t Kosovs ata ishin t mendimit q ne komitet t hyja un, pr dy arsye konkrete: si njeri q do t siguroja materiale pr punn e komitetit dhe si person publik n vendin ton gazetar dhe poet. Kto bisedime qen zhvilluar s bashku edhe me shokun e Liris dhe ashtu qe vendosur. Por, m von atij i erdhi nga shokt porosia se sduhet t kemi t bjm fare me t huajt. Dhe, qe ather, si pun e prbashkt shtja e ktij komiteti ra posht dhe n kt drejtim su ndrmor gj tjetr." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

19. N TAKIMIN E MBRMSHM, T 30 KORRIKUT 1981

Jusuf Grvalla: "N takimin e mbrmshm konkluduam se, po t jeni ju andaj t mendimit se kjo pun duhet t vazhdoj, ather ne do ta vazhdojm. Mundsit jan ato q kan qen. Edhe shtja e letrave protestuese drejtuar qeverive t ndryshme dhe kombeve t bashkuara ka qen e planifikuar t bhej n bashkpunim me shokt e Liris. Por, edhe ajo sdha rezultat deri m tash. Ne do ta bnim edhe vet, por ngurronim pr nj arsye se, me pun t pavarur, prishnim pun n drejtimin e bashkimit t nevojshm t organizatave tona. Edhe kjo pun mund t vazhdoj, po e pat ju t arsyeshme, por mendoj se, kur t merrni vendime pr shtje t tilla, duhet ta mbani parasysh edhe rrethann e nevojs s madhe t bashkimit, duke u prir nga mendimi leninist se me bashkim nnkuptohet bashkimi i mendimeve, i pikpamjeve dhe i punve t prafrta a identike t dy a m shum organizatave. Atje ku duket se ka pasur pasivitet ose harres te un, atje kryesisht ka qen vendimtar ky parim dhe m pak harresa ose pasivizimi." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

20. DETYRA Q JUSUF GRVALLA IA NGARKON HAXHI BERISHS

Jusufi prgatiti teknikisht numrin 4-5 t Liris, q doli n fillim t gushtit 1981. N kt koh jam vet n Shtutgart dhe ngjarjet i di si pjesmarrs i drejtprdrejt. Pr kt numr prej shkrimeve t Jusufit Kadri Zeka zgjodhi artikullin 3. Tradhtart e vjetr dhe tradhtart e rinj, dhe poezin 4. Shqipja bn edhe pa gjm, i mjafton lavdia. 185

Edhe n kt rast ai i dha detyr Haxhi Berishs (fotoja anash) nga fshati Prapaqan i komuns s Deanit, ta marr prsipr futjen e ktij numri t dyfisht n Kosov. Ksaj radhe, prej ans s Kadri Zeks, ndihms e shok i tij i rrugs u caktua Hasan Mala. Pr ndryshim nga Qamil Isufi, Hasan Mala nuk i ndahet Haxhi Berishs gjat tr rrugs. shtja e bashkimit u aktualizua pas pushimit t demonstratave n mrgim, aty kah fillimi i gushtit, kur numri 4-5 i Liris doli nga shtypi. N faqen e fundit t numrit 4-5 t "Liris" pr her t par prmendet dhe botohet xhirollogaria e OMLK-s dhe vetm e OMLK-s, me kto shnime: Hilfe fr Kosova, Katharina Asal BielBiene, Konto 25-45475Biel-Biene Schweiz" Por n fund t korrikut e gjat gushtit e shtatorit 1981, shtja e bashkimit t OMLKs dhe LNKVSHJ dukej aq afr, sa Jusufi pa fijen e dilemave pajtohet me shtyp fletpagesa t shumta t prshtatura pr bankat gjermane pr t drguar t holla n kt xhirollogari n Zvicr. Shumica e ktyre fletpagesave shprndahen nga Jusufi n Stuttgart dhe qytete tjera. Po n Stuttgart, shkruhet nga Jusufi nj trakt n emr t "Liris" pr t ndihmuar luftn ekonomikisht dhe pr kt trakt Jusufi e mori nj citat t Sami Frashrit, n t cilin thuhej: "Kush nuk derdh nj pik gjaku pr tok t vet, kush nuk jep asnj qindar pr t, ai s'ka t drejt as t varroset n te." Ndihma pr Kosovn nga pjesa e rrethit t Shtutgartit - Sindelfingenit pr vitin 1981 n xhirollogarin: Hilfe fr Kosova - Katharina Asal, 25-45475 Biel/Bienne, SCHWEIZ N form anonime apo q Faridin Tafallari nuk ka mund t'i siguroj emrat ------ 580 DM Abdurrahman Sadiku Dumnic 100 DM Avdullah Bobaj Korish 50 DM Azem Berisha Korbliq 100 DM Halil Rexha Korish 100 DM Halit Osmani Dumnic 50 DM Islam Rafuna Gjilan 50 DM Mejdi Rexha Korish 200 DM Muharrem Rexha Korish 100 DM Nuhi Ibishi Drvar 120 DM Nuhi Kabashi Polac 500 DM Nuhi Sylejmani Llojan 120 DM Qazim Ramadani Smir 100 DM Rasim Toska Gjilan 200 DM Sali Hasani Dumnic 50 DM Sejdullah Osmani Qirez 100 DM Shoqrija e Sindelfingenit 400 DM (Shnim: Kjo list m'u b e njohur n janar 2012) Pr nj nevoj t bashkimit flitej e bhej shum fjal. N pritje t nj bashkimi u vendos q t mos dilet me Zrin e Kosovs si organ i LNKVSHJ-s. 186

Tek pas dshtimit t plot t bisedimeve n Stamboll, n tetor 1981, kto fletpagesa, nga Jusufi trajtohen pak m ndryshe.

21. Kur lindi Partia

Ekziston nj faktor q ka luajtur rndsi shum t madhe n ngritjen e temperaturs s bisedimeve apo t paktn zhurms shurdhuese e jerrjeve pr bashkim e unitet e q nuk e kam lexua se dikush e ka prmend deri m sot. N ver 1981 n vitin e 40 vjetorit t themelimit t Partis Komuniste t Shqipris, doli libri me kujtime i Enver Hoxhs me titull "Kur lindi Partia". Ky libr na erdhi n Shtutgart n gusht dhe Jusufi, un e shok t afrm e lexuam me vmendje pr t shikuar se ka mund t msonim e nxirrnim prej tij lidhur me situatat organizative npr t cilat vet kalonim. Krahasonim grupet, dmin e liderve t vjetr t infektuar me frymn e vjetr t grupeve, kush mund t jet Koo Tashkoja, Enveri, Qemal Stafa, Vasili - Vasil Shantoja, Miladin Popoviqi e Dushan Mugosha yn. Kush rrezikon t bhet Anastas Lula e Sadik Premtja yn. Pamvarsisht diskutimit t detaleve e personazheve, ky libr e prqendroi vmendjen ton n diskutimin pr formimin e Partis Komuniste nga organizatat e asaj kohe, pra n mes LNKVSHJ dhe OMLK-s. Thelbi i ktyre ideve ishte shtruar nga Jusufi qysh n dhjetor 1980, n programin e tij t shprehur n artikullin "Bashkimi bn fuqin". N ndrkoh, prkundr ndrprerjes s Lajmtarit t liris, e gjesteve t shumta konkrete t Jusufit n favor t bashkimit me OMLK-n, nga Kadri Zeka dhe OMLK-ja nuk kishte pasur asnj lvizje t vetme n kt drejtim. N kt situat Sabri Novosella i krkon Jusufit q t filloj me prgatitjen e botimit t "Zrit t Kosovs" si organ i LNKVSHJ. Jusufi ia fillon puns dhe pothuajse i ka t gjith artikujt t gatshm pr numrin e par, qysh n ditt e para t gushtit 1981. Ja se ka i shkruan ai Sabri Novosells m 20 gusht 1981: Jusuf Grvalla: "Materialet e numrit t ardhshm t Z.K. jan pothuaj t gjitha t gatshme. Pr pjesn e tyre m t madhe, un, Shpendi (Xhafer Durmishi-shn im) e Besniku (Bardhosh Grvalla -shn i Xh. D.) jemi t knaqur. Morm zemr edhe nga fakti se ju kishin plqyer edhe juve ato punime q ua drguam edhe juve pr ti shikuar. Prve ksaj, un personalisht tani jam n pozit shum m t leht, pr shkak t mendimeve, porosive e sugjerimeve nga ana juaj dhe pr shkak t nj BARDHOSH GRVALLA-BESNIKU ndihme, sado t vogl n fillim, nga ana e Shpendit, e Besnikut dhe e shokut t Liris, q kta m dhan

187

me disa artikuj t mir. Edhe Shpendi edhe Besniku, pr sa duket kan afinitet pr shkrim, i cili do t rritet bashk me punn ton e me ne. Tani pas hartimit t dy artikujve q kan mbetur pa u kryer, menjher po i hyjm shtypjes s revists. (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 451) Pa u larguar nga tema, dua t shtoj se nga mesi i korrikut 1981 un gjendem n Untergruppenbach e Ludwigsburg. Prania ime frymon e regjistrohet menjher n t gjitha letrat ku Jusufi diskuton shtje t Lvizjes s tij Nacionallirimtare. Pr pranin time n rrethin e Jusufit t shohim si nnshkruhet Nuhi Sylejmani, n vitin 2010, kur flet pr 21 janarin 1982, rreth ors 14.00. Shkolla e UDB-s Serbe: "Me Sknder Sknderin (Xhafer Durmishin-shn im) isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, f. 88) Kjo do t thot se pr numrin e par t Zrit t Kosovs, t nntorit 1981, prve meje e Bardhit, edhe Kadri Zeka ia ka dhn Jusufit nj artikull t OMLK-s, sa pr t'ia kthyer nj pjes t borxhit sidomos pr artikullin e Jusufit "Tradhtart e rinj dhe tradhtart e vjetr" t botuar n numrin 4-5 t Liris. Artikulli q Kadri Zeka ia jep Jusufit n fund t korrikut sht "Planet e revizionistve titist pr degjenerimin e rinis son kan dshtuar me turp" (Zri i Kosovs, nntor 1981, f.7-8).

22. Do t'ia bjm edhe ne si Lech Walesa

T vazhdojm leximin e letrs s Jusufit t 20 gushtit 1981. Jusuf Grvalla: "Maqin pr t bler nuk kemi gjetur ende, por shpresojm se do t na bjer n dor dika e mir. Tani pr tani duhet t marrim, pr kt numr, nj maqin t till me qira. Ktu praktikohet kjo gj." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 451-452) N mesin e shtatorit Jusufit i bjen n dor dika e mir. Ai e blen nj maqin pr prgatitjen e "Zrit t Kosovs, t marks IBM, e quajtur me emrin e plot "IBM Electronic Selectric Composer". Tani jemi n kohn kur Jusufit, prve maqins s IBM-it, i bjen n dor dika edhe m e mir se maqina, e kjo e mir nuk sht as m pak e as m shum se sa dokumenti i OMLK-s me titull "Teza rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs". Kto Teza t majit jan prpiluar n maj 1981. Kur i kan ardhur Kadri Zeks n Zvicr nuk e di. Por ajo ka sht m kryesorja n kt rast sht se kto teza Jusufit i kan ardhur n gjysmn e dyt t shtatorit 1981. Kadri Zeka ia ka drguar me post. Jusufi posa i ka marr i ka rishkruar dhe radhitur mir n maqinn e porsa bler t IBM-it. Rishkrimi e radhitja e ktyre Tezave sht e vetmja pun q sht br pr llogari t OMLK-s me maqinn e Jusufit me emrin komplet IBM Electronic Selectric Composer. Ky sht vetm aspekti teknik i ksaj shtje. N kt koh shumicn e ditve t javs i kaloja n Ludwigsburg, ku banoja me Haxhi Berishn dhe Naim Haradinajn, ndrsa me Jusufin takoheshim do t shtune-diele. T 188

shtunn e par pas ardhjes s Tezave, si kam shkue te Jusufi, n mes nesh biseda filloi n kt mnyr: Jusufi: - Kam lajme shum t mira. Un (Xh. D): - Pse ka ka ndodh? Jusufi: - Do t'i bjm edhe ne si Lech Walesa! Un (Xh. D.) - E qysh si Lech Walesa? Jusufi: - Shikoi e lexoj kto Teza q na kan ardhur! Jusufi m'i dha Tezat e rishkruara e radhitura nga ai, n t cilat shkruante me sa vijon: "TEZA RRETH FRONTIT POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS I Kriza e rnd q ka mbrthyer Jugosllavin revizioniste, i ka sjell masat punonjse kudo n Jugosllavi n nj gjendje shum t vshtir. Por, veanrisht e rnd dhe e padurueshme sht kjo gjendje n Kosov dhe n viset e tjera shqiptare, ku mbi masat punonjse po ushtrohet nj shtypje e shfrytzim i egr e i shumfisht kolonial e kapitalist. Populli shqiptar n Kosov, Maqedoni, Serbi e Mal t Zi ka luftuar n shekuj pr lirin, t ciln nuk e fitoi kurr. Megjith gjakun e shumt q derdhi n Luftn Antifashiste Nacionallirimtare, ai nuk fitoi t drejtn e tij t ligjshme dhe t premtuar q t vendos vet pr fatin e tij. Kt t drejt, q m par e kishin proklamuar vet shovinistt e rinj jugosllav, pas prfundimit t lufts, e mbytn me gjak. Me an t forcs e t tradhtis, ata bn q Kosova dhe tokat e tjera shqiptare, q fuqit e mdha i kishin shkputur padrejtsisht nga shteti shqiptar, t pushtohen prsri dhe t coptohen n mes t Serbis, Maqedonis dhe Mali t ZI. Populli i robruar shqiptar u b objekt i nj politike t egr shoviniste t shtypjes e shfrytzimit t pamshirshm, objekt i dhuns dhe terrorit, shkombtarizimit dhe gjenocidit t papar. shtja kombtare e popullit ton mbeti nj problem i pazgjidhur, nj plag q krkon shrim. Popullit shqiptar n Jugosllavi dhe sidomos atij n Maqedoni e Mal t Zi i jan mohuar e shkelur t drejtat m elementare kombtare. Prve marrdhnieve kapitaliste n prodhim, gjendjen e masave punonjse dhe t t gjith popullit shqiptar n Jugosllavi e rndon edhe shfrytzimi i egr kolonial q ushtrohet mbi t. Kosova dhe viset e tjera shqiptare n Jugosllavi jan shndrruar n koloni t vrteta t Serbis, Maqedonis dhe Malit t Zi, n burim t tyre, thjesht t lndve t para dhe t krahut t lir t puns. Mbi supet e klass son puntore dhe masave t tjera punonjse po hidhen jo vetm pasojat e krizs q ka mbrthyer ekonomin kosovare, por edhe ato t krizs s ekonomis t t gjith Jugosllavis. Kjo ka br, q megjith pasurit e shumta q kan Kosova dhe viset e tjera shqiptare n Jugosllavi jo vetm t jen pjesa m e pazhvilluar n Jugosllavi, por q edhe prapambetja e tyre n krahasim me viset e tjera t Jugosllavis t shtohet vazhdimisht. Kjo ka br q Kosova jon e begatshme t mbetet shtpia e varfr e Evrops , vendi i prapambetjes, papunsis, kurbetit, analfabetizmit, errsirs, smundjeve, skamjes dhe mjerimit II Populli yn heroik ka luftuar n shekuj pr lirin dhe t drejtat e tij. Ashtu si dhe m par, ai nuk u pajtua kurr me zgjedhn e re t robris revizioniste. Luftn e pandrprer t popullit ton kundr zaptuesve t rinj shovinist nuk kan mundur ta 189

shuajn as gjenocidi, dhuna e terrori i egr fashist dhe as premtimet, demagogjia, feja, shthurja e degjenerimi. Krahas ngritjes s vazhdueshme t ndrgjegjes kombtare e klasore t popullit ton t robruar, u rrit dhe u intensifikua edhe lufta e tij pr t drejta e liri. Lvizja revolucionare e pranvers s ktij vitit sht vazhdim i drejtprdrejt i lufts s pandrprer t popullit ton pr liri, dshmi e ngritjes s saj n nj shkall akoma m t lart. Grevat dhe demonstratat e mdha t pranvers nuk kishin aspak karakter shovinist, irredentist, reaksionar e kundrrevolucionar, si po pr piqet ti paraqes ato propaganda jugosllave. Ato ishin pasoj e gjendjes s padurueshme, n t ciln ndodhet populli yn, e shtypjes dhe shfrytzimit t egr kolonial e kapitalist q ushtrohet mbi masat tona punonjse. Me an t ktyre demonstratave dhe grevave, populli yn krkoi kushte m t mira jetese, krkoi lirin dhe t drejtat e mohuara kombtare e demokratike; dhe n mnyr t veant krkoi q Krahins Autonome t Kosovs ti jepet statusi i Republiks brenda Federats Jugosllave. Kto krkesa qen paqsore; t prgjakshme ato i bn shovinistt serbomdhenj dhe tradhtart shqiptar, q urdhruan shuarjen e tyre me arm dhe me gjak, me milici speciale, tanke dhe ushtri. Ata jan prgjegjs pr gjakun q u derdh n kto demonstrata popullore dhe pr t gjitha dmet q u shkaktuan. Suksesi i demonstratave dhe grevave t ktij viti sht i jashtzakonshm. * U arrit nj politizim, mobilizim dhe bashkim i papar i popullit ton. * U ngrit n nj shkall akoma m t lart fryma e tij, luftarake, patriotike e klasore, u shtua edhe m shum besimi i tij n forcat e veta t pashtershme. * Politika antipopullore e udhheqjes shoviniste t Jugosllavis u demaskua e u diskreditua edhe m shum jo vetm n syt e popullit ton, por edhe n syt e popujve jugosllav dhe t atyre t bots. Doli n shesh jo vetm politika e shovinistve serbomdhenj pr fashistizimin dhe rankoviizimin e mtejshm t Jugosllavis, por edhe plani i rrezikshm q ata po kurdisin n bashkpunim me socialimperialistt sovjetik kundr popujve t Jugosllavis dhe t Ballkanit. * shtja e Kosovs u popullarizua edhe m shum n t gjith botn. Lufta jon e drejt fitoi simpatin dhe prkrahjen e t gjitha forcave prparimtare n t gjith botn... III T tmerruar nga goditjet drmuese q morn nga grushti i ngritur i popullit, shovinistt serbomdhenj kan shprthyer tani nj fushat t trbuar antishqiptare. Ata po prdorin t gjitha mjetet dhe metodat, me qllim q t shkatrrojn lvizjen komuniste e patriotike, q po rritet e forcohet vazhdimisht, ta nnshtrojn popullin ton t pamposhtur, ta mbysin luftn e tij lirimtare, e madje edhe t na i rrmbejn ato pak liri e t drejta q i kemi fituar me gjak e sakrifica. Por, si ka treguar historia jon e lavdishme dhe si po e tregon edhe lufta e gjithnj n rritje q po bn populli yn edhe n kto kushte, nuk ka forc n bot q mund ta mposht popullin ton t paepur, q t ndal marshimin e tij t pandalshm drejt liris e socializmit. * N kto kushte, para gjith lvizjes komuniste, patriotike e revolucionare n Kosov del detyr e ngutshme bashkimi dhe organizimi m i mir i gjith popullit ton dhe lufts s tij t drejt. * Organizata Marksiste Leniniste e Kosovs mendon se n kushtet e tanishme kjo mund t arrihet m s miri duke organizuar FRONTIN POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS. 190

IV * Qllimi i Frontit pr Republikn e Kosovs sht q Krahina e Kosovs t lirohet nga sundimi i Serbis dhe t fitoj statusin e republiks brenda federats jugosllave * Krkesa pr Republikn e Kosovs sht e drejt dhe prkrahet nga i gjith populli shqiptar * Populli i Kosovs kurr nuk ka vendosur pr fatin e vet. Tokat e tij jan pushtuar me forc, jan coptuar dhe n kundrshtim me vullnetin e tij, i jan aneksuar Serbis. N mbledhjen e AVNOJ it ku u vun themelet e pushtetit t sotm jugosllav, nuk u fol fare pr shtjen e popullit shqiptar n Jugosllavi dhe m t nuk morri pjes asnj delegat shqiptar. * Populli shqiptar jeton n tokn e tij, ku ka jetuar brez pas brezi. * Populli shqiptar n Kosov i ka t gjitha karakteristikat q prbjn nj popull dhe nj komb. Ai nuk sht pakic kombtare, nuk sht kombsi dhe as popullsi ( narodnost), si e kan cilsuar shovinistt jugosllav. Ai prbn mbi 80 pr qind t popullsis s prgjithshme t Kosovs. * Pr nga numri i banorve, Krahina e Kosovs sht rreth tri her m e madhe se Mali i Zi, q ka republikn e vet. * Republika e Kosovs do ta bj t mundshm zhvillimin sa m t shpejt ekonomik dhe kulturor t Kosovs si dhe afirmimin e mtejshm kombtar t t gjith popullit shqiptar n Jugosllavi. * Republika e Kosovs do t jet fitore e madhe edhe pr popullin shqiptar n Maqedoni, n Serbin e ngusht dhe n Mal t Zi, prandaj edhe prkrahet prej tij. * Republika e Kosovs nuk u sjell asnj t keqe popujve jugosllav dhe federats s tyre; prkundrazi ajo sht dhe n interes t tyre dhe e forcon Federatn jugosllave. * Krkesa pr Republikn e Kosovs sht nj e drejt q buron edhe nga Kushtetuta e Jugosllavis, nj e drejt q e gzojn t gjith popujt e tjer n Jugosllavi. Dnimet q u jepen prkrahsve t krkess pr Republikn jan t paligjshme. * Krkesa pr Republikn e Kosovs nuk sht krkes pr ndryshimin e kufijve n Jugosllavi e Ballkan. Ajo nuk sht n kundrshtim me Kartn e Kombeve t Bashkuara as me vendimin e Helsinkit dhe nuk sjell kurrfar rreziku pr paqen n Ballkan. V * Pr tia arritur ktij qllimi, Fronti duhet t bashkoj n luft pr Republikn t gjitha masat popullore, puntort, fshatart, zejtart, rinin, grat, inteligjencn revolucionare dhe element prparimtar nga radht e borgjezis; t gjith komunistt, patriott dhe revolucionart e vrtet, pavarsisht nga bindjet politike e nga dallimet klasore, fetare e krahinore. * Fronti Popullor pr Republikn duhet t jet jo nj koalicion i paqndrueshm i krerve t forcave t ndryshme politike, por nj bashkim luftarak i pathyeshm i t gjitha masave tona popullore; jo marrveshje me fjal n letr, por nj bashkim n luft e sipr; jo qllim n vete, por nj lev e rndsishme pr edukimin, mobilizimin dhe organizimin e masave popullore n luft pr t drejta e liri * Baz e Frontit duhet t jet aleanca e klass puntore me fshatarsin, nn udhheqjen e klass puntore dhe t pararojs marksiste leniniste t vrtet, q do t dal nga lvizja komuniste n Kosov, e cila po rritet, bashkohet e forcohet do dit. * N Frontin pr Republikn do t bjn pjes t gjitha organizatat dhe grupet ilegale komuniste, patriotike e revolucionare, pavarsisht nse jan ose jo pr socializmin e vrtet. Republika e Kosovs sht n interes t t gjith popullit t 191

Kosovs, n interes t t sotmes dhe t s ardhmes s tij, prandaj n Front duhet t bjn pjes t gjith ata q jan pr lirin e Kosovs, pr Republikn e saj. * N Frontin pr Republikn mund t bjn pjes edhe shqiptart q jetojn jasht Kosovs, n Maqedoni, Serbi e Mal t Zi, n viset e tjera t Jugosllavis apo kudo n bot. Fronti do t luftoj pr lirin dhe t drejtat e t gjith shqiptarve n Jugosllavi. * Republika e Kosovs sht n interes edhe t popujve joshqiptar n Kosov, prandaj edhe ata duhet ta prkrahin krkesn pr Republik dhe t prfshihen n radht e Frontit. * Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs nuk do t ket asgj t prbashkt, por do t jet kundr LKJ-s dhe organizatave tradhtare t masave si LSPP, LRS, LS, KKASHG etj., q jan vegla t shovinizmit serbomadh. Fronti do t luftoj pr demaskimin dhe izolimin e udhheqjeve t tyre tradhtare dhe pr trheqjen n ann e tij t masave t mashtruara e t manipuluara prej tyre. * N Frontin pr Republikn nuk mund t bjn pjes gjithashtu as grupet e organizatat fashiste e terroriste dhe agjenturat e ndryshme, q organizon reaksioni i jashtm apo i brendshm. VI * Krahas lufts pr Republikn, Fronti do t punoj edhe pr organizimin e lufts n do ndrmarrje, fshat, shkoll e fakultet, pr mbrojtjen e t drejtave kombtare, politike, ekonomike e shoqrore t klass puntore, fshatarsis, rinis, gruas, inteligjencs etj., pr organizimin e rezistencs kundr plakitjes s pasurive t Kosovs, t lufts pr mbrojtjen e kulturs materiale e shpirtrore t popullit ton etj. * Pr realizimin e qllimeve t tij, Fronti do t prdor t gjitha format e lufts dhe organizimit, do ti kombinoj e zvendsoj ato n prputhje me krkesat e situats dhe t strategjis s tij. * N veprimtarin e tij, Fronti do ti jap prparsi organizimit dhe lufts ilegale, por krahas ksaj ai do ti shfrytzoj gjersisht edhe t gjitha format e mundshme legale. * Fronti sht kundr reformizmit dhe legalizmit borgjez dhe, nga ana tjetr, lufton kundr pikpamjeve dhe metodave anarkiste e terroriste t lufts, t cilat e dmtojn rnd dhe e komprometojn luftn ton t drejt. * Fronti do t luftoj kundr prpjekjeve pr prarjen e popullit ton me an t fes, hakmarrjes, vllavrasjes etj. * Fronti do t luftoj kundr prpjekjeve pr armiqsimin e popullit shqiptar n Jugosllavi me Shqiprin socialiste. Ai do ti popullarizoj sukseset madhshtore q po arrin n t gjitha fushat Shqipria socialiste nn udhheqjen e Partis s Puns dhe t shokut Enver Hoxha. Fronti do t prpiqet pr zhvillimin e marrdhnieve sa m t ngushta e t gjithanshme mes popullit shqiptar n Jugosllavi dhe atij n Shqipri. * Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs do t luftoj gjithashtu edhe kundr prpjekjeve t shovinistve serbomdhenj pr ta armiqsuar popullin shqiptar me popujt jugosllav n Kosov dhe n Jugosllavi. Fronti nuk i ngatrron popujt jugosllav me krert e tyre shovinist. Luftn e tij ai jo vetm q nuk e drejton kundr proletariatit dhe popujve jugosllav, por prkundrazi, ai i konsideron ata si aleat t tij n luftn pr t drejta e liri. * Duke ndjekur nj politik konsekuente internacionaliste, Fronti do ta lidh luftn e tij me luftn q bjn popujt dhe proletariati i t gjith bots pr liri e socializm dhe do t luftoj kundr imperializmit me at amerikan n krye, kundr socialimperializmit sovjetik, kundr fashizmit dhe reaksionit t t gjitha ngjyrave. 192

*** Kto jan tezat kryesore q Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs i propozon si baz pr organizimin e Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs. Gjat diskutimit ato me siguri q do t plotsohen, t prsosen e kristalizohen m tej dhe mbi kt baz do t prcaktohet vija politike, ideologjike e organizative e Frontit. Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs u bn thirrje t gjith komunistve, patriotve e revolucionarve t organizuar e t paorganizuar q ti prgjigjen ashtu si duhet thirrjes s Atdheut pr bashkimin e Frontit t prbashkt t lufts pr t drejtat dhe lirin ton pr Republikn ton. Forca jon qndron n unitetin ton. Sa her q populli yn ka bashkuar armt dhe zemrat n nj front t vetm, ai ka arritur t mposht dhe t mbuloj me turp armiq shum m t mdhenj e m t armatosur. Kt e dshmojn luftrat legjendare t Sknderbeut, e dshmon lufta e Lidhjes Shqiptare t Prizrenit, e dshmon epopeja e lavdishme e Lufts Antifashiste Nacionallirimtare, e dshmojn edhe grevat e demonstratat tona heroike. N luft pr t drejtat tona, ne, gjat ksaj pranvere, pavarsisht se cils organizate i takonim, u lidhm sup m sup dhe, si shok e vllezr t vrtet, luftuam, u prleshm e u gjakosm me armiqt dhe tradhtart e urryer t popullit ton. Tani para nesh shtrohen detyra q kt bashkim t papar q arritm n luftn ton, ta ruajm e forcojm m te, ta bjm t organizuar, t qndrueshm, t pathyeshm, t prjetshm. Bashkimi bn fuqin. Bashkimi sht imperativ i kohs. T bashkuar e t lidhur si vllau me vllan, ne jemi m t fuqishm se t gjith armiqt tan, t bashkuar ne jemi t pamposhtur. Vetm t bashkuar si grusht i vetm n Frontin Popullor pr Republikn e Kosovs, ne do t arrijm fitoren ton, lirin ton. Rroft Fronti Popullor pr Republikn e Kosovs Organizata Marksiste Leniniste e Kosovs" (Teksti i Tezave, sht marr nga libri i Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 208-213) Pas radhitjes, Jusufi i shumzoj kto teza, i drgoi nj numr ekzemplarsh Kadri Zeks n Zvicr dhe vet i shprndau n krejt rrethin e Shtutgartit. Bashkimi shikohej si nj shtje dite, bisedat dukej se do t ishin vetm formalitet me nj procedur shum t shkurt. Jusufi kurr nuk do t prshkruante (radhiste) ato teza e ti shprndante sikur t mos pajtohej pik pr pik me pikpamjet e tyre. Ibrahim Kelmendi nuk ishte i involvuar n kt pun sa i prket pjess s Jusufit, si e dshmon letra e 20 gushtit. Se n far mase ka qen i involvuar nga ana e Kadri Zeks do ta shohim m von.

23. Ndoshta pikrisht nga radht e tyre

Jusufi qoft me shtypjen e shprndarjen e Tezave qoft gojarisht ia shpreh Kadri Zeks prkrahjen e vet t pa rezerv pr Tezat e majit. Tani n koh jemi n gjysmn e dyt t shtatorit. Se sa arsye t madhe ka Jusufi t pajtohet e t jet i knaqur me kto Teza, duket m s miri nga artikulli i tij programatik "Bashkimi bn fuqin", nga dhjetori 1980, ku shkruan: Jusuf Grvalla: "Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit. Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inversion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e 193

shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim. N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksist-leninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste." (Bashkimi - organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1, janar 1981, faqe 2, shtylla 1) Bisedat e komunikimet e Jusufit dhe Kadri Zeks n kt shtje mund t prmblidhen kshtu: K. Zeka: Si t'u dukn Tezat? Jusufi: Shum t mira, gjrat nuk mund t thuhen m qart e m mir. K. Zeka: Ather mund t bashkohemi duke u bazuar n Tezat! Jusufi: Patjetr, shtjen e bashkimit e shikoj m tepr teknike dhe formale. K. Zeka: sht mir t bashkohemi e t formohet Fronti sa m par! Jusufi: sht mir t bashkohemi e t formohet Fronti dhe struktura organizative si parashtrohet n Teza! K. Zeka: Ather ka presim?! Jusufi: Ather ka presim?! Tezat, Jusufi i ka kuptuar n kt form: - Formimi i partis pararoj (Partis Komuniste) e cila do ta udhheq Frontin, - N Partin Komuniste do t hyjn kuadrot m t formuara dhe m t dshmuara. Kt lloj interpretimi e ka ln t nnkuptohet Kadri Zeka gjat kontakteve me Jusufin. Kadri Zeka nuk e ka br asnj koment t vetm shtes para Jusufit, se si duhet kuptuar tezat n t vrtet. Duke u sjell n rreth, sa i prket ksaj shtje, Jusufi i thot Kadriut, se un me Tezat pajtohem por pr t'u sqaruar konkretisht sht shoku m kompetent i LNKVSHJ, Sabri Novosella, q gjendet n Turqi. Ti e ke prkrahjen time, me vete i merr Tezat q ua kam radhitur, dhe prve ksaj si shok t rrugs q t mos mrzitesh e ta kesh krah po ta jep Bardhin.

24. Atje ku duket se ka pasur pasivitet ose harres

Kadri Rexha: "S pari kishte ndrprer daljen e revists Lajmtari i liris dhe me t gjitha forcat e veta ishte prqendruar n botimin e revists Liria dhe n organizimin e demonstratave t prbashkta. M n fund, po pr kt qllim ai e kishte hedhur posht edhe iden e formimit t komiteteve pr Kosovn n botn e jashtme. Lidhur me disa pun q n at koh Jusuf Grvalla autorizohej ti kryente, ai vazhdimisht prmes prfaqsuesit t degs Hasan Prishtina i kshillonte shokt q para se t shtronin detyra prkatse ta kishin parasysh edhe nevojn e bashkimit: Edhe kjo pun mund t vazhdoj po e pat ju t arsyeshme u drejtohej shokve t vet Jusuf Grvalla - por mendoj se kur merrni vendime pr shtje t tilla, duhet ta mbani parasysh edhe rrethann e nevojs s madhe t bashkimit, duke u prir nga mendimi se me bashkim nnkuptohet bashkimi i mendimeve, i pikpamjeve dhe i punve t prafrta a identike t dy a m shum organizatave. Atje ku duket se ka 194

pasur pasivitet ose harres nga un, atje kryesisht ka qen vendimtar ky parim dhe m pak harresa ose pasivizimi. (Fati i luleve, Prishtin 1993, faqe 202) Kadri Rexha: "N kt takim, t mbajtur n tetor t vitit 1981, pala e MLK-s, e prfaqsuar nga Kadri Zeka, shtjen e bashkimit e sheh n dritn e formimit t nj partie komuniste marksiste-leniniste, radht e t cils do t prbheshin nga antart e organizats MLK dhe nga ndonj komunist i verifikuar nga radht e organizats LNKVSHJ. Sipas ksaj pale kjo parti duhej t konsiderohej si pararoj dhe udhheqse, ndrsa organizata LNKVSHJ konsiderohej si front i gjer i lufts. Qndrimin e msiprm pala e LNKVSHJ e prfaqsuar nga Sabri Novosella, nuk e pranoi, meq bashkimin e kishte par n dritn e barabarsis s plot t grumbullimit t forcave patriotike n frontin e lufts pr liri kombtare, n radh t par. Kshtu edhe bisedimet e para lidhur me shtjen e bashkimit t ktyre organizatave prfunduan me mossukses." (Fati i luleve, Prishtin 1993, faqe 202-203) Ibrahim Kelmendi: "I dashur shoku Mrgim (Sabri Novosella - shn. im), ...Gjat takimeve q kishim, disa her u sjelln bisedimet te bisedat n mes teje e shokut Zeq (Kadri Zeks - shn im). Lidhur me at takim, mendoj, duhet t na informosh, pak m shum se sa i ke shkruar heroit(Jusuf Grvalls shn im). Them kshtu pasi disa fjal shptuan gjat fjalosjes mes teje e shokut Ujkan, prandaj, pos arsyerave tjera, edhe q t mos lejohet mundsia pr manipulim me fjalt q nuk jan inizuar as mbajtur shnime. Sidomos do ndihmonte shum informimi yt, pasi, me gjas, vetm ti je ndr t gjallt, q mund t informosh mbi bisedimet, ashtu si jan zhvilluar.(Letr Sabri Novosells, 17 janar 1984)

25. Pse ke ardhur?

Rreth 12 tetorit 1981 Kadriu dhe Bardhoshi udhtojn me aeroplan n Stamboll pr shtje t "bashkimit" - bishtzimit. Dshmitari i gjall i ktyre takimeve Sabri Novosella ka shtrembruar do fjal sa i prket ktij takimi. Sabriu vazhdon: "Un dhe Bardhoshi dolm me qndrimet e Organizats q prfaqsonim: T bashkohemi n nj organizat t vetme e cila mund t quhej Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. ( Zri, 28 mars - 4 prill 1992) Sabri Novosella: "Me at rast, un dhe Bardhoshi i shtruam qndrimet e organizats t cils i takonim, ndrsa Kadri Zeka qndrimet e Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs. Gjat ksaj bisede procesverbalin e mbajti Bardhoshi, andaj t gjitha kto q po i them un tashti jan t shnuara n shkrimin e tij. LN e Kosovs doli me qndrimin q t gjitha organizatat ekzistuese politike n Kosov dhe jasht t bashkoheshin n kuadr t nj Lvizje t vetme, me nj Program, nj Statut dhe nj Platform sipas t cils mendonim se si faz t par, duhej luftuar pr nj Republik Shqiptare n kuadr t Jugosllavis. Kurse OMLK-ja i kishte edhe tezat e shkruara (e rishkruara nga Jusufi - shn im) dhe angazhohej pr nj front, i cili do ti bashkonte t gjitha grupet dhe organizatat, kurse n ball t ksaj Lvizjeje, apo fronti, t vihej pikrisht Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs e cila duhet ngritur n Partin Marksiste-Leniniste t Kosovs. Ne nuk pranuam nj gj t till me arsyetimet tona dhe bindjen ton se ishim t detyruar q t gzonim prkrahjen edhe t shteteve tjera e n veanti t shteteve tradicionalisht mike t kombit shqiptar si Gjermania, Austria, Hungaria, Turqia etj." (Intervist n Zri e ribotuar n Drita, Trelleborg-Suedi, nr. 10/1997) Sabri Maxhuni - Novosella: " Me shpres se do t arrihej bashkimi i organizatave n nj Lvizje Kombtare, ku do t bashkohen veprimtart, pavarsisht nga prcaktimet e tyre politike, isha prgatitur ti prisja prfaqsuesit e OMLK-s. N Aeroportin e 195

Stambollit dola pr ti pritur s bashku me Sabri Kosovn, duke besuar se do t vinte edhe Jusuf Grvalla, por Jusufi nuk pati mundsi t vinte pr shkak t dokumenteve t udhtimit ende t parregulluara. Ishte vendosur t vinte Bardhosh Grvalla. N aeroport arritn Kadri Zeka dhe Bardhosh Grvalla. U habita kur e pash vetm Kadri Zekn si prfaqsues t OMLK-s. Bardhoshi m tha se Kadriu krkon q shoku q m shoqronte t mos merrte pjes n bisedime. Edhe prkundr dshirs, e pranova propozimin. U vendosm n nj hotel t Stambollit dhe pas nj pushimi disaorsh i filluan bisedimet, un dhe Bardhoshi, si prfaqsues t LNKVSHJ-s dhe Kadri Zeka, si prfaqsues i OMLK-s. Un dhe Bardhoshi dolm me propozim q t bashkohemi n nj Lvizje Kombtare, pavarsisht prcaktimeve politike duke u mbshtetur n qllimin kryesor, lirimin dhe bashkimin e t gjitha trojeve shqiptare dhe bashkimin me shtetin shqiptar, respektivisht krijimin e shtetit shqiptar brenda kufijve t vet kombtar. Kadri Zeka i kishte sjell Tezat pr krijimin e frontit popullor t Kosovs. Un dhe Bardhoshi i lexuam ato teza me vmendje t posame. Tezat ishin t qarta: krkohej bashkimi i t gjitha organizatave dhe grupeve politike n nj front, i cili do t udhhiqej nga Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs, e cila duhej t ngrihej n Parti Marksiste-Leniniste t Kosovs. N t vrtet, kjo ishte kopje identike e ndrtimit t piramids shtetrore n Shqiprin komuniste. Dhe, tragjedia qndron pikrisht ktu: kt ndrtim piramidal dshironin ta bartnin n organizimin e emigracionit shqiptar n Perndim!? Gjat tri ditve u debatua me or t tra. Un dhe Bardhoshi sillnim argumente se duhej nj Lvizje Kombtare q do ta gzonte prkrahjen e shteteve evropiane dhe t bots perndimore n prgjithsi dhe t shteteve ku vepronin, si ishin Turqia, Gjermania, Zvicra. Kadriu pohonte se si fitorja e proletariatit ndrkombtar sht e paevitueshme dhe se, sipas tij, e vetmja ideologji e drejt sht ideologjia marksisteleniniste. Vetm komunistt jan t denj pr ta udhhequr luftn pr lirimin e Kosovs. Kadriu propozoi q Metushi t jet kryetar i Frontit Popullor t Kosovs, por gjithsesi komunistt duhet ta ken Partin Komuniste t Kosovs." (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, faqe 154-156) Jusufi nuk ka prgatitur asgj me shkrim pr bisedimet e Stambollit t tetorit 1981, as Bardhoshit nuk i ka thn asnj fjal pr ndonjfar Lvizje pr Republik apo Kombtare. Jusufi sht pajtuar me germn dhe me frymn e Tezave rreth Frontit pr Republik, ashtu si ai i ka lexuar ato dhe si ua ka prcjell vet t tjerve. N Stamboll, gjat bisedimeve Kadriu jep sqarimin e vet konkret e lakuriq se si duhet lexuar tezat: - Jo parti pararoj (Jo Parti Komuniste Marksiste-Leniniste) e prbr nga antar t organizatave t tjera, por vetm nga radht e OMLK-s, - vetm antart e OMLK-s jan marksist, komunist t formuar, - n organizatat tjera t till nuk ka, prandaj t tjert - n Front pr Republik, nn udhheqjen e OMLK-s. Bardhoshi u kthye nga Stambolli me sa m kujtohet t premten n mbrmje m 16 tetor 1981. N kt dat bazohem n faktin se Panairi i librit i Frankfurtit, n vitin 1981 sht mbajtur prej 14 (e mrkure) deri m 19 (e hn) tetor 1981. Me Jusufin dhe shum shok t Shtutgartit ishim organizuar t shkonim n Panair. Por, Panairi n ditt e para (e mrkur, e enjte dhe e premte) sht i rezervuar vetm pr konferenca e tubime pr ata q kan ftesa e rezervime pr ligjrata t ndryshme, ndrsa t shtunn dhe dieln sht i hapur pr t gjith. Kshtu, saktsisht n ditn e par t hapjes s Panairit t librit n Frankfurt, pr publikun e gjer, dhe pikrisht, n kerr, n autostrad, gjat rrugs pr n Frankfurt, Bardhi na e shpjegoi mua e Jusufit rrjedhn e bisedimeve n Stamboll, 196

ndeshjen e cakrrimet frontale rreth Frontit, n mes Kadri Zeks dhe Sabri Novosells. Jusufi rrjedhn e ktyre bisedime e kishte dgjuar qysh t premten n mbrmje, por kishte dshir q Bardhi ta prsrit tregimin e tij edhe n pranin time e pr mua. Bardhoshi tregoi se bisedimet n mes Sabri Novosells e Kadri Zeks sa i prket bashkimit ishin t shkurta, dhe u ndrpren shum shpejt pasi Kadri Zeka tha se nuk ka ardh t bisedoj pr bashkim. Thelbin e bisedimeve ai e tregoi me kto fjal: S. Novosella: Mund t fillojm bisedimet pr ka jemi mbledhur, bisedimet pr bashkimin e organizatave n nj t vetme? Kadri Zeka: Ne jemi pr krijimin e nj Fronti n baz t ktyre tezave, i cili do t udhhiqet nga OMLK! S. Novosella: Ne kemi menduar se do t vish pr shtjen e bashkimit t organizatave. sht shtja e ktyre bisedimeve pr shkak t t cilave ne e kemi pezulluar nxjerrjen e Zrit t Kosovs qe disa muaj! K. Zeka: Un nuk kam autorizim me bisedua pr bashkimin m shum se ajo q thash, e q sht n teza! S. Novosella: Ather pse ke ardhur? K. Zeka: Q t shihemi! S. Novosella: Sa pr tu par, mua m shum m ka marr malli pr familjen time q nuk i kam pa qe dy vjet. K. Zeka: Jusufi nuk pajtohet me ty, ai sht krejtsisht n pozitat e Tezave tona. Kto teza q po i sheh n tavolin jan t radhitura e rishkruara nga Jusufi. S. Novosella: Jusufi pajtohet me mua dhe jo me ty. K. Zeka: Ty ka me t dal pun me Jusufin! S. Novosella: Jo mua po ty ka me t dal pun me Jusufin kurr ta merr vesh thelbin e interpretimit t ktyre tezave q nuk ke guxua me ia br atje, por ke ardh tek un. K. Zeka: ka jeni kaq aq shum pas atij njeriu? S. Novosella: sht pun pr ne pr kend kapemi. A jam duke t pyetur un ty se pse je kap aq shum pas ktij apo atij njeriu?! Bardhi tregon se gjat kthimit, Kadriu ishte si nj tjetr njri. Atij dhe shokve t tij m t ngusht iu kishte ra sharra n gozhd tepr keq. LNKVSHJ-a u kishte dal kafshat q nuk kaprdihet aq leht. Pr dallim nga Kadri Zeka, Bardhi nuk e ka ndier vehten pr asnj moment keq nga kjo rrug, edhe "pse Sabri Novosella sillet shum keq jo vetm ndaj Kadri Zeks por edhe shokut t Organizats s vet Bardhoshit." Duhet t ket thirrur me histerizm n drejtim t Kadriut! N vend t prshndetjes mirseardhse Sabri Novosella duhet t ket thirrur me histerizm n drejtim t Kadriut: "Nuk pranoj t bisedoj me nj komunist si ju t OMLKs!" I. Kelmendi: "Kur shkuan n Turqi Kadri Zeka e Bardh Grvalla pr tu takuar me Sabitin, n tetorin e vitit t kaluar, n vend t prshndetjes mirseardhse, Sabiti duhet t ket thirrur me histerizm n drejtim t Kadriut: Nuk pranoj t bisedoj me nj komunist si ju t OMLKs! (Atentatet, f. 387) Sipas skenarit t figurs frontale t Frontit t UDB-s, Sabri Novosella sht dasht t'i drejtohet me histerizm Kadriut, por kshtu nuk ka ndodh. Kurr nuk ma ka marr 197

mendja se debati apo falsifikimi i ngjarjeve t bhet e t bjer deri n kt nivel sa primitiv aq edhe qesharak. Sipas ksaj logjike (jo perverse) rrjedh se gjuh t prbashkt, mirkuptim e biseda t kndshme pune me komunistin Kadri Zeka, ka mund t bj vetm armiku i diktaturs komuniste dhe i sistemit komunist, I. Kelmendi. Kur e paska marr vesh Sabri Novosella se Kadri Zeka sht antar i OMLK-s, e komunist? Sipas ksaj del se ai kt nuk e paska dit derisa u takua me Kadriun n Stamboll, se Jusufi nuk e paska informuar Sabriun se Kadriu po vjen tek ti, si komunist e si antar i OMLK-s. Prap se prap un e kuptoj se pr shtje ideore e ideologjike nuk sht pun e leht t merresh me Sabri Novoselln pr shkak t stabilitetit t palkundur n kt drejtim dhe njohurive t tij t thella. Por sht nj aspekt tjetr shum m konkret q e bn Sabri Novoselln ndr personat m t prsosur dhe ai sht aspekti ekonomik, tregtar. Po t kishte pas asi parimi Sabriu, q t mos flas me komunist, ather ai kurr nuk kishte me e lejua at (Kadriun) t tregohet aq i pakujdesshm me t hollat e fituara nga puna e tij, kurr nuk kishte me e lejua t harxhohej kot deri n Stamboll, ta bnte gjith at troshak kot s koti. Sabriu qysh ather ka qen i kujdesshm t mos e harxhoj asknd, as t'i lodh t tjert q fjalt e tij t'i mbledhin si troht e buks n sofr. Kujdesi pr troht e buks n sofr, pr mos me ba troha kot s koti, i Sabri Novosells sht i patejkalueshm. Thelbi i prishjes s Sabriut me Kadri Zekn n Stamboll qndron n faktin se Kadri Zeka e ka fyer Sabriun duke i thn se ai (Sabriu) nuk sht komunist i mods sikurse q jan ai vet (Kadri Zeka), Mehmet Hajrizi e Brat Berat Luzha. A ka fyerje m e rnd e ulje e reputacionit se sa ta akuzosh nj rrobaqeps t klasit t par se nuk din ka sht moda, se nuk sht n gjendje ta prcjell modn. Saime Isufi: "M 18 tetor t vitit 1981, u nisa prsri pr n Zvicr. Kadriu nuk ndodhej n Zvicr. Ai kishte qen n panairin e librit n Frankfurt dhe pastaj kishte udhtuar me Bardhosh Grvalln n Turqi, pr bisedime rreth bashkimit t organizatave me udhheqsin e LNKVSHJ, Sabri Novoselln. N banesn e tij na priti Hasan Malaj, mua dhe Berat Luzhn. Me Hasanin, q at nat udhtuam diku n Gjermani pr t marr Kadriun. U takuam me Kadriun. Dukej shum i lodhur, i rraskapitur, por edhe i dshpruar nga takimi q kishte pasur me Sabri Novoselln. Ai nuk i kishte prfillur, bile i kishte fyer e poshtruar at dhe Bardhosh Grvalln." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f .98) Kjo informat sht shum domethnse. Kadri Zeka, pas kthimit me Bardhin nga Stambolli, nuk shkon n Zvicr, po drejt e n Gjermani tek Ibrahim Kelmendi. Ismail Kadare: "N mbarim t vitit 1981 n panairin ndrkombtar t librit n Frankfurt t Gjermanis Perndimore, pata rastin t takoj pr her t par e t fundit shkrimtarin, gazetarin dhe personalitetin e shquar t Kosovs, Jusuf Grvalln. Erdhi te stenda e librit shqiptar s bashku me t vllan nj dit shiu, pa rn fare n sy, midis dhjetra vizitorve. Trupmesatar, gjysmbiond ai kishte n tr qenien e tij at lloj thjeshtsie dhe paraqitjeje t zakonshme, pas t cils ndihet menjher thellsia dhe e pazakonshmja. Biseduam gjat at dit midis rrmujs s panairit dhe pastaj m gjat n mbrmje n nj kafe t qytetit. Poet, prozator, publicist militant, Jusuf Grvalla kishte t gjitha cilsit dhe dimensionet q e bjn t shquar nj personalitet t letrave e t kulturs. Pr fat t keq mundsit e tij mbetn t pashprehura plotsisht." (Jusuf Grvalla, Rrotull, Tiran 1983, faqe 3) 198

26. A vlejn kto fjal edhe pr mua?

Mund t thuhet se shkaku i ndaljes s Kadri Zeks n Gjermani sht Panairi i librit n Frankfurt. Por kjo nuk sht krejt e vrteta. Ai (Kadriu) ndalet dhe shkon n Gjermani, q Ibrahim Kelmendin dhe Frontin e tij t Kuq t'ia bashkoj OMLK-s e Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs. Pra at pun q nuk ka mund ta kryej e ta bj me Sabri Novoselln ta kryej me Ibrahim Kelmendin. Saime Isufi: "Kadriu nuk ndodhej n Zvicr. Ai kishte qen n panairin e librit n Frankfurt dhe pastaj kishte udhtuar me Bardhosh Grvalln n Turqi, pr bisedime rreth bashkimit t organizatave me udhheqsin e LNKVSHJ, Sabri Novoselln." Hasan Mala: "Kur sht kthye Kadriu prej mbledhjes (n Stamboll - shn i Xh. D.) q kan pas, un kam qen n panairin e librit n Frankfurt. Ishte edhe Ismail Kadareja, ishte edhe Isufi aty. Pak a shum u njifshim me Isufin, por jo sa duhet. Kisha nj respekt ndaj tij, ishte njeri i afrt. Vjen Kadriu aq i lodhur e aq i mrzitur sa nuk mundet me u marr me mend, dhe m kapi pr krahu e u ulm rreth nj tavoline. - ka u b puna si kaluat atje? - Kurrqysh hiq nuk kemi kalue! - Si? - Nuk kemi mund t bjm asgj, por frikohem se sht prish puna edhe m shum. - Po Bardhi si mendon? - Bardhi nuk mendon keq, Bardhi, por megjithat, kur ishte ndikimi i tij (Sabri Novosells - shn im), para tij nuk e thoshte ndoshta edhe at ka e mendonte, se Sabriu kishte m kompetenc. Por Isufi m la prshtypje t mir, - se i ka fol Isufit aty. Isufi i ka thn se pse nuk sht arrit atje, mund t kryhet nesr. Domethn mund t bhet nesr, nuk do t thot se u krye (mori fund - shn im) kjo pun. Isufi e ka prit me rezerv, domethn pse s'u br mir tani, por n t ardhshmen do t bhet mir." (Marr nga filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn?", 1997)

Dita e par e Panairit t librit n Frankfurt, 14 tetor 1981 199

N Panairin e librit n Frankfurt, t shtunn me 17 tetor, nj dit pas kthimit nga Stambolli, Jusufi ka rastin t takohet vet me Kadri Zekn. sht shum interesant thelbi i biseds s tyre n Frankfurt, pr t par se "kujt i del pun me Jusufin e kujt jo?" Kadriu e din se Jusufi sht informuar shum saktsisht nga Bardhi se si kan shkuar bisedimet n Stamboll dhe pr at shtje ai nuk lodhet me i prsrit gjrat, dhe se pikrisht misioni i Bardhit n kt rrug ka qen mision i dshmitarit, q ky Besnik n aq mnyr besnike i prshkruan. As Jusufi nuk humb koh me Kadriun pr ta pyetur shum se a jan t vrteta fjalt e Bardhit. Jusufi, sa sht i qartsuar dhe i knaqur pr qartsimin e shum gjrave sht edhe aq i revoltuar pr shkakun se si sht e mundur q Kadri Zeka, Hydajet Hyseni, Mehmet Hajrizi dhe Berat Luzha t'ia japin vetes t drejtn pr t vendosur, pr ta etiketuar e klasifikuar Jusufin si individ, dhe si antar i nj Organizate, pra t vendosin ata dhe askush tjetr, as m shum e as m pak se: a sht Jusufi komunist apo nuk sht?! Dhe jo vetm kaq, por sht shum i revoltuar se si kta komunist t paepur gjer n fund i kan krkuar ndihm Jusufit (edhe pse jokomunist) pr t'ua prgatitur 3 numra t Liris dhe pr t'ua drguar n Kosov n ditt m kritike, dhe n t njjtn koh luftojn me do kusht ta mbajn n distanc t sigurt duke e etiketuar si jokomunist. Thelbi i biseds s Jusufit me Kadriun m 17 tetor 1981 n Frankfurt, t ciln Jusufi ma transmeton menjher pas mbarimit t saj sht: Jusufi: Bardhi m tregoi se ti dhe shokt e tu e konsideroni LNKVSHJ-n si organizat jokomuniste? Kadriu: sht e vrtet se LNKVSHJ nuk sht Organizat komuniste. Jusufi: Se n LNKVSHJ ka mjaft individ q nuk jan komunist, qoft pr shkak t bindjeve t formuara me koh, qoft pr shkak se ende nuk kan arritur t krijojn botkuptimet e tyre, kt e pranoj. Kadriu: Nuk sht fjala pr individ, cili sht e cili nuk sht komunist, cili mund t jet e cili mund t mos jet komunist. N LNKVSHJ asnj antar i vetm nuk sht komunist. Jusufi: Kto fjal i thua ti duke m prfshi edhe mua. A vlejn kto fjal edhe pr mua? Kadriu: Edhe pr ty. Jusufi: Ta zm se nuk qenkam komunist n ditn e sotme. A mendon ti dhe shokt e tu se un si individ kam gjasa q t bhem komunist dhe t meritoj t quhem komunist ndonjher n t ardhmen? Kadriu: Pa u lodhur se si do t jet e ardhmja dua t them at q sht kryesorja tani, se ti nuk je komunist! Jusufi: A mendon ti sipas kritereve tuaja, se t gjith antart e OMLK-s me t vrtet jan komunist t formuar. Kadriu: do antar i OMLK-s sht komunist i formuar. Jusufi: Tani i kuptoj plotsisht Tezat e juaja dhe seriozitetin q meritojn ato. Edhe pse njihemi personalisht q nga marsi, njohja n kto 3-4 ditt e fundit sht shum cilsore. Kadriu: Duke e par relacionin ton t deritanishm n dritn e fakteve t reja konkrete q doln nga rruga n Stamboll, a je i hidhruar n mua dhe komunistt tan q t jemi sjell ndaj teje n at mnyr q ta do ta jepte t drejtn edhe ta quash shfrytzim? Jusufi: Un kam qen tepr i vetdijshm se ka kam br dhe pr kt nuk pendohem por jam krenar me punn time, andaj n kt pik nuk ka pse me iu vra ndrgjegjja. N politik e n luft, kush i shrben kujt, kush 200

Kadriu: Jusufi:

Kadriu: Jusufi: Kadriu:

sht pjes e nj plani m t prgjithshm, kush sht pjesza e kush sht e tra, kush e shfrytzon kend, kush del m i paepur deri n fund, se a do jem un nj figur episodike n Frontin tuaj t madh, apo do t jeni ju figura episodike e t mods n Lvizjen time, n planin e idealin tim t prjetshm nuk dihet kurr deri n finale, deri n fund. Duke e par relacionin ton n dritn e fakteve t reja a ke aq durim sa t pranosh t kesh kontakte me mua edhe n vazhdim dhe a ma el dern nse ta msyj? "Rrudhat mbi ballin tim, pr mikun e vendlindjes, pr aq sa kam pasur indikacione 34 vjet t jets sime, kan shprehur qart pamundsin pr t fshehur ndjenjn e fuqishme t brengs pr fatin e atdheut t robruar; ato kan treguar se jan dyer kurdoher t hapura kah shpirti, pr t gjith ata q kan halle t ngjashme." Ne jemi bashkuar me Frontin e Kuq, pra me Ibrahim Kelmendin. Nuk kishte pas aq antar, bile me t thn t drejtn nuk ka pse t mbetet merak pse ti nuk je bashkuar me ta para nesh! Ia pafsh hajrin! Ditn e mir! Ditn e mir!

Jusuf Grvalla: "Pasi kuptova si sht shtruar kjo shtje n takimin tuaj (e kt e kuptova n astin e fundit n bised me shokun Z. [Kadri Zekn n panair, n Frankfurt, m 17 tetor - shn i Xh. D.]), ishte e vetkuptueshme t pajtohesha plotsisht me qndrimin q ke marr ti atje. T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t oroditur, si e kishte shtruar shtjen shoku Z." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 274) T shtunn m mbrmje un kthehem n Shtutgart, ndrsa Jusufi qndron n Frankfurt natn e s shtuns dhe t dieln. Ismail Kadare: "Biseduam gjat at dit midis rrmujs s panairit dhe pastaj m gjat n mbrmje n nj kafe t qytetit. Poet, prozator, publicist militant, Jusuf Grvalla kishte t gjitha cilsit dhe dimensionet q e bjn t shquar nj personalitet t letrave e t kulturs. Pr fat t keq mundsit e tij mbetn t pashprehura plotsisht." (Jusuf Grvalla, Rrotull, Tiran 1983, faqe 3) N momentin e par q m ra t takohem me Jusufin pas kthimit nga Frankfurti, u ngjitm n katin e tret ku ishte studioja e puns. N tavolinn e tij t madhe dhe n fiokat e saj gjendeshin m shum se 100 kopje t Tezave q i kishte radhitur, e t cilat nuk kishte arrit me i shprnda dhe nj tub fletpagesash pr xhirollogarin Hilfe fr Kosova, Katharina Asal Biel-Biene, Konto 25-45475, Biel-Biene Schweiz". Ai i ndau 5-6 ekzemplar t Tezave q t'i ruaj n arkivin e tij dhe kopjet tjera t Tezave s bashku me fletpagesat, n pranin time i hodhi n shportn e mbeturinave. Me kt veprim Jusufi ka dasht t tregoj se Kshtjella e Lvizjes s tij sht Kshtjell e lir dhe e pamvarur n pikpamje ideore, se n shtpin e tij askush pos tij nuk mund ta RUAJ rolin hegjemon, se Kshtjella e tij sht e lir edhe n pikpamje ekonomike pasi nuk ka kurrfar obligimi t'i paguaj hara ndokujt. N t njjtn koh Jusufi kurr nuk sht przier n punt e brendshme t t tjerve e n shtpit e t tjerve. Kjo sht e vrteta e trajtimit t Tezave t OMLK-s, nga ana e Jusufit, para takimit t Stambollit n mes Kadri Zeks e Sabri Novosells, takim i cili u b n pranin e dshmitarit besnik Bardhosh Grvalla. Kjo sht e vrteta e trajtimit t ktyre Tezave, nga ana e Jusufit, pas takimit t Stambollit dhe jo vetm kaq, por edhe pas takimit t Jusufit me Kadri Zekn, n Panairin e librit n Frankfurt m 17 tetor 1981. 201

27. As rastsisht nuk ka rn fjala pr nj "bashkim" t till t oroditur

Mehmet Hajrizi: "Fillimisht duhet thn se organizimi n Shqipri i Lufts Nacionallirimtare, q pr veprimtart e kohs, n saje t literaturs q vinte nga Shqipria, ishte n detaje i njohur, u b modeli m i afrt, pr ta zbatuar n kushtet e lirimit t Kosovs. Atje ka pasur nj Front Nacionallirimtar, q bashkonte forcat antifashiste t bindjeve t ndryshme, por Partia Komuniste n t RUANTE ROLIN HEGJEMON." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 97) Jusuf Grvalla: "Nga e gjith kjo, tash mbeti vetm dshira. A ka vend t ndruhemi se spaska ardhur ende asti i pritur i bashkimit? Ende po dua t shpresoj q qndrimi i shokut Z. (Kadri Zeka - shn im) ndaj ksaj shtjeje t rndsishme nuk sht edhe qndrimi i shokve t tij, aq m pak vija e tyre dhe prfytyrimi i tyre pr bashkimin. Pasi kuptova si sht shtruar kjo shtje n takimin tuaj (e kt e kuptova n astin e fundit n bised me shokun Z. [n panair, n Frankfurt, m 17 tetor - shn i Xh. D.]), ishte e vetkuptueshme t pajtohesha plotsisht me qndrimin q ke marr ti atje. T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t ORODITUR, si e kishte shtruar shtjen shoku Z. (Kadri Zeka - shn im) Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por MEGALOMANIN e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr DOMINIM ME DO KUSHT MBI T TJERT." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 274)

28. Jan si buka prej nj brumi

Faktin se Lvizja e Jusufit sht quajtur Lvizje Nacionallirimtare, Sabri Novosella sht munduar ta shfrytzoj n maksimum pr ta paraqitur kt Lvizje si organizat q nuk ka t bj asgj me idet komuniste. Sabri Novosella: "Porsi shteti am, prapseprap njra nga kto organizata bnte njfar dallimi. Kjo ishte LNKVSHJ, e cila udhhiqej nga Metush Krasniqi, i cili ishte demokrat i vrtet dhe mbi t gjitha ideologjin komuniste e konsideronte si ideologji ruse dhe si t till edhe antishqiptare, ashtu si i konsideronte antishqiptar sllavogrekobizantint n prgjithsi." ( Zri, 28 mars - 4 prill 1992) Kjo sht taktika tepr e tejdukshme pas shembjes s 'komunizmit' dhe falimentimit t tij. Faktin se Lvizja e Jusufit sht quajtur Lvizje Nacionallirimtare e pam se si sht shfrytzuar maksimalisht dhe n mnyr tejet t vendosur apo edhe t paepur gjer n fund, pr ta parkuar at n Frontin Popullor pr Republikn e Kosovs dhe mbajtur n distanc t sigurt nga OMLK-ja, s bashku me elementt e dyshimt, me krijesat e me Frontet e UDB-s, me arsyetimin se Lvizja e Jusufit nuk sht komuniste, se komunistt jan t ndrtuar prej nj brumi t veant, se Jusuf Grvalla nuk sht prej brumit me t cilin sht gatuar Mehmet Hajrizi, Hydajet Hyseni, Kadri Zeka e brat Berat Luzha. Pas falimentimit t komunizmit t Mehmet Hajrizit dhe t shokve t tij, rishkrimi e falsifikimi i historis nga kta t fundit bhet me po aq taktika qesharake e t 202

tejdukshme, krejtsisht identike me ato t Sabri Novosells, sa me t vrtet t hyn dyshimi se jo vetm q jan t nj brumi por mos jan edhe bineq t nj nane, t lar e t shprlar n t njjtn korit. Ja se si tingllojn ato n ditt e sotme: Mehmet Hajrizi: "Kjo Lvizje (Lvizje me 'L' t madhe si n Lvizjen e Jusufit, ndrsa OMLK-ja si rezultat i Lufts s Yjeve as q prmendet - shn yn), ndonse n dukje e fragmentuar n koh dhe hapsir, ka njsin e saj e lidhjet organike (nga i njjti brum-shn yn), prandaj duhet trajtuar e pandar, pavarsisht fazave t zhvillimit dhe formave t veprimit npr kto faza. Aq m pak, ato mund t'i kundrvihen njra tjetrs, si provohet ndonjher pr interesa meskine." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, f. 31) Sabri Novosella: Dalja e shokut Xh. (Xhafer Shatri-shn im) e shkuarja tek shokt q para shum vitesh i ka organizuar vet sht br shum mir, bile m mir se sa t kishte ardh tek ju, pasi n at organizat motr Xh. gzon besim shum t madh, kurse nga ana tjetr me nj shok q e kemi ktu ka afrsi shum t madhe qysh nga koha e vuajtjes s dnimeve n kazamatet jugosllave para 13 viteve. Prve ksaj ekziston edhe nj histori tjetr q i lidh kta dy shok pr lirin e popullit ton. Pasi edhe deri m tani sht punuar n bashkimin e organizatave tona, nga ana tjetr nuk ekzistojn kurrfar divergjencash parimore, mund t themi se shtja e bashkimit mund t merret si pun e kryer. (Letr 'Komitetit Vllezrit Grvalla' n Shtutgart, mars 1982) Ta dgjojm se sa sht n gjendje ta pranoj Mehmet Hajriz-Strofcin n Strofullin e Lvizjes s Jusufit askush tjetr pos Shefqet Jashari-Strofci: "Ta zm rastin kur sht futur n kryesin e ngusht Jusuf Grvalla. Un nuk kam ditur si quhet, far profesioni ka, ku punon dhe jeton dhe ku ka lindur. Sabriu ka thn se e njoh nj koh t gjat, sht atdhetar i mirfillt, d.m.th. i painfektuar nga ideologjia e djallit t mallkuar bolshevik. (Drita, Trelleborg, Suedi, nr. 15, 1997, f. 15) Un mendoj se t paktn Shefqet Jashar-Strofcin duhet ta lm t qet duke shpresuar q t paktn n at dynja nuk do t prsrit akuzat kundr djajve t mallkuar bolshevik, apo ndoshta n rastin m fatlum qysh gjat ksaj dynjaje t rrejshme do t'ua jep hallallin. Sikur t ishte gjall Jusufi me siguri kundr Shefqet Jashar-Strofcit dhe lufts s tij pr ta ruajtur t pastr Strofullin e Lvizjes s tij, do t'i prdorte vargjet: "O bilbil ta bra ben, n ta gjetsha dot folen..." Se sa organike e t pandara kan qen lidhjet e Lvizjes s Jusufit me OMLK-n e komunistve pr meritn e komunistve na duket shum qart. Pr kt do t kemi edhe disa letra t shkruara nga Jusufi q do t'i ndeshim n raste tjera. Sa lodhemi t'i shqyrtojm "Lidhjet e pandara organike t Lvizjes s Jusufit me OMLK-n" a nuk do t ishte shum m mir t'i shohim pak se sa t pandara e sa organike jan lidhjet e komunistve t paepur t vitit 2008 me t kaluarn e tyre t vitit 1981. Se ka kan menduar n vitin 1981 Mehmet Hajrizi, Hydajet Hyseni, Berat brati e Kadri Zeka e kemi pa n Tezat rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs. Ja si manifestohen lidhjet organike me kto Teza, mendimet e autorve t tyre n vitin 2008.

203

29. Iu kemi kundrvu ideologjis komuniste

"Apostol Duka: That se e ndrruat emrin e Grupit tuaj Revolucionar. M lejoni t'ju pyes: E ndrruat sepse bindjet tuaja ideologjike ishin marksiste-leniniste, e ndrruat sepse duhej ndrruar, apo e bt kt gj pr t qen t ngjashm me veprimtarin politike e ideologjike t shtetit-am? Mehmet Hajrizi: E kuptoj kt pyetje me ngut. Sot, pas kaq vitesh, duhen sqaruar kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual duken demode dhe t largta, edhe pse nuk e cnojn aspak karakterin nacionallirimtar dhe rndsin historike t saj... Lvizja Kombtare e Kosovs, ideologjin marksiste q ishte n mod ather, e ka prdorur si kultur dhe mjet pr lirim." (Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f.163-164) Mehmet Hajrizi: "Ndikimi nuk mund t mohohet, por ne fokusoheshim tek shkelja nga udhheqja jugosllave e parimit t vetvendosjes s popujve, e cila ishte pjes prbrse e doktrins leniniste dhe premtim demagogjik i Titos e partis s tij komuniste." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f.165) "S katrti regjimi socialist pushtues po luftohej me socializm edhe pr nj arsye q e diktonin rrethanat historike." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f.166) Mehmet Hajrizi: "Sot, tridhjet e pes vjet pas, duhet sqaruar shkurtimisht kto emrtime t Organizats, q pr brezin aktual nuk jan t afrta as t pranueshme." (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, f. 96) Mehmet Hajrizi: "Sabile Kemezi-Basha ka shkruar; "Organizata e cila pati m s teprmi jehon n qarqet e prgjithshme t popullats shqiptare dhe e cila kontribuoi q rrjedhat e shoqris ish-socialiste n Kosov t merrnin kah krejt tjetr, ishte pasardhsja e 'Grupit Revolucionar" q m von u shndrrua n Organizatn ilegale shqiptare "Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs."" (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, f. 316) Brat Berat Luzha: "Faktikisht, ne jemi vetquajtur marksist-leninist, por realisht kemi qen atdhetar t mirfillt, idealist. Nuk kemi qen t indoktrinuar nga ideologjia. Kemi qen veprimtar t shtjes kombtare... Pak ose fare pak jemi marr me shtje ideologjike. 'Rilindjen' e kam drejtuar pa asnj problem t till ideologjik." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 220) Brat Berat Luzha: "Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste. Edhe n kt mnyr e kemi goditur armikun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 220) Brat Berat Luzha: - Lidhjet me Shqiprin kujtoj ishin mjaft t brishta, kryesisht prmes ambasadave t saj. Un nuk kam qen protagonist i ktyre lidhjeve, prandaj nuk mund ta di sakt kt gj. Kadri Zeka ka vepruar n Zvicr dhe ai ka pasur disa kontakte me ambasadn shqiptare n Vjen. Ndonj takim mund t ken br edhe kuadro t tjer t organizats, por asnjher pr shtje ideologjike." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 223) "A. Duka: -A ishte organizata e Jusufit marksiste-leniniste?

204

Brat Berat Luzha: - Ashtu nuk e quante veten, por kishte platform t ngjashme me organizatn ton dhe me organizatat e grupet tjera ilegale." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 224-225)

30. Patentimi i formuls sekrete t liris dhe prralla e Crvenkaps

M lart e kemi pa luftn e Mehmet Hajrizit, Kadri Zeks dhe shokve t tyre pr ta mbajtur OMLK-n t pastr dhe n distanc t sigurt nga Jusufi dhe Lvizja e tij, n vitin 1981 e 1982. Sabri Novosella dhe Jusufi nuk e pranojn tuteln e Mehmet Hajrizit dhe Kadri Zeks t cilt e parashtrojn situatn n mnyr raciste duke thn se vetm ata kan monopol n idet komuniste, thuase ata e kan zbuluar at ide. Ja se ka shkruan Jusufi pr shtegtimin e ideve komuniste dhe qndrimin e Shqipris zyrtare n at koh:

Mjerisht, Crvenkapa dhe Gjyshja i kan disa mosmarrveshje jo vetm konceptuale por edhe triviale Jusuf Grvalla: "Mbi idet dhe lvizjet prparimtare asnj popull nuk mund t vr dor prgjithmon, ashtu si e v njeriu ksuln (Crvenkapn - shn i Xh. D.) n kokn e vet t patjetrsueshme. Ku zn fill, nga shtegtojn dhe ku ngrehin erdhe lejlekt e 205

ans s ndriuar t vetdijes s Planetit, sht pun q nuk mund t hetohet jasht ligjshmris dialektike, dhe kjo ligjshmri pr t paditurin shfaqet prplot pusi. Ideja e madhe komuniste mori krah n Gjermani, me Marksin n ball. U avancua dhe materializua n Revolucionin e madh rus, t cilit i priu LeniniPor pasi braktisi stepet e paskajshme, e pezmatuar n tradhtin e akullt hrushoviane, ideja e madhe komuniste u strehua dhe nguliti n Shqiprin e vogl. Ktu gjeti prehje dhe tru all t prshtatshm pr lulzim t plot. S kndejmi fshikullon sot pa mshir imperializmin dhe social-imperializmin, eurokomunizmin fodull. Ktu u b fener pr proletarin, t nnshtruarin, t kolonizuarin. Kudo n bot. Sepse si thot poeti, Shqipria sht nj magje lirish, q formuln e liris nuk e mban sekret. (Lajmtari i liris, tetor-nntor 1980, faqe 4.) Tek disa popuj thuhet se gzimi i ndar me dikend dyfishohet ndrsa dhimbja e ndar me dikend prgjysmohet. Me sa duket kjo vlen m shum n teori se sa n praktik a aq m pak n politik. Shum m reale duken thniet: Nse del nj pun mir, at e bra un dhe rezultati m takon vetm mua. Nse del keq ather at e bt ju dhe pasojat duhet t bien vetm mbi ju. N rastin m t mir e m ekstrem sa i prket pjess s dyt, thuhet edhe forma: nse del keq pasojat na takojn t gjithve n mnyr solidare. N zanatin e ndyr t politiks kto djallzi e kopili sht vshtir me i pa tr kohn. N fushn e ekonomis kto shtje jan aq t ndara e t pastra sa nuk ka ku shkon m tej dhe duken si drita e diellit dhe jan shtje q rregullohen me ligje t tra. Themelimi, starti i nj ndrmarrje ekonomike nuk sht gjithmon vetm premtues e i lidhur me prurjen e fitimeve por n vete prmban edhe rrezikun q kapitali i investuar t humbas. N kt pik q n fillim partnert, palt merren vesh pr ndarjen e rrezikimeve pr t cilat jan t vetdijshm q n fillim. Prve rrezikut t humbjes si pasoj e natyrs s ekonomis, ekzistojn fatkeqsit t shkaktuara qoft nga faktori njeri qoft nga natyra. Edhe pr kso lloj rreziqesh me koh paguhen e lidhen kontrata q kan t bjn me fushn e sigurimeve. Kto gjra n fushn e ekonomis jan t qarta dhe shum t definuara, t cilat n mnyr t prafrt ndoshta mund t thuhet se i prmbledh fjalia e prgjithshme, nse del keq, e keqja le t shprndahet n sa m shum veta, dhe mundsisht askush t mos merr prgjegjsi personale. Rasti i kundrt sht ai kur nj ide komplete e mir, nj formul kimike, apo nj kombinim formulash kimike q e prbjn nj ila t mir, patentohet nga firma, n mnyr q vetm ajo t ket t drejt ta shes at ila pr 10 vjet, apo pr nj koh t caktuar n mnyr q t'i mbuloj shpenzimet e investimeve dhe shpenzimet tjera, plus t nxjerr njfar fitimi. N ekonomin e vendeve m t zhvilluara kshtu veprohet dhe askush nuk uditet pse sht kshtu. Nse nj profesor i nj universiteti serioz merret me vjedhje e plagjiatur ai prjashtohet nga puna dhe i duhet t zgjedh ndonj profesion ku hajnia sjell fitime m t mdha. N vitin 1981 e 1982, Mehmet Hajrizi, Kadri Zeka dhe shokt e tyre nuk e kan njohur asnj veprimtari t t tjerve si aktivitet e lere m pr t barabart, dhe hisen e komunizmit t tyre nuk kan dasht me e nda me asknd. Kur ky komunizm i tyre, Q E RUAN ROLIN HEGJEMON, ka falimentuar, kta dezertojn nga postet e tyre (megjithse jan t paepur gjer n fund) dhe mundohen me na e mbush mendjen se t gjitha organizatat e asaj kohe kan qen t ngjashme, identike me lidhje organike e t pandara, dhe se interesat meskine nuk mund t'i hedhin kundr njra tjetrs. Ja se si u bien mistri ish-ministri i propagands Xhafer Shatri, dshtimit t bisedimeve t Stambollit n mes OMLK-s dhe LNKVSHJ-s. Xhafer Shatri: "Nj takim i mbajtur n Stamboll, n tetor t vitit 1981, e n t cilin kishin marr pjes n nj an, Kadri Zeka si prfaqsues i OMLK-s, dhe n ann tjetr Sabri Novosella e Bardhosh Grvalla, si prfaqsues t LNKVSHJ-s kishte dshtuar 206

jo vetm pr shkak t dallimeve konceptuale." (20 vjet nga vrasja e Vllezrve Grvalla dhe e Kadri Zeks, www.pashtriku.org) Mehmet Hajrizi si ideolog i vrtet q i kupton gjrat n tr kompleksitetin e tyre na e heq tr mjegulln para syve dhe e zbrthen edhe m tej mendimin e shokut t vet. Mehmet Hajrizi: "N tetor t vitit 1981 Nj takim i mbajtur n Stamboll, midis Kadri Zeks si prfaqsues i OMLK-s e i Tezave t Frontit, dhe t Sabri Novosells e Bardhosh Grvalls, si prfaqsues t LNKVSHJ-s kishte dshtuar bashkimi i organizatave pr shkak t dallimeve konceptuale, por edhe pr arsye tjera triviale." (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, f. 292) Saime Isufi: "M 18 tetor t vitit 1981, u nisa prsri pr n Zvicr. Kadriu nuk ndodhej n Zvicr. Ai kishte qen n panairin e librit n Frankfurt dhe pastaj kishte udhtuar me Bardhosh Grvalln n Turqi, pr bisedime rreth bashkimit t organizatave me udhheqsin e LNKVSHJ, Sabri Novoselln. N banesn e tij na priti Hasan Malaj, mua dhe Berat Luzhn. Me Hasanin, q at nat udhtuam diku n Gjermani pr t marr Kadriun. U takuam me Kadriun. Dukej shum i lodhur, i rraskapitur, por edhe i dshpruar nga takimi q kishte pasur me Sabri Novoselln. Ai nuk i kishte prfillur, bile i kishte fyer e poshtruar at dhe Bardhosh Grvalln." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f.98) Sabri Novosella: "Sa i prket asaj se un paskam folur keq pr Zeqn, kjo ka qen kshtu: M pyeti Uka (Xhafer Shatri-shn. i Xh. D.) se pse jan prish Jusufi me Zeqn kohve t fundit? Ju prgjigja ashtu si ka qen. Pas bisedimeve n Stamboll, Zeqa (Kadri Zeka-shn i Xh. D.) ia kishte drguar nj vendim t rrejshm se gjoja ishte formuar Fronti pr Republikn e Kosovs, gj q Sokoli (Jusuf Grvalla-shn i Xh. D.) ishte hidhruar s teprmi dhe i kishte thanun n nj letr: do gj q e ka fillimin n gnjeshtr sht e gjykuar n dshtim q n fillim. N lidhje me bisedimet e Stambollit ia pata drguar nj letr t Sokolit Uks e cila ia kishte luajtur mendjen dhe tash po mundohet me qpif dika kundr meje n at drejtim, por at letr po ua drgoj edhe juve." (Letr Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 16 janar 1984) N kt rast nuk e shoh t rrugs as nuk e kam pr detyr t'u tregoj t tjerve se ku ka qen Kadri Zeka n kt koh, por pr shkak se prmendet Bardhoshi e kam detyr ta prsris edhe njher, kur sht hapur Panairi i librit t mrkurn m 14 tetor 1981, Bardhoshi e Kadriu kan qen n Turqi, dhe prej atje jan kthyer t premten m 16 tetor. T shtunn m 17 tetor 1981, n lokalet e panairit Kadriu i ka tregua Jusufit se ai apo OMLK-ja sht bashkuar me Frontin e Kuq e me Ibrahim Kelmendin. S. Isufi paska ardh n Zvicr me Berat Luzhn t dieln m 18 tetor. Nse Kadriu nuk sht kthyer shpejt n Zvicr, shkaku pr kt jan punt q i kan dal nga bashkimi me Ibrahim Kelmendin dhe jo koh e kaluar me Jusufin apo me Bardhoshin n ndonj rrug n Turqi. Bardhi (edhe pse i 'fyer e i poshtruar') kishte sjell nga Turqia selamin e Sabriut q t fillohet me nxjerrjen e "Zrit t Kosovs", si organ i LNKVSHJ-s, me arsyetimin se boll kemi ba sabr. Puna n nxjerrjen e Zrit t Kosovs qe e shpejt pasi artikujt pr numrin e par ishin pothuajse t gjith t gatshm qysh nga mesi i gushtit. Numri i par doli n fillim t nntorit 1981. Mehmet Hajrizi: "Fillimisht duhet thn se organizimi n Shqipri i Lufts Nacionallirimtare, q pr veprimtart e kohs, n saje t literaturs q vinte nga Shqipria, ishte n detaje i njohur, u b modeli m i afrt, pr ta zbatuar n kushtet e lirimit t Kosovs. Atje ka pasur nj Front Nacionallirimtar, q bashkonte forcat antifashiste t bindjeve t ndryshme, por Partia Komuniste n t RUANTE ROLIN HEGJEMON." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 97) 207

Jusuf Grvalla: "Pasi kuptova si sht shtruar kjo shtje n takimin tuaj (e kt e kuptova n astin e fundit n bised me shokun Z. [n panair, n Frankfurt, m 17 tetor - shn i Xh. D.]), ishte e vetkuptueshme t pajtohesha plotsisht me qndrimin q ke marr ti atje. T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t oroditur, si e kishte shtruar shtjen shoku Z (Kadri Zeka - shn im). Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por MEGALOMANIN e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr DOMINIM ME DO KUSHT MBI T TJERT." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 274)

KJO NUK DO T NDODH KURR

Lvizja e Jusuf Grvalls n periudhn 1 nntor 1981 - 12 janar 1982 1. Krkesa e Jusufit rreth Kongresit VIII t PPSH 2. Tani disa fjal rreth takimit t Stambollit 3. Asnjher nuk ka rn fjala pr nj "bashkim" t till t oroditur 4. QENKA BR LOJ E PAHIJSHME ME PERSONIN TIM 5. NUK DO T PENDOHEM PR ANGAZHIMIN TIM T KOT 6. PO KUSH DYSHONTE N MOSSINQERITETIN E TYRE 7. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi dhe Besniku 8. Un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime 9. N numrin e par t Zrit t Kosovs Jusufi e fajson Kadriun 10 Koncert n Sindelfingen pr Nntorin e Jugosllavis 11. Festa e 28 Nntorit 1981 n Hpfigheim 12. Fjala e Jusuf Grvalls n Stuttgart, n ditn e Flamurit, 28 Nntor 1981 13. THEMELI SHT VN ME T PAVRTETA 14. Mos u habitni nse ne do t dalim publikisht me sheshimin e t pavrtetave 15. Jusufi e Kadriu fillojn t antarsojn n organizatat e veta 16. Kadriu i propozon antarsim Ibrahim Kelmendit por ai nuk pranoi 17. Jusufi nuk i bri Ibrahim Kelmendit asnj propozim 18. Bojkotimi i Zrit t Jusufit nga Kadri Zeka 19. Dasma e Kadri Zeks dhe Saime Isufit 20 Dy ftesa t Kadri Zeks 21. Ibrahim Kelmendi n mes Jusufit e Kadri Zeks 22. Dilemat e Jusufit 23. Thirr cilt t duash dhe pyeti vet! 24. Thirrje - T gjith n Front! T gjith pr Frontin! 25. Rrobaqepsi anadollak po e manipulonte Jusufin 26. T kam pasur krah t djatht do her dhe vazhdoj t t kem 27. Iu drejtua Jusufit me dashamirsi e dhembshuri 28. Lvizja jon e bashkimi yn morn prmasa t mdha 29. T dshiroj forc q t mos thyhesh shpirtrisht e moralisht 208

30. M ndihmoi t kndellem 31. T krkoj falje pr shkrimin n gazet 32. S shpejti t gjith do t prfshiheshin n Front

1. Krkesa e Jusufit rreth Kongresit VIII t PPSH

sht edhe nj ngjarje me rndsi q sht zhvilluar n panairin e Librit n Frankfurt. M 1 nntor 1981 do t'i fillonte punimet Kongresi VIII i PPSH. Jusufi ishte shum i interesuar t siguroj xhirime filmike sa m t plota nga zhvillimet e punimeve t Kongresit, me qllim q t fitohej njohuri organizative pr punn ton q bnim n Gjermani. Pr kt arsye ai (Jusufi) kishte bler nj televizor t cilsis s lart dhe dy videoaparate (VHS) t cilat ia dorzon Engjll Kolanecit. N fillim t dhjetorit 1981, nga Shqipria vjen prgjigje lidhur me krkesn e Jusufit pr videoxhirimet e punimeve t Kongresit VIII. Engjll Kolaneci ia sjell Jusufit pes videokaseta VHS, me kto filmime:- Epoka para Gjyqit, Dram (Sylejman Pitarka e Kadri Roshi) - Grsheti i Luftrave, Dram pr Shote dhe Azem Galicn (Liri Lushi) -Msonjtorja, Film (Roza Anagnosti etj.) - Udha e shkronjave, Film - Plumba Perandorit, Film Si shihet, prgjigjja q vjen n krkesn e Jusufit sht shum interesante. Asnj minut i vetm rreth Kongresit VIII. Porosia sht e qart si drita e diellit. Me fjal tjera Jusufit i thuhet: Ti me Lvizjen tnde Nacionallirimtare je n rrug dhe n ide t drejta. Koncentrohu n shtjen kombtare, dhe merr msim nga Msonjtorja e Kors, Abdyl Frashri, Azem e Shote Galica dhe Vasil Lai e mos u lodh pr luftn ideologjike t Partis s Puns, pasi pr at pun jemi ne vet. Faza e metodat e lufts son jan t ndryshme me tuajat.

2. Tani disa fjal rreth takimit t Stambollit

Selatin Novosella: "Duke qen ndr udhheqsit e nivelit m t lart t LNKVSHJ-s, duke mbajtur lidhjet me Metush Krasniqin n Kosov e Sabri Novoselln n Turqi, nga njra an: duke qen mik i afrm me Hydajet Hysenin n Kosov dhe Kadri Zekn n diaspor, si udhheqsit m t lart t OMLK-s, nga ana e dyt ... Jusuf Grvalla, kshtu do t shndrrohet n faktor koheziv dhe t pazvendsueshm." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 147-148) Jusuf Grvalla: "Tani disa fjal rreth takimit t Stambollit. Ka disa muaj q un po fluturoja nga gzimi, n pritje t bashkimit t forcave tona revolucionare, q isha br gati ta quaja bashkim historik. M hert t kisha drguar nj letr dhe t kisha thn se kt bashkim un vet nuk e shoh shtje aq t thjesht. Ka probleme parimore pr t cilat duhen marrveshje serioze, si sht ai se a duhet t kemi fare parti k.m.- l., (komuniste marksiste-leniniste - shn i Xh. D.) apo ajo parti sht e domosdoshme pr ti dal n ball popullit ton n drejtim t lufts dhe t fitores. Ky ishte pr mendimin tim problemi ky. Meq me Organizatn e shokve t Liris kishim t prbashkt ideologjin e qllimin dhe ndonj ndryshim t vogl n pikpamje t taktiks revolucionare dhe t organizimit, kujtoja se pas disa bisedimesh mund t rregullohej shumka. Pr veten time, n shrbim t ksaj shtjeje, nuk kurseva gjum as pun, shndet as djers, e besa as shpenzime materiale. Aq m pak e kam kursyer sinqeritetin e shokut me shokun, e revolucionarit me revolucionarin. 209

Si t kursehem n nj koh q populli yn, i cili sot po martirizohet si rrallher n historin e tij shumshekullore, pret nga djalria e tij patriotike e revolucionare q ajo t aj rrug drejt lufts dhe fitores, e lidhur fort me besa bes dhe me grushtin t bashkuar." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 273-274)

3. ASNJHER NUK KA RN FJALA PR NJ "BASHKIM" T TILL T ORODITUR

Hydajet Hyseni: "Ather e quanim edhe nj organizim pararoj dhe nj lloj armature e bashkimi gjithpopullor. Synohej kshtu nj ndrlidhje e brendshme strukturale dhe funksionale dhe jo far hierarkie organizimesh, si ishte kuptuar e interpretuar aty-ktu dhe kjo o kishte krijuar vshtirsi Jusufit me shok. Jusufi dhe Bardhoshi e kishin prqafuar kt skem organizimi dhe sipas asaj q na kishte thn Kadriu, ishte pikrisht Jusufi q kishte insistuar q Kadriu t shkonte dhe t punonte, s paku nj koh, me brthamn prej pes antarsh q kishte krijuar Jusufi sipas ktij koncepti t organizmit." (Selatin Novosella, Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 292) Jusuf Grvalla: "Nga e gjith kjo, tash mbeti vetm dshira. A ka vend t ndruhemi se spaska ardhur ende asti i pritur i bashkimit? Ende po dua t shpresoj q qndrimi i shokut Z. (Kadri Zeka - shn im) ndaj ksaj shtjeje t rndsishme nuk sht edhe qndrimi i shokve t tij, aq m pak vija e tyre dhe prfytyrimi i tyre pr bashkimin. Pasi kuptova si sht shtruar kjo shtje n takimin tuaj (e kt e kuptova n astin e fundit n bised me shokun Z.), ishte e vetkuptueshme t pajtohesha plotsisht me qndrimin q ke marr ti atje. T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t oroditur, si e kishte shtruar shtjen shoku Z. (Kadri Zeka-shn im)" (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274)

4. QENKA BR LOJ E PAHIJSHME ME PERSONIN TIM

Jusuf Grvalla: "Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por megalomanin e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr dominim me do kusht mbi t tjert. Kam dshir t madhe t m dalin gabim prshtypjet e kqija q formova pr ta pas atij takimi dhe pasi msova pr qndrimin e tyre. N kt mes, m duhet t pranoj se, nga ana e atyre shokve, qenka br nj loj e pahijshme me personin tim. Nuk di me se e kam merituar nj gj t till. Por tani, pas hidhrimit t par, nuk ndiej kurrfar nevoje t krkoj ndonj shpjegim e satisfaksion prej tyre. Sedra ska vend n kt mes." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274)

5. NUK DO T PENDOHEM PR ANGAZHIMIN TIM T KOT

Jusuf Grvalla: "Nuk do t pendohem pr angazhimin tim (t kot) n kt drejtim, as pr sinqeritetin q ua kam falur atyre pa rezerv. Mjafton ndrgjegjja e pastr dhe qllimet e mira, q m kan udhhequr gjith kohn. Vese, nj msim duhet nxjerr: sinqeriteti - pr shokt e sinqert." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274) 210

6. PO KUSH DYSHONTE N MOSSINQERITETIN E TYRE!

Berat Luzha: "Megjithat ishte mendimi i Kadri Zeks se ky bashkim do t arrihej n t ardhmen, duke pasur parasysh se Jusuf Grvalla ishte pajtuar me prmbajtjen e Tezave pr Republikn e Kosovs, dhe bisedat n mes t Jusuf Grvalls dhe Sabri Novosells, do t rezultonin me bashkimin q ishte imperativ i kohs." (Selatin Novosella, Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 190) Jusuf Grvalla: "(Po kush dyshonte n mossinqeritetin e tyre, kur nuk dhan asnj shenj! Kjo m brengos edhe m shum pr rrugn e tyre.) Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274-275)

7. KT MENDIM E KAN PLOTSISHT EDHE SHPENDI DHE BESNIKU

Jusuf Grvalla: "Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi (Xhafer Durmishi - shn im) e Besniku (Bardhosh Grvalla - shn im)." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 275)

8. Un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime

Ibrahim Kelmendi si shkrues t historis s Lvizjes s Jusufit. Pas shkrimit t shklqyeshm t historis s Frontit t Kuq apo Frontit t Kuq Popullor, I. Kelmendi ka mirsin dhe jep kontribut t shquar n shkrimin e historis s Lvizjes s Jusufit. N mesin e tetorit 1981, n Stamboll, bisedimet, prpjekjet e Kadri Zeks, pr ta bashkuar, fut n nj thes, e shkri Lvizjen e Jusufit n Frontin pr Republikn e Kosovs s bashku me Frontin e Kuq (pjesrisht t bashkformuar dhe 100% t emrtuar nga UDB-a, e me aktivitet t ngrir), pra pr ta fut nn tuteln udhheqse t OMLK-ja, psojn disfat brenda 5 minutave. I. Kelmendi: Jusufi urdhrohet menjher nga Sabiti t filloj botimin e organit t Lvizjes. Edhe emrin e organit Zri i Kosovs e zgjodhi Jusufi. Ai kishte dgjuar se n fillim t viteve t 80ta, Grupi Revolucionar n Kosov kishte botuar organin e tij me po kt emr, prandaj e paraplqeu kt emrtim. (Atentatet, f.306) A ka dor Jusufi n zgjedhjen e emrit Zri i Kosovs, si emr gazete i Lvizjes s vet? Abdullah Prapashtica e ka quajtur t rrugs q edhe ai t merret me historin e Lvizjes s Jusufit. Ktu duhet treguar mirkuptim pr faktin se ata njerz q nuk kan 211

histori t veten, duhet t merren me t tjerve. Ktu nuk ka asnj risi dhe asgj t keqe. Jo do kush mund t bj histori. Jo do kush mund t shkruaj histori. Turpi e katastrofa e tyre qndron n luftn e mjer pr ta shtrembruar at q nuk mund t shtrembrohet. A ekziston ndonj dokument i shkruar me dorn e Jusufit ku kjo shtje sqarohet n trsi. Ja se far sqarimesh jep Jusufi n kt pik. Jusuf Grvalla: "Gjja m e rndsishme lidhur me Lajmtarin sht se, duke qen krejt i vetmuar nuk e mora dot guximin ta emroja at si organ t LNKVSH. Kjo sht e vetmja arsye pse n t nuk flitet e brohoritet n emr t Lvizjes son. Un q n fillim e kam ditur se organ i Lvizjes sht Zri i Kosovs, se kjo shihet nga vet statuti. Dhe me knaqsin m t madhe, n vend q t dilte Lajmtari i liris kam menduar t bja q t dilte Zri i Kosovs. Nuk e bra pr dy arsye. S pari nuk isha i autorizuar nga Lvizja, s dyti ktu kishte vepruar qysh m heret nj i ashtuquajtur Grup Komunist Zri i Kosovs Tash pr tash po theksoj se udhheqsi i ktij grupi Rizah Salihu, nga Mushtishti, nj provokator ose njeri shum naiv dhe i rrezikshm, provoi t organizonte me shok likuidimin tim dhe t vllaut tim, duke na quajtur t drguar special t UDB-s pikrisht pr arsyen se pata thn q Zri i Kosovs sht organ i LNKVSH, kurse ai e kishte marr pr emr t grupit t vet. Po pr kt arsye, para se ti hyjm botimit t ktij organi, duhet t marr nga Ti dhe Lvizja edhe fjaln e fundit, sepse ka mundsi q titulli Zri i Kosovs si organ i LN, t przihet n mendjen e naivve me Grupin Komunist Zri i Kosovs. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 263-264) T njjtn shtje Jusufi e shtjellon edhe n letrn vijuese drguar Sabri Novosells m 16 qershor 1981. Jusuf Grvalla: "Tani prej teje pres prgjigje t prer pr sa vijon: ... 2) Pas pshtjellimeve rreth titullit t organit Zri i Kosovs, a t duket e udhs q organit ton t ardhshm ti vm nj titull tjetr? Un mendoj se titulli duhet ndrruar."(Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 271) Jusuf Grvalla: "T DASHUR LEXUES, Kemi nderin, detyrn dhe prgjegjsin e madhe t dalim para jush me revistn periodike "Zri i Kosovs"* pikrisht n nj ast historik, kur n ndrgjegjen e popullit dhe t rinis son heroike po trokasin fuqishm pulset e liris q po agon.... *Deri m tash "Zri i Kosovs" ka dal n trajt buletini dhe ka botuar materiale t prdorimit t brendshm pr antart e LNKVSHJ" (Zri i Kosovs, nntor 1981, f. 3) Se Ibrahim Kelmendi nuk ka qen i involvuar n asnj mnyr n shtjen e bisedimeve e prpjekjeve pr bashkim, sidomos prej ans s Jusufit, e dshmon letra rekomand e Jusufit drguar I. Kelmendit t premten, m 15 janar 1982. Shefqet Cakiqi-Llapashtica: "E di se edhe Ibrahim Kelmendi ka pas paknaqsi pr prfshirjen ose mos prfshirjen e tij n bisedime pr bashkimin n Frontin pr Republikn e Kosovs ... pas publikimit t Tezave t OMLK-s n vjesht t vitit 1981. (Fjal t drejtuara Ibrahim Kelmendit, Afishuar me: 23.03.2007 21:22, www.kosova.de) Ibrahim Kelmendi: "Sigurisht se nuk e din m mir se un, q do t thot se un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime. N ndonjrin nga ato takime kam shkuar me bashkveprimtar, t cilt mund t dshmojn." (Fjal t drejtuara Shefqet Cakiqit-Llapashtics, Afishuar me: 23.03.2007 22:57, www.kosova.de) Gjat vitit heroik 1981 nuk ekziston asnj letr q Jusufi ia drgon I. Kelmendit. Pr aq sa e komenton Jusufi punn e I. K. ai e bn pikrisht ashtu si duhet, vetm e vetm n letrat q ia drgon shokut t vet t Lvizjes, Sabri Novosells. Rrezja e veprimit t ksaj letre t 15 janarit 1982 mund t thuhet se pr kohn e kaluar shtrihet deri n datn 212

20 gusht 1981, ndrsa pr kohn pas ksaj date kjo rreze e veprimit sht e prjetshme. Ja se ka i shkruan Jusufi, I. Kelmendit: Jusuf Grvalla: "Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy (d.m.th. vetm dy: LNKVSHJ e OMLK pa Frontin e Kuq-shn i Xh. D.) organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411) Fjalt tani q e di se ku bn ti pjes dhe Shokt e tu t rinj na i ka ln Jusufi si dshmi prej ans s tij se Kadri Zeka dhe I. Kelmendi jan bashkuar. Struktura dhe detalet e ktij bashkimi nuk e prbjn objektin e interesit tim. Ajo ka sht n thelb pika m interesante sht ajo q na e vrteton Jusufi dhe jo vetm Jusufi. M von do t ndeshemi edhe me dshmi tjera n kt shtje.

9. N numrin e par t Zrit t Kosovs Jusufi e fajson Kadriun

Jusufi n numrin e par t Zrit t Kosovs i komenton publikisht bisedimet e dshtuara n Stamboll n mes Kadri Zeks dhe Sabri Novosells. Pa ia prmend emrin, e pa qen n gjendje t gjykoj, Jusufi e fajson Kadriun pr dshtimin. I. Kelmendi: Numrin e par Jusufi e botoi n nntor, t dytin n dhjetor. N numrin e par Jusufi shkroi se bashkimi nuk u arrit pr faj t Kadriut, pa ia prmendur emrin. Aty shprehet dshprim kundr Kadriut, pa qen n gjendje t gjykoj se fajtori i vrtet ishte komanduesi i tij, Sabiti. (Atentatet, f. 306) Si e kemi pa disa her m par I. Kelmendi sht njeri q nuk t prfol e edhe nse i ndodh q t mos kuptoj ai kurr nuk t keqkupton por ta bn shah-mat. Shtrohet pyetja: A ekziston ndokund, ndonj ekzemplar i numrit t par t Zrit t Kosovs t nntorit 1981. N ciln faqe, dhe n cilin artikull dhe n cilin rresht, shprehet dshprimi kundr Kadriut? Natyrisht se "Zri i Jusufit" i nntorit 1981 gjendet n duart e shokve t Jusufit. N te nuk ka asnj koment dhe asnj aludim pr bisedimet e dshtuara t tetorit n Stamboll. sht pikrisht e kundrta. N kt numr gjendet artikulli Hydajet Hysenit, q Jusufit i epet nga Kadri Zeka, me titull "Planet e revizionistve titist pr degjenerimin e rinis son kan dshtuar me turp" (faqe 7-8). Prmbajtja e Zrit t Kosovs, Organ i LNKVSHJ, nr.1, nntor 1981 Autori Jusuf Grvalla KQ i LNKVSHJ Jusuf Grvalla Fatime Sokoli Arif Vladi Jusuf Grvalla Jusuf Grvalla Jusuf Grvalla Hydajet Titulli Kosova gjmmadhe, trimresha Kosov Tet krkesa t parevokueshme t popullit shqiptar n Jugosllavi KQ = Komiteti Qendror i LNKVSHJ (n Shtutgart) T dashur lexues N PRANVER 81 / Kng Prite Azem Galicn / Kng Dnimet e rnda nuk e mposhtin popullin as rinin ton S'e ka t gjat robria Lufttar deri n vdekje (kushtuar Hasan Prishtins) Planet e revizionistve titist pr degjenerimin e rinis son 213

Hyseni Jusuf Grvalla Jusuf Grvalla Sabri Novosella Jusuf Grvalla Jusuf Grvalla Sabri Novosella Xhafer Durmishi Jusuf Grvalla Sabri Novosella Bardhosh Grvalla Bardhosh Grvalla Jusuf Grvalla Sabit Rrustemi Hydajet Hyseni Bardhosh Grvalla Xhafer Durmishi

kan dshtuar me turp (artikull t cilin Jusufit ia jep Kadri Zeka n gusht 1981) Turpi i mizorit dhe lavdia e heronjve (kushtuar Tahir e Nebih Mehs n baz t tregimit t Xhafer Durmishit) M shum se fashist Kur shovinizmi akuzon pr shovinizm Letr e hapur popujve t Jugosllavis Masa pr paralizimin e arsimit n Kosov Nga dega n deg Do t na bashkoj lufta shoku S. S'na friksojn inskenimet N Kosov dy njerz u ringjalln Nj aksion i qlluar Disbalancim n shkmbimet tregtare mes Jugosllavis dhe Shqipris Ne, bijt e Kosovs (poezi) M shum se kundrajror (poezi) Gjuha shqipe dhe flamuri shqiptar n shnjestr Nn maskn e mysafirve Ushtarve t huaj n tokn ton (Nga prmbledhja "Kngt e liris") Besimtart dhe kleri jan me ne Imbecili dhe mendimi politik

Se Jusufi ka marr ndihm me artikuj nga un, Bardhoshi dhe Kadri Zeka e dshmon letra e Jusufit drguar Sabri Novosells m 20 gusht 1981. Jusuf Grvalla: "Materialet e numrit t ardhshm t Z.K. jan pothuaj t gjitha t gatshme. Pr pjesn e tyre m t madhe, un, Shpendi e Besniku jemi t knaqur. Morm zemr edhe nga fakti se ju kishin plqyer edhe juve ato punime q ua drguam edhe juve pr ti shikuar. Prve ksaj, un personalisht tani jam n pozit shum m t leht, pr shkak t mendimeve, porosive e sugjerimeve nga ana juaj dhe pr shkak t nj ndihme, sado t vogl n fillim, nga ana e Shpendit (Xhafer Durmishit - shn im), e Besnikut (Bardhosh Grvalls - shn im) dhe e shokut t Liris (Kadri Zeks - shn im), q kta m dhan me disa artikuj t mir. Edhe Shpendi edhe Besniku, pr sa duket kan afinitet pr shkrim, i cili do t rritet bashk me punn ton e me ne." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 451) Bisedimet e dshtuara Jusufi i komenton n mnyr indirekte tek n numrin e 2 t Zrit t Kosovs, shum ekzemplar t t cilit ndodheshin n gepekun e kerrit t Bardhit me regjistrimin HN-CY353, n t cilin u drejtuan plumbat e vrassve profesionist t UDB-s.

214

10. Koncert n Sindelfingen pr Nntorin e Jugosllavis

"N mesin e mrgimtarve u hap lajmi se nga Kosova do t vinte nj Shoqri Kulturore e Artistike pr t dhn koncert. Koncerti ishte parapar t mbahej m 14 nntor 1981, n qytetin Sindelfingen, nn prkujdesjen e konsullats jugosllave. Organizimin e kishte marr prsipr klubi Hasan Prishtina me qendr n Shtutgart. N rrethana t tjera, nj koncert i till do t na gzonte pa mas dhe do ta kishim pritur me lule, flamuj e brohoritje. Por, duke e pasur parasysh trbimin dhe egrsin q kishin treguar autoritetet jugosllave kundr studentve dhe mbar popullit shqiptar n Jugosllavi, kt organizim e cilsuam si provokim, prpjekje pr fshehje krimesh dhe hedhje hi syve mbar mrgats, se gjoja shqiptart jan populli m i lumtur n Jugosllavi, se n Kosov nuk kishte ndodhur asgj e keqe, asnj trazir. Se populli po i knaqej gjendjes s jashtzakonshme, burgosjeve, diferencimeve ideopolitike, ndjekjes s intelektualve, skamjes e mjerimit, dhe pr kt lumturi vet autoritetet jugosllave e kishin marr mundimin q prmes artistve m t spikatur, t merrnin nj rrug kaq t gjat e t mundimshme, pr ti knaqur e dfryer mrgimtart t cilt ndodheshin n dhe t huaj, jo pr t mbijetuar, por pr pushime verore e turizm.. ... U prgatitm pr koncert. Me vete morm magnetofon dhe kaseta me kng patriotike, e vemas kngn e Fatime Sokolit Oj Kosov kshtjell burrnie, q i prkrahte demonstratat dhe luftn e drejt t popullit shqiptar q jetonte brenda kufijve t Jugosllavis. Prgatitm doza ngjyrash t kuqe pr tua stolisur veturat konsujve jugosllav, stafit t tyre dhe posarisht autobusin e Kosovatransit, q i kishte sjell artistt pr t na knaqur, dfryer dhe mallngjyer... U tubuam n Kongres halle. Salla filloi t mbushej. N sken i kishin vendosur instrumentet muzikore. Disa mikrofona i kishin vendosur mbi trekmbsha, n mes t tribuns. Muret ansore t skens i kishin stolisur me flamuj jugosllav. N murin prball e kishin vendosur nj fotografi t madhe t Titos, dhe posht saj mbishkrimi: Druzhe Tito mi te se kunemo! Rreth e qark salls kishin defiluar kujdestart nga klubi Hasan Prishtina, t cilt po kujdeseshin pr rehatin e publikut. Pr mirseardhje shprndanin bonbone nga Banka e Lubjans! Bardhoshi po endej sa lart-posht salls, n krkim t studentit nga Mynheni, i cili ishte caktuar pr leximin e referatit t prgatitur nga Jusufi. Disa nga shokt i hodhn bonbonet me neveri. Jehoi knga e Fatime Sokolit nga magnetofonat tan. Me sa z q pata thirra Kosova Republik. Ndrkoh, e pash ndrhyrjen e policis q e nxorn jasht Bardhoshin... sigurisht, me krkesn e konsujve jugosllav, sepse Bardhoshi pr ta ishte person i rrezikshm dhe ia kishin frikn se do tua punonte si n demonstratn e Shtutgartit muaj m par! Salla sikur mori flak." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 61-62).

11. Festa e 28 Nntorit 1981 n Hpfigheim

Jusuf Grvalla: "Tani t njoftoj se bashk me shokun e Bashkimit dhe t Liris kemi vendosur t organizojm nj manifestim qendror pr kremtimin e fests kombtare t 28 dhe 29 Nntorit n Shtutgart. Do t mblidhemi nja 300-400 veta nga Gjermania, Zvicra e Belgjika. Nj pjes e shokve do t shkojn pr fest n Vjen." (Letr Sabri Novosells,16 nntor 1981) Ideja q festa 28 Nntorit i vitit 1981 t organizohet n Shtutgart, s bashku me aktivistt Zvicrs dhe Dusseldorfit, ka qen e Kadri Zeks. Poashtu n baz t planit t 215

Kadri Zeks bhet ndryshimi. Vetm aktivistt e Zvicrs vijn Shtutgart, kurse atyre n Duseldorf u thuhet ta bjn organizimin ata vet. Si ka qen atmosfera n kt mbrmje pjesrisht, e vrteton edhe Faridin Tafallari. Faridin Tafallari: "Edhe kur ishte Jusufi ka pasur ndonj mosmarrveshje, por kto i shkaktonin disa q bnin shpifje. Kur Jusufi e kuptoi qllimin e keq t tyre, diti ti shuaj grindjet dhe ti kaloj n mirkuptim, duke mnjanuar ata q villnin vrer kundr shokve. Pr disa raste t tilla kam qen edhe vet dshmitar; kur n kremtimin e 28 nntorit 1981 disa mundoheshin t nxitnin njerzit kundr Kadri Zeks. Jusufi i kuptoi shpejt marifetet e disave dhe ua preu shkurt." (Terror-Dhimbje-Qndres, faqe 115) Pr festn e 28 Nntorit n Shtutgart, Jusufi e Kadriu i ndajn punt n kt form. Kadriu do t'u flet bashkatdhetarve pr revizionizmin jugosllav dhe karakterin antipopullor t revizionizmit, pasi si komunist sht kompetent n kt pik. Jusufi vendoset q t flet pr 28 Nntorin dhe t koncentrohet n argumentimin e krkess Kosova-Republik. Gjat mbrmjes s 28 Nntorit 1981, Jusufi i shkmben kto fjal me Kadriun: Jusufi: Si t'u duk ty dhe shokve tjer n Zvicr, "Zri i Kosovs"? Kadriu: Mund t prgjigjem pr vete por edhe pr shokt e Zvicrs megjithse ata nuk e kan pa, pasi ne nuk e kemi ndrmend me e shprnda Zrin tnd n radht tona. Jusufi: Ani mir, por megjithat jam kureshtar si t'u ka dukur ty e me kt edhe atyre, pasi ti flet n emr t tyre? Kadriu: Zri yt sht plagjiat. Jusufi: Plagjiat i kujt? Kadriu: Plagjiat i Liris.

Salla n Hpfigheim (Melchior - Jgerstuben, Burgunderstrae 4) ku u festua 28 Nntori i viti 1981 (Fotografoi Faridin Tafallari)

216

N kt koh, pas katastrofs n Stamboll, Kadri Zeka i ndihmuar pa kursim nga Ibrahim Kelmendi, fillojn fushat kundr Jusufit. N kryeartikullin e Jusufit me titull "T'I JAPIM SHTYTJE T RE LUFTS", i cili u lexua nga Jusufi n mbrmjen e 28 Nntorit, pos tjerash, thuhet: Jusuf Grvalla: Karshi zhvillimit t till t ngjarjeve, pr forcat tona t organizuara patriotike e revolucionare, pr rinin dhe popullin ton dalin detyra serioze, t barasvlershme me prpjekjet historike shekullore pr ekzistimin e kombit shqiptar n trsi dhe pr kmbnguljen n realizimin e t drejtave t ligjshme t pjess s robruar t popullit ton nga shovinistt jugosllav, n veanti. Po t kihet parasysh pesha historike e situats aktuale, nj detyr prioritare del bashkimi optimal i organizatave e grupeve komuniste, patriotike dhe revolucionare, t cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr seriozitetin e saj. Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e ARRIVIZMIT revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh MEGALOMAN (fjalt i drejtohen Kadri Zeks dhe shokve t tij - shn im), dhe ato q jan organizuar prej ELEMENTESH T DYSHIMTA, (kto fjal i drejtohen ish-inspektorit t UDB-s Abdullah Prapashtica - shn im) e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar. Gjaku i derdhur, burgu i zi dhe terrori njerzor q po ushtron mbi bijt e bijat e Kosovs trime, na obligon q Atdheut ton ti dalim hakut me nj dashuri q bhet, - si thot ... - me ngut, me alarm, me prpjekjet mbinjerzore t lufttarve t vrtet t liris. (Zri i Kosovs, nr. 2 janar 1982, faqe 2, shtylla 2) Jusuf Grvalla: "Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por MEGALOMANIN E ARRIVISTVE t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr dominim me do kusht mbi t tjert."(Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274) Selatin Novosella: "Duke qen ndr udhheqsit e nivelit m t lart t LNKVSHJ-s, duke mbajtur lidhjet me Metush Krasniqin n Kosov e Sabri Novoselln n Turqi, nga njra an: ... duke qen n bashkpunim me ... kryetarin e Partis Komuniste Marksiste-Leniniste t Shqiptarve n Jugosllavi, Abdullah Prapashticn, nga ana e tret, Jusuf Grvalla, kshtu do t shndrrohet n faktor koheziv dhe t pazvendsueshm." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 147-148) Kah i erdhi Jusufit mendimi me e prdor fjalin "dhe ato q jan organizuar prej ELEMENTESH T DYSHIMTA"? Pas mesit t nntorit 1981, Sabri Novosella e njofton Jusufin se n Turqi, n shtpin e tij, sht takuar me "komunistin", ish-inspektorin e UDB-s Serbe Abdullah Prapashtica, me sekretarin dhe nipin e tij. N baz t fjalve t Abdullahut, Sabriu e njofton Jusufin se: - Motivi i ish-inspektorit t UDB-s pr largim nga Jugosllavia sht bashkimi i t gjitha grupeve e organizatave, pasi shtja e bashkimit nuk i paska ra askujt ndrmend para tij, -Partia "Komuniste" e ish-inspektorit t UDB-s sht organizatore e demonstratave t vitit 1981, -Adem Dema i takon Partis "komuniste" t ish-inspektorit t UDB-s! "Adem Dema: Un nuk kam qen as enverist ose komunist. A. Duka:- I keni njohur n at koh Jusuf Grvalln dhe Kadri Zekn? A. Dema: Jusufin e kam njohur pas daljes nga burgu i par. Ai ka qen i lidhur me ne... Jusuf Grvalla ka mbetur i pazbuluar. Kan mbetur edhe grupe t pazbuluara, sepse ne 217

bnim 'sht e mundur t ruanim konspiracionin. I till ka qen edhe ai i Jusufit. Jusufin e kam njohur, Bardhin e kam njohur, ndrsa Kadri Zekn jo." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f. 150-156) Kta trika t ndryshm t Abdullahut, Sabriu ia prcjell Jusufit n mnyrn e vet. N baz t informatave t Sabriut, Jusufi i prdor fjalt: "dhe ato q jan organizuar prej ELEMENTESH T DYSHIMTA". Kto fjal jan t vetmet fjal prshndetse q Jusufi i prdor n jetn e tij lidhur me partin "komuniste" t ish-inspektorit "komunist" t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica.

12. Fjala e Jusuf Grvalls n Stuttgart, n ditn e Flamurit, 28 Nntor 1981

Shkruan: Faridin TAFALLARI

Jusufi dhe Bardhoshi n mbrmjen festive t 28 Nntorit 1981 (Foto: Faridin Tafallari) 218

N kt material, t cilin un e nxora nga kasetofoni, fjal pr fjal, pa ndryshuar asnj germ, pa ndryshuar asnj pik apo presje, jam i bindur, q lexuesi do t gjej forcn e madhe t fjals s tij, tepr aktuale pr ditt e sotme, largpamsin e kthjellt, mprehtsin e mendimit, arsyetimin e shndosh pr problemin madhor t statusit t Republiks s Kosovs. Jan munduar dhe vazhdojn t mundohen, pr t shtrembruar qllimet e vrteta t veprimtaris s tij politike. Por ai sht i gjall n mes t gjallve dhe me fuqin e fjals s tij godet n shenj, aty ku duhet!!! Jusuf Grvalla: Kemi dgjuar t flitet, se si n nj numr t Zrit t Rinis, i cili botohet n Kosov, vite m par diku nga viti 67, figuron nj fotografi e Fadil Hoxhs, ku gjoja ai ka ngritur gishtin dhe nn fotografin e tij qndrojn fjalt Republika e Kosovs. Qarkullojn fjal t themi t drejtn, se informata t sakta pr ekzistimin e nj fotografie t till, me fjal t tilla nuk ekzistojn. Mirpo nga ana tjetr sht prmendur fakti, se edhe udhheqja kosovare, edhe populli kosovar, sidomos n vitin 68 dhe n vitin 1974, kan paraqitur nj krkes t till, pr arsye, se nj krkes e till ishte e logjikshme dhe e drejt edhe para vitit 1981. Mirpo po t nisemi nga angazhimi i Fadil Hoxhs, me kompani, me realizimin e t drejtave t ligjshme kushtetuese, pr shqiptart, q jetojn n Jugosllavi, ather mund t themi, se edhe po t jet br nj krkes e till, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks nga Fadil Hoxha me kompani, ajo sht shtruar n at mnyr, n mnyrn n t ciln shrbtori shtron para zotriut nj lutje dhe jo nj krkes. Me kt rast duhet t bjm nj sqarim t qart. Qeveria kuislinge e Kosovs, e cila ka tradhtuar me themel interesat e popullit shqiptar n Jugosllavi edhe po ta bj krkesn pr nj republik apo fardo t drejte tjetr kushtetuese e njerzore, pr shqiptart n Jugosllavi, kt krkes do ta bj formalisht edhe do ta bj n form lutje edhe posa t paraqitet problemi i par, si sht paraqitur m 68, n se sht e vrtet 'krkesa, si sht paraqitur po ashtu n vitin 1974. Fadil Hoxha me shokt jan treguar t gatshm, pr tu trhequr sa m shpejt nga krkesat e tilla. Po ndryshon krejtsisht mnyra, ndryshon krejtsisht intensiteti, me t ciln rinia revolucionare dhe populli shqiptar n Jugosllavi e paraqiti krkesn, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, n pranvern e prgjakshme t ktij viti (mars 1981). Nuk sht fare e vshtir, t thuhet se asnj popull dhe kshtu as populli yn kurr nuk ka mundsi t shtroj krkesa n rrug t padrejt. Prandaj mund t mendojm dhe t jemi t knaqur, t jemi shum t gzuar, q populli yn diti ta bj krkesn pikrisht n nj koh t till, kur edhe ekzistojn kushtet m objektive pr realizimin e saj, pa marr parasysh viktimat, q u tregua e gatshme qeveria e Beogradit, t shkaktoj n radht e popullsis shqiptare, pa marr parasysh reprezaljet, q ajo po merr kundr rinis dhe popullit shqiptar, pa marr parasysh kmbnguljen e saj, q me rrena, me demagogji, me shpifje e trillimet m t poshtra ta hedh posht krkesn, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks. Dhe pyetje e tret ishte, se deri kur do t pres populli, q t realizohet Kosova Republik. N pamundsi, q t zgjatemi, pr arsye q nuk sht e hijshme, q kjo tribun ktu t shndrrohet n tribun t dy-tre shokve, po ne e kemi menduar si nj tribun t popullit, ku do t marr pjes ai q sht i interesuar t bj nj pyetje ose t parashtroj nj problem. Po t prpiqem ti bie shkurt. Kjo pyetje, se deri kur do t pres populli, q t realizohet krkesa Kosova Republik, sht shtje e objektivitetit. Populli n radh t par nuk sht duke pritur fare, pr arsye se , ktu disa her u tha sonte edhe mendojm se, nuk do t mund ta mohojm, q populli, me aksione t 219

ndryshme, me parulla, me sabotimin e diferencimeve politike, me injorimin e tyre n do mnyr, sht duke marr t gjitha masat q mos pajtohet me situatn t ciln ia imponon qeveria e Beogradit. Prandaj populli nuk sht duke pritur, populli ka br nj hap t drejt, nj hap t ligjshm, ka br nj hap, i cili tash i lejon atij q t kthehet edhe t pres prgjigjen prfundimtare t qeveris shoviniste t Beogradit. Populli pa dyshim sht ai, q e di m s miri deri kur duhet t pres q t realizohet krkesa Kosova Republik. Populli sht i pagabueshm!!! Un, ti ai tjetri mund t gabojm t gjith me radh, pr arsye se jemi njerz, jemi individ, kurse populli, i cili po tregohet kaq i durueshm pr realizimin e krkess, q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, pa kurrfar dyshimi, do t dij se deri ku shtrihen kufijt e durimit, pr fitimin e statusit t Republiks. Kosova Republik!!! Dhe ne, si bij t ktij populli, q jemi, kurrsesi nuk duhet ta vm mendjen n gjum! Nuk duhet t kotemi, duhet t jemi sy qel, ta masim pulsin e popullit dhe t presim prej tij, ato detyra, q na shtron ai! T presim prej tij ato rrug, q na prcakton ai dhe t jemi gjithmon t gatshm, q ti prgjigjemi! Ska kurrfar dyshimi, se kur do t tregohet jo objektive pritja e mtejshme, pr krkesn Kosova Republik, populli do t dij ta hedh posht nj krkes t till edhe t dal me krkes tjetr, me fjal t tjera, me qllimin e tij t fundit q sht ka qen dhe do t jet bashkimi i gjith shqiptarve, bashkimi i ligjshm i gjith shqiptarve n shtetin e tyre kombtar! (...) Se ka do ti sjell, far t mira do ti sjell Kosovs statusi i Republiks, ne ose duhet t realizojm ( analizojm) ta shtrydhim mendjen , t mendojm dit e nat. Kemi edhe disa pika t tjera si t mbshtetemi edhe t logjikojm pse nj njeri i menur thot, se mendimi sht e vetmja parajs, prej s cils nuk mund t na ndjekin. Ta zm se nj pik mbshtetje prej t cils mund t nisemi ne kur t analizojm, se far t mirash do t na sjell statusi i Republiks pr Kosovn, mund t drejtohemi konkretisht te armiku. Po t ishte krkesa Kosova Republik, nj krkes boshe, nj krkes n ajr, nj krkes mendje leht, nj krkes, t ciln e kan br aventuriert, nj krkes t ciln e kan br, ata q ndrrojn pa baza, pa far dyshimi se Beogradi, qysh m 11 mars t ktij viti, do t dilte me dokumentin pr statusin e Republiks s Kosovs dhe do t na thoshte urdhroni shqiptar ja ku e keni Republikn! Por a sht kshtu, po e shohim q prej afr nnt muajsh. T gjitha forcat, gjith plehun, gjith vrerin shovinist t 74 vjetve, qindra vjetve m t prparshm, Beogradi, tashm e ka akumuluar, e ka grumbulluar, pr ta shtypur krkesn e Kosovs Republik. Prandaj ne po duam ta vlersojm punn. Mund t nisemi edhe nga ky moment, po t ishte kjo krkes, nj krkes me rndsi t vogl, ose pa rndsi, padyshim se Beogradi, do t shfrytzonte rastin edhe do t na e bnte qejfin. Por sht nj krkes shum vitale pr popullin shqiptar dhe prandaj Beogradi, qeveria e Beogradit, si nj qeveri shoviniste e trbuar n kulm, na e mohon me aq kmbngulje pr arsye se , a do t mund t na mohoj apo jo do ta tregoj e nesrmja e shenjt, se si do t mbaroj puna! Po kshtu kam edhe nj prgjigje tjetr edhe nj plotsim tjetr. Kur sht fjala pr saktsimin, se sa do t mund t na ndihmojn forcat prparimtare, forcat internacionaliste n bot! Por sa do t mund t na ndihmoj vendi yn am Shqipria Socialiste! Po ndalem te pika e par, pr forcat internacionaliste, nuk duhet t kemi iluzionin, se populli shqiptar, sht populli m fisnik n bot, se populli shqiptar ka dallime t mdha me popujt e tjer n bot. Duhet t jemi realist dhe t themi se populli shqiptar sht nj prej popujve t bots, pr t cilin vshtirsit, tragjedit kombtare, gjat historis e kan prur deri n kt shkall, sa ai sot t tregoj nj afinitet pr t qen nj popull luftarak, pr t qen nj popull fisnik, pr t qen nj popull i cili 220

respekton t drejtat e t tjerve, i cili ska kurrfar aspiratash pr t shkel t drejtat e t tjerve, i cili shum i don dhe madje nuk mund t jetoj pa t drejtat e lirit e veta. Nqoftse populli shqiptar ishte n gjendje q n vitin 1936/37 t drgonte njsit t tra me n krye heronjt e popullit ton, q ne sot i njohim, si Asim Vokshi, Xhemal Kada, Mehmet Shehu, Justina Shkupi e t tjer n Front, n luft pr republikn e Spanjs, ather si mund t dyshojm dhe nqoftse ne dyshojm n forcat progresive t bots do t gabojm pr arsye se sht nj mori njerzish progresiv njerzish liridashs n bot, q lirin e t tjerve e respektojn si lirin e vet. Kurrsesi nuk duhet t dyshojm n ndihmn q do t kemi nga forcat internacionaliste t gjith botn, aq m tepr kur sot ekziston nj pishtar, i cili sht burim pr energjit e ktyre forcave prparimtare. E ky burim nuk sht as m shum e as m pak po pikrisht vendi am i shqiptarve pra i kosovarve, ai q sot t gjitha forcave n bot, po jua tregon rrugn e drejt t liris, t drejtsis, njerzis, humanitetit, t demokracis e socializmit. Kur sht fjala pr pyetjen e tret, q shtroi shoku natyrisht kjo sht nj shtje sa delikate aq edhe vitale, e rndsishme pr popullin ton, jo vetm pr Kosovn, jo vetm Maqedoni e Mal t Zi, por edhe pr at n Shqipri, se si tha m par shoku emri Shqipri, sot nuk sht nj emr t cilin nuk guxon ta prek shqiptari, t cilin nuk guxon ta prmend shqiptari i Kosovs dhe prgjithsisht ai i Jugosllavis. N nj referat, n nj punim, i cili u lexua sonte, u tha se nj prej arsyeve t cilat Jugosllavin e shtyjn ta zhagis krkesn e kosovarve pr Republik, sht pikrisht prpjekja e Jugosllavis, q edhe n momentin e ardhshm, kur t shtrngohet, t ja pranoj Kosovs statusin e Republiks, n at moment t prpiqet, q Republikn e Kosovs, ta jap me kufij sa m t ngusht! Mirpo populli yn, i cili derdhi gjakun n pranver, q sot spo pushon me aksione, q sot spo pushon me parulla, i cili do dit e m shum po organizohet pr dit e m shum, po del me veprime, q jan veprime karakteristike pr nj faz t pjekur, ndoshta t kryengritjes popullore, jo t demonstratave t thjeshta, do t dij t dal prball Beogradit, edhe kur sht fjala pr ngushtimin e kufijve t ardhshm t Republiks. Pa dyshim, thash n fillim, se pyetja sht delikate. Deri para pak kohsh kishte njerz, q nj atribut t till, do t thot atributin e tradhtis kundrejt kufijve t Kosovs, ja mveshin edhe Shqipris socialiste, duke thn se ajo siguroi kufijt e vet dhe pr vllezrit e Kosovs, nuk deshi t dij m tutje. Se sa ishte e vrtet kjo parull e prhapur aq m shum e aq m pak prvese nga Udbeja, u muar vesh sot. Sot e njjta Jugosllavi, e cila deri m sot prhapte parulla se Shqipria dhe PPSH-ja i kan kthyer shpinn Kosovs, e njjta Udbe sot prhap parulla , se si krkesa pr Kosova Republik sht krkes krye kput e Enver Hoxhs, i cili gjoja qenka przier n disa pun t brendshme t Jugosllavis. Natyrisht se do t varet shum edhe nga vllezrit tan n Maqedoni, n Mal t Zi dhe n Serbi, se sa do t ju afrohemi realizimit t krkesave tona objektive plotsisht t ligjshme. Po t jet puna te kosovart, pr ata q i kan pjekur hesapet, ata q e kan shtrydhur mendjen pr luftn e kaluar n mars e n prill e pr kt q po vazhdon e sidomos pr at q do t vij, ktu sht shum fjal e rnd, q flitet pr ndonj tradhti t till, q t flitet pr ndonj harres kur sht fjala pr vllezrit n Maqedoni edhe n Mal t Zi. Por natyrisht n drejtimin e asaj, q t realizohen t drejtat e ligjshme t t gjith popullit Shqiptar n Jugosllavi, pr prfshirjen e t gjithve brenda kufijve t ardhshm t Kosovs, kjo varet shum si thash edhe m par, nga vet aktiviteti q do t zhvillojn vllezrit tan n regjionet prkatse. Por duhet ta kemi guximin e t flasim objektivisht e t themi, se vet krkesa q Kosovs ti njihet statusi i Republiks, si e 221

tha koh m par Zri i Popullit, pikrisht Arbr Korabi, q kjo krkes para se t jet nj aspirat, nj qllim t fundit t popullit shqiptar n Jugosllavi, paraqet m par nj protest q do t thot se vet krkesa q Kosovs ti njihet statusi i Republiks sht nj krkes, e cila flet qart se n kt moment popullit shqiptar n Jugosllavi ka prqafuar idet e lufts, pr nj autonomi t vrtet t shqiptarve n Jugosllavi. A sht e drejt kjo, mund t kthehemi mbrapa n histori. N kohn e Lidhjes s Prizrenit, apo n kohn e kryengritjeve t mdha t Kosovs, m 1908/10/11 ku 12 kushtet objektive nuk lejonin, q populli n at koh t dilte menjher me krkesn pr pavarsin e plot t Shqipris. Por populli u detyrua t dal pr nj autonomi n radh t par, q do t jet themeli i shndosh edhe pr luftn e mtutjeshme edhe pr fitoren e pavarsis s plot t popullit shqiptar. Nj rrug e till, sa do q historia nuk prsritet na imponohet sot edhe ne popullit shqiptar n Jugosllavi dhe gjith kombit ton kur sht fjala pr realizimin e t drejtave tona qoft n kuadr t kufijve jugosllav, qoft me bashkimin e plot q do t bhet nesr patjetr n mes gjith shqiptarve q jetojn kudo n tokat e tyre. (FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981; www.albaniapress.com, 22 nntor 2008)

13. THEMELI SHT VN ME T PAVRTETA

Hydajet Hyseni: "Por si i ishte ankuar Jusufi Kadriut, ishte pikrisht kjo q kishte shkaktuar disa keqkuptime me ndonj veprimtar t shquar me t cilt Jusufi ishte n lidhje." (Selatin Novosella, Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 292) M 7 dhjetor 1981, me post, paradite, ka ardhur tek Jusufi nj zarf postal me dy dokumente n te. Njri ka qen ftesa personale (me sa m kujtohet), individuale apo familjare pr Jusufin, pr dasm dhe tjetri ka qen nj dokument me titull "Thirrje - T gjith n Front! T gjith pr Frontin!", q n baz kishte t pavrtetn, pra ishte nj lloj testimi se mos kt t pavrtet e kt manovrim po e prbin edhe Jusufi. Jusufi po at dit, n pranin time i shkruan kt prgjigje Kadri Zeks. Jusuf Grvalla: "Thirrjen pr bashkim me frontin po ta kthej ashtu si ma drgove. Ato q thuhen n t pr bashkimin e t gjith organizatave komuniste, patriotike e revolucionare, dhe q, sipas meje, prbjn themelin e ksaj thirrjeje, jan n kundrshtim me informatat m t reja q kam marr nga shokt e Lvizjes. Si jan sjell punt kto koht e fundit, n gjith shtjen ka gjra t mjegullta (dshiroj t gabohem nse them se mjegullimi ka ardhur nga mnyra e veprimit t shokve t Organizats ml). Pr mua konkretisht, dhe shokt e Lvizjes me t cilt kam kontakt, thnia n Thirrje, ku thuhet se sht br bashkimi i organizatave, nuk sht e vrtet, s paku deri n kt ast, ndrsa thirrja sht shkruar shum m hert. Ju po desht mund t delni me at thirrje. Por duhet t jeni t vetdijshm se far mund t jen sukseset dhe konsekuencat e nj pune, n dokumentin e par t s cils themeli sht vn me t pavrteta." (Letr Kadri Zeks, 7 dhjetor 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 277) 222

14. MOS U HABITNI NSE NE DO T DALIM PUBLIKISHT ME SHESHIMIN E T PAVRTETAVE

Hydajet Hyseni: "Por si i ishte ankuar Jusufi Kadriut, ishte pikrisht kjo q kishte shkaktuar disa keqkuptime me ndonj veprimtar t shquar me t cilt Jusufi ishte n lidhje." (Selatin Novosella, Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 292) Jusuf Grvalla: "N lidhje t ngusht me kt, po dolt me thirrjen pa u kristalizuar mir t gjitha shtjet e bashkimit, ne do ta konsiderojm se keni br prpjekje pr ti vn disa forca t caktuara patriotike e revolucionare para nj akti t kryer, n mos e teprofsha, me manovrime nga ana juaj. Prandaj, mos u habitni nse pas hapit tuaj ne do t dalim publikisht me sheshimin e t pavrtetave. (Letr Kadri Zeks, 7 dhjetor 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 277) Pr kt arsye, si rezultat i dokumentit "Thirrje - T gjith n Front! T gjith pr Frontin!", po at dit n mbrmje, m 7 dhjetor 1981 (kt dat e prmendi n baz t librit Terror, Dhimbje, Qndres, t Faridin Tafallarit, f.46), n studion e puns s Jusufit betohen edhe njher individualisht para Jusufit, si antar t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, Sefedin Tafallari dhe vllau i tij Faridini, Remzi Ademaj, Nuhi Sylejmani nga rrethi i Kumanovs, Mejdi Rexha nga Korisha dhe dy t tjer. N kt rast jo vetm q shprehen qndrimet e palkundura t Jusufit, por me kt hap e konsideron edhe si pun plotsuese t letrs q ia drgon "Frontit". N mbrmjen e 7 dhjetorit 1981, tek Jusufi kam qen edhe un.

15. Jusufi e Kadriu fillojn t antarsojn n organizatat e veta

Jusufi fillon t antarsoj antar n Lvizjen e tij, e Kadriu n Frontin pr Republikn e Kosovs. I. Kelmendi: Jusufi dhe Kadriu fillojn antarsimin. Jusufi antarsonte n Lvizje, ndrsa Kadriu n Frontin pr Republikn e Kosovs. (Atentatet, f. 306) Shtrohet pyetja se prej kujt dhe kur e ka marr vesh I. Kelmendi se Jusufi po antarson antar n Lvizjen e tij, e cila e ka ruajt rreptsisht fshehtsin e antarve t saj? Prej kujt e ka marr vesh I. Kelmendi se Kadri Zeka po antarson antar n Frontin e vet? Faktin se 7-8 shok t Shtutgartit, jan betuar si antar t LNKVSHJ-s para Jusufit, m 7 dhjetor 1981, n mesin e t cilve kan qen Remzi Ademaj, Sefedin Tafallari, Mejdi Rexha, Faridin Tafallari, Nuhi Sylejmani e disa t tjer e ka prmend pr her t par Faridin Tafallari n 223

Sefidin Tafallari

librin Terror Dhimbje Qndres (faqe 46) t botuar m 1997. Faridin Tafallari: "M 7 dhjetor t vitit 1981 Jusufi ftoi disa nga shokt e ktij rrethi pr t br betimin. M ftoi edhe mua... U nism dhe un mora me vete vllaun tim, Sefidinin, pasi isha marr vesh edhe me Jusufin. Vllai kishte shfaqur dshir pr kt gj." (Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 46) Kt fakt t br publik m 1997 I. Kelmendi mundohet me na e shit si zbulim t nj sekreti t madh duke u prpjekur t na e mbush mendjen se Jusufi paska biseduar me te se si t organizohet me shokt e vet t Shtutgartit. Por nuk sht vetm ky rast q I. Kelmendi mundohet t vjedh nga libri i Tafallarit "sekrete t ngjashme" pra fakte publike q nga viti 1997 e t na i servoj si zbulime 10 vite m von, n shkurt 2007. Faridin Tafallari: "Para se t botoje librin tnd Atentatet, mi krkove librat e mi Terror, Dhimbje, Qndres dhe Dhimbje Krenare dhe shum materiale t tjera t ksaj natyre, dhe un edhe pse e dija, se ti nuk ke bes ti drgova...por ti nuk mi ktheve kurr!" (IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS!!!??? , www.albaniapress.com, 5 qershor 2009)

16. KADRIU I PROPOZON ANTARSIM IBRAHIM KELMENDIT POR AI NUK PRANOI

Shefqet Cakiqi-Llapashtica: "E di se edhe Ibrahim Kelmendi ka pas paknaqsi pr prfshirjen ose mos prfshirjen e tij n bisedime pr bashkimin n Frontin pr Republikn e Kosovs ... pas publikimit t Tezave t OMLK-s n vjesht t vitit 1981. (Fjal t drejtuara Ibrahim Kelmendit, Afishuar me: 23.03.2007 21:22, www.kosova.de) Ibrahim Kelmendi: "Sigurisht se nuk e din m mir se un, q do t thot se un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime. N ndonjrin nga ato takime kam shkuar me bashkveprimtar, t cilt mund t dshmojn." (Fjal t drejtuara Shefqet Cakiqit-Llapashtics, Afishuar me: 23.03.2007 22:57, www.kosova.de) Jusuf Grvalla: "Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran1997, faqe 411) Dshmitari i komunistve t OMLK-s, Ibrahim Kelmendi nuk pranon t bhet shok organizate me Kadri Zekn. Ibrahim Kelmendi: Kadriu i propozoi Miranit antarsimin, por Mirani nuk pranoi me arsyetimin se dshironte t priste edhe ca, pasi bisedimet duhet t rindodhnin shpejt dhe ato do t sillnin bashkimin.(Atentatet, f. 306) Kush e di kt pun m s miri pos I. Kelmendit? Se si nuk pranon Ibrahim Kelmendi t bhet shok n nj organizat me Kadri Zekn, prve Jusufit, n mnyr t mrekullueshme -e dshmon Faridin Tafallari: Faridin Tafallari: Pr her t par u prezantova me t n Shtutgart; ai ishte me Ibrahim Kelmendin q kishte telefonuar t vija n takim. Mu afrua dhe m tha: Ti Faridin me t vrtet je lufttar i liris. T kam veuar nga t tjert. Duhet t bisedojm bashk shtruar e gjersisht. 224

Po i thash - jam i lumtur dhe me dshir pres at ast. Q aty u nism pr n banesn time. Kadriu me Ibrahimin e kishin vendosur q m par t m takonin dhe prandaj m kishin telefonuar... Kadriu m foli pr Organizatn Marksiste Leniniste t Kosovs (OMLK). M pyeti se a isha i organizuar diku dhe un iu prgjigja se pr kt kam biseduar me Jusufin. ... shtjen e organizatave si e shikoni shoku Zek, fjaln e kam pr bashkimin e tyre se Jusufi m ka folur pr bashkimin e t gjitha organizatave q veprojn. -Po Faridin tha Kadriu, - nuk ka dyshim q duhet t bashkohemi. Por ja q akoma nuk po gjendet nj mendim i prbashkt. Po edhe kjo do ta gjej momentin. Ne me Frontin e Kuq Popullor jemi bashkuar dhe tani na duhet t gjejm nj mundsi bashkpunimi edhe me Lvizjen (LNKVSHJ)." (Terror, Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f. 37-38) - e dshmon Hasan Mala, i cili ia vrteton fjalt e Faridinit t thna n librin Terror Dhimbje Qndres: Hasan Mala: "Nga zemra t uroj shum sinqerisht dhe sukses, se sht shkruar ashtu si sht, si ka qen. T lumt, t lumt .... se aty sht e vrteta dhe vetm e vrteta. (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f. 382) - e dshmon Xhafer Shatri, i cili ia vrteton fjalt e Faridinit t thna n librin Terror Dhimbje Qndres. Xhafer Shatri: Libri sht nj realitet dhe i paanshm. Ky libr sht si nj lis i natyrshm...Andaj, t lumt dhe t uroj nga zemra suksese q iu kushtove ktij libri madhor t kohs.... (Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, f. 382) Pr sqarim n kt rast dua t them se vlersimet e mrekullueshme t Hasan Mals e Xhafer Shatrit pr librin e Faridin Tafallarit, Terror Dhimbje Qndres (1997) gjenden t botuara n librin vijues t F. Tafallarit, Dhimbje Krenare (Tiran, 1998). Dshmia e Faridin Tafallarit, Hasan Mals dhe Xhafer Shatrit pr bashkimin e Kadri Zeks me Frontin e Kuq Popullor prputhet trsisht me faktin q na e ka ln Jusufi me shkrim. Jusuf Grvalla: "Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran1997, faqe 411) Jusufi e di dhe na e jep faktin m t fuqishm e t padiskutueshm se ku bn pjes dhe cilt jan shokt e rinj t Ibrahim Kelmendit, t cilt ky far Ibrahim Kelmendi, i cili sht person "q i respekton vendimet", e demonstron besnikrin pr shokun e vet t vrar n kt form: "Kadriu i propozoi Miranit antarsimin, por Mirani nuk pranoi", e mohon me sa fuqi q ka. Por nuk sht vetm Ibrahim Kelmendi q e mohon Kadri Zekn e gurin e varrit t tij. Ky far Ibrahim Kelmendi, ky far shoku i Kadri Zeks sht dshmitari i besueshm i vllezrve t Kadriut, Saime Isufit, Hydajet Hysenit, Berat Luzhs e Mehmet Hajrizit.

17. Jusufi nuk i bri Ibrahim Kelmendit asnj propozim

Jusufi nuk ia bri I. Kelmendit asnj propozim pr antarsim n Lvizjen e tij pr dy arsye kryesore: Ibrahim Kelmendi: Kurse Jusufi nuk ia bri Miranit asnj propozim, meq 225

Jusuf Grvalla: 1. Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDB-s-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr S. Novosells, 13 maj 1981) J. Grvalla: 2."Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun."(Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982) ishte dezinformuar nga Nuriu se gjoja Miranin e kishte futur nn tutel t tij Kadriu dhe po e manipulonte, duke e dezinformuar edhe pr takimin n Turqi.(Atentatet, f.306-307) I. Kelmendi e pranon q Jusufi nuk i ka br atij asnj propozim pr ta antarsuar n Lvizjen e tij. Po I. K. nuk mjaftohet vetm me kaq. Ai asnj shpjegim, si n tr librin, nuk e len prgjysm por e zbrthen bindshm gjer n fund. Pra ai (I. K.) na e tregon edhe shkakun se pse Jusufi nuk i ka br atij asnj propozim. Pra Jusufi manipulohet jo vetm nga Sabri Novosella, por edhe nga Nuhi Sylejmani, pasi Jusufi nuk sht i aft t gjykoj drejt e t nxjerr prfundime t pavarura nga kontaktet e tij me Kadri Zekn e I. Kelmendin. Prkundr faktit se Jusufi i ka nxjerr 3 numra t Bashkimit, si organ i Frontit t Kuq (dy numra) apo Frontit t Kuq Popullor (nj numr) na del se ai nuk sht n gjendje t vlersoj se kush sht I. Kelmendi por pr t arritur n konkluzionet e tij i duhet ndihma e Nuhi Sylejmanit. Jusuf Grvalla: "Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran1997, faqe 411)

18. BOJKOTIMI I ZRIT T KOSOVS NGA KADRI ZEKA

A ka shkruar dikush deri m sot pr at se Kadri Zeka nuk ka lejuar q tek shokt e tij t shprndahet Zri i Kosovs? I. Kelmendi: T gjith u angazhuan pr shprndarje t Liris dhe t Zrit t Kosovs, edhe pse gojkqijt dhe prarsit, prgojonin e dezinformonin se gjoja Kadriu e Mirani po sabotonin shprndarjen e Zrit t Kosovs. (Atentatet, f. 307) 226

A ekziston ndokush tjetr, q e ka trajtuar shtjen e mospranimit t Zrit t Kosovs n ato pika ku ka pas ndikim OMLK-ja? Faridin Tafallari: Jusufi m ka thn se aty ktu kishte lindur edhe ndonj mospajtim i vogl; pr to kishin dijeni vetm njerzit e organizuar bile shum t pakt, ata q ishin m t besuar. Un di nj rast t till: Jusufi me Bardhoshin solln organin e Lvizjes (LNKVSHJ) Zrin e Kosovs n Nagold. N makinn e tyre kishin edhe organin Liria. Kur ma dha Zrin e Kosovs, Jusufi m dha edhe disa numra t Liris, duke m thn: Faridin, shprndaji edhe kto; edhe pse ata t OMLK-s nuk po pranojn t marrin Zrin e Kosovs pr ta shprnda, ne do ta shprndajm si Zrin e Kosovs ashtu edhe Lirin. (Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 39) Faridin Tafallari: N mngjes u kthyem; nuk donim tia ndalnim kngs n minibusin q po na binte srish n qytet. Jusufi ishte m i lodhur se ne sepse ai punonte edhe pr nxjerrjen e gazets Zri i Kosovs; at e mundonte edhe mosmarrveshja me organizatn tjetr ku kishte edhe antar q nuk pranonin ta merrnin dhe ta shprndanin Zrin e Kosovs.(Terror-Dhimbje-Qndres f. 48) T shohim se ka thot Shkolla e UDB-s, e prfaqsuar nga Abdullah Prapashtica. Shkolla e UDB-s Serbe: "Ndr mrgimtar qarkullonte nj lajm i pakonfirmuar, se gjoja Kadri Zeka e kishte ndaluar shprndarjen e Zrit t Kosovs n Zvicr, kurse n ann tjetr i kishte ftuar n dasmn e tij, q do t mbahej m 2 janar 1982, n qytetin Bile Biene t Zvicrs, jo vetm Jusufin e Bardhoshin, por m kishte ftuar edhe mua dhe shum mrgimtar t tjer!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.66) Prkundr pakonfirmimeve t fjalve t vendosura nn emrin e Nuhi Sylejmanit, fjalt e Faridin Tafallarit konfirmohen n mnyr t mrekullueshme nga: Hasan Mala: "Nga zemra t uroj shum sinqerisht dhe sukses, se sht shkruar ashtu si sht, si ka qen. T lumt, t lumt .... se aty sht e vrteta dhe vetm e vr teta. (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f.382) dhe Xhafer Shatri: Libri sht nj realitet dhe i paanshm. Ky libr sht si nj lis i natyrshm...Andaj, t lumt dhe t uroj nga zemra suksese q iu kushtove ktij libri madhor t kohs.... (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f. 382)

19. Dasma e Kadri Zeks dhe Saime Isufit

Saime Isufi: "Pasi mora kt vendim, Kadriu n konsultim me shokt, filloi t organizonte nj dasm. U b nj dasm e thjesht, me 'dasmort' e republiks s Kosovs." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, f. 99) Hydajet Hyseni: "E till ishte miqsia e tyre gjer n fund. N dasmn e Kadriut, Jusufi dhe Bardhoshi ishin mysafirt m t nderuar." (Rasim Selmanaj, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, f. 118) Hydajet Hyseni: "Shprehje e fryms gjithnj e m t fort t bashkimit dhe n funksion t ktij bashkimi ishte edhe dasma e Kadri Zeks me shoqen e puns dhe lufts ilegale, Saime Isufin, 'Bulen'. Quhej Bule n shembullin e antifashistes Bule Naipit." (Rasim Selmanaj, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, f. 141) Se Jusufi e Bardhoshi ishin mysafirt m t nderuar n dasmn e Kadriut e Saimes e vrteton nj njfar mnyre, shoku i nderuar i Kadriut, Ibrahim Kelmendi. I. Kelmendi: Viti i Ri 1982 do ti gjej t gzuar Jusufin, Kadriun, Bardhin, Miranin dhe shum t tjer. Kadriun sepse ishte bashkuar me Bulen. T tjert sepse po u martohej bashkveprimtari dhe ishin ftuar n dasmn e tyre q do ta bnin, m 2 janar n Zvicr. Por, gzimi i Jusufit kufizohej pothuajse vetm n faktin se nj shqiptar, i 227

njohur i tij, po martohej, ndrsa ishte n dilem nse do t merrte pjes n dasm . M n fund gjykoi se duhej t merrte pjes, m shum pr hatr t dasmorve q ishin kryesisht aktivist t t njjtave radh. Ata dshironin ti shihnin udhheqsit e tyre t bashkuar. Sa pr Kadriun, Jusufi nuk do t merrte pjes. Me t ishte hidhruar q nga tetori. (Atentatet, f.308) Ta zbrthejm citatin e lartprmendur n pjest prbrse. a) Viti i Ri 1982 do ti gjej t gzuar Jusufin.. b) T tjert sepse po u martohej bashkveprimtari dhe ishin ftuar n dasmn e tyre q do ta bnin, m 2 janar n Zvicr. Shtrohet pyetja se a i ka ftuar Kadri Zeka personalisht Jusufin, Bardhin dhe familjet e tyre n dasm apo jo? c) Por, gzimi i Jusufit kufizohej pothuajse vetm n faktin se nj shqiptar, i njohur i tij, po martohej. Sipas shembsit t mitit t Jusufit, del se Jusufi fillimisht gzohet trsisht dhe gzimi i tij n intensitet, nuk dallohet prej gzimit t t tjerve, por kur i bien m von ndrmend se pr ka sht fjala, gzohet vetm pjesrisht. d) Jusufi ishte n dilem nse do t merrte pjes n dasm. Kujt ia shfaqi ato dilema rreth pjesmarrjes s tij n dasm? e) M n fund gjykoi se duhej t merrte pjes, m shum pr hatr t dasmorve q ishin kryesisht aktivist t t njjtave radh. Ata dshironin ti shihnin udhheqsit e tyre t bashkuar. Qe sa e sa her e kemi pa Jusufin t pavendosur, q sht pr keqardhje, q manipulohet nga jointelektualt, se bn gjykime t gabuara, por n kt rast gjykon (I. Kelmendi na len pak si n mjegull dhe nuk na sqaron se a sht gjykim i drejt ksaj radhe apo jo) t merr pjes pr hatr t dasmorve. Prap duhet t pyesim: A e ka ftuar personalisht Kadriu, Jusufin n dasm apo jo? Nse e ka ftuar Kadriu Jusufin n dasm ather del se shkaku i vetm dhe krejtsisht i vetm pr t shkuar n dasm sht ftesa q i ka ardh prej Kadri Zeks. A ka mundsi q Kadri Zeka t mos e ket ftuar Jusufin n dasm dhe ai (Jusufi) i ka shkuar i paftuar e vetm pr hatr t dasmorve? Nse del se marrdhniet e Kadri Zeks dhe Jusufit paskan qen n nivel kaq t ult n fund t dhjetorit 1981, dhe prkundr ktyre marrdhnieve t ftohta Kadri Zeka i fton Jusufin e Bardhin me familje n dasm, prap shtrohet pyetja: Pse Kadri Zeka i drgon ftes Jusufit pr dasm? Pse e respekton shum Jusufin apo m shum pr hatr t dasmorve? f) Sa pr Kadriun, Jusufi nuk do t merrte pjes. A ka mundsi q Jusufi, prkundr ftess s Kadri Zeks nuk do t merrte pjes dhe nuk do tia kthente nj prgjigje me shkrim. Shtrohet pyetja mos i ka drguar Jusufi ndonj lutje Kadri Zeks q t ftohet prej tij n dasm? f) Me t ishte hidhruar q nga tetori. A sht e vrtet apo jo se Jusufi sht hidhruar me Kadri Zekn si person privat, q nga tetori 1981 dhe a i ka shkput lidhjet me te prej ksaj kohe?

20. DY FTESA T KADRI ZEKS

Kush ishin t ftuar n dasm? Ibrahim Kelmendi: Dasmort vinin nga metropole t ndryshme evropiane. Kadriu ishte kujdesur t thrriste dy a tre veta nga secili metropol ku kishte shqiptar t 228

angazhuar pr veprimtari lirimtare. Vetm nga Dusseldorfi ai kishte ftuar m s shumti, gjasht veta, me Miranin shtat. (Atentatet, f. 308) Shum fjal interesante. T gjith t ftuarit jan anonim, nga dy-tre veta prej do qyteti. Jusufi nuk prmendet me emr se ka qen i ftuar. I vetmi q prmendet me emr si i ftuar sht I. Kelmendi. Prap dalin disa pyetje: Pse ftoi Kadri Zeka m s shumti dasmor nga Dusseldorfi? A rrjedh nga kjo se Dusseldorfi ka qen pika m e fuqishme mbshtetse e Kadri Zeks? N far rrethanash u b Dusseldorfi pika m e fuqishme mbshtetse e tij? A sht e vrtet se m shumti dasmor pati nga Dusseldorfi? Sa ishin nga Shtutgarti? A ekziston ndokund ndonj ftes e shkruar me dor t Kadri Zeks, dhe ka thuhet n ato ftesa? sht interesant t'i lexojm dy letra (ftesa) t shkruara nga dora e Kadri Zeks lidhur me dasmn e tij, drguar Faridin Tafallarit: "Ftes Shokut Faridin Tafallari pr pjesmarrje n gazmendin ton familjar, i cili do t organizohet n qytetin Biel t Zvicrs. N mbrmje do t marrin pjes shum miq e shok tani si dhe mysafir t huaj. Pr kt qllim sht siguruar nj lokal i prshtatshm q do t jet 24 or n disponimin ton t plot. Vendtakimi do t bhet n'ora 17,15 min. (t shtunn m 2 janar) n Stacionin e Trenit t Bielit, ku pastaj s bashku do t vemi n lokalin e caktuar, q ndodhet n periferi t qytetit. Pjesmarrja e juaj dhe bashkshortes suaj do t na gzoj e nderoj. Prshndetje vllazrore, Zea" (Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 404) Kjo sht ftesa pr Faridinin dhe shoqen e tij Zade Tafallari. D.m.th. vetm me kt ftes nga Shtutgarti u bn katr (Faridini e shoqja dhe dy fmij) persona t ftuar. N kt koh Faridini e ka pas fqinj t par Qemal Haxhillarin. T dyt kan banuar n adresn, Haiterbacherstr. 75, 7270 Nagold. Edhe Qemali ka shkuar n dasm si i ftuar vet i treti (me shoqen dhe nj fmij). Pra nga familjet e Faridinit dhe Qemalit u bn shtat, d.m.th. sa krejt dasmort e Dusseldorfit. Por shum m interesante sht ftesa tjetr n form t prgjithshme ku emrat e t ftuarve dhe numrin e t ftuarve Kadriu, prve katr vetave t prmendur me emr, ia len Faridinit q t vendos n at mnyr si ai ta gjej t arsyeshme. Letra q ka t bj me ftesn e gjer sht kjo: "Shoku Faridin, bashk me ftesn tnde po ti drgoj edhe disa ftesa tjera pr tua shprndar njerzve q e gjen ti t arsyeshme, pasi un nuk po u di adresat (sht fjala pr njerzit e mir n rrethin tuaj). Ti vetm u shnon emrat e atyre q duhet ftuar. Pos t tjerve dshiroj t ftohen baca Jahir (Jahiri - shn im), Nuhiu (Sylejmani - shn im) dhe Shaban e Ismet Klaiqi. Sa pr t tjert din ti vet. Prano shum t fala vllazrore e revolucionare, Zea" (Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 404) ka do t thot kjo? - Se numri m i madh i dasmorve prej Gjermanis kan qen nga rrethi i Shtutgartit. - Se shtjen se kush mund t shkoj n dasm e kush jo, Kadri Zeka kt pun nuk ia beson Jusufit por Faridin Tafallarit. Faridin Tafallari i boton kto ftesa pr t treguar se sa afrsi e sa besim ka pasur tek ai Kadri Zeka. Por po t lexohet me kujdes ftesa e prgjithshme pikrisht ashtu si shkruan n te: Shoku Faridin, bashk me ftesn tnde po ti drgoj edhe disa ftesa tjera pr tua shprndar njerzve q e gjen ti t arsyeshme, pasi un nuk po u di adresat (sht fjala pr njerzit e mir n rrethin tuaj) - rrjedh se Kadri Zeka sa e nderon Faridinin aq edhe shpreh keqardhje se si nuk ka mundur t'ua msoj ende adresat e njerzve m t mir t rrethit t Shtutgartit. ka kish me ndodh sikur Kadriu t'ua kishte ditur adresat personale aktivistve m t mir t 229

Shtutgartit? Asgj tjetr pos asaj se pr kt pun Kadriu jo q nuk e angazhon apo ia len Jusufit q t vendos, por edhe m pak kishte me ia ln kt pun Faridinit. Kjo prputhet plotsisht me tezn e Tezave se komunistt e paepur t cilt e RUAJN ROLIN HEGJEMON, duan bashkim me popullin, me masat dhe jo me krert. Se nuk ka kala q komunistt nuk e marrin dhe nuk ka asnj krer q komunistt e paepur nuk ia rrmihin dheun nn kmb. OMLK: "Fronti Popullor pr Republikn duhet t jet jo nj koalicion i paqndrueshm i krerve t forcave t ndryshme politike, por nj bashkim luftarak i pathyeshm i t gjitha masave tona popullore.." (Teza rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs, maj 1981) Jusufi natyrisht me logjikn dhe sidomos me edukatn e tij e ka t pamundur t mendoj se Kadri Zeka sht n gjendje t'i shkruaj Faridin Tafallarit letra t tilla, duke u nisur nga vetja se ai kurr nuk do t shkruante n kt form t till. Edhe Faridin Tafallari si vrtetohet nuk mundohet, nuk pranon me e luajtur at rol t cilin mundohet me ia dhn Kadri Zeka, sepse vet Faridini deklaron: Faridin Tafallari: "Aty nga mbarimi i mbrmjes s Vitit t Ri, Jusufi na afroi dhe na tha: "Ju e dini se Kadri Zeka na ka ftuar n dasmn e vet dhe ne duhet t'i shkojm. Por ne n dasm nuk kemi pse t prziejm mosmarrveshjet tona organizative. Ne do t shkojm si miq." (Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 47) Faridin Tafallari: "Shkuarjen n dasmn e Kadriut n Zvicr, nga Shtutgarti e organizoi Jusufi." (Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 62) Ibrahim Kelmendi, si pr t'i plotsuar ftesat e dasms s Kadri Zeks i drgon Faridin Tafallarit letr n prag t vitit t Ri ku n mes tjerash thuhet: I. Kelmendi: Si shok q jemi dshiroi q gjat vitit t Ri 1982 shoqria t thellohet edhe m shum, n baza t shndosha revolucionare marksiste-leniniste! (F. Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, f.411)

21. Ibrahim Kelmendi n mes Jusufit e Kadri Zeks

I. Kelmendi i nxit dasmort pr t qeshur me shakat e tij, her me e her pa krip. Ibrahim Kelmendi: Mirani, q nuk ishte merakosur fare t vishej si vishen dasmort, kishte ardhur me xhinse t vjetruara, flok t gjata e kaurrela. Ai po i nxiste dasmort pr t qeshur me shakat e tij, her me e her pa krip. (Atentatet, f. 309) Jusufi sht serioz dhe i vetprmbajtur e q nuk don t bie n sy dhe I. Kelmendi i jep msim Jusufit se si i ka hije e si nuk i ka hije t sillet n dasm. I. Kelmendi: Vetm Jusufi rrinte serioz, i vetprmbajtur ulur n qoshen e poshtme t salls pr t mos rn n sy. Bardhi, ndrkaq, po mundohej t integrohej n kt atmosfer gzimi. Duke par Jusufin n kt gjendje Mirani iu afrua. Shoku Jusuf, nuk t ka hije t rrish kaq i ngrysur, kur t gjith dasmort jan t angazhuar n argtim. Nse e ke inatin e sajuar nga shpifjet e dezinformatat. se Kadriu dhe un kemi sabotuar shprndarjen e Zrit t Kosovs, si kam dgjuar, ather ktu jan shum aktivist dhe mund ti pyessh vet se cila sht e vrteta. Jusufi e shikoi ngultas Miranin sikur desh ti thoshte: Or ti, hiqmu qafe se kam ardhur vetm sa pr t br radhn!. (Atentatet, f. 309) I. Kelmendi q nuk t keqkupton kurr, ia ven Jusufit melhemin mbi plag. I. Kelmendi: Por Mirani ia kishte vn melhemin mbi plag, meq vrtet shpifjet dhe dezinformatat e kishin hidhruar m shum se dshtimi i biseds pr bashkim, si e vlersonte ai. (Atentatet, f. 309) 230

I. Kelmendi: Numrin e par Jusufi e botoi n nntor, t dytin n dhjetor. N numrin e par Jusufi shkroi se bashkimi nuk u arrit pr faj t Kadriut, pa ia prmendur emrin. Aty shprehet dshprim kundr Kadriut, pa qen n gjendje t gjykoj se fajtori i vrtet ishte komanduesi i tij, Sabiti. (Atentatet, f. 306)

22. DILEMAT E JUSUFIT

Jusufi, si harress i madh na del shum i lkundur dhe ka nevoj pr kthjellime nga I. Kelmendi. I. Kelmendi (fjal t atribuara Jusufit):Pasi u mendua pakz, ia ktheu: Vrtet jan n gjendje kta aktivist t dshmojn se ju nuk e keni sabotuar shprndarjen e Zrit? (Atentatet, f. 309) Shtrohet pyetja se prej kujt e ka marr vesh Jusufi se Kadri Zeka dhe OMLK-ja nuk duan, jo ta shprndajn por as ta marrin Zrin? Pyetje tjetr: A ka qen Jusufi me t vrtet i shqetsuar apo fare i interesuar se Fronti i bashkthemeluar dhe i emrtuar nga UDB-a nuk dshiron ta shprndaj Zrin e tij ashtu si don me na e mbush mendjen figura frontale e Frontit t UDB-s?! Se sa i shqetsuar ka qen Jusufi se si pritet Zri i tij nga Fronti i Kuq e tregojn rreshtat e mposhtm: Jusuf Grvalla: 1. Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Jusuf Grvalla 2. "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, faqe 451) -dhe ja se si flet Jusufi pr OMLK-n e Kadri Zekn: Jusuf Grvalla: "Tash s fundi jam n kontakt edhe me nj shok t grupit t marksistleninistve t Kosovs, t tubuar rreth organit t tyre Liria. Personalisht pr organin e tyre kam mendim shum t mir, po edhe shoku me t cilin kam kontaktuar duket i ngritur dhe i pjekur. Ka nj mirkuptim n mes nesh dhe kemi rn n ujdi q ti bashkrendisim veprimet. Lidhur me kt, pr fillim, kemi zn t organizojm nj varg 231

demonstratash npr qendra t ndryshme evropiane" (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 259-260) Se OMLK-ja nuk sht e interesuar ta shprndaj Zrin e Jusufit n radht dhe tek simpatizantt e vet, kjo nuk ka qen nj shtje sekrete pasi qysh n fillim t nntorit kt qndrim ia ka shpreh Kadriu direkt Jusufit. Pas botimit t numrit t par t Zrit t Kosovs, Kadriu e ka quajtur at plagjiat t Liris, d.m.th. vet Jusufin si plagjiator t Mehmet Hajrizit, Hydajet Hysenit dhe Brat Berat Luzhs, t cilt natyra i ka zgjedhur pr t'i kuptuar problemet ekonomike shoqrore e lvizjet e shoqris njerzore n tr kompleksitetin e vet, d.m.th. t jen origjinal e pa ngjyrime t rrejshme. Se kjo pun ka qen kshtu dshmohet nga Faridin Tafallari, Hasan Mala dhe Xhafer Shatri. Faridin Tafallari: Jusufi m ka thn se aty ktu kishte lindur edhe ndonj mospajtim i vogl; pr to kishin dijeni vetm njerzit e organizuar bile shum t pakt, ata q ishin m t besuar. Un di nj rast t till: Jusufi me Bardhoshin solln organin e Lvizjes (LNKVSHJ) Zrin e Kosovs n Nagold. N makinn e tyre kishin edhe organin Liria. Kur ma dha Zrin e Kosovs, Jusufi m dha edhe disa numra t Liris, duke m thn: Faridin, shprndaji edhe kto; edhe pse ata t OMLK-s nuk po pranojn t marrin Zrin e Kosovs pr ta shprnda, ne do ta shprndajm si Zrin e Kosovs ashtu edhe Lirin. (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 39) Faridin Tafallari (duke u kthyer nga dasma): N mngjes u kthyem; nuk donim tia ndalnim kngs n minibusin q po na binte srish n qytet. Jusufi ishte m i lodhur se ne sepse ai punonte edhe pr nxjerrjen e gazets Zri i Kosovs; at e mundonte edhe mosmarrveshja me organizatn tjetr ku kishte edhe antar q nuk pranonin ta merrnin dhe ta shprndanin Zrin e Kosovs. (Terror Dhimbje Qndres, faqe 48) - e dshmon Hasan Mala, i cili ia vrteton fjalt e Faridinit t thna n librin Terror Dhimbje Qndres: Hasan Mala: Nga zemra t uroj shum sinqerisht dhe sukses, se sht shkruar ashtu si sht, si ka qen. T lumt, t lumt .... se aty sht e vrteta dhe vetm e vrteta. (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f.382) - e dshmon Xhafer Shatri, i cili ia vrteton fjalt e Faridinit t thna n librin Terror Dhimbje Qndres Xhafer Shatri: Libri sht nj realitet dhe i paanshm. Ky libr sht si nj lis i natyrshm...Andaj, t lumt dhe t uroj nga zemra suksese q iu kushtove ktij libri madhor t kohs.... (Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, f.382) Pyetje vazhduese: A sht prpjekur Jusufi qoft edhe me nj fjal t vetme apo gjest t vetm ta barazoj, ta vendos n nj plan e ta fus n nj thes Kadri Zekn me Ibrahim Kelmendin ashtu si sht munduar vet Kadri Zeka ta barazoj e fus n nj thes Jusufin me Ibrahim Kelmendin dhe Frontin e tij? Natyrisht se Jusufi nuk sht prpjekur ta bj kurr kt pun n jetn e tij. Ajo ka mbetet fakt sht se me mjeshtrit e komunistve t cilt e RUAJN ROLI HEGJEMON, Fronti i Kuq i sht bashkuar OMLK-s dhe Ibrahim Kelmendi pa asnj rezerv i ka shrbyer Kadri Zeks n prpjekje pr ta minuar dhe izoluar punn e Jusufit jo vetm n rrethet e veta por edhe n Shtutgart.

23. Thirr cilt t duash dhe pyeti vet!

Pr ndryshim nga qndrimi harress dhe i lkundur i Jusufit, I. Kelmendi rrezaton siguri t plot. 232

I. Kelmendi: Sigurisht, thirr cilt t duash dhe pyeti vet! tha Mirani me nj z q prmbante siguri t plot. Ai ishte i sigurt se, jo vetm q nuk e kishte sabotuar shprndarjen e Zrit, por as q e kishte komentuar me ndonjrin shkakun e dshtimit t takimit pr bashkim. (Atentatet, f.309) Kur jemi tek dasma e tek "ndrmjetsimi" i I. Kelmendit si "njeri i paanshm" dhe vet atmosfera e dasms duket m s miri nga letra e Jusufit drguar shokut organizativ t Kadri Zeks, Ibrahim Kelmendit: Jusuf Grvalla: "Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq . Por, nga takti m kan nxjerr disa gjeste e veprime t nj shoku (Kadri Zeks - shn. i Xh. D.)) , q t kundruara nga distanca e t sotmes, m dalin nj loj e pamir, s pari me personin tim, e pastaj edhe me nj organizat, ka, m shum organizat revolucionare, madje n nj ast madhshtor t historis son, q implikon dashurin, afrimin dhe sinqeritetin m t madh mes lufttarve t liris." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411) Jusufi sht gjaknxeht n dasm pr shkak t fushats s OMLK-s, t Kadri Zeks por edhe t I. Kelmendit kundr Jusufit personalisht dhe Lvizjes s tij me "argumentet" se Lvizja e Jusufit sht nuk sht komuniste, se n kryesi ka persona q nuk jan komunist dhe ka sht ma e keqja, edhe pse kta fatzij nuk kan fatin pr t'u br komunist t paktn nuk e bjn at q sht puna m e mir pr ta: t pranojn t udhhiqen nga komunist q jan t paepur, pra nga komunist q komunizmin e konsiderojn si mod t ksulave.

24. Thirrje - T gjith n Front! T gjith pr Frontin!

Ftesa e drguar pr dasm Jusufit i drgohet s bashku me thirrjen e famshme: T gjith n Front! T gjith pr Frontin! Jusufi i lkundur e i pavendosur vazhdon t manipulohet nga shpifsit dhe dezinformatort. I. Kelmendi: Mirani nuk mund ta fshihte hidhrimin ndaj Jusufit se prse po u besonte shpifsve e dezinformuesve pr t e pr Kadriun. (Atentatet, f.309-310) sht shum interesant se si Jusufi i lkundur e i manipuluar n kt koh, nuk bn dhe as nuk di t bj kurrfar dallimi n mes Kadri Zeks dhe I. Kelmendit por i fut t dyt n nj thes. Apo thn edhe m qart: A mundohet Jusufi ta fut Kadri Zekn e I. Kelmendin n nj thes apo sht plani i Kadri Zeks me e fut I. Kelmendin dhe Jusufin n nj thes, respektivisht n nj Front (e duke e ln OMLK-n e tij t paprekur, d.m.th. t paprlyeme)?! Kur jemi tek dezinformatat dhe prpjekjet e vnies s t tjerve para aktit t kryer, t shohim se ka shkruan Jusufi n nj letr t fillimit t dhjetorit 1981 drguar Kadri Zeks. Por s pari t'i lexojm fjalt e Hydajet Hysenit: Hydajet Hyseni: "Shprehje e fryms gjithnj e m t fort t bashkimit dhe n funksion t ktij bashkimi ishte edhe dasma e Kadri Zeks me shoqen e puns dhe lufts ilegale, Saime Isufin, 'Bulen'. Quhej Bule n shembullin e antifashistes Bule Naipit." (Rasim Selmanaj, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, f. 141) Sabri Novosella: "Sa i prket asaj se un paskam folur keq pr Zeqn, kjo ka qen kshtu: M pyeti Uka (Xhafer Shatri - shn. i Xh. D.) se pse jan prish Jusufi me Zeqn kohve t fundit? Ju prgjigja ashtu si ka qen. Pas bisedimeve n Stamboll, Zeqa 233

(Kadri Zeka - shn i Xh. D.) ia kishte drguar nj vendim t rrejshm se gjoja ishte formuar Fronti pr Republikn e Kosovs, gj q Sokoli (Jusuf Grvalla - shn i Xh. D.) ishte hidhruar s teprmi dhe i kishte thanun n nj letr: do gj q e ka fillimin n gnjeshtr sht e gjykuar n dshtim q n fillim. N lidhje me bisedimet e Stambollit ia pata drguar nj letr t Sokolit Uks e cila ia kishte luajtur mendjen dhe tash po mundohet me qpif dika kundr meje n at drejtim, por at letr po ua drgoj edhe juve." (Letr Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 16 janar 1984) Hydajet Hyseni ka aq t drejt sa asnj lexues i jashtm nuk mund ta merr me mend. S bashku me ftesn pr dasm, ku Jusufi ftohet si individ, Kadri Z. ia drgon nj ftes shum m interesante, me titullin "Thirrje - T gjith n Front! T gjith pr Frontin!" Pra n kt rast ndodh ajo q quhet; Nj udh e dy pun. Jusufi me t njjtn drges postale, me t njjtin zarf, ftohet n dasm si individ dhe bhet manovrimi q Lvizja e tij t vihet para aktit t kryer e t futet n Frontin Popullor pr Republikn e Kosovs. Kt far "Thirrje pr hyrje n Frontin e madh", Kadriu ka dshir q vet Jusufi ta shtyp, radhis e shprndaj n rrethin e vet si postier i tij, t veproj me te n t njjtn form si kishte vepruar n shtator me Tezat, pra ta bj nj reprizim t ngjarjeve, sikur takimi i Stambollit t mos kishte ekzistue. Por ky manovrim e testim dshton tepr keq, pasi ksaj far "Thirrje" Jusufi i prgjigjet me kto fjal: Jusuf Grvalla: "Mirdita, shoku Z (Kadri Zeka-shn im)! Thirrjen pr bashkim me frontin po ta kthej ashtu si ma drgove. Ato q thuhen n t pr bashkimin e t gjith organizatave komuniste, patriotike e revolucionare, dhe q, sipas meje, prbjn themelin e ksaj thirrjeje, jan n kundrshtim me informatat m t reja q kam marr nga shokt e Lvizjes. Si jan sjell punt kto koht e fundit, n gjith shtjen ka gjra t mjegullta (dshiroj t gabohem nse them se mjegullimi ka ardhur nga mnyra e veprimit t shokve t Organizats m-l). Pr mua konkretisht, dhe shokt e Lvizjes me t cilt kam kontakt, thnia n Thirrje, ku thuhet se sht br bashkimi i organizatave, nuk sht e vrtet, s paku deri n kt ast, ndrsa thirrja sht shkruar shum m hert. Ju po desht mund t delni me at thirrje. Por duhet t jeni t vetdijshm se far mund t jen sukseset dhe konsekuencat e nj pune, n dokumentin e par t s cils themeli sht vn me t pavrteta. N lidhje t ngusht me kt, po dolt me thirrjen pa u kristalizuar mir t gjitha shtjet e bashkimit, ne do ta konsiderojm se keni br prpjekje pr ti vn disa forca t caktuara patriotike e revolucionare para nj akti t kryer, n mos e teprofsha, me manovrime nga ana juaj. Prandaj, mos u habitni nse pas hapit tuaj ne do t dalim publikisht me sheshimin e t pavrtetave. Me prshndetje revolucionare, Drini (Jusuf Grvalla-shn im)" (Marr nga botimi i par tek shkrimi i Faridin Tafallarit, IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS!!!???, www.albaniapress.com, 5 qershor 2009)

25. RROBAQEPSI ANADOLLAK PO E MANIPULONTE JUSUFIN

I. Kelmendi, edhe pse vet figur frontale e Frontit t pagzuar nga UDB-a, e pa asnj lidhje me Lvizjen e Jusufit, bhet bujar dhe e merr rolin e avokatit t Jusufit pr ta mbrojtur at nga manipulimet e Sabri Novosells. 234

I. Kelmendi: Kisha parandjenj se Rrobaqepsi anadollak po e manipulonte Jusufin. Ai edhe n Kosov e kishte shprdorur ilegalitetin dhe konspiracionin q ti imponohej ktij. (Atentatet, f.310) T shohim se sa sht i gatshm Jusufi ta pranoj I. Kelmendin si avokat ndaj manipulimeve t Sabri Novosells: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 451) Ironia e fatit. Sabri Novosella nga Turqia mundohet me do kusht ta bj Jusufin m t zhdrvjellt n mnyr q ta afroj I. Kelmendin sa m shum me Lvizjen e Jusufit para se t tjert t'ia rrmbejn nga dora. Por Jusufi nuk do t ishte kurr Jusuf sikur t'i kishte ndjekur kshillat e t tjerve pa i verifikuar e prputh secilin hap me ndrgjegjen e vet. I. Kelmendi, i cili nuk t keqkupton kurr, flet pr shkrimin apo kritikn e rrept t Jusufit kundr Kadriut n numrin e par t Zrit t Kosovs. I. Kelmendi: Pastaj, mos vall Jusufin po e shtynte t dyshonte se ne po e sabotojm veprimtarin e tij, meq ai n numrin e par t Zrit t Kosovs Jusuf Grvalla: "Materialet e numrit t ardhshm t Z.K. jan pothuaj t gjitha t gatshme. Pr pjesn e tyre m t madhe, un, Shpendi e Besniku jemi t knaqur. Morm zemr edhe nga fakti se ju kishin plqyer edhe juve ato punime q ua drguam edhe juve pr ti shikuar. Prve ksaj, un personalisht tani jam n pozit shum m t leht, pr shkak t mendimeve, porosive e sugjerimeve nga ana juaj dhe pr shkak t nj ndihme, sado t vogl n fillim, nga ana e Shpendit, e Besnikut dhe e shokut t Liris, q kta m dhan me disa artikuj t mir." (Letr S.N., 20 gusht 1981) ka shkruar rrebt kundr Kadriut!? Jo more, at shkrim mund ta kishte br vet Rrobaqepsi gjysmanalfabet dhe tia kishte redaktuar Jusufi...! (Atentatet, f.310) A mund ndokush ta gjej komplet kt numrin e par t Zrit t Kosovs dhe t na tregoj se n ciln faqe, n ciln shtyll e n cilin rresht Jusufi flet apo aludon edhe vetm me nj fjal t vetme kundr Kadri Zeks? Prmbajtja e Zrit t Kosovs, Organ i LNKVSHJ, Nr.2, Janar 1982 Autori Titulli Jusuf Grvalla T'I JAPIM SHTYTJE T RE LUFTS (Fjalim q u lexua nga Jusufi n mbrmjen e festimit t 28 Nntorit 1981 n Shtutgart) KQ i Abusus non tollit usum (Komiteti Qendror i LNKVSHJ n 235

LNKVSHJ Jusuf Grvalla Xhafer Durmishi Xhafer Durmishi Enver Hoxha Lenin Bardhosh Grvalla Xhafer Durmishi Jusuf Grvalla Sabri Novosella Jusuf Grvalla Bardhosh Grvalla Bardhosh Grvalla Ismail Kadare Jusuf Grvalla Jusuf Grvalla Hydajet Hyseni Jusuf Grvalla

Shtutgart) T dashur lexues RINIS KOSVARE (Nga krijimtaria e re popullore - poezi) Kur s'sht dgjuar fjala sht ndier pushka e shqiptarit Me dyqind e ca komunista lule nisi Shqipria historin e kuqe sht shkelur vullneti i lir i shqiptarve Vive la son du canon! (Me shnim hyrs t Jusuf Grvalls) Ngathtsia anadollake dhe ligsia fashiste Nj dit q na i burrroi edhe fmijt N dijeni t vllezrve n shrbimin ushtarak Adem Demai - simbol i rezistencs shqiptare Mbase takohemi nj dit Milicia Serbe Familja Brecaj e tra n burg Merr nga gjaku im Njri nga ata (Burimi pr kt shkrim sht Sabri Novosella) Harai pr milicin serbe N ty Kosov (poezi nga "Kngt e liris") Si prohen n Ballkan interesat e superfuqive

Zri i Kosovs, i nntorit 1981 nuk e ka asnj koment direkt apo indirekt pr bisedimet e dshtuara t bashkimit. Komenti i tyre gjendet n numrin e dyt, me t cilin ka qen i mbushur gepeku i kerrit kundr t cilit jan drejtuar plumbat e vrassve profesionist t UDB-s. Jusuf Grvalla: Karshi zhvillimit t till t ngjarjeve, pr forcat tona t organizuara patriotike e revolucionare, pr rinin dhe popullin ton dalin detyra serioze, t barasvlershme me prpjekjet historike shekullore pr ekzistimin e kombit shqiptar n trsi dhe pr kmbnguljen n realizimin e t drejtave t ligjshme t pjess s robruar t popullit ton nga shovinistt jugosllav, n veanti. Po t kihet parasysh pesha historike e situats aktuale, nj detyr prioritare del bashkimi optimal i organizatave e grupeve komuniste, patriotike dhe revolucionare, t cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr seriozitetin e saj. Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman, dhe ato q jan organizuar prej elementesh t dyshimta, e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar. Gjaku i derdhur, burgu i zi dhe terrori njerzor q po ushtron mbi bijt e bijat e Kosovs trime, na obligon q Atdheut ton ti dalim hakut me nj dashuri q bhet, - si thot ..., - me ngut, me alarm, me prpjekjet mbinjerzore t lufttarve t vrtet t liris.(Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 2, shtylla 2)

236

Mund t thuhet se nuk sht edhe aq gabim t bhet nj harres e przierje e vogl kohore q kap dy-tre muaj, n nj libr t botuar 25 vjet m von. N dukje mund t jet kshtu. Por ktu kemi t bjm me artikuj t shkruar dhe jo fjal goje. Artikujt mund t verifikohen pasi gazetat jan ruajtur. Jusufi, n emr Lvizjes s tij, LNKVSHJ, prmes shtypit, n jetn e tij, ka folur vetm dy her: n nntor 1981 dhe janar 1982. N nntor 1981 sht fjala e tij e par, n janar 1982 sht fjala e tij e fundit (edhe artikujt e Jusufit t botuar n Zrin e marsit jan t shkruar n janar 1982). Pr kt arsye ktu nuk mund t bjm fjal pr distanc dy-tre mujore n perspektivn 25 vjeare, por shtja sht tejet e rndsishme pasi puna qndron n faktin: Se cila sht fjala e par e Jusufit n gazet, si antar i LNKVSHJ (nntor 1981) dhe cila sht fjala e fundit (janar 1982). Dhe fjala e fundit e Jusufit pr Kadri Zekn, OMLK-n dhe ish-inspektorin e UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica ("organizatorin e demonstratave t Pranvers 1981") sht: "Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman, dhe ato q jan organizuar prej elementesh t dyshimta, e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar." A sht interesuar dhe shqetsuar me t vrtet Jusufi se si sht prit Zri i Tij n pikat ku ka pas ndikim I. Kelmendi? N faqet 311-313 t librit Atentatet, I. Kelmendi flet se si Jusufi ka qen i jashtzakonisht i shqetsuar se si po pritet Zri n pikat ku ka pas ndikim ai! Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) A mund t jet kjo e vrtet? A sht Jusufi aq i dezorientuar sa ti fus n nj thes Frontin e emrtuar nga UDB-a me OMLK-n e Kadri Zeks, Hydajet Hysenit e Mehmet Hajrizit? A sht prpjekur Jusufi qoft edhe me nj germ t vetme ti fus n nj plan, n nj thes Kadri Zekn me I. Kelmendin, figurn frontale t Frontit t TANJUG-ut? Jusuf Grvalla: "Tash s fundi jam n kontakt edhe me nj shok t grupit t marksistleninistve t Kosovs, t tubuar rreth organit t tyre Liria. Personalisht pr organin e tyre kam mendim shum t mir, po edhe shoku me t cilin kam kontaktuar duket i ngritur dhe i pjekur. Ka nj mirkuptim n mes nesh dhe kemi rn n ujdi q ti bashkrendisim veprimet. Lidhur me kt, pr fillim, kemi zn t organizojm nj varg demonstratash npr qendra t ndryshme evropiane" (Letr S. Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 259-260) 237

26. T kam pasur krah t djatht do her dhe vazhdoj t t kem

Jusufi i sht mirnjohs I. Kelmendit pr sqarimin se Zri i Kosovs nuk sht sabotuar n Dusseldorf apo Gjenev. I. Kelmendi: -Miran, sa shum isha hidhruar ndaj teje kto dit! Tani t jam shum mirnjohs pr kt sqarim. T kam pasur krah t djatht do her dhe vazhdoj t t kem. (Atentatet, f. 313) Se far ndihme pret Jusufi prej I. Kelmendit pas dhjetorit 1980 tregojn fjalt: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: " (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit)."(Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 451) A sht e mundur q Jusufi ti ket thn kto fjal. Pasi e kemi pa m heret se i thot I. Kelmendit naiv e i sinqert, sigurisht q i ka thn edhe fjalt e msiprme. Kto shprehje artistike duhet t vrtetohen edhe me fjalt dokumentare n letrat e Jusufit. Jusuf Grvalla: "I dashur shok Ibrahim, Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq. Por, nga takti m kan nxjerr disa gjeste e veprime t nj shoku, q t kundruara nga distanca e t sotmes, m dalin nj loj e pamir, s pari me personin tim, e pastaj edhe me nj organizat, ka, m shum 238

organizat revolucionare, madje n nj ast madhshtor t historis son, q implikon dashurin, afrimin dhe sinqeritetin m t madh mes lufttarve t liris." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411) Pse Jusufi ia drgon kt letr (n mnyr t rekomanduar) Ibrahim Kelmendit? Jusufi ia drgon pasi n kt koh Ibrahim Kelmendi sht shok organizativ i Kadri Zeks dhe sht i involvuar n fushatn pr luftimin, izolimin, dominimin dhe RUAJTJEN E ROLIT HEGJEMON kundr Jusufit, fushat q e intensifikon Kadri Zeka prej tetorit 1981. Fjalt "I dashur shok Ibrahim" prve forms s prgjithshme t mirsjelljes, duhet kuptuar m shum si rikujtim i kohs n t ciln Jusufi ka br botimin e revists Bashkimi, t kohs kur Jusufi e ka konsideruar I. K. "nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij." Jusufi e pranon se n dasm sht treguar i padrejt ndaj I. Kelmendit, pasi t gjitha gjrat q n gjaknxehtsi Jusufi ia numron I. Kelmendit, n t vrtet i ka merituar Kadri Zeka dhe jo ai (I.K.). Por pr shkak t dasms, Jusufi nuk mund t'ia thot vet Kadriut ato ka i ka merituar. Kjo letr si dhe t tjerat sht e nj rndsie t jashtzakonshme dhe do ta citojm n vazhdim n pjes t ndryshme.

27. Iu drejtua Jusufit me dashamirsi e dhembshuri

I. Kelmendi, i cili kurr nuk t keqkupton, i drejtohet Jusufit me dashamirsi e dhembshuri. I. Kelmendi: Mirani heshti pr nj moment pr t menduar se far duhej ti thoshte. -Or Bacalok, iu drejtua me dashamirsi e dhembshuri Jusufit, ndaj t cilit rrallher e prdorte kt epitet. Si kta q po t dezinformojn e nxisin ktu, ka pr t dal edhe Rrobaqepsi. Kjo m sht br m e qart se kurdoher nga syt e Bardhit kur bisedova me t pasi u kthye nga takimi n Turqi. (Atentatet, f.313) Del se Jusufin paska qen e mundur ta nxit dikush. Se Bardhi pas ardhjes s bisedimeve t dshtuara n Turqi, n tetor 1981, paska biseduar pr kto bisedime t dshtuara me I. Kelmendin. A mund t jet kjo e vrtet? A mund t ekzistoj ndonj fakt q e dshmon t kundrtn? Jusuf Grvalla: "Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq. Por, nga takti m kan nxjerr disa gjeste e veprime t nj shoku, q t kundruara nga distanca e t sotmes, m dalin nj loj e pamir, s pari me personin tim, e pastaj edhe me nj organizat, ka, m shum organizat revolucionare, madje n nj ast madhshtor t historis son, q implikon dashurin, afrimin dhe sinqeritetin m t madh mes lufttarve t liris." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411) T analizojm m tej se ka na informon i informuari mir I. Kelmendi: I. Kelmendi: "Kjo m sht br m e qart se kurdoher nga syt e Bardhit kur bisedova me t pasi u kthye nga takimi n Turqi." (Atentatet, f. 313) Shefqet Cakiqi-Llapashtica: "E di se edhe Ibrahim Kelmendi ka pas paknaqsi pr prfshirjen ose mos prfshirjen e tij n bisedime pr bashkimin n Frontin pr Republikn e Kosovs ... pas publikimit t Tezave t OMLK-s n vjesht t vitit 1981. 239

(Fjal t drejtuara Ibrahim Kelmendit, Afishuar me: 23.03.2007 21:22, www.kosova.de) Ibrahim Kelmendi: "Sigurisht se nuk e din m mir se un, q do t thot se un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime. N ndonjrin nga ato takime kam shkuar me bashkveprimtar, t cilt mund t dshmojn." (Fjal t drejtuara Shefqet Cakiqit-Llapashtics, Afishuar me: 23.03.2007 22:57, www.kosova.de) Grvalla: "Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme. Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne. E vrteta sht krejt ndryshe. Shoku Z. i ka procesverbalet e takimit me t. Po deshtt t ngulni kmb edhe m tej n qndrimin antikomunist t atij shokut t Lvizjes, urdhroni e bjeni kt pun n baza m t shndosha e m t ndershme, merrini prbaz procesverbalet e takimit." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412) Se Ibrahim Kelmendi nuk e ka takuar asnj ast t vetm Bardhin, pas kthimit nga Stambolli, n tetor 1981, e vrtetojn kto fjal t I. Kelmendit t drejtuara Sabri Novosells: Ibrahim Kelmendi: "I dashur shoku Mrgim (Sabri Novosella-shn im), ...Gjat takimeve q kishim, disa her u sjelln bisedimet te bisedat n mes teje e shokut Zeq. Lidhur me at takim, mendoj, duhet t na informosh, pak m shum se sa i ke shkruar heroit. Them kshtu pasi disa fjal shptuan gjat fjalosjes mes teje e shokut Ujkan (Xhafer Shatri-shn im), prandaj, pos arsyerave tjera, edhe q t mos lejohet mundsia pr manipulim me fjalt q nuk jan inizuar as mbajtur shnime. Sidomos do ndihmonte shum informimi yt, pasi, me gjas, vetm ti je ndr t gjallt, q mund t informosh mbi bisedimet, ashtu si jan zhvilluar.(Letr Sabri Novosells, 17 janar 1984) Sabri Novosella: "Sa i prket asaj se un paskam folur keq pr Zeqn, kjo ka qen kshtu: M pyeti Uka (Xhafer Shatri-shn im) se pse jan prish Jusufi me Zeqn kohve t fundit? Ju prgjigja ashtu si ka qen. Pas bisedimeve n Stamboll, Zeqa ia kishte drguar nj vendim t rrejshm se gjoja ishte formuar Fronti pr Republikn e Kosovs, gj q Sokoli (Jusuf Grvalla-shn im) ishte hidhruar s teprmi dhe i kishte thanun n nj letr: do gj q e ka fillimin n gnjeshtr sht e gjykuar n dshtim q n fillim. N lidhje me bisedimet e Stambollit ia pata drguar nj letr t Sokolit Uks e cila ia kishte luajtur mendjen dhe tash po mundohet me qpif dika kundr meje n at drejtim, por at letr po ua drgoj edhe juve. IK e ka edhe ai nj hall tjetr: i kishte thn dikujt se gjoja un e paskna prish me Sokolin dhe ia drgova nj letr t Sokolit q ma ka drguar me koh dhe ajo ia kishte luajtur mendjen, pasi Heroi Sokol e ka treguar me fakte se kush sht IK dhe un jam ai q kam br mos q Sokoli mos ta largoj krejtsisht IK-n." (Letr Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 16 janar 1984) I. Kelmendi ndien keqardhje pr Jusufin pr shkak se sht manipuluar nga Sabri Novosella. I. Kelmendi: M vjen shum keq q do t zhgnjehesh rnd n momentin q ke pr ta takuar personalisht, sepse ai nuk do t jet m n gjendje t t manipuloj e t spekuloj n emr t ilegalitetit e konspiracionit, si t ka manipuluar edhe n Kosov, 240

si t ka injoruar pr gati nj vit e gjysm pas arratis sate dhe t tij. (Atentatet, f. 313) Pas shkrimit t shklqyeshm rreth formimit Frontit t emrtuar nga UDB-a, I. Kelmendi vazhdon ta luaj rolin e avokatit t Jusufit n raport me antart e udhheqsit e Lvizjes s vet. Por kjo sht vetm gjysma e t mirs. E mira e plot sht se edhe Jusufi e pranon I. Kelmendin si avokat pr punt e brendshme t Lvizjes s tij dhe i sht mirnjohs, ksaj dore t djatht, ktij armiku t sistemit komunist dhe diktaturs komuniste. sht interesant dhe knaqsi ta kesh dhe ta pranosh pr avokat t shklqyeshm shembsin e mitit tnd. A ka mundsi q Jusufi ka ndie nevoj pr avokaturn e pr kshillat e I. Kelmendit? A ekziston ndonj germ e shkruar nga dora e tij n kt drejtim? Jusuf Grvalla: "Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne. E vrteta sht krejt ndryshe. Shoku Z. i ka procesverbalet e takimit me t. Po deshtt t ngulni kmb edhe m tej n qndrimin antikomunist t atij shokut t Lvizjes, urdhroni e bjeni kt pun n baza m t shndosha e m t ndershme, merrini prbaz procesverbalet e takimit. Atje shihet se ku qndron e vrteta pr bashkimin e paarritur, e megjithat t shpallur si akt t kryer n thirrjen e famshme T gjith n Front! T gjith pr Frontin!, t ciln ndoshta nuk e ke pasur n dor, ngase botimi i saj u spostua pas letrs sime drguar shokut Z." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 412) Kjo letr e 15 janarit 1982, sht e vetmja letr prmes t cils Jusufi me fjalt nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne aludon n Sabri Novoselln por pa ia prmendur emrin. Se Sabri Novosella jeton n Turqi dhe sht nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne Ibrahim Kelmendi e ka msuar nga shoku i vet organizativ Kadri Zeka.

28. Lvizja jon e bashkimi yn morn prmasa t mdha

I. Kelmendi: Ai t ka kontaktuar vetm kur lvizja jon mori prmasa t mdha. Ka sabotuar trbueshm bashkimin ton n takimin e tetorit. (Atentatet, f.313) A ekziston edhe nj germ e vetme q dshmon se Jusufi e ka przije apo implikuar Lvizjen e vet me Frontin e I. Kelmendit, apo me kado tjetr q do ti jepte t drejt I. Kelmendit t prdor shprehjen bashkimin ton dhe lvizja jon. T shohim se sa sht i gatshm Jusufi ta prziej Lvizjen e tij me I. Kelmendin pr t'ia dhn atij t drejtn t shprehet me fjalt lvizja jon e bashkimin ton. Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai 241

e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 198; Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 451) T shohim se si u prgjigjet Jusufi prpjekjeve t trbuara pr t ndrtuar fole, strofull n Lvizjen e Jusufit. I. Kelmendi (pr Sabri Novoselln): "Ka sabotuar trbueshm bashkimin ton n takimin e tetorit." (Atentatet, f. 313) Shefqet Cakiqi-Llapashtica: "E di se edhe Ibrahim Kelmendi ka pas paknaqsi pr prfshirjen ose mos prfshirjen e tij n bisedime pr bashkimin n Frontin pr Republikn e Kosovs ... pas publikimit t Tezave t OMLK-s n vjesht t vitit 1981. (Fjal t drejtuara Ibrahim Kelmendit, Afishuar me: 23.03.2007 21:22, www.kosova.de) Ibrahim Kelmendi: "Sigurisht se nuk e din m mir se un, q do t thot se un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime. N ndonjrin nga ato takime kam shkuar me bashkveprimtar, t cilt mund t dshmojn." (Fjal t drejtuara Shefqet Cakiqit-Llapashtics, Afishuar me: 23.03.2007 22:57, www.kosova.de) Jusuf Grvalla: "Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme. Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412)

29. T dshiroj forc q t mos thyhesh shpirtrisht e moralisht

Jusufi thyhet shpirtrisht e moralisht e distancohet nga Sabri Novosella n dasmn e Kadri Zeks e Saime Isufit. I. Kelmendi, q nuk t keqkupton dhe q sht melhem pr plagt e Jusufit, i dshiron Jusufit forc q t mos thyhet shpirtrisht e moralisht kur t takohet me Sabri Novoselln (sikur Jusufi nuk e paska takuar at kurr m par), por si duket dashamirsia e fjalt melhem t I. Kelmendit jan t vonuara pasi Jusufi n dasm, pr ndryshim nga komunistt e pathyeshm, sht i thyer moralisht e shpirtrisht dhe kt thyerje e shfaq pikrisht para figurs frontale t Frontit t bashkthemeluar dhe emrtuar nga UDB-a. I. Kelmendi: T dshiroj forc q t mos thyhesh shpirtrisht e moralisht kur ta takosh dhe do t m vinte keq nse vazhdon veprimtarin nn komandim t tij! Uroj t mos kesh t drejt! u prgjigj Jusufi, por tashm nuk e kundrshtoi dhe nuk iu hidhrua si herave t mparme. Ksaj radhe Mirani konstatoi n paraqitjen e Jusufit nj si paknaqsi ndaj Sabriut, ndryshe nga herat e tjera. (Atentatet, f. 313-314) Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast." (Letr S. Novosells, 5 nntor 1981; Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274) 242

Sipas projektit pr shembjen e mitit t Jusufit, t I. Kelmendit, Jusufi thyhet shpirtrisht e moralisht gjat dasms dhe kt thyerje e demonstron para figurs frontale t Frontit t Kuq. Kur predhat e UDB-s e godasin n gjoks, kt mit t pathyeshm, m 17 janar 1982, ato ve e godasin nj person e nj mit q sht thyer nga kryesuesi i Frontit t formuar, pagzuar dhe popullarizuar prej saj, pra prej UDB-s. Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Se Jusufit iu ka nevojit forc morale prej I. Kelmendit e dshmojn fjalt e mposhtme: Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton.(Letr S. Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 451) Se si mendon Jusufi pr sabotimet e bashkimit n Stamboll e dshmojn kto fjal: Jusuf Grvalla: "Pasi kuptova si sht shtruar kjo shtje n takimin tuaj (e kt e kuptova n astin e fundit (n panairin e Frankfurtit m 17 tetor 1981-shn i Xh. D.) n bised me shokun Z. (Kadri Zeka - shn i Xh. D)), ishte e vetkuptueshme t pajtohesha plotsisht me qndrimin q ke marr ti atje. T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t oroditur, si e kishte shtruar shtjen shoku Z. Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por megalomanin e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr dominim (RUAJTJES S ROLIT HEGJEMON-shn i Xh. D.) me do kusht mbi t tjert. Kam dshir t madhe t m dalin gabim prshtypjet e kqija q formova pr ta pas atij takimi dhe pasi msova pr qndrimin e tyre. N kt mes, m duhet t pranoj se, nga ana e atyre shokve, qenka br nj loj e pahijshme me personin tim." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274) T shohim shpjegimin e I. Kelmendit: " Uroj t mos kesh t drejt! u prgjigj Jusufi, por tashm nuk e kundrshtoi dhe nuk iu hidhrua si herave t mparme. Ksaj radhe Mirani konstatoi n paraqitjen e Jusufit nj si paknaqsi ndaj Sabriut, ndryshe nga herat e tjera. (Atentatet, f. 313-314) 243

T shohim se sa i gatshm sht Jusufi t lkundet, t thyhet e t largohet prej shokve t vet nn ndikimin e fjalve t I. Kelmendit. Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274) I. Kelmendi (Jusufit): T dshiroj forc q t mos thyhesh shpirtrisht e moralisht kur ta takosh dhe do t m vinte keq nse vazhdon veprimtarin nn komandim (t Sabri Novosells-shn i Xh. D.) t tij!" (Atentatet f. 313-314) Se prej kujt merr e pret Jusufi forc morale q kurr t mos thyhet shpirtrisht e moralisht e tregojn fjalt: Jusuf Grvalla: "Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku ." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274-275)

30. M ndihmoi t kndellem

Jusufi, n dasmn e Kadri Zeks e Saime Isufit, ka sjellje jo burrrore dhe joshoqrore, por duke ju falnderuar menuris e burrnis s figurs frontale t Frontit t emrtuar nga UDB-a, mundohet t bhet burr dhe shok. I. Kelmendi: Bacalok, do t ishte burrrore e shoqrore q ta thrrasim edhe Kadriun dhe ti bjm tre-katr minuta bised, shtoi Mirani. Por jo ktu, q t biem n sy, miratoi Jusufi. (Atentatet, f.314) Se far kshillash burrrore e shoqrore ka marr Jusufi n dasm prej I. Kelmendit e tregojn fjalt e Jusufit t shkruara 13 dit pas dasms: Jusuf Grvalla: "Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq. " (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 411) I. Kelmendi q n shkrimin "N Kalan e Jusuf Grvalls" e kemi pa si tallet me sekretet naive t organizatave t Jusufit e Kadriut e i hedh njrin kundr tjetrit, i pajton Jusufin e Kadriun, t cilt ishin t hidhruar q nga tetori 1981. I. Kelmendi: Mirani ftoi Kadriun dhe Jusufin q t ngjiteshin n ati t asaj pushimoreje ku gjendeshin dhomat e vogla t fjetjes." (Atentatet, f.314) Jusuf Grvalla: "Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht 244

mbase nuk kam pasur. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq. " (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982) Jusufi, i thyer shpirtrisht e moralisht, ndihmohet q kndellet nga figura e Frontit t pagzuar nga UDB-a, I. Kelmendi. I. Kelmendi: Edhe nj her urime t przemrta dhe u trashgofshi! e mori ngryk Jusufi Kadriun duke e shtrnguar pr qafe. Mirani m ndihmoi t kndellem, sepse m kishin bombarduar nga shum knde dezinformuesit e shpifsit prars. (Atentatet, f.314) Jusuf Grvalla (13 dit pas dasms): "Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq." (Letr I.K., 15 janar 1982) ka mendon Jusufi pr Frontin e Kuq e kemi pa mjaft her. Ja se ka mendon Jusufi pr dezinformuesit e shpifsit prars: Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274-275) Jusufi, tani me besim prfundimisht t humbur n Sabri Novoselln, edhe pse i thyer moralisht e shpirtrisht, e ndien veten mjaft t kndellun e t prkrahur nga Fronti i Kuq, i emrtuar nga UDB-a, sa e merr prgjegjsin vendimtare q ai vet dhe askush tjetr t flas n emr t Lvizjes s tij (LNKVSHJ). I. Kelmendi (Fjal t atribuara Jusufit): Besoj shum shpejt, pasi ta kesh kryer muajin e mjaltit, do t takohemi pr t biseduar pr bashkim t radhve tona. (Atentatet, f.314) Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Jusuf Grvalla (13 dit pas dasms): "Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq... Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr rekomand drguar I. Kelmendit m 15 janar 1982) Ta qessh Jusufin para aktit t kryer ka qen e pamundur dhe kt m mir se kushdo tjetr e ka ditur UDB-a, e cila nuk ka mund t'ia zen askund pritn pos n pragun e ders s shtpis pran gruas dhe fmijve. 245

31. T krkoj falje pr shkrimin n gazet

Jusufi, i thyer moralisht dhe shpirtrisht, i krkon falje Kadri Zeks pr shkrimin n gazet, n numrin e par t Zrin t Kosovs, t nntorit 1981. I. Kelmendi (Fjal t atribuara Jusufit): Kshtu nuk shkon m. T krkoj falje pr shkrimin n gazet. (Atentatet, f.314) Shihet qart lufta shpifse pr t'ia mveshur Jusufit nj faj t cilin ai kurr nuk e ka br dhe as q ka pasur nevoj t'i krkoj falje. Prap shtrohet pyetja: N ciln faqe, n ciln shtyll e n cilin rresht gjenden fjalt e shkruara t Jusufit, n numrin e par t Zrit t Kosovs, kundr Kadri Zeks? Me siguri se ato gjenden brenda 20 faqeve t formatit A4, t numrit n fjal. Ato mund t gjenden pasi I. Kelmendi sht nj njeri q nuk keqkupton, se fjalt e tij jan melhem pr plagt e Jusufit dhe se ai me durim e aftsi t jashtzakonshme i pajton Jusufin e Kadriun. E kemi potencuar m par, se Zri i Kosovs, i nntorit 1981, jo vetm q nuk ka asgj kundr Kadri Zeks e OMLK-s, por sht pikrisht e kundrta. N kt numr, n faqen 7-8 gjendet artikulli q Jusufi e ka pranuar nga Kadriu qysh n fillim t gushtit 1981, me titull "Planet e revizionistve titist pr degjenerimin e rinis son kan dshtuar me turp." Tek n numrin e janarit 1982, faqe 2, shtylla 2, Jusufi shkruan n mnyr indirekte pr Kadri Zekn dhe Abdullah Prapashticn me fjalt q i kemi cituar edhe m hert. Jusuf Grvalla: Karshi zhvillimit t till t ngjarjeve, pr forcat tona t organizuara patriotike e revolucionare, pr rinin dhe popullin ton dalin detyra serioze, t barasvlershme me prpjekjet historike shekullore pr ekzistimin e kombit shqiptar n trsi dhe pr kmbnguljen n realizimin e t drejtave t ligjshme t pjess s robruar t popullit ton nga shovinistt jugosllav, n veanti. Po t kihet parasysh pesha historike e situats aktuale, nj detyr prioritare del bashkimi optimal i organizatave e grupeve komuniste, patriotike dhe revolucionare, t cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr seriozitetin e saj. Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman, dhe ato q jan organizuar prej elementesh t dyshimta, e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar. Gjaku i derdhur, burgu i zi dhe terrori njerzor q po ushtron mbi bijt e bijat e Kosovs trime, na obligon q Atdheut ton ti dalim hakut me nj dashuri q bhet, - si thot ..., - me ngut, me alarm, me prpjekjet mbinjerzore t lufttarve t vrtet t liris.(Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 2) Kto fjal kan dal nga shtypi, dhe jan shprnda rreth 10 dit pas dasms dhe sidomos n ditt e para pas atentatit. Kuptohet se kto fjal jan tepr t pakndshme, por Jusufi nuk sht penduar kurr pr to. Kto fjal kan pasur rast t'i lexojn sidomos ata q kan ardhur pr ngushllime. Fjalt Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman, dhe ato q jan organizuar prej elementesh t dyshimta, e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar kan qen melhem pr varr sidomos pr ata q kan ardhur n shtpin e Jusufit, jo pr ngushllime por t par se kujt i ka mbetur zotshpillaku apo "kush e ka uzurpuar zotshpillakun n shtpin e vet e n Organizatn e vet." Kush i ka krkua falje kujt, e kush i ka borxh kujt sht shtjelluar mjaft mir nga letrat e Jusufit dhe nga biseda e Jusufit me Kadri Zekn m 17 tetor 1981 n Frankfurt. 246

Kadriu u tregon Jusufit e I. Kelmendit se ai nuk ka nevoj pr muaj mjalti. Jusufi krkon q t takohen. I. Kelmendi me t qeshurat e tij flet e miraton n emr t dhndrit. Pajtimi arrin kulmin kur Jusufi e Kadriu ia hedhin dorn mbi supe njri-tjetrit I. Kelmendi: " Pr muaj t mjaltit nuk kemi koh. Do t m mjaftonte po t kisha vetm nj jav, u prgjigj me t qeshur e i gzuar Kadriu. Ather, pas disa ditsh planifikoje kohn q t takohemi, tha Jusufi. Po e miratoj un, meq dhndrit t ri nuk i takon t flas kaq shum, u prgjigj me n t qeshur Mirani. T tre zbritn shkallve. Jusuf e Kadriu zbrisnin krahas duke ia mbajtur dorn mbi supe njri-tjetrit. (Atentatet, f.314) E vetmja gj q i mungon ksaj skene mahnitse n libr sht nj piktur e mir q do ta bnte edhe m konkrete kt sken. Besoj se kjo nuk duhet t jet aq e pamundur me rastin e ribotimit t ktij libri. Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Jusuf Grvalla: "Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letra drguar I. Kelmendit m 15 janar 1982) "Ahengu i dasmorve zgjati deri n mngjes. Ishte koha t shprndaheshim. Para se t prshndeteshim me iftin e ri, me plqimin e shokve ia dhash Kadriut nj zarf me nj shum modeste parash, duke i uruar przemrsisht t trashgoheshin e t kishin jet t gjat e t lumtur bashkshortore." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.67) Faridin Tafallari: N mngjes u kthyem; nuk donim tia ndalnim kngs n minibusin q po na binte srish n qytet. Jusufi ishte m i lodhur se ne sepse ai punonte edhe pr nxjerrjen e gazets Zri i Kosovs; at e mundonte edhe mosmarrveshja me organizatn tjetr ku kishte edhe antar q nuk pranonin ta merrnin dhe ta shprndanin Zrin e Kosovs.(Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 48)

32. S shpejti t gjith do t prfshiheshin n Front

Kadri Zeka harron se ka br marrveshje pr takim me Jusufin, e se si ia kan hedhur dorn njri tjetrin n supe, pr gzimin e t gjith dasmorve e t I. Kelmendit dhe shkon n Dusseldorf tek I. Kelmendi n mnyr q simpatizantt e Frontit t I. Kelmendit ti antarsoj e konvertoj n Frontin e OMLK-s. I. Kelmendi: Ditn e enjte t 14 janarit, Kadriu udhtoi n Krahin t Ruhrit n Gjermani. Tani ai po merrej me propagandimin e Tezave t Frontit pr Republikn e Kosovs, meq mendonte se t gjith aktivistt patriot se shpejti duhej t prfshiheshin n kt Front. (Atentatet, f.315) I. Kelmendi, pr nevojat e veta i duhet q kohn me Kadriun ta shkurtoj sa m shum, bile mund t themi deri n at shkall sa Kadriut e Ibrahimit nuk u ka ra as nga nj kafe me e pi rehat, apo me e pushua vehten me nj sy gjum pr shkak se Jusufi i ka thirrur n Shtutgart pr shtjen e bashkimit. Saime Isufi mendon pakz m ndryshe, sidomos lidhur me kohn q antart e Organizats s prbashkt Kadri Zeka e I. Kelmendi e kalojn s bashku. 247

Saime Isufi: "M 12 janar 1982, Kadriu u nis n Gjermani pr t kontaktuar me veprimtar. Ndr ta edhe me Vllezrit Grvalla. Me vete mori edhe materialet e numrit 6-t t 'Liris' pr t'i botuar si dhe 'Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs'. Tezat do t'i konsultonte edhe me vllezrit Grvalla. Numri i 6-t i 'Liris' doli pas rnies s Kadriut. Kadriu duhej t kthehej m 17 janar, pikrisht at nat q e vrau dora gjakatare, sepse t nesrmen do t fillonte pun." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f.101-102)

Revista Liria, Nr.6, Dhjetor 1981 T martn m 12 janar Kadri Zeka niset nga St. Galleni pr n Dsseldorf, tek Ibrahim Kelmendi pr punt e Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs. N Dsseldorf barts i aktiviteteve kryesore ka qen Klubi "Emin Duraku" lokalet e t cilit kan qen n Graf-Adolf strasse 63-65. Pr ta kaluar kt distanc prej 660 km, n mnyrn m t shkurt, lidhjet e trenave kalojn prmes qendrs s Shtutgartit dhe Heilbronn-it. Kadri Zeka qndron me Ibrahim Kelmendin n Dsseldorf nga e marta (12 janar) deri t shtunn m 16 janar. T shtunn n mbrmje, Kadriu e Ibrahim Kelmendi pasi kan qndruar s bashku 5 dit, e bjn rrugn prej 420 km dhe mbrrijn n Bernhausen, n banesn e Murat Kryeziut n Nord-West-Ring 30, ku mbi 20 aktivist t rrethit t Shtutgartit jan tubuar pr t shikuar disa videofilma shqiptar, n mesin e t ciln jan edhe Jusufi e Bardhoshi. Shikimi i filmave vazhdon deri m 17 janar n ora 02.00. Prej Bernhuaseni n Untergruppenbach (70 km), Vllezrit Grvalla, Kadri Zeka e Ibrahim Kelmendi mbrrijn m 17 Janar 1982, n ora 03.00. Jusuf Grvalla: "Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. NE TANI MUND T THEMI SE KEMI SHTYPIN TON." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) ka do t thot kjo? Se pas tetorit 1981 e sidomos n janar 1982 Jusufi sht i angazhuar vetm e vetm me SHTYPIN TON, pasi nuk don t merret m me angazhime t kota. Se ai nxjerr msimin: sinqeriteti - pr shokt e sinqert. Besoj se shtjen e konsultimit t Tezave duhet ta konsiderojm si pun t kryer qysh m 17 tetor 1981 n Frankfurt. Jusuf Grvalla: "Nuk do t pendohem pr angazhimin tim (t kot) n kt drejtim, as pr sinqeritetin q ua kam falur atyre pa rezerv. Mjafton ndrgjegjja e pastr dhe qllimet e mira, q m kan udhhequr gjith kohn. Vese, nj msim duhet nxjerr: sinqeriteti - pr shokt e sinqert." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 274) 248

Prpjekjeve pr manipulime me emrin dhe punn e tij, nga organizata t tjera, Jusufi u prgjigjet me kto fjal t prjetshme: Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. KJO NUK DO T NDODH KURR." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981)

Tet krkesa t parevokueshme t popullit shqiptar n Jugosllavi

Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi I shtyr nga shtypja e egr ekonomike, politike, shoqrore e kombtare nn thundrn e pushtetit gjakatar titist, populli shqiptar n Jugosllavi sht ngritur i tri n luftn e tij t drejt pr buk, liri dhe t drejta demokratike. Ai e pa t arsyeshme t krkoj me kmbngulje Republikn e federuar t shqiptarve n Jugosllavi. N themelet e ksaj krkese t shtruar n rrug paqsore, me fajin e qeveris shoviniste t Beogradit, u vu gjaku i derdhur, plagt e shumta dhe torturat njerzore q po i bhen burgjeve e gjyqeve nj rinie t tr shqiptare. Sot pr kt krkes sht hedhur n gjyqin e trbuar fashist i tr populli yn liridashs, t cilin, n prezencn dhe nn krcnimin e milicis dhe t ushtris serbe, po e detyrojn t "diferencohet" nga krkesat e veta m vitale, t shtruara n pranver nga ana e djalris patriotike, komuniste e revolucionare t Kosovs. Aktet barbare, me t cilat udhheqja serbomadhe po prpiqet ta shtyp me do kusht e me do mjet vullnetin dhe t drejtat e patjetrsueshme t popullit ton heroik, rrezikojn n mnyrn m flagrante do arsyeshmri dhe do cak t bashkjetess normale t popullit ton me popujt e Jugosllavis n kushtet ekzistuese, i hedhin helm plags s madhe t popullit ton martir dhe nxisin me prmasa t papara deri m tash urrejtjen ndrnacionale mes shqiptarve dhe popujve t Jugosllavis. Prandaj, n mbrojtje t vullnetit sa e sa her t ndrydhur e t nprkmbur t popullit shqiptar n Jugosllavi, ne - nj pjes e pararojs patriotike e komuniste t shqiptarve t robruar, q jemi organizuar n gji t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi dalim para popullit ton, para opinionit jugosllav dhe atij botror me kto krkesa minimale t parevokueshme: 1) Pa iu njohur Kosovs statusi i Republiks n kuadr t federats jugosllave; 2) Pa iu njohur shqiptarve n Jugosllavi statusi i kombit dhe, rrjedhimisht, e drejta demokratike e leniniste pr vetvendosje deri n shkputje; 3) Pa u marr masat konkrete t t gjith bashksis jugosllave q ritmi i zhvillimit t Kosovs t shpejtohet s paku n shkalln e parashikuar dhe t premtuar nga federata do t thot 60 pr qind mbi mesataren jugosllave; 4) Pa u marr masa t menjhershme kundr papunsis katastrofike n viset shqiptare, q n afatin sa m t shpejt t inkuadrohet krahu i lir (ekzistues) i puns dhe t trhiqen punonjsit tan t shkaprderdhur n Perndim dhe npr Republikat e zhvilluara t Jugosllavis; 249

5) Pa shpalljen e amnistis s prgjithshme, me t ciln do t liroheshin menjher dhe pa kusht t gjith t burgosurit politik shqiptar, q vuajn dnime t rnda npr kazamatet jugosllave; 6) Pa marr nga populli dnimin e merituar t gjith ata udhheqs politikoshoqror, publicist e njerz t tjer, qofshin nga Kosova ose republikat e Jugosllavis, q jan implikuar n nj mnyr a n nj tjetr n tragjedin m t re t Kosovs, n fushatn e trbuar antishqiptare t serbomdhenjve, duke i shkaktuar popullit ton plag t reja dhe duke ndrsyer kundr tij popujt jugosllav, t nxitur nga propaganda; 7) Pa formimin e nj komisioni t posam, q do t studioj me themel dhe n hollsi aksionet shtetrore jugosllave pr shprnguljen e shqiptarve, para e pas lufte, gj q presupozon edhe publikimin e dokumenteve t fshehta shtetrore (t vjetra e t reja), q kan t bjn me aksionin n fjal; pa marr dnimin e merituar t gjith aktort e gjall (ubrillovii me shok) dhe t vdekur (Andri, Vukotii etj.) t ktij akti barbar t gjenocidit; pa iu marr e drejta qytetare publike t gjitha atyre veprave letrare (Duii, Lalii, osii, Bulatovii), kuazishkencore (Gjorgjevii, Cvijii etj.) e publicistike, n t cilat pasqyrohet prmimi kombtar e synimet antishqiptare, dhe mbi to t vihet embargo e prhershme jo vetm n Kosov po n mbar Jugosllavin; 8) Pa u rivendosur e pa u zhvilluar m tej marrdhniet e filluara koh m par mes popullit shqiptar (dhe popujve tjer) n Jugosllavi me shtetin dhe me popullin shqiptar n RPS t Shqipris, t ndrprera n mnyr t njanshme arbitrare e me qllime thellsisht antishqiptare Pa kto masa t menjhershme, rigorozisht t plota, populli shqiptar i martirizuar nuk do ta ket as satisfaksionin m t vogl pr krimet e vazhdueshme 70vjeare t gjenocidit nn regjimet e egra jugosllave, sidomos nn regjimin e vetquajtur socialist dhe vetadministrues t kliks titiste-rankoviiste, rrjedhimisht, nuk do t qetsohet deri n ngadhnjimin e plot t t drejtave dhe t liris s tij. N qoft se prkundrazi, udhheqja jugosllave nuk merr qndrim t matur, gjakftoht e t drejt prball krkesave tona krejt t ligjshme, por edhe m tutje vazhdon t godas padrejtsisht popullin ton, duke nxitur por t tjerash kundr tij edhe popujt e pafajshm t Jugosllavis, prgjegjsin pr kt do ta marrin mbi vete ekskluzivisht udhheqja e Serbis dhe ajo e federats. Asnj krcnim e shantazh pr gjoja implikacionet e brendshme dhe ndrkombtare, q si duan t thon pr demagogji serbomdhenjt mund t dalin nga kmbngulja e shqiptarve pr krkesat aktuale, nuk mund t jen kurr pasoj e lufts s popullit ton pr buk e liri. do implikacion eventual, konkludojm ne me ndrgjegje t plot e t pastr, do t jet rrjedhim i drejtprdrejt i politiks q na i mohon kto t drejta t ligjshme, rrjedhim i politiks s egr aktuale antishqiptare, q ndjek udhheqja jugosllave, e cila, me dashje ose me pahir, sht kapur n vallen fashiste t serbomdhenjve. Prandaj, asnj penges, e vogl a e madhe qoft, nuk do t na ndal n luftn ton t drejt, e cila patjetr do t kurorzohet me fitore, pa marr parasysh disponimin, propagandn dhe masat e egra antishqiptare, q ia grisn krejtsisht maskn regjimit titist. VDEKJE FSHIZMIT LIRI POPULLIT! (Ky dokument i KQ t LNKVSHJ (n Shtutgart) u botua pr her t par n revistn Zri i Kosovs, Nr.1, nntor 1981, faqe 2-3)

250

Abusus not tollit usum

Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare Nga pikpamja jon e lufttarve t liris prjashtohet si gj absurde do polemik me at demagogji titiste e serbomadhe t qeveris s Beogradit, e cila i ka t gjitha tiparet e rrens s kulluar edhe pr mendjen m t mjegulluar njerzore. Ne s'kemi pse ta pranojm, nga ky aspekt, sfidn pr t'iu prgjigjur nj pr nj t ashtuquajtur Platform politike e LKJ pr shtjen e Kosovs, e cila u aprovua n Mbledhjen e 22-t t LKJ. Ne hedhim posht si t paligjshme t gjitha tezat e ksaj platforme dhe, nga ana jon, dalim me kt: KUNDRPLATFORM T LUFTTARVE T LIRIS Platforma jon ngrthen dy momente kye: programin minimum t lufttarve t liris luftn pr Republikn Socialiste t Kosovs, q s'sht gj tjetr pos lufta pr autonomin e popullit shqiptar n Jugosllavi; dhe programin ton maksimum luftn pr realizimin e t drejts demokratike e leniniste pr vetvendosjen e popullit ton deri n shkputje, q sht lufta pr pavarsin e plot kombtare e shoqrore t shqiptarve n Jugosllavi. I E drejta e popujve pr vetvendosje deri n shkputje sht parim i t drejts ndrkombtare dhe i politiks ndrkombtare, sipas t cilit do popull ka t drejt t vetvendos lirisht n cilin shtet don t jetoj, duke prfshir ktu edhe t drejtn pr formimin e shtetit t vet dhe t prcaktoj vet formn dhe rregullimin e tij (Mala Enciklopedija "Prosveta", Beograd, botimi i dyt). Pr rrjedhim, do shkelje e ksaj t drejte qoft fjala pr popuj t vegjl apo t mdhenj nga ana e shteteve dhe popujve t tjer, sht n kundrshtim flagrant me Kartn e Kombeve t Bashkuara dhe (n parim) trheq me vete pasoja t rnda pr shkelsin. Jasht ktij kuadri, si sht fare e logjikshme, nuk ka si t shikohet as shtja e shqiptarve n Jugosllavi, t cilt prbjn nj popull e nj komb, me gjuh, histori, kultur e tradita t lashta. Shqiptart n Jugosllavi, historikisht, kurr nuk e kan pasur mundsin q ta shfaqin lirisht vullnetin e tyre pr t jetuar n shtetin e tyre kombtar. Paqja e Shn Stefanit dhe po at vit Kongresi i Berlinit, kan prer si me shpat krahina t tra nga trungu shqiptar dhe ia kan aneksuar Serbis dhe Malit t Zi. Po kshtu kan vepruar fuqit e mdha t kohs edhe n Konferencn e Ambasadorve n Londr m 1913, n Paqen e Versajs m 1919 dhe n Konferencn e Paqes t Parisit m 1946. Pr rezultat, m shum se gjysma e trojeve shqiptare dhe gati gjysma e popullsis shqiptare, pr vullnetin e lir t s cils s'ka pyetur njeri, kan mbetur jasht kufijve shtetror e kombtar shqiptar. Vetm nj her shqiptart n Jugosllavi jan ndodhur afr rrethanave pr ta shfaqur vullnetin e lir pr bashkim me shtetin am, Shqiprin. Kjo pat ndodhur n Mbledhjen e Bujanit, dhjetor 1943-janar 1944. Rezoluta e ksaj mbledhjeje i oi pesh shqiptart n Jugosllavi q t ngriheshin si petrita dhe t skuqnin tokn strgjyshore me gjakun e tyre n luft kundr okupatorve nazi-fashist italo-gjerman. Kjo gj, sipas 251

Rezoluts s Bujanit, shqiptarve n Jugosllavi ua bnte t mundshm bashkimin me Shqiprin. Por, si u vendos n AVNOJ dhe si doli n realitet gjat ktyre dyzet vjet robrie nn Jugosllavin titiste, duke u shkelur vendimet e Mbledhjes s Bujanit, u provokuan ligsisht aspiratat e ligjshme shekullore t shqiptarve n Jugosllavi. AVNOJ-i vendosi q tokat shqiptare t "trashguara" nga kralt e vjetr t Serbis e t Malit t Zi jo vetm t mbaheshin srish nn thundrn jugosllave, po edhe t coptoheshin m tej mes tri republikave sllave. Duke u mbshtetur n rrethanat historike krejtsisht brutale e t disfavorshme pr popullin ton, serbt, gjat sundimit t tyre afro 70 vjear mbi tokat shqiptare, jan prpjekur me koh ta ngrisin n tez shkencore pretendimin mbi t drejtat historike dhe etnike (!) t tyre mbi kto toka. Si prgjigje pr kt pretendim, ne shtrojm pyetjen q shtronte n fillim t ktij shekulli Lenini: A i zotron n mnyr t ligjshme parat nj bataki, q i ka shtn n dor me kambial fals? Dhe, t gatshm pr ta uar n vend t drejtn, e cila, si thot populli yn, vonon por nuk harron, ja ku prgjigjemi vet se pr ne sot ka dal "Ma mir flak e kuqe se fut e zez." II Nj premtim tjetr i "komunistve" jugosllav pasqyrohet n disa deklarata t shtypit komunist dhe t vet satrapit Tito para e gjat Lufts II Botrore: se shqiptarve, n qoft se nuk deklarohen pr bashkim me vendin e tyre am, duhet t'u takoj gjithsesi republika kombtare brenda federats jugosllave. Ky premtim, i prmendur disa her n dialogun mes "Zrit t popullit" dhe Tanjugut, asnjher nuk u demantua nga jugosllavt dhe nuk ekziston as m i vogli dyshim pr vrtetsin e tij. Dhe duke qen krkesa e shqiptarve pr republikn e tyre kombtare brenda federats nj krkes sa e ligjshme aq edhe e logjikshme, ajo u shtrua nga studentt n Demonstratat e vitit 1968 dhe u shua me gjak; s dyti u shtrua m 1974 nga intelektualt e Kosovs dhe u refuzua me demagogji, e demagogjia titiste u pranua pa zhurm nga renegatt shqiptar. Dhe srish kjo krkes po shtrohet sot me kmbnguljen m t madhe, t ujitur edhe me gjak, nga mbar populli shqiptar n Jugosllavi, dhe srish po shtypet nga serbomdhenjt, po tani me tanke e bajoneta, me pushtetin ushtarak q sht vendosur n Kosov. III Serbomdhenjt duan t thon se shqiptart e paskan konsumuar t drejtn e tyre pr vetvendosje deri n shkputje, se ata paskan zgjedhur vet t jetojn n kuadrin e Jugosllavis titiste. Kur, ku e si? Kt s'kan si ta thon, se kjo sht nj gnjeshtr e lig. Ata duan t thon se shqiptart e kan konsumuar edhe krkesn pr republikn e tyre kombtare brenda Jugosllavis dhe kan zgjedhur q t ngelin nn Republikn e Serbis, t Malit t Zi e t Maqedonis! Po kur dhe si?... Ne u themi atyre: 1) Se kjo nuk sht e vrtet. Po t ken argumente, le t'i nxjerrin, 'po presin m! 2) Se, edhe sikur kjo t kishte qen e vrtet, vullneti i lir i nj populli nuk sht artikull i konsumit t gjer q mund t konsumohet njher e prgjithmon. N bot nuk ka ligje absolute, ecuria njerzore shkon duke shkelur, n baz t dialektiks, gjith ato ligje q deri m dje jan dukur t mira, kurse sot bhen penges pr progresin e shoqris prgjithsisht dhe t popujve n veanti. Prandaj shqiptart e kan kurdoher t drejtn t shprehin vullnetin e tyre t lir, qoft pr t krkuar status republike pr Kosovs, qoft pr t'u bashkuar me Shqiprin. Krkesa e shqiptarve pr Republikn e Kosovs, si tha Arbr Korabi, edhe n mos qoft n germn, sht n frymn e Kushtetuts jugosllave. Prnga numri, 252

shqiptart prbjn popullin e tret me radh n Jugosllavi. Konstitucioni i republiks n federatn jugosllave nnkupton nj territor kompakt etnik. Shqiptart jan kompakt n t gjitha tokat shqiptare nn Jugosllavi. Pastaj, n Jugosllavi kan republika edhe popuj m t vegjl, si jan maqedonasit dhe malaziasit, q s bashku edhe me hungarezt nuk bjn vetm sa ka shqiptar n Jugosllavi. Qeveria jugosllave e ka t qart se shqiptart kan vendosur ta kundrshtojn me luft kt padrejtsi. Ata edhe po t duan t jetojn ende n bashksin federative, kurrsesi nuk duan m t jetojn nn sqetulln e Serbis. Kjo e tmerron qeverin e Beogradit, t ciln e mbajn n kmb shovinistt serbomdhenj. Egrsia dhe paturpsia e tyre u ngjit n kulm n Mbledhjen e 22-t t LKJ, kur qeveria doli me parulln se, sa i prket LKJ-s, "Kosova Republik" brenda Federats dhe Kosova Republik jasht Federats jugosllave jan njsoj"! Dhe ne kt e kemi pritur, sepse jemi t vetdijshm se kshtu e ka logjika e shovinistve serb. Por, n emr t kujt flasin kshtu serbomdhenjt? N mbledhjen e prmendur nuk na ra t dgjojm duke sulmuar krkesn e kosovarve pr Republik thuaja asnj prfaqsues nga republikat e Sllovenis, Kroacis dhe B e H. Pr m tepr, ka indikacione t qarta dhe mendime n shtypin e vendit e at t huajin, q thon se ky nuk sht fare mendimi as i udhheqjes e as i popujve n Slloveni, Kroaci dhe B e H. ka do t thot LKJ pr protestat e studentve kroat e slloven kundr represalieve t egra t serbomdhenjve mbi popullin dhe rinin shqiptare? E marrim me mend sa jan tmerruar serbomdhenjt kur qeveris iu paraqit protesta e nnshkruar nga 119 student t Universitetit t Beogradit kundr dnimeve drakoniane t rinis kosovare, q vlersohet si protesta m e madhe n Jugosllavin e paslufts! Kjo s'do t thot gj tjetr vese dalje n shesh t abuzimeve t rnda ndaj Kushtetuts jugosllave nga ana e LKJ. Por, abusus not tollit usum (Keqprdorimi nuk e suprimon prdorimin e drejt). Hert a von, njerzit q kan mbetur ende esll n Jugosllavin e dehur, e cila n krizn e saj m t madhe ka ndar mendjen t sillet si karasevdaliu i fundit i ksaj bote, kta njerz do t'u japin fund abuzimeve t shumta, sidomos abuzimit t vet Kushtetuts jugosllave nga ana e serbomdhenjve, po deshn t shptojn at q mund t shptohet akoma n Jugosllavi. Sa pr popullin shqiptar, "qeveria do t arrij, ndoshta, ta shtyj orn e dhnies s llogaris, por kjo shtyrje e afatit vetm se do ta bj m madhshtor hapin e mtejshm t sulmit revolucionar dhe asgj tjetr" (Lenini, Vepra, vll. 8 botimi shqip, Tiran 1954, faqe 99). Populli shqiptar, prve intuits pr veprimet e drejta e t ligjshme, sot ka nxn edhe pak dije sa t mund t lexoj e ta interpretoj edhe at t shkret Kushtetut jugosllave. Mbi t gjitha, njeriu yn po bhet prdit e m i vetdijshm se nuk sht populli a q ekziston pr kushtetutn, por sht kushtetuta q ekziston pr popullin dhe q formalisht edhe ka dal prej popullit. Ve ksaj, shovinizmi i trbuar serbomadh na ka prur n at situat q, edhe po t avullohen brenda nate t gjitha nenet e t gjitha paragrafet e Kushtetuts jugosllave q kan mundur t prmbajn eventualisht ndonj t mir edhe pr popullin shqiptar n Jugosllavi, ne nuk kemi humbur asgj nga kjo. Populli shqiptar n Jugosllavi e ka ngritur sot parulln e fuqishme se: ASNJ LIGJ, ASNJ KUSHTETUT NUK PARAQESIN ASGJ PRPARA VULLNETIT T LIR T NJ POPULLI! Komiteti Qendror i LNKVSH (n Shtutgart) Zri i Kosovs, Janar 1982, faqe 3-4

253

Simultanka dhe shah-mati i Jusuf Grvalls

Do ta sjell shqiptarin n POTEZ pr t zgjedhur I. Kasparovi dhe Simultanka e Jusuf Grvalls n vitin 1980 -1. Rregulla themelore t lojs s shahut -2. Kasparovi pr rndsin e figurave t bardha dhe t zeza -3. Tabela e par - Letr e hapur satrapit Josip Broz Tito -4. Tabela e dyt - Letr renegatit Fadil Hoxha -5. Tabela e tret - Letr Enver Hoxhs II. Shah - mati kundr UDB-s dhe TANJUG-ut n vitin 1981 -1. Drejtleximi dhe drejtshkrimi i bibliotekistit -2. Internacionalizmi proletar i Frontit t Kuq -3. Ma bre shah-mat, - tha Jusufi duke qeshur -4. GJITHSESI NUK T KAM KEQKUPTUAR -5. Jusuf Grvalla si prkthyes i kulturs -6. Rezignacioni i UDB-s dhe TANJUG-ut

Do ta sjell shqiptarin n POTEZ pr t zgjedhur

Jusuf Grvalla: "Vet armiku, q koh m par e dinim edhe pr politikan t regjur, me kt intervenim ushtarak e policor mbi shqiptart bri pa dyshim gabimin m t madh n historin e vet shtetrore-politike; ky gabim do ti kushtoj shtrenjt, sepse gjith situata, edhe n mos vazhdoft menjher lufta definitive pr bashkim me Shqiprin ton, pra gjith situata do t ndjek n t ardhmen e afrme at drejtim, i cili do ta sjell shqiptarin n potez pr t zgjedhur se dshiron brenda kuadrit t Jugosllavis, madje duke na lejuar t bhemi edhe mjaft nazeqar..."! (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 260-261)

I. Kasparovi dhe Simultanka e Jusuf Grvalls n vitin 1980 -1. Rregulla themelore t lojs s shahut
T gjith adhuruesit e shahut e kan t njohur faktin se Garry Kasparov, m 2007, botoi librin e tij t famshm "How Life Imitates Chess" (Si e imiton jeta shahun). Para se ta analizojm m nga afr librin e Kasparovit, po japim disa nga rregullat themelore t FIDE (Federats Ndrkombtare t Shahut). 254

"RREGULLA THEMELORE 1: Karakteri dhe qllimi i lojs s shahut 1.1 Shahu luhet n mes dy kundrshtarve t cilt sipas radhs, lvizin pjest n nj tabel kuadratike, 'tabela e shahut'. Lojtari me figura t bardha e fillon partin. Pr nj lojtar thuhet se 'e ka radhn' kur lvizja e kundrshtarit t tij sht krye. (Shiko 6.8) 4: Kryerja e lvizjes 4.1. do lvizje duhet t bhet vetm me nj dor. 4.2. Lojtari i cili e ka radhn mundet t'i vendos m mir nj figur apo m shum n katrort e vet, nse ai qysh m par e tregon qllimin e vet (p. sh. duke thn "j'adoube" apo I adjust). 4.3. Nse lojtari q e ka radhn - me prjashtim t asaj q rregullohet sipas 4.2 qllimisht n tabeln e shahut prek a) nj apo disa prej figurave t veta, sht i detyruar ta lviz figurn e par t prekur e cila mund t bj lvizje, ose b) nj apo disa prej figurave t kundrshtarit, sht i detyruar ta godas figurn e par t prekur e cila mund t goditet. c) nj prej figurave t veta dhe nj prej figurave t kundrshtarit, sht i detyruar ta godas figurn e kundrshtarit me figurn e vet, apo nse kjo sht kundr rregullave, t lviz apo godas figurn e par q mund t lviz apo figurn e par q mund t goditet. Nse sht e paqart se cila figur sht prekur s pari, figura e lojtarit n radh konsiderohet si figura e prekur s pari." T gjitha rregullat n pikn e lartprmendur tregojn se nuk sht e mundur me i ra pishman pr Lvizjen e br, nuk sht e mundur q potezi i kryer t kthehet prap, e bra t bhet e pabr dhe t fshihen gjurmt e asaj q sht br, kur pr kt ka fakte si drita e diellit. Disa kan arsye t jen prjetsisht krenar pr Lvizjen e vet apo Lvizjet e veta, ndrsa t tjer luftojn me do mnyr pr fshehur gjurmt e shtigjet e errta q kan ndjekur. 6 Rregullat e turnireve 6.8 a) Gjat partis do lojtar sht i detyruar q pas kryerjes s lvizjes s tij n tabeln e shahut, ta ndal orn e vet dhe ta startoj orn e kundrshtarit. Nj lojtar duhet t lejohet ta ndaloj orn e tij. Lvizja e tij nuk konsiderohet e kryer prderisa ai t mos e bj at, prve n ato raste kur lvizja e br e prfundon partin... b) Lojtari sht i detyruar ta ndal orn e tij me t njjtn dor me t ciln e ka kryer lvizjen...." (Marr nga Rregullat e shahut t FIDE-s, 2005). Kjo pik m lart (6.8 a) tregon se pr dikend koha sht e prjetshme dhe nuk i harxhohet kurr, ndrsa t tjer e kan afatin e kufizuar se sa u shkon kungulli mbi uj.

-2. Kasparovi pr rndsin e figurave t bardha dhe t zeza

Kasparovi mendon se shum veta, me mendjelehtsi t tepruar, n bisedat e prditshme e prdorin shprehjen "ta bra shah-mat" apo "ma bre shah-mat". Nj vmendje t veant ai i kushton sidomos rolit apo ndikimit t figurave t bardha dhe atyre t zeza. Si dihet, n baz t rendit t partive, vazhdimisht lojtart kan her figura t bardha e her figura t zeza. Sa m i prsosur sht lojtari, aq m tepr hetohet 255

rndsia e figurave t bardha. N nivelin e kryemjeshtrve, t dhnat statistikore tregojn se ata q kan figura t bardha shnojn fitore n 29% t rasteve, n 18% t rasteve fitojn ata me figura t zeza dhe 53% t partive prfundojn remi. N t shumtn e rasteve, persona t ndryshm pr ta minimizuar veprn e Jusufit kan thn se ai e ka pasur leht pasi e ka pasur Bardhoshin apo Bardhin, figurn e tij m t fuqishme n mesin e figurave t bardha. Ky fakt Jusufin nuk e ka penguar kurr, prkundrazi ai ka qen shum krenar pr kt. Kur Jusufi ka fituar do betej edhe kur e kan pasur rendin figurat e zeza, ather t gjith jan detyruar ta pranojn faktin, se ai ka fituar jo vetm pr faktin se e ka pasur Bardhin, por edhe pr at pse ka qen Jusuf. Prve ksaj q u tha, ka raste kur radha e lojs her me figura t bardha e her me t zeza nuk ndiqet. Kjo ndodh n simultanka, kur nj lojtar, nj kryemjeshtr tepr superior zhvillon duele me shum kundrshtar prnjher. N kto raste sht kryemjeshtri ai q si rregull i ka figurat e bardha. Pr vitin 1980, simultanka e Jusuf Grvalls mund t prmblidhet me tri tabelat e saj kryesore: Fillon n janar, me letrn drguar Satrapit Josip Broz Tito, n fillim t gushtit me letrn - ndrrn publike drguar Fadil Hoxhs dhe e arrin kulmin n letrn drguar Enver Hoxhs.

-3. Tabela e par - Letr e hapur satrapit Josip Broz Tito

(Bashkimi, www.pashtriku.org) -4. Tabela e dyt - Letr renegatit Fadil Hoxha KTHIMI I BIRIT PLANGPRISHS
(ndrr n tri pamje) N pamjen I dhe II Jusufi, shkruan se si ka mund me qen Fadil Hoxha. N pamjen e tret flitet vetm pr at se si ka qen ai n realitet. Pjes nga pamja III Shqypnia, shok Shqypnia po przihet n punt tona tmrenshme. Ju, shok, duhet me dit vet dhe mu kallxu edhe thmive ttu, net msojn qysh duhet n shkoll, qysh duhet me punu tokn; me i hek lopt e vogla, me bo lop t mdhaja, qi pr me pjell via t mdhaj.. Ju, shok, duhet me dit kush na i ka dhon kto lop e kta via, prvese Tita, Jugosllavia e Tits. Djemt le ta trusin bythn e ne trrin rahat, i ka qit sefaja m Eqrem Qabej, Eqrem Qabej! E kush koka Eqrem Qabej? E kemi na Idriz Ajetin, ma i mir sna duhet! Se hekin goje njifar Kada Kadarin Kadaren. Thon, koka shkrimtar i mir. Pse, Azem Shkreli jon koka shkrimtar i keq a? A pak shkrimtar kemi na pa ata t Shqypnis? Qe, pr shemull, Ivo Andriqi, Dobrica Qosiqi Vasa Qubrloviqi (Jo, ky skoka shkrimtar po shkenctar!) Pun e madhe! E fika (radion-shn im) me rrmbim. Deri kur do t na kuis kaq kobshm mbi portat e shtpive kjo sorr ndjellakeqe, kjo qyqe nate, kjo kukuvajk, kjo shpendkeqe?! Kt fjalim famoz t analfabetit-renegat Fadil Hoxha e kisha dgjuar me qindra her, n t njjtin edicion, t qruar ndjenjash dhe mendimesh. E dija prmendsh do t thoshte m tej. A sishte ai vet ai disku i dmtuar i gramafonit, n t cilin Beogradi ka incizuar mbeturinat e demagogjis dhe t propagands m t poshtr e m t tejdukshme, q Fadili ti shes me pozat e tij karakteristike prej kreteni q i mban t 256

prveshura buzt dhe me gjuhn e tij t ntrashur prej t kombtarizuarit atje ku i shiten m s paku, n Istog, Irzniq, n zem-zadrugn e Bishtazhinit. Thua se ka t bj me koka lakrash, e jo me pasardhsit e popullit m t lasht t Gadishullit Ilirik, q ta marrin kokrrn n sy dhe su bhet von pr rrenat e pakripura, sepse kan pun m t urta n shtpi. Thua se ka t bj me lopt dhe viat e ktyre zem -zadrugave, t cilat si heq goje. Kt detyr i kan dhn urtakt e Beogradit ish nnkryetarit t Kryesis s RSFJ, Fadil Hoxhs: q ky t bj agjitacion pr zvendsimin e lopve t vogla tradicionale me lop t mdha t Banatit, t Kragujevcit, t Danimarks, q bjn via t mdhenj. Pthu! pshtyva, duke menduar n ndrrn absurde t nats s kaluar. Dhe, n ast, vendosa: bashk me viat e mdhenj t lopve si ajo q polli Fadilin, do ta shpall t pavlefshme n gazet edhe ndrrn time t marr. Nuk do t blej m via t mdhenj, pr ti hyr n qejf Fadilit, dhe nuk do t shoh kurr m ndrra kaq pa lidhje. Pr ata q besojn me kmbngulje se ndrra ka patjetr nj dimension t realitetit t prjetuar, kam nj ide. T lidhemi me kusht: a mund t bj Fadili zgjandrr qoft edhe hijen e asaj q bri n ndrrn time absurde? Un them se jo. Kurr! Po ju, vllezr, si thoni ju?" (Marr nga Lajmtari i liris, nr.1, gusht 1980, f. 910)

-5. Tabela e tret - Letr Enver Hoxhs

N tabeln e tret po japim citate - pjes nga, potezi, Lvizja e Jusuf Grvalls t br para 30 vitesh. Ora e Jusufit, flamuri i ngritur i Jusufit, flamuri i parzuar i Lvizjes s tij Nacionallirimtare, n kt tabel sht ndalur n datn e prjetshme 19 gusht 1980. E shohim t udhs ta nnvizojm se letrn pr Enver Hoxhn, Jusufi e shkruan si antar i "Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi". Kt fakt vet Jusufi ia potencon Enver Hoxhs. Nga kjo letr po japim disa pjes t zgjedhura: Jusuf Grvalla: "I dashur shoku Enver! ... Larg ndenjs revanshiste e shoviniste, te ne sht ndezur shkndija e lufts s pashmangshme nacionallirimtare, konturet e s cils po duken n horizont. T nxirret pjesa e robruar e tokave dhe e popullit shqiptar nga kthetrat e prgjakshme t socialshovinistve titist dhe t ohet n vend vullneti i ndryshuar i popullit ton: bashkimi me vendin am, Shqiprin, sht nj e drejt historike, q iu mohua por nuk iu rrnjos kurr popullit ton t vn me shekuj prball padrejtsive t mdha historike po t paprkulur kurr." Ne prekemi thell nga ata q sjellin dekurajim e paknaqsi "Por, gjithashtu ne prekemi thell n sedr sa her q, nga mosbesimi n ne apo nga konspiracioni i thell, ndonj shtetas i RPS t Shqipris ngul kmb sesi n Jugosllavi nuk jemi aq keq dhe se Shqipria nuk ka fare t bj me t vrtetn sa i prket qndrimit t Shqipris socialiste ndaj tokave t veta t pushtuara, sjellin dekurajim dhe paknaqsi n mesin e popullit ton t shumvuajtur." Ne jemi skeptik rreth pritjes pr bashkim n baza marksiste-leniniste "Prandaj, ne jemi skeptik se pr realizimin e aspiratave tona shekullore, t drejta pr bashkimin e tokave dhe t popullit ton, mund t priten rrethana t rivendikimit n baza marksiste-leniniste." Lufta jon politike sht fituar 257

"Paknaqsia n rritje e popullit ton, njherazi, sht edhe pasqyr e lufts politike ndrmjet titizmit dhe popullit shqiptar. Dhe kjo paknaqsi sot ka arritur n at shkall, sa mund t thuhet q lufta jon politike kundr ktij pushtuesi t egr revizionist sht fituar gati n mnyr prfundimtare."

Prjashtim bn Lvizja antar i s cils jam un

"Organizimi i tyre sht br shpesh n suaza regjionesh t caktuara, t ngushta dhe vetm n ndonj rast t rrall ato (si bie fjala m 1964) jan prhapur n ndonj trev m t madhe t tokave tona. Prjashtim bn Lvizja nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi, pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam dhe un. Kjo lvizje vazhdimisht ka pasur parasysh si nj nga qllimet kryesore prfshirjen n gji t vet t patriotve dhe revolucionarve nga t gjitha viset shqiptare." Lufts son i duhet nj emrues i prbashkt dhe i fuqishm "Po tash, meq lufta jon politike ka hyr n fazn e vet prfundimtare, e cila po zhvillohet n favorin ton, jan t domosdoshme edhe forma m t larta organizimi t aktivitetit revolucionar. Edhe nga kjo pikpamje ne, me nj vones t konsiderueshme, kemi arritur n prfundimin se lufts son i duhet nj emrues i prbashkt dhe i fuqishm..., sht e domosdoshme nj ndihm konkrete nga ana e Partis s Puns t Shqipris. Nj ndihm e till, konsiderojm ne, sht e drejt e patjetrsueshme si pr PPSH n, ashtu edhe pr djalrin patriotike e revolucionare shqiptare n pjesn e robruar t atdheut ton t prbashkt." (Prmbajtja e plot e ksaj letre, pr her t par sht botuar n librin e Faridin Tafallarit, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 9499 dhe n dy libra tjer gjat vitit 2010). T drejtn, t veproj dhe ka sht kryesorja, t flas n emr t Organizats "Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi" apo t'i thot Enver Hoxhs se "Prjashtim bn Lvizja nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi, pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam dhe un" Jusufi e ka marr pos t tjerve edhe nga ata antar q n proceset gjyqsore jan dnuar me 218 vjet burg t prmbledhur.

II. Shah - mati kundr UDB-s dhe TANJUG-ut n vitin 1981 -1. Drejtleximi dhe drejtshkrimi i bibliotekistit
T gjitha citatet e mposhtme t ktij nntitulli jan nga libri Atentatet i Ibrahim Kelmendit. "Ai i ishte prgjigjur se n shkoll fillore dhe t mesme i kishte rastisur t kishte msues t dobt t gjuhs shqipe." (Atentatet, f.13) "Fatkeqsisht, nuk m ka rastisur t kem msues t prkushtuar t gjuhs n shkoll t mesme."(f.63) "Do t thot, sht pothuajse njsoj t jesh msues ose pjestar i strukturave policore dhe shrbimeve sekrete." (f.126) "Me prkushtim m ke msuar se si duhet t shkruaj, u shpreh ai, duke mos qen n gjendje ta fshihte vetknaqsin pr lavdrimin e sinqert t Jusufit, por e kam pasur t vshtir ta kompensoj deficitin e njohjes se gjuhs e stilit, meq msuesit n Kosov i kam pasur t pakualifikuar." (f.186)

258

"Nj msues imi i dikurshm, Saud Gorani, q tani sht oficer i policis kriminalistike n Pej, informoi pr pritat e policis djalin e axhs, Imerin. Menjher u alarmuam. M ndihmuan t arratisem dhe ia dola." (Atentatet, f. 209) Si rregull dashuria pr gjuhn dhe rregullat e drejtshkrimit lindin si pasoj e etjes pr t lexuar. Pra dashuria pr letrsin t sjell tek rruga e gjuhsis, drejtleximi t ndihmon pr tek drejtshkrimi. I. Kelmendi i akuzon msuesit e tij t dobt, por megjithat kjo nuk e ka penguar q t bhet bibliotekist i t tjerve.

-2. Internacionalizmi proletar i Frontit t Kuq

T gjitha citatet e mposhtme t ktij nntitulli jan nga libri Atentatet i Ibrahim Kelmendit. Nga mendimet e mposhtme shklqen internacionalizmi proletar i Frontit t Kuq t emrtuar nga UDB-a. " Pyetja e fundit: Prse pothuajse shumica e pjestarve t organizats suaj i kan grat ose dashnoret serbe, duke filluar nga Emil Kastrioti, Vehbi Ibrahimi, e t tjer si kta? Mendoj se ua kan dhn eprort, pr ti mbajtur m mir nn kontroll edhe jasht. Po nga i di ti t gjitha kto, nse m lejohet t t pyes? T gjith ata q i njohin, flasin pr kt dukuri, meq jo t gjith antart i keni t rekrutuar nga kjo far UDBja serbe. Disa i keni antarsuar, meq i keni mashtruar sa pr ti prdorur pr informator dhe pr tua zhvatur ndonj para n emr t antarsis dhe t kontributit pr veprimtari, n dukje patriotike. Ata t shkret nuk ju njohin, por nuk durohen pa folur, meq nuk u plqen pse i kan grat e dashnoret serbe. Edhe un nuk ua kam begenisur atyre kt prudni. Ti e pe, un e kam gruan shqiptare, at q ma ka fejuar baba, sipas tradits." (Atentatet, f.81) "I dgjova kur doln s bashku Rezili me at gruan. Ata flisnin midis tyre serbisht, mbase kroatisht apo boshnjakisht, gjuh q un nuk i dalloj." f.133 " Mos m hidhro, sepse nuk e kam pasur t leht ta survejoj dhe sidomos t prmbahem pa e vrar n shkall kur e shihja t bisedonte e t tallej me at shkinul. Ather qenka puna thell. Nuk doka kallauz pr t konstatuar se ai sht kuadr i UDBs. Edhe individ t tjer, pr t cilt un kam formuar bindje se jan udbash, i kan grat serbe. Ata, si nacionalist e patriot q reklamohen, pr grat dhe dashnoret e tyre serbe, gnjejn se i kan boshnjake ose kroate. Meq qenka kshtu, t shkojm te Jusufi e Bardhi. Po shkojm, miratoi Vasili." f.133 259

" T shohim nse vrtet Rezili jeton me at gruan, pr t ciln ti po dyshon q sht serbe." f.134 "Dhoma e gjumit duhej t ishte prball, por nuk e dinte nse n at koh ishte aty gruaja dhe djali. Ai po mendonte se serbja dhe fmija duhej t ishin n dhom t gjumit, meq takimi ishte planifikuar n lokal." f.136 " Prjashta! ulriti Rezili tashm i trbuar fare. Nuk t duhet gj ty, sht jet private kjo! Mos ulrit se nuk ta kam frikn. Mos m bj t t hedh nga dritarja! ia ktheu Mirani. Ti do t duhet t shpjegosh se prse bashkjeton me nj serbe n nj banes? Prse e ke mbajtur deri tani kt t fsheht ndaj ktyre, nnkryetarit e sekretarit t Grupit? Duhet tu tregosh ktyre se n far vendi t sigurt, nn prkujdesjen e nj serbeje, ruake gjith dokumentacionin e Grupit! Mirani fliste drejtuar nga Rezili, por po vshtronte her pas here Maksin, se mos ai bnte ndonj lvizje. Tjetri nuk lvizte vendit, por dukej se ishte shokuar nga shprthimet e Rezilit, t bashkjetess s tij me serbe, si e mori vesh m n fund." f.143 "Rezili iu kishte afruar dritares dhe mbante kokn me t dy duart, duke mrmritur npr dhmb, por q nuk kuptohej se thoshte. Ndrkoh Maksi foli me z t theksuar: Vasil, ku po do? Ndal t bisedojm pse ky qen bashkjetoka me nj shkinul ktu, kurse gruaja ime dhe shokt tan jan n burg n Kosov pr tradhtin q na e paska br ky pis." f.143-144 " far po flisni kshtu, ai duhet vrar, foli Maksi i prndezur. I kam dorzuar n origjinal formulart e antarsimit t plotsuar e t nnshkruar n Kosov, pa ditur se ai jeton n t njjtn banes me nj shkin, me t ciln paska edhe djal." (Atentatet, f.145)

-3. Ma bre shah-mat, - tha Jusufi duke qeshur

Ibrahim Kelmendi: "Ndoshta vetm disa nga udhheqsit e OMLK-s kishin bindje t thekur komuniste dhe Enver Hoxhn e monin si klasik t komunizmit. Por, jo t tjert, kurrsesi jo. Pr ilustrim po marr shembullin e Jusuf Grvalls. Nuk besoj t kem njohur bashkevprimtar m "enverist" fanatik sesa Jusuf Grvalln. Ai vrtet e monte Enver Hoxhn pr idhull, ama, vet ai, n parim, ishte antikomunist, sepse doktrinn komuniste e identifikonte dhe e diskualifikonte si doktrin sllavomadhe." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.185) Internacionalisti i Frontit t Kuq t emrtuar nga UDB-a befasohet nga shabllonizimet raciste t Jusuf Grvalls. Ibrahim Kelmendit, personi t cilin Jusufi m 20 gusht 1981 e cilson si mercenar t mercenarit, t cilit msuesit e dobt t gjuhs nuk ia kan msuar rregullat e drejtshkrimit dhe drejtleximit, i epet rasti t bhet bibliotekist i Jusuf Grvalls dhe i mban atij ligjrata pr letrsin botrore. Ibrahim Kelmendi: "Mirani nuk e merrte me mend, sesi nj rrobaqeps mund t bhej udhheqs i Jusufit, ktij intelektuali poliedrik... Ksaj radhe nuk m ke sjell libra, apo nuk ke m? Nga fusha e letrsis nuk kam t tjera pos atyre q ti kam sjell. Kam kompletin e veprave t Leninit, t Stalinit, t Enverit. Po t interesuan t sjell nga ato. Ktu e kam edhe nj list t librave q kam, meq m krkojn bashkatdhetart dhe mbaj evidenc. T atyre dy komunistve sllav nuk i dua, t Shokut Enver po. 260

 Nuk t shkon t bsh shabllonizim t ktill, ia ktheu Mirani i befasuar, meq nuk e priste kt nga Jusufi. Po t Tolstojit, t Dostojevskit, t Gorkit dhe t shkrimtarve t tjer t mdhenj sllav, t plqejn? Ma br shahmat, tha ai duke qeshur. M ka ndodhur t dgjoj vlersime t tilla t disa shqiptarve, se urrejn Leninin e Stalinin vetm pr shkak se na qenkan sllav, Marksin pr shkak se ka qen ifut, e kshtu me radh." (Atentatet 148-149) Ibrahim Kelmendi: "Sa i prket pyetjes vijuese, nuk do t thosha se Jusuf Grvalla ishte ideolog dhe as lider i prmasave te madhrueshme. Ai ishte nj krijues e kritik letrar goxha brilant dhe, po t vazhdonte t jetonte, do t na kishte dhn vepra t mira letrare, po vetkuptohet, nse nuk do te merrej me veprimtari politike, do t thosha. Ishte kngtar me z tejet melodik, instrumentist, kompozitor, gazetar e publicist brilant, madje i talentuar edhe n artet grafike, por ideolog e udhheqs nuk ishte, sepse literaturn prkatse e ka urryer dhe as ndonj prvoj t atij lmi nuk kishte. Ne vitin 1980 pati nisur t lexonte veprat e Leninit dhe me vrull i prdorte citatet nga ato. Them se pr lider nuk mund t vlersohet, derisa pranonte ta udhhiqte, m saktsisht ta manipulonte nj rrobaqeps gjysmanalfabet, si ishte Sabri Novosella, pr t mos thn dhe ndonj sharlatan edhe me i ult se rrobaqepsi. Tjetr sht madhrimi dhe mitizimi q i kemi br, ndr t cilt jemi dhe ne t dy, ne pr interes t hovzimit te lvizjes lirimtare, disa t tjer pr ta shprdorur pr interesa egoiste e t ulta vetjake. Thn shkoqur, asnj bashkveprimtar nuk e kam pasur m pr zemr se Jusufin, ama mitizimet dhe madhshtit deri n banalizime, q po u bhen Jusufit dhe shum t tjerve, vrtet po ma zbehin admirimin pr veprimtar kombtar heronj." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.39-40)

-4. GJITHSESI NUK T KAM KEQKUPTUAR

Ibrahim Kelmendi: " Nuk m paske kuptuar, reagoi Jusufi pa pritur nse Mirani do t vazhdonte t fliste, kur t thash se m zure shahmat. Edhe mundet, por gjithsesi nuk t kam keqkuptuar. (Jusufi - shn i Xh. D.) Ather po t sqaroj, un nuk i dua komunistt, pr t mos thn jam kundrkomunist..." (Atentatet, faqe 150) Jusuf Grvalla: "Ju porosis t shikoni ndonj shok me bibliotek t pasur dhe t merrni prej tij e ta lexoni librin e V. I. Leninit: t bjm?. E gjeni n vllimin 5 t kompletit t veprave t Leninit, nga faqja 401 deri n fund. Un besoj se do ta gjeni, po t prpiqeni. Kurse leximi i ksaj vepre sht i domosdoshm." (Letr Nuhi Sylejmanit, janar 1981; Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 28) Jusuf Grvalla: "Aq m par sht e rndsishme ta sheshojm mnyrn e puns s Frontit..., sepse sht n kundrshtim t rrept me veprimtarin revolucionare marksiste leniniste, pa marr parasysh q vet ka si piknisje iden marksiste leniniste. Por, vetm formalisht..." ((Letr Nuhi Sylejmanit, janar 1981; Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 30) Jusuf Grvalla: "Prshndetje shqiptare e komuniste, Lajmtari" (Letr Nuhi Sylejmanit, pas 11 marsit 1981; Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 36) I. Kelmendi i flet Kadri Zeks pr parashikimet profetike t kryeartikullit t shklqyeshm, e pa asgj origjinale t Bashkimit. Na e prkujton se Jusufi ktij 261

kryeartikulli ia pat shtuar nj citat t Leninit (atij Lenini q dikur Jusufi e urren n baza raciste vetm e vetm pse sht sllav). I. Kelmendi: N ilegalitet t thell dhe pr shkak t konspiracionit, ndonjher edhe naiv, vshtir gjenden lidhjet. Pastaj, sikur hetoj nj dukuri q ka t bj me pozimet tuaja, sikur keni kushedi far organizime t shtrira dhe t fuqishme. Tani jemi t vonuar dhe po dshmohen parashikimet q patm br n kryeartikull t Bashkimit. Bile Jusufi pat shtuar nj citat t Leninit, q dikur e urrente pr shkak t prkatsis s tij sllave, se kur ndodhin shprthimet, sht e pamundur t organizohet forca udhheqse. (Atentatet, f.295) I. Kelmendi: Si nuk e paske harruar qndrimin tim pr Leninin? pyeti Jusufi, duke shprehur paknaqsin pse Mirani po e thoshte kt n prani t Kadriut. Vrtet un isha vetm enverist dhe nuk doja Lenin e Stalin, meq ishin sllav . Por, pr Stalinin m tregoi Mirani, se nuk ishte sllav... (Atentatet, f.296) I. Kelmendi sht njeri q mund t t mos kuptoj por ai kurr nuk t keqkupton. Si mund t jet mit i qndrueshm e universal nj person q urren t tjert n baza raciste. A nuk mjafton vetm kjo dshmi e I. Kelmendit pr shembjen e mitit t Jusufit. E vrteta e ktyre etiketimeve t shokut t Sadik Blakajt pr Jusufin, pr njrin ndr prkthyesit m cilsor t kulturs sllave, si t Ciril Zlobecit e Danilo Kishit n gjuhn shqipe e ka bazn n urrejtjen pr zbulimin q bn Jusufi n letrn e dits s Tahir Mehs drguar Nebih Mehs: Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I .Kelmendi - vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, (19 dhjetorit 1980 - shn. i Xh. D.), t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) e cila e ka vazhdimin m 20 gusht 1981 Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton."(Letr S. Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 451-452) 262

-5. Jusuf Grvalla si prkthyes i kulturs

T shohim me pak fjal respektin e Jusufit pr kulturn e vrtet, n kt rast at sllave t dokumentuar m s miri nga shoku i Jusufit, Kadri Rexha. Pr Jusufin si prkthyes i veprave t kulturs sllave n gjuhn shqipe apo t kulturs shqipe n gjuht sllave, kshtu shkruan Kadri Rexha: Ndr prkthimet m t rndsishme t Jusuf Grvalls nga letrsia jugosllave dhe ajo botrore vlen t ceken kto: nj pjes nga romani Kshtjella t Mesha Selimoviqit, botuar n revistn Jehona t Shkupit; pjes nga romani Uliksi t shkrimtarit Xhems Xhojs botuar n Bota e re t Prishtins; nj cikl tregimesh poetike t shkrimtarit Franc Kafka, botuar n Bota e re t Prishtins. Pr nevoja t Teatrit Popullor Krahinor n vitin 1975 Jusuf Grvalla prktheu dramn Gloria t Ranko Marinkoviqit, t ciln e botoi edhe Redaksia e botimeve Rilindja e Prishtins. Me prkushtim t madh Jusuf Grvalla e prktheu edhe romanin Klepsidra t shkrimtarit Danilo Kish, t cilin e botoi Redaksia e botimeve Rilindja. Po ashtu nga opusi poetik i poetit t shquar slloven Ciril Zllobec Jusuf Grvalla bri zgjedhjen dhe prktheu vllimin poetik me titull Amshimi im i shkurtr, t cilin e botoi Redaksia e botimeve Rilindja. Gjith talentin dhe vokacionin e tij prej prkthyesi Jusuf Grvalla e shkriu n prkthimin e veprs madhore poetike Legjendat e Guatemals t shkrimtarit latinoamerikan Asturias, po ashtu e botuar nga Rilindja. Nga eseistika ktu vlen t ceket prkthimi i eses s shkrimtarit Edgar A. Po lidhur me poezin Korbi, t botuar n revistn Jehona. Ndr prkthimet m t rndsishme t Jusufit nga gjuha shqipe n gjuhn serbokroate po i prmendim kto: nj pjes nga romani Padrona t shkrimtarit Teki Drvishi, botuar n nj revist letrare t Nishit; poema Frymmarrjet e detit e T. Drvishit; romanin Halveti t T. Drvishit, me t cilin autori mori pjes n nj konkurs letrar me karakter jugosllav, prkthim q ka mbetur i pabotuar; dramn televizive Vdekja e Gjergjezit t B. Musliut, me t cilin autori mori pjes n nj konkurs letrar, por prkthimi nuk sht botuar; esen Moda e mallkuar t Rexhep Qosjes. Ndrkaq pr shkaqe t njohura e la t paprfunduar, n dorshkrim, romanin Zanoret e humbura t Zejnullah Rrahmanit. Nj veprimtari t dendur n fushn e prkthimit Jusuf Grvalla e zhvilloi edhe pr nevojat e Televizionit t Prishtins. Ktu vetm po e prmendim prkthimin e filmit t Kinostudios Shqipria e re Beni ecn vet t regjisores Xh. Keko. Ky film u prkthye nga gjuha shqipe n gjuhn serbokroate. N gjuhn shqipe Jusuf Grvalla i prktheu edhe disa filma dhe emisione dokumentare nga produksioni i shtpive filmike dhe televizive t Jugosllavis. N bashkpunim me Shaqir Shaqirin prktheu dhe shqiproi edhe nj numr t konsiderueshm filmash artistik nga kinematografia botrore. (Fati i luleve, Prishtin 1993, f.133-134)

-6. Rezignacioni i UDB-s dhe TANJUG-ut

Jusufi, prndryshe nj harress i pandreqshm, befasohet se si I. Kelmendi nuk e ka harruar rastin e shah-matit q e ka marr nga I. K. lidhur me mendimet e veta (pra t J. G.) raciste ndaj Leninit dhe e prsrit se ai ka qen vetm enverist. Shokut t mir t Sadik Blakajt, nipit t Dajs Ram dhe t dshmitarit t besueshm t OMLK-s sht rasti t'u tregojm se shokt e Jusufit nuk i harrojn kurr fjalt q i ka shkrua Jusufi m 1981, t botuara n Zrin e tij, n janar 1982. T shohim ka shkruan Jusufi n "Zrin e tij" n janar 1982: 263

"Vive le son du canon!

Nga artikulli i V. I. Leninit: Parathnie pr broshurn 'Promemorja e drejtorit t departamentit t policis, Lopuhin' Nj i burgosur politik kosovar paska deklaruar para do kohsh se sht marksistleninist i bindur; kur e pyesin m gjat n hetuesi, ai gjoja qenka prgjigjur se nuk e ka lexua asnj vepr t Leninit.

Zri i Kosovs, Nr.2 janar 1982, faqe 10 Kshtu thot Tanjugu dhe kjo mund t jet e vrtet, dhe, edhe po t jet e vrtet, s'ka krisur kiameti. T burgosur politik shqiptar - vetm pas ngjarjeve t prgjakshme t marsit dhe prillit - ka me mijra, e t paktn jan 232 sish, t shpallur zyrtarisht, q kan marr dnime drakoniane. Dhe n mos t gjith, n pjesn drmuese po se po, n mos marksist-leninist t ngritur, kta t burgosur jan s paku ithtar e dashamirs t marksizm-leninizmit. Dhe kjo mjafton pr fillimin e do lufte lirimtare dhe t do revolucioni. 264

Nga ana tjetr, ky sht nj grusht i rnd pr sistemin e arbitrarizmit policor jugosllav, sado q qeveria e Beogradit, me maskn e "marksizm-leninizmit" mbi surrat, ushtron nj pushtet thellsisht antimarksist, antipopullor e antikombtar. Prandaj i plqen aq shum Tanjugut ta ngrej n dukuri shtjen e atij lufttarit ton t liris, i cili s'e paska lexuar Leninin. Por kjo nuk na brengos fare, ne jemi t vetdijshm q Tanjugu, sikur t kish pasur n dor shnime qoft vetm edhe pr nj tjetr t burgosur politik shqiptar, "q t mos e ket lexuar Leninin", nuk do t lente kurr pa e propaganduar gjer e gjat n shtyp me nj vetknaqsi edhe m t madhe kreteneske. Por, tukse s'e prdori, do t thot se nuk e gjeti. Konkluzioni sht i qart. Policia e fsheht jugosllave, ose n mnyr m t popullarizuar Ibrahim Kelmendi: "Kam kompletin e veprave t Leninit, t Stalinit, t Enverit. Po t interesuan t sjell nga ato. Ktu e kam edhe nj list t librave q kam, meq m krkojn bashkatdhetart dhe mbaj evidenc. T atyre dy komunistve sllav nuk i dua, t Shokut Enver po. Nuk t shkon t bsh shabllonizim t ktill, ia ktheu Mirani i befasuar, meq nuk e priste kt nga Jusufi." (Atentatet, faqe 148-149) UDB-ja, prpiqet ta komprometoj me cinizm figurn e lufttarve tan t liris. Prandaj, me gojn e Tanjugut, ajo bien n 'rezignacion' pse kta nuk e paskan lexuar Leninin! E 't mir mund t pres arbitrarizmi policor jugosllav nse kundrshtari i tij i lexon veprat e viganit t revolucionit socialist. Ato, a ishin n ann e arbitrarizmit policor, apo pikrisht n ann e kundrshtarve t tij? Mos, duke lexuar Leninin, lufttarit ton do t'i bjer hovi revolucionar? Apo do t ngjas e kundrta. Megjithat, pasi i 'plqeka' UDB-s, ne q s'e kemi lexuar dhe q e kemi lexuar pak Leninin, tash e tutje do ta lexojm edhe m me zell. Ja 'thot Lenini pr nj situat n Rusin cariste t vitit 1905. Sa sht ajo e ngjashme me situatn e sotme n Kosov e n viset tjera shqiptare n Jugosllavi, le t konkludoj vet lexuesi yn i ndershm. Tanjugu le t qes fall me letra, le t shikoj n filxhan t kafes ose n shpatull t puls se si do t zhvillohen fatet e mtejme t shovinizmit serbomadh..." Ia lm fjaln Leninit: Pak e sak! - duket sikur thot zoti Lopuhin n promemorjen e tij. Nj gj e mir pr policin sht Ligji "i prkohshm" mbi rojn e prforcuar, q qysh prej vitit 1881 sht br nj nga ligjet themelore m t qndrueshme t Perandoris ruse. Policia merr t gjitha t drejtat dhe fuqit e plota "pr t'i mbajtur ndr duar qytetart", sipas shprehjes s qlluar t promemories, shprehje q t bie aq m shum n sy, sa m shpesh ngec duke e lexuar at ngaq sht shkruar n mnyrat m t rnda, t mbrapshta, burokratike t t folurit (pr krahasim, lexoni Platformn politike t LKJ pr shtjen e Kosovs red. e "Zrit t Kosovs"). Po policia ra rehat me kt "Ligj", por vetijat e tij "t mira" e llastuan policin. Kjo nga njra an. Kurse nga ana tjetr, masat e jashtzakonshme t shtypjes, t cilat mund t dukeshin t jashtzakonshme ktu e njzet e pes vjet prpara, jan br aq t zakonshme, sa q, nse mund t shprehemi kshtu, edhe popullsia u msua me to. Vlera represive e ktyre masave t jashtzakonshme sht dobsuar, si dobsohet nj sust e re nga prdorimi i saj i gjat dhe jasht mass. Nuk ia vlen barra qeran, - thot drejtori i Departamentit t policis z. Lopuhin, me tr promemorjen e tij, q bashkohet nga nj ton melankolie dhe dshprimi. Nj prshtypje jashtzakonisht t knaqshme i bn socialdemokratit ky ton dshprimi, kjo kritik konkrete, e that dhe megjithat e pamshirshme, e nj njeriu t 265

policis, kritik q drejtohet kundr ligjit themeltar t Rusis. Pernduan ditt e mira t mbarvajtjes s policis! Pernduan vjett 1860-1870, kur as q mendonte njeri se kishte nj parti revolucionare. Perndoi dhjetvjetshi i tet, kur forcat e nj partie t till, q padyshim ekzistonte dhe kallte tmerr, ishin "t mjaftueshme vetm pr atentate t veanta, por jo edhe pr nj revolucion politik". N ato kohra, kur "agjitacioni ilegal gjente mbshtetje n persona e rrethe t veuara", kjo sust e shpikur rishtas mund t bnte njfar efekti. Po sa shum sht shthurur kjo sust tani, "n gjendjen e sotme t shoqris, kur n Rusi po zhvillohet n shkall t gjer edhe paknaqsia kundrejt gjendjes ekzistuese t punve edhe nj lvizje e fort opozitare". Sa absurde dhe sa pa kuptim dhe pa kuptim doln masat e jashtzakonshme t rojs s prforcuar, kur u b e nevojshme pikrisht: u b e nevojshme q ato t prdoren me mijra "kundr puntorve pr grevat q kishin karakter paqsor dhe synonin n objektiva vetm e vetm ekonomike", kur edhe gurt filluan t konsiderohen si arm t rrezikshme nga pikpamja politike!

Lenini si mysafir i Maksim Gorkit, n prill 1908 n Capri t Italis, duke luajtur shah me A. A. Bogdanovin "Vladimiri, ashtu si n lojn e shahut, ai kurr nuk e trhoqi nj lvizje prapa, por ai nuk u lejonte as t tjerve ta bjn kt." I gjori Lopuhin nga dshprimi v dy pikuditse, duke i ftuar zotrinjt ministra t qeshin bashk me t me pasojat absurde, n t cilat oi ligji mbi rojn e prforcuar. U pa se asgj s'vlen n kt ligj q kur lvizja revolucionare deprtoi si duhet n popull dhe u 266

lidh pazgjidhshmrisht me lvizjen klasore t masave puntore, - asgj, duke filluar q nga regjistrimi i pasaportave dhe duke mbaruar me gjyqet ushtarake. Edhe "instituti i portierve", instituti i mrekullueshm shptimtar i portierve i nnshtrohet nj kritike asgjsuese nga ministri i policis, q e akuzon kt institut pse ka ushtruar nj influenc dobsuese mbi aktivitetin preventiv t policis. Me t vrtet, nj falimentim i plot i rendit policor! Dhe ky falimentim vrtetohet, prve deklaratave t nj personi aq kompetent, si shum i nderuari z. Lopuhin, nga gjith procesi i zhvillimit t politiks cariste. Ather, kur akoma nuk kishte nj lvizje revolucionare me t vrtet popullore, kur lufta politike akoma nuk prbnte nj t tr t pandar me luftn e klass, ather ishin t vlefshme vetm masat policore kundr personave dhe rretheve t veanta. Kur u drejtuan kundr klasave, kto masa u bn tepr t pafuqishme dhe qesharake dhe duke qen kaq t teprta, ato filluan t bhen nj penges pr punn e policis. U pa se paragrafet dikur t tmerrshme t Ligjit mbi rojn e prforcuar s'ishin vese disa kleka mezerabl, meskine, t cilat m tepr ndezin paknaqsin e "qytetarve" q nuk bjn pjes n radht e revolucionarve, se sa prekin seriozisht revolucionart. Kundr revolucionit popullor, kundr lufts s klass, nuk mund t mbshtetesh te policia; prap duhet t mbshtetesh te populli, prap duhet t mbshtetesh te klasat. I till sht morali q del nga promemoria e z. Lopuhin. Dhe i till sht edhe morali, n t ciln arrin n praktik qeveria autokratike. U dobsuan sustat e mekanizmave policore. Nuk mjaftojn m vetm forcat ushtarake, duhet ndrsyer armiqsia nacionale, raciale, duhet organizuar "qindshe t zeza" nga shtresat m pak t zhvilluara t borgjezis s vogl qytetare (dhe m von, natyrisht edhe t borgjezis fshatare), duhen br prpjekje q t bashkohen pr mbrojtjen e frontit t gjith elementt reaksionar t popullsis, duhet shndrruar lufta e policis kundr rretheve n nj luft t nj pjese t popullit kundr pjess tjetr t tij. Pikrisht kshtu vepron tani qeveria, duke ndrsyer latart kundr armenve n Baku, duke u prpjekur t provokoj pogrome t reja kundr ifutve, duke organizuar qindshet e zeza kundr zemistve, studentve dhe gjimnazistve rebel, duke u br apel fisnikve besnik dhe elementve konservator t fshatarsis. 't'i bsh? Ne, socialdemokratt, nuk uditemi nga kjo taktik e absolutizmit dhe nuk trembemi prej saj. Ne e dim se qeveria nuk do t arrij t shfrytzoj ndezjen e armiqsis raciale tani, kur puntort kan filluar t organizojn rezistencn e armatosur kundr pogromistve; ndrsa duke u mbshtetur n shtresat shfrytzuese t borgjezis s vogl, qeveria do t bj q kundr saj t ngrihen masa edhe m t gjra me t vrtet proletare. Ne nuk kemi pritur kurr dhe nuk presim q revolucionet politike dhe sociale t vijn nga "bindja" e atyre q kan fuqin n dor ose nga kalimi i njerzve t kulturuar n ann e "virtytit". Ne kemi thn dhe themi gjithmon se lufta e klasave, lufta e pjess s shfrytzuar t popullit kundr pjess shfrytzuese t tij prbn bazn e transformimeve politike dhe n fund t fundit vendos fatin e t gjitha transformimeve t ktij lloji. Duke pranuar dshtimin e plot t metodave policore meskine dhe duke kaluar n organizimin e drejtprdrejt t lufts civile, qeveria provon me kt se dita e llogaris s fundit po afrohet. Aq m mir. Qeveria po fillon luftn civile. Aq m mir. Edhe ne jemi pr luftn civile. N qoft se ne e ndiejm gjkundi veten veanrisht t sigurt, sht pikrisht n kt fush, n luftn e mass kolosale t popullit t shtypur dhe pa t drejta, t popullit shummilionsh, q punon dhe mban t gjith shoqrin kundr nj grupi parazitsh t privilegjuar. Sigurisht, duke ndezur armiqsin raciale dhe urrejtjen midis kombsive, qeveria mund ta ndaloj prkohsisht zhvillimin e lufts s klasave, por kjo vetm pr nj koh t shkurtr dhe me mimin e nj zgjerimi akoma m t madh t 267

fushs s lufts s re, me mimin e zemrimit akoma m t madh t popullit kundr absolutizmit. Prova: pasojat e pogromit t Bakus, i cili bri q shpirti revolucionar i t gjitha shtresave t popullsis kundr carizmit t dhjetfishohet. Qeveria mendonte ta friksonte popullin me derdhjen e gjakut dhe me viktimat e panumrta t prleshjeve npr rrug - po n t vrtet ajo po ia nxjerr popullit frikn nga gjakderdhja, nga prpjekjet e armatosura t drejtprdrejta. N t vrtet ajo po vepron n favorin ton me nj agjitacion aq t gjer dhe aq binds, sa q ne as q e kemi ndrruar. Vive le son du canon! themi ne, duke prdorur fjalt e kngs s revolucionarve francez - "Rroft gjmimi i topave!", Rroft revolucioni, Rroft lufta e hapur e popullit kundr qeveris cariste dhe prkrahsve t saj. Artikulli sht marr nga vllimi i 8 i veprave t Leninit, botimi shqip, Tiran, 1954" (Zri i KOSOVS, nr.2, janar 1982 faqe 10-11) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980 ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (I. Kelmendi pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981) Jusuf Grvalla: "Konkluzioni sht i qart. Policia e fsheht jugosllave, ose n mnyr m t popullarizuar UDB-ja, prpiqet ta komprometoj me cinizm figurn e lufttarve tan t liris. Prandaj, me gojn e Tanjugut, ajo bien n 'rezignacion' pse kta nuk e paskan lexuar Leninin!"

NE TANI KEMI SHTYPIN TON

shtje t brendshme dhe t jashtme t Lvizjes s Jusuf Grvalls t trajtuara nga Jusuf Grvalla n tri letrat e tij t fundit, t shkruara m 14 e 15 janar 1982. I. SHTJE T BRENDSHME 1. Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum 2. Kshtu e pata kuptuar m n fund 3. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton 4. Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna 5. Marku dhe Kola 6. Ndoshta mund t gjeni ndonj shofer shqiptar nga Turqia 7. Me presionin dhe insistimin e Shpendit 8. Themelimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv 9. S'KEMI PSE UA DRGOJM AS "HELMIN" II. SHTJE T JASHTME 1. Pes filma e drama shqiptare t shklqyeshme 2. T prgzoj pr martesn 3. Arsye pr t qen aq gjaknxeht 4. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq 5. Loj e pamir me personin tim dhe Organizatn time 6. Ti mund dhe besoj se je i painformuar 268

7. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till 8. Nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar 9. Antikomunist e kundrshtar i partis iluzioniste 10. Bashkimi i shpallur si akt i kryer n thirrjen e famshme "T gjith n Front! T gjith pr Frontin!" 11. Bashkimin do ta bjn njerzit e vrtet t punve t vrteta 12. Po t nxori rruga kndej ndonj dit

I. SHTJE T BRENDSHME
shtjet t cilat shqyrtohen n kt pjes (pikat 1-8) i referohen letrs s Jusuf Grvalls drguar Sabri Novosells, m 14 janar 1982. Kjo letr pr her t par sht botuar n librin e Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 452454.

1. Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum

Jusuf Grvalla: "Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum. Un e shkrova n disa variante, por me asnjrin prej tyre nuk mbeta i knaqur. Nuk jam msuar t komunikoj me nj nivel t till. M s fundi e lash variantin q e mora prej teje. Hapi si hap m plqeu shum dhe m duket shum i dobishm. Por, nuk di a duhet t jemi t knaqur si e kemi realizuar. N letrat e fundit na kan ardhur disa kshilla nga ana juaj. Ta them t drejtn se mua personalisht m kan ln me nj ndjenj t ftoht. Thelbi i tyre konsiston, sipas prshtypjes sime, n nj trheqje n vete, q u dashka t aplikohet prej nesh. Ose nuk kam qen n gjendje ta kuptoj qart. Se cilsia duhet t ket prparsi ndaj sasis, kjo dihet dhe pr kt kam shkruar edhe vet, nse t kujtohet, n at Qarkoren drejtuar shokve n D., q ti e ke pas plqyer." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Pr far letre t planifikuar pr Komitetin Qendror t Partis s Puns t Shqipris sht fjala? Ktu sht fjala pr nj letr t planifikuar si pasoj e rastit t Mehmet Shehut m 17 dhjetor 1981. Pjesa e dyt e citatit ka t bj me taktikn pr mos trheqje prapa prkundr terrorit serbomadh.

2. Kshtu e pata kuptuar m n fund

Jusuf Grvalla: "Por q ather kushtet kan ndryshuar shum. Tash ka dal sheshit pezmi i madh i popullit, gatishmria e madhe pr flijime t larta, ideja e lufts pr liri sht materializuar m shum se kurr. Sipas njohurive t mia t pakta teorike, m duket se tash, n vend t reduktimeve e t prkufizimeve, duhet t aplikojm zgjerimin e furishm t radhve, ashtu si thot Lenini me nj rast, madje n at mnyr q rekrutt e rinj t zn vendin e lufttarve t rndomt, kurse ushtari i vjetr t zr vendin e oficerit t ult. Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit - shn im) dhe timen n KQ. Rinia jon revolucionare po krkon radht e revolucionarve t organizuar. Ajo do t kapet n ato hallka q do ti gjej m leht. Po e mbyllm ne, ajo do t kapet pr radht e t tjerve. M duket se Lvizja duhet t mblidhet, ti trajtojm me seriozitetin m t madh disa shtje vitale q dalin nga momenti aktual e q i kan rrnjt n kushtet e ndryshuara shum pas demonstratave t pranvers s shkuar. Mendoj se Lvizja duhet t prfshihet prej impulsesh t reja. Se cilat do t jen kto impulse, un nuk jam n gjendje ta them. Por, po t prpiqen shokt, do ta gjejn doemos." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) 269

3. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton

Jusuf Grvalla: "Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton. Por pa u siguruar mnyra e sigurt e transportit dhe e shprndarjes s tij, shtypi mbetet gjysm i vdekur. Kurse ne nuk mund t krenohemi se kemi krijuar kushte as pr transport, e mbase as pr prhapjen e tij t suksesshme. Kjo gj po ushtron ndikim negativ edhe n punn e vet redaksis s Z.K. sht nj ndjenj e lig kur mendon se je duke shkruar dika q e ka shum vshtir t bjer n dorn e lexuesit." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) N kt pik, m 14 janar 1982, Jusuf Grvalla flet pr se "kemi shtypin ton" duke menduar n "Zrin e Kosovs" si organ i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi dhe asgj tjetr. Fati i gazetave t organizatave tjera ka qen shtje e organizatave prkatse dhe jo e Jusufit dhe Lvizjes s tij.

4. Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna

Jusuf Grvalla: "Si e di, ne kemi pas br kndej njfar transporti t shtypit. E kemi futur at n Atdhe, por atje si kemi pasur njerzit q do ta shprndanin si duhet. Tani, n drejtimin e transportit, kemi psuar m n fund edhe nj disfat. Me numrin 1 t Z.K. drguam pr n Atdhe dy puntor. Rruga e futjes s materialit ishte po ajo q kishim ndjekur n tri raste t suksesshme t transportit. Por ksaj radhe puna dshtoi dhe ata dy puntort ndodhen n duart e UDB-s. Pas ksaj e kemi shum vshtir t ndjekim t njjtn rrug. Tani a ta qajm materialin q nuk ra n duart e lexuesit, apo t qajm njerzit q na u dmtuan. Aktualisht spo i bjm ball dot tu japim rrug. sht disfata e par ksodore qe dy vjet e ktej dhe na ka demoralizuar shum. Sa patm zn t knaqemi e t marrim krah nga materialet q po na arrinin pr revistn, tash u desh t na dilte ky problem." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Me fjalt dy puntor mendohet n Shaban Klaiqin dhe Islam Rafunn. Pr kta sht shkruar nj punim i veant n www.pashtriku.org, me titull "Si u dnuan Shaban Klaiqi dhe Islam Rafuna pr Zrin e Kosovs?"

5. Marku dhe Kola

Jusuf Grvalla: "Nga ana tjetr, mnyra se si sht vepruar nga ana juaj atje me futjen e materialit brenda, jo vetm q nuk i plotson nevojat pr shtypin revolucionar n Atdhe, por sht e pasigurt dhe e rrezikshme po aq sa mnyra jon. Si me nj kopje t Z.K. si me nj mij, njeriu rrezikohet njsoj. Si tia bjm ktij halli t madh? Marku sna erdhi. Edhe po t kish ardhur, m duket, (sipas fjalve t Kols) se edhe ai tashm nuk sht i pakomprometuar n syt e UDB-s." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Me Markun mendohet n Mark Mrturin, i cili ka br pun t rndsishme pr Lvizjen e Jusufit. Marku e ka ndihmua dhe organizua arratisjen e Sabri Novosells n Shqipri n dhjetor 1979. Me Koln mendohet n Kol Mrturin, i afrm i Markut, puntor n rrethin e Shtutgartit q njihet me Bardhoshin qysh n ditt m t hershme. Kol Mrturi sht person i rndsishm i cili i ndihmon Jusufit n mbajtjen e lidhjeve me Kosovn. 270

Nami Ramadani (majtas) dhe Kol Mrturi

6. Shofer shqiptar nga Turqia q kalon npr Jugosllavi

Jusuf Grvalla: "Ne kemi vrar mendjen se rruga m e sigurt pr futjen e shtypit n Atdhe sht shfrytzimi i ndonj transportuesi n relacionet evropiane. Juve ndoshta mund tu vij prdoresh t gjeni ndonj shofer shqiptar nga Turqia q bart mall me kamion t madh prej shteteve evropiane, e q kalon npr Jugosllavi. Ne do tia jepnim q ktej materialin, kurse shokt brenda duhet t gjejn mnyrn se si ta marrin prej tij n dorzim at material. N rast t till neve do t na zvoglohej problemi edhe sa i prket shtimit t tirazhit t revists edhe shpeshtimit t daljes s saj, gj q ka rndsi t madhe. sht keq q kt pun se kemi br para disfats son t par, por tash kjo duhet t na bhet preokupim shum serioz. Ndryshe, spontaniteti do t na kushtoj shtrenjt dhe do t bj q t zhagitemi si zvarranik e jo t vrapojm fuqishm si revolucionar." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Edhe n kt pik shihet preokupimi i Jusufit vetm me Zrin e Kosovs, dhe sugjerimet e idet q ia jep Sabri Novosells pr metodat e futjes s revists n Kosov. Idet pr mendimet e tij n kt pjes t letrs Jusufi i merr nga Nami Ramadani, i cili ka punuar si shofer kamioni n Gjermani dhe sht marr me shprndarjen e nj pjese t gazetave t Jusuf Grvalls me kamionin e tij gjat udhtimeve npr Gjermani e Evrop Perndimore. 271

7. Me presionin dhe insistimin e Shpendit

Jusuf Grvalla: "Edhe nj lajm jo fort t mir kam pr ju. Me insistimin e Shpendit (Xhafer Durmishit - shn. im), pr t mos thn me presionin e tij, Shpendi shkoi n Kosov pr nj qndrim t shkurtr, disa koh para vitit t ri. S andejmi u paraqit disa her n telefon, e s fundi disa dit para vitit t ri, kur tha se do t kthehej menjher pas vitit t ri. Mirpo, sot jemi m 14 janar, e ai as na thirri m, as erdhi. Por, jemi t brengosur shum se mos i ka ndodhur gj. Ndonj lajm, a shenj pr t keq nuk kemi, vese vonesa e tij na brengos. Nse ka fat dhe kthehet, ai do t na sjell materiale me vler, sepse pr at qllim edhe pat shkuar." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Me insistimin tim dhe me ndihmn e Jusufit un nisem pr Kosov, rreth 10 dhjetorit 1981, me qllim q ta pranoj "Zrin e Kosovs" n Slloveni dhe t organizoj shprndarjen e tij n Kosov. Poashtu qllimi im ishte t kontaktoj me nj jurist, (S. K.) i cili do t na ndihmonte n trajtimin juridik t dnimeve q bheshin nga pushteti jugosllav, t mbledhi informata pr ngjarjet prej qershori deri n dhjetor n Kosov. Pr kt qllim Jusufi dhe djali i Ismail Haradinajt - Naimi, nga Gllogjani, m kan prcjell deri n Munchen. N Munchen kemi bujt ne t tre nj nat tek Misin Mavraj. N kt rrug kisha edhe nj aparat fotografik t vogl, t kualitetit t lart pr at koh t cilin do t'i jepja Asllan Muharremit pr t br fotografime pr llogari t revists Zri i Kosovs. N ato dit Jusufit i patn ardh ndihm nga Turqia 10 mij dollar amerikan. Prej ksaj ndihme, nga Jusuf Grvalla, jan paguar t gjitha shpenzimet e mia pr kt rrug. Pas shkuarjes n Kosov, tek Sheremet e Ismet Sarai n Bivolak dhe Asllan Muharremi n Mihaliq, kam kontaktuar Bahtir Haradinajn nga fshati Stanoc i Eprm. Me Bahtirin, si antar i Lvizjes - i antarsuar prej meje qysh m heret, kemi shkuar n Lesce Bled, n mnyr q prej aty t marrim udhzimet nga Suzana, prmes telefonit t fqinjs s saj Ursula Lindmeier se ku duhet t shkojm e si ta pranojm revistn. N bisedn e par nga Sllovenia, Suzana m ka thn q t Asllan Muharremi kthehem n Kosov, pasi shokt e caktuar, nuk jan lajmruar sipas marrveshjes ka domethn se jan arrestuar. Ngjarje t ksaj periudhe e rruge i kam prshkruar m gjersisht n kapitullin "Si m njoftoi UDB-a pr vrasjen e Jusuf Grvalls?"

8. Themelimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv

Jusuf Grvalla: "Tani po kthehem edhe njher n fillim t letrs. Mendimi im sht se disa shtje parimore, si sht themelimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv, pastaj mnyra e organizimit t Lvizjes n kushtet e reja t lufts, duhet t diskutohen e t pleqrohen m dendur me shokt, sidomos me Plakun (Bujar Hoxhn - shn i Xh. D.). Jo vetm gabimet e mdha parimore, por edhe t voglat ka mundsi t evitohen shum m mir n kt mnyr. Ju atje jeni t lumtur 272

q e keni Plakun. N kt pikpamje ne jua kemi lakmi, se kndej punt me relacione t tilla nuk jan aq t thelluara, jo pr fajin ton. N fund, duke ju drguar t fala vllazrore e revolucionare, krkoj falje pr helmin e derdhur n kt letr, por na helmuan ca problemet e prmendura dhe sht e udhs ti ndajm bashk." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Me fjalt Ju atje jeni t lumtur q e keni Plakun Jusufi mendon n Bujar Hoxhn. Pse Jusufi i thot kto fjal? Sepse Sabriu krenohet shum se ka marrdhnie t shklqyeshme me te (pra me Bujar Hoxhn).

9. S'KEMI PSE UA DRGOJM AS "HELMIN"

Pal Sokoli: "Emocione zgjoj edhe akti kur un (Pal Sokoli) n marrveshje me kryetarin z. Martin uni dhe kryesin e LSHAKSH-s n Gjermani shpalla vendimin pr antarsimin, (post mortum) n Lidhjen e shkrimtarve, artistve dhe krijuesve shqiptar n Gjermani, e dy figurave t ndritshme t kombit ton; patriotin, poetin dhe artistin; Jusuf Grvalla, si edhe albanologun, linguistin, shkrimtarin modern, dhe pedagogun e urt prof. Martin Camaj. Salla e duartrokiti n duke qndruar n kmb disa minuta, kt vendim t qlluar. N sken e ftova z. Martin uni, q n emr t LSHAKSH-s n Gjermani, flet antarsimin m emr t Jusuf Grvalls t ja dorzoi bijs s tij, Donik Grvalla- Schwarz. Donika e pranoi e emocionuar dhe tha: Ju falnderoj przemrsisht pr kt akt, dhe e besoj se po t ishte gjall Jusufi, askund nuk do ta ndjente veten m mir s n gjirin e ksaj Lidhje... (LSHAKSH dhe SH.I.H.K nderuan trinomin Grvalla dhe Zeka; www.zemrashqiptare.net, 6 maj 2012) Jusuf Grvalla: "Vehbi Ibrahimi, i vrar n Belgjik, ishte sekretari personal i (E. Kastriotit). Ky far Emili i s ashtuquajturs Beslidhja shqiptare, sht nj nga reaksionart m t mykyr t shqiptarve n Perndim. Enver Hadri, pr sa jam i informuar, i takon gjoja nj partie komuniste, por me orientim prorus. Edhe Martin Camaj, pr sa dim, sht kundr Shqipris. Pr emrat e tjer, adresat e t cilve na jan drguar me nganj pikpyetje pran, nuk dim gj. Ne spo u drgojm tash pr tash asgj, derisa t mos vrtetohet puna e tyre. N qofshin si kta q prmendm m lart, skemi pse ua drgojm as helmin, lre m shtypin ton. (Fjala sht pr Hasan Beun n Amerik, Hysen amin n Suedi, Vincenzo Gollettin n Frankfurt)." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 454)

II. SHTJE T JASHTME

Prve planeve dhe punve t brendshme t Lvizjes s vet t cilat i diskuton vetm me at q duhet me i diskutue, pra me eprorin e vet t Lvizjes s tij Sabri Novoselln, Jusufi t premten m 15 janar i shkruan dy letra pr personat q nuk jan n Organizatn e tij, Lvizjen e tij.

1. Pes filma e drama shqiptare t shklqyeshme

shtjet t cilat shqyrtohen n kt pjes (pikat 1-2) i referohen letrs s Jusuf Grvalls drguar Kadri Zeks, m 15 janar 1982. Kjo letr sht botuar pr her t par n www.albaniapress.com, m 5 qershor 2009 nga Faridin Tafallari, si shtojc e

273

shkrimit "IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS!!!???") Jusuf Grvalla: "Para disa ditsh e mora videokasetn e pritur. N t jan pes filma e drama shqiptare t shklqyeshme. Shfaqjet e tyre t para ndr puntort tan, treguan se jan shum frymzues. Ne ende nuk arritm ti shumzojm e tjua drgojm edhe juve, sepse po na mungon edhe nj videofon i dyt. Sa m shpejt q t mundemi ta bjm inzimin e tyre, ne do tjua drgojm videokasetn. Ndoshta Ibrahimi ka mundsi m t mira, prandaj i thash t vij me videofonin e klubit, e po t vij e bjm nj kopje edhe pr ju n Zvicr. Po kshtu kam marr edhe disa shirita me radiodrama (pr kasetofon). E mbase ti shohim pr t mbuluar shpenzimet e tyre. N to jan prfshir radiodramat: Epoka para gjyqit; Besa e madhe; Toka jon; Prijsja e komitve; Toka e ndezur. (Letr Kadri Zeks, 15 janar 1982) N videokasetn e pritur, Jusufi ka pritur se do t vijn materiale nga zhvillimet e punimeve t Kongresit VIII t PPSH. N vend t punimeve t Kongresit, n videokasetn e pritur vijn filmat/dramat: Msonjtorja, Grsheti i luftrave, Udha e shkronjave, Epoka para gjyqit dhe Plumba Perandorit.

2. T prgzoj pr martesn
Jusuf Grvalla: "Njherazi shfrytzoj rastin tju prgzoj edhe njher pr martesn dhe tju uroj trashgim t frutshm shqiptar." (Letr Kadri Zeks, 15 janar 1982) Kt letr Jusufi ia shkruan Kadriut n Zvicr t premten, m 15 janar 1982, pa e ditur aspak se ai qysh nga 12 janari (e marta) gjendet n Dsseldorf. Me kt nuk dua t them se Kadri Zeka ka pasur nevoj t'i jep llogari Jusufit se kah shkon e kur del prej shtpie. Aspak. Me kt dua t them vetm e vetm kt se n kt koh Kadriu i ka koordinuar punt me shokun e vet t Organizats, Ibrahim Kelmendin. Ai ka shkua n Gjermani vetm pr llogari t OMLK-s dhe Frontit t OMLK-s. Se sa respekt t madh ka pr Jusufin e tregojn ftesat e Faridin Tafallarit t drguara pr dasm, dhe prshndetja e I. Kelmendit drguar Faridinit pr Vitin e Ri 1982. Se si i kan marr me mend sjelljet e Jusufit n kt koh Kadriu e Ibrahimi mundet me na e dhn nj ide t vogl letra e I. Kelmendit drguar Faridin Tafallarit, n nj situat e vitit 1980 q ka mjaft ngjashmri me janarin 1982. I. Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; FT, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Letra tjetr i drgohet shokut t organizats s Kadri Zeks, Ibrahim Kelmendit, e cila prfundimisht i hedh posht t pavrtetat se Jusufi i ka ftuar Ibrahimin e Kadriun n Shtutgart.

3. Arsye pr t qen aq gjaknxeht

shtjet t cilat shqyrtohen n kt pjes (pikat 3-12) i referohen letrs s Jusuf Grvalls drguar Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982. Kjo letr sht botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411412) 274

Jusuf Grvalla: "Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) Jusufi i thot I. Kelmendit se n dasmn e Kadri Zeks m 2 janar 1982, sht treguar i padrejt ndaj tij. Pse i padrejt? Sepse shum gjra q Jusufi ia thot Ibrahim Kelmendit, n t vrtet i ka merituar dhe kan qen t adresuara pr Kadriun, por pasi ka qen dasm Jusufi nuk mund t'ia thot atij direkt por ia thot shokut t tij t organizats, Ibrahim Kelmendit. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Me kt fjali Jusufi ka parasysh dy periudha nga viti 1980; Shkurt - prill 1980 dhe kohn nga 28 Nntori 1980 deri m 18 dhjetor 1980, kur Jusufi pa kurrfar kufizimesh e ndihmon dhe mundson botimin e gazets "Bashkimi". Pse Jusufi sht gjaknxeht? Sepse n kt koh Kadri Zeka dhe Ibrahim Kelmendi zhvillojn fushat, npr Zvicr e Gjermani kundr Lvizjes dhe vet Jusufit. Si mund t prmblidhet prmbajtja e ksaj fushate? - N prputhje me TEZAT RRETH FRONTIT POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS, sht formuar FRONTI POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS. - T gjitha organizatat n Kosov i jan bashkuar FRONTIT POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS. - OMLK-ja pr kt qllim e ka prpiluar dokumentin "THIRRJE - T GJITH N FRONT! T GJITH PR FRONTIN! - Vetm Lvizja e Jusuf Grvalls nuk po don me iu bashkua Frontit! - Vetm Jusuf Grvalla ka dal kundr bashkimit! Pra t gjith jan pr bashkim, vetm ai sht kundr! - Kjo do t thot se n Lvizjen e Jusuf Grvalls ka njerz antikomunist q nuk pranojn t udhhiqen nga komunistt! - N nj organizat q nuk pranon t udhhiqet nga komunistt punt qndrojn shum keq!

4. Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq

Si prgjigje n fushatn e Kadri Zeks, n t ciln sht i involvuar edhe Ibrahim Kelmendi Jusufi prgjigjet me fjalt e mposhtme: Jusuf Grvalla: "Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982)

5. Loj e pamir me personin tim dhe organizatn time

Jusuf Grvalla: "Por, nga takti m kan nxjerr disa gjeste e veprime t nj shoku, q t kundruara nga distanca e t sotmes, m dalin nj loj e pamir, s pari me personin tim, e pastaj edhe me nj organizat, ka, m shum organizat revolucionare, madje n nj ast madhshtor t historis son, q implikon dashurin, afrimin dhe sinqeritetin m t madh mes lufttarve t liris." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) Me gjeste e veprime t nj shoku Jusufi ka parasysh Kadri Zekn. Gjestet e tilla Jusufi i konsideron loj e pamir edhe me at si person e gjithashtu edhe me Lvizjen e Jusufit (LNKVSHJ). 275

6. Ti mund dhe besoj se je i painformuar

Shefqet Cakiqi - Llapashtica: "E di se edhe Ibrahim Kelmendi ka pas paknaqsi pr prfshirjen ose mos prfshirjen e tij n bisedime pr bashkimin n Frontin pr Republikn e Kosovs ... pas publikimit t Tezave t OMLK-s n vjesht t vitit 1981." (www.kosova.de, Afishuar me: 23.03.2007 21:22) Ibrahim Kelmendi: "Sigurisht se nuk e din m mir se un, q do t thot se un kam qen i inkuadruar n t gjitha takimet pr bisedime. N ndonjrin nga ato takime kam shkuar me bashkveprimtar, t cilt mund t dshmojn." (www.kosova.de, Afishuar me: 23.03.2007 22:57) Jusuf Grvalla:" Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) Letra e Jusufit e 15 janarit 1982 sht letra e par q Jusufi ia drgon Ibrahim Kelmendit, pas nj letre n nntor 1980. Shkaku pse Ibrahim Kelmendi nuk sht i prfshir, inkuadruar apo informuar prej ans s Jusufit gjendet i sqaruar n trsi n dy letra t Jusufit t drguara Sabri Novosells; m 13 maj dhe 20 gusht 1981. Kto dy letra un i kam shtjelluar n kapitujt "Jusuf Grvalla dhe demonstratat e vitit 1981 n Evropn Perndimore" dhe "N Kalan e Jusuf Grvalls" andaj nuk sht nevoja t zgjerohem ktu m shum. Shkaku pse Ibrahim Kelmendi nuk sht i prfshir, inkuadruar apo informuar n bisedimet rreth bashkimit prej ans s Kadri Zeks nuk sht shtje me t ciln ka pasur nevoj t merret Jusufi dhe rrjedhimisht nuk sht shtje me t ciln kam nevoj t merrem un. Jusufi i prgjigjet shum mir Ibrahim Kelmendit: Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. ka din Jusufi? Ku bn tani pjes (m 15 dhjetor 1982) Ibrahim Kelmendi? Jusufi e din se Kadri Zeka dhe Ibrahim Kelmendi jan n t njjtn organizat. Kush i tregoi Jusufit kt fakt? - Kadri Zeka! Ku dhe kur? - N panairin e librit n Frankfurt m 17 tetor 1981.

7. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till

Jusuf Grvalla: "Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) Jusufin nuk e lejon edukata e tij t przihet n punt e brendshme t Kadri Zeks e Ibrahim Kelmendit. Jusufi i thot I. Kelmendit se shokt e tu t rinj (Kadri Zeka etj.) e kan me borxh me t prfshi, me t inkuadrua e me t informua.

8. Nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar

Jusuf Grvalla: "Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme. Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) T gjitha thniet e ktij citati jan aq t qarta sa sht vshtir, ndoshta edhe mkat me u mundua e me i thn m mir. 276

9. Antikomunist e kundrshtar i partis iluzioniste

Jusuf Grvalla: "Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne. E vrteta sht krejt ndryshe. Shoku Z. i ka procesverbalet e takimit me t. Po deshtt t ngulni kmb edhe m tej n qndrimin antikomunist t atij shokut t Lvizjes, urdhroni e bjeni kt pun n baza m t shndosha e m t ndershme, merrini prbaz procesverbalet e takimit." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) Me njeriun antikomunist t Lvizjes mendohet Sabri Novosella. Pra, Kadri Zeka dhe Ibrahim Kelmendi mendojn se Sabri Novosella mundet me u ndie i ofenduar nse ata e shpallin si antikomunist. Ktu shtrohet prap nj shtje delikate. Pasi Kadri Zeka dhe OMLK-ja e konsiderojn vetm veten komunist t formuar dhe asknd tjetr, kjo domethn se e meta dhe gjynahu i Sabriut nuk qndron n at se pse ai nuk sht komunist, por pse sht antikomunist e kundrshtar i partis iluzioniste.

10. Bashkimi i shpallur si akt i kryer n thirrjen e famshme "T gjith n Front! T gjith pr Frontin!"
Jusuf Grvalla: "Atje shihet se ku qndron e vrteta pr bashkimin e paarritur, e megjithat t shpallur si akt t kryer n thirrjen e famshme T gjith n Front! T gjith pr Frontin!, t ciln ndoshta nuk e ke pasur n dor, ngase botimi i saj u spostua pas letrs sime drguar shokut Z (Kadri Zeka - shn i Xh. D.). Tani po e kupton se un hyra shum thell n pun q sjan t miat, n pun tuaja t brendshme. Prandaj, nuk shkoj dot m tej. Dshiroj q ana jon kndej t jet e gabuar dhe juve tju shkoj puna pr s mbari deri n arritjen e fitores. Ne sndiejm frik as kemi dm nga cilado forc me t vrtet patriotike e revolucionare e popullit ton. Prkundrazi, at krkojm si qorri syt dhe ajo na bn t mburremi. Por kemi nj ik ndruajtje se puns i sht zn jo fort mir peta." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982)

11. Bashkimin do ta bjn njerzit e vrtet t punve t vrteta

Hydajet Hyseni: "Ata dy, Jusufi e Kadriu, madje, kishin biseduar dhe ishin pajtuar edhe pr ndonj kompromis e pr ndonj trheqje taktike, pr t evituar kto keqkuptime me shpres se n kt mnyr do ta lehtsonin realizimin e synimit madhor t bashkimit t ri t lvizjes." (Selatin Novosella, Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 292) Hasan Mala: "Isufi i ka thn (Kadri Zeks - shn i Xh. D.) se pse nuk sht arrit atje, mund t kryhet nesr. Domethn mund t bhet nesr, nuk do t thot se u krye (mori fund - shn im) kjo pun. Jusufi e ka prit me rezerv, domethn ai e ka prit me rezerv q pse s'u br mir tani, por n t ardhshmen do t bhet mir." (Nga filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn?", 1997) Jusuf Grvalla: "Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982)

277

12. Po t nxorri rruga kndej ndonj dit

Jusuf Grvalla: Tani po t njoftoj se kto dit na arriti n videokaset me pes filma shqiptar. Filmat jan t shklqyeshm dhe shum inspirues. Ne ende sia kemi dal ta shumzojm videokasetn, se pr kt pun po na duhet edhe nj videofon i dyt, q se kemi, dhe nj shtojc speciale pr riinizim, q se kemi poashtu. Po t nxorri rruga kndej ndonj dit dhe po pate mundsi, merr videofonin tuaj e eja ti riinizojm. Me kt rrug, pr t njjtn shtje po e njoftoj edhe shokun Z., megjithq m duket se ata nuk kan ende as videofon." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) Jusuf Grvalla: "T njoftoj se, q kur mbaj kontakte me at, asnjher, as rastsisht, nuk ka rn fjala pr nj bashkim t till t oroditur, si e kishte shtruar shtjen shoku Z (Kadri Zekn - shn i Xh. D.). Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por megalomanin e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe tendencn pr dominim me do kusht mbi t tjert." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981). Ibrahim Kelmendi: "Kritere ideopolitike Jusufi nuk kishte paraqitur ndonjher, meq edhe nuk i njihte n at nivel sa pr t kmbngulur n t tijn. T vetmin kriter tepr fanatik kishte idhujtarin pr Enver Hoxhn, por m shum si udhheqs i kombit, sesa si ideolog komunist." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.48) Po n kto dit del edhe numri i dyt i Zrit t Kosovs, Zri i Jusufit i cili haptazi i diskuton disa aspekte t shtjeve t bashkimit. Ja se ka shkruan Zri i Kosovs, i janarit 1982, n faqe 2. Jusuf Grvalla: Karshi zhvillimit t till t ngjarjeve, pr forcat tona t organizuara patriotike e revolucionare, pr rinin dhe popullin ton dalin detyra serioze, t barasvlershme me prpjekjet historike shekullore pr ekzistimin e kombit shqiptar n trsi dhe pr kmbnguljen n realizimin e t drejtave t ligjshme t pjess s robruar t popullit ton nga shovinistt jugosllav, n veanti. Po t kihet parasysh pesha historike e situats aktuale, nj detyr prioritare del bashkimi optimal i organizatave e grupeve komuniste, patriotike dhe revolucionare, t cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr seriozitetin e saj. Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman (fjalt i drejtohen Kadri Zeks dhe shokve t tij - shn i Xh. D.), dhe ato q jan organizuar prej elementesh t dyshimta, (kto fjal i drejtohen ish - inspektorit t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica - shn i Xh. D.) e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar. Gjaku i derdhur, burgu i zi dhe terrori njerzor q po ushtron mbi bijt e bijat e Kosovs trime, na obligon q Atdheut ton ti dalim hakut me nj dashuri q bhet, - si thot ... - me ngut, me alarm, me prpjekjet mbinjerzore t lufttarve t vrtet t liris. (Zri i Kosovs, nr. 2 janar 1982, faqe 2) Kadri Zeka me I. Kelmendin, n mbrmjen e 16 janarit, nga Dsseldorfi vijn n Shtutgart, bjn telefonata tek shokt e Jusufit, me shpres se Jusufi, ashtu si ka prognozuar m par I. Kelmendi, ka hy n lkurn e vet. Prej ndonjrit prej tyre marrin vesh se aktivistt e dalluar jan t tubuar n Bernhausen. Kadri Zeka, si e kemi par m par i ankohet Faridinit se pse nuk ua din adresat njerzve m t mir n rrethin e Shtutgartit dhe pr ta kompensuar kt mangsi e ka I. Kelmendin me vete, i cili pa 278

vones e qon n Bernhausen. Kaq e ngutshme dhe e shenjt sht puna e bisedimeve t bashkimit, "e ftesa e Jusufit" sa ata qndrojn duke par video-filma deri n 02.00 t nats t 17 janarit 1982. N Untergruppenbach mbrrijn n ora 03.00 t 17 janarit 1982, pes dit pasi Kadriu ka udhtuar nga Zvicra.

N QOFSH GJALL
Ngjarje nga koha e rrethimit t Jusuf Grvalls, nga DARKA E FUNDIT, e mbrmjes s 16 janarit deri n 05.00 t agimit t 17 janarit 1982 1. DARKA E FUNDIT 2. Po vijm bash qysh kemi pas qejf 3. As njeri nuk besonte se do t kthehej ai 4. T gjith kan qen t nj mendimi 5. M N FUND U MORN VESH 6. VET JUSUFI KISHTE KRKUAR 7. T MBAHEJ SI ARTIKULLUES I FUQISHM ATDHETARIE 8. SIPAS T GJITHA GJASAVE N NATN E VRASJES 9. TRI NGJARJE HISTORIKE PR KOSOVN 10. SIPAS DSHMIS S BASHKVEPRIMTARIT T TYRE 11. Ju kam thirrur q t rifillojm bisedimet pr bashkim 12. Jemi informuar se kush hyn e del te ti 13. NSE BASHKOHEMI DO T RREZIKOHEMI 14. Vendet tona t'i zn njerzit e saj 15. Vetdija e Jusufit pr peshn e puns s vet 16. Rrjedha e bisedimeve m 17 janar 1982 nga ora 03.00-05.00 17. TASHM JEMI SQARUAR SE KUSH NA E BLLOKOI VENDIMIN TON 18. Tani m'u duk momenti i duhur 19. E kishte njohur mjaft mir - Un nuk e kam njohur 20. T shkuara e t harruara, si thot populli 21. Gzim i madh q propozimin po e bnte vet Jusufi 22. E HARTOJM VENDIMIN T CILIN PROPOZOJ TA NNSHKRUAJM 23. TANI E TUTJE NUK JAN M TEZA POR PROGRAM 24. Sy t mbushur me lot - Je i pastr si loti 25. Nuk e kishte plotsuar stazhin e kandidatit 26. ATENTATET BASHK ME SHOKT MA VRAN EDHE KT PROPOZIM 27. SI DUHET T BASHKPUNOJM ASHTU SI ISHTE BASHKPUNUAR PRPARA 28. M DUKET NEGLIZHIM I RNDSIS AQ PARIMORE Shkurtesa QE: Qendra Ekzekutive (QE), ka ekzistua prej 15 janarit 1983, kur sht themelua n Ludwigsburg e deri m 3 mars 1984 kur sht shprbr, n nj mbledhje t mbajtur n Gjenev pas demonstrats s organizuar po at dit n at qytet. Antar t saj kan qen Xhafer Shatri, Faridin Tafallari, Xhafer Durmishi, Hasan Mala dhe Ibrahim Kelmendi. Pse jam i detyruar ta jap kt sqarim pr nj organ t Lvizjes q ka vepruar nga 15 janari 1983 - 3 mars 1984 n kt punim ku afati kohor n shqyrtim sht nga 16 - 17 janari 1982? Sepse letrat q jan shkruar pr antart e ksaj Qendre Ekzekutive, t cilat i kam prdor, jan (prve letrave t Jusufit dhe fjalve t gruas s 279

tij, Suzans rreth amanetit t tij) ndr faktet m vendimtare, m t fuqishme pr t'i kuptuar fabrikimet dhe falsifikimet q kan bjn me at q ka ndodh dhe at q nuk ka ndodh nga mbrmja e 16 janarit deri n mesditn dhe mbrmjen e 17 janarit 1982.

1. DARKA E FUNDIT

Majtas: Murat Kryeziu, Kol Mrturi, Nami Ramadani etj. Djathtas: Faridin Tafallari me shoqe dhe grat e Muratit, Kols e Namiut, n prkujtim t Darks s Fundit, m 17 Janar 2009 n Heilbronn
Jusufi, ky harress i madh, harron se t premten m 15 janar 1982 ia nis nj letr rekomand, I. Kelmendit n adresn e tij, dhe nj tjetr t shkurt Kadri Zeks n Zvicr, dhe i thrret n Shtutgart, t shtunn m 16 janar 1982, por jo n shtpin e vet por tek Murat Kryeziu n Bernhausen (afr aeroportit t Shtutgartit) I. Kelmendin dhe Kadriun. I. Kelmendi: Ndrkoh Muja, vllai i Miranit, bri telefonat dhe njoftoi se Jusufi i kishte thirrur Kadriun e Miranin t shkonin sonte tek ai, por piktakimi ishte te Murtez Kryebardhi n Bernhausen, afr aeroportit t Shtutgartit (Atentatet, f. 316) "Shfaqja zgjati deri rreth ors dy pas mesnate. Pas prfundimit t shfaqjes, grupegrupe dolm jasht. Pasi u prshndet me ne, Ibrahim Kelmendi bashk me Syl Nuhn u nisn pr Dyseldorf." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 69) Faridin Tafallari: "Ndejtm aty deri von; nga mesnata u ndam. Kur dolm jasht dhe po ndaheshim, un i thash Kadriut q t vinte tek un pr t fjetur. Kadriu pranoi dhe i tha Jusufit: "Un po shkoj te Faridini". Por Jusufi iu prgjigj: "Jo, sonte do t vish tek un." Kadriu prsri i tha: "Ti mund t kesh mysafir n shtpi dhe bhemi shum vet; prandaj po shkoj te Faridini." Por Jusufi e mori me vete dhe pr at nat u ndam pasi u prqafuam. Sikur ta dinim q ai do t ishte prqafimi i fundit.!! Nuk m kujtohet ai i than apo jo edhe Ibrahim Kelmendit q edhe ai t shkonte me ta, por di se Ibrahimi i tha: "Mua m duhet t udhtoj pr Dyseldorf, pasi edhe atje dua t'i tuboj bashkatdhetart pr t shfaqur kta filma." Dhe ashtu u b. Kadriu shkoi me Jusufin e Bardhoshin kurse Ibrahim Kelmendi me Syl Nuhn shkuan pr n Dyseldorf." (Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 49) 280

Hasan Mala (pr librin Terror-Dhimbje-Qndres): "Nga zemra t uroj shum sinqerisht dhe sukses, se sht shkruar ashtu si sht, si ka qen. T lumt, t lumt .... se aty sht e vrteta dhe vetm e vrteta. (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, f. 382) Xhafer Shatri (pr librin Terror-Dhimbje-Qndres): Libri sht nj realitet dhe i paanshm. Ky libr sht si nj lis i natyrshm...Andaj, t lumt dhe t uroj nga zemra suksese q iu kushtove ktij libri madhor t kohs.... (Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 382) Jusuf Grvalla: "Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta. Tani po t njoftoj se kto dit na arriti n videokaset me pes filma shqiptar. Filmat jan t shklqyeshm dhe shum inspirues. Ne ende sia kemi dal ta shumzojm videokasetn, se pr kt pun po na duhet edhe nj videofon i dyt, q se kemi, dhe nj shtojc speciale pr riinizim, q se kemi poashtu. Po t nxorri rruga kndej ndonj dit dhe po pate mundsi, merr videofonin tuaj e eja ti riinizojm. Me kt rrug, pr t njjtn shtje po e njoftoj edhe shokun Z., megjithq m duket se ata nuk kan ende as videofon. (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982)

2. Po vijm bash qysh kemi pas qejf "Ather njri prej t Dymbdhjetve, ai q quhet Jud Iskarioti, shkoi te kryepriftrinjt dhe u tha: ka po m jepni e un po jua dorzoj? Ata i caktuan TRIDHJET sikla t argjendta. Q ather Juda krkonte rastin e volitshm pr ta tradhtuar." Bibla, Mateu 26 (14-16)

Numri i rrugs n murin e baness s Murat Kryeziut n Bernhausen (Foto: Faridin Tafallari)
281

Murat Kryeziu tregon se N mbrmjen e shfaqjes s filmave "Grsheti i luftrave", "Epoka para Gjyqit", "Udha e shkronjave" e "Msonjtorja" kan qen: Jusuf Grvalla, Bardhosh Grvalla, Remzi Ademaj Selim Dulla Faridin Tafallari Ismet Klaiqi, Shaban Bobaj, Mejdi Rexha, Halil Rexha, Qemal Haxhillari, Nuhi Sylejmani, Shemsi Bunjaku me nj shoqe gjermane, Ismajl Qirezi, Abdurrahman Sadiku, Nami Ramadani me tre shok Jahir Jahiri. Pas disa orsh t shikimit t filmave kan ardhur Kadri Zeka, Ibrahim Kelmendi dhe Syl Nuha. Shoqja e Shemsi Bunjakut, nj gjermane, nuk ka qndrua tr mbrmjen pasi e ka mundua tymi i duhanit. N fillim Bardhi ka pasur vshtirsi me programimin e videos dhe televizorit tim dhe pr ndihm e kam thirrur nj fqinj slloven me emrin Alojz i cili m kishte ndihmuar edhe m par dhe ai me Bardhin e kan br rregullimin e funksionimit t televizorit me videon. Rreth ors dy t nats 02.00 t dits s diell (17 janar 1982) Syl Nuha m ka thn se a ka kabin telefonike afr. I kam tregua se ka (kabina ka qen 20 metra prej hyrjes s baness) dhe e kam prcjell gjer tek kabina dhe e kam prit deri se e ka krye bisedn dhe n kt mnyr edhe kam pas mundsi me e dgjua bisedn telefonike t Syl Nuhs. Syl Nuha i ka thn kto fjal n telefon: "- Po vijm bash qysh kemi pas qejf." Dhe personit me t cilin ka folur n kabin telefonike Syl Nuha ia krkua dy numra t telefonave t cilt i ka shnua n letrn e nj pakete cigaresh Marlboro. Kt deklarat ia kam dhn policis gjermane n rastin e par n shtpi t Jusufit n Untergruppenbach dhe ka sht m s interesanti kt deklarat e kam dhn n prani t Ibrahim Kelmendit e Syl Nuhs, pasi kta dy t fundit gjithashtu kan mbrri n shtpi t Jusufit. Policia m ka pyet: - Cili sht ky Syl Nuha, i cili ka folur n telefon? Ia kam treguar me gisht. Ibrahim Kelmendi e ka dgjua kt bised nga afr dhe shum i idhnuem m ka thn se pse ia tregove at fakt policis. Un iu kam prgjigj Ibrahim Kelmendit me kto fjal: - Ktu jan vra tre veta dhe policis duhet me ia dhn do imtsi. Murat Kryeziu tregon se kto fjal me kt thelb t prmbajtjes ia ka thn policis gjermane dhe i ka ritreguar shum her pr familjen e Vllezrve Grvalla. Prmbajtjen e msiprme Murat Kryeziu ma ka prsritur edhe mua, Xhafer Durmishit, gjat disa bisedave telefonike t bra n prill 2010. M heret e kemi ndrrn e I. Kelmendit, sipas t cils Bardhi, qysh n ditn q mbrrin Jusufi n Gjermani, m 21 dhjetor 1979, pa i heq kpuct i bn telefon I. Kelmendit dhe gjoja i thot se Jusufi sht i interesuar ta takoj at sa m par. E t njjtit stil sht edhe fantazia e "biseds telefonike" t 16 janarit 1982. Jusufi i drgon dy letrat e fundit n jet, t premten m 15 janar 1982 dhe at nj Kadri Zeks dhe nj Ibrahim Kelmendit. Pikrisht fakti se Jusufi i drgon letr Kadriut n Zvicr vrteton se ai (Jusufi) as q e ka iden m t vogl se Kadriu gjendet n Dsseldorf pr rregullimin e punve t Frontit pr Republik qysh nga e marta, 12 janari 1982. Dy letrat e Jusufit dshmojn se ai nuk ka br kurrfar thirrje Kadri Zeks dhe I. Kelmendit. 282

Se sa sht n gjendje Jusufi t bj pun t pabesa e kok m vete e t'i shes shokt e Lvizjes s vet, e t filloj edhe bisedn m t vogl pr ndonjfar bashkimi pa u konsultuar, sidomos kur at mundsi e ka t shklqyeshme e q i ka munguar aq shum pr 16 muaj rresht, e tregojn m s miri fjalt e Jusufit: Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr S. Novosells, 5 nntor 1981)

3. As njeri nuk besonte se do t kthehej ai

Jusuf Grvalla: "E kishin vrar xhandart n Pej, te Zalli, endej fjala rreth tangarit mbi prushin q shkrihej me prtes. Dalngadal, Keta u harrua, si bora e parvjetme. E morn t ligat e prroit dhe bmat e haxhuzeve. As njeri, as dru n mal nuk besonte m se do t kthehej ai n Vijuj ndonj vjeshte t von, apo me syrin e NDONJ PRANVERE T JASHTZAKONSHME. Kishte koh q rripi i ngusht i livadhit dhe oborri i madh i kulls s Kets po shndrroheshin n nj rudin t shkret, tek luanin guxhas barinjt. Bari i shkelur pa mshir n vjett e gjat t arratis kurbetqare ishte prvjel dalngadal duke u lmekur nn t mbathurat e barinjve, sa dikur kishte dal lkura e fort e toks s murrme, shkelur e ngjeshur si dhiarja skaj varrezave t katundit. Kopshti i vogl prmbi shpatin kundruall kulls s tij, rrethuar me nj gardh t br gati rrafsh me tokn, ishte mbushur me bar t keq, me shkurre e manaferra dhe kishte vjet e vjet q pemt nuk lidhnin m fruta t mbla. Pullazin po e shkelte kmba-kmbs nj blerim i prapt q kapej mbi rrasat e zna pisk nga myshqet dhe lagshtia e tyre veshtullore. Po pate nevoj pr ndonj rras, ja tek e ke pullazin e kulls s Kets. Nse t duhet ndonj hu i shndosh gardhi, ja gardhi i zhgardhuar i Kets: sa kalben n ato hurdha, merri - njeri i gjall s't del prpara. N kull kishin mbetur edhe ca drrasa t forta, q t mund ta duronin peshn e nj bualli, kush - edhe n pend buaj mund t'i mbanin ato! Po deshe, mund t'i zhgojoje dhmbzish e gozhdsh dhe t bje me to ndonj varr: sa merr malin e pren bungun, ja tek i ke ata trar t drejt. Se si erdhi e u zverdh nj shkrettir e vogl rreth kulls s Ket Avdis. Rrz mureve t saj pluhur, plehra njerzish, far bari t keq. Nj mbretri e tr bzhdilesh, ku loznin fmijt, q natn u hynte tmerri dhe s'merrnin dot zemr t rrinin aty. Se aty flinin shpirtrat e kqij t gjysharroshkve flokverdh. Pranvera t lagshta, oborri bhej brrak, strofull bretkosash e gjarprinjsh. Hija e Kets u zbeh fare n kujtesn e fshatarve dhe vetm ndonj plake t shthurur nervash i kujtohej ende e i dhimbsej fytyra thatime e djalit-dragua, t cilin e shporrn vatre fjalt e liga t bots mahiare, ajo fytyr e mpir q djemve t zgjuar po u bhej shenj vetmie dhe arratie t dashuris, kuptim i vllait t pavlla, i vllait t dashur t motrs, q u dha pas shtat bjeshksh, n botn e largt e t verdh." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 82-84) 283

4. T gjith kan qen t nj mendimi

Mendime e deklarime lidhur me rrugn e Kadri Zeks dhe Ibrahim Kelmendit n Shtutgart (n Bernhausen) n mbrmjen e 16 janarit dhe shkuarjen n shtpi t Jusufit n Untergruppenbach, n ora 03.00 t 17 janarit 1982. Taip Zeka: "...Jo Jusuf, si na kan than neve ktu, po Isuf e ka pas emnin. E ka qit edhe ai gazetn 'Lajmtari i liris' dhe kan hy edhe n Kosov 'ato tri gazeta. Por u bn shum gazeta, duheshin shum para. Ather jan marr vesh mes veti pr me ba nj gazet t vetme. Pr kt pun Kadriu kalon prej Zvicre dhe del n Gjermani dhe jan takua n banes t Isufit. Aty jan kan Isufi, Kadriu, Ibrahim Kelmendi, po edhe shok t tjer ka pas. T gjith kan qen t nj mendimi: me ba nj gazet t vetme dhe at me e quajt 'Liria'. Pra e kan ba bashkimin, mirpo nuk sht mbrri gazeta me dal, se ata jan vra at nat, m 17 janar 1982." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 23-24) Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh KURR." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Ibrahim Kelmendi: " Mirani... e vuante prgjegjsin pr botim t Bashkimit, meq vlersonte vetn se nuk ishte kompetent pr ti dal zot asaj prgjegjsie." (Atentatet, Prishtin 2007, faqe 288) Muharrem Blakaj: "Virtytet e nj burri t paprkulshm, si ishte Nuhi Sylejmani, u hetuan me koh nga Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi, prandaj nuk ishte e rastit q vendimet m kapitale q u morn n at koh t jen n bashkpunim t barabart me t ... Sesa kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla q bri nj przgjedhje t till, flet vet Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal..." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 7-8) Shkolla e UDB-s Serbe: "Jusuf Grvalla ishte nj kolos i pazvendsueshm i shtjes kombtare. Prandaj, prpjekja pr zvendsimin e tij ishte nj gabim fatal, q i kushtoi shum shtrenjt gjith shtjes kombtare shqiptare, e vemas organizatave politike q vepronin n at koh!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Taipi vuan vetm pr Lirin. Mirani vuan vetm pr Bashkimin. Mirjana vuan vetm pr Sllobodn. Abdullah Prapashtica, nj ish-UDBash, nuk sht cicijash sikur Taipi, Mirani dhe Mirjana. Pse ky ish-UDBash nuk sht cicijash? Sepse Inferioriteti i tij vandal e fatal sht kolosal. Jusuf Grvalla: "Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton."(Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982)

284

Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot."(Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Jusuf Grvalla: "Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982)

5. M N FUND U MORN VESH

"Apostol Duka: -U arrit ky bashkim, ose shkrirja e dy organizatave n nj t vetme, nse mund t shprehemi kshtu? Hasan Mala: - Me sa di un dhe nuk besoj se gabohem, u arrit vetm n ditt e fundit t jets s Kadri Zeks dhe Jusuf e Bardhosh Grvalls. Ata u takuan disa her n qytete t ndryshme t Gjermanis, - m n fund n Shtutgart - dhe, m n fund, u morn vesh jo vetm q t dyja organizatat t shkriheshin n nj, por kshtu t bhej edhe me t dyja organet q botonin ato, prkatsisht 'Liria' dhe 'Zri i Kosovs'. T kishte pra vetm nj gazet, dhe ajo t quhej 'Liria'. Dhe Taip Zeka ka t drejt kur mendon se ata qndruan edhe nj nat s bashku, pr t'iu gzuar n njfar mnyre, ktij bashkimi t shumpritur. Dhe vrasja e tyre kishte pikrisht edhe kt qllim t mbrapsht, t pengonte me do kusht dhe me do mjet bashkimin e organizatave dhe krijimin e Frontit, gj q ndodhi realisht." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 256-257) Agron Bajrami: "N njfar mnyre t uditshme ndoshta edhe atentati i kontrubuoi qllimit q e pat Jusufi, sepse m duket se Lvizja deri n nj mas u unifikua pas vrasjes n Untergruppenbach." Donika Grvalla: "Ashtu sht. Gjat kohs q, para atentatit pati prpjekje pr bashkimin e mekanizmave t ndryshm. Ato nuk patn sukses gjat kohs sa jetoi babi." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 8.50-9.22) Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Hasani vuan vetm pr Lirin. Mirani vuan vetm pr Bashkimin. Mirjana vuan vetm pr Sllobodn. Abdullah Prapashtica, nj ish-UDBash, nuk sht cicijash sikur Hasani, Mirani dhe Mirjana. Pse ky ish-UDBash nuk sht cicijash? Sepse Inferioriteti i tij vandal e fatal sht kolosal. Jusuf Grvalla: "Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Saime Isufi: "Pikrisht n natn e kobshme ku ai ishte bashkuar me vllezrit Grvalla, kishte dal pr t m telefonuar se at nat nuk mund t kthehej." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f. 102) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Bedri Islami: "...Jusufi, Kadriu dhe Bardhi, duke pasur mirkuptimin dhe gatishmrin edhe t drejtuesve dhe grupacioneve tjera politike ilegale, vendosn t bnin bashkimin dhe shkrirjen e t gjitha lvizjeve politike atdhetare, n nj 285

organizat t vetme politike. Realizimi i saj m 17 janar 1982 ishin fryti m i madh i bashkpunimit dhe i qartsis s mendimit politik. Ata kishin realizuar nj ndrr t madhe." (Nga shkrimi 'Merrni nga un at q nuk sht ndarje') Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr shokut t Organizats s Kadri Zeks, Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982) Resul Bedo: "Dy ditt e fundit t jets s tij, Kadri Zeka i kalon n Dsseldorf mes atdhetarve dhe m 16 janar 1982, pasdite udhton pr n rrethin e Shtutgartit, ku sht i ftuar nga Jusuf e Bardhosh Grvalla." (Pishtart e liris, Prishtin, 2002, faqe 19) Ibrahim Kelmendi: "Nuk ish fort e plqyeshme, s'mu ka dukur ather, s'ka me m'u dukur kurrnjher n jetn time, kam drejt me e mbajt at qndrim. me thn po e ngarkojm me prgjegjsi (Jusufin-shn i Xh.D.) pse e kan pranuar mysafir (Kadri Zekn-shn. i Xh.D.), kur e din Ky (Faridin Tafallari-shn. i Xh.D.) e e din boll (ai) kallabllak, q kur jan ue prej ods (s Murat Kryeziut, n Bernhausen, Nord-WestRing 30, m 17 janar 1982 n ora 02.00-shn i Xh.D.) ku jemi kan duke i par filmat, far insistimi e kmbngulje ka pas Jusufi me e marr mysafir (Kadri Zekn-shn. i Xh.D.). A ne gjat rruge jemi nis pr me shkue mysafir e kemi thn q ishalla do t na thirr mysafir se aty kan qen edhe qllimet e fundit q prap me u ul, prap me ba kompromise pamvarsisht q s'u muarn vesh se duhet me i vazhdua demonstratat duhet me e vazhdue aktivitetin. E kemi thn ishalla na thirr mysafir, ose ishalla, n fund tash kjo shprehja ishalla... n fund kemi dshirua q prap me u ul e me e bashkua n t njejtin nivel si prpara. E nse nuk thirr e kemi pas br plan me shkua mysafir te Ky (Faridin Tafallari-shn i Xh.D.)." (Fjal t inizuara n magnetofon nga Mbledhja e Qendrs Ekzekutive n Gjenev, m 3 mars 1984, Pjesa e tret, minutat 10.00-12.00) Asnj shok i Jusufit nuk e ka akuzuar Jusufin se pse e ka pranuar mysafir Kadri Zekn dhe as nuk ka guxuar kurr me iu przie apo me i dhn msime se kend duhet e kend nuk duhet me e pranua si mysafir. Por e vrteta q zbulohet, n hovin e kurdisjes s shpifjeve, sht e nj rndsie t jashtzakonshme. Jusuf Grvalla: "Tani po t njoftoj se kto dit na arriti n videokaset me pes filma shqiptar. Filmat jan t shklqyeshm dhe shum inspirues. Ne ende sia kemi dal ta shumzojm videokasetn, se pr kt pun po na duhet edhe nj videofon i dyt, q se kemi, dhe nj shtojc speciale pr riinizim, q se kemi poashtu. Po t nxorri rruga kndej ndonj dit dhe po pate mundsi, merr videofonin tuaj e eja ti riinizojm. Me kt rrug, pr t njjtn shtje po e njoftoj edhe shokun Z., megjithq m duket se ata nuk kan ende as videofon." (Letr Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982)

6. VET JUSUFI KISHTE KRKUAR

Hydajet Hyseni: "Ngjarjet e vitit 1981, krijuan jo vetm nevojn, por edhe kushtet pr nj bashkim t gjer t t gjitha forcave patriotike n nj front t prbashkt t lufts pr Republikn. ... Po pr kt form organizimi ishte edhe Jusuf Grvalla dhe ishte pikrisht ai q kishte kmbngulur q Kadriu, pr shkak t prvojs dhe 286

prgatitjes q kishte t shkonte e punonte s bashku me Jusufin n brthamn pesantarshe q kishin krijuar n Gjermani. Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt. Madje edhe pasi qe imponuar nxjerrja e dy botimeve "Liria dhe Zri i Kosovs", pr t evituar prarjet dhe keqkuptimet, Kadriu dhe Jusufi vazhdojn t punojn s bashku, gj q dshmohet m s miri me materialet e prziera, t botuara n t dy botimet." (Kadri Zeka - N 50 vjetorin e lindjes; Marr nga prmbledhja e Rasim Selmanajt, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, faqe 140-141) Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh KURR." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Hydajet Hyseni: "Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt." Jusuf Grvalla: "Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por MEGALOMANIN e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe TENDENCN PR DOMINIM ME DO KUSH MBI T TJERT." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Hydajet Hyseni: "Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt." Jusuf Grvalla: "N kt mes, m duhet t pranoj se, nga ana e atyre shokve, qenka br nj loj e pahijshme me personin tim." Hydajet Hyseni: "Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt." Jusuf Grvalla: "Nuk do t pendohem pr angazhimin tim (t kot) n kt drejtim, as pr sinqeritetin q ua kam falur atyre pa rezerv. Mjafton ndrgjegjja e pastr dhe qllimet e mira, q m kan udhhequr gjith kohn." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Hydajet Hyseni: "Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt." Jusuf Grvalla: "Vese, nj msim duhet nxjerr: sinqeriteti - pr shokt e sinqert." Hydajet Hyseni: "Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt." Jusuf Grvalla: "Po kush dyshonte n mossinqeritetin e tyre, kur nuk dhan asnj shenj!" Hydajet Hyseni: "Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt." Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh KURR." 287

Hydajet Hyseni: "Ata qen marr vesh q n funksion t bashkimit q po ndrtohej t bashkonin edhe shtypin. Vet Jusufi kishte krkuar q 'Liria' t botohej dhe prgatitej si organ i prbashkt." Jusuf Grvalla: "Po e pan ata t udhs, le t prpiqen t arrijn bashkime me hope e boshllqe, duke pasur cak t fundit jo grumbullimin optimal t forcave tona revolucionare n frontin e rrept t lufts, por MEGALOMANIN e arrivistve t revolucionit, ndjenjn e eprsis boshe mbi t tjert dhe TENDENCN PR DOMINIM ME DO KUSHT MBI T TJERT." Jusuf Grvalla: "Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Hydajeti vuan vetm pr Lirin. Mirani vuan vetm pr Bashkimin. Mirjana vuan vetm pr Sllobodn. Abdullah Prapashtica, nj ish-UDBash, nuk sht cicijash sikur Hydajeti, Mirani dhe Mirjana. Pse ky ish-UDBash nuk sht cicijash? Sepse Inferioriteti i tij vandal e fatal sht kolosal. Jusuf Grvalla: "T paa vlla - vazhdoi Troshi pa vullnet. - S'po priten m lum Keta... jan br kafsh t prapta. I pret n ar, i gjen te gardhi, te trart e kulls. Eja t'u paft hairi, N QOFSH GJALL, e dilu zot shtpis sate e mallit tnd..." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 95). Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982)

7. T MBAHEJ SI ARTIKULLUES I FUQISHM ATDHETARIE

Brat Berat Luzha: "N vitin 1980 n Zvicr filloi t dilte edhe nj gazet tjetr, organi "Liria" nga Kadri Zeka me shok, t ciln Jusufi e Bardhoshi e prfaqsojn (nse sht gabim shtypi mund t themi se e prqafojn pasi Jusufi as nuk ka pas kurr leje e as nuk i ka dhn vetes t drejt t prfaqsoj gazeta e organizata n t cilat nuk ka qen antar-shn yn) si t veten. Kjo u b edhe rast pr t'u njohur, pr t vn kontakte edhe pr t vendosur bashkpunim t ngusht. Jusufi ndrpret botimin e 'Lajmtarit t liris', ndikon edhe pr ndrprerjen e 'Bashkimit', me qllim q 'Liria' t mbahej nj artikullues i fuqishm atdhetarie, sepse sipas tij 'Kosova nuk kishte nevoj pr disa zra t mekur, por pr nj z t vetm dhe t fuqishm'. (Si u krijua Lvizja Popullore pr Republikn e Kosovs, 'Zri', 18 janar 1992, Prishtin) Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh KURR". Berati vuan vetm pr Lirin. Mirani vuan vetm pr Bashkimin. 288

Mirjana vuan vetm pr Sllobodn. Abdullah Prapashtica, nj ish-UDBash, nuk sht cicijash sikur Berati, Mirani dhe Mirjana. Pse ky ish-UDBash nuk sht cicijash? Sepse Inferioriteti i tij vandal e fatal sht kolosal. Jusuf Grvalla: "T paa vlla - vazhdoi Troshi pa vullnet. - S'po priten m lum Keta... jan br kafsh t prapta. I pret n ar, i gjen te gardhi, te trart e kulls. Eja t'u paft hairi, N QOFSH GJALL, e dilu zot shtpis sate e mallit tnd..." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 95). Jusuf Grvalla: "Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot ." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Brat Berat Luzha: "Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi u vran natn e 17 janarit 1982 n nj fshat afr Shtutgartit, ku ata ishin n krye t detyrs s madhe pr t'i bashkuar dhe organizuar mrgimtart tan dhe emigracionin politik q ather rritej me t madhe. Armiku kishte llogaritur se me vrasjen e tre veprimtarve se jo vetm do ta dmtonte kreun e emigracionit politik, por do ta pengonte edhe bashkimin e grupeve dhe t organizatave politike n Kosov dhe jasht, por pr fat ata punn e kishin kryer, bashkimi i grupeve u shpall vetm pak dit pas vrasjes s tyre." (Si u krijua Lvizja Popullore pr Republikn e Kosovs, 'Zri', 18 janar 1992, Prishtin). Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982)

8. SIPAS T GJITHA GJASAVE N NATN E VRASJES

Xhafer Shatri: Nj parantez. N prag t vrasjes tragjike t shokve tan Jusufit e Bardhoshit (kan qen si dihet antar t ish Lvizjes nacionallirimtare...) dhe Zeqs (antar i ish-Organizats Marksiste-Leniniste...) jan zhvilluar bisedime pr bashkim. Bisedimet kan qen t suksesshme dhe sipas t gjitha gjasave natn e vrasjes (pra jo mngjesin nga ora 03.00-05.00 si thot dshmitari i Mehmet Hajrizit-shn i Xh. D.) ka ardhur gjer te bashkimi." (Letr n emr t Redaksis s Zrit t Kosovs, 1983) Agron Bajrami: "N njfar mnyre t uditshme ndoshta edhe atentati i kontrubuoi qllimit q e pat Jusufi, sepse m duket se Lvizja deri n nj mas u unifikua pas vrasjes n Untergruppenbach." Donika Grvalla: "Ashtu sht. Gjat kohs q, para atentatit pati prpjekje pr bashkimin e mekanizmave t ndryshm. Ato nuk patn sukses gjat kohs sa jetoi babi." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 8.50-9.22) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) 289

Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982) Mehmet Hajrizi: "Si e thash, bashkimi i t gjitha organizatave ilegale t asaj kohe ka qen fusha kryesore e veprimtaris s Kadriut. Ai i ka hyr ksaj pune me t gjitha forcat dhe pasionin e tij. E ka br dendur kt pun, sidomos me Jusuf Grvalln, me t cilin m n fund, kan arritur marrveshjen e bashkimit t organizatave dhe t dy organeve t shtypit. Po pr fat t keq, ata u vran fill pas arritjes s ksaj marrveshjeje, prandaj bashkimi u vonua, por u arrit m von." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2009, f. 183) Agron Bajrami: "N njfar mnyre t uditshme ndoshta edhe atentati i kontrubuoi qllimit q e pat Jusufi, sepse m duket se Lvizja deri n nj mas u unifikua pas vrasjes n Untergruppenbach." Donika Grvalla: "Ashtu sht. Gjat kohs q, para atentatit pati prpjekje pr bashkimin e mekanizmave t ndryshm. Ato nuk patn sukses gjat kohs sa jetoi babi." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 8.50-9.22) Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh KURR." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Ibrahim Kelmendi: " Mirani... e vuante prgjegjsin pr botim t Bashkimit, meq vlersonte vetn se nuk ishte kompetent pr ti dal zot asaj prgjegjsie." (Atentatet, Prishtin 2007, faqe 288) Shkolla e UDB-s Serbe: "Jusuf Grvalla ishte nj kolos i pazvendsueshm i shtjes kombtare. Prandaj, prpjekja pr zvendsimin e tij ishte nj gabim fatal, q i kushtoi shum shtrenjt gjith shtjes kombtare shqiptare, e vemas organizatave politike q vepronin n at koh!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Mehmeti vuan vetm pr Lirin. Mirani vuan vetm pr Bashkimin. Mirjana vuan vetm pr Sllobodn. Abdullah Prapashtica, nj ish-UDBash, nuk sht cicijash sikur Mehmeti, Mirani dhe Mirjana. Pse ky ish-UDBash nuk sht cicijash? Sepse Inferioriteti i tij vandal e fatal sht kolosal. Jusuf Grvalla: "Shtypi revolucionar z nj vend me rndsi n veprimtarin e do organizate revolucionare. Ne tani mund t themi se kemi shtypin ton." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot ." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52)

9. TRI NGJARJE HISTORIKE PR KOSOVN

Mehmet Hajrizi: N natn e 17 janarit 1982, n Untergruppenbach t Gjermanis, kan ndodhur tri ngjarje historike pr Kosovn: n baz t Tezave t Frontit Popullor 290

pr Republikn e Kosovs, u arrit marrveshja e tri organizatave lirimtare shqiptare, u vran tre sendrtuesit e atij bashkimi dhe pushoi s vepruari OMLK.... (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f.11) Agron Bajrami: "N njfar mnyre t uditshme ndoshta edhe atentati i kontrubuoi qllimit q e pat Jusufi, sepse m duket se Lvizja deri n nj mas u unifikua pas vrasjes n Untergruppenbach." Donika Grvalla: "Ashtu sht. Gjat kohs q, para atentatit pati prpjekje pr bashkimin e mekanizmave t ndryshm. Ato nuk patn sukses gjat kohs sa jetoi babi." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 8.50-9.22) Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot ." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Bedri Islami: "Nse nuk do t ishin fillesat e vitit 1980 dhe puna e Kadriut, Jusufit dhe Bardhit, si dhe organizats s krijuar prej tyre m 17 janar 1982, Lvizja Popullore pr Republikn e Kosovs, nuk do t kishim pasur nj diaspor si ajo q u shfaq madhrishm n luftn e Kosovs". (Marr nga Mehmet Hajrizi, Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008 f. 293) Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta. (Letr Ibrahim Kelmendit, m 15 janar 1982) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." ( Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52)

10. SIPAS DSHMIS S BASHKVEPRIMTARIT T TYRE

Mehmet Hajrizi: "M 1982, nga udhheqja e saj, Organizata kishte t lir vetm Kadri Zekn, t cilit i binte barra e riorganizimit t radhve dhe e realizimit t projektit t Frontit t bashkuar. N krye t ksaj detyre, Kadri Zeka sht vra bashk me Jusuf dhe Bardhosh Grvalln, m 17 janar 1982, pasi (sipas dshmis s bashkveprimtarit t tyre, Ibrahim Kelmendit) kishin arritur marrveshjen e bashkimit. Ata u vran me qllim q t dshtonte bashkimi i radhve t Lvizjes." (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008 f. 307) Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij.... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta 291

bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr drguar shokut t Organizats s Kadri Zeks, bashkveprimtarit t Kadri Zeks, Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." ( Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Cilat jan ato materiale q Jusufi pak i ka shprnda tek shokt, e me t cilat bodrumi sht plot. Fjala sht pr "Zri i Kosovs", Nr.2 janar 1982. N galerin e rrenave e falsifikimeve t shembura e shkatrruara nga Jusufi, kemi disa mosprputhje kardinale ashtu si sht rendi do her kur kemi t bjm me gnjeshtra e rikonstruktime. Taip Zeka flet vetm pr bashkim gazetash dhe pr 'Lirin'. Saime Isufi nuk flet as pr gazeta e as pr organizata, por mjaftohet vetm me thnien se "ai (Kadriu) sht bashkuar me Vllezrit Grvalla". Bedri Islami thot krejt dika tjetr. Ai nuk prmend as gazeta (pr shkak se i din vuajtjet e I. Kelmendit pr gazetn Bashkimi) dhe as organizata. Sipas tij, m 17 janar 1982, n shtpin historike t Jusufit sht br bashkimi e shkrirja e t gjitha organizatave politike (por nuk lodhet me e prmend asnj me emr, sigurisht pr arsye se ato jan aq shum sa sht vshtir me i numrua t gjitha me emr). Hydajet Hyseni nuk prmend fare organizata, por vetm bashkimin e gazetave dhe "krkesn e Jusufit q t mbetet Liria". Brat Berat Luzha, apo lulja e kurora e gazetaris s Kosovs, flet vetm pr Lirin dhe bashkimin e grupeve pa e br as prcaktimin m t vogl, se pr cilat sht fjala. Xhafer Shatri mendon se "sipas t gjitha gjasave" bashkimi sht br vetm n mes LNKVSHJ dhe OMLK-s, d.m.th. pa Frontin e krijuar nga UDB-a. Konkretizimi i tij shtrihet edhe m tej. Ai mendon se ky bashkim sht br n mbrmje, pa Ibrahim Kelmendin. Si do t ndalemi m gjat I. Kelmendi, harron se ka ka shkrua me dorn e vet n vitet 1983-1984, dhe thot se bashkimi sht br n mes tri organizatave-organizimeve (dhe jo dy) dhe jo n mbrmje por n mngjesin e ort e para t 17 janarit. Pr mbrmje ka mbetur t bhet vetm formulimi i vendimit me shkrim, t cilin I. Kelmendi nuk ka mundur ta pres sepse i kan dal pun m t rndsishme. Mehmet Hajrizi, n librin pr Kadri Zekn t Apostol Duks, flet pr bashkimin e dy gazetave, e t organizatave, ndrsa n librin e vet t cituar m lart, flet pr bashkim t tri organizatave, pa i prmendur me asnj fjal se cilat ishin ato dhe si u quajt organizata q doli nga bashkimi. Pse vepron historiani Mehmet, i cili pr garant t vrtets s historis se vet e ka zgjedhur as m pak e as m shum se vet Ciceronin. Kt ai e bn vetm e vetm sepse sht nj ideolog i thell, zhiva enciklopedi, q i kupton gjrat n tr kompleksitetin e vet, dhe n fund t fundit sht shum i vetdijshm se kur nuk ke asgj konkrete nuk mund t prdorsh emra konkret. Kur t'ia shtojsh gjith ksaj se ai prve Ciceronit si dshmitar kryesor pr fundin apo finalen e t vrtets s Organizats s vet e ka zgjedh edhe Ibrahim Kelmendin, ather na sqarohet e gjith tablloja dhe ne e kuptojm se ktu me t vrtet kemi t bjm me nj person e me nj bim tepr t rrall q ka bi n bokrrinat e Strofcit, i cili t gjitha problemet i kupton me themel n tr kompleksitetin e vet dhe na i servon shum t qarta e t thjeshta n formn e dokrrave. Pr mbylljen e ktij kapitulli nuk kam gjet fjal m t mira se ato t Jusufit nga romani Rrotull. 292

Jusuf Grvalla: "T paa vlla - vazhdoi Troshi pa vullnet. - S'po priten m lum Keta... jan br kafsh t prapta. I pret n ar, i gjen te gardhi, te trart e kulls. Eja t'u paft hairi, N QOFSH GJALL, e dilu zot shtpis sate e mallit tnd..." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 95).

11. Ju kam thirrur q t rifillojm bisedimet pr bashkim

Jusufi, i thyer moralisht e shpirtrisht, e i shkputur prfundimisht nga Sabri Novosella, por fal kndelljes q e ka marr nga figura frontale e Frontit t Kuq, t bashkformuar dhe pagzuar nga UDB-a, e nis bisedn dhe shfaq gatishmrin q Lvizjen e tij ta fut n nj thes me Frontin e formuar nga UDB-a, pra n Frontin e Kadri Zeks, i cili do t udhhiqet nga OMLK-ja e paprlyeme. Ibrahim Kelmendi: Shok, tha Jusufi, ju kam thirrur q t rifillojm bisedimet pr bashkim, por m erdhi keq pr provokimin q bri Nuriu n banes t Shokut Murtez. N fakt, atje kisha mendimin t bisedonim dhe t vendosnim pr bashkim, n prani t aktivistve q kisha thirrur, por m pengoi provokimi i tij. (Atentatet, f.320) Pra Jusufi jo vetm q i fton Kadriun dhe figurn e Frontit pr bisedime por ka ndrmend q ta shpall bashkimin n prani t aktivistve q i ka thirrur n banesn e Murat Kryeziut. Por, pr ta shpallur bashkimin para 23 vetave (n Bernhausen, ngjitur me aeroportin e Shtutgartit) e pengon Nuhi Sylejmani. "Shfaqja zgjati deri rreth ors dy pas mesnate. Pas prfundimit t shfaqjes, grupegrupe dolm jasht. Pasi u prshndet me ne, Ibrahim Kelmendi bashk me Syl Nuhn u nisn pr Dyseldorf." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 69) Faridin Tafallari: "Ndejtm aty deri von; nga mesnata u ndam. Kur dolm jasht dhe po ndaheshim, un i thash Kadriut q t vinte tek un pr t fjetur. Kadriu pranoi dhe i tha Jusufit: "Un po shkoj te Faridini". Por Jusufi iu prgjigj: "Jo, sonte do t vish tek un." Kadriu prsri i tha: "Ti mund t kesh mysafir n shtpi dhe bhemi shum vet; prandaj po shkoj te Faridini." Por Jusufi e mori me vete dhe pr at nat u ndam pasi u prqafuam. Sikur ta dinim q ai do t ishte prqafimi i fundit.!! Nuk m kujtohet ai i than apo jo edhe Ibrahim Kelmendit q edhe ai t shkonte me ta, por di se Ibrahimi i tha: "Mua m duhet t udhtoj pr Dyseldorf, pasi edhe atje dua t'i tuboj bashkatdhetart pr t shfaqur kta filma." Dhe ashtu u b. Kadriu shkoi me Jusufin e Bardhoshin kurse Ibrahim Kelmendi me Syl Nuhn shkuan pr n Dyseldorf." (Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 49) Hasan Mala (pr librin Terror-Dhimbje-Qndres): "Nga zemra t uroj shum sinqerisht dhe sukses, se sht shkruar ashtu si sht, si ka qen. T lumt, t lumt .... se aty sht e vrteta dhe vetm e vrteta. (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, f. 382) Xhafer Shatri (pr librin Terror-Dhimbje-Qndres): Libri sht nj realitet dhe i paanshm. Ky libr sht si nj lis i natyrshm...Andaj, t lumt dhe t uroj nga zemra suksese q iu kushtove ktij libri madhor t kohs.... (Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran 1998, f. 382) Xhafer Durmishi: "N organizimin e demonstratave t puntorve n Perndim, krahas Lvizjes e cila ka br shtypjen e thirrjeve me teknikn e saj kan ndihmuar dhe marr pjes Organizata e Marksist-Leninistve t Kosovs t ciln jasht Atdheut e ka udhheq Kadri Zeka, i cili u vra n mbrmjen e 17 janarit n Untergruppenbach. At dit aty ka qen edhe Ibrahim Kelmendi i cili nga kta sht larguar kah ora 13.30 . Kta t tre jan vra kah ora 22.15 kur me insistimin e Kadriut dalin pr t thirrur n telefon n Zvicr prej nj automati. Pr shkak t provokimeve, familja Grvalla nuk kishte telefon, e kabina telefonike pr thirrje ndrkombtare gjendej n nj fshat tjetr. 293

Kadriu donte ti telefononte gruas s tij n St Gallen t Zvicrs." (Letr Pajazit Ibrahimit n Australi, 7 mars 1982) Se sa sht n gjendje Jusufi t bj pun t pabesa e kok m vete e t'i shes shokt e Lvizjes s vet, e t filloj edhe bisedn m t vogl pr ndonjfar bashkimi pa u konsultuar, sidomos kur at mundsi e ka t shklqyeshme e q i ka munguar aq shum pr 16 muaj rresht, e tregojn m s miri fjalt e Jusufit. Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Se sa bashkbisedues serioz i konsideron Jusufi, Kadri Zekn e I. Kelmendin e dshmon ky fakt, kto fjal: Jusuf Grvalla: "Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982) Se sa ka qen n gjendje Jusufi t bj pun t pabesa e kok m vete e t'i shes shokt e Lvizjes s vet, e t filloj edhe bisedn m t vogl pr ndonjfar bashkimi pa u konsultuar, sidomos kur at mundsi e ka t shklqyeshme e q i ka munguar aq shum pr 16 muaj rresht, e t "rifilloj bisedime pr bashkim" e tregojn m s miri fjalt e Ibrahim Kelmendit t 30 qershorit 1983, 10 e 11 janarit 1984. I. Kelmendi: Pr shpjegim, kur ishim pr bisedime me shoqen B. te shokt, n shtpi t shokve Jusuf e Bardhosh, se n cilin nivel dhe si duhet t bashkpunojm pr ta vazhduar luftn, ashtu si ishte bashkpunuar prpara, ishin t pranishm, - jo vetm t pranishm, por mund t thuhet edhe dirigjues...., - Nuh. (Nuhi Sylejmani-shn im) dhe Nexh. (Nexhati - 'Osman Osmani -shn im'-, si e quanin at tip t mbyllur e t heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ. Krijova bindjen se ishte kuadr i ri, i drguar nga brenda nga LN... (LNKVSHJ) dhe si m dukej, nga disa shok t rinj dhe fare t paeksperienc (t cilt gjith kohn silleshin andej...) ky Nexh., sa pr Nuh. t mos flasim, kur ai bnte t donte..., dgjohej shum. (Letr QE, 30 qershor 1983) I. Kelmendi: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) QARKORE ...Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn.. -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!" (Letr-Qarkore shokve t Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984) Ja se si fillon Komunikata e Bashkimit q I. Kelmendi krkon t shrbej si themel i Programit t Lvizjes pr Republik: "KOMUNIKATE 294

Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats MarksisteLeniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982... Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ" (Zri i Kosovs, qershor 1982, f. 2) Kjo Komunikat e lartprmendur u shtyp dhe pr her t par n Evrop u shprnda nga Xhafer Shatri s bashku me Kushtrim - Thirrjen e demonstrats s Bernit t 26 qershorit 1982. I. Kelmendi:-PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! T dashur shok t QE, N mrgim..., m 11 janar 1984 "...N prfundim t letrs shoku Salih (Xhafer Durmishi) na shkruan pr datat 17 shkurt apo 15 maj, duke u ndalur prap te allashvereshet e rndomta q po zhvillohen zakonisht me kto dy data, se nuk na qenkan pr natyr t tij, t dors s par, sikur m duket neglizhim i rndsis aq parimore. Kurse me data q ende je n to, do t thoja pr rastin konkret, nuk ka si t merret historia. N kt rast kontestuese sht se si t shkruhet n Program Politik, prkatsisht cila dat dhe kjo ka rndsi t madhe, pasi ndryshimi i datave prcjellet me shkelje t Komunikats s lshuar me rastin e Bashkimit. Un jam pr at, nse duhet t vendoset ndonj dat n Program Politik, ather t mbetet ashtu si sht n Komunikat. (Letr drguar QE - Hasan Mals, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 11 janar 1984, faqe 7) Ibrahim Kelmendi: "Nuk ish fort e plqyeshme, s'mu ka dukur ather, s'ka me m'u dukur kurrnjher n jetn time, kam drejt me e mbajt at qndrim. me thn po e ngarkojm me prgjegjsi (Jusufin-shn i Xh.D.) pse e kan pranuar mysafir (Kadri Zekn-shn. i Xh.D.), kur e din Ky (Faridin Tafallari-shn. i Xh.D.) e e din boll (ai) kallabllak, q kur jan ue prej ods (s Murat Kryeziut, n Bernhausen, Nord-WestRing 30, m 17 janar 1982 n ora 02.00-shn i Xh.D.) ku jemi kan duke i par filmat, far insistimi e kmbngulje ka pas Jusufi me e marr mysafir (Kadri Zekn-shn. i Xh.D.). A ne gjat rruge jemi nis pr me shkue mysafir e kemi thn q ishalla do t na thirr mysafir se aty kan qen edhe qllimet e fundit q prap me u ul, prap me ba kompromise pamvarsisht q s'u muarn vesh se duhet me i vazhdua demonstratat duhet me e vazhdue aktivitetin. E kemi thn ishalla na thirr mysafir, ose ishalla, n fund tash kjo shprehja ishalla... n fund kemi dshirua q prap me u ul e me e bashkua n t njejtin nivel si prpara. E nse nuk thirr e kemi pas br plan me shkua mysafir te Ky (Faridin Tafallari-shn i Xh.D.)." (Fjal t inizuara n magnetofon nga Mbledhja e Qendrs Ekzekutive n Gjenev, m 3 mars 1984, Pjesa e tret, minutat 10.00-12.00) Asnj shok i Jusufit nuk e ka akuzuar Jusufin se pse e ka pranuar mysafir Kadri Zekn dhe as nuk ka guxuar kurr me iu przie apo me i dhn msime se kend duhet e kend nuk duhet me e pranua si mysafir. Por e vrteta q zbulohet, n hovin e kurdisjes s shpifjeve, sht e nj rndsie t jashtzakonshme. Kta rreshta t shkruar nga dora dhe fjal nga goja e I. Kelmendit vrtetojn se Jusufi - nuk i ka ftuar nga Dyseldorfi, Kadri Zekn e Ibrahim Kelmendin, - se n shtpi t Jusufit as n ort e para n mngjes (03.00-05.00) e as n ort e vona n mbrmje Jusufi nuk ka br kurrfar marrveshje me Ibrahim Kelmendin e Kadri Zekn s bashku, e as me Kadri Zekn vemas, 295

-se ideja e fabrikimi i planit pr ta luajtur rolin e dshmitarit t Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs, I. Kelmendit i ka lindur dekada m von. Ai i cili dshiron ta luaj rolin fenomenal t dshmitarit, t t vetquajturve marksistleninist, t cilt e kan luftuar sistemin socialist me socializmin e vet, sht dashur me koh q t'i fshij t gjitha gjurmt dhe t mos lej pas vetes asnj fakt. Vetm n munges faktesh djallzia e dshmis (edhe kur sht e rrejshme) mund t ket njfar domethnie. Kur ekzistojn faktet e padiskutueshme thirrja n dshmitar t rrejshm tregon mjerimin dhe katastrofn e atyre q kan mbetur pa histori.

12. Jemi informuar se kush hyn e del te ti

Jo vetm Jusufi na del harress, por edhe Kadriu q tani e kritikon Jusufin se pranon shum njerz q nuk i njeh, harron se ai (Kadriu) ka thn se njoftohet pr do kend q hyn e del n stacionin e trenit, pra n shtpin e Jusufit. I. Kelmendi: Shoku Jusuf, mori fjaln Kadriu, edhe prpara kemi biseduar se n shtpi po t vijn shum njerz, edhe nga ata q nuk i njeh se kush jan dhe nuk e di se prse vrtet vijn. (Atentatet, f. 320) Ktu del se edhe Kadriu (sipas I. Kelmendit) sht harress i pandreqshm, pasi ai m par ka deklarua se sht i njoftuar pr do kend q hyn e del n shtpin e Jusufit. I. Kelmendi: Domethn njeriu juaj nuk paska informata t bollshme. Por, nga t tjera burime jemi informuar ne se kush hyn e del te ti, ndrhyri Kadriu, pa pritur nse Jusufi kishte prfunduar prgjigjen e tij. (Atentatet, f. 291) Kto pra jan dredhjet e prdredhjet e shokut t mir t Sadik Blakajt, por jo vetm t tij por edhe i Kadri Zeks. Kto jan fjalt e dshmitarit t Mehmet Hajrizit. Pra fjalt se Kadriu din pr secilin q hyn n shtpin e Jusufit, jan t I. Kelmendit, por ai i vendos ato n gojn e Kadriut vetm e vetm pse sht naiv dhe nuk t keqkupton, se fjalt e tij jan melhem pr plagt e Jusufit. Me kto fjal ai, si me thn me sinqeritetin e vet kontribuon n pajtimin e Kadriut me Jusufit.

13. NSE BASHKOHEMI DO T RREZIKOHEMI

I. Kelmendi: "Nse do ta bashkojm veprimtarin n nj organizim t vetm dhe nse do ta forcojm, si duhet t ndodh pas bashkimit, ather ne do t rrezikohemi." (Atentatet, f.321) Jusufi tregon se nse do ta bashkojm veprimtarin n nj organizim (shum fjal precize dhe e qart kjo fjala organizim, e personit naiv, t sinqert, konkret e transparent, I. Kelmendi), pra n nj organizat t vetme, ather ne do t rrezikohemi. Pra Jusufi deklaron se vetm nse Lvizja e tij hyn n nj thes me Frontin e emrtuar nga UDB-a, ather ai do t rrezikohet pikrisht nga UDB-a. Prgjigjen edhe n kt fjali e kemi t plot nn nntitullin e piks 15.

14. Vendet tona t'i zn njerzit e saj

Jo vetm Jusufi, po as Kadri Zeka nuk e ndien veten t rrezikuar tani pr tani, por ai e ka nj shpjegim krejtsisht tjetr nga ai i Jusufit. I. Kelmendi: "Kjo do t ndodh, them un, pasi ajo t ket infiltruar njerz t saj n radht tona q, pos eliminimit ton fizik, t godas rnd edhe radht tona pastaj duke futur prarje e dyshim, duke synuar q vendet tona ti zn njerzit e saj." (Atentatet, f. 321) 296

Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007, www.pashtriku.org) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981. Marr nga Faridin Tafallarit, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, faqe 407) Saime Isufi: "T prgzoj nga zemra!... Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet. Kjo m bn t besoj se edhe ata t cilt nuk pata mundsi t'i njihja, i ke paraqitur tamam ashtu si ishin n realitet, t lidhur me UDB-n jugosllave, pr t shkatrruar lvizjen..." (Letr Ibrahim Kelmendit m 5 mars 2007)

15. Vetdija e Jusufit pr peshn e puns s vet

Jusufi u thot Kadri Zeks dhe I. Kelmendit, n ort e hershme t 17 janarit 1982, se "ne tani pr tani, nuk meritojm atentate nga UDB-ja" pasi Lvizja e Jusufit ende nuk ka pranua t bashkohet e t futet n nj thes me Frontin e emrtuar nga UDB-a, dhe Frontin tjetr, Frontin e OMLK-s. I. Kelmendi: "Them se ne, tani pr tani, nuk meritojm atentate nga UDB-ja, pasi veprimtaria jon kohve t fundit nuk duhet t vlersohet nga ana e saj si aq e rrezikshme." (Atentatet, f. 321) Domethn Jusufi nuk paska br asnj pun q do t trhiqte vmendjen e UDB-s me punn e vet personale. Sipas shokut t Sadik Blakajt e dshmitarit t OMLK-s, Jusufi sht i rrezikshm pr UDB-n vetm e vetm nse e lejon Kadri Zekn q Lvizjen e Jusufit ta vendos n nj rrafsh, ta fut n nj thes me Frontin e Kuq t emrtuar nga UDB-a. Nse plani i Kadri Zeks e OMLK-s ka sukses - Jusufi rrezikohet, nse Jusufi nuk pranon n asnj mnyr e prjet q ta prziej Lvizjen e tij me Frontin e emrtuar nga UDB-a, ather Jusufit nuk i kanoset atentati. Pasi dshmitari i OMLK-s i thot fjalt e msiprme, ather ato me t vrtet duhet t vlejn pr Kadri Zekn. Sa i prket Jusufit puna qndron krejt ndryshe, pasi Jusufi sht vet dshmitar e shkrues i historis s tij dhe nuk ka lejuar t jet i mvarun prej atyre dshmitarve me t cilt e ka lidhur historin e vet (dhe fundin e saj) OMLK-ja, e komplet udhheqja e saj. Faridin Tafallari: "Isah Demi kur u kthye nga Kosova, na tha se atje ishte takuar me Metush Krasniqin. Metushi e kishte porositur q ti bnte shum t fala Jusufit dhe ti thoshte q t kishte kujdes, se armiku e ka n shnjestr prandaj t ruhej. Bashk me Isain shkuam dhe e takuam Jusufin dhe Isahi i tregoi pr Metush Krasniqin. Jusufi pyeti: Po si e njeh ti Metushin? Dhe dgjoi me interesim t madh shpjegimet e Isahit. N fund Jusufi tha: Isah, kur t shkosh prsri n shtpi, t m lajmrosh dhe un kam pr t dhn porosi pr Metushin. (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 47) T shohim disa mendime t Jusufit n kt shtje. Jusuf Grvalla: "E kishin vrar xhandart n Pej, te Zalli, endej fjala rreth tangarit mbi prushin q shkrihej me prtes. Dalngadal, Keta u harrua, si bora e parvjetme. E morn t ligat e prroit dhe bmat e haxhuzeve. As njeri, as dru n mal nuk besonte m se do t kthehej ai n Vijuj ndonj vjeshte t von, apo me syrin e 297

NDONJ PRANVERE T JASHTZAKONSHME." (Dorshkrim i vitit 1979, Romani Rrotull, Tiran 1983, f. 82) Jusuf Grvalla: "Troshi e ndoqi me nj inercion lvizjen e padukshme t koks s gruas dhe pa xhandarin q po i qasej tinzisht plakut. Pamja e fundit, para se t largohej, i pazoti pr t br kado, sikur t kishte qen ilimi, i shmblleu me nj gjah n mbarim e sipr, ku gjuetari i qaset ngadal e si me dashamirsi kafshs s namatisur q sht zn n kurth, duke u friksuar vazhdimisht se mos sht i dobt kurthi dhe kshtu do t mbetet pa pren e lakmuar." (Dorshkrim i vitit 1979, Romani Rrotull, Tiran 1983, f. 97) Kadri Rexha: Jusuf Grvalla ishte m se i bindur se do t vritej nga dora e armikut ton shekullor. Lidhur me kt ai kishte edhe shenja t sigurta. Do t m vrasin m tha m nj rast... Vdekja do t m gjej n krye t detyrs. Njher e prgjithmon jetn ia kam falur atdheut dhe popullit tim martir! (Fati i Luleve, Prishtin 1993, f.174) Jusuf Grvalla: "Natyrisht, shqiptart e robruar duan t'ia din edhe m pak: ata kan prpara vetm nj qllim lirimin, dhe nuk do t pyesin pr mimin e liris. Pr Jugosllavin, ka gjithmon nj mundsi rezerv: trheqja kufijve t vet t vrtet, kur zjarri t bhet i padurueshm; ndrkaq pr revolucionart dhe pr popullin shqiptar ka vetm nj alternativ: t presin t asimilohen, t'i shtrohen gjenocidit dhe ta bjerrin qenjen e vet kombtare n mnyrn m mizore nga dora e sllavve t jugut, ose luftn e vet ta shpien deri n fund, deri n fitore, e cila arrihet vetm pas formimit t shtetit unik t t gjith shqiptarve. Pr sakrifica, t thuash, nuk ka fare vend t mendohet." (Bashkimi, prill 1980, faqe 5) Jusuf Grvalla: Pr baban e studentit N. t burgosur, pr etrit e t gjith t burgosurve politik shqiptar, q se kan kursyer veten pr shtjen e shtrenjt t atdheut, ne nuk kemi fjal ngushllimi, po vetm urime. Kt t drejt na e jep gatishmria q as ne t mos largohemi kurr nga rruga patriotike e revolucionare, jo vetm kur na krcnohet burgu i rnd sikurse ai ku lngojn shokt e vllezrit tan, por edhe ather kur do t na krcnohet edhe vdekja. Sepse nuk kemi iluzione pr liri t fituar pa sakrifica dhe pa gjak. (Lajmtari i liris, tetor-nntor 1980, faqe 2) Jusuf Grvalla: "Prpjekjet e armiqve t shumt kan dashur ta errsojn dhe ta mohojn fare lavdin e atyre moteve q solln shpalljen e Pavarsis shqiptare. Por mbetet fakt i pakundrshtueshm se kt akt madhshtor e kushtzoi, n radh t par dhe mbi t gjitha, lufta e pamposhtur e popullit shqiptar, i cili ishte ngritur n kmb i tri, i vetdijshm nj pr nj se lirin sta sjell njeri dhe se mimin e liris nuk e paguajn as luftrat e ashpra dhe as gjaku i derdhur pa kursim." (Lajmtari i liris, janar-shkurt 1981, faqe 2) Jusuf Grvalla: "Dhe puns nuk do tia ndajm deri n fitoren e plot. Prandaj edhe ju mblidhni forcat, mos u bni "amin" burgosjeve, ndjekjeve, friksimeve e shantazheve. Kjo le t jet prgjigja e popullit pr terrorin e armikut. Ne, po na e dhat t drejtn dhe mundsin, jemi t gatshm t vdesim n ball t radhve tuaja." (Bashkimi, janar 1981, faqe 1) Jusuf Grvalla: Sot pr sot, n trupin e ktij populli dhe t ksaj rinie po vizatohen qart projeksionet e plagve t reja q do t merren, por njherazi po hidhen edhe themelet e elikta t ardhmris s sigurt e t ndritshme. (Zri i Kosovs, nntor 1981, f. 3) Jusuf Grvalla: N ball t ktij populli dhe te kmbt e ktij populli, flijimi dh e vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe sdo t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme. (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 3) 298

Jusuf Grvalla: sht nj fjal e popullit shqiptar sipas t cils shqiptari kurr nuk i sht lutur armikut q t mos e vras, prkundrazi ai gjithmon sht prpjekur q t merr masa q ti del prball ktij armiku. (Fjalim m 28 nntor 1981 n Shtutgart) Jusuf Grvalla: Sulmi, n vend q t arrinte objektivat e planifikuara qetsimin e menjhershm t situats n Kosov i przjeu t gjitha prmasat. Ai ndihmoi q, te shtresat e popullsis son, atje ku qe dukur apatia dhe trheqja n vete, t nxirrte kok trimria dhe iniciativa, ku qe kursyer edhe fjala e gojs, tani t dilte n drit gatishmria pr t dhn jetn pa pyetur pr kusur. (Zri i Kosovs, janar 1982, faqe 1) Jusuf Grvalla: "Tash ka dal sheshit pezmi i madh i popullit, gatishmria e madhe pr flijime t larta, ideja e lufts pr liri sht materializuar m shum se kurr." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982)

16. Rrjedha e bisedimeve m 17 janar 1982 nga ora 03.00-05.00

Jusufi, n emrin Lvizjes s tij, i thyer e i shkputur prfundimisht nga Sabri Novosella, qysh m 2 janar, i fton n shtpin e tij I. Kelmendin e Kadri Zekn, t cilve, t dyve s bashku u rastis t gjenden n Dsseldorf n vlugun e konvertimeve t simpatizantve t Frontit t Kuq n Frontin Popullor t OMLK-s. I. Kelmendi: " Them, u ngut Jusufi, q t kalojm n temn q na preokupon m shum, at pr bashkim t radhve tona, pr ka ju kam ftuar..." (Atentatet, f.323) I. Kelmendi: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) QARKORE ...Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn." (Letr-Qarkore shokve t Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984) Ja se si fillon Komunikata e Bashkimit q I. Kelmendi krkon t shrbej si themel i Programit t Lvizjes pr Republik: "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats MarksisteLeniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982... Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ" (Zri i Kosovs, qershor 1982, faqe 2) Dhe ja si duket 'ftesa' e Jusuf Grvalls. Jusuf Grvalla: " Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit.

299

sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Jusuf Grvalla: "Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq... Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982) 17. TASHM JEMI SQARUAR SE KUSH NA E BLLOKOI VENDIMIN TON Jusufi sht i distancuar trsisht nga Sabri Novosella, pasi ai e ka bllokua bashkimin, e vendimit pr bashkim n mes Jusufit, Kadriut dhe Frontit t I. Kelmendit, t br t shtunn e tret t gushtit, pra m 15 gusht 1981, n shtpin e Jusufit n Untergruppenbach. I. Kelmendi: " Urdhro, po t dgjojm, miratoi Kadriu. N parim ne qem marr vesh qysh n muajin gusht Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981) q platform e bashkimit t jen Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs. Sipas meje, pr bashkimin q ne u dakorduam ather duhej t jepte vetm miratimin formal Sabiti, t cilin menduam ta nderojm si veteran i lvizjes patriotike. Por tashm jemi sqaruar se ai jo vetm q nuk dha miratimin formal, por na bllokoi fare duke mos marr parasysh mendimin dhe vendimin ton paraprak. Tani nuk kemi pse t marrim si shkak refuzimin bllokues t Sabitit q ne t mos merremi vesh se si dhe ka duhet t vendosim." (Atentatet, f. 323) Se sa tashm i sqaruar dhe i distancuar nga Sabri Novosella duket Jusufi pas dshtimit e bllokimit t bashkimit n takimin e Stambollit e vrtetojn kto fjal t Jusufit: Jusuf Grvalla: " Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e 300

ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Se sa i afrt e far mirkuptimi ka n kt koh n mes Jusufit dhe Kadri Zeks e shokut t tij t Organizats Ibrahim Kelmendi e vrtetojn fjalt e si m posht: Jusuf Grvalla: "Puna e Organizats n t ciln bj pjes nuk shkon aspak keq... Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave... Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne. E vrteta sht krejt ndryshe. Shoku Z. i ka procesverbalet e takimit me t. Po deshtt t ngulni kmb edhe m tej n qndrimin antikomunist t atij shokut t Lvizjes, urdhroni e bjeni kt pun n baza m t shndosha e m t ndershme, merrini prbaz procesverbalet e takimit. Atje shihet se ku qndron e vrteta pr bashkimin e paarritur, e megjithat t shpallur si akt t kryer n thirrjen e famshme T gjith n Front! T gjith pr Frontin!, t ciln ndoshta nuk e ke pasur n dor, ngase botimi i saj u spostua pas letrs sime drguar shokut Z (Kadri Zeks-shn im)." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982)

18. Tani m'u duk momenti i duhur

Jo vetm Jusufi sht i zhgnjyer e i thyer nga Sabri Novosella, por n nj shkall edhe m t madhe sht thyerja e Bardhit. Aq i thyer e i dshpruar na del Bardhi prej Sabri Novosells, sa ai nuk ka mund t'ia thot t gjitha Jusufit, vllaut t vet dhe shokut t organizats s vet, por kt e bn pikrisht n pranin e I. Kelmendit dhe Kadriut, pasi n pranin e tyre Bardhit i duket se sht momenti i duhur. I. Kelmendi (dshmitari i OMLK-s): " Thn t drejtn, mori fjaln Bardhi, pasi pa se asnjri nuk po fliste pr momentin, mua m ka ardhur shum keq q e kam njohur Sabitin. Edhe m keq m erdhi pr rastin dhe mnyrn se si e njoha at, pasi Jusufi dhe un e kemi idealizuar deri n idhull. Se peshoj me mall, si praktikohet t thuhet, po t mund ta zhbja shkuarjen tek ai n Turqi. Sidomos m ka ardhur keq pr Kadriun se si u soll Sabiti ndaj tij. Po kshtu edhe pr diplomatin shqiptar, Shokun Bujar Hoxha, m erdhi keq sepse u zhgnjye nga harbutria e destruktiviteti i Sabitit. Un kam nguruar deri sonte tia them kto Jusufit, sepse m vinte keq ta zhgnjeja, por tani mu duk momenti i duhur." (Atentatet, f.323) Ktu e shohim se si shembet idhulli Sabri. Por jo vetm kaq, ktu na del i shembur dhe i thyer edhe intimiteti, shoqria e besimi n mes Jusufit e Bardhit, t cilt e fitojn besimin n njri tjetrin vetm e vetm duke iu falnderua ndihms kndellse t I. Kelmendit, figurs frontale t Frontit t emrtuar nga UDB-a. T shohim se sa sht shembur autoriteti i Sabri Novosells pas kthimit t Bardhit nga Stambolli: 301

Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku (Bardhi-shn yn) ." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981)

19. E kishte njohur mjaft mir - Un nuk e kam njohur

Jo vetm Jusufi por edhe Bardhi na del harress dhe i dezorientuar sa deklaron se I. Kelmendi e kishte pas njohur shum mir Sabri Novoselln, ndrsa I. Kelmendi tallet edhe me te e harresn e tij duke e korrigjuar e thn se "un nuk e kam njohur personalisht". I. Kelmendi (dshmitari i OMLK-s): "Prandaj, koha prej ather e deri tani duhet t vlersohet si koh e humbur, krejtsisht pr fajin e Sabitit, t cilin Mirani e kishte njohur mjaft mir, po ne, jo vetm q nuk e dgjonim, por edhe i hidhroheshim kur ai na informonte dhe e vlersonte si njeri negativ. Un nuk e kam njohur personalisht, shtoi Mirani." (Atentatet, f. 323-324) Se sa harress jan Bardhi e Jusufi dhe sa e ka njohur I. Kelmendi (prmes Jusufit) Sabri Novoselln e vrtetojn fjalt e mposhtme: Jusuf Grvalla (Pronari i historis s tij): "Nj pun, megjithat t ngarkon edhe ty. Ska pasur hije pa marr edhe mendimin tim, ta shpallje ndr njerz se si nj nga njerzit e rndsishm t Lvizjes na qenksh, n mos antikomunist, ather s paku kundrshtar i partis (iluzioniste) q do t formoheshka ndr ne. E vrteta sht krejt ndryshe. Shoku Z. i ka procesverbalet e takimit me t. Po deshtt t ngulni kmb edhe m tej n qndrimin antikomunist t atij shokut t Lvizjes, urdhroni e bjeni kt pun n baza m t shndosha e m t ndershme, merrini prbaz procesverbalet e takimit. Atje shihet se ku qndron e vrteta pr bashkimin e paarritur, e megjithat t shpallur si akt t kryer n thirrjen e famshme T gjith n Front! T gjith pr Frontin!, t ciln ndoshta nuk e ke pasur n dor, ngase botimi i saj u spostua pas letrs sime drguar shokut Z (Kadri Zeka-shn. yn). " (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982) Se sa posht ka rn autoriteti i Sabriut pas kthimit t Bardhit nga Stambolli, dhe sa e fajsojn Bardhi e Jusufi - Sabri Novoselln e vrtetojn fjalt: Jusuf Grvalla (Pronari i historis s Lvizjes Nacionallirimtare): "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit.

302

sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981)

20. T shkuara e t harruara, si thot populli

I. Kelmendi i mban ligjrat Jusufit pr Sabri Novoselln n agimin e 17 janarit 1982, (n mes ors 03.00-05.00) dhe Jusufi i thyer moralisht e shpirtrisht por edhe i kndellun nga figura frontale e Frontit t Kuq, e dgjon me vmendje, dhe knaqet me konstatimin e I. Kelmendit se raporti e tij me udhheqsin e Lvizjes s tij sht "pun e shkuar dhe e harruar si thot populli". I. Kelmendi (dshmitari i OMLK-s): " Prpara kisha dgjuar pr emrin e tij dhe kisha respekt. Pa u zgjatur pr folur pr t ksaj radhe, meq mund ta kem tepruar herave t tjera, po shpreh nj dilem konkrete: Shoku Jusuf, ai tu lajmrua vetm kur ne e rritm veprimtarin, do thot pas nj viti e gjysm q kur je arratisur. Edhe ather kur tu lajmrua, dyshoj ta ket br vetm sa pr ndrhyrje destruktive. Por, t shkuara e t harruara, Jusuf Grvalla: "Tash pr tash mund t t them se kjo gj nuk do t mbetet shum koh pa u sqaruar. Do t dal n shesh se kush sht duke br zhurm pr bashkimin, duke u jerr pr t e duke luftuar kundr tij." (Letr I. K. 15 janar 1982) si thot populli. Tani rndsi ka se e kuptuam t gjith q bashkimi jo vetm q sht i domosdoshm, por sht edhe i vonuar dhe pr kt bashkim, t paktn kndej, mund t vendosim vet ne. Prandaj, propozoj t bisedojm vetm pr bashkimin sesi t bhet ai konkretisht." (Atentatet, f. 324) Nga kto fjal gjeniale rrjedh se do pun e br e Jusufit n kuadr t Lvizjes s tij, me shokt e organizats s tij populli duhet ta konsideroj t shkuar e t harruar. I. Kelmendi q shum her tallet me harresn e Jusufit e Bardhit, megjithat n parim nuk sht krejtsisht kundr harresave, pasi ai ka ide shum t qarta se ka duhet mbajtur mend e ka duhet harruar. Ajo q duhet t mbahet mend, q t mos jet kurr e harruar dhe e shkuar sht vendimi i Jusufit pr ta fut Lvizjen e vet e vehten n nj thes me Frontin e emrtuar nga UDB-a, n Frontin e prlyer t OMLK-s, nn udhheqjen e OMLK-s s paprlyer. Ajo q duhet t harrohet sht heroizmi mbinjerzor i Jusufit ta ruaj Lvizjen e tij kombtare dhe busulln e saj t drejt pr interesat e vegjlis, t pastr si loti nga do przierje me Fronte t dyshimt e t rrejshm, pun t ciln e ka br me sukses duke vdekur si Yll i Pashuar e si antar i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, si antar i Lvizjes s Pashuar. Se Jusufi i pavdekshm ka vdekur si antar i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi, m mir se kushdo tjetr e ka vrtetuar I. Kelmendi (edhe pse me sa duket ka harruar apo paraqitet se ka harruar se ka ka shkrua me dorn e vet). I. Kelmendi (dshmitari i komunistve t paepur): Pr shpjegim, kur ishim pr bisedime me shoqen B. te shokt, n shtpi t shokve Jusuf e Bardhosh, se n cilin nivel dhe si duhet t bashkpunojm pr ta vazhduar luftn, ashtu si ishte bashkpunuar prpara, ishin t pranishm, - jo vetm t pranishm, por mund t thuhet edhe dirigjues...., - Nuh. (Nuhi Sylejmani-shn im) dhe Nexh. (Nexhati - 'Osman Osmani shn im'-, si e quanin at tip t mbyllur e t heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ. Krijova bindjen se ishte kuadr i ri, i drguar 303

nga brenda nga LN... (LNKVSHJ) dhe si m dukej, nga disa shok t rinj dhe fare t paeksperienc (t cilt gjith kohn silleshin andej...) ky Nexh., sa pr Nuh. t mos flasim, kur ai bnte t donte..., dgjohej shum. (Letr QE, 30 qershor 1983) I. Kelmendi: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) QARKORE ...Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn.. -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!" (Letr-Qarkore shokve t Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984) Ja se si fillon Komunikata e Bashkimit q I. Kelmendi krkon t shrbej si themel i Programit t Lvizjes pr Republik: "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats MarksisteLeniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982... Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ" (Zri i Kosovs, qershor 1982, f. 2) Kjo Komunikat e lartprmendur u shtyp dhe pr her t par n Evrop u shprnda nga Xhafer Shatri s bashku me Kushtrim - Thirrjen e demonstrats s Bernit t 26 qershorit 1982. I. Kelmendi:-PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! T dashur shok t QE, N mrgim..., m 11 janar 1984 "...N prfundim t letrs shoku Salih (Xhafer Durmishi) na shkruan pr datat 17 shkurt apo 15 maj, duke u ndalur prap te allashvereshet e rndomta q po zhvillohen zakonisht me kto dy data, se nuk na qenkan pr natyr t tij, t dors s par, sikur m duket neglizhim i rndsis aq parimore. Kurse me data q ende je n to, do t thoja pr rastin konkret, nuk ka si t merret historia. N kt rast kontestuese sht se si t shkruhet n Program Politik, prkatsisht cila dat dhe kjo ka rndsi t madhe, pasi ndryshimi i datave prcjellet me shkelje t Komunikats s lshuar me rastin e Bashkimit. Un jam pr at, nse duhet t vendoset ndonj dat n Program Politik, ather t mbetet ashtu si sht n Komunikat. (Letr drguar QE - Hasan Mals, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit,, faqe 7)

21. Gzim i madh q propozimin po e bnte vet Jusufi

Jusufi u propozon Kadri Zeks dhe I. Kelmendit t bashkohen n baz t miratimit t shtuns s tret t gushtit 1981, duke pasur pr baz Tezat pr Front, t OMLK-s. I. Kelmendi (dshmitari i Mehmet Hajrizit): " E mbshtes propozimin e Miranit, miratoi Bardhi. Ather nuk kemi pse harxhojm koh, u pozicionua Jusufi, duke br ndrrim t pozicionit t t ulurit n fotele pr t marr pozicion me serioz. Besoj se t gjith jemi q pr platform t organizats q po krijojm prmes bashkimit t organizimeve tona t deritanishme t jen Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs, ashtu si i patm 304

miratuar n fund t gushtit. Po i patm harruar vendimet e athershme mund ti gjej shnimet q kam mbajtur. Them q ti Kadri dhe ti Miran, t deklaroheni nse jeni edhe ju pr t njjtat vendime q patm marr ather. Kadriu dhe Mirani shprehn miratimin e tyre duke shfaqur gzimin, sidomos pr faktin q kt propozim tani po e bnte vet Jusufi." (Atentatet, f. 324) Po e patm harruar vendimin e 15 gushtit 1981 ather e kemi vrtetimin prher t freskt t shkruar pes dit m von, m 20 gusht 1981. Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981) I. Kelmendi sht i gzuar se Jusufi vet, ai Jusuf i thyer moralisht e shpirtrisht n dasmn e Kadri Zeks, me iniciativn e vet propozon q Lvizjen e vet ta fus n nj thes me Frontet e rrejshme. Tani shtrohet pyetja m delikate q mund t jet shtruar ndonjher: Si sht e mundur q OMLK-ja t jet udhheqse iniciatore e ksaj pune dhe njkohsisht t mbetet e paprekur dhe e paprlyer. Menuria e ktij rasti duket n kt form: Nse projekti i formimit t Frontit pr Republik, del nj pun e suksesshme q nuk do t harrohet kurr, ather kjo sht vepr e komunistve t OMLK-s. Nse ky projekt komunist prkundr t gjitha ligjeve t materializmit dialektik e historik, dshton, falimenton, ather faji pr kt sht trsisht i Jusufit i cili ka propozua q Fronti i emrtuar nga UDB-s, Fronti i OMLK-s dhe Lvizja e tij t futen n nj thes. OMLKja komuniste mbetet e paprekur dhe e paprlyer. Se sa jan n gjendje Jusufi e Bardhi t bjn t vepra pabesie e mohim t shokve t vet e tregojn m s miri fjalt: Jusuf Grvalla (Shkruesi i historis): " Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981) Por jo vetm fjalt parimore t Jusufit, para 17 janarit 1982, jan interesante. Shum e m shum interesante jan fjalt e Ibrahim Kelmendit, pas 17 janarit 1982: I. Kelmendi: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) QARKORE 305

...Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn.. -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!" (Letr-Qarkore shokve t Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984) Ja se si fillon Komunikata e Bashkimit q I. Kelmendi krkon t shrbej si themel i Programit t Lvizjes pr Republik: "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats MarksisteLeniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982... Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ" (Zri i Kosovs, qershor 1982) Kjo Komunikat e lartprmendur u shtyp dhe pr her t par n Evrop u shprnda nga Xhafer Shatri s bashku me Kushtrim - Thirrjen e demonstrats s Bernit t 26 qershorit 1982. "Kadriu dhe Mirani shprehn miratimin e tyre duke shfaqur gzimin, sidomos pr faktin q kt propozim tani po e bnte vet Jusufi" (Atentatet, f. 324) sht shpresa ime q edhe shokt e Jusufit, dhe t gjith ata q shkrimin e historis luftojn ta bazojn sa m shum n fakte, t mos ngurrojn ta shprehin gzimin q kta rreshta i ka shkrua vet Ibrahim Kelmendi.

22. E HARTOJM VENDIMIN T CILIN PROPOZOJ TA NNSHKRUAJM

Kadri Zeka krkon pushim, pasi bisedimet pr bashkim jan kryer me sukses, para se ta hartojn dhe nnshkruajn vendimin. I. Kelmendi: " Tani ta ndrpresim bisedn pasi jemi t lodhur, tha Kadriu. Pasi t flem tre-katr or, e hartojm vendimin, t cilin propozoj ta nnshkruajm dhe t bisedojm pr mnyrn e organizimit konkretisht." (Atentatet, f. 324) I. Kelmendi: -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! T dashur shok t QE, ...N prfundim t letrs shoku Salih (Xhafer Durmishi) na shkruan pr datat 17 shkurt apo 15 maj, duke u ndalur prap te allashvereshet e rndomta q po zhvillohen zakonisht me kto dy data, se nuk na qenkan pr natyr t tij, t dors s par, sikur m duket neglizhim i rndsis aq parimore. Kurse me data q ende je n to, do t thoja pr rastin konkret, nuk ka si t merret historia. N kt rast kontestuese sht se si t shkruhet n Program Politik, prkatsisht cila dat dhe kjo ka rndsi t madhe, pasi ndryshimi i datave prcjellet me shkelje t Komunikats s lshuar me rastin e Bashkimit. Un jam pr at, nse duhet t vendoset ndonj dat n Program Politik, ather t mbetet ashtu si sht n Komunikat.(Letr Hasan Mals, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 11 janar 1984 faqe 7) 306

Besoj se kemi arsye t gzohemi q Ibrahim Kelmendi i ka drguar letra jo vetm Xhafer Durmishit-Sknderit, por edhe udhheqsve t OMLK-s t cilt jan n dijeni shum t mir pr ekzistencn e ksaj letre t 11 janarit 1984. I. Kelmendi: "Ta zm se organizatn e masave duhet ta udhheq pararoja marksiste-leniniste. N rrethana t reja nuk ka nevoj t jet kshtu, nga se prvoja na ka treguar se ne kemi funksionuar shum mir s bashku, edhe kur u takonim organizimeve t ndryshme. Q kur jan hartuar jan quajtur Teza, q t diskutohen dhe t modifikohen, duke u zgjedhur varianti m i prshtatshm sipas gjykimit ton." (Atentatet, f. 325) Jusuf Grvalla: Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t ket nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S pak pr sa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, (I. Kelmendi-vrejtja ime) nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillt dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov t`u jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn yn), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit,(19 dhjetorit 1980 shn i Xh. D.) t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer.(Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981) Ja se si jan vu n jet gjat bashkimit t Kadri Zeks me Ibrahim Kelmendin Tezat rreth Frontit pr Republikn e Kosovs: "Fronti Popullor pr Republikn duhet t jet jo nj koalicion i paqndrueshm i krerve t forcave t ndryshme politike, por nj bashkim luftarak i pathyeshm i t gjitha masave tona popullore; jo marrveshje me fjal n letr, por nj bashkim n luft e sipr; jo qllim n vete, por nj lev e rndsishme pr edukimin, mobilizimin dhe organizimin e masave popullore n luft pr t drejta e liri. Baz e Frontit duhet t jet aleanca e klass puntore me fshatarsin, nn udhheqjen e klass puntore dhe t pararojs marksiste-leniniste t vrtet, q do t dal nga lvizja KOMUNISTE n Kosov, e cila po rritet, bashkohet e forcohet do dit. Bashkimi bn fuqin. Bashkimi sht imperativ i kohs." Ibrahim Kelmendit " i interesonte po aq lirimi i Kosovs sa edhe luftimi i diktaturs komuniste jugosllave. (Atentatet, f. 11) Faridin Tafallari: "-Po Faridin tha Kadriu,- nuk ka dyshim q duhet t bashkohemi. Por ja q akoma nuk po gjendet nj mendim i prbashkt. Po edhe kjo do ta gjej momentin. Ne me Frontin e Kuq Popullor jemi bashkuar dhe tani na duhet t gjejm nj mundsi bashkpunimi edhe me Lvizjen (LNKVSHJ)." I. Kelmendi: "Kadriu i propozoi Miranit antarsimin, por Mirani nuk pranoi"

23. TANI E TUTJE NUK JAN M TEZA POR PROGRAM

Jusufi, n rolin e servilit m t pa kurriz q t jet e mundur t mendohet, ia jep vetes t drejtn q Tezat, n t cilat nuk e ka vendos asnj germ, t'i shndrroi n Program t Frontit pr Republikn e Kosovs, Front t cilit nuk i ka takuar kurr as pr s gjalli e as pr s vdekuri. I. Kelmendi: " Tani e tutje nuk jan m Teza, por Program i Frontit pr Republikn e Kosovs, derisa ta mbajm Kuvendin e Par, konkludoj Jusufi." (Atentatet, f. 325) A do t mjaftonte qoft edhe vetm ky argument pr shembjen e mitit t Jusufit. 307

Gjithashtu rrjedh sipas I. Kelmendit, se n agimin dhe paraditn e 17 janarit 1982, n shtpin e Jusufit sht br bashkimi. Shtrohen pyetjet: Kush sht bashkuar me kend? Cili sht emri i organizats s bashkuar? A sht formuar Fronti pr Republikn e Kosovs m 17 janar 1982 apo shum e shum m heret? Kur e ka prfunduar aktivitetin faktik dhe formal "Fronti i Kuq Popullor"? A e ka br Jusufi Lvizjen e tij, shtojc apo bisht t Frontit t OMLK-s? A e ka shuar Jusufi, ky yll i pashuar Lvizjen e tij, a ia ka dhn Jusufi lejen vetes t veproj kok m vete? T gjitha kto pyetje mund t thuhet se i kan marr prgjigjet n shtjellimin q kam br m par n kt shkrim por edhe n shkrime tjera. Duke e ditur fatin e Tezave rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs, se ka ka br me to Jusufi kur sht kthyer nga Frankfurti, pas biseds me Kadri Zekn, m 17 tetor 1981, prpjekjet e I. Kelmendit pr t'i gjallruar e aktualizuar megjithat jan pr do lavdat. T shohim edhe nj fakt tjetr t dshmitarit t OMLK-s. I. Kelmendi: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) QARKORE Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn. PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! (Letr Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984)

24. Sy t mbushur me lot - Je i pastr si loti

I. Kelmendi: "Gjat muajve n vazhdim Jusufi e Kadriu ndrpren bashkpunimin, madje Jusufi i qe hidhruar aq shum Kadriut, saq pr kt shkroi edhe n Zri t Kosovs.. N dasm t Kadriut e Sarands u sqaruam. Me nismn e Jusufit u takuam m 16 janar, nj dit para atentateve t kobshme. N agun e 17 Janarit rivendosm themelimin e Lvizjes pr Republikn e Kosovs." (Atentatet, f. 381) Skena mahnitse n shtpin e Jusufit. Jusufi dhe I. Kelmendi prqafojn njri tjetrin me gzim e u mbushen syt me lot nga gzimi se u arrit bashkimi n mes ors 03.0005.00 t mngjesit t 17 janarit 1982 I. Kelmendi: " Urime pr Bashkimin! u ngrit n kmb Bardhi duke ia zgjatur dorn Kadriut, meq e dinte se kt lloj prononcimi prurues po e priste secili, por ja q secili nga t tre po ngurronte ta thoshte i pari. Pas tij u ngritn edhe Mirani, Kadriu e Jusufi, duke uruar e prqafuar njri-tjetrin me gzim. Jusufit e Miranit iu mbushn syt me LOT. I. Kelmendi: "Sadik (Blakaj-shn. yn).. ndoshta je i pastr si LOTI dhe mbetemi shok t mir." Dalshim faqebardh dhe fitues! uroi Jusufi gjithnj n kmb. T lumt goja! than njzri Kadriu e Mirani. T flem pak dhe kur t zgjohemi e konkretizojm kt bashkim historik edhe me formulim me shkrim dhe me nnshkrimet tona! tha Kadriu pasi prfunduan me prurime entuziaste t njri-tjetrit. Ran t flinin rreth ors pes t mngjesit." (Atentatet, f.325) Faridin Tafallari."-Po Faridin tha Kadriu,- nuk ka dyshim q duhet t bashkohemi. Por ja q akoma nuk po gjendet nj mendim i prbashkt. Po edhe kjo do ta gjej momentin. 308

Ne me Frontin e Kuq Popullor jemi bashkuar dhe tani na duhet t gjejm nj mundsi bashkpunimi edhe me Lvizjen (LNKVSHJ)." Jusuf Grvalla: "...tani q e di se ku bn ti pjes... Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. Un e di se ata e kan vshtir ta bjn, sepse, po ta bnin, do t duhej t flisnin hapurazi kundr punve t tyre t pahijshme." I. Kelmendi: "Kadriu i propozoi Miranit antarsimin, por Mirani nuk pranoi... Kurse Jusufi nuk ia bri Miranit asnj propozim.. " E vetmja gj q mungon n libr sht tabloja e ndonj piktori t famshm. Kam shpres se nuk do t vonoi tepr derisa ta kemi pikturn apo videofilmin e ksaj skene. Shtrohet pyetja ku jan kto formulime me shkrim e nnshkrime q nuk u duket gjurma m e vogl e tyre qe 30 vjet. Jusuf Grvalla: "T paa vlla - vazhdoi Troshi pa vullnet. - S'po priten m lum Keta... jan br kafsh t prapta. I pret n ar, i gjen te gardhi, te trart e kulls. Eja t'u paft hairi, N QOFSH GJALL, e dilu zot shtpis sate e mallit tnd..." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 95).

25. Nuk e kishte plotsuar stazhin e kandidatit

I. Kelmendi i ankohet Xhafer Shatrit se Sabri Novosella e Sknderi i Shtutgartit e kan mbshtet pr muri. Kt mahitje e vazhdon me tallje duke i treguar prfaqsuesit t autorizuar t OMLK-s, Xhafer Shatrit se Hasan Mala nuk sht antar i OMLK-s, pasi Kadriu i ka tregue se nuk e ka plotsuar stazhin e kandidatit I. Kelmendi: " M shum kisha nevoj ta informoja dhe ta prfitoja Bacalokun, sepse krahu i Sabitit e Xhafarit m kishin mbshtetur pr muri. I tregova se edhe Hakani nuk ishte antarsuar akoma n OMLK, pasi Kadriu thoshte pr t se nuk e ka plotsuar stazhin e kandidatit. Kt ia thash pr ta sqaruar se edhe Hakani nuk sht i informuar pr vendimet q kishim marr Jusufi, Kadriu, Bardhoshi dhe un. Por Xhabirin e luta q ta respektoj e dgjoj Hakanin me takt, pasi sht puntor i moshuar megjithse tani ka begenisur veten udhheqs n vend t Kadriut." (Atentatet, f. 391) Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007) Intelektualt e kalibrit t Xhafer Shatrit e I. Kelmendit del se pr nj ast e harrojn Sabri Novoselln e Skenderin e Shtutgartit, pasi kan frik se do t'u del pun me traktoristin e gurthyesin Hasan Mala, duke e plotsuar edhe qndrimin e Kadri Zeks se pse ai nuk e ka antarsuar Hasanin n OMLK-s por e ka mbajtur n statusin e kandidatit. Thelbi i ktyre fjalive sht se, at ka e ka bisedua Kadri Zeka me I. Kelmendin, figurn frontale t Frontit t pagzuar nga UDB-a, nuk e ka biseduar kurr me Hasan Maln. Pasi Ibrahim Kelmendi sht edhe dshmitar i Mehmet Hajrizit, ather kjo pun sigurisht mund t jet ashtu. Pasi ato jan shtje t tyre t brendshme, nuk kam nevoj e as leje t thellohem m shum. I. Kelmendi: " Plak, me kt un puntori, e ke gjetur nj si marifet pr tu imponuar. Ishe ti, puntori, kur na e imponove Xhabirin si t drguar nga Kosova pr t prfaqsuar OMLKn. Ky uzurpoi rolin e trashgimtarit t Kadriut. Sigurisht, nuk ta ka pre mendja, si puntor q ish-OMLKja n Kosov, t cils policia ia pamundsoi funksionimin prmes arrestimeve t shumta, nuk e ka gjetur pikrisht Xhabirin n burg 309

pr ta prfaqsuar. Po ta kishte ngarkuar ajo q ta prfaqsonte, ather Xhabiri do t ngarkohej t bazohej n Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs, si qe ngarkuar Kadriun. Bile, sikur t kishte OMLKja funksionalitet n Kosov, ather ti, Plak, do t duhej ta informoje at pr bashkimin e 17 tetorit 1981 n panairin e librit n Frankfurt t Frontit t Kuq Popullor me Frontin Popullor t OMLK-s s Kuqe: "-Po Faridin tha Kadriu,- nuk ka dyshim q duhet t bashkohemi. Por ja q akoma nuk po gjendet nj mendim i prbashkt. Po edhe kjo do ta gjej momentin. Ne me Frontin e Kuq Popullor jemi bashkuar dhe tani na duhet t gjejm nj mundsi bashkpunimi edhe me Lvizjen (LNKVSHJ). Hasan Mala: "Nga zemra t uroj shum sinqerisht dhe sukses, se sht shkruar ashtu si sht, si ka qen. T lumt, t lumt .... se aty sht e vrteta dhe vetm e vrteta. 17 Janarit t 82shit. Ajo do ta kishte par t udhs t drgonte zvendsin e Kadriut, por jo t na imponohej ky Xhabir si prfaqsues i OMLKs. Dhe erdhi pa ditur gj OMLKja t t shprdoroj ty, puntor i nderuar, dhe ia bashkngjiti OMLKn atij far bashkimit t 17 shkurtit..." (Atentatet, f.435) Figura frontale e Frontit t pagzuar nga UDB-a, nuk ndihet e befasuar se Xhafer Durmishi apo Sknderi i Shtutgartit, nuk u interesua fare t informohet nga I. Kelmendi, t paktn pr ort e fundit t jets dhe veprimtaris s Jusufit I. Kelmendi: "Sa pr qndrimin e Xhafarit, i cili nuk u interesua fare t informohet nga un pr ort e fundit t jets dhe veprimtaris, t paktn t Jusufit, nuk jam befasuar dhe nuk po befasohem as tani." (Atentatet, f. 388) Nuk jam un ai q kam qen i painformuar nga Jusufi, pasi ne, n t njjtn dit e me t njjtin vendim jemi br antar t KQ t Lvizjes s Jusufit. sht Kadri Zeka, shoku i I. Kelmendit q e ka ln at t painformuar apo e ka informuar ashtu si ia ka dasht qejfi e interesi. Por un si shok i Jusufit, i prsris fjalt e Jusufit dhe nuk m takon t przihem n punt e brendshme t Kadri Zeks dhe Ibrahim Kelmendit.

26. ATENTATET BASHK ME SHOKT MA VRAN EDHE KT PROPOZIM

Qysh nga 15 gushti 1981 e gjer n 17 janar 1982, I. Kelmendi ka dshiruar q organizata e bashkuar nga organizatat e asaj kohe t quhet vetm 'Lvizja pr Republikn e Kosovs' Ibrahim Kelmendi: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." (Atentatet, f.434) A ka gj m elementare se sa fakti q emri m preciz e m kuptimplot i organizats s bashkuar t vij nga askush tjetr, jo nga Jusufi apo Kadriu, por pikrisht nga figura frontale e Frontit 100% t pagzuar nga UDB-a. Prej nga del se sikur ta kishim dgjuar figurn frontale t Frontit, t paktn tri vjet e gjysm sorollatjesh ideologjike do t ishin kursyer e do t kishim fituar n koh. Pra nuk sht kot nse thuhet se t tjert u solln sa u solln e nuk patn are pa u kthye tek fjala gjeniale e figurs frontale t Frontit t emrtuar nga UDB-a. Kt far lloj DJ-VU-je, kt lloj triku qesharak, t stilit: ja 310

shikoni se si doli fjala ime, a sht i vetmi q e prdor I. Kelmendi apo kjo ide sa gjeniale aq edhe origjinale u ka ra ndrmend ta prdorin edhe disa t tjer, e n shoqrin e t cilve figura frontale e Frontit nuk ndihet aspak mir. T shohim me fabrikimet artistike dhe faktet dokumentare t I. Kelmendit pr emrin e Lvizjes. Citati i prsritur, i fabrikuar artistikisht dhe t gjitha citatet dokumentare prej nnpiks 1-12 jan t Ibrahim Kelmendit. -1. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar(Trakt): Krcnimet etnike nuk na friksojn, pa dat, viti 1983 -Rroft Republika Shqiptare n Jugosllavi

-2. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar: -PER NJE REPUBLIKE SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SOCIALISTE SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! E nnshkruar Shoku, 4 maj 1983"

-3. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim."

311

Fakti dokumentar: "I dashur shoku S., N mrgim..., m 3 qershor 1983 Prfundim i letrs -PER NJE REPUBLIKE SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LRSSHJ-a !"

-4. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar: Shum t dashur shok, Suedi m 30 qershor 1983

Prfundim i letrs -PER NJE REPUBLIKE SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!

RROFTE LRSSHJ-a ! Prshndetje revolucionare

5. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar:: Shum t dashur shok, 30 qershor 1983 Para se t merret fushat demaskimi, do t lypsej edhe njher t kthehemi dokumenteve (q prmendin ata t 17 shkurtit), t cilat, mendoj dokumentat, duhet 312

ti ket LRSHJ-a n dispozicion, q t ecim ma hapa t sigurt, pasi armiqt kan m s shumti sukses ather kur shfrytzojn lshime e gabime, q ndonjher shptojn. Pr shpjegim, kur ishim pr bisedime me shoqen B. te shokt, n shtpi t shokve Jusuf e Bardhosh, se n cilin nivel dhe si duhet t BASHKPUNOJM pr ta vazhduar luftn, ashtu si ishte BASHKPUNUAR prpara, ishin t pranishm, - jo vetm t pranishm, por mund t thuhet edhe dirigjues...., - Nuh. (Nuhi Sylejmani) dhe Nexh. (Nexhati - Osman Osmani, si e quanin at tip t mbyllur e t heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ. Krijova bindjen se ishte kuadr i ri, i drguar nga brenda nga LN... (LNKVSHJ) dhe si m dukej, nga disa shok t rinj dhe fare t paeksperienc (t cilt gjith kohn silleshin andej...) ky Nexh., sa pr Nuh. t mos flasim, kur ai bnte t donte..., dgjohej shum. -PER NJE REPUBLIKE SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LRSHJ-a ! (Letr QE, 30 qershor 1983) -6. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." - Fakti dokumentar: Titull letre -PER NJE REPUBLIKE SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!

Suedi, m 25 gusht 1983 ....Parolln q prdora n fillim, t ciln e kam prdorur edhe n letra tjera, a sht e drejt? Mos kishte me qen edhe m e drejt PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! Ose, q t dyja nuk duhet t praktikohen fare dhe prse? Prshndetje revolucionare, Ilazi (Letr QE, 25 gusht 1983)

-7. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar: Titull "PER NJE REPUBLIKE TE SHQIPTAREVE NE JUGOSLLAVI T dashur shok t QE RFGJ,. 10 tetor 1983 Pranoni prshndetjet revolucionare e vllazrore nga Ilazi" (Letr QE, 10 tetor 1983)

313

-8. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) QARKORE Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn.

Mbyllje e letrs -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! (Letr QE, 10 janar 1984)

-9. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar: Titull "-PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! T dashur shok t QE, N mrgim..., m 11 janar 1984

...N prfundim t letrs shoku Salih (Xhafer Durmishi) na shkruan pr datat 17 shkurt apo 15 maj, duke u ndalur prap te allashvereshet e rndomta q po zhvillohen zakonisht me kto dy data, se nuk na qenkan pr natyr t tij, t dors s par, sikur m duket neglizhim i rndsis aq parimore. Kurse me data q ende je n to, do t thoja pr rastin konkret, nuk ka si t merret historia. N kt rast kontestuese sht se si t 314

shkruhet n Program Politik, prkatsisht cila dat dhe kjo ka rndsi t madhe, pasi ndryshimi i datave prcjellet me shkelje t Komunikats s lshuar me rastin e Bashkimit. Un jam pr at, nse duhet t vendoset ndonj dat n Program Politik, ather t mbetet ashtu si sht n Komunikat. (Letr QE, 11 janar 1984, faqe 7)

-10. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar: TITULL PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! I dashur shoku Mrgim, N mrgim..., (Letr Sabri Novosells dhe QE, 17 janar 1984)

-11. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." Fakti dokumentar: Titull -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! N mrgim..., m 19 janar 1984, Ilazi(Letr QE, 19 janar 1984)

-12. Fabrikimi artistik: "Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim." 315

Fakti dokumentar: Titull i letrs PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!

N mrgim, m 19 mars 1984, e nnshkruar Shoku (Letr Xhafer Durmishit, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit dhe Hasan Mals, 19 mars 1984)

Ibrahim Kelmendi sht i vetmi q nuk ka lshuar asnj rast e nuk e ka shkrua asnj letr pa e prmend emrin e Organizats si m lart. Asnj nga themeluesit e Lvizjes nuk e ka br kt. Si do ta shohim nuk sht vetm Ibrahim Kelmendi q ka qen "largpams", q ka pa me vite t tra para t tjerve sepse pikrisht kt veti e ka edhe nemesisi i tij Sabri Novosella. Sabri Novosella: "N Stamboll e morm nj dhom n nj hotel dhe pas nj pushimi t shkurt filluam bisedimet pr ka ishim takuar. Un dhe Bardhoshi dolm me qndrimet e Organizats q prfaqsonim: t bashkohen organizatat ekzistuese n nj Organizat t vetme, e cila mund t pagzohet "Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi..." (Si e themeluam Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi - LRSHJ, Zri, 28 mars - 4 prill 1992)

27. SI DUHET T BASHKPUNOJM ASHTU SI ISHTE BASHKPUNUAR PRPARA

I. Kelmendi: " Dalshim faqebardh dhe fitues! uroi Jusufi" (Atentatet, f. 325) Se Jusufi ka dal gjithmon faqebardh dhe fitues duke e ruajtur Lvizjen e vet Nacionallirimtare t pastr prej Frontit t krijuar e emrtuar nga UDB-a, dhe prej Frontit t planifikuar n themelin e t cilit kan qen t pavrtetat e dshmon m s miri

I. Kelmendi: Pr shpjegim, kur ishim pr bisedime me shoqen B. te shokt, n shtpi t shokve Jusuf e Bardhosh, se n cilin nivel dhe si duhet t bashkpunojm pr ta vazhduar luftn, ashtu si ishte bashkpunuar prpara, ishin t pranishm, - jo vetm t pranishm, por mund t thuhet edhe dirigjues...., - Nuh. (Nuhi Sylejmani - shn im) dhe Nexh. (Nexhati - 'Osman Osmani -shn im'-, si e quanin at tip t mbyllur e t heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ. Krijova bindjen se ishte kuadr i ri, i drguar nga brenda nga LN... (LNKVSHJ) dhe si m dukej, nga disa shok t rinj dhe fare t paeksperienc (t cilt gjith kohn silleshin andej...) ky Nexh., sa pr Nuh. t mos flasim, kur ai bnte t donte..., dgjohej shum. (Letr QE, 30 qershor 1983) I. Kelmendi: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) 316

QARKORE ...Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn.. -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!" (LetrQarkore shokve t Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984) Ja se si fillon Komunikata e Bashkimit q I. Kelmendi krkon t shrbej si themel i Programit t Lvizjes pr Republik: "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats MarksisteLeniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982... Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ" (Zri i Kosovs, qershor 1982) Kjo Komunikat e lartprmendur u shtyp dhe pr her t par n Evrop u shprnda nga Xhafer Shatri s bashku me Kushtrim - Thirrjen e demonstrats s Bernit t 26 qershorit 1982.

28. M DUKET NEGLIZHIM I RNDSIS AQ PARIMORE

I. Kelmendi:-PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! T dashur shok t QE, N mrgim..., m 11 janar 1984

"...N prfundim t letrs shoku Salih (Xhafer Durmishi - shn im) na shkruan pr datat 17 shkurt apo 15 maj, duke u ndalur prap te allashvereshet e rndomta q po zhvillohen zakonisht me kto dy data, se nuk na qenkan pr natyr t tij, t dors s par, sikur m duket NEGLIZHIM i rndsis aq parimore. Kurse me data q ende je n to, do t thoja pr rastin konkret, nuk ka si t merret historia. N kt rast kontestuese sht se si t shkruhet n Program Politik, prkatsisht cila dat dhe kjo ka rndsi t madhe, pasi ndryshimi i datave prcjellet me shkelje t Komunikats s lshuar me rastin e Bashkimit. Un jam pr at, nse duhet t vendoset ndonj dat n 317

Program Politik, ather t mbetet ashtu si sht n Komunikat. (Letr drguar QE - Hasan Mals, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit,, faqe 7) Nga letrat e datave 30 qershor 1983, 10 e 11 janar 1984 del se sa shum e ka keqkuptua Ibrahim Kelmendi punn time kur shprehet ...sikur m duket neglizhim i rndsis aq parimore. Gjrat parimore nuk i kam neglizhuar kurr. Garat e Sabri Novosells, Xhafer Shatrit e Abdullah Prapashtics i kam neglizhuar ather e kt e bj edhe sot. Datat q kan t bjn me Lvizjen e Jusufit dhe historin e Jusufit nuk i kam neglizhuar kurr. Sa keq jan mashtruar e mashtrohen ata q mendojn se un nuk e di historin fitimtare t Jusufit por kam nevoj ta msoj prej t tjerve, se n kt drejtim jam n mshirn e t tjerve. Avni Klinaku "Ran, pasi e vulosn dokumentin e bashkimit Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka. LAVDI!" (facebook, 17 janar 2013) Donika Grvalla: "Pikrisht m 17 janar, pra ditn e atentatit, ata u liruan mjaft me njri - tjetrin. Nga shtpia doln duke qeshur me t madhe dhe duke br shaka. Mjaft tragjike q ata vriten pikrisht n kt dit t afrimit t tyre." (Duhet thyer heshtja, Koha Ditore, 19 Janar 2012) Avni Klinaku "Ran, pasi e vulosn dokumentin e bashkimit Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka. LAVDI!" (facebook, 17 janar 2013) Donika Gervalla-Schwarz: "Z. Avni Klinaku, as at nat dhe as n ditt, javt apo muajt m par as nuk sht nnshkruar dhe as nuk sht vulosur asnj lloj dokumenti. Prhapja e gnjeshtrave t tilla nuk i bn nder askujt, e aq m tepr m 17 janar." (facebook, 17 janar 2013) Jusuf Grvalla: "T paa vlla - vazhdoi Troshi pa vullnet. - S'po priten m lum Keta... jan br kafsh t prapta. I pret n ar, i gjen te gardhi, te trart e kulls. Eja t'u paft hairi, N QOFSH GJALL, e dilu zot shtpis sate e mallit tnd..." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 95). "Hydajet Hyseni: Pas demonstratave t vitit 1981 u krijuan kushtet n t cilat shtja e avancimit t Kosovs dhe barazimit t saj, e ngritjes s kauzs shqiptare n nivel m t lart nuk ishte m vetm nj parull propagande, por ishte br nj krkes e dits prandaj ishte edhe kushtzim sine quanon bashkimi i t gjitha prpjekjeve dhe n kt ndrmarrje q ne e kishim vn si prioritet t lvizjes son gjat vitit 1981 emri, roli e autoriteti i Metush Krasniqit ishte nj nyje pa t ciln nuk mund t ndrtohej kjo. Befasia jon e kndshme ishte kur morm vesh se Metush Krasniqi jo vetm q ishte ai idhulli yn, modeli i veprimtarit atdhetar por ishte edhe i angazhuar drejtprdrejt n veprimtari organizative, politike e tjera n nj pjes t lvizjes ather t shkaprderdhur n deg e degzime t ndryshme. Ismet Rashiti: Pas demonstratave t vitit 1981 krahas Kadri Zeks, Jusuf e Bardhosh Grvalls ishte nj nga shtyllat kryesore t bashkimit t ri q po arrihej n barrikada, n aksione, greva e demonstrata t prbashkta, bashkim ky i cili poashtu me ndihmn e Metush Krasniqit u arrit m 17 shkurt, prkatsisht m 15 maj t vitit 1982. (FENIKSI SHQIPTAR, film dokumentar i Ismet Rashitit, me autor t tekstit Ismet Rashitin dhe Hydajet Hysenin, pr Metush Krasniqin, i emituar n RTK dhe i prodhuar n DVD m 2013, minutat 43.16-44.51)

318

TELEFONI NDODHEJ N RRUGN MATAN SHTPIS

1. Telefoni nuk punon - Lshoja telefonin 2. I kujt sht faji? 3. Telefoni n rrugn matan shtpis 4. Kujt i takon merita?

1. Telefoni nuk punon - Lshoja telefonin

Sabri Hamiti: "KEQA, ngrihet, shikon orn. Is, ku e ke telefonin? ISA, habitshm. Telefoni nuk punon." (Misioni, Prishtin 2007, faqe 44) Sabri Hamiti: "LULI Baca Is, s'm z gjumi pa e ndgjuar zrin e Luls. Nuk e kam par tri dit. Qesh si n turp. ISA Po thirre! Zns. Lshoja telefonin. LULI, n telefon. Alo! Lul, si je e dashur... Po t dua sa jetn... Si? Po si t t harroj kur mendjen e kam te ti... Po jam te Isa, te baca Is. Te Isa de, sonte jam ktu... Nuk ka punuar telefoni deri tash. Ia shkel syrin Iss duke buzqeshur. T vij tash... sht von. Sa sht ora? Shikon orn n mur 24.00... Me ka? ... Jo me tren. T puth. Ck. E lshon telefonin. ISA, kurioz. Ka gj t re? LULI, ngutet. U nisa. ohet. M fal! ISA, i uditur. Ka ndodhur gj? LULI Jo, por duhet t nisem. Me tren jam atje rrafsh pr dy or, me tren t shpejt, ngutu. Po dal se pr 15 minuta e kam trenin. ISA, Zans. ik, thirre Bardhylin, ta prcjellim djalin n stacion. Del Zana. Te dera mbathen me nguti. Zana prshndetet me Lulin. Bardhyli fshin me duar gjumin nga syt. 319

ZANA, duke i dhn shallin Iss. Ka ngric. Bardhyl, ke kujdes se udha sht nn ngric. ISA, duke dal. ik, mbylle dern e bjer n gjum! ZANA, duke u ngjitur shkallve. Kjo ngric, ky acar! Sa dit e mrzitshme! Ndgjohen breshri krismash nga jasht. Mandej qetsi. Prap breshri krismash. Fishkllimi i rrotave n asfalt. Heshtje. Mandej britma." (Misioni, Prishtin 2007, faqe 51-54)

2. I kujt sht faji?

Pr shkak t provokimeve t shumta q prej fillimit t daljes s Jusufit n Gjermani, Vllezrit Grvalla, n shtpin e tyre n Untergruppenbach nuk abonojn lidhje telefonike. T gjitha kontaktet e bisedat e shpejta kryhen prmes zyrs s Bardhoshit n Ludwigsburg, prmes telefonit: 07141-26091. N munges t ksaj lidhjeje telefonike, n natn e 17 janarit 1982, pas ors 22.00 Jusufi, Kadriu e Bardhi dalin pr ta br nj bised nga kabina telefonike e fshatit Happenbach, dy kilometra e gjysm prej Untergruppenbachut. Lidhja e zinxhirit t shkakut dhe pasojs pa kurrfar kriteri t on n absurditete, shtrembrime e akuzat m t turpshme, sa naive aq edhe djallzore. Biseda telefonike dhe mungesa e telefonit nuk jan shkaku i vrasjes. Shkaku i vrasjes sht vepra e Jusuf Grvalls. Biseda telefonike nuk ka ktu ndonj rndsi thelbsore. Pas lirimit t Hysenit nga burgu, Hysen dhe Abdyl Grvalla, dalin n Zvicr. Kta kan krkuar sqarime pos tjerash n kto dy pika: Hysen e Abdyl Grvalla: "c) -Sqarimin rreth veturs Citron, me targa t Zvicrs, pron e shokut m t ngusht t Kadri Zeks, vetur kjo e cila sht gjetur me rastin e vrasjes n fshatin Untergruppenbach. d) Insistimin e ish-shoqes [gruas] s Kadri Zeks, (Saime Isufit) pr tiu paraqitur Kadriu asaj n telefon me do kusht, pikrisht natn e 17 janarit 1982, pra natn e vrasjes." (Gazeta Shqiptare, Gjenev, maj 1997) I t njjtit mendim sht edhe Avdi Ibrahimi. Avdi Ibrahimi: "Por tashm duhet t punohet intensivisht e m menuri pr t nxjerr nga mendja e shpirti i njeriut esencn e besueshmris dhe, t qndress stabile, t arsyeshmris. Pra t bhet nj lloj ndeshjeje e t arsyeshmes me t paarsyeshmenE vrteta t ndesht ball pr ball pa u friksuar me t pavrtetn e shmtuarE moralshmja ta fundos n Had t pamoralshmn Paniotike. Kshtu mania e trbimi e menduris, t bhen vettim e mekur e kafshris e cila po jep shpirt n shekullin e ri q po vjen s shpejti. Njerzit naiv t mos jen viktima t ksaj marrzie jonjerzore. Kta fatkeq duhen shptuar nga kta shantazhist q n fshehtsin e tyre ruajn krimin e mistershm. Kshtu i trokeste n kok ideja: Kush e vrau Bajram Currin, nuk m duket se ai ka vrar vetn?! At e ka vrar tradhtia. Kush e vrau Luigj Gurakuqin e ditur?! Avni Rrustemin shpresn djaloshare t shqiptaris?! Kush e vrau diellorin Hasan Prishtinas?! Kush e vrau Papa Kristo Negovanin e shkolluar?! Kush e vrau Qemal StafnKush e vrau Halim Spahiun, Emin Durakun, Meto Bajraktarin, Xhevdet Dodn?! Kush e vrau Enver Hadrin?! Kush i vrau Rexhep Maln e Nuhi 320

Berishn?! Kush i vrau Afrim Zhitin e Fahri Fazliun?! Po si ndodhi q n ditn e vrasjes s Lajmtarit t gjendej aty pran ajo vetura Citroen me targ t Zvicrs dhe ajo vetura t ishte e shokut m t ngusht t Kandilit, tani t fikur?! Po pse, pikrisht n natn e krimit Kandili duhej ti telefononte me do kusht Bules?! Po ku mbeti ajo revolja q kishte qen e destinuar pr likuidimin e Lajmtarit?! Kuushsh i vrauKuuushshsh Kuuuushshshshi vrau?! Hamlet t lutem ma zgjidh kt enigmShqiptoi kto fjal Hektori dhe, kshtu kishte filluar pr ta vn n gjum fyelli i Nolit q ju kishte dukur se ai tingull muzikor po i vinte nga varrezat e Bostonit." (KUSH E VRAU LAJMTARIN, Novel, VATRA - Prishtin 2000, Redaktor Rifat Kukaj) Ktu vlen t theksohet se noveln 'Kush e vrau Lajmtarin' e ka redaktuar Rifat Kukaj. Edhe ai (Kukaj), autori i Bareshs s Nexhmije Pagarushs i kushton rndsi biseds telefonike t Kadriut me Bulen. Mendime t ngjashme ka edhe Shefqet Jashari-Strofci. Shefqet Jashari: "Saime Isufi ka pr detyr t prgjigjet edhe n nj pyetje po qe se dshiron t zbardhet kjo vrasje nga organet e drejtsis s Kosovs: Nga shum burime flitet se kur sht nisur Kadri Zeka pr Gjermani, bashkshortja e tij e ka porositur, q kur t shkoj n Gjermani t lajmrohet nprmjet telefonit se si ka kaluar rrugs. Plotsisht ka qen e drejt dhe e arsyeshme brenga e Saimes pr bashkshortin e saj. Por Saimja duhet t tregoi se kur ia ka thn at porosi Kadriut, a ishte aty pari Ibrahim Kelmendi apo ndokush tjetr ? A ka pasur njohuri Ibrahim Kelmendi se Kadri Zeka ishte i detyruar ti lajmrohet bashkshortes s tij me telefon nga Gjermania pr ti treguar se si ka kaluar rrugn." (PSE U VRAN DHE KUSH MUND T JEN T PRZIER N VRASJEN U JUSUF GRVALLS, BARDHOSH GRVALLS DHE T KARDI ZEKS, Bota sot, 26 shkurt -9 mars 2002) Saime Isufi: "Sa qndroi n Gjermani, m merrte do dit n telefon. M njoftonte pr punt q bnte dhe pr t rejat n takimet me puntort. Pikrisht n natn e kobshme ku ai ishte bashkuar me vllezrit Grvalla, kishte dal pr t m telefonuar se at nat nuk mund t kthehej. Pati t till q i than Kadriut se nuk ka nevoj t'i telefonosh, se ia ke frikn gruas etj., por ai iu kishte thn se at e kam shoqe dhe t gjitha i ka ln pr mua, ndaj nuk dua t bhet merak. Kjo ishte e natyrshme, por natyrisht jo pr t gjith." (Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, f.102)

3. Telefoni n rrugn matan shtpis

Apostol Duka: "Kadri Zeka u vra sepse n ort e vona t nats tragjike t 17 janarit shfaqi dshirn po aq njerzore t shkmbente, prmes telefonit q ndodhej rrugn matan shtpis s Jusuf e Bardhosh Grvalls, dy fjal zemre. Dhe lufttart profesionist, njlloj si aviatort, marinart dhe minatort, gabojn vetm nj her n jet." (Vrasje n Shtutgart, Tiran 2009, faqe 392) Xhafer Durmishi: "Jusufi, antar i LNKVSHJ pra e ka ndihmuar dhe popullarizuar n masn m t madhe Frontin e Kuq. Prej janarit 1981 Jusufi nuk i ndihmon m Ibrahim Kelmendit n nxjerrjen e gazets Bashkimi pr disa shkaqe. N organizimin e demonstratave t puntorve n Perndim, krahas Lvizjes e cila ka br shtypjen e thirrjeve me teknikn e saj kan ndihmuar dhe marr pjes Organizata e Marksist - Leninistve t Kosovs t ciln jasht Atdheut e ka udhheq Kadri Zeka, i cili u vra n mbrmjen e 17 janarit n Untergruppenbach. At dit aty ka 321

qen edhe Ibrahim Kelmendi i cili nga kta sht larguar kah ora 13.30. Kta t tre jan vra kah ora 22.15 kur me insistimin e Kadriut dalin pr t thirrur n telefon n Zvicr prej nj automati. Pr shkak t provokimeve, familja Grvalla nuk kishte telefon, e kabina telefonike pr thirrje ndrkombtare gjendej n nj fshat tjetr. Kadriu donte ti telefononte gruas s tij n St Gallen t Zvicrs." (Letr Pajazit Ibrahimit n Australi, 7 mars 1982) Xhafer Durmishi: "Shoku Remzi, Posa ta marrsh kt letr, ju lutem t prpiqesh t na e kryesh kt pun: 1. E fotografon shtpin e Vllezrve Grvalla, prball dhe anash n tri-katr poza, n mnyr q njrn prej tyre ta botojm n numrin e janarit. 2. E fotografon at kabinn telefonike, tek e cila kan qen tue dal, e cila sht n hyrje t fshatit Habenpach (apo Habanpach, nuk di si shqiptohet drejt) dhe 3. E fotografon s bashku me Hafizin nga kerri, apo parkohesh pak n autoban dhe e fotografon tabeln e autobanit q tregon pr daljen (ausfahrt) Untergruppenbach, sepse at fotografi do ta botojm duke ua trhequr mendjen mrgimtarve, q sa her t'i bien asaj rruge tu bie ndrmend ai rast." (Letr Remzi Ademajt, dhjetor 1984) Xhafer Durmishi: "Shoku Faridin, Kjo letr ka t bj me kabinn telefonike q Jusufi, Bardhi e Kadriu natn e 17 janarit kan dal pr t telefonuar. Duhet ta kesh t qart pra se n vitin 1981-1982 Untergruppenbachu nuk ka pas kabin telefonike. N at kabin mua m ka ra shum her me shkua me Bardhin e Jusufin. Kabina Kabina telefonike n Happenbach e gjendet n fshatin Happenbach. Rruga fotografuar nga Remzi Ademi n L1111 e lidh Untergruppenbachun me dhjetor 1984. Nn fotografi, Happenbachun, ndrsa E41 i bien n mes dorshkrimi i R.A. tyre. Kur thash gjendet, ndoshta m drejt sht me thn se ka ekzistue pasi sot n kohn e telefonave t dors nuk sht e sigurt se gjendet m. Pasi ajo kabin ka shum rndsi pr historin e popullit ton sht mir me i mbledh t gjitha faktet pr te. Prandaj lidhur me kt pun po ia jap vetes t drejtn me t'i shtrue kto shtje apo detyra, pasi besoj se n mesin e t gjallve, me prjashtim t dy-tre vetave, m t interesuar se un e Ti me i sqarua kto pun sa m hollsisht nuk ka. 1. Nse kabina telefonike gjendet, shnoje adresn e sakt se ku gjendet dhe i bn disa fotografi t mira dhe e merr numrin e kabins. 2. Nse kabina nuk gjendet merr vesh nga komuna t cils i takon Happenbachu se n ciln adres ka qen kabina telefonike n vitin 1981 e 1982. Kt organet komunale 322

mund dhe duhet ta din. T njjtin fakt e din edhe Deutsche Post und Telecom. Ose prej komune ose prej firms s telefonave merri t gjitha faktet pr fotografin, numrin e kabins dhe adresn e sakt se ku ka qen kabina. 3. Me ndihmn e kilometrazhs s kerrit mate ekzakt distancn n kilometra apo metra prej shtpis s Jusufit deri tek vendi i kabins. 4. Merre nj vrtetim nga komuna t cils i takon Untergruppenbachu apo nga firma e post-telekomit se n vitin 1981-1982 n fshatin Untergruppenbach nuk ka pasur kabin telefonike. Kjo puna e vrtetimit si e till ndoshta sht delikate. M s lehti merret nse Post-Telecomit (apo si quhet firma shtetrore e Telefonike n Gjermani) t Heilbronit i drejtohesh me shkrim duke u br kt pyetje: E shnon emrin e mbiemrin Tnd dhe adresn e plot, pastaj vazhdon dika n stilin; Zotrinj t nderuar, kam nj pyetje e cila sht e rndsishme pr mua. -A ka pasur fshati Untergruppenbach n vitin 1981 dhe 1982 kabin telefonike? Organet Gjermane me shtetsi mijvjeare prgjigjen n pyetjen Tnde, e kan pr detyr me t'u prgjigj. Prgjigjja e tyre pastaj mund t prdoret si vrtetim n kt pun. N baz t fakteve t mbledhura prej teje, e n baz t disa shkrimeve q ekzistojn e kishim br nj shkrim t mir me t cilin do t informoheshin t gjith pr kt pun dhe disa thash e theme, shtrembrime e rrena t pakryp kishin marr fund. Shkrimin isha prpjek me e prmbyll pa u vonuar shum, por botimin nuk kishte pas nevoj t bhet para janarit 2011. (Letr Faridin Tafallarit, 20 janar 2010) Xhafer Durmishi: "Mir dita shoku Faridin, ...Edhe fotografit jan shum t mira. Por, si thon fjala po e nxjerr fjaln. E kto fotografi, sidomos t telefonit m dhan ide t reja, dhe shoh se koha n Happenbach nuk ka qndrua n vend si ka qndruar n kokn time. Vendi, sigurisht sht pikrisht ku ka qen kabina m 1982. Por kuptohet ky telefon (aparati si aparat, nuk sht. Ndryshime sigurisht jan br pas futjes s Euros e heqjes s DM si valut shtetrore. Me sa duket ky telefoni ne fotografi ndoshta nuk sht fare me t holla, por vetm me karta. Kabina telefonike e 1982-shit ka qen e mbulueme dhe me der. Prap se prap mir sht q jan mbledh faktet. Jam duke i prgatit disa shkrime, e t shohim se si do t dalin." (Letr Faridin Tafallarit, 27 mars 2010) Nga biseda me Faridinin sht sqaruar se fshati Untergruppenbach ka pasur kabin telefonike, por ajo ka qen vetm pr biseda brenda Gjermanis. Ndrsa kabina telefonike e Happenbachut ka qen edhe pr biseda jasht. Fotografin e kabins t br nga Remzi Ademi n dhjetor 1984 e gjeta n mesin e albumeve fotografike pas bisedave q bra me Faridinin n janar e mars 2010. Pohimi i Apostol Duks sht nj shtrembrim jasht do mase. Ai sht munduar ta thjeshtsoj dhe ta paraqes sa m t drejt krkesn e Kadriut pr ta br bisedn telefonike dhe pikrisht e ka br t kundrtn. "Kadri Zeka u vra sepse n ort e vona t nats tragjike t 17 janarit shfaqi dshirn po aq njerzore t shkmbente, prmes telefonit q ndodhej rrugn matan shtpis s Jusuf e Bardhosh Grvalls, dy fjal zemre." E para: Sipas Duks, edhe pse telefoni paska qen rrugn matan shtpis, Kadri Zeka na del aq zotri i madh q nuk ka mund me e kalua rrugn matan shtpis n kmb, por qenka dasht t shkoj me kerr. E dyta: Nse kabina telefonike nuk ka qen n rrugn matan shtpis, por 2 kilometra e gjysm, ather sipas Duks, biografit t Kadri Zeks, dshira e tij aq njerzore na del shum e paarsyeshme dhe e panatyrshme. 323

Pr t gjith shokt e Jusufit n Shtutgart, krkesa e Kadri Zeks ka qen e arsyeshme, e njerzishme dhe e natyrshme pamvarsisht distancs deri tek kabina e telefonit. M 5 shkurt 2007 n Hotel Viktoria n Prishtin, u promovua libri Atentatet i Ibrahim Kelmendit. Pas ktij botimi, me sa kam mund me vrejt autoriteti i Ibrahim Kelmendit sht rritur sidomos tek shokt e Kadri Zeks. Pr te, fjal superlative kan folur vllezrit e Kadriut, Mehmet Hajrizi e pranon si dshmitar n shkrimin e historis s OMLK-s, Saime Isufi e prgzon nga zemra. Xhafer Shatri, Saime Isufi e Ismet Rashiti bjn do gj q sht e mundur pr t mos e br as dallimin m t vogl n mes Jusufit, Bardhoshit, Kadri Zeks dhe Ibrahim Kelmendit. Pr hir t vrtets duhet pranuar se n lavdatat superlative pr librin e I. Kelmendit nuk ka pasur dshir t mbetet pas t tjerve as Hysen Grvalla. Sipas dshmitarit t OMLK-s, Kadri Zeka n agimin e 17 janarit 1982, paska qen i mendimit se nuk meriton atentat nga UDB-a, se ajo do t prpiqet ta vret vetm kur ajo t ket mundsi q vendin e tij ta zvendsoj me agjentt e saj. Ibrahim Kelmendi: "Kjo do t ndodh, them un, pasi ajo t ket infiltruar njerz t saj n radht tona q, pos eliminimit ton fizik, t godas rnd edhe radht tona pastaj duke futur prarje e dyshim, duke synuar q vendet tona ti zn njerzit e saj." (Atentatet, f. 321) N librin Atentatet, Ibrahim Kelmendi, i msuar me pluhurin rreth biseds telefonike, i bn disa etiketime t veanta, me fjal t shkruara prej tij, pr gruan e Kadri Zeks dhe shton se kam folur keq dhe kam fajsuar t tjert pr rrethimin e Vllezrve Grvalla, q automatikisht do t pasonte rrjedhimi se me kt kam nnmuar dhe harruar n kt mnyr t gjith punn e Jusufit dhe Bardhoshit prej momentit t shkeljes s Jusufit n tokn gjermane e deri n momentin e vrasjes.

4. Kujt i takon merita?

Pra prve lufts s "detektivve" pr zbulimin e vrassve dhe fajtorin pr vrasjen, po aq, n mos edhe m e egr e m dinake sht lufta se kujt do t'i takoj "merita" pr vrasjen e Jusufit n pragun e ders s shtpis s vet pran gruas dhe fmijve t vet. Kt loj e kt kart e luan edhe ish-inspektori i UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica, i cili thot se merita pr vrasjen e Jusufit i takon atij dhe jo shefave t tij, sepse UDB-a e ka pa q Jusufi mund t bhet shum m i rrezikshm vetm e vetm nse ai (Jusufi) futet nn tuteln "komuniste" t ish-inspektorit t UDB-s Serbe se sa nn tuteln e komunistve tjer hegjemon. Abdullah Prapashtica (ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Kshtu Lvizja pr Pavarsin e Kosovs n fazn e vet prfundimtare, u krijua me iniciativn e Partis Komuniste MLSHJ e cila ju bri thirrje pr bisedime pr bashkim LNKVSHJ dhe OMLK. Kto thirrje pr bisedime me shkrim ju drejtuan Jusuf Grvalls dhe Kadri Zeks q gjendeshin n Evrop, prmes t Sabri Novosells q n at koh gjendej n Adapazar t Turqis. (...) Sipas t gjitha gjasave fillimi i ktyre bisedimeve pr bashkim nuhatet nga regjimi titoist dhe pr te e penguar realizimin e bashkimit ton, Beogradi zyrtar jep urdhr UDB pr vrasjen e Kadri Zeks dhe Jusuf e Bardhosh Grvalls ne Gjermani." (DSHMI E NJ NGJARJE HISTORIKE, 17 shkurt 2008, http://kosova.albemigrant.com) 324

Kt taktik e luftn pr ta marr mbi vete 'meritn' pr vrasjen e Jusufit e luan edhe vet I. Kelmendi, nipi i UDBashit me zile, por jo n cilsin e informatorit t UDB-s (pr t cilat dyshime t bazuara sht prjashtuar nga shtpia e Jusufit rreth 15 marsit 1982 ) por si person q e ka bashkuar organizimin e vet me organizimin e Jusufit n nj organizim. Vetm pas ksaj UDB-a e ka hetuar se Jusufi sht i pathyeshm. Ne shokt e Jusufit nuk kemi akuzuar asnj individ apo organizat shqiptare dhe ka sht kryesorja "meritn" pr vrasjen e Jusufit, vrasje e cila sht rezultat i duelit t Jusufit me UDB-n e Beogradit, nuk ia falim dhe as nuk ia shesim n treg askujt, sado djallzore q t jen planet e tyre, sado e tmerrshme aq edhe e mjer t jet etja e tyre pr t br histori n kurriz t t tjerve, sado e tmerrshme t jet djallzia, renegatizmi e metamorfoza e atyre q kan mbetur pa histori.

SI M NJOFTOI UDB-a PR VRASJEN E JUSUF GRVALLS?!

Ibrahim Kelmendi: "Papritmas erdhi nj polic q e njihja dhe m dha lajmin pr atentatet." (Atentatet, f.342) N fillim t vitit 1978, shokt e Organizats, Lvizjes s Jusuf Grvalls, e cila ka vepruar n fshehtsi, n komunn e Vushtrris, m kan propozuar q t antarsohem n Lvizjen konkrete, me emrin konkret 'Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi". Kta shok t Jusufit (edhe pse nuk e kan ditur n at koh se jan n t njjtn organizat me Jusufin, edhe pse nuk e kan ditur se kan fatin t jen n nj Organizat me Jusufin) kan menduar se un mund t kontribuoj pr t mir n kt Lvizje konkrete. Edhe un kam besuar sikur ata dhe e kam pranuar propozimin e tyre. Duke pasur parasysh kushtet e veprimtaris n ilegalitet t thell mund t thuhet se nuk ka ekzistuar mundsia q un ta krkoj rrugn deri tek Organizata e Jusufit, por ka ndodh e kundrta, ajo m ka gjetur mua. Pas regjistrmit t studimeve kam marr pasaportn n Mitrovic. Kah fundi i vitit 1979 n Kosov bhen arrestime t disa antarve t Lvizjes s Jusufit, por jo edhe t atyre me t cilt un kam pas lidhje direkte, andaj nuk kam pas nevoj pr ndonj shqetsim direkt pr personin tim. Jusufi arratiset nga Kosova dhe m 21 dhjetor 1979 mbrrin n Shtutgart. Me sa m kujtohet, prafrsisht n t njjtn koh, n t njjtn jav, pr arsye krejtsisht private, n baz t lidhjeve familjare, e me iniciativn e ksaj lidhjeje, kam br udhtimin e par jasht shtetit, dhe kam qndruar pjesn kryesore t pushimit shkollor-dimror 1979-1980 n Berlinin Perndimor, pa prjashtuar as shtitjet n Berlinin Lindor. Pr kt rrug t gjitha shpenzimet i ka paguar personi i farefisit tim i cili ka punuar n Berlin. Poashtu n baz t lidhjeve familjare, n pushimet verore t vitit 1980 kam punuar n Zvicr. N janar t vitit 1981, me krkesn e dy shokve t Lvizjes s Jusufit, me t cilt kam pas kontakt, (Sheremet dhe Ismet Sarai) kam udhtuar pr n Stamboll pr ta takuar Sabri Novoselln. T gjitha shpenzimet e ktij udhtimi m'i kan paguar dy shokt q m kan drguar, t cilt kan punuar si arsimtar n nj shkoll fillore. Sabri 325

Novoselln e kam takuar n banesn e Tefik Strajs. Pa u zgjeruar shum me kt rast, dua t them se Sabriu e ka marr vesh nga un ekzistencn dhe botimin e revistave Lajmtari i liris dhe Liria. Edhe pse ia kam prmend se n Kosov flitet shum pr Jusuf Grvalln, Sabriu nuk m ka thn se Jusufi sht i organizats ton, apo se fare e njeh. Pas qndrimit disa ditsh n Stamboll, para se me u nda, Sabriu ma ka dhn numrin e telefonit t baness s vet n Adapazar. Pas kthimit tim nga Stambolli, pas rreth dy muajve filluan ngjarjet historike t Pranvers 1981. Dhuna policore, ndjekja e aktivistve t organizatave politike dhe ngjarjet q u zhvilluan lan gjurm t ashpra tek un. Duke pasur parasysh veprimtarin time modeste n Kosov dhe shqetsimin e madh psikik, i cili nuk ishte n proporcion me punn time, n marrveshje edhe me shokt q kisha kontakt, n qershor 1981 shkova tek t afrmit e mi n Zvicr, pr t punuar, ashtu si kisha br nj vit m par. Me vete e kisha numrin e telefonit t Sabriut. Pas disa ditsh e kam thirrur n telefon dhe i kam treguar se jam n Zvicr. N bisedn e par, Sabriu ma ka dhn numrin 0049714126091, i cili ka qen numri i telefonit t zyrs s Bardhosh Grvalls n Ludwigsburg, n Solitudestrasse 44, dhe m ka thn q t merrem vesh me Bardhin dhe t shkoj n Shtutgart. M 17 korrik 1981 kam marr trenin nga Zurichu pr n Shtutgart. Jusuf Grvalln, Bardhin, familjet e tyre dhe Naim Haradinajn pr her t par n jet i kam takuar m 17 korrik 1981. Prkundr argumenteve t pakta, un pata menduar se n Shtutgart pas ndonj jave do t krkoj azil. Kt ide timen Jusufi e ka hedhur posht menjher. Jusufi, jo vetm mua, por nuk e ka lejua asnj shok t vetm t vetin t krkoj azil, duke prfshi edhe ata q kan pas argumente shum m t fuqishme e solide se un. Me ndihmn e Bardhit dhe Haxhi Berishs, pas disa ditsh kam filluar punn n nj fabrik. Pr punn time me Jusufin n kuadr t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi nuk po zgjerohem. Para shokve t tij, Jusufi m ka prezantuar me emrin Skender. Pos Jusufit, Bardhit e gruas s Jusufit - Suzans, vetm Haxhi Berisha nga Prapaqani e ka ditur emrin tim t vrtet. Duke pas parasysh mbrojtjen e identitetit tim para t tjerve nga ana e Jusufit dhe e imja, t dhnat se policia nuk m ka krkuar gjat muajve sa nuk kam qen n fshatin tim t lindjes si dhe nevojat e Lvizjes s Jusufit pas fillimit t botimit t revists, me presionin dhe me insistimin tim, jam nis pr n Kosov, rreth 10 dhjetorit 1981. Kjo rrug sht rruga e vetme (e para dhe e fundit) q e kam br pr n Kosov pas njohjes me Jusufin e pr t gjall t Jusufit. Kt rrug e kam br pr t'i shrbyer Jusufit. Kt rrug dhe t gjitha shpenzimet rreth saj m'i ka paguar Jusufi. Pr n kt rrug Jusufi m ka prcjell deri n Munchen, s bashku me djalin e madh t Smajl Haradinajt nga Gllogjani, Naimin. Udhtimin tim n Kosov, Jusufi e komenton n letrn e tij t fundit q ia drgon Sabri Novosells, m 14 janar 1982. Jusuf Grvalla: "Edhe nj lajm jo fort t mir kam pr ju. Me insistimin e Shpendit, pr t mos thn me presionin e tij, Shpendi shkoi n Kosov pr nj qndrim t shkurtr, disa koh para vitit t ri. S andejmi u paraqit disa her n telefon, e s fundi disa dit para vitit t ri, kur tha se do t kthehej menjher pas vitit t ri. Mirpo, sot jemi m 14 janar, e ai as na thirri m, as erdhi. Por, jemi t brengosur shum se mos i ka ndodhur gj. Ndonj lajm, a shenj pr t keq nuk kemi, vese vonesa e tij na brengos. Nse ka fat dhe kthehet, ai do t na sjell materiale me vler, sepse pr at qllim edhe pat shkuar." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982 ) 326

Nj nga detyrat e mia me udhtimin ka qen ta pranoj numrin e par t "Zrit t Kosovs", n Slloveni, sipas kohs dhe instruksioneve q do t'i merrja nga Suzana, gruaja e Jusufit, pas thirrjeve t mia q do t'i bja n telefonin e fqinjs s tyre t par gjermane. Pr kt kam udhtuar, (pasi kam mbrri s pari n Kosov), vet i dyti n Slloveni. E kam thirrur Suzann n telefon dhe ajo m ka thn t largohem menjher nga Sllovenia pasi ata q kan pas me e sjell gazetn jan zn nga policia jugosllave (bhet fjal pr arrestimin e veprimtarve Shaban Klaiqi (n fotografi) e Islam Rafuna: Lexoni Si u dnuan Shaban Klaiqi e Islam Rafuna pr Zrin e Kosovs n www.pashtriku.org). Pasi jemi kthyer n Kosov s bashku me Bahtir Haradinajn, pas nj nate apo dy, Televizioni Shqiptar e komunikoi lajmin e vetvrasjes s Mehmet Shehut. Lajmi i vetvrasjes s tij ka qen lajm shum i rnd pr ne q i kishim syt e zemrn t kthyer nga Shqipria. Gjat ditve n vijim jam angazhuar me t gjitha aftsit e mia t merrem me detyrat tjera q kisha marr nga Jusufi. Pas mesit t janarit 1982, nj mngjes, kemi dal s bashku apo e kemi ln t takohemi n Prishtin (kjo nuk m kujtohet me saktsi), me Asllan Muharremin, i biri i Behram Muharremit nga fshati Mihaliq, komuna e Vushtrris, i cili tani jeton me familjen e tij n periferi t qytetit Malm, n jug t Suedis. Kemi shkuar n Qendrn e Rinis dhe kemi zn vend n nj kafe. Derisa un isha ulur pr t porositur kafet, Asllani shkoi n nj kiosk t afrm pr me e ble Rilindjen. Pas disa minutave erdhi Asllani dhe m thot se ka lexuar nj lajm shum t keq n Rilindje, duke ma dhn gazetn t hapur n faqen ku ishte lajmi, n t cilin lexova me sa vijon: N RF t Gjermanis

U VRAN TRE EMIGRANT

Sipas kumtess s policis kta jan Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka Bon, 18 janar - (TANJUG) Policia e Shtutgardit kumtoi se gjat nats s kaluar n vendin Untergrupenbah, afr Hajlbronit, n Krahinn Baden-Virtenberg u vran tre emigrant me prejardhje jugosllave. Kta jan Bardhosh Grvalla (31), Jusuf Grvalla (36) dhe Kadri Zeka (28). Policia ende po i gjurmon dorasit, por mund t supozohet se sht fjala pr qrim tipik hesapesh midis emigrantve t nntoks s RFGJ, t cilve, si mendon policia i kan takuar edhe viktimat e ksaj prleshjeje. Ky supozim jipet nga rezultati i par i hetimeve t policis, i cili nuk sht definuar n mnyr plotsisht t qart, por q sht mjaft indikativ. Konsiderohet n t vrtet se "fjala sht pr krim me prapavij politike", sepse ndrmjet emigrantve t ktij lloji t orientuar armiqsisht ndaj Jugosllavis, ka m shum "rryma" dhe "grupacione". 327

Bardhosh e Jusuf Grvalla, si merret vesh, jan vllezr. Ata tash, sipas t gjitha gjasave, jan br viktima t mesit, t cilit i kan takuar. Viktima e tret, Kadri Zeka, si pohon policia, para ksaj, ka jetuar n Zvicr, ku ka pas marr azil. Nuk ka dyshim se t vrart tash nj koh t gjat kan jetuar n RFGJ. Policia e Shtutgardit kumtoi se ka organizuar ndjekje prmasash t gjera pr znien e vrassve t mundshm. Qeveria e Bonit, si deklaroi prfaqsuesi i saj pr shtyp, e dnon rrept vrasjen e tre personave. Ky prfaqsues shtoi n konferencn pr shtyp se "qeveria shpreh keqardhje pr shkak t prleshjeve t tilla.

Kjo sht mnyra se si dhe kur jam njohur me Jusuf Grvalln. Ky lajm i botuar n Rilindje, nga UDB-a, apo thn m konkretisht nga sponsori medial i veprave t UDBs, TANJUG-u, ishte mnyra se si u njoftova pr vrasjen e Jusufit. Jo vetm mua, por n kt mnyr UDB-a u prpoq ta informoj gjith opinionin shqiptar e botror, sikur t mos ishte kmbngulja e pathyeshmria e pafund e Jusufit dhe mospranimi i Tij pr t hyr n salln e operacionit para se ta jep nj deklarat para policis, n spitalin e Heilbronit. Pasi leximit t ktij lajmi si kam mbrri me u prgatit mir n rrethann e par jam nis nga Fush-Kosova pr n Shtutgart dhe n Untergruppenbach kam mbrri m 21 janar 1982, n orn e fundit (rreth ors 14.00) kur firma e varrimeve i kishte sjell kufomat n shtpi t Jusufit, n mnyr q familja dhe shokt t bnin prshndetjet e fundit. Para arkivoleve me trupat e t vrarve kam qen i vetmi q e kam mbajtur nj fjalim. T shtunn m 23 janar 1982 sht br nj demonstrat n Shtutgart pr t cilin e kam shkrua fjalimin "Emrat tuaj, flamuj nj beteja" (Zri i Kosovs, mars 1982, faqe 8.). N javt, muajt dhe pikrisht n tri vitet n vazhdim, pra nga Janari 1982 deri n Janar 1985 kam br udhtime tjera n shrbim t vazhdimit e prjetsimit t veprs s Jusufit, shtytjes s lufts prpara. Udhtimet n vazhdim, shumicn absolute t tyre, i 328

kam br s bashku me shokt e Shtutgartit, e nganjher edhe vetm, por edhe n kto raste gjithmon kam udhtuar vetm ather kur kam pasur prkrahjen, ndihmn dhe krkesn e ktyre shokve.

AMANETI I JUSUF GRVALLS

1. A e pe vrassin? - E pash por nuk e njofta. 2. Lvizja Nacionallirimtare e Jusufit n ort e para pas atentatit 3. Interesimi i Peter Platzmanit 4. Si e di edhe ti, n pranin time nuk flisnin gj 5. Ishte njeriu t cilin me padurim po e prisnin 6. Udhheqjen e organizats e mori n mnyr misterioze 7. Suzana ma prezantoi si "zvends" t Jusufit 8. Sirtari im 9. Skedari im 10. Q m se paku i shkonte nj trashgimtari t Jusufit 11. Q po u imponohej si udhheqs n vend t Jusufit 12. Ishte prcaktuar ti prmbahej hierarkis organizative 13. Ne kemi marr vendime me rndsi 14. T rrahurat e makins s shkrimit dgjoheshin prgjat gjith korridorit 15. Letra e Jusufit nuk ka prmbajtje aktuale 16. Midis jush nuk kam si hyj 17. Edhe m shum neveriteshin 18. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha 19. Ajkuna e thrriste Miranin pran saj 20. Ajo i merrte duart e Miranit n duart e saja 21. Varrimi i Yjeve t pashuara t qiellit shqiptar 22. Shkolla e UDB-s dhe amaneti i Jusufit 23. Varrim madhshtor 24. Trajtimi i OMLK-s n shtpin e Jusufit

1. A e pe vrassin? - E pash por nuk e njofta.

Nuhi Sylejmani: "Nuhi, a je ti? Ishte Suzana, e shoqja e Jusuf Grvalls. Po. Un jam Nuhiu! iu prgjigja. A dgjove se m gjeti? Po... A ka shptuar ndonjri? e pyeta. Jo! Mbahuni t fort... ja tani po marr leje dhe menjher po vij! Jo, tash pr tash mos eja... shtpia sht e mbushur plot me polic... edhe ne ndodhemi jasht! Dikur m von... tha me z t prvajshm dhe e mbylli telefonin." (Vrasja e trefisht, f.70) 329

Sabri Hamiti: "DONA, e prmalluar -E mandej prqafimi i fort. sht shurdhuar flauta ime n Prishtin. Ka vdekur gitara e babait atje. Muzika ka vdekur n Prishtin prgjithmon. (Misioni, faqe 108) Faridin Tafallari: "Po i afroheshim Untergruppenbachut; doli para nesh tabela dhe mua m'u rrnqeth shtati... ...Jasht pash Premtonin q kishte dal t na priste n nj rrug t fshatit Untergruppenbach... Dgjova muzik; e shikova Suzann: "Po Faridin, po, kshtu na e la Jusufi me goj: Armiku do t knaqet po t na qani." Suzana filloi t m tregoi se si kishte ndodhur ngjarja. Suzana: Pas krisjes s armve n garazh ne arritm von. Kur vajtm n garazh Bardhi dhe Kadriu kishin vdekur. Jusufi ishte mbrapa n ulset e makins; ishte gjall dhe e mbante dorn te vendi ku e kishte marr plumbi. Un ju afrova. Sapo ju afrova m tha: Jusufi: Oj Suzan, po Bardhi dhe Kadriu a jan gjall? Suzana: Po, po, i thash. Jusufi: Ah, jo jo, - ata kan vdekur! Dhe e vrteta ishte ashtu. Suzana: Jo ata jan gjall!

Faridin Tafallari, vllezrit e Kadri Zeks dhe Nami Ramadani, m 21 janar 1982 duke prshndetur t vrart. (Foto nga arkivi i Faridin Tafallarit) I thash prap edhe pse Bardhi kishte vdekur te timoni i makins dhe nuk lvizte. Poashtu edhe Kadriu, por un pr t mos e shqetsuar Jusufin i thash se ishin gjall. Jusufi: Suzana: Po pse nuk po flasin? Pse nuk po lvizin? A pe ndonj njeri? 330

Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot. (Terror Dhimbje Qndres, f. 52) Suzana Grvalla: "Tash un m nuk e shof as ORGANIN TON, GAZETN pr t ciln e ka dhn jetn burri dhe kunati im e T CILN E PUNOVA UN ME KTO DUAR pse ska kush me ma que prej atjehit." (Letr nga Tirana pr Faridin Tafallarin, 22 shkurt 1983; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 77) Suzana Grvalla: "Ai ishte gjithashtu antar i KQ t LNKVSHJ. Pas demonstratave t vitit 1981, ai zhvillon aktivitet t dendur. Kshtu ai ishte edhe Kryeredaktor i organit qendror t LNKVSHJ "Zri i Kosovs", detyr t ciln e kreu deri n astin e vdekjes." (Biografi e Jusuf Grvalls) Materialet q Jusufi ia len amanet Suzans sht pikrisht numri i dyt i "Zrit t Kosovs" i cili porsa kishte dalur nga shtypi. N kryeartikullin e tij, n faqe 2 shkruan: Jusuf Grvalla: Karshi zhvillimit t till t ngjarjeve, pr forcat tona t organizuara patriotike e revolucionare, pr rinin dhe popullin ton dalin detyra serioze, t barasvlershme me prpjekjet historike shekullore pr ekzistimin e kombit shqiptar n trsi dhe pr kmbnguljen n realizimin e t drejtave t ligjshme t pjess s robruar t popullit ton nga shovinistt jugosllav, n veanti. Po t kihet parasysh pesha historike e situats aktuale, nj detyr prioritare del bashkimi optimal i organizatave e grupeve komuniste, patriotike dhe revolucionare, t cilat luftn kombtare dhe shoqrore t popullit ton t shumvuajtur e marrin n tr seriozitetin e saj. Ato grupe e organizata, q bjn lojn e politiks s madhe, lojn e arrivizmit revolucionar, t udhhequra prej karrieristsh megaloman (fjalt i drejtohen Kadri Zeks dhe shokve t tij-shn yn), dhe ato q jan organizuar prej elementesh t dyshimta, (kto fjal i drejtohen ish inspektorit t UDB-s Abdullah Prapashtica si gnjeshtar skandaloz lidhur me organizimin e demonstratave, i cili kishte dal me i bashkua organizatat se nuk i paska ra ndrmend kujt kjo pun prpara ktij ish inspektori - shn yn) e tani mbjellin n radht e njerzve tan anarki dhe sjellin dezinformime n fitim t qeveris s Beogradit i ftojm t heqin dor nga rruga e tyre e gabuar. Gjaku i derdhur, burgu i zi dhe terrori njerzor q po ushtron mbi bijt e bijat e Kosovs trime, na obligon q Atdheut ton ti dalim hakut me nj dashuri q bhet, - si thot ... - me ngut, me alarm, me prpjekjet mbinjerzore t lufttarve t vrtet t liris. (Zri i Kosovs" nr. 2 janar 1982)

Ky sht materiali i shprndar tek shokt e me t cilin bodrumi sht plot 331

2. Lvizja Nacionallirimtare e Jusufit n ort e para pas atentatit

Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, LNKVSHJ, prkundr faktit se plumbat e vrassve profesionist t UDB-s ishin t drejtuara kundr antarve t saj, kundr udhheqjes s saj, kundr Kshtjells s saj t paharruar n Habichthhe, kundr familjes s Vllezrve Grvalla e pragut t ders s shtpis s tyre, fal organizimit t qart q e kishte ln Jusufi me shokt e tij, t cilt ishin betuar e ribetuar para tij m 7 dhjetor 1981, tani n ort e para t 18 janarit organizohen shpejt dhe veprojn si or e mir. Xhafer Shatri: "Pas rnies s tyre n popull u krijua nj indinjim i pakufishm e mjerisht edhe nj huti e palejueshme." (ver 1983) sht interesant se si megalomant e paprmirsueshm edhe pse t hutuar e pa krye nuk munden me u prmbajtur nga lakmia pr t'u przier n punt e organizatave tjera dhe hutin e vet me djallzi t'ua shesin t tjerve, se si kta megaloman nuk heqin dor nga shqetsimi se kujt i ka mbetur zotshpillaku n shtpit tjera dhe n organizatat tjera. N ort e para, n momentet e para e thrrasin shokun e Jusufit, eprorin e Jusufit, i mbshteten pikrisht atij q sht dasht dhe me t cilin sht konsultuar Jusufi prpara, Sabri Novosells n Adapazar. Sabriu, pasi i merr informatat e nevojshme pr shokt m t afrt t Jusufit e t Lvizjes n Shtutgart jep udhzime pikrisht ashtu si duhet. E cakton njeriun m t moshuar dhe ndr aktivistt m t dalluar t rrethit t Jusufit, Nuhi Sylejmanin nga rrethi i Kumanovs q t jet ai i cili do t'i pres e do t'i prcjell bashklufttart, bashkatdhetart, shokt, mysafirt gjat ditve t ngushllimit q do t pasonin. Nuhi Sylejmanit i bien detyra e pritjes s mir t miqve, shokve, bashklufttarve, pr t cilt shtpia e Jusufit e atmosfera e saj kan qen po aq e ngroht pr ta sa edhe banesat e konviktet e tyre. Bashklufttart e shokt e Vllezrve Grvalla, t Jusufit, t gjith ata t cilt kan qen aq t vetdijshm se far vendi kan pasur n zemrn e Jusufit, nuk e kan pasur t vshtir t vendosin se n ciln pjes t sallonit t ulen apo t presin dikush t'ua tregoj vendin se ku duhet t ulen. N emr t familjes s Jusufit, n emrin e fmijve e bijve t mitur t Jusufit dalin nipi i Jusufit Haxhi Berisha nga Prapaqani, dhe Naim Haradinaj nga Gllogjani, t cilin baba i tij Ismail Haradinaj e kishte ln nn kujdesin dhe pr t'i ndihmuar Jusufit. Nga mesi i puntorve pr t gjitha punt praktike aq t shumta, barra m e rnd bien mbi Faridin Tafallarin, e pastaj Nami Ramadanin, Remzi Ademajn e Mejdi Rexhn etj. N kt gjendje, kur prej t gjitha anve, bashklufttart ia msyjn Untergruppenbachut, n Habichthhe, i gjejn shokt e Jusufit dhe t Lvizjes s tij n detyrat e tyre. N kt gjendje, pas kryerjes s atentatit prej vrassve profesionist, kur UDB-a u jep detyr informatorve t vet q t mbledhin informata se kush e ka uzurpua zotshpillakun n shtpin e Jusufit e Lvizjen e Jusufit, kta shok prpiqen dhe ia dalin me sukses t plot q t'u ndihmojn dhe t'ua lehtsojn ktyre informatorve misionin e tyre. N kt gjendje, n mesin e qindra vetave q ishin n rrug drejt Habichthhe isha edhe un, n nj tren q ishte nisur prej Kosovs duke kaluar n mes fushash, malesh, urash e tunelesh. 332

3. Interesimi i Peter Platzmanit

N kt dit t rikthimit n Untergruppenbach, t enjten m 21 janar 1982 rreth ors 14.00, pr her t par n jet e kam takuar dhe biseduar me Ibrahim Kelmendin. Por para se ta takoj e t ndrroj ndonj fjal me te, t gjith shokt e Jusufit, pa asnj prjashtim m kan treguar se si Ibrahimi ka qen me ta n natn e t shtuns dhe paraditn e t diels dhe se dyshojn n te se sht i implikuar n ndonj mnyr n kt atentat. T gjith kta shok t betuar para Jusufit, m kan pritur me gzim. Kt e dshmojn m s miri ata q kan ardhur jo pr ngushllime, por pr t raportuar se kujt i ka mbetur zotshpillaku n Habichthhe, n kto dit t dhembjes s madhe. Pos tjerash fjalt e Haxhi Berishs dhe Naim Haradinajt kan qen: Ibrahim Kelmendi, do pun e iniciativ q e fillojm mundohet me na e mbyt e sabotoj q n fazn e propozimit me do lloj preteksti, ndrsa n ann tjetr ai vet nuk del me asnj iniciative pr t br ndonj pun. Andaj gzimi i tyre ka pasur t bj sidomos pr faktin se un ktij sabotimi q n hapin e par do t'i jepja fund. Faridin Tafallari: "Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte, se ai ishte besnik. Ne e mirpritm dhe e nderuam, se e la Jusufi, por ama nuk e la pr trashgimtar, se ai nuk besonte, se nj dit do ta ndalte hovin drejt veprs s tij t madhe." (Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, f. 303) N at dit e n ato aste, posa firma e varrimit i mori kufomat nga shtpia, Nuhi Sylejmani e nis kt bised: Nuhi Sylejmani: Xh. Durmishi: Nuhi Sylejmani: Peter Platzmani dshiron me fol me ty. Un e dija se ai ishte kryetar i Shoqats s miqsis GjermaniShqipri, por nuk e njihja dhe ai nuk m njihte. Un nuk e njoh personalisht dhe nuk di se ka i nevojitem. Peteri m pyeti se kush sht ai shok i Jusufit, i cili do ta vazhdoj Zrin e pavdekshm e t prjetshm t Jusufit e do mbaj t ndezur stafetn e Jusufit n kto aste, e un duke e ditur betimin e br m 7 dhjetor 1981, i thash prit se tani ta sjell. Kshtu qndron puna.

Ather, edhe pse isha i befasuar me kt rrethan un e Nuhiu shkuam pran Peter Platzmanit, ku Nuhiu m prezantoi. P. Platzman: Kisha dashur t dij nga ti kt gj. Nuk dua t pyes se kush do t'ia zen vendin Jusufit, pasi kjo pyetje sht tepr e komplikuar dhe e pavend bile edhe absurde n kt rast. Ajo q dua t di sht kjo; Ju shokt e Jusufit, e n mesin e tyre edhe ti, luftn q do ta bni n vazhdim n baz t aftsive tuaja, a do t jet ajo n at rrug e n at frym q e ka shtruar e ndjekur Jusufi? Ne do ta ndjekim at rrug sipas aftsive tona. Dhe nuk ke fije dyshimi n kt pik?! Asnj fije dyshimi. Pr kt t jesh i sigurt.

Xh. Durmishi: P. Platzman: Xh. Durmishi:

333

Peter Platzmanit m'u duk se i erdhi mir nga fjalt e mia, m shtrngoi dorn dhe u largua. Vlen t prmendet se Peter P. e dinte shum mir shqipen dhe kjo bised u b n gjuhn shqipe. Duke pasur parasysh gjendjen shum t rnd t krijuar pas atentatit dhe mosprvojs ton n do pikpamje, un dhe Haxhi Berisha pas disa ditsh kemi udhtuar n Dortmund pr ta takuar Peter Platzmanin. Peterin e kemi pyetur kryesisht si t sillemi ndaj policis e cila vazhdimisht vinte ato dit n shtpin e Jusufit si dhe ia kemi shprehur dyshimet tona pr Ibrahim Kelmendin. Ai na i ka dhn disa kshilla t prgjithshme dhe na ka thn se ato dyshime q i keni n Ibrahim Kelmendin nuk kan baza t mjaftueshme n fakte. Por na ka thn duhet ta keni shum parasysh se policia gjermane din shum m tepr gjra se sa ju. Rrugn pr n Dortmund na e ka paguar Suzana. sht interesant t lexohet mendimi i Shkolls s UDB-s Serbe, i shkruar m 2010 lidhur me kthimin tim nga Kosova n Habichthhe 40, lidhur me kto momente t 21 janarit 1982 rreth ors 14.00. Shkolla e UDB-s Serbe: "Me Sknder Sknderin (Xhafer Durmishin-shn im) isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit! "Tani e kuptova qllimin e vrtet t ardhjes s tij. I uditur, ia ktheva Suzans, se Jusufi nuk ka qen n dijeni se do t vritej dhe t paraprcaktonte nj zvends... as nuk ishte mbret q t linte n fron trashgimtarin. Suzana m sqaroi se Sknderi ishte i drguar i Mrgimit, i cili ishte udhheqsi i yn, dhe se pa urdhrin dhe lejen e tij ne nuk guxonim t merrnim asnj vendim. Pas kmbnguljes sime pr t marr vesh se kush fshihej pas pseudonimit Mrgimi, ajo m tregoi se ishte Sabri Novosella." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 88) T shtunn m 23 janar 1982 sht br nj demonstrat n Shtutgart pr t cilin e kam shkrua fjalimin "Emrat tuaj, flamuj nj beteja" (Zri i Kosovs, mars 1982, f. 8.).

4. Si e di edhe ti, n pranin time nuk flisnin gj

Suzana (Drita), gruaja e Jusufit i jep shpjegime I. Kelmendit se ka kan br n ort e fundit Jusufi e Kadriu. Gjithashtu Suzana tregon se Jusufi, i thyer moralisht e shpirtrisht, ka besim e intimitet m t madh me kndellsin, me figurn frontale t Frontit t pagzuar nga UDB-a dhe me Kadri Zekn, se sa me te (pra me Suzann). I. Kelmendi: " Pasi shkuat ju, filloi Drita, Jusufi e shoku Kadri u ngujuan n dhom t puns. Nuk kan dal derisa i kam thirrur t han dark. Jusufi m porositi q ta vonoj darkn. Disa her kam hyr sa pr tu uar aja, por, si e di edhe ti, n pranin time nuk flisnin gj. N tavolin kishin flet shnimesh, por ato tani i ka marr policia." (Atentatet, f.338) Suzana Grvalla: "Ne me t vrtet ktu kemi shoqri t re dhe prkrahje t madhe por mendt i kemi atje te ju te varrezat e Shtutgardit, se atje i lam ata ma t afrmit. E tash nuk dim as si duken varrezat e tyre, spati kush me na que asnj fotografi prej atjehit. Tash un m nuk e shof as ORGANIN TON, GAZETN pr t ciln e ka dhn jetn burri dhe kunati im e T CILN E PUNOVA UN ME KTO DUAR pse ska kush me ma que prej atjehit." (Letr nga Tirana pr Faridin Tafallarin, 334

22 shkurt 1983; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 77) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi." (Raport Lvizjes n Turqi, 31 korrik 1981) Pra faktin se Jusufi ka pas biseda m t ngushta e m t besueshme me Kadri Zekn e I. Kelmendin (nipin e dajs Ram, mercenarin e letrs s 20 gushtit 1981) se sa me gruan e vet, sipas I. Kelmendit e pranon Suzana me gojn e vet. Pasi n pranin e Suzans Kadriu e Jusufi 'nuk flisnin gj' shtrohet pyetja se n far gjuhe memecsh jan marr vesh me te kur kan pas nevoj pr aja e kafe. Shtrohet pyetja me kend ka fol Jusufi kur ka ardh Kadri Zeka pr prgatitjen e numrit 3 t Liris n maj 1981. Kush e ka br prgatitjen grafike t numrit 3, e 4-5 t Liris. Kush i nisi Hasan Maln e Haxhi Berishn pr Kosov me mijra ekzemplar t Liris n distanc t sigurt nga figura frontale e Frontit t UDB-s? Ishte pikrisht gruaja e Jusufit Suzana. Kto prralla e kto 'dshmi' I. Kelmendi mundet me i shit aty ku i shiten, pra aty ku e ka pas organizatn, vendin, n OMLK - n Frontin e saj, pr t gjall t Kadri Zeks, e tek shokt e tij pas vdekjes deri n ditt e sotme. Shqyrtimin e plot t ktij far "argumenti" se "por, si e di edhe ti, n pranin time nuk flisnin gj" do ta shohim m von. Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Suzana Grvalla: "Ai ishte gjithashtu antar i KQ t LNKVSHJ. Pas demonstratave t vitit 1981, ai zhvillon aktivitet t dendur. Kshtu ai ishte edhe Kryeredaktor i organit qendror t LNKVSHJ "Zri i Kosovs", detyr t ciln e kreu deri n astin e vdekjes." (Biografi e Jusuf Grvalls)

5. Ishte njeriu t cilin me padurim po e prisnin

Prshtypja e takimit t par direkt t I. Kelmendit me Xhafer Durmishin (Skenderin e Shtutgartit), m 21 janar 1982, n shtpin e Jusufit, kur firma e varrimit kishte sjell kufomat e Jusufit e Bardhit, n mnyr q t afrmit e familjes dhe shokt t prshndeteshin pr hern e fundit. I. Kelmendi: "T mrkurn nga Kosova erdhi Xhalat D., i cili njihet vetm me emrin Xhafari. Ishte njeriu t cilin me padurim po e prisnin Drita dhe disa t tjer. Jusuf Grvalla: "Sipas njohurive t mia t pakta teorike, m duket se tash, n vend t reduktimeve e t prkufizimeve, duhet t aplikojm zgjerimin e furishm t radhve, ashtu si thot Lenini me nj rast, madje n at mnyr q rekrutt e rinj t zn vendin e lufttarve t 335

rndomt, kurse ushtari i vjetr t zr vendin e oficerit t ult. Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit - shn im) dhe timen n KQ (Komitet Qendror-shn im.)"(Letr S.N., 14 janar 1982) At po e prisnin q t zinte vendin e Jusufit n organizat. Ardhja dhe paraqitja e par e tij qe tepr zhgnjyese, sepse ai stononte gjithanshm sa t bnte t ndiheshe i neveritur nga paraqitjet e tij, sidomos nga zri i tij shterrak. Xhafari, duke qen i kompleksuar I. Kelmendi: "Prpara e VUANTE prgjegjsin pr botim t Bashkimit, meq vlersonte vetn se nuk ishte kompetent pr ti dal zot asaj prgjegjsie. (Atentatet, f.288) pr t metat e tij natyrore, ndjeu eufori pr rolin q po merrte. Paraplqeu t rrfente se sa rnd e kishin goditur atentatet e shokve." (Atentatet, f.341-342) "Krkesa e shumpritur pr sjelljen e kufomave n familjen Grvalla pr lamtumirn e fundit, u realizua m 21 janar 1982, rreth ors 14:00". (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.83) Faridin Tafallari: "Nuk mund ta prshkruaj astin, kur trupat e TRIMAVE i futm n dhom, nj dhembje dhe tronditje e madhe! Nuk ishte e leht aspak, t shihje tre shok, tre udhheqs t vrar, t goditur pabesisht nga armiku dhe tradhtart, natn, n pragun e ders s shtpis..... I prshndesnim me grushtet lart dhe betoheshim para trupave t tyre, se rrugn e nisur, do ta vazhdonim, ashtu, si na kishin msuar ATA...Erdhi Xhafer Durmishi....i prshndeti tepr i mallngjyer me grushtin lart dhe me nj fjalim burrror. Q nga ai moment Xhaferi nuk do t ndahesh prej nesh." (Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, f. 65-66)

6. Udhheqjen e organizats e mori n mnyr misterioze

Pr kto aste vlen t merren parasysh edhe mendimet e Abdullah Prapashtics dhe Osman Osmanit, t vendosura n mendjen e Nuhi Sylejmanit. Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas vrasjes s Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, udhheqjen e organizats, n mnyr misterioze, e mori Xhafer Durmishi. Ky emrim apo vetemrim kishte ndodhur pa dijen dhe plqimin tim, kur dihet se Sabri Novosella (Mrgimi), emigrant n Turqi, asnjher nuk e kishte marr mundimin pr riorganizimin e LNKVSHJ-s, por e kishte krijuar (apo ishte kyur) n nj organizat krejt tjetr, t quajtur Komiteti Hasan Prishtina. Prandaj, emrimet e tilla, pa ndonj marrveshje paraprake me antart e mbijetuar t ksaj Lvizjeje, do ta degradonin LNKVSHJ-n, duke e shtyr drejt dobsimit apo shuarjes totale." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.124) Si sht e mundur q kjo Suzan, grua e Jusufit, e cila pak m lart e pranon se afrsia e puns s Jusufit me I. Kelmendin sht aq e madhe sa gjra q i ka biseduar ai me I. Kelmendin e Kadri Zekn nuk i ka biseduar kurr me te, t harroj ka thot pak m heret dhe ta pret me padurim, s bashku me disa t tjer, Xhafer Durmishin apo Skenderin e Shtutgartit, q ta zen vendin e Jusufit n organizat. Prap shtrohet pyetja: Shokt e Jusufit, n shtpin e Jusufit, ata q e kan njohur m s miri dhe q kan br pr te m s shumti, Remzi Ademaj, Haxhi Berisha, Faridin Tafallari, Nuhi Sylejmani, Naim Haradinaj etj. a kan pas aso qndrimesh dhe asi karakteri sa me t vrtet kan menduar se Jusufi e ka ln nj vend q mund t zihet, 336

nj boshllk q mund t mbulohet n prgjithsi apo nga Sknderi i Shtutgartit n veanti? Pyetje tjetr: "...q ta zen vendin e Jusufit n organizat." N ciln organizat m konkretisht apo n cilin organizim? Vetm e vetm n Lvizjen Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi, pra n Lvizjen e pashuar t Jusufit, t yllit t pashuar apo n ndonj organizat tjetr, t shuar, t pushuar apo t ngrir si p.sh. n Frontin i Kuq Popullor, n Frontin e OMLK-s, n Partin "Komuniste" t Shkolls s UDB-s, etj. Nse fjala sht vetm pr Lvizjen e pashuar dhe t prjetshme t Jusufit, t ktij ylli t pashuar, lind prap pyetja: Kujt i takon t merret me shtjen se si me u vazhdua puna e Jusufit n Lvizjen e pashuar t Jusufit? Shokve t organizats s tij apo personave t nj organizate tjetr apo t paorganizuar fare, pra personave jasht asaj organizate e t cilt nuk ka t bjn me te n asnj mnyr. Nqoftse Remzi Ademaj, Faridin Tafallari, Nuhi Sylejmani, Sabri Novosella, Naim Haradinaj, vet Suzana, shok q n koh t ndryshme jan betuar me Jusufin e para Jusufit si antar t Lvizjes s Jusufit, e din se Organizata, Lvizja e pashuar e Jusufit ka mbetur e pashuar dhe e pa futur n nj thes me Frontin e pagzuar e popullarizuar nga UDB-a, ather pr pabesin dhe turpin m t zi e m t prjetshm, na paska qen detyr e Sknderit t Shtutgartit t'i hedh posht t gjitha mendimet e shokve t vet, e t gruas s Jusufit dhe t'u besoj fjalve t I. Kelmendit, t nj personi q kurr nuk e ka takuar m par. Sikur Sknderi i Shtutgartit do t'u besonte fjalve t I. Kelmendit m tepr se sa t gjith shokve t vet prap lind pyetja se si do t ndikonte kjo pun n moralin, punn e nderin e Jusufit, kur puna e tij, betimet me shokt e tij do t merreshin kaq leht nprkmb ende pa u varrosur kufoma e tij. Prve raportit tim t dshmuar nga letra e Jusufit, e shkruar dy dit para vrasjes, t shohim se sa dramatike sht gjendja, brenda n Kshtjelln e Jusufit, pas pranimit n kt kshtjell, t emisarit e vzhguesit t Abdullah Prapashtics, Osman Osmanit, ku derdhet helmi e shfaqet trbimi pr unitetin e pathyeshm n mes shokve t Jusufit dhe familjes s tij. Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52)

7. Suzana ma prezantoi si "zvends" t Jusufit

T gjitha citatet e ktij nntitulli (me nj prjashtim) jan t Shkolls s UDB-s Serbe t Abdullah Prapashtics, nga libri i quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010). Ktu shohim mllefin e Shkolls s UDB-s kundr unitetit t familjeve t Vllezrve Grvalla me shokt e organizats s tyre. Shkolla e UDB-s Serbe: "Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit! Tani e kuptova qllimin e vrtet t ardhjes s tij. I uditur, ia ktheva Suzans, se Jusufi nuk ka qen n dijeni se do t vritej dhe t paraprcaktonte nj zvends... as nuk ishte mbret q t linte n fron trashgimtarin. Suzana m sqaroi se Sknderi ishte i drguar i Mrgimit, i cili ishte udhheqsi i yn, dhe se pa urdhrin dhe lejen e tij ne nuk guxonim t merrnim 337

asnj vendim. Pas kmbnguljes sime pr t marr vesh se kush fshihej pas pseudonimit Mrgimi, ajo m tregoi se ishte Sabri Novosella." (N.S. Vrasja e trefisht, f.88) Shkolla e UDB-s Serbe: Kisha fituar prshtypjen se kto veprime nuk ishin fare t tijat. Ai zbatonte urdhra dhe thurte komplote, por nn diktatin e tjetrkujt... Assesi nuk ishte vetm! E kishte ndihmn dhe kshillat politike t Hafiz Gagics, i cili nuk dallonte aspak nga Sknderi. Prandaj, nuk besoja se pranonte dhe zbatonte direktiva nga Sabri Novosella (Mrgimi), t cilin Suzana na e prezantonte si udhheqs t Lvizjes, edhe pse asnjri nga ne antart e Lvizjes nuk kishim dijeni pr ekzistimin e nj udhheqsi t till!" (N.S., Vrasja e trefisht, f.89) Shkolla e UDB-s Serbe: "Flitej dhe punohej pr mundsin e ardhjes s prindrve t viktimave nga Kosova, kurse udhheqsi yn i vetshpallur, Sknder Sknderi, vazhdonte me punt e tij t mdha politike. Konsultohej vetm me Suzann. Bnte biseda t gjata telefonike me Sabri Novoselln. Merrte urdhra dhe jepte informata. Prgjonte e prvidhte. Zhbironte dhe ndrhynte. I hetonte dhe i godiste si rrufe tradhtart dhe ata q kishin gisht n vrasjen e trefisht... pastaj, detyrimisht bnte udhtime zyrtare, sa n Vjen, sa n Stamboll... kurse pr mbulimin e shpenzimeve tejet t larta pr xhepin e mrgats, isha i ngarkuar un... dhe her pas here Suzana m thoshte se kto para duhet t paguhen." (Vrasja e trefisht, f.90-91 "Me direktivat e Sknder Sknderit ndalohej rreptsisht mbajtja e shnimeve pr shumat e parave q hynin e dilnin nga arka, detyr q m ishte ngarkuar qysh hert nga Kadri Zeka e Jusuf Grvalla, dhe q vazhdoja ta ushtroja edhe tani! Pavarsisht ktyre sugjerimeve, pavarsisht krkess s Suzans dhe arsyetimeve se mbajtja e shnimeve do ti rrezikonte njerzit, un vazhdova mbajtjen e evidencs pr t hyrat dhe t dalat. Kto shnime isha i shtrnguar ti mbaja pr arsyen e ndjeshmris dhe prgjegjsis q kisha. Shumat q krkoheshin nga Suzana ia dorzoja pa asnj paragjykim apo pyetje se ku do t shkonin parat. T gjitha kto shprfillje, keqprdorime, shprdorime nderesh, nxirosje fytyrash, akuza pr tradhti e vrasje idealesh, isha i shtrnguar ti glltisja pr shkak t situats... por jo edhe ti harroja!" (f.91) "Sknder Sknderi vazhdonte me ngulm paraprgatitjen e dekonspirimit, prmes gazets Zri i Kosovs, t sekreteve t Komitetit Qendror dhe t dhnave biografike t tre martirve t atentatit t 17 janarit. Un dhe Agron Sela ishim kundr, kurse Sknderi dhe Suzana ishin pr botimin e biografive. Bulen as q e pyeste kush. Ajo trajtohej si Hirushe e shtpis... Suzana ishte n prkrahje t Sknder Sknderit, duke e cilsuar at si student t diplomuar e q i dinte m mir se un kto pun. Isha i nevrikosur, ndoshta m tepr se duhej, andaj ia ktheva Suzans se pr t luftuar kundr sllavve nevojitet guxim, strategji, menuri e jo diplom... as Shota e Azem Galica kur luftuan kundr etnikve serb nuk patn diploma, por jehona e trimris s tyre dekada me radh ua futi tmerrin n bark ushtarve serb... Megjithat, u b ashtu si e kishin parapar ata. N faqen e par u botuan fotografit e martirve dhe nj artikull me titull: Tre ran me mijra u ngritn, duke vazhduar n faqen e dyt me titull: Nekrologji, ku jepeshin t dhna t sakta pr jetn dhe veprat e Jusufit, Bardhoshit dhe Kadriut. (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.118-119) Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Suzana Grvalla: "Ai ishte gjithashtu antar i KQ t LNKVSHJ. Pas demonstratave t vitit 1981, ai zhvillon aktivitet t dendur. Kshtu ai ishte edhe Kryeredaktor i organit 338

qendror t LNKVSHJ "Zri i Kosovs", detyr t ciln e kreu deri n astin e vdekjes." (Tekst konciz n nj faqe A4 me titull: Biografi e Jusuf Grvalls)

8. Sirtari im
Shkolla e UDB-s Serbe: "Ndrkoh, nj letr ngushlluese nga Turqia i kishte arritur Suzans. Pasi e lexoi, m tha se ia kishte drguar Mrgimi, dhe me indinjat e hodhi n shportn e brllokut. Ndoshta veprova keq, por letrn q ishte drguar pr familjen Grvalla, e nxora nga shporta dhe e futa n sirtarin tim. Mendova se kjo letr, ndoshta dikur, kur t jen m t qet, do ti duhet familjes Grvalla! Arsyen se pse e kishte hedhur Suzana letrn n shport e gjeta pasi e lexova letrn. Gjat gjith letrs, shoku Mrgim, as nj her t vetme nuk e kishte par t arsyeshme ta prmend, t paktn formalisht, emrin e Kadri Zeks, shokut t lufts dhe t idealit t Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, i cili bashk me ta, natn e 17 janarit t vitit 1982, ra dshmor n altarin e liris." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 127) Ktu kemi taktikn e shkolls s UDB-s me e hedh Suzann e familjen Grvalla kundr Sabri Novosells. Njeriu i painformuar me intrigat e kuzhins s UDB-s, nse e merr parasysh se Suzana Grvalla dhe asnj pjestar i familjes s Jusufit nuk jan dukur publikisht me Sabri Novoselln mund t mendoj se ndoshta ktu mundet me pasur dika t vrtet. Por fakti se q nga janari 1982, Suzana dhe bijt e bija e saj nuk jan paraqitur publikisht deri m sot pr asnj rast t vetm, jo vetm me asnj shok t Jusufit, por as me ndonj t afrm t Kadri Zeks dshmon, se kjo orb e kuzhins s shkolls s UDB-s sht orb e shkolls s UDB-s dhe asgj tjetr.

9. Skedari im
I. Kelmendi: "Ndaj ktij far Xhafarit edhe m hert kishte shprehur dyshime, por t prmbajtura meq akoma nuk e kishte kategorizuar n skedarin e tij as si shrbtor t UDB-s, as si patriot t vrtet, si i kategorizonte ai njerzit me t cilt kishin t bnin." (Atentatet, f.342) Shoku i mir i Sadik Blakajt, nipi i Dajs Ram e dshmitari i Mehmet Hajrizit, e paska pasur pr adet t bj kategorizime n skedarin e tij se kush sht patriot e kush shrbtor i UDB-s, nip i UDB-s apo shok i mir i Sadik Blakajt. Ky kategorizim pr mua, prej mercenarve do t kishte njfar rndsie sikur t mos e kishte br kategorizimin e vet me koh Jusuf Grvalla q kishin rndsin e vet n vendosjen e raporteve t mia me shokt e Jusufit e t LNKVSHJ. I. Kelmendi prve hollsive t Lvizjes s Jusufit di detale t rndsishme edhe pr Skenderin e Shtutgartit. I. Kelmendi: "Xhafari gjat vitit 1981 ishte shpesh te Jusufi dhe ishte angazhuar pr ta ndihmuar at n prgatitje t Zrit t Kosovs. Pastaj shkonte n Kosov dhe atje nuk i ndodhte asgj, sado q nuk kishte praktikuar ndonj konspiracion pr t qen. Dhe tani rrfente se pr atentatin ishte informuar nga nj polic duke qen n nj mbltore n Prishtin. Prej atje vinte pa ndonj penges pr t trashguar vendin e Jusufit, sepse kshtu duhej t kishte vendosur udhheqsi Sabit." (Atentatet, f.342) Faridin Tafallari: "Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte, se ai ishte besnik. Ne e mirpritm dhe e nderuam, se e la Jusufi, por ama nuk e la pr trashgimtar, se ai nuk besonte, se nj dit do ta 339

ndalte hovin drejt veprs s tij t madhe." (Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, f. 303) N vitin 2007 I. Kelmendi zbulon sekrete mahnitse para publikut se si un, Sknderi i Shtutgartit, gjat vitit 1981 paskna qen shpesh tek Jusufi dhe i paskam ndihmua n prgatitjen e "Zrit t Jusufit". Nga leximi i cili na serviret n vitin 2007, fitohet prshtypja se kt fakt, kt rrethan I. Kelmendi e ka dit qysh n vitin 1981. Kur e marr vesh I. Kelmendi se un e kam ndihmua Jusufin n prgatitjen e "Zrit t Jusufit"? Kur e ka marr vesh I. Kelmendi se un pasi kam qen tek Jusufi, kam shkua n Kosov? Prej se jam takuar me Jusufin sa her kam qen n Kosov? Kur dhe prej nga i ka marr vesh kto fakte I. Kelmendi, q na i thot m 2007, e q prpiqet t lej prshtypjen se i ka ditur m 1981. Prej kujt e kam marr vesh lajmin pr atentatin n Jusufin dhe kush ka qen i pranishm kur e kam marr vesh kt lajm? Si edhe n mjaft raste tjera, I. Kelmendi vjedh mendime e ngjarje t bra publike nga libri Terror-Dhimbje-Qndres i Faridin Tafallarit nga viti 1997 dhe prpiqet t na i shet si sekrete e gjra t panjohura dhjet vjet m von, m 2007. T gjitha ktyre shtjeve t shtruara t cilat dshmojn se Ibrahim Kelmendi nuk ka ditur asgj, pr mua, para 21 janarit 1982, u jam prgjigjur n shkrimin "Si m njoftoi UDB-a pr vrasjen e Jusuf Grvalls?" t publikuar n www.pashtriku.org, n janar 2010. Prgjigje e merituar ktyre shtjeve u sht dhn edhe n kt libr deri ktu.

10. Q m se paku i shkonte nj trashgimtari t Jusufit

Sknderi i Shtutgartit, para mysafirve, para personave q nuk i takuar kurr m par, q n takimin e par, porsa firma e varrimit i ka marr kufomat e Jusufit e Bardhit pr t'i drguar n morgun e Heilbronit, e para I. Kelmendit, flet para atyre q e kan prit me padurim, e nuk i pritet t tregoj se far vendi ka ai n Lvizjen e pashuar t Jusufit. I. Kelmendi: "Miranin e provokoi mnyra se si e filloi Xhafari fjaln e tij, q m se paku i shkonte nj trashgimtari t Jusufit n at moment, prandaj nuk mundi t prmbahej pa ndrhyr. Disave, sidomos Nuriut, nuk u plqeu ndrhyrja e Miranit, kurse Xhafari ia hedhi nj vshtrim t egrsuar, por me vetprmbajtje pr t mos reaguar hapur aty pr aty. Xhafari vazhdoi rrfimin e tij me zrin q mezi i dilte nga gryka dhe mezi dgjohej: Un jam i kooptuar nga Udhheqsi pr t drejtuar organizatn n Evropn Perndimore duke e zn kshtu vendin e shokut Jusuf. Tani e tutje do ti nnshtroheni udhheqjes sime... Si urdhroni! ndrhyri prshpejtueshm Nuriu." (Atentatet, f.342) A sht e mundur q un Sknderi i Shtutgartit, e i betuari para Jusufit, kam pas nevoj t'u tregoj Haxhi Berishs, Faridin Tafallarit, Nuhi Sylejmanit, Naim Haradinajt, Remzi Ademajt e Hafiz Gagics, t cilt m paskan prit me padurim, se kush jam un dhe at ende pa u larguar mir kufomat e Jusufit dhe Bardhit nga shtpia? A ka mundsi q un paskam pas nevoj t'u mbushi mendjen ktyre aktivistve "t painformuar, t paprvoj organizative, e pa ndonj prgatitje politike", t cilt m kan prit me padurim, se kush jam dhe krejt kt pun ta bj para syve e n prani t personit t informuar, me prvoj dhe me prgatitje politike, I. Kelmendit, nipit t Dajs Ram, figurs frontale t Frontit t bashkthemeluar dhe 100% t pagzuar nga UDB-a? Shtrohet pyetja se mos kto fjal i kam thn pikrisht para I. Kelmendit pr ta marr edhe miratimin e Miranit, miratimin tij n mnyr q un ta forcoj e konsolidoj autoritetin tim para shokve t Lvizjes s Jusufit, t cilt m kan prit me padurim? A 340

sht e mundur q un ndonjher n jetn time politike kam pas nevoj pr prkrahjen e I. Kelmendit, q ta fitoj, ruaj e mbaj nj vend?

11. Q po u imponohej si udhheqs n vend t Jusufit

Xhafer Durmishi apo Sknderi i Shtutgartit, shokve t Lvizjes s Jusufit, q jan t painformuar dhe t paprvoj organizative e pa ndonj prgatitje politike u imponohet si udhheqs n vend t Jusufit. I. Kelmendi: "T tjer si Hafifi, Fahriu, Nazimi, Naili e Goni, q ishin t painformuar dhe t paprvoj organizative e pa ndonj prgatitje politike, vetm po vshtronin si t hutuar pa ditur se far qndrimi duhej t mbanin. Ata po i zgurdullonin syt t ulur rreth Xhafarit q po u imponohej si udhheqs n vend t Jusufit, pa qen n gjendje t vlersonin se far po nxirrte nga goja ai." (Atentatet, f.343) Shtrohet pyetja se Hafiz Gagicn, Faridin Tafallarin, Sefedin Tafallarin, Nami Ramadanin, Naim Haradinajn, Haxhi Berishn, Remzi Ademajn, nse ishin t painformuar kush i la pa u informua? Nse ishin t paprvoj kush i la pa prvoj? Nse ishin pa ndonj prgatitje politike kush i la pa prgatitje politike? M 17 janar 1982 un kam qen n Kosov. N Untergruppenbach kam ardhur pas 3 dit e 16 orve, d.m.th. m 21 janar. rreth ors 14.00. I. Kelmendi i ka pasur tri dit t plota t'i informoj shokt e Jusufit (t cilt Jusufi n natyrn dhe karakterin e tij nuk qenka prpjekur t'i informoj, organizoj e prgatis politikisht, por ndoshta i paska mbajtur edhe ai n statusin e kandidatit) se sht br bashkimi. Pse kta shok t Jusufit, t painformuar e t paprvoj jo vetm q nuk iu mbshtetn asnj i vetm I. Kelmendit, por prkundrazi kishin vetm dyshime n te se ka njohuri t veanta pr atentatin. "Ata po i zgurdullonin syt t ulur rreth Xhafarit q po u imponohej si udhheqs n vend t Jusufit, pa qen n gjendje t vlersonin se far po nxirrte nga goja ai." Pse ata kan nevoj t'i zgurdullonin syt dhe n t njjtn koh ishin ulur rreth Xhafarit, Sknderit t Shtutgartit. Kur kishin gjith ato dilema sa zgurdullonin syt, pse nuk uln rreth tjetr kujt por pikrisht rreth Sknderit? A ka pas nevoj apo nuk ka pas nevoj Sknderi t'u imponohet shokve q e kan prit me padurim dhe ulen rreth tij? Ta zm se un paskam ndie nevoj t'u imponohem shokve t mi me t cilt jam betuar para e bashk me ta e me Jusufin n Lvizjen e Jusufit, ather lind pyetja se kujt i takon t merret me punt e brendshme t Lvizjes s Jusufit? A i takon kjo pun shokve, antarve t Lvizjes s Jusufit apo ndonj njeriu t jashtm, me aq prvoj organizative, me aq prgatitje politike dhe aq t informuar si ka qen I. Kelmendi, figura frontale e Frontit t bashkthemeluar dhe 100% t pagzuar nga UDB-a. A do t ishte njqind her m vdekje pr Jusufin sikur punt e Lvizjes s pashuar e t prjetshme t Jusufit t kishin mbetur t duart e kryesuesit t Frontit t pagzuar nga UDB-a, i cili qysh tani na e ka trhequr vrejtjen se kur nj dit do t hapen dosjet duhet t'i marrim me shum rezerv pasi ato mund t jen t manipuluara, duke shtuar se vendimtar n kt shtje duhet t jet mendimi i aktivistve e arkivi i popullit. Kto na i thot pra njeriu naiv, konkret i sinqert dhe transparent, I. Kelmendi.

12. Ishte prcaktuar ti prmbahej hierarkis organizative

Nuhi Sylejmani, nga antar konkret i Lvizjes s Jusufit, si ujk i regjur e din se cilin rol do ta luaj n kuadr t lvizjes lirimtare (lvizjes me germn 'l' t vogl), pra 341

lvizjes m t prgjithshme, t paprcaktuar dhe si t till abstrakte. sht projekti i shembjes s mitit t Jusufit, q Lvizjen e tij konkrete ta bj lvizje abstrakte, q shokt e tij konkret t'i bj individ abstrakt. Sknderi u hedh vshtrim t egrsuar pikrisht atyre q e kan prit me padurim. Por kulmi i situats arrihet kur Suzana, me burrin e kunatin t vrar para tri ditsh, ende t pa varrosur, e me prgjegjsi pr tre fmij t mitur, prcaktohet t'i prmbahet hierarkis organizative t nj organizate t prjetshme q Jusufi ia paska marr jetn n agimin e 17 janarit 1982, dhe mendon ta nxjerr vehten n pah, pra t bj karrier politike, kjo grua e Jusufit e cila I. Kelmendit dy dit m par i ka tregua se Jusufi e Kadriu nuk kan nxjerr asnj fjal nga goja kur ajo ua ka drgua ajat. I. Kelmendi: "Kurse, ujqr t regjur si tullaci Nuriu, Xhehili dhe ndonj tjetr e dinin se cilin rol duhej t luanin n kuadr t lvizjes lirimtare, pas goditjes s rnd nga atentatet. Disa puntor q nuk po e kuptonin rrjedhn e ngjarjeve, i ishin nnshtruar inercis. Drita n ato aste po bisedonte me ca gra, t cilave u tregonte pr ngjarjen e kobshme. Ajo nuk po e dgjonte Xhafarin, po edhe sikur ta dgjonte, ishte prcaktuar ti prmbahej hierarkis organizative q po kurdiste Sabiti nga Stambolli. Ajo po mendonte t nxirrte veten n pah." (Atentatet, f.343) Pra del se Suzana, gruaja e Jusufit sht e gatshme q pr hir t vetes e karriers s vet ta sakrifikoj t vrtetn, pra t vrtetn e padiskutueshme se n organizimin e n organizatn e tij politike, n Lvizjen e tij, n Lvizjen e Jusufit, shoku m i ngusht ka qen nipi i Dajs Ram, I. Kelmendi, dhe t'i prmbahet hierarkis s caktuar nga Sabri Novosella, 2500 km larg nga Shtutgarti. Del se Suzana pr hir t vetes e sakrifikon t vrtetn e burrit t vet. A ka fakt m t mjaftueshm pr shembjen e mitit t Jusufit se sa ky? N dasmn e K. Zeks e S. Isufit e pam se si Jusufi thyhet moralisht e shpirtrisht gjer n fund nga Sabri Novosella. Kt thyerje morale Jusufi (nj prej vetive themelore t Jusufit ka qen thyerja morale e shpirtrore ndaj shokve t Lvizjes s vet dhe n kto momente thyerjeje sht mbshtet trsisht n Fronte t huaja t formuara nga UDB-a apo nga komunistt e paepur gjer n fund) q pson ai (J.G.) m 2 janar 1982, ka pasur rast t'ia transmetoj gruas e shoqes s vet t jets pr 15 dit rresht, pra gjer m 17 janar 1982. Si sht e mundur q Sabri Novosella, prej t cilit Jusufi sht thyer prfundimisht, shpirtrisht e moralisht m 2 janar 1982, ta marr kontrollin e plot, pra 100% n shtpin e Jusufit prmes bisedave telefonike 2500 km larg nga Shtutgarti, dhe q nga Adapazari ta ket fuqin e autoritetin n Shtutgart, sa qysh m 18 janar ta reduktoj I. Kelmendin n nj vizitor t rndomt. Prej nga lindi ky autoritet i prdhosur e i vdekur i Sabriut n familjen e Jusufit e Bardhit, n Suzann, Tushn, n Nuhi Sylejmanin, Haxhi Berishn e Naim Haradinajn. A ka mundsi q autoriteti i Sabriut tek Jusufi ka mbetur i pathyeshm, i pa prdhosur e i prjetshm ashtu si ka qen Lvizja e Jusufit e cila n mnyrn m t palkundur e ka prballuar goditjen e prqendruar t UDB-s pikrisht kundr Jusufit e kundr saj? Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52)

13. Ne kemi marr vendime me rndsi

I. Kelmendi, vetm pasi kan kaluar katr dit nga atentati, kur n shtpin e Jusufit, tr kohn nuk sht biseduar asgj tjetr pos asaj se si i kan kaluar punt e bisedat m 342

16 e 17 janar, tek m 21 janar nis t tregoj 'se n ort e fundit para atentatit ndaj dshmorve tan, ne kemi marr vendime me rndsi dhe na duhet ti konkretizojm pasi t kemi kryer ceremonin e varrimit', por as pas katr ditsh kt fjali e komunikim t vendimit pr bashkim nuk sht n gjendje ta oj gjer n fund sepse ndrpritet nga Sknderi i Shtutgartit, q sht nj hileqar. I. Kelmendi: " Mos u ngutni! mori fjaln Mirani pasi npr kok po i kalonin nj mori mendimesh, sepse n ort e fundit para atentatit ndaj dshmorve tan, ne kemi marr vendime me rndsi dhe na duhet ti konkretizojm pasi t kemi kryer ceremonin e varrimit... Mir thot Mirani, - ndrhyri Xhafari hilear, i friksuar se po ta lejonte at, do ndodhte ta komunikonte Kt vendim: -Po Faridin tha Kadriu,- nuk ka dyshim q duhet t bashkohemi. Por ja q akoma nuk po gjendet nj mendim i prbashkt. Po edhe kjo do ta gjej momentin. Ne me Frontin e Kuq Popullor jemi bashkuar dhe tani na duhet t gjejm nj mundsi bashkpunimi edhe me Lvizjen (e Jusufit - shn im)."(Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, f.37-38) vendimin, t cilin ve atij nuk e dinte njeri, ndrsa m vete thoshte: krkon ktu ky njeri, tashm i mundur, t cilit s shpejti do tia tregojm vendin ku e ka." (Atentatet, f.343) Si sht e mundur q un Sknderi i Shtutgartit me e penguar I. Kelmendin ta thot kt mendim, ta qoj fjaln deri n fund, t na tregoj pr kt bashkim, n shtpin e Jusufit m 21 janar 1982 kur ai ka qen shtpi t Jusufit prej 18 janarit 1982 dhe ka mund q shokve t Jusufit t'ua komunikoj 100 her n past dasht, e t cilin ky nuk ka mundur ta thot deri m 5 shkurt 2007. Si sht e mundur q un t kem pas frik pr vendin tim n Lvizjen e Jusufit nga nj person q kurr nuk ka qen antar i saj. Vetm ideja m e vogl q un, Sknderi i Shtutgartit, shoku i betuar para Jusufit, n Lvizjen e pashuar t Jusufit ta kisha pranuar personin e jashtm t Lvizjes, I. Kelmendin si t barabart me shokt tjer t Jusufit e t betuar para Jusufit do t ishte turpi e vdekja m e madhe pr Jusufin dhe shuarja m vdekjeprurse e Lvizjes s tij. N kt batak e n kto pun t ulta un nuk kam ra kurr dhe natyrisht ato dit nuk ka ra asnj shok i Jusufit. Jusuf Grvalla: "Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr I. Kelmendit, 15 janar 1982) Se far bashkimi ("t cilin ve atij nuk e dinte njeri") ka br Jusufi me organizatn e prbashkt t Ibrahim Kelmendit e Kadri Zeks, mund ta kuptoj do njeri q di shkrim lexim nga letra e askujt tjetr pos vet dshmitarit t paepur t komunistve t paepur: Dshmi e I. Kelmendit para 17 janarit 1982: I. Kelmendi: Kadriu i propozoi Miranit antarsimin, por Mirani nuk pranoi... Kurse Jusufi nuk ia bri Miranit asnj propozim.. " Dshmitari i paepur i komunistve t paepur gjer n fund pr natn e 17 janarit dhe pr kohn e prjetshme pas ksaj date: I. Kelmendi: Pr shpjegim, kur ishim pr bisedime me shoqen B. te shokt, n shtpi t shokve Jusuf e Bardhosh, se n cilin nivel dhe si duhet t BASHKPUNOJM pr ta vazhduar luftn, ashtu si ishte BASHKPUNUAR prpara, ishin t pranishm, - jo vetm t pranishm, por mund t thuhet edhe dirigjues...., - Nuh. (Nuhi Sylejmani-shn 343

yn) dhe Nexh. (Nexhati - 'Osman Osmani -shn yn'-, si e quanin at tip t mbyllur e t heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ. Krijova bindjen se ishte kuadr i ri, i drguar nga brenda nga LN... (LNKVSHJ) dhe si m dukej, nga disa shok t rinj dhe fare t paeksperienc (t cilt gjith kohn silleshin andej...) ky Nexh., sa pr Nuh. t mos flasim, kur ai bnte t donte..., dgjohej shum. (Letr QE, 30 qershor 1983) I. Kelmendi: "(Shokve t QE pr diskutim, prmirsim e aprovim) QARKORE ...Themelet e Programit duhet t jen Komunikata mbi Bashkimin (lshuar n Zri t Kosovs, nr.1, 1982), si dhe krkesat e mbar popullit, t vulosura me gjak e sakrifica dhe t njohura tani pr mbar botn.. -PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! -RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI!" (Letr-Qarkore shokve t Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984) Ja se si fillon Komunikata e Bashkimit q I. Kelmendi krkon t shrbej si themel i Programit t Lvizjes pr Republik: "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave N NJ T VETME. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats MarksisteLeniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982... Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ" Kjo Komunikat e lartprmendur u shtyp dhe pr her t par n Evrop u shprnda nga Xhafer Shatri s bashku me Kushtrim-Thirrjen e demonstrats s Bernit t 26 qershorit 1982. I. Kelmendi:-PER REPUBLIKEN SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! T dashur shok t QE, N mrgim..., m 11 janar 1984 "...N prfundim t letrs shoku Salih (Xhafer Durmishi) na shkruan pr datat 17 shkurt apo 15 maj, duke u ndalur prap te allashvereshet e rndomta q po zhvillohen zakonisht me kto dy data, se nuk na qenkan pr natyr t tij, t dors s par, SIKUR M DUKET NEGLIZHIM I RNDSIS AQ PARIMORE. Kurse me data q ende je n to, do t thoja pr rastin konkret, nuk ka si t merret historia. N kt rast kontestuese sht se si t shkruhet n Program Politik, prkatsisht cila dat dhe kjo ka rndsi t madhe, pasi ndryshimi i datave prcjellet me shkelje t Komunikats s lshuar me rastin e Bashkimit. Un jam pr at, nse duhet t vendoset ndonj dat n Program Politik, ather t mbetet ashtu si sht n Komunikat. (Letr drguar QE - Hasan Mals, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit,, faqe 7)" Kto letra, kto dokumente historike t cilat tregojn pastrtin e Lvizjes s Jusufit dhe mosprlyerjen e saj me Frontin e formuar nga UDB-a dhe aleatt e ktij Fronti, si shihet i kan Hasan Mala, Xhafer Shatri, ka do t thot se i kan edhe Mehmet Hajrizi, Hydajet Hyseni, Saime Isufi e Brat Berat Luzha. Pse ata paraqiten budallenj e sikur nuk i din kto fakte do ta shohim m von. Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? 344

Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Suzana Grvalla: "Ai ishte gjithashtu antar i KQ t LNKVSHJ. Pas demonstratave t vitit 1981, ai zhvillon aktivitet t dendur. Kshtu ai ishte edhe Kryeredaktor i organit qendror t LNKVSHJ "Zri i Kosovs", detyr t ciln e kreu deri n astin e vdekjes." (Biografi e Jusuf Grvalls) Agron Bajrami: "N njfar mnyre t uditshme ndoshta edhe atentati i kontrubuoi qllimit q e pat Jusufi, sepse m duket se Lvizja deri n nj mas u unifikua pas vrasjes n Untergruppenbach." Donika Grvalla: "Ashtu sht. Gjat kohs q, para atentatit pati prpjekje pr bashkimin e mekanizmave t ndryshm. Ato nuk patn sukses gjat kohs sa jetoi babi." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 8.50-9.22)

14. T rrahurat e makins s shkrimit dgjoheshin prgjat gjith korridorit

Sknderi vendos censur t rrept se kush duhet t formuloj ndonj tekst n shtpin e Jusufit. I. Kelmendit i vjen ta kundrshtoj brutalisht por prmbahet se sht n ceremoni mortore. I. Kelmendi: "Si me zor Mirani kishte shtypur e shumzuar nj informat nekrologjike pr Heronjt e rn. Kundr ksaj ishin Nuriu dhe disa t tjer. Por, meq ata vet nuk dinin t shkruanin, u detyruan ta pranonin sepse edhe ata mendonin se duhej t kishin dika t shkruar pr tua shprndar bashkatdhetarve. Pr kt pun u informua udhheqsi i ri Xhafar, alias Sknderi, t cilit nuk i erdhi mir pse e kishte br Mirani dhe urdhroi q herave t tjera gjithka duhet t bhej vetm me leje t tij. Miranit sesi po i vinte ta kundrshtonte brutalisht, por prmbahej se ishte n ceremoni mortore." (Atentatet, f. 345) N shtpin e Jusufit, ka qen dy makina t thjeshta shkrimi (prve asaj me t ciln sht shtypur, radhitur Zri i Jusufit e cila n kt koh ka qen e marrun nga policia pr hetime) t cilat kan mund t prdoren prej do kujt. Pra ka mund t prdoret prej I. Kelmendit por edhe prej Saime Isufit e cila gjat tr ksaj kohe ka qen n Untergruppenbach. Pse nuk na e tregon I. Kelmendi ndonj kopje t ksaj far informate nekrologjike apo tekstin e saj. Cila ishte Nekrologjia e vetme q u shtyp dhe u shprnda n at koh? Kush e shkroi at? Kur e shkroi at? N emr t kujt u shtyp e u shprnda ajo? Prgjigjja n kto pyetje do t ishte interesante pr I. Kelmendin, por megjithat shum m interesante sht pr Saime Isufin dhe komunistt tjer t paepur gjer n fund t OMLK-s. N kt shtje do t ndalemi prap kur rrjedha e ngjarjeve t na sjell menjher pas 5 shkurtit 1982. Lidhur me dijenin e shkrimit t Ibrahim Kelmendit, ja se ka thot Nuhi Sylejmani, i cili prndryshe ka respekt pr intelektualin dhe udhheqsin e denj t "Frontit t Kuq". "Arritm rreth ors dy pas mesnats s 19 janarit t vitit 1982. Dern na e hapi Suzana. Dukej e molisur. Na drgoi n dhomn e ndejs. Aty e takuam Ibrahim Kelmendin. Kishte zn vend pran tavolins, me nj makin shkrimi prpara. Dukej i thelluar n mendime. E prshndetm. Nuk luajti fare nga vendi, bile as kokn nuk e ktheu nga ne. Si npr dhmb na e ktheu prshndetjen. Zum vend. E ngushlluam dhe na ngushlloi Suzana. Ibrahimi shkruante. T rrahurat e makins s shkrimit ishin t rnda n qetsin mortore t mngjesit dimror. ...T rrahurat e makins s shkrimit dgjoheshin prgjat gjith korridorit... jo vetm makina, por as Ibrahimi q po ju binte pamshirshm shkronjave t saj, sikur nuk po e kuptonin hallin e dhembjen ton! Kur 345

hyra n dhom, pash drejt Ibrahimit, i uditur me sjelljet e tij, kurse Suzana, duke m shikuar, pa folur, prmes mimiks e drejtoi gishtin drejt Ibrahimit, duke e tundur lartposht n shenj qortimi... ndrsa un, po ashtu, pa folur e kryqzova gishtin tregues me buzt e mia pr ti dhn shenj t heshtte! Kot prita q Ibrahimi ta linte pr nj ast shkrimin, t m ngushllonte e ti pranonte ngushllimet e mia pr shokt tan t vrar! Ai vazhdonte t shkruante... t shkruante, t shkruante pa e kthyer kokn pr t par se po ndodhte rreth tij! Vetm shkruante! Vall far shkruante? Kurr nuk e mora vesh! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 70-71) Nuhi Sylejmani, si shok i mvonshm e i ngusht i ish-inspektorit t UDB-s Serbe vajton t gjitha "afrimet e tij" t pasuksesshme drejt prijsit, intelektualit dhe udhheqsit t denj, Ibrahim Kelmendi, pra nipit t Dajs Ram. Shkolla e UDB-s Serbe (pr nipin e Dajs Ram): "Sjelljet e tilla m dukeshin jo shoqrore, jo miqsore, sjellje q nuk i prkisnin nj prijsi, nj intelektuali, e aq m pak nj udhheqsi t denj t Frontit t Kuq Popullor! do afrim timin drejt tij, do tentim bisede nga ana ime e priste me nj injoranc prbuzse dhe fodulle, por un e ndjeja se nuk ndodhesha n at shtpi pr sherr, n at shtpi ku vrasja tragjike e kryefamiljarve ishte e freskt, e rnd dhe e tmerrshme! Un ndodhesha aty pr ta prmbushur amanetin e fundit t Zotit t Shtpis!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.72) Sipas Shkolls s UDB-s Serbe amaneti i Jusufit ka qen q elsat e shtpis s tij t pamposhtur t'i dorzohen Ibrahim Kelmendit, intelektualit dhe udhheqsit t denj t "Frontit t Kuq Popullor". Shkolla e UDB-s Serbe: "Suzana na ftoi n dhomn e ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. ... n dhomn ku kishte qasje vetm Ibrahim Kelmendi" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 123-124) Donika Grvalla: "Ibrahim Kelmendi sht i vetmi person q un kam prjetuar gjat jets time dhjetvjeare me babain tim si i vetmi person q ai e ka przn nga shtpia. I ka thn dil nga shtpia dhe t t mos shoh m." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 4.25-4.37) Shkolla e UDB-s Serbe: "... e gjetur nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156) Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52)

15. Letra e Jusufit nuk ka prmbajtje aktuale

Dy letrat e fundit t Jusufit, t shkruara t premten m 15 janar 1982. Nj i drgohet Kadri Zeks n Zvicr, kur ai ve m 12 janar ka marr trenin pr tek shoku i tij I. Kelmendi n Dsseldorf, ndrsa tjetra i drgohet rekomand I. Kelmendit, por i cili gjendet n aktivitete e biseda pune me Kadri Zekn, kshtu q letra kthehet n shtpin e Jusufit e t ciln I. Kelmendi e pranon nga dora e Suzans. I. Kelmendi duke e pranuar nga dora e Suzans letrn e Jusufit drejtuar atij m 15 janar 1982: 346

I. Kelmendi: Po krkoj t mos ia japsh askujt, sepse ktu ka pjes t prmbajtjes, e cila sht e kaprcyer, sidomos sa i prket hidhrimit t Jusufit ndaj Kadriut. Kjo do t mund t keqprdorej po tu binte n dor dashakqinjve." (Atentatet, f. 346) Kt letr t Jusufit, kt pron t Jusufit, kt pron t popullit, kt pron t t gjith brezave aktualiteti i s cils sht i prjetshm ashtu si sht e prjetshme vlera historike e do dokumenti q pasqyron t vrtetn e nj kohe e ka botuar pr her t par Faridin Tafallari qysh m 1997.

16. Midis jush nuk kam si hyj

Suzana, para s cils Jusufi kurr nuk paska fjal asnj fjal pr politik, e falnderon I. Kelmendin q ia jep nj kopje t letrs s 15 janarit 1982, t shkruar nga Jusufi, por q qenka br pron e I. Kelmendit. Gjithashtu Suzana harron se sht shndrruar n nj karrieriste n shrbim t Sabri Novosells dhe i thot I. Kelmendit se Jusufi i madh nuk ka pasur gjat ksaj kohe shok e bashkveprimtar m t afrt se ty. I. Kelmendi: " T falnderoj q po ma jep, pasi kjo sht vrtet pasuri jotja. Njherit t falnderoj pr besimin q po tregon, sado q nuk pate nevoj t m kshillosh q t mos ia jap askujt. Kurse midis jush nuk kam si hyj, sepse gjat ktyre m shum se dy viteve keni qen shok aq t ngusht, sa nuk mund t hynte askush midis jush. Jusufi i madh nuk ka pasur gjat ksaj kohe shok e bashkveprimtar m t afrt se ty. (Atentatet, f.347) Jusuf Grvalla: "E marr me mend (e kjo spikat edhe n letrn tnde) mundime ke pasur t m shkruash n nivelin tim, sikur. thua se vetm n nivelin tim t shkrimit paska pr mua afrim, respekt e dashuri pr njerzit! E ka do t kish qen niveli im, sikur tu jepej flirteve absurde narcisoide me vetveten dhe t injoronte faktin, se ka pa numr virtyte t tjera, q mund ta marrin vizn e njerzis para se nj aftsi mesatare e t shkruarit?! Ky sht ofendimi m i madh, q m ke br ndonjher: t m zhveshsh nga gjithka njerzore dhe t m identifikosh me nj aftsi gati-gati mediokr t shkrimit! (Ti kt se thua konkretisht, po del nga qndrimi yt.) (Letr Ibrahim Kelmendit, nntor 1980; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010 faqe 281-283) I. Kelmendi: " T falnderoj q po ma jep, pasi kjo sht vrtet pasuri jotja. Njherit t falnderoj pr besimin q po tregon, sado q nuk pate nevoj t m kshillosh q t mos ia jap askujt. Kurse midis jush nuk kam si hyj, sepse gjat ktyre m shum se dy viteve keni qen shok aq t ngusht, sa nuk mund t hynte askush midis jush. Jusufi i madh nuk ka pasur gjat ksaj kohe shok e bashkveprimtar m t afrt se ty. (Atentatet, f.347) Jusuf Grvalla: "Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t kemi nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S paku prsa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillte dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov tu jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt, njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm (Ibrahim Kelmendin-shn i Xh. D.) i 347

kam ndrprer." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981:Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) I. Kelmendi: " T falnderoj q po ma jep, pasi kjo sht vrtet pasuri jotja. Njherit t falnderoj pr besimin q po tregon, sado q nuk pate nevoj t m kshillosh q t mos ia jap askujt. Kurse midis jush nuk kam si hyj, sepse gjat ktyre m shum se dy viteve keni qen shok aq t ngusht, sa nuk mund t hynte askush midis jush. Jusufi i madh nuk ka pasur gjat ksaj kohe shok e bashkveprimtar m t afrt se ty." (Atentatet, f.347) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... SHT NIP I NJ AGJENTI ME ZILE T UDB-S, I QUAJTUR RAM NIKI OSE IBRDEMAJ, PUNON N POSTN E PEJS. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi. Bashkpunimi me t gjat demonstratave t mbajtura n Perndim ka shkuar prmes shokut t "Liris". Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31korrik 1981) I. Kelmendi: " T falnderoj q po ma jep, pasi kjo sht vrtet pasuri jotja. Njherit t falnderoj pr besimin q po tregon, sado q nuk pate nevoj t m kshillosh q t mos ia jap askujt. Kurse midis jush nuk kam si hyj, sepse gjat ktyre m shum se dy viteve keni qen shok aq t ngusht, sa nuk mund t hynte askush midis jush. Jusufi i madh nuk ka pasur gjat ksaj kohe shok e bashkveprimtar m t afrt se ty." (Atentatet, f.347) Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I.K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme. (Nj fakt e ke lan anash n prfundimin q ke nxjerr duke analizuar sjelljen e ktij personi nga vrejtjet e mia pr t: gatishmrin e tij q t hyj vet dhe ti fus edhe shokt n shrbim t forcave m reaksionare e mercenare t Perndimit, si jan ballistt dhe zogistt, madje duke u br vet mercenar i tyre, pra mercenar i mercenarit). Megjithat, pas analizash edhe m t thelluara, pasi t kemi mbledhur edhe ndonj fakt pr sqarimin e puns dhe t personalitetit t tij, nqoftse ai e meriton edhe pas ksaj kujdesin ton pr s mbari, ather nuk do t ngurrojm edhe sa i prket puns lidhur me t. T shpresojm se ai e meriton." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981, Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 451452) I. Kelmendi: " T falnderoj q po ma jep, pasi kjo sht vrtet pasuri jotja. Njherit t falnderoj pr besimin q po tregon, sado q nuk pate nevoj t m kshillosh q t mos ia jap askujt. Kurse midis jush nuk kam si hyj, sepse gjat ktyre m shum se dy viteve keni qen shok aq t ngusht, sa nuk mund t hynte askush midis jush. Jusufi i madh nuk ka pasur gjat ksaj kohe shok e bashkveprimtar m t afrt se ty. (Atentatet, f.347) 348

Jusuf Grvalla: "Ti mund dhe besoj se je i painformuar lidhur me ato q kan ndodhur n prapjet pr bashkimin e dy organizatave. Por, un kam edhe m pak leje t t informoj pr to, tani q e di se ku bn ti pjes. Edukata ime sm lejon t veproj n mnyr t till. Shokt e tu t rinj e kan me borxh ta bjn kt pun. ... Prkundr t gjithave, ne se kemi humbur as e humbim dot shpresn e bashkimit. Vese kemi konstatuar se nj mision i till aq t nevojshm e aq t shenjt pr ne, do ta bjn kur t vij koha, njerzit e vrtet t punve t vrteta." (Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 411-412) Kurse midis jush nuk kam si hyj, sepse gjat ktyre m shum se dy viteve keni qen shok aq t ngusht, sa nuk mund t hynte askush midis jush. Nj fjal popullore thot se n mes burrit e gruas nuk mund t hyj askush. Por si do rregull q ka prjashtime, edhe ktu kemi t bjm me nj prjashtim, pasi vet kjo Suzana, e cila harron se m par m shum i ka interesua karriera se sa brenga pr rritjen e fmijve, detyrohet ta pranoj para I. Kelmendit faktin se: midis jush nuk kam si hyj un, e jo vetm un por nuk do t mund t hynte askush tjetr. A ka fakt m t madh se ky pr shembjen e mitit t Jusufit? Se Jusufi shokun m intim e m t afrm edhe se gruan e vet e paska pasur I. Kelmendin, figurn frontale t Frontit t bashkthemeluar dhe 100% t pagzuar nga UDB-a dhe pikrisht sipas Jusufit, t udhhequr nga UDB-a.

17. Edhe m shum neveriteshin

I. Kelmendi dhe Saime Isufi ndihen t neveritur n shtpin e Jusufit e cila do dit ishte e mbushur nga ata q vinin pr ngushllime. I. Kelmendi: "Atentatet e br ndaj tre personaliteteve tashm po jepnin pasojat konkrete n mnyrn m t vrazhdt. Sjelljet dhe inskenimet e Nuriut, Xhafarit dhe ndonj tjetri afr tyre, t komanduar nga Sabiti, po rivrisnin shpirtin e atyre q kishin dhimbje t madhe, q qanin e krenoheshin n heshtje. Prdit po ndodhnin atentate ndaj shpirtit t tyre t plagosur. Trashgimtart vazhdonin t rrinin kok me kok, n mnyr demonstrative e provokative, duke prshpritur se si do t duhej t vinin n sken prapsit e tyre t radhs. Nnmadhja e nemitur neveritej nga sjelljet e tyre. Edhe m shum neveriteshin Saranda, nusja e Kadriut, Hakani, bashkvendsi dhe miku i afrt i Kadriut, Mirani, shoku e bashkveprimtari m i ngusht I. Kelmendi: Kadriu i propozoi Miranit antarsimin, por Mirani nuk pranoi... Kurse Jusufi nuk ia bri Miranit asnj propozim.. " i tre personaliteteve, tashm dshmor, q vazhdonin t qndronin n morgun e spitalit n Hajlbron, n pritje t lejes nga vrassit jugosllav pr tu bartur e varrosur n Kosov." (Atentatet, f. 349-350) E kemi par m heret neverin e I. Kelmendit q ia shfaq Jusufit pr Sabri Novoselln. Tani me atmosfern e shtpis s Jusufit i ka ardh radha t neveritet prpos shokut m t ngusht t Kadri Zeks, I. Kelmendit edhe Saime Isufit. Gjat kohs kur Saime Isufi e I. Kelmendi neveriten n shtpin e Jusufit, Suzana prap harron se I. K. ka qen shoku m i afrt i Jusufit, harron brengn pr prgjegjsin ndaj tre fmijve t mitur dhe e ndien veten t detyruar t'i prmbahet hierarkis dhe 349

disiplins organizative, t nj organizate q Jusufi disa or para vdekjes fizike, kok m vete ia paska marr jetn Lvizjes s vet, dhe synon t bhet kuadr n nj organizat q m nuk ekziston, pasi Jusufi, ky yll i pashuar e paska shuar n mngjesin e 17 janarit 1982, dhe ia paska marr jetn Lvizjes s vet t prjetshme. I. Kelmendi: "Drita dukej e mpir dhe e hutuar nga mizanskenat q po i ndodhnin para syve t saj, t kurdisura nga trashgimtart politik. Ajo ndiente keqardhjet pr vjehrrn, pr nusen e Kadriut dhe pr gjith t tjert q vrtet kto vrasje i kishin goditur, por ishte e detyruar ti prmbahej hierarkis dhe disiplins organizative, meq po synonte t bhej kuadr n organizat." (Atentatet, f.350)

18. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha

Baba i Kadriut mban ballin e dhoms, bn durim stoik dhe mundohet t'i inkurajoj t goditurit. Skenderin e Shtutgartit ashtu si e ka penguar afirmimi i Kadri Zeks n demonstratn e Shtutgartit m 25 prill 1981, tani n mnyr krejt identike e pengon afirmimi i babs s tij, Pajazitit. A ka gj m normale e m elementare se sa t t pengoj afirmimi i babs (Pajazit Zeks) kur ve sht dokumentuar n mnyre prfundimtare se t ka penguar afirmimi i t birit (Kadri Zeks)? I. Kelmendi: "Babai i Kadriut mbante ballin e dhoms me biseda, duke br nj durim stoik dhe duke u munduar ti inkurajoj t goditurit. Ndonjher, si pr inat t trashgimtarve, bnte shaka n dukje marrashe. Isha fare i panjohur, tha ai kur i krkuan t fliste. Nuk m njihnin as n katundin fqinj. Kur ndodhi kjo vrasje, u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllim dy ditt e para, sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar vet djalin tim dhe do tia kisha ln fajin UDB-s... Kur e dgjuan trashgimtart, gati sa nuk plcitn nga inati. Xhafari nuk u prmbajt pa thn: Qenka manjak e i matufosur! Po zri i tij i grvishtur nuk i shkoi n vesh Hakanit. Ndrsa Mirani sa nuk u ngrit ta nxirrte at zvarr prjashta." (Atentatet, f. 350) Shtrohet pyetja se a ka nevoj pr koment ky citat i lartshnuar? "Babai i Kadriut mbante ballin e dhoms me biseda, duke br nj durim stoik dhe duke u munduar ti inkurajoj t goditurit." A jan me t vrtet fjal inkurajuese apo jo? Kush mund t inkurajohet m s shumti nga kto fjal nse jan thn nga baba i Kadri Zeks? Kush ka arsye t gzohet m s shumti pr kto fjal inkurajuese? Kuptohet se kto fjal jan inkurajuese pr ren e vet Saime Isufin dhe shokun m t ngusht t djalit t vet I. Kelmendin. Kuptohet ai me kto fjal ka dasht t'i inkurajoj t goditurit dhe do t vazhdojn pr jet t jetve t'i inkurajojn t goditurit. "Ndonjher, si pr inat t 'trashgimtarve', bnte shaka n dukje marrashe." A sht preokupuar me t vrtet babai i djalit t vrar n ato momente dhimbje me shtje trashgimie, se kush sht trashgimtar e kush nuk sht? A i ka interesua fare atij kjo shtje apo jo? A mos e paska harrua ai dhimbjen e vet, nga goditja e plumbave q kan ra mbi kokn e djalit t vet, dhe qenka marr me inkurajimin e t goditurve duke e ditur se kush jan t goditurit e cilt jan ata q godasin, se kush sht ajo dor vrastare q ka godit dhe kush sht njohsi i asaj dore vrastare e goditse? A jan kto fjal shaka, q n dukje jan marrashe? Nse vetm n dukje jan marrashe ather ka jan po t analizohen m thell? Del po t analizohen m thell nuk jan as shaka e as marrashe. 350

" Isha fare i panjohur, tha ai kur i krkuan t fliste. Nuk m njihnin as n katundin fqinj." Si sht e mundur t ket kull, muze, nj person t cilin nuk e kan njohur as n katundin fqinj? Sa bhet e besueshme, shkencore, historike, q komunisti, djali m besnik i vegjlis paska lind n nj kull, kur as n katundin fqinj nuk paska dgjuar kush as pr at kull e as pr pronarin e saj? Lumja kulla kend ka brenda! "Kur ndodhi kjo vrasje, u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllim dy ditt e para, sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar vet djalin tim dhe do tia kisha ln fajin UDB-s..." M par e pam se si Suzana harron vrasjen e burrit, kunatit, brengn pr rritjen e tre fmijve t mitur, dhe preokupimi i saj themelor sht q t afirmohet n hierarkin e organizats s Sabri Novosells, organizat e cila nuk ekziston m. Pas Suzans dhe etjes s saj pr afirmim, radhn e ka baba i Kadriut, Pajazit Zeka ta shpreh knaqsin se sht br i afirmuar, bile duke na treguar se po ta dinte se do t afirmohej kaq shum, vet do ta kishte kryer veprn, do ta kishte vrar djalin e vet duke mos e ln UDB-n t lodhet me kt pun, por turpin e fajin e ksaj vepre t ndyr e t padgjuar ndonjher n asnj koh, n asnj vend e n asnj kultur, t kryer nga ai (Pajazit Zeka) do t'ia kishte ln UDB-s. Shtrohet pyetja se a i ka thn kto fjal baba i Kadri Zeks apo jo? Historikisht kush do t njihet dhe citohet pr jet, si autor i vrtet i ktyre fjalve? Kush do t njihet si autori i vrtet i ktyre frazave t fantazuara e t vendosura n gojn e babs s Kadri Zeks? Kur e dgjuan trashgimtart, gati sa nuk plcitn nga inati. Xhafari nuk u prmbajt pa thn: Qenka manjak e i matufosur! Po zri i tij i grvishtur nuk i shkoi n vesh Hakanit. Ndrsa Mirani sa nuk u ngrit ta nxirrte at zvarr prjashta." A sht e vrtet se kto fjal i kan dgjuar ndonjher 'trashgimtart e Jusufit' para leximit t tyre pr her t par n mars 2007. Si sht e mundur q un, Sknderi i Shtutgartit, 'armiku' i madh e zemrkatran i Kadri Zeks, i OMLK-s, i komunistve t paepur gjer n fund e i revists Liria, t plcas nga inati pas dgjimit t ktyre fjalve nga goja e babs s Kadri Zeks, Pajazit Zeka? Sikur un me t vrtet t kisha qen i till si m ka prshkruar I. Kelmendi dhe Saime Isufi, mos me mua sht dasht t ndodh e kundrta, pra t plcas jo nga inati por t plcas e eksplodoj nga gzimi. Pra un sht dasht t'i them t lumt se bash kto fjal m'u kan nevojit, se kto fjal m kan munguar, e jo ta kritikoj por t'i them vetm vazhdo dhe a mos ke edhe ndonj xhevahir e diamant tjetr t ktij lloji. I. Kelmendit e Saime Isufit i paskan plqye aq shum kto fjal, sa vet Mirani, prpak q nuk u ngrit e ta nxjerr Skenderin e Shtutgartit, 'trashgimtarin e Jusufit', zvarr nga shtpia e Jusufit. Heret apo von kto fjal t I. Kelmendit t vendosura n gojn e Pajazit Zeks, babait t Kadriut do t bien n dorn e trashgimtarve t TANJUG-ut, t UDB-s, t shkrimtarve t UDB-s, t piktorve t saj, t kameramanve t saj. Do t jet shum interesant sikur ta dinim, se ciln an do ta mbajn ata? A do t inkurajohen dhe solidarizohen me t goditurit apo do t plcasin nga inati shum m tepr se sa 'trashgimtart e Jusufit'? Kur e dgjuan trashgimtart, gati sa nuk plcitn nga inati. Kur e dgjuan trashgimtart, gati sa nuk plcitn nga gzimi. 351

Xhafari (Sknderi i Shtutgartit) nuk u prmbajt pa u distancua nga kjo shpifje e insinuat e turpshme dhe e ndyr, n vitin 2010, nga kto fjal t dala nga thellsit e errta t shpirtit t I. Kelmendit dhe kshilltarve t tij, e t vendosura n gojn e babait t Kadriut, t shpallura publikisht n ditn e varrimit t Kadriut, 25 vjet m von, m 5 shkurt 2007, t cilat nuk mund t gjenden n asnj koh, tek asnj popull, tek asnj kultur e tek asnj prind n bot. Por ky distancim nuk u b nga gruaja e Kadri Zeks, nga reja e Pajazit Zeks, Saime Isufi e cila pa asnj rezerv t vetme, prmes nj letre t shkurt por shum domethnse e t publikuar npr disa faqe t internetit, i doli krah I. Kelmendit dhe u mundua t'ia vrtetoj do fjal n prmbajtjen e ktij libri q e kemi n shqyrtim. Ky distancim nuk u b nga asnj shok i Kadri Zeks, nga asnj shok i OMLK-s. Turpi do t rndoj prjet mbi ta, pr kt tradhti e pabesi q ia bjn shokut t vet dhe babait t tij. T shohim se si e shpreh knaqsin Saime Isufi pr portretizimin e Pajazit Zeks: Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Mail-letr, 05.03.2007) Mllefi kundr personazheve q jan t "lidhur me UDB-n" sht i kuptueshm, por ka me iu br atyre personazheve q jan t gatshm me e vra fmiun e vet me qllim t afirmimit dhe pastaj me e akuzuar pr kt UDB-n e cila sipas ksaj logjike nuk ta ka fijen e fajit. Por meq ktu kemi t bjm me dshmitarin e besueshm t vllezrve t Kadriut dhe Mehmet Hajrizit e Hydajet Hysenit, nuk po shkoj m tutje.

19. Ajkuna e thrriste Miranin pran saj

Pas nderimit t gruas s Jusufit q sht e preokupuar me shtje karriere, pas nderimit t babs s Kadri Zeks, q do ta kishte vrar djalin e vet m t zgjuar e m t vyeshm po ta dinte se do t afirmohej aq shum, radha i vjen edhe Nns s Jusufit, q edhe ajo ta merr hisen e vet, e t portretizohet n mnyr t ngjashme nga I. Kelmendi. I. Kelmendi: "T goditurit mundoheshin t gjenin ndonj rast pr t ndenjur larg pranis se trashgimtarve, por kta shpirtkatran vigjilonin gjithandej. Nnmadhja fliste tepr rrall, m shum si rrjedhoj e neveris q po i shkaktonin trashgimtart, se sa nga goditja. Ajo po mbahej si t ishte Ajkuna e legjendave. Kur gjente ndonj rast t prshtatshm, sido mos kur aty nuk ishin trashgimtart, ajo thrriste Miranin pran saj pr t qar halle, si bn rndom nna me t birin n kso raste t rnda." (Atentatet, f. 350-351) Nga kjo rrjedh se edhe nna e Jusufit qenka preokupuar m shum se kush jan t goditurit (I. Kelmendi etj.), njohsit e duarve vrastare t goditsve vrastar e kush 'trashgimtart'. Ajo, Ajshja flet rrall, m shum si rrjedhoj e neveris q ia shkaktonin 'trashgimtart', se sa nga goditja. Pra ajo e harron goditjen e vet q ia kan vra dy djem dhe neveritet pse nuk po u jipet haku i vrtet t goditurve t vrtet, pra trashgimtarve t vrtet. Ajo e thrriste Miranin, (I. Kelmendin) njohsin e dors vrastare t djemve t vet, nipin e Dajs Ram pr t qar halle, si bn rndom nna me t birin (nna me njohsin e dors vrastare t djemve t vet) n kto raste t rnda. Projekti pr shembjen e mitit t Jusufit, pr t qen i plot ai nuk mund t kufizohet vetm me Jusufin, por ai duhet t prfshij gruan, fmijt dhe nnn e tij. A do t kishte vdekje m e madhe pr Jusufin, sikur vrtet Nna e Jusufit t ket qar halle me I. Kelmendin, me njohsin e dors vrastare t djemve t saj, me at I. Kelmendi n t cilin t gjith shokt e familja e Jusufit kan dyshuar se ka njohuri t 352

thella pr vrasjen e Jusufit e Bardhit, q nga momenti i vrasjes e deri m sot, dyshime t cilat jan tregue shum t drejta dhe shum t justifikuara sidomos pas botimit t librit Atentatet (q m vete prbn nj dokument shum t muar) dhe intervistave t karakterit dokumentar t I. Kelmendit gjat vitit 2007. Nna e Jusufit krijon besim ndaj I. Kelmendit. Pra asaj nuk i nevojitet mendimi i rejave t veta Suzans e Tushs dhe as i nipit t vet Haxhi Berishs e shokut t tij t pandashm Naim Haradinajt, pr t'u treguar se kush sht I. Kelmendi, e kush jan t pranishmit e prhershm ato dit n shtpin e djemve t saj, por bazohet n sensin e saj t rryer jetsor dhe i drejtohet pikrisht I. Kelmendit, njohsit t dors vrastare t djemve t saj dhe e pyet se kush jan ata t pacip q ia kan uzurpuar shtpin e zotshpillakun e bijve t saj, kur ai zotshpillak q sipas rendit e tradits (apo thn m drejt sipas planit t vrassve) do t duhej t'i takonte pikrisht njohsit t dors vrastare t bijve t saj. I. Kelmendi: "Nnmadhja kishte krijuar besim e konfidenc ndaj Miranit duke u mbshtetur n intuitn dhe sensin e saj t rryer jetsor. Ndaj nuk hezitonte q ta pyeste se kush ishin kta t pacip q ia kishin uzurpuar shtpin e bijve t saj." (Atentatet, f.351) A ka m vdekje e m shembje m t madhe t mitit t Jusufit, sikur nna e tij me sensin e vet t rryer t jets, n vend q t qaj halle e t bisedoj me dy rejat e veta e me nipin e vetHaxhi Berishn, t'i drejtohet pr kshilla, qarje hallesh e informime pikrisht njohsit t vrassve t bijve t saj.

20. Ajo i merrte duart e Miranit n duart e saja

A ka pamje m makabre sikur Nna e Jusufit dhe Bardhit t vrar, t kishte zhvilluar biseda t stilit 'nn e bir' dhe t'i merr n duart e saja t regjura e t rrudhura, duart e I. Kelmendit, njohsit t duarve vrastare t djemve t saj, njohs i cili ka prit 25 vjet q ta 'zbardh', nxij kt rast. I. Kelmendi: "Gjat ktyre bisedave, si mes nns e t birit, ajo ia merrte duart Miranit n duart e saja t regjura e t rrudhura. Kshtu bjn nnat kur ndjejn dhimbje t madhe pr t birin e cfilitur." (Atentatet, f. 351)

Nna e Jusufit dhe e Bardhit i harron djemt e vet t vrar dhe e koncentron dhimbjen 'pr t birin e cfilitur' I. Kelmendin, njohsin e duarve vrastare t djemve t saj. Sikurse edhe tek rasti i babs s Kadri Zeks, kto skena makabre jan zhvilluar vetm n thellsit e errta t shpirtit t I. Kelmendit. Nna e Jusufit, pikrisht sikurse 353

Suzana e Tusha me t gjith shokt e Jusufit n Shtutgart kan dyshuar se I. Kelmendi ka njohuri t thella dhe t veanta pr atentatin n Jusufin e Bardhin. Nna e Jusufit e sheh se njohsi i dors vrastare t djemve t saj, Mirani (I. Kelmendi) sht i cfilitur deri n drmim, Saime Isufi e Pajazit Zeka rrin t strukur, fmijt e Jusufit dhe grat e Jusufit e Bardhit kan frik nga nipi i vet Haxhi Berisha, nga Nuhi Sylejmani, Naim Haradinaj, Xhafer Durmishi e Hafiz Gagica, kontakte me t cilt kta antar familje (me prjashtim t Xhafer Durmishit) i kan pas t prditshme gati gjat gjith vitit 1980 e 1981. I. Kelmendi: "Nnmadhja po i lexonte vet pothuajse t gjitha prapsit q inskenonin trashgimtart. I lexonte ajo n syt, tkurrjet dhe dron e fmijve t Jusufit, n cfilitjen drrmuese t Miranit, n strukjet e Sarands, babait t Kadriut, n trheqjen e nemitur t t res, Tins, bashkshortes engjll t Bardhit,... I vshtronte dhe ofshante, por edhe ofshamat i kishte t fshehta. Nuk dshironte ti knaqte trashgimtart kopuk." (Atentatet, f.351) A ka shembje m t madhe t mitit t Jusufit sikur Nna e tij t harronte dhimbjen e vet dhe t koncentrohet kryesisht n t goditurit e vrtet e tek njohsi i dors vrastare I. Kelmendi. N projektin pr shembjen e mitit t Jusufit, I. Kelmendi dhe kshilltart e tij jan t pasigurt dhe jan t vetdijshm se gjenden para nj detyre t pamundur, prandaj do ndihm pr ta sht e mirseardhur. N shrbim u hyjn t gjith ata q mund t kontribuojn; baba i Kadriut, gruaja e Jusufit e Bardhit, fmijt e Jusufit, gruaja e Kadriut etj. I. Kelmendi harron se m par na tha se baba i Kadriut, gjendej n ballin e vendit prej nga i inkurajon t goditurit, ndrsa disa rreshta m posht, pasi e ka shndrruar n vrass s djalit t vet me t vetmin motiv q t afirmohet, baba i Kadriut nuk i nevojitet n ball t vendit por i duhet q t jet i strukur s bashku me ren e vet Saimen.

21. Varrimi i Yjeve t pashuara t qiellit shqiptar

M 5 shkurt 1982 varrosen Vllezrit Grvalla dhe Kadri Zeka, n varrezat kryesore t Shtutgartit. Pikrisht n kt dit, 25 vjet m von, m 5 shkurt 2007 n Hotel Viktoria, n Prishtin lansohet projekti pr varrosjen e vrtet dhe shembjen e mitit t pashembur t Jusufit, i cili fal shokve t Jusufit, pson disfat katastrofale. Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas vrasjes s Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, udhheqjen e organizats, n mnyr misterioze, e mori Xhafer Durmishi. Ky emrim apo vetemrim kishte ndodhur pa dijen dhe plqimin tim, kur dihet se Sabri Novosella (Mrgimi), emigrant n Turqi, asnjher nuk e kishte marr mundimin pr riorganizimin e 354

LNKVSHJ-s, por e kishte krijuar (apo ishte kyur) n nj organizat krejt tjetr, t quajtur Komiteti Hasan Prishtina. Prandaj, emrimet e tilla, pa ndonj marrveshje paraprake me antart e mbijetuar t ksaj Lvizjeje, do ta degradonin LNKVSHJ-n, duke e shtyr drejt dobsimit apo shuarjes totale." (Fjal t vendosura n librin- Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.124) Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks." (DSHMI T KOHS PR ORGANIZATN PATRIOTIKE LNKVSHJ, mars 2009, www.pashtriku.org) I. Kelmendi: "M 5 shkurt, n varrezat e qytetit t Stuttgartit po vinin shqiptar nga t gjitha ant." (Atentatet, f.376) M 5 shkurt 2007, disa t ftuar po vinin dhe u tubuan n Hotel Viktoria n Prishtin. Monologje t I. Kelmendit, t prezantuara si dialogje n mes Nns s dy djemve t vrar dhe njohsit t dors vrastare. Nnn Ajshe, Nnn e dy djemve t vrar e mban n kmb njohsi i dors vrastare, dhe ecin s bashku, nna e t vrarve me njohsin e vrassve, duke i trhequr hapat zvarr-zvarr. I. Kelmendi: "Nn Ajshen po e mbante Mirani pr krahu dhe po ktheheshin me hapa q i trhiqnin zvarr-zvarr drejt daljes nga varrezat. (Atentatet, f.377) I. Kelmendi i tregon Nns s Jusufit se pas kryerjes s ceremonis s varrimit do t largohet nga shtpia e Jusufit pr fajin e 'trashgimtarve'. I. Kelmendi: " Ku do shkosh tani, djali i nans? Mezi e shqiptoi pyetjen Nna Ajshe. Prse po ma bn kt pyetje, Nnmadhe? ia bri ai. Hm, mor djali i nans, mos kujto se pleqnia m ka matufosun. T gjitha i kam pa nsyt e tu. E di nana. Ti nuk ki ma vend n shtpin e bijve t mi, q tani i rehatova nn tokn gjermane. Aty po komandojn kopukt e hileart. Por, ti e di gjithashtu se tani as nana nuk ka ma vend aty. Ishalla vijn koh ma t mira pr ne!... T dy iu hodhn n prqafim njri-tjetrit dhe mbetn ashtu pr disa aste, si t ishin shndrruar n statuj. Mirani shkoi n ish-shtpin e Vllezrve Jusuf e Bardhosh Grvalla, paketoi plakat q kishte n ish-dhomn e tij, u prshndet me fmijt dhe grat e shokve me keqardhje t madhe dhe iku q andej duke mbajtur kokn prapa pr t par shtpin derisa i humbi nga shikimi. Ditve n vazhdim Mirani nuk u kthye m n at shtpi dhe as mori vesh se kur dhe si e lshuan Gjermanin dhe ku shkuan grat dhe fmijt e Jusufit dhe Bardhoshit. Trashgimtart politik t Jusufit, Xhafari me sejmen, kishin vendosur ti izolonin ata nga Mirani. At e digjte malli sidomos pr fmijt e Jusufit, me t cilt kishte pasur nj afrsi t madhe." (Atentatet, f. 377-378) Donika Grvalla: "Kelmendi ka nj talent t madh q t vrtetat e vogla t'i ndrlidh me gnjeshtra t mdha. Ai ka shum koh q mua prpiqet t m kontaktoj, m drgon letra her mbas here, por un nuk kam asnj lloj interesi t bisedoj me te krejt pavarsisht nga roli i tij apo nga asnj lloj roli q mund t ket pasur n organizimin e ksaj vrasjeje." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 4.56-5.20)

22. Shkolla e UDB-s dhe amaneti i Jusufit

Shkolla e UDB-s Serbe: "Sjelljet e tilla m dukeshin jo shoqrore, jo miqsore, sjellje q nuk i prkisnin nj prijsi, nj intelektuali, e aq m pak nj udhheqsi t denj t Frontit t Kuq Popullor! do afrim timin drejt tij, do tentim bisede nga ana ime e priste me nj injoranc prbuzse dhe fodulle, por un e ndjeja se nuk 355

ndodhesha n at shtpi pr sherr, n at shtpi ku vrasja tragjike e kryefamiljarve ishte e freskt, e rnd dhe e tmerrshme! Un ndodhesha aty pr ta prmbushur amanetin e fundit t Zotit t Shtpis!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.72) Sipas Shkolls s UDB-s Serbe amaneti i Jusufit i ka dy pjes: E para ka t bj me at se far duhet t bhet me Lvizjen e tij Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi. N kt pik plani s Shkolls s UDB-s Serbe sht; Shkolla e UDB-s Serbe: "Edhe pas propozimit tim q t formohej nj organizat e ngjashme politike e mos t bheshin prpjekje pr ta zvendsuar at q ishte e pamundur, nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s shtpis, e cila e kishte pranuar zvendsimin e autoritetit t burrit t saj me njfar Sknder Sknderin, dhe e heshtur i ishte nnshtruar diktatit fantazm t Sabri Novosells." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 88) Pjesa e dyt e amanetit t Jusufit ka t bj me familjen n shtpin e tij. N kt pik sipas Shkolls s UDB-s Serbe amaneti i Jusufit sht q elsat e shtpis s tij t pamposhtur, t'i epen Ibrahim Kelmendit, nipit t UDB-s Serbe. Shkolla e UDB-s Serbe: "Suzana na ftoi n dhomn e ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. ... n dhomn ku kishte qasje vetm Ibrahim Kelmendi" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 123-124) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981. Marr nga Faridin Tafallarit, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, faqe 407)" Shkolla e UDB-s Serbe: "... e gjetur nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156) Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52) Suzana Grvalla: "Ai ishte gjithashtu antar i KQ t LNKVSHJ. Pas demonstratave t vitit 1981, ai zhvillon aktivitet t dendur. Kshtu ai ishte edhe Kryeredaktor i organit qendror t LNKVSHJ "Zri i Kosovs", detyr t ciln e kreu deri n astin e vdekjes." (Biografi e Jusuf Grvalls)

23. Varrim madhshtor

Kur jemi tek shtja e varrimit m 5 shkurt 1982 n Shtutgart sht shum me interes t'i shohim prshtypjet e antarve t familjes Kadriut. 356

Apostol Duka: "Taip Zeka: Ather kam marr babn, edhe Ahmet Isufi erdhi prap me ne, nana e Isufit kishte pas mbrri edhe ajo gjat ksaj kohe dhe varrimi u ba me bashkatdhetar. Nj varrim aty, qysh i ka hije me u ba. Me prgatitje shum t mdha, me krejt...." (Vrasje n Shtutgart, faqe 26) ...Kur jan rivarros Kadriu, Isufi e Bardhi, u ba ndarja e tyne, kur ata nuk i kishte nda as vdekja dhe as ai varrim madhshtor n Gjermani.." (Vrasje n Shtutgart, faqe 40) Sabri Novosella: "Varret ishin t rregulluara shum mir, me lapidar pr secilin ve e ve. N lapidar shkruante: Atdhetari Jusuf Grvalla, Atdhetari Bardhosh Grvalla, komunisti Kadri Zeka. Ishte zhvilluar nj debat i gjat kur ishte vendosur se si t shkruhet n lapidar, atdhetar apo komunist. Hafiz Gagica e Xhafer Durmishi ishin konsultuar me mua dhe un nuk kisha lejuar q n lapidar kurrsesi t mos shkruhet epiteti komunisti, por atdhetari. Kt e kishte prkrahur edhe gruaja e Jusuf Grvalls, Suzana. Gruaja e Kadri Zeks, Saime Jusufi, Hasan Mala, ndrkaq, kishin qen kategorik q t shkruhet epiteti komunisti mbi lapidar. Ashtu edhe ishte vepruar. Jusufit e Bardhoshi t'u shkruhej atdhetari, ndrsa Kadriut komunisti. (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f.177-178) Varrimi i 5 shkurtit 1982 n Shtutgart ka qen varrim sa i thjesht aq edhe madhshtor. N shtjen e forms, germave dhe simboleve n gur nuk ka pasur ndikim as Suzana e as Sabri Novosella. Gurt e varreve jan vendosur nga firma e caktuar n vjesht 1982. Kjo sht br pr shkak se duhet t kaloj nj koh e mir derisa t qetsohet dheu mbi varre. N kt koh Suzana ka qen n Shqipri dhe lidhjet me te nuk kan qen t lehta. Megjithat, nga fjalt e msiprme del se Suzana apo Sabri Novosella, epitafin e Jusufit, tekstin mbi gurin e Jusufit e Bardhit, ashtu si dhe fjalt pr veprn e idet e tyre do t'i kishin skalitur m mir. Me shokt e Kadri Zeks nuk sht br kurrfar debati n kt pik. Ata nuk i kemi pyetur pr Xh.Durmishi, Premton dhe Mirjeta epitafin e Jusufit dhe Bardhoshit dhe Grvalla tek varrezat e Shtutgartit, ata nuk na kan pyetur apo marr leje mars 1982 (Foto: Faridin Tafallari) se ka t shkruajn n gurin e varrit t Kadri Zeks. E vetmja pyetje pr firmn e gurve ka qen: a sht e mundur q nj sfond i shqiponjs n gur t jet me ngjyr t kuqe si n flamur. Prgjigja gjermane ka qen: Jo! Ngjyra e kuqe nuk prdoret n gurt e varrezave. Edhe kjo tem sht mbyll me nj pyetje t vetme dhe ktu nuk ka pasur kurrfar debati as me gjerman e as me shokt e Kadri Zeks.

24. Trajtimi i OMLK-s n shtpin e Jusufit

A sht e vrtet se I. Kelmendi sht larguar nga shtpia e Jusufit n ditn e ceremonis s varrimit m 5 shkurt 1982, pra pas kryerjes s ksaj ceremonie apo jo? A ekziston ndonj dshmitar i gjall q mund ta vrtetoj kt fakt? A ekziston ndokund 357

ndonj letr e shkruar me dorn e I. Kelmendit q e vrteton kt fakt? T shohim se ka shkruan Faridin Tafallari n kt pik. Faridin Tafallari: "Ato dit, me rastin e vrasjes tragjike, nga dora gjakatare e UDB s, e tre YJEVE, Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks, LNKVSHJ prgatiti dhe shprndau traktin: Jemi m t fort...! M 17 janar 1982, n orn 22,30, n Untergruppenbach ( afr Shtutgartit) ran pr t mos vdekur kurr, nga bandat kriminale t UDB s titiste tre shokt tan t pandar n luftn ton pr t drejta dhe liri. Ishin kta shok : 1) Jusuf Grvalla 36 vjear, 2) Kadri Zeka ( Zeqa)- 28 vjear, 3) Bardhosh Grvalla 31 vjear. UDB ja titiste e Beogradit me terrorin e tyre pr t mos ln shqiptar mbi faqen e dheut ton, edhe ksaj here vrau me dinakri, si e ka zakon, n mes t nats, kta tre shok, t cilt deri n momentin e fundit t jets s tyre nuk kursyen asgj pr lirimin e popullit ton nga zgjedha titiste e Beogradit. (...) Kosov, qndro krenare, se bijt e tu ran dshmor, pr t mos vdekur kurr! Ne menduam se do t bashkohemi n Kosovn e lir, pran nnave, tjau shrojm plagt, por ja, n vend q ti kthehemi Kosovs me grushtin lart, po kthehemi theror, me porosin e fundit : Lufta duhet vazhduar....! POPULLI DO JU MARR HAKUN! VDEKJE ARMIQVE LIRI POPULLIT! LUFTA JON SHT E DREJT DHE DO T FITOJ ! KOSOVA REPUBLIK!" Ky trakt i LNKVSHJ, i shkruar n shtpin e Jusufit, nuk u nnshkrua n emr t Lvizjes s Jusufit, pr t mos prek e as lnduar n mnyrn m t vogl asknd, duke pasur parasysh ngjarjet e bisedimet, q ishin zhvilluar m par n mes t organizatave. M 5 shkurt sht br varrimi i t vrarve. M 13 shkurt Xhafer Durmishi shkon n Munchen n mnyr, q nga aty t udhtoj pr n Turqi, pr t'i raportuar Sabri Novosells mbi gjendjen e krijuar n Untergruppenbach dhe Lvizjen e Jusufit. Dhe m 22 shkurt 1982 Xhaferi kthehet nga Turqia n shtpin e Jusufit n Untergruppenbach, ku gjen t gjith shokt e Jusufit nga rrethi i Shtutgartit, dhe gjithashtu Saime Isufin, Hasan Maln, Ibrahim Kelmendin, etj., ashtu si i kishte ln para se t nisej pr rrug. M datn, 24 apo 25 shkurt Xhafer Durmishi shkruan kt NEKROLOGJI, pr TRIMAT , e vrar n tragjedin e 17 janarit t kobshm.

"Nekrologji
Jusuf Grvalla (...) Ishte antar i KQ t LNKVSHJ. Aktivitet t bujshm zhvillon sidomos pas demonstratave t Pranvers 1981. Si antar i KQ, ai ishte edhe kryeredaktor i organit qendror t LNKVSHJ "Zri i Kosovs", detyr n t ciln ishte deri n astin e vdekjes. Jusuf Grvalla u vra n mbrmjen e 17 Janarit t vitit 1982, afr baness s tij n Untergruppenbach, por emri i tij do t jetoj prher n zemrn e popullit dhe do t shrbej si frymzim pr t gjith lufttart e liris. Bardhosh Grvalla,(...) Antar i LNKVSHJ ishte nga viti 1977. Pr meritat e mdha dhe besnikrin ndaj atdheut u zgjodh sekretar i degs s LNKVSHJ pr Gjermanin Perndimore. Bardhosh Grvalla si shum bashkatdhetar shkoi me mall t Kosovs, sepse pjesn m t madhe t jets s tij e kaloi larg saj. Vdiq, duke e mundur vdekjen, m 17 Janar 1982 si lufttar i pakompromis pr t drejtat e popullit shqiptar n Jugosllavi. Bardhoshi (Besniku) do t jetoj prgjithmon n zemrn e popullit. 358

Kadri Zeka (...) Ishte antar i nj organizate motr. At mbrmje ndodhej tek vllezrit Grvalla pr bisedime, t cilat bhen n mes lufttarve, shokve t idealit. (...) 17 shkurt 1982 Redaksia e revists 'Liria'"

Hasan Mala, Saime Isufi dhe Halil Mala (Foto: Faridin Tafallari, 21 janar 1982) Kjo Nekrologji e shkruar nga Xhafer Durmishi, fillimisht dhe nga i tr teksti duket se sht prpiluar nga pozitat e LNKVSHJ, dhe ka qen mendimi i tij ta nnshkruaj LNKVSHJ. Pr kt e tregon m s miri fjalia ku pr Kadri Zekn thuhet se : "Ishte antar i nj organizate motr". Redaksia e 'Liris' do ta kishte t pamundur ta quante personin e vet kryesor (Kadriun) antar t nj organizate motr. Por duke qen n Shkolla e UDB-s e Serbe: "Bulen (Saime Isufin-shn im) as q e pyeste kush. Ajo trajtohej si Hirushe (Cinderella -shn im) e shtpis." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, f.118) Ismet Rashiti: "Nga t katr ant filluan protestat e shqiptarve. Kudo shprehej hidhrimi i paprmbajtur, revolta e paprshkruar. Krkohej zbulimi i atentatorve. Kshtu ndodhi edhe n demonstratn e 26 janarit t udhhequr nga Saime Isufi, n t ciln pjesmarrsit njhersh, u betuan se do ta vazhdojn luftn e drejt n baz t msimeve t tyre." (Prjetsia e dshmorve, www.pashtriku.org, 15 janar 2010) Sabri Hamiti: "ZANA (Suzana Grvalla - shn i Xh. D.), me mdyshje. (pr Saime Isufin - shn i Xh. D.) S'e kam takuar kurr. As n shtpi nuk m ka qen. Jemi ndar jo mir, n kohn kur po mirreshim me varrimin. Ishte fort luftarake, s'donte t ndiente pr dhimbjen, apo luante ashtu. Shtronte krkesa bashk me Keqn, por nuk bnte gj prej gjje. Tash kam mirkuptim pr t. Ka qen tepr e re dhe e padijshme." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 94) 359

Nga fjalt e msiprme shihet se numri i pals s kpucve (t Hirushes-Cinderella) t Shkolls s UDB-s Serbe t promovuara n Ambasadn e Bernit, Ismet Rashitit dhe Suzana Grvalls nuk prputhen n asnj pik. shtpin e Jusufit, Xhaferi e ka t pamundur, (pr hir t Jusufit), me e shfrytzua eprsin e vendit dhe me e nnshkrua LNKVSHJ. Pr kt arsye ia jep Saime Isufit, q ta lexoj dhe i krkon leje, q ta nnshkruaj n emr t Redaksis s revists Liria, me bindje t plot se po t ishte gjall Jusufi, ashtu kishte me veprua. Saime Isufi, pasi e lexon, e jep pajtimin q Nekrologjia t nnshkruhet n emr t Redaksis s revists Liria. Me kt pajtohet edhe Ibrahim Kelmendi. Kshtu nnshkruhet dhe kshtu shprndahet. Xhaferi e zgjedh pr dat t prpilimit pikrisht 17 shkurtin 1982, kur ai me pseudonimin Sknderi, n kt dat, n kryeqytetet osmane ka takuar osmant. Me kt Sknderi ka dasht t tregoj se prderisa ai ka takuar osmant n Perandorin osmane, zot shtpie n shtpin e Jusufit ka qen Redaksia e Liris dhe jo n gjysm por n maje t shtizs ka valua flamuri i Liris. Prej momentit t vrasjes e deri n prfundim t t pamunit, kjo Nekrologji sht i vetmi dokument q sht lshuar n emr t nj organizate, dhe at n emr t OMLK e revists Liria. Kjo Nekrologji dshmon se, pothuajse 20 dit pas varrimit ka ekzistue (prkundr dyshimeve e hidhrimeve me vend e pa vend) nj atmosfer e mir n Untergruppenbach dhe n shtpin e Jusufit i sht dhn moral e forc njri tjetrit. Saimja e Hasan Mala jan larguar nga e pamja, kah 5 marsi 1982 d.m.th. fiks nj muaj dit, pas dits s varrimit. N kulmin e atij dshprimi t madh dhe t asaj dhembje q nuk po njihte kufi, pr humbjen e Jusufit t Madh, Bardhoshit e Kadriut, zotria e tij, Ibrahim Kelmendi, na kndonte pa pra kngn e Shote Galics!!? ...Dhe ka vazhduar t qndroj aty, deri kah 15 marsi...dhe nuk ka pas ndrmend t shkoj n shtpi t vet, derisa Suzana, nuk ka mund ta duroj m dhe i ka thn nipit t Jusufit, Haxhi Berishs nga Prapaqani, ta prjashtoj nga shtpia!!!" (Me Tre Yjet e Pavdeksis, Tiran 2010, f. 70-74) Jusuf Grvalla: "Shokt e Vjens (t Ambasads s Shqipris - shn im) e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K. (Ibrahim Kelmendin-shn im), i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!"." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981)

INSPEKTORI DHE NIPI

Gara n mes ish-inspektorit t UDB-s Serbe Abdullah Prapashtica dhe nipit t UDB-s Serbe, Ibrahim Kelmendi.
1. Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher 2. Sabri Novosella e przgjodhi Nuhi Sylejmanin 3. Inferioriteti vandal i burrit t paprkulshm 360

4. Ishte i angazhuar n prgatitjen e Zrit t Kosovs 5. Ai nuk prfillte asknd 6. Po ta dija se do t afirmohesha 7. Internacionalizmi proletar i udbashit "komunist" dhe hienat sllave 8. Shefi i tanishm i familjes Grvalla 9. E kemi dshmin se si u b trashgimtar 10. Uzurpuesit e zotshpillakut u imponuan si trashgimtar Cili sht motori apo forca lvizse n garn n mes ish-inspektorit t UDB-s Serbe dhe nipit t UDB-s Serbe? Si inspektori (n mnyr indirekte) ashtu edhe Nipi n mnyr direkte, mundohen me t gjitha metodat e tyre pr t na treguar se i kan qndruar Jusuf Grvalls m s afrmi, dhe n astet e fundit t jets, Jusufi, me plumbat e UDB-s Serbe n trup, nuk e ka pasur vmendjen askund tjetr, as tek jeta e familjes s vet, as tek Lvizja dhe revista e vet me fjalt e shkruara prej tij, por vetm e vetm tek Shkolla e UDB-s Serbe dhe Nipi i Dajs Ram.

Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... ...Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" Ka disa muaj q i kam ndrprer marrdhniet me t. Kur takohemi rastsisht flasim, por pun t prbashkta nuk kemi." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) 1. Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher Shkolla e UDB-s: "Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 88) Ramadan Pllana: "... Xhafer Durmishi... Tani, n shkrimet e tyre, kta dshmohen si shptimtar t LNKVSHJ-s dhe si trashgimtar t Jusuf Grvalls" (www.pashtriku.org, 15 shkurt 2011) Faridin Tafallari: "Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte, 361

se ai ishte besnik. Ne e mirpritm dhe e nderuam, se e la Jusufi, por ama nuk e la pr trashgimtar, se ai nuk besonte, se nj dit do ta ndalte hovin drejt veprs s tij t madhe." (Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, f. 303) Ramadan Pllana: "N faqet 375-358 (t librit Terror-Dhimbje-Qndres t F. Tafallarit-shn im) kemi dshmin se si u b Xhafer Durmishi trashgimtar i Jusuf Grvalls, me direktiva t Sabri Novosells, n letrn drguar Komitetit t degs s LRSHJ Hasan Prishtina n Stamboll, pra nuk thirret m dega e LNKVSHJ-s, shkruar m 26 shkurt 1982: (...) Pra komiteti i degs s LRSHJ Vllezrit Grvalla pr Evropn perndimore ka kt prbrje: ... 1. Shpendi Kryetar - (Xh. Durmishi)" (www.pashtriku.org, 15 shkurt 2011) Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua pr tu prkujdesur pr gjn m t shenjt q e ka njeriu n jet, familjen, apo pati t drejt Xhafer Durmishi t shpallej apo t vetshpallej si zvends i tij pas vdekjes! Nj gj sht e qart: para se t vdiste Jusuf Grvalla, nuk i ishte kujtuar askujt t kishte ln ndonj amanet q njfar Xhafer Durmishi duhej ta zvendsonte at pas vdekjes!?" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) 2. Sabri Novosella e przgjodhi Nuhi Sylejmanin Ibrahim Kelmendi: "Miranit nuk po i dilej, meq ende nuk i kishte kaluar hidhrimi nga reagimi arrogant i Nuriut. N kt gjendje, megjithat, vendosi ta pyeste Dritn: Si mundi t t urdhroj kaq shpejt ai udhheqsi nga Turqia, kur ju nuk keni telefon!? -Ai (Sabri Novosella -shn i Xh. D.) nuk m telefonoi mua, por kur erdhi Nuriu m tha se e kishte urdhruar udhheqsi yn q ai ta drejtonte ceremonin mortore derisa t vij nj shok nga Kosova. Pastaj ai do ta zvendsoj Jusufin. Drita shpjegonte duke i trhequr fjalt zvarr ngase po i mungonte vullneti prkats." (Atentatet, f.340) Shkolla e UDB-s: "Nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s shtpis, e cila e kishte pranuar zvendsimin e autoritetit t burrit t saj me njfar Sknder Sknderin, dhe e heshtur i ishte nnshtruar diktatit fantazm t Sabri Novosells." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.88) 3. Inferioriteti vandal i burrit t paprkulshm Shkolla e UDB-s: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 89) Muharrem Blakaj: "Virtytet e nj burri t paprkulshm si ishte Nuhi Sylejmani, u hetuan me koh nga Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi, prandaj nuk ishte e rastit q vendimet m kapitale q u morn n at koh t jen n bashkpunim t barabart me t, ... Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal,..." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 7- 8) Shkolla e UDB-s: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 89) Shkolla e UDB-s: "Edhe pas propozimit tim q t formohej nj organizat e 362

ngjashme politike e mos t bheshin prpjekje pr ta zvendsuar at q ishte e pamundur, nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s shtpis..." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.88) Muharrem Blakaj: "Virtytet e nj burri t paprkulshm si ishte Nuhi Sylejmani, u hetuan me koh nga Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi, prandaj nuk ishte e rastit q vendimet m kapitale q u morn n at koh t jen n bashkpunim t barabart me t, ... Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal,..." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 7- 8) Shkolla e UDB-s: "Q isha br penges pr kryesorin (Xhafer Durmishin), zvendsin e Jusuf Grvalls, e kisha vrejtur qysh ditn e par kur ai u vendos n familjen Grvalla. Gjat gjith kohs ai e kishte sabotuar do nism, aktivitet apo propozim timin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.148) 4. Ishte i angazhuar n prgatitjen e Zrit t Kosovs Shkolla e UDB-s: "Me Sknder Sknderin isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 88) Ibrahim Kelmendi: "Xhafari gjat vitit 1981 ishte shpesh te Jusufi dhe ishte angazhuar pr ta ndihmuar at n prgatitje t Zrit t Kosovs. Pastaj shkonte n Kosov dhe atje nuk i ndodhte asgj, sado q nuk kishte praktikuar ndonj konspiracion pr t qen. Dhe tani rrfente se pr atentatin ishte informuar nga nj polic duke qen n nj mbltore n Prishtin. Prej atje vinte pa ndonj penges pr t trashguar vendin e Jusufit, sepse kshtu duhej t kishte vendosur udhheqsi Sabit." (Atentatet, f. 342) Shkolla e UDB-s: "Tani e kuptova qllimin e vrtet t ardhjes s tij. I uditur, ia ktheva Suzans, se Jusufi nuk ka qen n dijeni se do t vritej dhe t paraprcaktonte nj zvends... as nuk ishte mbret q t linte n fron trashgimtarin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.88) Ibrahim Kelmendi. "Miranin e provokoi mnyra se si e filloi Xhafari fjaln e tij, q m se paku i shkonte nj trashgimtari t Jusufit n at moment, prandaj nuk mundi t prmbahej pa ndrhyr." (Atentatet, f.342) Muharrem Blakaj: "Virtytet e nj burri t paprkulshm si ishte Nuhi Sylejmani, u hetuan me koh nga Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi, prandaj nuk ishte e rastit q vendimet m kapitale q u morn n at koh t jen n bashkpunim t barabart me t, ... Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal,..." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 7- 8) Shkolla e UDB-s: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 89) 5. Ai nuk prfillte asknd Ibrahim Kelmendi: "Atmosfera n shtpi t Familjes Grvalla sht e shumllojshme. Pr t goditurit rnd nga atentatet kjo atmosfer sht shumfish e rnduar. Pr trashgimtart politik t Jusufit e Bardhit, ishte tepr ngazllyese si t jetonin n ekstaz." (Atentatet, f.349) Shkolla e UDB-s: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 89) 363

Shkolla e UDB-s: "Ndodhesha para nj sprove t re. Deri n nj mas, njerzit ishin njoftuar pr zvendsin e Jusufit. Ai nuk prfillte asknd." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.88) I. Kelmendi: Pr shpjegim, kur ishim pr bisedime me shoqen B. te shokt, n shtpi t shokve Jusuf e Bardhosh, se n cilin nivel dhe si duhet t bashkpunojm pr ta vazhduar luftn, ashtu si ishte bashkpunuar prpara, ishin t pranishm, - jo vetm t pranishm, por mund t thuhet edhe dirigjues...., - Nuh. (Nuhi Sylejmani-shn im) dhe Nexh. (Nexhati - 'Osman Osmani -shn im'-, si e quanin at tip t mbyllur e t heshtur...). Un nuk munda ta kuptoj se Nexh.-Osman Osmani ishte i PKMLSHJ. Krijova bindjen se ishte kuadr i ri, i drguar nga brenda nga LN... (LNKVSHJ) dhe si m dukej, nga disa shok t rinj dhe fare t paeksperienc (t cilt gjith kohn silleshin andej...) ky Nexhati, sa pr Nuhiun t mos flasim, kur ai bnte t donte..., dgjohej shum. (Letr QE, 30 qershor 1983) Shkolla e UDB-s: "Gjat periudhs 116 ditore, sa qndrova pran ktyre familjeve, duke e ndar dhembjen dhe dshprimin me to, u ballafaqova her hapur e her tinz me akuza t rnda, fyerje t paskrupullta, intriga e kurthe nga m t ndryshmet. T gjitha kto m erdhn si peshqesh nga disa shok t vetshpallur si zvends, si prijs e trashgimtar t rrugs e lufts s Jusufit, Kadriut e Bardhoshit, deri n lirimin e atdheut." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.158) Ibrahim Kelmendi: Trashgimtart vazhdonin t rrinin kok me kok, n mnyr demonstrative e provokative, duke pshpritur se si do t duhej t vinin n sken prapsit e tyre t radhs." (Atentatet, f.349-350) 6. Po ta dija se do t afirmohesha Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua... !?" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Ibrahim Kelmendi: "Drita dukej e mpir dhe e hutuar nga mizanskenat q po i ndodhnin para syve t saj, t kurdisura nga trashgimtart politik." (Atentatet f. 350) Shkolla e UDB-s: "Tensionet n mes t zvendsit brenda familjes Grvalla vazhdonin n stilin ngreh e mos kput! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.93) Ibrahim Kelmendi: "Babai i Kadriut mbante ballin e dhoms me biseda, duke br nj durim stoik dhe duke u munduar ti inkurajoj t goditurit. Ndonjher, si pr inat t trashgimtarve, bnte shaka n dukje marrashe. Isha fare i panjohur, tha ai kur i krkuan t fliste. Nuk m njihnin as n katundin fqinj. Kur ndodhi kjo vrasje, u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllim dy ditt e para, sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar vet djalin tim dhe do tia kisha ln fajin UDB-s... Kur e dgjuan trashgimtart, gati sa nuk plcitn nga inati." (Atentatet, f.350) Shkolla e UDB-s: "Krenar dhe i pathyeshm dukej Sknder Sknderi... Vet t qenit zvends i Jusufit ia krijonte nj ndjenj t till!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.93) Ibrahim Kelmendi: "T goditurit mundoheshin t gjenin ndonj rast pr t ndenjur larg pranis se trashgimtarve, por kta shpirtkatran vigjilonin gjithandej. Nnmadhja fliste tepr rrall, m shum si rrjedhoj e neveris q po i shkaktonin trashgimtart, se sa nga goditja." (Atentatet, f.350) 364

7. Internacionalizmi proletar i Shkolls s UDB-s dhe hienat sllave Shkolla e UDB-s Serbe: "Ky ishte nderi i trimit t paepur t kauzs kombtare, nderi i zvendsit t vetshpallur t Jusuf Grvalls... pra, ishte nderi i shokut Xhafer Durmishi me kompanin e tij, q e kishin nis luftn pr ta liruar atdheun e pushtuar e t nprkmbur nga hienat sllave." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Ibrahim Kelmendi: "Ajo po mbahej si t ishte Ajkuna e legjendave. Kur gjente ndonj rast t prshtatshm, sidomos kur aty nuk ishin trashgimtart, ajo thrriste Miranin pran saj pr t qar halle, si bn rndom nna me t birin n kso raste t rnda." (Atentatet, f.350-351) Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua... !?" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Ibrahim Kelmendi: "Nnmadhja po i lexonte vet pothuajse t gjitha prapsit q inskenonin trashgimtart. I lexonte ajo n syt, tkurrjet dhe dron e fmijve t Jusufit, n cfilitjen drrmuese t Miranit, n strukjet e Sarands, babait t Kadriut, n trheqjen e nemitur t t res, Tins, bashkshortes engjll t Bardhit, i cili kishte lindur pasi ia kishin vrar babain. Prandaj Nnmadhja e kishte pagzuar me t njjtin emr. I vshtronte dhe ofshante, por edhe ofshamat i kishte t fshehta. Nuk dshironte ti knaqte trashgimtart kopuk." (Atentatet, f.351) Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua... !?" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Ibrahim Kelmendi: "Nnmadhja kishte krijuar besim e konfidenc ndaj Miranit duke u mbshtetur n intuitn dhe sensin e saj t rryer jetsor. Ndaj nuk hezitonte q ta pyeste se kush ishin kta t pacip q ia kishin uzurpuar shtpin e bijve t saj." (Atentatet, f. 351) Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua... !?" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Ibrahim Kelmendi: "Nnmadhja po i lexonte vet pothuajse t gjitha prapsit q inskenonin trashgimtart ... I vshtronte dhe ofshante, por edhe ofshamat i kishte t fshehta. Nuk dshironte ti knaqte trashgimtart kopuk." (Atentatet, f.351) 8. Shefi i tanishm i familjes Grvalla Shkolla e UDB-s: "Ather, paksa i uditur m pyeti se a njihesha pr s afrmi me zvendsin e Jusufit, pra me shefin e tanishm t familjes Grvalla, Sknder Sknderin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.121) Ibrahim Kelmendi: "Nuriu po vshtronte vngr e me hatrmbetje se prse nuk po ia dorzonte Hajzeri atij ndihmat financiare, meq ai tashm kishte uzurpuar plotsisht rolin e bosit." (Atentatet, f.352) Ibrahim Kelmendi: " Dgjo, kriminel i shpifur, po flas pr hir t pjesmarrsve t tjer, t cilt i ke mashtruar duke uzurpuar rolin prej trashgimtari t Jusufit..." (Atentatet, f.364) Shkolla e UDB-s: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 89) Ibrahim Kelmendi: "Pasi e mbaroi shfryu me vete: Falemnderit Sulejman, po m duket sikur kt roman e paske shkruar enkas pr mua, q n kto aste t bhem i fort 365

dhe i zgjuar pr t prballuar goditjet q po mi bn Beogradi prmes shqipfolsve q po imponohen si patriot e si trashgimtar politik t Jusufit. (Atentatet, f.372) Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua... !?" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Ibrahim Kelmendi: "Pastaj, n ceremonin mortore na jan imponuar individ q vetn e quajn trashgimtar politik t Jusufit." (Atentatet, f.375) Shkolla e UDB-s: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 89) Ibrahim Kelmendi: "Ditve n vazhdim Mirani nuk u kthye m n at shtpi dhe as mori vesh se kur dhe si e lshuan Gjermanin dhe ku shkuan grat dhe fmijt e Jusufit dhe Bardhoshit. Trashgimtart politik t Jusufit, Xhafari me sejmen, kishin vendosur ti izolonin ata nga Mirani. At e digjte malli sidomos pr fmijt e Jusufit, me t cilt kishte pasur nj afrsi t madhe." (Atentatet, f.378) 9. E kemi dshmin se si u b trashgimtar Ramadan Pllana: "N faqet 375-358 (t librit t Faridin Tafallarit, TerrorDhimbje-Qndres - shn im) kemi dshmin se si u b Xhafer Durmishi trashgimtar i Jusuf Grvalls,... " (www.pashtriku.org, 15 shkurt 2011) Faridin Tafallari: "Xhafer Durmishi erdhi tek Jusufi dhe Jusufi e donte, se ai ishte besnik. Ne e mirpritm dhe e nderuam, se e la Jusufi, por ama nuk e la pr trashgimtar, se ai nuk besonte, se nj dit do ta ndalte hovin drejt veprs s tij t madhe." (Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, f. 303) Shkolla e UDB-s: "Sesa pati sukses dhe jetgjatsi shpallja apo vetshpallja, emrimi apo vetemrimi i Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls, e tregoi koha! Jusuf Grvalla ishte nj kolos i pazvendsueshm i shtjes kombtare. Prandaj, prpjekja pr zvendsimin e tij ishte nj gabim fatal, q i kushtoi shum shtrenjt gjith shtjes kombtare shqiptare, e vemas organizatave politike q vepronin n at koh!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Muharrem Blakaj: "Virtytet e nj burri t paprkulshm si ishte Nuhi Sylejmani, u hetuan me koh nga Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi, prandaj nuk ishte e rastit q vendimet m kapitale q u morn n at koh t jen n bashkpunim t barabart me t, ... Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal,..." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 7- 8) 10. Uzurpuesit e zotshpillakut u imponuan si trashgimtar Ibrahim Kelmendi: "Pas atentatit Hakani po prpiqej t luante rolin e trashgimtarit politik t Kadriut, prafrsisht si po bnte Xhafari q uzurpoi vrazhdsisht rolin e trashgimtarit politik t Jusufit." (Atentatet, f.379) Shkolla e UDB-s: "Kurr nuk e mora vesh n kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla, q n grahmat e fundit t jets s tij m przgjodhi mua... !?" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.150) Ibrahim Kelmendi: "M 3 prill organizuam demonstrat n Bonn. Formalisht isha bashkorganizues. Trashgimtarve t Jusufit, ndrkoh edhe trashgimtarve t 366

Kadriut, po u duhesha vetm si argat, meq ata nuk dinin si organizohej demonstrata." (Atentatet, f.389) Shkolla e UDB-s: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.158) Ibrahim Kelmendi: "Dhe t hidhrohesha sidomos kur n shtpin tnde, gjat ceremonis mortore, uzurpuesit e zotshpillkut t shtpis sate, u imponuan si trashgimtart e tu politik." (Atentatet, f.467) Ibrahim Kelmendi: "M konkretisht, t zbatonin komandimet e "udhheqsit" Sabri Novosella, meq edhe shtpia e Vllezrve Grvalla kishte mbetur pa Zot." (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.87) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ...

Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981)

BUJARI DHE BUJARIA E LVIZJES S JUSUF GRVALLS

1. Udhtim n Vjen pr t'u konsultuar me Ambasadn Shqiptare 2. Cicrim m t mbl nuk kish 3. Bujar Hoxha dhe bujaria e Lvizjes s Jusuf Grvalls 4. "Komunistt" nuk i dalin n takim njri-tjetrit 5. Bazat teorike t Lvizjes s Jusuf Grvalls pr pr-puthjen ideologjike me Partin "Komuniste" 6. PRDORIMI ME ZGJUARSI I KRBAIT 7. Sakrifica e Lvizjes dhe Zrit t Jusuf Grvalls pr hir t Partis "Komuniste" 8. Formimi i "Komitetit Vllezrit Grvalla" 9. MBLEDHJA E KOMITETIT "VLLEZRIT GRVALLA" M 11 KORRIK 1982 10. OXHAKU I TIJ I LART, Q I MBETI N KMB 367

1. Udhtim n Vjen pr t'u konsultuar me ambasadn Shqiptare

Pr t njjtat shkaqe pr t cilat un e Haxhi Berisha kemi shkua n Dortmund, 10 dit pas atentatit, m 27 janar 1982 kam udhtuar un vetm n Vjen, pr t takuar ndonj person t Ambasads Shqiptare, pr t qar hallet me ta, pr t'i informuar pr situatn n Untergruppenbach dhe pr t marr ndonj kshill. Un kisha thirrur n telefon m prpara pr t'i informuar se do t shkoja tek ata. N Vjen kam mbrri kah mesdita. Jam shkuar menjher n ambasad. Persona t ambasads m kan thn se ata q kan me bisedua me ty jan t zanun, prandaj eja n ora 18.00 n mbrmje. N ora 18.00 kam shkuar n ambasad. M kan pritur Skender Dushi dhe Lirim Shyti. Me ta kam biseduar gjer n 24.00. Kt or, pra mesin e nats nuk e harroj kurr. Mbasi ua kam shtruar t gjitha gjrat q kam pasur ndrmend dhe mbasi iu kam prgjigjur t gjitha pyetjeve, pra n mesin e nats m kan prcjell tek dera e ambasads dhe m kan thn natn e mir. Asnjher n jet m par nuk kam qen m i befasuar e i mrzitur psikikisht se n ato momente, me prjashtim t lajmit pr vrasjen e Jusufit. Por kur e kam marr lajmin e vrasjes nuk kam qen vetm, kur jam ballafaquar me trupat e vrar kurr nuk kam qen vetm, nuk e kam ndier veten t vetmuar. T hollat pr kt rrug m'i ka dhn Suzana. Un kisha t holla edhe pr hotel por Skender Dushi e Lirim Shyti as q u lodhn me m pyet pr at pun edhe pse e dinin se n at koh nuk kisha ndonj tren pr Shtutgart. Gjuhn gjermanishte mund t them se nuk e dija, me prjashtim t ndonj Lart nga e majta: Agron Sela e Hafiz Gagica fraze t prgjithshme dhe atyre Posht nga e majta: Xhafer Durmishi e fjalve q m nevojiteshin pr Hasan Rrahmani, n Untergruppenbach, leximin e tabelave e orareve n janar 1982 (Foto: Faridin Tafallari) stacionet e trenave. Me vete e kisha nj adres t nj t afrmi n Vjen, dhe m shkoi gati m shum se nj or gjersa e gjeta banesn e tij. At nuk e gjeta aty dhe personi q m'u prgjigj, pasi nuk m njohu u frikua me m pranua n banes. U ktheva, dhe duke u sjell npr qytet m ka gjetur mngjesi i 28 janarit. At nat dhe t nesrmen e kam ndier veten shum keq. N ort e mngjesit m sht dukur se dikush sht duke m prcjell dhe kto hije t dyshimta kur t piqen n kok nuk mundesh me i zhduk vetm. T paktn kjo ka vlejtur pr mua. Duke u kthye me tren vetm, e duke u prpjekur t'ju iku 'personave q po m prcillnin' kam zbritur prej treni, m duket n Regensburg, dhe rrugn prej ktij qyteti deri n Nrnberg e kam br me 368

taksi. Tek kur kam mbrri n rrethinn e Shtutgart m'u ka heq frika pasi si me thn ishte vend q e njihja mir, ishte 'terreni im'. Kur kam mbrri n Untergruppenbach n mesin e shokve kjo ndjenj e friks m sht zhdukur trsisht dhe kt aspekt, kt an t prjetimit t ksaj rruge nuk ia kam komentuar askujt. Por prcjelljen time tek dera n mesin e nats dhe indiferencn e ktyre diplomatve ia kam treguar n telefon Sabri Novosells i cili ia ka prcjell Bujar Hoxhs. Sabriu m ka thn pastaj se si Skender Dushi e Lirim Shyti qenkan qortuar pr kt pun. Sidoqoft, pasi kemi br luft pr nj shtje q ka t bj me popullin, nuk ka mund me pasur vend tek un inatet personale. Por ky rast ka qen tepr i mjaftueshm pr t ma mbytur kureshtjen pr jet se mos kam pasur un t msoj ndonj gj me vler prej diplomatve t Partis s Puns t Shqipris. M von prej diplomatve n Vjen jam takuar vetm me Engjll Kolanecin, i cili m ka thn q pr shtjet tona t Kosovs t mos bisedoj me asknd tjetr n ambasad prve tij. Engjllin e kam takuar dhe biseduar me te disa her gjat vitit 1982, shumicn e herave s bashku me dhe n pranin e Faridin Tafallarit.

2. Cicrim m t mbl nuk kish

Jusuf Grvalla: "Cicrim m t mbl e m prekse n dhe t huaj thuase nuk kish." Faridin Tafallari: "Suzana do t shkonte n Shqipri; asaj iu b e mundur q t shkonte dhe t jetonte aty me gjith fmijt e saj (Premtonin, Donikn dhe Ergonin). Pra do t shkonte n shtetin am q aq fort e kishte dashur Jusufi. Ekziston nj letr t ciln Jusufi ia ka drguar Enver Hoxhs dhe ku ndr t tjera thuhet: I dashuri shoku Enver, Djali im dyvjear e gjysm po llafosej me t motrn tetvjeare ndaj t gdhir. - Dua, - i thoshte asaj - t vij me ty n shkoll. - Kur t rritesh edhe pak - ia ktheu ajo dhe shtoi me nj dlirsi t dhembshur fmijrore; - Kur t'i bhesh ti motrs pr shkoll, ne do t jemi n Shqiprin ton t dashur. Cicrim m t mbl, por edhe m prekse, pr t m nxjerr gjumin e nj mngjesi t gdhir me prtes n dhe t huaj, thuase nuk kish. Isha i lumtur q fmija im s'e hiqte mendjen nga mundsia pr t jetuar n Shqiprin ton t dashur. Por fjalt e saj m prekn shum se sendrtimin e dshirs s fmijve t mi nuk e kisha un n dor...'" (Terror dhimbje qndres, Tiran 1997, faqe 59-60)

3. Bujar Hoxha dhe bujaria e Lvizjes s Jusuf Grvalls

M 13 shkurt nga Untergruppenbachu kam udhtuar pr n Munchen, n mnyr q nga aty ta marr aeroplanin pr n Stamboll. Biletn e kam ble m 13 shkurt, dhe at nat kam bujtur tek Muharrem Gjocaj n Munchen. T nesrmen m 14 shkurt 1982 kam marr aeroplanin Munich - Stamboll. N Stamboll m ka pritur Tefik Straja, n banesn e t cilin kisha qndruar disa dit n janar 1981 kur isha takuar pr her t par me Sabri Novoselln. Tefiku menjher m ka prcjell dhe m ka qitur n trenin e Adapazarit ku n stacion m ka pritur Sabriu. Qllimi im i vetm pr t shkuar n Turqi ka qen pr t'i raportuar Sabriut pr gjendjen e krijuar pas atentatit. sht e vrtet se Sabriu i ka treguar Jusufit pr ardhjen e ish-inspektorit t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtics me sekretarin dhe nipin e vet n Turqi, qysh pas gjysms s nntorit 1981dhe pr "shkaqet apo misionin e tyre pr daljen jasht". Por rasti i Atentatit tek un 369

ka br q un as q e kam pasur iden m t vogl pr ta dhe e kam harruar ekzistencn e tyre. Pasi i kam treguar gjithka q dija pr gjendjen n Untergruppenbach e Shtutgart, Sabriu m ka thn se duhet t shkojm n Ankara q t takohemi me Bujar Hoxhn, pasi Bujari i paska thn q kur t vij shoku nga Gjermania, merre pa u vonuar e eja tek un. Sabriu thot se Bujari sht shum i interesuar q shum gjra t'i dgjoj vet prej teje. Duke pasur parasysh prvojn e para disa ditsh me diplomatt n Vjen, un isha shum i befasuar (pr t mir) q nj diplomat tjetr i t njjts parti t krkonte patjetr ta takoja duke br qindra kilometra rrug. Sabriu m tregon se n Ankara gjendet Abdullahu ("komunisti" ish-inspektori i UDB-s Serbe) me osmant e vet. N ort e vona t nats s 16 shkurtit e kemi marr autobusin pr n Ankara, dhe n nj nat q dukej shum e ftoht, kemi udhtuar deri n Ankara ku kemi mbrri n mngjesin e 17 shkurtit. Kemi shkuar drejt n Ambasadn Shqiptare. Pas nj bisede t gjat, Bujar Hoxha, (n fotografi) djali i Kadri Prishtins, n ditn e njmujorit t 17 janarit 1982, ma ka komunikuar vendimin e PPSH (apo thn me drejt t Enver Hoxhs) pr pranimin e gruas dhe fmijve t Jusufit n Shqipri, krkes t ciln ia kisha br Engjll Kolanecit, me dshir e porosi t Suzans, dshir e ide t ciln Jusufi ia ka mbjell qysh kur ai ka qen gjall. Bujari ishte tregua shum bujar me udhheqjen e Partis "Komuniste" dhe ai krkoi q edhe ne, n frymn e Jusuf Grvalls t tregoheshim edhe m bujar se ai. Ish-inspektori i UDB-s Abdullahu, nga diplomatt shqiptar ishte drguar n Tiran me ymyd se do t shtrydhin apo mjelin prej fukarallakut t tij n kok ndonj trik t UDB-s Serbe. Duke e pasur parasysh thatsirn nga shkputja e marrdhnieve me KGB-n ruse prej dekadash m par, ma merr mendja se n pusin e Sigurimit Shqiptar t vitit 1981, ishinspektori i UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica sht konsiderua peshkaqeni m i madh q sht zn ndonjher me sit n lumin e Sitnics. Pr kt arsye Bujari, n cilsin e t birit t Kadri Prishtins, krkoi nga ne, prfaqsuesit e Lvizjes s Jusuf Grvalls, q edhe ne, n frymn e Jusufit, t tregohemi edhe m bujar ndaj ktij ishudbashi dhe t'ia dham nj second chance. Pr hir t fryms e shpirtit t Jusuf Grvalls, Kadri Prishtins dhe amanetit t gjenerats s tij, ne shokt e Jusufit pranuam t bisedojm me kt ish-udbash t UDB-s Serbe, me kt prdorues t zgjuar t krbait i cili i kishte duart e prgjakura me gjakun e shokve ton. Pa influencn e Bujar Hoxhs bisedime pr bashkim nuk do t kishte.

4. "Komunistt" nuk i dalin n takim njri-tjetrit

Sabriu thot se Shtabi i partis me Abdullahun n krye, me gjith gjrat qesharake e budallallqet e tyre mohet shum nga diplomacia shqiptare e Bujar Hoxha. Ne do t bisedojm me ta pr bashkim. Mos ta nnmojm gjendjen, prkundr 370

budallallqeve q ke me i dgjuar nga goja e tyre, mund t ndodh q t vij deri te bashkimi. Udhheqja e Partis prbhej nga: - Abdullah Prapashtica, Kryetar i Partis Komuniste Marksiste Leniniste Shqiptare n Jugosllavi (PKMLSHJ), - gruaja e tij (e cila do t zgjidhej) kryetare e organizats s gruas, - Osman Osmani, sekretar, - Faton Topalli, kryetar i organizats s rinis dhe nip i Abdullahut. I vetmi prej tyre q din dika, thot Sabriu, sht Fatoni, por si nip i Abdullahut nuk guxon t ket mendime t pavarura. Dhe me t vrtet kur u takuam m von dukej se Fatoni ishte n aso pozite t keqe ku e kishte vu Abdullahu sa nuk di se a mund t gjendet ndonj rast i ngjashm tjetrkund. Vuajtja dhe mundimi i Fatonit qndronte n at se ai shpesh ngatrrohej dhe e kishte vshtir se si ta thirrte Abdullahun; shoku Kryetar apo daj. Thelbi i aktivitetit t partis n gjith modestin e vet ishte ky: - Partia sht autore e krkess Kosova Republik dhe organizuese e demonstratave t vitit 1981, "M 14 prill 1981, KQ t LKJ dhe Qeveris Jugosllave, i drguan "Not", me 'rast muarn prgjegjsin pr organizimin e demonstratave" (Ethem eku, SHEKULLI I ILEGALES, Prishtin 2004, faqe 661) - Abdullahu, n cilsin e inspektorit t sigurimit shtetror, ka pas mundsin ta studioi aktin e Adem Dems. Pr kt arsye Adem Dema i takon PKMLSHJs, ai sht ideologu i saj. - Kriteri kryesor pr zgjerimin e radhve t partis jan lidhjet familjare, - Partia ka nxjerr organin e vet Revolucioni, n t cilin Kryetari i partis dhe sekretari i saj shpallen heronj t popullit, si dhe organin e rinis Atdheu, - Partia "Komuniste" i ka shkruar KQ t LKJ-s dhe e ka thirrur n bisedime nga pozita t barabarta, por takimi nuk sht realizue, pa e dhn ndonj prgjigje t knaqshme se kush e mban prgjegjsin pr mosdalje n takim: inspektori i UDB-s apo LKJ-a? "M 14 gusht 1981, KQ t LKJ dhe Qeveris Jugosllave, i drguan letr dhe e ftuan LKJ pr bisedime si partner dhe parti t barabarta." (Ethem eku, SHEKULLI I ILEGALES, Prishtin 2004, faqe 661) Prandaj, vazhdohet me stilin e modestis, - do gj e mir nga demonstratat e vitit 1981 jan vepr e popullit, ndrsa pr pasojat merr prgjegjsin Partia, - t gjith ata q kan luftuar pr bashkim kombtar jan njerz t komprometuar nga pikpamja e Kosovs Republik, dhe si t till duhet t trhiqen mnjan ose t'i vihen n dispozicion politiks, e shtabit t partis, i cili ka dal jasht t'i bashkoi t gjitha organizatat n Partin "Komuniste". Mehmet Hajrizi: "Berat Luzha ka vendosur lidhjet e Organizats me Partin Komuniste t Kosovs, q udhhiqej nga Mustaf Xhemaili e Rrahim Sadiku, t dyt nga Komogllava, komuna e Ferizajt. Nj tentim pr kontakt kishte edhe me (Partin Komuniste 371

- shn im) PKMLSHJ, por takimi ka dshtuar ngase ata nuk kan dal n takim." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 363) Pse nuk i ka dal n takim Abdullah Prapashtica, Berat Luzhs? Sepse "Martin Quni (...) Prej Hamz Morins e ka marr 'Liria nr.1' t ciln ia ka dhn Abdullahut, e ky e ka qortuar se lexon materiale t tilla, ngase si deklaron ky i akuzuar, nuk u pr-puthet ideologjia." (Aktgjykimi i PKMLSHJ, P-K nr. 167/72; Ethem eku, SHEKULLI I ILEGALES, Prishtin 2004, faqe 678) Ndaj budallallqeve t ktyre kalorsve t situatave, un reagova ashtu si ishte e natyrshme pr t reaguar. Prkundr t gjithave ne do t bisedonim me ta.

5. Bazat teorike t Lvizjes s Jusuf Grvalls pr pr-puthjen ideologjike me Partin "Komuniste"

E tr prmbajtja e ktij nntitulli, dhe nj pjes nn pikn vijuese (6) sht marr, pjes-pjes, nga libri "REZISTENCA KOSOVARE MES DY ZJARRESH" i Sabri Novosells. "LRBSH-ja po ecte e sigurt n hullit e Lidhjes s Prizrenit, t udhhequr nga i madhi Ymer efendi Prizreni (1878), t Lidhjes s Pejs (1899), t udhhequr nga i famshmi Mulla Haxhi Zeka, t Kuvendit t Taksimit (1912), ksaj ngjarjeje me rndsi n historin e kombit shqiptar, organizuar dhe udhhequr nga legjenda e kombit, Hasan Prishtina, ku u morn vendime t rndsishme dhe u dha kushtrimi pr lirimin e t katr vilajeteve shqiptare. .... Pas lirimit t Mulla Hamitit (fotografia e eprme), patriotit t pathyeshm, q po kthehej n Kosov pas gjasht vjet vuajtjesh npr burgjet jugosllave pr aktivitetin e tij n kuadr Lvizjes Nacionale Demokratike Shqiptare, e njohur n popull si NDSH, arrita ti vija kontaktet me kt burr, prmes disa lidhjeve familjare. Njohurit e mia pr t kaluarn, pr vuajtjet dhe heroizmin e popullit shqiptar pr liri dita-dits po shtoheshin. N dyqanin tim vinin sidomos shokt e Metush Krasniqit. Vizitor i prhershm ishte mulla Ram Govori, nj atdhetar i devotshm, i cili ishte burgosur si aktivist i NDSH-s. Ai fillimisht ishte dnuar me pushkatim, por ia kishin zbritur dnimin me burg t rnd. Mulla Rama i kishte vuajtur plot pesmbdhjet vjet burg t rnd. Mulla Ram Govori vazhdimisht prsriste: Fusha e lufts pr lirin e Kosovs i ka dy an. N njrn jan atdhetart shqiptar, n tjetrn komunistt shqiptar. N mes tyre sht lumi i gjakut dhjetra mija kufoma t lufttarve t liris. Ai, mes tjerash, na tregoi edhe pr nj bashklufttar t tij, i cili me rastin e therjes s nj kurbani pr bajram i ishte lutur Zotit: O Zot, si po prehet ky kurban, ashtu u prefsha dhe u bfsha kurban, edhe un pr Atdhe Ndodhi pikrisht ashtu si iu lut ai Zotit. N nj dit prej ditsh, gjat lufts pr lirimin e Kosovs nga gjakpirsit sllavo komunist dhe shrbtort e tyre shqiptar ishte therur mu n fyt! ... 372

Mulla Izet Tasholli (n fotografi) ishte nga Gadimja e Ferizajt. Mulla Izeti ishte nj hoxh shum i dijshm, e mbi t gjitha ishte vizionar i madh. T kaluarn e njihte shum mir. T gjitha t kqijat pr popullin shqiptar, e kishte bindjen se, i kishin ardhur nga sllavo-greko-bizantint. Komunizmin te shqiptart e shihte si kuror me gjemba t linjs sllavo-greke, por e kishte bindjen se me rnien e komunizmit n Rusi, ai do t binte edhe n tr botn dhe ksisoj do t merrte fund ndikimi sllavogrek edhe te shqiptart. Mulla Izeti fliste shum pr t ardhmen e popullit shqiptar. E dgjoja me kujdes t veant, edhe pse gati m dukeshin t pabesueshme ato q thoshte ai. Tregonte se si njher, me rastin e shitblerjes s nj kafshe, nj serb i kishte treguar se ka i kishte ndodhur kur kishte qen ushtar n Manastir t Maqedonis, kur ushtria serbe e kishte pushtuar kt qytet n vitin 1912. Duke u ndodhur n shrbim t kryegjeneralit t ushtris pushtuese serbe, gjenerali qenka vendosur n shtpin t nj hoxhe. Ishte nj shtpi dykatshe. N katin e dyt ishte vendosur gjenerali, ndrsa n katin e par banonte hoxha, pronari i shtpis. Gjenerali kishte dgjuar q hoxha po u fliste njerzve se si do tu vinte e ardhmja. Nj mbrmje gjenerali e urdhron ushtarin q ta sillte hoxhn tek ai. Dhe hoxha vjen te gjenerali. Gjenerali e pyet hoxhn, ndr t tjera, edhe se si do t dukej e ardhmja e Serbis. Hoxha druante tia thoshte gjeneralit at q e mendonte, sepse mund ta psonte, por gjenerali i betohet n fmij e n familje se nuk do ti ndodhte asgj, pavarsisht nga ajo q do tia thoshte hoxha. Hoxha i Manastirit kishte filluar ti tregonte t ardhmen dhe do fjal q i thoshte, gjenerali e prpinte me sy e vesh duke i thn e pastaj hoxh? Hoxha prap vazhdonte ti rrfente pr ardhmrin e Serbis dhe ksisoj derisa pr t fundit her, kur insiston gjenerali edhe m tej ta vazhdoj rrfimin e tij, hoxha i thot pr erazi: Serbia do ti humb kto vilajete dhe krejt kt vend. Deri te Molla e Kuqe (n afrsi t Nishit) kan me e sundua njerzit me plisa t bardh! Gjenerali m nuk kishte mundur ta dgjonte hoxhn dhe e kishte urdhruar q ta ndrpriste rrfimin profetik. Mirpo, gjenerali e kishte mbajtur fjaln. Hoxhs nuk i kishte ndodhur asnj e keqe." (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f. 35-61) Aktgjykim: "Sipas mendimit t Jusuf Grvalls n komitet duhet t marrin pjes t akuzuarit Ismajl Haradinaj, Nimon Mustafaj, Nazmi Selmani dhe dy hoxhallar, imami i fshatit Drenofc dhe nj hoxh nga Gjakova. ... Sipas porosis s Jusufit bjn bised edhe me t akuzuarin Nimon Mustafaj, e njoftojn me Statut dhe Programin e Lvizjes nacionallirimtare t Kosovs, i prcjellin porosit e Jusuf Grvalls dhe i shtrojn pr detyr q t kontakton dhe angazhoj Hafizin - hoxh, t ciln detyr e pranon, kshtuq pas 3-4 ditsh shkon n Gjakov, gjen momentin e prshtatshm pr bised me Hafizin, i parashtron qllimin e ardhjes s tij, mirpo nuk arrin me e angazhuar pasi i njjti refuzon. Pr kt e njofton t akuzuarin Ismajl. 373

Pr t akuzuarit Ismajl dhe Hasan kan qen t papranueshme dhe inkompatibile n bazat Marksiste q antar t komitetit t jen hoxhallart, kshtuq n kt drejtim t akuzuarit Ismajl e sidomos i akuzuari Hasan Ukhaxhaj sht angazhuar q t gjej njerz t prshtatshm pr komitet." (Aktgjykimi kundr Ismail Haradinajt me shok nga Gjykata e Qarkut n Pej, M datn 6 gusht 1981, P. nr. 106/81, www.pashtriku.org)

6. PRDORIMI ME ZGJUARSI I KRBAIT

Sabri Novosella: "Mulla Izeti thoshte me bindje t plot se, ashtu si u realizua profecia e hoxhs s Manastirit, e thn q n vitin 1912, pr ato q ndodhn deri n vitet e gjashtdhjeta t shekullit t kaluar, do t realizohen edhe ato q do t ndodhin n t ardhmen. Tregimet profetike t mulla Izetit, si parashikime t nj futuristi q ia rikujtoja dhe ia ritregoja, Shefqetit, atij i bnin shum prshtypje dhe i dgjonte me vmendje. Madje, n shum raste, kur kishim koh pak m shum, vazhdimisht krkonte q tia tregoja bisedat e mulla Izetit, duke m thn: Hajt Sabri, hajt, edhe dika prej mulla Izetit!"" (Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010, f.61) Shefqet Jashari (n fotografi): "Hetimet zgjatn 7-8 muaj. sht vshtir t prmenden gjith hetuesit q merrnin pjes n maltretime. Vemas kan qen t pashpirt Asllan Sllamniku, Sllavkoviqi dhe njfar Muharremi. Kam pasur rastin ta njoh edhe Abdullah Prapashticn, e cili e shikonte duke m rn me krba kmbve i pashpirti Asllan Sllamniku. Ai me zgjuarsi ia mori krbain A. Sllamnikut, duke m ngritur n kmb dhe duke m goditur shum pak hundve, prej nga m doli gjaku. Si duket A. Sllamnikun gjakun i dalur nga hundt e mia e zbuti. Ai pastaj dha urdhr q t m kthejn n burg. Me gjestin q e bri Abdullah Prapashtica, kam qen i bindur se nuk sht i shitur pr serbosllavt, por ka hyr t punoj n SPB-n e Kosovs pr qllime patriotike." (Drita, Trelleborg-Suedi, nr. 15/1997, faqe 18)

7. Sakrifica e Lvizjes dhe Zrit t Jusuf Grvalls pr hir t Partis "Komuniste"

Abdullah Prapashtica ("komunist" dhe ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Por, pas vrasjes s tyre (Vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks-shn im), neve na paraqitet Sabri Novosella si prfaqsues i LNKVSHJ. Ne i besuam atij, duke ditur se ai ishte dnuar s bashku me ADEM Demn! Mirpo me q vetm ai do t ishte i pa pranueshm pr vazhdimin e bisedimeve, Sabri Novosella e sjell me vete nj Durmishin." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) "Organizatn e LNKVSHJ e prfaqsojn antart e KQ Mrgimi (Sabri Novosella) dhe Shpendi (Xhafer Durmishi)." Abdullah Prapashtica ("komunist" dhe ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ishte hera e par dhe fundit q jam takuar me kt njeri n Ankara, me 17 Shkurt 1982. 374

Prshtypja ime ishte se Sabri Novosella e kishte marr me vete formalisht, sepse Durmishi me as nj fjal domethnse nuk morri pjes n ato bisedime. Ishte i pranishm, por me asgj nuk mbaj mend pranin e tij, sepse dukej si i humbur andaj ishte dhe mbeti nj njeri anonim pr mua!" (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) Para takimit t 17 shkurtit 1982, Sabriu kishte n kujtes t freskt takimin e dshtuar me Kadri Zekn, n tetor 1981, prandaj ishte i interesuar q t mos ket nj dshtim t ngjashm me "komunistin" e ish-inspektorin e UDB-s, Abdullah Prapashtica. Edhe ish-udbashi "komunist" i kishte dy tentativa e prjetime shum t hidhura m heret. Njri takim i kishte dshtuar me KQ t LKJ, ndrsa tjetri me "komunistin" Berat Luzha. T dy takimet e lartprmendura nuk ishin mbajtur pr shkak t mosprputhjes s ideologjis. Pr kt arsye takimi me Sabriun pr te ishte i treti, pra "E treta e vrteta"! Ja ksaj radhe, ja kurr! Si rrjedhim i gjith ksaj, edhe Sabriu edhe ishudbashi "komunist" ishin t gatshm q pr t arritur nj bashkim, t bnin sakrifica t mdha. Prdorimi me zgjuarsi i krbait nga Abdullahu, n prgjakjen e hunds dhe buzve t Shefqet Jasharit ishte nj baz e mir pr prgatitjen e pr-puthjes s ideve t Lvizjes me Partin "Komuniste" t ish-udbashit. Gjat qndrimit tim n Adapazar tek Sabriu, kur ai m flet pr Partin "Komuniste", thot se kur t shkojm n Ankara tek Bujar Hoxha, patjetr q do t takohemi edhe pr prfaqsuesit e Partis. Mundet q t mos merremi vesh, por ka edhe mundsi t vij tek bashkimi. Ai ishte i interesuar edhe pr prgatitjet e mia teorike n fushn e materializmit dialektik dhe historik dhe sidomos pr at se a posedoj ndonj aftsi sado elementare pr t'i kapur problemet n gjith kompleksitetin e tyre teorik. Pr kt arsye ai m'i shtroi dy pyetje jashtzakonisht komplekse n pikpamje teorike, t cilat ishin: Sabri Novosella: Cili sht sharti i par i turqnis? Xhafer Durmishi: Proletar t t gjitha vendeve bashkohuni! Sabri Novosella: Cili sht sharti i par i shkinis? Xhafer Durmishi: Proletar t t gjitha vendeve, socializmin luftojeni me socializm! Sabriu dyshoi n baza solide dhe m pyeti se a kam knue n Sarajev, pasi ai si rrobaqeps i njohur dhe menaxher kitaristash kishte lidhje aq t ngushta sa m tha se gjat nj periudhe, Bijelo Dugmen e ka sjell n maje t gishtit. Pra m duket se ai fitoi nj prshtypje se jam i knueshm (pr moshn), prderisa i analizonte prgjigjet e mia n tr kompleksitetin e vet. Pr kt ai shkroi m von: "Xhafer Durmishi u b m marksist se vet Marksi, m Lenin se Lenini e m Stalin se Stalini." Nga biseda me mua ai nxorri konkluzionet se far sakrificash do t ishte i detyruar t bnte n takimin me treshen "komuniste" t Partis dhe krkoi nga un q t mos flas fare nse nuk sht e nevojshme, nse bisedimet nuk sillen rreth shtjeve tepr komplekse e teorike q kan t bjn me materializmin dialektik e historik. "N orn 21.10 t dats 17 shkurt 1982 (n Ankara vrejtja ime) filluan bisedimet pr bashkimin e organizatave MOTRA, LNKVSHJ dhe PKMLSHJ, gjegjsisht pr shkrirjen e ktyre dy organizatave N NJ T VETME." T pranishm ishim Fatoni, un, Osman Osmani, Abdullahu dhe Sabriu. Askush tjetr nuk ka qen i pranishm. Pasi Sabriu u tregoi se fusha ime e interesit ishte teoria, Abdullahu me shok nuk u interesuan fare t rrahin asnj mendim n kt fush dhe than se n at drejtim ideologjia e Partis "Komuniste" prputhet pik pr pik me ideologjin e Lvizjes dhe se diskutimi t bhet vetm rreth emrit t Organizats dhe emrit t gazets. Abdullahu 375

tha se sht shum me rndsi me ia fillua prej zeros, le t kuptohet q kemi t bjm me nj fillim t ri dhe se kjo duhet t shprehet n emrin e Organizats dhe t gazets. Duke ia nis prej zeros, ne me shembull konkret po tregojm se far sakrifice t madhe jemi duke br para shokve tan dhe gjith t tjerve. Ky shpirt i sakrifics e i bujaris dshiroj t vjen n shprehje edhe te Baci Sabri. Osmani propozoi q ORGANIZATA E VETME q do t dal nga bashkimi t quhet LVIZJE, pr hir, apo si vazhdim i drejtprdrejt i LVIZJES S JUSUF GRVALLS. Sabriu, shum i knaqur me propozimin e Osmanit dhe pr ta br iden e tij m komplete tha: "Pasi q deri n momentet e fundit t jets s tij q ra nga plumbat e shovinistve serbomdhenj e redaktoi dhe udhhoqi me plot sukses e edhe pas tashit do t punohet me at teknik t prsosur t Jusuf Grvalls, propozoi q organi i LRSHJ t mbaj emrin Zri i Kosovs. Abdullahu me sekretarin dhe nipin iu drejtuan Sabriut: Baci Sabri, pajtohemi me propozimin tnd, megjithse duhet ta them at q na e ndjen shpirti ("komunist" - se komunistt i thon gjrat hapur), se shpirti i sakrifics e bujaria pr t ciln fola m par dhe t cilin kisha dshir ta shihja kah vjen n shprehje, sikur po mungon prej ans tnde. Nse pajtohemi krejtsisht me ty, kjo do t linte hapsir pr kritika ndaj nesh prej komunistve tan kur t takohemi me ta ndonjher n t ardhmen. A ke ndonj ide se si duhet ta parashtrojm para tyre e qndrimin e Partis "Komuniste"? Sabri Novosella: Nuk pajtohem me mendimin tnd Abdullah se shpirti im i sakrifics nuk ka ardhur n shprehje, as me akuzn tnde krejt t pabaz se jam tahmaar. Prkundr prdorimit me zgjuarsi t krbait, un, si shok i Adem Dems, Shefqet Jasharit, Jusuf Grvalls po pranoj me bisedua me ty nga pozita t barabarta. A sakrific e vogl po t duket kjo! A e meritoj vrtet me thn tahmaar?! Nuk e di se a je i vetdijshm se ka do t thot kjo pr reputacionin tim? Ku kam fytyr me u dal prpara Mulla Hamitit, Mulla Rams apo futuristit-Mulla Izetit, po ta dinin ata, se un po bisedoj me komunist pr shtje t Kosovs?! Sa i prket shtjes se ka t'u thoni "komunistve" kur t'i takoni n t ardhmen, nse u bien rasti me takua ndonj, un kisha me ua propozua kt formulim: N natn e 17 shkurtit 1982, n Ankara t Turqis, kan ndodhur tri ngjarje historike pr Kosovn;1. N baz t Lvizjes dhe Zrit t Jusuf Grvalls u arrit marrveshja pr bashkimin e Dy Organizatave lirimtare shqiptare; 2. U nderuan me nj prkujtim t veant n ditn e njmujorit t rnies edhe n kt mnyr t vrart n Kshtjelln e Jusuf Grvalls dhe 3. Pushoi s vepruari Partia "Komuniste. Mehmet Hajrizi: N natn e 17 janarit 1982, n Untergruppenbach t Gjermanis, kan ndodhur tri ngjarje historike pr Kosovn: n baz t Tezave t Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs, u arrit marrveshja e tri organizatave lirimtare shqiptare, u vran tre sendrtuesit e atij bashkimi dhe pushoi s vepruari OMLK.... (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f.11) Abdullahu, Osmani dhe Fatoni: Baci Sabri, si shok, si veteran e si prishtinali, kurr kt t mir, kt sakrific, kt menuri nuk kemi me ta harrua, se me t vrtet po duket se nuk ke qen rastsisht njri ndr personat m t afrm, t safit t par, t Mulla Hamitit, Mulla Rams dhe Mulla Izetit, se me bujarin tnde haxhillakun sonte e ke fitue. Do t jemi mirnjohs prjet, q na e dhe mundsin q kapitullin e Partis "Komuniste" ta mbyllim n gjirin e prqafimin e Jusuf Grvalls dhe shokve t rn se sa t prfundonim n ndonj vend t keq. 376

Sabri Novosella: N pai mend, fjalt e mia i shtini n xhep, nse jo, pai vehten n qaf. Dokumenti i bashkimit i 17 shkurtit 1982 i shkruar me dorn e Osman Osmanit (d.m.th. jo me makin shkrimi por me dor) nga shkurti 1982: D O K U M E N T Nga mbledhja e prbashkt n nivel t prfaqsuesve t KQ t LNKVSHJ dhe PKMLSHJ N orn 21.10 t dats 17 shkurt 1982 (n Ankara vrejtja ime) filluan bisedimet pr bashkimin e organizatave motra, LNKVSHJ dhe PKMLSHJ, gjegjsisht pr shkrirjen e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Organizatn e LNKVSHJ e prfaqsojn antart e KQ Mrgimi (Sabri Novosella) dhe Shpendi (Xhafer Durmishi). Organizatn e PKMLSHJ e prfaqsojn Kushtrimi (Abdullah Prapashtica) dhe Halimi (Osman Osmani), antar t KQ. N kt mbledhje merr pjes edhe antari i KQ t PKMLSHJ Qemali (Faton Topalli) si prfaqsues i ktyre bisedimeve. Pas afr tre muajsh bisedime dolm me propozime konkrete. Prfaqsuesi i PKMLSHJ Halimi (Osman Osmani) doli me kt propozim; t bhet shkrirja e dy organizatave n nj t vetme me emrin LVIZJA PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI (LRSHJ). LRSHJ t ket nj platform, program e statut t vetm, nj KQ, nj organ qendrore. LRSHJ t formoj organizatat e veta t brendshme; t gjitha organizatat q i ka nj Republik n Federatn Jugosllave. Prfaqsuesi i LNKVSHJ Shpendi (Xhafer Durmishi) deklaroi: -Pajtohem q organizata n fjal (LRSHJ) t ekzistoj si e till deri n momentin kur t realizohet krkesa pr formimin e Republiks. Prfaqsuesi i PKMLSHJ Kushtrimi (Abdullah Prapashtica) deklaroi: -Pajtohem me propozimin e dhn pr bashkimin e organizatave tona dhe pr mnyrn e organizimit t ciln e parashef ky propozim. Gjithashtu jam i mendimit q organizata n fjal (LRSHJ) t ekzistoj deri te arritja e krkess s klass puntore dhe popullit shqiptar n Jugosllavi, pr konstituimin e Republiks Socialiste Shqiptare n Jugosllavi. Prfaqsuesi i LNKVSHJ Mrgimi (Sabri Novosella) deklaroi:, -Duke pasur parasysh q propozimi i br nga Halimi (Osman Osmani) dhe i prkrahur nga Shpendi (Xhafer Durmishi) e Kushtrimi (Abdullah Prapashtica), kam bindjen se i plotson krkesat e forcave patriotike revolucionare dhe t popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi; pajtohem plotsisht me kt propozim dhe shtoj; q t dy komitetet e organizatave t mparshme t prbjn komitetin e LRSHJ kurse udhheqsia e Komitetit Qendror t zgjidhet n nj mbledhje t ardhshme. T formohet nj komision nga antart e ktij komiteti pr prpilimin e programit dhe statutit t LRSHJ. Pasi q deri n momentet e fundit t jets s tij q ra nga plumbat e shovinistve serbomdhenj e redaktoi dhe udhhoqi me plot sukses e edhe pas tashit do t punohet me at teknik t prsosur t Jusuf Grvalls, propozoi q organi i LRSHJ t mbaj emrin Zri i Kosovs, pasi ky emr shpreh Zrin e Kosovs, kurse organi i rinis t LRSHJ t quhet "Republika". N lidhje me kt propozim Halimi deklaron: 377

- Jam i mendimit q kto dy organe t ekzistojn por me nj renditje tjetr. Pr arsye se qllimi i LRSHJ sht Republika edhe organi i LRSHJ t jet me po kt emr, kurse si organe t rinis s LRSHJ, pasi rinia jon ndjek Zrin e popullit t Kosovs (n kuptimin e gjer) emri i organit t rinis s LRSHJ t jet "Zri i Kosovs", dhe shtoi: N udhheqsi t LRSHJ t hyjn edhe udhheqsit e dy organizatave tjera t njohura OMLK dhe FKP me bashkimin e tyre n LRSHJ. Prfaqsuesi i PKMLSHJ shton (Kushtrimi): - Sa i prket emrit t organit qendror t LRSHJ jam i mendimit se mund t botohet me emrin "Zri i Kosovs" apo "Republika", pasi q jam i mendimit q edhe njra edhe tjetra e kan kuptimin e Zrit t popullit shqiptar n Jugosllavi. Sa i prket organeve t organizatave tjera t LRSHJ ato vet t caktojn emrin e organeve t tyre. Prfaqsuesi i LNKVSHJ, Shpendi n lidhje me kt problem deklaron: - Duke patur parasysh se vet LRSHJ ka t bj me Republik, ky titull t sintetizohet me krkesn pr Republik. Mendoj se sht e drejt, kur t kihet parasysh se ve ekziston nj organ pr "Republikn e Kosovs" t ciln nesr mund ta kemi n radht tona, organi qendror t quhet "Zri i Kosovs". Prfaqsuesi i PKMLSHJ, Qemajli deklaron: Edhe pse n kt mbledhje marr pjes si prcjells i bisedimeve, jap mendimin tim n lidhje me shtjen e bashkimit. Pajtohem plotsisht q organizata e prbashkt t quhet LRSHJ dhe q brenda saj sipas mundsive t organizohen t gjitha organizatat q ka nj republik n federatn jugosllave. N lidhje me organin e LRSHJ jam i mendimit q organi t quhet "Zri i Kosovs". Pr emrin e organeve t organizatave tjera vendosin vet organizatat. Mrgimi shton: T lihet mundsia, gjegjsisht t'u bhet thirrje edhe t gjitha organizatave, grupeve patriotike e revolucionare q veprojn n tokat shqiptare n Jugosllavi t i bashkohen LRSHJ. Me kt propozim, d.m.th. pr thirrje q t'i bashkohen LRSHJ t gjitha organizatat dhe grupet patriotike revolucionare pajtohen t gjith prfaqsuesit. V E N D I M I mbledhjes s prbashkt t prfaqsuesve t dy organizatave motra patriotike revolucionare LNKVSHJ dhe PKMLSHJ 1. Organizata e formuar nga dy organizatat e mparshme LNKVSHJ dhe PKMLSHJ t quhet Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi (LRSHJ). 2. Organizatat e brendshme do t organizohen simbas shembullit t republikave tjera t Federats Jugosllave. 3. M von t formohet komisioni nga antart e KQ pr prpilimin e tezave t programit dhe statutit t LRSHJ. 4. N KQ t hyjn antart e dy KQ t mparshme n prbrje t plot. 5. Udhheqja e KQ t zgjidhet n mbledhjen e ardhshme t KQ. 6. Organi i LRSHJ t jet Zri i Kosovs. Qemajli (Faton Topalli) Shpendi (Xhafer Durmishi) Halimi (Osman Osmani) Kushtrimi (Abdullah Prapashtica) Mrgimi (Sabri Novosella) 378

Ky Dokument i shkurtit t vitit 1982, i shkruar me dorn e Osman Osmanit, pa asnj shkurtim e ndryshim, botohet pr her t par. Dokumenti sht botuar pjesrisht n librin e Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran, 1997, faqe 217-218. Kompleti i ktij origjinali gjendet n arkivin e Faridin Tafallarit. Pas marrjes s vendimit kemi shkuar prap n ambasad. M 18 shkurt jemi kthyer me Sabriun n Adapazar. Pastaj kemi shkuar n Stamboll n banesn e Tefik Strajs ku kemi qndruar disa dit dhe jemi takuar prap me Bujarin. Bujari na e ka paguar rrugn e aeroplanit mua dhe Osmanit. Un kisha marr t holla prej Suzans t cilat m mjaftonin edhe pr biletn kthyese por Bujari nuk m ka lejuar ta paguaj vet biletn. Un dhe Osman Osmani kemi marr aeroplanin Stamboll-Munchen m 22 shkurt 1982. Para se me u nis apo thn me konkretisht n aeroport Abdullahu e Osmani disa her e kan pyet Sabriun se a ka shok tjer n Shtutgart q jan si Sknderi? Se si e n far kalibri m kan prkufizuar nuk mund ta dij. Sabriu m tregon se posa e kan br at pyetje e kam ditur mir se me far qllimi ka ardh Osman Osmani n Gjermani, ku si pik fillestare e mbshtetse n kt pun vet ia kemi mundsuar ta ket pikrisht shtpin e Jusufit n Habichthhe str. 40 n Untergruppenbach.

Dy biletat e Xhafer Durmishit, Munchen-Stamboll e Stamboll-Munchen, t shkurtit 1982 379

8. Formimi i "Komitetit Vllezrit Grvalla"

I. Kelmendi, m 5 shkurt 2007 na tregon se e ka pa protokollin e mbledhjes s Komitetit Vllezrit Grvalla, t formuar m 26 shkurt 1982 n Ludvigsburg. I. Kelmendi: "Edhe pse m 17 shkurt Sabiti, Xhafari e Avdyli themeluan LRSSHJn, n mars, nj muaj m von, n banes t Halim Berbatit formohet Komiteti i Vllezrve Grvalla. Pjesmarrs: Xhafar Durdeli, alias Sknderi, Drita Grvalla, Halim Berbati, Nail Harabadaj, Fahri Tafaleku, Osalan Osforti, Hafif Gagaj, Nuri Syleviqi Qerosi. Kopjen e protokollit themelues, t firmosur nga emrat e siprshnuar e kam par dhe habitem si kam mundur ti mbaj mend gjith kta emra. Ndoshta duhet t kem harruar edhe emrin e nj ose dy pjesmarrsve: Fazit Melaj dhe Xhahil Rambeja, alias Xhaviti." (Atentatet, f.388) Shtrohet pyetja se Komiteti Vllezrit Grvalla, a sht formuar si pjes e LRSHJ apo si organizat m vete? A ka mundsi q pos Sknderit t Shtutgartit, antar i ktij komiteti t ket qen edhe Osman Osmani, sekretari organizativ i ish PKMLSHJ-s, organizatori i demonstratave t vitit 1981 dhe i krkess Kosova-Republik. dhe habitem si kam mundur ti mbaj mend gjith kta emra. Ndoshta duhet t kem harruar edhe emrin e nj ose dy pjesmarrsve: Fazit Melaj dhe Xhahil Rambeja, alias Xhaviti. sht me t vrtet pr t'u habitur me kta trika sa djallzor aq edhe qesharak e primitiv. sht pr t'u habit se si i ke mbajtur mend kta emra kur e ke pas n dor nj libr interesant t botuar n vitin 1997, ku pr her t par ai dokument apo prshkrim i atij dokumenti n form letre sht botuar. Si quhet libri prej t cilit i ka msua kto fakte pr her t par? Kush e ka shkrua at libr? N ciln faqe t ktij libri i ka marr kta emra n vitin 1997 q n mnyr qesharake mundohet me na i servua se i ka dit qysh m 1982? M heret e kemi pa se si Xhahil Rambejs, (Xhavitit), i ka rastis q n emr UDB-s t'ia ngjet rastsisht emrin Fronti i Kuq, organizats s I. Kelmendit, emr t cilin edhe I. Kelmendit nuk i ka rastis ta ndryshoj edhe pas largimit t Xhavitit, informatorit t UDB-s. Tani I. Kelmendi mendon se ndoshta duhet t ket harruar edhe emrat e Fazli Memajt e Xhavit Ramabajs si antar t Komitetit Vllezrit Grvalla, me fjal tjera duhet t ket harruar se ndoshta prap informatorit t rastsishm t UDB-s nga mbledhja themeluese e Frontit t Kuq t'i ket rastis t marr pjes edhe n mbledhjen themeluese t Komitetit Vllezrit Grvalla. Dokumenti pr formimin e 'Komitetit Vllezrit Grvalla' sht publikuar n librin e Faridin Tafallarit, Terror Dhimbje Qndres, n vitin 1997, plot 10 vjet derisa kt fakt publik I. Kelmendi mundohet me na e shitur si zbulim t nj sekreti t madh. Faridin Tafallari: "Para se t botoje librin tnd Atentatet, mi krkove librat e mi Terror, Dhimbje, Qndres dhe Dhimbje Krenare dhe shum materiale t tjera t ksaj natyre, dhe un edhe pse e dija, se ti nuk ke bes ti drgova...por ti nuk mi ktheve kurr !" (IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS, www.albaniapress.com, 5 qershor 2009) Ky sht dokumenti q gjendet n librin e Faridin Tafallarit nga viti 1997. Komiteti "Vllezrit Grvalla:" "Letr drejtuar Komitetit t degs s LRSHJ Hasan Prishtina T dashur shok! Udhtimin e Shpendit e quajtm si shum t suksesshm. Ardhja e Halimit sht me vend dhe angazhimi i tij i menjhershm me siguri do t jet i frytshm. Ditn kur u 380

kthye Shpendi pra t hnn, ditn e par t javs, kur shokt ia filluan javs s re t puns. Meq kndej shokt jan t shprndar n pika t ndryshme dhe q n at jav nuk kishin far automjeti, mbledhja zgjedhore e Komitetit nuk mundi me u thirr gjer m 26 shkurt 1982. At mbrmje n nj qytet larg nga ktu u mblodhn: Shpendi (Xhafer Durmishi), Halimi (Osman Osmani), Drita (Suzana Grvalla), Agimi (Nuhi Sylejmani), Agroni dhe Guximi (Haxhi Berisha). Mbledhjen e hapi Shpendi i cili n fillim i njoftoi t pranishmit mbi bashkimin, me organizatn e re dhe me detyrn e qllimin e ardhjes s Halimit. Ai pr kt mbledhje propozoi kt rend dite: Formimi i degs s LRSHJ pr Evropn Perndimore. a) Q kjo deg e LRSHJ ta merr emrin e dshmorve Grvalla, pra t quhet Komiteti Vllezrit Grvalla. b) Q Komiteti t prbhet nga pes antar T ndryshme Ky rend dite u aprovua njzrit nga t pranishmit. 1. Q n fillim u propozua t zgjidhen antart e Komitetit, pra pes veta. Meq Agimi ishte edhe m par si arkatar, Agroni si antar s bashku me Dritn dhe Shpendin nuk u diskutua shum rreth tyre se a duhet t jen antar t Komitetit t riorganizuar apo jo. Halimi propozoi q Komiteti ti ket edhe dy kandidat. Ky propozim u quajt me vend dhe i arsyeshm dhe si i till u aprovua. Arsimi q n fillim tha se pyetjen pr arkatar nuk ka nevoj ta prsrisim pasi arkatarin e vyeshm e kemi q nga fillimi. Propozimi i Arsimit q edhe m tutje t jet arkatar Agimi i aprovua. Shpendi pasi i numroi disa detyra q i ka pasur Drita si shoqja m e ngusht e Sokolit (pr t cilat disa nga t pranishmit nuk kan qen n dijeni) e njherit i njoftoi se ajo pas nj kohe do t shkoj n A. Ai at e propozoi si sekretare deri sa ajo t jet n mesin ton. Ky propozim u aprovua unanimisht. Fjaln pastaj e mori Drita e cila u falnderua dhe n vazhdim i njoftoi t pranishmit se Shpendi ishte njeriu q ishte udhzuar ta ndihmonte Sokolin dhe pr kto detyra t kryera ai koht e fundit ishte pranuar edhe antar i KQ t ish-LNKVSHJ. Duke pas parasysh kt, vazhdoi ajo, un mendoj se ai duhet t jet kryetar i komitetit t degs s LRSHJ pr Evropn Perndimore. Edhe me kt propozim t pranishmit u pajtuan. Pr antar mbetn Halimi dhe Agroni. Me shkuarjen e Drits ne do t mblidhemi prap dhe n vendin e sekretarit do t zgjedhet Halimi. Ndrsa antar i ri i komitetit do t jet Arsimi. Kandidati i ri besojm se n baz t puns s tij do t zgjidhet Luli. a) Propozimi q komiteti t quhet Vllezrit Grvalla u aprovua njzrit. b) Lidhur me kt pik t rendit t dits duke pasur parasysh faktin se ishte i pranishm antari i ri Halimi edhe ca antar t tjer t ish-LNKVSHJ nuk dinin shum n lidhje me prbrjen n numr t nj komiteti, mbretroi pak heshtja. Me kt rast Shpendi shpjegoi se Lvizja N me kt praktik punon qe disa vjet dhe se kjo form sht treguar mjaft e suksesshme. Halimi vazhdoi se ai me shokt e tij kan vepruar ndryshe dhe se nuk kan shum eksperienc lidhur me funksionimin e nj komiteti t till sidomos n kushtet jasht atdheut dhe pasi ne ishim t pranishm tet ndrsa komiteti do t kishte vetm pes antar. Halimi tha se faktikisht pr antart e ktij komiteti po din 8 veta. Ai tha se edhe ata aktivist t dalluar t jen si kandidat pr komitet. Ky propozim dhe arsyetimi i cekur m lart u pranua. Pra komiteti i degs s LRSHJ Vllezrit Grvalla pr Evropn Perndimore ka me shkuarjen e Drits ai do t duket ksisoji: 381

1. Shpendi Kryetar Xhafer Durmishi 2. Drita/Halimi Sekretar Suzana Grvalla/Osman Osmani 3. Agimi arkatar Nuhi Sylejmani 4. Agroni antar Faridin Tafallari 5. Halimi antar Osman Osmani 6. Halili kandidat Hafiz Gagica 7. Guximi kandidat Haxhi Berisha 8. Arsimi Prgjegjs i rinis Naim Haradinaj 2) N pikn t ndryshme diskutimet u zhvilluan rreth antarsis, shtjet materiale, puna rreth vendosjes n nj baz t re dhe nxjerrjes sa m t shpejt t numrit t ri t organit. Pr kto dhe t tjerat hern e ardhshme. Ju prshndesin shokt e Komitetit Vllezrit Grvalla Kosova Republik" (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f. 357358) N kt koh un, m 22 shkurt, ve ia kisha komunikua Suzans, vendimin e Shqipris pr ta pranuar familjen e Jusufit. Ne e patm qit fjaln edhe at vetm pr shokt m t ngusht se Suzana do t shkoj n A. (d.m.th. Australi, nn prkujdesjen e Rilind Bytyit dhe Shoqris "Bajram Curri"), pasi kishim kontakte t vendosura me ta dhe botimet e tyre ishin t dukshme n Kalan e Jusufit.

9. MBLEDHJA E KOMITETIT "VLLEZRIT GRVALLA M 11 KORRIK 1982

Nj dokument i kohs n t cilin prshkruhet puna prej 18 janarit 1982 deri n korrik 1982, e sidomos prjashtimi i Ibrahim Kelmendit nga shtpia e Jusufit sht ky: "Procesverbal i mbledhjes s Komitetit Vllezrit Grvalla i mbajtur m 11/71982 Rendi i dits: Nj analiz e puns s gjertanishme Diskutimi rreth Projektstatutit t Lvizjes Puna rreth revists Caktimi i dats pr takimin e ardhshm T ndryshme Shtat t pranishmit: Sknderi (Xhafer Durmishi), Halimi (Osman Osmani), Naim Haradinaj, Faridin Tafallari, Haxhi Berisha, Hafiz Gagica dhe Nuhi Sylejmani, njzri e aprovojn propozimin mbi rendin e dits. Sknderi hap diskutimin rreth piks s par. Fjaln e merr shoku Faridin. Shpjegim: N diskutim u vendos q analiza t bhet nga 17 janari e gjer m sot. Faridin Tafallari: Pritja e njerzve sipas Faridinit ka qen e mir dhe ndihmat pr kt kan ndikua. Kjo nuk sht br me nj organizim t mirfillt por sht veprua n at mnyr q secili ka veprua si ia ka marr mendja m s miri. Dalja e numrit t tret t ZK ka qen ngjarje e madhe. Sjelljet e Ibrahim Kelmendit (I.K.) nuk kan qen t mira. Veprim i ngutshm nga ana jon, pra nga Sknderi dhe Haxhiu, si dhe vonimi i Nuhiut q t thot fjaln e tij me nj shum t hollash prej njmbdhjetmij DM. 382

Mosmarrveshja n mes veti pr kt veprim. Demonstratat kan kaluar mir. Udhtimi i Suzans pr n Shqipri ka qen n rregull. Formimi i KVG (Komitetit 'Vllezrit Grvalla-shn i Xh. D) konsiderohet ngjarje e madhe. Riorganizimet n rregull. I dyti jo aq i mir sepse mungoi Haxhiu. Fushata e shfaqjes s filmave mohet lart. Demonstrata e Bonit mohet lart e gjithashtu e Vjens prkundr vshtirsive. Haxhiu nuk e sqaroi situatn gjer n fund. Demonstrata e Bernit n rregull. Numri i fundit i revists dhe komunikata t mira. Me kaq shoku Faridin e mbylli fjaln e tij. Pas ksaj Sknderi i drejtohet Nuhiut q ta merr fjaln por ai prgjigjet se don t dgjoj t tjert e vet do t flas n fund. T tjert pajtohen me kt. Fjaln e merr Naimi: Naim Haradinaj: Pritjen e quan t mir megjithse ram n konflikt me I.K. (Ibrahim Kelmendin). Hapat ton i quan t drejt sidomos prjashtimin e tij (I. Kelmendit-shn i Xh. D.) nga shtpia e Jusufit. Edhe Nuhiu ka qndrua mir nj koh t gjat n pritjen e njerzve. Marshet protestuese n rregull. Varrimi kishte me qen m i mir sikur pr inizimin me videokamer t angazhohej nj puntor profesional. Numri i tret i revists i realizuar mir. Demonstrata e Vjens m e mir se e Bonit. Formimi i KVG me vend. E sheh si rnie dhe n kundrshtim me komunikatn. Heqja e citatit t Jusuf Grvalls e gabueshme. Me kaq Naimi e mbaron fjaln e vet. Haxhi Berisha: Pritja n rregull. Pr shkak t mosorganizimit m t mir kan lindur mospajtime. Ka pasur sabotim dhe zhagitje t punve nga ana e I. K. I sht trheq vrejtja disa her. Sipas mendimit tim ai nuk ka jetuar fare me atmosfern ato dit. Angazhimin e nj puntori profesional pr inizimin e varrimit e quan t panevojshm. Prmes formimit t KVG u vazhdua puna e mparshme. Vshtirsit me demonstratn e Vjens kan t bjn me qndrimin ansor t policis t cilt na thonin her po e her jo. (Haxhiu ka qen i angazhuar pr leje dhe ka br nj udhtim gjer n Vjen ditn e enjte m 22 prill 1982). Megjithat kt e moj m shum se t tjerat. Halimi (Osman Osmani): Formimi i KVG i domosdoshm (ky ia fillon nga kjo ngjarje pasi m par nuk ka qen ktu). Puna ka vazhdua por ka pasur dobsi. Pr shkak t mosprvojs mund t kemi br gabime, por largimi i tij (I. Kelmendit-shn i Xh. D.) nga familja i mir pr t mos thn i domosdoshm. Gabim strategjik q ia kemi thn t gjitha. Puna e komitetit dhe vet ekzistenca e tij kan qen formale. Nuhi Sylejmani: Pritja ka mund me qen m e mir, por ngjarje t tilla t befasishme skemi mund ndryshe. Nuk sht i knaqur. Pritja ka qen formale. Nuk kemi diskutue n mes veti. Ditn e varrimit nuk dilnin njerzit prej dhome. Ka shkua si n diktatur. Videofilmimin e varrimit sht dashur ta bj nj profesionist ashtu si thot Naim Haradinaj. Formimi i KVG i mir por sht dashur m par t formohen celulat e pastaj komiteti dhe jo anasjelltas. Skemi pasur asnj shok afr veti. Organizimi i brendshm jo i mir. Dekonspirimin e dnon dhe e quan krim t madh. Veprime me gjaknxehtsi dhe pa marrveshje i kan dhn I. K. fakte pr sulm megjithse prjashtimi nga shtpia e Jusufit ka qen i drejt. Udhtimi i Suzans n Shqipri mir, megjithse nuk jemi marr vesh n mes veti. Demonstrata e Bonit e mir por me Skenderin ka pasur mosmarrveshje sepse kam brohoritur Kosova-Republik dhe lavdi Marksizm-leninizmit e ai m ka thn mos bj ashtu. (Shkaktohet nj qeshje kur Nuhiu thot se m ka thn mos thuaj Kosova-Republik, Marksizm-Leninizm dhe Nuhiu e prmirson veten dhe thot se m ka thn vetm mos me brohorit Marksizm-Leninizm. 383

Sknderi (Xhafer Durmishi): "...Shfaqja publike e dyshimeve ndaj I. K. e gabueshme. Demonstrata e Vjens prkundr vshtirsive sht historike sepse sht demonstrata e par shqiptare q bhet pr Kosovn n Austri. Prgjigjja e masave n thirrjet tona sht fakti m demantues kundr gnjeshtrave se njerzit jan dshpruar." Nga ky dokument, m s interesanti sht konstatimi i Osman Osmanit, i cili n shtpin e Vllezrve Grvalla ka ardh m 22 shkurt 1982, d.m.th. 17 dit pas dits s varrimit m 5 shkurt 1982. Edhe pse ka ardh pas kaq ditsh ai e gjen I. Kelmendin n Habichthhe dhe mendon se prjashtimi i tij nga shtpia e Jusufit ka qen i domosdoshm. Fjalt e tij 'Gabim strategjik q ia kemi thn t gjitha' mund t duken t drejta pr at koh. N perspektivn historike dhe n baz t fakteve t mvonshme, nj nga punt m t ndershme e m heroike t asaj kohe q kan br shokt e Jusufit sht pikrisht fakti se I. Kelmendit ia kan thn t gjitha dhe at n form publike dhe n baz t dyshimeve t bazuara, familja e Jusufit e ka prjashtuar nga Habichthhe. Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin e Frontit t Kuq Popullor, Ibrahim Kelmendin, jam njohur n janar t vitit 1980. M ka sjell pr t'ia korrigjuar disa artikuj t prgatitur pr gazetn "Bashkimi" dhe m ka propozuar q t shkruaj edhe un pr kt fletushk. Pasi e kisha lexuar numrin e saj t par qysh n vendlindje dhe e dija se gazeta bie n duar t popullit, bile n nj gjendje jo t lakmueshme e pash t arsyeshme t'i prgjigjem pozitivisht pr propozimin dhe konkretisht fillova me bashkpunimin. ... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. ... Shokt e Vjens (Ambasads Shqiptare n Vjen - shn im) e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" (Raport Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Faridin Tafallari: "Suzana: A pe ndonj njeri? Jusufi: Po e pash nj njeri me trup t gjat po nuk munda ta njoh. Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. AMANET po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror-Dhimbje-Qndres, f. 52)

Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas vrasjes s Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, udhheqjen e organizats, n mnyr misterioze, e mori Xhafer Durmishi. Ky emrim apo vetemrim kishte ndodhur pa dijen dhe plqimin tim ... Prandaj, emrimet e tilla, pa ndonj marrveshje paraprake me antart e mbijetuar t ksaj Lvizjeje, do ta degradonin LNKVSHJ-n, duke e shtyr drejt dobsimit apo shuarjes totale." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 124) Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks."

384

10. OXHAKU I TIJ I LART, Q i MBETI N KMB Jusuf Grvalla: "N ball i krceu nj damar i trash. Iu b se ishte rritur pr kmishn e dragoit, q dikur ishin prpjekur t'ia shplonin m kot t tjert. U ngjit lart n tavan, mes frymve q kaluronin natn, dhe e veshi at kmish. 'po ngjante kshtu? I frkoi syt. Nj zhurm e brendshme ia kaploi trupin. Po zgjohej zhurmshm nga kotja e rnd shekullore, q e ngurron nganjher edhe draguan. Oxhaku i tij i lart, q i mbeti n kmb si shenj e shpotitjeve t Dak Skels dhe t Bek Troshit, at dit e sot, shekuj me radh, nxjerr tymin duaj-duaj dhe pos fluskave t bardha t bors e ZRIT t thekshm t kalamajve, s'ka frym as er tjetr q ia tollovit fqollat q marrin er thik prpjet." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 124-125) Halil Matoshi: "Lidhur me rolin e LNKVSHJ dhe t Jusuf Grvalls n demonstratat e vitit 1981, fjaln e vet do ta thot historia, por nj gj dihet botrisht: nuk sht zhvilluar asnj proces politik n gjykatat serbe t Kosovs gjat viteve t tetdhjeta ku t mos jet prmendur emri i Jusuf Grvalls dhe gazetat e tij "Lajmtari i liris" dhe "Zri i Kosovs". (Rasim Selmanaj, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, f. 104)

Emrush Xhemaili: "N qershor t vitit 1982 n Gjermani me teknikn q kishte ln dshmori Jusuf Grvalla VAZHDON botimi i gazets (s pashuar-shn. im) Zri i Kosovs. Redaktor i gazets ishte Skender Durmishi (Xhafer Durmishi-Sknderi-shn im). (20 vjet veprimtari, 1982-2002)

385

RNDSIA E GODITJES S PAR

Qndrime pr Abdullah Prapashticn dhe Nuhi Sylejmanin t shprehura m 2009 dhe n fillim t vitit 2010, q mund t merren si prgjigje n librin e quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010. Lidhur me diskutime q kan t bjn me ngjarjen e 17 janarit 1982 n Shtpin e Jusuf Grvalls, me Faridin Tafallarin, gjat vitit 2009, kam kmbyer pos tjerash kto mendime: Xhafer Durmishi: "Q n fillim dua t them se jo vetm ky shkrim por sipas mendimit tim asnj shkrim tjetr i yti nuk e mbrrin nivelin e asaj q e ke thn n librin e par Terror, dhimbje, qndres. Megjithat un ende nuk e kam dhn nj mendim t prmbledhur pr librin tnd t par. Forc t librit tnd t par pos tjerash e konsideroj faktin se ti aty Riza Salihut e Hysen Gegs n cilsin e shokut t Rizahut ua kushton 5-6 rreshta e jo m shum. N reagimin tnd t mparshm Zhgnjim dhe n kt q ma ke drgua shum qndrime q i ke pas p.sh. pr Hysen Gegn, Riza Salihun e Nuhi Sylejmanin n librin e par tani i ke ndryshua. Mendimi im sht se me pasojat juridike t librit dhe deklaratave t Ibrahim Kelmendit do t duhej t merreshin gjykatat dhe jo t tjert. sht pr keqardhje q n kt drejtim gjykatat dhe juristt e Kosovs nuk jan marr gjer m sot. Aspektet e ndryshme t lufts pr pushtet me mnyra q i prdorin shumica e partive sot mendoj se duhet veuar nga rasti i 17 janarit 1982. Un nuk jam duke u marr me shkrime, por po t shkruaja n kt tem do t shkruaja m ndryshe... .... Pr Nuhi Sylejmanin nuk kisha me shkrua m keq se sa e meriton. Ndaj njerzve q nuk merren me shkrime dhe ndoshta nuk kan aftsi pr tu mbrojtur duhet treguar kujdes m t madh." (Letr drguar Faridin Tafallarit, 3 qershor 2009) Faridin Tafallari, n janar 2010 botoi n librin e tij "ME TRE YJET E PAVDEKSIS n ato vite t stuhishme". Kt libr e kam lexuar n dorshkrim dhe i kam dhn vrejtjet e mia. Falnderimi i Faridin Tafallarit pr punn time n kt libr e ka kt prmbajtje: "Me rastin e botimit t librit tim: ME TRE YJET E PAVDEKSIS, N ATO VITE T STUHISHME", dshiroj t falnderoj Xhafer Durmishin, i cili e ka lexuar prmbajtjen e librit n dorshkrim, dhe prkundr qndrimeve t tij, megjithse ende t pashprehura publikisht n trsi, pa rezerv m ka br vrejtje, t cilat i kam marr parasysh. Pjesn e tret, t fundit, Xhafer Durmishi nuk e ka komentua". Pjesa e tret e librit t lartprmendur prmban shkrime rreth asaj se kush mund t jet i implikuar (Riza Salihu etj.) n vrasjen e 17 janarit 1982, n shtpin e Jusuf Grvalls. Jo pr hir t Abdullah Prapashtics e Osman Osmanit, e aq m pak pr inatin e tyre, por vetm e vetm pr hir t Jusuf Grvalls, un kurr n jet nuk kam shprehur asnj dyshim ndaj Nuhi Sylejmanit apo ndaj ndokujt tjetr, prve asaj ka e ka shkrua dora ime prej janarit 1982 e deri m sot, si n letra private ashtu edhe n trakte e dokumente publike. Ramadan Pllana: "Nse e ke prcjell nj reagim ndaj meje t Avdullah Prapashtics ku flet pr bashkimin e dy organizatave ne Stamboll, ku ai thot se erdhi 386

n Stutgart, ku ishe ti, e "shptoi" Organizatn sepse ishte n kriz nga mungesa e Jusufit....Vetm Faredin Tafallari reagoi dhe ia mbylli gojn." (Letr Xhafer Durmishit, 10 nntor 2009) Nj letr drguar Ramadan Pllans shprehen qndrimet e mia t vrteta ndaj Abdullah Prapashtics. Xhafer Durmishi : "Shkrimin e Abdullah Prapashtics e kam lexuar dhe ka shum pak tekste q m bjn me qesh e q m knaqin shpirtin m shum se shkrimet e budallallqet e Abdullah Prapashtics, dhe shpresoj q ai t vazhdoj me kontributin e tij teorik edhe m tutje. Zoti jetn ia shtoft e i dhasht shndet. sht mir q t ka ra ndrmend se ekziston Faridin Tafallari, si shok i Jusufit e njohs i mir i rrethanave t asaj kohe. Pr ekzistencn e Faridin Tafallarit e librit t tij "Terror Dhimbje Qndres" t kam tregua m 2006, ndrsa ti ishe i fokusuar m shum dhe i kishe pas ra n trag Nuhi Sylejmanit e pr Faridin Tafallarin nuk kishe ndie kurr deri sa t tregova un. Me fjal tjera n kt rast i ke shit dardhagjis dardha." (Letr drguar Ramadan Pllans, m 11 nntor 2009) Nj qndrim tjetr pr Nuhi Sylejmanin. Xhafer Durmishi: "Pas demonstrats s Bernit (26 qershor 1982) n muajin korrik Osman Osmani u largua nga rrethi yn. Pr kt qllim kishte jo vetm prkrahjen nga shokt e vet n Turqi por edhe nga diplomatt shqiptar n Vjen. Prej shokve t afrm t Jusufit, Nuhi Sylejmani ishte i vetmi q iu bashkua. Pra atentati i 17 janarit n rrethin organizativ t Jusufit nuk krijoi ndonj turbulenc. Ato frkime q ndodhn ishin pasoj e pranimit t Osman Osmanit, pjestar i nj organizate t huaj n shtpin e Jusufit, i cili kishte ardh me mision ta lartsoj punn e ...Abdullah Prapashtics dhe ta denigroj at pun q ishte br n Shtutgart dhe n Zvicr m par. Nuhi Sylejmani, nj aktivist i dalluar n rrethin e Jusufit, pas vdekjes s Jusufit u lkund n qndrimet e tij, por pr kt nuk ndiej kurrfar mllefi ndaj tij, pasi n histori pas vdekjes s nj personaliteti t madh jan lkundur shum e shum burra m t mdhenj se sa Nuhi Sylejmani. Forca trheqse e Jusufit kishte ndikuar q Nuhiu t tregonte ant e veta m t mira pr nj koh. Pas vdekjes se Jusufit, forca trheqse e jon nuk ishte e mjaftueshme pr te dhe ai pr nj koh tregoi veti q nuk ishin n mesin e m t mirave." (Letr drguar N.N., 13 shkurt 2010) Jan raste shum fatlume pr ata t cilt i prgatisin sulmet n mnyr aq t mir sa goditja e par e tyre t jet edhe e fundit. Teorikisht shum veta ndrrojn se e kan kt veti. Fatkeqsisht, n praktik, n jet, kto jan raste tepr, tepr t rralla. Me kto fjal deshta t them se duket sikur sht krijuar nj situat pr keqardhje, n t ciln disa persona jan br aq mendjeleht ndaj fakteve t nj kohe jo fort t largt, sa jan duke u sjellur sikur un vrtet prej kohsh t mos ekzistoja fare, sikur un realisht t mos isha n mesin e t gjallve, duke krijuar kshtu nj atmosfer n t ciln fitohet prshtypja se qent endacak jan duke bredhur triumfalisht npr fusha e npr ara me eshtrat a mia n goj. "U kthye edhe njher. Jo pr hir t zymtsis shekullore t tjegullave q i rrinin barr katundit, po iu hodh jetimit ta shikonte edhe njher oxhakun e kulls s gjyshit, t vetmin oxhak q at mngjes nuk po nxirrte tym dhe t vetmin q kishte mbetur pa ngrohtsin e djalit pran, pa ngrohtsin e djepit t krthirit, t cilin s'ka as dor q ta prkund."

387

SHKOLLA E UDB-S KUNDR JUSUF GRVALLS

E shfaqur n librin e quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010 1. shtja e Komitetit Qendror t LNKVSHJ 2. GJENEZA E EMRIT "ZRI I KOSOVS", SIPAS GJENAZEVE 3. GJENEZA E EMRIT "LVIZJA NACIONALLIRIMTARE E KOSOVS DHE VISEVE TJERA SHQIPTARE NN JUGOSLLAVI" SIPAS GJENAZEVE 4. Jusufi nuk ishte mbret! 5. Propozimi pr t'ia nisur nga zeroja 6. Nuk ishte pajtuar - Ishte pajtuar 7. Mohimi i Zrit t prgjakur nga gjaku i Jusufit dhe t t vrarve 8. Shkrirja - Ngrirja dhe Shuarja totale e Partis "Komuniste" 9. Vazhdimi i puns nga aty ku e kishte ln Jusufi dhe vazhdimi i puns nga aty ku e kishte ln UDB-a Serbe 10. Faqosja e Zrit t Jusufit sipas falsifikatorve t pa faqe d.m.th. t pafytyr 11. Shkolla e UDB-s si hotelieriste e pronare elsash n Kshtjelln e pamposhtur t Jusuf Grvalls 12. Shkolla e UDB-s e shpton familjen e Jusuf Grvalls prej hamendjeve

388

Lufta e dshtuar e Dordolecit superior Abdullah Prapashtica dhe vzhguesit t tij, kundr Jusuf Grvalls. Kjo luft bhet n katr drejtime: -1. Kundr Lvizjes s Jusuf Grvalls, -2. Kundr Jusuf Grvalls si person, -3. Kundr mureve e hapsirs s shenjt t shtpis s tij dhe -4. Kundr familjes s tij. Pr t evituar do keqkuptim dua t them se prkujdesja ime pr familjen e ngusht t Jusufit, si shok n mesin e shokve t Jusufit sht e nj afati t kufizuar dhe preciz kohor dhe shtrihet vetm e vetm nga 21 janari gjer m 28 mars 1982, d.m.th. 67 dit. Sa i prket qndrimit ndaj Bardhoshit e ndaj Jusufit si lufttar e ideolog i liris, si antar t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n/nn Jugosllavi punt qndrojn pakz m ndryshe dhe ma merr mendja se do t vlejn periudha tjera kohore. E quaj t arsyeshme t prmendi se Abdullah Prapashtica ka qen ushtrues legal, zyrtar d.m.th. jo i fsheht por i shkolluar n mnyr profesionale, i detyrs s inspektorit t UDB-s Serbe, profesion prej t cilit i ka siguruar mjetet pr jetes, dhe prej t cilit ka dezertua. Kt e bj pr t evituar dyshimet pr etiketime t pa baza me t cilat ushqehen shum e shum veta dhe pr ta argumentuar titullin e ktij shkrimi. Prkundr ksaj, sikur ai ta kishte pasur guximin me i nnshkrua fjalt e veta me emrin e vet, titulli i ktij shkrimi do t ishte tjetr. Pozita ime delikate sht se para citateve e kam pasur vshtir ta vendosi emrin e Nuhi Sylejmanit apo t Abdullah Prapashtics dhe Vzhguesit t tij. Nj lehtsim megjithat ekziston, pasi Dordoleci superior Abdullahu dhe Vzhguesi i tij Osman Osmani, pas asnj rezerv, jan deklaruar me shkrim pr librin e tyre Vrasja e trefisht. Abdullah Prapashtica: "Ajo q sjell Nuhi Sylejmani n librin e vet sht dshmia e ti personale si njri nga bashkpuntort e rrethit t ngusht t Jusuf Grvalls n Gjermani, mbi at bashkpunim q kan pas ata s bashku n kuadr t ish LNKVSHJ dhe dshmi autentike e zhvillimeve t pastajshme... (...)Nuhi Sylejmani shkruan me kompetenc..." (MBI LIBRIN VRASJA E TREFISHT T NUHI SYLEJMANIT, www.albaniapress.com, 14 tetor 2010) Osman Osmani: "Kujtimet dhe dokumentet prcjellse brenda librit sjellin fakte historike t pakundrshtueshme dhe t panjohura gjer m tani. N mnyrn m t prpikt, paraqitet gjendja dhe zhvillimi i tri organizatave shqiptare t asaj kohe, q vepronin kryesisht n botn e jashtme si Fronti i Kuq Popullor, GMLK/OMLK dhe LNK/LNKVSHJ, si dhe pr proceset organizative dhe ideologjike npr t cilat kalojn kto organizata para dhe pas demonstratave t vitit 1981 n Kosov. Autori ndr t tjera, n mnyrn m besnike, Abdullah Prapashtica prshkruan peripecit dhe ballafaqimet me sfida t 389

shumta t familjeve Grvalla dhe Zeka pas atentatit t 17 janarit t vitit1982." (Kopertina e mbrapme e librit Vrasja e trefisht) "Libri Vrasja e trefisht sht promovuar t shtunn q shkoi (26 shkurt 2011-shn yn), n ambientet e Ambasads s Kosovs n Bern. Folsi i par, Faton Topalli, hapi promovimin duke prshndetur n emr t organizatorit, Bashksis Shqiptare t Shafhauzenit dhe qendrs Pro Integra. Ai, n fjaln e tij, librin e vendosi n kontekstin e kohs q po jetojm, koh antagonizmash t shumt, sipas tij. Ky libr, edhe pr shkak t ksaj kohe, fiton nj rndsi t veant. (...) KY ORGANIZIM SHT NDER PR AMBASADN E KOSOVS N cilsin e nikoqires, organizatort i ka prshndetur Artana Bardhi, ministrekshilltare n Ambasadn e Kosovs n Bern. Ajo, duke prcjell prshndetjet e ambasadorit Naim Malaj, ka vlersuar lart rolin dhe sakrificn e mrgats n t gjitha proceset e shtetformimit t Kosovs. Nj pjes e ksaj sakrifice, ka thn ajo, dokumentohet edhe n librin q po promovojm. Prandaj ky organizim sht nder edhe pr ambasadn e Kosovs, ka thn znj. Bardhi." (Marr nga http://www.albinfo.ch, 28 shkurt 2011) Nj letr drguar Ramadan Pllans m 11 nntor 2009 shprehen qndrimet e mia t vrteta ndaj Abdullah Prapashtics, pra rreth 10 muaj para leximit (n gusht 2010) t librit Vrasja e trefisht, fjal t cilat jam shum i knaqur q i kam thn. Xhafer Durmishi: "Shkrimin e Abdullah Prapashtics e kam lexuar dhe ka shum pak tekste q m bjn me qesh e q m knaqin shpirtin m shum se shkrimet e budallallqet e Abdullah Prapashtics, dhe shpresoj q ai t vazhdoj me kontributin e tij teorik edhe m tutje. Zoti jetn ia shtoft e i dhasht shndet. sht mir q t ka ra ndrmend se ekziston Faridin Tafallari, si shok i Jusufit e njohs i mir i rrethanave t asaj kohe. Pr ekzistencn e Faridin Tafallarit e librit t tij "Terror Dhimbje Qndres" t kam tregua m 2006, ndrsa ti ishe i fokusuar m shum dhe i kishe pas ra n trag Nuhi Sylejmanit e pr Faridin Tafallarin nuk kishe ndie kurr deri sa t tregova un. Me fjal tjera n kt rast i ke shit dardhagjis dardha." (Letr drguar Ramadan Pllans, m 11 nntor 2009, www.pashtriku.org, 23 shtator 2010) Pse Abdullah Prapashtica dhe vzhguesi i tij Osman Osmani veprojn kshtu, me kt intensitet, ndaj Jusufit dhe Lvizjes s tij, t cilt mund t thuhet se nuk u kan br asgj t keqe prve t mirave, kjo me t vrtet m ka befasuar, befasi e cila shihet n mnyrn m t qart nga rreshtat e letrs s msiprme.

1. shtja e Komitetit Qendror t LNKVSHJ

Jusuf Grvalla: "Leximi i letrave t tua nga un, Shpendi e Bardhi, u shndrrua n nj takim t mbar, ku shqyrtuam n hollsi shtjet e shtruara prej teje, sqaruam Shpendin pr disa hollsi t punve (ktu) n t kaluarn, dhe morm disa vendime. Q t tre jemi t mendimit se Zri i Kosovs duhet t dal sa m par e sa m mir dhe pr kt jemi duke punuar sa po mundemi. Ne konstatuam s bashku q, ndonse deri m tash nuk sht formuar ktu dega konkrete e Lvizjes, me komitetin e vet, veprimtaria sht br si t kish qen kjo deg. Por, tani do ta formojm sa m shpejt edhe komitetin edhe degn, ashtu si na porositni ju, se mundsi dhe forca kemi." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981) 390

Citati i msiprm nga letra e Jusufit drguar Sabri Novosells, m 31 korrik 1981, vrteton se n Shtutgart, deri n korrik 1981 nuk ka ekzisutar Komiteti i Degs s Lvizjes pr Gjermani dhe as Komiteti Qendror. Jusuf Grvalla: "Mbrm ishim me Besnikun (Bardhosh Grvalla-shn im) te ai personi n Visloh, q na i pat dhn 3 mij markat. Sa m shum q po njihemi me t, aq m i matur, i pjekur dhe i mir po na duket ai neve dhe me gjas, edhe ai po fiton gjithnj simpati m t mdha pr punn ton. Un, Shpendi (Xhafer Durmishi-shn im) e Besniku, duke analizuar ant e mira dhe virtytet e ktij njeriu, kemi vendosur se do t kish qen mir ta bnim menjher antar t Komitetit t degs s ktushme." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981, Marr nga Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, f. 451-452) ka tregon letra e msiprme? Kjo letr sht vrtetimi i par se m 20 gusht 1981 (brenda nj muaji pas arritjes sime) n Shtutgart ka ekzistue "Komiteti i degs s ktushme" , do me thn jo Komitet Qendror. Antar t ktij "Komiteti t degs s ktushme" jan Jusuf Grvalla, Xhafer Durmishi (Shpendi) dhe Bardhosh Grvalla (Besniku) t cilt i analizojn ant dhe virtytet e mira t nj bashkatdhetari n Visloh (Isa Bulan-shn i Xh. D.) afr Heidelbergut dhe vendosin se do t kish qen mir ta bnim at menjher antarin e katrt t "Komitetit t degs s ktushme." Shkolla e UDB-s: "Jusuf Grvalla kishte qen antar i Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ), q datonte qysh nga viti 1975. Arrestimet e 14 dhjetorit t vitit 1979, e detyruan Jusufin t emigroj n Gjermani, ku ishte i punsuar vllai i tij, Bardhoshi. Duke i par lvizjet ilegale t diaspors, ai e pa t arsyeshme q ta riorganizoj edhe njher Lvizjen, duke e themeluar Komitetin Qendror me kt prbrje: Jusuf Grvalla, me pseudonim Sokoli Bardhosh Grvalla, me pseudonim Besniku Nuhi Sylejmani, me pseudonim Luani Pas themelimit t Komitetit Qendror, q do t merrej me shtjet organizative, u vendos q Jusufi t merrej me prpilimin e statutit dhe mundsin e botimit t nj gazete. Bardhoshi do t merrej me procedurat e regjistrimit si parti politike, e cila do t vepronte legalisht n shtetin gjerman, kurse un do t merresha me przgjedhjen e antarve t rinj dhe prmes tyre grumbullimin e mjeteve pr mbulimin e shpenzimeve t shtypit dhe pr ndihma humanitare pr familjet e t rnve, t burgosurve politik dhe t varfrve n Kosov dhe n viset e tjera ku jetonin shqiptart n Jugosllavi!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 60) Jusuf Grvalla: "Leximi i letrave t tua nga un, Shpendi e Bardhi, u shndrrua n nj takim t mbar, ku shqyrtuam n hollsi shtjet e shtruara prej teje, sqaruam Shpendin pr disa hollsi t punve (ktu) n t kaluarn, dhe morm disa vendime. Q t tre jemi t mendimit se Zri i Kosovs duhet t dal sa m par e sa m mir dhe pr kt jemi duke punuar sa po mundemi. Ne konstatuam s bashku q, ndonse deri m tash nuk sht formuar ktu dega konkrete e Lvizjes, me komitetin e vet, veprimtaria sht br si t kish qen kjo deg. Por, tani do ta formojm sa m shpejt edhe komitetin edhe degn, ashtu si na porositni ju, se mundsi dhe forca kemi." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981) 391

Shkolla e UDB-s Serbe: "Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ), q ishte shkaprderdhur pas goditjes s 14 dhjetorit t vitit 1979, pr her t par ishte riorganizuar n Untergruppenbach t Gjermanis, nn prkujdesjen e Jusuf Grvalls (Sokolit) dhe n pranin e dy antarve t emruar nga Jusuf Grvalla. Antari i par ishte emruar Bardhosh Grvalla (Besniku), kurse antari i dyt ishte emruar Nuhi Sylejmani (Luani)." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 124) Jusuf Grvalla: "I dashur vlla Mrgim, 14 janar 1982 Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum. Un e shkrova n disa variante, por me asnjrin prej tyre nuk mbeta i knaqur. Nuk jam msuar t komunikoj me nj nivel t till. M s fundi e lash variantin q e mora prej teje. Hapi si hap m plqeu shum dhe m duket shum i dobishm. Por, nuk di a duhet t jemi t knaqur si e kemi realizuar. N letrat e fundit na kan ardhur disa kshilla nga ana juaj. Ta them t drejtn se mua personalisht m kan ln me nj ndjenj t ftoht. Thelbi i tyre konsiston, sipas prshtypjes sime, n nj trheqje n vete, q u dashka t aplikohet prej nesh. Ose nuk kam qen n gjendje ta kuptoj qart. Se cilsia duhet t ket prparsi ndaj sasis, kjo dihet dhe pr kt kam shkruar edhe vet, nse t kujtohet, n at Qarkoren drejtuar shokve n D., q ti e ke pas plqyer. Por q ather kushtet kan ndryshuar shum. Tash ka dal sheshit pezmi i madh i popullit, gatishmria e madhe pr flijime t larta, ideja e lufts pr liri sht materializuar m shum se kurr. Sipas njohurive t mia t pakta teorike, m duket se tash, n vend t reduktimeve e t prkufizimeve, duhet t aplikojm zgjerimin e furishm t radhve, ashtu si thot Lenini me nj rast, madje n at mnyr q rekrutt e rinj t zn vendin e lufttarve t rndomt, kurse ushtari i vjetr t zr vendin e oficerit t ult. Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." (Letr Sabri Novosells m 14 janar 1982. E botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f.452-454) Jusufi nuk ka qen i autorizuar me themelua e as me riorganizua Komitet Qendror. Kt pun nuk ia ka lejua vetes. Kt shtje ai, si antar me disiplin shembullore ia ka besuar Sabri Novosells. Riorganizim e thirrje n Komitet Qendror sht br vetm prmes Sabri Novosells. Bardhosh Grvalla nuk ka qen antar i Komitetit Qendror. Nuhi Sylejmani: "N faqen e par (Zri i Kosovs, mars 1982-shn. i Xh. D.) u botuan fotografit e martirve dhe nj artikull me titull: Tre ran me mijra u ngritn, duke vazhduar n faqen e dyt me titull: Nekrologji, ku jepeshin t dhna t sakta pr jetn dhe veprat e Jusufit, Bardhoshit dhe Kadriut." (Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 119) T dhnat e sakta pr Bardhoshin jan si vijon: Xhafer Durmishi: "U b mbshtetja m e fort e Jusufit n vazhdimin e puns patriotike jasht atdheut. Antar i LNKVSHJ ishte nga viti 1977. Pr meritat e mdha dhe besnikrin ndaj atdheut u zgjodh sekretar i degs s LNKVSHJ pr Gjermanin Perndimore. Bardhosh Grvalla si shum bashkatdhetar shkoi me mall t Kosovs, sepse pjesn m t madhe t jets s tij e kaloi larg saj. Vdiq, duke e mundur vdekjen, m 17 Janar 1982 si lufttar i pakompromis pr t drejtat e popullit shqiptar n Jugosllavi. Bardhoshi (Besniku) do t jetoj prgjithmon n zemrn e popullit." (Nekrologji, Zri i Kosovs, nr.3 mars 1982, faqe 2) 392

T dhnat e sakta pr Jusufin jan si vijon: Xhafer Durmishi: "Ishte drejtues i Komitetit t LNKVSHJ pr Evropn Perndimore. Me plot suksese redaktoi dhe udhheqi revistn patriotike "Lajmtari i Liris", e cila bri aq jehon tek shqiptart e Kosovs. Ishte antar i KQ t LNKVSHJ. Aktivitet t bujshm zhvillon sidomos pas demonstratave t Pranvers 1981. Si antar i KQ, ai ishte edhe kryeredaktor i organit qendror t LNKVSHJ "Zri i Kosovs", detyr n t ciln ishte deri n astin e vdekjes." (Nekrologji, Zri i Kosovs, nr.3, mars 1982, faqe 2) Po ta marrim rigorozisht renditjen e antarve t Komitetit Qendror, ather citati i letrs s Jusufit duket kshtu: Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Jusufi i ka drguar Nuhi Sylejmanit katr letra. N tri prej letrave pseudonimi i Nuhiut sht Nuhi ndrsa n t katrtn Vullnet. ka rrjedh nga kjo? Se pseudonimi Luan, Nuhi Sylejmanit i sht dhn nga Dordoleci superior, pr shkak t vetive t tij superiore q i karakterizojn vetm Luant e vrtet. Kt pseudonimin Luan, Nuhi Sylejmani e ka prdor kur i ka nnshkruar letrat n emr t Partis 'Komuniste' (PKMLSHJ), n vitin 1985. Kjo pun sht e sqaruar si drita e diellit. Prpjekja e Dordolecit pr ta shkruar e manipuluar historin e udhheqjes s LNKVSHJ sht e kot. Kt pun e ka kryer vet Jusufi. Dezertori i UDB-s duhet ta ndiej vehten t knaqur se sht i kursyer prej lodhjes n kt drejtim.

2. GJENEZA E EMRIT "ZRI I KOSOVS", SIPAS GJENAZEVE

Shkolla e UDB-s: "N takimin e radhs q pata me vllezrit Grvalla, u bisedua pr mundsin e nxjerrjes s nj organi t ri n kuadr t LNKVSHJ-s. Mosarritja e bashkimit n mes t OMLK-s dhe LNKVSHJ-s, i la duar t lira Jusufit q t kujdesej pr nxjerrjen e nj organi q do ti shrbente interesave t organizats son. Pr kt qllim, paraprakisht ishte pajtuar edhe Mrgimi. Gjat leximit t veprs numr nj t Enver Hoxhs, faqe 60-61, botimi i vitit 1968, kisha hasur n nj njoftim se n Kosov, gjat vitit 1942 ishte botuar nj organ i quajtur Zani i Kosovs, q n at koh ishte pritur shum mir nga populli shqiptar. Prandaj, riprtritja e ktij organi m dukej e qlluar! Pas nj analize t holl, Jusufi erdhi n prfundim se kjo shtje krkonte nj analiz m t gjer, pr arsye se tani pr tani n mesin e mrgats qarkullonte nj fletushk me emr t njjt, gj q do t kundrshtohej nga autori i saj, Riza Salihu. Kishte edhe arsye t tjera q e ngadalsuan marrjen e vendimit pr kt shtje, si punimet e Kongresit t Tet t PPSH-s, pr prcjelljen e t cilit nevojitej nj prkushtim maksimal. Megjithat, vendimi definitiv pr nxjerrjen e Zrit t Kosovs ishte marr menjher pas dshtimit pr bashkim t bisedimeve t Stambollit. Jusufi i filloi menjher prgatitjet pr numrin e par, t cilin synonte ta nxirrte n vigjilje t festave t nntorit." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 60-61) Jusuf Grvalla: "Un, q n fillim t Lvizjes e kam pas ditur se organ i Lvizjes sht Zri i Kosovs, se kjo shihet nga vet Statuti. Dhe, me knaqsin m 393

t madhe, n vend q t dilte Lajmtari i liris, kam mundur t bja q t dilte Zri i Kosovs. Nuk e bra pr dy arsye. S pari nuk isha i autorizuar nga Lvizja. S dyti, ktu kishte vepruar qysh m hert nj i ashtuquajturi Grupi Komunist Zri i Kosovs, pr punn e errt t t cilit me ndonj rast tjetr mund t bj para Lvizjes ndonj RAPORT t gjer. Tash pr tash po theksoj se udhheqsi i ktij grupi (Rizah Salihu, nga Mushtishti, nj provokator ose njeri shum naiv dhe i rrezikshm), provoi t organizonte me shok likuidimin tim dhe t vllaut tim, duke na quajtur t drguar special t UDB-s , pikrisht pr arsyen se i pata thn q Zri i Kosovs sht organ i LNKVSH, kurse ai e kishte marr pr emr t grupit t vet. Po pr kt arsye, para se ti hym botimit t ktij organi, duhet t marr nga Ti dhe Lvizja edhe fjaln e fundit, sepse ka mundsi q titulli Zri i Kosovs si organ i LN, t przihet n mendjen e naivve me Grupin Komunist Zri i Kosovs. (...) Por kur sht fjala pr botimin e Zrit t Kosovs, mendoj se del edhe nj problem. Sipas t gjitha gjasve, tashm sht identifikuar se kush qndron prapa Lajmtarit dhe kshtu edhe mnyra se si radhitet ai. Pra, kjo makin shkrimi, sipas mendjes sime, nuk do t duhej t prdorej edhe n radhitjen e Zrit t Kosovs (...) Sido q t jet, para se tia nis puns pr nxjerrjen e Zrit t Kosovs, duhet t dija se deri n far shkalle mund t m ndihmoni s andejmi materialisht. Kur sht fjala pr materialet q mora, prve atyre me tituj N Kosov dy njerz u ngjalln dhe Adem Dema, simbol i rezistencs shqiptare, mendoj se t tjert nuk kan elemente t mjaftuara pr nj revist far e mendoj un Zri n e Kosovs. N ta gjenden t meta ideopolitike dhe jan shkruar jo n nivel.." (Letr Sabri Novosells m 13 maj 1981. E botuar e plot pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 261-266) Jusuf Grvalla: "Tani m lejo t dalim te nj nga shtjet m t rndsishme pr momentin aktual, pra, te shtja e bashkimit t vrtet t t gjitha forcave t mbara revolucionare. Un, kohn e fundit, me qllim t mir, i kam dhn vetes t drejt t t dekonspiroj ty tek nj person, te ai shoku (Kadri Zeka-shn i Xh. D.) i Liris, me t cilin kemi bashkpunuar qe disa koh. Ai, duke nxjerr konkludime nga puna e Organizats s tij dhe nga ajo e LNK, sidomos nga organi yn Zri i Kosovs, ka ardhur n kt prfundim: sipas t gjitha gjasave, edhe LNKVSHJ edhe Marksistleninistt e Kosovs jan dy deg t t njjtit trung. Hydajet Hyseni: "Qysh n bisedn e par q kishte zgjatur gjith natn deri n mngjes, ata jo vetm kishin gjetur te njri tjetri shokun e ardhshm t kauzs e idealit, por edhe kishin konstatuar se n t vrtet organizatat q prfaqsonin ata vepronin mbi baz t s njjts platform politike, dhe se ishin deg t shkputura t t njjts rrnj." (Pr takimin e par t Kadri Zeks me Vllezrit Grvalla.) ("Therror n themelet e Bashkimit", fejton n 8 vazhdime n Zri, 21 shkurt-2 mars 2002, i ribotuar edhe n prmbledhjen e Rasim Selmanajt, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, faqe 28) Nj patriot revolucionar, i cili prej kohsh qenka n burg (ai thot se nuk sht fjala pr Ademin, por pr dik tjetr), qenka prgjegjs pr ndrprerjen e kontakteve mes antarve t vjetr t organizats s hershme me antart e krahut t ri t ksaj organizate. Kshtu q, pjesa e vjetr e asaj organizate (t prbashkt) ka ndjekur nj rrug t caktuar dhe sot ka arritur deri te emri Marksist-leninistt e Kosovs, kurse krahu i ri, duke mos marr kontakt me koh me antart e vjetr, qenka zhvilluar n 394

Lvizjen e sotme Nacionallirimtare t Kosovs. Pr kto konkludime ai merr pr baz pikrisht organin Zri i Kosovs, t cilin Marksist-leninistt e paskan pasur gjithashtu organ t vetin pr nj koh t gjat (sidomos q nga viti 1974, thot ai, paskan dal disa numra t ktij organi). N rast t till, sipas mendimit t tij, bashkimi i organizatave tona jo vetm q nuk sht i vshtir, por sht puna m e natyrshme. (...) Tani prej teje pres prgjigje t prer pr sa vijon: 1) A e aprovon ardhjen time bashk me at shokun*, lidhur me sqarimin e shtjes s prmendur, apo se lejon. 2) Pas pshtjellimeve rreth titullit t organit Zri i Kosovs, a t duket e udhs q organit ton t ardhshm ti vm nj titull tjetr? Un mendoj se titulli duhet ndrruar." (Letr Sabri Novosells m 16 qershor 1981. E Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 269271). Jusuf Grvalla: "Nga prmbajtja dhe toni i letrave t tua, kuptova q ende se ke marr letrn time t fundit, n t ciln t kam njoftuar pr punn konkrete q sht duke u br rreth nxjerrjes s numrit t ardhshm t Zrit t Kosovs. Ka nj keqkuptim mes meje dhe teje. Kur sht fjala pr titullin Zri i Kosovs, te un ska pasur as nuk ka hutes as trullosje. E kam n dor Statutin e LNKVSH, ku shkruan qart se ai sht organ i Lvizjes son. Por, kam pasur n dor edhe disa trakte t t ashtuquajturit Grupi komunist Zri i Kosovs dhe m kan dal kokarje pikrisht me udhheqsin e ktij grupi dhe pikrisht lidhur me kt titull. Prandaj kam supozuar se mund t ket hutes te lexuesi. Vetm kaq." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981) Jusuf Grvalla: "Materialet e numrit t ardhshm t Z.K. (Zrit t Kosovsshn. im) jan pothuaj t gjitha t gatshme. Pr pjesn e tyre m t madhe, e un, Shpendi (Xhafer Durmishi-shn im) e Besniku (Bardhosh Grvalla-shn im) jemi t knaqur. Morm zemr edhe nga fakti se ju kishin plqyer edhe juve ato punime q ua drguam edhe juve pr ti shikuar. Prve ksaj, un personalisht tani jam n pozit shum m t leht, pr shkak t mendimeve, porosive e sugjerimeve nga ana juaj dhe pr shkak t nj ndihme, sado t vogl n fillim, nga ana e Shpendit, e Besnikut dhe e shokut t Liris, q kta m dhan me disa artikuj t mir. Edhe Shpendi edhe Besniku, pr sa duket kan afinitet pr shkrim, i cili do t rritet bashk me punn ton e me ne." (Letr Sabri Novosells m 20 gusht 1981. Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 451-452) Sa i prket Abdullah Prapashtics dua t'i them se Zri i Kosovs, si emr gazete ka ekzistua n kokn e Jusufit, sa ka qen n Kosov, me vite para se me ardh n Gjermani. Pse ish inspektori i UDB-s sht shum i interesuar ta lokalizoj gjenezn e "Zrit t Kosovs" te veprat e Enver Hoxhs dhe Nuhi Sylejmani? Ai sht shum i interesuar pr kt sepse si Hydajet Hyseni ashtu edhe Jusuf Grvalla kan shkruar se ka mundsi q Lvizja e Jusufit dhe OMLK-ja kan qen deg t nj trungu. Trungu i prish pun trurit t that t Dordolecit pasi ndrra e tij e mjer sht q rolin e trungut, rolin e qendrs ta luaj truri i tij dhe "pozifat" e tij. Se sa gnjeshtr skandaloze sht ideja e Abdullah Prapashtics tregon m miri vet Jusuf Grvalla. Jusuf Grvalla: "T DASHUR LEXUES, Kemi nderin, detyrn dhe prgjegjsin e madhe t dalim para jush me revistn periodike "Zri i Kosovs"* pikrisht n nj 395

ast historik, kur n ndrgjegjen e popullit dhe t rinis son heroike po trokasin fuqishm pulset e liris q po agon.... *Deri m tash "Zri i Kosovs" ka dal n trajt buletini dhe ka botuar materiale t prdorimit t brendshm pr antart e LNKVSHJ" (Zri i Kosovs, nntor 1981, faqe 3) E shum m mir edhe vet Sabri Novosella. Sabri Novosella: "Jam i mendimit q numri i vitit t ardhshm t filloi prap me 1 (Nji) ashtu si praktikohet n "Prparimin", "Jetn e re" e t tjera. Un numrin e par t ZK (Zri i Kosovs- shn im) e konsideroi t dalur n vitin 1973 ose 74. Kt duhet ta dij m mir U.(Uka=Xhafer Shatri-shn im) Dallimin e bn viti, pr shembull: (Nr. 1. 1983) (Letr Xhafer Durmishit m 4 nntor 1982)

N kt rast pr Nuhi Sylejmanin mund t thuhet: Prderisa ai sht nj gjendje t gnjej n mnyr kaq t ult pr revistn e organizats s vet, me t ciln e ka ilustruar kopertinn e par t librit t tij "Vrasja e trefisht", ai sht nj gjendje t gnjej n mnyr edhe m t ult pr rrethanat e Lvizjes dhe njerzit e saj me t cilt ka vepruar. Prpjekja e Abdullah Prapashtics pr ta sqaruar kt shtje sht katastrofale. Kt shtje si edhe shum t tjera ai i merr me tepr mendjelehtsi sa edhe me mendjemadhsi. sht interesante anatomia e shkolls s UDB-s se ka sht n gjendje t bj me viktimat e veta, e t'u ngarkoj aso detyrash pr sqarimin themelor t disa gjrave t koklavitura me t cilat as vet Jusufi nuk sht marr.

3. GJENEZA E EMRIT "LVIZJA NACIONALLIRIMTARE E KOSOVS DHE VISEVE TJERA SHQIPTARE NN JUGOSLLAVI" SIPAS GJENAZEVE
Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas pak ditsh Jusufi m njoftoi se Zri i Kosovs kishte dal nga shtypi, por nevojiteshin 1.600 marka pr ta trhequr nga shtypshkronja. M gzoi fakti se gazeta kishte dal jashtzakonisht mir, duke i prmbushur t gjitha standardet. Pas titullit me germa t mdha - Zri i Kosovs, shkruante: Organ i Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ). Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie. " (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 64) Aktgjykim: "Sepse pr t kryer vepra penale kundr bazs s rregullimit shoqror socialist vetqeveriss, t siguris s RSFJ, e veanrisht t cenimit kundr revolucionar t rregullimit shtetror, t drejtuar n rrzimin e pushtetit t klass puntore e njerzve punues, shkatrrimin e bashkim-vllaznimit e t barazis s kombeve e kombsive si dhe t ndrrimit antikushtetutar t rregullimit shtetror federativ, gjat vitit 1977 n Prishtin, si nj ndr organizatort, n kontaktet e takimet e shpeshta me Sabri Novoselln dhe t akuzuarin Avdyl Lahu, me qllim t masovizimit t grupit ilegal armiqsor t Kosovs dhe viset tjera t RSFJ ku jetojn shqiptart, merren vesh pr 396

formimin e organizats Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs t ciln edhe e formojn n vitin 1978 dhe vendosin q t njjtn ta udhheq Komiteti Qendror e q njri prej antarve t tij t bhet i akuzuari Shefqet Jashari" (AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN P - nr. 137/80, dat 4 qershor 1980, www.pashtriku.org) N kt aktgjykim emri i organizats thuhet se sht: Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs Aktgjykimet e prgatitura nga UDB-a mund t prmbajn shum t vrteta por n to ka edhe t pavrteta. N kt rast emri i Organizats nuk sht i plot dhe askujt nuk i mbetet hatri pse UDB-a nuk e jep emrin e plot. Emrin e plot e kemi t dhn, apo sqaruar me shkrim, tet her prej Jusufit, para dats 12 shtator 1981. 1. Jusuf Grvalla: "Prandaj, pasi ne nuk kemi pse t friksohemi pr "teorizime", do t thoshim se na duhet nj program i denj pr nj lvizje t denj. Me kt rast duhet t vm n dukje se ne ende nuk kemi qen n gjendje ta formojm partin ton komuniste marksiste-leniniste, pa t ciln gati do t jet e pamundshme hyrja konkrete n luftn e ardhshme nacionallirimtare dhe n revolucionin ton. Kjo na nxjerr te nj shtje tjetr q krkon sqarim. Ishte Partia Komuniste Shqiptare (sot Partia e Puns e Shqipris) ajo q e pat themeluar Frontin Nacional lirimtar (sot Fronti Demokratik). Dhe kjo ishte rruga e drejt. Te ne ka ngjar e kundrta. Fronti i Kuq Popullor, i themeluar prej forcash patriotike, pret themelimin e partis son komuniste marksiste-leniniste e cila do t vihet n ball t lufts dhe t revolucionit. Sipas vlersimeve t Frontit, arsyeja pr kt inverzion qndron n kushtet konkrete, t cilat kan ndikuar q forcat patriotike t masave t gjra t ecin nj hap prpara organizimit t komunistve tan. N ksi konteksti e shohim aktivitetin e Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe t Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi - nj organizat e hershme, q ka mbledhur dhe mban rreth vetes njerz me eksperienc patriotike e revolucionare dhe me t ciln jemi duke br prpjekje pr njohje reciproke dhe pr bashkim. N ksi konteksti jemi duke prcjell gjithashtu edhe aktivitetin e Marksist-leninistve t Kosovs, q po shfaqen kto koht e fundit me organin e tyre "Liria". Duke u nisur nga kryeartikulli n numrin e par t ktij organi, si dhe nga prmbajtja e tij prgjithsisht e nga trajtimi marksist-leninist i problemeve nga ana e krijuesve t "Liris", ne e vlersojm shum t drejt punn e Marksist-leninistve kosovar. Kjo na jep shpres q s shpejti, ndoshta pikrisht nga radht e tyre, do t realizohet edhe krkesa e domosdoshme pr themelimin e vet partis komuniste marksiste-leniniste." (Bashkimi bn fuqin, Bashkimi-Organ i Frontit t Kuq Popullor, janar 1981, faqe 2, shtylla 1) Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: Janari 1981 apo 12 shtatori 1981? Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 397

N Lajmtarin e liris, janar 1981 gjendet shkrimi "Nj komb shqiptar, nj shtet shqiptar", prezantimin e t cilin Jusufi e bn n kt mnyr: 2. Jusuf Grvalla: "Ky artikull paraqet nj trakt t Lvizjes Nacional lirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi, i cili qarkullon qe nj koh t gjat n radht e patriotve dhe t revolucionarve tan." (Lajmtari i liris, janarshkurt 1981, faqe 12) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: Janari 1981 apo 12 shtatori 1981? Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 3. Jusuf Grvalla: "N vazhdn e rezistencs patriotike e revolucionare, u formua edhe organizata Lvizja Nacional lirimtare e Kosovs e cila m von, me krkesn e komiteteve t qarqeve dhe t komiteteve t vendeve n trojet shqiptare t robruara jasht Kosovs, u quajt Lvizja Nacional lirimtare e Kosovs dhe Viseve t Tjera Shqiptare, lvizje q ka pr qllim lirimin e t gjitha trojeve shqiptare t robruara nga Jugosllavia." (Lajmtari i liris, Janar 1981, faqe 15) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: Janari 1981 apo 12 shtatori 1981? 4. Jusuf Grvalla: "Gjja m e rndsishme lidhur me Lajmtarin sht se, duke qen krejt i vetmuar, nuk e mora dot guximin ta emroja at si organ t LNKVSH. Kjo sht e vetmja arsye pse n t nuk flitet e brohoritet n emr t Lvizjes son. Mjafton ta prmend faktin se dy materialet e Lvizjes, q i botova n numrin 3, i lshova me njqind druajtje, ngase nuk isha n gjendje t gjykoja vet dhe t fitoj bindjen e plot se a bja mir apo keq." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; E Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 263) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 13 maji 1981 apo 12 shtatori 1981? Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 5. Jusuf Grvalla: "Tash pr tash po theksoj se udhheqsi i ktij grupi (Rizah Salihu, nga Mushtishti, nj provokator ose njeri shum naiv dhe i rrezikshm), provoi t organizonte me shok likuidimin tim dhe t vllaut tim, duke na quajtur t drguar special t UDB-s , pikrisht pr arsyen se i pata thn q Zri i Kosovs sht organ i LNKVSH, kurse ai e kishte marr pr emr t grupit t vet." (Letr Sabri 398

Novosells, 13 maj 1981; E Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 263) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 13 maji 1981 apo 12 shtatori 1981? Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 6. Jusuf Grvalla: "Sipas t gjitha gjasave, edhe LNKVSHJ edhe Marksistleninistt e Kosovs jan dy deg t t njjtit trung." (Letr Sabri Novosells m 16 qershor 1981. E Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 269-271). Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 16 qershori 1981 apo 12 shtatori 1981? Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 7a. Jusuf Grvalla: "Thuajse rregullisht, veprimtaria e tyre sht zbuluar dhe sht ndshkuar q n gjysm t rrugs. Atyre u ka munguar konspiracioni i thell, i domosdoshm n veprimtarin ilegale. Organizimi i tyre sht br shpesh n suaza regjionesh t caktuara, t ngushta dhe vetm n ndonj rast t rrall ato (si bie fjala m 1964) jan prhapur n ndonj trev m t madhe t tokave tona. Prjashtim bn Lvizja nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi, pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam dhe un. Kjo lvizje vazhdimisht ka pasur parasysh si nj nga qllimet kryesore prfshirjen n gji t vet t patriotve dhe revolucionarve nga t gjitha viset shqiptare. Pos ksaj, edhe antart e saj kan qen nga t gjitha strukturat shoqrore, gj q organizats i ka dhn nj karakter t prgjithshm shoqror. Megjith t metat q jan prcjell n aktivitetin e grupeve dhe t organizatave patriotike revolucionare t shqiptarve n Jugosllavi, ne, para se ti sulmojm me kritikn ton lidhur me ndonj aspekt t posam t tyre m n fund, si sht fare e natyrshme, ka qen n prputhshmri me mundsit q afrojn kushtet e prgjithshme shoqrore ndr ne." (Letr Enver Hoxhs m 19 gusht 1980. Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 94-99) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 19 gushti 1980 apo 12 shtatori 1981? Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 399

7b. Jusuf Grvalla: "Prjashtim bn Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi (LNKVSHJ), pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam edhe un." (Letr Enver Hoxhs m 19 gusht 1980. Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 23) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: 19 gushti 1980 apo 12 shtatori 1981? Shkolla e UDB-s: "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8-t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." 8. Jusuf Grvalla: "Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare - Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" RAPORT mbi disa shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq Popullor Me prfaqsuesin kryesor t Grupit komunist "Zri i Kosovs" jam njohur, pra, n fund t dhjetorit 1979. Quhet Riza Salihu, nga fshati Mushtisht. Ra fjala pr organin e LNK "Zri i Kosovs" dhe ai, me nj ton t ashpr, shprehu dyshimin jo vetm n ekzistencn e ktij organi dhe t LNKVSH, por edhe n besnikrin time. Arsyeja ishte se ai qndronte vet n krye t Grupit me t njjtin emr dhe, meq, si del logjikisht, nuk dinte pr ekzistimin e LNKVSH dhe kishte edhe vet nj logjik t kufizuar, kurrsesi nuk ia kapte rradakja t bnte dallimin n mes nj organizate me emrin "Zri i Kosovs" dhe nj organi me titull "Zri i Kosovs" q i takonte koinidentalisht nj organizate krejt tjetr." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Pyetje e drejtprdrejt pr Shkolln e UDB-s, pr t na sqaruar n detaje: Cila dat sht m e hershme: korriku 1981 apo 12 shtatori 1981? Ashtu si qndron puna me gnjeshtrn rreth emrit t plot t Organizats, n t njjtn mnyr vlen edhe gnjeshtra e mposhtme n fjalin e cila fillon citatin e faqes 64, t cilin e kemi shqyrtuar: "Pas pak ditsh Jusufi m njoftoi se Zri i Kosovs kishte dal nga shtypi, por nevojiteshin 1.600 marka pr ta trhequr nga shtypshkronja." Kt shprehjen pr ta trhequr nga shtypshkronja do ta analizojm n nj pik tjetr m posht. Jusuf Grvalla e Xhafer Durmishi: "K O M U N I K A T E KOMITETIT QENDROR T LVIZJES NACINALLIRIMTARE T KOSOVS Pr t fshehur shkakun e vrtet t demonstratave dhe trazirave t sivjetme n Krahinn e Kosovs, skamjen e mjerimin, shtypjen nacionale, sociale e kulturore t popullsis vendse, qeveria shoviniste e Beogradit, me kryepolicin Herlevi n krye, u hodh n t katr ant pr t kurdisur arsye t paqena, si romantizm nacional dhe nacionalizm e shovinizm shqiptar si dhe pr t gjetur organizatorin e 400

demonstratave, duke fajsuar her nj grup huligansh, her ekstremistt shqiptar, (duke pasur n kt rast parasysh Marksist-Leninistt e Kosovs) her organizatn Fronti i Kuq Popullor etj., n mnyr q pastaj t kthehet e tia ngarkoj fajin kryesor Republiks Popullore Socialiste t Shqipris. Ndr organizatort e shumt, kryepolici Herlevi, zuri ngoje edhe organizatn ton patriotiko-revolucionare me emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs, duke e fajsuar at pr shum vepra q nuk prkojn aspak me veprimtarin e saj. E kemi par t udhs q, pasi n mjetet e informimit publik t Perndimit u publikuan informatat e prpunuara nga agjencit gazetare jugosllave, tju drejtohemi me nj krkes demokratike edhe ne: pr dezinformimet e ndryshme rreth ngjarjeve tragjike t Kosovs; ne do t kishim pasur nj satisfaksion, po q se do ta transmetoni n organet tuaja edhe kt komunikat nga ana e Komitetit Qendror t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs. 1. Demonstratat e Kosovs t ktij viti nuk i ka organizuar LNK. Ato kan shprthyer spontanisht, s pari n Universitetin e Kosovs, e pastaj jan prhapur n t gjitha viset e Kosovs. Shkaku dhe arsyeja e shprthimit t tyre nuk mund t krkohen askund tjetr, pos n revoltn e grumbulluar me dhjetra vite te popullsia shqiptare pr shkak t skamjes, mjerimit dhe padrejtsive nacionale q i bhen popullit ton nga ana e qeveris shoviniste t Beogradit. Donika Grvalla: "Jusuf Grvalla luftoi me pen pr Republikn e Kosovs." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 1.05.13-1.05.19) 2. Krkesa pr tiu njohur Kosovs statusi i republiks s federuar jugosllave nuk sht krkes e LNK. Organizata jon lufton pr lirimin e tokave shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia dhe bashkimin e tyre me vendin am, Shqiprin, dhe kshtu pr krijimin e shtetit unik shqiptar brenda kufijve kombtar. Kjo shihet nga Statuti dhe Programi, nga t gjitha dokumentet e LNK t botuara n organet Zri i Kosovs dhe Lajmtari i liris, si dhe n t gjitha traktet tona. Krkesa pr republikn e Kosovs sht krkes e nj pjese t inteligjencies s Kosovs. shtja e saj sht shtruar m hert, sidomos m 1968. Pasi ajo u refuzua nga ana e Titos dhe e qeveris jugosllave, n Kosov patn shprthyer n nntor t vitit 1968 demonstrata t fuqishme. Edhe ather edhe sot, kjo krkes u prkrah nga mbar populli shqiptar n Jugosllavi. Por, LNK mbetet pran krkess s saj t vetme lufts pr bashkimin e ligjshm t t gjitha trojeve shqiptare t robruara nga Jugosllavia dhe bashkangjitjen e tyre shtetit am. 3. Nga Statuti, Programi dhe t gjitha dokumentet e LNK del qart se ne nuk e aprovojm dhe nuk e aplikojm asnj form terrori dhe anarkie. As sot LNK nuk merr prsipr as prgjegjsin m t vogl pr aktet e terrorit e t anarkis, q i trumbeton me t madhe policia sekrete jugosllave, si sht djegia e ndonj fabrike a ndrmarrjeje, prdhunimi i monumenteve kulturo-historike, i varrezave serbo-malazeze etj. (...)Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs Kjo komunikat u prpilua nga Jusuf Grvalla e Xhafer Durmishi n korrik 1981, dhe u nnshkrua si: Komiteti Qendror i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs." (www.pashtriku.org) Shtrohet pyetja: pse n korrik 1981, Jusufi dhe un e prdorim emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs? 401

Ktu duhet t kihet parasysh se kjo Komunikat sht prgjigje direkte kryepolicit Franjo Herlevi (n kt koh eprori kryesor i Abdullah Prapashtics). Herlevii akuzon organizatat e ndryshme pr organizimin e demonstratave, e n mesin e tyre edhe Lvizjen e Jusufit. N kt rast eprori i Abdullah Prapashtics e prdor at emr q e ka prdorur UDB-a n prgatitjen e aktgjykimit t 4 qershorit 1980, d.m.th. Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs. Kt emr (Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs) e transmetojn agjencit e gazetat e ndryshme botrore. Komunikata e msiprme ishte pikrisht nj dokument q iu drejtohej agjencive t lajmeve dhe gazetave t ndryshme. Pr t mos shkaktuar huti se pr ciln organizat sht fjala Jusufi dhe un e prdorim vetm emrin Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs. Kjo sht e vrteta n kt pik. Ktu sht shum interesant t shohim se si Abdullah Prapashtics (prndryshe 'organizator' i demonstratave t vitit 1981) i ka br prshtypje m vendimtare lufta dhe nomenklatura e prdorur ndaj Herleviit se sa letra drguar Enver Hoxhs. Por sht e kuptueshme q Shkolla e UDB-s t tregon m tepr respekt pr emrin e prdorur me eprorin e saj Herleviin se sa me Enver Hoxhn. Dhe n fund t ksaj pike sht me rndsi t prgjigjemi n pyetjen: Pse Abdullah Prapashtica sht aq shum i angazhuar n punt e brendshme t LNKVSHJ-s, dhe mundohet ta sqaroj n detaje (n t cilat therret aq keq) me pocrkn e vet, gjenezn e mbaress 'Viseve shqiptare n Jugosllavi'. "Jusufi na sqaroi m n detaje termin e Viseve shqiptare n Jugosllavi. Na tha se ky term gjenezn e kishte te Zri i popullit, i 12 shtatorit 1981, dhe te Kongresi i 8 t i PPSH-s, dhe se tani ne po i prmbaheshim ksaj terminologjie." Abdullahu sht i interesuar n kt pik sepse po t ishte si thot ai, rrjedhimi do t ishte: OMLK-ja sht marr vetm me shtjen e shqiptarve pr at territor q sht quajtur Krahina Socialiste Autonome e Kosovs. Jusuf Grvalla dhe Lvizja e tij e kan br t njjtn gj. Ushtruesi i profesionit t udbashit, Abdullah Prapashtica sht i vetmi q me partin e tij "komuniste" sht brengos e ka luftuar pr t gjith shqiptart n Jugosllavi.

4. Jusufi nuk ishte mbret!

Shkolla e UDB-s: "Me Sknder Sknderin (Xhafer Durmishin-shn.) im isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh se nga erdhi, nga Kosova apo nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit! Tani e kuptova qllimin e vrtet t ardhjes s tij. I uditur, ia ktheva Suzans, se Jusufi nuk ka qen n dijeni se do t vritej dhe t paraprcaktonte nj zvends... as nuk ishte mbret q t linte n fron trashgimtarin. Suzana m sqaroi se Sknderi (Xhafer Durmishi-shn. i Xh. D.) ishte i drguar i Mrgimit, i cili ishte udhheqsi i yn, dhe se pa urdhrin dhe lejen e tij ne nuk guxonim t merrnim asnj vendim. Pas kmbnguljes sime pr t marr vesh se kush fshihej pas pseudonimit Mrgimi, ajo m tregoi se ishte Sabri Novosella." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 88) 402

"D O K U M E N T Nga mbledhja e prbashkt n nivel t prfaqsuesve t KQ t LNKVSHJ dhe PKMLSHJ (...) Prfaqsuesi i PKMLSHJ Halimi (Osman Osmani) doli me kt propozim; t bhet shkrirja e dy organizatave n nj t vetme me emrin LVIZJA PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI (LRSHJ). (...) Prfaqsuesi i LNKVSHJ Mrgimi (Sabri Novosella) deklaroi:, -Duke pasur parasysh q propozimi i br nga Halimi (Osman Osmani) dhe i prkrahur nga Shpendi (Xhafer Durmishi) e Kushtrimi (Abdullah Prapashtica), kam bindjen se i plotson krkesat e forcave patriotike revolucionare dhe t popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi; pajtohem plotsisht me kt propozim dhe shtoj; q t dy komitetet e organizatave t mparshme t prbjn komitetin e LRSHJ kurse udhheqsia e Komitetit Qendror t zgjidhet n nj mbledhje t ardhshme. T formohet nj komision nga antart e ktij komiteti pr prpilimin e programit dhe statutit t LRSHJ. Pasi q deri n momentet e fundit t jets s tij q ra nga plumbat e shovinistve serbomdhenj e redaktoi dhe udhhoqi me plot sukses e edhe pas tashit do t punohet me at teknik t prsosur (Stilograf-shn i Xh. D.) t Jusuf Grvalls, propozoi q organi i LRSHJ t mbaj emrin Zri i Kosovs. VENDIM (...) 6. Organi i LRSHJ t jet Zri i Kosovs pasi ky emr shpreh zrin e Kosovs,..." (Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran, 1997, faqe 217-218 dhe www.pashtriku.org, 2008) Analizimin e ksaj pjese kurr nuk e kisha shtjellua n kt form sikur t mos isha i detyruar. Jusufi nuk ka qen mbret. Kjo insinuat sht shpikje e shkolls s UDB-s Serbe. Mbretit ia zn vendin vetm biri apo bija e farefisi i gjakut. Un nuk kam pasur kurrfar lidhje familjare me Jusufin. Mua me te m ka lidhur vetm fryma dhe idet e tij. N kt pik sht pikrisht e kundrta. Abdullah Prapashtica ka pasur ndrra Kim il Sungiste, n baz t t cilave, si Kryetar i Partis 'Komuniste' (P'K'MLSHJ) gruan e vet e ka br kryetare t grave 'komuniste', e n Stafin e tij gjithashtu e ka pasur nipin e vet Faton Topallin me pseudonimin Qemali i cili ka qen kryetar t organizats s rinis 'komuniste'. Se far analogjie sht br apo kush sht prpjekur t imitohet nuk mundem me e marr me mend. ka do t thot kjo? Kjo do t thot se vetm ata q i kan takuar hises s prs s Prapashtics, kan pasur shans n Partin e tij 'Komuniste' sado e madhe dhe e paprmbajtur t ket qen dshira, qejfi e Vullneti i t tjerve pr ta prafuar programin e saj. Bazimi n lidhjet e prs pr Dinastin e Partis 'Komuniste' t Prapashtics sht konsideruar si masa kryesore pr t'i mbajtur n distanc t sigurt njerzit me potencial t madh pr komplote e prarje. T kthehemi edhe njher tek Stilografi i Jusuf Grvalls. Shkolla: "Menjher pas ksaj demonstrate (sipas N.S. t 4 korrikut 1981 n Frankfurt-shn i Xhafer Durmishit), ne nnt antart e celuls Vullneti u mblodhm pr t diskutuar rreth mundsis s grumbullimit t parave pr blerjen e makins s shkrimit, pr t ciln dit m par kishim diskutuar me Jusufin. (...) N ditt pasuese Bardhoshi e kishte bler nj makin shkrimi t tipit Olivetti, n vler prej 13.000 markash."(Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 56) 403

Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas blerjes s makins s shkrimit (pas 20 gushtit 1981shn im), Jusufi bri nj pun t jashtzakonshme. I nxori nga shtypi revistat Lajmtari i liris dhe Bashkimi. N ann tjetr, Kadri Zeka e kishte prgatitur revistn Liria dhe n bashkpunim me Jusufin e nxorn nga shtypi edhe kt n fund t muajit gusht." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, f.58) Megjithat prmendja e mbretit ndoshta pr Dinastin Dordolece e ka njfar kuptimi. Si shihet nga Dokumenti i Bashkimit t 17 shkurtit 1982, dhe dy citatet e msiprme, ndoshta askush nuk sht ngul m mir n Stilografin e Jusuf Grvalls se sa Dinastia e Shkolls. Po q se gjrat shqyrtohen n kt kuptim, duket se sht plotsisht e arsyeshme pr Shkolln dhe Dinastin e tyre dordolece dhe ata jan t vetmit q me t vrtet kan t drejt ta shtrojn shtjen se a ka qen Jusufi mbret apo jo.

5. Propozimi pr t'ia nisur nga zeroja

PROPOZIM PR T'U FORMUAR NJE ORGANIZAT E NGJASHME Shkolla e UDB-s Serbe: "Edhe pas propozimit tim q t formohej nj organizat e ngjashme politike e mos t bheshin prpjekje pr ta zvendsuar at q ishte e pamundur, nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s shtpis, e cila e kishte pranuar zvendsimin e autoritetit t burrit t saj me njfar Sknder Sknderin, dhe e heshtur i ishte nnshtruar diktatit fantazm t Sabri Novosells." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 88) Vullneti i Shkolls s UDB-s pr t'ia nisur prej zeros, pr t'ia nisur nga aty ku e kishin ln vrassit e saj, nuk ka nevoj pr koment.

6. Nuk ishte pajtuar-Ishte pajtuar

Nuk ishte pajtuar Mrgimi "Pas shum konsultimeve q u bn pr bashkimin e organizatave q vepronin n mrgat, u vendos q Kadri Zeka dhe Bardhosh Grvalla t udhtonin pr Turqi. Qllimi ishte q t takoheshin me Mrgimin dhe ti afronin qndrimet pr bashkimin e OMLK-s dhe LNKVSHJ-s13, pasi q m par ky bashkim ishte arritur me Frontin e Kuq Popullor. Kto biseda, sipas Bardhosh Grvalls, ishin tejet t shkurtra, pasi Kadriu q n fillim kishte deklaruar se nuk kishte far tiu shtonte atyre q ishin t shkruara n Tezat rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs, me ka nuk ishte pajtuar Mrgimi." (Vrasja e trefisht, 2010, faqe 60) Ishte pajtuar edhe Mrgimi "N takimin e radhs q pata me vllezrit Grvalla, u bisedua pr mundsin e nxjerrjes s nj organi t ri n kuadr t LNKVSHJ-s. Mosarritja e bashkimit n mes t OMLK-s dhe LNKVSHJ-s, i la duar t lira Jusufit q t kujdesej pr nxjerrjen e nj organi q do ti shrbente interesave t organizats son. Pr kt qllim, paraprakisht ishte pajtuar edhe Mrgimi." (Vrasja e trefisht, 2010, faqe 60) Shkolla e UDB-s: "Me Sknder Sknderin (Xhafer Durmishin-shn im) isha takuar vetm njher n familjen Grvalla, n shtator t vitit 1981, n prezencn e Islam Rafuns. Pastaj, as nuk e kam par, por as nuk kam dgjuar m pr t. Nuk e mora vesh 404

se nga erdhi, nga Kosova apo nga ndonj vend tjetr, ndodhej ilegal n Gjermani, apo kishte ndonj leje qndrimi. N fillim mendova se qllimi i vizits s tij ishte ngushllimi, por pak koh m von, pr befasin time, Suzana ma prezantoi si zvends t Jusufit! Tani e kuptova qllimin e vrtet t ardhjes s tij. I uditur, ia ktheva Suzans, se Jusufi nuk ka qen n dijeni se do t vritej dhe t paraprcaktonte nj zvends... as nuk ishte mbret q t linte n fron trashgimtarin. Suzana m sqaroi se Sknderi ishte i drguar i Mrgimit, i cili ishte udhheqsi i yn, dhe se pa urdhrin dhe lejen e tij ne nuk guxonim t merrnim asnj vendim. Pas kmbnguljes sime pr t marr vesh se kush fshihej pas pseudonimit Mrgimi, ajo m tregoi se ishte Sabri Novosella." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 88) Nuk kishim dijeni se kush ishte pajtuar dhe kush nuk ishte pajtuar Shkolla: "Kisha fituar prshtypjen se kto veprime nuk ishin fare t tijat. Ai zbatonte urdhra dhe thurte komplote, por nn diktatin e tjetrkujt... Assesi nuk ishte vetm! E kishte ndihmn dhe kshillat politike t Hafiz Gagics, i cili nuk dallonte aspak nga Sknderi. Prandaj, nuk besoja se pranonte dhe zbatonte direktiva nga Sabri Novosella (Mrgimi), t cilin Suzana na e prezantonte si udhheqs t Lvizjes, edhe pse asnjri nga ne antart e Lvizjes nuk kishim dijeni pr ekzistimin e nj udhheqsi t till!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 89) Jusuf Grvalla, Bardhosh Grvalla e Kadri Zeka kan ditur pr Sabri Novoselln por "Luani i Komitetit Qendror t Partis s Shkolls" paska mbetur i painformuar n kt pik. Pyetja e pashmangshme q shtrohet ktu sht: Kush e mban prgjegjsin pr mosinformimin e Luanit superior? sht interesant t shohim memorien fenomenale t Shkolls, kur gjra q i pohojn n librin e tyre n faqe 89 harrojn trsisht se ka kan thn n faqe 60. Si sht e mundur me i pajtua kundrthniet e rrenat e tilla skandaloze t ktyre far pajtonxhinjve?

7. Mohimi i Zrit t prgjakur nga gjaku i Jusufit dhe t t vrarve

"TERHEQJA" E ZRIT ME 8 SHKURT Xhafer Durmishi: Zri i Kosovs, organ i LNKVSHJ-s, i drejtuar nga Jusuf Grvalla Dalja me Zrin e Kosovs si organ i LNKVSHJ-s ishte planifikuar n vern e vitit 1981, por bisedimet me OMLK-n e q nxirrte revistn Liria e pezulluan kt pun gjer n nntor 1981, kur doli numri i par i saj. N janar 1982 doli numri i dyt. Vetura e Bardhosh Grvalls n t ciln u vran vllezrit Grvalla e Kadri Zeka ishte e mbushur me kt numr i cili posa kishte dal nga shtypshkronja. Mu pr kt, pr aktivistt e rrethit t Shtutgartit kjo gazet mori nj prmbajtje shum m t thell se sa q kishte pasur prpara." (Organizatat politike shqiptare n Evrop 1979-1985, 1992, Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 334 dhe www.pashtriku.org) Shkolla e UDB-s: "T nesrmen, m 8 shkurt (1982-shn i Xh. D.), shkova n shtypshkronjn Luzifer-Verlag n Ludvigsburg, pr ta trhequr numrin e dyt t Zrit t Kosovs, me rast bra pagesn n shum prej 1.300 markash." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 118) 405

Xhafer Durmishi: "Me t vrtet tani jemi n njfar krize materiale. Puna ime tani nuk sht aq me rndsi: me rndsi sht ajo se ne tani kemi edhe 1300 marka borxh pr kt numrin e "Z" (Zrit t Kosovs-shn i Xh. D.) e jan mbi emrin e Hafizit (Gagics). E ai n kto momente nuk e ka punn mir. Shokut larg ia drgova nj letr t gjat lidhur me kto e gjithashtu me prmbajtjen e bisedimeve q i patm te Uka (Xhafer Shatri) n H." (Letr Faridin Tafallarit m 30 dhjetor 1982, Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 442) Faridin Tafallari: "Jusufi: Po ti Suzan, kujdes fmijt, t'i rritsh dhe t'i bsh trima. Amanet po t l edhe materialet q i kam shprndar tek shokt; bodrumi sht plot." (Terror Dhimbje Qndres, f. 52)

Prkundr faktit t ditur prej t gjithve q kan qen n Shtutgart se bodrumi, e jo vetm bodrumi por edhe gepeku i kerrit, t rrethuar nga atentatort, me targ HNCY353, ka pasur pako me numrin 2 t Zrit t Kosovs, i cili ka qen gati krejtsisht i prfunduar para 10 dhjetorit 1981, Shkolla e servon kt gnjeshtr: "T nesrmen, m 8 shkurt, shkova n shtypshkronjn Luzifer-Verlag n Ludvigsburg, pr ta trhequr numrin e dyt t Zrit t Kosovs, me rast bra pagesn n shum prej 1.300 markash." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.118) M 8 shkurt 1982 sht br pagesa e borxhit pr gazetn e cila sht trhequr n janar. Bardhi ka br kontrat me at firm dhe n kontrata t tilla kur n pyetje jan me mija marka, nuk jan paguar do her t hollat n dor sikur e paguan dikush nj litr qumsht n dalje t vetshrbimit. Kjo gnjeshtr n kt form sht gatuar nga Abdullah Prapashtica, pr ta zbutur luftn e tij kundr veprs s atyre q u vran m 17 janar 1982. Nuhi Sylejmani nuk ka shkuar pr ta trhequr numrin dy t Zrit t Kosovs, se at e ka trheq Bardhoshi rreth 8 janarit 1982, por ka shkuar pr ta paguar borxhin. Letra ime drguar Faridin Tafallarit e dshmon m s miri kt pun, se n t shumtn e rasteve pagesa sht br n nj koh pas marrjes s gazets. Ajo ka bien shum n sy sht edhe prputhja e shums 1300 marka gjermane, megjithse fjala sht pr dy ngjarje, njra n shkurt e tjera n dhjetor 1982. Shtrohet pyetja se pse e nxit Abdullah Prapashtica ta bj kt dshmi t rrejshme Nuhi Sylejmanin? Ai e bn kt pasi po t ishte kshtu, ia thot atij logjika e vet, lufta e tij q gjithka t filloj nga zeroja, nga aty ku e kan ln vrassit e UDB-s Serbe do t dukej pakz m e justifikueshme se sa n rastin e ekzemplarve t Zrit t Kosovs, q ishin prgjakur me gjakun e Jusufit nga ulset e prapme t veturs, apo me gjakun e tre t vrarve.

8. Shkrirja-Ngrirja dhe Shuarja totale e Partis "Komuniste"

Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas vrasjes s Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, udhheqjen e organizats, n mnyr misterioze, e mori Xhafer Durmishi. Ky emrim apo vetemrim kishte ndodhur pa dijen dhe plqimin tim, kur dihet se Sabri Novosella (Mrgimi), emigrant n Turqi, asnjher nuk e kishte marr mundimin pr riorganizimin e LNKVSHJ-s, por e kishte krijuar (apo ishte kyur) n nj organizat krejt tjetr, t quajtur Komiteti Hasan Prishtina. Prandaj, emrimet e tilla, pa ndonj marrveshje paraprake me antart e mbijetuar t ksaj Lvizjeje, do ta degradonin 406

LNKVSHJ-n, duke e shtyr drejt dobsimit apo shuarjes totale." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 124) Jusuf Grvalla: "Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare - Komitetit t Degs "Hasan Prishtina" / RAPORT mbi disa shtje rreth puns s organizatave Grupi komunist "Zri i Kosovs" dhe Fronti i Kuq Popullor" (31 korrik 1981) "D O K U M E N T Nga mbledhja e prbashkt n nivel t prfaqsuesve t KQ t LNKVSHJ dhe PKMLSHJ (...) Prfaqsuesi i PKMLSHJ Halimi (Osman Osmani) doli me kt propozim; t bhet shkrirja e dy organizatave n nj t vetme me emrin LVIZJA PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI (LRSHJ). (...) Prfaqsuesi i LNKVSHJ Mrgimi (Sabri Novosella) deklaroi:, -Duke pasur parasysh q propozimi i br nga Halimi (Osman Osmani) dhe i prkrahur nga Shpendi (Xhafer Durmishi) e Kushtrimi (Abdullah Prapashtica), kam bindjen se i plotson krkesat e forcave patriotike revolucionare dhe t popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi; pajtohem plotsisht me kt propozim dhe shtoj; q t dy komitetet e organizatave t mparshme t prbjn komitetin e LRSHJ kurse udhheqsia e Komitetit Qendror t zgjidhet n nj mbledhje t ardhshme. T formohet nj komision nga antart e ktij komiteti pr prpilimin e programit dhe statutit t LRSHJ. Pasi q deri n momentet e fundit t jets s tij q ra nga plumbat e shovinistve serbomdhenj e redaktoi dhe udhhoqi me plot sukses e edhe pas tashit do t punohet me at teknik t prsosur t Jusuf Grvalls, propozoi q organi i LRSHJ t mbaj emrin Zri i Kosovs. VENDIM (...) 6. Organi i LRSHJ t jet Zri i Kosovs pasi ky emr shpreh zrin e Kosovs,..." (Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran, 1997, faqe 217-218 dhe www.pashtriku.org, 2008) Osman Osmani: T bhet shkrirja e dy organizatave n nj t vetme me emrin 'LVIZJA'..... Besnik Prishtina: "Megjithat, pasi PKMLSHJ e realizon bashkimin LNKVSHJ e OMLK n LRSSHJ, me 17 Shkurt/15 Maj 1982, vet e PKMLSHJ e ngriu aktivitetin e vet partiak.... (HISTORIN E SHKRUAJNE VEPRAT PRAKTIKE E JO DEKLARATAT TEORIKE, www.zemrashqiptare.net, 13 maj 2010) Pamvarsisht se a bhet fjal pr Shkrirjen e t Pabesit apo pr Ngrirjen e 'Besnikut' n kt rast kemi t bjm me t njjtin efekt termodinamik, Shuarjen e Partis 'Komuniste' me vite t tra para se i njjti fat t'i gjej partit 'komuniste' t t njjtit brum, (t ngushlluara me telegrame nga Abdullahu e Osmani) duke prfunduar aty ku prfundoi Muri i Berlinit. Lvizja e Jusuf Grvalls u shkri n Lvizje dhe Vrshoi, Zri i Jusuf Grvalls i dha rezonanc me amplitud maksimale Zrit t Kosovs dhe Jehoi, si do t Jehoi prjetsisht. Ky Vendim, ky Dokument sht fakti i prjetsimit t Zrit e Lvizjes s Jusuf Grvalls - LNKVSHJ. 407

9. Vazhdimi i puns nga aty ku e kishte ln Jusufi dhe vazhdimi i puns aty ku e kishte ln UDB-a Serbe
Shkolla e UDB-s: "Menjher pas ktij bashkimi, nga Turqia pr n Gjermani udhtuan Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani. U vendosn n familjen Grvalla n Untergrupenbach t rrethit t Heilbronn-it. Vazhduam punn aty ku e kishte ndrprer Jusufi, duke i prfunduar artikujt e prgatitur prej tij." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 126) Vzhguesi i Dordolecit, Osman Osmani nuk sht marr n asnj pik e me asnj germ t vetme me Zrin e Kosovs, t LNKVSHJ, t marsit 1982. As un e lere m ky far vzhguesi, nuk kemi prfunduar asnj artikull t Jusufit, pasi ai nuk ka ln asnj artikull t nisur e t paprfunduar. Ka qen plani q Zri i Kosovs, i marsit 1982 t del si organ i Lvizjes pr Republik. Vzhguesi ka ndrhy duke thn se sht m mir t del n emr t LNKVSHJ. Plani i Shkolls ka qen q prkundr nnshkrimeve t tyre, shtjen e emrit t gazets dhe t gjitha shtjet t'i shtrojn prej fillimit, pra t'ia nisin prap prej zeros n takimin kur do t merrnin pjes edhe prfaqsuesit e OMLKs. N kt kuptim mund t thuhet se Dordoleci dhe Vzhguesi i tij ishin t dehur prej suksesit. Ata, brenda dy orve t vona t 17 shkurtit 1982, kishin arritur t'i ndrpresinprfundonin dy gazeta t tyre famoze, andaj mendonin se t njjtin sukses do ta prsritnin edhe me Zrin e Jusufit. Plani dhe misioni im ka qen q me forcat e mia ta vazhdoj punn nga aty ku e ka ln Jusufi. Plani i Osman Osmanit sht prputhur me planin e UDB-s. Plani i UDB-s me vrasjen ka qen q ne t detyrohemi me ia nis prej zeros. Argumenti "t'ia nisim prej zeros" ishte baza e veprimeve t Abdullah Prapashtics dhe Osman Osmanit.

10. Faqosja e Zrit t Jusufit sipas falsifikatorve t pa faqe d.m.th. t pafytyr

Shkolla e UDB-s: "Nxjerrja e ktyre dy numrave, t shkruar dhe daktilografuar nga kjo redaksi, u ndihmua teknikisht (faqosja dhe prgatitja pr shtyp) nga marksistleninistt gjerman t rrethit t Stuttgard- it." (Nuhi Sylejmani, Vrasje e trefisht, 2010, faqe 126) Me fjalt Nxjerrja e ktyre dy numrave mendohet n "Zrin e Kosovs" (organ i LNKVSHJ) nr.3, mars 1982 dhe "Zri i Kosovs" (organ i LRSSHJ) nr.1, qershor 1982. Historia e prgatitjes s ktyre dy numrave sht krejtsisht e ndryshme prej njri tjetrit. Numri i marsit nuk sht daktilografuar nga vzhguesi "komunist" dhe as nga ndonj komunist gjerman, por pikrisht nga nj firm kapitaliste gjermane pr mimin prej 1400 DM, prej t cilve sht daktilografuar, radhitur n formn e shtyllave, gjersin e t cilave ua kam caktuar un. Neve, shokve t Jusufit, na sht dhn filmi i shtyllave (n pllaka plastike) t cilat pastaj jan pre dhe prgatitja grafike e faqeve (faqosja, nse e prdorim shprehjen e rrencave t pafaqe) n 24 faqe A4 sht br n shtpin e Jusufit nga Suzana dhe un. Suzana Grvalla: "Ne me t vrtet ktu kemi shoqri t re dhe prkrahje t madhe por mendt i kemi atje te ju te varrezat e Shtutgardit, se atje i lam ata ma t 408

afrmit. E tash nuk dim as si duken varrezat e tyre, spati kush me na que asnj fotografi prej atjehit. Tash un m nuk e shof as ORGANIN TON, GAZETN pr t ciln e ka dhn jetn burri dhe kunati im e t ciln e punova un me kto duar pse ska kush me ma que prej atjehit." (Letr nga Tirana pr Faridin Tafallarin dhe Nuhi Sylejmanin, 22 shkurt 1983; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 77) Pastaj sht br dorzimi pr shtyp n t njjtn firm. Letra e mposhtme e vrteton atmosfern e asaj kohe m s miri. Xhafer Durmishi (Shpendi): "Organin e dorzuam pr radhitjen e shtyllave na kushtoi 1400 DM. Jan 17 artikuj (pa poezi). Sbashku me fotografit dhe titujt besoi se do t dal mjaft material. Pjesa drmuese e shkrimeve sht e Sokolit, megjithse nga kapuont nuk sht kthyer as gjysma e materialeve t prgatitura pr numr. Organin do ta nxjerrim si numrin 3 t LNKVSHJ, por pr hir t informimit m t shpejt, q t mos presim deri tek numri i ardhshm do t dalim me nj flet t shkapur si te Lajm. Nr. 3, duke e quajtur shtojca e zrit. Artikujt e saj Nj udhtim n izr... dhe Plisi i bardh mbi faqe t zez nuk u dorzuan n radhitje pasi H. e kishte humbur ndrsa t dyti n arkatari ma solli me vones. Un i kisha dorzuar n radhitje pr hir t shpejtsis edhe pse kshtu krejtsisht sna doli, dhe m tepr pr shkak t familjes vendosm q kt numr ta punojm n shtypin e qytetit, sepse kta kapuont interesohen fort se po bhet, e pa rregullimin e shoqes s Sokolit nuk kishim mund ti largojm mjetet e puns si sht nj makin e till. Dhe besoj se kjo sht e arsyeshme. Kam frik se organi do t na del me ca gabime gjuhsore jo pr fajin ton, por pr shkak t atyre q e prgatisin." (Letr drguar Sabri Novosells, mars 1982. Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, faqe 285-286) Pas daljes s numrit 3 (mars 1982) t Zrit t Kosovs, po kaloj shkurtimisht tek mbledhja e 14 e 15 majit n mes meje, Xhafer Shatrit dhe Vzhguesit e prfaqsuesit 'komunist' t PKMLSHJ, Osman Osmani i cili krkoi q t ndrprehet, prfundoi "Zri i Kosovs" i prgjakur nga vrasja e 17 janarit 1982. Se far prshtypje i bri kjo pun Xhafer Shatrit e tregon kjo letr e shkruar t nesrmen m 16 maj 1982, pr Xhafer Durmishin dhe Osman Osmanin ku pos tjerash thuhet: Xhafer Shatri: " Po q se ju jepet rasti, ju lutem q t'ia prcillni Kamberit (Sabri Novosells-shn i Xh. D.) argumentimet tona lidhur me nevojn e ndryshimit t emrit t organit (ndryshmit t emrit 'Zri i Kosovs' me nj tjetr, pra me ia fillua prej zerosshn i Xh. D.) dhe prpiquni t jeni sa m origjinal dhe sa m t arsyeshm dhe kt mos e bni sa pr ta br, por vetm pse sht shum e nevojshme." (Letr Xhafer Durmishit dhe Osman Osmanit, 16 maj 1982. Marr nga Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 163) Xhafer Durmishi. "Dje e mora nj letr nga Xhafer Shatri. Po ta drgoj t fotokopjuar. Edhe letrat tuaja t drguara tek shoku gjerman i mora. Do t veprohet asisoji dhe besoj se do t ndikoj pozitivisht. Momentalisht nuk kemi gjetur banes por sot do t shikojm nj vend pr nj dydhomshe q kushton 400 DM n muaj. Nqoftse nuk sht e zn do t bhet shum mir. Ktu po ta drgoj edhe nga nj letr q kam marr nga Suedia dhe SHBA. Jemi duke punuar n dalje t revists, por prap se prap emri i saj po kontestohet e diskutohet. Prej Ankaras nuk ka ardh ndonj material." (Letr Sabri Novosells, 22 maj 1982) N ditt n vazhdim e kam prgatit numrin e par t Zrit t Kosovs, dhe n kt numr ideologu Abdullah Prapashtica me shokt e vet nuk kontribuoi me asnj germ 409

t vetme. T vetmin kontribut q Osman Osmani e ka br pr kt numr ka qen daktilografimi i dy shkrimeve t mija dhe krkesa e tij q t hiqet citati i Jusufit: "N ball t ktij populli dhe tek kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe s'do t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme." Krkesn e tij, me arsyetimin se mos Jusufi po prjetsohet m shum se sa duhet dhe at n kurriz t Abdullahut dhe jo t pr shkak t meritave t veta, e kam pranuar dhe e kam hequr kt citat. Efekti i ktij "kontributi t antarit t redaksis" ishte i asaj natyre sa ky Vzhgues u b i padurueshm n rrethin e Jusufit dhe u detyrua m von t gjej ndonj mes tjetr pr ta br objekt t vzhgimeve t tija. Befasia e rrethit n Shtutgart nga krkesa e Osman Osmanit e Abdullah Prapashtics dukej edhe m interesante n dritn e insistimit t tyre t marsit, kur me do kusht kishin krkuar t del Zri i Kosovs, si Zri i Jusufit, n emr t LNKVSHJ (prkundr bashkimit e nnshkrimeve t 17 shkurtit) me arsyetimin q UDB-ja t mos mendoj se ia ka arritur qllimit. Prve heqjes s citatit, Osman Osmani ma prcolli edhe nj porosi rigoroze nga Abdullah Prapashtica, q ta kam n mendje gjat publikimit t artikujve t shkruajtur nga un. (Skender Sknderi=Xhafer Durmishi) Osman Osmani: Skender Sknderi: Osman Osmani: Sknder Sknderi: Osman Osmani: Skender Sknderi: Osman Osmani: Skender Sknderi: Osman Osmani: N asnj pik nuk guxon t devijohet nga krkesa "KosovaRepublik!", apo t bhen aludime tjera. Pse po u krkuaka ky rigorozitet pikrisht n kt numr? Sepse ky do t jet numri i fundit i Zrit t Kosovs, dhe i Lvizjes pr Republik! Si sht e mundur kjo? sht e mundur sepse Partia jon Komuniste ia ka drgua nj Not Lidhjes Komuniste t Jugosllavis, q ta shqyrtoj n Kongresin XII, q do t filloj m 26 qershor 1982. Cilat do t jen rrjedhimet nga kjo? Partia jon Komuniste i ka drguar ultimatum Lidhjes Komuniste t Jugosllavis. ka thuhet n ultimatumin e Partis tuaj Komuniste? Thuhet kjo: PKLMSHJ, autore, ideatore dhe organizatore e krkess Kosova-Republik, pret nga Kongresi XII i LKJ ta aprovoj krkesn e PKMLSHJ-s Kosova-Republik. Nse kjo nuk ndodh, PKMLSHJ do t heq dor nga kjo krkes dhe do t kaloj n krkesn pr bashkim kombtar, dhe do ta formoj Armatn e Kuqe Shqiptare. T gjitha pasojat e pakndshme t ksaj pune do t bien mbi LKJ-n.

Abdullah Prapashtica: "N ULTIMATUMIN e fundit q ia kam drgua udhheqjes jugosllave n Beograd n vitin 1981, ju kam than se: ose do t pranohet krkesa pr Republikn e Kosovs, brenda te cils do t bashkohen gjitha viset shqiptare nn sundimin e Jugosllavis, ose Jugosllavia do t zhduket nga harta gjeografike!" (Letr-urimi Isa Mustafs, www.zemrashqiptare.net, 9 nntor 2010) Skender Sknderi: Prve taksiratit q po i ndodhka LKJ-s, do do t thot kjo konkretisht ktu pr ne n muajt m t afrm? 410

Osman Osmani:

Kjo do t thot se do t bhet e qart pr ty dhe pr t gjith t tjert se jetoni n epokn e Abdullah Prapashtics, dhe jo t Jusuf Grvalls apo tjetr kujt. Jusuf Grvalla dhe t tjert nuk jan vizionar t kalibrit t Abdullahut. Partia jon Komuniste e ka gjykuar mir se kur duhet luftuar pr Republik n kuadr t RSFJ dhe kur nuk duhet.

N kt koh un, Haxhi Berisha dhe Naim Haradinaj, momentalisht banonim n Bitigheim-Bisingen, n katin e eprm t nj restorant. Kushtet pr pun t ciln e bnim nuk ishin t mira. Pr kt arsye Haxhi Berisha e pyet Hasan Veselin, i cili ishte afruar me ne, se a mund ta vendosim makinn n shtpin e tij. Duhet cekur mir se n kt koh disa shok kan qen shum t gatshm me na ndihmua n mnyr shoqrore n at q quhet sfer shoqrore, por kan dashur (gj q sht shum normale) q sfern private ta ken vetm pr vete. Hasani i gjendur ngusht, tha se n banesn time nuk ka mundsi, por e kam nj t afrm n Ulm, ku ndoshta ka mundsi m t mira. Pr shkak se ne gjendeshim n nj pozit m t vshtir se sa mund t mendohet (pasi Jusufi nuk kishte lejuar asnj shok nga rrethi i vet t krkoj azil) ne i tham se bn me shkua e me e pa. N Ulm udhtuam un, Osman Osmani e Hasan Veseli. Kur e mori vesh i afrmi i tij se me ka merremi, ai u frikua, pasi nuk banonte aspak vetm, por puna jon mund t vrehej edhe prej disa t tjerve. Jemi kthyer menjher, vetm sa kemi pi nga nj kafe. Menduam t punonim n lokalin e libraris e Partis Komuniste Gjermane n Shtutgart, n adresn: Hausmannstr. 107, 7000 Stuttgart, por edhe n kt lokal nuk qndruam m shum se nj pasdite. Puna kryesore u b dhe prfundua n konviktin e Studentve n: Studentenwohnheim Eduard-Spranger-Strae 7 71634 Ludwigsburg n t cilin u vendosm pas disa ditsh. T kthehemi edhe njher te citati i shkolls s UDB-s, tek faqosjet e t pafytyrve. Shkolla: "Nxjerrja e ktyre dy numrave, t shkruar dhe daktilografuar nga kjo redaksi, u ndihmua teknikisht (faqosja dhe prgatitja pr shtyp) nga marksistleninistt gjerman t rrethit t Stuttgard- it." (Nuhi Sylejmani, Vrasje e trefisht, 2010, faqe 126) Shtrohet pyetja: pse Shkolla e bn kt gnjeshtr e fyerje t Jusufit dhe shtpis s tij? Sipas shkolls s UDB-s, n at shtpi ku ka dal revista Lajmtari i liris, numri i fundit i gazets Bashkimi, tre numra t revists Liria dhe dy numra t Zrit t Kosovs pr t gjall t Jusufit, me atentatin e vdekjen e Jusufit vdesin edhe t gjitha njohurit se si luftohet kundr UDB-s Serbe, vdesin t gjitha njohurit se si prgatitet teknikisht nj gazet. Si do ta shohim n ndonj rast tjetr nuk sht vetm Shkolla ajo t cils i plqen ideja apo shprehja se me vdekjen e Jusufit shuhet do gj, dhe se pas tij kemi qen t detyruar me ia fillua prej zeros. Kulmi i gjith ksaj djallzie na del, se sa m shum q t themi se me Jusufin vdes e shuhet do gj aq m shum nderohet e lartsohet puna e tij madhore, e cila na del aq madhore sa menjher pas vdekjes shuhet e bhet e mundshme t merret npr kmb prej kujtdo qoft duke prfshi edhe shkolln e UDB-s Serbe. E vrteta sht se kshtu nuk ka ndodh m 1982, as m 2009, as 2010 dhe as nuk do t ndodh kurr.

411

11. Shkolla e UDB-s si hotelieriste e pronare elsash n Kshtjelln e pamposhtur t Jusuf Grvalls
Pikrisht pas dorzimit t Hysen Gegs n dorn agjentit t UDB-s, Sadik Blakajt, I. Kelmendi, figura frontale e Frontit t emrtuar nga UDB-a, tregon se dhoma e vetme e mysafirve n shtpin e Jusufit sht quajtur dhoma e Miranit, n t ciln Jusufi nuk ka lejuar t hyj tjetrkush. Ibrahim Kelmendi: "Kur u ndan (Ibrahim Kelmendi prej shokut t mir e t pastr si loti, agjentit t UDB-s Sadik Blakaj dhe Hysen Gegs me rastin e nisjes s tyre pr n Kosov, m 19 dhjetor 1980-shn. i Xh. D.), Mirani shkoi te Jusufi e Bardhi. Ata ndrkoh ishin vendosur me banim n Untergruppenbach, nj fshat i madh n afrsi t Hajlbronit dhe Shtutgartit. Aty kishin zn me qira nj shtpi t re, dy katshe e gjysm, prkatsisht dy kate dhe ati. Shtpia e sapondrtuar po pranonte banuesit e par. N katin e dyt, t cilit gjermant i thon kat i par, prball prfundimit t shkallve, ishte nj dhom e vogl rreth dhjet metra katrore. Kt dhom Jusufi e kishte caktuar vetm pr Miranin. Fmijt kishin filluar t part ti thoshin dhoma e Axhit Miran. Pastaj kshtu kishin filluar ti thoshin t gjith antart e Familjes Grvalla. Kur Mirani nuk ishte aty nuk hynte njeri, meq kshtu kishte urdhruar Jusufi." (Atentatet, Prishtin 2007, f.184) Nj fjal popullore thot: 'Kur t kesh vend n zemrn e dikujt, byths i gjendet vendi leht.' I. Kelmendi sht tepr i sigurt se e ka pas vendin e veant n zemrn e Jusufit, por kjo atij si duket nuk i ka mjaftua. Ai n mnyr mahnitse na e ka dshmua se tek Jusufi, pasi e ka dorzua Hysen Gegn n dorn e Sadik Blakajt, n dorn e shokut t vet t mir, t sinqert e t pastr si loti, n dorn e UDB-s, e ka pas nj erdhe, nj fole pr ta pushua bythn e vet. A mund t jet e vrtet kjo dhe prej nga, e prej cilit hotel e ka kopjuar kt iden pr dhomn e Miranit q rimon aq mir me nj hero tjetr t hoteleve, kur para hotel Interkontinentalit, n Grand t Prishtins sigurisht nga personeli qenka informuar pr dhomn e Arkanit. Kur sht vendos Jusufi n Untergruppenbach, n adresn e famshme Habichthhe str. 40? Kt duhet ta dij familja e Jusufit. Kjo sht nj pun q vrtetohet leht. Cila dshmi publike gjer m sot tregon kohn se kur Jusufi sht vendos n Untergruppenbach, Habichthhe str. 40? Dokument publik tani pr tani kemi letrn e Jusufit drguar Enver Hoxhs m 19 gusht 1980 pikrisht e drguar nga Untergruppenbachu. M 4 qershor 1980 I. Kelmendi i shkruan kto fjal Faridin Tafallarit: Ibrahim Kelmendi: "Veprimtaria e till diversioniste ka ln pasoja. Shoku Isuf ndoshta me arsye, ka vendosur t mbyllet n lkur t vet, ose t themeloj apo edhe ka organizat n vete. Kryesorja ai ka distancuar veten nga shokt tan, t cilt mbanin kontakt me t dhe konsultoheshin." (Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980; Faridin Tafallari, Dhimbje krenare, Tiran, 1998, f. 159) Kjo do t thot se t paktn prej gjysms s dyt t majit 1980 Jusufi nuk ka asnj kontakt t vetm me I. Kelmendin deri n prag t 28 Nntorit 1980, d.m.th. fiks 6 muaj. Ibrahim Kelmendi: Kjo gjendje vazhdoi derisa Jusufi e Mirani u takuan n festn e 28 Nntorit, n Nrnberg. N manifestim Jusufi bri nj diskutim, jo fjalim, por shum prmbajtsor. Q t dy kishin presion nga Vasili e Maksi pr t rivendosur bashkpunimin. Ata me t dy mbanin lidhje dhe iu bnin prher lutje q t pajtoheshin e t bashkvepronin. (Atentatet, Prishtin 2007, f.174-175) 412

Kjo do t thot se I. Kelmendi as nuk e ka pa shtpin e Jusufit n Untergruppenbach, n kta gjasht muaj (t paktn jo nga brenda), prpos nse i porositur sht sjell jasht saj me qllim t prgjimit. Faridin Tafallari: "Jusufi ka dyshuar tek Ibrahim Kelmendi, duke e ditur se si mendonin ky dhe "shok" t tjer pr likuidimin e tij. Jusufi nuk e ka pasur shok I. Kelmendin, kt e di edhe vet ai. N nj bised lidhur me I. K. Jusufi m tha se i kishte thn Ibrahimit q mos t'i afrohet m afr se 50 metra te shtpia e tij." (Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 114) Se Ibrahim Kelmendi flet pr interesa t veta pr dhomn e Miranit, disa her n librin e tij Atentatet, e sipas kronologjis n kt libr, pr her t par e prmend m 19 dhjetor 1980, mundet edhe me u kuptua m leht. Por ajo ka sht m delikate sht se pr interesa t kujt flet Dezertori i UDB-s Serbe dhe Vzhguesi i tij, prmes Nuhi Sylejmanit, i cili e paska pasur pr detyr t kujdeset pr familjet e Vllezrve Grvalla. Ibrahim Kelmendi: "Sa u prket individve q luajn kt "loj" dhe PKMLSHJ, nuk kam nevoj t ndalem, pasi edhe nuk m sht krkuar t dij. Besoj se shokt Salih (Xhafer Durmishi-shn im) e Fahri (Faridin Tafallari-shn im) din dhe kjo do ndihmonte. Them kt, pasi "trajnert" e ekips jan sjell shum n at teren, bile e kan patur si "erdhe"... banesn e shokve Jusuf e Bardhosh, ndr ta kryesisht Nuhiu, i cili shfrytzoi n maksimum oportunizmin dhe naivitetin e disave..." (Letr Qendrs Ekzekutive, 30 qershor 1983) Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas largimit t Saimes, Suzana na ftoi n dhomn e ndar enkas pr shokun Ibrahim Kelmendi. Shkuam t gjith sa kishim ngelur n familjen Grvalla, un, Ibrahimi dhe Xhaferi. Kam pr tju treguar dika tha, dhe e shpaloi paln e jorganit, duke pyet se kush nga ne i kishte fshehur ato para aty. Xhafer Durmishi shikonte pa folur, Ibrahim Kelmendi tha: dikush i paska ln cullak aty, kurse un i thash Suzans t mi jepte mua parat. Pa hezitim ajo mi dha. I numrova dhe i vendosa n ark n prezencn e tyre. Ishin gjithsej 4.880 marka. Parat e fshehura u legalizuan, por pyetja se kush mund ti ket fshehur n dhomn ku kishte qasje vetm Ibrahim Kelmendi, nuk u sqarua kurr!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 123-124) Donika Grvalla: "Ibrahim Kelmendi sht i vetmi person q un kam prjetuar gjat jets time dhjetvjeare me babain tim si i vetmi person q ai e ka przn nga shtpia. I ka thn dil nga shtpia dhe t t mos shoh m." (Intervist n KOHA-TV, 18 maj 2012, koha n videofilm 4.25-4.37) Shkolla e UDB-s Serbe: "Enigm mbeti shuma prej 4.880 markash, e gjetur nga Suzana Grvalla fshehur n dhomn e ndar enkas pr Ibrahim Kelmendin." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 156) N dhjetor 1980 nn ndikimin e shokve t Shtutgartit dhe sidomos t Hysen Gegs, Jusufi pr llogari t I. Kelmendit e prgatit dhe boton numrin e Bashkimit, n t cilin shkruan nr. 1 Janar 1981, Viti i tret i botimit. Punn me kt numr Jusufi e prfundon disa dit para vitit t ri, pra para se I. Kelmendi ta dorzoj Hysen Gegn n dorn e agjentit t UDB-s Sadik Blakaj (m 19 dhjetor 1980), shokut t mir, t sinqert e t pastr si loti t Ibrahim Kelmendit. Se I. Kelmendi e ka pas Sadik Blakajn shok t mir, t sinqert, e t pastr si loti sht br e ditur m 1997 nga Faridin Tafallari. Jusufi nuk 413

ka dit pr prmbajtjen dhe ekzistencn e ksaj letre por vjen n konkludimin e vet prfundimtar dhe ndrpren t gjitha marrdhniet me Ibrahim Kelmendin. N shtpin e Jusufit ka pasur vetm nj dhom pr mysafirt. N te kan fjetur m s shumti Haxhi Berisha e Naim Haradinaj, e gjithashtu edhe t gjith mysafirt tjer t Vllezrve Grvalla. N at dhom t mysafirve ka qndruar pr disa koh edhe Osman Osmani, Vzhguesi i Abdullah Prapashtics, t cilin n at koh e konsideronim si shok t barabart dhe i kuptuar si i till ka hy n at shtpi. N vitin 2010 sht vrtetuar me shkrim misioni i tij i pabes, ku ai ishte aty vetm me qllim t vzhgimit dhe asgj tjetr. Nuhi Sylejmani, Luani superior, edhe pse ka deklaruar se e ka menurin e trimrin e Azem Galics, trimri e menuri t cilat i ka me t leme dhe jo me t bleme (pra t lindura e t atij lloji q nuk mund t blihen n bankat e shkollave), megjithat nuk sht i vetdijshm se far pabesie e far shitje u ka br Vllezrve Grvalla kur ka pranuar ta vendos nnshkrimin e vet pas fjalve t shkruara nga Abdullah Prapashtica. At ka nuk e din Nuhiu e din shum mir ish-udbashi dhe Vzhguesi i tij. Nj dit kur t dalin dokumentet nga arkivat e UDB-s, vrtetimet nga Serbia, Kroacia apo Sllovenia e Dollancit, se si kan shkuar disa pun rreth Shtutgartit n vitet 1980-1982, apo n fund t fundit sikur t mungonin fjalt e shkruara nga Jusufi, ather vetm mundet me u marr me mend se ka do t thoshte pr Jusufin, sikur shtpia i tij n Habichthhe 40, n Untergruppenbach, t kishte qen erdhe ekskluzive e shokut t mir t Sadik Blakajt, Ibrahim Kelmendit. N kt pik historin e vet e ka shkruar Jusufi dhe prpjekja e Shkolls s UDB-s do t kthehet si bumerang kundr saj.

12. Shkolla e UDB-s e shpton familjen e Jusuf Grvalls prej hamendjeve

Shkolla e UDB-s: "Pas gjith asaj tragjedie, dukej se jeta n Untergruppenbach pr familjen Grvalla ishte br e padurueshme. Ishim t pranishm un, Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani, kur Suzana e hapi kt bised. U dhan disa propozime. Dikush ishte i mendimit t largohej vetm nga ky rreth, duke u zhvendosur n nj krahin apo qytet tjetr brenda territorit gjerman. Pati propozim q kjo familje t vendosej n nj shtet tjetr evropian. ...Pas shum hamendjesh, Suzana vendosi q ajo me fmijt e saj t strehoheshin n Shqipri, kurse Tusha pr disa muaj t qndronte n Gjermani, pr shkak t shtatznis, e pastaj t vendoste. Pr kt vendim duhej njoftuar ambasada e Shqipris n Vjen. Vendosm q me kt pun t merrej Xhafer Durmishi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 128) Kadri Rexha: "Kshtu pr Jusufin erdhn koh t vshtira. Ai q deri n at koh kishte qar m tepr hallin e t tjerve, tash po i takonte q edhe vet t ndeshet drejtprsdrejti me vrazhdsin, presionin dhe peshn e rnd plumb t pushtetit. N kto rrethana edhe Teatri e kishte larguar nga puna. Dhe n kt mnyr Jusuf Grvalls sikur po i priteshin prnjher t gjitha ndrrat dhe iluzionet rinore. Betimi i heshtur q t'i prkushtohet shtjes s shenjt t atdheut dhe t popullit t tij sikur po tretej n qiellin e murrm t pafund. T kthehej n fshat dhe t merrej me profesionin e prjetshm dhe t vetm t t parve t tij ishte e pamundur, meq nuk kishte tok e as shtpi t vetn. Ndaj, n bashkujdi me t shoqen, vendos t arratiset nga Kosova dhe t kaloj n RP t Shqipris. Para se t jetsoj kt akt jetsor, e sheh t udhs q t'i njoftoj shokt e ngusht dhe t kshillohet edhe me ta. Pothuajse nga secili shok merr prgjigje t prer q t mos e merrte nj hap t till, por sido q t mundej t qndronte 414

n Kosov, ngase shihej qart nga t gjith se ksaj radhe koha po punonte pr popullin ton t shumvuajtur dhe atmosfera e prgjithshme jepte shenjat se po afrohej dita kur njher e prgjithmon populli yn do t'i kpuste zinxhirt e mallkuar t robris. T gjith e kshilluan q t qndronte ngase koha n t ciln jetonin kishte nevoj t madhe sidomos pr njerzit si Jusufi, i cili ve e kishte dhn provimin e madh t lufttarit t liris. Dhe m n fund Jusufi e pa t arsyeshme dhe vendosi t mos largohej nga Kosova." (Fati i luleve, Prishtin 1993, faqe 110-111) Jusuf Grvalla: "I dashur shoku Enver! Djali im I vogl, dy vje e gjysm, po llafosej me t motrn, tet vjee ndaj t gdhir, Dua, i thoshte asaj, t vij me ty n shkoll! Kur t rritesh edhe pak , ia ktheu ajo dhe shtoi me nj dlirsi t dhembshur fmijnore: Kur t`i bhesh ti motrs pr shkoll, ne do t jemi n Shqiprin ton t dashur! (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 60) Shkolla e UDB-s Serbe: "Ishim t pranishm un, Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani, kur Suzana e hapi kt bised. U dhan disa propozime. Dikush ishte i mendimit t largohej vetm nga ky rreth, duke u zhvendosur n nj krahin apo qytet tjetr brenda territorit gjerman. Pati propozim q kjo familje t vendosej n nj shtet tjetr evropian. ...Pas shum hamendjesh, Suzana vendosi q ajo me fmijt e saj t strehoheshin n Shqipri." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 128) Jusuf Grvalla: "Cicrim m t mbl, po edhe m prekse, pr t m nxjerr gjumin e nj mngjesi t gdhir me prtes n dhe t huaj-thuaja se nuk kish. Isha I lumtur q fmija im s`e hiqte mendjeje mundsin pr t jetuar n Shqiprin ton t dashur. Por fjalt e saj m prekn shum se sendrtimin e dshirs s fmijve t mi dhe gjakimin tim, nuk e kisha un n dor." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 60) Shkolla e UDB-s Serbe: "Ishim t pranishm un, Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani, kur Suzana e hapi kt bised. U dhan disa propozime. Dikush ishte i mendimit t largohej vetm nga ky rreth, duke u zhvendosur n nj krahin apo qytet tjetr brenda territorit gjerman. Pati propozim q kjo familje t vendosej n nj shtet tjetr evropian. ...Pas shum hamendjesh, Suzana vendosi q ajo me fmijt e saj t strehoheshin n Shqipri." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 128) Jusuf Grvalla: "Un, me t arritur n Ludvigsburg i bra telefon Ambasads Shqiptare n Vjen dhe prej shokve t atjeshm krkova ndonj kshill se si mund t ruhem nga gabimet n nj bot ku nuk kisha qen kurr m par dhe ku, pasi kisha ardhur pa pasaport e m duhej t krkoja azil politik, kishte mundsi edhe pr ndonj gabim. Pak dit m von, kt gj si dhe krkesn pr shqyrtimin e mundsive q t m jepet mundsia e strehimit n RPS t Shqipris, ia komunikova edhe me goj njrit prej shokve t Ambasads s prmendur. Nga ajo koh u bn afro katr muaj dhe lidhur me krkesn time nuk mora ndonj prgjigje." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Kur shkruante Jusuf Grvalla 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011)

415

Shkolla e UDB-s Serbe: "Ishim t pranishm un, Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani, kur Suzana e hapi kt bised. U dhan disa propozime. Dikush ishte i mendimit t largohej vetm nga ky rreth, duke u zhvendosur n nj krahin apo qytet tjetr brenda territorit gjerman. Pati propozim q kjo familje t vendosej n nj shtet tjetr evropian. ...Pas shum hamendjesh, Suzana vendosi q ajo me fmijt e saj t strehoheshin n Shqipri." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 128) Jusuf Grvalla: "Por, q nga asti i par i arratisjes, un e kam pasur mendjen t strehohem n Shqipri. Prandaj, shoku Enver, mora kurajon t Ju drejtohem Ju personalisht. Kam njoftime pr marrveshjen shqiptaro-jugosllave lidhur me ekstradimin reciprok t personave t vn jasht ligjit n t dy vendet. Por, sipas Nenit 65 t Kushtetuts s Republiks Socialiste t Shqipris, ku thuhet: N Republikn Popullore Socialiste t Shqipris u jepet e drejta e strehimit shtetasve t huaj q ndiqen pr shkak t veprimtaris s tyre n dobi t revolucionit e t socializmit, t demokracis e t lirimit kombtar si edhe t prparimit t shkencs e t kulturs, konsideroj se mua m takon kjo e drejt. Nuk dua t them se ma mohon kush, por, procedura e rndom e realizimit t saj po m dmton fizikisht e shpirtrisht, shoku Enver." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Kur shkruante Jusuf Grvalla 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) Shkolla e UDB-s Serbe: "Ishim t pranishm un, Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani, kur Suzana e hapi kt bised. U dhan disa propozime. Dikush ishte i mendimit t largohej vetm nga ky rreth, duke u zhvendosur n nj krahin apo qytet tjetr brenda territorit gjerman. Pati propozim q kjo familje t vendosej n nj shtet tjetr evropian. ...Pas shum hamendjesh, Suzana vendosi q ajo me fmijt e saj t strehoheshin n Shqipri." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 128) Jusuf Grvalla: "Nuk ishte pun e leht pr mua t vendos q t Ju drejtohem Ju, shoku Enver, pr nj shtje q ndoshta nuk sht e denj te merreni me t. N krahasim me t ligat q kan rn mbi kok familjes sime para dhe pas lufte, me t ligat q kam prjetuar vet dhe me situatn e prgjithshme shum t vshtir n Kosov, gjendja ime sht, si i themi ne nga Kosova, lule e drits." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Kur shkruante Jusuf Grvalla 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) Shkolla e UDB-s Serbe: "Ishim t pranishm un, Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani, kur Suzana e hapi kt bised. U dhan disa propozime. Dikush ishte i mendimit t largohej vetm nga ky rreth, duke u zhvendosur n nj krahin apo qytet tjetr brenda territorit gjerman. Pati propozim q kjo familje t vendosej n nj shtet tjetr evropian. ...Pas shum hamendjesh, Suzana vendosi q ajo me fmijt e saj t strehoheshin n Shqipri." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 128) Jusuf Grvalla: "Kur i marr parasysh shtjet n gjith gjersin e tyre, krkesa pr t m`u dhn e drejta e strehimit n atdheun tim, m duket si nj luks, dhe ather m rrmben nj ndjenj turpi. Por i vetdijshm se n Kosov, prderisa gjendja t mos ndrroj rrnjsisht, kmba ime s`ka si shkel m sa t jem gjall, e n ann tjetr, me kt bot t huaj s`m lidh asnj cikrrim dhe ktu nuk shoh kurrfar perspektive, e vetmja rrug e drejt dhe e njerzishme m duket jeta n Shqipri." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Kur shkruante Jusuf Grvalla 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) 416

Shkolla e UDB-s Serbe: "Ishim t pranishm un, Xhafer Durmishi dhe Osman Osmani, kur Suzana e hapi kt bised. U dhan disa propozime. Dikush ishte i mendimit t largohej vetm nga ky rreth, duke u zhvendosur n nj krahin apo qytet tjetr brenda territorit gjerman. Pati propozim q kjo familje t vendosej n nj shtet tjetr evropian. ...Pas shum hamendjesh, Suzana vendosi q ajo me fmijt e saj t strehoheshin n Shqipri." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 128) Jusuf Grvalla: "Jam i vetdijshm edhe pr disa probleme t pahijshme, q kan shkaktuar disa kosovar, duke dal me qllime t ulta n territorin e RPS t Shqipris. Pr fat, makinacionet e UDB-s, q n Kosov e viset e tjera shqiptare brenda kufijve politik t Jugosllavis kan br krdin n dm t popullit ton, n shtetin shqiptar s`kan gjetur shesh pr t br prshesh. Mirpo, duke qen njeri i prvuajtur, i thjesht dhe i vetdijshm pr dashurin q kam ndaj nns Shqipri, jam i sigurt se un s`do t merrja n asnj mnyr rrugn e atyre djemve bastard t Kosovs." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Kur shkruante Jusuf Grvalla 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011) Xhafer Durmishi: "N ort e vona t nats s 16 shkurtit 1982 (me Sabri Novoselln) e kemi marr autobusin, dhe n nj nat q dukej shum e ftoht, kemi udhtuar deri n Ankara ku kemi mbrri n mngjesin e 17 shkurtit. Kemi shkuar drejt n ambasadn shqiptare. Pas nj bisede t gjat, Bujar Hoxha, djali i Kadri Prishtins, n prani t Sabri Novosells, ma ka komunikuar vendimin e PPSH (apo thn me drejt t Enver Hoxhs) pr pranimin e gruas dhe fmijve t Jusufit n Shqipri, krkes t ciln ia kisha br Engjll Kolanecit, me dshir e porosi t Suzans, dshir e ide t ciln Jusufi ia ka mbjell qysh kur ai ka qen gjall." Komiteti "Vllezrit Grvalla": "Shpendi pasi i numroi disa detyra q i ka pasur Drita si shoqja m e ngusht e Sokolit (pr t cilat disa nga t pranishmit nuk kan qen n dijeni) e njherit i njoftoi se ajo pas nj kohe do t shkoj n A. (Australishn i Xh. D.). Ai at e propozoi si sekretare deri sa ajo t jet n mesin ton. (...) Me shkuarjen e Drits ne do t mblidhemi prap dhe n vendin e sekretarit do t zgjedhet Halimi. "(Letr drejtuar Komitetit t degs s LRSHJ Hasan Prishtina" n Turqi m 26 shkurt 1982, Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 357-358 Prmes kontaktit me Pajazit Ibrahimit kisha marr lidhje me Shoqrin Bashkimi Kombtar Bajram Curri n Australi. Pr ta ruajtur fshehtsin e plot derisa t kryhej puna, patm thn se familja e Jusufit, nn prkujdesjen e Rilind Bytyit me shok do t vendoset n Australi. Xhafer Durmishi: "Prcjellja e Suzans, Premtonit, Doniks dhe Ergonit pr Shqipri Pas krkess q ia kisha br Engjll Kolanecit pr vendosjen e Suzans me fmijt n Shqipri, e cila ishte edhe krkes e Suzans dhe dshir e shprehur m par nga vet Jusufi, dhe ardhjes s prgjigjes pozitive q m'u komunikua nga Bujar Hoxha n Ankara m 17 shkurt 1982, n fund t marsit u b organizimi i drgimit t familjes s ngusht t Jusufit n Shqipri. Pas bisedave q kisha br me Engjllin, nga Untergruppenbachu, m 28 mars 1982, u nism Haxhi Berisha, Faridin Tafallari, Nuhi Sylejmani dhe un. Faridini pr kt rrug e ka huazuar nj kombi prej Nami Ramadanit, nga fshati Tenov i Tetovs, q jetonte n Esslingen. Faridini me Nuhiun e kan ngarkuar kombin me tesha e sende. Un e Haxhi Berisha me Suzann dhe fmijt e kemi marr trenin nga Shtutgarti pr n Vjen. Adresn e takimin na e ka caktuar Engjll Kolaneci. At dit ne 417

t gjith jemi takuar n Muzeun, n t cilin gjendej shpata e Sknderbeut. Un, Faridini dhe Nuhiu jemi prshndetur me Suzann, Premtonin, Donikn e Ergonin n Muze dhe jemi kthyer s bashku me kombin e Namiut. Haxhi Berisha ka qndruar m gjat se ne me familjen at dit dhe sht kthye m von, vetm, me tren." N prfundim pr ta ilustruar trimrin, menurin e lindur, luftn e 'komunistve' kundr sllavve n baz t parimeve t internacionalizmit proletar, dhe respektin pr shkollat e ndryshme t shprehura n librin e Shkolls 'komuniste' n shqyrtim, t'i shohim kto fjal Pol Pot-iste t Dinastis Dordolece Kim il Sungiste: Suzana ishte n prkrahje t Sknder Sknderit (Xhafer Durmishit-shn im), duke e cilsuar at si student t diplomuar e q i dinte m mir se un kto pun. Isha i nevrikosur, ndoshta m tepr se duhej, andaj ia ktheva Suzans se pr t luftuar kundr sllavve nevojitet guxim, strategji, menuri e jo diplom... as Shota e Azem Galica kur luftuan kundr etnikve serb nuk patn diploma, por jehona e trimris s tyre dekada me radh ua futi tmerrin n bark ushtarve serb... (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 118-119) Pr t evituar do keqkuptim dua t them se prkujdesja ime pr familjen e ngusht t Jusufit, si shok n mesin e shokve t Jusufit sht e nj afati t kufizuar dhe preciz kohor dhe shtrihet vetm e vetm nga 21 janari gjer m 28 mars 1982, d.m.th. 67 dit. Sa i prket qndrimit ndaj Bardhoshit e Jusufit si lufttar e ideolog i liris, si antar t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n/nn Jugosllavi punt qndrojn pakz m ndryshe dhe ma merr mendja se do t vlejn periudha tjera kohore.

PORTRETE FEMRASH
N librin Atentatet t Ibrahim Kelmendit dhe diskutimet rreth tij I KURVA, KURVAR DHE KURVRIME
1. Shqiptart kurvar garonin midis tyre 2. Faturat prmbajn tatimin e vlers s shtuar 3. A t fascinoi edhe pr bixhoz dhe kurvri 4. U trbova duke i thn kurvar 5. Sa pr kurvrim t kam ty ktu m afr 6. Kapni kurvart q jua bn shosh grat e vajzat 7. Nuk ka bir nne e as bir kurve 8. Shkrimtari harton fabula 9. Qenke njeri i poshtr 10. Pa pretendim pr t qen t vrteta historike 11. Mos m keqkuptoni, por kam shkruar sipas qejfit tim 12. Keqprdori ndihmat pr Kosovn 418

13. Q t mos flinin me grat e tyre 14. Ciprcullakosje 15. Epitete 16. Nuk e dinte t mirn, nuk kishte turp

II SERBET E MASKUARA SI KROATE E BOSHNJAKE III PREJ NJ SHPATI T'I LSHOVA SYT

I KURVA, KURVAR DHE KURVRIME

T gjitha citatet (me prjashtim t atij rreth drams Misioni t Sabri Hamitit) nuk kan asnj koment prve titujve q kan pr qllim lehtsimin e dukjes s citateve. KOMITETI QENDROR I LRSSHJ " Keqprdori ndihmat pr Kosovn, duke mos sjellur n fond asnj qindark. P.sh. t prmendim vetm rastin e Suedis n pranin e katr vetave nj familje shqiptare i dha ndihm lufts son prej 50.000 korona, prej t cilave nuk solli asnj qindark, si dhe ndihmat q dhan familjet e tjera n Suedi." (Vendim i Komitetit Qendror t Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi pr prjashtimin e Ibrahim Kelmendit nga KQ, m 10 shkurt 1985. Marr nga Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, f .253-254) I. Kelmendi: "N xhepat e mij t grisur nuk ka bir nne (e as bir kurve), q do mund t krkonte t hollat e tij ose t hollat e cilido kontribues, q do t thot se nuk kam shprdoruar e prvetsuar nga ato mjete pr vete dhe as pr familje." (Afishuar me: 23.03.2007 21:18, www.kosova.de) Daut Demaku: "Dimensioni politik i romanit Atentatet sht aq i thell dhe aq domethns sa iu mbetet studiuesve t rinj q ta zbrthejn n qetsi, sepse brumi sht aq i vrtet, aq konkret dhe aq i bollshm sa mjafton pr gatime t t gjitha veprave politike, juridike, kriminalistike, psikologjike..." (Prishtin, 26 gusht 2007, www.pashtriku.org)

1. Shqiptart kurvar garonin midis tyre

Gjat marrjes n pyetje, n Vjen, t kolegut t Dajs Ramadan nga posta e Pejs, i cili i zn ngusht betohet n kokn e vajzs I. Kelmendi: "Betimi n kok t vajzs e neveriti Miranin, meq kishte dgjuar se ajo po ushtronte prostitucion n Vjen. I kishin thn se ishte e pashme e trheqse dhe se shqiptart kurvar n Vjen garonin midis tyre q ti jepnin asaj shilinga dhe t krekoseshin para njritjetrit." (Atentatet, f.80)

2. Faturat prmbajn tatimin e vlers s shtuar I. Kelmendi pr vetveten dhe pr kurvart profesionist q mbajn kontabilitet e i paguajn tatimet dhe sigurimet sociale me rregull
419

Aparat pr regjistrimin e hyrje-daljeve, i aprovuar nga organet tatimore

I. Kelmendi: "Se si po m vjen keq q qenka katandisur n at gjendje. M drejtohet duke m poshtruar, se dashka t bka seks m mua, meq nuk paska t holla pr t paguar mashkull kurvar, nga ata q e kan si marrdhnie pune dhe paguhen nga femrat pr t dfryer ato kur kan deficit seksual. Edhe ato fatura t pagess prmbajn tatimin e vlers se shtuar, q duhet tia paguajn shtetit, njsoj si edhe prostitutat e legalizuara q paguajn t gjitha sigurimet sociale dhe tatimin vjetor mbi fitimin." (Atentatet, f.95)

3. A t fascinoi edhe pr bixhoz dhe kurvri

Pr Sadik Blakajn

Ibrahim Kelmendi: " Pse nuk po flet? ia ndrpreu Vasili mendimet. Po ather far ndodhi? Vrtet, Sadiu erdhi pas dy ditve. Ndenjm ca dit bashk te Demushi n Nagold. Atje u fascinova nga shkathtsit dhe patriotizmi i tij. Kishte shkathtsi t falsifikonte dokumente t t gjitha llojeve. Madje edhe bileta t trenit. Kishte shkathtsi pr t qen gueril i prkryer... A t fascinoi edhe pr bixhoz dhe kurvri, sepse kohn m t madhe e kalon me to? f.180 " Po bhem kurban, ndrhyri Vasili. M mir un se ti dhe Baca Jusuf. far rndsie ka kjo sprov naive e shoqruar me rrezik t qind pr qindt!? N fakt, prse po na duhet ky far Sadiu!? Ti vet duhej t ishe bindur t paktn se ai sht kurvar, bixhozxhinj, rruga! i foli rrebt Mirani." (Atentatet, f.182)

4. U trbova duke i thn kurvar Rreth fatit t nj femre n duart e UDB-s e cila nga Kosova sht nis enkas me plan t martohet me figurn frontale t Frontit t Kuq
Ibrahim Kelmendi: "Menjher u trbova duke i thn pusht, kurvar e t ngjashme. Bra t iki, por ai e kishte mbyllur dern dhe elsin e kishte futur n xhep." (Atentatet, f. 204)

5. Sa pr kurvrim t kam ty ktu m afr

(N bised me heroinn e vet Renatn) Ibrahim Kelmendi: " Edhe ty nuk t shkoi mendja aq afr dhe aq qllueshm. Un t fola pr lisa, kurse ti m flet pr fshesa, si shprehet populli yn. A nuk e kisha Martn ktu, e cila m prgjrohej, pa pages. Ather, prse u dashka t shkoj deri n Berlin pr kurvrim? E di ti sa jan shpenzimet e udhtimit deri atje dhe si keqtrajtohesh kur kalon transit npr Gjermanin Lindore? Pastaj, po t kisha kurvrimin si qllim, a nuk t kam ty ktu m afr? Stop! Stop! Mua kurrsesi pr kurvrim. More vesh!? Stop! Stop! Ti e nise e para dhe m ofendove." (Atentatet, f.214-215) 420

KOMITETI QENDROR I LRSSHJ " Keqprdori ndihmat pr Kosovn, duke mos sjellur n fond asnj qindark. P.sh. t prmendim vetm rastin e Suedis n pranin e katr vetave nj familje shqiptare i dha ndihm lufts son prej 50.000 korona, prej t cilave nuk solli asnj qindark, si dhe ndihmat q dhan familjet e tjera n Suedi." (Vendim i Komitetit Qendror t Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi pr prjashtimin e Ibrahim Kelmendit nga KQ, m 10 shkurt 1985. Marr nga Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, f .253-254) I. Kelmendi: "N xhepat e mij t grisur nuk ka bir nne (e as bir kurve), q do mund t krkonte t hollat e tij ose t hollat e cilido kontribues, q do t thot se nuk kam shprdoruar e prvetsuar nga ato mjete pr vete dhe as pr familje." (Afishuar me: 23.03.2007 21:18, www.kosova.de)

6. Kapni kurvart q jua bn shosh grat e vajzat N dogann e Gjermanis Lindore (DDR)
I. Kelmendi: "Ather, i thash, kapni kurvart q jua bn shosh grat e vajzat, duke i paguar devizat q ndrrojn n treg t zi." f.216 "Iu prgjigja se nuk kisha menduar ashtu, por se doja tju thosha ti pengoni kurvart q po vijn, po bjn kontraband dhe po jua provokojn grat e vajzat me para." (Atentatet, f.216)

7. Nuk ka bir nne e as bir kurve

KOMITETI QENDROR I LRSSHJ " Keqprdori ndihmat pr Kosovn, duke mos sjellur n fond asnj qindark. P.sh. t prmendim vetm rastin e Suedis n pranin e katr vetave nj familje shqiptare i dha ndihm lufts son prej 50.000 korona, prej t cilave nuk solli asnj qindark, si dhe ndihmat q dhan familjet e tjera n Suedi." (Vendim i Komitetit Qendror t Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi pr prjashtimin e Ibrahim Kelmendit nga KQ, m 10 shkurt 1985. Marr nga Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, f .253-254) I. Kelmendi: "N xhepat e mij t grisur nuk ka bir nne (e as bir kurve), q do mund t krkonte t hollat e tij ose t hollat e cilido kontribues, q do t thot se nuk kam shprdoruar e prvetsuar nga ato mjete pr vete dhe as pr familje." (Afishuar me: 23.03.2007 21:18, www.kosova.de) 421

8. Shkrimtari harton fabula

Mustaf Xhemaili: "Skema e famshme e Aristotelit lidhur me historin dhe letrsin sht e qart. Ajo nuk ka ndryshuar as sot dhe sht kshtu: Historia tregon at q ka ndodhur, ndrsa letrsia (poezia) tregon at q mund t ndodh; historia tregon ka ngjet, letrsia tregon si mund t ngjaj; historia tregon gjra t veanta, letrsia tregon gjra t prgjithshme, prandaj letrsia sht m filozofike se historia. M tutje: historiani shnjon referencat (t dhnat), shkrimtari shnjon tekstin fiktiv, t mundshmen; historiani nuk harton fabula, kurse shkrimtari harton fabula. Edhe m tej: historia mund t jet e shkruar n vargje e t mos bhet letrsi. Sepse e para mbshtet te e vrtetdukshmja (q do t thot e mundshme) kurse e dyta n ngjashmri (q do t thot e besueshme). (shih te S. Hamiti: Tematologjia, f.70)." (Atentatet e zbuluara - Fjala promovuese m 14 prill 2007 n Dyzeldorf (Gjermani), pr romanin e Ibrahim Kelmendit ATENTATET, www.pashtriku.org)

9. Qenke njeri i poshtr

Atyre q ju intereson teoria e letrsis mund shohin ka thot Sabri Hamiti tek "Tematologjia f.70". Atyre q u intereson Drama e 17 janarit 1982, mund t shohin tek drama Misioni, pjesa e par, skena IV, ku flitet pr Ibrahim Kelmendin (Keqn), Kadri Zekn (Lulin), Jusufin (Isn) gruan e Jusufit (Zann) dhe gruan e Kadri Zeks (Luln). Pa komentuar aspekte tjera, interesant sht 'respekti" pr grat, t cilin Sabri Hamiti duhet ta ket msuar nga burimi i tregimit t tij. Pr hir t qartsis brenda citateve n kllapa jan vn emrat e personazheve t vrteta. Pjest e cituara paraqesin biseda n shtpin e Jusufit n mesditn e 17 janarit 1982. Keqa nuk mund t jet i keq Sabri Hamiti: "ZANA (Suzana), hap dern, fut kokn. Mirdita t gjithve! KEQA (Ibrahim Kelmendi), Zans. Hyn fisnike vetm nj minut. Ia shtrin dorn, prshndetet, mandej ulet. Ktij Lulit ton po i ngutet. Si e pleqnon ti fisnike kt pun? Zana rrudh kraht. Ky e ka mendjen te Lula e vet e re q ia ka ln shtratin that. Qetsi. Un jam kalli vetm dhe s'kam ka t ngutem. E kam nann vejush t cils s'mund t'ia gjej nj plak. E kam edhe nj motr, e sa pr motr moj fisnike ia kam gjetur burrin. Ha-ha-ha. Do ta bjm dhndr Isn pr s dyti. Isa hesht. Shikon Zann, e cila pa asnj fjal del. LULI (Kadri Zeka), i mrdhezur. E mira e t mirave po t lut, Luln mos e prmend. ISA (Jusuf Grvalla), mban veten. T lutem Keq, respekt pr shtpin, konakun, pr femrn. T gjith jemi me nerva, por kjo sht shtpi." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 41) Sabri Hamiti: KEQA (Ibrahim Kelmendi), dredhas. Ky prap nuk e ka mendjen ktu. Ha-ha-ha. E ka mendjen te shtrati i that i Luls. LULI (Kadri Zeka), e gjuan fytyrs me bllok. Qenke njeri i poshtr! (Misioni, Prishtin 1997, faqe 46) S.H.: "Keqa nuk mund t jet i keq" (Misioni, faqe 49) Dordoleci superior i UDB-s Serbe dhe Vzhguesi i tij superior: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, f. 89) 422

Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981. Marr nga Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 407)

10. Pa pretendim pr t qen t vrteta historike

Ibrahim Kelmendi: "Ato (ngjarjet-shn. i Xh. D.) jan paraqitur ashtu si i kam prjetuar dhe si i kam mbajtur mend, pa pretendim pr t qen t vrteta historike."(kopertina e mbrapme e romanit Atentatet)..."romanin e kam shkruar sipas qejfit"." Ibrahim Kelmendi: "Mirani mori frym thell pr t pritur reagimin. Kishte frik mos po e humbiste durimin, pasi ishte bindur se shtabi i UDB-s q kishte urdhruar atentatet, tani kishte dhn urdhr q t provokohej Mirani pr t br ndonj hata ndaj provokuesve. Jo vetm ti, por as ajo kurva, q ju po i thoni Bule, nuk jeni t dshiruar t qndroni m ktu, foli Xhafari. T gjith t pranishmit hapen syt n drejtim t Xhafarit, pos Nuriut q vazhdonte t mbante kokn ulur, pothuajse midis kmbve. Sikur pjesmarrsit nuk po u znin bes veshve far dgjuan. Prse sht kurv bashkshortja e nderuar e Kadriut? ia drejtoi Mirani Xhafarit, duke ruajtur qetsin e jashtme, t ciln prbrenda pothuajse e kishte humbur. Sa spo eksplodonte. Ajo kurv e drguar nga UDB-ja i ka qitur shokt n prit, u prgjigj Xhafari, q po ngjante me shum n nj krm se sa n njeri. Pa na e zbrthe edhe kt komplot, se si i keni sajuar detajet!? Nuk jam ktu para UDB-s q t prgjigjem n pyetjet e tua, tha Xhafari. Mor kriminel i drguar, do t sqarosh apo do t ta dredh qafn si t gjelit!? e krcnoi Mirani, i cili po shtrngohej pr tia mbrthyer fytin. Tashm Mirani kishte fituar siguri se pos ndrhyrjes pr ti ndar nuk do ti hidheshin t tjert. Dihet, nisi t prgjigjet Xhafari, q kishte humbur davan, Kadriu ka ln orarin kur do ti telefonoj kurvs s tij. Ajo ka informuar vrassit pr orar dhe pastaj vrassit kan zn prit." (Atentatet, f. 363-364) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981. Marr nga Faridin Tafallarit, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 407) Dezertori apo Dordoleci superior i UDB-s Serbe dhe Vzhguesi i tij superior: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, f. 89) 423

11. Mos m keqkuptoni, por kam shkruar sipas qejfit tim

Ibrahim Kelmendi: "Ato (ngjarjet-shn. i Xh. D.) jan paraqitur ashtu si i kam prjetuar dhe si i kam mbajtur mend, pa pretendim pr t qen t vrteta historike."(kopertina e mbrapme e romanit Atentatet)..."romanin e kam shkruar sipas qejfit"." Saime Isufi: "...Kt e bj, pas leximit t veprs tnde historike "Atentatet", pr t ciln t prgzoj nga zemra! Edhe njher urime! ...Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007, www.pashtriku.org) I. Kelmendi: Afishuar me: 26.03.2007 15:45 "Mos m keqkuptoni, por romanin e kam shkruar sipas qejfit dhe bindjeve t mia. Edhe po ti dija qejfin, bindjet dhe prcaktimin Tuaj, ua them m keqardhje, nuk do ta kisha shkruar sipas tyre." (www.kosova.de)

12. Keqprdori ndihmat pr Kosovn Prjashtimi i Ibrahim Kelmendit prej KQ t LRSSHJ (Komitetit Qendror t Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi), pos tjerash pr keqprdorimin e ndihmave pr Kosovn
"Njoftim Njoftohen shokt Xhafer Shatri dhe Ibrahim Kelmendi pr mbledhjen e fundit t KQ t LRSSHJ "Duke e par situatn e krijuar, Xhaferi (Shatri-shn yn) dha dorheqje me shkrim. Derisa shoku Xhafer (Shatri-shn yn) n punn e tij q bri e prcolln edhe gabimet, n ann tjetr shoku Ibrahim Kelmendi nuk punoi fare, por u muar drejtprdrejt me prcjelljen e punve dhe gabimeve t Xhaferit; u muar me thash e thna n mesin e puntorve. Bri edhe dekonspirime t sekreteve t KQ t LRSSHJ-s. Keqprdori ndihmat pr Kosovn, duke mos sjellur n fond asnj qindark. P.sh. t prmendim vetm rastin e Suedis n pranin e katr vetave nj familje shqiptare i dha ndihm I. Kelmendi: "Udhtova me Hakanin,, alias Plakun dhe Sarandn, alias Bulen. N Suedi na pritn bujarisht. Fllanza me bashkshortin dhe patriotin e devotshm, Nexhip Toskn na dhan pesdhjet mij korona suedeze ndihma. Ishte rasti i par q po na jepej nj ndihm kaq e madhe." (Atentatet, f.391) lufts son prej 50.000 korona, prej t cilave nuk solli asnj qindark, si dhe ndihmat q dhan familjet e tjera n Suedi; mbjellja e fryms prarse n vet KQ; mosprgjegjsia ndaj puns; prishja me miq zviceran; mosaktiviteti me t huaj dhe krijimi i ftohjes s tyre ndaj lufts son dhe organizats son." "Kshtuq KQ i LRSSHJ me shumic votash 4:1 (katr me nj) vendosi q shokt Xhafer Shatri dhe Ibrahim Kelmendi prjashtohen nga KQ i LRSSHJ-s, prderisa t mos e vrtetojn t kundrtn me aktivitetin e tyre. 10 shkurt 1985 Zvicr KQ i LRSSHJ" (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f .253-254) 424

Dshmitare kur Ibrahim Kelmendit i jan dhn 50 mij korona suedeze nga Nexhmi e Shefkate Sherolli sht Saime Isufi. Antare e Komitetit Qendror t LRSSHJ n Zvicr, i cili m 10 shkurt 1985 e prjashton Ibrahim Kelmendin pr hajni sht Saime Isufi. Ibrahim Kelmendi: Afishuar me: 23.03.2007 21:18 "N xhepat e mij t grisur nuk ka bir nne (e as bir kurve), q do mund t krkonte t hollat e tij ose t hollat e cilido kontribues, q do t thot se nuk kam shprdoruar e prvetsuar nga ato mjete pr vete dhe as pr familje." (www.kosova.de)

13. Q t mos flinin me grat e tyre Letr publike Zotriut Peter Feith
(Kjo pik nuk ka t bj me librin Atentatet, por e mora se i prshtatet tems q sht n shqyrtim) I. Kelmendi: "Ju lus, sepse jam i bindur, se po q se do u sugjeronit Ju qeveritarve tan q t mos flinin me grat e tyre, binduni, ata vrtet nuk do t flinin, sepse edhe kt sugjerim Tuajin ata do ta kuptonin si urdhr. Dhe meq do ta kuptonin si urdhr, ata do friksoheshin se ju do i hiqni nga postet qeveritare, po nuk ju dgjuan. E ata i duan postet qeveritare m shum se grat e tyre, gjithsesi edhe m shum se qytetart e tyre." (Letr publike shefit t ICO-s, Zotri Peter Feith, 5 shkurt 2009, Botuar n www.pashtriku.org)

14. Ciprcullakosje Biseda n forumin www.kosova.de rreth librit Atentatet

Moskeqkuptime, qejfe, ciprcullakosje, zhveshje, mveshje, pa pretendime pr t qen t vrteta, fantazi t vitit 2007 dhe jo ngjarje t vitit 1982 "Asgj m t bukur e m t mbl ska sesa e vrteta." I. Kelmendi: Afishuar me: 26.03.2007 15:45 "Mos m keqkuptoni, por romanin e kam shkruar sipas qejfit dhe bindjeve t mia. Edhe po ti dija qejfin, bindjet dhe prcaktimin Tuaj, ua them m keqardhje, nuk do ta kisha shkruar sipas tyre."(www.kosova.de) Sali Kabashi: "...duke qen se n librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar" (Prill 2007, Republika) I. Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Republika, prill 2007) I. Kelmendi: "Ato jan paraqitur ashtu si i kam prjetuar dhe si i kam mbajtur mend, pa pretendim pr t qen t vrteta historike."(kopertina e mbrapme e romanit Atentatet)..."romanin e kam shkruar sipas qejfit"." I. Kelmendi: : Afishuar me: 26.03.2007 15:45 "Mos m keqkuptoni, por romanin e kam shkruar sipas qejfit dhe bindjeve t mia. Edhe po ti dija qejfin, bindjet dhe prcaktimin Tuaj, ua them m keqardhje, nuk do ta kisha shkruar sipas tyre." . (www.kosova.de) I. Kelmendi: "Mendimet dhe vlersimet jan t kohs, kur kan ndodhur ngjarjet." (Kopertina e mbrapme e librit Atentatet) I. Kelmendi: I nderuar Z. panta_rhei ! (Afishuar me: 25.03.2007 21:11) "Ju keni t drejt kur mendoni, se romanin ATENTATET nuk e ka shkruar Ibrahim Kelmendi i 425

viteve 1978-1985, por Ibrahim Kelmendi i vitit 2007. Kapitullin e fundit ia kam dorzuar redaktuesit (Z. Adem Gashi) n fillim t janarit t ktij viti." (www.kosova.de) I. Kelmendi: "Kshill - T mos lexohet nga adoleshentt (nn moshn 16-vjeare)" Sali Kabashi: "...duke qen se n librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar" I. Kelmendi: "Pastaj, po t kisha kurvrimin si qllim, a nuk t kam ty ktu m afr?" I. Kelmendi: "Mos m keqkuptoni, por romanin e kam shkruar sipas qejfit dhe bindjeve t mia. Edhe po ti dija qejfin, bindjet dhe prcaktimin Tuaj, ua them m keqardhje, nuk do ta kisha shkruar sipas tyre." (www.kosova.de) I. Kelmendi: Afishuar me: 26.03.2007 15:45 "Ju keni t drejt kur mendoni, se romanin ATENTATET nuk e ka shkruar Ibrahim Kelmendi i viteve 1978-1985, por Ibrahim Kelmendi i vitit 2007. Kapitullin e fundit ia kam dorzuar redaktuesit (Z. Adem Gashi) n fillim t janarit t ktij viti." (www.kosova.de)

15. Epitete
KOMITETI QENDROR I LRSSHJ " Keqprdori ndihmat pr Kosovn, duke mos sjellur n fond asnj qindark. P.sh. t prmendim vetm rastin e Suedis n pranin e katr vetave nj familje shqiptare i dha ndihm lufts son prej 50.000 korona, prej t cilave nuk solli asnj qindark, si dhe ndihmat q dhan familjet e tjera n Suedi." (Vendim i Komitetit Qendror t Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi pr prjashtimin e Ibrahim Kelmendit nga KQ, m 10 shkurt 1985. Marr nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f .253-254) I. Kelmendi: "N xhepat e mij t grisur nuk ka bir nne (e as bir kurve), q do mund t krkonte t hollat e tij ose t hollat e cilido kontribues, q do t thot se nuk kam shprdoruar e prvetsuar nga ato mjete pr vete dhe as pr familje." (Afishuar me: 23.03.2007 21:18, www.kosova.de)

16. Nuk e dinte t mirn, nuk kishte turp

Faridin Tafallari: "Ibrahimi (Kelmendi-shn yn) ka ecur m shum. Ai ishte i pa disiplinuar, me ca sjellje jo t mira dhe aq m shum t pa pranueshme tek ne shqiptart. Futej n kuzhin, te gratShtrihej n dhom gjer e gjat dhe nuk e kishte pr gj, se ishe ti me familje. Ai shtihej sikur t ishte n shtpin e vet... Nuk tregoi asnjher mirnjohje pr gjitha ato pritje q i bheshin nga grat e shokve duke e nderuar si nj patriot! Prandaj ai nuk e dinte t mirn, nuk kishte turp."(KA PRET IBRAHIM KELMENDI, PSE NUK BN KALLZIM PENAL NDAJ VRASSIT T JUSUF E BARDHOSH GRVALLS DHE KADRI ZEKS (!?!), www.pashtriku.org, 26 qershor 2007)

II Serbet e maskuara si kroate e boshnjake

T gjitha citatet e mposhtme jan nga libri Atentatet i Ibrahim Kelmendit. " Pyetja e fundit: Prse pothuajse shumica e pjestarve t organizats suaj i kan grat ose dashnort serbe, duke filluar nga Emil Kastrioti, Vehbi Ibrahimi, e t tjer si kta? 426

 Mendoj se ua kan dhn eprort, pr ti mbajtur m mir nn kontroll edhe jasht. Po nga i di ti t gjitha kto, nse m lejohet t t pyes? T gjith ata q i njohin, flasin pr kt dukuri, meq jo t gjith antart i keni t rekrutuar nga kjo far UDBja serbe. Disa i keni antarsuar, meq i keni mashtruar sa pr ti prdorur pr informator dhe pr tua zhvatur ndonj para n emr t antarsis dhe t kontributit pr veprimtari, n dukje patriotike. Ata t shkret nuk ju njohin, por nuk durohen pa folur, meq nuk u plqen pse i kan grat e dashnort serbe.

-Cila sht Serbe?, - Cila sht boshnjake?, - Cila sht kroate? A mundeni me m tregue? -Sepse un nuk mundem me i dallue! Edhe un nuk ua kam begenisur atyre kt prudni. Ti e pe, un e kam gruan shqiptare, at q ma ka fejuar baba, sipas tradits." (Atentatet, f.81) "I dgjova kur doln s bashku Rezili me at gruan. Ata flisnin midis tyre serbisht, mbase kroatisht apo boshnjakisht, gjuh q un nuk i dalloj." f.133 " Mos m hidhro, sepse nuk e kam pasur t leht ta survejoj dhe sidomos t prmbahem pa e vrar n shkall kur e shihja t bisedonte e t tallej me at shkinul. Ather qenka puna thell. Nuk doka kallauz pr t konstatuar se ai sht kuadr i UDBs. Edhe individ t tjer, pr t cilt un kam formuar bindje se jan udbash, i kan grat serbe. Ata, si nacionalist e patriot q reklamohen, pr grat dhe dashnoret e tyre serbe, gnjejn se i kan boshnjake ose kroate. Meq qenka kshtu, t shkojm te Jusufi e Bardhi. Po shkojm, miratoi Vasili." f.133 " T shohim nse vrtet Rezili jeton me at gruan, pr t ciln ti po dyshon q sht serbe." f.134 "Dhoma e gjumit duhej t ishte prball, por nuk e dinte nse n at koh ishte aty gruaja dhe djali. Ai po mendonte se serbja dhe fmija duhej t ishin n dhom t gjumit, meq takimi ishte planifikuar n lokal." f.136 " Prjashta! ulriti Rezili tashm i trbuar fare. Nuk t duhet gj ty, sht jet private kjo! 427

 Mos ulrit se nuk ta kam frikn. Mos m bj t t hedh nga dritarja! ia ktheu Mirani. Ti do t duhet t shpjegosh se prse bashkjeton me nj serbe n nj banes? Prse e ke mbajtur deri tani kt t fsheht ndaj ktyre, nnkryetarit e sekretarit t Grupit? Duhet tu tregosh ktyre se n far vendi t sigurt, nn prkujdesjen e nj serbeje, ruake gjith dokumentacionin e Grupit! Mirani fliste drejtuar nga Rezili, por po vshtronte her pas here Maksin, se mos ai bnte ndonj lvizje. Tjetri nuk lvizte vendit, por dukej se ishte shokuar nga shprthimet e Rezilit, t bashkjetess s tij me serbe, si e mori vesh m n fund." f.143 "Rezili iu kishte afruar dritares dhe mbante kokn me t dy duart, duke mrmritur npr dhmb, por q nuk kuptohej se thoshte. Ndrkoh Maksi foli me z t theksuar: Vasil, ku po do? Ndal t bisedojm pse ky qen bashkjetoka me nj shkinul ktu, kurse gruaja ime dhe shokt tan jan n burg n Kosov pr tradhtin q na e paska br ky pis." f.143-144 " far po flisni kshtu, ai duhet vrar, foli Maksi i prndezur. I kam dorzuar n origjinal formulart e antarsimit t plotsuar e t nnshkruar n Kosov, pa ditur se ai jeton n t njjtn banes me nj shkin, me t ciln paska edhe djal." (Atentatet, f.145)

III PREJ NJ SHPATI T'I LSHOVA SYT

HEROINAT E STOLISURA DHE FATI I BIZHUTERIVE TE TYRE, APO: PREJ NJ SHPATI T'I LSHOVA SYT KUR T'I PASH RRUAZAT N FYT T gjitha citatet e ktij nntitulli jan marr nga libri Atentatet i Ibrahim Kelmendit "N shtpi t malsorit nga Tetova, e njeh edhe ti Saimir Prcn, po palosnim Bashkimin, pr t kursyer q t mos e paguanim shtypshkronjn pr kt. Ishte babai dhe bashkshortja e Saimirit. Ajo sapo kishte ardhur nga vendlindja. Ishin edhe gjasht bashkveprimtar t tjer. N nj ast t papritur, bashkshortja e Saimirit vuri mbi tavolin bizhuterit e saj duke thn: Urdhroni, shfrytzoni kto pr t financuar daljen sa m t shpesht t gazets. Duhet tju vij keq q nuk po e ndihmoni financiarisht. Mirani po detyrohet t jap t hollat e veta q po i fiton duke shprndar natn pamflete e reklama.... Babai i Sajmirit, vjehrri i saj, i brtiti: Nuse, t ka ln mendja, si po na turpron kshtu! Ajo ia ktheu: Jo baba, por kto mi keni bler mua, jan t miat dhe un po vendos ti jap pr botim t gazets. Po m vret ndrgjegjja ti mbaj pr vete, sidomos kur po shoh se ju nuk po e kuptoni q duhet t ndihmoni m shum se sa ndihmat simbolike. Ju dgjova kur u paraqit raporti i ndihmave q kishit grumbulluar. M erdhi keq... Pusho m! e pat ndrprer vjehrri." (Atentatet, f.157) "Erdha ktu dhe pash se si shqiptart po bnin vetm llafe, po punonin si skllevr pr t paluar sa m shum dollar dhe i kishte mbrthyer vesi i babzis pr t hngr tri her n dit steka. Un nuk po mundem ta duroj kt gjendje. Ja ku i ke bizhuterit e mia, foli Mirvetja n drejtim t Miranit, sepse nuk po mund ti mbaj n qaf mbi 100 tonelata miell, kur n Prishtin vllezrit e motrat tona q po przihen nga puna pr 428

shkak t pjesmarrjes n demonstrata nuk kan buk t han, nuk kan as arm t vetmbrohen nga kriminelt serb. Vaji me dnes ia ndrpreu fjaln emocionuese.

Bizhuterit e shumta I hoqi bizhuterit e shumta nga qafa dhe i vendosi mbi tavolin. Iku pr t vazhduar vajin gjm n dhomn tjetr. Kunatat i shkuan prapa dhe po e lagnin me uj duke menduar se e kishte humbur vetdijen kur u prplas n shtrat n dhomn ku rrinte familja me mysafirt. Binaku dhe Mirani mbeten t heshtur pa ditur far t flisnin. Nuk po lviznin vendit dhe dukeshin n gjendje prej t nemiturve. Mirani po mendonte me vete: Hera e pest q grat po shfaqin gatishmri pr t ndihmuar veprimtarin lirimtare n mnyr konkrete. Hera par me ka ndodhur n vitin 1978, n Dsseldorf. Malsorja nga Tetova, emri i s cils tani nuk po m kujtohej, por di q sht bashkshortja e bashkveprimtarit Saimir Prca, kishte ofruar gjithashtu bizhuterit e saja pr t financuar botimin m t shpesht t gazets Bashkimi. Ajo tani nuk sht n Gjermani, pasi UDBja pat arrestuar Saimirin kur shkoi pr pushime n Tetov. Hern e dyt, Fatushi, vajza e veteranit Hysen Kalishta q kishte lindur n kampe t refugjatve t lufts n Greqi, ishte organizuar n Bruksel bashk me tri shoqe t saja q tu trokisnin der m der shqiptarve duke u krkuar atyre ndihma financiare pr Kosovn. Gojkqijt ishin prpjekur ta sabotonin kt aksion duke i prgojuar ato se gjoja po mblidhnin t holla pr vete. Hern e tret, Malsorja e Gostivarit, Hana, me shami t havales n kok, gjat vitit 1981, mblodhi ndihma simbolike n tubimet e gjermanve, pasi u kishte folur atyre pr gjendjen e 429

rnd n Kosov dhe pr domosdoshmrin e lirimit t Kosovs nga pushtimi serb dhe nga diktatura komuniste. Hern e katrt, Fllanza, bashkshortja e patriotit veteran Nexhip Pogradeci dhe motra e Enis Mitrovics, e cila bashk me t Shoqin dha ndihm pesdhjet mij korona suedeze kur ishim gjat vizits n Suedi n fund t shkurtit t vitit 1982. Tani edhe Mirvetja po i ofronte bizhuterit e veta n kt mnyr kaq demonstrative dhe dramatike. Se mos sht kjo dhunti e mendsi, po rezymonte Mirani, q ka pr baz ndjeshmrin m t theksuar t gruas, pr dallim nga burrat, meq nuk kam prjetuar ndonjher q burrat, madje as bashkveprimtart, t shprehin gatishmrie kaq konkrete dhe kaq me vler pr t ndihmuar veprimtarin lirimtare!?. (Atentatet, f.409-410) KOMITETI QENDROR I LRSSHJ " Keqprdori ndihmat pr Kosovn, duke mos sjellur n fond asnj qindark. P.sh. t prmendim vetm rastin e Suedis n pranin e katr vetave nj familje shqiptare i dha ndihm lufts son prej 50.000 korona, prej t cilave nuk solli asnj qindark, si dhe ndihmat q dhan familjet e tjera n Suedi." (Vendim i Komitetit Qendror t Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi pr prjashtimin e Ibrahim Kelmendit nga KQ, m 10 shkurt 1985. Marr nga Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, f .253-254) I. Kelmendi: "N xhepat e mij t grisur nuk ka bir nne (e as bir kurve), q do mund t krkonte t hollat e tij ose t hollat e cilido kontribues, q do t thot se nuk kam shprdoruar e prvetsuar nga ato mjete pr vete dhe as pr familje." (Afishuar me: 23.03.2007 21:18, www.kosova.de)

Shkolla e UDB-s Serbe si hetuese e Atentatit t 17 Janarit 1982

Kontributi n hetimet e vrasjes s 17 janarit 1982 nga polici dhe ish-inspektori i UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica, i shfaqur n librin e quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010 1. Qrim tipik hesapesh 2. Kush ka shfaqur dyshime? 3. Kush sht I.K. (Ikaja)? - Derisa po uditesha u udit ai me mua! 4. KUSH E VRAU JUSUF GRVALLN? 5. Dyshimi n Bulen m tronditi 6. Shefi i tanishm i familjes Grvalla 7. Zoti Gynter nuk m la t uditesha! 8. Suzana i tha se m s miri do ta mbronte nj avokat 9. Ujku e shikon Luanin e inferioriteteve vandale si pren e tij 430

10. Na befasoi dhe krijoi t ara n mesin e familjeve t dshmorve 11. Dyshimet orientuan mbarvajtjen e hetimeve 12. Nga "dshmit" e Xhafer Durmishit u arrestua Riza Salihu

1. Qrim tipik hesapesh

Para se ta analizojm kontributin e Shkolls s UDB-s Serbe, t shohim lajmin e TANJUG-ut, t 18 janarit 1982. "N RF t Gjermanis U VRAN TRE EMIGRANT Sipas kumtess s policis kta jan Bardhosh e Jusuf Grvalla dhe Kadri Zeka Bon, 18 janar - (TANJUG) Policia e Shtutgardit kumtoi se gjat nats s kaluar n vendin Untergrupenbah, afr Hajlbronit, n Krahinn Baden-Virtenberg u vran tre emigrant me prejardhje jugosllave. Kta jan Bardhosh Grvalla (31), Jusuf Grvalla (36) dhe Kadri Zeka (28). Policia ende po i gjurmon dorasit, por mund t supozohet se sht fjala pr qrim tipik hesapesh midis emigrantve t nntoks s RFGJ, t cilve, si mendon policia i kan takuar edhe viktimat e ksaj prleshjeje. Ky supozim jipet nga rezultati i par i hetimeve t policis, i cili nuk sht definuar n mnyr plotsisht t qart, por q sht mjaft indikativ. Konsiderohet n t vrtet se "fjala sht pr krim me prapavij politike", sepse ndrmjet emigrantve t ktij lloji t orientuar armiqsisht ndaj Jugosllavis, ka m shum "rryma" dhe "grupacione". Bardhosh e Jusuf Grvalla, si merret vesh, jan vllezr. Ata tash, sipas t gjitha gjasave, jan br viktima t mesit, t cilit i kan takuar. Viktima e tret, Kadri Zeka, si pohon policia, para ksaj, ka jetuar n Zvicr, ku ka pas marr azil. Nuk ka dyshim se t vrart tash nj koh t gjat kan jetuar n RFGJ. Policia e Shtutgardit kumtoi se ka organizuar ndjekje prmasash t gjera pr znien e vrassve t mundshm. Qeveria e Bonit, si deklaroi prfaqsuesi i saj pr shtyp, e dnon rrept vrasjen e tre personave. Ky prfaqsues shtoi n konferencn pr shtyp se "qeveria shpreh keqardhje pr shkak t prleshjeve t tilla." (Rilindja)

2. Kush ka shfaqur dyshime?

Shkolla e UDB-s Serbe: "Sknder Sknderi (Xhafer Durmishi - shn im), duke e par se un nuk e kisha vrejtur situatn, nuk i kisha zbuluar tradhtart n mesin ton, nuk po i kuptoja rrotullat q luheshin prreth dhe nuk kisha vn dyshimin mbi asknd, hapur m tha: Kemi informata se n kt vrasje t trefisht kan gisht vetm dy veta, e kta jan: Bulja dhe Ikaja! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 89) Jusuf Grvalla: "Edhe nj lajm jo fort t mir kam pr ju. Me insistimin e Shpendit (Xhafer Durmishit - shn im), pr t mos thn me presionin e tij, Shpendi shkoi n Kosov pr nj qndrim t shkurtr, disa koh para vitit t ri (rreth 10 dhjetorit - shn i Xh. D). S andejmi u paraqit disa her n telefon, e s fundi disa dit para vitit t ri, kur tha se do t kthehej menjher pas vitit t ri. Mirpo, sot jemi m 14 janar, e ai as na thirri m, as erdhi. Por, jemi t brengosur shum se mos i ka ndodhur gj. Ndonj lajm, a shenj pr t keq nuk kemi, vese vonesa e tij na brengos. Nse ka fat dhe kthehet, ai do t na sjell materiale me vler, sepse pr at qllim edhe pat shkuar." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 454) 431

Atentati ka ndodhur pak pas ors 22.00 n mbrmjen e 17 janarit. Prej rreth 10 dhjetorit 1981 deri m 20 janar kam qen n Kosov pr pun t Lvizjes s Jusuf Grvalls. N Untergruppenbach kam mbrri rreth ors 14.00 m 21 janar 1982. N momentin e marrjes s lajmit prmes leximit t "Rilindjes" mrzia ime mundet me u marr me mend vetm nga shokt e Jusufit. Pos ksaj pas disa astesh m sht lajmruar edhe frika se ka mund t mendojn shokt n Shtutgart. E kam pyetur veten se mos ata, apo ndonj i vetm prej tyre mund t mendoj se un pa vetdije, pa asnj kontakt dhe 1600 km nga vendi i ngjarjes mund t kem kontribuar n at q kishte ndodh. Kt pyetje e kt shqetsim ua kam shfaqur Haxhi Berishs, Naim Haradinajt dhe shokve t tjer brenda disa orve pasi kam mbrri. T njjtat shqetsime i kan pasur edhe ata, t njjtat pyetje ia kan br vetes edhe ata pa prjashtim. Kshtu sht pastruar atmosfera jon, pr t'u marr pastaj me punt tjera. N Untergruppenbach kam mbrri n astet e para t shikimit t kufomave, kur i ka sjellur firma e varrimit kufomat pr lamtumirn e fundit, q del se kjo pun sht br t enjten m 21 janar pas ors 14.00. Kjo do t thot se n shtpin e Vllezrve Grvalla kam mbrri 3 dit e 16 or pas Atentatit. Gjat tr ksaj kohe un nuk kam pasur asnj ide si jan sjellur rrethanat e ka ka ndodhur para dhe pas atentatit. Gjat ktyre tri ditve e 16 orve, tr kohn sht biseduar e analizuar se kush mund ta ket ndihmuar UDB-n. T gjitha dyshimet q kan qen kundr Ibrahim Kelmendit, nuk i kam gjetur n ajr, n gjendje t gazt, as n gjendje t lngt. T gjitha kto dyshime, duke u bazuar edhe n sjelljet e Ibrahim Kelmendit, q kan qarkulluar gjat tri ditve e 16 orve, i kam gjetur t kristalizuara. N mesin e atyre q ka dyshuar n Ibrahim Kelmendin, n radh t par ka qen Nuhi Sylejmani. Por jo vetm ai. ka sht m s interesanti, nuk ka ekzistua asnj shok i Jusufit q nuk ka dyshuar n Ibrahim Kelmendin. Ktyre dyshimeve, n dasht le t quhet dobsi, n dasht le t quhet naivitet e papjekuri, n dasht le t quhet menuri, iu kam bashkua edhe un. Kto dyshime kurr nuk i jan shprehur policis, pasi ajo e ka ditur punn e vet. Kto dyshime n sy i jan thn Ibrahim Kelmendit, nga ne, para t gjith neve duke e prfshi edhe Osman Osmanin, para se Suzana, prmes nipit t vet Haxhi Berisha ta prjashtoi nga shtpia, 40 dit pas dits s varrimit, rreth 15 marsit 1982. Me kalimin e viteve kam menduar ndonjher se mos i kemi hy n hak Ibrahim Kelmendit. Por t gjitha dilemat n kt pik jan zhdukur n janar e shkurt 2007. Ibrahim Kelmendi, jo n form artistike por n at dokumentare n gazeta t ilustruara me fotografin e tij, me tituj t mdhenj ka deklaruar: "E njoh vrassin e Jusuf Grvalls". Pa hyr n analizn e kuzhinieris s librit Atentatet, dhe deklaratave dokumentare n gazeta e revista, me veprn e vet, Ibrahim Kelmendi, t gjith atyre q kan dyshuar n te se ka njohuri pr Atentatin e 17 janarit 1982 u ka thn: Keni pasur t drejt pasi - "E njoh vrassin e Jusuf Grvalls."

3. Kush sht I.K. (Ikaja)? - Derisa po uditesha u udit ai me mua!

Shkolla e UDB-s Serbe: "Sknder Sknderi, duke e par se un nuk e kisha vrejtur situatn, nuk i kisha zbuluar tradhtart n mesin ton, nuk po i kuptoja rrotullat q luheshin prreth dhe nuk kisha vn dyshimin mbi asknd, hapur m tha: Kemi informata se n kt vrasje t trefisht kan gisht vetm dy veta, e kta jan: Bulja dhe Ikaja! Derisa po uditesha nga ato q po i dgjoja, e pyeta se kush ishte Ikaja! I uditur me mua q nuk e dija se kush ishte Ikaja, m tha me z paksa t ult: Ibrahim Kelmendi. Pasi e kundrshtova n mendimet e tij t krisura, i thash se kto jan mendime t tij 432

personale, dhe se do t bnte mir ti shikonte punt e veta! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.89-90) Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Ibrahim Kelmendi: "Vasili kishte nj makin tepr t vjetr. ... U nisn pr qytezn e Sindelfingenit, vendlindjen e Mercedesit, pasi i futn ekzemplart e Bashkimit n makin. Gjat rrugs Vasili i shpjegonte Miranit se n fabrikn e Mercedesit n Siendelfingen punonin qindra bashkatdhetar, banoin n hajme, q ngjanin me konviktet e studentve n Prishtin, t ndrtuara n oborr t fabriks enkas pr puntor t huaj, t cilt nuk i kan familjet me vete. Kur po i afroheshin Siendelfingenit, qytez n periferi t Shtutgartit, Vasili i propozoi Miranit q t shkonte n konvikte pr t shprndar Bashkimin, meq at e njihnin disa bashkatdhetar. Ai i tregoi disa numra t dhomave dhe disa emra, duke sqaruar se ndonjri nga ata do tia tregoj edhe dhomat e t tjerve. Pr sa koh q Mirani do t shprndante gazetn, Vasili do t priste n parking. Gjat shprndarjes, ndoshta n dhomn 205, Mirani hasi n nj qeros biond, sykaltr. Sy me maje iu dukn atij. Edhe pse ishin shum veta, si praktikonin shpesh t shkonin t njri-tjetri, Nuriu, t cilit Mirani ia vuri nofkn qeros, e mirpriti gazetn... Nuriu e mori Miranin n prqafim, e shtrngoi aq shum sa gati ia zuri frymn, si t qen shum t dashur q sishin par prej kohsh. I ofroi nj karrige pr tu ulur. Nuriu nuk po pushonte s foluri. U prezantua me emrin Nuri Syleviqi, nga rrethi i Kumanovs. Pothuajse n form urdhrese, krkoi q herave t tjera tia jepnin atij gazetn pr ta shprndar. Po n mnyr pompoze u interesua pr tu antarsuar n Organizatn ilegale Fronit i Kuq Popullor, meq gazetn Bashkimi e botonte kjo organizat. Aty pr aty ia zgjati Miranit nj letrz, t ciln sapo e grisi nga blloku q nxori prej xhepit, shnoi t gjitha t dhnat e tij personale, dhe tha: Ju lutem, m bni librezn e antarsis. Nuk e di kush e bn kt pun, u prgjigj Mirani duke refuzuar copletrn dhe duke sqaruar se gazeta atij i kishte shkuar me post, pa adres t drguesit." (Atentatet, f. 31-32) Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Ibrahim Kelmendi: "Ksaj radhe po ju drgoj 50 "BASHKIMA". I shprndani. Gjithsesi duhet t shkoni n Mercedes, ke shokt atje, pr t'u dhn "BASHKIMAT" dhe pr t biseduar pr Shanton, por jo q t frigohen se u ndodh atyre si Shantos, por q t'u shtohet revolta edhe m. Nse u duhen shokve t Mercedesit m shum, ather ma drgoni adresn e njrit prej tyre. U thoni se konviktet e tyre duhet t'i furnizojn ata vet, dhe jo vetm t'i drgohet donjrit pr vete, pse shpenzimet jan t mdha. Kt e bjn, kur din se n cilat dhoma banojn bashkatdhetart tan dhe ather kur ata kan ndrrimin e puns nn der t'u shprndahet "BASHKIMI"." (Letr Faridin Tafallarit, 31 janar 1981;Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 409-410) Nj prej shokve kryesor Mercedesit ka qen Nuhi Sylejmani. Letra e Ibrahim Kelmendit tregon se ai (I.K.) i njeh mir konviktet e Mercedesit, ka do t thot se Nuhi Sylejmani e din shum mir se kush sht I.K. (Ibrahim Kelmendi). Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr t Mirani i rrfeu kryehetuesit Mayer gjersisht. Prse nuk e thoni emrin e t dyshuarit nga takimi n Bernhausen, pavarsisht arsyetimit q bt. Atij nuk i bni ndonj padrejtsi t madhe, sepse ne do t hulumtojm dhe, nse del i pafajshm, nuk do ti ndodh asgj. Kshtu ju kontribuoni n 433

zbulim t dorasve dhe njerzve t prapavijs, q i kan ndihmuar ata pr t br kt krim. Ather, ai sht Nuri Syleviqi (Nuhi Sylejmani-shn i Xh. D.). Ia patm vn nofkn Qerosi, meq sht pa flok. Banon n Sindelfingen. Mbi baz dyshoni n Nuriun? Q kur e kam njohur, besoj n tetor t viti 1978, m sht dukur i dyshimt, fillimisht n baz t intuits, pastaj t sjelljeve." (Atentatet, Prishtin 2007, faqe 333) Ibrahim Kelmendi sipas Shkolls s UDB-s Serbe, "nj prijs, nj intelektual, nj udhheqs i denj i "Frontit t Kuq Popullor"" dhe inicialet e tij I. K. kan qen t njohura pr Nuhi Sylejmanin, sipas Ibrahim Kelmendit prijsit, intelektualit e udhheqsit t denj, prej tetorit 1978, mbi tri vjet para se ai t njoftohet me mua. Un pr her t par, Ibrahim Kelmendin e kam takua m 21 janar 1982. sht gnjeshtr e shpifje skandaloze e kuzhins s Shkolls s UDB-s se un ua paskam msua rrethit t Shtutgartit dhe Nuhi Sylejmanit, inicialet I. K. t Ibrahim Kelmendit. Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I.K.) Ikaja? Jusuf Grvalla: "Me I. dhe H. kemi pasur nj marrveshje konkrete, q un t shkruaj pr Bashkimin, ti prpunoj materialet e shkruara prej t tjersh dhe ta shtyp gjith materialin n makinn time t shkrimit."(Letr Nuhi Sylejmanit, janar 1981; Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 30) Domethnien e ksaj fjalie e kam shpjeguar n trsi, n kapitullin "Shkolla e UDB-s kundr Jusuf Grvalls". N kt rast qllimi im sht vetm e vetm t tregoj se Shkolla e UDB-s Serbe i ka shum t qarta inicialet (I. K.) t emrit Ibrahim Kelmendi. Pra Shkolla e ka shum t qart n kt rast se kush mendohet me shkronjn I., q Jusufi e prdor n letrn e tij drguar Nuhi Sylejmanit n janar 1981. Dhe Nuhiu nuk i shpreh kurrfar udie Jusufit se kush mendohet me germn I. Kt adetin e uditjes Nuhiu e ka prpunuar shum m von n kshillime me Shkolln e UDB-s. Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Jusuf Grvalla: "Npr t ashtuquajtura klube kosovare n mrgim, q ishin dhe shumica vazhdojn t jen erdhe agjenturore t prfaqsive diplomatike jugosllave n Perndim, I. K. sht ekspozuar n masn m t madhe t mundshme edhe para prfaqsuesve diplomatik jugosllav." (Raport, 31 korrik 1981) Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Jusuf Grvalla: "Pasoja pozitive ka qen inkurajimi i puntorve kosovar, pasoja negative - dmtimi i disa puntorve q kan marr pjes n klubet ku sht paraqitur I. K. Kta puntor ndodhen n burgje jugosllave." (Raport, 31 korrik 1981) Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Jusuf Grvalla: "Por, doli ndryshe. Doli se I. K. i ishte tekur t bnte nj nat pa gjum dhe t hartonte kmbadoras nj program dhe statut t nj organizate revolucionare, t cilin e botoi dhe e shprndau si literatur revolucionare menjher pas korrigjimeve q i bra un. E puna q kisha br un m at rast, sishte pun korrigjimi." (Raport, 31 korrik 1981) Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Jusuf Grvalla: "Shokt e Vjens e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!"." (Raport, 31 korrik 1981) Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja?

434

Jusuf Grvalla: "Kshtu e kam par un t arsyeshme t veproj, duke marr pr baz vrojtimet e parashtruara m sipr si dhe disa an negative n sjelljen elementare t I. K., q her duken agjamillk, her djallzi t thella." (Raport, 31 korrik 1981) Shkolla e UDB-s Serbe: Kush sht (I. K.) Ikaja? Jusuf Grvalla: "Tani sapo e lexova letrn tnde (e treta me radh q morm kto koht e fundit pa t dhn prgjigje) t dats 14 gusht, me t ciln arriti edhe mendimi yt lidhur me I. K. Mendimet q shfaq ti lidhur me kt person, jan jo vetm t urta, po edhe shum t njerzishme." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 451) Edhe n kt rast shihet prdorimi i inicialeve I. K. duke menduar n Ibrahim Kelmendin, dhe as Shkolla e UDB-s e as Nuhi Sylejmani nuk kan shprehur ndonj udi ndaj Jusufit rreth asaj se kush mund t jet I. K. (Ikaja)? Pra si dokumentohet, teatralizmin e uditjes kur ndeshet para inicialeve I. K., Nuhi Sylejmani e ka ushtruar n baz t regjis s Shkolls s UDB-s Serbe t Abdullah Prapashtics. Faktet e parashtruara vrtetojn gnjeshtrn q prmban do fjal e Shkolls s UDB-s Serbe t cituar m lart. T shohim se ka kan thn m 11 korrik 1982, n mbledhjen e Komitetit "Vllezrit Grvalla" (KVG), Nuhi Sylejmani dhe Osman Osmani. Nuhi Sylejmani: "Pritja ka mund me qen m e mir, por ngjarje t tilla t befasishme skemi mund ndryshe. Nuk sht i knaqur. Pritja ka qen formale. Nuk kemi diskutue n mes veti. Ditn e varrimit nuk dilnin njerzit prej dhome. Ka shkua si n diktatur. Videofilmimin e varrimit sht dashur ta bj nj profesionist ashtu si thot Naim Haradinaj. Formimi i KVG i mir por sht dashur m par t formohen celulat e pastaj komiteti dhe jo anasjelltas. Skemi pasur asnj shok afr veti. Organizimi i brendshm jo i mir. Dekonspirimin e dnon dhe e quan krim t madh. Veprime me gjaknxehtsi dhe pa marrveshje i kan dhn I. K. (Ibrahim Kelmendit shn i Xh. D.) fakte pr sulm megjithse prjashtimi nga shtpia e Jusufit ka qen i drejt. Udhtimi i Suzans n Shqipri mir, megjithse nuk jemi marr vesh n mes veti." Fjala e Osman Osmanit ka t bj vetm me kohn pas 22 shkurtit 1982. Osman Osmani-Halimi: "Formimi i KVG i domosdoshm (ky ia fillon nga kjo ngjarje pasi m par nuk ka qen ktu). Puna ka vazhdua por ka pasur dobsi. Pr shkak t mosprvojs mund t kemi br gabime, por largimi i tij (Ibrahim Kelmendit shn i Xh. D.) nga familja i mir pr t mos thn i domosdoshm. Gabim strategjik q ia kemi thn t gjitha." (Nga procesverbali i mbledhjes s Komitetit Vllezrit Grvalla, 11 korrik 1982) Nj nga punt m t ndershme dhe t drejta e strategjike sht pikrisht ajo pse Ibrahim Kelmendit ia kemi thn t gjitha. Pse? Sepse, pa hyr n analizn e kuzhinieris s librit Atentatet, dhe deklaratave dokumentare n gazeta e revista, me veprn e vet, Ibrahim Kelmendi, t gjith atyre q kan dyshuar n te se ka njohuri pr Atentatin e 17 janarit 1982 u ka thn: Keni pasur t drejt pasi - "E njoh vrassin e Jusuf Grvalls." Nga e gjith kjo q u tha m lart rrjedh se citati: Shkolla e UDB-s Serbe: "Sknder Sknderi, duke e par se un nuk e kisha vrejtur situatn, nuk i kisha zbuluar tradhtart n mesin ton, nuk po i kuptoja rrotullat q luheshin prreth dhe nuk kisha vn dyshimin mbi asknd, hapur m tha: Kemi informata se n kt vrasje t trefisht kan gisht vetm dy veta, e kta jan: Bulja dhe Ikaja! 435

Derisa po uditesha nga ato q po i dgjoja, e pyeta se kush ishte Ikaja! I uditur me mua q nuk e dija se kush ishte Ikaja, m tha me z paksa t ult: Ibrahim Kelmendi. Pasi e kundrshtova n mendimet e tij t krisura, i thash se kto jan mendime t tij personale, dhe se do t bnte mir ti shikonte punt e veta! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.89-90) sht produkt i fantazis s Shkolls s UDB-s Serbe dhe asgj tjetr.

4. KUSH E VRAU JUSUF GRVALLN?

Ktu, m posht, dua t'ua prkujtoj t gjithve se kam qen i vetmi q qysh n shkurt 1982, me shkrim jam deklaruar pr vrasjen e Jusuf Grvalls. Kt deklarim kaq t qart nuk e ka br asnj tjetr. Kto fjal q i kam thn ather i kam thn seriozisht, dhe me po at seriozitet i prsris tani. Edhe sikur t kishte ekzistua mundsia me br ndonj ndreqje, ktyre fjalve m posht nuk do t'i shtoja e as nuk do t'i heqja n prmbajtjen thelbsore, asgj. Xhafer Durmishi: "Konzullata jugosllave n Shtutgart na e ka borxh gjakun e t treve ....UDB-a Jugosllave na vrau...! Ishin kto fjalt e fundit q i tha Jusuf Grvalla para se t pushonte jeta e tij. Vrasjet e trishtueshme t UBD - s Jugosllave t 17 janarit 1982, kur vrassit e paguar e profesional i vran Vllezrit Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zekn n nj fshat gjerman, pran Shtutgartit do t mbesin prher t freskta e t pa harruara te ne puntort e Kosovs q punojm n RF t Gjermanis. Para syve tan kemi gjakun e vllezrve tan, kemi lott e grave dhe vajin dhe thirrjet e fmijve t tyre,...zgjohu bab! Parasysh kemi Nann e vllezrve Grvalla duke i puth dshmort n ball, prpara e kemi babn e Kadriut, at burr krenar. Gjithnj i kemi parasysh t gjith ata prindr e familje t gjith atyre dshmorve t popullit t Kosovs q u vran nga fillimi i demonstratave 1981 e gjer m sot. Larg Kosovs gjendemi por mir i ndiejm zinxhirt e tankeve dhe zhurmn e aeroplanve e helikopterve q fishkllojn mbi djepat e Kosovs, i shohim prangat n duart e disa dhjetra mijra t burgosurve. Por neve puntorve kosovar na djeg pr s afrmi kjo vrasje ktu n mes t Evrops, n mes t Gjermanis, pran nesh. Dhe mendojm si tia bjm?! E dim ne fare mir se far duhet br dhe me at me siguri nuk do t vonojm shum, por shqiptari e ndjek rendin sipas rregullit e tradits. E kemi shprehi t flasim me vepra e fjal por kemi borxh ndaj mikpritsit pasi kt krim e prjetuam n vendin e tyre, prandaj po i presim si po na prgjigjen. Administrata dhe organet shtetrore t RF t Gjermanis i din fare mir t gjitha veprimet terroriste t Jugosllavis n Kosov, por e din edhe at se terrori i UDB-s jugosllave i ka kaluar shum her kufijt e RSFJ, se ajo i ka vra m tepr se 80 qytetar t RSFJ vetm n Gjermani, e n mesin e tyre edhe kta TRE. Q nga koha e vrasjes e deri m sot organet hetuese gjermane nuk na komunikuan asnj lajm pr masat e ndrmarra as ndaj vrassve direkt as ndaj Konzullats Jugosllave n Shtutgart e as ndaj qeveris s Beogradit e cila sht organizatore dhe zbatuese e ktyre krimeve n territorin e RF t Gjermanis. Prkundrazi u dgjuan edhe disa dilema t prgatitura nga Beogradi, mbi mundsin e qrimit t hesapeve t brendshme etj. JO! Jusuf Grvalla nuk la dilema. Ai i pa dhe e diti se ishin njerzit e UDB-s ata t cilt kryen atentat mbi te. Andaj pr dilema nuk ka aspak vend. E qart sht se para s gjithash Konzullata Jugosllave e Shtutgartit sht zbatuese e ktij krimi. sht e pamundur q ne si puntor t bjm zbulime t thella. Ne e dim se 436

kush na i ka drejtua plumbat. Ne nuk do t caktojm njerz me detyra pr veprim, por cili arrin i pari dhe cili e ka hallall gjakun e qumshtin e Nns shqiptare i din detyrat e veta. Megjithat edhe nj koh do t presim fjaln e organeve t shtetit Gjerman dhe sigurisht do t dgjojm mendimin e popullit dhe t Lvizjes s tij pr Republik. 25 shkurt 1982 Ky tekst i shkruar nga Xhafer Durmishi n at koh, 20 dit pas varrimit u nnshkrua: Puntort kosovar n regjionin e Shtutgartit dhe u shprnda n form trakti npr qytete t ndryshme t Evrops." (www.pashtriku.org, Faridin Tafallarit, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran, 1997, f. 362-363)

5. Dyshimi n Bulen m tronditi

Shkolla e UDB-s Serbe: "Dyshimi n Bulen m tronditi. Ajo ishte nj grua intelektuale. Rridhte nga nj familje me tradita. Brez pas brezi ishin vrar me serb. Ishin t ndjekur dhe t persekutuar nga pushteti jugosllav, por t pathyeshm. Q nga dita kur kishte ardhur n familjen Grvalla, kishte rn n nivelin e antarit t familjes. ...Pr do gj konsultohej paraprakisht me Suzann, me Ibrahimin, apo me Sknderin, pa e ditur se pr far po e akuzonte ky i fundit! Ishte e sinqert, e urt, e dashur dhe puntore... Vall, mbi prova e mbshteste Sknder Sknderi dyshimin e tij kundr saj?!!!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.90) Askush prej shokve t Jusufit nuk ka shfaqur dyshime ndaj gruas s Kadri Zeks. Kto shpifje, para Shkolls s UDB-s Serbe i ka sajuar Ibrahim Kelmendi pr ta larguar vmendjen nga vetja. Kto fjal pr interesa tjera riprodhohen nga ish inspektori i UDB-s serbe Abdullah Prapashtica prmes Nuhi Sylejmanit. Saime Isufi nuk sht konsultuar pr asgj sepse nuk ka pasur nevoj me u konsultuar. Sikur t kishte dashur me u konsultuar ia kisha dhn numrin e Sabri Novosells, e i kisha thn ato fjal ka ia ka thn Jusufi burrit t saj: Urdhno e merru vesh me te. Ja si i prshkruan Nuhi Sylejmani ngjarjet m 11 korrik 1982, n mbledhjen e Komitetit Vllezrit Grvalla (KVG). Nuhi Sylejmani: "Pritja ka mund me qen m e mir, por ngjarje t tilla t befasishme skemi mund ndryshe. Nuk sht i knaqur. Pritja ka qen formale. Nuk kemi diskutue n mes veti. Ditn e varrimit nuk dilnin njerzit prej dhome. Ka shkua si n diktatur. Videofilmimin e varrimit sht dashur ta bj nj profesionist ashtu si thot Naim Haradinaj. Formimi i KVG i mir por sht dashur m par t formohen celulat e pastaj komiteti dhe jo anasjelltas. Skemi pasur asnj shok afr veti. Organizimi i brendshm jo i mir. Dekonspirimin e dnon dhe e quan krim t madh. Veprime me gjaknxehtsi dhe pa marrveshje i kan dhn I. K. (Ibrahim Kelmendit shn i Xh. D.) fakte pr sulm megjithse prjashtimi nga shtpia e Jusufit ka qen i drejt. Udhtimi i Suzans n Shqipri mir, megjithse nuk jemi marr vesh n mes veti." (Nga procesverbali i mbledhjes s Komitetit Vllezrit Grvalla, 11 korrik 1982)

6. Shefi i tanishm i familjes Grvalla

Shkolla e UDB-s Serbe: "Prnjhersh e ndrroi temn e biseds, duke m pyetur se a njihesha me Mrgimin (duke e cilsuar si shefin ton) dhe me Xhafer Durmishin. I thash se nuk njihesha me Mrgimin, kurse pr Xhafer Durmishin as q kisha dgjuar ndonjher pr ndonj emr t till. Ather, paksa i uditur m pyeti se a njihesha pr s afrmi me zvendsin e Jusufit, pra me shefin e tanishm t familjes Grvalla, 437

Sknder Sknderin. E pranova se njihesha me Sknderin, duke e vrar mendjen se lidhje kishte ai me at far Xhafer Durmishin? Ather, me z paksa t qet, zoti Gynter m tha se Sknder Sknderi sht Xhafer Durmishi... Shkurt, ne kemi dyshime n kt njeri, prandaj mendimi i juaj do t ndihmoj shum n procesin e hetimeve! Tepr u udita kur e msova emrin e vrtet t Sknder Sknderit. Pr her t par po e dgjoja! Por, tepr i zhgnjyer edhe me hetuesin gjermane pr dyshimet q iu ngarkoheshin vetm shokve tan, tro ia thash Gynter Meierit se nuk isha n nj mendje me t. Un nuk dyshoj n shokt e mi! i thash shkurt! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.121) Shprehjen shefin e tanishm t familjes Grvalla, Shkolla e UDB-s, si n disa vjedhje tjera, e ka marr ashtu si i ka hije, nga shoku i mir i Sadik Blakajt, Ibrahim Kelmendi. Ibrahim Kelmendi: "Nuriu (Nuhi Sylejmani - shn i Xh. D.) po vshtronte vngr e me hatrmbetje se prse nuk po ia dorzonte Hajzeri atij ndihmat financiare, meq ai tashm kishte uzurpuar plotsisht rrolin e bosit." (Atentatet, faqe 352) M 18 janar policia gjermane i ka marr letrat e Jusufit dhe gjithashtu makinn e shtypit "IBM Electronic Selectric Composer". Dern e dhoms s puns s Jusufit e kam gjet t blombuar kur jam kthyer nga Kosova, m 21 janar. Pas disa ditsh ka ardhur policia me nj prkthyes gjerman pr t marr dokumente tjera pr nevojat e hetimeve. Para se me e el dern, ata i kan tregua Suzans pse kan ardhur, dhe kan krkuar nga ajo, q ajo vet apo ndonj i besueshm i saj t'i shoqroj n dhomn e puns dhe t jet dshmitar se far dokumentesh po merren. Suzana m ka thn q t shkoj me ta n dhom dhe t shoh se ka po merret. Asnj nuk kemi pasur leje qndrimi, si pasoj e principeve t Jusufit. Mua ma kan krkuar pasaportn. Vulat e DDR-it n pasaportn time, nuk iu ka ardh mir kur i kan pa dhe ma kan mbajtur pasaportn nja gjysm ore e pastaj ma kan kthye. Nse gjat hetimeve kan pyetur t tjer pr emrin tim t vrtet nuk ka asgj pr t'u uditur megjithse shkolla e UDB-s mundohet me e paraqit kt si nj sensacion t jashtzakonshm. Un nuk kam pasur nevoj me i tregue Nuhi Sylejmanit emrin e vrtet pasi ai nuk ka pasur nevoj pr te. Ia di pr nder q m paska pastruar prej dyshimeve, por e vrteta sht se as ai dhe askush tjetr, para syve t policis gjermane nuk ka mund me m pastruar prej dyshimeve, ka do t thot automatikisht se nuk kan pasur as kapacitet me m njollos edhe sikur ta kishin marr kt porosi nga t shkolluarit e UDB-s serbe. Pr mua un kam qen krejtsisht i panjohur. Se policia gjermane mund t'i ket tregua Nuhiut emrin tim mund t jet shum gnjeshtr, megjithse parimisht ata nuk kan qen t paguar e t zotuar me i mbajtur t fshehta pseudonimet tona.

7. Zoti Gynter nuk m la t uditesha!

Shkolla e UDB-s Serbe: "Zoti Gynter nuk m la shum t uditesha. Hapur m tha se vrasjen e shokve tuaj e kan ndihmuar Ibrahim Kelmendi dhe Saime Jusufi, prandaj do t ishte mir ta nnshkruash protokollin, se edhe ti je n nj mendje me ne dhe ke dyshime t bazuara mbi kta persona. Pr nj ast u trondita. N mendje mu shfaqn fjalt e shokut Sknder Sknderi, kur m kishte thn hapur se fajtort kryesor pr vrasjen e tre dshmorve jan Ikaja dhe Bulja! Do t thot se zoti Gynter vetm po i prsrit dyshimet e kryesorit ton t vetshpallur! N shenj revolte, n vend se ti prgjigjem i thash ta shkruante pa hezitim edhe emrin tim pran t dyshuarve t tyre, sepse nse ata jan ndihms n vrasje, padyshim se un duhet t jem vrassi?! (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.122) 438

Pr her t par Nuhi Sylejmani deklaron se policia i ka thn se ata dyshojn n Ibrahim Kelmendin e Saime Isufin. Nse policia i ka thn ktu, kjo sht shtje e policis. Mua nuk m kan thn kurr se dyshojn n kt apo at, dhe nuk m kan lyp mendim, dhe nuk kam br asnj bised me ta lidhur me hetimet. Deklarimi se policia gjermane ka tentuar me e marr nnshkrimin e Nuhi Sylejmanit si argument pr dyshimet e tyre sht i denj vetm pr UDB-n "komuniste" dhe nxnsit e saj "komunist" q i kan kryer shkollat n bankat e saj. Nxnsit e UDB-s duhet ta din se i gjith procesi hetimor sht i shkruar nga policia, ruhet sot, dhe nj kopje e ktyre hetimeve t plota gjendet n pronsin e familjes s Jusufit.

8. Suzana i tha se m s miri do ta mbronte nj avokat

Shkolla e UDB-s Serbe: "Ishte pasdite. Posa u ktheva nga qyteti, m than se policia e kishte shoqruar Saimen n komisariat. U shqetsova pa mas pr t. Ishin akuzat e sajuara kundr saj nga Xhafer Durmishi dhe hetuesi Gynter, q m bn t shqetsohesha. Nuk m zinte vendi vend derisa prisja t kthehej. Biseda nuk shkonte. Ibrahim Kelmendi dukej indiferent, kurse Xhaferi sikur po i knaqej voness s saj. Ndrkoh, ra zilja. Para nesh u shfaq Saimja. Ishte tepr e shqetsuar. Me z t prvajshm na tha se po e akuzonin rnd! E hodha vshtrimin nga Xhafer Durmishi. I ndritnin syt. Suzana prpiqej ta qetsonte, duke i thn se m s miri do ta mbronte nj avokat. Ndrhyri Xhaferi me nj z krcnues, duke i thn se vetm avokati sht ai q t ndihmon ty... askush tjetr! Pas ktyre fjalve, shqetsimet e saj sikur rriteshin. Dukej edhe m e trembur. Ndrhyra un, duke i thn se ti nuk ke nevoj t shqetsohesh. Ti je e pastr. Ti nuk ke br asgj, asnj faj, asnj krim... kot t akuzojn! Prandaj, e drejta sht n ann tnde dhe ajo t mbron ty m s miri. E sa pr avokat, nuk ke fare nevoj pr t. sht e kundrta e asaj q po t preferon shoku yn i muar, se gjoja vetm avokati t ndihmon. Jo! Angazhimi i avokatit do t thot pranim faji! Mua m mbron e drejta tha n fund Saimja." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.123) Nuk i kam thn se vetm avokati sht ai q t ndihmon ty, as nuk iu kam br vet avokat dhe as nuk i kam propozua ndonj avokat, duke prfshi ktu edhe avokatt e kalibrit t Ibrahim Kelmendit e Nuhi Sylejmanit, Abdullah Prapashtics e Osman Osmanit dhe as nuk dua me u deklarua se sa e lavdishme sht rrethana kur ke avokat t ktyre karaktereve.

9. Ujku e shikon Luanin e inferioriteteve vandale si pren e tij

Shkolla e UDB-s Serbe: "U krijua nj atmosfer e tendosur. Her pas her Xhaferi m shikonte egr si ujku pren dhe gati me ngrdhucje dhmbsh! Kjo situat e padurueshme sikur po mi rriste prore shqetsimet... S bashku me Suzann vendosm q Saimes tia japim nj sasi t hollash. N pranin e Suzans ia dhash 1.000 marka dhe 530 franga zvicrane. Me propozimin e Suzans i prgatitm edhe 30 cop fotografi n korniz, t tre dshmorve. Nuk i mori t gjitha. E prcollm deri te vetura, duke i uruar rrug t mbar." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.123) Nuk ekziston asnj fakti deri m sot se nj ujk mund ta ket shikuar me ngrdhucje dhmbsh nj luan. Shkolla e UDB-s ia ka dhn Nuhi Sylejmanit pseudonimin Luan, vetm e vetm q ai t mos bien pre e ujqve. Duke u marr me ujq, Luani Nuhi Sylejmani, me inferioritetin e tij vandal, ka ra pre e Shkolls s UDB-s Serbe. 439

10. Na befasoi dhe krijoi t ara n mesin e familjeve t dshmorve

Pr raportin tim me familjet e Vllezrve Jusuf e Bardhosh Grvalla nga 21 janari deri m 28 mars 1982 kam folur n disa punime tjera n faqen www.pashtriku.org. Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Prkundr faktit se Nuhi Sylejmani, sipas Shkolls s UDB-s, para 21 janar 1982 m paska takuar vetm njher, thot se influenca ime n shtpin e Jusufit paska qen aq dominuese sa Suzana e paska harruar apo nuk paska qen fare n dijeni pr asnj detaj t veprimtaris s Jusufit e Bardhit, i cili mund t ket qen vendimtar pr qndrimet e saja nga 18 janari e deri m 28 mars 1982. N kt pik taktika pr ta paraqitur Suzann krejtsisht t painformuar sht e njjt me t Ibrahim Kelmendit. Por ktu edhe prfundojn ngjashmrit n mes shokut t Sadik Blakajt dhe inspektorit "komunist" t UDB-s Serbe Abdullah Prapashtica, sepse nga shqyrtimi na del se prderisa Jusufi e len Suzann krejtsisht t painformuar, inspektori 'komunist' i UDB-s Serbe, gruan e tij e ka br Kryetare t Organizats s grave "Komuniste" n Partin e tij. Lidhur me at se far ndikimi e far influence mund t kem pasur n familjen e gjer Grvalla, apo vetm tek familja e ngusht e Jusufit, prej 21 janarit deri m 28 mars 1982 dhe prej 28 marsi 1982 deri m sot, flasin faktet e mposhtme. Hysen Grvalla: "Po q se ky bashkim nuk arrihet, do t vrtetohet edhe njher se n mesin ton ka njerz q punojn pr armikun, do t vrtetohet papjekuria jon n shtjen e madhe, e cila duhet t qndroj mbi do interes personal dhe mbi do tendenc individuale dhe subjektive. Duhet tua theksojm shokve t ndershm q t marrin drejtqndrimin dhe ta thon fjaln e vet, do njri n emr t ksaj shtjeje t madhe, t distancohet secili pa ngurrim, pa humbur koh dhe pa luhatje prej grupeve, prej dinastive, familjarizmit, bajraktarizmit, prkatsive primitive fisnore e t ods dhe mbi t gjitha prej Krerve q pengojn bashkimin; ta thot secili fjaln e vet haptas, mendimin e vet t lir e konstruktiv, sepse si ka theksuar Ismail Qemali, do shqiptar i ndershm ka t drejt t flas n t mir t kombit dhe atdheut. Nder i madh sht t prcaktohesh n shrbim t atdheut, ndrsa tradhti t vihesh n shrbim t individve destruktiv, sepse forca qndron n mas e jo n grupe e as individ." (Letr e hapur - Tri grupeve, respektivisht organizatave q luftojn n emrin e LRSSHJ-s, 12 korrik 1985) Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Xhafer Durmishi: "Nga ti, Hysen Grvalla e kemi marr nj letr t dats 12 korrik 1985. Ne e analizuam at me kujdes, e lexuam disa her, dhe ktu m posht po t japim prgjigjen ton n letrn tuaj t dats s lartprmendur. Ne e dim se jeni vllau i madh i dy vllezrve q u vran m 17 janar 1982 pran Shtutgartit. Ky sht nj fakt shum domethns dhe i mir pr ne t gjith, por pr shkak t lufts son, karakterit t saj, fazave t zhvillimit t saj, vetm kjo e dhn nuk mjafton q ne t merremi vesh n t gjitha pikat." (Prgjigje Hysen Grvalls, 22 korrik 1985) Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo 440

vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Emrush Xhemaili: "1985: Hysen Grvalla kooptohet n Komitetin Qendror t LPRKs." (20 vjet veprimtari 1982-2002) Faridin Tafallari: "Fjaln e mori Plaku (Hasan Mala - shn i Xh. D.), q shprehu gzimin se puna jon po vlersohej edhe nga vllezrit tan t Shqipris. "Ne Bac tha ai - duke ju drejtuar Hysenit (Grvalls - shn i Xh. D.) - jemi me ty dhe ti na ke mbrapa me gjith kta shok dhe na prij ashtu si sht m mir, se rrug tjetr nuk kemi; vetm me unitet t elikt mund t ecim prpara." (Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 97) Fjalt e msiprme t Faridinit kan t bjn me vjeshtn 1985. Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Faridin Tafallari: "Sot m 16 janar (1986-shn i Xh. D.) Baci (Hysen Grvalla-shn i Xh. D.) m telefoni dhe m tha se po ndahej politikisht me ne. Ky ishte shkaku pse nuk pranoi t dilte n protestn dhe n marshimin prkujtimor t katrvjetorit t rnies s shokve. "Un nuk shkoj pas Hasan Mals e t tjerve. Me shokt e mi do t dal nesr m 17 janar."" (faqe 105) Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Faridin Tafallari: "M 21 shtator (1987 -shn i Xh. D) n mbrmje von u ktheva nga Zvicra. Isha n vizit te Hysen Grvalla; vizitn e bra m shum pr Suzann q kishte ardhur nga Shqipria. ... Baci (Hysen Grvalla - shn im) vazhdonte me akuza t ulta kundr Hasan Mals dhe t tjerve. ... I thash edhe Suzans q t shkonte te Hasan Mala. Por edhe ajo nuk kishte fjal t mira pr ata q merreshin npr goj. ... Mbeta vetm me Hysen Grvalln, i cili m'u drejtua kshtu: "Un e demaskova Xhafer Durmishin, Ibrahim Kelmendin se ashtu e bn punn..." (faqe 114-116) Sabri Hamiti: "ZANA (Suzana Grvalla shn i Xh. D.), pa prfillje. Nuk kam ka sugjeroj n mnyr t veant. Sa pr miqt e Iss, ai i ka pasur dy miq t mir, Nakun e Gjergjin. Ata mund t'ju flasin ka e vlen, pr veprn e tij." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 83-84) Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Sabri Hamiti: "ZANA (Suzana Grvalla - shn i Xh. D.), me mdyshje. (pr Saime Isufin - shn i Xh. D.) S'e kam takuar kurr. As n shtpi nuk m ka qen. Jemi ndar jo mir, n kohn kur po mirreshim me varrimin. Ishte fort luftarake, s'donte t ndiente pr dhimbjen, apo luante ashtu. Shtronte krkesa bashk me Keqn, por nuk bnte gj prej gjje. Tash kam mirkuptim pr t. Ka qen tepr e re dhe e padijshme." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 94) Hysen Grvalla: "Pasi doln n Perndim bn prpjekjet e para pr dialog kombtar e njerzor me "krert" e OMLK-s dhe t grupimeve tjera q u prngjanin tufave t deleve, duke u prpjekur t'i ofrojn mrgimtart, t'i largojn nga kursi ideologjik, n mnyr q t viheshin t gjith n binar kombtar. Fatkeqsisht, gjith kto prpjekje dshtuan, sepse tufat e deleve q i kishte organizuar Enver Hoxha npr kruzhoqet 441

partiake, ishin me tru t shprlar. Megjithat, Jusufi e Bardhoshi nuk u ndalen. Dhe, deri n ditn kur u vran nuk pushuan s insistuari pr nj pajtim t arsyeshm e t qytetruar.... ...Gjat takimeve t LNKVSHJ-s (Lvizja Nacional lirimtare e Kosovs dhe Viseve Shqiptare n Jugosllavi, e udhhequr nga Jusuf Grvalla) me prfaqsues zyrtar t Tirans, doli hapur se diktatori Enver Hoxha nuk ishte i interesuar pr forcimin e Lvizjes Kombtare, por pr formimin dhe zgjerimin e organizatave komuniste n diaspor. Pr kt shkak dshtojn edhe bisedimet pr bashkim n mes t Lvizjes Kombtare t Jusufit dhe OMLK-s se Hydajet Hysenit, q u mbajtn n Stamboll n tetor t vitit 1981." (Intervist dhn Jusuf Ferizit, Bota Sot, 10 mars 2003) Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Hysen GRVALLA: "Qllimet majtiste tani jan t kthjellta si loti: ose do t ket shtet si mendon tradhtia, ose mos t formohet fare shteti i Kosovs." (Bota Sot, 12 mars 2003) Sabri Hamiti: "ZANA (Suzana Grvalla shn i Xh. D.), pa prfillje. Nuk kam ka sugjeroj n mnyr t veant. Sa pr miqt e Iss, ai i ka pasur dy miq t mir, Nakun e Gjergjin. Ata mund t'ju flasin ka e vlen, pr veprn e tij." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 83-84) Shkolla e UDB-s Serbe: "Paraqitja e beft e Xhafer Durmishit si zvends i Jusuf Grvalls dhe rnia e tij pre e dezinformatave t fabrikuara jugosllave, krijoi t ara jo vetm n mesin e familjeve t dshmorve, por edhe n mesin e mrgimtarve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 158) Sabri Hamiti: "ZANA (Suzana Grvalla - shn i Xh. D.), me mdyshje. (pr Saime Isufin - shn i Xh. D.) S'e kam takuar kurr. As n shtpi nuk m ka qen. Jemi ndar jo mir, n kohn kur po mirreshim me varrimin. Ishte fort luftarake, s'donte t ndiente pr dhimbjen, apo luante ashtu. Shtronte krkesa bashk me Keqn, por nuk bnte gj prej gjje. Tash kam mirkuptim pr t. Ka qen tepr e re dhe e padijshme." (Misioni, Prishtin 1997, faqe 94)

11. Dyshimet orientuan mbarvajtjen e hetimeve

Shkolla e UDB-s Serbe: "Dyshimet e tij t bazuara se tradhtart q e kishin ndihmuar vrasjen e tre heronjve ishin Saime Isufi, Ibrahim Kelmendi, Nuhi Sylejmani etj., kurse atentatort ishin shqiptar nga Peja, Deani, Prishtina, Suhareka, Kamenica, Mitrovica, krijuan huti n opinion dhe orientuan mbarvajtjen e hetimeve." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.158) Ish-UDBashi Abdullah Prapashtica, koka e dinastis s falimentuar, bn gabim katastrofal kur e krahason punn e policis gjermane me punn e vet si UDBash i falimentuar i Serbis. Sipas ish inspektorit t falimentuar t UDB-s un paskna ra pre e dezinformatave t shokve t tij UDBash, n mnyr direkte, dhe pr t qen historia edhe m interesante prmes meje, pre e ktyre dezinformatave paska ra policia gjermane e shteti gjerman. Me kto prralla ish UDB-ashi Abdullah Prapashtica mundet me i vu n gjum organizatn e pionierve t vet, t'i ushqej ata me fajtor, se kush sht fajtori e prarsi i prrs s dinastis. Ish UDB-ashi Abdullah Prapashtica ka harruar se policia gjermane pr kt rast ka mbajtur hetime me shkrim, shkrime t cilat 442

ekzistojn, t cilat jan n rreth 2500 faqe. Policia e UDB-a e Abdullah Prapashtics nuk ka qen n gjendje ta zvendsoj nj njeri, dhe prej aty ka filluar dezintegrimi i UDB-s e i shtetit. Policia gjermane, policia e nj prej popujve m vital n bot, sht palca kurrizore e strukturs organizative t nj kontinenti t tr. Kjo polici dyshimet e veta i ka pasur n baz t puns s vet dhe jo thashethemeve t fabrikuara nga UDBasht e vrtet apo UDBasht e falimentuar. Un nuk kam pasur kapacitet as me ngjall dyshime n asknd tek policia dhe as me e pastruar asknd prej dyshimeve, ashtu si paska pasur mundsi Luani i dinastis Prapashtica, Nuhi Sylejmani. Ia di pr nder q m ka pastruar prej dyshimeve, por si edhe n t gjitha punt e ksaj vegle servile t ish udbashit Abdullah Prapashtica, katastrofa e tij ka qen totale, pasi policia gjermane e ka ditur punn e vet. Masha e Abdullah Prapashtics kurr nuk ka pasur fuqi me m pastruar as mua dhe asknd tjetr para policis gjermane dhe ka sht kulmi i mrekullis kjo mash nuk ka pasur as aftsin t mbjell dyshime n mua dhe n asknd tjetr tek policia gjermane, tek pothuajse palca kurrizore e godins s Unionit Evropian. Kjo polici pr ndryshim nga udbashi i falimentuar ka marr hapa vetm e vetm kur ka pasur fakte shum t forta dhe faktet e veta n fazn e hetimeve nuk ia ka komunikua askujt e aq m pak atyre q n baz t gnjeshtrave dhe etjes fatale pr t qen dikushi, i plotsojn t gjitha parakushtet pr t qen informator potencial t UDB-s, pr t'ua zn vendin atyre "me t cilt kan pasur bashkpunim t barabart." Pasi sipas logjiks s udbashit t falimentuar vendi i t vrarve sht dashur t zvendsohet vetm nga ai q ka pasur "bashkpunim t barabart me tre t vrart" e ky bashkpuntor i barabart nuk sht askush tjetr pos Nuhi Sylejmani. Nuk ekziston asnj fakt se dikush prej shokve t Jusufit ka shprehur dyshime n Saime Isufin. Nuk ekziston asnj fakt se dikush ka shpreh dyshime n Nuhi Sylejmanin. Dyshimet kan ekzistua vetm e vetm ndaj Ibrahim Kelmendit. N mnyr tejet perfide Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet, mundohet me i zhduk dyshimet q kan ekzistuar kundr tij dhe i shkarkon mbi Saime Isufin, dhe ajo pr arsye t veta i glltit komplet ato q ia servon Ibrahim Kelmendi.

Atentati ka ndodhur pak pas ors 22.00 n mbrmjen e 17 janarit. N kt koh un kam qen n Kosov. N Untergruppenbach kam mbrri n astet e para t shikimit t kufomave, kur i ka sjellur firma e varrimit kufomat pr lamtumirn e fundit, q del se 443

kjo pun sht br t enjten m 21 janar pas ors 14.00. Kjo do t thot se n shtpin e Vllezrve Grvalla kam mbrri 3 dit e 16 or pas Atentatit. Gjat tr ksaj kohe un nuk kam pasur asnj ide si jan sjellur rrethanat e ka ka ndodhur para dhe pas atentatit. Gjat ktyre tri ditve e 16 orve, tr kohn sht biseduar e analizuar se kush mund ta ket ndihmuar UDB-n. T gjitha dyshimet q kan qen kundr Ibrahim Kelmendit, nuk i kam gjetur n ajr, n gjendje t gazt, as n gjendje t lngt. T gjitha kto dyshime, duke u bazuar edhe n sjelljet e Ibrahim Kelmendit, q kan qarkulluar gjat tri ditve e 16 orve, i kam gjetur t kristalizuara. N mesin e atyre q ka dyshuar n Ibrahim Kelmendin, n radh t par ka qen Nuhi Sylejmani. Por jo vetm ai. ka sht m s interesanti, nuk ka ekzistua asnj shok i Jusufit q nuk ka dyshuar n Ibrahim Kelmendin. Ktyre dyshimeve, n dasht le t quhet dobsi, n dasht le t quhet naivitet e papjekuri, n dasht le t quhet menuri, iu kam bashkua edhe un. Kto dyshime kurr nuk i jan shprehur policis, pasi ajo e ka ditur punn e vet. Kto dyshime n sy i jan thn Ibrahim Kelmendit, nga ne, para t gjith neve duke e prfshi edhe Osman Osmanin, para se Suzana, prmes nipit t vet Haxhi Berisha ta prjashtoi nga shtpia, 40 dit pas dits s varrimit, rreth 15 marsit 1982. Me kalimin e viteve kam menduar ndonjher se mos i kemi hy n hak Ibrahim Kelmendit. Por t gjitha dilemat n kt pik jan zhdukur n janar e shkurt 2007. Ibrahim Kelmendi, jo n form artistike por n at dokumentare n gazeta t ilustruara me fotografin e tij, me tituj t mdhenj ka deklaruar: "E njoh vrassin e Jusuf Grvalls". Pa hyr n analizn e kuzhinieris s librit Atentatet, dhe deklaratave dokumentare n gazeta e revista, me veprn e vet Ibrahim Kelmendi, t gjith atyre q kan dyshuar n te se ka njohuri pr Atentatin e 17 janarit 1982 u ka thn: Keni pasur t drejt pasi - "E njoh vrassin e Jusuf Grvalls."

12. Nga dshmit e Xhafer Durmishit u arrestua Riza Salihu

Shkolla e UDB-s Serbe: "Policia gjermane filloi krkimin e vrassve profesionist n mesin e mrgimtarve shqiptar. I morn n pyetje t gjith ata q n nj mnyr a n nj tjetr kishin pasur kontakte me t vrart, dhe n fund, nga dshmit e verifikuara t Xhafer Durmishit dhe t Ibrahim Kelmendit, u arrestua Riza Salihu." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.158) Ish-inspektori i UDB-s Serbe Abdullah Prapashtica, duhet ta kuptoj se un kurr n jet nuk e kam akuzuar Riza Salihun pr vrasjen e Jusufit, pasi ky do t ishte nnmimi m i madh pr Jusufin. Pra kt nuk e kam br pr shkak t respektit ndaj Riza Salihut, shokut e bashkpuntorit t Abdullah Prapashtics, por vetm e vetm pr hir t s vrtets dhe respektit ndaj Jusufit. Por ish-inspektori i UDB-s Abdullah Prapashtica duhet ta dij se Riza Salihu ka organizuar atentat n Jusufin e Bardhoshin gjat vitit 1980. Nga ky atentat ka heq dor Hysen Gega (ai i cili sht nxitur ta kryej kt pun) vetm e vetm pasi sht takuar me Jusufin, dhe pa ndikimin e askujt tjetr. Hysen Gega ka hequr dor nga kjo pun vetm nn ndikimin e ndrgjegjes s vet dhe nga takimet me Jusufin, t cilit ia ka treguar gjith prgatitjen. Fakti se Riza Salihu nuk ka dor n atentatin e 17 janarit 1982, dua t'ua prkujtoj shokut t tij Abdullah Prapashtics nuk do t thot se populli duhet ta harroj ndrrn vrastare t Riza Salihut, pr t ciln sht prpjekur, por nuk ka mundur ta realizoi n muajt e par t vitit 1980. Hysen Gega: "Kjo sht e vrtet, Riza Salihu thoshte dhe propagandonte se Jusufi sht agjent i UDB-s. Pohimet e tij m shtyn q un t bja pyetje n ambasadn shqiptare n Vjen se mos kishin ndonj fakt pr Jusufin. Aty ather ishte njri q m duket se quhej Simon Qirici, sekretar i par, ndrsa vet ambasadori ishte farefis me Avni Rrustemin. Prej tyre mora garancin se Jusufi sht i pastr dhe se 444

mund t bashkpunonim lirisht e pa asnj rezerv me t. Ata madje edhe na rekomandonin bashkpunimin. ..... .... Me tu kthyer nga Vjena takova Riza Salihun dhe i thash q t mos merrej me thashetheme, me akuza t rreme e me shpifje ndaj bacs Jusuf. I propozova q t shkonim s bashku n ambasadn shqiptare e t dgjonte vet se thuhej aty pr Jusuf Grvalln. ... N kt rast ai nuk pranoi q t shkonim bashk n Vjen, me arsyetimin se po i dhembte syri, me gjith ngulmimin tim se un do t vozisja dhe ai vetm do t rrinte i qet. Megjithat, edhe pas ktij episodi ai vazhdonte shpifjet e tij kundr Jusuf Grvalls, duke shkuar aq larg sa n nj rast m tha: I vjen keq se ska kush e bn sepse ai madje e meriton edhe plumbin, duke nxjerr me kt rast edhe revolen e duke m thn: Ja merre kt dhe vrite, sepse ai e meriton plumbin, propozim t cilin ia refuzova me fjalt: M mir mbaje pr vete, sepse mund t t duhet ndonj dit pr t vrar veten. (Kam refuzuar ta vras Jusuf Grvalln, kosova-sot.info, 28 Mars 2012) Cakiqi: "E di se n vitin 1980, ky Riza Salihu ka pas paknaqsi pse gazeta e Organizats s Jusufit e ka po t njjtin emr si "gazeta" e tij "Zri i Kosovs"!! Jusufi sht takua me kta Grupi Komunist "Zri i Kosovs", q ishin Riza Salihu, Hysen Gega..." (www.kosova.de, Afishuar me: 23.03.2007 21:22) Kelmendi: "N vitin 1980 Jusufi nuk kishte filluar me botim t Zrit t Kosovs, por tek n Nntor t vitit 1981, kur Grupi komunist Zri i Kosovs nuk ekzistonte m. Rezili pat filluar fushatn kundr Jusufit, sapo Jusufi arriti n Gjermani. Gjith kohn shpifte: UDB-ja ka drguar Jusuf Grvalln" ... Pas dy-tre muajve Rezili, si Kryetar i Grupit komunist Zri i Kosovs, e ka urdhruar Vasilin (q e kishte kooptuar Rezili pr nnkryetar t ktij Grupi), pr t br atentat ndaj Jusufit. 5-6 muajt e par Jusufi dhe Rezili nuk jan takuar asnjher. Takimi i par i tyre ka qen ballafaqimi pr t gjykuar urdhrin pr atentat." (www.kosova.de, Afishuar me: 23.03.2007 22:57) Jusuf Grvalla: "Un, q n fillim t Lvizjes e kam pas ditur se organ i Lvizjes sht Zri i Kosovs, se kjo shihet nga vet Statuti. Dhe, me knaqsin m t madhe, n vend q t dilte Lajmtari i liris, kam mundur t bja q t dilte Zri i Kosovs. Nuk e bra pr dy arsye. S pari nuk isha i autorizuar nga Lvizja. S dyti, ktu kishte vepruar qysh m hert nj i ashtuquajturi Grupi Komunist Zri i Kosovs, pr punn e errt t t cilit me ndonj rast tjetr mund t bj para Lvizjes ndonj RAPORT t gjer. Tash pr tash po theksoj se udhheqsi i ktij grupi (Rizah Salihu, nga Mushtishti, nj provokator ose njeri shum naiv dhe i rrezikshm), provoi t organizonte me shok likuidimin tim dhe t vllaut tim, duke na quajtur t drguar special t UDB-s , pikrisht pr arsyen se i pata thn q "Zri i Kosovs sht organ i LNKVSH, kurse ai e kishte marr pr emr t grupit t vet. Po pr kt arsye, para se ti hym botimit t ktij organi, duhet t marr nga Ti dhe Lvizja edhe fjaln e fundit, sepse ka mundsi q titulli Zri i Kosovs si organ i LN, t przih et n mendjen e naivve me Grupin Komunist Zri i Kosovs. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 114-115) Sdwestdeutsche Zeitung: "Policia e krkon jugosllavin Riza Salihu, i cili n vitin 1980 kishte sjell n pronsin e tij postn e bashkatdhetarve t tij dhe kundr s cilit ekziston edhe fletarresti edhe pr delikte tjera." (30 janar 1982; Marr nga Xhafer Leci e Kadri Mani, U vran tre emigrant jugosllav, www.zemrashqiptare.net, 17 janar 2009) Jusuf Grvalla: "Me prfaqsuesin kryesor t Grupit komunist "Zri i Kosovs" jam njohur, pra, n fund t dhjetorit 1979. Quhet Riza Salihu, nga fshati Mushtisht. Ra fjala pr organin e LNK "Zri i Kosovs" dhe ai, me nj ton t ashpr, shprehu 445

dyshimin jo vetm n ekzistencn e ktij organi dhe t LNKVSH, por edhe n besnikrin time. Arsyeja ishte se ai qndronte vet n krye t Grupit me t njjtin emr dhe, meq, si del logjikisht, nuk dinte pr ekzistimin e LNKVSH dhe kishte edhe vet nj logjik t kufizuar, kurrsesi nuk ia kapte rradakja t bnte dallimin n mes nj organizate me emrin "Zri i Kosovs" dhe nj organi me titull "Zri i Kosovs" q i takonte koinidentalisht nj organizate krejt tjetr. Po at nat, ai m njohu mua dhe vllaun tim me dy shokt e tij, Hysen Gega (tani i burgosur n burgun e Prishtins) dhe Maksut Saramati, me pun t prkohshme n RFGJ. Q n fillim ra n sy kapadaillku n rigorozitetin prej nj shefi bande i Riza Salihut dhe natyrshmria e zgjuarsia e dy shokve t tij (antar t KQ t "Z.K."). Me Hysenin e Maksutin u pam dhe ndenjm disa her me radh dhe e pritm bashk Vitin e Ri 1980. Hyseni lente t kuptohej se kishte diku n Gjermani nj shok m t mir se Rizan, nj student. Ai fliste dendur pr t dhe vllaut tim, Bardhit, q kishte njohur koh m par nj person t till, i shkoi mendja mos ishte fjala pr njfar Ibrahim Kelmendin. Por Hyseni e fshehte, prandaj nuk ngulm kmb pr t'u njohur. Pak dit m von vijn te Hyseni e Maksuti dhe na tregojn se si Rizai kishte ardhur, q n takimin e par me mua, n prfundim se un jam "i drguar special i UDB-s" dhe se u kishte propozuar haptazi Hysenit e Maksutit t m likuidonin bashk me vllaun, Bardhin. ... Nga gjysma e gushtit t vjem te un erdhi n banes policia kriminalistike gjermane (po at or Bardhi ndodhej n qendrn e ksaj policie n Shtutgart, ku e kishin marr nga puna). Ata na morn n pyetje ve e ve. shtja kishte t bnte me Riza Salihun. Ai kishte hapur n postn e Shtutgartit 14 fah-postale n emr t 14 njerzve t ndryshm, ku ndalte letrat e ktyre dhe i lexonte pr nevojat e veta. Mes t 14, kishim qen un e vllau, Hysen Gega, Ibrahim Kelmendi etj. Policia e kishte zn, e kish hedhur n burg dhe dyshonte se sht agjent i UDB-s. Ndrkoh q Rizai kishte shpallur ndr puntor sesi ka krkuar azil politik n Gjermani, ai kishte qen pes her, n prag t burgimit, n konsullatn jugosllave n Shtutgart. Kto i kishte t shnuara n bllokun e shnimeve. Pr mua, vllaun dhe Ibrahim Kelmendin kishte dhn te policia deklarata shum t liga me shkrim, me plot gnjeshtra edhe pr dy takimet q kishim pasur e ku kishim shum dshmitar. Policia n fjal krkonte prej nesh: t thoshim edhe ne se Rizai sht spiun jugosllav. Natyrisht, ne s'bnim dot nj gj t till pa qen t sigurt, dhe insistimet e policis, t bazuara nga ana e saj n disa fakte q ne s'na e mbushnin mendjen, i kthenim mbrapsht me arsyetimin se UDB-ja ka mundsi t mdha t kurdis gracka, e kshtu ka mundur t veproj edhe me R. S." (Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981) Shefqet Cakiqi - Llapashtica: "Me t vra Rezili (Riza Salihu) sht si me t hangr qent." (www.kosova.de, 23.03.2007 21:22) Xhafer Durmishi: "N policit e Gjermanis dhe t Zvicrs vazhdojn t qndrojn dokumentet e marra pas atentatit, t cilat flasin pr punn e tyre dhe bashkpunimin e tyre (n mes Jusuf Grvalls e Kadri Zeks - shn im) njvjear." (Zri i Kosovs, Stockholm, janar 1985) Pr qndrimin e tij n Shqipri n vern e vitit 1985 dhe kthimin prej andej, kshtu shkruan Faridin Tafallari: "M 31 gusht (1985-shn i Xh. D.) paradite erdhn Sulejmani dhe Petriti; do t rrim ca aste me ta se pasdite do t nisem pr n Gjermani. Do t vij edhe Suzana, e shoqja e Jusufit. Pr n aeroportin na prcjell Fiqiriu, Papi, Premtoni, Donika dhe Ergoni e ca t tjer. U prshndeta me Fiqiriun, Ergonin e t tjert dhe hipm n aeroplan. Zbritm n aeroportin e Vjens; bnte ftoht. ... Me makinn e ambasads shkuam n ambasad; porsa i lam teshat, shokt Petrit dhe Ylli na uan n 446

nj hotel larg qytetit pr t ngrn dark dhe pas nj pushimi u kthyem prsri, morm biletat pr Gjermani. Me ne ishte edhe Shabani q udhtonte pr n Mynih; ky merrej me tregti. N kufirin Austri-Gjermani na u afrua doganieri pr punn e vet dhe po na shikonte pasaportat. Ishte pr t'u habitur: ne ishim q t tre nga Kosova, por kishim pasaporta t ndryshme: un pasaport t Jugosllavis, Shabani t Turqis, kurse Suzana kishte pasaport shqiptare. Doganierit i treguam se si ishte puna dhe ai u udit. Suzana vinte n Gjermani pr t marr teshat e Jusufit dhe t kunatit (Bardhoshit), si dhe pr disa pun tjera q kishin t bjn me policin gjermane." (Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, faqe 94-95) M 18 janar 1982, policia gjermane i ka marr t gjitha letrat e Jusufit, dhe ato gojarisht nga nj prkthyes kompetent kan mund t prkthehen brenda dy orve. Planet e Riza Salihut, policia gjermane i ka marr vesh prej letrs s Jusufit dhe askujt tjetr. N letrn e 13 majit 1981 drguar Sabri Novosells dhe Raportin e korrikut 1981 pr Komitetin e Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina", Jusufi i prshkruan n hollsi planet dhe motivet e Riza Salihut. Riza Salihu prmendet n kt letr me emrin e tij t vrtet dhe jo me ndonj pseudonim. Letrat e Jusufit kan qndruar n policin gjermane deri n vitin 1985, kur nga Shqipria ka ardhur Suzana pr t'i marr. At ka e ka thn n mnyrn m t qart Llapashtica e din shum mir edhe ishinspektori i UDB-s Serbe Prapashtica, kryetari i Partis 'Komuniste' t falimentuar, andaj edhe lufton me aq zell q t tallet me viktimn e vet t mjer, Luanin e inferioriteteve vandale Nuhi Sylejmanin, duke br do gj q sht n dorn e tij, pr ta njollosur Lvizjen e lavdishme t Jusuf Grvalls. Nga faktet e shkruara me dorn e Jusuf Grvalls sht arrestuar Riza Salihu. Nga fjalt e Jusuf Grvalls para operacionit n spital sht treguar UDB-a vrastare dhe jo Riza Salihu. Nga faktet e Jusuf Grvalls sht shkruar dhe prjetsisht do t shkruhet Historia e lavdishme dhe e ndritshme e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi.

MVESHJET E MIRANIT
DHE

CIPRCULLAKOSJET E MJERANVE
1. E njoh vrassin e Jusuf Grvalls-nuk kam br denoncim 2. Shok t veprave dhe jo fjalve 3. Forumistt n www.kosova.de 4. Riza Salihu sajon 5. Blatuar hyjneshs s tij 6. I till sht djali 7. I till sht Babai 8. Qelepirxhinj e komunist 9. Defektet e ndrgjegjes 10. Mik i autorit dhe njohs i shpirtit t tij 11. Vonesa e mbar 25 vjeare e njeriut t hazrxhevapeve 12. BALLAFAQIMI ME T KALUARN T TREMB PRHER 13. Arkivi m i sakt sht vet populli 447

14. Un do ta zbardhi rastin Grvalla 15. Dimensioni i mendimit pozitiv 16. Koloseku i Frontit t Kuq 17. Sahati i Sinanit 18. M ke gzuar 19. Poema e Beds - Shum u gzova q u gabova 20. Prgojuesit, lakmitart dhe intrigantt

1. E njoh vrassin e Jusuf Grvalls-nuk kam br denoncim

Alfonsi: "z. Kelmendi, Besoj se keni menduar shume deri sa keni shpallur publikisht kete emr. Tani me kjo u ba. Qfar pritni tani dhe si deshironi te rrjedh e gjithe kjo e tera?" (www.kosova.de, Afishuar me: 25.03.2007 01:56 ) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi. JU: Qfar pritni tani dhe si deshironi te rrjedh e gjithe kjo e tera? Un: Q romani t mirpritet nga lexuesit... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi :"Jan me qindra q e din emrin e vrtet t Rezilit, pasi e din se ai ka qen kryetar i grupit komunist Zri i Kosovs. (Gazeta Express, Prishtin, 12 mars 2007) Ibrahim Kelmendi: "Pr t na u kundrvn, pas nesh Riza Salihu sajon Grupin Komunist Zri i Kosovs, n Stuttgart." (Epoka e re, 7 janar 2007) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007)

2. Shok t veprave dhe jo fjalve

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) 448

Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 N radh t par do t prmendja ata q nuk e kan thn asnj fjal pr kt libr t mir, por mirsin e tyre e kan tregue n mnyr t mrekullueshme duke e ndihmuar materialisht autorin. Dhe autori Ibrahim Kelmendi i ka prjetsuar emrat i tyre duke i botuar kta n faqen e fundit: Deri m 12.01.2007 ndihma kan dhn: Rinor Cara Tetov Nj Laptop Sahit Krasniqi CH-Biel/Bienne 150 Euro Muamet Ameti Tetov 200 Euro Fanol Bardhaj D - Bochum 100 Euro Ramiz Lladrovci Prishtin 20 Euro Muharrem Berisha dhe miqt n Bruxelles 600 Euro Isuf Idrizi / Uglari CH-Cyrih 500 SFr Blerim Muriqi CH-Cyrih 300 SFr N kt grup pra ma merr mendja se kemi t bjm me shok t veprave dhe jo t fjalve. N mesin e tyre ka njerz q e njohin Ibrahim Kelmendin nj koh t gjat, me dekada, t cilt kan besim t palkundur n te, besim t cilin ky nuk e ka keqprdor kurr. Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56)

3. Forumistt n www.kosova.de
Tema: Z. Ibrahim Kelmendi, autori i romanit "Atentatet" u prgjigjet lexuesve! Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Nj kategori tjetr vlersuesish jan persona t cilt n nj chat-bised me shkrim, prmes forumit t internetit n adresn www.kosova.de, t zhvilluar nga 22.03.2007, ora 14:16 e deri m 27.03.2007, ora 07:23 , me prjashtim t Shefqet Cakiqit Llapashtica, jan anonim, e n mesin e t cilve ka q e njohin I. Kelmendin por shumica e tyre nuk e njohin nga afr. Forumistt q kan zhvilluar bisedn jan: marinsi, grepi, qeku11, Mok, *DIELLI* , Hyena, caka, tarasi, "D"(Shefqet Cakiqi Llapashtica), piloti, kreksi, gjarperi, Ministri, Qosi, cercizi, Nositi, prishtinasi-pp, Grasha_1, global_info, Kruja, Shqipruesi, bumerang, TAFILIBRIGI, Labinoti, Dongil, drenasi_28, sportisti007, mili2, gentelmeni, Kitka-ch, xhevati, Kembana, hotiani, okii, Delegati, diogjeni, trixi, sharraxhiu, Andi, Alfonsi, "panta_rhei", akalli, Feni-X, Livadhi, AmazInG, urberari, Burimi35, Shpetimi, lorik, lu-gu dhe Apokalypse.

449

Pr kta persona nuk vlen titulli i ktij shkrimi pamvarsisht se disa edhe pse paraqiten me pseudonime, me t vrtet e kan demaskua veten keq me fjalt e tyre. Pjesa m e madhe e forumistve ka vlersime pozitive pr librin Atentatet. Prjashtim bjn Shefqet Cakiqi-Llapashtica i cili thot gjra shum t sakta, Shqipruesi, trixi, panta_rhei", dhe disa t tjer. Nga biseda n kt forum prve besimit t Alfonsit dhe vrojtimeve t Shefqet Cakiqit-Llapashtics, m kan br prshtypje mendimet e mposhtme q mendoj se jan reprezentative pr opinionet e ndryshme t forumistve: kreksi: "Keni dhene nje pershkrim te bukur qe ne hyrje me nje stil te pakopjushem ne literaturen shqiptare."(22.03.2007 21:44) gentelmeni: "I nderuari Kelmendi, Ku po e gjene gjithe kete fuqi shpirterore qe edhe djallin e bene engjull." (24.03.2007 01:48) hotiani: "Nuk pata fatin as rastin te ju njoh personalisht, por emeri dhe vepra e juaj dhe bashkeluftetareve dhje bashkeveprimtareve juaj ka qene nje udherrefyes per secilin nga ne qe me zemer dhe pa hile i sherbyem aq sa ditem e mundem atdheut . Me beri pershtypje modestia dhe sinqeriteti pothuajse femijeror i parashtrimit si ne roman si ne pershkrimet dhe pergjegjejet tuaja forumisteve, pra parashtrimi i rolit tuaj ne ato rrjedha historike." (24.03.2007 16:48) trixi: "Ne bindjen e njeriut nuk mund te ndikon kurrfar romani, kur eshte fjala per te verteta, andaj keto "arsyetimet" dhe berja me gisht tash pas 25-vitesh sikur tingllon shfajsim, larje e ndergjegjjes se papaster apo edhe ri-atentat !!" (24.03.2007 18:48) "panta_rhei": "Te jeni i sigurte z. Kelmendi se ju falenderoj nga zemra qe keni shkruar nje roman te tille pikerisht ju. Absolutisht e keni vertetuar se te gjitha dyshimet kane qene shume te bazuara. Poashtu e keni vertetuar permes ketij romani se ju jeni me te vertete Ibrahim Kelmendi, tamam ashtu siq kemi degjuar dhe siq ju njohim." (25.03.2007 21:11) kreksi: "Per mua ky eshte "bestselleri" i pare qe po lexoje ne gjuhen shqipe." (24.03.2007 19:07)

4. Riza Salihu sajon

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) N kategorin e tret bjn pjes njerz q kan br emr n fushn e kulturs, shkrimtar e poet, gazetar e shkollues gazetarsh, t politiks e lufts pr lirim, aktiviteti i disa prej tyre me t drejt sht cilsuar si mbarkombtar. N kt grup bjn pjes veprimtar t cilt jan marr me shkrime, d.m.th. se jan t vetdijshm se ka po thon, se kan prvoj t gjat n analizimin e teksteve. Ktu bjn pjes shok q kan vepruar n organizat me I. Kelmendin dhe asi q nuk kan vepruar n organizat me te. Kjo ia rrit peshn librit Atentatet si n kuptimin e prgjithshm ashtu edhe n t veantat e veta. N kt grup bjn pjes: Adem Gashi, Avni Dehari, Bedri Islami, Daut Demaku, Mustaf Xhemaili, Prend Buzhala, Ramiz Kelmendi, Rasim Selmanaj, Sadri Ramabaja, Sali Kabashi, Shaban Sinani e Fatos Aliu. Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007) Adem Gashi, kryetar i Shoqats s Shkrimtarve t Kosovs n nj koh, sht redaktor i librit Atentatet. Pr kt libr Adem Gashi me sa di un sht shprehur n tri raste. M datat 7 e 8 janar i ka marr nj intervist I. Kelmendit pr gazetn Epoka e 450

re. N faqet e para dhe n kopertinn e mbrapme t librit jan disa fjal t qndisura nga thesari i tij i shprehjes. Gjithashtu me rastin e promovimit, m 5 shkurt 2007 ka br shkrimin Dyndalla e mendimeve. Citatet q m jan dukur m krye sore nga kto raste jepen m posht. Fjalt e qndisura n kopertin jepen pa shkurtime. Ibrahim Kelmendi: "Pr t na u kundrvn, pas nesh Riza Salihu sajon Grupin Komunist Zri i Kosovs, n Stuttgart." (Epoka e re, 7 janar 2007) Adem Gashi: "Ktyre ditve n faqet e shtypit sht dukur nj krkes pr mbshtetje rreth botimit t nj romani tuaj. Me pak rreshta prvijohet tematika q jo rrall ka trazuar shpirtrat e shqiptarve. sht fjala pr atentatin ndaj vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks... Prse kt her zgjodht pikrisht gjinin e romanit? Mendoni se zbardhja do t jet m e thell dhe m totale? Ibrahim Kelmendi: "...Zgjodha zhanrin e romanit historik e politik pr t kompletuar sa m shum tabloidin e veprimtaris, jets dhe t atentateve, sidomos ato q nuk dukeshin. Njherit, zgjodha romanin, pr t paraqitur edhe figurn e kryedorasit t mundshm, pr t cilin un vazhdoj t jem i bindur se e ka br kt krim t rnd... " (Epoka e re, 7-8 janar 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

5. Blatuar hyjneshs s tij

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007) Adem Gashi: Gjat formimit shoqror e kombtar, kulturor e religjioz, shkencor e politik, autori ka njohur shum mite, kulte, idole e hyjni. Prfundimisht kredoja e tij e ka prmbysur hierarkin e idiolatris duke ia shpalosur surrogatt e tyre. Ju mund ta akuzoni autorin pr munges modestie, gjat gjith kohs q ai njeh, respekton, i falet me prkulje dhe devotshmri vetm t vrtets. 451

Adem Gashi - armiku i mistrecave komunist

sht krejt i ndrgjegjshm se nj dit t gjith do tia kthejn shpinn e do ta ln. Nj dit, sht plotsisht i ndrgjegjshm, gjithkaje t ksobotshme do tia kthej shpinn e do ta lr. Edhe kur e ln, edhe kur i l, n thelb nuk ndrron gj. E vrteta do t qndroj e prjetshme n fronin e saj... Kjo vravashk ska t bj as me Dialogt e Platonit, as me Mbrojtjen e Sokratit. Ky shkrim ssht tjetr vese nj akt dshmimi i autorit, blatuar hyjneshs s tij, t vetms dhe t trkohshms. (N hyrje dhe n kopertinn e mbrapme t librit Atentatet) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

6. I till sht djali

Adem Gashi: Nuk thash kot n fillim ekskursion paranoid, sepse pran mendimeveperla t nj filozofi t lashtsis shfaqeshin brokullat e ndonj mistreci komunist, pran urtis popullore sloganet e zvjerdhura t moralit t shplar, pran dijes s orakullit fodullku i t parit t mhalls. Ibrahim Kelmendin e kam takuar s pari n vern e vitit 1990, n Zvicr. E kam ditur dhuntin e tij pr shkrime t tjera, po kurr pr letrsi. Ajo sjell atmosfern, gjendjen psikologjike e shpirtrore, vrasjen, vetvrasjen, grackn, lkundjen, tundimin e ndrgjegjes s njerzve. Kelmendi shum m sakt e jep tablon prmes bashkbisedimit sesa prmes prshkrimit. Vetjet e romanit, po t flisja sipas teoris s drams, i prkasin personave autentik t emigracionit, duke u shfaqur me siglat e emrave e t mbiemrave." (M 5 shkurt 2007, Hotel Viktoria) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(www.pashtriku.org, Republika, prill 2007)

7. I till sht Babai

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Avni Dehari: Si bashkveprimtar i tyre Ibrahim Kelmendi ka sjell brum t mjaftueshm pr t'u njohur me prpjekjet dhe veprimtarin organizative pr lirimin e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi... 452

T katr bashkveprimtart jan m se t vetdijshm se bashkimi i organizatave OMLK, LNKVSHJ dhe Fronti i Kuq Popullor q prfaqsoheshin me organet Liria, Lajmtari i liris dhe Bashkimi ishte m se i domosdoshm. Ata do t'i hyjn puns s palodhshme pr bashkimin e ktyre organizatave n organizatn Lvizja/ Fronti pr Republikn e Kosovs... Shumica e personazheve n kt roman ose jan bashkpuntor t autorit dhe dshmorve ose kundrshtar t tyre. Nj pjes e emrave t tyre jan t vrtet, ndrsa t tjert edhe pse t sajuar shum leht mund t identifikohen me bartsit e tyre.... ...I till sht edhe Babai i Kadri Zeks, i cili duke e pasur parasysh se n mesin e atyre q vinin pr ngushllime, kishte bashkpuntor t UDB-s, ndr t tjera thoshte: Nuk m njihnin as n katundin fqinj. Kur ndodhi kjo vrasje u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllime dy ditt e para sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar vet djalin tim dhe do t'ia kisha ln (mveshshn im) fajin UDB-s. Dorasit duke i vrar tre bashklufttart e tij bn atentat shpirtror edhe mbi Miranin, mbi familjen Grvalla, mbi familjen Zeka, mbi shum bashkveprimtar t tjer dhe mbi tr Lvizjen... (www.pashtriku.org, Gazeta Focus, 2 mars 2007) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

8. Qelepirxhinj e komunist
Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Prend Buzhala: Kur merr fund leximi i romanit Atentatet t Ibrahim Kelmendit, tek iu bhet homazh prjetsis s tri personaliteteve historike, vllezrve Jusuf e Bardhosh Grvalla e Kadri Zeka, n trevjetorin e rnies, lexuesi e ndien se nuk sht n gjendje t dal nga gjeratoret e misterit t krimit politik... I del parasysh panorama e gjer epike e romanit, n t cilin parakalojn personazhe t mrgats shqiptare t t gjitha ngjyrave, me huqet e karaktereve q kan, parakalojn revolucionar, politikan kafenesh,.. mashtrues e qelepirxhinj t ndryshm, ...ambasador, diplomat, komunist e pseudo-ideologji t t gjitha tarafeve... ...Bioproza e Ibrahim Kelmendit prbn nj Prend Buzhala - nuk i do qelepirxhinjt dhe komunistt thurje shumshtresore dhe t ndjeshme, prbn nj modalitet t veant t s vrtets... (www.pashtriku.org, Prishtin 5 shkurt 2007) 453

Ibrahim Kelmendi: Si shok q jemi dshiroi q gjat vitit t Ri 1982 shoqria t thellohet edhe m shum, n baza t shndosha revolucionare marksiste-leniniste! (Letr pr Faridin Tafallarin: Marr nga libri i F.T., Terror-Dhimbje-Qndres, f.411) KOMITETI QENDROR I LRSSHJ " Keqprdori ndihmat pr Kosovn, duke mos sjellur n fond asnj qindark. P.sh. t prmendim vetm rastin e Suedis n pranin e katr vetave nj familje shqiptare i dha ndihm lufts son prej 50.000 korona, prej t cilave nuk solli asnj qindark, si dhe ndihmat q dhan familjet e tjera n Suedi." (Vendim i Komitetit Qendror t Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi pr prjashtimin e Ibrahim Kelmendit nga KQ, m 10 shkurt 1985. Marr nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f .253-254) Ibrahim Kelmendi: "N xhepat e mij t grisur nuk ka bir nne (e as bir kurve), q do mund t krkonte t hollat e tij ose t hollat e cilido kontribues, q do t thot se nuk kam shprdoruar e prvetsuar nga ato mjete pr vete dhe as pr familje." (Afishuar me: 23.03.2007 21:18, www.kosova.de) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

9. Defektet e ndrgjegjes
Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Rasim Selmanaj: "Raportet e mia me kt libr dhe me kt autor, nuk jan raporte t rndomta t botuesit me autorin, dhe as t interesit. sht jehona e ngjarjes s madhe t paraerekshekullit q vjen n jehonn e kohs duke m ndjekur gjithandej, vijave q formojn biografin time: n shkoll, n pun, n luft, n burg, n liri e n paqe. N kt prthyerje vijash, jeta ime ndahet prgjysm: para atentatit dhe pas atentatit. uditrisht, n kt t dytn, z fill misteri si nj lum nntoksor q her shfaqet, e her humbet, duke ln sheshit vetm ca shenja e kode si pika orientimi brenda nj hapsire t pacaktuar." (www.pashtriku.org, Prishtin, 05 mars 2007) Rasim Selmanaj Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007) 454

10. Mik i autorit dhe njohs i shpirtit t tij

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007) Sadri Ramabaja: ...autori i romanit ATENTATET, i ka vn vets pr detyr parasgjithash mbrojtjen e s vrtets dhe vetm t vrtets. Krahas ksaj prmes prmbysjes s hierarkis s ideolatris utopiste, ai prajshm, por pa at modestin q e karakterizon n jet, ndjek hullin e ..., duke u shndrruar plotsisht n nj shkrimtar t angazhuar n kuptimin e mirfillt dhe m pozitiv t mundshm t ksaj fjale... ... heroit- Miranin q si busull orjentuese n jetn e tij, si personalitet i kompletuar, ka intencn kombtare, njerzoren dhe t vrtetn... ... kur fillon botimin e Bashkimit, shtron platformn politike t Frontit t Kuq, kur bashk me Jusuf Grvalln dhe Kadri Zekn diskutojn rreth Tezave e Frontit, q m von do t shndrrohen n Platform politike t Lvizjes pr Republikn e Kosovs etj. Ai pr asnj ast, si intelektual i kompletuar nuk lejon q t shndrrohet n far idealisti utopist. Shi pr kt me koh mendon diferencueshm, nuk e identifikon socializmin teorik me pseudosocializmin e shteteve pseudosocialiste, gjegjsisht me sistemin diktatorial monist... ... Romanin ATENTATET kam prirje ta shikoj si nj vepr letrare q ka nj mision tjetr jashtletrar t dshmoj pr t vrtetn rreth atentatit fizik dhe atentateve tjer politik etj. q iu b Jusufit, Kadriut e Bardhit m 17 janar 1982 dhe Lvizjes si trsi deri n qershor t vitit 1999." (Sadri Ramabaja, www.pashtriku.org) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

11. Vonesa e mbar 25 vjeare e njeriut t hazrxhevapeve

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Sali Kabashi: Ibrahim Kelmendi nuk sht kushdokushi... ...Nuk ka shum muaj qyshse n nj komunikim prmes posts elektronike i kisha shkruar se ai duhej, m n 455

fund, t shkruante versionin e tij lidhur me atentatin e UDB-s mbi Jusuf Grvalln, Kadri Zekn e Bardhosh Grvalln... ...nj orator shembullor, nj njeri i hazrxhevapeve... ...Miku im, m nj nuhatje fantastike, m pat thn e m von edhe e pat shkruar n shtypin slloven, se lider i ardhshm i Kosovs se re paskomuniste do t ishte Ibrahim Kelmendi. Peter Bozhi quhej shkrimtari slloven dhe si fmij kishte kaluar npr kampet naziste n Gjermani... (Revista REPUBLIKA, nr. 3, 2007) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007) Salih Kabashi-i veshur deri n kapu

12. BALLAFAQIMI ME T KALUARN T TREMB PRHER

Intervistoi: Salih KABASHI, Botues i revists Republika Salih Kabashi: Ibrahim Kelmendi ...muaj m par ka br nj bum t vrtet mediatik me librin m t ri t tij me titull Atentatet, ku me nj stil t rrall dhe modern prej rrfimtari t sakt... ...Duke qen se libri Atentatet sht nj aren e gjer ku zbulohen e demaskohen prapaskena t ngjarjeve t ndryshme brenda gjirit t mrgats son, duke qen se n at aren defilojn rezil e katil prball nj mase shqiptarsh t vuajtur dhe t djegur pr Atdhe, duke qen se

456

n librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar, t cilt pa ia ditur mir hallin vetit, ishin futur atje ku e kan vendin vetm t menurit, t ndershmit dhe trimat, duke par, n fund, se me librin Atentatet, pothuajse sht hequr misteri i atentatit m t bujshm t UDB-s mbi tre shqiptar t mdhenj, duke e nxjerr n kokr ledine vet vrassin, ne, autorit t librit, z. Ibrahim Kelmendi, i jemi drejtuar pr nj intervist... Republika: ...duke biseduar rreth librit tnd kam vn re se disa edhe jan trembur! KELMENDI: E logjikshme se do t tremben. Nuk sht i leht ballafaqimi me t kaluarn,... sht dashur Mirani dhe bashkveprimtart e tij tia vshtirsojn e tia ngatrrojn aq shum vetes jetn e tyre, gjegjsisht veprimtarin e tyre?... ...Prse sht dashur ti bjn aq shum hile njri-tjetrit? Prse t angazhuarit e UDB-s dhe t strukturave t ngjashme nuk kan respektuar ligjet prkatse t kohs, pr t mos sharruar deri n krime t rnda e antiligjore, rrjedhimisht prse jan angazhuar deri n kriminalitet ekstrem atentat ndaj personaliteteve kaq njerzore, si ishin Jusufi, Kadriu e Bardhi?... ...Prse panevojshm i kan ngatrruar konceptet ideo-politike, kur, par nga pozicionimi i tanishm, duket se duhet ta ken pasur m t leht tia qllojn,... ...Duke iu prgjigjur pyetjeve t tilla, secili personazh i romanit do t duhej t ndjehej i ndruajtur, pr t mos thn i trembur, si jeni shprehur ju. Po vjen koha e llogaridhnies... ...ai q ka br krime t jap llogari pr krime,... Republika: Kjo koh e PASLIBRIT, le ta quaj kshtu, far prmbushje (knaqsie) t ka sjell? KELMENDI: Thn t drejtn, ndjehem sikur kam br nj si katarsis (lirim t shpirtit), pasi kam qen i mbingarkuar me barr t rnd, kurse tani sikur po ndjehem i shkarkuar. Asgj m t bukur e m t mbl ska sesa e vrteta. Republika: N librin tnd ka lloj-lloj personazhesh, disa prej t cilve, pavarsisht kamuflazhit t holl q u ke br, disa nga ne nuk e kemi aq vshtir ti identifikojm... ...Cilat jan reagimet e tyre, pasi q, supozoj, nuk do ta ken leht gjat asaj cope jet q atyre u ka mbetur? KELMENDI: Edhe Miranit mund ti vij keq pr shum (mos)angazhime t tij, edhe atij i duhet t merret me t kaluarn n pjesn e jets q i ka mbetur, q do t thot, edhe Mirani do t m jap llogari mua... ...Uroj q tu ket mbetur njerzi e mjaftueshme, q ta prpunojn njerzishm t kaluarn e tyre. Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri

457

pa kto gjynahe q i mvishen n roman... ...Sa u prket reagimeve t personazheve, deri tani kam pasur vetm reagime pozitive. N prurim t librit ishte i pranishm edhe Vasili, me t cilin u prqafuam shum prmallshm, pasi nuk ishim par prej kohsh. Letr m ka drguar edhe bashkshortja e Kadriut.... ...Po i mirpres edhe reagimet kundrshtuese, sulmuese e fyese,... ...kur na kan ndodhur gjith ato prplasje, hile e tragjedi, por edhe suksese, meq, megjithat, ia dolm t formojm organizatn pr t ciln ishim angazhuar dhe kishim vendosur bashk: Jusufi , Kadriu, Bardhoshi dhe un. Republika: ...A mendon se n t ardhshmen mund t kemi edhe nga t tjer libra t ngjashme mbi veprimtarit n emigracion? KELMENDI: ...Kur z. Shaban Sinani i bri recensionin librit pr emigracionin e Belgjiks, m pati kshilluar q ta shtyj pr m von botimin e atij libri. Pra, bhet fjal pr librin, t cilit i sht br edhe korrektura gjuhsore dhe sht br faqosja dhe ai po pret i faqosur (n boca) kohn kur duhet t botohet... ...Kurse gjykimin real do ta bj brezi tjetr, pasi ai do jet i liruar nga subjektivizmi yn. Atij brezi do tia lehtsojm punn vlersuese, nse i prgatisim sa m shum informacion dhe analiza, qofshin kto edhe subjektive.

13. Arkivi m i sakt sht vet populli

Republika: Nj dit do t hapen dosjet, ku secili do t ket mundsi, si n Slloveni, bie fjala, q t ket qasje n dosjen q ka mundur ta ket mbajtur pr t Shrbimi i Sigurimit t Shtetit, apo ndryshe policia politike komuniste e njohur si UDB. Kur kihet parasysh se dosje t tilla jan bartur n Beograd, a mund t imagjinosh rrmujn q do t shkaktonte kthimi i tyre n Kosov dhe hapja e tyre pr publikun? KELMENDI: Nse Beogradi nuk do t demokratizohet, ather duhet pritur se dosjet do t manipulohen e do t sajohen, varsisht nga nevojat politike ditore, pr ti shrbyer politiks se tyre nacionaliste. E vetmja mundsi pr tju kundrvn spekulimeve hileqare sht trajtimi i tyre nga ekspertt. Zhvillimi i shkencs ka shkuar deri atje, sa t konstatoj saktsisht se kur sht prpiluar nj shkres, gjegjsisht nj dosje. Prandaj dhe duhet t shfaqim rezerva, kur ata do ti servirin. Kurse arkivi m i sakt sht vet populli, pasi secilit individ ai ia di veprimtarin konkrete, q do thot se rrethi ku jam angazhuar un e di se cili kam qen dhe far kam br.... (Republika, Prill 2007) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr pr Sadik Blakajn m 21 janar 1981. Marr nga Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, faqe 407)

14. Un do ta zbardhi rastin Grvalla

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr 458

tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Ibrahim Kelmendi: "Pr t na u kundrvn, pas nesh Riza Salihu sajon Grupin Komunist Zri i Kosovs, n Stuttgart." (Epoka e re, 7 janar 2007) Pjes nga intervista e I. Kelmendit e publikuar n Express (sipas www.pashtriku.org) m 11 e 12 mars 2007 (Nebih Maxhuni) gazeta Express Prishtin 10 mars 2007 Gazeta Express: "Express: Kush sht Vasili, ngase lexuesit tan nuk e din? Ibrahim Kelmendi: Vasili sht njri nga personazhet e romanit. Ai ka pasur nj urdhr pr t br atentat ndaj Jusuf Grvalls, por trimrisht ka refuzuar ta zbatoj. Pr kt ai duhej t ndshkohej nga UDB-ja." (Gazeta Express, 10 mars 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Gazeta Express: "Ibrahim Kelmendi n Riza Salihu romanin e tij Atentatet dshmon se vrassi sht Rezili. Pr kt ai thot se ka fakte t mjaftueshme. Nuk friksohet pr vete sepse beson se ka ndrgjegjen e pastr. Ibrahim Kelmendi: "Pr t na u kundrvn, pas nesh Riza Salihu sajon Grupin Komunist Zri i Kosovs, n Stuttgart." (Epoka e re, 7 janar 2007) Lexoni vazhdimin e dyt n Express t intervists me Ibrahim Kelmendin... "Un do ta zbardhi rastin Grvalla." Express: Pse personazhi juaj do t jet vrass dhe pse shqiptari duhet t jet vrass i Jusuf Grvalls e jo pr shembull njerz t specializuar t UDB-s? Ibrahim Kelmendi: Sepse edhe un po t kisha qen oficer i UDB-s njsoj do t kisha vepruar, do kisha zgjedh nj shqiptar si doras..." Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Express: Ju e dini se kush sht vrassi. Ai sht Rezili... Ibrahim Kelmendi: Obligimi im moral sht q t testoj opinionin,... Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de) Express: Kemi t bjm me vrasje, porosia sht shtje morale. 459

Ibrahim Kelmendi: Un kam dilema, prandaj po marr mendime nga njerzit, se far prshtypjeje u ka br romani. Edhe t tjert kan mundsi t bjn denoncimin. Jan me qindra q e din emrin e vrtet t Rezilit, pasi e din se ai ka qen kryetar i grupit komunist Zri i Kosovs. (Gazeta Express, Prishtin, 12 mars 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Ibrahim Kelmendi: "Pr t na u kundrvn, pas nesh Riza Salihu sajon Grupin Komunist Zri i Kosovs, n Stuttgart." (Epoka e re, 7 janar 2007)

15. Dimensioni i mendimit pozitiv

Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Daut Demaku: Pr mua, pr kndin tim t vshtrimit, ky veprimtar (Ibrahim Kelmendi-shn. i Xh. D.) ka qen njlloj nxitjeje,... ...Mezi kam prit t ket dika t shkruar! Pse? Sepse njerzit q ecin rrugve t shtruara, trotuareve t gjera, ata nuk jan krijues, jan njerz t rndomt... ...dmtojn bukn.

...Dimensioni politik i romanit Atentatet sht aq i thell dhe aq domethns sa iu mbetet studiuesve t rinj q ta zbrthejn n qetsi, sepse brumi sht aq i vrtet, aq konkret dhe aq i bollshm sa mjafton pr gatime t t gjitha veprave politike, juridike, kriminalistike, psikologjike..." (Prishtin, 26 gusht 2007, pashtriku.org) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

16. Koloseku i Frontit t Kuq

Ibrahim Kelmendi: M von vendosm pr organizim legal, me bashkatdhetar t tjer, duke anashkaluar Xhavitin, meq pr te krijova prshtypje se ishte informator i UDB-s, i urdhruar pr tu antarsuar n PKGj/M-L, q t informonte pr veprimtarin e ksaj partie komuniste sigurimet e fshehta jugosllave dhe gjermane. Kurse pr Proletarin formova prshtypjen se ishte nj dogmat primitiv.(Atentatet, f.40) 460

Fatos Aliu: Me librin paraprak, Atentatet, autori ka prshkruar katrahurn e planifikuar, pr zhvendosjen e binarve t lvizjes kombtare, me vrasjen e veprimtarve t shquar pr vetvendosje dhe bashkim kombtar, t vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeka.(www.pashtriku.org, Prishtin, 18 tetor 2008) Xhahili (Xhaviti), informatori i UDB-s propozon emrtimin "Fronti i Kuq" I. Kelmendi:" Xhahili propozoi ta emrtonim Fronti i Kuq, duke arsyetuar se duhet t ndjekim shembullin e organizatave lirimtare Brigada Rosa, Rote Army Fraktion, etj. Proletari propozonte ta quanim Partia Komuniste e Kosovs /Marksiste-Leniniste, duke arsyetuar se vetm komunistt mund t bjn revolucion t vrtet proletar. ...Me kt demagogji t Proletarit, ata doln fitues, sado q edhe un avullnetshm u dakordova me propozimin e tyre. Edhe tani mendoj se emri q kemi miratuar sht tepr bombastik e provokues. (Atentatet, Prishtin 2007, f.41-42) Jusuf Grvalla: "Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi(Frontit t Kuq-shn i Xh. D.), m duket se pak dobi mund t kemi nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. ...Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov tu jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt (i UDBs-shn i Xh. D.), njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 115-116) Me qllim t rregullimit t binarve Jusufi e ndrpren punn e vet n Frontin e Kuq, n dhjetor 1980.

17. Sahati i Sinanit

Prof. Dr. Shaban Sinani: Prve librit Shqipria - jasht Veriut dhe Jugut, kushtuar ngjarjeve t mistershme t vitit 1997,... ... dhe librit letrar-jetshkrimor Atentatet kushtuar fillimeve t vshtira e t rrezikshme t lvizjes s organizuar politike n mrgim pr zgjidhjen e gjysms tjetr t shtjes kombtare, kam pasur rast t lexoj dhe nj libr tjetr t tij, ende t pabotuar, me prjetime t 461

protagonistve t mrgats s vjetr e t re shqiptare, nga shteti i vjetr dhe nga Kosova, pr t cilin pata menduar se ishte ende shpejt t dilte n publik. (www.pashtriku.org, Tiran, 6 tetor 2008) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007

18. M ke gzuar
Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 I gzuemi Ramiz Kelmendi: () Librin e kam marre bashke me "Fokusin", sapo ka dale. Edhe e kam lexuar. () Si pune e pare, mund te te them se me ke habitur - jo pak! - me stilin, ta quaj romanesk, te librit. D.m.th., me ke gezuar, ta kam pelqyer. E dyta, libri lexohet me nje fryme, edhe pse, perkunder natyres sate, si te njoh une, d.m.th. qe nuk nguron fare t'i thuash te bardhes e bardhe dhe te zezes e zeze, kesaj here me ka munguar kjo kurajo jotja duke u fshehur pas emrave te trilluar (me ndonje perjashtim). () Libri ka nevoje per nje lekture me te mire. () (www.pashtriku.org, 14 mars 2007) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

19. Poema e Beds - Shum u gzova q u gabova

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 Bedri Islami: "Kur disa koh m par, miku im Ibrahim Kelmendi do t m niste fillimet e kapitujve t par t romanit "Atentatet", nuk e kisha besuar se m n fund do t kishim nj vepr t till, e cila, pr nga prmasat q mbart, sht shum dimensionale... ...nuk e kisha besuar, sepse, sado q njihem prej m shum se 14 vitesh me t, nuk e kam ditur gjith furin q ai kishte kaluar dhe q do na e jepte nj dit. Pra, u gabova me autorin e librit dhe jam ndjer shum i knaqur q u gabova.... ...nuk mund t ndodh q t jesh indiferent ndaj tij, ndaj jets s tij, puns q ka br, asaj q ka kaluar, n fund t fundit, do apo nuk do, do t marsh nj qndrim. 462

...N fakt ky nuk ishte dhe nuk sht mllef kundr tij, m shum se gjithka ishte nj hidhrim kundr vetes, q nuk kishin mundur t qndronin ashtu si duhej, q u kishin ikur ideve q kishin pasur,... ... frika e dshmis q mund t vinte nga Kelmendi, nj ndjenj frike e prhershme ... Pra ai nuk sht shkruar aty pr aty, menjher pas ngjarjes, kur llava ishte ende prvluese, dhe kur, si ndodh rndom, sugjestioni i kohs, mund t kishte uar n dreq gjithka. Kelmendi ka pritur deri sa llava e romanit t tij t ftohet, t zr vend, t krijoj shtratin e prshtatshm pr tu shkruar dhe, kur ka ardhur asti i duhur, ai e ka thn, ashtu si ka ditur. Dhe ka ditur ta thot fare mir. ...Jo rrall, po ashtu natyrshm, shum njerz, pasi kan lexuar librin, kan pyetur se cili qndron pas njrit personazh apo tjetrit. Mendoj se kjo gj e natyrshme ka Bedri Islami - Beda i Migjen/ lidhje me vrtetsin q ka sjell libri, sepse Kelmendit duke qen i vertet, ai ka zgjuar tek njerzit dshirn pr t ditur edhe emrat real t atyre, q pr mir apo pr keq, lvizin npr faqet e romanit "Atentatet". N kt grack kam rn edhe un. Kisha harruar se kush fshihej pas "Rezilit" dhe thirra autorin t m tregonte. Ibrahim Kelmendi: "Pr t na u kundrvn, pas nesh Riza Salihu sajon Grupin Komunist Zri i Kosovs, n Stuttgart." (Epoka e re, 7 janar 2007) Ibrahim Kelmendi: "Jan me qindra q e din emrin e vrtet t Rezilit, pasi e din se ai ka qen kryetar i grupit komunist Zri i Kosovs. (Gazeta Express, Prishtin, 12 mars 2007) ...Romani "Atentatet" sht nj libr q do t mbes. Ai nuk do t bjer n harres. Me gjith t metat q mbart, sidomos n disa perceptime, ai do t jet gjithnj nj libr i dits... ....N fund t fundit ka qen nj vones e mbar. Nse libri do t ribotohej (meq botimi i par ka mbaruar), mendoj se ai duhet "krehur". Kjo duhet br domosdo. Rishikimi i tij, si ndodh rndom me ribotimet, do e bnte at edhe m t vlershm." (Bedri Islami, 27 mars 2007, www.pashtriku.org) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007)

20. Prgojuesit, lakmitart dhe intrigantt

Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45 463

Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007) Mustaf Xhemaili: "Ndrsa nga dshmia e tij, duket kthjellt se ai vetm Jusuf Grvalln e ka pasur shok t vrtet! Dhe kjo ishte e natyrshme. N rinin e tij IK, si gjith t tjert, duhej ta kishte nj shok t vrtet. Dhe, ai, e gjeti pikrisht at q i duhej pr bised, edukim, qortim, grindje, debatim, orientim, organizim, bashkveprim - at m t mirin, shokun ideal! Pr gjith jetn! Pra, t shkruash apo t mos shkruash kjo sht shtja! T heshtsh apo t flassh kjo sht shtja! E IK., ka vendosur q thnien e Hamletit t perifrazuar kshtu n kt rast nga un, ta merr si njdrejtimshe: T flassh, mos t heshtsh! T jetosh me historin! T flassh t vrtetn! Ta dshmosh aktivisht at! Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Historia - Dshmia - Tronditja Me ATENTATET, Ibrahim Kelmendi dshmon fuqishm pr nj koh. Pr rrethana t caktuara. Ai dshmon pr nj rrjedh t historis s caktuar q vrtet ka ndodhur, dhe ai e tregon prmes prozs s gjat. Mnyra e t treguarit (pra t diskursit) dhe personazhet real ose t retushuar n mnyr fare transparente, bn me dije, se qllimi i autorit nuk sht letrsia, por dshmia pra historia..." Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007 ...Historia e letrarizuar bhet shkak m i fort pr tu lexuar dhe komentuar. Se brenda ka nj a m shum t vrteta, nj a m shum personazhe real. Madje n kt rast pjesa m e madhe e tyre jan gjall dhe vegjetojn diku npr Kosov dhe Evrop. Cilt jan personazhet Personazhet e veprs s IK., mund ti ndajm n katr grupime. Me q jan t gjith personazhe historik, pra q i prkasin nj kohe dhe epoke t caktuar, disa prej tyre jan edhe t kamufluar me nj shtres t holl konspiracioni t prkohshm... ...Grupi i tret i prgojuesve, lakmitarve, intrigantve, pseudopatriotve, shantazuesve, arrivistve dhe problematikve: Sabit Katunriu, ...Nuri Syleviqi464

Qerosi..., ...Fahri Faleku, Xhahil Rambeja (Xhaviti), Proletari, Enver Hadri, Hafif Gagaj, Fazit Melaj, Halim Berbati, ...Xhafar Dunkeli (Sknderi),... ...n ATENTATET, jan ata t cilt bn ashtu si u detyruan t bjn, si patn dshir t bjn, si nuk ditn t bjn, apo si i urdhruan t tjert t bjn kundr liris s popullit t vet...." (Fjala promovuese m 14 prill 2007 n Dyzeldorf (Gjermani), pr romanin e Ibrahim Kelmendit ATENTATET, botoi Fokus, Prishtin, 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Salih Kabashi: "N librin e tij e shohim ciprcullak t zhveshur... ...edhe mjerant shqiptar."(Republika, prill 2007) Ibrahim Kelmendi: "Rezili sht nj personazh i romanit, i cili dyshohet si doras n vrasjen e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 15:45) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk po ju kuptoj pr ke e keni fjaln. Nse po mendoni n Rezilin (personazhin e romanit ATENTATET), ather un nuk kam publikuar ndonj emr tjetr t ktij personazhi... Kam shkruar roman dhe nuk kam br denoncim." (www.kosova.de, Afishuar me: 26.03.2007 04:56) Ibrahim Kelmendi :"Jan me qindra q e din emrin e vrtet t Rezilit, pasi e din se ai ka qen kryetar i grupit komunist Zri i Kosovs. (Gazeta Express, Prishtin, 12 mars 2007) Ibrahim Kelmendi: "Pr t na u kundrvn, pas nesh Riza Salihu sajon Grupin Komunist Zri i Kosovs, n Stuttgart." (Epoka e re, 7 janar 2007) Ibrahim Kelmendi: "Edhe pr Rezilin ndjej keqardhje,... ...edhe ai do t mund t ishte njeri pa kto gjynahe q i mvishen n roman..." (Salih Kabashi, Republika, Prill 2007)

FLAKA E PASHUAR E LVIZJES n Untergruppenbach

"Oxhaku i tij i lart, q i mbeti n kmb at dit e sot, shekuj me radh, nxjerr tymin duaj-duaj" Shoku i Sadik Blakajt: Shkolla e UDB-s: N Kshtjelln e Jusufit kishte urdhr t regjistrohej e evidentohej do gj! N Kshtjelln e Jusufit kishte urdhr t rrept q t mos regjistrohej e evidentohej asgj!

Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks."(DSHMI T KOHS PR ORGANIZATN PATRIOTIKE LNKVSHJ, mars 2009, www.pashtriku.org) 465

Shkolla e UDB-s": "Pas vrasjes s Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, udhheqjen e organizats, n mnyr misterioze, e mori Xhafer Durmishi. Ky emrim apo vetemrim kishte ndodhur pa dijen dhe plqimin tim ... Prandaj, emrimet e tilla, pa ndonj marrveshje paraprake me antart e mbijetuar t ksaj Lvizjeje, do ta degradonin LNKVSHJ-n, duke e shtyr drejt dobsimit apo shuarjes totale." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 124) Ibrahim Kelmendi: "N fundjav vrshuan qindra bashkatdhetar pr t shprehur ngushllimet dhe admirimin pr heronjt. Nuk erdhn sa parashikoheshin, pasi kishte dal fjala se n Familje t Grvallajve ku mbahej ceremonia mortore ishin ca njerz q mbanin evidenc pr vizitort. Edhe kur nuk i njihnin i pyesnin pr emr e mbiemr, pr vendlindjen dhe i regjistronin ose i detyronin t shnoheshin n libr t zis me t dhna t plota personale. Bashkatdhetart kishin filluar t friksoheshin se do ta psonin kur t shkonin pr pushime n Kosov, prandaj nj numr i madh i tyre hezitonin t vinin pr vizit ngushlluese." (Atentatet, f.351-352) Ibrahim Kelmendi: "Sadik, ...Gjithsesi, do gj do nxjerr koha n drit, por ti duhet t provosh menjher ta prshkruash ngjarjen pastaj t shohim: ndoshta je i pastr si loti dhe mbetemi shok t mir. Pr t ardhur gjer tek kjo, do t ishte dashur nj sinqeritet i thell, duke pranuar edhe ndonj gabim t vogl nga mosdija..." (Letr Sadik Blakajt, 21 janar 1981) Jusufi e ka ndalua t mbahet zi n shtpin e tij, sepse me kt do t knaqej vetm UDB-a dhe informatort e saj. Aktivist t Shtutgartit jan ruajtur nga Ibrahim Kelmendi pasi t gjith e kan pasur t njohur rastin e Hysen Gegs dhe kush ia ka kurdis kurthn. Ajo ka sht e vrtet sht se ka shum raste, kur bashkatdhetar t rrethit t Shtutgartit kan ardhur deri n der pr ngushllime, kur kan marr vesh se brenda n shtpi, n mesin e ngushlluesve sht I. Kelmendi, ata ia kan shpreh ngushllimet Suzans apo Haxhi Berishs tek dera dhe jan kthye. Por edhe sikur t ken qarkullua kto fjal, frika e bashkatdhetarve n kt pik ka qen e pavend pasi askush nuk ka guxua ta prdor t pamn n Kshtjelln e Jusufit pr t marr n pyetje asknd pr asnj shnim apo t dhn personale. Kt nuk e ka br askush. Shokt e Jusufit, t regjur n pun ilegale kan krkuar q askush t mos i jep ndonj t dhn askujt, sidomos nga ata q kan udhtuar rregullisht n Kosov, dhe si prfundim, t mbledh shnime se kush po vjen pr ngushllime nuk ka mund ta bj as vet i godituri, i cfilituri deri n drmim, naivi, konkreti, i sinqerti e njohsi i dors vrastare, I. Kelmendi. Se marrja e shnimeve personale, emrave, sht ndaluar rreptsisht sht vrtetuar m s miri prej Nuhi Sylejmanit (ish shok i Jusufit), shokut m t ngusht t Dezertorit t UDB-s Abdullah Prapashtica dhe Vzhguesit t tij, pr mse 28 vite. E quaj t arsyeshme t prmendi se Abdullah Prapashtica ka qen ushtrues legal, zyrtar d.m.th. jo i fsheht por i shkolluar n mnyr profesionale, i detyrs s inspektorit t UDB-s, profesion prej t cilit i ka siguruar mjetet pr jetes, dhe prej t cilit ka dezertua. Nj letr drguar Ramadan Pllans m 11 nntor 2009 shprehen qndrimet e mia t vrteta ndaj Abdullah Prapashtics, pra rreth 10 muaj para leximit (n gusht 2010) t librit Vrasja e trefisht, fjal t cilat jan shum i knaqur q i kam thn. 466

Kshtjella e pamposhtur e Vllezrve Grvalla, e pa njollosur prve fluskave t bardha t bors, e fotografuar nga Remzi Ademi n dhjetor 1984 me krkesn e Xhafer Durmishit

Dorshkrimi i Remzi Ademit Xhafer Durmishi: "Shkrimin e Abdullah Prapashtics e kam lexuar dhe ka shum pak tekste q m bjn me qesh e q m knaqin shpirtin m shum se shkrimet e budallallqet e Abdullah Prapashtics, dhe shpresoj q ai t vazhdoj me kontributin e tij teorik edhe m tutje. Zoti jetn ia shtoft e i dhasht shndet. sht mir q t ka ra 467

ndrmend se ekziston Faridin Tafallari, si shok i Jusufit e njohs i mir i rrethanave t asaj kohe. Pr ekzistencn e Faridin Tafallarit e librit t tij "Terror Dhimbje Qndres" t kam tregua m 2006, ndrsa ti ishe i fokusuar m shum dhe i kishe pas ra n trag Nuhi Sylejmanit e pr Faridin Tafallarin nuk kishe ndie kurr deri sa t tregova un. Me fjal tjera n kt rast i ke shit dardhagjis dardha." (Letr drguar Ramadan Pllans, m 11 nntor 2009, www.pashtriku.org, 23 shtator 2010) sht interesant se zelli i Dezertorit t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica pr t'i njollosur shokt e Jusufit, dhomat dhe muret e Kshtjells s Jusufit, sht ndoshta edhe m i madh se sa i Ibrahim Kelmendit, por efekti i fakteve t Nuhi Sylejmanit sht katastrofal si pr Ibrahim Kelmendin (pr t cilin Abdullah Prapashtica ka nj respekt t madh si intelektual e udhheqs i denj i Frontit t Kuq), si pr vet Abdullah Prapashticn, si pr UDB-n ashtu edhe pr misionin e saj, si pr UDB-n ashtu edhe pr ata q kan dezertuar nga UDB-a. Ja faktet q sjell Nuhi Sylejmani. Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks." Nuhi Sylejmani: "Shuma e mbledhur gjat periudhs 19 janar 1982, deri m 25 prill 1982, arrinte shifrn rreth 70.000 marka." (Vrasja e trefisht, f.156) Lista e atyre q ndihmuan luftn dhe e mbajtn FLAKN T PASHUAR n Kshtjelln e Vllezrve Grvalla dhe me kt e nuk ia lejuan UDB-s Serbe dhe vrassve t saj ta shuaj si subjekt edhe Lvizjen e tyre Nacionallirimtare: Shokt e Remzi Ademajt 1990 DEM Shokt e Remzi Ademajt nga Mynheni 6240 DEM Shokt e Remzi Ademajt nga Heilbroni 2520 DEM Shoku i Remzi Ademajt 260 DEM Shoku i Remzi Ademajt kroat 50 DEM Shokt e Remzi Ademajt 200 DEM Shokt e Remzi Ademajt 386 DEM Shokt e Remzi Ademajt nga Mynheni 920 DEM (bashkrisht 12566 DM)

Remzi Ademaj, me kuror n dor gjat ceremonis s varrimit t Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks, m 5 shkurt 1982 n varrezat e Bad Canstatit n Shtutgart.
468

Shoqria Vullneti Klubi Emin Duraku i Dyseldorfit

11970 DEM 9480 DEM 26500 BEF 700 FRF 150 DEM Vllezrit nga Berni 1410 SFR 2000 SEK (bashkrisht 21960 DEM (pa valuta tjera) Miku i Hasan Mals nga Manhajmi 200 DEM Shokt e Shaqir Shabanit nga Manhajmi 210 DEM Shokt e Mynhenit, Abdyl Pacolli 330 DEM Hetem Fejza me shok 300 DEM Tezaku i Hysenit 50 DEM Shokt e Murat Kryeziut 500 DEM Shoku i bacit Jah 20 DEM Shokt nga Sindelfingeni 120 DEM Shokt nga Zvicra 500 DEM Shokt nga Cyrihu 200 DEM Shokt nga Berna 200 DEM Shokt e Shtutgartit 500 DEM Shoqria Bernhauzen 300 DEM Shoqria Ahmet Sadikut nga Frankfurti 490 DEM Shokt nga Mynheni 600 DEM Shokt nga Ludvigsburgu 330 DEM Ramadani dhe shoku i tij 200 DEM Shoku i Nami Ramadanit 100 DEM Shokt nga Manhajmi 250 DEM Shokt nga Bitighajmi 1100 DEM Shoku i Zhujit 100 DEM Shoqria Mrs 3 Replenstrase 14 2200 DEM Solidariteti Bremen 1300 DEM Solidariteti Fronti Popullor 240 DEM Ramadan Kurtishi me shok. Kta shok dhan gjithsej 930 DEM Shokt nga Zvicra 980 DEM +250 SFR+2130 dinar Shokt nga Manhajmi 330 DEM +100 BFR Miku i Zhujit 300 DEM Shokt e Zhujit 170 DEM Shokt e Ahmet Sadikut nga Dajmler Benz kontributi i librave 140 DEM Shokt nga Manhajmi 250 DEM Frankfurti 970 DEM Shoku i Mynhenit 100 DEM Shoku i Nami Ramadanit 20 DEM Shokt e Zvicrs 1100 SFR Shoku i Ulqinit 140 DEM Shokt e Zhujs 600 DEM Shokt e Murat Kryeziut 200 DEM Fqinjt gjerman nga Untergruppenbach 790 DEM (bashkrisht 16260 DEM) 469

N mnyr anonime, prmes shokve t vet jan dhn 50786 DM (Marka Gjermane) 2760 SFR (Franga Zvicerane= 3353 DEM, 26600 BEF (Franga t Belgjiks) =1412 DEM, 700 FFR (Franga Franceze)=259 DEM 2000 KR (Korona Suedeze)=774 DEM, 2310 dinar Shuma totale s bashku me valutat tjera 56584 DEM Osman Shemsiu e Shaip Bukoshi Sknderi me nj shoqe nga Ludvigsburgu Hysen Grvalla Rifat Kadriu Sylejmani nga Boni Zymber Kryeziu Ademi Ahmeti Ramushi Shaqir Shabani Ademi me nj shok, ka shitur fotografi dhe at shum e ka dhn pr ndihm Elfi Agushi, Gjenev (nga Ferizaj) Jahir Jahiri Qemal Haxhillari Vezir Kelmendi Drejtori i shkolls Gjermane Fahredin Tafallari Nami Ramadani Fetahu B. Ramadani Latifi Fazliu 400 DEM 200 DEM 200 DEM 620 DEM 100 DEM 1200 DEM 100 DEM 100 DEM 100 DEM 140 DEM 10 DEM +50 SFR 500 DEM 500 DEM 200 DEM 100 DEM 100 DEM 500 DEM 1000 DEM 200 DEM 100 DEM 500 DEM 200 DEM

Flaka e pashuar e oxhakut n Untergruppenbach 470

Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks." Mahmut Agushi prmes posts 1000 DEM Muhameti 100 DEM Zhuji 200 DEM Niman Osmani 200 DEM Besim Rexha 100 DEM Shokt: Smajl Jashari, Arif Jasiqi, Magllan Jahaj, Zenel Gjocaj, Muhamet Dukaj, Mustaf Mazrekaj, Nysret Hajdari nga Beningeni/ nga Prishtina 530 DEM Nuhi Sylejmani nga Sindelfingeni/ nga Llojani 500 DEM Shabani 100 DEM Mustaf Bajraktari 100 DEM Din Salihu 100 DEM Haxhi Berisha 100 DEM Isa 50 DEM Sami Ramadani nga Smira 100 DEM Halim Hasanaj 100 DEM Ragbi nga Zyrihu 900 DEM Halili nga Mynheni 200 DEM Rizah Hoxha 100 DEM Eshref Morina 100 DEM Kamber Bajram Alija 20 DEM Sonja me nj shoqe 1300 DEM Besim Rexhaj 700 DEM Prmes posts Selim Bega nga Franca 386.84 DEM Zymer Basha 200 DEM Ram Hysaj nga Erlageni 100 DEM Rifat Kadriu nga Mynheni 100 DEM Hajrullah Rugova 100 DEM Kadri Ipek 200 DEM Shuma totale 14756,86 DEM + 50 Frangat Zvicerane 14817,61 DEM

Shuma totale (nga ata q ndihmuan pa i dhn emrat e mbiemrat) 56584 DEM 79% Shuma totale (nga ata q ndihmuan dhe emrat tyre u shnuan me plqimin e tyre) 14817 DEM 21% ______ 71401 DEM Lista e atyre q e kan mbajtur t pamposhtur nga UDB-a dhe Shkolla e saj, Kshtjelln e qndress n Habichthhe 40, FLAKN T PASHUAR, sht marr nga: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 157. 471

Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks" Kursi i valutave pr vitin 1982 n raport me 1 dollar amerikan Gjermani Franc Zvicr Suedi Belgjik DEM FRF SFR SEK BEF 2.43 6.5721 2.0303 6.2826 45.691 Faridin Tafallari gjithashtu ka thn se ka shnime se si sht ndihmuar lufta n at koh. Prve t dhnave nga Nuhi Sylejmani, fushata pr ndihma lidhur me rastin e 17 janarit 1982 jan br edhe n Australi dhe SHBA. Vlen t theksohet se me Kshtjelln e Jusuf Grvalls kan qen t lidhur prve t tjerve edhe Bytyt nga skajet e ndryshme t Bots, si kan qen Rilind Bytyi nga Australia, Sejdi Bytyi nga New Yorku, Sadije dhe Ibush Bytyi nga Parisi, Leme dhe Sylejman Bytyi nga fshati Kravasari, me adres n Kirch winkel str.5, 5031 Peine, West Germany dhe Mejdi Bytyi nga Heilbroni e shok i Remzi Ademit. Rilind Bytyi dhe Shoqria Bashkimi Kombtar "Bajram Curri" n Australi, me t cilt e kisha siguruar un kontaktin prmes Pajazit Ibrahimit kan mbledhur ndihma, si pr familjet Grvalla ashtu edhe pr shoqen e Kadri Zeks. eku bankar q ka ardh n Shtutgart nuk ka mundur t prdoret pasi ka qen n emr t nj pseudonimi. Sa i prket ndihms pr shoqen e Kadri Zeks i kam drejtuar n adresn q m sht dhn n Zvicr. Kjo sht krejt ka di n kt pik. Sejdi Bytyi nga New Yorku, i cili adresn e Kshtjells s Jusuf Grvalls e ka siguruar nga policia e New Yorkut, n nj letr m 5 qershor 1982 m shkruan kto fjal: Sejdi Bytyi: "...gjithashtu tani u hap fushata edhe pr ndihmn e dy t vejave t vllezrve Grvalla." (Letr Xhafer Durmishit, 5 qershor 1982) Prve Sejdi Bytyit, n nj letr t atyre ditve (pa dat), nga Amerika thuhet kshtu: "Komiteti Shqiptar i Detroitit me rrethe, ditn prkujtimore t dshmorve t ri t Kosovs, hapi nj fushat t vogl, m tepr shpirtrore se financiare, t posame pr familjet e vllezrve Grvalla. N t njjtn koh t gjith shqiptart e Michiganit ju ngushllojn me zemr pr humbjen tragjike tuajn dhe tonn si vllezr shqiptar. Zoti i past buz vedit Me nderime dhe respekt, Julian Efa, Xhevdet Hoxhaj" Pr kto ndihma, dhe at se n ciln adres jan drguar, nuk di. Vlen t theksohet se sa i prket xhirollogaris s botuar n revistn "Liria", n gusht t vitit 1981; Hilfe fr Kosova, Katharina Asal Biel-Biene, Konto 25-45475, Biel-Biene Schweiz m jan br t njohura nga Faridin Tafallari vetm kontributet e rrethit t Sindelfingenit-Shtutgartit gjat vitit 1981 dhe kto t dhna jan publikuar m heret. Pas 17 janarit 1982, e as pas 15 majit 1982 dhe as n ndonj rast tjetr nuk jam njoftuar pr asnj shifr t vetme. N dritn e fakteve t shohim edhe njher fjalt e Ibrahim Kelmendit n luftn e tij pr njollosjen e Kalas s pamposhtur t Vllezrve Grvalla. Ibrahim Kelmendi: "N fundjav vrshuan qindra bashkatdhetar pr t shprehur ngushllimet dhe admirimin pr heronjt. Nuk erdhn sa parashikoheshin, pasi kishte dal fjala se n Familje t Grvallajve ku mbahej ceremonia mortore ishin ca njerz q 472

mbanin evidenc pr vizitort. Edhe kur nuk i njihnin i pyesnin pr emr e mbiemr, pr vendlindjen dhe i regjistronin ose i detyronin t shnoheshin n libr t zis me t dhna t plota personale. Bashkatdhetart kishin filluar t friksoheshin se do ta psonin kur t shkonin pr pushime n Kosov, prandaj nj numr i madh i tyre hezitonin t vinin pr vizit ngushlluese." (Atentatet, f.351-352) Nj sulm t ashpr n Kalan e Jusufit me qllim pr ta marr at nga brenda, e pr ta osmanizuar at, e bn edhe Shkolla e UDB-s Serbe - Abdullah Prapashtica me sekretarin e vet, Vzhguesin Osman Osmani. N pamundsi pr ta vendosur emrin e Abdullahut para fjalve t tij e kam vendosur emrin e shkolls s tij. Shkolla e UDB-s: "Me direktivat e Sknder Sknderit ndalohej rreptsisht mbajtja e shnimeve pr shumat e parave q hynin e dilnin nga arka,.. Pavarsisht ktyre sugjerimeve, pavarsisht krkess s Suzans dhe arsyetimeve se mbajtja e shnimeve do ti rrezikonte njerzit, un vazhdova mbajtjen e evidencs pr t hyrat dhe t dalat. Kto shnime isha i shtrnguar ti mbaja pr arsyen e ndjeshmris dhe prgjegjsis q kisha. " (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 91) Shkolla e UDB-s: "Mos mbaj shnime, q pr mua nnkuptohej: Ti mos le gjurm, q t mos jap prgjegjsi un!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.148) Faridin Tafallari: "Po, po edhe ktu gnjen se un e di fare mir, kur Xhafer Durmishi t tha mos i pyet njerzit dhe mos mbaj shnime pr emrat por evidento shifrat, se ata po frigojn E un t them me prgjegjsi se, asnjher, asnjher nuk jan keqprdorur t hollat dhe pr t gjitha shpenzimet ekzistojn dhe sot e ksaj dite vrtetimet e rregullta." (ASKUSH SMUND TA ZVENDSONTE DHE AS MUND TA ZVENDSOJ JUSUF GRVALLN!, www.albaniapress.com, 30 shtator 2010) N kt drejtim sht shum interesant se si Shkolla e UDB-s Serbe nuk m akuzon vetm mua por shum m tepr e akuzon, pikrisht ashtu si i ka hije asaj, shokun e mir t Sadik Blakajt, Ibrahim Kelmendin. Shkolla e UDB-s Serbe: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, f. 89) Sipas Abdullah Prapashtics, sikur Ibrahim Kelmendi ta kishte poseduar superioritetin e tij dhe t Vzhguesit t tij Osman Osmanit, ather Kalaja ka pasur mundsi me u marr nga brenda. Shkolla e UDB-s Serbe: "Pas vrasjes s Jusuf dhe Bardhosh Grvalls, udhheqjen e organizats, n mnyr misterioze, e mori Xhafer Durmishi. Ky emrim apo vetemrim kishte ndodhur pa dijen dhe plqimin tim ... Prandaj, emrimet e tilla, pa ndonj marrveshje paraprake me antart e mbijetuar t ksaj Lvizjeje, do ta degradonin LNKVSHJ-n, duke e shtyr drejt dobsimit apo shuarjes totale." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 124) Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks." Duket qart se sulmi sa sht djallzor, shum m tepr del edhe i pakoordinuar i cili bhet nga shkolla e UDB-s kundr Kalas s Jusufit, q mund t prmblidhet me pshertimn serbomadhe Kasno Janko na Kosovo stize! Njri sulmon duke thn se ka qen urdhr i rrept q do kujt t'i merret emri e mbiemri, vendbanimi etj., ndrsa pala tjetr sulmon duke thn se ka pasur direktiva t rrepta q t mos shnohet asnj shifr. Si sht e mundur q kemi shifra shum ekzakte dhe kemi emra konkret vetm pr 21% 473

t rasteve. Kjo do t thot se shkolla e UDB-s, sado q t sulmoj prej dy fronteve, me shpifjet e tyre n mnyr katastrofale e godasin dhe asgjsojn njra tjetrn, ndrsa Kalaja e Jusufit, Oxhaku i Jusufit, pr t mirn e nderit t Jusufit dhe shokve t tij, mbetet e pamposhtur, mbetet n kmb. Edhe ata 21% t personave q e kan dhn emrin e mbiemrin, n mnyr direkte e indirekte, shumica absolute e tyre prbjn brthamn e atyre q kan dalur haptazi n luft kundr pushtimit serb gjat pranvers e vers s vitit 1981 duke demonstruar npr sheshet e kryeqendrave evropiane, dhe me kt nuk kan mundur t shkojn n Kosov pr 20 vite. Thelbi i ksaj shtje del se direktivat e mia dhe t shokve t Jusufit kan qen q rreptsisht t shnohet do shifr dhe po aq rreptsisht nuk guxon askush t pyetet kundr dshirs s tij se si e pate emrin e mbiemrin. Fakti se 79% pr qind e ndihmave jan dhn nga persona q kan dashur t jen anonim flet m s miri pr katastrofn e shkolls s UDB-s n luft pr ta osmanizuar Kalan e Jusuf Grvalls, se njerzit heroik q luftojn n mnyr heroike pa menduar n do ast tek emri e dukja e tyre, jan Kala e pamposhtur, jan material tepr i paprshtatshm pr t'i manipuluar shkolla e UDB-s n stilin se nuk jan respektuar e nuk u sht ditur kimeti sa duhet. Shkolla e UDB-s Serbe: "Sknder Sknderi (Xhaferi Durmishi-shn im), vazhdonte me punt e tij t mdha politike. Konsultohej vetm me Suzann. ... pastaj, detyrimisht bnte udhtime zyrtare, sa n Vjen, sa n Stamboll... kurse pr mbulimin e shpenzimeve tejet t larta pr xhepin e mrgats, isha i ngarkuar un... dhe her pas here Suzana m thoshte se kto para duhet t paguhen." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.90-91) Pse Abdullah Prapashtica e udhzon Nuhi Sylejmanin ta vendos nnshkrimin nn rreshtat e msiprm, pastaj harron krejtsisht se ka ka br dhe t njjtit i thot t'i nnshkruaj edhe rreshtat e mposhtm. Nuhi Sylejmani: "Shuma e mbledhur gjat periudhs 19 janar 1982, deri m 25 prill 1982, arrinte shifrn rreth 70.000 marka. Kto mjete n mas t madhe u shfrytzuan pr shrbime juridike, shpenzimet e varrimit, pr avokatin e familjes Grvalla, pr shtypin e numrit dy dhe tre t Zrit t Kosovs, pr leje demonstratash, pr udhtime zyrtare n Vjen e Stamboll, pr kthimin e Saime Jusufit n Zvicr, udhtimin prfundimtar t familjes s Jusuf Grvalls n Shqipri, kthimin e familjes s Bardhosh Grvalls n Kosov etj." (Vrasja e trefisht, f.156) Si mund t kuptohen kontradiktat e citatit nga faqe 90-91 me at t faqes 156? Prgjigja sht kjo: Nse un kam br udhtime npr Gjermani, n Vjen, n Stamboll e n Ankara pr ta takuar Engjll Kolanecin, Sabri Novoselln e Bujar Hoxhn pr shtje t familjes s Jusufit, e pr shtje t Lvizjes e t lufts n prgjithsi, ather kto udhtime na dalin t detyrueshme, shpenzime t paprgjegjshme e tejet t larta pr xhepin e mrgats. Por nse kto udhtime nuk jan br pr familjet e Vllezrve Grvalla, pr Lvizjen e Jusuf Grvalls dhe pr luftn n prgjithsi por vetm e vetm pr t'iu prgjigjur "pozifave" t imagjinats s gnjeshtarve t paskrupullt - t Abdullah Prapashtics dhe Vzhguesit t tij, ather kto udhtime na dalin zyrtare dhe t justifikueshme. N baz t fakteve t msiprme, n kt aradh lufttarsh dallohet shum qart roli i Remzi Ademit dhe shokve t tij, si kontribuuesit m t fuqishm t Flaks s Janarit dhe oksigjenit t saj, n ato dit. 474

Ramadan Pllana: "LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks." N mesin e ktyre lufttarve q n momentin e caktuar historik u gjendn aty ku e deshti nderi, rrethanat e ndryshme kan ndikuar q t gjendem edhe un. N kt drejtim jam prpjekur deri n atomin e fundit t energjive t mia, t jem n shrbim t ktyre shtyllave t pamposhtura, t ktyre lufttarve t njohur e t panjohur, q t kontribuoj q Lvizja e Jusuf Grvalls dhe Zri i Jusuf Grvalls t qndrojn, t mos mposhten nga UDB-a serbe, as nga vrasja prmes krisms s plumbave, as nga planet vrastare t saj, pr t'i vrar me njollosje e heshtje.

OXHAKU I TIJ I LART QNDROI N KMB I PARRZUAR DHE I PASHUAR

Jusuf Grvalla: "N ball i krceu nj damar i trash. Iu b se ishte rritur pr kmishn e dragoit, q dikur ishin prpjekur t'ia shplonin m kot t tjert. U ngjit lart n tavan, mes frymve q kaluronin natn, dhe e veshi at kmish. 'po ngjante kshtu? I frkoi syt. Nj zhurm e brendshme ia kaploi trupin. Po zgjohej zhurmshm nga kotja e rnd shekullore, q e ngurron nganjher edhe draguan. Oxhaku i tij i lart, q i mbeti n kmb si shenj e shpotitjeve t Dak Skels dhe t Bek Troshit, at dit e sot, shekuj me radh, nxjerr tymin duaj-duaj dhe pos fluskave t bardha t bors e

ZRIT t thekshm t kalamajve, s'ka frym as er tjetr q ia tollovit fqollat q marrin er thik prpjet." (Rrotull, Tiran 1983, faqe 124-125) Emrush Xhemaili: "N qershor t vitit 1982 n Gjermani me teknikn q kishte ln dshmori Jusuf Grvalla VAZHDON botimi i gazets (s PASHUAR-shn. im) Zri i Kosovs. Redaktor i gazets ishte Skender Durmishi (Xhafer Durmishi-Sknderi-shn im). (20 vjet veprimtari, 1982-2002)

475

Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." (14 janar 1982)

FAKTE rreth Lvizjes s Jusuf Grvalls

FAKTE pr disa "DSHMI" t shprehura n shkrimin "DSHMI T KOHS PR ORGANIZATN PATRIOTIKE LNKVSHJ" t Ramadan Pllans, n form t nj interviste dhn Fadil Shytit dhe Kristina Rasit, 17 mars 2009, publikuar n www.albaniapress.com dhe www.pashtriku.org Citatet e mposhtme t Ramadan Pllans, aty ku nuk sht shnuar data, jan marr nga shkrimi i lartprmendur. LNKVSHJ - Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, Lvizje n t ciln figura qendrore ka qen dhe ka mbetur Jusuf Grvalla, e njohur shkurtimisht e pa shkurtesa si Lvizja e Jusuf Grvalls.

1. Fakte rreth Jusuf Grvalls

Ramadan Pllana: "Pra, un, kam pas kontakt me Bujar Hoxhn n tetor t vitit 1979, me t cilin nuk jam pajtuar kurrsesi q LNKVSHJ-ja t ndrroj platformn e vet pr bashkim me Shqiprin. Ai, kmbngulte q ne ti krkonim t drejtat tona n kuadr t RSFJ-s, se, Titoja , sipas tij, ishte i mir. Nuk do t shpjegoj m shum, sepse i ke n pjest e msiprme pr bisedat q i kam pasur me t." (Pse t trazojn kujtimet e mia, Abdullah Prapashtica?!, www.albaniapress.com, 20 mars 2009) Ramadan Pllana: "N vitin 1978 n Komitetin Qendror pranohen edhe dy antar, q kishin marr besimin nga udhheqsit e LNKVSHJ-s, dhe kta: 1. Sokoli, alias, Jusuf Grvalla, n mesin ton organizativ i njohur si Gazetari, i propozuar nga Sabri Novosella dhe 2. Qemajli, alias, Ramadan Pllana, n mesin organizativ i njohur si Studenti i Frngjishtes, i propozuar nga Shefqet Jashari." (17 mars 2009, www.pashtriku.org) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Shefqet Jashari: "Ta zm rastin kur sht futur n kryesin e ngusht Jusuf Grvalla. Un nuk kam ditur si quhet, far profesioni ka, ku punon dhe jeton dhe ku ka lindur. Sabriu ka thn se e njoh nj koh t gjat, sht atdhetar i mirfillt, d.m.th. i painfektuar nga ideologjia e djallit t mallkuar bolshevik. (Drita, Trelleborg, Suedi, nr. 15, 1997, faqe 15) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Ramadan Pllana: "Deri m tani, historikisht, sht vrtetuar se n kt Komitet (Komitetin Qendror t LNKVSHJ-shn. im) kan qen t angazhuar Metush Krasniqi, Sabri Novosella, Shefqet Jashari, Jusuf Grvalla dhe, un, Ramadan Pllana." (Avdi Kelmendi-nj veprimtar i shtjes kombtare, www.albaniapress.com, 19 dhjetor 2010) Ramadan Pllana: "Sokoli, alias, Jusuf Grvalla, n mesin ton organizativ i njohur si Gazetari" 476

Shefqet Jashari (pr Jusuf Grvalln): "Un nuk kam ditur si quhet, far profesioni ka, ku punon dhe jeton dhe ku ka lindur." Shefqet Jashari: "Dihet se ti me Sabri Novoselln nuk keni pasur kontakte t drejtprdrejta dhe ai nuk ka ditur pr ty m shum se sa q un i kam treguar. Pr ty Sabriu, Metushi e nprmjet tyre ndoshta edhe Jusufi kan ditur aq sa un i kam informuar pr ty." (Letr Ramadan Pllans, 27 prill 2009) Jusuf Grvalla: "Tash ka dal sheshit pezmi i madh i popullit, gatishmria e madhe pr flijime t larta, ideja e lufts pr liri sht materializuar m shum se kurr. Sipas njohurive t mia t pakta teorike, m duket se tash, n vend t reduktimeve e t prkufizimeve, duhet t aplikojm zgjerimin e furishm t radhve, ashtu si thot Lenini me nj rast, madje n at mnyr q rekrutt e rinj t zn vendin e lufttarve t rndomt, kurse ushtari i vjetr t zr vendin e oficerit t ult. Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982, Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, 1997, faqe 452-454) "D O K U M E N T Nga mbledhja e prbashkt n nivel t prfaqsuesve t KQ (Komiteti Qendror-shn im) t LNKVSHJ dhe PKMLSHJ N orn 21.10 t dats 17 shkurt 1982 (n Ankara vrejtja ime) filluan bisedimet pr bashkimin e organizatave motra, LNKVSHJ dhe PKMLSHJ, gjegjsisht pr shkrirjen e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Organizatn e LNKVSHJ e prfaqsojn antart e KQ (Komitetit Qendror-shn i Xh. D.) Mrgimi (Sabri Novosella) dhe Shpendi (Xhafer Durmishi)." (Ankara, 17 shkurt 1982; Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran, 1997, faqe 217-218 dhe www.pashtriku.org, 2008) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Ramadan Pllana: "Deri m tani, historikisht, sht vrtetuar se n kt Komitet (Komitetin Qendror t LNKVSHJ-shn. im) kan qen t angazhuar Metush Krasniqi, Sabri Novosella, Shefqet Jashari, Jusuf Grvalla dhe, un, Ramadan Pllana." (Avdi Kelmendi-nj veprimtar i shtjes kombtare, www.albaniapress.com, 19 dhjetor 2010) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Komiteti "Vllezrit Grvalla": "Fjaln pastaj e mori Drita (Suzana Grvalla-shn. i Xh. D.) e cila u falnderua dhe n vazhdim i njoftoi t pranishmit se Shpendi (Xhafer Durmishi-shn. im) ishte njeriu q ishte udhzuar ta ndihmonte Sokolin (Jusuf Grvalln-shn i Xh. D.) dhe pr kto detyra t kryera ai koht e fundit ishte pranuar edhe antar i KQ (Komitetit Qendror-shn. im) t ish-LNKVSHJ." (Letr drguar Komitetit Hasan Prishtina, 26 shkurt 1982; Faridin Tafallari, Terror-DhimbjeQndres, Tiran 1997, f. 357-358) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982, Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, 1997, faqe 452-454) Nga faktet e painfektuara t Shefqet Jasharit rrjedh se Ramadan Pllana nuk e ka njohur Jusuf Grvalln n asnj mnyr e as prmes profesionit, pasi kt pun nuk e ka ditur as vet Shefqet Jashari (lidhja e vetme e Ramadan Pllans me udhheqjen e Lvizjes q duket edhe m mir nn pikn 2 m posht). Nga letra e infektuar e Jusufit rrjedh se Jusufi sht pranuar n Komitetin Qendror t LNKVSHJ pas 17 korrikut 477

1981, n t njjtin moment apo me t njjtin vendim s bashku me Shpendin, prmes Sabri Novosells. "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ". Kjo do t thot se me grad, n Kosov, Ramadan Pllana ka qen m i lart se Jusuf Grvalla. shtja se a ka qen Ramadan Pllana antar i Komitetit Qendror t LNKVSHJ sht shtje q nuk diskutohet e as kontestohet. Me kt rast dua t shtoj se un jam i pari q ia kam prgatitur pr publikim faqes www.pashtriku.org, Aktgjykimin e antarve t LNKVSHJ t dats 4 qershor 1980, i cili n faqen pashtriku.org u botua m 2 qershor 2010, me disa komente, me titullin "Lufta jon sht e drejt". N Aktgjykimin e lartprmendur, t prgatitur pr botim prej meje, vrtetohet se Ramadan Pllana ka qen antar i KQ t LNKVSHJ. Se Ramadan Pllana, "Dshmitari i dshmive t kohs", ka qen antar i Komitetit Qendror t LNKVSHJ e vrteton Shefqet Jashari. Shefqet Jashari-Strofci: "Me siguri, Ramadan Pllana, nuk ka harruar se, deri sa ishim n vuajtje t dnimit n Zajear, Sigurim Federativ i Jugosllavis, pati br prpjekje pr ti prseritur hetimet ndaj meje, sepse, sipas tyre, gjat hetimeve t bra kundr meje n Prishtin, nuk kam zbuluar asgj pr Organizatn dhe antart e Komitetit Qendror t LNKVSHJ." (PSE RAMADAN PLLANA GNJEN DHE SHPIF PR LNKVSHJ DHE UDHHEQJEN E SAJ, www.shefqet-jashari-strofci.ch, 24 mars 2012) Por sht modestia e tepr e madhe e Ramadan Pllans q e shtyn mos me i dal Jusufit prpara, andaj edhe deklaron se sht pranuar n KQ n t koh t prafrt me Jusufin. Shtrohet pyetja: Pse Ramadan Pllana i shtrembron faktet n mnyr kaq t tejdukshme pr personin kryesor t Organizats s vet, prkundr fakteve me shkrim t shkruara nga dora e Jusuf Grvalls tri dit para vrasjes?

2. Fakte rreth Bujar Hoxhs, djalit t Kadri Prishtins (Hoxh Kadris)

Ramadan Pllana nga fshati Shtitaric, t cilin e mbron Zeqir Arni av. nga Prishtina, sipas detyrs zyrtare, pr vepr penale bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1 lidhur me nenin 114 t LPJ, ... ... GJYKON T akuzuarin Ramadan Pllann me dnim me burg n kohzgjatje prej 7 (shtat) vjetsh." (AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN P - nr. 137/80, 4 qershor 1980, www.pashtriku.org) Ramadan Pllana: "Nga analizat dhe shoshitjet e mia q ia kam br ktij udhtimi n Stamboll, qysh nga qndrimi n Turqi, pastaj n burg, n mrgat dhe n biseda me shok kam konstatuar se shkuarja ime n Stamboll, ishte nj komplot i kurdisur i disa personave zyrtar, si n Kosov ashtu 478

BUJAR HOXHA

edhe n Shqipri, q ishin kundr ribashkimit t Kosovs me Shqiprin, n krye t t cilit, me gjas, qndronte diplomati i shtetit shqiptar Bujar Hoxha." Shefqet Jashari: "T thuhet se sht br komplot kundr teje n ato rrethana kur Organizata jon ishte n formim e sipr, sht e papranueshme dhe e pakapshme, kur dihet se ti me Sabri Novoselln nuk keni pasur kontakte t drejtprdrejta dhe ai nuk ka ditur pr ty m shum se sa q un i kam treguar. Pr ty Sabriu, Metushi e nprmjet tyre ndoshta edhe Jusufi kan ditur aq sa un i kam informuar pr ty." (Letr Ramadan Pllans, 27 prill 2009) Ramadan Pllana: "Aty, pas nj kohe, afrsisht rreth ors15, erdhn dy persona t cilt Tefiku m'i prezentoi si diplomat t shtetit shqiptar, me gjas Bujar Hoxha dhe nj tjetr me t cilt pata nj polemik t ashpr lidhur me KADRI PRISHTINA - babai i BUJAR HOXHS ndryshimin e piks s par t Statutit ton, d.m.th. t hiqnim dor nga ribashkimi me Shqiprin."

Faridin Tafallari: "Ja po ta shnoj edhe kohn e Bujar Hoxhs, ish punonjs n Ambasadn e Shqipris n Ankara t Turqis. Ai ka qen q nga QERSHORI I VITIT 1981 deri ne TETOR 1982 (emrtimi) MINISTER FUQIPLOTE I SHQIPERISE ne ANKARA (t dhna nga e bija)." (Letr Xhafer Durmishit, 28 tetor 2009) Shefqet Jashari: "Pr Shqiprin Organizata jon dhe as udhheqsia e saj nuk kishin n at koh, at forc dhe rndsi q Partia e Puns do t duhej t bnte komplote n at mnyr si mendoni ju ndaj njerzve t saj." (Letr Ramadan Pllans, 27 prill 2009) Thelbi i ksaj shtje del ky: Kur Ramadan Pllana ka qen n Stamboll nga 5-8 tetor 1979, Bujar Hoxha nuk ka shrbyer si diplomat n Turqi. N kohn kur Bujar Hoxha ka qen diplomat n Turqi, nga qershori 1981 deri n tetor 1982, Ramadan Pllana ka qen n burg.

3. Fakte rreth Lvizjes s pashuar t Jusuf Grvalls

Ramadan Pllana: "- LPRK-ja, m von LPK-ja, si vazhdimsi e Lvizjes gjithpopullore, n udhheqsin e vet, kishte antart m konsekuent t OMLK-s, LNKVSHJ-s, e t shum grupeve t tjera, q kishin vepruar pa u ndal kundr okupatorit serbo-sllav. Mirpo, De facto: LNKVSHJ-ja, u shua si subjekt me vrasjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe t Kadri Zeks. Praktikisht, me vrasjen e Jusufit dhe Kadriut, t cilt ishin pioniert e bashkimit t mirfillt t t gjitha organizatave patriotike n Kosov dhe n viset tjera t ish RSFJ-s, do t zbehet edhe aktiviteti organizativ, q do t zgjat deri n lirimin e t dnuarve t ndrgjegjes kombtare, sidomos t atyre, q u gjykuan pr organizimin e demonstratave t vitit 1981. Kurse, De 479

jure: Aktiviteti i LNKVSHJ-s u shua nj muaj pas atentatit makabr q u b n Shtutgart m 17 janar t vitit 1982. Pra, nj muaj, pas rnies heroike t dshmorve t lartprmendur, m 17 shkurt t vitit 1982. N Turqi, Sabri Novosella, n emr t LNKVSHJ-s, dhe Abdullah Prapashtica, n emr t PKMLSHJ-s, pa e prfillur OMLK-n, me t ciln, Jusufi e Kadriu, i kishin bashkuar aktivitetet nga viti '81, n prezencn paternaliste t diplomatit t shtetit shqiptar n Turqi, Bujar Hoxhs, shpallin t formuar Lvizjen pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi (LRSSHJ)." Kadri Rexha: "Edhe qllimi i tret do t dshtoj. Dhe, ktu nuk kam asnj fije dyshimi. Sikur Sknderbeu, edhe Jusuf Grvalla, pr jet t jetve do ti aj shekujt e historis, si trim i mir me shok shum." (Mendjelehtsi apo dika tjetr, lidhur me artikullin Katr rrfime pr Jusuf Grvalln, t nnshkruara nga Fokusipress, botuar n gazetn Fokusi, nr. 10, dat 17 janar 2004, faqe 3-7) Prkundr fjalve Ramadan Pllans LNKVSHJ nuk sht shuar me vrasjen e Jusufit e Bardhoshit. Vrasja e Kadriut nuk mund t shtrohet n relacion me LNKVSHJ pasi ai ka qen i nj organizate tjetr dhe n punt e t cilave nuk m takon t przihem qoft edhe n rolin e avokatit. Shokt e Jusufit dhe Bardhit pas vrasjes s tyre, kan: - organizuar demonstrat n Shtutgart m 23 janar 1982, - organizuar varrimin madhshtor m 5 shkurt 1982, i cili gjithashtu ka qen nj veprim shum m i madh se nj demonstrat e zakonshme, -bashkorganizuar demonstrat m 3 prill 1982 n Bon - vazhduar e prjetsuar Zrin e Kosovs, si Z i Jusufit, n mars, i cili ka jehuar deri sa sht larguar edhe ushtari i fundit i Serbis nga Kosova, -kan organizuar demonstrat n Vjen, m 24 prill 1982. Ibrahim Kelmendi: "N muajin mars Xhafari (Xhafer Durmishi-Sknderi-shn im) nxori Zrin e Kosovs." (Atentatet, faqe 389) Suzana Grvalla: "Ne me t vrtet ktu kemi shoqri t re dhe prkrahje t madhe por mendt i kemi atje te ju te varrezat e Shtutgardit, se atje i lam ata ma t afrmit. E tash nuk dim as si duken varrezat e tyre, spati kush me na que asnj fotografi prej atjehit. Tash un m nuk e shof as ORGANIN TON, GAZETN pr t ciln e ka dhn jetn burri dhe kunati im e t ciln e punova un me kto duar pse ska kush me ma que prej atjehit." (Letr nga Tirana pr Faridin Tafallarin, 22 shkurt 1983; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 77) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Prkundr t gjitha ktyre megjithat nga deklarimet e Ramadan Pllans mund t nxirret nj konkluzion. Me fjalt e tij ai ka krkuar q me gjith kt pun e gjith kt vitalitet q e kan treguar shokt e Jusufit, pikrisht pr meritn e Jusufit, ai nuk sht i interesuar t identifikohet me te, megjithse e ka pasur nj lloj t drejte morale ta bj kt. Por ky sht problem pr te. Ai sht i lir dhe me fjalt e veta ka deklaruar se nuk sht i interesuar t identifikohet me asnj pun q shokt e Jusufit e kan br pas vrasjes s tij, si n Shtutgart apo nga ata prej t cilve jan angazhuar e kan marr kontakt me Kshtjelln e tij n Untergruppenbach, prej skajeve t Globit, me vendosmrin m t madhe pr ta vazhduar qndresn. 480

Teksti i tij i lartprmendur prmban njzetmij (20000) fjal, ndrsa un n 5 citatet nga ai i kam prdor vetm 444 fjal, d.m.th. i kam analizuar vetm pr pak m shum se 2% nga teksti i tij i prgjithshm. Kto fakte t parashtruara prej meje po i plotsoj me fjalt e Halil Matoshit dhe shokut t Ramadan Pllans, Emrush Xhemailit. Halil Matoshi: "Lidhur me rolin e LNKVSHJ dhe t Jusuf Grvalls n demonstratat e vitit 1981, fjaln e vet do ta thot historia, por nj gj dihet botrisht: nuk sht zhvilluar asnj proces politik n gjykatat serbe t Kosovs gjat viteve t tetdhjeta ku t mos jet prmendur emri i Jusuf Grvalls dhe gazetat e tij "Lajmtari i liris" dhe "Zri i Kosovs". (Rasim Selmanaj, Heroi me Kitar, Prishtin 2007, f. 104) Emrush Xhemaili: "N qershor t vitit 1982 n Gjermani me teknikn q kishte ln dshmori Jusuf Grvalla vazhdon botimi i gazets (s pashuar-shn. im) Zri i Kosovs. Redaktor i gazets ishte Skender Durmishi (Xhafer Durmishi-Sknderi-shn im). (20 vjet veprimtari, 1982-2002) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptuar m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Shefqet Jashari-Strofci: "I dashur Xhafer, E lexova me vmendje dhe interesim t veant shkrimin tnd: ''Flaka e pashuar e Lvizjes n Untergruppenbach''. Ishte nj punim shum i rndsishm pr t'i rrzuar pr toke gnjeshtrat dhe shpifjet e vjedhsve (hajnave) t historis. T prgzoj pr kt pun t vlefshme dhe t muar pr Historin ton m t re. I Madhi Zot t ruajt nga djalli i mallkuar dhe nga djajt-njeri dhe t dhasht vullnet, forc dhe energji pr t'i luftuar manipuluesit e shumt, q po bjn prpjekje pr shtrembnimin e ngjarjeve t rndsishme t Historis ton kombtare, si dhe mohimin e personaliteteve q ndikuan fuqishm n ato ngjarje. Me nderime vllazrore, Shefqeti (20 janar 2011) Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)." Ramadan Pllana: "N Turqi, zyrtarisht, ishte formuar Lvizja pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi (LRSSHJ), nj muaj pas vrasjes makabr t Jusuf e Bardhosh Grvalls dhe Kadri Zeks, nga prfaqsues t dy grupimeve patriotike t fshehta, Sabri Novosella dhe Abdullah Prapashtica (t arratisur politik nga Kosova), kur me ndrmjetsimin e ambasadorit t Shqipris n Turqi, Bujar Hoxha shpallin bashkimin e organizatave ilegale. LRSSHJ ishte vazhdimsi e organizatave, LNKVSHJ, OMLK, FKP dhe i PKMLSHJ. Ky bashkim kishte dhn kontribut t jashtzakonshm n luftn pr t drejtat e barabarta t shqiptarve me popujt tjer n ish-Jugosllavi, pr krijimin e Republiks s Kosovs bashk me t drejtn pr shkputje n rast t shprbrjes s RSFJ-s." (Xhavit Haziri - nj hero i merituar, www.albaniapress.com, 1 shtator 2011) Shefqet Jashari-Strofci: "I dashur Xhafer, E lexova me vmendje dhe interesim t veant shkrimin tnd: ''Flaka e pashuar e Lvizjes n Untergruppenbach''. Ishte nj punim shum i rndsishm pr t'i rrzuar pr toke gnjeshtrat dhe shpifjet e vjedhsve (hajnave) t historis." Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im)."

481

Raporti Jusuf Grvalla - Xhafer Durmishi

1. JAM I KNAQUR NGA TAKIMI ME SHPENDIN 2. MENJHER PASDITE, M 30 KORRIK 1981, ME BARDHIN SHKUAM TE SHPENDI 3. NJERI I PRSHTATSHM, BIE FJALA SHPENDI A BARDHI 4. SQARUAM SHPENDIN PR DISA HOLLSI T PUNVE KTU 5. T FALA NGA SOKOLI, SHPENDI, BARDHI E SHOKT KNDEJ 6. UN, SHPENDI DHE BESNIKU JEMI T KNAQUR 7. SHPENDI EDHE BESNIKU, PR SA DUKET KAN AFINITET PR SHKRIM 8. KT MENDIM E KAN PLOTSISHT EDHE SHPENDI E BESNIKU 9. ME REALIZIMIN E T CILAVE DO T RREKESHIM UN, SHPENDI E BESNIKU 10. KSHTU E PATA KUPTUA ZGJEDHJEN E SHPENDIT DHE TIMEN N KOMITETIN QENDROR 11. LVIZJEN E PRFAQSOJN ANTART E KOMITETIT QENDROR MRGIMI DHE SHPENDI 12. UDHTIMIN-FLUTURIMIN E SHPENDIT E QUAJTM SI SHUM T SUKSESSHM Nprmes udhzimeve t Sabri Novosells, kam shkuar n Shtutgart e Untergruppenbach, m 17 korrik 1981. Pseudonimi i cili sht prdorur pr her t par nga Sabri Novosella pr mua para Jusufit, prmes biseds telefonike me Bardhoshin, apo ndonj letre ka qen "Shpendi". Pseudonimi Shpendi prdoret nga Jusufi n raportet-letrat drguar Sabri Novosells. Prania ime vrehet menjher n t gjitha letrat e Jusufit drguar Sabri Novosells, pas 17 korrikut 1981. Sqarim pseudonimesh: Shpendi=Xhafer Durmishi Besniku=Bardhosh Grvalla

1. JAM I KNAQUR NGA TAKIMI ME SHPENDIN

Jusuf Grvalla: "Shoku Shpend ka ardhur dhe sht vendosur te ne. Sot kan dal me B. (Bardhoshin - shn i Xh. D.) pr t krkuar pun. Jam i knaqur nga takimi me t." (Letr Sabri Novosells, 21 korrik 1981)

2. MENJHER PASDITE, M 30 KORRIK 1981, ME BARDHIN SHKUAM TE SHPENDI

Jusuf Grvalla: "Dje mora dy letra n nj zarf mbante datn e nisjes 23. 07. Njra ishte pr mua, e tjetra e prbashkt, pr mua, Shpendin e Bardhin. Menjher pas dite me Bardhin shkuam te Shpendi dhe i lexuam bashk t dy letrat." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981) 482

3. NJERI I PRSHTATSHM, BIE FJALA SHPENDI A BARDHI

Jusuf Grvalla: "Sa pr udhtim deri te ti (se kshtu me korrespondenc sht e rrezikshme t thuhen hollsit) do t gjendej ndonj njeri i prshtatshm, bie fjala Shpendi a Bardhi." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981) sht fjala pr prgatitjen e takimit n mes prfaqsuesve t Lvizjes s Jusuf Grvalls dhe Oragnizats Marksiste-Leniniste t Kosovs (OMLK) takim i cili u realizua n mesin e tetorit 1981 n Stamboll, n t ciln morn pjes Sabri Novosella, Kadri Zeka dhe Bardhosh Grvalla.

4. SQARUAM SHPENDIN PR DISA HOLLSI T PUNVE KTU

Jusuf Grvalla: "Leximi i letrave t tua nga un, Shpendi e Bardhi, u shndrrua n nj takim t mbar, ku shqyrtuam n hollsi shtjet e shtruara prej teje, sqaruam Shpendin pr disa hollsi t punve (ktu) n t kaluarn, dhe morm disa vendime. Q t tre jemi t mendimit se Zri i Kosovs duhet t dal sa m par e sa m mir dhe pr kt jemi duke punuar sa po mundemi. Ne konstatuam s bashku q, ndonse deri m tash nuk sht formuar ktu dega konkrete e Lvizjes, me komitetin e vet, veprimtaria sht br si t kish qen kjo deg. Por, tani do ta formojm sa m shpejt edhe komitetin edhe degn, ashtu si na porositni ju, se mundsi dhe forca kemi." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

5. T FALA NGA SOKOLI, SHPENDI, BARDHI E SHOKT KNDEJ

Jusuf Grvalla: "Tani, pasi u shkruan disa materiale pr numrin e pritshm t Zrit t Kosovs, po ti drgoj kopjet e tyre. I lexoni dhe mi drgoni sa m shpejt vrejtjet tuaja eventuale. Do tu prmbahem temave t caktuara, pr t cilat ju kam folur n lern e fundit, e gazeta do t begatohet edhe me materiale t tjera (n mes t t cilave edhe disa tema t gatshme q m keni pas drguar ju m hert). E prfundoj kt letr, duke ju prcjell t fala vllazrore e revolucionare ty e shokve nga Sokoli, Shpendi, Bardhi e shokt e tjer kndej." (Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981)

6. UN, SHPENDI DHE BESNIKU JEMI T KNAQUR

Jusuf Grvalla: "Materialet e numrit t ardhshm t Z.K. jan pothuaj t gjitha t gatshme. Pr pjesn e tyre m t madhe, e un, Shpendi Besniku jemi t knaqur. Morm zemr edhe nga fakti se ju kishin plqyer edhe juve ato punime q ua drguam edhe juve pr ti shikuar. Prve ksaj, un personalisht tani jam n pozit shum m t leht, pr shkak t mendimeve, porosive e sugjerimeve nga ana juaj dhe pr shkak t nj ndihme, sado t vogl n fillim, nga ana e Shpendit, e Besnikut dhe e shokut t Liris, q kta m dhan me disa artikuj t mir.

483

7. SHPENDI EDHE BESNIKU, PR SA DUKET KAN AFINITET PR SHKRIM

Edhe Shpendi edhe Besniku, pr sa duket kan afinitet pr shkrim, i cili do t rritet bashk me punn ton e me ne. (...) Mbrm ishim me Besnikun te ai personi n Visloh, q na i pat dhn 3 mij markat. Sa m shum q po njihemi me t, aq m i matur, i pjekur dhe i mir po na duket ai neve dhe me gjas, edhe ai po fiton gjithnj simpati m t mdha pr punn ton. Un, Shpendi e Besniku, duke analizuar ant e mira dhe virtytet e ktij njeriu, kemi vendosur se do t kish qen mir ta bnim menjher antar t Komitetit t degs s ktushme." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981; E botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 451-452) Nga letra e msiprme shprehen q n fillim fakte se far ndihme mund t pret Jusufi prej meje qysh n fazat prgatitore t gazets.

8. KT MENDIM E KAN PLOTSISHT EDHE SHPENDI E BESNIKU

Jusuf Grvalla: "Paska qen e logjikshme nga ana juaj q t ndruheni se mos un ia kam kthyer shpinn ose kam ndr mend tia kthej Lvizjes, duke kaluar n taborin e ndonj organizate tjetr. Kjo nuk do t ndodh kurr. Prkatsisht, deri n astin q t bindem plotsisht se Lvizja e ka ln rrugn e drejt dhe, n vend q t luftoj si duhet pr popullin, i sjell dme pikrisht ksaj lufte. Shenjat pr kt, fatbardhsisht, nuk jan dukur gjkundi deri m kt ast. Bashklufttart tan, n pain sado pak veorit dhe virtytet e tua luftarake e patriotike, Mrgim, mund t mburren se jan duke u shkrir si qiriu, q populli t shoh drit. sht e teprt t thuhet se do ti ojm n vend kshillat, sugjerimet dhe urdhrat q do t na vijn nga ana juaj. Kt mendim e kan plotsisht edhe Shpendi e Besniku. M lejo t kalojm te disa shtje mbi prgatitjen sa m t mir t Z rit t Kosovs n t ardhmen. (...) Nga temat e ngjashme, q propozova m lart, un kam ndar pr vete t shkruaj n numrin 2 nj artikull mbi mbrojtjen e kishave dhe t manastireve serbe npr Kosov nga shqiptart n t gjitha furtunat e tashme. Do t shrbehem me disa t dhna q jep Dr. Mark Krasniqi n librin e tij Gjurm e gjurmime. Qllimi sht t sheshohet respekti i kosovarve ndaj monumenteve t huaja t kulturs dhe mosprirja e tyre pr vandalizm, n nj an; n ann tjetr, shprblimi i pushteteve serbe pr kt mbrojtje dhe shovinizmi i tyre n gjithka q ka t bj me shqiptart si rac m e ult n krahasim me ta.

9. ME REALIZIMIN E T CILAVE DO T RREKESHIM UN, SHPENDI E BESNIKU

Pres propozime e sugjerime edhe pr tema t tjera, me realizimin e t cilave do t rrekeshim un, Shpendi e Besniku. (...) Adresn e B. Krasniqit (Besnik Krasniqit-djalit t Metush Krasniqit-shn i Xh. D) do ta sigurojm dhe t ta drgojm sa m shpejt q t jet e mundshme. Me K. (Kol Mrturin - shn im) do t bisedojm pr ato q u morm vesh, Djelmoshave t tjer n Rom, Besniku (Bardhosh Grvalla-shn i Xh. D.) u kishte ln 200 dollar, ktu e kemi nj shok t njrit prej tyre dhe prandaj shpresojm se do ta fitojm besimin e tyre 484

dhe ti bjm shok edhe ata." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981. Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 273-276) Kjo letr m lart sht shkruar pas dshtimit t bisedimeve pr bashkim n mes LNKVSHJ dhe OMLK n Stamboll n tetor 1981.

10. KSHTU E PATA KUPTUA ZGJEDHJEN E SHPENDIT DHE TIMEN N KOMITETIN QENDROR
Jusuf Grvalla: "Por q ather kushtet kan ndryshuar shum. Tash ka dal sheshit pezmi i madh i popullit, gatishmria e madhe pr flijime t larta, ideja e lufts pr liri sht materializuar m shum se kurr. Sipas njohurive t mia t pakta teorike, m duket se tash, n vend t reduktimeve e t prkufizimeve, duhet t aplikojm zgjerimin e furishm t radhve, ashtu si thot Lenini me nj rast, madje n at mnyr q rekrutt e rinj t zn vendin e lufttarve t rndomt, kurse ushtari i vjetr t zr vendin e oficerit t ult. Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit (Xhafer Durmishit-shn im) dhe timen n KQ (Komitetin Qendror-shn im). Rinia jon revolucionare po krkon radht e revolucionarve t organizuar. (...) Edhe nj lajm jo fort t mir kam pr ju. Me insistimin e Shpendit, pr t mos thn me presionin e tij, Shpendi shkoi n Kosov pr nj qndrim t shkurtr, disa koh para vitit t ri. S andejmi u paraqit disa her n telefon, e s fundi disa dit para vitit t ri, kur tha se do t kthehej menjher pas vitit t ri. Mirpo, sot jemi m 14 janar, e ai as na thirri m, as erdhi. Por, jemi t brengosur shum se mos i ka ndodhur gj. Ndonj lajm, a shenj pr t keq nuk kemi, vese vonesa e tij na brengos. Nse ka fat dhe kthehet, ai do t na sjell materiale me vler, sepse pr at qllim edhe pat shkuar." (Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982. E botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f.452-454) Kjo letr m lart sht prgjigje definitive pr t gjith ata q kan fabrikuar rrena skandaloze rreth asaj se kan qen n Komitet Qendror me Jusufin apo jan pranuar n kt Komitet n koh t prafrt apo me t njjtin vendim s bashku me Jusufin. N kt drejtim jam i detyruar me i prmend kto fakte dhe m vjen keq, pasi do njeri i arsyeshm e kupton se kujtimet e gjalla e prjetimet gjat prpjekjeve pr liri dhe n koh t lira (n rastin tim) pr gati 6 muaj rresht jan n mnyr t pakrahasueshme m interesante dhe ua kalojn ktyre rreth 1200 fjalve n kto letra. N kto letra nuk jam thirrur kurr dhe nuk kam ndier nevoj t thirrem kur jan n pyetje shokt e vrtet t Lvizjes s Jusufit t cilt i kan ruajtur dhe publikuar kto dokumente. Por, pr shkakun se kto letra e kto fjal do ta mbijetojn jetn e shum e shum TRUPAVE sht shpresa ime q t jen edhe varr i mjaftueshm i shum TURPEVE, gnjeshtrave, shpifjeve e prpjekjeve t mjera pr denigrime q e kan burimin n urrejtjen q disa e kan ndaj "Zotit" apo Natyrs, pr shkak se "Ai" apo Ajo nuk ua ka dhn atyre at q ma ka dhn mua.

11. LVIZJEN E PRFAQSOJN ANTART E KOMITETIT QENDROR MRGIMI DHE SHPENDI

Pseudonimi Shpendi (si antar i Komitetit Qendror t LNKVSHJ) pr mua Xhafer Durmishin sht prdor n Dokumentin e bashkimit t 17 shkurtit 1982 n Ankara, n mes LNKVSHJ dhe Partis "Komuniste" (P'K'MLSHJ). 485

"D O K U M E N T Nga mbledhja e prbashkt n nivel t prfaqsuesve t KQ t LNKVSHJ dhe PKMLSHJ N orn 21.10 t dats 17 shkurt 1982 (n Ankara vrejtja ime) filluan bisedimet pr bashkimin e organizatave motra, LNKVSHJ dhe PKMLSHJ, gjegjsisht pr shkrirjen e ktyre dy organizatave n nj t vetme. Organizatn e LNKVSHJ e prfaqsojn antart e KQ (Komitetit Qendror-shn. im) Mrgimi (Sabri Novosella) dhe Shpendi (Xhafer Durmishi). Organizatn e PKMLSHJ e prfaqsojn Kushtrimi (Abdullah Prapashtica) dhe Halimi (Osman Osmani), antar t KQ. N kt mbledhje merr pjes edhe antari i KQ t PKMLSHJ Qemali (Faton Topalli) si prfaqsues i ktyre bisedimeve. Pas afr tre muajsh bisedime dolm me propozime konkrete. Prfaqsuesi i PKMLSHJ Halimi (Osman Osmani) doli me kt propozim; t bhet shkrirja e dy organizatave n nj t vetme me emrin LVIZJA PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI (LRSHJ). LRSHJ t ket nj platform, program e statut t vetm, nj KQ, nj organ (revist, gazet) qendrore. LRSHJ do t formoj organizatat e veta t brendshme; t gjitha organizatat q i ka nj Republik Federative Jugosllave. Prfaqsuesi i LNKVSHJ Shpendi (Xhafer Durmishi) deklaroi: -Pajtohem q organizata n fjal (LRSHJ) t ekzistoj si e till deri n momentin kur t realizohet krkesa pr formimin e Republiks. Prfaqsuesi i PKMLSHJ Kushtrimi (Abdullah Prapashtica) deklaroi: -Pajtohem me propozimin e dhn pr bashkimin e organizatave tona dhe pr mnyrn e organizimit t ciln e parashef ky propozim. Gjithashtu jam i mendimit q organizata n fjal (LRSHJ) t ekzistoj deri te arritja e krkess s klass puntore dhe popullit shqiptar n Jugosllavi, pr konstituimin e Republiks Socialiste Shqiptare n Jugosllavi. Prfaqsuesi i LNKVSHJ Mrgimi (Sabri Novosella) deklaroi:, -Duke pasur parasysh q propozimi i br nga Halimi (Osman Osmani) dhe i prkrahur nga Shpendi (Xhafer Durmishi) e Kushtrimi (Abdullah Prapashtica), kam bindjen se i plotson krkesat e forcave patriotike revolucionare dhe t popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi; pajtohem plotsisht me kt propozim dhe shtoj; q t dy komitetet e organizatave t mparshme t prbjn komitetin e LRSHJ kurse udhheqsia e Komitetit Qendror t zgjidhet n nj mbledhje t ardhshme. T formohet nj komision nga antart e ktij komiteti pr prpilimin e programit dhe statutit t LRSHJ. Pasi q deri n momentet e fundit t jets s tij q ra nga plumbat e shovinistve serbomdhenj e redaktoi dhe udhhoqi me plot sukses e edhe pas tashit do t punohet me at teknik t prsosur t Jusuf Grvalls, propozoi q organi i LRSHJ t mbaj emrin Zri i Kosovs. V E N D I M I mbledhjes s prbashkt t prfaqsuesve t dy organizatave motra patriotike revolucionare LNKVSHJ dhe PKMLSHJ 1. Organizata e formuar nga dy organizatat e mparshme LNKVSHJ dhe PKMLSHJ t quhet Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi (LRSHJ). 486

2. Organizatat e brendshme do t organizohen simbas shembullit t republikave tjera t Federats Jugosllave. 3. M von t formohet komisioni nga antart e KQ pr prpilimin e tezave t programit dhe statutit t LRSHJ. 4. N KQ t hyjn antart e dy KQ t mparshme n prbrje t plot. 5. Udhheqja e KQ t zgjidhet n mbledhjen e ardhshme t KQ. 6. Organi i LRSHJ t jet Zri i Kosovs pasi ky emr shpreh zrin e Kosovs, kurse organi i Rinis t quhet Republika. Qemajli (Faton Topalli) Shpendi (Xhafer Durmishi) Halimi (Osman Osmani) Kushtrimi (Abdullah Prapashtica) Mrgimi (Sabri Novosella) 17 shkurt 1982" (Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran, 1997, faqe 217-218 dhe www.pashtriku.org, 2008)

12. UDHTIMIN-FLUTURIMIN E SHPENDIT E QUAJTM SI SHUM T SUKSESSHM

Pseudonimi Shpendi, pr mua sht prdor edhe n mbledhjen e formimit t Komitetit Vllezrit Grvalla, n Ludwigsburg n Studentenwohnheim, Eduard-Spranger-Strae 7, 71634 Ludwigsburg "Letr drejtuar Komitetit t degs s LRSHJ Hasan Prishtina T dashur shok! Udhtimin e Shpendit e quajtm si shum t suksesshm. Ardhja e Halimit sht me vend dhe angazhimi i tij i menjhershm me siguri do t jet i frytshm. Ditn kur u kthye Shpendi pra t hnn, ditn e par t javs, kur shokt ia filluan javs s re t puns. Meq kndej shokt jan t shprndar n pika t ndryshme dhe q n at jav nuk kishin far automjeti, mbledhja zgjedhore e Komitetit nuk mundi me u thirrur gjer m 26 shkurt 1982. At mbrmje n nj qytet larg nga ktu u mblodhn: Shpendi (Xhafer Durmishi), Halimi (Osman Osmani), Drita (Suzana Grvalla), Agimi (Nuhi Sylejmani), Agroni dhe Guximi (Haxhi Berisha). Mbledhjen e hapi Shpendi i cili n fillim i njoftoi t pranishmit mbi bashkimin, me organizatn e re dhe me detyrn e qllimin e ardhjes s Halimit. Ai pr kt mbledhje propozoi kt rend dite: Formimi i degs s LRSHJ pr Evropn Perndimore. a) Q kjo deg e LRSHJ ta merr emrin e dshmorve Grvalla, pra t quhet Komiteti Vllezrit Grvalla. b) Q Komiteti t prbhet nga pes antar T ndryshme Ky rend dite u aprovua njzrit nga t pranishmit. 1. Q n fillim u propozua t zgjidhen antart e Komitetit, pra pes veta. Meq Agimi ishte edhe m par si arkatar, Agroni si antar s bashku me Dritn dhe Shpendin nuk u diskutua shum rreth tyre se a duhet t jen antar t Komitetit t riorganizuar apo jo. Halimi propozoi q Komiteti ti ket edhe dy kandidat. Ky propozim u quajt me vend dhe i arsyeshm dhe si i till u aprovua. Arsimi q n fillim 487

tha se pyetjen pr arkatar nuk ka nevoj ta prsrisim pasi arkatarin e vyeshm e kemi q nga fillimi. Propozimi i Arsimit q edhe m tutje t jet arkatar Agimi i aprovua. Shpendi pasi i numroi disa detyra q i ka pasur Drita si shoqja m e ngusht e Sokolit (pr t cilat disa nga t pranishmit nuk kan qen n dijeni) e njherit i njoftoi se ajo pas nj kohe do t shkoj n A. Ai at e propozoi si sekretare deri sa ajo t jet n mesin ton. Ky propozim u aprovua unanimisht. Fjaln pastaj e mori Drita e cila u falnderua dhe n vazhdim i njoftoi t pranishmit se Shpendi (Xhafer Durmishi-shn. im) ishte njeriu q ishte udhzuar ta ndihmonte Sokolin dhe pr kto detyra t kryera ai koht e fundit ishte pranuar edhe antar i KQ (Komitetit Qendror-shn. im) t ishLNKVSHJ. Duke pas parasysh kt, vazhdoi ajo, un mendoj se ai duhet t jet kryetar i komitetit t degs s LRSHJ pr Evropn Perndimore. Edhe me kt propozim t pranishmit u pajtuan. Pr antar mbetn Halimi dhe Agroni.

N kt Konvikt, Eduard-Spranger-Strae 7, nLudwigsburg n katin 10, dhoma nr.10, m 26 shkurt 1982 u formua "Komiteti Vllezrit Grvalla"

488

Me shkuarjen e Drits (Suzana Grvalls n Shqipri-shn i Xh. D.) ne do t mblidhemi prap dhe n vendin e sekretarit do t zgjedhet Halimi. Ndrsa antar i ri i komitetit do t jet Arsimi. Kandidati i ri besojm se n baz t puns s tij do t zgjidhet Luli. a) Propozimi q komiteti t quhet Vllezrit Grvalla u aprovua njzrit. b) Lidhur me kt pik t rendit t dits duke pasur parasysh faktin se ishte i pranishm antari i ri Halimi edhe ca antar t tjer t ish-LNKVSHJ nuk dinin shum n lidhje me prbrjen n numr t nj komiteti, mbretroi pak heshtja. Me kt rast Shpendi shpjegoi se Lvizja N me kt praktik punon qe disa vjet dhe se kjo form sht treguar mjaft e suksesshme. Halimi vazhdoi se ai me shokt e tij kan vepruar ndryshe dhe se nuk kan shum eksperienc lidhur me funksionimin e nj komiteti t till sidomos n kushtet jasht atdheut dhe pasi ne ishim t pranishm tet ndrsa komiteti do t kishte vetm pes antar. Halimi tha se faktikisht pr antart e ktij komiteti po din 8 veta. Ai tha se edhe ata aktivist t dalluar t jen si kandidat pr komitet. Ky propozim dhe arsyetimi i cekur m lart u pranua. Pra komiteti i degs s LRSHJ Vllezrit Grvalla pr Evropn Perndimore ka me shkuarjen e Drits ai do t duket ksisoji: 1. Shpendi Kryetar Xhafer Durmishi 2. Drita/Halimi Sekretar Suzana Gervalla/Osman Osmani 3. Agimi arkatar Nuhi Sylejmani 4. Agroni antar Faridin Tafallari 5. Halimi antar Osman Osmani 6. Halili kandidat Hafiz Gagica 7. Guximi kandidat Haxhi Berisha 8. Arsimi Prgjegjs i rinis Naim Haradinaj 2) N pikn t ndryshme diskutimet u zhvilluan rreth antarsis, shtjet materiale, puna rreth vendosjes n nj baz t re dhe nxjerrjes sa m t shpejt t numrit t ri t organit. Pr kto dhe t tjerat hern e ardhshme. Ju prshndesin shokt e Komitetit Vllezrit Grvalla Kosova Republik" (Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 357-358) Pas 15 majit 1982 pseudonimi "Shpendi" nuk sht prdorur m. Nikoqiri i takimit t 14-15 majit 1982, pr mua Xhafer Durmishin-Skenderin, sa i prket shkmbimit t letrave, ka zgjedhur nj pseudonim tjetr e modest pr mua. Ka qen bindja e ime e thell, qysh n at koh, se misioni i tij n jet, misioni i fluturimit t Shpendit sht kryer m mir se sa ai e ka pritur nga kraht e tij.

ZRI I LVIZJES DHE INFERIORITETI I PARTIS "KOMUNISTE"

1. Inferioriteti i "Luanit" t Partis "Komuniste" 2. Partia "Komuniste" gjithmon na e garanton nisjen prej zeros 3. Inferioriteti i Partis "Komuniste" 4. Misioni i sekretarit t Partis "Komuniste" 489

5. Definimi i rebelimit sipas "komunistve" t Shkolls s UDB-s Serbe 6. Gjat nj kohe, kam qen antar i vetm nj Organizate 7. Pse LNKVSHJ nj muaj pas 17 shkurtit 1982? 8. Partia "Komuniste" kundr hienave sllave para proletariatit gjerman

1. Inferioriteti i "Luanit" t Partis "Komuniste"

Shkolla e UDB-s Serbe (prmes Nuhi Sylejmanit): "Edhe pas propozimit tim q t formohej nj organizat e ngjashme politike e mos t bheshin prpjekje pr ta zvendsuar at q ishte e pamundur, nuk m ngeli gj tjetr vese ti prfillja urdhrat e zonjs s shtpis, e cila e kishte pranuar zvendsimin e autoritetit t burrit t saj me njfar Sknder Sknderin, dhe e heshtur i ishte nnshtruar diktatit fantazm t Sabri Novosells." (Vrasja e trefisht, f.88) Shkolla e UDB-s Serbe:: "Deri n nj mas, njerzit ishin njoftuar pr zvendsin e Jusufit. Ai nuk prfillte asknd... Ndaj nesh, vartsve t tij, si na konsideronte, ishte shum i vrazhd. I prbuzte mendimet apo prpjekjet e t tjerve.." (Vrasja e trefisht, f.88) Muharrem Blakaj(redaktori i librit Vrasja e trefisht): "Sesa kishte pasur t drejt Jusuf Grvalla q bri nj przgjedhje t till, flet vet Nuhi Sylejmani, autori i ktij libri, duke shpalos kujtimet e tij t veneruara nga nj kndvshtrim tjetr, t prjetuara nga nj inferioritet vandal, por gjithsesi t mbshtetura me fakte e dokumente autentike t kohs." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f. 7-8) Shkolla e UDB-s Serbe trbohet pse edhe nipi i dajs Ram, Ibrahim Kelmendi shfaq inferioritet t ngjashm me inferioritetin vandal t "Luanit" Nuhi Sylejmanit. Shkolla e UDB-s Serbe: "N kt pozit inferiore nga ana e zvendsit, ndjehej edhe udhheqsi i FKP-s, Ibrahim Kelmendi." (Vrasja e trefisht, f.89) Pak dit pas prjashtimit t Ibrahimit, rreth 20 marsit 1982 ka dal "Zri i Kosovs" si organ i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi. Vazhdimi i Zrit t Jusufit, Z i cili jehoi deri sa u largua edhe ushtari i fundit me uniformn pushtuese prej Kosove sht nj pun q m bn krenar. Bile pas botimit t ktij numri e kam pasur shpesh nj ndjenj t thell se misioni im pr t cilin kam lindur n kt jet, qysh n moshn time 23 vjeare sht kryer. M lart e pam inferioritetin vandal t "Luanit"- t Nuhi Sylejmanit, t konstruktuar n vitin 2010. Inferioriteti i Ibrahim Kelmendit nuk paraqet rndsi pasi ai ka nuk ka qen antar i LNKVSHJ, sepse Lvizja e Jusufit nuk ka pasur ndonj marrveshje me te.

2. Partia "Komuniste" gjithmon na e garanton nisjen prej zeros

A nuk do t ishte shum m interesant ta analizojm inferioritetin vandal t Abdullah Prapashtics dhe sekretarit t tij Osman Osmani, t marsit 1982, t cilt prdridhen si bolla. Sa her t'ua krkoj interesi, sa her q shqisat e tyre i informojn se jan n rrugn e dominimit t t tjerve - deklarohen se jan antar t Lvizjes s bashkuar, e cila emrin Lvizje (me 'L' t madhe), e kishte marr nga Lvizja e Jusufit. Sa her q shqisat e tyre gjarprore i informojn se hapi i tyre pr dominim dshtoi, ather ata me shpejtsin e vetims shndrrohen n antar t Partis "Komuniste", dhe bhen vzhgues. Pse manifestohet kjo dyfytyrsi e kto lakime si t bolls? Sepse n do rast kur psojn disfata n kuadr t Lvizjes, sht antarsia n Partin "Komuniste" ajo q u ndihmon t prgatisin sulme t reja, plane t reja, pajtime t reja, gjarprime t reja, betime t reja se m nuk do t jen prodhues t helmeve t reja. Thirrja n Partin "Komuniste", edhe pas 17 shkurtit 1982, u jep mundsi (sipas logjiks s tyre 490

djallzore) q do her, n do koh t shkruajn letra historike e ftesa pr t biseduar me t tjert e me kdo qoft, nga pozita t barabarta. Prfundimi i ksaj logjike gjarprore e dyfytyrshe sht: Nse kemi gjasa me fitua gjithka, jemi antar t Lvizjes. Nse, krejt krejt rastsisht, pr shkak t komplotistve - ndikimi i t cilve sht vshtir t parashikohet, nuk fitojm gjithka, ather ne e kemi planin rezerv, planin B, q e fusim n mnyr krejtsisht automatike n veprim dhe bhemi antar t Partis "Komuniste", dhe si rrjedhim i gjith ksaj sht se Partia "Komuniste" na garanton se edhe ather kur nuk fitojm, t paktn nuk kemi humbur asgj. N teori kshtu duket mekanizmi i ksaj loje, q nganjher ka njfar suksesi t vogl n praktik, por si rregull kto far krijesash me dy mendje kurr nuk kan krijuar dika me vler historike. Vetm ata q kan vepruar me nj mendje kan krijuar histori dhe kt do ta bjn edhe n t ardhmen.

3. Inferioriteti i Partis "Komuniste"

Ta analizojm inferioritetin vandal t Abdullah Prapashtics dhe Osman Osmanit. N nntor 1981, gjenden n Turqi kryetari i Partis "Komuniste" Abdullah Prapashtica-Kushtrimi (dajoku), sekretari Osman Osmani-Halimi, dhe kryetari i organizats s rinis Faton Topalli-Qemali (nipi). Pr heroizmat e tyre gjat vitit 1981 n Kosov nuk dua t flas, pasi ata kan shkruar vet. As pr mendjemadhsin e paskrupullt pas daljes n Turqi, nuk ia vlen barra qiran me humb koh. Por ka sht e vrteta, sht se me ndihmn e ksaj mendjemadhsie skandaloze dhe me ndihmn e Bujar Hoxhs, ia bien Sabri Novosells diellin mbi krye, sa q ai nuk mundet nj aj me e pi rahat, apo me e br nj bised t qet me turqishten e tij me theks VjenezoPrishtinas, as me hanmin e as me ablln, e lere m me tjetr kend. Abdullahu, Osmani dhe Fatoni i kan vendos nnshkrimet e veta n nj Dokumentin e bashkimit t 17 shkurtit 1982, vullnetarisht pa i detyruar askush, n nj bised shum t qet. Nuk mundem me e prshkrua momentin dhe procesin psikik n kokat e tyre se kur jan penduar pr nnshkrimet e tyre, por kjo nuk ka zgjat shum. Sipas t gjitha gjasave, pija apo hipnoza zhbiruese u ka dal qysh ditn e nesrme.

4. Misioni i sekretarit t Partis "Komuniste"

M 22 shkurt 1982 un jam kthyer nga Turqia tek ai mes e ai rreth t cilit i kam takua q nga 17 korriku 1981. Me mua ka ardh Osman Osmani, me misionin e tij, me mllefin e tij pr inferioritetin vandal q kishte shfaqur ai me Stafin e tij, m 17 shkurt 1982. Misioni i tij ka qen ta vazhdoj punn t ciln e kishte filluar UDB-ja nj muaj m par, ta prfundoj, ta ngulfati Zrin e Jusufit, nn pretekstin se me gjynahe t vjetra nuk bhet lufta e re, ata q kan vdekur pr bashkim kombtar jan t dmshm dhe t pavlefshm n luftn pr Republik, do gj duhet t filloj nga zeroja. Qllimi i UDB-s vrastare kishte qen q ne q kishim mbetur t detyrohemi me ia filluar prej zeros. Ky ishte edhe qllimi i atyre q ishin t interesuar ta onin n fund procesin t ciln UDB-ja nuk kishte pasur kurr fuqi ta bnte. Misioni im n jet ka qen i kundrt. Un nuk e kam pasur detyr sikur Osman Osmani q ta vazhdoj punn aty ku e ka ln UDB-ja. Un e kam pasur detyr dhe misioni e betimi im ka qen ta vazhdoj punn aty ku e ka ln Jusufi, dhe t'i tregoj UDB-s dhe t gjith t tjerve se nuk ka pasur forc n bot, q pas 17 janarit 1982, t na detyroj t nisemi prej zeros. 491

Pas atentatit maqina radhitse e Jusufit, IBM Electronic Selectric Composer ishte marr n policin gjermane s bashku me shum materiale e adresa Xhafer Durmishi: "Nga Australia, respektivisht nga shoqria Bajram Curri na ka ardh nj ngushllim pr familjen dhe nj falnderim pr drgimin e revistave t cilat i kan plqyer shum. U ova prap edhe ekzemplar tjer duke prfshir edhe numrat e Lajmtarit. Adresn e Besnikut (djalit t Metush Krasniqit-shn i Xh. D.)nuk e kemi. Besojm se shum adresa t konfiskuara s shpejti do ti kemi n dor. Megjithat na i drgo t gjitha ato adresa q na ke pas drguar m par. Gjithashtu na drgo adresat q do ti sigurosh nprmjet Plakut (Bujar Hoxhs-shn i Xh. D.). (Letr Sabri Novosells, mars 1982 Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, faqe 287) t marra nga dhoma e studioja e puns s Jusufit. Po e prsris kohn, jemi n mesin e marsit 1982. Turma e bashkatdhetarve q kishin qen e vinin pr t pame ishte rralluar. Aktivistt e Zvicrs q kishin qen me viz A, por t eksponuar gjat demonstratave t 1981-shit, rruga e t cilve pr Kosov ishte ndrpre, ishin vendos tek t afrmit e vet n Gjermani. Ende pa u kthyer maqina, me artikujt t Xhafer Durmishit, Jusuf Grvalls, shkrimin "Armiku na ka n dor vetm aq sa e lejojm ne vet", artikullit t Sabri Novosells pr Adem Demn dhe askujt tjetr filloi prgatitja e numrit t "Zrit t Kosovs", si vazhdim i lufts.

5. Definimi i rebelimit sipas "komunistve" t Shkolls s UDB-s Serbe

M 17 shkurt 1982, n Ankara m ishte komunikuar nga Bujar Hoxha vendimi pr pranimin e Suzans me fmijt n Shqipri. Prandaj, n kuadrin e ktyre masave dhe largimit nga Kshtjella e Jusufit, duhej t pastronim shtpin prej gjrave t panevojshme. N kt koh Lvizja e Jusufit, nuk ka asnj kontakt me OMLK-n. Gjat ktyre ditve un dhe Faridin Tafallari e takuam disa her Engjll Kolanecin. N njrn prej ktyre takimeve atij i dham shum gjra q ishin t arkivuara n shtpin e Jusufit. Pos tjerash atij ia dham edhe punn origjinale q Jusufi kishte br n prgatitjen e numrave 3 dhe 4-5 t revists "Liria". Engjlli i mori me shum dshir duke thn se ato ruhen m mir n Shqipri se sa tjetrkund. N shtpin e Jusufit kishte shum gjra t duheshin larguar nga shtpia. Pr disa dokumente e materiale duhej t tregonim kujdes t madh pr disa t tjera m t vogl. Atmosfera e atyre ditve sht e dokumentuar m s miri n letrat e mia drguar Shoqris Bashkimi Kombtar "Bajram Curri" n Australi. Xhafer Durmishi: "Jusufi, antar i LNKVSHJ pra e ka ndihmuar dhe popullarizuar n masn m t madhe Frontin e Kuq. Prej janarit 1981 Jusufi nuk i ndihmon m Ibrahim Kelmendit n nxjerrjen e gazets Bashkimi pr disa shkaqe. N organizimin e demonstratave t puntorve n Perndim, krahas Lvizjes e cila ka br shtypjen e thirrjeve me teknikn e saj kan ndihmuar dhe marr pjes Organizata e Marksist-Leninistve t Kosovs t ciln jasht Atdheut e ka udhheq Kadri Zeka, i cili u vra n mbrmjen e 17 janarit n Untergruppenbach. At dit aty ka qen edhe Ibrahim Kelmendi i cili nga kta sht larguar kah ora 13.30. Kta t tre jan vra kah ora 22.15 kur me insistimin e Kadriut dalin pr t thirrur n telefon n Zvicr prej nj 492

automati. Pr shkak t provokimeve, familja Grvalla nuk kishte telefon, e kabina telefonike pr thirrje ndrkombtare gjendej n nj fshat tjetr. Kadriu donte ti telefononte gruas s tij n St Gallen t Zvicrs. Sa i prket OMLK-s nuk dim se si do t organizohen e vazhdojn punn e tyre. Sa i prket LNKVSHJ mund t them se do t prpiqemi ta vazhdojm luftn me hov edhe m t madh. Ktu kemi organizua nj komitet me emrin Vllezrit Grvalla. Pr shkak t disa arsyeve q nuk po i prmendi, me Ibrahim Kelmendin do t bashkpunojm e koordinojm aktivitetin por nuk do t kemi marrdhnie t ngushta me te." (Letr Pajazit Ibrahimit n Australi, 7 mars 1982) Shkolla e UDB-s Serbe:: "Derisa po prgatitej numri tre i Zrit t Kosovs, ndodhi rebelimi i pritur i Sknder Sknderit. Fyerjet kundr personalitetit t Kadri Zeks shprthyen me prbuzje dhe cinizm. Bri grisjen e fletpagesave t gazets Liria. Shkatrroi mbi 4.000 fletpagesa, t cilat ishin shtypur n Gjermani, nn prkujdesjen e Jusuf e Bardhosh Grvalls, dhe n emr t kontos s hapur n Zvicr nga Kadri Zeka, t quajtura Hilfe fr Kosova 25-45475 Biel-Bienne, Schweiz" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.118) sht taktik djallzore e Abdullah Prapashtics dhe Osman Osmanit pr t m mveshur shprehje e fjal q nuk i kam thn. Un nuk kam fyer asknd pasi nuk kam pasur nevoj. Fjala rebelim kur je zot i vrtet n Kshtjelln e Organizats tnde sht absurde. Nuk kam br grisje fletpagesash, por rreth 200 deri n 300 copa i kam hedhur n shportn e mbeturinave. Ato fletpagesa kan qen prej dits s par kur kontoja sht publikuar n numrin 4-5 t Liris, vetm e vetm t OMLK-s dhe askujt tjetr. Prkundr disa gjrave t paqarta n fillim, ky fakt i sht qartsuar Jusufit definitivisht m 17 tetor 1981 n panairin e librit n Frankfurt. Me kt del e qart si drita e diellit se ato fletpagesa kan qen t nj Organizate tjetr me t ciln Lvizja e Jusufit nuk ka pasur ndonj marrveshje. Prandaj ato fletpagesa, sidomos pas 17 tetorit 1982, nuk e kan pasur vendin n Kshtjelln e Jusufit. Pjesn kryesore i ka hedhur vet Jusufi n shport t mbeturinave. Un kam menduar se Jusufi i ka hedhur t gjitha. Fyerjet jan cilsi e njerzve q psojn humbje, katastrofa, falimentime, kur nuk iu realizohet asnj ndrr, asnj plan, kur dshtojn me do gj. Duke qen i vetdijshm se Zri i Jusufit po mbahet gjall dhe po i mbijeton atentatit n Kshtjelln e Jusufit, n pranin e vzhguesve t cilt thurnin plane pr varrosjen e tij, un nuk kam pasur nevoj t rebelohem as t fyej asknd. T fyer, t poshtruar, t ndyr, t falimentuar kan nevoj me qen vetm ata t cilt pr shokt e vet n burgje apo kudoqoft, nuk e kan ln me shkrim as edhe nj germ t vetme t atyre ditve shum dramatike. Nuk ka gj m t ndyr e m t flliqt se urrejtja e impotentve.

6. Gjat nj kohe, kam qen antar i vetm nj Organizate

Sikur t kishte ndodhur ngjarja tjetr kund dhe t kisha qen antar i nj organizate tjetr, i kisha hedh n shport ekat e nj organizate me t cilt organizata ime nuk ka pasur asnj marrveshje. Kshtu vepron do njeri dinjitoz q nuk sht agjent i organizatave t huaja, e m kt edhe i shteteve t huaja. Kurr n jetn time nuk kam qen pr asnj moment t vetm antar i dy apo m shum organizatave n t njjtn koh. Gjithmon kam pasur lojalitet t plot vetm pr at organizat t cils n periudha t ndryshme i kam takuar. Kurr n jetn time un nuk u kam shrbyer dy zotrinjve n t njjtn koh. Kjo sht nj nga vetit e mia themelore q ma ka afruar me Jusuf Grvalln. Personat t cilt jan lojal vetm ndaj nj organizate jan personat m t nderuar ndr shok e miq, jan personat m t 493

nderuar ndr kundrshtar e armiq, kuptohet n ato raste kur ata e kan nj lloj karakteri e nj fije burrnie, e nuk jan n shrbim t UDB-s apo dezertor t mjeruar t saj.

7. Pse LNKVSHJ nj muaj pas 17 shkurtit 1982?

Numri i tret i Zrit t Jusuf Grvalls, teknikisht u prgatit n t njjtn mnyr si ishte prgatit Lajmtari i liris nr. 1, i gushtit 1980. Njohuri lidhur me kto shtje teknike kishte n shtpin e Jusuf Grvalls. N at shtpi, n at Kshtjell historike ku ishte prgatitur numri i fundit i "Bashkimit", Lajmtari i liris, tre numra t Liris dhe dy numra t Zrit t Kosovs kishte aq njohuri solide e tradit se si teknikisht prgatitet nj gazet, m shum se kudo tjetr. Suzana Grvalla: "Ne me t vrtet ktu kemi shoqri t re dhe prkrahje t madhe por mendt i kemi atje te ju te varrezat e Shtutgardit, se atje i lam ata ma t afrmit. E tash nuk dim as si duken varrezat e tyre, spati kush me na que asnj fotografi prej atjehit. Tash un m nuk e shof as ORGANIN TON, GAZETN pr t ciln e ka dhn jetn burri dhe kunati im e t CILN E PUNOVA UN ME KTO DUAR pse ska kush me ma que prej atjehit." (Letr nga Tirana pr Faridin Tafallarin dhe Nuhi Sylejmanin, 22 shkurt 1983; Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 77) Planet e UDB-s dhe atyre q luftonin q gjithka t filloj nga zeroja, t filloj nga aty ku e kishin prfunduar punn vrassit profesionist t UDB-s dshtuan me turp. Jusufi nuk i kishte marr t gjitha njohurit e tij n varr. Jusufi nuk e kishte marr historin e shokve t tij, raportet me ta, historin e Lvizjes s tij n varr si shpresonin ata q luftonin me ia nis prej zeros, prej aty ku kishte qen qllimi i UDB-s. Ky numr u prgatit brenda mureve t Kshtjells s Jusuf Grvalls dhe askund tjetr. Radhitjen e faqosjen e mundsoi Suzana Grvalla e ndihmuar nga Xhafer Durmishi prkundr sabotimeve t personave q n shtpin e Jusufit qndronin si vzhgues t inferioriteteve vandale. Jusufi nuk kishte ln asnj artikull t paprfunduar ashtu si kishin shpresuar ata q luftonin pr t'u nisur nga zeroja. Ndrsa e gjith ngjarja e 17 janarit 1982, n kt numr t marsit u prjetsua nga shkrimet e nisura dhe t prfunduara vetm nga Xhafer Durmishi dhe askush tjetr, nga as edhe nj germ e vetme e tjetr kujt. Artikujt e shkruar nga Jusufi dhe un, iu drguan nj firme gjermane (kapitaliste) ta radhis tr tekstin n shtylla t gjra nga 4 cm. Firma gjermane na pyeti se a e duami masn e tekstit t radhitur n letr apo drejtprdrejt n pllaka plastike (q n fakt) do t prbnin filmin prej nga do t shtypej m von gazeta. N firm ishim bashk me Suzann dhe ajo tha se nuk ka problem, teksti mundet me na u dhn n pllaka filmike-plastike. Kshtu u b. N ditn e caktuar u muar materiali nga nj firm gjermane, t ciln pr kt pun e paguam me 1400 DM. Ky material u pre dhe u rendit n faqe gazete, (Zri i Kosovs, mars 1982) n t njjtn mnyr si ishte br me Bashkimin, Lajmtarin e liris, Lirin dhe numrat paraprak t Zrit t Kosovs, n katin e tret, n studion e Jusufit, n Habichthhe 40. Kto njohuri t prsosura teknike iu prcolln shokve m t afrt t Jusufit q do ta vazhdonin luftn. Nga kto njohuri do t msonte, n qershor 1982 Osman Osmani, por pr fatin e keq t tyre nuk patn kurr mundsi n jet q t ken ndonj dobi prej tyre, pasi si dihet do pun q duhet ta bj dora m par ajo duhet t kryhet n tru. Puna prgatitse pr kt numr filloi kur maqina radhitse e Jusufit e marks IBM ishte s bashku me shum materiale tjera e adresa shqiptarsh npr Evrop e bot, gjendeshin n polici. Ne nuk ishim t sigurt se kur do t na kthehet maqina, prandaj e porositm radhitjen n nj firm, pr t qen krejtsisht ekzakt, n nj firm kapitaliste. 494

Prve voness s maqins, ishte edhe mendimi, pasi n rend t dits ishin edhe shum pun praktike q krkonin zgjidhje pr familjen e Jusufit dhe Bardhoshit, u quajt e arsyeshme mospritja e kthimit t maqins nga policia. Prmbajtja e Zrit t Kosovs, Organ i LNKVSHJ, Nr.3, Mars 1982 Autori Titulli Xhafer Durmishi TRE RAN ME MIJRA U NGRITN Xhafer Durmishi NEKROLOGJI Jusuf Grvalla Flet Testamenti Xhafer Durmishi T dashur lexues Remzi Ademi TRE DSHMORVE T KOSOVS Jusuf Grvalla Armikun ta grishim n logun q duam vet Jusuf Grvalla Shnim n dorshkrim, 13 tetor 1968 Jusuf Grvalla N vend t urimit Xhafer Durmishi Ju u bt pron e brezave (Fjalim me rastin e varrimit m 5 shkurt 1982 t Jusufit, Kadriut e Bardhoshit) Xhafer Durmishi Emrat tuaj flamuj n beteja Xhafer Durmishi Dy demonstrime, prova t gatishmris son Xhafer Durmishi Njoftim Jusuf Grvalla Sa derra ka n bot Jusuf Grvalla Bota prognozon t vrtetn se sheh (thot)! Jusuf Grvalla Lvizja e organizuar dhe spontaniteti Faqe 12 Portret i Jusuf Grvalls (tr faqja) Kng ou moj Shot Faqe 14 Portret i Bardhosh Grvalls (tr faqja) Faqe 15 Portret i Kadri Zeks (tr faqja) Jusuf Grvalla Mbrojtja e kishave dhe shenjtoreve serbe nga shqiptart n shekuj Jusuf Grvalla Kur ishim nxns Sabri Novosella Adem Dema - simbol i rezistencs shqiptare Radio Tirana Azem Galica udhheqs legjendar i lvizjes kaake t Kosovs Jusuf Grvalla Dialog n mes shkenctarit dhe "shkenctarve" Armiku na ka n dor vetm aq sa e lejojm ne vet (Material q ka qarkullua n radht e LNKVSHJ n mbarim t viteve 1970-t) Plani fillestar ishte q ky numr i marsit i "Zrit t Kosovs" t dilte si organ i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi, n prputhje me vendimin e 17 shkurtit 1982 n Ankara. Osman Osmani n koordinim t vazhdueshm me dajn Abdullah dhe me nipin Qemal i cili ishte n Stafin e dajs krkoi ta zhagit e sabotoi daljen e ktij numri me qllim q t mos bhet asgj me rndsi n emr t Lvizjes pr Republik, pa u takuar edhe me OMLK-n. Kur kjo pun u duk e pamundshme, Osmani me porosin m N orn 21.10 t dats 17 shkurt 1982 (n Ankara vrejtja ime) filluan bisedimet pr bashkimin e organizatave motra, LNKVSHJ dhe PKMLSHJ, gjegjsisht pr shkrirjen e ktyre DY ORGANIZATAVE N NJ T VETME. ... 495

V E N D I M I mbledhjes s prbashkt t prfaqsuesve t dy organizatave motra patriotike revolucionare LNKVSHJ dhe PKMLSHJ 1. Organizata e formuar nga dy organizatat e mparshme LNKVSHJ dhe PKMLSHJ t quhet LVIZJA PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI (LRSHJ). (17 shkurt 1982) inferiore dhe m vandale krkoi q "Zri i Kosovs" t del si numr 3 i LNKVSHJ. Shtrohet pyetja: Pse Osmani, daja dhe nipi krkojn q t del Zri i Kosovs si Zri i Lvizjes s Jusufit dhe jo si Zri i Lvizjes pr Republik, t formuar nj muaj m par. Prgjigja n kt pun, si n do pun t lavdishme t inferiorve vandal i ka dy an. Kur Naim Haradinaj e Haxhi Berisha n dhomn e mysafirve e pyetn Osmanin se pse po insiston q patjetr Zri i Kosovs, t del si Zri i Jusufit dhe jo si Zri i Lvizjes pr Republik? ana e par, ana formale e arsyetimit t Osmanit dhe dajs me nip (me t cilt ishte n kontakt t vazhdueshm telefonik, gj q nuk ka gj t keqe t jesh n kontakt me shok) ishte:

Zri i Kosovs, si Organ i LNKVSHJ (emri LNKVSHJ u vendos me insistimin e Partis "Komuniste"), q u prgatit dhe doli nga shtypi nj muaj pas Vendimit t bashkimit t 17 shkurtit 1982 Ana e par apo formale e arsyetimit inferiorovandal t Osman Osmanit: UDB-ja e ka pasur n shnjestr Jusufin, Lvizjen dhe shtpin e tij. Ju si shok t Jusufit sht shum me rndsi q t vazhdoni me e nxjerr gazetn si Zri i Lvizjes s Jusufit, pasi kjo do t ishte prgjigja m e mir pr UDB-n. Efekti i arsyetimit t tij ishte i mahnitshm sidomos pr Naim Haradinajn (n fotografin anash). Aq fenomenal ishte arsyetimi i tij, sa un kisha frik se Naimi, Haxhi Berisha e shok t tjer do t prishen me mua si me nj njeri q kam dasht me e botua Zrin e Kosovs si Zri t Lvizjes pr Republik dhe jo si Zri t Lvizjes s Jusufit. Edhe pse e dija se nnshkrimi im m 17 shkurt 1982, pas ktij veprimi do t 496

peshonte m leht, pranova me ia plotsua dshirn Osmanit, dajs dhe nipit, dhe sht nj nga punt m t mira q kam br n jet, dhe kam frik se pr kt t mir q ia kan br Lvizjes s Jusufit e emrit t Jusuf Grvalls, kurr nuk mundem me u dal hakut, dhe pr gjith kt vendim e mora vetm e vetm n bashkpunim me shokt e Jusufit n Shtutgart, ndrsa me Sabri Novoselln Shkolla e UDB-s Serbe: "Sknder Sknderi, vazhdonte me punt e tij t mdha politike. Konsultohej vetm me Suzann. Bnte biseda t gjata telefonike me Sabri Novoselln. Merrte urdhra dhe jepte informata. Prgjonte e prvidhte. Zhbironte dhe ndrhynte." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.90) n kt shtje kaq thelbsore nuk bra asnj bised telefonike por ia drgova nj letr, ku n mes tjerash thuhet: Xhafer Durmishi (Shpendi): "Organin e dorzuam pr radhitjen e shtyllave na kushtoi 1400 DM. Jan 17 artikuj (pa poezi). Sbashku me fotografit dhe titujt besoi se do t dal mjaft material. Pjesa drmuese e shkrimeve sht e Sokolit, megjithse nga kapuont nuk sht kthyer as gjysma e materialeve t prgatitura pr numr. Organin do ta nxjerrim si numrin 3 t LNKVSHJ, por pr hir t informimit m t shpejt, q t mos presim deri tek numri i ardhshm do t dalim me nj flet t shkapur si te Lajmtari i liris, Nr. 3, duke e quajtur Shtojca e Zrit.... Un i kisha dorzuar n radhitje pr hir t shpejtsis edhe pse kshtu krejtsisht sna doli, dhe m tepr pr shkak t familjes vendosm q kt numr ta punojm n shtypin e qytetit, sepse kta kapuont interesohen fort se po bhet, e pa rregullimin e shoqes s Sokolit nuk kishim mund ti largojm mjetet e puns si sht nj makin e till. Dhe besoj se kjo sht e arsyeshme. Kam frik se organi do t na del me ca gabime gjuhsore jo pr fajin ton, por pr shkak t atyre q e prgatisin." (Letr Sabri Novosells, mars 1982; Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, faqe 285-286) Duke mos e kuptuar deri n fund motivin e vrtet t Osman Osmanit, dajs Kushtrim dhe nipit Qemal, ne shokt q kishim qen n Shtutgart afr Jusufit, kush m heret e kush m von, megjithat e shtypm Komunikatn e bashkimit, t 17 shkurtit 1982, n dy mij kopje, pr ta shprnda s bashku me Zrin e Kosovs t marsit 1982. Organin do ta nxjerrim si numrin 3 t LNKVSHJ, por pr hir t informimit m t shpejt, q t mos presim deri tek numri i ardhshm do t dalim me nj flet t shkapur si te Lajmtari i liris, Nr. 3, duke e quajtur Shtojca e Zrit.... (pjes nga citati m lart) Por kt pun prap nuk e lejoi Osman Osmani n konsultim t vazhdueshm me Abdullah Prapashticn. Pse ai vepronte kshtu? Ana e dyt, ana reale, nuk sht aq inferiore vandale sa pjesa q e pam m lart. Qllimin e vrtet t shfaqjes s inferioritetit vandal Osman Osmani e shfaqi para Skender Sknderit (Xhafer Durmishit), disa dit m von, n kt form: Osman Osmani: N bisedimet e 17 shkurtit jan br lshime e gjra t ngutshme ku n mnyr t teprt sht favorizuar Lvizja e Jusufit. Kjo gj duhet t korrigjohet menjher n takimin q do ta kemi me OMLK-n. N bisedimet me ta, t gjitha lshimet do t korrigjohen, gjithka do t jet objekt i diskutimit, emri i organizats, emri i gazets, e t gjitha. Ata s bashku me ne kurr nuk do ta pranojm emrin Zri i Kosovs, pasi sht emr i njanshm, i nj organizate. Na si komunist nuk lejojm q 497

asnj komunist tjetr ta qesim para nj akti t kryer. Fakti se Zri ka dal si Zri i Jusufit, do t thot se un n takim me OMLK-s kam me e prfaqsua Stafin e Partis "Komuniste", dhe kam me fol vetm n emr t Partis "Komuniste". Besoj se shokt komunist n Zvicr do t jen shum m t arsyeshm e m t gatshm me e prqafua qndrimin ton se gjithka duhet t filloj nga zeroja. Natyrisht se kto ishin argumente tejet interesante dhe un si shok i Jusufit i merrja parasysh.

8. Partia "Komuniste" kundr hienave sllave para proletariatit gjerman

Pas botimit t numrit t tret t "Zrit t Kosovs" si organ i LNKVSHJ Ibrahimi sht sjell kah Shtutgarti dhe ka shkuar tek Faridin Tafallari ta komentoj se ka sht mir n te apo m pak mir e t ngjashme. Fakti se Ibrahim Kelmendi sht prjashtuar nga shtpia e Jusufit nuk do t thot se ne e kemi mohuar rolin e tij n Gjermanin veriore dhe ndikimin n rrethin e Dusseldorfit. Ato dit kemi biseduar pr organizimin e nj demonstrate n Bon. Pr kt, prmes Faridin Tafallarit sht organizuar nj takim me I. Kelmendin lidhur me organizimin e demonstrats n Bon m 3 prill 1982. Takimi sht thirrur rreth 20 marsit n nj restorant n qendr t Manheimit. N at takim ka dal Ibrahimi me Fazli Memajn nga Korisha, q n at koh qndronte tek t afrmit e vet n Dussledorf. Prej ans ton kemi dal un dhe Haxhi Berisha. Ne t katrtit jemi marr vesh pr shtjet praktike rreth organizimit t ksaj demonstrata n Bon. Lidhur me demonstratn e Bonit t 3 prillit 1982, Nuhi Sylejmani shkruan si m posht: "E pyeta nse do t ishin si ato t mparshmet, apo ndryshe. Sikur ato t mparshmet, m tha disi i hutuar. N demonstratat e mparshme ishte praktikuar q gjat pushimeve t shkurtra, mes dhe gjat leximeve t referateve, t brohoriteshin parullat, si: Kosova Republik!, Republik Kushtetut! etj., prandaj edhe n kt demonstrat, kur ma mori mendja se duhej thirrur, prmes megafonit thirra tri her: Kosova Republik!, dhe dy her Lavdi Marksizm-Leninizmit, por pr t tretn her nuk thirra dot, sepse Xhafer Durmishi, me pseudonimet Sknder e Shpend, u afrua pran dhe m qortoi me z t lart, duke m thn: ka po brtet ashtu, a? Le, boll e mos brtit m!... U ndjeva shum i fyer! Gjaku m vloi ethshm nga zemrimi, por e mbajta vetn! Nuk fola asnj fjal, por e ula kokn sikur t kisha br ndonj faj t pafalshm!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.133) Vet Nuhiu, ka harrua kur ka thn se pr her t par m ka takuar n shtator t vitit 1981 n shtpi t Jusufit. Kjo do t thot se un nuk kam marr pjes n demonstratat e vitit 1981. T vetmet manifestime q kam marr pjes ka qen demonstrata e 23 janarit 1982, dhe dita e varrimit m 5 shkurt 1982. N asnjrn prej ktyre manifestimeve nuk sht brohorit "Marksizm-Leninizm". Se gjat vitit 1981 n demonstratat e organizuara nga Jusufi e Kadri Zeka apo anasjelltas, krahas parullave t ndryshme sht brohorit "Marksizm-Leninizm" pr her t par n thelb e kam kuptuar n nntor 2009, kur m sht dhn mundsia t'i lexoj t plota letrat e Jusufit, t pranvers 1981. Pa u thellua n teorizime t gjata, vlen t theksohet se udhheqsit si Jusufi e Kadriu duke e krijuar n nj mas t mir pas vetes sht dashur t'i prshtaten nj opinioni q e ka dominua politikn e shtetit shqiptar. Kjo mund t jet prparsia e tyre. Prve ksaj 498

ideali i Jusufit ka qen i vrtet i formuar gjat gjith jets dhe nuk ka qen mask apo ngjyrim pr t manipuluar t tjert. N qartsimin ideologjik, demonstratat e vitit 1982 dhe m von kan qen m t avancuara se ato t vitit 1981, q historikisht jan m t vlefshmet. Nuk thuhet kot se lufta duhet uar prpara dhe jo me numrue n vend. sht n prputhje t plot me msimet e Marksit dhe t Leninit, se nj popull q sht i rrezikuar si komb nga nj komb m i madh pushtues duhet ta zgjidh n radh t par shtjen kombtare, sepse pa e zgjidhur at nuk mund t merret me shtje tjera. I bazuar n kto principe i kam thn Nuhi Sylejmanit mos brohorit "MarksizmLeninizm" qysh n thirrjen e par, dhe kurr qllimi im nuk ka qen me nnvlersua apo ta bj t ndihet fajtor, por i kam thn si bashklufttar. Po e prfundoj kt pjes me tri gjmime e vajtime t inferioriteteve hunovandale-serbomadhe. 1. Muharrem Blakaj: "Virtytet e nj burri t paprkulshm, si ishte Nuhi Sylejmani, u hetuan me koh nga Jusufi, Kadriu dhe Bardhoshi, prandaj nuk ishte e rastit q vendimet m kapitale q u morn n at koh t jen n bashkpunim t barabart me t, duke ia besuar edhe atij pjesn e prpjekjeve pr luft t prbashkt." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 7) Vlersimin e Muharrem Blakajt, se Nuhi Sylejmani ka pasur bashkpunim t barabart me Jusuf Grvalln, do me thn i barabart me Jusufin e Bardhoshin, Shkolla e UDB-s Serbe e konsideron si gabim fatal: 2. Shkolla e UDB-s Serbe: "Jusuf Grvalla ishte nj kolos i pazvendsueshm i shtjes kombtare. Prandaj, prpjekja pr zvendsimin e tij ishte nj gabim fatal, q i kushtoi shum shtrenjt gjith shtjes kombtare shqiptare, e vemas organizatave politike q vepronin n at koh!" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht f.150) 3. Vajtimi vandal serbomadh: "Kasno Janko na Kosovo stize!"

MSUESI DHE I BURGOSURI I PAR

Xhafer Durmishi: "Shkolln fillore e kam mbaruar n fshatin Prilluzh. N dy vitet e para msim m ka dhn Qerkin Peci. N kto dy vite, prve Qerkinit praktikn si msues e ka br Sheremet Sarai, i cili e ka zvendsua Qerkinin pr dy muaj. N klasn e tret dhe t katrt msuese e kemi pas Hanmshahe Pasomn. Pas mbarimit t shkolls fillore n fshatin Prilluzh, me sukses shembullor, d.m.th. pa asnj katrshe gjat tet viteve, regjistrohem pa provim pranues n Qendrn Shkollore Teknike "Nikolla Teslla" n Obiliq. Kjo shkoll nuk ka qen shkoll komunale por pron e Kombinatit t Obiliqit, dhe ka pas pr detyr t shkolloj puntort e kuadrot e profileve t ndryshme pr Kombinatin. N shkolln e mesme n Obiliq, shok t ngusht e kam pas Hakif Krasniqin nga fshati 499

Xhafer Durmishi pas mbarimit t shkolls s mesme

Zhilivod. Me Hakifin nuk m ka lidh shum interesi i lndve shkencore n shkoll si kimia, fizika e matematika (pr diskutimin e ktyre lndve kam pas nj rreth krejt tjetr) por interesi yn i prbashkt ka qen pr gjuhn e letrsin shqipe dhe leximi i veprave t letrsis shqipe deri tek ato t realizmit socialist, t botuara n Shqipri e t cilat na kan ra n dor, apo i kemi huazuar n biblioteka. Hakifi me vllaun e vet m t vogl Hasanin dhe nann kan jetuar n Zhilivod. Sa motra m t rritura i ka pas nuk m kujtohet. Por e di se nj motr e tij m e madhe, Bedrija ka qen e martuar me Ismet Sarain, nga fshati Bivolak. Ismeti ka qen shok i ngusht me Sheremetin dhe kta t dy s bashku shok me Shefqet Jasharin nga Strofci. Prmes shokut tim t shkolls s mesme Hakifit jam njohur me Ismetin dhe rinjohur me Sheremetin (pasi Sheremeti m kishte dhn dy muaj msim n dy vitet e para t shkolls fillore). N fillim t vitit 1978, Ismet Sarai, pasi m kishte takuar shum e shum her m ka fol pr Lvizjen Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare n Jugosllavi, m ka propozuar t antarsohem dhe un jam pajtuar. Ismeti m ka antarsuar n Lvizje n shtpin e tij n Bivolak. Viti 1978 sht viti i 100 vjetorit t Lidhjes s Prizrenit dhe n kt vit puna ime si antar i Lvizjes sht nj pik uj n deti n krahasim me punn pothuajse krejtsisht zyrtare pr t kujtuar 100 vjetorin e Lidhjes." Prmes Hakifit jam njohur edhe me Behxhet Krasniqin, i cili prmes meje sht antarsua n LNKVSHJ."

Nga Aktgjykimi i mposhtm shihet se Qerkin Peci me shokt e tij jan t burgosurit e par t LVIZJES PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI. * * 500 *

P-nr. 9/83 N EMR T POPULLIT GJYKATA E QARKUT N MITROVICN E TITOS, n trupin gjykues t prbr prej gjyqtarve: Jusuf Mejzini-kryetar, Branko Jarediq-antar, gjyqtarve porot: Zenel Hamza, Millutin Markoviq dhe Radojica Gjokoviq-antar, me procesmbajtsen Mevlude Hamza, n shtjen penale t t akuzuarit REXHEP MEHMETIT pr veprn penale Bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1 t LPJ lidhur me veprn penale Cnimi kontrarevolucionar i rregullimit shoqror nga neni 114 t LPJ, t t akuzuarve SHEFQET DIBRANI, QERKIN PECI dhe MUSTAF MULOLLI, secili ve e ve pr veprn penale Bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1 t LPJ lidhur me veprn penale Cnimi kontrarevolucionar i rregullimit shoqror nga neni 114. t LPJ, sipas aktakuzs s Prokuroris publike t qarkut n Mitrovicn e Titos PP-nr. 84/82 t dats 02.02.1983, pas mbajtjes s shqyrtimit kryesor, verbal e publik me datn 26 maj 1983 n prezenc t prfaqsuesit t aktakuzs zvends PPQ n Mitrovicn e Titos Faruk Korenics, t akuzuarve, mbrojtsve t tyre avoketve: Mehmet Dushkut nga Prishtina, Abedin Naxhiut dhe Zaim Istrefit, t dyt nga Mitrovica e Titos, m datn 27 maj 1983 muarr dhe n prezenc t palve publikisht shpall kt

AKTGJYKIM
T AKUZUARIT: 1. Rexhep Mehmeti, i biri i Hajdarit dhe Azemines e gjinis Haziri, i lindur m 10.04.1954 n fshatin Dumnic e Ult komuna e Vuitrns, ku e ka edhe vendbanimin, shqiptar, shtetas i RSFJ, i martuar, baba i 3 fmijve, ka t kryer SHNE - dega pr agjystator, momentalisht i papun, shrbimin ushtarak e ka rregulluar n Zagreb m 1981, gjindet n EU pran KK Vuitrn, me gjendje t mesme ekonomike, m par jo i dnuar, kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n paraburgim prej 15.08.1982, 2. SHEFQET DIBRANI, i biri i Aliut dhe i Kads e gjinis Ferizi, i lindur m 14.09.1944, n fshatin Dumnic e Ult komuna e Vuitrns, ku ka edhe vendbanimin, shqiptar, shtetas i RSFJ, i pa martuar, ka t kryer SHNE - dega pr vegltar, puntor n fabrikn "Poliester" n Podujev, shrbimin ushtarak nuk e ka rregulluar, i pa dekoruar, me gjendje t varfur ekonomike, (...) kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n paraburgim prej 05.08.1982, 3. QERKIN PECI, (n fotografi) i biri i Hajdarit dhe i Halimes, e gjinis Haziri, i lindur m 20.04.1944 n fshatin Zhazh komuna e Mitrovics s Titos, vendbanimin e ka n Mitrovicn e Titos n lagjen "Tamnik" rruga 8 nr. 30, shqiptar, shtetas i RSFJ, profesor i gjuhs dhe i letrsis shqipe, ka t kryer Fakultetin filozofik - grupi i albanologjis, i martuar, bab i 3 fmijve t mitur, shrbimin ushtarak e ka rregulluar n Nish m 1971, gjindet n EU pran KK Mitrovic e Titos, i pa dekoruar, me gjendje t mesme ekonomike, m par jo i dnuar, kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n paraburgim prej 05.08.1982, 501

4. MUSTAF MULOLLI, i biri i Rrustemit dhe i Mihanes e gjinis Fejzullahu, i lindur me 03.10.1955 n fshatin Shajkovc komuna e Podujevs ku e ka edhe vendbanimin, shqiptar, shtetas i RSFJ, ka t kryer dy klas t shkolls s mesme ekonomike, puntor administrativ - shaptilografist, i martuar, bab i 1 fmiu t mitur, (...), i pa dekoruar, me gjendje t varfur ekonomike, m par jo i dnuar, kundr tij nuk zbatohet procedura pr ndonj vepr tjetr penale, gjindet n paraburgim prej dats 05.08.1982, Jan fajtor SEPSE: I. REXHEP MEHMETI Nga mesi i muajit shkurt t vitit 1982, me qllim q t rrzoj pushtetin e klass puntore dhe t punonjsve, t minoj rregullimin shoqror-ekonomik t prcaktuar n kushtetut, sistemin shoqror-politik e sistemin e vetqeverisjes, bazn ekonomike t vendit, thyerjen e vllazrimit e t bashkimit, prishjen e barazis s kombeve e t kombsive dhe ndryshimin antikushtetues t rregullimit federativ t shtetit, n Mitrovicn e Titos ka formuar grupin armiqsor t ashtuquajtur "treshi" t prbr prej t akuzuarve Shefqet Dibranit, Qerkin Pecit dhe Mustaf Mulollit, i cili grup sht pjes prbrse e organizatave: "Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve tjera t banuara me shqiptar n Jugosllavi" (LNKVSHJ) dhe "Partis komuniste MarksisteLeniniste t shqiptarve n Jugosllavi" (PKMLSHJ) dhe prej dats 19.02.1982 "Lvizja pr republikn shqiptare n kuadr t Jugosllavis", i cili pastaj, si udhheqs i grupit, m datn 09.05.1982 dhe m von ka organizua dhe Xhafer Shatri: "Pas rnies s tyre (Vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks -shn i Xhafer Durmishit) n popull u krijua nj indinjim i pakufishm e mjerisht edhe nj huti e palejueshme... N Kosov u 502

bn burgosje t mdha. Nga t gjitha organizatat u burgosn shum njerz, shum t tjerve iu desht tia msyjn mrgimit, ndr ta edhe udhheqsi i PKMLSHJ. N mrgim jan zhvilluar bisedime n mes tij dhe shokve t ish LN... ka ardhur te bashkimi, gjegjsisht formimi i LRSHJ, jo LRSSHJ. Prkundr ksaj nuk sht zhvilluar kurrfar aktiviteti, kjo ka mbetur anonime, shtje e tre-katr njerzve. (Qershor 1983, shkruar nga Xhafer Shatri, e nnshkruar 'Redaksia e Zrit t Kosovs') ka shprnda 90 ekzemplar t afishes "Komunikat" dhe m tepr se 100 ekzemplar t afishes "Thirrje" e kjo e fundit n kt prmbajtje: "n t ciln ftohen puntort, fshatart, qytetart, nxnsit dhe studentt, njerz t do moshe q me datn 26.06.1982 kur fillon Kongresi XII i LKJ t lshojn punn, dyqanet, fushat e arat dhe t dalin n rrug me qllim t brohoritjes dhe t krkojn t drejtat e veta pr krijimin e Republiks s Kosovs n Jugosllavi", e t cilat krejt kan pasur prmbajtje armiqsore, n at mnyr q nj sasi t t njjtave ka shprnda duke futur n pliko dhe adresuar personave t ndryshm ndrsa sasin tjetr i ka shprnda duke vendosur npr vende t ndryshme, e krejt n territorin e KSA t Kosovs, - me kt ka kryer veprn penale Bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136. al. 1. t LPJ lidhur me veprn penale Cenimi kontrarevolucionar i rregullimit shoqror nga neni 114. t LPJ. II. SHEFQET DIBRANI, QERKIN PECI DHE MUSTAF MULOLLI: Nga mesi i muajit shkurt 1982 n Mitrovicn e Titos, me qllim q ta rrzojn pushtetin e klass puntore dhe t punonjsve, t minojn rregullimin shoqror - ekonomik t prcaktuar me kushtetut, sistemin shoqror - politik e sistemin e vetqeverisjes, bazn ekonomike t vendit, thyerjen e vllazrimit e t bashkimit t vendit, prishjen e barazis s kombeve e t kombsive dhe ndryshimin antikushtetues t rregullimit federativ t shtetit, jan br antar t grupit armiqsor "treshit", i cili sht pjes prbrse e organizatave armiqsore: "Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve tjera t banuara me shqiptar n Jugosllavi" (LNKVSHJ), dhe Partis Komuniste MarksisteLeniniste t shqiptarve n Jugosllavi" (PKMLSHJ) dhe prej dats 19.02.1982 "Lvizja pr Republikn Shqiptare n kuadr t Jugosllavis", dhe me datn 9 maj t vitit 1982 t ngritur n kmb para flamurit kombtar shqiptar kan dhn betimin me fjal: "do t luftojm psiqikisht, moralisht, politikisht dhe fizikisht pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi dhe n fund nqoftse sht nevoja do ta flijojm edhe jetn", pas kafit jan angazhuar n shprndarjen e afisheve armiqsore ndaj vendit ton: "Komunikats" dhe "Thirrjes" e kjo e fundit me prmbajtje: "n t ciln ftohen puntort, fshatart, qytetart, nxnsit dhe studentt, njerz t do moshe q me datn Shkolla e UDB-s Serbe: "VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor (1982-shn i Xh. D.)" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f 142 e 145) 503

26.06.1982 kur fillon Kongresi XII i LKJ t lshojn punn, dyqanet, fushat e arat dhe t dalin n rrug me qllim t brohoritjes dhe t krkojn t drejtat e veta pr krijimin e Republiks s Kosovs n Jugosllavi", e t cilat krejt kan pasur prmbajtje armiqsore, - me kt secili ve e ve, kan kryer veprn penale Bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136. al. 2. t LPJ lidhur me veprn penale Cenimi kontrarevolucionar i rregullimit shoqror nga neni 114. t LPJ. Andaj, kjo gjykat n baz t dispozitave t prmendura ligjore dhe me aplikimin e neneve 33., 41. t LPJ dhe t nenit 351 t LPP, i GJYKON T akuzuarin Rexhep Mehmetin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 8 (tet) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit. T akuzuarin Shefqet Dibranin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 5 (pes) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit. T akuzuarin Qerkin Pecin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 3 (tri) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit. T akuzuarin Mustaf Mulollin ME DNIM BURGIMI n koh zgjatje prej 4 (katr) vjetsh n t ciln i llogaritet edhe koha e tij e kaluar n paraburgim prej dats 05.08.1982 e tutje deri n plotfuqishmrin e aktgjykimit. T gjith t akuzuarit obligohen q t paguajn dhe at solidarisht n emr t shpenzimeve t procedurs penale shumn sipas flets definitive t shpenzimeve si dhe n emr t paushallit gjyqsor secili nga 800.00 din., krejt kto brenda 15 dite nga dita e plotfuqishmris s aktgjykimit. N baz t nenit 353. al.6 lidhur me al.1. dhe al. 2 t LPP, kundr t akuzuarve vazhdohet paraburgimi. N baz t nenit 69. t LPJ shqiptohet masa e sigurimit njashtu q mirren: makina e shkrimit e marks "Unis" TBM deluxe nr. 15-5231546, makina e shkrimit e marks "Unis" TBM deluxe nr. 15-4974532, dy pal dorza t goms, tri cop kese t najlonit, dy thas t najllonit pr pleh artificial, si mjete me t cilat jan kryer veprat penale, 1 pushk ushtarake "kragujevka" t kal. 7,9 mm., nr. 123980, 1 revole "Zastava" M-57" nr. I-116541 t kal. 7,61 mm., 1 revole "Zbrojevka Vzor 50" nr. D-677321 t kal. 7,55 mm., 1 thik dy tehshe me dorz t ilustruar me fotografit e dy artistve, municioni: 24 fishek t pushks t kal. 7,9 mm., 17 fishek t revoles s kal. 7,61 mm., 4 fishek t kalibrit 7,65 mm., 1 brush pr pastrimin e gypit t revoles, 1 kuti me patenta "Meega", pr shkak t sigurimit t prgjithshm, librat dhe fletushkat "Rruga e partis", organ i KQ t PPSH nr.2/78 dhe 11/78, librat: "Vetadministrimi jugosllav teori dhe praktik kapitaliste", "Demokracia proletare sht demokraci e vrtet", "Teoria dhe praktika e revolucionit", "Hrushqovi n gjunj para Titos", "Si duhet kuptuar dhe si duhet luftuar rrethimi imperialisto revizionist i vendit ton dhe efekti i presionit t tij mbi ne", "Letr 504

e KQ t PPSH dhe qeveris s RPSSH drejtuar KKT PK t Kins dhe qeveris kineze", "Mbi bazat e leninizmit", "Lufta e PPSH pr ndrtimin e bazs ekonomike t socializmit", nj ekzemplar i statutit t LNKVSH, shum ekzemplar t marrun t afisheve "Komunikat" dhe "Thirrje", si mjete t destinuara pr kryerjen e veprave penale. Arsyetimi Prokuroria publike e qarkut n Mitrovic t Titos ka ngritur aktakuzn PP-nr. 84/82 t dats 02.02.1983 kundr Rexhep Mehmetit pr veprn penale Bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al.2 t LPJ lidhur me veprn penale Cenimi kontrarevolucionar i rregullimit shoqror nga neni 114 t LPJ, Shefqet Dibranit, Qerkin Pecit dhe Mustaf Mulollit, secilit ve e ve pr veprn penale Bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136. al.2 t LPJ lidhur me veprn penale Cenimi kontrarevolucionar i rregullimit shoqror nga neni 114 t LPJ. Pran ksaj aktakuze gjat tr shqyrtimit kryesor ka ngelur n trsi edhe prfaqsuesi i saj, zvends PPQ n Mitrovicn e Titos Faruk Korenica, i cili n fjaln e vet prfundimtare i propozon gjykats q t akuzuarit pr veprat penale me t cilat akuzohen t deklarohen fajtor dhe t ndshkohen sipas ligjs. Avokati Mehmet Dushku nga Prishtina, mbrojtsi i t akuzuarit Rexhep Mehmetit, n fjaln e vet prfundimtare deklaron se nuk u vrtetue q i akuzuari Rexhep ka qen udhheqs dhe organizator i grupit armiqsor t "treshit" pasiq me pamdyshje u vrtetua se organizatori i ktij grupi ka qen Ymer Berisha ndrsa ky ka qen vetm antar i ktij grupi. Prandaj n rast m t pavolitshm, n veprimet e Rexhepit mund t ekzistojn vetm elemente t veprs penale nga neni 136. al. 2. t LPJ. Pastaj, qllimi i ktij grupi ka qen vetm q t shprndahet materiali propagandistik, kshtuq, nse gjykata nuk akcepton tezn e par t mbrojtjes, mund t flitet vetm pr veprn penale nga neni 133. al.1. t LPJ. Me rastin e matjes s dnimit n fund e lut gjykatn q n ann e t akuzuarit Rexhep t marr parasysh nj mori rrethanash lehtsonjse. Avokati Abedin Nagjiu nga Mitrovica e Titos, i caktuar sipas detyrs zyrtare pr mbrojts t t akuzuarve Shefqet Dibrani dhe Mustaf Mulolli, n fjaln e vet prfundimtare deklaroi: se n provat e nxjerruna nuk u vrtetua q t mbrojturit e tij kan qen antar dhe pjesmarrs t grupit armiqsor "treshit" dhe nuk kan shprnda material armiqsor. Prandaj propozon gjykats q t mbrojturit e tij t lirohen nga aktakuza, e n rast m t pavolitshm, nse gjykata gjen se n veprimet e ktyre ekzistojn elemente inkriminuese, propozon q ndaj tyre t shqiptohet nj dnim sa m adekuat. Avokati Zaim Istrefi nga Mitrovica e Titos, mbrojtsi i t akuzuarit Qerkin Pecit, n fjaln e vet prfundimtare deklaron: se edhe pse i mbrojturi i tij ka ra n konflikt me ligjin, sht br antar i grupit "treshit", ka dhn betimin, ai nuk ka dit se cils organizat i takon, far qllimesh ka kjo dhe kush t njjtn e ka formuar. I akuzuari Qerkin sht antarsua n kt grup duke qen i informuar nga i akuzuari Rexhep Mehmeti dhe Ymer Berisha se qllimi i ktij grupi sht vetm shprndarja e materialit propagandistik e pr kt, n rastin konkret mund t flitet vetm pr veprn penale propagand armiqsore, me rastin e matjes s dnimit propozon gjykats q t merr parasysh nj mori rrethanash lehtsonjse duke shqiptuar nj dnim sa m adekuat.

505

I akuzuari Rexhep Mehmeti, n mbrojtjen e vet, si n procedurn paraprake ashtu edhe n shqyrtimin kryesor, thekson se sht antarsue n grupin e ashtuquajtur "treshi" q sht pjes prbrse e organizats: "Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi" e jo pjes prbrse e "LNKVSHJ" dhe "PKMLSHJ", se bashk me Ymer Berishn dhe t akuzuarin Qerkin Pecin e kan dhn betimin si antar t ktij "treshi" se bashk me Ymer Berishn kan marr material armiqsor kundr RSFJ nga Turqia, se kt material q t tret e kan shprnda, se do antar i ktij "treshi" ka pas pr detyr t formoj njherit "tresha" t rinj, dhe se qllimi kryesor i organizats, antar i s cils sht, ka qen t formohet "Republika Shqiptare n kuadr t Jugosllavis". I akuzuari Shefqet Dibrani n mbrojtjen e vet gjat hetuesis nuk mohon faktet se nga i akuzuari Rexhep Mehmeti ka marr material propagandistik: fletushkat "Zri i Kosovs" nr. 2-3 n brendin e njrs prej tyre ishte futur afishi "Thirrja" pr organizimin e demonstratave e Shkolla e UDB-s Serbe: "VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor (1982-shn i Xh. D.)" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f. 142 e 145) dats 26.06.1982, se q nga viti 1979 ka marr libra dhe revista me prmbajtje armiqsore dhe t botuara jasht vendit ton nga Sabri Novosella, se ka dhn nj betim me prmbajtje armiqsore ndaj vendit ton, por kt betim, mbrohet ai, e paska dhn n dyqanin e Sabri Novosells duke qitur duert para flamurit kombtar shqiptar dhe duke lexuar betimin qysh i ka thn Sabriu. Ndrkaq n shqyrtimin kryesor i akuzuari Shefqet tani n trsi i mohon edhe ato thnie para gjyqtarit hetues, duke theksuar se aktakuza ndaj tij sht trsisht e montuar nga organet e sigurimit, se gjat jets s tij kurr nuk sht marr me veprimtari armiqsore, nuk ka marr prej askujt e as q ka pas n shtpi material armiqsor, nuk ka dhn kurrfar betimi dhe nuk ka qen e as nuk din pr grupin armiqsor t tr "treshit". I akuzuari Qerkin Peci, n mbrojtjen e vet si n hetuesi ashtu edhe n shqyrtimin kryesor nuk i mohon faktet se sht br antar i grupit armiqsor "treshi", ka dhn betimin e qllimi i ktij grupi ka qen me karakter demokratik propagandistik vetm q t njihet statusi i "Kosovs Republik", e jo pr ndonj qllim tjetr e pr kt ka marr vesh prej t akuzuarit Rexhep Mehmetit dhe Ymer Berishs t cilt edhe i kan propozue q t antarsohet n kt grup. Pastaj, nuk i mohon faktet se ai, si antar i ktij grupi ka br shprndarjen e materialit armiqsor. Mirpo, n arsyetimin e shkakut se pse sht antarsue n kt grup i njjti mbrohet duke theksuar se ka qen i demoralizuar pasi sht prjashtuar nga puna, nj koh t gjat ka ndejt pa pun, i cili demoralizim ke ai paska kalue n revolt, e n pyetjen e br ai prgjigjet se ka qen i revoltuar ndaj atyre personave legjitim t cilt prfaqsojn organet e pushtetit. I akuzuari Mustaf Mulolli, n mbrojtjen e tij, n procedurn paraprake, nuk i mohon faktet se q nga viti 1975 ka marr libra me prmbajtje armiqsore, se duke lexuar kto libra e duke prcjell programin e TV Tirans sht frymzuar pr veprimtari armiqsore dhe sht marr me shkrimin e disa poezive q kan karakter armiqsor ndaj vendit ton, se n shoqri me Naim Shaln, Enver Tupelln dhe t akuzuarin Rexhep Mehmetin, ka zhvilluar bised rreth formimit t nj grupi pr veprimtari armiqsore, se 506

m 26.03.1981 ka marr pjes n demonstratat armiqsore n Prishtin, se ka organizue m 31.03.1981 bojkotimin e msimit t nxnsve n Universitetin e puntorve n Prishtin, se n muajin mars 1981 ka shprndar disa parulla armiqsore, se ka pas n posedim afishin "Komunikat" por mbrohet se kt afishe e ka marr prej Osman Pacollit me qllim shumzimi dhe shprndarjeje, se n Prishtin sht takue me t akuzuarin Rexhep dhe nga "Komunikata" bashk kan nxjerr afishi Shkolla e UDB-s Serbe: "VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor (1982-shn i Xh. D.)" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.145) "Thirrje" pr demonstratat e 26.06.1982 t cilat i ka shumzue e pastaj shprnda n Podujev. Mirpo, i njjti, n mbrojtjen e vet gjat shqyrtimit kryesor i mohon n trsi edhe kto thnie t dhna n hetuesi duke u mbrojtur se nuk pajtohet se thniet nga aktakuza, se nuk sht antar i kurrfar organizate ilegale dhe nuk ka dhn kurrfar betimi pr ndonj organizat armiqsore. Pas muarjes s provave t nxjerruna, Gjykata e qarkut vrtetoj gjendjen faktike vijuese: Para demonstratave kontrarevolucionare n Kosov t muajve mars, prill t vitit 1981, t akuzuarit: Rexhep Mehmeti, Shefqet Dibrani, Qerkin Peci dhe Mustaf Mulolli, jan marr me aktivitete t organizuara kontrarevolucionare dhe armiqsore ndaj RSFJ. Kshtu, Rexhep Mehmeti, Mustaf Mulolli dhe Naim Shala, puntor t fabriks s amortizerve n Prishtin kan zhvilluar biseda me prmbajtje armiqsore ndaj vendit ton e njherit kta kan organizuar edhe ndrprerjen e puns n kt fabrik. M 26.03.1981 T akuzuarit Rexhep dhe Mustaf, kan marr pjes n demonstratat armiqsore n Prishtin, pr ka jan dnuar me burgim nga gjyqtari pr kundrvajtje e pastaj q t dyt jan prjashtuar nga marrdhnia e puns. I akuzuari Qerkin Peci ka marr pjes n demonstratat kontrarevolucionare n Mitrovicn e Titos me datn 03.04.1981 pr ka sht dnuar me burgim nga gjyqtari pr kundrvajtje dhe iu sht ndrprer marrdhnia e puns si msimdhns i gjuhs dhe letrsis shqipe e gjat vuajtjes s ktij dnimi n burgun e Smrekonics sht njoftuar me t akuzuarin Rexhep Mehmetin. I akuzuari Shefqet Dibrani qysh nga fundi i vitit 1979 sht furnizuar me libra, revista dhe broshura, t gjitha t botuara n Tiran, t cilat kan pas karakter armiqsor ndaj RSFJ e t cilat me rastin e paraburgimit gjat bastisjes n shtpin e tij jan gjet dhe jan marr. Nga mesi i muajit shkurt t vitit 1982, i akuzuari Rexhep Mehmeti, n Mitrovicn e Titos ka formuar grupin armiqsor t ashtuquajtur "treshi" t prbr prej t akuzuarve Shefqet Dibrani, Qerkin Peci dhe Mustaf Mulolli i cili grup sht pjes prbrse e organizatave armiqsore: "Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve tjera t banuara me shqiptar n Jugosllavi" (LNKVSHJ) dhe "Partia komuniste Marksiste Leniniste t shqiptarve n Jugosllavi" (PKMLSHJ) dhe prej dats 19.02.1982 kto dy organizata jan shkrir n nj t vetme t ashtuquajtur "Lvizja pr Republikn Shqiptare n kuadr t Jugosllavis". Deri te arritja e formimit t ktij "treshi", i ndihmuar dhe sipas udhzimeve t ekstremit armiqsor Ymer Berishs, i akuzuari Rexhep Mehmeti ka ndrmarr disa veprime paraprake. Kshtu n shkurt t vitit 1982, bashk me Ymer Berishn, ka udhtuar n Turqi me qllim t caktuar, q t lidhen me emigracionin ekstrem shqiptar pr t marr instrukcione e udhzime rreth 507

formimit t grupit n vend i cili kishte me zhvilluar aktivitete armiqsore ndaj sistemit t RSFJ. N Adapazar t Turqis takohet me emigrantt ekstrem nga Kosova Sabri Maxhuni dhe Sabri N. me t cilt jan marr vesh q n Kosov t formojn grupin armiqsor q t punoj pr organizatn "Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi". Me t'u kthyer nga Turqia pr n Jugosllavi prej ktyre emigrantve, i akuzuari Rexhep e Ymer Berisha marrin afishin "Komunikat" n t cilin bhet fjal pr shkrirjen e organizatave t prmendura armiqsore, n nj t vetme t quajtur "Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi". N kt afishe njherit bhet fjal pr instrukcionet e puns s mtejme armiqsore. Prve ksaj Rexhepi dhe Ymeri nga emigrantt ekstrem i kan marr edhe dy numra nga tre ekzemplar (gjasht copa) t fletushks "Zri i Kosovs" nr. 1 e 2., organ i ksaj organizate ekstreme emigrante shqiptare n perndim, q t sillin n Jugosllavi me qllim t shprndarjes e propagimit. I akuzuari Rexhep kur kthehet nga Turqia n vend, fillon t punoj pr "Lvizjen", duke formuar "treshin" armiqsor, ashtuq si u tha m lart, angazhon dhe ia arrin qllimit q t antarsoj n kt tresh: bashkfshatarin e tij t akuzuarin Shefqet Dibranin, t akuzuarin Qerkin Pecin me t cilin m par sht njoht gjat vuajtjes s dnimit t burgut n Smrekonic duke bashkpunuar me ekstremin armiqsor Ymer Berishn, dhe t akuzuarin Mustaf Mulollin, kolegun e dikurshm t puns me t cilin qysh m par ka pas bised rreth formimit t nj grupi armiqsor. I akuzuari Rexhep, n shtpin e vet, bashk me Ymer Berishn, me makin t shtypit, kan Xhafer Shatri: "Pas rnies s tyre (Vllezrve Grvalla dhe Kadri Zeks -shn i Xhafer Durmishit) n popull u krijua nj indinjim i pakufishm e mjerisht edhe nj huti e palejueshme... N Kosov u bn burgosje t mdha. Nga t gjitha organizatat u burgosn shum njerz, shum t tjerve iu desht tia msyjn mrgimit, ndr ta edhe udhheqsi i PKMLSHJ. N mrgim jan zhvilluar bisedime n mes tij dhe shokve t ish LN... ka ardhur te bashkimi, gjegjsisht formimi i LRSHJ, jo LRSSHJ. Prkundr ksaj nuk sht zhvilluar kurrfar aktiviteti, kjo ka mbetur anonime, shtje e tre-katr njerzve. (Qershor 1983, shkruar nga Xhafer Shatri, e nnshkruar 'Redaksia e Zrit t Kosovs') shtypur "Komunikatn" n 90 ekzemplar, i kan vu n koverta t adresuara personave t ndryshm n territorin e KSAK duke i shprnda npr posta t ndryshme e njherit duke ln n vende t ndryshme t KSAK. Nj prej marrsve t ksaj "Komunikate" ka qen edhe i akuzuari Qerkin Peci, me t cilin pastaj i akuzuari Rexhep bashk me Ymerin kthehet n kontakt dhe ia arrin qllimit q ta antarsoj n kt tresh. N prezenc t akuzuarit Rexhep me datn 9 maj 1982, t akuzuarit Shefqet, Qerkin dhe Dibran, t ngritur n kmb kan dhn betimin me fjalt: "Do t luftojm psiqikisht, moralisht, politikisht dhe fizikisht pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi dhe n fund nqoftse sht nevoja do ta flijojm edhe jetn." Qllimi i ktij grupi ka qen tejet armiqsor dhe kontrarevolucionar ndaj sistemit t RSFJ, e detyrat konkrete t antarve t grupit kan qen q n ilegalitet t punojn n organizatn e "Lvizjes", e njherit secili antar ka pas pr detyr t formoj "tresha" t rinj. Ymer Berisha nga Turqia prej emigrantve ekstrem sjell materiale t reja armiqsore duke ia dhn t akuzuarit Rexhep q ato t lexohen, shumzohen dhe shprndahen. N mesin e ktyre materialeve ishin 6 ekzemplar t fletushks "Zri i Kosovs" nr.3 dhe origjinali i afishes "Thirrje". Teksti i afishes "Thirrje" kishte kt 508

prmbajtje: "n t ciln ftohen, puntort, fshatart, qytetart, nxnsit dhe studentt, njerz t do moshe q me Shkolla e UDB-s Serbe: "VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor (1982-shn i Xh. D.)" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.145) datn 26.06.1982 kur fillon Kongresi i XII i LKJ t lshojn punn, dyqanet, fushat e arat dhe t dalin n rrug me qllim t brohoritjes dhe t krkojn t drejtat e veta pr krijimin e Republiks s Kosovs n Jugosllavi". I akuzuari Rexhep pastaj kontakton me secilin t akuzuar ve e ve, dhe q t gjith angazhohen n shumzimin dhe shprndarjen e ksaj afisheje. Mnyra e shumzimit dhe e shprndarjes s ksaj afishe ishte e njjt si me at t "Komunikats". Njherit t akuzuarit i kishin ndar territoret ku kan vepruar n shprndarjen e afisheve. Kshtu, i akuzuari Qerkin ka shprndar afishet n territorin e Mitrovics s Titos, i akuzuari Mustaf n territorin e Podujevs, i akuzuari Rexhep n territorin e Vuitrns dhe t Srbics, Ymer Berisha n territorin e Prishtins e n nj rast t akuzuarit Rexhep dhe Shefqet bashkarisht kan shprndar afishet duke filluar prej fshatrave t Vuitrns e duke shkuar deri n Gradic t Gllogovcit. I akuzuari Rexhep diku n mars t vitit 1982 pas mesnate n nj shitore afr stacionit t autobusave n Velika Rek KK Vuitrn i ka shkruar parullat armiqsore "Kosova Republik" dhe "jasht apo posht tradhtart". Ky grup ka pas pr detyr t formoj komitetin i cili do t kishte kryesin prej 9 antarve, kryetarin, sekretarin dhe arkatarin dhe sht kan dasht t punoj dhe koordinoj n mnyr ilegale dhe t formohet pas Kongresit t XII t LKJ. Gjendjen e ktill faktike kjo gjykat e vrtetoj pas muarjes s gjithanshme dhe t plot t provave t nxjerruna: me ndgjimin e dshmitarit Xhevat Isufit, me leximin n dshmin e dshmitarit Fahri Vishit t dhn n hetuesi, me vshtrimin n materialin propagandistik hollsisht t theksuar n dispozitivin e aktgjykimit n pjesn ku flitet pr masn e sigurimit, t cilat prputhen: gadi n trsi n deklaratat e t akuzuarve Rexhep dhe Qerkin si n hetuesi ashtu edhe n shqyrtimin kryesor, pjesrisht n deklaratat e t akuzuarve Shefqet e Mustaf t dhna n hetuesi. Nuk jan kontestuese faktet: se sht formuar grupi armiqsor "treshi", se antart e t njjtit kan dhn betimin para flamurit kombtar shqiptar t cekur m lart, se jan marr me shprndarjen e afisheve "Komunikata" dhe "Thirrja", se i kan lexuar fletushkat "Zri i Kosovs" se tr materiali armiqsor si edhe origjinalet e afisheve t prmendura i kan marr nga emigracioni i jashtm n Turqi me qllim t leximit, shumzimit dhe shprndarjes, se ky grup ka punuar n ilegalitet, se do antar i t njjtit ka pas detyr me punue "tresha" t rinj me qllim t masovizimit sa m t madh t ithtarve, prkitazi me tekstin e prmbajtjes s afisheve t prmendura. Me vshtrimin n afishen "Komunikat" origjinalin e t cilit ky grup i "treshit" e ka marr nga emigracioni i jashtm t cilin fakt e pohon edhe i akuzuari Rexhep, kjo gjykat vrtetoj faktet prkitazi me tekstin e ksaj afisheje ku bhej fjal pr shkrirjen e dy organizatave armiqsore n nj t vetme t prmendura m lart. Prandaj me pamdyshje konkludohet se ky grup i "treshit" s pari ka qen pjes prbrse e dy organizatave t para t prmendura e pastaj sht br pjes prbrse e organizats s 509

fundit t prmendur armiqsore. I akuzuari Rexhep pohon se sht antar i organizats "Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi" ndrsa mohon se sht antar i atyre dy organizatave t para t prmendura edhe pse kjo nuk sht me rndsi, kjo gjykat kt mohim t t njjtit e hudhi posht me vshtrimin n afishen e prmendur. Prej deklarats s Rexhepit, vrtetohet se ai ka qen pjesmarrs i demonstratave n Prishtin m 26.03.1981 pr q arsye sht largue nga marrdhnia e puns, se vazhdon t mirret me veprimtari armiqsore duke kontaktuar me Ymer Berishn, pastaj me emigrantt Sabri Maxhunin dhe Sabri N. prej t cilve ka marr udhzime pr veprimtari armiqsore e qllimi kryesor ka qen formimi i grupit t "treshit" ashtuq pastaj secili antar i "treshit" t formoj grupin e vet, se prej Turqis sht furnizuar me material armiqsor. Mirpo ky, pasiq privohet nga liria, me qllim t shmangies qoft edhe t pjesrishme t prgjegjsis penale sht i vetdijshm se si organizator dhe udhheqs i grupit mban peshn m t madhe t prgjegjsis se sa si antar para organeve t ndjekjes, pa baz prpiqet t justifikohet duke theksuar prpos atyre q u than m lart, se ai kinse paska qen vetm antar ndrsa organizator i ktij grupi paska qen Ymer Berisha, e n kt grup e pranon vetm antarsimin e t akuzuarit Qerkin kurse t akuzuarit Shefqet e Mustaf i eliminon. N kt drejtim nse analizohet hollsisht deklarata e tij e dhn n hetuesi dhe n shqyrtimin kryesor n t cilin shihet se ai ka qen n kontakt me secilin t akuzuar dhe me lidhjen e pjesrishme t deklaratave t t akuzuarve tjer, do t shihet qartazi se kjo mbrojtje e Rexhepit sht e pabaz. Kshtu, duke u nisur nga faktet jo kontestuese se ky "tresh" ka punuar n ilegalitet, se shumzimi dhe shprndarja e afisheve t prmendura u kan qen t njohura vetm antarve t "treshit", pastaj duke u nisur nga deklarata e Qerkinit n t ciln ai pranon se sht antar i grupit, nga deklaratat e t akuzuarve Rexhep dhe Mustaf t dhna n hetuesi n t cilat kta deklarojn se n Prishtin kan pas takime, se Mustafa sht njoht me afishet e prmendura e pastaj ka shumzue dhe shprnda afishin "Thirrje" n Podujev, nga deklaratat e Rexhepit dhe Shefqetit t dhna n hetuesi, n t cilat pranojn se i kan shprnda afishet "Thirrjet" prej fshatrave t Vushtrris e deri n Gradic t Gllogovcit, vetvetiu rrjedh konkludimi i ksaj gjykate se organizator dhe udhheqs i ktij grupi ka qen i akuzuari Rexhep, ndrsa antart kan qen t akuzuarit tjer. Me kt drejtim do verzion tjetr q rrjedh nga mbrojtja e t akuzuarve sht i gabuar sepse kta n verzionet e tyre shihet interesi i t njjtve pr shmangien e trsishme apo qoft edhe t pjesrishme t prgjegjsis penale. Kshtu si u tha m lart, i akuzuari Rexhep prpiqet q t japi verzionin se ai kinse paska qen antar ndrsa Ymeri organizator i ktij grupi e pr me u kompletue edhe me nj antar ai tregon vetm t akuzuarin Qerkin. I akuzuari Shefqet n hetuesi deklaron se ka dhn betimin si antar i grupit por pa baz prpiqet t justifikohet se kt e ka dhn para Sabri Novosells e gjat betimit ka prsrit fjalt e Sabriut, se kinse nuk ka dit se cils organizat i takon ky grup, se pranon faktin q me Rexhepin kan shprnda afishen "Thirrja" por mbrohet se ai kt vetm e ka shoqrue, se prej Rexhepit ka marr "Zrin e Kosovs" nr.1 e 2., se m par prej Sabriut qysh prej vitit 1979 sht furnizuar me libra, fletushka armiqsore, kshtu q sipas konkludimit t gjykats, i akuzuari Shefqet n hetuesi prpiqet edhe pjesrisht t'i shmanget prgjegjsis penale duke hudh fajin n Sabri Novoselln pr t cilin fare mir e din se ai gjendet n emigracion n Turqi, duke u prpjekur me e msheh faktin se sht antarsue n "tresh" se betimin e ka dhn edhe i akuzuari Rexhep. Mirpo, Shefqeti, edhe kto thnje pjesrisht pohuese por t cilat pak a shum kan lidhshmri me provat materiale dhe deklaratn e t akuzuarit Rexhep n shqyrtimin kryesor t njjtat n trsi i demanton duke shkuar aq saq tani deklaron se kurr nuk sht marr 510

me veprimtari armiqsore, nuk sht furnizuar dhe nuk ka pas n shtpi asnj libr, fletushk apo broshur armiqsore, e harron faktin se me rastin e bastisjes n shtpin e tij jan gjet materialet armiqsore t cilat jan cek n dispozitivin e aktgjykimit e t cilat jan marr me vrtetim. Verzionin e t akuzuarit Mustaf Mulollit, n t cilin ai vehten nuk e fut n grupin e "treshit" kjo gjykat e hudh posht si t pa baz sepse duke u nisur nga deklarata e t njjtit n hetuesi n t ciln thot se ka pas n posedim afishen "Komunikat" se prej t njjts bashk me Rexhepin e kan nxjerr afishen "Thirrje" t ciln pastaj e ka shumzue dhe shprnda n Podujev, vetvetiu tregon lidhmrin e ktij me Rexhepin prkitazi me veprimtarin e tyre armiqsore q rrjedh nga aktiviteti i ktij grupi edhe pse nuk mund t pranohen e ktij se prej "Komunikats" bashk e kan nxjerr "Thirrjen", sepse me pamdyshje vrtetojn se origjinalet e ktyre afisheve jan sjell nga emigracioni i jashtm e nuk kan pas kta ka t nxjerrin prej njrs pr t prpilue afishen tjetr, por kta i kan pas detyrat konkrete t cilat rrjedhin nga veprimtaria e grupit e t cilat kan qen shumzimi dhe shprndarja e afisheve, si edhe kan br. Kjo gjykat refuzoj t dhnat e t akuzuarve Shefqet dhe Mustaf n shqyrtimin kryesor, n t cilat kta pa baz e me qllim t shmangies s prgjegjsis penale theksojn se deklaratat q i kan dhn n hetuesi jan t montuara dhe nn presionin e organeve t sigurimit sepse kta n kt drejtim nuk ofrojn asgj bindse e aq m tepr kur dihet q kta deklaratat i kan dhn para gjyqtarit hetues ku nuk ka pas pjestar t sigurimit dhe ndonj presion t fardo lloji, a pr ndryshe edhe sikur t ishte ashtu qysh kta theksojn, n deklaratat e tyre kishin me pranue n trsi e jo pjesrisht si kan veprue egzistimin e veprave penale n drejtim t s cilave u zbatua hetuesija ndaj tyre. Nga gjendja faktike m lart e vrtetuar, gjykata e qarkut gjen se n veprimet e t akuzuarve ekzistojn elementet qenjsore t veprave penale hollsisht t prshkruara n dispozitivin e aktgjykimit, pr t cilat kta deklarohen fajtor dhe penalisht prgjegjs. Nga arsyet m lart t cekura, u refuzuan si t pa baza tezat e mbrojtjes s mbrojtsve dhe t vet t akuzuarve. N kuptim t nenit 41. t LPJ, kjo gjykat muarr parasysh t gjitha rrethanat t cilat ndikojn me rastin e matjes s dnimit. Kshtu, si rrethana lehtsonjse te t gjith t akuzuarit gjeti se kta jan persona relativisht t rinj, se, prpos t akuzuarit Shefqet, t tjert jan t martuar, kan fmij, m par nuk kan qen t dnuar. Ndrsa si rrethana rndonjse muarr: t t gjith t akuzuarit faktin se kta nj koh t gjat jan marr me aktivitete armiqsore t cilat i kan shpreh edhe me pjesmarrjen e tyre n demonstratat kontrarevolucionare n Kosov, vendosshmrin e tyre t shkalls s lart q t jen sa m aktiv n kryerjen e veprimeve armiqsore q shihet n shumzimin dhe shprndarjen e numrit t madh t afisheve dhe n dhnien e betimit, n tekstin verbal t t cilit qartaz shihet se kta kan qen shum t eksponuar armiqsisht ndaj RSFJ, te i akuzuari Rexhep: prpjekja e tij permanente dhe e vendosur n formimin e "treshit" duke i bind dhe maksimalisht angazhue antart e grupit n shumzimin dhe shprndarjen e afisheve, angazhimin e tij q sa m shum material armiqsor t merr nga emigracioni i jashtm dhe pastaj t njjtat t'i shprndaj. Prandaj duke marr parasysh kto rrethana dhe me aplikimin e dispozitave ndshkuese nga neni 136. al. 1. lidhur me nenin 114. t LPJ pr t akuzuarin Rexhep dhe nga neni 136. al. 2 lidhur me nenin 114 t LPJ pr t akuzuarit tjer, gjykata t 511

akuzuarit i gjykoj me dnimi burgimi t cekura n dispozitivin e aktgjykimit, duke qen plotsisht e bindur se me kto dnime, me pamdyshje do t arrihet qllimi i dnimeve nga neni 33. t LPJ. Kjo gjykat vendosi ndaj t akuzuarve t vazhdohet paraburgimi n baz t nenit 353. al. 6. lidhur me al. 1. dhe al. 2 t LPP. Vendimin mbi shqiptimin e mass s sigurimit, kjo gjykat e muarr me aplikimin e nenit 69. al. 1. dhe al. 2. t LPJ. Nga sa u tha m lart, u vendos si n dispozitivin e aktgjykimit. GJYKATA E QARKUT N MITROVIC E TITOS P-nr. 9/83, - m 27.05.1983 PROCESMBAJTSJA KRYETARI I TRUPIT-GJYQTARI, Mevlyde Hamza, d.v. Jusuf Mejzini, d.v. KSHILL JURIDIKE: Kundr ktij aktgjykimi sht e lejuar ankesa brenda 15 dite nga dita e marrjes prmes t ksaj gjykate, Gjykats supreme t Kosovs n Prishtin.

T NISEMI PREJ ZEROS

1. Si mori kontakt me mua Xhafer Shatri? 2. Prjashtimi im nga Zvicra pr periudhn 20 prill 1982 - 20 prill 1984 3. Prapa shpins s Prapashtics 4. Nuk sht zhvilluar kurrfar aktiviteti 5. Ndryshimi i emrit "Zri i Kosovs" sht shum i nevojshm 6. Tri kushtrime dhe ndikimi i kulloshtrs

1. Si mori kontakt me mua Xhafer Shatri?

Mehmet Hajrizi: "Xhafer Shatri, ... nga burgu i Prishtins ia arrin t iki m 4 shkurt 1982." (Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, faqe 350-351) "Nuk vonoi shum dhe Agron Sela (nga Dibra - shn i Xh. D.) tha se kishte vendosur t largohej nga Gjermania, pasi nuk shihte ndonj perspektiv. Kishte vendosur t shkonte n Itali dhe nse do t kishte fat, tutje n Amerik. M 10 shkurt i kishte prgatitur valixhet. Meqense ai nuk kishte pasur t ardhura dhe as prkujdesje nga shteti gjerman, u morm vesh me Suzann q ta ndihmonim Agronin me nj shum prej njmij markash." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, faqe 123) Xhafer Durmishi (Shpendi): "Nj shok nga Dibra pr t cilin t kam folur, ka Agron Sela shkuar n kamp. Ai prej kampi na lajmron se si ka arritur nj spiun t UDB- s. Fjalt e tij i muarm me rezerv t madhe, sidomos 512

kur t kihet parasysh historia e XH. SH., e njherazi edhe ky shoku sht njeri q dyshon shum sa q tani po m thon se ai paska shprehur dyshime edhe n mua, kur un kam thn nj her kam banuar gjat studimeve e njher jo. Un vrtet ashtu kam thn se gjat 4,5 viteve studimi edhe kam banuar edhe kam udhtuar. Nejse. Pas biseds me ju q at nat, pr n Itali i nism katr shok me nj automobil. Ndr ta edhe Halimi (Osman Osmani - shn i Xh. D.)." (Letr Sabri Novosells, mars 1982; Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, faqe 285) M 3 prill 1982, pas mbarimit t demonstrats m sht afruar Hasan Mala dhe ma ka dhn nj numr telefoni t nj kabine telefonike n Zvicr. Shtrohet pyetja se me far metode munda t'i bie n fije se numri i telefonit sht i Zvicrs. Kt e bra n baz t dy fakteve: E para: numri i telefonit fillonte me 0041- dhe e dyta: un kisha pak njohuri pr prjetimet e Sherllok Holmsit n Zvicr. Me metodn e deduksionit nga kto dy premisa erdha n prfundimin fenomenal se numri i telefonit sipas t gjitha gjasave duhet t jet n Zvicr. N at koh kabinat telefonike n Zvicr kan pasur numra n t cilt ke mundur t thrrassh. Pra nga kabinat telefonike t Zvicrs jo vetm q ke mund me thirrur t tjert por ke mund edhe me pranua biseda prej t tjerve. Hasani m ka thn se ky sht numri i "atij shokut - apo bacalokut", nuk m kujtohet me saktsi, dhe ma ka dhn ditn dhe orn e caktuar q ta thrras n telefon. Se sht fjala pr Xhafer Shatrin nuk kishte nevoj pr mua pr ndonj fije dyshimi, pasi Agron Sela nga Dibra, i cili ka qen n Untergruppenbach ka pas shkuar n Itali, n kampin Latina, dhe ai na pat shkruar se aty e ka takuar Xhafer Shatrin. N ditn e orn e caktuar e kam thirrur Xhafer Shatrin. M ka thn se sht vendosur n Franc, se e ka ndrmend t vendoset n Paris. Mua m la prshtypje rrena flagrante se kur sht i vendosur n Franc far nevoje e shtyn t hyj n Zvicr e ta rrezikoj veten pr t'i br bisedat telefonike. Por nuk u hidhrova edhe aq nga nj rren e till duke menduar se sht lufttar i 'vjetr dhe me prvoj', dhe mund t'i ket arsyet e veta pse thot kshtu, e t cilat un nuk mund t'i dij dhe as nuk m hynin n pun q t'i dij. Ishte nj shfaqje e hapur e mosbesimit, por as kjo nuk m ka vra aspak pasi gjithmon kam menduar se besimi sht shtje q fitohet vullnetarisht prej dikujt dhe me kt, se nuk mund ta detyrosh askend me forc pr t besuar. Pastaj do t ishte tepr naive q un me msimin e respektimin e rregullave t konspiracionit t thell t prisja nga nj person i panjohur pr mua se do t m besonte pa rezerv q n bisedn e par telefonike. Pra un nuk krkoja e as nuk prisja se Xhafer Shatri do t m tregoj gjra sekrete apo t ndonj rndsie q n bisedn e par. Por asesi nuk prisja q t ma servon qysh n bisedn e par edhe nj rren aq rrnuese, t tejdukshme e t pa fijen e kryps. Kjo rren, edhe pse nuk m hidhroi ajo m befasoj, pasi, si me thn ishte nj fyerje tejet e rnd pr ligjet m elementare t deduksionit. Pasi e kam thirrur disa her n kt kabin, n rrethin e Gjenevs, jemi marr vesh q un ta marr trenin nga Shtutgarti dhe t shkoj n Gjenev pr ta takuar.

2. Prjashtimi im nga Zvicra pr periudhn 20 prill 1982 - 20 prill 1984

M 20 prill 1982 jam nisur nga Shtutgarti pr n Gjenev pr ta takuar Xhafer Shatrin. N Basel m ka zbrit policia zvicerane prej trenit, m kan kontrolluar hollsisht, dhe pa prkthyes pa bisedua me mua fare, kan marr vendim dhe ma kan ndaluar hyrjen n Zvicr pr dy vjet, pra prej 20 prillit 1982 - 20 prill 1984. Pas mbajtjes prej dy-tri orve 513

n stacionin e policis kufitare, m kan qit n tren t Gjermanis, pa e kontaktuar fare policin gjermane. Kto dy tri or n stacionin policor kufitar zviceran n Basel jan nj nga kujtimet e mia m t kqija t asaj kohe. Pasi jam kthye n Shtutgart e kam thirrur Xh. Shatrin n orn e caktuar n kabinn e caktuar n mbrmje, t njjtn dit, pra m 20 prill. Menjher e ka marr fjaln e ka filluar n mnyr t ult me m akuzua me fjal t ashpra e kritike se pse un mos me e mbajtur fjaln e mos me i dal n takim n orn n t ciln ishim marr vesh, se gjoja ai Xhafer Shatri nse nuk del n takimin e caktuar n minutn e caktuar ather duhet me e dit t gjith se ai ka vdekur. Ia fillova me fjal t buta duke u mundua me ia shpjegua se ka m kishte ndodh n kufi. Por ai as q donte me ndgjue por mundohej q me fjalt e veta me ia kalua vrazhdsis s policis zvicerane. Sjellja e tij m befasoj tepr, pasi vet kisha dgjuar fjal t mira pr te prej shokve n Kosov, dhe Sabriu ma kishte ua n qiell. Andaj kur e pash se nuk merr vesh me fjal t urta, ia ktheva edhe un n t njjtin stil si e meritonte. I thash se ti e ke shum leht me u lavdue se del n takim n orn e minutn e caktuar nse i len takimet n der t shtpis e t tjerve u duhet me udhtua me qindra kilometra e me kalua kufirin m rigoroz, me t njjtin ngjyr t zrit me ndoshta edhe m ashpr se ai. Kur i thash kshtu, u zbut aq shum, kaloi n nj ekstrem tjetr, e ia nisi me dredhue me shpejtsi. Ia nisi me thn se e kupton, por edhe ai ka hjek gjat rrugs njsoj, se nuk jeton n Gjenev, por ka udhtuar prej Parisi me dal n kt takim t caktuar si me thn n gjysm t rrugs, si pr njenin si pr tjetrin, duke pritur se mos po nisi un me ia vajtue e me iu kndue elegji hjekave e peripetive t tij gjat rrugs s asaj dite prej Parisi n Gjenev. Pas ksaj ngjarjeje mua m'u zvoglua disi shija pr biseda t shpeshta n telefon me te n kabinn e caktuar, e sigurisht e njjta gj mund t'i ket ndodh edhe atij. M 24 prill 1982 u organizua demonstrata e par shqiptare n Vjen. N kt demonstrat e pata m leht t udhtoj pasi shkova n grup me autobus, e autobusi nuk kontrollohej aq shum. Megjithat n kt rrug e kisha pasaportn time t lshuar n Mitrovic, por vula e ndalimit t hyrjes n Zvicr ishte nj lloj vrejtje pr t gjith kufijt tjer evropian. N ndrkoh pas ngjarjes e kmbimit t fjalve t mia me Xhafer Shatrin m 20 prill, me te kryesisht sht marr Sabri Novosella. Edhe un kam qen vazhdimisht n kontakt me Sabriun. Nj njrn prej atyre ditve, prmes telefonit kam biseduar me Sabriun, i cili m ka thn se "puna e bashkimit t Lvizjes me OMLK-n sht kryer, se un (S.N.) dhe Xh. Shatri jemi marr vesh n t gjitha pikat. Ti (Xh. Durmishi) dhe Osman Osmani duhet me u takua me Xhafer Shatrin dhe me i krye formalitetet, pra me ia ba aminin asaj pr ka jemi marr vesh ne."

3. Prapa shpins s Prapashtics

Shkolla e UDB-s Serbe: "Ktij takimi i paraprin dy prpjekje pr ta takuar Xhafer Shatrin, i cili pas ikjes nga burgu ishte vendosur si refugjat n Itali. Prpjekjen e par e kishte br Xhafer Durmishi dhe at, pa dijenin dhe prapa shpins s Osman Osmanit, gj q dshtoi pa arritur kalimin e kufirit. Ndrsa prpjekjen e dyt e bri Osman Osmani s bashku me dibranin, Hysen Spahija. Nuk arritn ta takonin n kampin e refugjatve n Itali, sepse ndrkoh, ai kishte kaluar n Zvicr." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.127) Xhafer Durmishi (Shpendi): "Nj shok nga Dibra pr t cilin t kam folur, ka shkuar n kamp. Ai prej kampi na lajmron se si ka arritur nj spiun t UDB- s. Fjalt e tij i muarm me rezerv t madhe, sidomos kur t kihet parasysh historia e XH. SH., e njherazi edhe ky shoku sht njeri q dyshon shum sa q tani po m thon se ai paska 514

shprehur dyshime edhe n mua, kur un kam thn nj her kam banuar gjat studimeve e njher jo. Un vrtet ashtu kam thn se gjat 4,5 viteve studimi edhe kam banuar edhe kam udhtuar. Nejse. Pas biseds me ju q at nat, pr n Itali i nism katr shok me nj automobil. Ndr ta edhe Halimi (Osman Osmani - shn i Xh. D.)." (Letr Sabri Novosells, mars 1982; Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, faqe 285) Sipas Shkolls s UDB-s Serbe, prpjekjen e par e paskna br un pr ta takuar Xhafer Shatrin n Zvicr, ndrsa prpjekjen e dyt e ka br Osman Osmani pr ta takuar duke u nisur q at nat, posa e kemi marr vesh se sht n Itali. Nga kjo rrjedh sipas logjiks s Shkolls s UDB-s se Xhafer Shatri paska dal s pari n Zvicr tek shokt e Organizats s vet dhe prej atij mjedisi paska kaluar pastaj n kampin e refugjatve Latina n Itali. Nuk jan br dy prpjekje pr ta takuar Xhafer Shatrin, si takime paraprirse pr bashkim. Xhafer Shatri, sipas Mehmet Hajrizit sht arratis nga burgu m 4 shkurt 1982. Kur ka mbrri n Itali Xhafer Shatri nuk e di. Agron Sela, nga Untergruppenbachu n kampin Latina, ka shkua m 10 shkurt 1982, n mnyr q nga aty t shkoj n Amerik, ku ka pasur farefis t vetin. sht Jusufi ai q nuk e ka lejua Agronin, Naim Haradinajn, Haxhi Berishn, mua dhe asnj tjetr me krkua azil n at koh, as n Gjermani e as n ndonj vend tjetr. Diku pas 22 shkurtit Agroni e ka shkruar nj letr nga Italia dhe informon se sht takuar me Xhafer Shatrin. Nga Untergruppenbachu i kemi telefonuar Sabri Novosells. Me krkesn e Sabriut, kan shkuar 4 veta me kerr. Osman Osmani ka qen i pari q ka tregua gatishmri me u prfshi n kt rrug. Tani del se ai e ka br kt jo pr shkaqe shoqrore, njerzore e humanitare por paska shkuar pr t diskutuar shtje rreth bashkimit. Sido q t jet puna n kt pik, del se prpjekjen e par pr t'u takuar me Xhafer Shatrin e ka br Osman Osmani dhe jo Xhafer Durmishi. Prpjekja ta takoj un Xhafer Shatrin para se ai t del n Itali duket absurde. Un ndoshta kisha br ndonj prpjekje me e takua para se me dal ai n Itali, por pr kt pun m jan dasht kontakte shum t forta me ish shefat e Abdullah Prapashtics, t cilat nuk i kam pasur. Prpjekjen e par e kishte br Xhafer Durmishi dhe at, pa dijenin dhe prapa shpins s Osman Osmanit, gj q dshtoi pa arritur kalimin e kufirit. Kjo gnjeshtr flet n mnyr t qart si drita e diellit far sistemi koreanoverior kishte me instalua familja e ish-inspektorit t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica me firmn e tij private familjare me Partin e tij "komuniste". Kur Osman Osmani, m 22 shkurt 1982, 7 muaj e 5 dit pas meje ka ardh me misionin e firms familjare t Abdullah Prapashtics, n familjen Grvalla e ka gjetur Saime Isufin dhe Ibrahim Kelmendin. Prej 22 shkurtit e deri m 5 mars 1982, Osman Osmani ka mundur t bisedoj pr far t doj me Saime Isufin, prej mngjesit e deri n ort e gjumit pa i marr leje askujt. T njjtn gj ka mundur ta bj edhe me Ibrahim Kelmendin, por me kt edhe m shum, deri rreth 15 marsit. Me t dyt e ka pasur lirin e plot q t'i prpunoj, kuptohet, nse mundet, ashtu si e ka prpunuar Nuhi Sylejmanin dhe me porosi t dinastis e ka graduar 'Luan'. Pse nuk e ka br kt, kur interesi i firms familjare, interesi i krijimit t dinastis Kim il Dul Prapashtica e ka krkuar kt, un nuk mundem me e marr me mend. Kontaktin e par me mua e ka marr Xhafer Shatri me iniciativn e tij, prmes Hasan Mals, n demonstratn e Bonit m 3 prill 1982. Ai ka dasht me bisedua me mua, pasi ka dashur ta dij se kush sht ai q e vazhdoi Zrin e Jusufit, dhe un kam pranua, dhe pasi nuk kam pasur kunor me Osman Osmanin kam zhvilluar biseda telefonike dhe 515

jam nisur ta takoj m 20 prill 1982, por policia Zvicerane n Basel nuk m ka lejua me hy n Zvicr. Kurr nuk jam mrzit as nuk m ka interesua se a sht Xhafer Shatri duke biseduar me Osman Osmanin. Sabri Novosella: "Komitetit t degs s LRSHJ Vllezrit Grvalla" ...Dalja e shokut Xh. e shkuarja tek shokt q para shum vitesh i ka organizuar vet sht br shum mir, bile m mir se sa t kishte ardh tek ju, pasi n at organizat motr Xh. gzon besim shum t madh, kurse nga ana tjetr me nj shok q e kemi ktu ka afrsi shum t madhe qysh nga koha e vuajtjes s dnimeve n kazamatet jugosllave para 13 viteve. Prve ksaj ekziston edhe nj histori tjetr q i lidh kta dy shok n pr lirin e popullit ton. Pasi edhe deri m tani sht punuar n bashkimin e organizatave tona, nga ana tjetr NUK EKZISTOJN KURRFAR DIVERGJENCASH PARIMORE, MUND T THEMI SE SHTJA E BASHKIMIT MUND T MIRRET SI PUN E KRYER. T fala vllazrore e revolucionare Komiteti i Degs s LRSHJ Hasan Prishtina (mars 1982)

4. Nuk sht zhvilluar kurrfar aktiviteti

T shohim se si sht shkruar nga t tjert pr takimin e 14-15 majit n Biel-Bienne. Xhafer Shatri :Nj parantez. N prag t vrasjes tragjike t shokve tan Jusufit e Bardhoshit (kan qen si dihet antar t ish Lvizjes nacionallirimtare...) dhe Zeqs (antar i ish-Organizats Marksiste-Leniniste...) jan zhvilluar bisedime pr bashkim. Bisedimet kan qen t suksesshme dhe sipas t gjitha gjasave natn e vrasjes ka ardhur gjer te bashkimi. Kto organizata kan vepruar n mrgim sidomos dhe gjithmon i kan koordinuar aksionet, jan ndihmuar n mes veti me t madhe, ky sht nj fakt i padiskutueshm. Pas rnies s tyre n popull u krijua nj indinjim i pakufishm e mjerisht edhe nj huti e palejueshme... N Kosov u bn burgosje t mdha. Nga t gjitha organizatat u burgosn shum njerz, shum t tjerve iu desht tia msyjn mrgimit, ndr ta edhe udhheqsi i PKMLSHJ. N mrgim jan zhvilluar bisedime n mes tij dhe shokve t ish LN... ka ardhur te bashkimi, gjegjsisht formimi i LRSHJ, jo LRSSHJ. Prkundr ksaj NUK SHT ZHVILLUAR KURRFAR AKTIVITETI, kjo ka mbetur anonime, shtje e tre-katr njerzve. N maj, m 14 e 15 maj jan zhvilluar bisedime edhe me prfaqsues t ish OMLK. Ka ardhur gjer tek bashkimi gjegjsisht formimi i LRSHJ. Pr kt ekzistojn dokumente. N bisedime kan qen dy prfaqsues t organizatave t mparshme, si prfaqsues t organizatave t tyre.(Qarkore interne lidhur me rastin e ish PKMLSHJ; Qershor 1983, shkruar nga Xhafer Shatri, e nnshkruar 'Redaksia e Zrit t Kosovs') Pas punimeve t mija t mparshme m duket e teprt t'i analizoj shprehjet mjerisht edhe nj huti e palejueshme dhe nuk sht zhvilluar kurrfar aktiviteti. N kt rast ajo ka m duket m e rndsishme dhe t sqarohet n mnyr t domosdoshme sht fakti se me far stilografi, Xhafer Shatri i ka shkruar, sidomos fjalt e msiprme? Ibrahim Kelmendi: " Kriminel e shkuar kriminelit, ndrhyri Mirani i prmbajtur. Hape setrn se ke stilografin n xhep t mbushur me qumsht!"(Atentatet, f.440) Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr Ibrahim Kelmendit, 5 mars 2007) Ibrahim Kelmendi: "Nuk mund t quhet bashkim, por bashkngjitje" (Atentatet, f.380) "Ia thash tro se ata nuk ishin bashkuar, por Xhabiri ia kishte bashkngjitur OMLKn" (Atentatet, f.392) 516

Xhafer Durmishi: "Kur jemi duke folur pr kt, nga sjelljet, tani kuptohet se ai (Xhafer Shatri -shn i Xh. D.) me do kusht ka dasht q t thot se: Tre shokt u vran, dhe sikur t mos kisha qen un, aktivitet n botn e jashtme nuk kishte me pas nj koh t gjat, pr t mos thn nuk kishte me pas fare. Kt e dshmojn edhe fjalt e ulta t tij q kan t bjn me bisedimet e bashkimit me m 14 e 15 maj 1982, ku disa shokve q kan ardh tek ai nga Kosova u ka thn se sikur t mos kisha qen un nuk ishte br bashkimi, por m 14 maj ktu un atyre q kan ardh pr bisedime ua kam thyer dhmbt. ... Un dua t theksoj se sa mund t arrij ta konsolidoj veten politikisht njeriu me kto gnjeshtra." (Letr shokve t Shtutgartit, 14 maj 1984, faqe 7) Mehmet Hajrizi: "Xhafer Shatri, njri nga udhheqsit e GRK-s, n dimrin e vitit 1982 arratiset nga burgu dhe u bashkangjitet radhve t Organizats n Zvicr. I autorizuar nga OMLK, ai vazhdon bisedimet pr bashkim me organizata t tjera t Lvizjes, si LNKVSHJ, PKLMSH, etj., q rezulton me formimin n maj t vitit 1982 t frontit t prbashkt, t quajtur Lvizja pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981 f. 311) Mehmet Hajrizi: "Pas rnies s Kadri Zeks, Hasan Malaj dhe veprimtart e tjer e autorizojn Xhafer Shatrin, i cili pas arratis nga burgu kishte arritur n mrgat, pr ta prfaqsuar OMLK-n n marrveshjen e bashkimit t organizatave. M 15 maj 1982 sht mbajtur mbledhja pr bashkim n fshatin Lanovil, afr Bielit, n banesn e Hasan Malajt. Nga ana e OMLK-s ka marr pjes Xhafer Shatri, nga ana e LNKVSHJ-s, Sknder Durmishi, kurse nga ajo e PKMLSHJ-s, Osman Osmani. N at mbledhje sht arritur bashkimi dhe prej asaj date organizata sht quajtur "Lvizja pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi" (LRSSHJ), kurse organi i saj "Zri i Kosovs." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, f. 389) Ibrahim Kelmendi: "Nuk mund t quhet bashkim, por bashkngjitje" (Atentatet, f.380) "Ia thash tro se ata nuk ishin bashkuar, por Xhabiri ia kishte bashkngjitur OMLKn" (Atentatet, f.392)

5. Ndryshimi i emrit "Zri i Kosovs" sht shum i nevojshm

Xhafer Shatri: "Po q se ju jepet rasti, ju lutem q t'ia prcillni Kamberit (Sabri Novosells - shn i Xh. D.) argumentimet tona lidhur me nevojn E NDRYSHIMIT T EMRIT T ORGANIT (REVISTS "ZRI I KOSOVS" -shn i Xh. D.) dhe prpiquni t jeni sa m origjinal dhe sa m t arsyeshm dhe kt mos e bni sa pr ta br, por vetm pse SHT SHUM E NEVOJSHME." (Letr Xhafer Durmishit e Osman Osmanit, 16 maj 1982; Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran 1998, faqe 163) Un dhe Osman Osmani jemi nis pr n Biel-Bienne, m 14 maj 1982. Pasi 24 dit m par m ishte ndaluar hyrja n Zvicr pr dy vjet, pr kt udhtim ma ka dhn pasaportn e vet NN. Faridin Tafallari sht marr vesh me Shefket Musliun rreth shtjeve teknike t ksaj rruge. Faridini na ka ue me kerr deri n nj vend afr kufirit Zviceran. Shefketi ka dal me kerr dhe na ka marr. Nuk e di pr ciln pik kufitare t nj fshati i ka ra, por n Zvicr kemi hy pa problem, pa na pyetur askush. Shefketi na ka ue deri n qendr t Bernit. Aty jemi takuar me Hasan Maln e Xhafer Shatrin me t cilt shkuam n banes t Hasanit. Shefketi u kthye n banes t vet n rreth t Zurichut, duke na thn se ashtu si ju pruna edhe ju kthej n Gjermani. N mbrmje kemi biseduar pr gjra t prgjithshme por edhe konkrete. Por thelbi i diskutimit q nuk e harroj ka qen rreth nj pike. Osman Osmani e ka hap diskutimin e par n kt pik duke thn se gazeta e Jusufit "Zri i Kosovs" nuk duhet t mbetet 517

gazet e Lvizjes pr Republik (pasi ne nga organizata e Jusufit ve e kemi marr emrin 'Lvizje' dhe kjo duhet t jet mjaft). Po q se e pranojm edhe emrin e gazets s Jusufit "Zri i Kosovs" ather shtrohet pyetja se ka po mbetet nga historia jon, kur dihet se na, Partia i kemi nxjerr dy gazeta pr ekzistencn e t cilave, edhe nqoftse nuk sht i njoftuar populli, prmes letrash sht njoftuar UDB-a dhe Lidhja Komuniste e Jugosllavis, e sidomos pjesa pozitive e LKJ. Xhafer Shatri, i cili nuk e kishte br asnj bised m par me Abdullah Prapashticn e as Osman Osmanin pr t br ndonj sondazh t situats, u shokua e u befasua aq shum se si mund t ket kaq njerz t pabes, deri n kt far shkalle, ndaj nnshkrimeve t veta t hedhura n letr m 17 shkurt 1982 n Ankara. Pasi e mori veten pak nga ky shokim prej pabesis s shokut t ish-inspektorit t UDB-s, edhe Xhaferi ra krejtsisht n pozitat e tij, edhe pse pr arsye krejt tjera, dhe tha se sht e nj rndsie tejet t madhe q "Zri i Kosovs" pasi n nntor 1981, e janar 1982 sht botuar nga Jusufi, t mos mbetet gazet e Lvizjes pr Republik. Edhe ne e kemi nxjerr 'Lirin' dhe ashtu si thot Osmani, sht mir q t'ia nisim prej zeros, pasi ky sht nj fillim i ri. Pasi u solln e mbshtolln shum her rreth ksaj pike pr t ma mbushur mendjen se duhet me ia nis prej zeros, un ju thash se edhe pse kam mirkuptim t skajshm se ju mund t keni arsye me ia nis zeros, pr mua kjo shtje, duke parasysh historin e Organizats sime, sht krejtsisht e pamundur. Me shokun e ish inspektorit t UDB-s Osmanin, un n ato aste nuk kisha ka me fol pasi me te isha marr vesh qysh m 17 shkurt 1982 n Ankara dhe kisha pasur rastin t kmbej mendime t mjaftueshme deri n at dit. Nga ana tjetr Xhafer Shatri, veterani i vitit 1974 e kishte trashguar nj situat shum delikate n Zvicr nga Kadri Zeka, i cili vet dhe t gjith shokve t vet u kishte thn t mos e lexojn, pranojn apo t ken fardo lidhje me Zrin e Jusufit. Kur Xhafer Shatri filloj t'i prkrah qndrimet e Osmanit dhe osmanve tjer, un i thash se ktu un pr veti nuk kam ardh me br kurrfar diskutimi pos kryerjes s nj formaliteti. Pr t gjitha shtjet tjera ke pasur koh me u marr vesh me Sabriun, e at koh e ke n dispozicion edhe m tutje. T nesrmen, m 15 maj, paradite sht formuluar nj tekst nga Xhafer Shatri, t cilin ai ma ka diktuar gojarisht dhe un me dorn time e kam shkrua, dhe sht nnshkruar nga Xhafer Shatri, un dhe Osman Osmani. Me aq sa m kujtohet dhe besoj se kjo sht e vrtet 99%, kur ma ka diktuar tekstin Xhafer Shatri, mua dhe Osman Osmanin nuk na trajton (apo dikton fjalt) si antar t Lvizjes pr Republik ve t formuar m 17 shkurt 1982 por si antar t LNKVSHJ dhe t PKMLSHJ. Faridin Tafallari: "N fillim ky besim i Xhafer Durmishit ishte shum i sinqert." ... "Xhafer Durmishi n fillim ishte shum i sinqert dhe punonte me zell t madh." (Terror Dhimbje Qndres, faqe 64 e 69) Un nuk kam qen i fokusuar n kopilit e ktyre detaleve n kt aspekt pasi fokusimi kryesor ka qen ruajtja e fjalve "Lvizje" pr hir t Jusufit dhe ruajtja e emrit "Zri i Kosovs" poashtu vetm e vetm pr hir t Jusufit. Kur Sabri Novosella ka ardh n Gjenev tek Xhafer Shatri, n nntor 1983, e kur jan prishur e grindur n mnyrn m skandaloze, nj nga shkaqet e skandalit ka qen shtja e interpretimit t bashkimit t 15 majit 1982. Sabriu i ka thn se Lvizja pr Republik sht formuar n Ankara m 17 shkurt ndrsa OMLK-ja ju ka bashkangjitur ksaj Lvizjeje m 15 maj, pa shtruar asnj kusht, ndrsa Xhafer Shatri i ka thn se Lvizja pr Republik sht formuar nga un (Xh. Sh.), se Osman Osmani e Xhafer Durmishi kan ardh si antar 518

t dy organizatave t ndryshme dhe pr kt e kam tekstin t cilin e ka shkruar dora, apo stilografi i Xhafer Durmishit. M 15 maj u vendos poashtu q pr ditn e fillimit t Kongresit XII t LKJ, m 26 qershor 1982 t organizohet nj demonstrat n Bern. Pas kryerjes s takimit ka ardh Shefket Musliu dhe me kerrin e tij na ka ue deri n nj vend n Gjermani, prej nga un e Osman Osmani kemi vazhduar me tren pr n Shtutgart. T nesrmen, m 16 maj 1982, Xhafer Shatri u shkruan nj letr Xhafer Durmishit dhe Osman Osmanit, ku po tjerash thuhet: Xhafer Shatri: " Po q se ju jepet rasti, ju lutem q t'ia prcillni Kamberit argumentimet tona lidhur me nevojn e ndryshimit t emrit t organit (ndryshmit t emrit 'Zri i Kosovs' me nj tjetr, pra me ia filluar prej zeros-shn i Xh. D.) dhe prpiquni t jeni sa m origjinal dhe sa m t arsyeshm dhe kt mos e bni sa pr ta br, por vetm pse sht shum e nevojshme." (Letr Xhafer Durmishit dhe Osman Osmanit, 16 maj 1982) Xhafer Durmishi. "Dje e mora nj letr nga Xhafer Shatri. Po ta drgoj t fotokopjuar. Edhe letrat tuaja t drguara tek shoku gjerman i mora. Do t veprohet asisoji dhe besoj se do t ndikoj pozitivisht. Momentalisht nuk kemi gjetur banes por sot do t shikojm nj vend pr nj dydhomshe q kushton 400 DM n muaj. Nqoftse nuk sht e zn do t bhet shum mir. Ktu po ta drgoj edhe nga nj letr q kam marr nga Suedia dhe SHBA. Jemi duke punuar n dalje t revists, por prap se prap emri i saj po kontestohet e diskutohet. Prej Ankaras nuk ka ardh ndonj material." (Letr Sabri Novosells, 22 maj 1982) N ditt n vazhdim e kam prgatit numrin e par t Zrit t Kosovs, dhe n kt numr ideologu Abdullah Prapashtica me shokt e vet nuk kontribuoi me asnj germ t vetme. T vetmin kontribut q Osman Osmani e ka br pr kt numr ka qen daktilografimi i dy shkrimeve t mija dhe krkesa e tij q t hiqet citati i Jusufit: "N ball t ktij populli dhe tek kmbt e ktij populli, flijimi dhe vdekja pr realizimin e aspiratave t tij, do t na vijn si prjetimi m i bukur e m fisnik n gjith jetn. Dhe s'do t ket forc q t na ndal n rrugn ton t ndritshme."

6. Tri kushtrime dhe ndikimi i kulloshtrs

M 17 shkurt 1982 bhet bashkimi i Organizatave n baz t dokumentit si vijon: "DOKUMENT , Nga mbledhja e prbashkt n nivel t prfaqsuesve t KQ t LNKVSHJ dhe PKMLSHJ, (...) ,VENDIM I mbledhjes s prbashkt t prfaqsuesve t dy organizatave motra patriotike revolucionare LNKVSHJ dhe PKMLSHJ 1. Organizata e formuar nga dy organizatat e mparshme LNKVSHJ dhe PKMLSHJ t quhet Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi (LRSHJ).... 6. Organi i LRSHJ t jet Zri i Kosovs pasi ky emr shpreh zrin e Kosovs... . Qemajli (Faton Topalli), Shpendi (Xhafer Durmishi), Halimi (Osman Osmani) KUSHTRIMI (Abdullah Prapashtica), Mrgimi (Sabri Novosella)" Shkolla e UDB-s: "M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor (1982shn i Xh. D.)" (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.145) Pr Nuhi Sylejmanin, Abdullah Prapashticn dhe Osman Osmanin, demonstrata dhe njoftimi pr demonstratn e 26 qershor 1982, paska qen i rastsishm. Por pr t gjith t tjert kjo dit nuk ka qen e rastsishme. 26 qershori 1982 ka qen dita e fillimit t punimeve t Kongresit XII t Lidhjes s Komunistve t Jugosllavis dhe n kt dit 519

sht organizuar demonstrat n Bern dhe Sydney, n koordinim prmes Rilind Bytyit dhe Xhafer Durmishit. Ramadan Pllana: "... me ndrmjetsimin e ambasadorit t Shqipris n Turqi, Bujar Hoxha shpallin bashkimin e organizatave ilegale..." Abdullah Prapashtica ("komunist" dhe ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Bujar Hoxha nuk e ka shpallur bashkimin e organizatave ilegale, por kt e ka br Komiteti Drejtues i LRSSHJ me nj Komunikat." (ka sht dshmi e ka jo?, www.albaniapres.com, 14 shtator 2011) Thirrjen pr kt demonstrat (t Bernit) e ka shkrua Xhafer Shatri. S bashku me kt thirrje sht publikuar n Evropn Perndimore pr her t par edhe Komunikata e bashkimit t organizatave m 17 shkurt e 15 maj 1982. Komunikata e bashkimit t 17 shkurtit 1982 sht shprndar (pa i marr leje Abdullah Prapashtics) menjher n Kosov nga Sabri Novosella prmes Imer Berishs e Rexhep Mehmetit. Pezullimi i shpalljes s bashkimit n Evrop, pra ndalimi i shprndarjes s Komunikats, prej 17 shkurtit deri n prag t 26 qershorit 1982 sht br me krkesn e insistimin e Partis "Komuniste" t Shkolls s UDB-s Serbe, krkes t ciln un, pr ndryshim nga Sabriu, e kam respektuar. Edhe ather kur Komunikata e bashkimit botohet, Shkolla e UDB-s me teatralizmin e vet paraqitet se nuk sht njoftuar pr kt, por se thirrjen e demonstrats s 26 qershorit e me kt edhe Komunikatn nuk i paskan pa, por rastsisht e gojarisht, m 24 qershor kan marr vesh se m 26 qershor do t organizohet demonstrat n Bern. Teksti i Komunikats: "KOMUNIKATE Prfaqsuesit e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVSHJ) dhe t Partis Komuniste Marksiste-Leniniste n Jugosllavi (PKMLSHJ) u mblodhn m 17 shkurt 1982 dhe zhvilluan bisedimet prfundimtare pr bashkimin e ktyre dy organizatave N NJ T VETME. Pas arritjes s bashkimit u vendos q organizatat t organizohen n Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. N ndrkoh bisedimet u zhvilluan edhe me prfaqsuesit e Organizats MarksisteLeniniste t Kosovs (OMLK) me t cilt bisedimet prfunduan m 15 maj 1982. Me nj shkall t lart t unitetit t mendimit, prfaqsuesit e tri organizatave n mes tjerash morn kto vendime e qndrime: 1. Q organizata e re t pagzohet Lvizja pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi (LRSHJ). 2. LRSHJ-a si front unik i rezistencs do t prfshij n gjirin e saj t gjitha forcat patriotike e revolucionare t popullit shqiptar, si dhe t gjith patriott n mrgim, t cilt pr shkak t dhuns e terrorit serbomadh jan detyruar ti lshojn trojet e veta t strlashta. 3. LRSHJ-a do t luftoj pr formimin e Republiks Socialiste Shqiptare n Jugosllavi, n t ciln duhet t prfshihen t gjitha territoret etnike shqiptare, dhe pr realizimin e ktij qllimi do t shrbehet me t gjitha mjetet q lejon etika revolucionare, duke u nisur nga bindja politike e gjer tek revolucioni i armatosur, po q se e krkon nevoja. 4. LRSHJ-a sht thellsisht e bindur se duke luftuar pr Republikn Shqiptare n kuadrin e Federats Jugosllave do ti kontribuoj ruajtjes dhe forcimit t bashkimit dhe vllazrimit t mirfillt n mes popujve t Jugosllavis. Si prfaqsuese e vetme e popullit shqiptar n shtetin jugosllav, LRSHJ-a konsideron se lufta e saj e drejt i 520

shrben edhe forcimit t unitetit t Federats Jugosllave, ruajtjes s paqes n Ballkan dhe stabilitetit t prgjithshm n Evrop e m gjer. 5. LRSHJ-a llogarit n ndihmn dhe prkrahjen e t gjitha forcave progresive t Jugosllavis, t cilave u propozon luft t prbashkt kundr forcave hegjemoniste, kolonialiste, shoviniste dhe forcave tjera reaksionare n Jugosllavi, t cilat sot kan pozita dominuese n t gjitha strukturat e shtetit dhe si t tilla paraqesin rrezik permanent pr t ardhmen e Jugosllavis, pr perspektivn e popujve q jetojn n te dhe pr paqen n kt regjion.

Kjo Komunikat u daktilografua, u shtyp dhe u shprnda nga Xhafer Shatri, n t njjtn flet (s bashku) me thirrjen - KUSHTRIMIN- e demonstrats s Bernit, t 26 qershorit 1982 6. LRSHJ-a me t gjitha forcat do t luftoj kundr do shovinizmi e separatizmi, sepse edhe kto izma reaksionare, q mund t paraqiten edhe tek ndonj shqiptar, e dmtojn unitetin e Jugosllavis dhe vetvetiu edhe luftn e drejt q bn populli yn.

521

7. LRSHJ-a prshndet qndrimin e drejt t t gjith opinionit progresiv ndrkombtar, q u solidarizua dhe po solidarizohet me krkesn e drejt t popullit ton pr Republikn e vet n kuadrin e Federats Jugosllave. 8. Prshndetet qndrimi i PPSH dhe i qeveris shqiptare ndaj krkess s klass puntore dhe popullit shqiptar n Jugosllavi pr konstituimin e Republiks s vet n kuadrin e Federats Jugosllave, me ka dshmon interesimin e vet pr kt pjes t kombit dhe prinicipialitetit t politiks s jashtme ndaj RSFJ, ku respektohen me prpikmri parimet e moscnimit t sovranitetit dhe integritetit territorial, mosprzierjes n punt e brendshme, respektimit reciprok dhe barazis s plot n marrdhniet ndrshtetrore dhe ruajtjes s fqinjsis s mir, duke qen gjithmon n gatishmri t plot t mbroj interesat e pjes s kombit brenda normave dhe ligjeve ndrkombtare. 9. LRSHJ-a u bn thirrje t gjitha grupeve ekzistuese dhe individve q luftojn pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi q ti bashkohen Lvizjes pr Republik. 10. LRSHJ-a q tash distancohet nga t gjitha format e lufts q mbajn er terrorizmi dhe sdo tua shtrij dorn e pajtimit individve q i kan duart e zhytura me gjakun e popullit. Gjithashtu Lvizja sdo t bashkpunoj asnjher me rrymat e organizatat politike q mbajn vuln e tradhtis, apo kan qllim ta rrezikojn pavarsin e Jugosllavis. 11. Organ qendror i LRSHJ-s do t jet Zri i Kosovs. 12. LRSHJ-a ua bn me dije si OKB-s ashtu edhe qeverive t t gjitha shteteve q jan pr paqe, liri dhe demokraci n bot, se pa iu njohur popullit shqiptar n Jugosllavi statusi i kombit dhe e drejta e patjetrsueshme e tij pr Republikn e vet n kuadrin e Federats Jugosllave; pa u liruar pa asfar kushti t gjith t burgosurit politik dhe pa mundsimin e kthimit n vendlindje t t gjith atyre q luftuan pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi, LRSHJ-a nuk do t qetsohet kurr. RROFTE REPUBLIKA SOCIALISTE SHQIPTARE NE JUGOSLLAVI! RROFSHIN TE GJITHE POPUJT E RSFJ! RROFTE LEVIZJA PER REPUBLIKE! Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ" Fillimi i thirrjes pr demonstrat, i shkruar nga Xhafer Shatri ishte "Motra shqiptare, e ju vllezr t shtrenjt, ju t ndjekur, t shtypur e t shprndar, para jush LVIZJA PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI lshon:

KUSHTRIMIN
T gjith ju, i madh e i vogl, n shtat e shtatdhjet, kudo q t ndodheni, kur t'u bjer n dor kjo thirrje, lrini t gjitha dhe prgjigjuni zrit t atdheut, sepse ai ka nevoj m shum se kurr pr ju." Kur na vjen kjo thirrje n Shtutgart Osman Osmani bhet tym e idhnohet e bunitet sa nuk ka ku shkon m tej. Kur e pyes se pse je idhnue e ka ka t keqe n kt thirrje, Osmani thot se, askush tjetr pos Abdullahut nuk guxon me lshue far kushtrimi a far uzbune, se nuk sht rastsi q Duli, apo dajoku e ka pseudonimin Kushtrim Kosova. Pra si shihet shum qart pr at q ka se sy me pa dhe mend me marr vesh, pseudonimi i themeluesit t Lvizjes dhe organizatorit t demonstratave t vitit 1981 Abdullah Prapashtics n at koh ka qen KUSHTRIM Kosova ka do t thot kjo se vetm Abdullahu n at koh e ka pasur t drejtn me e dhan urdhrin pr uzbun. 522

Thirrja pr demonstratn e Bernit, pr 26 qershor 1982 (pr t ciln u vendos m 15 maj, n prani t Osman Osmanit) u shtyp bashkrisht me Komunikatn e bashkimit t 17 shkurtit dhe vendimit t 15 majit 1982. Pezullimi i shpalljes s bashkimit t 17 shkurtit, n Evrop, deri n prag t 26 qershorit 1982 u b me krkesn e Partis "Komuniste" q shpresonte se 15 maji do t'u jepte m shum se 17 shkurti. Shkolla e UDB-s Serbe: "VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 142 dhe145) Un me tr forcn time e kam mbrojtur Xhafer Shatrin, dhe argumenti im kryesor ishte se poternica kundr tij ka qen shum m e ashpr se sa pr ishinspektorin e UDB-s. M lart e pam se si Shkolla e UDB-s Serbe gnjen se rastsisht kan marr vesh pr demonstratn e Bernit, kur n kt koh Abdullah Prapashtica e Osman Osmani thoshin se i kan drgua Not, Ultimatum LKJ-s n Kongresin XII. Prjashtimi im nga Zvicra t cilin e kam sqaruar m hert, nga 20 prilli 1982-20 prill 1984, ka ndikuar q un t hyj n Zvicr me pasaport t nj shoku. Kjo do t thot se n pasaportn e huazuar, e as n timen, nuk kam futur kurrfar adrese sekrete, as nuk kam pasur me vete kurrfar adrese sekrete pr kt udhtim. M 20 prill 1982 n Basel, kur policia zvicerane ma ka ndaluar hyrjen n Zvicr pr dy vjet, ma kontrolluar bllokun e adresave. N at bllok ka qen adresa e Rilind Bytyit n Australi, Sejdi Bytyit n Nju Jork, adresa e Vllezrve Grvalla n Untergruppenbach e disa numra telefonash. 523

Kto adresa nuk m jan konfiskuar, por e marr me mend se policia mund t ket mbajtur shnime. Shkolla e UDB-s Serbe: "Gjat kontrollit, u hetua se Hafiz Gagica udhtonte me pasaportn e Xhafer Durmishit, brenda s cils ndodheshin edhe disa copa letrash me adresa sekrete, q i kishin takuar Jusuf Grvalls. Policia kufitare zvicerane i konfiskoi adresat, duke treguar se e njjta pasaport ishte e regjistruar n organet kufitare si e parregullt. Prve Hafizit, nga autobusi e nxorn edhe Osman Osmanin. Krejt n fund, kufitart zviceran bn nj gjest jashtzakonisht t mir. Edhe pse jo n rregull, ju dhan leje ta vazhdonin rrugn." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, f.146) Nga kjo rrjedh se edhe fjala "konfiskim adresash" sht gnjeshtr e kulluar. Kjo shprehja "konfiskim adresash" t prgatitura e mbledhura nga Jusufi, ku ai drgonte gazetat e "Zrin e Kosovs" prmendet n nj letr timen drguar Sabri Novosells, n mars 1982. Xhafer Durmishi: "Adresn e Besnikut (djalit t Metush Krasniqit - shn i Xh. D.) nuk e kemi. Besojm se shum adresa t konfiskuara s shpejti do ti kemi n dor. Megjithat na i drgo t gjitha ato adresa q na ke pas drguar m par. Gjithashtu na drgo adresat q do ti sigurosh nprmjet Plakut." (Letr Sabri Novosells, mars 1982; Marr nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme..., Tiran 2010, faqe 287) Pr adresa t konfiskuara bhet fjal vetm pr adresat e konfiskuara, apo t marra pr hetime s bashku me shum materiale nga studioja e Jusufit, prej ans s policis gjermane t Heilbronit, t marra m 18 janar dhe t cilat nuk i ishin kthye familjes gjer n mesin e marsit 1982. Ilustrimet e prdoruara nga Shkolla e UDB-s Serbe n librin Vrasja e trefisht faqe 147, kan t bjn me adresa t Jusufit t marra nga policia gjermane prej shtpis s Jusufit m 18 janar 1982 dhe t kthyera diku n mars dhe jo adresa t gjetura n pasaportn time n kufirin zviceran m 26 qershor 1982, t cilat "policia kufitare zvicerane i paska konfiskuar prej pasaports time dhe ia paska dorzua Shkolls s UDB-s Serbe". Pasi sht kryer kjo demonstrat e Bernit, t gjith demonstruesit jan mbledh n nj sall q ishte rezervuar me koh, ku do t shfaqeshin recitues t ndryshm e do t kndoheshin kng. Ka qen praktik, apo ka qen e shndrruar n tradit, sidomos n vitet 1982-1984, q pas do demonstrate t bhej nj tubim n ndonj sall t mir, e cila rezervohej posa t merrej leja e demonstrats. Qllimi me kto tubime ka qen q bashkatdhetart t ken rast me pushue e me u freskue pas udhtimeve t gjata prej qyteteve t largta t Evrops. Nj brtham e fort e ktyre demonstruesve prej afr 300 vetash q kishte dal n do demonstrat gjat vitit 1981, ishte eksponuar shum para agjentve e informatorve t UDB-s dhe nuk kishin shkuar n Kosov, n pushimet e vitit 1981 e 1982, e shum prej tyre nuk do t mund t shkonin gjer m 1999. Kta demonstrues n vend t malljes me Kosovn, malleshin duke e takuar njri tjetrin edhe n tubimet q bheshin pas ktyre demonstratave. N sall ishim afr me njri tjetrin un, Osman Osmani, Xhafer Shatri e Ibrahim Kelmendi. Gjat kohs kur Osman Osmani ishte duke ia shpreh Xh. Shatrit protestn apo komunikua NOTN e ish-udbashit pr prdorimin e paautorizuar t uzbuns, pas dy tri recitimeve, doli n sken nj kngtar nga Dusseldorfi, Mustaf Kelmendi dhe ia krisi kngs: 524

N Perndim kush e dha KUSHTRIMIN, Oooooo Isuf Grvalla me Ibrahimin! Xh. Shatri m'u afrue pa humbur koh dhe m tha, a e ndgjove at jaranin kah e kndon vllaun e vet. U afrua pastaj Ibrahim Kelmendi, bajagi si i skuqur nga turpi pr kt lavdat duke thn se kt far knge vllau i tij e ka prgatit me jav pa lejen e tij, bile shtoi se me e tjerr holl e holl kt pun, kt far rapsodi nuk e kam krejtsisht vlla por vetm gjysm vllau, pra vlla prej babe, se ai nuk sht nip i dajs Ram. Shum vite pas qndrimit tim n Suedi, m ka interesua se cili sht shkaku themelor pse disa jan t prirur pr kushtrime, dhe nj psikolog shum i njohur m ka thn se pr kushtrime jan t prirur sidomos ata q kan pi shum kulloshtr.

STILOGRAFAT E JUSUF GRVALLS

Naim Frashri: "Lum ti moj Shqipri thash armt e Tij kur pash n Belvedere n Vjen sikur pash Skenderben"

525

Jusuf Grvalla: "M ke pyetur si qndrojm me shtjen financiare, lidhur me nxjerrjen e gazets. Numri i par (i Lajmtarit t liris, gusht 1980-shn. i Xh. D.), i cili sht radhitur e shtypur krejtsisht n nj shtypshkronj, e q sht e natyrshme q ka dal teknikisht m s miri, ka kushtuar 2540 mark. Ky ishte nj mim shum i lart sa t mund ta prballoja, madje edhe me pjesmarrjen modeste t disa njerzve q u treguan t gatshm t ndihmojn (pa e ditur pr ka sht fjala). Prandaj, bashk me vllaun vendosm ta marrim me kredi nj makin shkrimi t prshtatshme (sht kjo, me t ciln po ta shkruaj letrn dhe me t ciln jan radhitur dy numrat e fundit t Lajmtarit t liris). Makina kushtonte relativisht pak (5080 mark) dhe, me disa funksione elektronike q kryente, jepte mundsi t nxirrej disi revista, sado q mua m ngarkonte shum, sepse, pos q i shkruaja t gjith artikujt, m duhej edhe ti radhitja e ti prgatisja teknikisht t gjitha faqet. Por, shpenzimet q mbeteshin pr tiu paguar shtypshkronjs n proesin e mtejshm t shtypjes e t shumzimit t revists, ishin shum t vogla, vetm 600 mark." (Letr Sabri Novosells, m 13 maj 1981;Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 264). Makina pr t ciln ktu bhet fjal, e cila ka kushtuar 5080 DEM (marka gjermane) ka qen nj makin e firms Olivetti. Pra si shihet, me kt makin jan (radhitur) prgatitur pr shtyp numrat 2 (tetor-nntorit 1980) dhe 3 (janarit 1981) t Lajmtarit t liris. Poashtu me kt makin sht prgatitur pr shtyp edhe numri i fundit i Bashkimit, para 19 dhjetorit 1980, para nisjes s Hysen Gegs n Kosov. Me kt makin t marks Olivetti jan prgatitur pr shtyp edhe numrat 3 (maj) dhe 4-5 (gusht) 1981 t revists "Liria" Organ i Marksist-Leninistve t Kosovs. Ajo ka vlen t prmendet sht se Jusufi gjat prgatitjes s "Liris" prdor t njjtin lloj t germave sikurse i ka prdorur tek numri 2 e 3 i "Lajmtarit t liris". Jusuf Grvalla: "Por kur sht fjala pr botimin e Zrit t Kosovs, mendoj se del edhe nj problem. Sipas t gjitha gjasave, tashm sht identifikuar se kush qndron prapa Lajmtarit dhe kshtu edhe mnyra se si radhitet ai. Pra, kjo makin shkrimi, sipas mendjes sime, nuk do t duhej t prdorej edhe n radhitjen e Zrit t Kosovs. Kurse radhitja n shtypshkronj kushton shtrenjt, si u pa. Mbesin dy mundsi: ose t shitet kjo makin (po tash me mim m t ult, se kshtu ngjan ktu) dhe t blehet nj lloj tjetr makine, duke shtuar edhe para t tjera, ose t merret koh pas kohe me qira ndonj makin tjetr pr radhitjen e gazets. Se sa do t shpenzoheshin me variantin e par dhe sa me t dytin, t informoj kto dit n telefon, por e di se, pr nj pun m t rregullt n nxjerrjen e gazets, do t duhej nj ndihm bukur e madhe financiare. Dhe un nuk e di se sa keni mundsi, Ti me shokt, t ndihmoni s andejmi. Pr shembull, nj makin pr radhitje, me t gjitha llojet e germave prdoren n gazeta e libra e q prandaj ska si t identifikohet, e re kushton mbi 20 mij mark, po e prdorur ka mundsi t gjendet edhe 10 mij. E kto jan para t mdha. Ndryshe, po t zgjidhet shtja e makins, shpenzimet e shumzimit t revists do ti prballoja vet, me disa shok ktu, pa kurrfar problemi. Ktu kam nj propozim. Ai shoku n Mynhen, prmes t cilit e mora lidhjen me Ty, Shabani, sht nj milioner. Nse shokt q ke Ti atje kan ndikim n t, ather ai do t mund t na ndihmonte n blerjen e nj makine t till, bile nuk do ti ndiente shpenzimet. Por, kjo sht shtje q duhet ta vendosni ju. Sido q t jet, para se tia nis puns pr nxjerrjen e Zrit t Kosovs, duhet t dija se deri n far shkalle mund t m ndihmoni s andejmi materialisht." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS, Tiran 2010, faqe 264-265) 526

Lajmtari i liris, tetor-nntor 1980, faqe 6. Pjes nga artikulli "Dokumenti i gatshmris"

Liria, gusht 1981, faqe 12. Pjes nga artikulli i Jusuf Grvalls, "Tradhtart e vjetr dhe tradhtart e rinj"

Lajmtari i liris, janar 1981, faqe 7. Pjes nga artikulli "Kurthet dhe hendeqet". Ajo q duket qart dhe q vrtetohet sht se t gjitha kto gazeta, jan br me t njjtn makin dhe pr kta artikuj sht prdor i njjti lloj i germave t shtypit (n anglisht-Fonts) Ajo q duket qart dhe q vrtetohet sht se t gjitha kto gazeta, jan br me t njjtn makin dhe pr kta artikuj sht prdor i njjti lloj i germave t shtypit (n anglisht-Fonts) Faridin Tafallari: "Nj dit Bardhoshi m thirri n telefon n firmn ku punoja dhe m tha: 'Faridin, sonte ty dhe Nuhi Sylejmanin ju ka thirrur Jusufi q t vini se ka dika me bisedue'. Un mora Nuhiun dhe shkuam te Bardhoshi n Ludwigsburg. Pritm deri sa la punn dhe s bashku vajtm te Jusufi. U gzua edhe ai kur na pa. Pas shum bisedimesh na lajmroi se do t nxirrte nj gazet, "Zrin e Kosovs", t cilin e kishte n prgatitje e sipr. Pas nj heshtje t shkurtr na tha: "Pra sonte do t'ju krkoj ca t holla se kam gjetur nj makin radhitse shtypi. Kur sht e re ajo kushton 20 mij 527

marka, por un e kam gjetur nj makin pak t prdorur, po q sht e mir dhe q kushton 9 mij marka." Un dhe Nuhiu i tham q ta blente makinn se ne do ta ndihmonim at. Dhe ashtu u b; t hollat ia uam disa dit m von dhe un i dhash 3000 DM. Pas nj kohe mua m'i ktheu t hollat, sepse ashtu m kishte thn. Korrektsia e tij shfaqej n do gj." (Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f.35) Pr kt makin shkrimi Nuhi Sylejmani n vend q ta tregoj t vrtetn, servon gnjeshtra t paturpshme e skandaloze, i nxitur nga gnjeshtart, dhe me kt ia humb veti edhe at pun t ndershme q e

Lloj koke e makins Olivetti ka br.

Shkolla e UDB-s Serbe: "Menjher pas ksaj demonstrate (sipas N.S. t 4 korrikut 1981 n Frankfurt-shn i Xhafer Durmishit), ne nnt antart e celuls Vullneti u mblodhm pr t diskutuar rreth mundsis s grumbullimit t parave pr blerjen e makins s shkrimit, pr t ciln dit m par kishim diskutuar me Jusufin. Pasi i pleqruam hollsisht mundsit tona, arritm n prfundim se vetm ne, nnt antart e celuls son, q ishim: Nuhi Sylejmani, Ismet Klaiqi, Shaban Klaiqi, Mejdi Rexha, Islam Rafuna, Ismajl Qirezi, Hesat Dushica, Abdurrahman Sadiku dhe Rasim Lipovica, pa u zgjeruar me shok t tjer, kishim mundsi q ta grumbullonim shumn e nevojshme. Vendosm ti ndajm nga 2.000 marka pr do antar. Brenda nj kohe t shkurtr u grumbulluan 18.000 marka. Me plqimin e shokve, i mora parat dhe shkova n shtpin e vllezrve Grvalla. T dy vllezrit i gjeta n shtpi. M pritn jashtzakonisht ngroht. Pas bisedave t rndomta, i tregova Jusufit arsyen e vizits, duke ia lshuar n dor shumn prej 18.000 markash. Fytyra i ndriti nga knaqsia e beft. Shumn n fjal ia dorzoi Bardhoshit, duke m falnderuar przemrsisht. (Kto t dhna q dshmohen nga nnt antart e celuls Vullneti, jan n kundrshtim t plot me ato q shkruan Fahredin Tafallari, n faqen 35, t librit t tij me titull Terror, dhembje, qndres, se gjoja ai ia pasksh huazuar Jusuf Grvalls 3.000 marka pr blerjen e makins s shkrimit.) N ditt pasuese Bardhoshi e kishte bler nj makin shkrimi t tipit Olivetti, n vler prej 13.000 markash. Edhe pse makina nuk ishte e re, i plotsonte t gjitha standardet e nevojshme. Ndrsa, me mbetjen prej 5.000 markash kishte bler dy videorekorder t rinj, me qllim inizimi dhe shumzimi t materialeve propagandistike dhe filmave nga kinostudioja Shqipria e Re. (Vrasja e trefisht, 2010, faqe 56) Ajo ka thot Faridin Tafallari n kt rast sht gjithka e vrtet dhe ajo ka e thot Shkolla e UDB-s Serbe e Abdullah Prapashtics, prmes Nuhi Sylejmanit, prej fillimit e deri n mbarim sht rren dhe asnj shok i tij i asaj kohe, duke e njohur labilitetin e Nuhiut, nuk guxon me u lidh pr fjalt e tij si shok i dezertorit t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica. Makina e bler e Jusufit, n vjeshtn 1981, pika e par nuk ka qen e marks Olivetti. Edhe pse Nuhiu lufton me thn se ka qen shok q i di rrethanat rreth Jusufit kt 528

emrin e marks Olivetti, Dezertori i UDB-s, pr llogari t Nuhiut, e ka vjedhur nga gnjeshtra e Ibrahim Kelmendit prej librit Atentatet. Ibrahim Kelmendi: "Xhabiri zuri t tregoj se teknika e Zrit t Kosovs do t kaloj n Zvicr, pa precizuar se do t vendosej n banesn e tij, duke paralajmruar vetlavdrueshm se ktej e tutje Zri do t dal m cilsor. Bhej fjal pr nj makin t marks Olivetti, me t ciln mund t radhiteshin e faqoseshin tekstet e Zrit. At e kishte bler Jusufi me dhjet mij dollar q ia kishte drguar si ndihm Enver Hoxha. Kaq i kishte krkuar Jusufi n letrn q i kishte drguar Enverit." (Atentatet, Prishtin 2007, f.432) Fatkeqsia e rrens s Nuhiut dhe Dezertorit t UDB-s bashk me Vzhguesin, sht se ai kt rren t Ibrahimit e ka marr pr t vrtet dhe u mundua t na jep detale pr t krijuar prshtypjen se thot gjra t vrteta, por ka ndodh e kundrta. Rrena e vjedhur nga Ibrahim Kelmendit na del rren e shitur prej Nuhi Sylejmanit. Si e pam m lart, makina e marks Olivetti (edhe pse kt mark nuk e prmend Jusufi) ka kushtuar 5080 marka gjermane dhe sht ble me kredi nga Jusufi e Bardhi. Jusuf Grvalla: "Materialet e numrit t ardhshm t Z.K. jan pothuaj t gjitha t gatshme. Pr pjesn e tyre m t madhe, un, Shpendi (Xhafer Durmishi-shn im) e Besniku (Bardhosh Grvalla-shn im) jemi t knaqur. Morm zemr edhe nga fakti se ju kishin plqyer edhe juve ato punime q ua drguam edhe juve pr ti shikuar. Prve ksaj, un personalisht tani jam n pozit shum m t leht, pr shkak t mendimeve, porosive e sugjerimeve nga ana juaj dhe pr shkak t nj ndihme, sado t vogl n fillim, nga ana e Shpendit, e Besnikut dhe e shokut t Liris, q kta m dhan me disa artikuj t mir. Edhe Shpendi edhe Besniku, pr sa duket kan afinitet pr shkrim, i cili do t rritet bashk me punn ton e me ne. Tani pas hartimit t dy artikujve q kan mbetur pa u kryer, menjher po i hyjm shtypjes s revists. Maqin pr t bler nuk kemi gjetur ende, por shpresojm se do t na bjer n dor dika e mir. Tani pr tani duhet t marrim, pr kt numr, nj maqin t till me qira. Ktu praktikohet kjo gj." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981. Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 451-452) Nga letra e msiprme del se Jusufi, m 20 gusht 1981 i tregon Sabri Novosells se Maqin pr t bler nuk kemi gjetur ende, por shpresojm se do t na bjer n dor dika e mir. N dritn e fakteve t lartprmendura sht shum interesant me i analizua gnjeshtrat e Dezertorit t UDB-s Serbe dhe Vzhguesit t dezertorit t UDBs Serbe me t cilat e kan ushqye "Luanin e tyre superior". "Pas blerjes s makins s shkrimit, Jusufi bri nj pun t jashtzakonshme. I nxori nga shtypi revistat Lajmtari i liris dhe Bashkimi. N ann tjetr, Kadri Zeka e kishte prgatitur revistn Liria dhe n bashkpunim me Jusufin e nxorn nga shtypi edhe kt n fund t muajit gusht." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, f.58) Nga citati i mhershm i Nuhi Sylejmanit (Vrasja e trefisht, faqe 56) del se Nuhiu me shokt e Sindelfingenit e kan diskutuar mbledhjen e t hollave pr makinn e Jusufit, pas demonstrats s Frankfurtit (sipas Nuhi Sylejmanit, t 4 korrikut 1981). Tash sht vendi me e pyet Dezertorin e UDB-s Serbe Abdullah Prapashticn dhe Vzhguesin e tij Osman Osmanin: Si sht e mundur q me nj maqin t ciln Jusufi nuk e ka posedua e as lokalizua me 20 gusht 1981 t prdoret pr t br "pun t jashtzakonshme" pr nxjerrjen e Lajmtarit t liris dhe Bashkimit, kur dihet nga t gjith t interesuarit, fakti se numrat e fundit t Lajmtarit dhe Bashkimit jan kryer s radhituri dhe dorzuar n shtyp n dhjetor 1980 e janar 1981. Vetm e vetm kto gnjeshtra t Nuhi Sylejmanit dhe Dezertorit t UDB-s Serbe Abdullah Prapashtica, 529

mjaftojn pr ta studiuar karakterin e shpifjeve q gjenden n librin "Vrasja e trefisht", taktikn e shkolls s UDB-s Serbe pr ta vjedhur mundin e djersn e t tjerve. Pas ktyre gnjeshtrave t gatuara nga kuzhina e shkolls s UDB-s Serbe, cili sht ai shok i Vllezrve Grvalla q guxon me u lidh pr rrenat e Nuhi Sylejmanit. Jo vetm kaq por ata do t duhej me i krkua llogari se prej kah i piku e drejta q Nuhi Sylejmani, historin e tyre t lavdishme si shok t Vllezrve Grvalla, ta lidh me historin e turpshme dhe t rrejshme t Dezertorit t UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica dhe Vzhguesit t Dezertorit t UDB-s Serbe, Osman Osmanit.

Makina e marks "IBM Electronic Selectric Composer." dhe nj prej llojeve t kokave t shkrimit (madhsia e koks krahasuar me monedhn prej 2 euro) Kjo fotografi paraqet modelin ekzakt t makins s Jusuf Grvalls, por jo origjinalin. Origjinali i makins s Jusufit gjendet n Muzeun Belvedere t Vjens?? 530

Kundrthnie e njjt skandaloze vlen edhe pr prgatitjen e revists Liria. Edhe revista Liria q sht radhitur e prgatitur pr shtyp (numri 3, maj 1981) dhe numri 4-5 (n fund t korrikut 1981) jan prgatitura nga e njjta makin Olivetti (q ka kushtuar 5080 marka) dhe jo ndonj makin tjetr. Prkundr t gjitha sqarimeve n nj pik nuk kam mundur t jap prgjigje t knaqshme dhe ajo qndron n faktin se "komunistt" kopuk t Shkolls s UDB-s Serbe a jan m t xhymert n komplimente apo n kopek. N mesin e shtatorit Jusufit i bjen n dor dika e mir. Ai e blen nj maqin pr prgatitjen e "Zrit t Kosovs, t marks IBM, e quajtur me emrin e plot "IBM Electronic Selectric Composer". N vitin 1975 IMB-i lajmron, reklamon maqinn "IBM Electronic Selectric Composer." Ky Composer ka mundsi t mbaj mend (n kapacitetin e memories) rreth 5000 goditje (shtypje t tangentave t maqins), rreth 2 faqe A4. Kjo maqin ka qen nj prmirsim dramatik i maqins origjinale t quajtur "IBM Composer". Faridin Tafallari dhe Nuhi Sylejmani ia huazojn Jusufit s bashku rreth 6000 (gjashtmij) apo dika m shum, marka gjermane (DM) dhe me kto t holla paguhet maqina (duke ia shtua nj pjes m t vogl edhe Bardhi e Jusufi). mimi, me t ciln kjo makin sht ble ka qen rreth 8000 DM. Dy muaj m von (nntor 1981), Jusufit i vijn 10 mij dollar amerikan nga Turqia. Sipas kursit t dollarit me markn gjermane n vitin 1981, 10 mij dollar kan br 22 mij e 600 marka. Prej ktyre t hollave Jusufi ua kthen huan Faridin Tafallarit e Nuhi Sylejmanit. Tani (shtator 1981) jemi n kohn kur Jusufit, prve maqins s IBM-it, i bjen n dor dika edhe m e mir se maqina, e kjo e mir nuk sht as m pak e as m shum se sa dokumenti i OMLK-s me titull "Teza rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs". Kto Teza jan prpiluar n maj 1981. Kur i kan ardhur Kadri Zeks n Zvicr nuk e di. Por ajo ka sht m kryesorja n kt rast sht se kto teza Jusufit i kan ardhur n gjysmn e dyt t shtatorit 1981. Jusufi posa i ka marr i ka rishkruar dhe radhitur mir n maqinn e porsa bler t IBM-it. Rishkrimi e radhitja e ktyre Tezave sht e vetmja pun q sht br pr llogari t OMLK-s me maqinn e Jusufit me emrin komplet IBM Electronic Selectric Composer.

E BIJA E JUSUF GRVALLS, DONIKA DEMANTON

Xhafer Leci: "N Ludwigsbug t Gjermanis m 20.01.2013, n kuadr t Klubit Kulturor Bardhosh Grvalla u organizua Akademi Prkujtimore pr 31 vjetorin e vrasjes mizore t Tre Pishtarve t liris, nga UDB-a jugosllave.... E bija e Jusuf Grvalls, Donika, ve tjerash, foli pr xhaxhain e saj, Bardhoshin, t cilin e vlersoi lart pr punn e tij t vyeshme pr mbajtjen e familjes, pr aktivitetin politik, si botimin e fletushkave "Zri i Kosovs" dhe "Lajmtari i Liris", duke i financuar vet. Ky fakt, demanton bindshm kundrshtart e djeshm dhe t sotm t v!llezrve Grvalla, se kinse ka financuar dikush tjetr, bile nga larg . Donika shtoi se, duke folur m shum pr dy heronjt e tjer, Bardhoshi, pa t drejt, sht ln si n harres." (Akademi dinjitoze pr tre heronjt Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka, www.botasot.info, 31 janar 2013) Shkolla e UDB-s Serbe: "Menjher pas ksaj demonstrate (sipas N.S. t 4 korrikut 1981 n Frankfurt-shn i Xhafer Durmishit), ne nnt antart e celuls Vullneti u mblodhm pr t diskutuar rreth mundsis s grumbullimit t parave pr blerjen e makins s shkrimit, pr t ciln dit m par kishim diskutuar me Jusufin. Pasi i pleqruam hollsisht mundsit tona, arritm n prfundim se vetm ne, nnt antart e celuls son, q ishim: Nuhi Sylejmani, Ismet Klaiqi, Shaban Klaiqi, Mejdi 531

Rexha, Islam Rafuna, Ismajl Qirezi, Hesat Dushica, Abdurrahman Sadiku dhe Rasim Lipovica, pa u zgjeruar me shok t tjer, kishim mundsi q ta grumbullonim shumn e nevojshme. Vendosm ti ndajm nga 2.000 marka pr do antar. Brenda nj kohe t shkurtr u grumbulluan 18.000 marka. " (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, 2010, faqe 56)

N RRUGN NPR T CILN M KAN ARRITUR KTU PARAT E MBLEDHURA PR MAKIN

Jusuf Grvalla: "Mendoj se n revistn ton duhet t bj vend sa m shpejt nj artikull mbi marrdhniet shqiptaro-serbe n periudha t ndryshme. Qllimi sht q t shihet kontinuiteti i aspiratave pushtuese, kolonizuese serbe dhe shovinizmi i tyre, q shkon deri n dshirn pr shfarosjen e plot t popullit shqiptar. Si literatur baz mund t shrbejn disa punime t Sadulla Brestovcit n Gjurmime Albanologjike, librat e Shukri Rahimit Vilajeti i Kosovs dhe Lufta e shqiptarve pr autonomi 1897 1912, libri i Z. Cans Lvizja kombtare shqiptare 1908 1912, ai i D. Tucoviit Serbia dhe Shqipria, i Kosta Novakoviit Politika e Serbis n pushtimin dhe serbizimin e Kosovs( pr titullin e ktij t fundit nuk jam krejtsisht i sigurt n sht i sakt), libri i Shaban Brahs Idriz Seferi etj. Tema duhet t shtjellohet nga nj historian i rryer, s pari pr nevojat e revists e pastaj, nse zgjerohet, mund ta nxjerrim edhe si broshur a libr. Un do t prpiqem nga ana ime t gjej njeri t till, por edhe m shum t prpiqeni ju andej. Ideale do t kish qen sikur prmes Plakut (Bujar Hoxhs-shn. i Xh. D.), materiale t tilla me pesh t mund t siguroheshin n rrugn npr t ciln m kan arritur ktu parat e mbledhura pr makin.... Pres propozime e sugjerime edhe pr tema t tjera, me realizimin e t cilave do t rrekeshim un, Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 275-276) Me makinn "IBM Electronic Selectric Composer" sht radhitur numri i par dhe i dyt i Zrit t Kosovs, si Organ i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare n Jugosllavi, e gjithashtu me kt makin sht kryer s radhituri nga Jusufi, artikulli "Armikun ta grishim n logun q duam vet" q sht botuar n numrin 3 (mars 1982) t Zrit t Kosovs si organ i LNKVSHJ. Pr makinn e Jusufit flitet gjat bisedimeve t formimit t Lvizjes pr Republik n Ankara n kt form: Sabri Novosella: "-Duke pasur parasysh q propozimi i br nga Halimi (Osman Osmani) dhe i prkrahur nga Shpendi (Xhafer Durmishi) e Kushtrimi (Abdullah Prapashtica), kam bindjen se i plotson krkesat e forcave patriotike revolucionare dhe t popullit shqiptar q jeton n Jugosllavi; pajtohem plotsisht me kt propozim dhe shtoj; q t dy komitetet e organizatave t mparshme t prbjn komitetin e LRSHJ kurse udhheqsia e Komitetit Qendror t zgjidhet n nj mbledhje t ardhshme. T formohet nj komision nga antart e ktij komiteti pr prpilimin e programit dhe statutit t LRSHJ. Pasi q deri n momentet e fundit t jets s tij q ra nga plumbat e shovinistve serbomdhenj e redaktoi dhe udhhoqi me plot sukses e edhe pas tashit do t punohet me at teknik t prsosur t Jusuf Grvalls, propozoi q organi i LRSHJ t mbaj emrin Zri i Kosovs". (Dokumenti i formimit t Lvizjes pr Republikn Shqiptare n 532

Jugosllavi - LRSHJ, 17 shkurt 1982, Faridin Tafallari, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran, 1997, faqe 217-218 dhe www.pashtriku.org, 2008) N kohn kur vendoset vazhdimi i "Zrit t Kosovs" t botuar nga Jusufi, makina e tij ndodhej ende n organet hetimore t policis kriminalistike gjermane dhe ajo na u kthye disa dit pas mesit t marsit 1982. Pr makinn e shtypit t Jusuf Grvalls shkruan Emrush Xhemaili. Emrush Xhemaili: "-17 shkurt 1982 n Turqi, prfaqsues t dy grupimeve patriotike t fshehta, Sabri Novosella dhe Abdullah Prapashtica (t arratisur politik nga Kosova), n prezenc edhe t ambasadorit t Shqipris n Turqi, z. Bujar Hoxha shpallin t formuar Lvizjen pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi (LRSSHJ). - M 15 maj t vitit 1982 n Zvicr prfaqsuesi i grupit t tret patriotik Xhafer Shatri deklaron hyrjen n LRSSHJ. - Qllimi i LRSSHJ ishte q t arrihet formimi i Republiks s Kosovs n kuadr t federats jugosllave ku do t prfshiheshin viset e banuara me shumic shqiptar... -N qershor t vitit 1982 n Gjermani me teknikn q kishte ln dshmori Jusuf Grvalla vazhdon botimi i gazets Zri i Kosovs. Redaktor i gazets ishte Skender Durmishi (Xhafer Durmishi-Skenderi-shn im). (20 vjet veprimtari 1982-2002) M 28 mars 1982 prcillen gruaja dhe fmijt e Jusufit pr n Shqipri. Un, Haxhi Berisha dhe Naim Haradinaj pjesn m t madhe t vers e kaluam n konviktin e studentve n Eduard-Sprangerstrase 7, n Ludwigsburg. Pas nj udhtimi t kot, e nj qndrimi t kot dy orsh n Ulm, dhe nj pasdite n librarin e komunistve gjerman n adresn Buchhandlung, Hausmannstr 107, 7000 Stuttgart, n Konviktin e Ludwigsburgut n Eduard-Sprangerstrase 7, nga shkrimet e mia dhe t Jusuf Grvalls, fal njohurive teknike e grafike q i kisha msuar nga Jusuf Grvalla, u punua numri i Zrit t Kosovs, i qershorit 1982. Numri vijues i Zrit t Kosovs sht prgatitur n banesn e Heroit t Popullit, Remzi Ademajt nga Zhuri, i cili n kt koh ka banuar n Marktstr. 29, 7129 Brackenheim, West Germany. Makina e Jusufit prej baness s Remzi Ademajt sht vendosur n shtpin e Ismail Hoxhs nga fshati Marali i komuns s Malishevs, n adresn Heiligen str. 25, 6630 Saarlouis-Roden, West Germany. Xhafer Durmishi: " P.S. Drgoma menjher nj numr t Zrit, t vitit q kaloi. Pra drgoma at Nr. 2 q u botua n janar t vitit t kaluar se do t botojm artikullin: "T'i japim shtytje t re lufts." I thuaj Hafizit (Gagics) le t interesohet nprmjet gjermanve se koka PR-9-B e kompozerit (composer-it) m'u ka prishur." (Letr drguar Faridin Tafallarit, m 2 janar 1983, e botuar n librin e F.Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 442-443) Emrush Xhemaili: "- Gjat vitit 1983: teknika dhe redaktimi i gazets Zri i Kosovs kalon n Zvicr. Redaktor i gazets deri n vitin 1985 do t jet Xhafer Shatri." (20 vjet veprimtari 1982-2002) Kah gjysma e muajit shkurt 1983 Ismail Hoxha, n baz t marrveshjes time me Xhafer Shatrin t 15 janarit 1983, e mori kt makin dhe ia dorzoi Faridin Tafallarit. Kt makin n mesin e shkurtit Faridini e ka marr n kerrin e tij dhe ia ka drguar Xhafer Shatrit n Gjenev. Faridin Tafallari: "M 11 mars (dat e gabuar, duhet t jet 11 shkurt, shih m posht citatin e Xhafer Shatrit - shn im) shprngula makinn e shtypit pr n Zvicr, sipas marrveshjes s Xhafer Durmishit me Xhafer Shatrin. Me kt makin Jusuf Grvalla kishte nxjerr dy numra t "Zrit t Kosovs".... Makinn pas Jusufit e kishte prdorur 533

Xhafer Durmishi... Por tani sipas marrveshjes, prgjegjsin pr shtypin e mori Xhafer Shatri, prandaj ai duhej ta kishte makinn n Zvicr. Pasi kalova kufirin nuk mrzitesha fare as pr rrugn e gjat as pr lodhjen, se nuk ndjeja aspak lodhje gjersa puna dilte me sukses. Te stacioni i madh i Gjenevs m priste Xhafer Shatri, te nj vend i caktuar. U prqafuam si dy shok ideali dhe me dashuri vllazrore... Me makinn e shtypit ishte vshtir t punohej; duhej patjetr q Shatrin ta ndihmonte Xhafer Durmishi q kishte praktik. Un me Xhafer Durmishin shkuam dhe e morm dokumentin e H. pr t kaluar kufirin. Kufirin e kaluam n mngjes pa dalur drita dhe nuk na doli ndonj problem. Te stacioni i trenit n Basel e lash Xhafer Durmishin dhe u ktheva n Nagold." (Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f. 71-72) Pr makinn e Jusuf Grvalls e pranimin e saj n mnyr t shklqyeshme shkruan Xhafer Shatri. Xhafer Shatri: I dashur shok, e mora materialin. N trsi sht i mir sepse shtron ide t cilat krkojn realizim t menjhershm. Pr shtjen e mbledhjes sht bukur problem sepse mua ato dit kur t vish ktu duhet t m ndihmosh n prgatitjen e organit, sepse un spo merrkam aspak vesh n makin, ama aspak, bile bile edhe shiritin ia kam ngatrruar sa q spo di si tia rregulloj.... Ndrmerr t gjitha masat q m 1 mars t jesh ktu. (Letr Xhafer Durmishit, shkurt 1983) Lum ti moj Shqipri thash armt e Tij kur pash...

Fotografia e msiprme e ksaj makine sht marr nga libri i Mehmet Hajrizit, HISTORI E NJ ORGANIZATE POLITIKE dhe DEMONSTRATAT E VITIT 1981, Tiran 2008. Libri n fjal i Mehmet Hajrizit i ka 506 faqe t numruara. N fund t 534

librit, pas faqes 506 vjen kapitulli "Foto e faksimile" n t cilin nuk ka faqe t numruara. N faqen e 12 t ktij t kapitullit "Foto e faksimile" gjendet kjo fotografi me nntekstin, "Makine e organit Liria". Kjo fotografi e ksaj makine si "Makine e organit Liria" sht publikuar nga Saime Isufi n shkrimin: VLERAT HISTORIKE, STUDIMORE E SHKENCORE T LIBRIT HISTORI E NJ ORANIZATE POLITIKE DHE DEMONSTRATAT E VITIT 1981; Rreth librit t autorit Mehmet Hajrizi: Histori e nj organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981 - Botimet Toena, Tiran 2008. (www.pashtriku.org, 2 qershor 2009). ka paraqet kjo makin? Kjo sht makina e Jusuf Grvalls. Kjo sht makina e marks IBM Electronic Selectric Composer t ciln e blen Jusuf Grvalla n mesin e shtatorit 1981. Kjo sht makina me t ciln Jusufi dhe un punuam n Zrin e Kosovs. Kjo sht makina me t ciln pas vrasjes s Jusufit punova deri n mars 1983. Kjo sht makina t ciln, prmes Faridin Tafallarit, ia drgova Xhafer Shatrit dhe t cilin e msova se si t punoj me te, gjat gjysms s par t marsit 1983 n banesn e tij n Gjenev. Kur e pash kt makin, pas aq shum vitesh mu kujtuan vargjet: "Lum ti moj Shqipri thash armt e Tij kur pash n Belvedere n Vjen sikur pash Skenderben"

BYTYT E BOTS
1. Letr nga Pajazit Ibrahimi (Australi), 24 shkurt 1982 2. Letr pr Pajazit Ibrahimin, 7 mars 1982 3. Letr nga Sejdi Bytyi (New York), 23 prill 1982 4. Letr nga Rilind Bytyi pr "Komitetin Vllezrit Grvalla" 17 maj 1982 5. Letr nga Rilind Bytyi, 1 qershor 1982 6. Letr nga Rilind Bytyi, 2 qershor 1982 7. Letr nga Sejdi Bytyi, 7 qershor 1982 8. Letr nga Rilind Bytyi, 17 qershor 1982 9. Letr nga Sejdi Bytyi, 24 qershor 1982 10. Fjalimi i Rilind Bytyit n Demonstratn e Sydneut m 26 qershor 1982 11. Letr nga Pajazit Ibrahimi, 5 shtator 1982 12. Letr nga Rilind Bytyi, 17 nntor 1982 13. Letr nga Sejdi Bytyi, 22 nntor 1982 T gjitha letrat e mposhtme jan drguar pr mua Xhafer Durmishin, apo t drguara meje. 1. Letr nga Pajazit Ibrahimi (Australi), 24 shkurt 1982 Pajazit Ibrahimi (Australi): "I nderuar bashk-Atdhetar - Sknder! Letrn e juaj, bashk me katr revista i mora. Pra ju lumt Vlla i dashur, q tue ju falmenderua shum, m ju thn t drejtn, meq isha tepr i demoralizuar, mbi shtjet mizore q po ndodhin n Atdheun ton, dhe lajmet na vin me vones, ngase 535

gjendemi shum larg Vendlindjes, pra letrat dhe revistat tuaja na gzuan pa mas, dhe mi qetsuan nervat. Dhe kjo se ka po ndodh me Vllezrit dhe Motrat tona n Atdhe, por m gzon Lufta q bjn, dhe njkohsisht edhe veprat e puntorve tan n Perndim. Ju lumt Vllezr, se Revolucioni dhe Patriotizmi at rrug e ka, dhe le t jet e lavdishme do vepr, e do nj kosovari trim q sakrifikon gjakun dhe jetn e vet pr Atdheun ton Kosovn trime, q me shekuj e sunduan ... Vrasja e tre Patriotve q ndodhi n Gjermani, t dy Vllezrve Grvalla dhe nj Kosovari tjetr, sht humbje e madhe pr Atdheun dhe pr Popullin ton, e posarisht pr familjen Grvalla. Oh mizori! Qe armiku po na sundon n Vatrn ton, dhe ajo m e keqja nuk po na len n qetsi edhe jasht kufirit. Por ... pushtuesve dhe tradhtarve nuk po u shohin syt se sht uar n kmb pr lirimin e vendit dhe do t luftojn deri n pikn e fundit. ... Ktu n Australi, megjithse gjendet nj numr kogja i madh shqiptarsh, por megjithate disa jan t shitur e disa jan frigacak. Edhe ktu ekziston nj grup atdhetarsh, q nuk kursejn asgj dhe punojn pr mbrojtjen e Atdheut. Pr t ju informuar m mir, qe urdhroni nj prej revistave, q botohen nga kjo Shoqri Revolucionare. ... Megjithse e kam kuptuar pak se kush jeni, por n t ardhmen ju lutem m shkruani me jeni t vrtet. ... N prfundim, i drgoj ngushllimet e mia Familjes Grvalla dhe shum t fala juve dhe mbar Atdhetarve n Gjermani. RROFT KOSOVA E LIR!" (Letr Xhafer Durmishit, 24 shkurt 1982) 2. Letr pr Pajazit Ibrahimin, 7 mars 1982 Pajazit Ibrahimit n Australi 7 mars 1982

Shoku Pajazit, Prgjigjen n letrn time e mora nga shoku prej t cilit ta kam drguar. Un jam n banesn e Familjes Grvalla. Mirpo shkrimi i letrave me adres t ksaj familje nuk sht i mir sepse nganjher letrat po vijn t elura. Revistat me sa e kuptova u paskan plqyer dhe pr kt jemi t gzuar. Edhe ne na erdhi mjaft mir q kishit drguar ata ekzemplar t numrit 16 t gazets s Shoqris Bajram Curri. Herave tjera na drgoni m tepr, sepse ndikojn mir tek puntort n Perndim, t cilt jan t shumt dhe q shkojn shpesh n Atdhe. N fillim po t prezantohem me t vrtet se kush jam. Un jam Xhafer Durmishi, nga Stanovci i Poshtm, nj fshat afr Vushtrris. Vllau im i madh quhet Xhevat, sht student i mjeksis dhe sht shok i ngusht i vllaut tnd Nexhatit. N qershor t vitit 1981 u largova pasi e ndieja veten t rrezikuar nga fushata e burgosjeve. Un n Kosov kam qen antar i Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe viseve tjera shqiptare n Jugosllavi. Kur dola jasht, prmes lidhjeve me shok jasht atdheut mora kontakt me Jusuf Grvalln, nj nga udhheqsit me rndsi t Lvizjes. Pr punn dhe aktivitetin e Lvizjes do t informohemi edhe n letrat tjera. Vern e vitit t kaluar isha pak dit tek Nexhati n Chur. Aty ai ma tregoi nj letr tuajn n t ciln ju flitshi pr disa shqiptar t Zvicrs, antar t Frontit t kuq. At organizat e kemi kuptuar, e udhheq nj Ibrahim Kelmendi nga fshati Vuthaj, tani i shprngulur n nj fshat afr Pejs. Me ardhjen e Jusuf Grvalls n Gjermani ai 536

njoftohet edhe me Ibrahim Kelmendin, t cilit i ndihmon dhe ia nxjerr tre numra t gazets s Frontit t Kuq me emrin Bashkimi. Jusufi, antar i LNKVSHJ pra e ka ndihmuar dhe popullarizuar n masn m t madhe Frontin e Kuq. Prej janarit 1981 Jusufi nuk i ndihmon m Ibrahim Kelmendit n nxjerrjen e gazets Bashkimi pr disa shkaqe. N organizimin e demonstratave t puntorve n Perndim, krahas Lvizjes e cila ka br shtypjen e thirrjeve me teknikn e saj kan ndihmuar dhe marr pjes Organizata e Marksist - Leninistve t Kosovs t ciln jasht Atdheut e ka udhheq Kadri Zeka, i cili u vra n mbrmjen e 17 janarit n Untergruppenbach. At dit aty ka qen edhe Ibrahim Kelmendi i cili nga kta sht larguar kah ora 13.30. Kta t tre jan vra kah ora 22.15 kur me insistimin e Kadriut dalin pr t thirrur n telefon n Zvicr prej nj automati. Pr shkak t provokimeve, familja Grvalla nuk kishte telefon, e kabina telefonike pr thirrje ndrkombtare gjendej n nj fshat tjetr. Kadriu donte ti telefononte gruas s tij n St Gallen t Zvicrs. Sa i prket OMLK-s nuk dim se si do t organizohen e vazhdojn punn e tyre. Sa i prket LNKVSHJ mund t them se do t prpiqemi ta vazhdojm luftn me hov edhe m t madh. Ktu kemi organizua nj komitet me emrin Vllezrit Grvalla. Pr shkak t disa arsyeve q nuk po i prmendi, me Ibrahim Kelmendin do t bashkpunojm e koordinojm aktivitetin por nuk do t kemi marrdhnie t ngushta me te. Ktu, si edhe tek ju ka shum shqiptar, ka shum t mir dhe ka disa agjent t konsullatave jugosllave t cilat ekzistojn n shum qytete t Gjermanis. Duke pasur prbaz kt, shum shok t Lvizjes e poashtu edhe t OMLK nuk njihen nga masat me emrat e tyre t vrtet por vetm prmes pseudonimeve. Ktu me shok jemi marr vesh t quhem Sknder. Si Xhafer pos dy tre vetave askush nuk m njeh. Tani po m njeh edhe ti. Pra sht mir q kt pun ta din vetm ti e para shokve tuaj m prmend me emrin Sknder. Tani letrn ma ktheni dhe m folni se si po ju duket kjo puna jon. Ne do tju informojm m gjersisht n letrat tjera. Presim edhe mendimet tuaja. Un mendoj se un dhe ti prbjm nj rast t mir q t ndikojm n afrimin e Lvizjes dhe Shoqris Bajram Curri n Australi. Kshtu prve kmbimeve t letrave tona private t bhet komunikimi n mes Komitetit Vllezrit Grvalla, Komitetit t Lvizjes n Zvicr dhe Sh.B.K Bajram Curri. Kt po e prfundoj me kaq duke ju nisur njherit edhe disa ekzemplar t Zrit t Kosovs, t janarit 82, me bindjen se po u plotsoj dshirn ju dhe bashkatdhetarve tjer. Shkruani pr aktivitetin, pr jetn dhe peripetit e bashkatdhetarve n Australi. Prshndetje vllazrore dhe revolucionare nga ne t gjith. Kosova-Republik! Personalisht ti dhe Shoqria Bajram Curri, Familjes Grvalla mund ti drejtoheni n adresn: Familja Grvalla Habichthhe str. 40 7101 Untergruppenbach West Germany (Letr e Xhafer Durmishit pr Pajazit Ibrahimin) 3. Letr nga Sejdi Bytyi (New York), 23 prill 1982 Sejdi Bytyi: "I dashur Lul, Letrn tande e lexova me knaqsi, poashtu edhe t prkohshmet, t cilat do t shumzohen pr njerzit e prshtatshm. T jam mirnjohs q ke shpenzue kohn me m'u prgjigj gjansisht. Fatkeqsisht nuk mund t marrim pjes n demonstratn tuaj m 24, sepse thirrja erdhi me vones, por sidoqoft u dshirojm 537

sukses dhe zemrat tona jan atje me shqiptart e ndershm. Prmbajtjen e ksaj thirrje do t'ua paraqes t tri radioprogrameve shqipe ktu n New York, q t'i dftojm komunitetit ton se shqiptart ne Evropn Perndimore nuk rrijn duarkryq. Edhe ktu kemi ba shum demonstrata por ajo ma me sukses ka qen n Detroit, ku qyteti u detyrua ta ndaloj festivalin e ashtuquajtun jugosllav, i cili mbahej do vit. Me at rast u b edhe prleshje fizike, ku fituem na dhe nj polic pati guximin me na ofendua flamurin ton, por edhe kundr ktij u morn masa ligjore dhe u pushua nga detyra. T gjitha kto ngjarje i ka prfshi gazeta e Detroitit Free Press n faqen e par." (Letr Xhafer Durmishit, 23 prill 1982) 4. Letr nga Rilind Bytyi pr "Komitetin Vllezrit Grvalla" 17 maj 1982 Shkolla e UDB-s Serbe: "Von u njoftova se Xhafer Durmishi, m 7 mars 1982, pa dijenin time, por n emrin tim, i kishte shkruar dy letra t njpasnjshme dhe i kishte adresuar n shoqatn Bashkimi Kombtar, Shoqria Bajram Curri n Australi, duke dhn njoftime rreth Komitetit Vllezrit Grvalla. Letrat i kishte drguar n kt adres: P. O. Box 36, Hastings, VIC., 3915 Australia Prgjigjja e Rilind Bytyit nga Australia, drejtuar Xhafer Durmishit (Sknder Sknderit) ishte..." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010, f.142) (Letr e drguar n Sindelfingen dhe e fshehur nga Nuhi Sylejmani e Osman Osmani prej meje t ciln pr her t par pata rastin ta lexoj n vitin 2010) Bashkimi Kombtar, Shoqria Bajram Curri n Australi Komitetit Vllezrit Grvalla. P. O. Box 36, Hastings, VIC., 3915 Australia I dashuri shoku Sknder, 17 maj 1982 Prmes shokut P. Ibrahimi muarem nj letr q i drgonit juve. Dhe pr sa shkruanit mbetm t knaqur. N letrn n fjal, prve tjerash msuam se pakot (2) me revistat e shoqris ton B. Curri nuk i kishit marrur, pr arsye vrtetimi, si e shpjegonit juve. Gjithashtu, msuam edhe pr aktivitetin e Lvizjes pr Republik n Kosov dhe tuajin n Evrop. Gj q na vjen shum mir edhe na jep shpres e kurajo pr t ardhmen e dshiruar. Juve kishit cekur dhe ndie nevojn edhe pr bashkimin e BKSH. Bajram Curri me Lvizjen pr Republik, q ishit shprehur edhe nga shokt brenda n Kosov. Edhe pr kt ndihemi m se t knaqur edhe u falnderojm juve t gjith sa jeni pr besimin q keni n Shoqrin ton. Dhe, pr kt shtje kaq t rndsishme ne nuk kemi kurrgj kundrshtim prve se kjo duhet br pak m zyrtarisht, me baza m bindse zyrtare. Me keqardhje e themi, por e vrtet sht se n dy letrat jo zyrtare q kemi prej juve nuk mund t bazohemi shum dhe as t bindemi pr saktsin e personit tuaj. Sepse, juve njher jeni Xhafer Durmishi (S. S.) dhe pastaj Nuhi Sylejmani (S. S.): Ne e kuptojm nevojn pr kujdes e pseudonim, por n raste t ktilla dikuj duhet treguar e vrteta, nse mendohet pr sukses m t gjer. Pra nse keni simpati dhe e ndieni nevojn pr bashkim me BKSH B. Curri duhet t keni besim edhe n paraqitjen e vrtet t personit tuaj. Ne, mund tu themi se 538

asnj e keqe nga BKSH Bajram Curri nuk ka me u ardhur juve dhe askujt tjetr me parime patriotike dhe dashurin pr popullin dhe Mmdhen ton t dashur. Juve bnit fjal se na keni drguar nja 20 revista tuajat n adresn e Shoqris, ndrsa ne pr her t par t premten e kaluar muarm nj pako me revistn Zri i Kosovs nr. 1-2 dhe lajmtari, dhe kto nga shoku Driton Zogaj dhe jo tre emrat e juaj. E nse keni edhe emrin e katrt, D. Zogaj, ather e dini se revistat i muarm. Sidoqoft, shoku Driton Zogaj i faleminderit dhe mbetemi me shpres se do t marrim edhe tjera revista e letra. I dashur Sknder, Si ceka edhe m sipr, ne nuk kemi kurrnj kundrshtim pr bashkimin e plot me Lvizjen pr Republik, prkundrazi, kishim me qen krenar pr nj gj t till. Vetm kjo duhet br m qart dhe n mnyr zyrtare. Pra mbetemi n pritje pr nj prgjigje t ktill. Pr bashkim, nuk duhet prjashtuar edhe shokt e Frontit t Kuq, nse ktu nuk ka prova pr ndonj konspiracion e tradhti n vrasjen e tre bashkvllezrve Isuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka ((ashtu si shprehnit dyshim juve n letrn e 7 marsit 1982). Prsa shkruani pr prgatitjen e nj Demonstrate m 24 Prill 1982 n Vjen, dshirojm q t keni patur sukses dhe hern tjetr na shkruani pr t. Ndrsa edhe ne ktu patm organizuar tri Demonstrata: 24 Prill 1981, 22 Gusht 1981 dhe 2 maj 1982. Me kt rast po u drgojm ca foto me prmbajtje nga kto Demonstrata. E siguroni nj adres legale zyrtare, dhe na shkruani pr gjithka u lejojn kushtet. KOSOVA REPUBLIK! Rilind Bytyi 5. Letr nga Rilind Bytyi, 1 qershor 1982 BASHKIMI KOMBETAR SHOQENIJA BAJRAM CURRI P.O. Box 36 Hastings VIC. 3915 Australia 1 qershor 1982

I nderuari shoku Driton, Duke ju dshiruar shndet t mir dhe suksese gjithnj e m t shklqyeshme n punn pr jet dhe at patriotike, u njoftojm se para ca ditve muarm nj pako me revistat Zri i Kosovs dhe Lajmtari i liris dhe njherit i shprndam npr shok. Pra u falemnderit pr kujdesin q keni treguar. Dhe shpresojm se do t marrim edhe numra t tjer n t ardhmen. Revistat n fjal plqehen shum nga shqiptart e rinj t ktushm pr materialin dhe t dhnat q sjellin mbi ngjarjet n Kosov. E njejta simpati sht edhe pr revistn Liria dhe gazetn Bashkimi. Sepse t gjitha kto jan me parim t ngjashm. Kosova-Republik! Deri n radhn tjetr, shndet dhe t fala shum Rilind Bytyi (Rilind Bytyi pr Xhafer Durmishin)

539

6. Letr nga Rilind Bytyi, 2 qershor 1982 I dashur Sknder, 2 qershor 1982 Letrn tuaj t dats 25 maj 1982 e muarm dhe prsa shkruanit e kuptuam plotsisht, dhe mbetm t knaqur q letra jon kishte arritur tek motrat Grvalla. N letrn para ksaj, edhe pse isha i porositur nga shoku P. Ibrahimi q t'u njoftoj se ai e ndrron adresn e tij, prap kisha harruar dhe letrn q i kishit drguar koht e fundit mund ta marr me vones, ose edhe mund t humbisi fare. Pra, radh t tjera, nse ka dika t rndsishme pr Shoqrin ton, lutemi q t drejtoheni n adresn e qendrs s BKSH "B. Curri". Kshtu nuk humbet koha, q nganjher mund t jet me shum rndsi. KOSOVA REPUBLIK! Prshndetje vllazrore Rilind Bytyi (Pr Xhafer Durmishin) 7. Letr nga Sejdi Bytyi, 7 qershor 1982 Sejdi Bytyi: "Sot e mora paketn me "Zrin e Kosovs", pr t ciln gj t falenderoj. Ktu po t sjell nj ek ($ 50) pr t'i mbuluar shpenzimet e vogla q ke (pr pulla postale etj.) ... Si thash, ktu do t bhet nj demonstrat me rastin e ardhjes s Stamboliqit, prandaj po pate mundsi t na i shkruash ca sllogane pr parullat q do t'i shkruajm pr demonstrat, ne i prkthejm anglisht, sepse kto i kopjojn gazetart dhe bjn efekt. T fala vllazrore Sejdiu" (Letr Xhafer Durmishit, 5 qershor 1982) Pajazit Ibrahimi (Australi): "Pr sa m shkruajshit pr shtjen e nj demonstrate n nj vend t Evrops, un ktu e bra me dije qendrn e Shoqris, q edhe neve ktu t organizohemi, me t njjtat qllime dhe n t njjtn koh. Por si do t jet rezultati ende nuk kam marr lajmin. Ju bj me dije se edhe m 1 Maj - t majit t kaluar ne e bm nj demonstrat para konzullit serb, ku morn pjes nj numr i mir shqiptarsh dhe na u bashkangjitn shum prej australianve dhe kroatve." (Letr Xhafer Durmishit, 7 qershor 1982) 8. Letr nga Rilind Bytyi, 17 qershor 1982 BASHKIMI KOMBETAR SHOQENIJA 17 qershor 1982 BAJRAM CURRI, P.O. Box 36, Hastings, VIC. 3915, Australia I dashur Sknder, Sipas fjalve tuaja n letrn q m drguat mua m 24 maj 1982 dhe t asaj t shokut Pajazit Ibrahimi, un dhe shoku Mahmut Rexha, arkatar i Shoqris ton, m Shkolla e UDB-s Serbe: "Von u njoftova se Xhafer Durmishi, m 7 mars 1982, pa dijenin time, por n emrin tim, i kishte shkruar dy letra t njpasnjshme dhe i kishte adresuar n shoqatn Bashkimi Kombtar, Shoqria Bajram Curri n Australi, duke dhn njoftime rreth Komitetit Vllezrit Grvalla." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 142) 12 qershor vajtm n Sydney, kryeqytet i shtetit Wales i Ri Jugor (880 km MelbourneSydney) dhe pas dy dit qndrimi n at qytet u dakorduam me shokt e atjeshm q m 26 qershor t organizohet dhe t bhet nj demonstrat. 540

Arsyeja q demonstratn nuk e organizuam n Melbourne por n Sydney sht se, n Sydney deri m tani nuk sht br ndonj demonstrat shqiptare dhe m keq, q atje, Konsulli jugosllav, prmes nj tradhtari t quajtur I. Hasa, i cili sht si npuns i konsullit n fjal, pat formuar nj shoqri njherit pas shprthimit t demonstratave t Kosovs me emr Agimi dhe n emr t Shoqris Agimi dhe t gjith shqiptarve t Sidneut i patn drguar telegram Beogradit, me t cilin dnonin krkesat e drejta e t ligjshme t popullit shqiptar t Kosovs. Prandaj, ne menduam se Demonstrata e 26 Qershorit do t jet si prgjigje e mir pr dredhit e poshtra t serbomdhenjve e njkohsisht shpresojm q pas Demonstrats t shkaprderdhet edhe Shoqria Agimi dhe n vend t saj t formohet nj shoqri me parime patriotike e ndoshta edhe si deg e jona. Me at rast, me vete patm marr dramn Besa e Madhe n videokaset dhe ua shfaqm shqiptarve t atyshm, t cilt mbetn m se t knaqur. Gjithashtu atyre u premtuam q kur t shkojm pr Demonstratn e 26 Qershorit, bashk me parullat dhe traktet pr Demonstrat do tua drgojm edhe dramat Epoka para Gjyqit dhe Grsheti i lufts dhe Manifestimi i puntorve t Kryeqytetit Tirans pr 1 majin 1982, q ti shohin pasi t mbaroi Demonstrata.... Deri n letrn tjetr shndet dhe t fala shum ty dhe t gjith bashkvllezrve t tjer me t cilt punoni ju. Kosova Republik! Me nderime dhe sinqeritet vllazror Juaj Rilind Bytyi (Pr Xhafer Durmishin)

Shkolla e UDB-s Serbe: "VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 142 dhe145) 541

9. Letr nga Sejdi Bytyi, 24 qershor 1982 Sejdi Bytyi: "I dashur Lul, para tri ditsh mora letrn tnde t bukur. T hnn m 14 u b demonstrata antijugosllave n Chicago dhe t hnn m 21 u b ktu n New York ku morn pjes afr 3000 veta. Organizimi ishte fantastik, por shtypi e televizioni qen t shurdht. Shihet se jan marr masa nga J. Parulla "KosovaRepublik" ka marr nj hov t madh kudo, ku shihej nga afishet q mbanin dhe nga pullat q do demonstrues i kishte n gjoks, t cilat po t'i sjell ca q t'i kesh. T njjtn koh po t sjell edhe ca fotografi q po deshe mund t'i botoni n "Zrin e Kosovs". T gjitha jan nga demonstrata e dats 21 qershor. Ndrtesa me tulla t kuqe sht ajo e konsullats famkeqe, ku shihen ca fytyra duke vrejtur demonstruesit mu prapa ders." (Letr Xhafer Durmishit, 24 qershor 1982) 10. Fjalimi i Rilind Bytyit n Demonstratn e Sydneut m 26 qershor 1982 BASHKIMI KOMBTAR SHOQENIJA "BAJRAM CURRI" DEMOSTRAT SHQIPTARE N SYDNEY - 26 qershor 1982 T dashur vllezr dhe motra, zotrinj dhe zonja, Sot, t gjith ne, kemi dal ktu n kt demostrat n prkrahje dhe solidaritet t plot me zrin dhe krkesat e drejta e legjitime t bashkvllezrve e motrave tona, t prindrve dhe gjith popullit ton shqiptar n Jugosllavi. N prkrahje t atyre q pr t drejta e liri, pr mse nj vit e gjysm, pa ndrprerje po derdhin gjakun lum n prleshje me ushtrin e milicin e okupatorve serbomdhenj, t Jugosllavis revizioniste.

542

Shprthimi i demonstratave kryengritse t popullit shqiptar n Jugosllavi, q nga marsi i vitit t kaluar sht rezultat i vuajtjeve t tmerrshme q prjetonte nn thundrn e robruesve t Beogradit, sht mohimi i t gjitha t drejtave demokratike dhe liris kombtare. Pr t gjitha kto dhe pr shtypjen e dhunn e egr q ushtrohej nga klika revizioniste e Beogradit, populli shqiptar humbi durimin dhe me zemrim e urrejtje t mbledhur n dekada robrie shprtheu si vullkan i fuqishm n demonstrata t mdha popullore. I gjith populli, t rinj e pleq, me kng patriotike n goj e me parulla n duar dual rrugve t t gjitha qyteteve t trevave shqiptare, duke krkuar pun, t drejtat demokratike dhe lirin e mohuar. Parullat dhe thirrjet e popullit shqiptar pr t drejta e liri t barabart me popujt e tjer t Jugosllavis dhe ngritjen e Kosovs n Republik, e tmerruar qeverin e pushtuesve t Beogradit, e n veanti shovenizmin serbomadh. Prandaj udhheqsit revizionist t Beogradit n koordinim edhe me disa vegla tradhtare vendse i dhan urdhr policis e ushtris q t suleshin si bisha t egra mbi popullin q krkonte liri e drejtsi n trojet e veta mijra vjeare dhe duarthat, ndrsa armiku i armatosur deri n dhmb u sul me tankse, mitraloz e me aeroplan duke br krdin mbi t rinj e t reja, gra, pleq e fmij, mbi gjith popullin shqiptar q askujt nuk i ka ra n qaf, mbi popullin e pafaj. Vrtet q popullit ton iu vran e iu plagosn n mas, por ai nuk u friksua dhe as u gjunjzua prpara armikut e tradhtarve, por edhe m me vendosmri ngul kmb n krkesat e tij t ligjshme. Me zrin e tij t fuqishm q gumzhin aneknd trevave shqiptare nn robrin e sllavve t jugut: "KOSOVA-REPUBLIK!" e Vetvendosje, armikut ia ka ngri gjakun n trup, dhe me sy t akrdisur, si prej njeriu t prishur mendsh sillen e mbshtillen t hakruar. Ata irren, brtasin, shajn e nuk Shkolla e UDB-s Serbe: " VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 142 dhe 45) ln gur pa luajtur q ta mshefin t vrtetn historike dhe at t sotme, por pa sukses, sepse, si thot populli:" Shigjeta nuk mund t mshihet n thes, dhe as dielli me shosh nuk mbulohet." Kshtu pra nuk mund t mshifet e t mbulohet me asgj dhe nga askush edhe e vrteta historike dhe e sotme e popullit ton, at e shofin dhe e dgjon gjith bota, qart e mir si edhe dritn e diellit, sepse sht e pastrt dhe e drejt, prandaj edhe do t fitojm. Edhe ne ktu, duke qen bij dhe pjes e atij populli atje, s'kemi rrug tjetr pos t mbshtesim plotsisht prkrahjen dhe solidaritetin ton me popullin dhe pr popullin ton, pr krkesat e tij t ligjshme. Prndryshe s'kemi si t konsiderohemi, prve t ligj e tradhtar! Vitin e kaluar, pas shprthimit t demonstratave popullore t trevave shqiptare n Jugosllavi, me urdhr t kliks revizioniste t Beogradit, konsulli ose erdhja e agjenturs s Beogradit ktu n Sydney me shpejtsi ngritn Shoqrin "Agimi" dhe n emr t saj dhe t t gjith shqiptarve t Sydneyt, tradhtisht, ashtu si e kan pr tradit t tyre, i drguan telegram Beogradit, dhe atyre kriminelve q lan n gjak popullin ton t pafaj e duarthat, duke deklaruar gjoja se shqiptart e Sydneut dnojn rreptsisht demonstratat e popullit shqiptar dhe krkesat e tyre, dhe se solidarizohen plotsisht me masat e egra shtypse t ushtris e policis fashiste t Beogradit kundr popullit shqiptar t Kosovs, Maqedonis, Malit t Zi dhe viseve tjera shqiptare. 543

Por ja, ja ku jan bijt e atij populli, n emr t t cilve keni drguar at Shkolla e UDB-s Serbe: " VON U NJOFTOVA ... M 24 qershor, gjat nj vizite t rastsishme n Sindelfingen, u takova me Xhafer Durmishin dhe Fahredin Tafallarin, t cilt m njoftuan se e kishin organizuar nj demonstrat q do t mbahej n Bern t Zvicrs, m 26 qershor." (Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, faqe 142 dhe145) telegram t poshtr, o kriminel, o tradhtar t marksizm-leninizmit, dilni pra, dilni nse ua mban dhe tani pyeti bijt e atij populli q e shtypni brutalisht, pyeti se me kend jan dhe se kend prkrahin: Klikn tuaj gjakatare apo popullin shqiptar dhe krkesat e tij t drejta e legjitime? Por jo, jo, e dim se juve nuk keni guxim t dilni ktu, sepse e dini mir se far kishte m'u ngjar, e dini q kta bij t shqipes do t'u bnin cop e grim nga zemrimi dhe urrejtja q ndjejn pr ju kriminel. Por edhe pse ktu nuk dilni, mos mendoni se do t'i shptoni dors s popullit pr krimet q keni br e po bni n t. Populli nuk i harron dhe dora e tij e sht e madhe dhe e fuqishme. Pra nj dit do t'i paguani pik pr pik, pr t gjitha ato q po bni mbi popullin ton shqiptar. RROFT POPULLI SHQIPTAR! LAVDI DMSHMORVE T RN! POSHT OKUPATORI SERBOMADH! KOSOVA - REPUBLIK! Rilind Bytyi: "Fjalim q mbajta n demonstratn e Sydneut, m 26 qershor 1982 prpara konsullats jugosllave t atyshme". 11. Letr nga Pajazit Ibrahimi, 5 shtator 1982 Pajazit Ibrahimi (Australi): "Pr demonstratn e 26 qershorit t mbajtur n Bern, q tash na lajmroni e kuptuam ... Ktu n Australi demonstrata u organizua poashtu m 26 qershor, n Sydney, para konzullit sllav. Dhe megjith prpjekjet e disa tradhtarve e armiqve tan, demonstrata filloj dhe mbaroj me sukses." (Letr Xhafer Durmishit, m 5 shtator 1982) 12. Letr nga Rilind Bytyi, 17 nntor 1982 Rilind Bytyi: "Javn e kaluar muarm edhe revistat "Zri i Kosovs" q na kishit drguar (Nr. 2, 40 kopje). Dhe, ne ktu, m 13 dhe 14 Nntor patm shfaqur nj foto Ekspozit "38 Vjet Shqipri Socialiste", si edhe gjra t artizanatit shqiptar, kostume kombtare, pulla poste dhe libra t ndryshme nga Shqipria Mm, e me at rast, shfaqm edhe 4 filma: "Udha e Shkronjave", "Isa Boletini", "Ylberet mbi Alpe" dhe Koncert me kng t zgjedhura nga ansambli "Sknderbeu" - Kor. Prandaj, duke prfituar nga rasti, menduem se revistat "Zri i Kosovs" t shprndahen me nj mim prej dy dollarsh, dhe kshtu u b. Kt e bm, sepse, askush tjetr mos past dijeni se sa shpenzime e pun ka nj veprimtari si kjo e LRSHJ, neve e dijm se kemi nj prvoj shum vjeare. Pra, tani jam duke vajtur n Bank dhe do t'ua drgoj ato pak t holla. Por, nse juve, ose, njerzit me prgjegjsi n udhheqjen e Lidhjes nuk akordohen e nuk mbeten t knaqur me kt q bm ne, pa udhzimet e juaja, ne krkojm falje dhe u sigurojm se nuk do t prsritet n t ardhmen. Vetm, n nj letr mjaft koh m par, juve shkruanit se n nj Demonstrat atje n Evrop, i kishit pas shitur revistat me nj mim prej disa markave. E n baz t ksaj, edhe ne vepruam ashtu. 544

I dashur Sknder, Me kt rast, Juve dhe prmes juve, dshirojm q edhe familjeve t tre bashkvllezrve Dshmor, Isuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka t'u dhurojm nga nj shenj kujtimi vllazror. Tani prshndetje mse vllazrore dhe suksese n punn e shenjt patriotike pr kauzn e popullit dhe Kosovs ton t dashur. Njkohsisht: Gzuar festat e Nntorit t Kuq, 70 vjetorit t pavarsis kombtare dhe 38 vjetorit t lirimit t Shqipris ton t dashur nga ushtrit Nazi-Fashiste. Me nderime vllazrore Rilind Bytyi" (Letr pr Xhafer Durmishin, 17 nntor 1982) 13. Letr nga Sejdi Bytyi, 22 nntor 1982 Sejdi Bytyi (New York): I nderuar Lul, Jemi mir t ciln gj dshirojm dhe pr ju. T falemnderit pr numrat e Zrit t Kosovs. Numri i fundit ka qen me t vrtet i pasur dhe i nivelit t duhur. Pash q ktu ishte prhap dhe popullarizuar mjaft kjo revist e re. Pra ju lumt dhe mbajeni kt organ t vlefshm kombtar n mrgim. Pranoni urimet tona pr festn e 28 Nntorit. T fala Sejdiu" (Letr Xhafer Durmishit, 22 nntor 1982)

STILOGRAFA T MBUSHUR ME QUMSHT

1. N banes t Hakanit e Sarands m 29 maj 1982 2. Organizime e vshtirsi t vers 1982 3. Mbledhja po mbahej n banes t Hakanit dhe Sarands 4. Mos e shprush se i vjen era 5. Stilografa t mbushur me qumsht 6. Formimi i Qendrs Ekzekutive n Ludwigsburg

1. N banes t Hakanit e Sarands m 29 maj 1982

Mbledhje (sipas I. Kelmendit) e LRSSHJ, m 29 maj 1982, n Biel/Bienne n banesn e Hasan Mals dhe Saime Isufit pr formimin e Komitetit Qendror t prbr nga 15 veta. I. Kelmendi: "Pas shpalljes se formimit t LRSSHJs Xhabiri u tregua shum operativ. Ai thirri mbledhjen m 29 maj, pr t formuar organin drejtues. Mbledhja u mbajt n Biel/Bienne, n banes t Hakanit dhe Sarands. N mbledhje morn pjes Xhabir Shatori, alias Bacaloku ose Halili, Xhafar Durdeli, alias Skenderi, Hakan Mali, alias Plaku, Fahri Tafaleku, alias Taksisti, Sarand Istrefaj, alias Bulja dhe Miran Bruaj i papseudonim publik ndonjher. Xhabiri uzurpoi imponueshm drejtimin e mbledhjes. Fillimisht po ju informoj se n mbledhje nuk sht i pranishm asnj prfaqsues i krahut t Avdyl Prapashpins. Kt munges t tyre po e arsyetojn se kinse ata jan penduar pse jan bashkuar me ne. Tani propozoj q organi drejtues i organizats t

545

quhet Komiteti qendror, i cili do t prbhet nga 15 antar, 6 n Kosov dhe 7 jasht Kosove, n Perndim. Kush sht pr dhe kush kundr? pyeti Xhabiri duke vshtruar zhbirueshm me radh pjesmarrsit. Propozimet e tij u miratuan njzri pa asnj diskutim e kundrshtim. Prap Xhabiri: Konstatim: Propozimi u votua njzri dhe duhet ta protokolloj. Tashm Xhabiri jo vetm q po e drejtonte Komitetin Qendror, por po e komandonte at dhe njherit po luante rolin edhe t procesmbajtsit. Prap Xhabiri: Propozoj q tre antar n Kosov ti caktojn Shoku Sabit ose Shoku Xhafar, kurse tre t tjer do ti caktoj un. Jasht Kosove, ktu n mrgat, kto dy organizata q u bashkuan do ti caktojn nga tre veta, i shtati do t jet Mirani. Emrat e antarve n Kosov do t mbahen t fsheht. Vendimet e tyre n Komitetin Qendror n Zvicr do ti komunikojm un dhe Sabiti ose Xhafari. Emrat e antarve n mrgat do t jen: Nga OMLKja: Un, Hakani dhe Saranda. Nga LNKVSHJa: Sabiti, Xhafari dhe Fahriu. Sabiti do t vij s shpejti nga Turqia dhe do t vendoset n Zvicr. I shtati, si thash m par, do t jet Mirani." (Atentatet, f.395-396) Nga citati i lartshnuar rrjedhin kto pyetje: - A sht mbajtur ndonj mbledhje n emr t LRSSHJ, pas 14 e 15 majit 1982? Pas takimit t 14-15 majit n Biel t Zvicrs n mes Xhafer Shatrit, Osman Osmanit dhe Xhafer Durmishit, gjat vitit 1982 nuk sht mbajtur asnj mbledhje e vetme n emr t ndonj forumi. Ideja se ka ekzistua KQ i Lvizjes n vitin 1982 sht rren e kulluar, nga kushdoqoft q e thot at, prkundr faktit se Komunikata e bashkimit sht e nnshkruar nga KQ (Komiteti Qendror - me mendimin se ai do t formohej shpejt). Se far teknike t puns e relacionesh ka pasur Xhafer Shatri me rrethin e vet sht pun n cilin nuk jam przier kurr. Pas mbledhjes s par m 15 maj, Osman Osmani me porosi t Abdullah Prapashtics dhe prkrahjen e Engjll Kolanecit sht larguar nga rrethi i Shtutgartit sidomos nga ajo brtham shoksh q i ka qndruar m s afrti Jusufit (pasi ka dshtuar ta prvetsoi si t plot). far letrash taktizuese e far 'politike t madhe' kan br n kt koh (pra gjat vitit 1982) n mes veti Xhafer Shatri e Abdullah Prapashtica nuk e di, por e di se Xhafer Shatri i sht knaq puns prarse t Abdullah Prapashtics n Shtutgart prmes mashs s vet Osman Osmanit, dhe poshtrsive t tyre sht munduar t'u jep pesh sa m t madhe. Xhafer Shatri n Sindelfingen e ka sjell Milaim Zekn me mision pr t'ua ftof Skenderit dhe t tjerve. Kt ma ka thn Milaimi n Suedi. Por edhe n kt pik katastrofa e tij ka qen aq fatale, pasi nuk thon kot se at grop q mundohesh me e el pr dikend mundsia sht shum e madhe q vet ke me ra n te. Pr t mos u largua nga tema e pyetja e shtruar, dua t them aktiviteti kryesor i Lvizjes n vitin 1982 sht br prmes letrave t kmbyera n mes Xhafer Shatrit e Xhafer Durmishit t ndrmjetsuara nga Faridin Tafallari e Remzi Ademaj. sht kjo koh kur un jam marr me prgatitjen teknike dhe pun tjera n revistn e Lvizjes. - A ka marr pjes I. Kelmendi n ndonj mbledhje t Lvizjes ku ka qen i pranishm Skenderi i Shtutgartit gjat vitit 1982? - Asnjher. Kush pretendon t thot budallallqe t tilla gnjen n mnyr t paskrupullt. Se si e kan trajtuar I. Kelmendin (shokun e organizats s Kadri Zeks) si e kan afruar e si e kan mbajtur n distanc n Zvicr sht pun q nuk m ka interesua kurr pasi ka qen pun e tyre e brendshme t ciln e kan trashguar nga Kadri Zeka. Edukata ime ma ka ndalua t interesohem pr punt e tyre t brendshme. Kurr nuk m kan interesuar as muajt e tyre t mjaltit e as egrsimet e tyre, pasi un kurr nuk kam pas autoritet e as aspirata as t'i pajtoj e as t'i egrsoj n mes veti. 546

- A kan marr pjes I. Kelmendi dhe Hasan Mala, n ndonj mbledhje t Lvizjes ku ka qen i pranishm Skenderi i Shtutgartit gjat vitit 1982? - A ka marr pjes ndonjher n jetn e vet Saime Isufi n ndonj mbledhje t Lvizjes ku ka qen i pranishm Skenderi i Shtutgartit? - Kurr. Asnjher, n asnj form e mnyr. A kan qen antar t nj forumi ndonjher n jetn e vet Saime Isufi dhe Skenderi i Shtutgartit? - Kurr, asnjher. A ekziston ofendim m i madh se sa ky pr Saime Isufin, kur bhet aludimi se Skenderi i Shtutgartit prkundr sjelljeve t tij botrisht t njohura ndaj t goditurve, paska merituar apo arrit t bj t pamundurn, pra t bhet antar i nj forumi s bashku me te? Ktij qllimi Skenderi i Shtutgartit, prkundr t gjitha aftsive t tij, kurr nuk ia ka arrit. Pra Saime Isufi kurr nuk ka pas nevoj t ofendohet deri n at shkall sa t jet antare e nj forumi me Skenderin e Shtutgartit. N ciln dat, n cilin vend, dhe nga kush sht afruar pr her t par I. Kelmendi n Lvizje e n nj mbledhje t prbashkt me Skenderin apo n nj forum t prbashkt me Skenderin dhe Faridin Tafallarin? Pas demonstrats pr 17 janarin e vitit 1983, n banesn e Hafiz Gagics n Ludvigsburg sht formua Qendra Ekzekutive, n t ciln jan zgjedhur Xhafer Shatri, Faridin Tafallari, Hasan Mala, Ibrahim Kelmendi dhe un. N kt Qendr Ekzekutive sht Xhafer Shatri ai q e ka afruar I. Kelmendin. N kt pik as nuk e kam prkrahur e as nuk e kam kundrshtuar. Kam menduar se sht m me prvoj dhe vendimin e tij e kam respektuar prkundr ngjarjeve t mparshme dhe prjashtimit t tij (I. K.) nga ana e familjes s Jusufit nga shtpia, nga prona e atmosfera private, m 15 mars 1982.

2. Organizime e vshtirsi t vers 1982

Pas demonstrats s Bernit n muajin korrik Osman Osmani u largua nga rrethi yn. Pr kt qllim kishte jo vetm prkrahjen nga shokt e vet n Turqi por edhe nga diplomatt shqiptar n Vjen. Prej shokve t afrm t Jusufit, Nuhi Sylejmani ishte i vetmi q iu bashkua. Efektet e mungess s Jusufit n planin e Lvizjes s tij, si dhe n at t prgjithshm sht vshtir me i analizua. Por mund t thuhet se atentati i 17 janarit n rrethin organizativ t Jusufit nuk krijoi ndonj huti. Ato frkime q ndodhn ishin pasoj e pranimit t Osman Osmanit, pjestar i nj organizate t huaj n shtpin e Jusufit, i cili kishte ardh me mision ta lartsoj punn e ish-inspektorit t UDB-s Abdullah Prapashtica dhe ta denigroj at pun q ishte br n Shtutgart dhe n Zvicr m par. Nuhi Sylejmani, nj aktivist i dalluar n rrethin e Jusufit, pas vdekjes s Jusufit u lkund n qndrimet e tij, por pr kt nuk ndiej kurrfar mllefi ndaj tij, pasi n histori pas vdekjes s nj personaliteti t madh jan lkundur shum e shum burra m t mdhenj se sa Nuhi Sylejmani. Forca trheqse e Jusufit kishte ndikuar q Nuhiu t tregonte ant e veta m t mira pr nj koh. Pas vdekjes se Jusufit, forca trheqse e jon nuk ishte e mjaftueshme pr te dhe ai pr nj koh tregoi veti q nuk ishin n mesin e m t mirave. N ver t vitit 1982, un, Haxhi Berisha dhe Naim Haradinaj ishim si me thn ilegalisht n Gjermani. Hafiz Gagica e kishte vendin tek baba i vet, dhe ai prmes avokatit t Bardhit jo vetm q u ndie i detyruar t krkoj azil i pari, por ishte edhe i vetmi q krkoi azil n Shtutgart dhe qndroi n at qytet deri m sot. Un, Haxhiu e Naimi pjesn m t madhe t vers e kaluam n konviktin e studentve n EduardSprangerstrase n Ludwigsburg. N kt konvikt u punua numri i Zrit t Kosovs, i 547

qershorit 1982. Numri vijues i Zrit t Kosovs sht br n banesn e Remzi Ademajt nga Zhuri, i cili n kt koh ka banuar n Marktstr. 29, 7129 Brackenheim, West Germany. M duket n gusht 1982, me porosi t Sabriut, un e Faridin Tafallari kemi udhtuar me tren pr n Bruksel, por nuk mundem me shkua pasi policia belge mua nuk m lejoi me hy n Belgjik, dhe n nj kupe t mbyllur nga policia kufitare m kan kthyer n Gjermani. Faridini tr kohn ishte me mua. (Hern e dyt ia kemi msy dhe shkuam n Bruksel me kerrin e fqinjit t Faridinit, Qemal Haxhillarit.) Prej kufirit belg jemi kthye e kemi shkua n Dsseldorf n klubin Emin Duraku. Aty tr mbrmjen jam bombarduar me pyetje e akuza nga magjistri m premtues i drejtsis n Kosov, Mr. Muhamet Kelmendi, i cili e kishte t pamundur me e fsheh inatin se pse Haxhi Berisha, 40 dit pas dits s varrimit, si nip i Jusufit, me krkesn e Suzans e kishte prjashtuar kusherinin e tij, nipin e dajs Ram nga shtpia e Jusufit. Ky (Muhameti) e konsideronte klubin Emin Duraku e lokalin e tij si nj territor m privat e intim pr te, se sa Haxhiu e Suzana shtpin e vet. Nj akuz tjetr e magjistrit t drejtsis ishte se far faktesh kemi pasur ne n Shtutgart q kemi shprehur mendimin, dyshimin, t cilin ia kemi thn s pari vet Ibrahim Kelmendit, se ai (Ibrahim Kelmendi) mund t ket njohuri pr atentatin e 17 janarit 1982. N asnj pyetje Mr. Muhamet Kelmendit, e n prani t Ibrahim Kelmendit nuk i kam mbetur borxh. Marrjet e tij n pyetje kan vazhduar deri n ort e vona t mbrmjes. Kemi dal nga klubi von un, Faridini dhe Zymer Kryeziu. Na ka prcjell edhe Ibrahimi, i cili u afrua tek nj kiosk q ishte ende hapur dhe i bleu dy jogurta pemsh prej nga 3-4 decilitrash dhe na i dha mua e Faridinit. Un e Faridini u befasuem pak nga gjesti i tij, duke pasur parasysh marrjet n pyetje t kusherinit t tij. Zymer Kryeziu u ndal nj cop her duke na shikuar se ka do t bnim ne me gotat plastike t jogurtit. Ne ia nism me i pi. Kur u largua Ibrahimi, ia nism me qesh, e Zymeri tha se ktij t pabesi nuk i besohet as me e marr nj got uji prej tij. Prafrsisht n kt koh, ne brthama e rrethit t shokve t Jusufit, t cilt t gjith ishim pa dokumente n mesin e t rinjve u shprndam. Hafiz Gagica kishte krkuar strehim n Shtutgart. Haxhi Berisha shkoi e krkoi azil dhe u vendos n Zvicr, ku i ndihmoi nj dhndr i Hafizit, i cili banonte n Roschah. Naim Haradinaj gjat dimrit 1982 dhe pranvers 1983 qndroi n Hamburg, si tek Ali Ademi nga fshati Pestov i komuns s Vushtrris ashtu edhe tek disa tetovar. Faridin Tafallari e kishte nj kushri (Ramitin) afr Trierit. Ky i kishte tregua Faridinit se n Saarlouis refugjatt banonin n banesa private dhe jo n kampe dhe se n kt qytet ishte nj aktivist i dalluar, Ismail Ali Ademi - Shkmbi dhe shtylla e Hoxha nga fshati Marali i komuns s Lvizjes s Jusuf Grvalls n Hamburg Malishevs, dhe se krahina e Saarlandit 548

kishte mirkuptim m t madh pr refugjatt se sa shtetet tjera federale gjermane. N bashkpunim me Faridinin vendosa t shkoj e t krkoj azil n Saarlouis. Faridini m ka que me kerr tek kushriri i vet Ramiti. Me Ramitin at t nesrme kemi shkuar n Saarlouis tek Ismail Hoxha. Kt e kam br me sa m kujtohet n tetor t vitit 1982. Prej tetorit 1982 gjer n 14 janar 1983 nuk kam udhtuar pr n Shtutgart, megjithse Hafizi dhe shokt tjer m kan thirrur disa her. Shprndarjen ton nga Shtutgarti sht munduar ta shfrytzoj Osman Osmani me instruksionet e Abdullah Prapashtics por ka dshtuar. Largimin ton sht munduar ta shfrytzoj edhe Xhafer Shatri, i cili s bashku me Hasan Maln e kan sjell n kt koh (janar 1983) Milaim Zekn n Shtutgart, n Sindelfingen tek Selim Koca nga Polaci, n mnyr q Milaimi t bj propagand dhe t'i minoj pozitat e Haxhi Berishs, Naim Haradinajt e Xhafer Durmishit n Shtutgart. Se Xhafer Shatri e Hasan Mala mund ta sjellin me mision minues n Shtutgart, Milaimin, e kisha vshtir me e marr me mend nj pabesi t till n at koh, kur ne ishin n nj organizat.

3. Mbledhja po mbahej n banes t Hakanit dhe Sarands

Mbledhje e planifikuar e Komitetit Qendror t Lvizjes n janar 1983 n Zvicr n banes t Hasan Mals e Saime Isufit. I. Kelmendi: "Ditn e parafundit t vitit 1982 Mirani udhtoi drejt Zvicrs. Pasaporta jugosllave i kishte skaduar para gjasht ditve. Bisedoi n telefon me nj aktivist n Lindau pr mundsin e kalimit ilegal t kufirit.... ....Donte t ishte n Zvicr q t merrte pjes n mbledhjen e Komitetit Qendror n janar dhe, ndoshta atje mund t krkonte strehim, q t prezantonte rregullisht n mbledhjet e ktij Komiteti, i cili tubimet i mbante kryesisht n Zvicr, meq n Gjenev jetonte Xhabiri." (Atentatet, f.426) I. Kelmendi: "Prkundr rrezikut, Mirani studioi mundsin e kalimit ilegal pr n Zvicr, meq ishte i vendosur t merrte pjes n mbledhje t janarit t organit drejtues t Lvizjes." (Atentatet, f.429) I. Kelmendi: "Mbledhja po mbahej n banes t Hakanit dhe Sarands. N mbledhje ishin t pranishm vetm Xhabiri, Hakani, Saranda, Fahriu dhe Mirani. Tre t part ende po vazhdonin t ndiheshin si krah i Xhabirit, kurse Fahriu ishte shabllonizuar si krah i Sabitit. Kjo doli nga sqarimet q bri Xhabiri kur hapi mbledhjen dhe shpjegoi se Xhafari kishte arsyetuar pamundsin e pjesmarrjes me munges t dokumentit t udhtimit. Sapo Xhabiri bri kt sqarim, Mirani si n humor tha: E po, e ka prapanicn e madhe dhe nuk ia mban t kaloj ilegalisht kufirin. Edhe un nuk kam dokument udhtimi, por erdha. Megjithat, e quaj t arsyeshme frikn dhe mosardhjen e tij." (Atentatet, f.430) A ka pas Komitet Qendror, Lvizja pr Republik n vitin 1982 e 1983? Lvizja pr Republik, prej formimit t saj e gjer n demonstratn e Gjenevs, m 3 mars 1984 nuk ka pas Komitet Qendror. Prej 15 janarit 1983 gjer m 3 mars 1984 ka funksionuar Qendra Ekzekutive. M 3 mars 1984, n Gjenev pas demonstrats sht br nj mbledhje n t ciln kan marr pjes Faridin Tafallari, Xhafer Shatri, Ibrahim Kelmendi, Haxhi Berisha dhe Xhafer Durmishi. Aty pr her t par sht vendos pr formimin e Komitetit Qendror prej 15 vetash, por m 7 prill ndodhi ngjarja e Dsseldorfit, ka bri q ky Komitet nuk veproi asnjher ashtu si qe menduar n mbledhjen themeluese. Si kan shkuar punt m tutje n Zvicr dhe far riorganizimesh e vampirizimesh jan br, kt n mnyrn m t mrekullueshme dhe shkencore e ka br Faridin Tafallari. 549

4. Mos e shprush se i vjen era

I. Kelmendi e pyet sa pr humor, Faridin Tafallarin, n mbledhjen e Komitetit Qendror, n janar 1983, n banesn e Hasan Mals dhe Saime Isufit, se si dhe kur sht br ai (Faridini) pjestar i krahut t Sabri Novosells dhe Xhafer Durmishit? I. Kelmendi: "Ndrsa ty Fahri, sa pr humor, po t pyes: kur dhe si u br pjestar i krahut t Sabitit e Xhafarit? Mos shprush se i vjen era! filloi t prgjigjet Fahriu i zn ngusht, un nuk jam pjestar i asnjrit krah, por vetm i Lvizjes." (Atentatet, f.430) N kt pyetje humoristike Faridin Tafallari, i zn ngusht e jep prgjigjen m gjeniale q mund t mendohet: "Mos e shprush se i vjen era." sht shum interesant ta shohim se kush dhe me ndihmn e bekimin e kujt e ka br shprushjen m t shklqyeshme e m t art t tij. T shohim krenarin e Faridin Tafallarit, se si i ka ardh puna t jet shok i Jusuf Grvalls dhe rrethit t Jusufit: Faridin Tafallari: "M 7 dhjetor t vitit 1981 Jusufi ftoi disa nga shokt e ktij rrethi pr t br betimin. M ftoi edhe mua... U nism dhe un mora me vete vllaun tim, Sefedinin, pasi isha marr vesh edhe me Jusufin. Vllai kishte shfaqur dshir pr kt gj." (Terror, Dhimbje Qndres, Tiran 1997, f. 46) Ja se si e vjen era shprushjeve rreth prpjekjeve t Ibrahim Kelmendit dhe Kadri Zeks pr ta prdorur Faridin Tafallarin si mjet pr minimin e izolimin e Jusufit: Kadri Zeka: "Shoku Faridin, bashk me ftesn tnde po ti drgoj edhe disa ftesa tjera pr tua shprndar njerzve q e gjen ti t arsyeshme, pasi un nuk po u di adresat (sht fjala pr njerzit e mir n rrethin tuaj). Ti vetm u shnon emrat e atyre q duhet ftuar. Pos t tjerve dshiroj t ftohen baca Jahir, Nuhiu dhe Shaban e Ismet Klaiqi. Sa pr t tjert din ti vet. Prano shum t fala vllazrore e revolucionare Zea" Ibrahim Kelmendi: Si shok q jemi dshiroi q gjat vitit t Ri 1982 shoqria t thellohet edhe m shum, n baza t shndosha revolucionare marksisteleniniste!(Faridin Tafallari, Terror dhimbje qndres f. 411) I. K. " Mos shprush se i vjen era! filloi t prgjigjet Fahriu i zn ngusht"

5. Stilografa t mbushur me qumsht

Xhafer Shatri e I. Kelmendi kan znka n mes veti. Skenderi u gzohet ktyre znkave. Stilografi i t autorizuarit nga OMLK-ja mbushet me qumsht pr t sajuar dokumente t falsifikuara. Kjo ngjarje dshmohet edhe nga Saime Isufi, me letrn superlative drguar I. Kelmendit m 5 mars 2007 I. Kelmendi: "Xhafari vetm heshtte. Ai i gzohej ksaj znke duke menduar se cilido q t humbte, ai do t dilte fitues." "Xhabiri doli n korridor dhe prej andej u fut n kuzhin. Sarands i tha q t mos e pengonte njeri, meq dshironte t prpilonte nj propozim pr mbledhje. Sapo 550

hyri dhe mbylli dern, ai nxori qumshtin nga frigoriferi. Pastaj nxori stilografin nga xhepi dhe ia derdhi ngjyrn n lavaman. E shplau me uj dhe e mbushi me qumsht. Hapi furneln q t ngrohej. Nxori nj letr t bardh dhe filloi t shkruante me stilograf t mbushur me qumsht." (Atentatet, f.437) "Fiku furneln dhe vendosi qumshtin n frigorifer. Hapi dern dhe e pyeti Sarandn nse kishte nj got qumsht pr t pir." (Atentatet, f.438) " Kriminel e shkuar kriminelit, ndrhyri Mirani i prmbajtur. Hape setrn se ke stilografin n xhep t mbushur me qumsht!"(Atentatet, f.440) Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." "Mirani po mendonte t mos e dramatizonte falsifikimin m shum, meq mund t prisheshin dhe t praheshin me pasoja t rnda pr Lvizjen. Sapo mbaruan kafet ai e mori fjaln: Shok dhe ti shoqja Sarand, jam i mendimit ta vlersojm t pandodhur kt falsifikim t shokut Xhabir, gjegjsisht t Bacalokut, si e emrtoi pr kamuflim Hakani. Njerz jemi dhe prandaj ndonjher gabojm. Un po ia shtri dorn shokut Xhabir tia fal kt gabim t rnd, i bindur se tani e tutje do t na e shprblej me veprimtari konstruktive. Kurse juve do tju lutesha ta miratoni propozimin tim dhe ta heshtim kt incident t rastit. Ndrsa letrn, mendoj ta zhdukim se asnjrin nuk na nderon, nse e ruajm." T lumt! foli Hakani. Kshtu i ka hije revolucionarit q di t fal burrrisht. T tjert miratuan zvarrzvarr, ndrsa Xhafarit po i lexohej n fytyr dshprimi. Mirani ia zgjati dorn Xhabirit duke i thn: Mos u ngushto, shok i dashur, se ta fala meq jam i bindur se tani e tutje do t jemi m t vmendshm, m t sinqert Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." ndaj njritjetrit dhe m konstruktiv e m t bashkuar. T falnderoj, u prgjigj Xhabiri me nj z q mezi u dgjua dhe me kokn varur turpshm. Ather shok, mori fjaln Mirani, gjykoj se sot nuk mund ta vazhdojm kt mbledhje. Shihemi nesr meq kemi nevoj t qetsohemi se njerz jemi. Atmosfera sht e ngarkuar dhe e paprshtatshme pr t qen t ekuilibruar dhe konstruktiv. T gjith miratuan propozimin e Miranit, sekush duke ndrruar vend, sekush duke pastruar tavolinn, i dhan fund mbledhjes tejet skandaloze. Xhabiri menjher iku pr n Gjenev, Xhafari e Fahriu po e komentonin sjelljen e Miranit sesi nuk e shfrytzoi shansin e tij deri n fund pr tiu hakmarr Xhabirit, kurse Hakani e Saranda po merreshin me rregullim t baness." (Atentatet, f.440-441) Kto citate me kto gnjeshtra absurde nuk do t'i kisha prdor kurr sikur t mos e kishte shkruar Saime Isufi letrn e saj. N kto mbledhje t turpshme e n kso far inskenimesh un nuk ka marr pjes kurr. Asnjher, n asnj mbledhje t Lvizjes, apo fardo qoft, pra kurr n jetn time politike nuk kam marr pjes s bashku me Saime Isufin. Por un nuk uditem q kto kurtha e pabesi, sulme e kundrsulme, 551

egrsime e pajtime t sinqerta, brenda dy minutash, ia kan br njri tjetrit ashtu si fabulohet n roman. Saime Isufi nuk ka qen kurr antare e Qendrs Ekzekutive. Kto citate e gnjeshtra t turpshme me prpjekjen q t shiten si t vrteta i komentova edhe pr faktin se nj shok n telefon m thrret dhe m thot: A e pe ka i kish br Xhafer Shatrit-Bacalokut, ia kish nxan stilografin e mbushur me qumsht.

6. Formimi i Qendrs Ekzekutive n Ludwigsburg

A sht mbajtur mbledhje e Komitetit Qendror n banesn e Hasan Mals dhe Saime Isufit, n janar 1983. Kjo sht nj rren sa qesharake aq edhe absurde. Janari i vitit 1983 ka qen prvjetori i par pas atentatit t 17 janarit 1982. T gjith aktivistt me dokumente e pa dokumente kan br do gj q t jet e mundur t vijn n Shtutgart pr demonstratn e planifikuar me koh pr kt dit. Prandaj sht jasht do logjike t thuhet se pikrisht n janar 1983 qenka br prpjekje pr mbledhje t njfar KQ n banesn e Hasan Mals e Saime Isufit. Si sht quajtur organi m i lart i Lvizjes nga 15 janari 1983 e gjer m 3 mars 1984? sht quajt Qendr Ekzekutive dhe ka pas 5 antar. Kur sht themeluar ky organ, n cilin vend dhe n banesn e kujt? sht themeluar m 15 janar 1983 n banesn e Hafiz Gagics, Karlstr. 11, 7140 Ludwigsburg. Kur ka ardhur koha e prvjetorit t par t 17 janarit, sht organizuar demonstrat n Shtutgart m 15 janar 1983. Me Ismail Hoxhn dhe familjen e tij kemi ardhur nga SaarLouis n Shtutgart. Un jam ndal n Shtutgart pr nj koh, ndrsa Ismaili sht kthye von t nesrmen. Pas demonstrats, jemi tubuar n banesn e Hafiz Gagics n Ludwigsburg un, Xhafer Shatri, Hasan Mala dhe Ibrahim Kelmendi. Ka qen e parapar me marr pjes edhe Faridini, por ai ishte ato dit n spital. Me propozim t Xhafer Shatrit u vendos q t formohet forumi i quajtur Qendra Ekzekutive, e prbr prej 5 vetave, pra ne t katrve n mbledhje dhe Faridin Tafallari. Po ashtu me propozim t Xhafer Shatrit jan ndar kto detyra: Xhafer Shatri me gazetn Zri i Kosovs, Hasan Mala lidhjet me Kosovn, Faridin Tafallari me shtjet financiare, Ibrahim Kelmendi lidhjet me organizatat e huaja dhe un me shtjet organizative jasht e sidomos ndrtimi i relacioneve me klubet shqiptare. Kah fundi i ktij tubimi, i cili nuk ka qen i gjat, n t ciln sht br marrveshja pr themelim, andaj edhe nuk ka pasur se pr ka t diskutohet aq, me krkesn e Xhafer Shatrit kemi hyr vetm un dhe Xhafer Shatri n nj vetur t nj bashkatdhetari pr t biseduar pak. Xhaferi m tha se pas ndarjes s ktyre detyrave do t ishte mir q makina, Stilografi i Jusufit, me t ciln prgatitej Zri t bartet tek ai n Zvicr, pasi sipas tij (Xh. Sh.) kan ardhur disa vrejtje t forta e perfide n adresn e Zrit n Biel-Bienne, prapa t cilave mund t qndroj diplomacia shqiptare. Pr kt arsye duhet ta masim do fjal n pesh t arit, e kjo pun sht vshtir t bhet nse makina e Jusufit mbetet n Gjermani, por kjo do t ishte shum m e leht t bhet nse makina kalon n Zvicr. Un, pa u konsultuar me askend tjetr jam pajtua me kt propozim t atij dhe m sht dukur i arsyeshm. Qysh prej tetorit 1982 pjesa kryesore e shkrimeve t botuara n Zri kan qen edhe ashtu t Xh. Shatrit, e puna ime n thelb m shum ka qen teknike se sa ideologjike. Ka qen praktik e asaj kohe q kur formohej nj forum, antart e atij forumi t merrnin pseudonime t cilat i dinin vetm ata antar. N vazhdn e ksaj praktike pseudonimet q jan nda gjat ksaj mbledhje kan qen: 552

Xhafer Shatri - Xhema Ibrahim Kelmendi - Ilazi Hasan Mala -Plaku Faridin Tafallari -Fehmiu Xhafer Durmishi -Salihu. Ndokush mundet me thn se ka na nevojiten me i mbajtur n mend pseudonimet n kt koh. Mjaftojn vetm emrat (mos qofshin edhe ata t teprt). Kjo sht e drejt por kto pseudonime jan sqaruese pr ata q duan t'i lexojn letrat q jan kmbyer n mes veti n kuadr t ktij forumi. Pra t gjitha letrat q jan kmbyer n kuadr t ktij forumi jan nnshkruar me pseudonimet e lartprmendura. Kjo Qendr Ekzekutive (QE) ka ekzistua prej 15 janarit 1983 (kur sht themelua n Ludwigsburg) e deri m 3 mars 1984 (kur sht shprbr, n nj mbledhje t mbajtur n Gjenev pas demonstrats s organizuar po at dit n at qytet). Pas demonstrats s 15 janarit 1983, pr kt prvjetor sht mbajtur nj tubim i madh n Hamburg, ku un e kam br udhtimin e par n kt qytet s bashku me 5-6 shok t Shtutgartit, kur kemi shkuar me tren me nj bilet t lir t prbashkt. N mesin e tyre ishte Remzi Ademaj e Faridin Tafallari. Remzi Ademaj m'i dha 150 DM pr bilet kthyese vetm, n mnyr q un t ndalesha n Hamburg e n qytete tjera t Gjermanis veriore gjat kthimit. Kjo m interesonte, pasi ishte n prputhje me detyrn q m ishte dhn m 15 janar 1983.

VLLEZR E SHOK BURGJESH

1. Bartja e makins s Jusufit n Gjenev 2. "Pengesat teknike" t nj telefoni 3. Mbledhja e par e Qendrs Ekzekutive 4. Ansambli Shtetror i Kngve dhe Valleve 5. Frymmarrja artificiale e sindikatave t pa zemr 6. Krkesa ime pr dorheqje nga Qendra Ekzekutive 7. Formimi i Bashksis s Klubeve 8. Vllezr e shok burgjesh 9. Mbledhja e parealizuar e nats s Vitit t Ri 1984 10. Formimi i Klubit "Isa Buletini" n Sindelfingen 11. Shkuarja ime nga Gjermania n Franc 12. Mbledhja n Gjenev m 3 mars 1984

1. Bartja e makins s Jusufit n Gjenev

Xhafer Shatri: "...sa i prket Skenderit (Xhafer Durmishit- shn im) un pr do dit po bindem se ai sht njeri i puns e besa edhe mjaft i sinqert.. (Letr Sabri Novosells, 12 tetor 1982) Kah gjysma e muajit shkurt 1983, Ismail Hoxha, n shtpin e t cilit gjendej makina e shkrimit e Jusufit, n baz t marrveshjes s 15 janarit e mori kt makin dhe ia dorzoi Faridin Tafallarit. Kt makin n mesin e shkurtit Faridini e ka marr n kerrin e tij dhe ia ka drguar Xhafer Shatrit n banesn e tij n Gjenev. 553

Xhafer Shatri: I dashur shok, e mora materialin. N trsi sht i mir sepse shtron ide t cilat krkojn realizim t menjhershm. Pr shtjen e mbledhjes sht bukur problem sepse mua ato dit kur t vish ktu duhet t m ndihmosh n prgatitjen e organit, sepse un spo merrkam aspak vesh n makin, ama aspak, bile bile edhe shiritin ia kam ngatrruar sa q spo di si tia rregulloj.... Ndrmerr t gjitha masat q m 1 mars (1983- shn im) t jesh ktu. (Letr Xhafer Durmishit, shkurt 1983) Pasi Xhafer Shatri nuk dinte me e prdor kt makin, dhe nuk kishin gjet ndonj person me njohuri teknike n Zvicr (se po ta kishin gjetur nuk m kishin thirrur kurr), ky (Xh. Shatri) e thrret Faridinin dhe i thot se un duhet t shkoj n Zvicr, n Gjenev pr ta msuar at se si prdoret makina dhe se si bhet prgatitja grafike e gazets. Un i thash se pr mua sht shtje jo e leht me shkua n Zvicr pr shkak t mungess s dokumentit dhe vendimit kundr meje pr ndalimin e hyrjes n Zvicr pr dy vjet. Xh. Shatri pr punn e dokumentit kishte biseduar me nj aktivist N.N. n Dsseldorf, i cili pasaportn e vet ia kishte drguar Faridinit q ta ket (pr mua) pr kt pun. Prej Saarlouisit, n fillim t marsit kam shkuar n Shtutgart. M 6 mars Faridini m ka marr dhe me kerr t tij e kemi kaluar kufirin. M ka prcjell derisa e kam marr trenin n Basel (n pjesn Zvicerane) pr Gjenev, e vet sht kthyer n shtpi. N stacion t trenit n Gjenev m ka prit Xhafer Shatri. N banesn e Xhafer Shatrit, prej 7-11 mars kemi punuar n prgatitjen e numrit t Zrit t Kosovs t muajit mars 1983. N kto dit ia kam msuar operacionet e nevojshme t makins q jan prdor pr krijimin e shtyllave t gazets, dhe ia kam msuar punn e prgatitjes grafike t ciln e kisha msuar nga Jusufi. Gjat qndrimit tim prej m tepr se 7 dit n banes t Xh. Shatrit patm rastin t kmbejm mendime pr shum shtje. Tek ai, (n adresn e Zrit: Buchhandlung, Badhausstr. 35, 2503 Biel-Bienne, Suisse) kishin ardhur disa letra pr mua q nuk mi kishte drguar. Letrat ishin nga persona t cilt n munges t nj adrese t prhershme m'i kishin drguar n redaksin e Zrit t Kosovs. Konkretisht ishte fjala pr shum letra t Shoqats "Bajram Curri" nga Australia. Duke e par se q n fillim ra n sy nj atmosfer joshoqrore m tha: Mua jeta m ka msuar q t mos i besoj askujt. Atmosfer m jo shoqrore dhe shprehje m flagrante t pabesis nuk kisha prjetuar. N do rast tjetr do t kisha dal menjher prej shtpie. Por mua m'u dasht pr hir t puns q m duhej me e br me qndrua deri n fund t asaj jave.

2. "Pengesat teknike" t nj telefoni

Nj episod e paharruar gjat qndrimit tim tek Xhafer Shatri n kto dit ishte nj bised telefonike me Shaqir Shabanin nga rrethi i Vitis i cili jetonte n rrethin e Gjenevs. Si njoha u njoha me Shaqirin? Me kt m ka njoftuar Nuhi Sylejmani. Vazhdimi i Zrit t Jusufit i kishte br prshtypje sidomos pr faktin se ai i kishte par nga afr thashethemet e intrigat pr bojkotimin e luftimin e ksaj gazete sa kishte qen gjall Jusufi. Gjallria e ksaj gazete kishte br prshtypje tek shum e shum bashkatdhetar n Zvicr e jo vetm tek Shaqiri. N dasmn e Kadri Zeks, Shaqiri ia kishte dhuruar Saime Isufit nj revole, n prani t t gjith dasmorve. 554

Saime Isufi: "Mendoja pse nuk e mori me vete revolen kur i thash, ta kishte me vete pr do rast, (revolen t ciln na kishin dhuruar veprimtart e Gjenevs n dasmn ton, t mbajtur para dy javsh, m 2 janar 1982), por edhe ai m kishte thn se nuk mund ta merrte, sepse mund t kontrollohej n kufi dhe ti shkonte rruga hu..." (Duke kujtuar at nat t trishtuar janari, www.pashtriku.org, 17 janar 2010) Xhafer Shatri: "sht edhe nj shtje tjetr, shtja e Shaqs. N nj letr aspak shoqrore Salihu (Xhafer Durmishi-shn im) m thot e urrej n masn m t madhe unitetin formal, dhe vazhdon pse nuk po ndalen thashethemet kundr Shaqs. Dreqi e marrt po Shaqa i ka nxitur vet thashethemet me sjelljet e tij t poshtra udbeske. Ai shkon dhe i thot njeriut shko dhe organizoje filan fistekun n Lvizje sikur L. t ishte kafene. Pastaj i mashtron dhe frikson se do ta qes n Zrin e Kosovs, se ka kompetenca t mdha e ka po di un. Pr kt njeri un nuk dua t harxhoj fjal e koh, por po them se ky sht nj element destruktiv puna e t cilit nuk ka asgj t prbashkt me Lvizjen. Ai ose sht ambicioz i smur, ose njeri i udbs, dhe un m shum droj se ky sht i dyti." (Letr Qendrs Ekzekutive, 7 qershor 1983) Duke jetuar n rrethin e Gjenevs, Shaqiri ishte treguar skajshmrisht i papjekur dhe kishte shfaqur simpati t hapur pr Zrin e Kosovs q u botua n Shtutgart duke konsideruar kt si pun me t ciln do t luftohej UDB-ja vrastare, n kohn kur ata q i kishin qndruar afr Kadri Zeks, nuk e konsideronin vitalitetin e prjetsin e Zrit t Jusufit si vepr kundr UDB-s, por si pun kundr revists Liria. N kt mnyr kundr Shaqirit dhe t gjith rrethit e shokve t tij zhvillohej fushat e egr dhe konsiderohej si i dyshimt e udbash q kishte lidhje me udbasht e Shtutgartit. Pas bashkimit t 15 majit me OMLK-n un n at naivitetin tim i thosha Shaqirit dhe rrethit t tij se organizatat tona jan bashkuar, tani jemi t gjith nj, dhe ju q jeni n Zvicr duhet t veproni n kuadrin e organizats n Zvicr e jo t keni lidhje me ne n Shtutgart. Kt qndrim ia kisha shpreh Shaqirit dhe po kt edhe Xhafer Shatrit. Me aq sa mund ta dij dhe q e kam par Shaqiri ishte i interesuar t veproi por pr shkak t stigmatizimit t tij, si person q njher ka pasur pun me Shtutgartin do pun n Zvicr e kishte t vshtir. Pr kt shtje fola me Xhafer Shatrin dhe pr t'ia prsritur qndrimet u mora vesh q t'i telefonoi prej telefonit t tij e ta takoj. Gjat nj shtitje npr qytet s bashku me Xhafer Shatrin, e thirra Shaqirin prej qyteti, prej nj kabine, dhe ashtu si isha marr vesh me Xh. Shatrin ia dhash numrin e telefonit t shtpis s tij (Xh. Shatrit) dhe u mora vesh q n nj or e minut t caktuar t mbrmjes t m thrret n telefon. N kohn e caktuar Shaqiri thirri, por para se ta pranoj kt bised Xhafer Shatri m'i dha disa udhzime q njeriu po q se sht i lindur me fat mundet t'i msoj vetm nj her n jet. Pikrisht ktu fillon nj detal teknik tepr origjinal. Instruksionet e Xh. Shatrit kishin t bnin me at se si mund prdoret telefoni duke e br s pari demonstrimin e eksperimentit vet. E mori telefonin dhe e vendosi pjesn e receptorit, (pranuesit t zrit) n vesh, pra aty ku duhet dhe n kt pik fal IQ (kuots s inteligjencs) time nuk e pata vshtir ta kuptoj. Vshtirsia apo komplikimet u paraqitn tek pjesa e mikrofonit (tek goja), tek pjesa n t ciln flitet. Ai e mori kt pjes e mbylli me dor dhe e oi nn mjekr dhe m tha: 555

- Kur t thrret Shaqiri dhe t'ia nis me fol i thua nj cop her se nuk po dgjohesh fare e ai vazhdon me fol, bile e ngrit zrin. Fakt sht se ai ty nuk t dgjon mir se e ke mbyll mikrofonin me dor, dhe me kt tek ai krijohet iluzioni se ashtu si nuk t ndgjon ai ty, (gj q sht e vrtet) poashtu as ti nuk je duke e dgjuar at (gj q nuk sht e vrtet, por sht tallje). Kur Shaqiri thirri, un pranova me e ue kt eksperiment deri n fund, dhe ishalla zoti nuk m bn azap pr kt gjynah n at dynja. Finalja dhe pjesa m interesante e ktij eksperimenti ishte se Xhafer Shatri kt far triku e kishte vu n sistem me siguri me shum e shum t tjer, pasi kt far loje e kishte br shum her edhe me mua, (por kishte harrua krejtsisht dhe situata i kishte dal prej kontrolli sepse nuk e dinte se me kend e ka br kt loj e kt tallje e cilt i kan mbetur ende pa iu nnshtrua asaj). Rezultati i ksaj loje ishte se un Xhafer Shatrin nuk e thirra m kurr n telefon.

3. Mbledhja e par e Qendrs Ekzekutive

Tek ai (Xh. Shatri) qndrova gjer m 12 mars 1983, pra kur m 12 mars u b edhe mbledhja e par e Qendrs Ekzekutive n prbrje t plot. Por para se t takohemi t gjith s bashku, n nj banes t nj aktivisti tjetr, u takuam n banesn e Xh. Shatrit; Un, Faridini, Hasan Mala dhe Xh. Shatri, ku biseduam pr shum shtje n mes t cilave m e rndsishme qe puna e arkatarit. Faridini i dorzoi Xh. Shatrit nj regjistr mbi shnimet e plota lidhur me t gjitha shpenzimet duke u nisur prej asaj dite q e ka marr punn e shtjeve materiale nga Nuhi Sylejmani e gjer n at dit. Hasan Mala dhe Xh. Shatri as prafrsisht nuk qen n gjendje t bjn ndonj shpjegim t sakt lidhur me shpenzimet e ndryshme, e t mos flasim pr t hollat t cilat jan mbledhur n konton Ndihma pr Kosovn. Biseduam edhe n lidhje me Ibrahimin, me t cilin un gjithmon i kam pas kartat e hapura dhe ka i kam thn ia kam thn gjithmon parasysh, kurse Xh. Shatri e ka quajtur shok para syve, ia ka dhn megafonin n demonstrata dhe goj m goj me te (nga i njjti megafon) kan brohoritur parulla t ndryshme, kurse prapa shpine ka veprua ndryshe. Kt e dshmojn disa letra. Kt e dshmon edhe sjellja e tij n at mbrmje, kur ende pa u takuar me Ibrahimin, thoshte se kt pun (afrimin e tij n QE pra) e kam br me dy mendje, dhe se pr gabimin e tij t par do ta bjm fuz. Kt fjaln fuz e prsriti disa her para se t takoheshim. Xhafer Shatri: N Bruksel ssht puna mir. Ata njerz ishin si kalamaj. Pr do jav po na drgojn nga nj procesverbal qesharak me fjal t mdha, ndrsa tash ishin prar e br pik e pes. Nse ksaj radhe hetohet se pas ksaj qndron Ibrahimi, ather me t do t duhet qruar hesapet njher e mir. Kjo do t ishte thik prapa shpine edhe pse Agimi sht bukur naiv dhe me gjestet e veta i nxit njerzit. (Letr Xhafer Durmishit, shkurt 1983) Gjat takimit un e kritikova pr disa shtje Ibrahimin, sidomos pr disa pika q kishin t bnin me klubet. Si duket ai toni im i kritiks dhe mnyra ime e argumentimit e friksoi Xh. Shatrin se mos ndonj dit do t ndodhet vetm para meje, kshtuq pr t ruajtur vehten e pr t mbajtur ekuilibrin, n fund t mbledhjes tha se me Ibrahimin duhet t sillemi m mir, t jemi m korrekt se ka punuar shum.

556

N at tubim un lexova t vetmin material q ishte prgatitur pr at mbledhje, n mnyr m t qart e q kishte t bnte me punn e aktivitetin q do ta zhvillojm n mrgim. Sa u prket klubeve un shpreha disa ide si kto: - se ne q kemi rn m shum n sy me aktivitete t mos dukemi fare npr klube, - tu sugjerojm bashkatdhetarve t shkojn n t gjitha klubet pa marr parasysh se kush sht n udhheqjen e tyre, - q n aktivitetin ton t orientohemi pr t hapur sa m shum klube, por pasi n to mund t hyj kush t doj t respektohen rigorozisht simbolet e RSFJ dhe t ndiqet nj politik e till q t mos rrezikojm puntor. T gjitha kto pikpamje t miat u aprovuan, me prjashtim t piks q ne t rnt n sy, t mos dukemi npr klube. Pas ktij tubimi jemi kthye n Gjermani me kerr t Faridinit, un, I. Kelmendi dhe Faridini. Ibrahimin e lam n Karlsruhe pr ta vazhduar rrugn e tij, ndrsa ne vazhduam pr Shtutgart. Prej Shtutgarti e kam thirrur bashkatdhetarin NN n Dsseldorf, pasaportn e t cilit e kisha prdor pr kt rrug. E thirra ta falnderoj dhe t'i tregoj se u ktheva mir dhe ta njoftoj se do t'ia postojm pasaportn. Ai ma trhoqi vrejtjen dhe m tha: -Mos gabo me ma drgua pasaportn n letr rekomand, se t vetmin dokument q e kam pr t'ia treguar posts kur t m vijn letra rekomand sht vet pasaporta. Qeshm pak n telefon dhe ia drguam pasaportn me post t rndomt.

4. Ansambli Shtetror i Kngve dhe Valleve

Gjat muajit prill 1983, nj tregtar nga Muncheni (Shaban Yldrim, Bayerstr.5, 8000 Munchen) dhe Engjll Kolaneci e organizojn ardhjen e Ansamblit Shtetror t Kngve dhe Valleve pr nj turne npr Gjermani, duke filluar prej jugu e deri n veri. Ky turne ishte shum i suksesshm. N te kishte mjaft publik gjerman, por pjesa dominuese ishin puntort nga Kosova. N kt koh Naim Haradinaj ndodhej n Hamburg. N Hamburg i kishte lind ideja q t shkoj n Suedi pr t krkuar azil dhe m pyet pr me i ndihmua. N Suedi e kisha adresn e nj ifti i cili kishte ardhur pr ngushllime n familjen e Jusufit n Untergruppenbach. Ky ift ishte Shefkate Sherolli nga Mitrovica dhe Nexhmi Sherolli nga Shqipria. Ne nuk i dinim relievet e relacioneve t ndryshme n at koh, por ky ift e konsideronte Ibrahim Kelmendin figur shum pozitive. Ne i patm treguar se Suzana i ka thn Haxhi Berishs ta prjashtoi nga shtpia dhe ai e ka br kt, Afish rreth turneut t Ansamblit Shtetror t Kngve dhe Valleve 40 dit pas dits s varrimit. I pata shkrua Shefkates n nj letr, se e kemi nj shok t ngusht n Hamburg q don me ardh n Suedi. Ajo m'u prgjigj, se rrethanat jan 557

shum t mira pr kt pun. Pr ta prcjell koncertin e Ansamblit t Kngve dhe Valleve, do t vinte n Hamburg nj autobus me bashkatdhetar nga Suedia. Naimi le t afrohet tek autobusi dhe duhet ta krkoj Xhemail Durakun. Xhemaili ka me i ndihmua me hyrjen n Suedi, e merr n autobus dhe i ndihmon n ditt n vazhdim. N kt mnyr u vendos shoku i par i Jusufit nga rrethi i Shtutgartit n Suedi. Kt rrug, do ta ndiqnim t gjith ne q kishim qen afr Jusufit (me prjashtim t Hafiz Gagics); un, Haxhi Berisha, Sabri Novosella, e m pas edhe vet Suzana me Premtonin dhe Ergonin. Tash po kthehem tek vendimet e mbledhjes s QE t 12 marsit 1983. I mbshtetur n kto orientime e vendime pr t cilat Ibrahimi e Xh. Shatri patn fytyr t betohen edhe para fotografive t tre shokve t prgatitura n forme fasciklle t Sh.B.K. Bajram Curri n Australi, se vendimeve t marruna n t gjith veprimtarin do tiu prmbahen, un qndrova disa dit ndr bashkatdhetar n Mnchen, ku t gjithve u fola pr kto orientime q kemi marr, prej aty shkova n Bielefeld (gjat muajit maj e n fillim t qershorit 1983) ku edhe aktivistve kryesor t klubit Kosova u fola pr orientimet e marra, t cilat t gjithve u plqyen. Un atyre u fola edhe pr mundsin apo ta ken n perspektiv vnien e fotografis s Titos n klub. Ky ishte si me than vetm nj mendim lidhur me klubet q e kan hequr apo se kan vu kurr. T gjith e quanin t drejt me prjashtim t ndonjrit q kishin frik se mos po i pran konsullata jugosllave. Kt mendim ua thash edhe pes vetave t klubit Emin Duraku (Hyzri Reks, Zymer Kryeziut, Avdi Begishollit, Mustaf Kelmendit dhe Musa Daks). Me mua n kt takim ishte edhe Xhavit Ramabaja. Prve puns s fotografis ne diskutuam edhe shum shtje tjera. Ata m than se sht vshtir pr tu realizuar kjo ide tek ne, prndryshe sht br nj gabim i madh kur sht heq. Yrysh t madh kan pas marr patriott e mdhenj me vul e adres kundr meje duke thn se si ka guxua ai me e diskutuar at pun, se pr arsye kam shkuar atje, se a kam shkua aty pr ndonj pun private apo far. Me nj fjal, nj fushat e egr e vume n praktik prej njerzve t padjallzuar n Dsseldorf dhe e aprovuar me knaqsi prej Gjeneve.

5. Frymmarrja artificiale e sindikatave t pa zemr

Si e kam thn me hert, Osman Osmani (sekretari i Partis "Komuniste") si rezultat i bashkimit t 17 shkurtit 1982 erdhi n Untergruppenbach m 22 shkurt. Sipas porosive t Abdullah Prapashtics dhe kuptohet edhe vullnetit t vet u mundua deri n fund q ktij bashkimi t'i jap krejtsisht ngjyrn e Partis "Komuniste". Kjo sjellje sht n parim normale, pra q nj luft e till t bhet para se t merret vendimi i bashkimit. sht interesant se kta u munduan ta bjn kt pun tek pas hedhjes s nnshkrimeve t bashkimit, pikrisht at pun q nuk kishin qen n gjendje ta bnin m par. Pr shkak t ktij dshtimi ata ishin t paknaqur dhe u larguan vet. N ndarje m vete u ndihmoi me aq sa mundi ambasada shqiptare n Vjen. Prkundr ndihms q patn, dobsia e tyre ishte e pandreqshme dhe frymmarrjet artificiale t ambasads shqiptare t Vjens, t pasuksesshme. Me sa m kujtohet n pranver 1983, Abdullahu me shok e nxorn nj numr t nj fletushke apo gazete me emrin "Puntort" si gazet e sindikatave. Prej njohjes s par, Xhafer Shatri ka mbajtur korrespondenc me antart e Partis "Komuniste", q vazhdimisht prkundr bashkimit vazhdonin ta quanin vehten Parti "Komuniste" dhe Xh. Shatrin me kompani i kan trajtuar vazhdimisht si antar t Organizats MarksisteLeniniste. Nga kto pozita Xhafer Shatri ka mbajtur korrespondenc me ta, prkundr 558

thyerjeve q kishim ne me kta n Shtutgart. N mnyr dinake Xh. Shatri sht munduar ta luaj nj far roli se gjoja ai sht aq shpirtgjer sa qndron mbi divergjencat e ndryshme q kan karakter gjoja lokal, dhe n fakt sht munduar t'u fryj ktyre divergjencave sa m shum. Kto lojra t tij n at koh un nuk i dija, por rreth ksaj pike Xh. Shatri ka biseduar shum gjersisht me Sabriun n nntor 1983, kur Xh. Shatri sht krenuar para Sabriut se ai si komunist i Organizats Marksiste-Leniniste kurr nuk ka ndrruar fjal t keqe me asnj komunist t Partis "Komuniste", ndrsa ju (Sabriu e Abdullahu) jeni munduar me ia hedh njri-tjetrit. Pas 12 marsit 1983 e udhtimeve t mia q i bra me ndihmn e shokve t Shtutgartit n Mnchen, Dsseldorf, Bielefeld e Hamburg n muajt prill - qershor 1983, un vendosa me dhn dorheqje nga Qendra Ekzekutive. Shkaqet pr kt ishin kto: Un nuk mund t kryeja at detyr q m ishte dhn (marrjen me shtjet organizative jasht) pasi me kt pun merreshin tr kohn vet Xhafer Shatri dhe Ibrahim Kelmendi. Ibrahim Kelmendi e trajtonte klubin "Emin Duraku" n Dsseldorf pron shum m private se sa hisen e toks q mund t'ia ket ln baba i vet apo ndonj bakshish t dajs Ram. Xhafer Shatri zhvillonte nj korrespondenc t dendur edhe pr shtje organizative me rrethe t ndryshme e me shok q kisha kontakte personale n Shtutgart dhe kurr nuk m njoftonte pr ndonj instruksion t tijin. M lart tregova se si ai i kishte fsheh letrat e mia personale pr mos me m'i tregua me arsyetimin se "jeta e ka msue mos me i besua askujt." Kur letrat e mia nuk m'i ka prcjell, krkesa pr t m treguar ndonj komunikim me t tjert m duket se del sa absurde aq edhe qesharake. Xh. Shatri m thoshte se duhet t'ju afrohesh punve ngadal e t'ua rrmihsh dheun t tjerve nn kmb. Kjo far kopilie e rrmihjes s dheut nn kmb e kjo far taktike nuk m interesonte dhe nuk m hynte n pun pr ndrtimin e sa m shum klubeve dhe bashkimit t bashkatdhetarve n kto klube. Milaim Zeka n kt koh ka qndruar n Dsseldorf. Mua, shok n Dsseldorf n ver t vitit 1983 m treguan se na ka thn Bacaloku (Xh. Shatri), kur t vjen Skenderi i Shtutgartit (Xhafer Durmishi), ndiqeni me rramet. Kto fjalt 'ndiqeni rramet' m'i ka vrtetua edhe Milaim Zeka n ver t vitit 1984 n Stockholm.

6. Krkesa ime pr dorheqje nga Qendra Ekzekutive

Pr kto shkaqe un pata vendos me krkua dorheqje n mnyr t qet q t shkputem prej Xhafer Shatrit, Ibrahim Kelmendit dhe klekave t tyre. Xh. Shatri e kishte trashguar nj situat delikate prej Kadri Zeks dhe rrethit t tij. Ata pr t gjall t Jusufit nuk kishin pranuar me e marr e t mos flasim pr shprndarjen e Zrit t Kosovs. Tortura e tyre shpirtrore pas mbetjes s Zrit t Kosovs, Zrit t Jusufit si e vetmja gazet, mundet vetm me u marr me mend. N njfar mnyre un i kuptoja klekat e kurthat e Xh. Shatrit si nj lloj kompensimi me t cilin ai kishte nevoj me i ushqye shokt e vet. Figura ime ishte tepr e lidhur me Zrin e Kosovs, andaj urrejtjen q e kishin pasur kundr ksaj gazete e kishin fokusuar n personin tim. Un prpiqesha t kem mirkuptim pr vuajtjet e traumat e tyre dhe pata vendosur t jap dorheqje. Me sakrifikimin e vetvetes mendoja se do ta forcoj pozitn e shokve t Shtutgartit, pasi mendoja se urrejtja e tyre e madhe kundr meje nuk do t shkarkohej mbi ta. Pastaj mund t thuhet se n ato dit edhe Xhafer Shatri edhe un kishim t drejt me qen shum t knaqur: ai pr arsye se brenda nj viti, me mjeshtrin dhe prvojn kolosale, kishte arritur t ngritet n krye t Lvizjes, duke pasur maqinn e Jusufit, nj adres gazete n t cilin i vinin letra dhe nj xhirollogari n t cilt bashkatdhetart drgonin ndihma. Un n ann time, edhe pse niveli i ambicieve kishte qen 559

jashtzakonisht m i vogl, prkundr aftsive t kufizuara dhe mosprvojs kisha dhn kontribut vendimtar pr t ruajtur emrat "Lvizje" nga Lvizja e Jusufit, dhe "Zri i Kosovs" nga Zri i Jusufit. Un nuk kisha ndonj shpres tjetr se jeta ka n fshehtsi detyra m t rndsishme pr mua. T kthehemi tek fletushka "Puntort", tek ky far organi i sindikatave t Abdullah Prapashtics. Xhafer Shatri dhe un, n baz t sugjerimeve t mia, merremi vesh ta organizojm nj tubim dyditor t aktivistve m t dalluar t t gjitha klubeve dhe rretheve, n Zvicr, afr Bielit. Qllimi i ktij tubimi ishte formimi i nj bashksie t klubeve, q do t'i organizonte puntort n klube kombtare, pasi ekzistonte mundsia e oroditjes s ktij organizimi n sindikata nga A. Prapashtica dhe ndihma q kishte nga ambasada shqiptare e Vjens n kt pun. Xh. Shatri, i cili tr kohn kishte taktizua e kmbye letra me Partin "Komuniste", si antar i Organizats Marksiste Leniniste t Kosovs, pun me t ciln krenohej, m thot ta prgatis referatin kryesor pr kt tubim dhe tehu i tij duhet t jet kundr veprimtaris prarse t A. Prapashtics me kompani. Un e mora seriozisht kt detyr dhe e shkova nj material prej afr 14 faqe A4, por n prdorim n tubimin e organizuar i prdora si koncept vetm 11 faqe. M 9 e 10 korrik 1983 u mbajt takimi i shumics s rretheve e klubeve, n Zvicr, ku u vendos themelimi i Bashksis s Klubeve, si dhe u demaskua fuqishm veprimtaria prarse e Abdullah Prapashtics me kompani. N at tubim fjaln kryesore m ra ta mbaj mua. Aktivistve q kishin udhtuar nga qytete t largta u fola gati dy or. Xh. Shatri, I. Kelmendi dhe Saime Isufi marr s bashku nuk iu afruan as kohs as kualitetit t fjals time. Referat tjetr me shkrim nuk u lexua, prkundr asaj q ishte prgatitur ndonj, por pasi e lexova un, u vendos vetm t flitet (d.m.th. spontanisht) e jo t lexohet, sepse me sa duket e kuptuan se nuk kan ka me lexua. Pasi dolm, (pas mbarimit t fjalimit tim) Faridini m thot: T lumt se na e zbardhe fytyrn dhe aq mir e ke thn sa po m duket se Xh. Shatrit nuk i ka ardh mir (nga frika kuptohet). Kjo ishte shum e vrtet. Pas atij takimi t gjer, un dhe Faridini u ndalm. Do t takoheshim ne t pestt e QE. N kt tubim Xh. Shatri kishte mjaft ka pr t na kritikuar mua dhe Ibrahimin. Mua pse nuk kam punuar mjaft pr demaskimin e fraksionit (por nuk tregonte se tr kohn ka kmbyer letra 'miqsore' me ta). Kjo ishte nj mnyr e poshtr sjelljeje sipas devizs mbrojtja m e mir sht sulmi. Ai kishte arsye t mbrohej pr klekat e tija n drejtim timin si n Hamburg e Dsseldorf, si dhe pr at q kurr pr asnj ast t vetm nuk m kishte pyetur se a kam t holla me udhtuar pr t prmbushur detyrn q kisha marr prsipr, respektivisht q m ishte ngarkuar. Sa i prket Ibrahimit at do ta akuzonte si agjent t shrbimit informativ shqiptar, se e ka dekonspiruar Qendrn Ekzekutive para Shefkate Sherollit, e cila kto t dhna dhe disa t tjera ia paska dorzuar Ambasads Shqiptare n Suedi, n Stockholm. N baz t poshtrsive q ishin br n drejtim timin un krkova dorheqje nga nj Qendr e till. Megjithat un isha i interesuar q puna t'i shkoj mbar ksaj Qendre Ekzekutive edhe pa mua, sa edhe u propozova q vendin tim mund ta zen Xhavit Ramabaja, aktivist n Bielefeld, Gjermani. Krkesa ime pr dorheqje nuk u aprovua prej asnjrit. Un e trhoqa kt krkes sidomos pr hir t Faridin Tafallarit dhe Hasan Mals, duke gabuar kshtu, pasi sikur t kisha qen kmbnguls n kt pik do ta kurseja veten prej shum konflikteve artificiale e disa punve t ulta. N at takim u vendos q t organizohet nj demonstrat n Strasbourg, n qytetin e selis s Parlamentit Evropian, m 28 tetor 1983. 560

7. Formimi i Bashksis s Klubeve

N kt koh un nuk kisha iluzione se Xh. Shatri e I. Kelmendi do t ndryshonin qndrimin e tyre ndaj meje prkundr faktit se kishin qen kundr dorheqjes time. Dshira e tyre ishte q un organizimin jasht ta bja duke antarsuar bashkatdhetar n lvizje me emr e mbiemr, t prpiloj lista antarsh dhe t'ua jap kto lista Xh. Shatrit e I. Kelmendit n mnyr q ata t'i prdorin kto si e shohin m t arsyeshme. Natyrisht se un me kta far njerzish q "jeta i ka msuar mos me i besua askujt", prkundr moshs nuk kam pranuar kurr me ra n gabime e kurtha t tilla. N muajt n vazhdim nuk kam br ndonj udhtim, pr t mos thn asnj udhtim vetm. Ato pak udhtime i kam br vetm me Faridinin me t cilin m 16 tetor 1983 kemi shkuar n mbledhjen e par t Bashksis s klubeve shqiptare n Evrop, e cila u mbajt n Gjenev, mbledhje pr t ciln un e kisha prgatit nj program dhe prpunuar nj statut t cilat u aprovuan. N kt mbledhje kryetar i Bashksis s klubeve u zgjodh Faridini, ndrsa n punn ideore t ksaj bashksie ndihmoja un prmes Faridinit. N tubimin e 16 tetorit, n statutin e aprovuar, pika 4 kishte kt prmbajtje: 4. Bashksia do t koordinoj t gjitha aktivitetet e lira n nivel t bashksive t klubeve. Kjo do t realizohet prmes organit m t lart t bashksis, i cili quhet Kshilli Drejtues i Puns (KDP) i cili prbhet prej tre gjer n pes veta. a) Kshilli Drejtues i Puns (KDP) n prbrjen e vet ka Kryetarin, nn Kryetarin, Sekretarin dhe Arkatarin. b) KDP ka edhe ndihmsat e vet q u vendos t quhet Kshilltar t cilt jan nga nj npr vende t ndryshme n mrgim. c) Prfaqsimi i vendeve t tjera q ende nuk jan t prfaqsuara me Kshilltar pran KDP-s do t bhet n t ardhmen n raport me aktivitetin q do t organizohet npr ato vende. d) Tubimet e rregullta KDP s bashku me Kshilltart do ti mbaj n do tre muaj, ndrsa tubimet me t gjith Kshilltart e delegatt e t gjitha klubeve nj her n vit. M 28 tetor 1983 u organizua demonstrat n Strasbourg n t ciln mora pjes.

8. Vllezr e shok burgjesh

Xhafer Shatri: "Ai (Xhafer Durmishi-shn i) n fillim ishte shok i sinqert, por me kohn duke u mashtruar nga dallaveret e Sabriut nisi t bhet burizan i shpifjeve t tij npr Evrop. E them kt pasi t gjitha fjalt e Milaimit e Fazliut i ka akorduar Sknderi, gj q nuk i bn aspak nder." (Letr Faridin Tafallarit, Terror Dhimbje Qndres, f. 426) Skandalet e Sabri Novosells dhe Xhafer Shatrit n Gjenev. Sabri Novosella: "Sot m ra n dor proqesi i komisionit t mbajtur pr rastin e U. (Xhafer Shatrit) i cili ishte i shkruar me dor t I. (Ibrahim Kelmendit). S pari po 561

krkoj falje pr kto q do ti them, pasi q ndoshta fjalt e shnuara n te nuk jan t juajat por t shkruara me kok t vet nga Ibrahimit. Nqoftse jan t thanuna nga S. (Xhaferi) e F. Faridini pak po habitem. S. (Xhafer Durmishi) thot se nuk jam pr ate q t bazuar n Shqiprin t akuzohen shokt dhe vazhdon se Mrgimi ka qen i ndikuar nga diplomacia lidhur me sjelljet e tij. Un jo vetm se kam qen i ndikuar nga ata, por fjalt e tyre kan qen fakti i par n t cilin jam bazuar, kurse fakti i dyt ka qen ajo kur e pash me sy t mij, kur ju tha t tjerve: A i pe shpijunat e Shqipris dhe duhet t ruhemi nga shpijunat e tyre. Pr do kend q i ka dy kokrra mend n kok, njeriu q i thot tjetrit shpijun i Shqipris, duhet ta dij se vet sht shpijun i UDB-s. Vjen pyetja; nqoftse dikush e akuzon tjetrin se sht shpijun i Shqipris, vet shpijun i kujt sht. Pasi kto fjal i tha U. Para syve t mij dhe i kisha faktet q mi kishte thn Profesori dhe mi kishi prcjell edhe ju fjalt e E. Engjll Kolanecit, gj q plotsisht u prputheshin, pr mua nuk pat m kurrfar dyshimi se U. sht i till. Kt fakt e pa do kush n tryez dhe n dor. U. sht njeri i mrgats s qyqeve dhe t gjith ata q jan t mrgats s qyqeve, jan shpijuna t UDB-s, gjegjsisht t gjith ata q jan kundr Tirans, jan n shrbim t Beogradit n nj mnyr ose n nj tjetr. Prndryshe un aty e pash nj frym antiShqipri e cila m tmerroj. Zoti U. m tha me goj t vet se, nqoftse do t del n botn e jashtme Rexhep Mala, s pari do ta urdhron vllaun e tij me bisedua me te dhe me ia largua frymn q e ka, pasi q t gjith ata q po vijn mbrendshmit, po vijn me frym t atjehit; me dashuri pr Shqiprin dhe pr udhheqsit e saj. Pasi tia mbush mendjen Rexhepit vllau i vet, ather edhe ne i ndihmojm e e kthejm kundr tyre. Se ka vepruar kshtu edhe me t tjert e pash edhe vet ashtu si e keni par edhe ju; kishte prgatitur njerzit dhe i kishte br ashtu si ishte vet dhe faktikisht aty e kishte formuar bandn antiShqipri. Do t shifni se ku do ta qoj zotin U. ajo veprimtari e poshtr e tij. Pr gjakun e dshmorve, sa mu ka dhimbt Rexhep Mala, aq edhe ia pata lakmi q e dha jetn si patriot e me at frym q e ka pasur deri n astet e fundit t jets, dhe nuk doli rrugve t bots me manipuluar gjithfar njerzish t poshtr me te dhe me ia turbulluar mendjen dhe ndjenjat e pastrta." (Letr Xhafer Durmishit dhe Faridin Tafallarit, 16 janar 1984) N fillim t nntorit 1983 fal ndihms s Xhafer Shatrit, Sabri Novosells i mundsohet sigurimi i pasaports turke dhe viza pr nj vizit n Suedi. Ardhja e Sabriut nga Turqia n Evropn Perndimore nuk ishte ndonj shtje e shptimit t vijs s Lvizjes. Sabriu ishte mrzitur vetm n Turqi dhe donte t vinte n Perndim. Si refugjat politik n Turqi ai e kishte shum vshtir t merr pasaport. Xhafer Shatri ia drgoi disa vrtetime e dokumente prmes lidhjeve q kishte me Ramadan Osmanin n Malm t Suedis. Ramadan Osmani nga rrethi Preshevs ishte ndr refugjatt e par shqiptar n Suedi, i cili kishte ardhur n vitet 1960 apo fillim t viteve 1970. Ai prmes adress s Zrit t Kosovs merr kontakt me Xhafer Shatrin. Xhafer Shatri kur e prgatitnim Zrin n banesn e tij (mars 1983), prkundr atmosfers jo shoqrore n mjaft momente, ndaj Sabriut dukej se kishte qndrim krejt tjetr. Xh. Shatri m'i tregoi disa dokumente e ftesa pr vizit n Suedi, q i kishte br gati pr Sabriun. Kto ftesa pr vizit q i bheshin Sabriut pr n Suedi ishin t lshuara nga Bashksia Islame e Suedis, n t cilin Ramadan Osmani kishte kontaktet e veta. Bile m kujtohet se mjaft tekste e flet kishin ornamente (pra ishin t luluara) me fjal t arabishtes, q duhet t ken qen citate me fjal t zotit. Kto dokumente t prgatitura nga Ramadan Osmani, ishin vendimtare q Sabriut ti jipet pasaporta e leja pr t udhtuar. Xhaferi krenohej se sht i gjindshm n kt pun dhe disa her u shpreh n formn: Ta shptojm Sabriun nga shkretinat e Anadollit. 562

N fillim t nntorit 1983 Sabriu erdhi n Gjenev te Xhafer Shatri dhe dukej sikur moti ishte i kthjellt e do gj do t jet mir. Sidomos qndrimi i tyre ndaj diplomacis shqiptare ishte pika m unike. Pas disa ditsh Sabriu sheh se, pr gjith ato kontakte q ishin krijuar prmes adress s Zrit n Biel Bienne, ai ishte i painformuar dhe e ndjen veten t mnjanuar. Divergjenca t tjera lindin edhe pr at se, n historin e Lvizjes pr Republik, cila dat sht m e rndsishme: 17 shkurti apo 15 maji 1982. Pik tjetr frkimi ishin edhe bisedimet e tetorit 1981 t Stambollit me Kadri Zekn, ku Sabriu e paska paraqitur Xhafer Shatrin si antar t organizats s vet dhe krejt lindjen e OMLK, vetm si rezultat t shkputjes s lidhjeve me LNKVSHJ-n. Sabriu e akuzon Xhafer Shatrin n Gjenev pr agjent t UDB-s dhe akuzat i shprndan prmes telefonit t tij. Akuzat e Sabriut pra nuk ishin ndonj kritik, por akuza t vrazhda q kishin pr qllim shkarkimin e Xhafer Shatrit si drejtues t Zrit t Kosovs, qrimin e hesapeve me te n stilin ose-ose. Brutalitet, ashprsi e urrejtje m t madhe t nj njeriu pr nj tjetr, pra kt oscilim brenda tri-katr ditsh nga vlla e shoku m i ngusht, n armikun m t madh, vet nuk kisha prjetuar. Pr kalime nga shok n armiqsi t tilla kisha lexuar e dgjuar nga spastrimet politike n Rusi e Shqipri. Por tjetr send sht me ndgjue, e me paramenduar, e krejt tjetr sht me i pa kto metamorfoza para syve tu. N akuzat e tilla Sabriu mbeti i vetmuar, sepse ato nuk i pranoi askush. Argumentin e sulmit t vet, (edhe pse ishte prishur pr pun krejt tjera q kishin t bnin me prestigje personale), Sabriu mundohej t na e mbushte mendjen se e ka nga diplomatt e Shqipris. Pr mbrmjen e 11 nntorit 1983 ka qen i thirrur nj takim, pr t'i shqyrtuar akuzat e Sabriut dhe gjendjen e krijuar por pr shkak t prishjes s nj koncerti t organizuar nga ambasada jugosllave n Shtutgart, ku at mbrmje un e Faridini i kaluam n qeli arresti n nj burg apo stacion policie, ky takim u mbajt m 13 nntor. M 13 nntor shkuam un e Faridini n Zvicr. Un e kalova kufirin n Konstanc. N Amriswil, n banesn e Haxhi Berishs qndruam pak me Sabriun, e muarn at dhe shkuam tek Hasan Mala, afr Bielit. N banesn e Hasan Mals u b nj mbledhje e Qendrs Ekzekutive plus Sabri Novosells. Nga procesverbali i mbajtur prej Ibrahim Kelmendit, del se un, Xhafer Durmishi, lidhur me fjalt q lshonte diplomacia shqiptare kundr Xhafer Shatrit n vende t ndryshme tek shum njerz e jo vetm tek Sabriu, i cili u b zdhns i tyre, them: Nuk jam pr at q t bazuar n Shqiprin t akuzohen shokt . Ky qndrim i imi ndaj intrigave t diplomacis shqiptare figuron edhe n letrn e Sabri Novosells t 16 janarit 1984, drguar mua e Faridin Tafallarit. Un dhe Faridin Tafallari nuk e pranuan propozimin e Ibrahim Kelmendit pr prjashtimin e Sabriut nga Lvizja, dhe kshtu erdhi tek nj thyerje e re, thot Sabriu n nj shkrim t tij nga viti 1992. N at takim ku ishim ne t pestt nga QE ishte edhe Sabri Novosella. N at takim ne shumica vlersuam se nuk mund t themi se Xhafer Shatri sht nj njeri n shrbim t udbs, ashtu si e kishte akuzuar Sabriu dhe disa individ t tjer, por vlersuam se gabimet e tij n Zri jan m se evidente dhe pr at u vendos formimi i nj komisioni i cili do t diskutoj pr devijimet e vrejtura, dhe ai komision i studioi e shprehu ato devijime n nj mbledhje m 18 dhjetor 1983. Pikpamjet e ndryshme e diametralisht t kundrta t Xhafer Durmishit me Ibrahim Kelmendin kan qen rregull dhe votimi i ndryshm n kt pik nuk ishte 563

dika e re. As Xhafer Shatri nuk ishte pr thellimin e acarimeve pr faktin e thjesht se sulmi i Sabriut mbeti i pa efekt. Kjo nuk do t thoshte se do t vazhdonte loja sikundr nuk ka ndodhur asgj. Keqprdorimi i fatkeqsis s bashkshorteve. I. Kelmendi: Nj dit pas znks s madhe, m 13 nntor, mbahet mbledhje e QE. "Juve, t katrve, ju bashkoi dikush dhe ju urdhroi t sajoni bashkimin n LRSSHJ. Ishit gjoja prfaqsues, ju kishin ngarkuar gjoja organizatat q ju u shtirt se i prfaqsonit. Ju deprtuat duke shprdoruar fatkeqsin e rnd t bashkshorteve t Jusufit e Kadriut. Ju deprtuat duke shprdoruar goditjen e rnd dhe naivitetin e hilen e Nuriut, Hakanit, Fahriut." (Atentatet, f.452) Saime Isufi: "Pr ato rrethana, ku pjesmarrse kam qen edhe vet, vrtet secilin personazh e ke paraqitur t till si pata mundsi t'i njihja edhe vet." (Letr I. Kelmendit, 5 mars 2007)

9. Mbledhja e parealizuar e nats s Vitit t Ri 1984

N at tubim t 18 dhjetorit 1983 u vendos q t riformohet KQ i LRSHJ prej 15 vetash. N t vrtet Komitet Qendror t Lvizjes pr Republik nuk ka pasur m par, megjithse Komunikata e bashkimeve t 17 shkurtit e 15 majit sht nnshkruar 'Komiteti Qendror i Lvizjes pr Republikn Shqiptare n RSFJ'. N prbrjen e tij do t hynin, n baz t organizatave t mparshme 7 nga krahu i ish-LNKVSHJ dhe 7 nga ish-OMLK dhe Ibrahim Kelmendi. Lidhur me kt u la nj takim pr natn e vitit t ri. Vendtakimi nuk u caktua. Pr arsye se n t gjitha takimet e vitit 1983, prve atij t janarit q u b pas demonstrats n Shtutgart, un n t gjitha rastet kisha dal n Zvicr, ksaj radhe nuk kisha mund me sigurua dokument (huazuar pasaport), kisha t drejt t thosha se edhe ata (t Zvicrs) bn me dal n Gjermani. Megjithat u tentua t organizohet ai takim por nuk pati sukses. Faridini thoshte t dalim n Zvicr sikurse herave tjera. Un i thash se deri n kufi, n Konstanz vij dhe aty pres, nse do Xh. Shatri me dal kndej le t del, se ksaj radhe nuk dua me rrezikue. Faridini thoshte eja shkojm deri n Konstanz se pastaj ia bjm m leht ksaj pune duke menduar se m thehet mendja. U nism pr n kufi, Konstanz, un, Faridini dhe Ibrahim Kelmendi. Faridini kishte pasaportn nga Kosova, me leje pune e qndrimi dhe pr te nuk kishte problem. Pr shtjet private t Ibrahim Kelmendit nuk dija. Faridini u mundua me ma mbush mendjen me e kalua kufirin n kmb por nuk pranova. S pari e kisha nj parandjenj t keqe rreth kufirit dhe isha i bindur se edhe sikur t dalim, Xhafer Shatri nuk e prish taraqillakun e nats s vitit t ri pr ne, sidomos kur dihej fakti se sulmi i Sabriut as prafrsisht nuk e kishte pasur efektin e vet. Kufirin e kaloi Faridini vet n mnyr legale. Ibrahimi provoi n at ilegale dhe u zu n kufi, n natn e Vitit t Ri 1984, pra n mbrmjen e 31 dhjetorit 1983. N librin Atentatet Ibrahimi tregon se ky rast e ka detyrua me krkua azil, por n mnyr djallzore e rrene t tejdukshme kt ngjarje e shtyn plot nj vit m heret, pra m 31 dhjetor 1982. Ibrahim Kelmendi: "Ditn e parafundit t vitit 1982 Mirani udhtoi drejt Zvicrs. Pasaporta jugosllave i kishte skaduar para gjasht ditve. Bisedoi n telefon me nj aktivist n Lindau pr mundsin e kalimit ilegal t kufirit. Ai e dinte se pa pasaport nuk do t mund t lvizte si prpara, ndrsa po t krkonte strehim politik n Gjermani, do ti vonohej dokumenti i udhtimit, si ia kishin vonuar Jusufit. Donte t ishte n Zvicr q t merrte pjes n mbledhjen e Komitetit Qndror n janar dhe, 564

ndoshta atje mund t krkonte strehim,q t prezantonte rregullisht n mbledhjet e ktij Komiteti, i cili tubimet i mbante kryesisht n Zvicr, meq n Gjenev jetonte Xhabiri. Kur arriti me tren n Lindau, bashkatdhetari Dren T. i premtoi se do ta nxirrte n Zvicr pa problem. U nisen sapo u errsua. N kufirin gjerman Miranin e kapi policia dhe e burgosi. Gjat marrjes n pyetje nuk pranoi t prgjigjej fare pa kontaktuar me avokatin. Policia ia mundsoi. I telefonoi avokatit Karl E., mikut nga koha e studimeve. Ai u alarmua: sht koh e festave. Ka rrezik t t ekstradojn n Beograd. Po nisem menjher me motorin tim sportiv. Rreth 550 km., i bri pr katr or. Arriti pak para mesnats. M vete solli krkesn pr azil politik, t ciln e kishte shkruar n byro n t nisur. Para se ta dorzonte krkoi nga personeli i burgut q ta takonte Miranin, meq i duhej autorizimi i tij pr tia bashkngjitur krkess. T jam shum mirnjohs, mik i dashur! i foli Mirani duke e prqafuar. Qetsohu tani, sepse mnjanuam rrezikun e ekstradimit tnd n Beograd. Sa pr mirnjohje q po m shpreh, po ta kthej me proverbin shqiptar q ma ke thn sa her: Miku i mir n dit t vshtir. Nuk po friksohem, u prgjigj Mirani duke e keqkuptuar sikur avokati Karl e bri frikaman. Ta njoh kokn tnde, nuk t thash mos u frikso, por qetsohu! Shqetsimi dhe frika nuk jan njsoj. Shko tani fli n hotel, ndoshta ndonjher ta paguaj kt mund! tha Mirani. Po ta dija se do t m prmendje pagesn nuk do t vija. Nuk bhet gjith kjo rrug n kt koh t acart pr para. Sikur nuk po e kupton far do t thot t kesh nj mik t vrtet gjerman. M fal, nuk qesh i vmendshm sa duhet! T martn, m katr janar 1983,Mirani u lirua nga burgu. Krkesa pr strehim do t shqyrtohej n Lindau dhe aty duhej t mbetej derisa t vendosej nse do ti njihej statusi i azilantit." (Atentatet, f.426-427) Ja si duket e vrteta: Ibrahim Kelmendi: "PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI! Konstanz, m 3 janar 1984 Shum i dashuri shoku Fahredin, jam mir. Ti dhe familja qofshin mir. Ndoshta t erdhi ca keq kur m'i vuan prangat, por s'kemi 't'bjm; Derisa jemi t detyruar t bredhim rrugve t bots, kshtu e ka. Kryesorja sht se un jam fare i pafajshm dhe si i till, besoj, s shpejti do t dal, nse ende sundojn ligjet e vendit dhe jo dshirat e ministrit t Punve t Brendshme, Z. Zimmermanit. Gjer m tani jam i gjykuar t m drgojn n Jugosllavi. Un jam ankuar, kurse edhe advokati ka br t veten. Shum m mir do t ishte sikur t gjeje q n fillim advokat t mir n qytet, ktu. Por t shohim si do t ndodh. Gjasat nuk jan fort t mira, pasi po shihet ku po shkon Gjermania... Sido t ndodh, t mrzitemi nuk kemi pse, pasi kshtu do gzohen ata t regjimit. M mir do t ishte ta festonim Vitin e Ri 1984 s bashku.... T prqafon Shoku PS. Nuk ka nevoj t msojn mbi arrestimin tim edhe t tjer bashkatdhetar, pasi kjo sht gj e vogl dhe kalimtare. T mira dhe sukses n kt Vit! Mirupafshim 565

Harrova t the: Sikur t'i kishe telefonua shokut ktu (Hasim Mjakut-shn i Xh. D.) q t m'i blen ca ndrresa, nj peshkir dhe vegla pr rroj." (Letr pr Faridin Tafallarin, 3 janar 1984

Hasim Mjaku (majtas) dhe Faridin Tafallari At nat (natn e Vitit t Ri 1984) Faridini u nervozua, pasi kur kishte dal n Zvicr, Xhafer Shatri iu kishte prgjigj n telefon e i kishte thn se nuk mund t vjen gjer n St. Gallen, por e lm pr nj her tjetr. Faridini u nervozua shum. Por ai, Bacaloku, kur e ka marr vesh se jemi kthye n Gjermani iu kishte lajmruar Faridinit n shtpi dhe i kishte thn se si mos me m prit kur un ty t kisha prit as m shum e as m pak se pes vjet. Si thon shaka, 5 vjet. Xhafer Shatri: "Njher udhtuam me mija kilometra pr t'u takuar, por ai burri i bots i iku takimit, vet shoku i tij m i ngusht ikjen e tij e moj si tradhti... Ky rast pati pasoja t mdha. Hern e dyt i shkruam letr urgjente q t propozojn se ku po shihemi dhe kur, bile morm prsipr q t udhtojm 5000 kilometra, me rreziqe t shumta, por prgjegje morm vetm pas dy muajsh, kuptohet prgjegje negative." (Lidhur me peripetit pr ta takuar "fantazmn e komunizmit", ish-inspektorin e UDBs Serbe, Abdullah Prapashtica, qershor 1983)

10. Formimi i Klubit "Isa Buletini" n Sindelfingen

Gjat muajve nntor e dhjetor 1983 dhe deri m 14 janar 1984 kam qndruar m shum n banesn e Ismet Klaiqit, i cili banonte vetm n qendrn e Sindelfingenit. N Sindelfingen ishte fabrika e Mercedesit, kishte shum puntor nga viset shqiptare dhe ishte baza e aktiviteteve pr rrethin e Shtutgartit. Prve puns me Bashksin e klubeve, n ato dit jam marr me themelimin e klubit "Isa Buletini" n Sindelfingen e cili e filloi veprimtarin n janar 1984. M 14 janar n Shtutgart u mbajt mbledhje e 566

Kshillit drejtues t Puns, t Bashksis s klubeve q drejtohej prej meje prmes Faridin Tafallarit. N banes t Ismetit i studiova pr her t par veprat e zgjedhura t Marksit e Engelsit n dy vllime dhe ato t Leninit n tri vllime. N vjesht t vitit 1983, nj shok i afrm, prmes kontakteve t Ismail Hoxhs t cilin e kishte njohur prmes meje, shkoi n Franc pr t krkuar azil dhe lnda e tij iu shqyrtua pozitivisht brenda pak muajsh. Tani ishte janari 1984, ndrsa un kisha krkuar azil n vjeshtn e vitit 1982. Policia gjermane e dinte se un kam qen n Untergruppenbach menjher pas atentatit. Ata (policia) n at koh (n shtpin e Jusufit) ma patn krkuar pasaportn e lshuar n Mitrovic, dhe kur i kan pa vulat e Gjermanis Lindore i kan marr faktet rreth pasaports. Kur m kan marr n pyetje n zyrn qendrore t refugjatve pr Gjermanin n Zindorf, n gjuhn serbokroate, referenti pr refugjat (i cili vet fliste serbokroatisht) disa her m ka pyet se ku e kam pasaportn. Un nga frika nuk pata guxua me e tregua dhe ai nuk m besoi. Instanca e par ma kishte refuzuar krkesn pr azil n Gjermanin Federale, ndrsa prgjigja e dyt ende nuk m kishte ardhur. N kt situat vendosa t shkoj n Franc q t krkoj azil.

11. Shkuarja ime nga Gjermania n Franc

Rreth 23 janarit 1984, un u largova nga Gjermania dhe u nisa pr n Franc. Ismail Hoxha, un dhe Imer Berisha u nism nga Saarlouisi dhe shkuam n qytetin Mru, 60 km n veri t Parisit. N Mru, n Rue du 8 Mai 1945, banonte tezja e Ismail Hoxhs, Zarifja me burrin e saj Vehbiun dhe fmijt e tyre, disa t rritur. Vehbi Kui ishte nga Suhareka. Pas pak ditsh kam shkuar n Paris ku m par e njihja Ibush Bytyin, i cili jetonte n periferin jugore t Parisit. Ibushi m ka njoftuar me Valdet Kuin (apo Hamitin, t dy kta mbiemra jan prdorur pr te). Valdeti ishte piktor, e njihte mir kolonia shqiptare e Parisit dhe e Brukselit. Valdetin e njihnin edhe disa rrethe kulturore franceze. Nj prej shokve t Valdetit ishte dizajneri (kreatori i mods) Izet Curri, i cili e kishte nj banes t zbrazt n qendr t Parisit, t ciln ia kishte ln n disponim Valdetit. N kt banes e takova Valdetin pr her t par. Valdeti ishte njohs i shklqyeshm i frengjishtes dhe u prkthente shqiptarve. Valdetit ia kam treguar n pika t shkurta t gjith ngjarjen time dhe i thash se kam ardhur t krkoj strehim. Ky e njihte nj referente, vendim-marrse n qendrn ku merren n pyetje refugjatt. M ka thn se nuk ka me pas kurrfar problemi, kjo pun ka me u rregullua, se Un (Valdeti) e thrras npunsen kompetente pr kt pun dhe me ndihmn e Ibushit takohemi n vendin e caktuar. N datn e caktuar kemi shkua me Valdetin i cili do t m prkthente. Npunsja e qendrs pr refugjat m ka pyetur pak, n nj bised aq t lir e t qet q nuk harrohet kurr. Valdeti m tha se kjo nuk do t pyet aq si ke mund me e paramenduar pasi ksaj ia kam treguar rastin tnd. Kshtu q m duket ajo, sa foli me mua pr veprimtarin politike, foli aq me Valdetin pr shtje t artit e t kulturs. N fund t biseds, Valdeti m tregoi se kjo sot gjat biseds e ka marr vendimin me ta dhn statusin e refugjatit n Franc, por ajo q vonon sht koha kur t gjen kjo me e formulua me shkrim. M 20 shkurt 1984 m sht lshuar ertifikata e refugjatit n Franc, kjo do t thot edhe leja e qndrimit e t drejta tjera q e prcjellin kt.

567

12. Mbledhja n Gjenev m 3 mars 1984

Dokumenti i formuluar nga Xhafer Shatri dhe Ibrahim Kelmendi, n mbledhjen e 3 marsit 1984 n Gjenev. Dorshkrimi sht i Ibrahim Kelmendit.

568

N takimin e mbajtur m 3 (tre) mars 1984 n Gjenev, pjesmarrsit e ktij takimi deklarojn: jemi autorizuar q n emr t organizatave t mparshme, q u shkrin n LRSHJ, prkatsisht n emr t antarve t Komitetit Qendror brenda, q n pamundsi nuk po mund t takohen, dhe n emr t antarve t Komitetit Qendror jasht, t cilt pr arsyera shndetsore e teknike nuk mund t marrin pjes, t marrim t gjitha vendimet e mundshme e t nevojshme n emr t tyre. Vendimet q marrim ne pjesmarrsit e ktij takimi, me shumic absolute votash, jan t plotfuqishme pr tr LRSHJ, prderisa ato prputhen me vendimet q dalin nga Komunikata pr Bashkim (ZK, nr.1, 1982). Ata q nuk u prmbahen vendimeve q do marrim do t marrin mbi vete prgjegjsin dhe pasojat. Dokumentin e nnshkruajn me emr e mbiemr: 1. Faridin Tafallari, nnshkrimi 2. Xhafer Shatri, nnshkrimi 3. Xhafer Durmishi, nnshkrimi 4. Ibrahim Kelmendi, nnshkrimi Dokumenti u nnshkrua nga katr veta, t pranishm n kt takim.
Pr datn 3 mars 1984 Xhafer Shatri mori iniciativn pr thirrjen e nj demonstrate n Gjenev. Iniciativa ishte krejtsisht e tij, pasi si duket ai kishte nevoj ta mobilizonte vehten pas atyre sulmeve brutale e t vrazhda q ia kishte br Sabri Novosella n shtpin e tij n Gjenev.. Pr ne kt demonstrat kam udhtuar me Ibush Bytyin dhe shoqen e tij, nga Parisi. N xhep e kisha letrnjoftimin francez, por jo edhe pasaportn. Por edhe sikur ta kisha pasaportn, n Zvicr ishte vendimi pr ndalimin e hyrjes time, i cili ishte n fuqi deri m 20 prill 1984. Ibushi ma pruni fare leht kalimin e kufirit dhe hyrjen n Zvicr prej territorit francez. Dhe ashtu m doli. N pasditn e ksaj dite, pas demonstrats, n nj banes n Gjenev u tubuam Un, Xhafer Shatri, Ibrahim Kelmendi, Haxhi Berisha dhe Faridin Tafallari. Do t formohej KQ i LRSHJ n formn si e kam prmend edhe m lart (7 nga ish LNKVSHJ + 7 nga ish OMLK + 1 I. Kelmendi) n kt punim. Si prfaqsues t ishLNKVSHJ mbetm vetm un, Faridini dhe Haxhiu, q do t vendosnim pr tre shok tant jasht dhe pr katr brenda t cilt do t hynin n prbrjen e KQ. Ibrahim Kelmendi e Xhafer Shatri doln jasht, pr t na ln ne treve t qet pr ti br disa konsulta paraprake. Kt nevoj nuk e kishin I.K. e Xh. Sh. pasi ata nuk kishin asnj shok tjetr n mbledhje pos vetes. Megjithat pjesa kryesore e ksaj mbledhje n baz t marrveshjes, u b n mes Xhafer Shatrit, Ibrahim Kelmendit, Faridin Tafallarit dhe meje, me 'rast u prpilua edhe nj dokument, formulimin e t cilit e bn kryesisht Xhafer Shatri dhe Ibrahim Kelmendi. 569

Pr shtjet materiale edhe ksaj radhe nuk u diskutua, sepse mungonte Plaku (Hasan Mala), e Xh. Shatri nuk paska pas mundsi me ardh gjer tek ato shnime, kshtuq kjo tem nuk u shqyrtua fare. N munges kohe, pika pr planifikimin e puns n t ardhmen mbeti pa u diskutuar. Kjo mbledhje u karakterizua edhe nga "komplimentet" e Xhafer Shatrit n momentet kur frikohej se do t kritikohej nga un duke m thn: Se un nuk di ka mshihet nn flokt e tua, dhe se ti nj dit mund t kontribuosh m shum, pasi ne kemi letra t Jusufit ku ai sht shprehur se s shpejti me Shpendin (un e kisha me te pseudonimin Shpendi) do ti ndajm punt. Me Ibushin u ktheva n Paris dhe rruga me dal n Zvicra n Franc, n vendin q e zgjodhi Ibushi qe shum m e leht se hyrja. Ibrahim Kelmendi: "Data e krijimit te qendrs ekzekutive ndoshta sht pikrisht 15 janari 1983, por e shuarjes s saj nuk besoj t ket qen 3 marsi 1984. Informatn pr shuarjen ju mund ta keni marr nga "libri" i "trashgimtarit" t atdhetarit t madh Jusuf Grvalla, pra t Zotri Xhafer Durmishit, sepse, meq me 3 mars 1984 ai pasksh dhn "dorheqjen" nga qendra ekzekutive, ather menduaka se edhe ajo sht shuar!" (Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012, f.135) Dokumenti i lartprmendur u prgatit me iniciativn e Xhafer Shatrit dhe Ibrahim Kelmendit dhe u shkrua n dorshkrim nga Ibrahim Kelmendi dhe u nnshkrua nga katr t pranishmit. Me kt pushoi s ekzistuari Qendra Ekzekutive, e formuar m 15 janar 1983 n Ludwigsburg. Forumi i ri ishte planifikuar t quhej KOMITET QENDROR, ndrsa identifikimi e referimi tek ky Komitet Qendror n korrespondencn ton do t bhej me emrin "DUKAGJINI". Ibrahim Kelmendi: "Pasi nuk patm koh pr t biseduar, propozoj gjithashtu q artikujt q kan shprndar Mrgimi e Musa Hoti, duke keqprdorur simpatizant t Lvizjes, q mu m kan rn n dor gjithsejt tet, t mos pranohen se i ka nxjerr Dukagjini, "n emr t t cilit" jan shprndar." (Letr Faridin Tafallarit, Xhafer Shatrit e Xhafer Durmishit, 19 mars 1984) Letra e 19 marsit 1984, sht letra par dhe e fundit q kam marr n cilsin e antarit t "Dukagjinit".

N DUSSELDORF M 7 PRILL 1984

DOKUMENTE RRETH MBRMJES S 7 PRILLIT 1984

I. TEKNIKA E SHKPUTJES S MIKROFONAVE

1. Xhafer Durmishi: Programi dhe Statuti i Bashksis s klubeve 2. Faridin Tafallari: Thirrje pr mbledhjen e par t Bashksis s klubeve 3. Ibrahim Kelmendi: Pjes nga Letra kryesis s Lvizjes pr Republik 4. Xhafer Durmishi: Letr delegatve t Bashksis s Klubeve 5. Faridin Tafallari: Thirrje pr mbledhjen e dyt t Bashksis s klubeve 6. Raport i komisionit t mbrmjes s 7 prillit 1984 570

7. Letr e Bacalokut drguar shokve t Shtutgartit 8. Letr e Xhafer Shatrit drguar Ibrahim Kelmendit 9. Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet 10. Xhafer Shatri: Letr Qendrs Ekzekutive 11. Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet 12. Pjes nga letra e mbyllur e Xhafer Durmishit drguar shokve t Shtutgartit 13. Xhafer Durmishi: Tubimi i 7 prillit 1984 n Dsseldorf

II. TEKNIKA E NGJITJES S MIKROFONAVE

14. Filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn? i vitit 1997 15. Filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn? m 1997 dhe disa relacione me mbrmjen e 7 prillit 1984

I. TEKNIKA E SHKPUTJES S MIKROFONAVE 1. Xhafer Durmishi: Programi dhe Statuti i Bashksis s klubeve
Nga Programi Aksional i Bashksis s klubeve t puntorve shqiptar nga Jugosllavia n Evropn Perndimore Pr qllimet dhe interesat e tyre, n fillim, iniciativn pr hapjen e klubeve shqiptare e prkrahn edhe polict e sigurimit jugosllav t veshur me petkun e diplomatit. Ata ushqenin shpresat se me ndihmn e klubeve do t kryenin m leht misionin e tyre t spiunazhit. Shikuar realisht, po t kishte nisje nga qllime t mira, krejt puna n kt drejtim do t duhej t kryhej nga ana e prfaqsuesve t RSFJ, t cilt kt pun edhe e bjn kur jan n pyetje klubet e kombeve dhe kombsive tjera nga Jugosllavia, t cilave pos ndihms s ndryshme administrative u ofrohen edhe ndihma materiale. Kur planet djallzore me shqiptart u dshtuan, ather edhe jerrja e masks dhe zbulimi i vrtet i planeve t tyre nuk ka vonuar t duket. Disponimi i prgjithshm antishqiptar i shovinistve t Beogradit dhe sidomos i politiks s tyre t jashtme antishqiptare erdhi n shprehje edhe n qndrimin e tyre ndaj shqiptarve t mrguar nga Jugosllavia, si thon n mnyr ironike me pun t prkohshme. Duke u nisur nga ky qndrim, ku m heret e ku m von filluan presionet ndaj aktivistve t ndryshm q kishin kontribuar m s shumti n tubimin e shqiptarve t shkaprderdhur, duke i etiketuar si element armiqsor dhe ndaj pjess drmuese t tyre u morn masa t ndryshme; prej marrjes s pasaportave e deri tek burgosjet e rnda. Kto frkime n mes puntorve e aktivistve t ndryshm dhe ambasadave e konsullatave jugosllave arritn kulmin n momentet pas shprthimit t demonstratave n Kosov, t cilat pos t tjerash uan edhe tek tubimet e shumta npr klubet shqiptare, t organizuara nga prfaqsit jugosllave, t cilat nga puntort shqiptar n mrgim krkonin t dnonin vllezrit dhe motrat e tyre n Kosov. Konsullatat, vet, n emrin e disa klubeve drguan telegrame n Radio Prishtin, sipas t cilave bashkatdhetart n botn e jashtme i dnonin demonstratat n Kosov. Gnjeshtrat e tilla u denoncuan n mnyrn m kuptimplote me ann e tet demonstratave q u organizuan vetm n Pranvern dhe Vern e vitit 1981 e q do t vazhdonin edhe n vitin 1982. Nga ngjarjet m t ndryshme t t gjitha llojeve n kt koh nuk u kursyen as klubet e shqiptarve. Sot sht fakt me rndsi se kto klube dita dits po grumbullojn rreth vetes gjithnj e m shum antar t rinj dhe n prgjithsi po konsolidohen. Kjo i dedikohet m s shumti faktit se mrgimtart po e kuptojn se nj prej detyrave t para pr ta sht ajo, q n kto momente t jen sa m t bashkuar. 571

Q kjo pun t intensifikohet edhe m shum, deri n at shkall q e krkojn interesat e kohs, m 9 korrik 1983, nga prfaqsuesit e shumics s klubeve dhe rretheve t dalluara t shqiptarve n Evropn Perndimore u vendos q t themelohet BASHKSIA E KLUBEVE DHE RRETHEVE SHQIPTARE NE EVROPEN PERENDIMORE. Ideja themelore e Bashksis sht solidariteti. Bashksia me punn e vet ka pr qllim: -T koordinoj punn e t gjitha klubeve n Perndim, duke aplikuar prvojn e prparuar t ndonj klubi n nj tjetr; t bj njohjen e tyre reciproke, t organizoj mbrmje t prbashkta n mes klubeve fqinje dhe t atyre m larg, t cilat do t shkojn n interesin e mrgimtarve. -T ndihmoj me t gjitha forcat, me njerz, me mjete materiale dhe me ndihm morale n hapjen e sa m shum klubeve, duke organizuar sa m shum mrgimtar q t tubohen rreth tyre. -Edhe pse prfaqsit diplomatike dhe t gjith mekanizmat tjer t RSFJ-s, q kan kontakte m t shpeshta me ne, duke u nisur prej nj diplomati e deri tek nj polic i thjesht n autostrad apo tren po sillen ndaj nesh tejet armiqsisht, ne do t vazhdojm t respektojm simbolet e RSFJ, ashtu si veprojn edhe klubet e kombeve e kombsive tjera megjithse trajtimi i tyre n krahasim me ne sht diametralisht i kundrt. -Bashksia do t prkrah krkesn e popullit shqiptar Kosova-Republik dhe n kt drejtim ajo e shikon me simpati punn e Lvizjes pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi. Konsiderata e lart e Bashksis ndaj Lvizjes i vjen sidomos kur t kihet parasysh fakti se Lvizja u ngrit lart duke pasur n themelet e saj edhe gjakun e freskt t tre heronjve q ran afr Shtutgartit. Bashksia me kt pun, me koordinim t aktivitetit, ka pr qllim q n kushtet e ashprsimit t krizs ti ndihmoj mrgimtart tan n mundsit e veta q problemet e tyre q po u shtohen dita dits, ti prballojn m leht. Bashksia sht e vetdijshme pr situatn e rnd t popullit t Kosovs dhe kt situat ajo e vlerson si t jashtzakonshme, situat q u afrohet kushteve t lufts, andaj ajo me ndihmn e mrgimtarve do t ndrmarr hapa t atill q i kalojn kufijt e aktivitetit t Bashksis n kushte normale. Kjo do t thot pos t tjerash se Bashksia, pjesn m t goditur t popullit t Kosovs pr aq sa i lejojn mundsit, do ta ndihmoj edhe materialisht. Xhafer Durmishi, Gusht 1983, Saarlouis (Marr nga libri: Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 226228 STATUT I BASHKSIS S KLUBEVE Statut i Bashksis s klubeve t puntorve shqiptar nga Jugosllavia prkohsisht n Mrgim 1. Prfaqsuesit e klubeve dhe shoqrive propozuan q koordinimi i puns s tyre t bhet prmes organizimit t till q u vendos t quhet Bashksia e klubeve t puntorve shqiptar prkohsisht n mrgim. 2. Bashksia e formua me qllim q ti jap shtytje aktivitetit dhe mbarvajtjes s klubeve, ta koordinoj punn e tyre dhe t organizoj ndihmn e tyre reciproke e cila sht e domosdoshme. Ajo punn e vet do ta orientoj edhe n at drejtim q rrethet e ndryshme t aktivizuara ti organizoj n nivel t klubeve. 572

3. Klubet dhe rrethet e ndryshme n Bashksi drgojn nga nj delegat. Me rastin e thirrjes s tubimit t Bashksis, nse delegati i ndonj klubi apo shoqrie nuk ka mundsi t shkoj n at tubim, shtja zgjidhet n at mnyr q klubi n fjal drgon pr at tubim nj tjetr t deleguar vetm pr at rast, i cili zgjidhet me plqimin e udhheqsis s klubit dhe t delegatve t tij. 4. Bashksia do t koordinoj t gjitha aktivitetet e lira n nivel t bashksive t klubeve. Kjo do t realizohet prmes organit m t lart t bashksis, i cili quhet Kshilli Drejtues i Puns (KDP) i cili prbhet prej tre gjer n pes veta. a) Kshilli Drejtues i Puns (KDP) n prbrjen e vet ka Kryetarin, nn Kryetarin, Sekretarin dhe Arkatarin. b) KDP ka edhe ndihmsat e vet q u vendos t quhet Kshilltar t cilt jan nga nj npr vende t ndryshme n mrgim. c) Prfaqsimi i vendeve t tjera q ende nuk jan t prfaqsuara me Kshilltar pran KDP-s do t bhet n t ardhmen n raport me aktivitetin q do t organizohet npr ato vende. d) Tubimet e rregullta KDP s bashku me Kshilltart do ti mbaj n do tre muaj, ndrsa tubimet me t gjith Kshilltart e delegatt e t gjitha klubeve nj her n vit. e) KDP n raste t nevojshme mund t thrras tubim t jashtzakonshm t Bashksis. 5. T punoj pr grumbullimin e shnimeve pr inventarin e t gjitha klubeve. 6. T punoj pr grumbullimin e shnimeve dhe t shpeshtoj kontaktet: a) me t gjith puntort social dhe prkthyesit e ndryshm, b) me prfaqsues aktivist t sindikatave t vendit dhe me aktivist tjer vendas q merren me problemet e t huajve, t cilt do t mund tu vinin n ndihm puntorve tan. 7. Lidhur me shtjet materiale, Bashksia do t prpunoj nj politik t atill q prve nivelizimeve dhe ndihmave pr iniciativa do t ket orientime t qarta lidhur me detyrimet e veta ndaj popullit t Kosovs. Bashksia materialisht do t ndihmohet nga t gjitha klubet duke u mbshtetur e secilit klub dhe rreth. Ky Statut u parashtrua nga Xhafer Durmishi dhe u aprovua n mbledhjen e par t Bashksis s klubeve m 16 tetor 1983 n Gjenev. (Marr nga libri: Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 280281)

2. Faridin Tafallari: "Thirrje pr mbledhjen e par t Bashksis s klubeve

"Kshilli Drejtues i Puns i Bashksis s Klubeve Shqiptare n Mrgim Thrret Mbledhjen e vet t par t zakonshme, m 14 janar 1984, me ket rend t dits: 1. Prpilimi i planit t puns njvjeare t Bashksis s klubeve shqiptare n mrgim; 2. T ndryshme. Mbledhja do t mbahet n Shtutgart, m 14 janar 1984 dhe do t filloj n ora 15.00. Vendtakimi sht n stacionin e autobusve t Shtutgartit n ora 14.30."

573

3. Ibrahim Kelmendi: Pjes nga Letra kryesis s Lvizjes pr Republik

"PR REPUBLIKN SHQIPTARE N JUGOSLLAVI! N mrgim..., m 19 mars 1984 ...Tani jemi n prag t 3-Vjetorit t demonstratave t prgjakshme t Kosovs. Besoj se pos nj kryeartikulli q duhet t botohet n ZK, do t duhej t organizohen aktivitete. Sa pr demonstrat, pasi nuk ka ndonj aktivitet ndrkombtar, prkatsisht ndonj tubim ndrkombtar, nuk do m dukej e domosdoshme t thirret ndonj dasm. Sikur t kishim biseduar dhe prgatitur teren, marr parasysh "disponimin" momental t opinionit austriak, shum do t kishte qen mir t thrrisnim nj dasm atje. Por, po e pat t arsyeshme, nuk do t duhej ta qesim n harres ndonj dasm, ose t'i koncentrojm forcat, q n mnyr m t prgatitur se herat tjera, t dalim n demonstrat, masovikisht, pr 1 Majin, bashk me proletariatin e vendit. Klubi ED (Emin Duraku-shn i Xh. D.) ka vendosur bashk me 6-Vjetorin (si pretekst maskues) ta shnon 3-Vjetorin e Demonstratave n Kosov, me karakter t gjer. far mendoni edhe ju? Pranoni prshndetje revolucionare, Shoku"

4. Letr e Xhafer Durmishit delegatve t Bashksis s Klubeve

T dashur shok, delegat pran Bashksis s Klubeve Shqiptare n Mrgim, mars 1984

N baz t vendimit t aktivistve m t dalluar t klubeve t ndryshme shqiptare n Evropn Perndimore, q u b n nj tubim m 9 korrik 1983, mbi formimin e Bashksis s klubeve, kjo Bashksi thirri mbledhjen e vet t par m 16 tetor 1983 n Gjenev, n t ciln pos t tjerash u aprovua Statuti i Bashksis dhe nj Rezolut me an t s cils klubet marrin prgjegjsi q pr organin udhheqs t Bashksis (Kshillin Drejtues t Puns KDP) t prgatisin raporte mbi aktivitetin e tyre. Puna n kt drejtim filloi. Disa klube n kt drejtim u dalluan m shum se t tjerat. Disa shok jan prpjekur n do rast q iu sht dhn mundsia t japin sugjerimet e tyre lidhur me at se n far binarsh t orientojm aktivitetin npr klubet megjithse Bashksia filloi nga puna duke pasur n gjirin e vet nj heterogjenitet siprfaqsor, por jo edhe t parndsishm n shtje praktike. Bashksia me disa aktivitete t saj sht prpjekur sidomos tia ndal hovin veprimeve spontane npr klube. Si jeni n korrent n baz t letrave, mbledhja e dyt e Bashksis s Klubeve ka qen e planifikuar pr datn 14 prill 1984, por me q ra kjo mbrmje (e 7 prillit) u pa e arsyeshme q ta shfrytzojm kt rast pr mbledhjen e dyt t Bashksis s klubeve n kt vit. Ne besojm se ju aktivist t klubeve keni pasur koh t mendoni dhe vendosni pr ato shtje q doni t shtroni n kt mbledhje. N kt mbledhje do t diskutojm e marrim qndrime pr; - organizimin e fests s 1 Majit, - planifikimin e pikave, n t cilat mendojm t hapim klube t reja gjat ktij viti, - angazhimin e disa shokve pr marrjen e kontakteve dhe informatave nga organizata t ndryshme pr shtje t emigrantve, kontakte kto q do t na nevojiten pr shokt t cilve nuk do tju vazhdohet viza nga konsullatat 574

jugosllave dhe pr shtje tjera q tani jan t njohura n praktikn e punn ton. N kt takim do t ishte me rndsi q t sillni me vete edhe Statutet e Klubeve. Kjo shtrohet e rndsishme pasi Bashksis i kan ardhur vrejtje se nj klub n Statutin e tij e paska nj nen t atill n t cilin po u thoka se pr tu br antar duhet t shkruar nj lutje me shkrim. Aktualisht udhheqsit e klubeve duhet ta ruajn unitetin e tyre. Nj aktivist i Bashksis (Xhafer Durmishi-Skenderi)

5. Faridin Tafallari: Thirrje pr mbledhjen e dyt t Bashksis s klubeve

Kshilli Drejtues i Puns i Bashksis s Klubeve Shqiptare n Mrgim (KDPBKSHM) Thrret Mbledhjen e vet t dyt t zakonshme m 8 PRILL 1984, me ket rend t dits: 1. Analiz e puns s gjertanishme t Bashksis s klubeve shqiptare n mrgim; 2. Detyra n t ardhmen e BKSHM 3. T ndryshme Mbledhja do t mbahet n Dsseldorf m 8 prill 1984 dhe do t filloj n ora 10.00. P.S. T dashur shok, delegat t Bashksis s klubeve shqiptare n mrgim, KDPBKSHM, bri kt ndryshim t dats nga 14 prilli 1984 n 8 prill 1984 pr arsye t nj tubimi t prgjithshm n Dsseldorf q do t mbahet m 7 prill 1984. Prandaj pr t shfrytzuar kt rast bri kt ndryshim t dats me nj jav m par. Vendtakimi do t jet n klubin E. Duraku n Dsseldorf. Prshndetje Revolucionare BKSHM Nnshkrim i Faridin Tafallarit

6. Raport i komisionit t mbrmjes s 7 prillit 1984

Pas prfundimit t mbrmjes, m 8 prill 1984, u tubuan antart e komisionit t caktuar pr udhheqjen e ksaj mbrmjeje e n munges t Xhavit Ramabajs nxorn kto Vlersime Para fillimit t mbrmjes, u caktua komisioni prej pes vetave, nga ana e shokve me sa vijon: 1. Zymber Kryeziu 2. Qamil Rexhepi 3. Faridin Tafallari 4. Hyzri Rekaj 5. Skenderi (Xh.D.) 6. Malush Ademaj 7. Ganiu (Milaim Zeka) 8. Hafiz Gagica 9. Fazli Mema 10.Ibrahim Kelmendi 11.Mejdi Rexhaj 12.Shaban Bobaj 13.Muhamet Kelmendi 14.Xhavit Ramabaja Nga kta shok u zgjodh ky komision n mnyr unanime: 1. Faridin Tafallari 2. Muhamet Kelmendi 3. Xhavit Ramabaja 4. Zymber Kryeziu 5. Hyzri Rekaj Para se t zgjidhet komisioni, lindn disa grindje nga Ganiu (Milaim Zeka) dhe Ibrahimi, me prmbajtje t Ganiut nga Xhaviti dhe Fazliu, i cili tha se Ibrahimi ta ngjet 575

pr koqe (na falni n shprehje). Njherit Ganiu tha se, kur kam qen un n Lvizje, ti (Ibrahim) ke qen duke u shtitur npr bare, kafe t degjeneruara n Perndim. E gjith kjo u arrit, kur Ibrahimi i tha se duhet ti nnshtroheni disiplins s LRSHJ-s, por me kt rast Ganiu iu prgjigj se un i prmbahem Zrit t popullit t Kosovs. Prkundr t gjitha mosmarrveshjeve, t gjith shokt vendosn unanimisht pr komisionin e lartprmendur t mbrmjes dhe pr t cilt Skenderi ka dhn propozim i pari, me t cilt u pajtuam t gjith. Shokt e komisionit e morn vendin e caktuar pr udhheqjen e mbrmjes festive dhe pr t ciln u pajtuan q asnjri mos t ndrhyj n punt e tij. Komisioni filloi punn, me rast filluan t vijn referatet nga rrethet e ndryshme pr ti shqyrtuar dhe analizuar, se a jan pr kt mbrmje t organizuar nga LRSHJ-a. Duke u nisur nga fakti se kt mbrmje e organizon LRSHJ-a, nga komisioni u pa e arsyeshme t lexohet vetm referati i Lvizjes, pr arsye q t mos lexohen shum referate tjera. N ndrkoh erdhi Skenderi me nj referat n dor dhe ia paraqiti komisionit t lexohet referati i Ganiut, ndrsa referatin e vet pr t cilin tha se kam punuar dy net po e heqi. N mnyr vllazrore duke e sqaruar se ky komision vendosi t lexohet vetm nj referat, me rast ai na u drejtua me fjalt; cili referat? Aty ishte Ibrahimi, na e kishte dorzuar referatin prej 22 faqesh, n t cilin ishin t prfshira t gjitha ngjarjet brenda ktyre tri viteve n pika t shkurta. Dhe komisioni pat vendos q ky referat t lexohet, pasi ti hiqen disa pjes pr t lehtsuar mbrmjen, sepse kishim pika t shumta t prgatitura nga t gjitha rrethet. N kt rast Sknderi me kmbngulje dhe n mnyr brutale ndrhyri n punn e komisionit, duke ia imponuar referatin e Ganiut si t domosdoshm pr tu lexuar, pa marr parasysh natyrn e referatit, i cili sipas tij ka disa (shum) pika kontraverze. Njherit ai na u krcnua se pa marr parasysh se a do t lejoni apo jo, ai ka pr tu lexuar. Komisioni duke u bazuar n krcnimet e Skenderit nga ana e t cilit u acarua gjendja e muar n shqyrtim referatin dhe pas analizs vendosi njzri q t mos lexohet. Referati ishte i ngarkuar me sharje, ofendime, krcnime dhe demaskime t disa shokve, e n t cilin prdhosej LRSHJ-a. Referati kishte tri faqe, me rast komisioni pjesn e dyt t faqes s tret e nnvizoi me laps t thjesht si t dmshme me dal para mass. Pavarsisht nga kokarjet q kishte komisioni u sulmua nga Skenderi dhe Ganiu, e koh pas kohe edhe nga Fazliu. Mbrmja filloi dhe pr masn do gj ishte n rregull. Meqense kta persona bnin shantazhe e krcnime, komisioni vendosi q referati t lexohet nga shoqja prej Suedie, e cila edhe e udhhoqi programin. Masa e entuziazmuar prcillte me knaqsi dhe respekt programin dhe me duartrokitje frenetike e prshndeti referatin kryesor. Por gjat ksaj kohe nga masa nuk u diktuan krcnimet e shantazhet e ktyre personave sepse ne tentonim me do kusht q t mos vjen gjer tek konflikti. Pas nj kohe me krcnime filloi programi me kng e recitime dhe me pika tjera t prgatitura. Meqense Xhaviti propozoi q n fillim t dal Ganiu dhe Fazliu me pikat e paraqitura, komisioni pas dy tri pikave vendosi t dalin me pikat e tyre. Por me kt rast Xhaviti i shkeli qndrimet e komisionit dhe tha q ta lejojm ta merr fjaln Ganiu, sepse ai ka vendos me dal pa lejen e komisionit. Pasi e cekm edhe m lart se kishim shum pika t prgatitura dhe duke i par tendencat e tyre pr t prishur mbrmjen, komisioni qndroi n vazhdimin e programit, sipas rendit t parashikuar. N kt rast, ne biseduam me Ganiun n mnyr vllazrore, si gjat tr kohs ai erdhi n pajtim pr nder t mass dhe bacit Faridin (t cilit ai i deklaroi) t mos dali n bin (sken). Mirpo n at moment erdhi Skenderi n bin dhe i tha Ganiut ti ke me dal dhe me i folur t gjitha ato ka i ke shkruar n referat pasi ti ato i din prmendsh. 576

Kurse ne komisioni duke par se mbrmja po prfundon mir e lutm Skenderin q kjo mbrmje t prfundoj ashtu si ka vazhduar m par. Mirpo Skenderi n mnyr brutale i hyri n frym komisionit, duke i mshuar me grushta tavolins dhe me za t lart tha kush jeni ju. Ju jeni nj klik e poshtr dhe un nuk ju njoh pr komision, t cilin un (Skenderi) e hudhi n pleh. Prsri vazhdoi duke thn se Ganiun Enver Hoxha e ka propaganduar dy muaj n ekranin e RT Shqiptar. N ndrkoh Haxhi Krasniqi ia muar shoqes q e udhheqte programin dhe e kapi pr krahu Ganiun dhe e qiti n bin, ku ai ia filloi pallavrave t tija. N at moment hypn n bin t tjert dhe aty u b nj tollovi, kurse komisioni duke e mbrojtur mbrmjen me tr fuqin q kishte, bile edhe m shum lutje q bina (skena) t jet e mbyllur me perde, pr t mos par masa se ka po ndodh n sken. N at koh, njerzit e prgatitur s shpejti hypn n bin me arm dhe ia filluan sulmeve t tyre me thika dhe revole. Prkundr asaj q ne u munduam t qetsojm, n pamundsi kaluam n mbrojtje pr t mos u derdhur gjaku ndrsa n at rast Musa Daka i therri dy shok, Haxhi Begn dhe Syl Nuhn, t cilt gjenden t shtrir n spital. Dhe gjith kjo krijoi n mas nj gjendje t ndjer dhe aspak t knaqur. Komisioni nnshkruan me emr e mbiemr duke ia dhn nga n kopje do antari dhe redaksis ia drgoi nj kopje pr masat e mtutjeshme. Antart e komisionit: 1. Faridin Tafallari 2. Hyzri Rekaj 3. Muhamet Kelmendi 4. Zymber Kryeziu M n fund komisioni propozon: Pr t mos ardhur deri tek dezinformimi i mass, mendojm q npr rrethe: Skenderi, Xhaviti, Ganiu, Fazliu, Musa, Haxhiu t paraqiten si shkaktart kryesor t eksesit t mbrmjes. Kurse pr qndrime definitive, iu la LRSHJ-s, duke i propozuar t formohet komision i posam ose t merret ky material pr baz, i cili u prpilua nga komisioni i mbrmjes s trevjetorit. Ju lutemi q urgjentisht ti analizoni kto dhe t merrni masa urgjente. Komisioni i mbrmjes. Un (Faridin Tafallari) mendoj dhe jam pr at q ky procesverbal t botohet pasi q sht nj dshmi e nj ngjarje t rndsishme t (trishtuar) dhe nuk ka asgj q mund ta ndryshoi. Nuk prjashtohet se aty kan luajt role edhe t tjer por rolet q i kan zbatuar ndoshta edhe t t tjerve q kan qen anash... Pra jan kta dhe ky rast duhet t ndriohet medoemos. (Marr nga libri i Faridin Tafallarit, Terror Dhimbje Qndres, faqe 359-361)

7. Letr e Bacalokut (Xh. Shatrit) drguar shokve t Shtutgartit

T dashur shok, mbrm bisedova me Faridinin dhe m tregoi pr dshprimin tuaj n Dyseldorf. M besoni se edhe un kam qen n lkurn tuaj, por mrgimi qenka shum i rnd. Ktu nuk paska fjala pesh. T shtunn un kam biseduar me nj shok n Dyseldorf. Kishte fjal t mira. Pastaj bisedova edhe me Plakun dhe ai foli me t plagosurit. Edhe ata e sidomos Syla patn fjal t mira. Duke u nisur nga kjo e pash t arsyeshme q t'u shtrihet shokve sa m par dora e pajtimit. Ju nga ana juaj e keni br tuajn, pse dikujt nuk i ka konvenuar kjo sht tjetr shtje. Dhe nesr po q se ndodh dika dihet se kujt do t'i mbetet prgjegjsia. Kujt iu kujtuar q n kt shtje ta prziej Lvizjen si dhe t gjith atyre q duan t bjn shesh pr prshesh n kt situat kaq t rnd do 577

t'ua bjm me dije, me punn dhe prpjekjet tona t prditshme se i kan br hesapet pa hanxhiun. Prandaj mos u dshproni, me Musain mbani kontakt parreshtur dhe pos jush mos t krkoj ai as msues e as shok tjer, sepse do ta qesin n pozit edhe m t keqe. Thuani le ta ruaj gjakftohtsin dhe t mos flas me askend tjetr pos me juve pr kt shtje. Herdokur t vie pajtimi, n mes fjalsh nuk mund t jet dikush tjetr pos jush. Mu pr kt, prandaj mbajeni Musain afr, kshillojeni, sepse ata q e kan penguar pajtimin, t jini t sigurt nuk do t'u dal e tyrja, sepse jo vetm juve, por edhe neve na kan pre n bes. Armiku memzi po pret t fus pyka n kt mjegull q e kan krijuar ata q jan ushqyer me bukn e puntorve tan zemrbardh e duarplasaritur, prandaj si kta t part q e kan nxitur kt kasaphan, si kta t dytt q nuk lejojn t shtrihet dora e pajtimit mes vllezrish, do t psojn disfat t turpshme para vullnetit t shokve q kan ln shtpi e familje, dhe jan n gjendje ta ln edhe kokn pr lirin e popullit. Prandaj mos u mrzitni, me ata shok q i keni prreth rrini m shpesh, konsultohuni n mes veti, kijeni parasysh se e tr kjo mjegull nuk sht br pr tjetr vese ndonj hesap i Serbis t'i ngul dhmbt n gjak shqiptari. Qoft edhe nj hap apo ndrmarrje t vetme mos e bni pa u konsultuar me shokt e atyshm, sidomos me Hafizin, me Musn (t riun) etj. Ta keni parasysh se ne, kshtu si jemi, q t gjith jemi me ju, sepse keni shkuar n Dyseldorf me qllimet m t pastra e m fisnike. N kt situat m shum s'po mund t bj, vese prmes ksaj letre t'ju prshndes przemrsisht. T fala shokve, Bacs Selim, Lutanit, Ismetit dhe t gjith shokve tjer. Zvicr 1 Maj 1984 B.cl (B. cl sht shkurtes pr Bacalokun, emr apo titull i prdorur nga Xhafer Shatri)

8. Letr e Xhafer Shatrit drguar Ibrahim Kelmendit

"Me asnj kusht nuk do t'i shkruaja kta rreshta, sepse m me dshir do t takohesha me ty dhe do t bisedonim gjersisht, sepse e tr ajo q dua t them, as prciptazi nuk mund t prfshihet n nj letr. Por mbrm bisedova me Faridinin, me shokun ton t mir, dhe dshprimi i ktyre njerzve t ndershm q kan udhtuar m shum se 1000 km pr ta br mir dhe sjellja jote arrogante ndaj prpjekjeve t tyre po m detyrojn t them tro: Ti je i paprmirsueshm. Ti prgjithmon ke mbetur mbreti i rrugve, i mosprgjegjsis dhe i thashethemeve. S pari nuk denjove t shkruash pr ngjarjen si ka ndodhur n trsi, por nj letr plot panik "me shyqyr q mbeta gjall." Pr at q sht n dijeni t gjrave m mir ka qen q ti t mbetesh aty, bile do t qanim... E un e di mir se nse Sknderi sht fajtori kryesor q i nxiti puntort tan t'ia fusin thikat njri-tjetrit, ather ti je ai q me tr forcn tnde ke kontribuar t krijohen kushtet pr nj atmosfer t till. Ti vet m ke gnjyer n pyetjen time se a ke biseduar me Faridinin lidhur me mbrmjen e 7 prillit dhe m ke thn po, e kjo nuk kishte qen e vrtet. Madje jo vetm kaq, por ke shkuar aq larg, sa agjutanti yt, Muhameti, t cilin me do kusht po prpiqesh ta mbash nn hijen tnde t mjer, ka thn Lvizja sht ku jan masat. E ajo s'ka qen e vrtet, sepse Lvizjen aty e keni prfaqsue ti dhe Faridini e jo masa. Ashtu si m ke thn ti, duke t besuar, se njeriu dreqi e marrt duhet t'u besoj njerzve, un e shkrova traktin. Dhe n at e kam prmendur, sipas asaj q m the edhe 5 vjetorin e themelimit t Klubit. Sepse sipas teje "s'sht dashur t rrezikohet Muhameti n Bohum." Merre me mend ti interesat e nj njeriu i v mbi interesat e 200 e sa t tjerve. Po kush sht Muhameti t rrezikohet? Po ather pse ka dal kndej? Si sht e mundur t 578

prmendsh gjra t tilla? I lm kto. Pastaj si ke guxuar ti t'i telefonosh Mujs q ta drgoj telegramin pr ta prflliqur traktin q ishte shprnda an e knd Evrops? Me far t drejte manipulimet e tua t ulta prej nj mediokri prepotent prpiqesh n sy t 600 njerzve, t m'i hedhsh mua (sepse njerzit e din se prej ku sht drguar trakti)? Pse nuk telefonoje te Plaku apo te un dhe t na thuash neve, q kemi qen parreshtur n banesa, por e ke gjetur Mujin, po ashtu shokun ton t mir dhe ke manipuluar me t. Jo vetm kaq, por si del edhe nga procesverbali i BK, ti i ke thn Musa Daks "myzevir" q pa nisur kjo pun, sepse pr fjal ti zakonisht je i zoti, prandaj, mos u mbaro si Pilati para askujt, bile jo para atyre q e din punn fare mir. Un Musain nuk e shoh si vllavrass, ai sht nj viktim, s paku nga kjo perspektiv, e sharlatanizmit tnd, pafytyrsis s Skenderit dhe karrierizmit t Milaimit. Dhe kur ne n pamundsi t kontaktojm me ty, i uam disa shok shum qllim mir, q t'i vn kapak ksaj pune, q t mos lejojn m gjakderdhje, q t mos lejojn t fus armiku pyka, sepse ti nuk je aq budalla t mos e dish kush dhe pse po shprndan trakte, n t cilat t prziejn edhe ty. Dhe vijn njerzit atje e ti je aq i pacip, sa q nj Syl e Haxhi q t mbrojtn me trupin e tyre, dshiron t'i bsh lodra t kapitalit tnd t mjer politik. Po t m'i kishe drguar gabelt e Pejs pr nj pajtes un nuk do t'i ktheja prapa. Ti me do kusht ke dashur t prziesh Lvizjen dhe prmes petkut t saj t akuzosh kundrshtar t ndryshm. Njeriu nuk guxon t hipn mbi popullin e vet pr t'u dukur m i madh as m i pastr. Dhe i kthen njerzit, shokt tan t mir, pa kryer asgj, bile edhe i keqprdor. Pr tr kt prgjegjsia bien mbi ty. Nuk je ti aq injorant, si preferon t mbarohesh kur ta krkon puna, e t mos e dish se n kt shtje nuk guxon t przihet shtja - lufta. N kso situatash i duhet vn kapak puns, sepse do ta shptoje edhe Musain nga kthetrat e merimangave t tipit t Skenderit, sepse n emr t tij nuk kan ardhur rruga, por njerz, t cilve Musa Daka nuk do t guxoj t'i luaj kurr. Sepse q t gjith ata jan njerz t familjeve t ndershme q nuk luajn me dik, por as q lejojn dikend t luaj me ta. Ata kan ardhur nga qllimet e pastra, ata jan konsultuar me ne. Plaku ka biseduar me shokt e plagosur, q t dy kan treguar gatishmri pr ta br mir. Por ti, q kso rastesh i pret si shkretira shiun apo si bora, ke shkuar aty dhe si njeriu i Lvizjes ke dashur t bsh gjyq e ligj. Ti ke pasur rastin t tregohesh burr, t'i shtish njerzit t pajtohen dhe ta vrassh nj zagar t flliqur si sht Skenderi, me pjekurin tnde, por edhe kt rast e ke shfrytzuar t tregosh se je kampion absolut i mosprgjegjsis dhe meskinitetit. Nuk po dua t aj drrasa m me ty, por po dua t prfundoj: Nse atyre njerzve sot apo nesr u ndodh dika, nse ata njerz ndrrojn n mes veti qoft edhe nj fjal t keqe, apo po q se kt atmosfer t rnd e shfrytzon armiku n fardo aspekti qoft, dije mir se faji t a mbetur ty dhe poashtu dije mir se un do t kujdesem q t'i njoftoj njerzit pr at se kush sht shkaktari kryesor. Nse vjen gjer te pajtimi, n mes fjalsh nuk guxon t ket njeri tjetr, pos atyre q kan qen gjer aty, sepse fjalve t tyre Musa Daka nuk mund t'u luaj kurrn e kurrs. Letra mos m shkruaj dhe ki kujdes e t mos ndodh m kurr q t prdorsh letrat me stemn e Lvizjes pr t'u treguar njerzve "kompetencat" e tua. Jan disa raste q i di mir, q ti i ke keqprdor kto letra. Edhe sa pr t m shkruar mos u lodh, sepse pas ksaj un kurr s'do t'u besoj fjalve t tua Xh. (Xhafer Shatri) (Marr nga Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 417-419) 579

9. Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet

I. Kelmendi: "M 7 prill organizohet tubim i madh n Dsseldorf. Sejment e Sabitit dhe t Xhafarit, ndr t cilt Xhahili, M.Z., M.D., Baca Zymri, e Faziti provokojn gjakderdhje, t bindur se do ti japin goditjen e fundit Miranit dhe bashkveprimtarve t tij. M.D., godet me thik prapa shpine Suliot Nelajn, kur ai ishte angazhuar t qetsonte znkat q po ndodhnin n sken, prapa perde pr t dal n mikrofon ose jo M. Z. Sapo Sulioti merr goditjen e rnd, shkon qetsisht deri te Mirani q gjendej n fund t salls." (Atentatet, f. 459)

10. Xhafer Shatri: Letr Qendrs Ekzekutive

Xhafer Shatri: "...nj rast tjetr edhe m flagrant me rastin e shfaqjes s koncertit n Dyseldorf. Shkon Engjlli (Kolaneci, diplomat shqiptar n Vjen-shn i Xh. D.) dhe i merr Xhavitin, Hyzriun dhe Fazliun e u thot: ku sht Lvizja, keni kujdes se aty sht udba, mos u mashtroni, hapni syt dhe kshtu n kt kuptim...dika e pabesueshme dhe ata burrat e bots asnjri se kan njoftuar shokun me t cilin kan kontakt (Xhafer Durmishin-shn yn). (Letr Qendrs Ekzekutive, 7 qershor 1983)

11. Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet

I. Kelmendi: "Fundjavs vijuese Lvizja organizoi demonstrat n Bern. Pas demonstrate u b edhe mbledhja e QE-s. N demonstrat dhe n mbledhje nuk morn pjes Sadriu, Xhafari dhe sejment e tyre. N vend q t merrte pjes n demonstrat dhe mbledhje, Xhafari shkroi nj letr publike prej 12 faqesh dhe ua drejtoi shokve t Stuttgaritit me rrethin." (Atentatet, f. 461)

12. Pjes nga letra e mbyllur e Xhafer Durmishit drguar shokve t Shtutgartit
"Shokve t Shtutgartit e me rrethin, 14 maj 1984 ... Kah gjysma e muajit shkurt 1983, makina (e shkrimit) u drgua n Zvicr. Meq ata q e kishin marr prsipr nuk kishin haber nga puna me te, dhe me radhitjen (punn grafike) n prgjithsi n fillim t muajit mars shkova n Zvicr, ku e kalova kufirin me Faridinin (me pasaport t H.R.) i cili m la n Basel. N Gjenev m priti Uka n Stacion. Tek ai qndrova gjer m 13 mars 1983 kur u b edhe mbledhja e par e QE n prbrje t plot. Por para se t takohemi t gjith s bashku, u takuam n banesn e Uks; Un, Faridini, Plaku (Hasan Mala) dhe Uka ku biseduam pr shum shtje n mes t cilave m e rndsishme qe puna e arkatarit. Faridini i dorzoi Uks nj regjistr mbi shnimet e plota lidhur me t gjitha shpenzimet duke u nisur prej asaj dite q e ka marr punn e shtjeve materiale nga Nuhiu e gjer n at dit. Plaku dhe Uka as prafrsisht nuk qen n gjendje t bjn ndonj shpjegim t sakt lidhur me shpenzimet e ndryshme, e t mos flasim pr t hollat t cilat jan mbledhur n konton 580

Ndihma pr Kosovn. Sa kan qen gjall shokt ka pasur nj marrveshje (gojore) t precizuar n kt shtje se ato do t jen t prbashkta, respektivisht do t ndahen n mnyr t barabart, pasi t dy palt kan pasur njerz t burgosur n Kosov. Biseduam edhe n lidhje me Ibrahimin, me t cilin un gjithmon i kam pas kartat e hapura dhe ka i kam thn ia kam thn gjithmon parasysh, kurse Uka e ka quajtur shok para syve, ia ka dhn megafonin n demonstrata dhe goj m goj me te (nga i njjti megafon) kan brohoritur parulla t ndryshme, si hern e fundit n Gjenev, kurse prapa shpine nuk ka ln gj t zez pa thn kundr tij. Kt e dshmojn disa letra. Kt e dshmon edhe sjellja e tij n at mbrmje, kur ende pa u takuar me Ibrahimin, thoshte se kt pun (afrimin e tij n QE pra) e kam br me dy mendje, dhe se pr gabimin e tij t par do ta bjm fuz. Kt fjaln fuz e prsriti disa her para se t takoheshim. Gjat takimit un e kritikova pr disa shtje Ibrahimin, sidomos pr disa pika q kishin t bnin me klubet. Si duket ai toni im i kritiks dhe mnyra ime e argumentimit e friksoi Ukn se mos ndonj dit do t ndodhet vetm para meje, kshtuq pr t ruajtur vehten e pr t mbajtur ekuilibrin, n fund t mbledhjes tha se me Ibrahimin duhet t sillemi m mir, t jemi m korrekt se ka punuar shum. Gjat qndrimit tim prej m tepr se 10 dit n banes t Uks patm rastin t kmbejm mendime pr shum shtje. Tek ai (n adresn e gazets) kishin ardhur disa letra pr mua q nuk mi kishte drguar. Duke e par se q n fillim ra n sy nj atmosfer joshoqrore m tha: Mua jeta m ka msuar q t mos i besoj askujt. N ato dit punuam pr ZiK nr.2 t vitit 1983. N at tubim un lexova t vetmin material q ishte prgatitur n at mbledhje, n mnyr m t qart e q kishte t bnte me punn e aktivitetin q do ta zhvillojm n mrgim. Sa u prket klubeve un shpreha disa ide si kto: - se ne q kemi rn m shum n sy me aktivitete t mos dukemi fare npr klube, - tu sugjerojm bashkatdhetarve t shkojn n t gjitha klubet pa marr parasysh se kush sht n udhheqjen e tyre, - q n aktivitetin ton t orientohemi pr t hapur sa m shum klube, por pasi n to mund t hyj kush t doj t respektohen rigorozisht simbolet e RSFJ dhe t ndiqet nj politik e till q t mos rrezikojm puntor. T gjitha kto pikpamje t miat u aprovuan, me prjashtim t piks q ne t rnt n sy, t mos dukemi npr klube. Kt pik e kundrshtuan Uka (Xhafer Shatri) e Ibrahimi." (Letr e mbyllur 5-6 shokve m t afrt n Shtutgart n 12 faqe A4, faqe 34)

13. Xhafer Durmishi: Tubimi i 7 prillit 1984 n Dsseldorf

Kurr n jetn e tyre e as n prill t vitit 1984, Xhavit Ramabaja, Milaim Zeka e Musa Dakaj nga Korisha, Zymer Kryeziu, Fazli Memaj nga Korisha nuk kan qen sejmen t Skenderit t Shtutgartit. Pr datn 7 prill 1984, Ibrahim Kelmendi mori iniciativn pr organizimin e nj mbrmje n Dsseldorf, si shnim i prvjetorit t demonstratave n Kosov, por q formalisht do t paraqitej para publikut si tubim pr shnimin e nj prvjetori t klubit Emin Duraku. Ktu kemi pra taktikn e tij t kundrt me timen, luftn pr implikimin e przierjen sa m t madhe t klubit me Lvizjen dhe organizimet politike. Un, nga Parisi, kontaktova me Faridinin dhe e shkruam thirrjen pr Kshillin Drejtues t Puns, t Bashksis s klubeve, pr ditn e nesrme pra pr datn 8 prill. Ktu pr lexuesit e ktij punimi po i jap disa shnime plotsuese q m'i ka treguar me kujdes Milaimi disa her n Suedi. M. Zeka, nga fshati Obri, ishte arratisur s pari n Austri. Pastaj n vjeshtn e vitit 1982 ishte gjetur n mesin e rrethit t ngusht t Hasan 581

Mals dhe Xhafer Shatrit n Zvicr. N demonstratn e 10 dhjetorit 1982, n Gjenev, e cila ka qen demonstrata m e suksesshme gjer ather Milaimi ka qen ai q m s shumti u ka fol demonstruesve prmes megafonit q ia ka dhn Xhafer Shatri. Arsyeja e ksaj lidhjeje t ngusht t Xhafer Shatrit e Hasan Mals me Milaimin ishte se ai e konsideronte veten antar t OMLK-s, dhe se burri i motrs s tij Fatmir Krasniqi nga fshati Komoran i Komuns s Gllogovcit, n aktakuzn e dats 25 maj 1982 kundr Hydajet Hysenit, Jakup Krasniqit, Mehmet Hajrizit, Berat Luzhs, Azem Syls, (gjithsejt 19 veta) ishte i akuzuari me numrin rendor 14 dhe sht dnuar me ta. M heret kam shkrua se si pas demonstrats s Shtutgartit t janarit (1983), Hasan Mala dhe Xhafer Shatri e sjellin Milaimin n Shtutgart (Sindelfingen) pr pun minuese dhe pr shkatrrimin e ndikimit tim, t Haxhi Berishs e t tjerve n rrethin e Shtutgartit. Pas nj qndrimi t tij n Sindelfingen, Milaimi gjendet n Dsseldorf, n pranver 1983. N prill 1983, Ansambli Shtetror i Kngve dhe Valleve e bn turneun e vet npr Gjermani, turne e cila ishte organizuar nga Engjll Kolaneci, diplomat n Ambasadn Shqiptare n Vjen. Pas nj koncerti n Gjermanin veriore, Milaimi e blen nj tub t mir me lule pr Enver Hoxhn dhe ia jep prfaqsuesve t Ansamblit n sken dhe ky gjest me mjeshtri propagandistike videofilmohet pr t'u shfaqur m von n televizionin shqiptar, (dhe npr nj videokaset q u shprnda pr shitje, npr Evrop), se si i shkojn karanfilat Enver Hoxhs prej t rinjve kosovar. Kjo ngjarje e karanfilave nuk sht primare n kt shtjellim, por m interesant jan disa ngjarje q pasojn. Talentin pr propagand t Milaimit, prve Xhafer Shatrit e heton edhe Engjll Kolaneci i cili e organizon shkuarjen e tij n Shqipri n vjeshtn e vitit 1983. N Shqipri, Milaimi qndron dy-tre muaj dit, dhe kohn m me rndsi e kalon me Ajet Haxhiun. Ajeti me qndrimin dhe prvojn e tij, e prgatit mir dhe i jep argumente t bollshme ideore pr ta kthyer n luft kundr Xhafer Shatrit. Xhafer Durmishi: "N takimin e fundit u diskutua edhe prpilimi i Programit Politik t LRSHJ me rastin e njvjetorit t formimit. Deri m sot, kur jam duke e shkruar kt letr, pr dika m shum n kt drejtim nuk jam i informuar. Poashtu mendoj q prmes letrash t vendoset se kush do ta bj nj projektprogram i cili n rrethet e ngushta duhet t lshohet n diskutim s bashku me projektstatutin. Prndryshe do hap tjetr n kt drejtim sht joserioz dhe mund t ket pasoja t kqija." (Letr Qendrs Ekzekutive, 4 maj 1983) Kt, Ajeti e bn duke ia analizuar e zbrthyer fjal pr fjal t gjitha frazat q Xhafer Shatri i kishte shkruar n Zrin e Kosovs, gjat vitit 1983, e sidomos t njfar programi t tij. Ajeti shkon deri n at mas sa i thot Milaimit: "Nqoftse patjetr do me veprua pr Kosovn, dhe ta zm se nuk t kan mbetur shum mundsi me zgjedh, ather Kosova ka me t llogarit ma patriot e ma bir t ndershm nse bashkohesh n fund t fundit edhe me UDB-n e LKJ-s revizioniste se sa me Xhafer Shatrin." Gjat gjith ksaj kohe, un nuk di asgj pr kt pun, pasi nuk kam pasur mundsi si t'i marr vesh kto rrjedha. Sidoqoft, me prkrahjen e diplomatve shqiptar e t Ajet Haxhiut, Milaimi gjat muajve t par t vitit 1984 sht shok i pandar me Fazli Memajn nga fshati Korish afr Prizrenit, dhe kta dy qndrojn shum tek bashkfshatart e Fazliut n rrethin e Bilefeldit dhe n Dsseldorf. N Dsseldorf, apo thn m saktsisht afr Dsseldorfit, qndrojn m s shumti tek Musa Daka, nga Korisha, i cili ka banua n Duisburg. Musa Daka ka qen aktivist i dalluar n klubin Emin Duraku t Dsseldorfit. 582

Gjat vjeshts 1983 si organizator dhe ideator i Bashksis s klubeve shqiptare n Evrop e kam takuar Musa Dakn n shtpin e tij n Duisburg. Arsyeja se e kam takuar Musn ka qen n radh t par pasi ai ka qen aktivist i dalluar. Shkak tjetr ka qen edhe fakti se prkundr asaj se isha caktuar nga Lvizja t merresha me klubet, kjo pun n praktik minohej e m bhej e pamundur nga I. Kelmendi e Xhafer Shatri pr shkak t urrejtjes q kishin ndaj meje qysh nga 15 marsi apo 15 maji i vitit 1982. Por jo vetm Musn e kam takuar n banesn e tij, pasi n banesat e tyre kam shkuar edhe te shum aktivist tjer si n Dsseldorf ashtu edhe n qytete tjera, pasi ideja ime themelore n kt pun ka qen q n klube t dukem fizikisht sa m pak apo aspak. Milaimi ka shkuar vazhdimisht n klub me Musn, dhe n klub me aftsit dhe memorien e tij, i ka prsritur vazhdimisht t gjitha argumentet q ia kishte msuar Ajet Haxhiu n Tiran, kuptohet se Milaimi nuk i ka thn t gjitha fjalt deri n fund se ka i ka thn Ajeti. Gjithashtu Milaimin, sa ka qndruar tek Musa Daka e kan vizituar dhe prkrahur diplomatt shqiptar t Vjens. N kt situat e n kto rrethana, pos tjerash, sht organizuar mbrmja e 7 prillit 1984 n Dsseldorf. Pr t marr pjes n kt mbrmje jam nisur nga Parisi pr n Dsseldorf, kur do t takohesha me Faridinin pr t diskutuar prgatitjen e mbledhjes pr udhheqjen e Bashksis s klubeve. Edhe pse kisha marr leje qndrimi n Franc, pasaporta nuk m ishte lshuar andaj nj shok NN n Paris ma ka dhn nj pasaport t Kosovs, t nj kushriri t tij, i cili kishte emigruar n Kanada e e kishte ln pasaportn tek ai. N mbrmjen e 7 prillit erdhi nj numr i madh bashkatdhetarsh nga Shtutgarti. Un nuk i njihja mir rrethanat e krijuara dhe krejtsisht seriozitetin e tehut t propagands s Milaimit. Rrethanat e asaj mbrmje n nj mnyr i ka prshkruar Faridin Tafallari n librin "Terror, dhimbje, qndres" (1997). N nj form krejtsisht tjetr i ka prshkruar Ibrahim Kelmendi n librin Atentatet, ku Milaim Zekn dhe Musa Dakn mundohet me i paraqit si 'sejmen' t mi (Xhafer Durmishit). N at mbrmje qe formuar nj komision q do t merrej me at se kush mundet me dal n sken e me fol e kush nuk mundet. Thelbi i ktij hapi ishte q t mos i jipet fjala Milaimit. Un nuk isha kurr pr at q me do mim t'i jipet fjala Milaimit. Por kur shumica n komision ishin q kurrsesi t mos i jipet fjala, un me at rast e kam prdor shprehjen banditizm. E pranoj se sht shprehje e gabueshme dhe un nuk sht dasht me e prdor kt fjal. Por kjo fjal ka qen si me thn nj shprehje n trheqje e sipr, pra nj shfryrje pr faktin se Milaimit nuk do t'i jepej fjala. Pas largimit tim prej tavolins s komisionit t asaj mbrmjeje, e ka marr Musa Daka, Milaimin dhe e ka prcjell n sken deri tek mikrofoni. Sa ia ka nis me fol Milaimi, Syl Nuha, nj shok e shofer i afrm i Ibrahim Kelmendit i shkput telin (pruesin) e mikrofonit prej altoparlantve (megafonave, apo zmadhuesve t zrit). Kto skena nuk i kam pa nga afr por po tregoj ashtu si m'i kan prshkruar m pas. Musa Daka mundohet me e pengua Syl Nuhn n hapin e tij, por nuk ka sukses. Ather Musa e paska ther thik n nj mnyr apo tjetr Syln dhe nj tjetr. Syla, n gjendjen e vet menjher sht largua dhe ka shkua tek Ibrahimi me i tregua se ka ka ndodh. Kjo mbrmje prbn nj nga ngjarjet m t zymta q kam pasur rastin ta prjetoi. Kundr Milaimit, ktij antari t hershm t OMLK-s n fillim t vitit 1984 kan luftuar Xhafer Shatri dhe Ibrahim Kelmendi duke u munduar me do mim t'ia mbytin zrin e t mos e lejojn t flas n tubime publike, duke ia shkputur kabllat e mikrofonave prej altoparlantve n syt e t gjith bashkatdhetarve. sht fatkeqsi ajo q ka ndodh n mbrmjen e 7 prillit 1984 n Dyseldorf. 583

sht fatkeqsi e imja pse un me u gjet n at mbrmje, dhe lejua veten t implikohem n luftn e Xhafer Shatrit e Ibrahim Kelmendit kundr njri tjetrit e kundr t tjerve, sidomos kur dihet se kam krkuar dorheqje nga Lvizja, nga Qendra Ekzekutive, n korrik 1983 dhe n kt kuptim mund t them se sht faji i Hasan Mals dhe Faridin Tafallarit q nuk jam lejuar t largohem. Un at nat u ktheva me nj shok n nj qytet afr kufirit me Francn, pastaj vazhdova pr n Paris. Nga libri i Faridinit (m 1997) kam marr vesh se sht br nj tubim t nesrmen n klubin Emin Duraku dhe fajin kryesor pr at mbrmje, nj grup s bashku me Muhamet Kelmendin, Hyzri Rekn e Faridin Tafallarin, na e kan ln mua, Xhavit Ramabajs, Milaim Zeks dhe tre vetave tjer. N ditt n vazhdim nuk kam br asnj hap t vetm apo ndonj veprim t veant, prve disa bisedave telefonike q i bja me Faridinin dhe Haxhi Berishn. Faridini m thirrte n telefonin e Ibush Bytyit n Paris. N kt koh Faridini kishte kontakte t mira me Xhafer Shatrin, dhe n prarjen e shkaktuar nga Sabriu n nntor 1983, Faridini n fillim mendonte se Xhafer Shatri sht m i drejt, se e ka m drejt. Shtrohet pyetja se si kan rrjedh gjrat disa vjet m von. A ka ndonj prov historike, ndonj projekt historik q pikrisht Xhafer Shatri e Ibrahim Kelmendi t ken nevoj pr mikrofonat, kabllot, altoparlantt e teknikn elektrike e elektronike pikrisht t Milaim Zeks? Xhafer Durmishi nuk merr pjes n demonstrat dhe n mbledhjen e Qendrs Ekzekutive m 14 prill 1984 n Bern, megjithse rendi e ka dasht t merr pjes n demonstrat dhe n mbledhje I. Kelmendi: "Fundjavs vijuese Lvizja organizoi demonstrat n Bern. Pas demonstrate u b edhe mbledhja e QE-s. N demonstrat dhe n mbledhje nuk morn pjes Sadriu, Xhafari dhe sejment e tyre. N vend q t merrte pjes n demonstrat dhe mbledhje, Xhafari shkroi nj letr publike prej 12 faqesh dhe ua drejtoi shokve t Stuttgaritit me rrethin." (Atentatet, f.461) Un nuk kam qen i informuar dhe as i thirrur n ndonj mbledhje t Qendrs Ekzekutive, nga asnj antar i saj, as gojarisht e as me shkrim, e as q e kam dit se do t bhet demonstrat n Bern. QE, pas demonstrats s 3 marsit 1984 n Gjenev nuk ka ekzistua. Letra ime prej 12 faqesh nuk ka qen publike por i sht drguar vetm 5-6 shokve m t dalluar n Shtutgart e rrethin t cilt kan qen n njohuri t rrjedhave themelore t ngjarjeve nga viti 1980 e m tej. Xhafer Shatri pa I. Kelmendin, sht angazhuar ta bj nj takim n t cilin un, sipas bujaris s Xhafer Shatrit, do t kisha shansin pr t'u mbrojt prej akuzave. Kto ftesa m'i ka br gojarisht prmes Faridin Tafallarit, n telefonin e Ibush e Sadije Bytyit n Paris. Kur i kam thn se do ftes e do gj n kt pik dua ta kem me shkrim dhe krkoj q n takim t jet edhe I. Kelmendi, Xhafer Shatri nuk donte t prgjigjej.

II. TEKNIKA E NGJITJES S MIKROFONAVE 14. Filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn?" i vitit 1997
Express: Pa rrotullat e Milaimit E Diel, 01-02-2009, 04:45pm (GMT+1) www.zemrashqiptare.net Milaim Zeka n Gazeta Express. Express: Milaim, emisioni (Pa Rrotlla m 17 janar 2009-shn i Xh. D.) filloi dhe po duket se sht mjaft i nxeht sa i prket temave, komenti i juaj pr kt? Milaim Zeka: "Paj nse doni ta kuptoni se sa shoqri e mjer jemi ne ballkanasit n prgjithsi, ju lutem grmoni qoft edhe siprfaqsisht ndonj tem e cila sht 584

lakuriq prpara nesh, por q ne i mbyllim syt. Mos mendoni q vetm kta primitivcat me petkun e veshur t Usama bin Ladenit me kan krcnuar. Reagime ka pasur edhe rreth emisionit t pare ku bhej fjal pr Jusuf Grvalln, Kadri Zekn dhe Bardhosh Grvalln. Pse e more Sabri Novoselln me thoshte Hysen Grvalla. Nj tjetr me thoshte, po ka deshi aty Adem Dema. Nj doktor me thoshte po ku e ka njoft, Jusufin, Kastriot Haxhirexha. T gjith i shikoja si krokodil t lloit. T gjithve ju thosha edhe po ju them edhe atyre q u munduan t ma diktojn emisionin tim; Askush prej jush nuk me keni pyet se far rrobash t trupit me vesh, apo far mobilesh me ble n shtpi. Sa t jetoj, deri n vdekje, kurr nuk kam me leju imponime n emisionin tim. Kshilla e sugjerime po, ama imponime jo. Ato kurr nuk i kam pranuar. Prandaj kam jetuar 18 vite n perndim pa e pa familjen dhe Kosovn, vetm pse e kam dasht mendimin e lir dhe fjaln e lir. Sa ju prket reagimeve t disa bastardeve t fes islame, po edhe t atyre t krishtera, ju them se ata jan shkels t librave t shenjt. Mirpo un nuk friksohem, sepse gjyshi im me ka thn kur kam qen i vogl, Zoti ta jep dhe vetm Zoti ta merr Shpirtin. (Marr nga zemrashqiptare.com, m 1 shkurt 2009)

15. Filmi dokumentar "'ke br sot pr Kosovn? pr Jusufin, Kadriun e Bardhoshin m 1997 dhe disa relacione me mbrmjen e 7 prillit 1984 n Dsseldorf
Milaim Zeka: "Pr mua, figurat qendrore t emigracionit, pr ka mund t lexoni edhe n fejton t Rilindjes n vitin 1987 kan qen Xhafer Shatri dhe Xhafer Durmishi. Ktu e kemi fjaln pas vrasjes s Jusufit dhe Kadri Zeks. Xhafer Durmishi ka qen nj njeri i mrekullueshm, por nj pjes e njerzve q e rrethonin n at koh, e nxitnin pr disa veprime t pakontrolluara dhe t nxituara." (Drita, Trelleborg-Suedi, nr.11, 1997, faqe 9) N vitin 1992 ishte 10 vjetori i 17 janarit 1982. Ishte edhe 10 vjetori i formimit t Lvizjes pr Republik, m 17 shkurt 1982. Lvizja (LPRK) n Zvicr (Emrush Xhemaili) m kontaktojn n Suedi, prmes Hajdin Abazit dhe m ftojn n Zvicr pr shnimin e 10 vjetorit t formimit t Lvizjes. Nuk shkova. Emrushi m tha: A mundesh me na e drgua nj telegram prshndets. I thash po, dhe prmes telefaksit, Emrush Xhemailit ia drgova kt prshndetje: Me rastin e 10 vjetorit t formimit t Lvizjes pr Republik uroj q puna juaj t jet n interes t popullit shqiptar." N janar t vitit 1997, me rastin e pesmbdhjet vjetorit t 17 janarit 1982, prmes televizionit shqiptar u shfaq filmi dokumentar "ke br sot pr Kosovn?" i cili duhet t jet prgatitur gjat vitit 1996. Kush ishte sponsor e porosits i ktij filmi? Kush bashkpunoi gjat puns me kt film? sht interesant si e angazhoji Xhafer Shatri Milaim Zekn dhe mikrofonat e ngjitur e t montuar pr mrekulli pr altoparlant e kamera televizive, pr filmin dokumentar ku nj vend t veant e kishte Ibrahim Kelmendi, pastaj Hyzri Reka - nj ndr aktivistt kryesor t Klubit "Emin Duraku" t Dusseldorfit. A bashkpunoi n kt projekt apo a u ftua t marr pjes fare n kt projekt Xhafer Durmishi, nga "sejmeni i tij Milaim Zeka"? Dhe kulmi i gjith ksaj del se kta persona, q i krkuan Milaim Zeks ta merr teknikn m t mir nga televizioni suedez s bashku me kameramanin Nikolla Majstorovi, nj ndr ustasht m t paprmirsueshm, a u ra ndrmend gjat ktij afrimi e bashkpunimi, pajtimi i Haxhi Begs, i Syl Nuhs, shkputsit t kabllove e 585

mikrofonave, me plagn e thiks n trup, me Musa Dakn, t cilit i ka ndodh kjo fatkeqsi duke u munduar q mikrofoni i Milaim Zeks t mos shkputet? Plaga e Syl Nuhs e Haxhi Begs nga thika e Musa Daks, fizikisht mund t jet shruar. Plaga psikike nga pabesia e udhheqsve t tyre sht m e rnd. Kjo nuk sht asgj tjetr pos nj lloj justifikimi i Musa Daks q me do mim t kujdeset pr kabllot e mikrofonat e Milaim Zeks pr t cilt kan aq shum nevoj, para t gjithve vet Ibrahim Kelmendi e Xhafer Shatri. Xhafer Shatri ishte ministr i informatave. Pr prgatitjet e filmit dokumentar q u shfaq s pari at vit, nuk kam ditur asgj dhe as sot nuk i di sendet n hollsi. Por edhe ajo ka di m duket se sht interesant. Xhafer Shatri, nuk di sa ka punuar n bashkpunim me Ibrahim Kelmendin e angazhojn Milaim Zekn q t merret me ant teknike t mikrofonave, kabllove e altoparlantve, pikrisht at Milaim q me do mim kishin luftuar t mos ia japin fjaln e mikrofonat n Dsseldorf m 7 prill 1984, pr ka puntort ishin ther me thika, n prpjekje pr t'ia marr mikrofonin prej dore. Kshtu Milaimi angazhohet n kt projekt nga ata q i kishin qndruar afr n fund t 1982 e fillim t 1983. Ktu nuk po dua t bj ndonj recension t filmit t 1997-shit. As ta komentoj seleksionimin e shokve t Jusufit. Sikur natyra t mos ma kishte dhn aftsin time me u shpreh vet, me siguri q do ta mrzitesha sikur historia ime t mvarej prej bujaris s Xhafer Shatrit. Ajo ka dua t them sht vetm kjo, se vetm e vetm ata q kan dasht me ia shkput mikrofonat Milaim Zeks m 1984 e kan angazhuar m 1997. Ky fakt, besoj se sht e arsyeshme ta prdori, ma jep t drejtn t them, e vrteton rrethann, se pesha ime e vrtet n mbrmjen e 7 prillit 1984, kur mikrofonat e Milaimit jan shkput, n realitet ka qen e barabart me peshn time n vitin 1997, kur mikrofonat e Milaimit jan ngjit. Kjo tregon se un nuk kam nxit armiqsi n mes Musa Daks, Syl Nuhs e Haxhi Begs. Kjo tregon gjithashtu se un nuk i kam shitur kurr kta tre persona e br aleanca e pajtesa prapa shpins s tyre as pr llogari t mia dhe as pr llogari t kujtdoqoft. M 17 janar 1992, Milaimi e ka udhheq programin e Radios Suedeze t gjuhs shqipe, dhe n transmetim direkt, pa kurrfar paralajmrimi paraprak m ka thirrur n shtpi (n Oskarshamn) n telefon. Un kt dit nuk kam qen n banesn time (n Oskarshamn, 350 km prej Stockholmi) por kam qen pikrisht n Stockholm pr t prkthyer tek avokati im i dikurshm Kjell Jnsson. Me kt deshta t shtoj se me rastin e 10 vjetorit t 17 janarit 1982, me Milaimin nuk kam pasur dika t organizuar. Edhe kur sht br nj prpjekje e vetme pr kontakt, rrethanat jan sjell n at mnyr sa edhe kontakti i rastit nuk sht arritur t vendoset. N kt rast dua t them se n premiern e programit 'Pa Rrotlla' m 17 janar 2009, Milaimi ka deklaruar n televizion se t ftuar n studio kemi qen edhe un Xhafer Durmishi, Hafiz Gagica dhe Donika Grvalla. Pr Hafizin e Donikn nuk mund t prgjigjem, sa pr mua, puna qndron kshtu: Hafiz Gagica, rreth nj muaj dit pas emitimit t programit m ka tregua se si Milaimi e paska ftuar Hafizin n kt emision dhe i ka thn atij pr t na e prcjell prshndetjen mua dhe Doniks. Fakti mbetet fakt, un nuk jam njoftuar pr kurrfar ftese n kt program, para emitimit t tij, as n mnyr direkte e as indirekte.

586

DEUS EX MACHINA
1. Thirrjen pr takim e dua me shkrim 2. Dekonspirime pozitive dhe negative 3. Zri i Kosovs n Suedi 4. Vendosja ime n Suedi 5. Distancimi i Sabri Novosells nga "Zri i Suedis' 6. Deus ex machina

1. Thirrjen pr takim e dua me shkrim

Kah fundi i prillit, me porosi t Xhafer Shatrit, por edhe t Hasan Mals shkojn n Dsseldorf, Faridini me disa shok t Shtutgartit pr t arritur njfar pajtimi. N mesin e shokve t Shtutgartit kishte edhe nga Korisha, pra nga fshati i Musa Daks. Ata e vizitojn Syl Nuhn dhe Syla u thot se un pajtohem me do vendim t Lvizjes. Por pr shkuarjen e tyre merr vesh Ibrahimi dhe shkon tek Syla dhe ia ndalon t bj fardo pajtimi, dhe vet Ibrahimi i flet Syls n emr t Lvizjes. (Kt fakt e kam marr vesh tek m 1997 nga libri' Terror, Dhimbje, Qndres' i Faridinit). Kur plani i tyre pr izolimin dhe fajsimin a asaj mnyre t ciln nuk e meritoja, u dshton, ather Xh. Shatri e porosiste Faridinin q t m thoshte n telefon se sht mir me e thirrur nj takim, apo se un duhet me e thirrur nj takim, n mnyr q t mbrohem prej akuzave. Un i thosha Faridinit se jam i gatshm pr takim, sht mir me e thirrur ndonj takim n prbrje q t shihet e arsyeshme, por nuk pranoj t ulem n ndonj takim vetm me Xhafer Shatrin pa qen edhe Ibrahim Kelmendi aty. Pastaj punt, propozimet, thirrjen dhe rendin e dits pr kt takim i dua me shkrim. Kur i thoja se i dua kto gjra me shkrim, n baz t asaj q bisedoja me Faridinin, Xhafer Shatrit nuk i plqente krkesa ime. N ndrkoh Sabriu filloi me i shtyp disa komunikata e qarkore t ndryshme dhe ta sulmoj me emr e mbiemr Xhafer Shatrin. Sabriut i ngutej dhe ishte i vetmi q kishte interes e q luftonte q prarjen ta oi deri n shkputje t plot. Vet sulmi i tij nuk kishte qen i atij lloji pr t ln ndonj ur lidhjeje. Ai ishte i interesuar pr kt sepse pas atyre sjelljeve, ai kurr m nuk do t mund t pretendonte pr ndonj vend me rndsi n Lvizje. Prandaj ai vazhdoi me disa komunikata, proklamata e qarkore pr t cilat vazhdimisht tani e ngarkon diplomacin shqiptare.

2. Dekonspirime pozitive dhe negative

Un kam qen kundr shprndarjes s atyre komunikatave dhe kurr nuk i kam thn askujt me i shprnda. N kt koh qndroja n Paris dhe pritja q ta marr pasaportn e pastaj t shkoj n Gjermani e Zvicr. Rreth 10 majit 1984, Remzi Ademaj m tregon se me iniciativn e Xhafer Shatrit, apo me krkesn e tij, ai (Remziu), Faridini, Mejdi Rexha, Nami Ramadani dhe dy tre aktivist tjer m t dalluar t rrethit t Shtutgartit e t Jusufit kan qen n Biel-Bienne dhe jan takuar me Xhafer Shatrin e Hasan Maln, n mnyr q nga ata ta msojn t vrtetn. Se ka qen ky grup tek Xhaferi n Zvicr nuk m ka njoftua askush tjetr pos Remziut. Pasi m ka tregua Remziu pr kt, jam ulur pran makins s shkrimit dhe ktij rrethi t ngusht q ka vepruar aq afr Jusufit, pr hir t 587

puns e lufts s tyre ua kam shkrua nj letr prej 12 faqesh A4, n t ciln e prshkruaj n pika t shkurta aktivitetin dhe disa gjra q ata nuk i kan ditur, prej 15 janarit 1983 e deri m 10 maj 1984. Po e marr nj citat nga faqja e par e ksaj letre: "Shokve t Shtutgartit e me rrethin, 14 maj 1984 Po e filloj kt letr pa ndonj hyrje t veant. Koh pas kohe jemi informuar ndrmjet veti lidhur me punt rreth klubit si dhe pr disa shtje tjera me disa shok prmes telefonit. Un n kt letr do t mundohem q me disa fjal t them mendimet e mia lidhur me momentet npr t cilat po kalon LRSSHJ si dhe rrethi i Shtutgartit n veanti dhe pr at se si mendoj se far qndrimi duhet mbajtur n kt situat. Por para se t vij n prshkrimin e situats prej mbledhjes son t fundit e deri m sot, un n pika t shkurta do t jap disa shpjegime lidhur me funksionimin dhe raportin e njerzve n udhheqjen e LRSHJ n Evropn Perndimore dhe m gjer (n prgjithsi n botn e jashtme). Kjo shtrohet paraprakisht si e domosdoshme sepse kur sht n pyetje njollosja e ndonj shoku nuk sht qar koka pr konspiracion, ndrsa kur sht n pyetje shtja pr tia qit flliqsirat dikujt n ledin po thirret me t madhe q t mos hyjm andej nga se po dekonspirohen gjrat, se ato i takojn nj rrethi m t ngusht e profka t ngjashme si kto. Kto q do ti numroj, shumicn prej tyre ua them pr her t par. Kt veprim e bj i bindur se sht i drejt, sepse prgjegjsit q na i ka besuar populli (apo thn m drejt, q ia kemi besuar vetes) nuk i prmbushm ne pes (5) veta pr t cilt do t flas m posht. 1. M 15 janar 1983, pas marshit protestues q u mbajt m 15 janar, u mblodhm n banesn e Hafizit (Hafiz Gagics); un, Ibrahimi (Kelmendi), Uka (Xhafer Shatri), Plaku (Hasan Mala). Ishte parashikuar q n at tubim t merrte pjes edhe Faridini por ai nuk mori pjes pr shkak se ishte n spital. U mblodhm n nj prbrje t till me propozimin e Uks (Xhafer Shatrit) e gjithashtu me propozim t tij u vendos q ai forum t jet prgjegjs pr botn e jashtme, t quhet Qendr Ekzekutive dhe prap me propozim t Xhafer Shatrit t cilave ne nuk ua bm asnj ndryshim u caktuan kto detyra: Xh. Shatri prgjegjs pr propagand, un pr shtje t organizimit n botn e jashtme, Faridini arkatar i Lvizjes dhe Ibrahim Kelmendi pr shtje me organizatat e jashtme. Hasan Mala prgjegjs pr lidhjet brenda. D.m.th. si po shihet me propozim t Xh. Shatrit u vendos q t jemi shokt m t afrt n bashkpunim. Un besova n fjalt e tij si kan besuar shum t tjer." Kt letr e prmend Faridini n librin e cituar m heret, e gjithashtu e prmend I. Kelmendi n librin Atentatet. Kundr ksaj letre n mnyrn m t ashpr, prmes Faridinit pat protestuar Xhafer Shatri, akuza e t cilit ishte se pse me i dekonspirua kto sende, q kurrsesi nuk sht dasht me dal tek personat e tret. Kjo m duket sht taktik tejet interesante. Pika e par kur ai (Xh. Sh.) i ka thirrur kta shok n Biel Bienne, tek Hasan Mala, nuk i ka thirrur pr sy t zi por vetm e vetm pr t'u tregua se sht ai q flet n emr t Lvizjes, e sht Hasan Mala pran tij. Pra me e dekonspirue vehten Xhafer Shatri e Hasan Mala, para Remzi Ademit, Mejdi Rexhs e Nami Ramadanit sht kulmi i menuris, strategjis dhe i suksesit. Por nse un (Xh.D.) vetm pas ktij hapi, e marr nj letr dhe u tregoj vetm ktyre shokve dhe askujt tjetr, se nuk sht vetm Xhafer Shatri (Bacaloku) apo Hasan Mala q mundet dhe ka pasur t drejt t flasin n emr t Lvizjes por kt t drejt e kam edhe un, pasi kam qen me ta nj forum, (i cili ka pushua s ekzistuari qysh m 3 prill 1984 n Gjenev) q do t thot se kemi qen t nj 588

rangu. Prandaj, jo dekonspirimi i dikafit q nuk ekziston m, por ajo q e ka revoltuar Xhafer Shatrin ka qen pohimi e guximi im me u thn atyre shokve se sht edhe dikush i t njjtit rang. (Megjithse kjo duhet t kuptohet n ann formale dhe t atij forumi n at koh, pasi me dredhit e kopilit e pabesa nuk besoj se mundet me qen kush i rangut t tyre, dhe lufta pr ta paraqitur veten si t t njjtit rang tani nuk duhet t kuptohet si lavdat por si fyerje.) Principi e konspiracionit e dekonspirimit sht interesant t shtjellohet edhe nga nj pik: Mund t fitohet prshtypja se e vetmja kritik q un kam pasur t drejt ta parashtroi kundr Xh. Shatrit e I. Kelmendit sht dasht t bhet vetm brenda Qendrs Ekzekutive dhe askujt tjetr (pra brenda 5 vetave). Me fjal tjera Xh. Shatri ka pasur t drejt q letrat zyrtare t Lvizjes t'i nnshkruaj me emrin Bacalok, t organizoj e mobilizoj fushat kundr teje edhe deri tek antari e simpatizuesi i fundit, ndrsa ti duhet t luftosh e mbrohesh vetm n kuadr t forumit t cilit i takon, pasi kshtu e krkon disiplina e organizats dhe rregullat e konspiracionit. Ktu do prmendur se letra ime i sht drguar vetm atyre q kan qen tek Xhafer Shatri e Hasan Mala dhe askujt tjetr. Kt taktik pr eliminimin e do kundrshtari t vrtet apo t imagjinuar e kan prdor diktatort dhe kriminelt m t mdhenj q ka njohur njerzimi. M heret kam shkrua se si kisha krkua dorheqje nga kjo Qendr dhe po t m kishin ln kta njerz t qet ashtu si dshiroja un me i ln t qet, kisha me shptuar prej shum kurthave t tyre, e prej kujtimeve shum traumatike.

3. Zri i Kosovs n Suedi

Pas nj vargu diskutimesh me shok u vendos q t dilet me nj gazet t re. Ishte mendim i shumics, mund t them edhe i influencuar nga diplomat shqiptar t Vjens q gazeta t quhet Zri i Kosovs. Me kt qndrim, n kt koh jam pajtuar edhe un. Dhe kur t pajtohesh vet me nj shtje mendoj se sht jo vetm shenj dobsie por sht edhe kulmi i pafytyrsis me ua ln fajin t tjerve. shtja e par ishte blerja e nj makine shkrimi t kualitetit t mir. Pasi makina e Jusufit, e fundit q tani ishte n posedimin e Xhafer Shatrit, kishte qen e IBM-it, at lloj t ngjashm pune e njihja un m mir, andaj kam shkuar n nj lokal, prfaqsi t IBM-it n Paris, n Tour Montparnase, e cila sht nj rrokaqiell prej 60 katesh, (ndrtesa m e lart n Unionin Evropian) dhe me sa m kujtohet n katin me t lart ka qen lokali IBM ku shiteshin makina t nj cilsie m t lart pr at koh. I kam treguar Haxhi Berishs mimin dhe ai m'i ka drgua 15 mij franga franceze, ndrsa makina kushtoi dika mbi 13 mij franga franceze. N qershor 1984 n adresn Ibush Bytyi, 6 Rue des Cailles, 94450 Limeil Brevannes France sht botuar "Zri i Kosovs" n formatin A3. Po n qershor e kam marr pasaportn franceze. Pas ksaj e kam marr makinn e shkrimit dhe kam shkuar n mnyr legale n Zvicr, n Amriswil tek Haxhi Berisha. Tek Haxhiu n kt koh qndronte Sabri Novosella. N pranin time, t Haxhi Berishs dhe t Elmaz Ademit, Sabriu, n baz t nj bisede t mparshme t tij, ka thirrur n telefon n ambasadn shqiptare n Vjen. Arsyeja e biseds: me i pyet se ka mendojn pr gazetn "Zri i Kosovs" q ishte botuar ato dit n Paris? 589

Prgjigja prej ambasads q i sht dhn Sabriut ka qen kjo: - Shum i mir! N kontakt kisha qen edhe me Naim Haradinajn i cili ishte vendosur n Suedi dhe shprehej shum pozitivisht pr qndrimin e tij atje. Po n Suedi, n Stockholm ishte Shukri Demiri, refugjat nga Stambolli (i cili kishte punuar polic n Turqi dhe e kishte shptuar Sabri Novoselln prej kidnapimit nga UDB-a). N Stockholm ishte Milaim Zeka e Fazli Memaj. Numri i dyt i gazets ton doli n banesn e Haxhi Berishs n Amriswil. I ndikuar nga disa shok q i kisha njohur n Shtutgart dhe t cilt kishin vepruar n Shtutgart e q ishin vendosur n Helsingborg dhe Stockholm t Suedis, prkundr asaj q ve sa e kisha marr lejen e qndrimit n Franc, rrethanat u solln asisoji q duke pasur pr baz iden se mundsit m t mira pr ta botuar gazetn do t'i kemi n Suedi u vendosa edhe un n Suedi.

4. Vendosja ime n Suedi

Me makinn e bler n Paris, jam nisur pr Suedi. N Gjermanin veriore banonte Sylejman Bytyi nga fshati Kravasari, t cilin e kisha njohur npr demonstrata. N Gjermani n vitin 1984 ka pasur kt adres: Sylejman Bytyi, Kirch winkelstr.5, 5031 Peine, West Germany. Sylejmani dhe gruaja e tij Lemja, nga Peine, t enjten m 26 korrik 1984 m kan pru n Suedi, n Helsingborg, ku jam ndal pr nj pushim tek Imer Baaj, t cilin e njihja prmes Bardh Grvalls dhe Naim Haradinajt. Nj pjes t rrugs ka vozitur edhe gruaja e Sylejmanit (dhe nuk kan qen t shpeshta grat shqiptare n at koh, t cilat kan pasur patentin e shoferit). Sylejmani sht kthyer nga Helsingborgu n Gjermani, ndrsa un kam vazhduar pr Stockholm. N ditt e para kam qndruar tek Shukri Demiri, i cili banonte n konviktin e studentve t Universitetit t Stockholmit, n adresn Amanuensvgen 3/211, 104 05 Stockholm. Pas nj jave, t enjten m 2 gusht jam lajmruar n stacionin kryesor t policis n Stockholm pr t krkuar azil. Ky fillim i imi ka qen shum i vshtir. Pr shkaqe q kuptohen un nuk kisha mundsi ta tregoj t gjith ngjarjen. Pastaj nj rast q ndikoi keq ishte fakti se un n nj ant t ciln e kisha me vete, e pata vllimin e par t veprave t zgjedhura t Leninit (prej krejt tri vllimesh), t ciln e shfletoi policia. Policja e cila m mori n pyetje prmes nj prkthyeseje n serbokroatishte m pyeti se a po do me ta thirrur ambasadn jugosllave q t kujdeset pr ty pasi je nnshtetas i RSFJ, apo thirr vet nse do e ne ta sigurojm numrin. Un i thash jo. Policja e cila qe n shrbim vendosi masn e arrestit pr mua dhe m futn n burgun i cili ishte ngjitur me stacionin e policis. N burg m kan mbajtur deri t hanen, kur Shukri Demiri e ka angazhuar prmes disa refugjatve nga Turqia, avokatin Kjell Jnsson. Adresa dhe firma e avokatit ka qen: Advokatbyrn, JURIST FORUM AB, Riddargatan 47, 114 57 Stockholm Telefoni: 08-24 68 40 M von, shum m von e kam marr vesh se far fati ka qen me e pas nj avokat t till si ky, i cili erdhi t hanen m 6 gusht 1984, dhe me intervenimin e tij u lirova nga burgu. Por policia mori vendim q un brenda gjasht muajve, dy her n jav t lajmrohem n polici dhe t nnshkruhem n nj libr. Ky vendim m duket u ndryshua brenda dits dhe kshtu, n gjasht muajt n vijim, nj her n jav jam 590

lajmruar n polici. M von e kam marr vesh se kjo mas merret vetm pr ato raste kur policia dyshon shum n ndokend se do t kryen ndonj vepr kundr rendit e ligjit. Policia, pa m liruan, thirrn n nj hotel, n t cilin do t qndroja, deri sa organet komunale t Stockholmit ta merrnin prgjegjsin pr vendosjen time n ndonj banes. Ata thirrn n nj hotel dhe ky ishte: Hotel Gustav Vasa, Vstmannagatan 61, 102 33 Stockholm M kujtohet se nuk m erdhi aspak mir pr emrin apo n t vrtet mbiemrin Vasa, pasi kisha ende kujtime t kqija nga policia, dhe ky mbiemr m sillte asociacione me Vasa Qubrilloviqin e me serb t tjer t kallapit t tij. M von msova se ky ishte mbreti m i madh q ka pasur Suedia, e cili njihet si themeluesi m i fuqishm i shtetit suedez. Pas disa javsh, npunsit e Komuns s Stockholmit m vendosn n kt adres: Xhafer Durmishi, Bjrkhagsplan 9/dhoma 522, 121 52 Johanneshov, Sweden N kt ndrtes, q ishte nj lloj konvikti, banonin Milaim Zeka me shoqen, pastaj Fazli Memaj. Pak dit pas lirimit tim nga arresti, n Suedi erdhi Sabri Novosella. Ai krkoi azil dhe krkesa e tij, duke u bazuar n faktet q kishte u shqyrtua pozitivisht shum shpejt.

N kt ndrtes, Bjrkhagsplan 9, dhoma 522 jan prgatitur t gjith numrat e "Zrit t Kosovs" q jan botuar n Suedi, prej vjeshts 1984 e deri n korrik 1985. 591

5. Distancimi i Sabri Novosells nga "Zri i Suedis'

Sabri Novosella: "Fushat e trbuar filloi kundr Xhafer Durmishit. Posa u duk se u krye puna me t, filloi nj fushat edhe m e trbuar kundr Sabri Novosells. Kshtu u arrit prarja e plot e LRSHJ-s dhe u krijuan dy krah t saj. Filloi t dal edhe nj organ me emrin Zri i Kosovs me adres n Suedi. Kt organ e udhhiqte Xhafer Durmishi. Xhafer Durmishi i friksuar tmerrsisht se mos po akuzohet si reaksionar, e kur t jepej epiteti reaksionar nnkuptohej edhe se je kundr PPSH, kundr Shqipris e tradhtar, kshtu q Xhafer Durmishi n kt organ u b m Lenin se Lenini e m Stalin se Stalini, pr t ciln gj e jepte bekimin diplomacia shqiptare n Stockholm pr do numr t organit. Pr kt pun intervenova un dhe e ndala botimin e "Zri i Kosovs", me adres n Suedi." (Si e themeluam Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi - LRSHJ; Zri, 28 mars - 4 prill 1992) Nuhi Sylejmani: "E pyeta nse do t ishin si ato t mparshmet, apo ndryshe. Sikur ato t mparshmet, m tha disi i hutuar. N demonstratat e mparshme ishte praktikuar q gjat pushimeve t shkurtra, mes dhe gjat leximeve t referateve, t brohoriteshin parullat, si: Kosova Republik!, Republik Kushtetut! etj., prandaj edhe n kt demonstrat, kur ma mori mendja se duhej thirrur, prmes megafonit thirra tri her: Kosova Republik!, dhe dy her Lavdi Marksizm-Leninizmit, por pr t tretn her nuk thirra dot, sepse Xhafer Durmishi, me pseudonimet Sknder e Shpend, u afrua pran dhe m qortoi me z t lart, duke m thn: ka po brtet ashtu, a? Le, boll e mos brtit m!... U ndjeva shum i fyer! Gjaku m vloi ethshm nga zemrimi, por e mbajta vetn! Nuk fola asnj fjal, por e ula kokn sikur t kisha br ndonj faj t pafalshm!" (Vrasja e trefisht, f.133) Se far autoriteti t madh ka pasur Sabri Novosella tek shokt n Gjermani e Zvicr n korrik 1985, kur ka dal numri i fundit t Zrit t Kosovs me adres n Suedi e dshmon m s miri letra e Hafiz Gagics. Hafiz Gagica: "I dashuri shok, ...Letrn e lexova me vmendjen m t madhe. T gjitha ato q i ke cek n letr (kuptohet n shkurtica) rreth Mrgimit (Sabri Novosells) jan t vrteta, se ai njeri ishte mend. Un personalisht kam pas nj konsiderat pr te si luftar i vjetr, por kisha qen gabim...Vitin e kaluar tek ky kam vrejt se sht mendjemadh, karrierist dhe lokalist i mykyn, t cilat ti kam thn para se t ngjitesh lart... ...Un mendoj se sht mir q po e njohim se kush sht ky njeri, por ta luftojm nuk bn (se nuk ka nevoj) t hapim plag t reja. ...(Shkaku) i sjelljeve t Sabriut pr karrierizmin e tij t flliqur e krijuem kt prqamje aq t madhe q n historin e emigracionit shqiptar nuk ka ndodh kurr." (Letr drguar Asllan Muharremit n Stockholm, 9 korrik 1985) Sabri Novosella: "Ne u prpoqm q ta vazhdonim aktivitetin n organizatn n t ciln militonim, pra n LRSHJ. Prarjet e bn t veten. Dikush tentonte q me do kusht ti thyente veprimtart t cilt kishin sado pak ndikim. Kshtu Xhafer Durmishi u largua pas akuzave tejet t rnda q iu bn, pastaj qesh i detyruar t largohem edhe un." (Intervist n Zri, e ribotuar n Drita, Trelleborg-Suedi, nr. 11, 1997, faqe 14)

592

Sabri Novosella: "Xhafer Shatri i nxitur nga njerzit e Engjll Kolonecit e botoi nj numr t jashtzakonshm kundr Sabriut e disa shokve t tij n Gjermani. Edhe nj shok i imi, nga frika se mos po e akuzojn si njeri kundr Shqipris, u b m marksist se vet Marksi. Iu prgjigj Xhafer Shatrit n t njjtn mnyr me nj numr t Z rit t Kosovs q filloi t dal nga shokt e mi." (REZISTENCA KOSOVARE MES DY ZJARRESH, Prishtin 2010, f. 171) Sabri Novosella: "Shukri Demiri ishte nj shqiptar i shprngulur nga Kumanova n moshn dhjetvjeare n Stamboll t Turqis. E kishte kryer shkolln fillore, por si i shkatht q ishte, kishte shkuar n shkoll t policis. Pasi kishte kryer me sukses at shkoll, ishte emruar polic n Stamboll. Shukriu ishte atdhetar dhe adhurues i madh i shtjes shqiptare. Te Shukriu n Stamboll kishte shkuar nj njeri i Kumanovs me emrin Rabit. Rabiti i thot Shukriut q tia kryente nj pun t leht pr ka do t shprblehet me gjasht mij marka gjermane n fillim, e pastaj do ta merrte shprblimin tjetr. Shukriu e pyet Rabitin se far qenka ajo pun? - Duhet t shkosh n Ada Pazar t marrsh nj njeri dhe ta sjellsh afr kufirit grek ku do ta marrin disa persona. Shprblimin tjetr do ta marrsh me rastin e dorzimit t atij njeriu, i thot Rabiti. Shukriu e pyet se ka ka br ai njeri? Rabiti i thot se ka thyer banka n Jugosllavi. E, krkon Jugosllavia pr kt pun, i kthen prgjigjen Rabiti. Nse ka thyer banka, e krkon policia. ka t duhet ty? i thot Shukriu. Pastaj Shukriu ia krkon adresn dhe i thot se do t prpiqet q ta kryej at pun pr parat e premtuara. At nat e merr nj shok dhe shkon n Adapazar. E krkon banesn time n Adapazar, ku e takon nj kushri tim, Nazmi Maxhunin. Ky e sjell t panjohurin deri te dera, m pyet se a do q ti pranoj kta dy persona, t cilt thon se kan ardhur pr t mirn tnde? Pr fat, po at nat tek un ishte patrioti i mirnjohur, Hysen Trpeza. Kur e mori vesh se po m vijn dy mysafir t panjohur, u fut n kuzhin, nga do t prgjonte bisedn. E mori nj thik n dor, i prgatitur pr t m mbrojtur nga rreziku eventual. Ndrkoh i pranova mysafirt. Shukri Demiri m tregoi detajisht pr t gjitha informacionet q dinte, duke m njoftuar se ishte pjestar i policis turke, kurse shoku q e shoqronte ishte shofer i nj baze ushtarake t NATO-s. M tregoi se pr ka kishin ardhur, i bindur se Jugosllavia e krkon pr ta kidnapuar n kt mnyr si veprimtar q prpiqet t ndihmoj shtjen shqiptare. E falnderova dhe i pyeta: - Pse nuk e kini paraqitur rastin n polici? Shukriu tha se kishte pasur frik se i krkuari nga Jugosllavia ndoshta nuk sht paraqitur n organet kompetente t Turqis, por sht duke qndruar si turist dhe mos po m ndodh ndonj e keqe. Ia tregova dokumentet e leje qndrimit n Turqi. Po ashtu krkova q rasti t paraqitet n policin turke. Shukriu pranoi. N ndrtesn ku banoja e kisha nj fqinj, i cili ishte shef i policis pr rajonin e Adapazarit. E thirra shefin e policis dhe ai Shukri Demiri - me uniformn e erdhi menjher dhe na drgoi n polici. N policis s Turqis polici m than q ditn tjetr, n mngjes, 593

mos t dilja nga shtpia derisa t m thrrasin q t shkojm s bashku n polici pr ta sqaruar rastin. N mngjesin e dits s nesrme, shefi i policis m mori dhe shkuam n polici. M morn n pyetje disa her gjat dits. N mbrmje m nisn pr n Stamboll bashk me Shukri Demirin, shokun q m prcillte dhe dy polic t Sigurimit turk. At nat na vendosn n dhomn t nj ndrtese t Sigurimit. Ditn tjetr na morn disa her n pyetje. Kur vrtetohet pr ato q kishte thn Shukri Demiri, n orn pes t asaj dite, e marrin Shukri Demirin me disa polic dhe shkojn n shtpin ku rrinte Rabiti nga Kumanova. E arrestojn dhe e sjellin n ndrtesn e Sigurimit. Pasi e marrin n pyetje, e ballafaqojn me mua. T arrestuarin Rabit gjat ballafaqimit me mua e pyesin: - A e njeh kt njeri? I arrestuari Rabit deklaron: - Jo, nuk e kam par kurr. M pyesin mua: - Po ti a e njeh kt njeri? I thash Rabitit: -Si nuk po m njeh? Ti ke qen n dyqanin tim pr t bler kpuc. I arrestuari Rabit, ishte tronditur fare, pasi q deri at ast nuk e kishte ditur se ishte arrestuar pr shtjen time. Shukriu tashm ishte larguar, mbasi q policis paraprakisht ua kishte treguar shtpin se ku ndodhej Rabiti. Gjat hetimeve Rabiti zbulon edhe dy t tjer q ishin t angazhuar pr kidnapimin tim. Sabiti, vllau i Rabitit, dhe nj tjetr me emrin Sknder, q t gjith nga Kumanova. Vllai i t arrestuarit Rabit, Sabiti, u arrestua, kurse Sknderi arrin t ik nga Turqia, duke iu shmangur arrestimit. Para se t nxirreshin para gjyqit m thirrn si pal e dmtuar dhe Shukriun si dshmitar. Rabiti dhe Sabiti u nxorn para gjyqit dhe u dnuan me nga katr vjet e gjasht muaj burg t rnd pr tentim t kidnapimit tim pr t m dorzuar tek UDB-ja jugosllave. Pas ktij rasti, me Shukri Demiri u bm shok t pandar derisa ishim n Turqi. Shukriu ndrkoh pr shtje familjare ishte vendosur n Stokholm t Suedis. Tani s bashku me Xhafer Durmishin dhe Milaim Zekn, kishin dal pr t m pritur n Stokholm, ky mik i vjetr dhe besnik." (REZISTENCA KOSOVARE MES DY ZJARRESH, Prishtin 2010, f. 181-184) Sabriu e nderonte shum Shukriun pr veprn e tij sa i kishte thn shum her se e ka m vlla se secilin vlla dhe se ke me e shti n hise. Shukri Demiri: "Un Shukri Demiri, me kto fjal dua t tregoj nj aspekt t relacioneve n mes Xhafer Durmishit e Sabri Novosells n Stockholm n muajt e par t vitit 1985. Sabri Novosella ishte i paknaqur me Xhafer Durmishin, me artikujt e tij t botuar n revistn 'Zri i Kosovs' q dilte n Stockholm. Sabriu m thoshte: 'Xhafer Durmishi nuk po shkruan mjaft ashpr kundr Jugosllavis pasiq e ka vllaun mjek n Kosov dhe nuk po do apo sht i shqetsuar se mos po ia prish punn atij. Ky sht shkaku i qndrimeve t tij t buta ndaj Jugosllavis. Ndrsa Xhafer Shatri, prkundr t gjithave, sht patriot i vrtet dhe atdheun e don.' Ai (Sabri Novosella) kah fundi i janarit 1985 i shkputi t gjitha marrdhniet me Xhafer Durmishin dhe revistn 'Zri i Kosovs' t ciln Xh. Durmishi e drejtonte dhe pas pak kohsh nga Stockholmi u shprngul n qytetin Malm." (Prill 2009) Gjat nntorit e dhjetorit 1984, Sabri Novosella, n mnyr tejet t tejdukshme ia nisi dhe m provokonte vazhdimisht n stilin: 594

Sabriu: Un (Xh.D.) Sabriu: Un (Xh.D.) Sabriu: -

- Ti nuk je komunist! - Nuk sht e vrtet, un jam komunist. - Ather ku e ke partin? - Pr me qen komunist e me pas bindje komuniste nuk sht e domosdoshme partia. Jo nuk mund t jet ashtu, komunist pa parti nuk mund t ket, andaj edhe ti, nse nuk e formon partin komuniste, e nse nuk i takon nj partie komuniste, as vet nuk mund t jesh komunist.

N kt stil ka bisedua me mua shum her gjat muajit nntor e dhjetor 1984 n Stockholm. Pyetjet e tij ishin si m lart dhe prgjigjet e mia poashtu. Tash, mund t pyetet se ka e ka shty Sabriun me u shrbye me kt taktik? Ai kishte ndgjuar se Abdullah Prapashtica, me prkrahjen e ambasadave shqiptare, prkundr bashkimeve t 17 shkurtit e 15 majit 1982 e mbante t paprishur e t paprlyer Partin e vet komuniste. Ai kishte ndgjuar gjithashtu se Xhafer Shatri me shokt e vet e mbanin OMLK t paprishur e t paprlyeme dhe kishin plane me e riorganizuar n rangun e nj Partie komuniste dhe pr kt kishin bekimin e diplomatve t Shqipris. Vetm ky (Sabriu) rrezikonte me mbetur pa parti komuniste, e me kt edhe me ra n fund t pusit. Pasi i mungonte orientimi e aftsia ideore, ai krkonte q kt pun patjetr ta bj un, pasi sipas tij, un kisha orientim dhe aftsi ideore me e udhheq nj parti komuniste. Mjeshtrin dhe shpirtin e tregtis pr ta shfrytzuar do situat t astit Sabriu krkonte q un t'i zbatoi n fushn e lufts s ideve dhe t politiks. Natyrisht, se prkundr mosprvojs un nuk kam pranua t hyj n aso lojra kurr dhe kam menduar ather dhe mendoj edhe sot se politika e principeve ndjek nj rrug q dallohet n thelb nga ajo e tregtis. N kt stil, Sabriu i thirrke shokt n Zvicr, si Asllan Muharremin e Haxhi Berishn dhe m akuzonte se nuk po dua me e formua Partin Komuniste, duke shtuar se bani e e formuan ata n Zvicr Partin Komuniste para nesh ather mos vet pr ne. M 14 janar 1985 (dita m e afrt me 17 janarin) sht zhvilluar nj demonstrat n Shtutgart, dhe pr t marr pjes ne te kam udhtuar prej Stockholmi. Kjo sht rruga e fundit q e kam br duke i shkel disa rregulla ligjore, sht rruga e fundit q e kam br si person i organizuar n nj organizat politike. N nntor e dhjetor 1984, Sabriu, n baz t bisedave q kishte me Shukriun fillon me e ndie veten t penduar se pse sht prish prej Xhafer Shatrit, pasi nj afrsi me te kishte me i sjell fitim m t madh. N fund t janarit 1985, me ftesn e tij i shkova n banes ku banonte nja 4 stacione t Metros s Stockholmit prej meje, n MagnusLadulsgatan, pasi ishim marr vesh disa dit m par se do t gatuante ndonj send me shije nga ushqimet e Kosovs. Shkova n banesn e tij sipas marrveshjes. N banesn e tij e shfaqi nj eufori t grindjes e t dshprimit n mua, e t disa fjalve t pamatura, pr t cilat vet pas disa ditsh pendohej, pr t cilat kurr nuk ia kisha br as provokimin m t vogl. Thelbi e stili i ksaj dreke t prgatitur ishte: -Ti nuk je i interesuar me e luftue Jugosllavin! -Ti nuk lufton pr marrjen e pushtetit! -Ti nuk lufton pr shkatrrimin e Jugosllavis! -Prej sotit kam me t luftue me t gjitha forcat! -Matu mir! -Mprehe penn! -Priti grushtat e mij! 595

Ishin sulme aq t pabaza e t thna n mnyr aq t ult sa m befasuen s teprmi. M demoralizuan shum, sidomos kur t kihen parasysh rrethanat n t cilat e kisha njohur dhe fakti se ishte personi q m kishte njoftuar me Jusufin, pun t ciln nuk e nnvlersoj e harroj kurr. Se akuzat e tij do t m dmtojn para shokve n Shtutgart (Hafiz Gagics, Remzi Ademajt, Mejdi Rexhs, Shaban Bobajt etj.) kt nuk e kisha fijen e merakut. As shqetsimin m t vogl nuk e kisha se do t ket ndikim n Zvicr tek Haxhi Berisha, Januz Mustafa, Elamz Ademi, Dem Mustafaj e Xhemail Dauti, q ishin prkrahsit kryesor t Zrit q dilte n Suedi. Skandalet e tij t krijuara me Xhafer Shatrin para 14 muajve n sofrn e Xhafer Shatrit ishin tepr t freskta pr ta. Kshtuq Sabriu, publikisht nuk ndrmori kurrfar hapi. U kishte thn shokve n Zvicr se m nuk ka pun me ket gazet. Pas akuzave t tij kontaktet e mia me te u ndrpren seriozisht. Me prjashtim t disa takimeve spontane n Malm, jemi takuar disa her n ditt kur u kthyen eshtrat e Jusufit, Bardhoshit e Kadriut n shkurt 2002, s bashku me Ali Ademin e Hafiz Gagicn. M 2004 m mori Shukri Demiri dhe shkuam tek Sabriu. Shukriut i thash se i kam disa pun, por ai krkoi q t mos mbaj inate dhe kur m tregoi se ka ardh n Prishtin tek vllau e shkuar vllaut pr punn e hises, u detyrova me e shoqrua, edhe pse e kisha t pamundur me e fsheh lakmin pr at se si nuk u gjet dikush edhe pr mua pr me m lan trashgim dika apo me m shti n hise edhe mua. Sabri Novosella: "Xhafer Durmishit, bashkveprimtarit dhe bashkpuntorit m t afrt t Heroit Jusuf Grvalla n Gjermani. Me respekt Autori. Shkurt 2012" (Fjal t nnshkruara n ekzemplarin tim, si dhurat pr mua, n librin "REZISTENCA KOSOVARE MES DY ZJARRESH, Prishtin 2012) Duke pasur prkrahjen e pa rezerv t shokve n Shtutgart dhe atyre q i kishte lidh n Zvicr me punn ton Haxhi Berisha, un vazhdova me e nxjerr gazetn si m par, por ndoshta edhe m mir. M 16 mars 1985, n qytetin Malm n jug t Suedis u organizua demonstrata e par shqiptare n Suedi, me sa di un. N kt koh Sabriu ishte ende n Stockholm dhe takohej m s shumti me Shukri Demirin i cili ia kishte shptuar jetn n Turqi nga kidnapimi prej UDB-s. * * * M 1 prill 1985, nj person, nga ata q i takoja e bashkpunoja shpesh n Stockholm, (pr ditn e rrenave) m ka br telefon n mngjes heret dhe m ka thn se kryeministrin e Suedis, Olof Palmen e kan vra. Duke pasur prvojn time me 17 dhjetorin 1981, t Mehmet Shehut, 17 janarin e Jusufit, kt tallje t pakrip nuk e kam marr si mahi pr 1 prillin dhe as q m ka shkua mendja se sht 1 prilli, derisa ky far mahiari m tregoi se sht 1 prilli, "dita e rrenave." Olof Palme u vra n nj atentat t pasqaruar deri m sot, m 28 shkurt 1986 n Stockholm. Ky atentat, q cilsohet si prishsi i jets e pamjes idilike t Suedis, ndikoi shum keq n gjendjen time.

596

6. Deus ex machina
M duket n prill t vitit 1985 erdhn n Zvicr Hysen dhe Abdyl Grvalla. Sabriu gzohet pr kt, dhe shkon tek Shukri Demiri e i thot se sht shum pun e mir q ka dal e po vazhdon me dal gazeta prej meje (Xh. D.), pasi me kt kemi se me ka me i dal Hysenit prpara. Edhe mua m erdhi mir pr Hysenin e Abdylin, dhe nuk m kujtohet se tek i cili shok e kam thirrur n telefon pr disa minuta, q ishte biseda e par dhe e vetme me Hysenin. N kt koh Sabriu u shprngul n Malm n jug t Suedis, pra rreth 620 km prej Stockholmi. Sabriut, si e kam thn m heret shpejt iu dha leja e qndrimit e me kt edhe pasaporta. Dhe ai shkoi n Zvicr, i bashkohet Hysen Grvalls, duke iu prshtat e duke ia ushqyer t gjitha teket n mnyrn e vet. Hysenin e presin me kureshtje e interesim jo vetm shokt ton por n mnyr t ngjashme edhe Mustaf e Emrush Xhemaili, Hasan Mala etj. Por kto gjra un nuk i dija n hollsi, pasi edhe nuk isha i informuar edhe nuk mund t udhtoja vet, pasi shqyrtimi i lnds time t azilit nuk kishte prfunduar. Rreth nj muaj, pas ardhjes s Hysenit e Abdylit n Zvicr, nga Zvicra ato dit erdhi Asllan Muharremi q t krkoj strehim n Suedi, n Stockholm. Prej tij i msova disa sende apo thn m drejt mjaft thashetheme e intriga t emigracionit n Zvicr. N kt koh u botuan numrat e fundit t Zrit t Kosovs n Suedi. Prmbajtjen e tyre kryesore e kam botuar n librin "Protesta e Aspirata" m 2006. Shokt ton n Gjermani dhe Zvicr i mbshteten n nj mas t mir Hysenit dhe n kt pik un nuk shihja gj t keqe. Nga pritja zemrhapur q i bhet Hysenit kudo, ai i merr msysh vetes dhe shkruan nj letr ku shprehej mendjemadhsia dhe nnmimi ndaj puns s t tjerve. Pjesn kryesore nga kjo letr po e jap si m posht: "Letr e hapur Tri grupeve q, respektivisht organizatave q luftojn n emrin e LRSSHJ-s Q n fillim e shoh t udhs t theksoj se propozimi i parashtruar m posht, sht mendim i lir, i mbshtetur n qllimet m t sinqerta, t cilat ia ka imponuar koha dhe momenti do njeriu t ndershm t popullit ton e q jam i bindur se i ka parasysh secili prej jush..... .....Madje, edhe nse ekziston ndonj grup apo organizat tjetr me orientime dhe qllime t drejta, mendojm se sht e udhs ti bashkohet Lvizjes s prgjithshme. ....... ........ N baz t ktyre dal me kt propozim: -q te tri grupet ti autorizojn prfaqsuesit e vet me t gjitha kompetencat e duhura, prej 3-5 vetave. -bashkimi t bhet pa asnj kusht nga t tri grupet ekzistuese, respektivisht organizatat. (Po deshm t arrihet mirkuptimi, duhet ti hedhim posht t gjitha pretendimet se njra sht e drejt, se tjetra sht m e fort, apo se akcila sht koka e kombit shqiptar, pretendime kto megalomane, tendencioze, t cilat n mnyr t drejtprdrejt apo trthorazi shkojn n dobi t armikut e q pengojn bashkimin e lakmueshm). ..... ........Po q se ky bashkim nuk arrihet, do t vrtetohet edhe njher se n mesin ton ka njerz q punojn pr armikun, do t vrtetohet papjekuria jon n shtjen e madhe, e cila duhet t qndroj mbi do interes personal dhe mbi do tendenc individuale dhe subjektive. Duhet tua theksojm shokve t ndershm q t marrin drejtqndrimin dhe ta thon fjaln e vet, do njri n emr t ksaj shtjeje t madhe, t distancohet secili pa 597

ngurrim, pa humbur koh dhe pa luhatje prej grupeve, prej dinastive, familjarizmit, bajraktarizmit, prkatsive primitive fisnore e t ods dhe mbi t gjitha prej Krerve q pengojn bashkimin; ta thot secili fjaln e vet haptas, mendimin e vet t lir e konstruktiv, sepse si ka theksuar Ismail Qemali, do shqiptar i ndershm ka t drejt t flas n t mir t kombit dhe atdheut. Nder i madh sht t prcaktohesh n shrbim t atdheut, ndrsa tradhti t vihesh n shrbim t individve destruktiv, sepse forca qndron n mas e jo n grupe e as individ. Delemont Zvicr, 12 korrik 1985" Si iu kan prgjigj t tjert, me goj apo me shkrim nuk e di. Un e kam marr prsipr q n emr t shokve ton t'ia jap nj prgjigje me shkrim. Prgjigja ime ka qen kjo: "Prgjigje n letrn e H. Grvalls Nga ti, H. Grvalla e kemi marr nj letr t dats 12 korrik 1985. Ne e analizuam at me kujdes, e lexuam disa her, dhe ktu m posht po t japim prgjigjen ton n letrn tuaj t dats s lartprmendur. Ne e dim se jeni vllau i madh i dy vllezrve q u vran m 17 janar 1982 pran Shtutgartit. Ky sht nj fakt shum domethns dhe i mir pr ne t gjith, por pr shkak t lufts son, karakterit t saj, fazave t zhvillimit t saj, vetm kjo e dhn nuk mjafton q ne t mirremi vesh n t gjitha pikat. Prandaj prej teje krkojm: 1. Q t na tregosh pr platformn tnde politike, pasi letra sht shkruar n emrin personal, pasi ajo nuk na sht e njohur plotsisht. 2. T na tregosh se ne q na e ke drguar kt letr, si pr kend na e ke drguar? Sipas pikpamjeve tuaja kush jemi ne n kt rast para teje: A jemi grup, organizat, dinasti, rreth familjar, bajraktar, injorant, grup i prkatsive primitive, komunist, ballist, liberal, demokrat apo nuk po e dim as vet kush jemi e nuk po e shohim veten. Pr kt arsye ne krkojm ta dim se ka jemi para teje. ka din ti pr programin e statutin ton dhe si qndron n raport me to? ka mendon pr gazetn ton dhe kujt i shrben ajo? 3. T na tregosh se kush jan dy grupet tjera, q ua ke drguar letrn dhe q je optimist se do ti bashkosh t gjith n nj vend? far pikpamjesh politike kan, far interesash mbrohen pas fjalve dhe deklaratave t tyre npr gazeta? Cili sht programi e statuti i tyre, pasi ne kto nuk i dim? T gjitha kto pika t ndryshimeve, t gjitha pikat e prbashkta duhet ti ket t qarta nj njeri q don t bashkoj dikend, duhet ti ket t qarta nj grup i cili don t bashkohet me nj tjetr. N t gjitha kto pika duami paraprakisht t sqarohemi m shum nga ti para se nga ana jon, t japim ty personalisht fardo mendimi t mtejshm lidhur me (iniciativn) letrn tnde t hapur. N vartsi nga ajo nga ajo se si do t na sqarosh n pikat q shnuam m lart do t varet edhe qndrimi e prgjegjja jon n t ardhshmen. Xhafer Durmishi 22 korrik 1985, Stockholm" Letra paraprake e 22 korrikut sht shkrimi i fundit q ia kam drguar dikujt n cilsin e antarit t nj organizate. Nga dy shkrimet e mia te fundit, m t gjatat, t shkruara e t botuara n maj e qershor t vitit 1985 shpallet se gazets (Zri i Kosovs) t ciln ne e nxirrnim duhet ti ndrrohet emri. Do t ndrrohej edhe emri i organizats n t cilin vepronim. 598

Isha shum i bindur dhe shum i knaqur pr zhdukjen e przierjeve t vitit 1984. Pikrisht n kohn kur mendoja se i kishim kaluar pjest m t vshtira t rrugs son, shokt m t afrt t organizats n Zvicr e Gjermani krkuan q makina e shkrimit me t ciln ishte nxjerr gazeta n Suedi t drgohet n Zvicr. Me kaq, n mnyr shoqrore, prfunduan marrdhniet e mia praktike politike me ta, n kohn kur un ve sa i kisha mbushur 27 vjet. Pra sht fakt i vrtet se t gjith ata u larguan nga un, ata u ndan nga un dhe jo un nga ata. Q nga dalja ime jasht Kosove, n qershor 1981, jam prpjekur q pa asnj rezerv ti qndroj n disponim rrethit n t cilin jam gjendur dhe kurr nuk kam thn se nuk dua a nuk mundem ta bj kt ose at pun q m sht ngarkuar, nse kam qen i bindur se shkon n interes t popullit. Por, jam krenar pr faktin se kt barr t pakrkuar nuk e kam hequr vet, por ma kan hequr t tjert. Pr shkak t mosmarrveshjeve, n korrik 1983 pata krkuar dorheqje nga rrethi n t cilin veproja por m sht br presion q t mos largohem. Trheqjen e krkess time pr dorheqje e konsideroj t gabim t madh. sht fakt se emri i Jusuf Grvalls m ka futur n qendr t aktivitetit pr Kosovn, n mrgim, n ato vite. Nuk jam plotsisht i sigurt se a kam nevoj dhe nse po, deri n far shkalle m duhet tia di pr nder mbiemrit t tij, pr pushimin tim t merituar nga politika ilegale e emigracionit, nga e cila nuk kam marr asnj ftes q t kthehem ndonjher. Emrush Xhemaili: "1985: Hysen Grvalla kooptohet n Komitetin Qendror t LPRK-s." (20 vjet veprimtari 1982-2002)

DISA VEPRIMTARI VAMPIRE

1. Historiku i shkurtr i Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs dhe veprimtaria e saj 2. Shkolla "komuniste" e UDB-s Serbe -Prfaqsuesit e Partis "Komuniste" n LRSSHJ -SHOKT E PARTIS "KOMUNISTE" N LRSSHJ 3. LNKVSHJ-ja nuk do t bashkohet kurr me platformn e LPRK-s

599

1. Historiku i shkurtr i Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs

dhe veprimtaria e saj...
"Brthama revolucionare, paraardhse e OMLK-s, m 1969 u muar me organizimin e demonstratave t 27 nntorit 1968, por realizimi i tyre pr shum shkaqe dshtoi. Ky dshtim pr brthamn revolucionare ishte nj msim i mir pr luftn e mtutjeshme. Kshtu q posa doln nga burgu ata m par u morn drejtprdrejt me organizimin duke formuar m 1972 "Grupin Revolucionar" (GR). GR-ja duke aplikuar metodat marksiste-leniniste t veprimtaris ilegale si dhe duke u bazuar dhe mbshtetur fuqimisht n msimet e klasikve t marksizm-leninizmit arriti q t krijoj nj rrjet t fort dhe t qndrueshme organizative, e cila jepte shpresa se m n fund do t sigurohej nj vazhdimsi e sigurt e veprimtaris revolucionare n Kosov. Me konsolidimin e radhve dhe me sprovimin e antarve n aksionet masive t shprndarjes s trakteve dhe shkruarjes s parullave gjat viteve 1973 dhe 1974, GR-ja u muar edhe m me intensitet n forcimin e propagands s shkruar, duke nxjerr edhe Organin e vet "Zrin e Kosovs". GR-ja si e till arriti t nxjerr vetm nj.. numr t Organit "Zri i Kosovs", pasi q brthama udhheqse revolucionare burgoset n maj t vitit 1974. Pasi q GR-ja kishte aplikuar katrciprisht metodat dhe msimet marksiste-leniniste t veprimtaris revolucionare ilegale, n kt mnyr edhe u ruajt kontinuiteti i veprimtaris. Pr nj koh t shkurtr, shokt e mbetur ia arritn t rivendosnin lidhjet dhe t konsolidohen radht dhe t hidhen n aksione t pandrprera. Nj ndr kto aksione ishte edhe aksioni i madh i shprndarjes s trakteve dhe shkrimit t parullave m 24 dhjetor 1974, n prag t gjykimit t Brthams Revolucionare t GR-s. Edhe burgosjet e disa shokve m 1975 nuk shkaktuan ndrprerjen e veprimtaris, pasi q shokt e GR-s duke u mbshtetur fuqimisht n msimet marksiste-leniniste dhe n vijn e prcaktuar politike, ideologjike, strategjike e taktikn e GR-s q m 1972, shkuan m tej n intensifikimin e lufts, n prsosjen e tekniks konspirative dhe organizative. Duke arritur q m 1976 GR-ja, me zgjerimin e radhve dhe me ngritjen e kalitjen e antarve, t shndrrohet n "GRUP MARKSIST-LENINIST T KOSOVS" (GMLK). Gjat viteve 1976-'78 GMLK-ja merret me prpilimin e materialeve pr ngritjen teorike, ideologjike, politike dhe organizative t antarve t vet. Ndr kto materiale ishin edhe: "Pr zgjerim t radhve", "Udhzime pr konspiracion", "Takimet", "Mbledhjet", "Disiplina" etj. M 1978, me shtimin e vllimit t detyrave dhe me zgjerimin e mtutjeshm t radhve t GMLK-s, u paraqit nevoja e domosdoshme e organizimit n nivel m t lart organizativ dhe e shndrrimit t GMLK-s n "ORGANIZAT MARKSISTELENINISTE T KOSOVS" (OMLK), pasi q Grupi si grup nuk ishte n gjendje t prthekoj e t kryej me sukses t gjitha detyrat q i dilnin prpara dhe q i parashtronte koha. Komiteti drejtues i OMLK-s, duke ndier nevojn pr ngritjen teorike, ideologjike e organizative t antarve, n fund t vitit 1978 nxori numrin e par t "Pararojs", Organ pr radht e saja t brendshme. Pr punn e drejtprdrejt me masat e gjera popullore t shtresave t ndryshme, para OMLK-s u shtrua si nevoj e domosdoshme edhe nxjerrja e Organit t masave, gj t ciln OMLK e bri n vitin 1980, kur edhe nxori numrat 1 e 2 t "Liris". 600

Ishte pikrisht "Liria", Organ i OMLK-s pr masat e gjera, e cila bri ndikim t madh tek masat, duke e ngritur n nj shkall edhe m t lart vetdijen kombtare e klasore t popullit. "Liria" ndikimin m t madh e bri n mesin e rinis shkollore e studenteske, pasi q edhe ishte shprndar, lexuar dhe krkuar m s shumti nga kjo shtres e popullsis. OMLK gjer n janar t vitit 1982 nxori gjasht numra t "Liris", kur edhe bhen burgosjet masive n Kosov, viktim e t cilave ishin edhe shum shok t OMLK-s. Po n janar UDB-ja organizoi edhe likuidimin fizik t komunistit Kadri Zeka me vllezrit Grvalla, gj t ciln e realizoi m 17 janar 1982 n Gjermani. Mehmet Hajrizi: N natn e 17 janarit 1982, n Untergrupenbach t Gjermanis, kan ndodhur tri ngjarje historike pr Kosovn: n baz t Tezave t Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs, u arrit marrveshja e tri organizatave lirimtare shqiptare, u vran tre sendrtuesit e atij bashkimi dhe pushoi s vepruari OMLK.... (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 11) Mehmet Hajrizi: "M 1982, nga udhheqja e saj, Organizata kishte t lir vetm Kadri Zekn, t cilit i binte barra e riorganizimit t radhve dhe e realizimit t projektit t Frontit t bashkuar. N krye t ksaj detyre, Kadri Zeka sht vra bashk me Jusuf dhe Bardhosh Grvalln, m 17 janar 1982, pasi (sipas dshmis s bashkveprimtarit t tyre, Ibrahim Kelmendit) kishin arritur marrveshjen e bashkimit. Ata u vran me qllim q t dshtonte bashkimi i radhve t Lvizjes." (E njjta vepr, faqe 307) Pas vrasjes s shokut Kadri Zeka dhe burgosjes s shum shokve t OMLK-s n Kosov bhet edhe shkputja e shum lidhjeve gj q shkaktoi ngecjen e aktivitetit intensiv. N kohn kur shokt brenda merreshin me rivendosjen e lidhjeve, nj shok i Grupit Revolucionar ia arriti t arratiset nga burgu dhe t dal n Perndim. Shokt e Degs s OMLK-s n Botn e Jashtme e autorizuan shokun e arratisur nga Kosova q t'i prfaqsonte n bisedime pr bashkimin e forcave me LNKVSHJ-n dhe Partis Komuniste MLSHJ-n t cilat m 17 shkurt 1982 kishin formuar LRSHJ-n. Edhe pse shokt e Degs s OMLK-s ia parashtruan pikpamjet, qndrimet dhe Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) propozimet lidhur me bashkimin, shoku i autorizuar shkeli mbi qndrimet e shokve q e kishin autorizuar dhe ra nn ndikimin e imponuar t krerve t LNKVSHJ-s dhe Partis Komuniste MLSHJ-s, duke devijuar ksisoji vijn politike, ideologjike dhe organizative t Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs. Mehmet Hajrizi: "Berat Luzha ka vendosur lidhjet e Organizats me Partin Komuniste t Kosovs, q udhhiqej nga Mustaf Xhemaili e Rrahim Sadiku, t dyt nga Komogllava, komuna e Ferizajt. Nj tentim pr kontakt kishte edhe me (Partin Komuniste - shn im) PKMLSHJ, por takimi ka dshtuar ngase ata nuk kan dal 601

n takim." (Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 363) Pse nuk i ka dal n takim Abdullah Prapashtica, Berat Luzhs? Sepse "Martin Quni (...) Prej Hamz Morins e ka marr 'Liria nr.1' t ciln ia ka dhn Abdullahut, e ky e ka qortuar se lexon materiale t tilla, ngase si deklaron ky i akuzuar, nuk u pr-puthet ideologjia." (Aktgjykimi i PKMLSHJ, P-K nr. 167/72; Ethem eku, SHEKULLI I ILEGALES, Prishtin 2004, faqe 678) Por ky "bashkim" q u imponua m 15 maj 1982, nuk ishte edhe bashkim i organizatave n fjal, por vetm bashkim krersh, dhe si i till nuk mund t ishte i shndosh e i qndrueshm. Ky "bashkim" me LNKVSHJ-n dhe PKMLSHJ-n do t ket pastaj pasoja t mdha pr Degn e OMLK-s n Botn e Jashtme, e cila ra nn ndikimin dhe manipulimet e shokut t porsaarratisur nga burgu. Duke pasur besim t tepruar n aftsit e tij, shokt e Degs s OMLK-s ran n pozita oportuniste dhe toleruan pr dy vjet me radh manipulimet dhe manovrimet antimarksiste t ktij shoku. Ksisoji edhe u dezorientuan n veprimtarin e tyre e n kt mnyr edhe ndikuan tek shokt brenda. Dezorientimi dhe dezinformimi i shokve si brenda edhe jasht, solli amulli n mendime dhe veprime. Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) Duke e par nj devijim t till t vijs politike, ideologjike e organizative, shokt e Grupit Revolucionar q doln nga burgu n vitin 1983, u morn me riorganizimin, konsolidimin dhe bashkimin e grupeve komuniste t mbshtetur n parime marksisteleniniste. Duke u marr me kt detyr mjaft t rnd pr kushtet e krijuara n Kosov pas burgosjeve t mdha, q ishin br pas demonstratave t Pranvers s vitit 1981, ata synuan formimin e nj pararoje udhheqse t lufts duke u mbshtetur n vijn politike, ideologjike dhe organizative t prcaktuar nga OMLK, si dhe formimin e "Frontit Antirevizionist", si front t gjer t masave. Pr nj koh shum t shkurtr ata arritn t bashkonin nj numr t konsiderueshm grupesh komuniste dhe ishin n prag t realizimit t piksynimeve organizative t pararojs dhe frontit, por arrestimet masive t dhjetorit 1983, vrasja e shokve Rexhep Mala e Nuhi Berisha m 11 janar 1984 si dhe burgosjet e shokve me Kadri Osmanin q pasuan n janar e shkurt 1984, shkaktuan ngecjen e veprimtaris n kt drejtim. Njkohsisht me shpartallimin e lidhjeve t grupeve, celulave dhe individve iu mundsua disa individve n Perndim t dezinformonin dhe manipulonin me shokt brenda. Sidomos dezinformimi q u b shkaktoi nj mosbesim te grupet dhe individt dhe u b penges e nj bashkimi t vrtet komunist, bashkim i cili kishte gjasa t vendoste srish nj vazhdimsi kontinuale t veprimtaris revolucionare n Kosov dhe degve jasht. Duke mos u arritur nj bashkim i till komunist q edhe synohej nga grupet, celulat dhe individt, grupet, celulat dhe individt e OMLK-s u morn me riorganizimin dhe konsolidimin e radhve t OMLK-s. Pas vetes ata kishin nj mori aksionesh t suksesshme t kryera para vitit 1984, gjat vitit 1984 dhe sidomos gjat vitit 1985 e n fillim t 1986-s. Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): 602

"Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) N vitin 1984 deri n maj 1985 shokt e OMLK-s pos aksioneve konkrete u morn edhe me prhapjen aktive t literaturs marksiste-leniniste, "Zrit t Kosovs" dhe sidomos t botimeve t shumta t OMLK-s gjat vitit 1985, botime t cilat tani n Kosov jan me qindra n qarkullim. Edhe pran devijimit t vijs politike, ideologjike e organizative t OMLK-s nga prfaqsuesi i OMLK-s n bisedime me LNKVSHJ-n dhe PKMLSHJ-n, LRSSHJ e formuar faktikisht udhhiqej nga Dega e OMLK-s n Botn e Jashtme. Fakti se prfaqsuesit e LNKVSHJ-s dhe PKMLSHJ-s doln nga LRSSHJ tregonte se Dega e OMLK-s kishte qen dhe ka mbetur brthama udhheqse e LRSSHJ-s (LPRK). N shkurt t vitit 1985 shokt e OMLK-s ishin ata q e prjashtuan shokun e tyre nga forumet e LRSSHJ-s pr shkak t veprimtaris s tij antimarksiste-leniniste dhe antilvizje si dhe pr shkak t prarjeve t mdha q shkaktoi me veprimtarin e tij. Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) Me prjashtimin e tij OMLK-ja u rikthye n pozitat e prcaktuara politike, ideologjike dhe organizative t prcaktuara qysh para vitit 1982. Proletar t t gjitha vendeve dhe popuj t shtypur, bashkohuni!" ( Marr nga libri i Faridin Tafallarit, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997, faqe 282-284) Mehmet Hajrizi: "Intelegjencia e Kosovs... duke qen e re dhe n formim e sipr, nuk mund t kapte problemin n gjith kompleksitetin e tij teorik..." Mehmet Hajrizi: " ... regjimi socialist pushtues po luftohej me socializm" Berat Luzha: "Prmes ngjyrimit ideologjik, kemi tentuar t'i kundrvihemi ideologjis komuniste titiste." Teksti i betimit t Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs: "N qoft se e tradhtoj Organizatn dhe idealet e liris, mos i shptofsha dors s pamshirshme t shokve t ." Mehmet Hajrizi: N natn e 17 janarit 1982, n Untergrupenbach t Gjermanis, kan ndodhur tri ngjarje historike pr Kosovn: n baz t Tezave t Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs, u arrit marrveshja e tri organizatave lirimtare shqiptare, u vran tre sendrtuesit e atij bashkimi dhe pushoi s vepruari OMLK.... "M 1982, nga udhheqja e saj, Organizata kishte t lir vetm Kadri Zekn, t cilit i binte barra e riorganizimit t radhve dhe e realizimit t projektit t Frontit t bashkuar. N krye t ksaj detyre, Kadri Zeka sht vra bashk me Jusuf dhe Bardhosh Grvalln, m 17 janar 1982, pasi (sipas dshmis s bashkveprimtarit t tyre, Ibrahim Kelmendit) kishin arritur marrveshjen e bashkimit. Ata u vran me qllim q t dshtonte bashkimi i radhve t Lvizjes." KQ i LRSSHJ (Zvicr): "Gjat bisedimeve rreth bashkimit si kushte do tu paraqesim kto: T dnohet bashkimi i 17 shkurtit dhe 15 majit 1982, i cili ishte nj 603

bashkim krersh e jo organizatash dhe nuk ishte aspak bashkim e organizim i masave. Nj bashkim dhe organizim t masave, si jasht ashtu edhe brenda, e pat shtruar drejt n vern e vitit 1981 OMLK n Teza rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs dhe n prpjekje e sipr pr ti vn n jet ran shokt: Jusuf Grvalla, Kadri Zeka dhe Bardhosh Grvalla. Kto Teza... u shkeln pikrisht nj muaj pas rnies s tyre, n bashkimin e 17 shkurtit 1982." (Faridin Tafallari, TerrorDhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 255) Ramadan Avdiu: "N Konferencn e par t OMLKs t mbajtur n mars t vitit 1989 ku kan marr pjes edhe: Afrim Zhitija, Fadil Vata, Ali Ahmeti, Hajdin Abazi, Bardhyl Mahmuti, Behajdin Allaqi, Binak Berisha etj." (http://pashtriku.beepworld.de/behajdinallaqi.htm)

Die Mauer, Muri i Berlinit, 16 nntor 1989 (shtat dit pas trmetit) Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." Jusuf Grvalla: "E ndr pallate t larta t kulturs Le t'bredhin qent - mos e teprova N ekuator le t rrshqas Antartiku Brenda nj nate le t'bashkohet Berlini"

2. SHKOLLA "KOMUNISTE" E UDB-S SERBE -Prfaqsuesit e Partis "Komuniste" (PKMLSHJ) n LRSSHJ

Kjo letr e Shkolls s UDB-s Serbe, me tentativn q edhe ne apo un t'u prgjigjesha nga pozitat e LNKVSHJ, pra t fillohet edhe nj her ne zeroja, sht drguar n adresn: Zri i Kosovs, Box 6, 36051 Hovmantorp, Sweden 604

Shkolla e UDB-s Serbe: "Shokve t LNKVSHJ 13 shkurt 1985 N baz t situats aktuale dhe t krkesave t masave pr sanimin e marrdhnieve n LRSSHJ, u drejtohemi me ann e ksaj letre prmes s cils u ofrojm edhe njher bashkpunim dhe aktivitet t prbashkt duke u mbshtetur n vendimet e 17 shkurtit 1982. PKMLSHJ dhe LNKVSHJ si forca themeluese t LRSSHJ kan prgjegjsin historike pr fatin e LRSSHJ. Andaj e shofim t arsyeshme q edhe njher ti prtrijm prpjekjet e sinqerta pr mnjanimin e t gjitha pengesave prarse dhe t vazhdojm luftn t bashkuar n LRSSHJ. T vetmin kusht q e shtrojm sht zbatimi i vendimeve t 17 shkurtit 82 n mnyrn m t prpikt me forca t prbashkta. Njkohsisht krkojm nga ju q ti shtroni t gjitha vrejtjet tuaja n punn ton nga bashkimi gjer m tani, dhe ti jepni vlersimet tuaja se si duhet gjykuar ato. Jemi t gatshm t prmirsojm do lshim q ka mundur t ndodh gjat aktivitetit ton, t japim autokritik dhe prgjegjsi konkrete, ashtu si do ti krkojm kto edhe nga t tjert. Kritizimet e pavenda do ti luftojm, ashtu si do t jemi kmbnguls n zbatimin e prcaktimeve themelore pr shtje t atdheut. Prgjigje n letr presim gjer m 15 mars 1985. Prfaqsuesit e Partis Komuniste MLSHJ n LRSSHJ Kushtrimi, Halimi, Qemali, Luani ..." Letra ka 5 nnshkrime katr prej t cilve jan: Kushtrimi-Abdullah Prapashtica, Halimi -Osman Osmani, Qemali - Faton Topalli, (t tret pjesmarrs t bisedimeve m 17 shkurt 82). Prve Shkolls s UDB-s Serbe, kjo letr sht nnshkruar edhe nga Luani-Nuhi Sylejmani dhe nj tjetr. Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." Xhafer Durmishi: "Shikoni grupasht! Shikoni se si erdhn kta element si cjapi tek kasapi. Letra e 13 shkurtit sht drejtuar n adres t redaksis. S pari u bjm me dije se adresa e Zrit t Kosovs n Suedi nuk sht adres e LNKVSHJ, e as organi nuk sht i saj. sht krejt tjetr shtje nse me kt organ jan elementt m t shndosh t ish-LNKVSHJ. Pra letra sht drejtuar n adres t gabuar, sht n nj adres t dikafit q pr ne m nuk ekziston. .... Tek ne nuk gjett LNKVSHJ si keni gjetur OMLK n adresa tjera." (Zri i Kosovs Nr. 7-8, korrik 1985, Suedi) -SHOKT E PARTIS "KOMUNISTE" N LRSSHJ Kjo letr e Shkolls s UDB-s Serbe, me tentativn q edhe ne apo un t'u prgjigjesha nga pozitat e LNKVSHJ, pra edhe n vitin 1985, tri vjet pas 17 shkurtit 1982, t'ia fillojm nga zeroja, sht drguar n adresn: Zri i Kosovs, Box 6, 36051 Hovmantorp, Sweden Shkolla e UDB-s Serbe: "Shok, Pas letrs s 13 shkurtit 1985 erdhm dy her n dhe n rastin e par u takuam me ndrsa n rastin e dyt u takuam me shokun Me kta shok biseduam afrsisht dhe n mes neve pati nj mirkuptim vllazror. Megjithate ata nuk patn mundsi q t na 605

prgjigjen pr shtjet q u shtruam ne pasi ata deklaruan se nuk kan kompetenca pr prfaqsim. Mirpo ne bisedum gjrsisht e shoqrisht me ata dhe t gjith i shprehm mendimet tona duke u pajtuar me faktin se sanimi i marrdhnieve dhe arritja e forcimi i unitetit jan t domosdoshme. Shoku pos t tjerash i shprehu disa ide t veta mbi rrugn deri te ky qllim, dhe ne pran asaj q i paraqitm qndrimet tona t palkundshme se do t qndrojm pran Vendimeve Themeluese t bashkimit t LRSSHJ i premtuam se n ato ide do t prgjigjemi pas konsultimeve me shokt e bazs. Prgjigja jon si trsi sht q para s gjithash do gj duhet t fillohet nga vendimet e 17.II.1982 q ishin dhe mbesin kushte themeluese t bashkimit t LRSSHJ dhe q nga kto baza pastaj ka mundsi t bhen edhe plotsime e ndryshime tjera. Edhe biseda q u zhvillua me shokun ishte e frytshme, dhe ajo burrri e tij dhe qndrimi i tij se duhet t vazhdohet me zbatimin e vijs s LRSSHJ sipas vendimeve themeluese t bashkimit, na inkurajoi n rrugn ton q t arrihet uniteti i plot. Ju komunikojm edhe njher se qndrojmi para asaj q u tha edhe n letrn e 17.II.1985, dhe nga ju krkojmi q sa m par t na paraqitni prfaqsuesit kompetent t OMLK e LNKVSHJ t mparshme q sa m shpejt q sht e mundur t bjmi nj takim. Edhe n bisedat q i patm me shokt q i cekm kemi theksuar dhe po ju lusim edhe njher q n mesin e atyre q do t ju prfaqsojn t mos jen ata q deri m tani penguan bashkimin dhe q shkaktuan prarjet, q ishin zbatues t komploteve, q kan br veprime antiparti e antilvizje dhe ata q kan patur fardo kontakti me reaksionin e vjetr ballisto-ustash. Sepse ata q kan punuar kundr bashkimit dhe q jan kundr tij, sigurisht q kt rrug do ta vazhdojn. Presim prgjigje me shkrim gjat muajit Qershor. shokt e PKMLSHJ" (Si letra e par ashtu edhe e dyta jan botuar n Zrin e Kosovs Nr. 7-8, q ka dal n Suedi, n korrik 1985) Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) Xhafer Durmishi: "Shikoni grupasht! Shikoni se si erdhn kta element si cjapi tek kasapi. Letra 13 shkurtit sht drejtuar n adres t redaksis. S pari u bjm me dije se adresa e Zrit t Kosovs n Suedi nuk sht adres e LNKVSHJ, e as organi nuk sht i saj. sht krejt tjetr shtje nse me kt organ jan elementt m t shndosh t ish-LNKVSHJ. Pra letra sht drejtuar n adres t gabuar, sht n nj adres t dikafit q pr ne m nuk ekziston. .... Tek ne nuk gjett LNKVSHJ si keni gjet OMLK n adresa tjera." (Zri i Kosovs Nr. 7-8, korrik 1985, Suedi)

3. LNKVSHJ-ja nuk do t bashkohet kurr me platformn e LPRK-s

Faridin Tafallari: "Akoma nuk kishim vendosur se do t bnim pr lejen e marshimit (rreth 17 janarit 1987 - shn i Xh. D.) M n fund ram dakord. Po cili do ta merrte lejen? M mbeti mua. Hasani (Plaku - Mala-shn i Xh. D.) u lajmrua me telefon dhe m tregoi se kishte biseduar me Sabri Novoselln dhe ky i kishte thn se as ai nuk do t vinte n prkujtimin e dshmorve dhe as shokt e tij nuk do t vinin. U habita por i thash: "Mir, ne kemi vendosur si Komitet i LNKVSHJ dhe KVG pr botn e jashtme q u formua me 5 antar me emr LNKVSHJ n kuadr t LPRK."" (Terror-Dhimbje, Qndres, Tiran 1997, faqe 110) 606

Me Komunikatn e mposhtme nuk kam t bj. Aktiviteti im si antar i Organizats s vetme q e kam njohur n kohn n fjal, Lvizjes pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi, ka prfunduar m 22 korrik 1985, 25 vjet para 22 korrikut 2010. "KOMUNIKAT Pothuajse nuk kalon numr i revists "Zri i Kosovs", q mban myhyrin e t ashtuquajturs Lvizje Popullore pr Republikn e Kosovs e t mos u servohet lexuesve ndonj lajm sensacional e i trilluar. Nj lajm i till, fund e krye shpifs, sht edhe e ashtuquajtura kumtes e bashkimit t ri t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare n Jugosllavi me Organizatn e Marksist-Leninistve t Kosovs n LPRK-, i cili u botua n nj nga numrat e fundit t "Zrit t Kosovs" e po propagandohet me buj t madhe nga vet organi n fjal. Meq ky lajm sht gnjeshtr dhe ka si qllim t orientoj mrgimtart dhe t gjith ata q duan nj bashkim t patriotve e revolucionarve t vrtet n nj front kombtar kundr armiqve t popullit shqiptar serbomdhenjve, LNKVSHJ-ja e hedh posht si t pavrtet e q s'ka asgj t prbashkt me t. Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) LNKVSHJ-ja nuk do t bashkohet kurr me platformn e LPRK-s, q s'sht gj tjetr pos oroditje e lufts s popullit shqiptar q jeton n trojet e tij strgjyshore n Kosov, Maqedoni e Mal t Zi, pr barazi t plot me popujt vllezr t Jugosllavis, t drejta kto q jan shkelur nga serbomdhenjt. Ajo nuk mund t bashkohet kurr me nj t vetquajtur LPRK- e cila q nga lindja e saj e deri m sot nuk ka asgj t prbashkt me luftn e popullit shqiptar n Jugosllavi, por prkundrazi gjith misioni i saj ka qen oroditja e ksaj lufte, gj q sht n prputhje t plot me interesat e armiqve t kombit shqiptar shovinistve serb. Gjersa populli shqiptar i Kosovs dhe trojeve tjera shqiptare n Jugosllavi sht ngritur i tri dhe po krkon barazi t plot me popujt tjer t Federats; q Kosovs t'i njohet statusi i republiks s federuar etj., dhe kto krkesa nuk pranohen nga "famozja redaksi" e Bielit, ather lind pyetja: Si mund t bashkohet me kt redaksi LNKVSHJ-ja, e cila ashtu si edhe grupe, patriot e revolucionar, ka luftuar me dekada kundr armiqve t kombit shqiptar shovinistve serb? Jo, kumtesa sht gnjeshtr dhe s'ka asgj t prbashkt me LNKVSHJ; ajo sht orb e kuzhins s Bielit. Prderisa LPRK-ja vazhdon t ec n kt udh pa krye, duke shkelur mbi interesat e popullit ton t shumvuajtur, por t pamposhtur; derisa s'sht e liruar nga fryma e flliqur e grupit, nga sektarizmi, lokalizmi e element t dyshimt e karrierist, t cilve tani pr tani n dinastin e Biel-Binnit, po u ofrohen mundsi pr t realizuar qllimet e tyre t ulta e antishqiptare LNKVSHJ-ja nuk do t ket asgj t prbashkt me kt lvizje t oroditur. LNKVSHJ-ja ka mbshtetur dhe do ta mbshtes me t gjitha forcat q ka n dispozicion luftn e drejt dhe t ligjshme t m se dy milion shqiptarve t Kosovs, Maqedonis e Malit t Zi, pr t gzuar t gjitha t drejtat q gzojn popujt e Jugosllavis dhe q dalin nga lufta e m se 50 mij partizanve kosovar q derdhn gjakun gjat Lufts s Dyt Botrore, si dhe nga vet Kushtetuta e Jugosllavis, ashtu 607

si e mbshtesin kt luft t drejt t gjith patriott dhe revolucionart e vrtet pa marr parasysh grupet n t cilat bjn pjes. RROFT POPULLI SHQIPTAR! RROFT FLAMURI KUQ E ZI ME YLLIN PARTIZAN! RROFT KOSOVA REPUBLIK! POSHT SHOVINISTT SERB! LVIZJA NACIONALLIRIMTARE E KOSOVS DHE VISEVE TJERA SHQIPTARE N JUGOSLLAVI" Abdullah Prapashtica ("komunist" e ish-inspektor i UDB-s Serbe): "Ka pas tentativa t armiqve pr zhbrjen e bashkimit edhe ather! Zhbrja e bashkimit t LRSSHJ ka dshtuar edhe ather dhe sht e destinuar t dshtoj edhe sot." (www.albaniapress.com, 2 maj 2011) Shkolla e UDB-s Serbe: "N baz t situats aktuale dhe t krkesave t masave pr sanimin e marrdhnieve n LRSSHJ, u drejtohemi me ann e ksaj letre prmes s cils u ofrojm edhe njher bashkpunim dhe aktivitet t prbashkt duke u mbshtetur n vendimet e 17 shkurtit 1982. PKMLSHJ dhe LNKVSHJ si forca themeluese t LRSSHJ kan prgjegjsin historike pr fatin e LRSSHJ. Andaj e shofim t arsyeshme q edhe njher ti prtrijm prpjekjet e sinqerta pr mnjanimin e t gjitha pengesave prarse dhe t vazhdojm luftn t bashkuar n LRSSHJ. T vetmin kusht q e shtrojm sht zbatimi i vendimeve t 17 shkurtit 82 n mnyrn m t prpikt me forca t prbashkta." (Letr e "mbyllur", 13 shkurt 1985) Xhafer Durmishi: "Shikoni grupasht! Shikoni se si erdhn kta element si cjapi tek kasapi. Letra 13 shkurtit sht drejtuar n adres t redaksis. S pari u bjm me dije se adresa e Zrit t Kosovs n Suedi nuk sht adres e LNKVSHJ, e as organi nuk sht i saj. sht krejt tjetr shtje nse me kt organ jan elementt m t shndosh t ish-LNKVSHJ. Pra letra sht drejtuar n adres t gabuar, sht n nj adres t dikafit q pr ne m nuk ekziston. .... Tek ne nuk gjett LNKVSHJ si keni gjet OMLK n adresa tjera." (Prgjigje e hapur n Zri i Kosovs Nr. 7-8, korrik 1985, Suedi) N baz t fakteve t lartprmendura mund t thuhet se t gjith paskan br gabime identike. Megjithat, kur jemi n analizimin e ksaj gare n veprimtari vampire, na duhet patjetr ta bjm nj renditje, apo si sht e rendit n do gar, ta shpallim se kujt i takon fitorja respektivisht po-beda. Me dhimbje t thell detyrohem t shpalli se; -Vendin e fundit, apo dhami i bronzit/porcelanit apo kalciumit i takon atyre q n emr t LNKVSHJ e kan prpiluar Komunikatn e prmendur m heret; -Vendin e dyt, Dhamin e sermit e fiton Shkolla "komuniste" e UDB-s Serbe me letrat e saj, dhe n fund; -Vendin e par, fitorja apo po-beda dhe Dhami i dukatit, i Vladit Drakuls, s bashku me alltin e alltanit dhe nj kese kikirika i takon Organizats MarksisteLeniniste, si repart pararoj i bednjakave, e cila e ka mbajtur frontin, e palkundur prej errave t hudrave e furtunave t ndryshme, deri n trmetin e vitit 1989.

608

LVIZJA E JUSUF GRVALLS dhe SHTETI SHQIPTAR

1979-1984 1. Nga skena n sken e prcolli Jusuf Grvalla 2. Nuk do t'i lejohet t shkoj n Shqipri 3. KUNDRHELMI I HELMIT 4. Regjistrimi i Stazhit n Kaf Moska 5. Ai q hyn n loj duhet lojn ta duroj 6. N dobi t revolucionit e t socializmit 7. Prjashtim bn Lvizja antar i s cils jam un 8. Takimet tek Tefiku 9. Puna e par q bra 10. Prse nuk i neutralizoi? 11. Kshilla pr Jusufin t diplomatve shqiptar n Vjen 12 Jusuf Grvalla dhe sugjerimet e ardhura nga atdheu 13. Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin! 14. Ju keni ku merrni mendime 15. Sa mund t m ndihmoni ju s andejmi? 16. E BIJA E JUSUF GRVALLS, DONIKA DEMANTON 17. N RRUGN NPR T CILN M KAN ARRITUR KTU PARAT E MBLEDHURA PR MAKIN 18. TELEGRAM URIMI PR KONGRESIN E 8-T T PARTIS S PUNS T SHQIPRIS 19. Porosia pr Jusufin nga Kongresi VIII i PPSH 20. Formimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv 21. kndej punt me relacione t tilla nuk jan aq t thelluara 22. Kosovs po i vriten djemt nga serbomdhenjt 23. Shkuarja n Vjen pr t gjetur ngushllime 24. Tek Bujar Hoxha n Ankara m 17 shkurt 1982 25. Prcjellja e familjes s Jusufit n Shqipri 26. Pritja e Familjes s Jusuf Grvalls n Shqipri 27. Lott e tij m binin mbi kok 28. Krkesa pr njohje dhe mosnjohja 29. E din serbt kend e lshojn nga burgu! 30. Refer t njanshm, dyanshm apo neutral 31. Qndrime t kosovarve n Shqipri 32. Nuk jam pr at q t bazuar n Shqiprin t akuzohen shokt - Ai q hyn n loj duhet lojn ta duroj 33. Udhzime inspiruese nga Ambasada Shqiptare n Vjen 34. Propozime pr ndrtim raportesh me Partin e Puns s Shqipris 35. PPSH dhe organizatat e majta t Kosovs 36. Hoxha engjjt dhe xharraht 609

1. NGA SKENA N SKEN E PRCOLLI JUSUF GRVALLA

"N muajin Prill t vitit 1979 Ansambli Artistik i Radiotelevizionit t Tirans zhvilloi nj turne shumditshe npr Kosov. Knga, vallja dhe bisedat e lira me antart e Ansamblit asokohe kudo npr Kosov krijuan nj atmosfer t paprsritshme zgjimi, entusiazmi dhe shprese t madhe. Flaka e liris e ndezur prmes demonstratave masive n nntor t vitit 1968 si dhe dhjet vjet m von gjat manifestimeve me rastin e 100 vjetorit t Lidhjes Shqiptare t Prizrenit, tashti, nprmjet aktivitetit t Ansamblit t Radiotelevizionit t Tirans po merrte prmasat e nj zjarri vullkanik n flakt e t cilit, n Motin e Madh 1981, do t fillonte djegia n prmasa t gjra e kolonializmit serb n trojet tona. Aktivitetin muzikor t ktij Ansambli, nga skena n sken, pr fat t ndrsjell, n cilsin e gazetarit redaktor t t prditshms Rilindja, e prcolli Jusuf Grvalla." (www.pashtriku.org, 8 tetor 2010)

2. NUK DO T'I LEJOHET T SHKOJ N SHQIPRI

"Shkrimet e ktij cikli menjher ran n sy t cenzurs, ndrkaq, n saje t kmbnguljes s Shaban Hysenit, drejtorit t RTPs, Jusuf Grvalls, si gazetar i paprshtatshm pr regjimin, nuk do ti lejohet t shkoj n Shqipri pr ta prcjellur pr gazet turnen e Ansamblit Artistik t RTV t Prishtins gjat vjeshts s atij viti (1979-shn i Xh.D.)." (www.pashtriku.org, 8 tetor 2010)

3. KUNDRHELMI I HELMIT
FAKTE pr disa "DSHMI" t shprehura n shkrimin "DSHMI T KOHS PR ORGANIZATN PATRIOTIKE LNKVSHJ" t Ramadan Pllans, n form t nj interviste dhn Fadil Shytit dhe Kristina Rasit, 17 mars 2009, publikuar n www.albaniapress.com dhe www.pashtriku.org Citatet e mposhtme t Ramadan Pllans, me prjashtim t atij 18 shkurtit 2011, jan marr nga shkrimi i lartprmendur. Xhafer Durmishi: "E nderuara Znj. Nevila, Un quhem Xhafer Durmishi. Adresn Tuaj e kam marr prmes Faridin Tafallarit, nj shok i imi n Gjermani. Nga viti 1984 jetoj n Suedi, por fillimisht vij nga nj fshat i vogl n periferin e Prishtins. Jasht Kosovs kam dal pas demonstratave Pranvers 1981 dhe kam qndruar nj koh n Gjermani. Pr punt e aktiviteteve tona, n shkurt 1982 kam udhtuar me aeroplan nga Munihu n Stamboll. Me nj shok, m 16 shkurt 1982 n marrveshje me Babain Tuaj, Bujarin, jemi nis nga Adapazari dhe n mngjesin e 17 shkurtit kemi shkuar n Ambasadn Shqiptare n Ankara. Nga 17 - 22 shkurt 1982 jam takuar vazhdimisht me Bujarin. Nuk po dua me t lodh m shum me detaje n kt rast, pasi qllimi im ishte vetm me t treguar se si jam takuar me Babain Tnd. Kam kujtime shum t mira prej atyre ditve. Megjithat un jam i vetdijshm pr faktin se Bujari gjat jets s tij sht takuar me shum personalitete t Kosovs dhe institucionet e Kosovs e kan shpreh respektin pr Te, dhe n kt drejtim, n krahasim me t tjert, ndoshta un e kam vshtir t them dika t re. N kt rast do t isha mirnjohs nse mundeni me m ndihmuar me dy gjra: 1. A ka qen Bujari N TETOR T VITIT 1979 N TURQI APO JO? 2. A kishi mund me e skanuar nj fotografi-portret t fillimit t viteve 1980-t dhe me ma drgua. 610

Nse ia arrij t them ndonj fjal me vler do t ishte mir, nse jo, gabimi apo e meta do t m binte vetm mua dhe askujt tjetr. Shum t fala, Xhafer Durmishi (Letr t bijs s Bujar Hoxhs, 24 mars 2011) Nevila Nika: "I nderuar zoti Xhafer, Shum faleminderit pr emailin tuaj. sht gjithmon knaqsi e madhe pr mua t lexoj ngjarje apo detaje q kan lidhje me jetn e babit dhe shokve t tij. Prsa i prket pyetjeve tuaja, z. Bujar NUK KA QEN N TURQI N TETOR T 1979. Ka vajtur atje n qershor t 1981 dhe sht kthyer n tetor t 1982. Bashkngjitur po ju drgoj nj fotografi. Gjith t mirat! Nevila Nika" (28 mars 2011) Ramadan Pllana: "N Stamboll, qndrova nga data 5-8 tetor t vitit 1979. (...) Zyrtarisht, nga Grupi yn, m 11 nntor 1979, i pari u arrestua Sulejman Qyqalla. Pastaj, m 14 nntor, n mesnat, n fshatin tim, Shtruer (ish-Shtitaric ), u arrestova un, nga Burhan Prishtina, me suitn e tij." (17 mars 2009) Aktgjykimi i Shefqet Jasharit me shok: "NE EMER TE POPULLIT Gjykata e Qarkut n Prishtin, n Kolegjin e prbr nga gjyqtari Isak Nishevci. kryetar, gjyqtari Metush Sadiku dhe gjyqtart porot Azem Emini, Maksimoviq Dojqin dhe Qazim Goxhufi, antar, me pjesmarrjen e procesmbajtses Bedrije Kasumi puntore e ksaj gjykate, n shtjen penale t akuzuarve (...) Ramadan Pllana nga fshati Shtitaric, t cilin e mbron Zeqir Arni av. nga Prishtina, sipas detyrs zyrtare, pr vepr penale bashkimi pr veprimtari armiqsore nga neni 136 al. 1 lidhur me nenin 114 t LPJ, ... ... GJYKON T akuzuarin Ramadan Pllann me dnim me burg n kohzgjatje prej 7 (shtat) vjetsh." (AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN P - nr. 137/80, 4 qershor 1980, www.pashtriku.org) Ramadan Pllana ("Dshmi"):"Nga analizat dhe shoshitjet e mia q ia kam br ktij udhtimi n Stamboll, qysh nga qndrimi n Turqi, pastaj n burg, n mrgat dhe n biseda me shok kam konstatuar se shkuarja ime n Stamboll, ishte nj komplot i kurdisur i disa personave zyrtar, si n Kosov ashtu edhe n Shqipri, q ishin kundr ribashkimit t Kosovs me Shqiprin, n krye t t cilit, me gjas, qndronte diplomati i shtetit shqiptar Bujar Hoxha." (17 mars 2009) Nevila Nika (FAKT): "z. Bujar NUK KA QEN N TURQI N TETOR T 1979." FAKTET JAN KUNDRHELM I HELMIT T DSHMIVE T RREJSHME Shefqet Jashari: "T thuhet se sht br komplot kundr teje n ato rrethana kur Organizata jon ishte n formim e sipr, sht e papranueshme dhe e pakapshme, kur dihet se ti me Sabri Novoselln nuk keni pasur kontakte t drejtprdrejta dhe ai nuk ka ditur pr ty m shum se sa q un i kam treguar. Pr ty Sabriu, Metushi (Metush Krasniqi n fotografi) e nprmjet tyre ndoshta edhe Jusufi kan ditur aq sa un i kam informuar pr ty." (Letr Ramadan Pllans, 27 prill 2009) Ramadan Pllana( "Dshmi"): "Aty, pas nj kohe, afrsisht rreth ors15, erdhn dy 611

persona t cilt Tefiku m'i prezentoi si diplomat t shtetit shqiptar, me gjas Bujar Hoxha dhe nj tjetr me t cilt pata nj polemik t ashpr lidhur me ndryshimin e piks s par t Statutit ton, d.m.th. t hiqnim dor nga ribashkimi me Shqiprin." (17 mars 2009) Nevila Nika (FAKT): "z. Bujar NUK KA QEN N TURQI N TETOR T 1979." FAKTET JAN KUNDRHELM I HELMIT T DSHMIVE T RREJSHME Ramadan Pllana ("Dshmi"): "Pra, un, kam pas kontakt me Bujar Hoxhn n tetor t vitit 1979, me t cilin nuk jam pajtuar kurrsesi q LNKVSHJ-ja t ndrroj platformn e vet pr bashkim me Shqiprin. Ai, kmbngulte q ne ti krkonim t drejtat tona n kuadr t RSFJ-s, se, Titoja , sipas tij, ishte i mir. Nuk do t shpjegoj m shum, sepse i ke n pjest e msiprme pr bisedat q i kam pasur me t." (Pse t trazojn kujtimet e mia, Abdullah Prapashtica?!, www.albaniapress.com, 20 mars 2009) Nevila Nika (FAKT): "z. Bujar NUK KA QEN N TURQI N TETOR T 1979." FAKTET JAN KUNDRHELM I HELMIT T DSHMIVE T RREJSHME Faridin Tafallari: "Ja po ta shnoj edhe kohn e Bujar Hoxhs, ish punonjs n Ambasadn e Shqipris n Ankara t Turqis. Ai ka qen q nga QERSHORI I VITIT 1981 deri ne TETOR 1982 (emrtimi) MINISTER FUQIPLOTE I SHQIPERISE ne ANKARA (t dhna nga e bija)." (Letr Xhafer Durmishit, 28 tetor 2009) Shefqet Jashari: "Pr Shqiprin Organizata jon dhe as udhheqsia e saj nuk kishin n at koh, at forc dhe rndsi q Partia e Puns do t duhej t bnte komplote n at mnyr si mendoni ju ndaj njerzve t saj." (Letr Ramadan Pllans, 27 prill 2009) Ramadan Pllana ("Dshmi"): "Un kam qen e jam takuar n Stamboll me Bujar Hoxhn n tetor t vitit 1979, pr t cilin takim edhe kam shkruar disa here n kujtimet e mia." (BUJAR HOXHA NJ SABOTUES I BASHKIMIT KOMBTAR www.pashtriku.org, 18 shkurt 2011) Nevila Nika (FAKT): "z. Bujar NUK KA QEN N TURQI N TETOR T 1979." Thelbi i ksaj shtje del ky: Kur Ramadan Pllana - Dshmitari nga Zajeari, ka qen n Stamboll nga 5-8 tetor 1979, Bujar Hoxha nuk ka shrbyer si diplomat n Turqi. N kohn kur Bujar Hoxha ka qen diplomat n Turqi, nga qershori 1981 deri n tetor 1982, Ramadan Pllana, ka qen n burg, kryesisht n Zajear (gusht 1981-prill 1982) dhe Nish. Shefqet Jashari-Strofci: "Me siguri, Ramadan Pllana, nuk ka harruar se, deri sa ishim n vuajtje t dnimit n Zajear, Sigurim Federativ i Jugosllavis, pati br prpjekje pr ti prseritur hetimet ndaj meje, sepse, sipas tyre, gjat hetimeve t bra kundr meje n Prishtin, nuk kam zbuluar asgj pr Organizatn dhe antart e Komitetit Qendror t LNKVSHJ." (PSE RAMADAN PLLANA GNJEN DHE SHPIF PR LNKVSHJ DHE UDHHEQJEN E SAJ, www.shefqet-jashari-strofci.ch, 24 mars 2012) Me sa duket Shefqet Jashari mundohet me ia prkujtua Ramadan Pllans se pr te (R. P.) do t ishte shum m mir dhe m e ndershme t shkruante pr rolin e tij (R. 612

Pllans) si dshmitar i Sigurimit Federativ t Jugosllavis kundr LNKVSHJ, sesa t merret me gnjeshtra kundr Bujar Hoxhs, t cilin nuk e ka takuar kurr. Faktet jan kundrhelm i helmit t dshmive t rrejshme.

4. Regjistrimi i Stazhit n Kaf Moska

Pas regjistrimit t studimeve, kam marr pasaportn n Mitrovic. Kah fundi i vitit 1979 n Kosov bhen arrestime t disa antarve t Lvizjes s Jusufit, por jo edhe t atyre me t cilt un kam pas lidhje direkte, andaj nuk kam pas nevoj pr ndonj shqetsim direkt pr personin tim. Jusufi arratiset nga Kosova dhe m 21 dhjetor 1979 mbrrin n Shtutgart.

Kaf Moska, Berlin, Karl-Marx-Alle 34 Me sa m kujtohet, prafrsisht n t njjtn koh, n t njjtn jav, pr arsye krejtsisht private, n baz t lidhjeve familjare, e me iniciativn e ksaj lidhjeje, kam br udhtimin e par jasht shtetit, dhe kam qndruar gati krejt Raspustin shkollordimror 1979-1980 n Berlinin Perndimor, pa prjashtuar as shtitjet n Berlinin Lindor. N Berlinin Lindor kam shkuar nj dit Ambasadn Shqiptare dhe kam qndruar disa or, por nuk iu kam tregua se jam antar i ndonj organizate dhe kjo nuk na ka pengua q t diskutojm shtje q na interesonin. Kohn tjetr gjat qndrimit n Berlinin Lindor e kam kaluar m s shumti n Kaf Moska (Caf Moskau) n KarlMarx-Alle 34. N at Caf kan shkuar vetm ata q e kan konsideruar vehten ushtar t revolucionit, dhe un kam menduar ather dhe mendoj sot se kam merituar t gjendem n mesin e atyre shokve e shoqeve. Shokt gjerman shfaqn gatishmrin q prej asaj kohe t m regjistrohet Stazhi im, n shrbim e n luft pr socializm. Pasi ua 613

kam shpjeguar se gjendem n Berlin pr ta kaluar Raspustin dimror, i gjith diskutimi yn sht koncentruar jo vetm n shtjet e avancimit t socializmit por edhe pr at se far masash do t ishin t dshiruara pr t mos lejuar Raspustitjen e sistemit socialist n ato vende ku ai ka fituar. Gjat gjith Raspustit, n pr do mbrmje deri n vakt t syfyrit, n Caf Moska ka pas igranka.

5. Ai q hyn n loj duhet lojn ta duroj

Selatin Novosella: "Nse ksaj i shtohet edhe nj segment tepr i rndsishm pr Lvizjen Kombtare Shqiptare, si ishte koordinimi i veprimtaris me shtetin am, t cilin koordinim e bnte Jusuf Grvalla, me ka ia kishte lehtsuar, n mas t madhe, kt barr Metush Krasniqit, i cili nuk mund t kryente kt aktivitet duke pasur parasysh rrethanat n t cilat zhvillohej veprimtaria atdhetare n Kosovn e okupuar, ku vepronte Metush Krasniqi, duke mos u larguar nga Kosova pr asnj ast t vetm." (Metush Krasniqi, Prishtin 2011, f. 148) Pas zbulimit t aktivitetit t nj pjese t Lvizjes s Jusuf Grvalls, Sabri Novosella arratiset n Shqipri m 23 dhjetor 1979. N kt pun i ndihmon Mark Mrturi nga Gjakova. Sabri Novosella: "Marku i tha t shoqes, Terezs, q t prgatitet, se duhet t shkojm me Sabriun. Dhe doli nga shtpia. Pas pak kohsh u kthye me nj njeri me nj makin. Marku kt t panjohurin pr mua e thrriste kumbar. Kshtu, me nj antar t organizats, me shum rreziqe dhe vshtirsi m prcolli prmes maleve t larta kah gryka e cakorret e me rreziqe t shumta. M n fund, pikrisht m 23 dhjetor 1979, ku pas se 12 or ecjesh n kmb npr mot dhe terren tepr t vshtir. qndruam deri n ort e vona n fshatin Gurrec, n shtpin e Terezs, te nna e gruas s Mark Mrturit. Un kalova matan kufirit, kurse Marku me nj antar tjetr t organizats q m prcolln, u kthyen." (REZISTENCA KOSOVARE MES DY ZJARRESH, Prishtin 2010, f. 96-97) Nga Shqipria, Sabriu, me ndihmn apo ndrhyrjen e organeve t Shqipris, prcillet me nj anije tregtare n Turqi, atje vendoset ku edhe jeton deri n vitin 1984. Pr kontaktet dhe lojn me diplomatt shqiptar ai shkruan si m posht. Sabri Novosella :Diplomatt shqiptar ishte evidente se nuk kishin asnj detyr tjetr, prve se t shprndanin literaturn e Enver Hoxhs, si ishin Titistt, Shnime pr Kinn etj. Pas nj kohe n at konsullat erdhi edhe profesori Bujar Hoxha. Tua them t drejtn un n fillim u gzova shum, ngase kisha dgjuar pr at q m par dhe shpresoja se me ardhjen e tij n konsullat shum gjra do t ndryshonin pr t mir. Mirpo, ky jo vetm q e vazhdonte n mnyr fanatike avazin e pararendsve t tij, por Bujar Hoxha punonte n krijimin e prarjeve sa m t mdha ndrmjet veprimtarve tan n Turqi dhe n futjen perfide t ndjenjs s dyshimit t secilit ndaj secilit. sht evidente se pikrisht ky ishte edhe qndrimi i Partis s Puns t Shqipris me n krye Enver Hoxhn. Kta mua personalisht, n mnyr kontinutive m sillnin libra t Enver Hoxhs, q un t gjeja mnyr pr ti drguar n Kosov. Ata, thjesht e loznin lojn e tyre, por m duhet ta pranoj se edhe un e lozja lojn time. Un t gjitha ato libra q mi dhan i futa n stuf dhe i dogja, q t mos u binin n duar t rinjve kosovar, ngase prej tyre nuk fitohej asgj e mir, sepse atyre q u gjendeshin ato libra dnoheshin me burg t rnd dhe t gjat, e madje akuzoheshin edhe si marksist-leninist, kshtu q n vend q ti shrbehej shtjes s Atdheut e kombit, n fakt krijoheshin kundrefekte. (Zri, ribotuar n Drita, Trelleborg-Suedi 1997, nr.10, faqe 8-9) Prve lojs s Sabri Novosells, nga Naim Haradinaj kam pasur rastin t msoj edhe 614

kt seriozitet t Jusuf Grvalls. N Suedi, n vern e vitit 1986, n banesn e tij n Skvde, Naim Haradinaj nga Gllogjani m ka treguar kt ngjarje apo bised q e ka pas me Jusufin: Naim Haradinaj: Jusuf kush sht ky person n fotografi q e po e shoh n tavolin? Jusuf Grvalla: Ky sht shok shum i rndsishm, ky sht antar i Partis s Puns t Shqipris. Personi, fotografin e t cilit Naimi e ka pa n tavolinn e Jusufit ka qen Sabri Novosella.

6. N dobi t revolucionit e t socializmit

Jusuf Grvalla: "I dashur shoku Enver! ... Materialet propagandistike t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs si dhe makina ilegale e shkrimit, n rast dorzimi, do t m ngarkonin me shum vjet burgim t rnd. Pos ksaj, n saj t mjeteve moderne q prdor UDB-ja gjat hetimeve, nuk ishte e prjashtuar mundsia q, pa marr parasysh kmbnguljen time, UDB-ja mund t zbulonte edhe ndonj sekret lidhur me Lvizjen. Prandaj, duke marr plqimin e shokut t par t Lvizjes, antar i Komitetit Qendror, un u arratisa aty pr aty. ...Un, me t arritur n Ludvigsburg, i bra telefon Ambasads Shqiptare n Vjen dhe prej shokve t atjeshm krkova ndonj kshill se si mund t ruhem nga gabimet n nj bot ku nuk kisha qen kurr m par dhe ku, pasi kisha ardhur pa pasaport e m duhej t krkoja azil politik, kishte mundsi edhe pr ndonj gabim. Pak dit m von, kt gj si dhe krkesn pr shqyrtimin e mundsive q t m jepet mundsia e strehimit n RPS t Shqipris, ia komunikova edhe me goj njrit prej shokve t Ambasads s prmendur. Nga ajo koh u bn afro katr muaj dhe lidhur me krkesn time nuk mora ndonj prgjigje. ...Por, q nga asti i par i arratisjes, un e kam pasur mendjen t strehohem n Shqipri. Prandaj, shoku Enver, mora kurajon t Ju drejtohem Ju personalisht. Kam njoftime pr marrveshjen shqiptaro-jugosllave lidhur me ekstradimin reciprok t personave t vn jasht ligjit n t dy vendet. Por, sipas Nenit 65 t Kushtetuts s Republiks Socialiste t Shqipris, ku thuhet: N Republikn Popullore Socialiste t Shqipris u jepet e drejta e strehimit shtetasve t huaj q ndiqen pr shkak t veprimtaris s tyre n dobi t revolucionit e t socializmit, t demokracis e t lirimit kombtar si edhe t prparimit t shkencs e t kulturs, konsideroj se mua m takon kjo e drejt. Nuk dua t them se ma mohon kush, por, procedura e rndom e realizimit t saj po m dmton fizikisht e shpirtrisht, shoku Enver. ...Nuk ishte pun e leht pr mua t vendos q t Ju drejtohem Ju, shoku Enver, pr nj shtje q ndoshta nuk sht e denj te merreni me t. N krahasim me t ligat q kan rn mbi kok familjes sime para dhe pas lufte, me t ligat q kam prjetuar vet dhe me situatn e prgjithshme shum t vshtir n Kosov, gjendja ime sht, si i themi ne nga Kosova, lule e drits. ...Kur i marr parasysh shtjet n gjith gjersin e tyre, krkesa pr t m`u dhn e drejta e strehimit n atdheun tim, m duket si nj luks, dhe ather m rrmben nj ndjenj turpi. Por i vetdijshm se n Kosov, prderisa gjendja t mos ndrroj rrnjsisht, kmba ime s`ka si shkel m sa t jem gjall, e n ann tjetr, me kt bot t 615

huaj s`m lidh asnj cikrrim dhe ktu nuk shoh kurrfar perspektive, e vetmja rrug e drejt dhe e njerzishme m duket jeta n Shqipri. Jam i vetdijshm edhe pr disa probleme t pahijshme, q kan shkaktuar disa kosovar, duke dal me qllime t ulta n territorin e RPS t Shqipris. Pr fat, makinacionet e UDB-s, q n Kosov e viset e tjera shqiptare brenda kufijve politik t Jugosllavis kan br krdin n dm t popullit ton, n shtetin shqiptar s`kan gjetur shesh pr t br prshesh. Mirpo, duke qen njeri i prvuajtur, i thjesht dhe i vetdijshm pr dashurin q kam ndaj nns Shqipri, jam i sigurt se un s`do t merrja n asnj mnyr rrugn e atyre djemve bastard t Kosovs, q jan vn n shrbim t armikut, por do t ndiqja shembullin e ca t tjerve, si Ajet Haxhiu, Agim Gjakova e ndonj tjetr t cilt kurdoher kan mbetur burra t ndershm." (Letr Enver Hoxhs, prill 1980; Faridin Tafallari, Kur Jusuf Grvalla shkruante 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011)

7. Prjashtim bn Lvizja antar i s cils jam un

Jusuf Grvalla: "I dashur shoku Enver! ... Larg ndenjs revanshiste e shoviniste, te ne sht ndezur shkndija e lufts s pashmangshme nacionallirimtare, konturet e s cils po duken n horizont. T nxirret pjesa e robruar e tokave dhe e popullit shqiptar nga kthetrat e prgjakshme t socialshovinistve titist dhe t ohet n vend vullneti i ndryshuar i popullit ton: bashkimi me vendin am, Shqiprin, sht nj e drejt historike, q iu mohua por nuk iu rrnjos kurr popullit ton t vn me shekuj prball padrejtsive t mdha historike po t paprkulur kurr." Ne prekemi thell nga ata q sjellin dekurajim e paknaqsi "Por, gjithashtu ne prekemi thell n sedr sa her q, nga mosbesimi n ne apo nga konspiracioni i thell, ndonj shtetas i RPS t Shqipris ngul kmb sesi n Jugosllavi nuk jemi aq keq dhe se Shqipria nuk ka fare t bj me t vrtetn sa i prket qndrimit t Shqipris socialiste ndaj tokave t veta t pushtuara, sjellin dekurajim dhe paknaqsi n mesin e popullit ton t shumvuajtur." Ne jemi skeptik rreth pritjes pr bashkim n baza marksiste-leniniste "Prandaj, ne jemi skeptik se pr realizimin e aspiratave tona shekullore, t drejta pr bashkimin e tokave dhe t popullit ton, mund t priten rrethana t rivendikimit n baza marksiste-leniniste." Lufta jon politike sht fituar "Paknaqsia n rritje e popullit ton, njherazi, sht edhe pasqyr e lufts politike ndrmjet titizmit dhe popullit shqiptar. Dhe kjo paknaqsi sot ka arritur n at shkall, sa mund t thuhet q lufta jon politike kundr ktij pushtuesi t egr revizionist sht fituar gati n mnyr prfundimtare."

Prjashtim bn Lvizja antar i s cils jam un

"Organizimi i tyre sht br shpesh n suaza regjionesh t caktuara, t ngushta dhe vetm n ndonj rast t rrall ato (si bie fjala m 1964) jan prhapur n ndonj trev m t madhe t tokave tona. Prjashtim bn Lvizja nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve t tjera shqiptare nn Jugosllavi, pr t ciln mendoj se jeni n dijeni dhe antar i s cils jam dhe un. Kjo lvizje vazhdimisht ka pasur parasysh si nj nga qllimet kryesore prfshirjen n gji t vet t patriotve dhe revolucionarve nga t gjitha viset shqiptare." Lufts son i duhet nj emrues i prbashkt dhe i fuqishm "Po tash, meq lufta jon politike ka hyr n fazn e vet prfundimtare, e cila po zhvillohet n favorin ton, jan t domosdoshme edhe forma m t larta organizimi t 616

aktivitetit revolucionar. Edhe nga kjo pikpamje ne, me nj vones t konsiderueshme, kemi arritur n prfundimin se lufts son i duhet nj emrues i prbashkt dhe i fuqishm..., sht e domosdoshme nj ndihm konkrete nga ana e Partis s Puns t Shqipris. Nj ndihm e till, konsiderojm ne, sht e drejt e patjetrsueshme si pr PPSH n, ashtu edhe pr djalrin patriotike e revolucionare shqiptare n pjesn e robruar t atdheut ton t prbashkt." (Prmbajtja e plot e ksaj letre, pr her t par sht botuar n librin e Faridin Tafallarit, Dhimbje krenare, Tiran 1998, faqe 9499 dhe n dy libra tjer gjat vitit 2010).

8. Takimet tek Tefiku

Xhafer Durmishi: "N vern e vitit 1980, Sheremet Sarai, me t cilin kisha kontakt ka shkuar n Turqi pr ta takua Sabri Novoselln. Gjat qndrimit n Turqi, Sheremeti ka qndrua n banesn e Tefik Strajs. Tefiku e pret shum mir Sheremetin. Vizita e tij sa kishte qen politike, aq ishte edhe nj lloj pushimi i mir pr te, pasi banesa e Tefikut sht ngjitur me Detin Marmara. Prve Sabriut, Sheremeti ka takime t vazhdueshme gjat tr kohs me personelin e Konsullats Shqiptare n Stamboll. N janar t vitit 1981, me krkesn e dy shokve t Lvizjes s Jusufit, me t cilt kam pas kontakt, Sheremet e Ismet Sarait dhe Sabriut n Turqi (t cilit Sheremeti i ka folur pr mua gjat vers 1980) kam udhtuar pr n Stamboll pr ta takuar Sabri Novoselln. T gjitha shpenzimet e ktij udhtimi m'i kan paguar dy shokt q m kan drguar, t cilt kan punuar si arsimtar n nj shkoll fillore. Sabri Novoselln e kam takuar n banesn e Tefik Strajs n idem sok. Nr. 24/6, Pendik, Istanbul. Sabriu e ka marr vesh nga un ekzistencn dhe botimin e revistave Lajmtari i liris dh e Liria. Edhe pse ia kam prmend se n Kosov flitet shum pr Jusuf Grvalln, Sabriu nuk m ka thn se Jusufi sht i organizats ton, apo se fare e njeh. Gjat ktij qndrimi disa her kan ardhur tek Tefiku, ku qndroja un, persona t Konsullats Shqiptare. N nj dark ku kan qen t pranishm ata dhe Sabriu, u kam tregua se pr festn e 28 Nntorit 1980 shumica e studentve npr konvikte, pr festa, nuk kan shkuar npr shtpia pr pushime, me arsyetimin dhe pritjen se dika sht duke u zier, dika mund t ndodh pr 28 Nntor, andaj duami t jemi ktu. Pas qndrimit disa ditsh n Stamboll, para se me u nda, Sabriu ma ka dhn numrin e telefonit t baness s vet n Adapazar. Pas kthimit tim nga Stambolli, pas rreth dy muajve filluan ngjarjet historike t Pranvers 1981. Dhuna policore, ndjekja e aktivistve t organizatave politike dhe ngjarjet q u zhvilluan lan gjurm t ashpra tek un."

9. Puna e par q bra

-Vendosja e lidhjes s Jusufit me Sabri Novoselln Bardhosh Grvalla: "Nijazi Saraoglu, Mahmut Pasa Cadesi 82, Istambul I dashuri Shoku Nijazi, Dje pasi e mora lidhjen telefonike me ju, isha shum i gzuar, sepse kan kaluar m se 15 muaj q po e presim ndonj lajm nga shoku Bashkim Prishtina, pr t cilin ju mund t dini rastsisht se ku po qndron. Jusufi, vllai im para dy ditsh ka shkuar n veri t Gjermanis tek nj nip i yni, kshtu q ai nuk mund t'ju shkruan edhe 6 dit deri sa t kthehet prap kndej. ... Me Shabanin u njohm para dy javsh n panairin e artizanatit, ku bnte pjes edhe Shqipria. Ai edhe na e dha adresn dhe telefonin tuaj. ... Kishte qen mir sikur edhe Bashkimi t na shkruaj sa m par. N fund po iu prshndes ju e gjith familjen dhe dashamirt tuaj. 617

Bardhosh Grvalla, Habichthhe 40, D-7101 Untergruppenbach, W. Germany Tel. qyteti Ludwigsburg 7141/26091" Jusuf Grvalla: "Puna e par q bra, u bra nj telefon shokve t ambasads shqiptare n Vjen. I njoftova pr shtjen time dhe i luta t m ndihmojn me ndonj kshill pr t mos br ndonj gabim ideologjik a taktik gjat strehimit tim n kt vend kapitalist. Ata, si zakonisht, u treguan t kursyer, po megjithat patn njfar mirkuptimi. (...) Kam pasur nderin t njihem edhe me sekretarin e par t Partis Komuniste Gjermane, njkohsisht edhe kryetar i Shoqats s Miqsis Gjermani-Shqipri dhe i kam drguar nj letr me lutjen q edhe ai me partin e tij t shikoj ndonj form t prshtatshme ndihme pr prkrahjen morale t popullit shqiptar t Kosovs. Ende skam marr prgjigje prej tij, por shpresoj se megjithat do t na ndihmoj patjetr, sepse pr kt i obligon drejtprdrejt edhe artikulli i Zrit t popullit i dats 8 prill, se si dihet, kjo parti e komunistve gjerman ka pr busoll t vetme PPSH-n." (Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981. E botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 256-261) Prej 14 dhjetorit 1979 e deri m 13 prill 1981 (pra plot 16 muaj) Jusuf Grvalla nuk ka asnj kontakt me Sabri Novoselln e me kt edhe me udhheqsit e Lvizjes s tij. Nga citati i mposhtm Jusufi tregon se kush i ka ndihmuar n kt pun. N kt i ndihmon Shaban Yldrim, tregtar n Mnchen. Shabani ka qen agjenti gjeneral i tregtis pr plasimin e mallrave t Shqipris n Gjermanin Perndimore. Kt ndihm ai nuk besoj se kishte me ia dhn Jusufit pa plqimin e ortakve t vet, diplomacis shqiptare. Jusuf Grvalla: "Ai shoku n Mynhen, prmes t cilit e mora lidhjen me Ty, Shabani, sht nj milioner." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981. E botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 261-266)

10. Prse nuk i neutralizoi?

Enver Hoxha: "Dolanci po ashtu tha se "i njohim cilt jan organizatort. Ata jan n Shtutgart, n Bruksel dhe n Shtetet e Bashkuara t Ameriks". Ai tha po ashtu se, gjoja n demonstrat ishte nj numr i vogl t gnjyerish. Kur zoti Dolanci i njihte organizatort se ishin n Shtutgart e gjetk npr Evrop, prse nuk i neutralizoi?" (Ditar pr shtjet ndrkombtare, 1980-1981, Vllimi 13, faqe 387, Tiran 1985) Fjalt e msiprme Enver Hoxha i shnon n ditarin e tij, m 17 prill 1981, q mbajn titullin "ARSYET E VRTETA T GJENDJES DHE T NGJARJEVE T KOHVE T FUNDIT N JUGOSLLAVIN TITISTE", me shpjegimin prkats: Kt material autori e ka prdorur n artikullin me titull "Kush e nxit armiqsin midis popujve n Jugosllavi?", ("Zri i popullit", 23 prill 1981). Pjesa e artikullit nga "Zri i popullit" t 23 prillit 1981, q ka t bj me Stane Dollancin, e ka kt form: "Udhhegja dhe shtypi jugosllav pr demonstratat n Kosov bn fajtor popullin shqiptar t Kosovs, pastaj akuzuan Shqiprin socialiste dhe me t ustasht, etnikt dhe ballistt n Evrop e n Amerik, duke menduar se me mendjelehtsi e zgjidhn enigmn. Kt zgjidhje ia vun n pjat opinionit botror q ta hante. Po se ha kush orbn q gatuan jugosllavt. 618

Arsyet e vrteta t ngjarjeve n Kosov udhheqja jugosllave krkon t'i fsheh. Ky qndrim i saj sht i mbarsur me rreziqe jo vetm pr popujt e Jugosllavis, por edhe pr Shqiprin e popujt e tjer t Ballkanit. Prandaj ne nuk i fshehim mendimet tona dhe flasim hapur nga vijn kto rreziqe. Kush thellohet n kto probleme kye t jets jugosllave, do t dal menjher n konkluzionin se nuk jan as Shqipria socialiste, as shqiptart q banojn n Jugosllavi ata q e minojn federatn. Bile, si del edhe nga intervista e Dolancit, shqiptart jan pr ruajtjen e Federats Jugosllave. Por Dolanci gabohet rnd kur mendon t frenoj lakmit serbe pr hegjemoni prball hegjemonis kroato-sllovene, duke e prer me thik se "Kosova nuk do t bhet kurr republik". Hara i ktij antagonizmi nuk mund t bhet Kosova." Fjalt e Enver Hoxhs, t shkruara n ditarin e tij, m 17 prill 1981 e t botuara n Tiran m 1985, pr her t par pata rastin t'i lexoj n nntor t vitit 2011 gjat prgatitjes s librit tim "Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls"

11. Kshilla pr Jusufin t diplomatve shqiptar n Vjen

Jusuf Grvalla: "Sa pr organizatn e bashkuar rreth organit Bashkimi, m duket se pak dobi mund t kemi nga iniciativa pr bashkim e bashkpunim me ta. S paku prsa shihet te udhheqsi i ksaj organizate n botn e jashtme, nuk ekziston prshtypja pr organizim t mirfillte dhe as pr ndonj organizat t fuqishme numerikisht. Megjithat, po ta shihni ju t arsyeshme, ndoshta do t mund t realizohej mundsia q shokve t Lvizjes n Kosov tu jepet lidhja me prfaqsuesin e Bashkimit n Kosov. Megjithq, pr sa kam mundur t marr vesh, atje, n radht e ksaj organizate, apo ndoshta n qendr t saj, ndodhet nj njeri i dyshimt, njfar Blakaj, q punoka n Entin e Sigurimit Social n Prishtin. Sa pr mua un njher pr njher, pas numrit t fundit t Bashkimit, t cilin ta kam drguar, t gjitha marrdhniet me prfaqsuesin e tij t ktushm i kam ndrprer. Kshilla pr ndrprerjen e marrdhnieve me t kam pasur edhe nga ana e diplomatve shqiptar n Vjen. (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981. E botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 261-266)

12. Jusuf Grvalla dhe sugjerimet e ardhura nga atdheu

Jusuf Grvalla: "Edhe nj shtje tjetr me shum rndsi. Po ky shoku (Kadri Zekashn i Xh. D.) i Liris, i cili lidhjet me shokt n Kosov i mban rregullisht, tash s fundi na njofton sesi nga Kosova i paska ardhur porosia q tash e tutje t mos ngulim m kmb n krkesn pr prfshirjen e tokave shqiptare n Maqedoni e Mal t Zi brenda republiks s Kosovs, por t kufizohemi vetm me statusin e republiks pr territorin e sotm t Krahins Autonome t Kosovs, sepse gjoja, po t paraqitet kshtu shtja, paska njfar mangsie pr realizimin e ksaj krkese. Ai (Kadri Zeka - shn i Xh. D.) shton se gjoja sugjerime t tilla u paskan arritur nga instanca t rndsishme t atdheut. Un paraqita kundrshtimin tim kategorik. N mos qent tradhti e hapt, nj lshim i till, thash un, ather sht nj politik e lig konjukturale, t ciln vshtir se do t na e falte populli i pezmatuar, sidomos shqiptart e viseve jasht Krahins, q jan n rrezik edhe nga asimilimi i madh." (Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981. E botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 269-271) 619

13. Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!

Jusuf Grvalla: "Q t mos zgjatem me detaje, ja vrojtimet e mia n pika t shkurtra lidhur me veprimtarin dhe personalitetin e I. Kelmendit. Kurdoher ka anuar nga aksione t natyrs terroriste dhe n kt drejtim i ka nxitur edhe shokt e vet. Un ia kam trhequr vrejtjen se kjo gj sht e dnueshme edhe nga pikpamja e PPSH. M von kam vrejtur, n librin q ma ka dhn hua pr lexim, se i ka pasur t nnvizuara pikrisht mendimet e Leninit lidhur me kotsin dhe rrezikshmrin e terrorizmit n lvizjen revolucionare. Kam ardhur kshtu n prfundim se ai ka nj prirje t natyrshme kah terrorizmi dhe e bn me vetdije. Pikrisht n kohn q jam njohur un me t, ai ka pasur kontakte, madje edhe negociata me emigracionin reaksionar shqiptar pr nj veprimtari t prbashkt n mbledhje armsh dhe mjetesh materiale. Madje n at koh, Ibrahimi krkonte nj njeri "t ndershm e trim", q pr nj kundrshprblim prej nja 50 mij markash gjermane, do t kryente n Kosov nj aksion sipas porosis s reaksionit shqiptar antikomunist. (Lidhur me kto shtje kemi pasur nj dialog t prbashkt dhe bukur t rrept n pranin e tij un dhe dy shok nga Vjena [Ambasads Shqiptare t Vjens - shn i Xh. D.], lidhur me kt sht dashur t jet i informuar patjetr Profesori [Bujar Hoxha shn im], n qoft se sht i informuar pr kado lidhur me I. Kelmendin.) Ka pasur vrejtje rreth Kushtetuts s RPSSH dhe rreth prgatitjes "luksoze" t librave t shokut Enver n "dm" t botimeve letrare t RPSSH! Vrejtjen e par na e ka thn hapurazi mua dhe shokve t Vjens [Ambasads Shqiptare t Vjens -shn i Xh. D.), t dytn vetm mua. Arsyetohet se ka t drejt t bj vrejtje gjithfare dhe kto dilema t tij nuk i paraqet te masat, por i diskuton vetm me shok. Un s'mund ta di a sht e sakt kjo. Ka dyshuar me kmbngulje n drejtsin e artikullit t "Zrit t Popullit", ku shprehej gatishmria e RPSSH pr t'u ardhur n ndihm popujve jugosllav po t krcnohen kta nga BRSS, dhe dyshimet e tij kan qen edhe t shokve t tij. Prkundr bindjeve t mia se sht e panevojshme dhe e pamir nj gj e till, jam detyruar t udhtoj me qindra kilometra pr ta "arsyetuar" te shokt e tij artikullin e prmendur. Ai m ka propozuar pastaj me kmbngulje q kt gj ta prsris edhe me shkrim n artikullin e "Bashkimit" me titull "Zri i Popullit - z i t gjith shqiptarve" (kt numr s'e keni pasur prandaj po jua drgoj). (Pas ksaj, kam vendosur t mos bashkpunoj m me t dhe kam vendosur ta nxjerr "Lajmtarin e liris"... sht nip i nj agjenti me zile t UDB-s, i quajtur Ram Niki ose Ibrdemaj, punon n postn e Pejs. I biri i ktij Rams ndodhet me pun n Mynhen dhe ka qen aktivist i dalluar, madje edhe kryetar klubi n Mynhen. Ibrahimi kritikon hapurazi si agjent dajn, por ka kontakte t vazhdueshme me djalin e dajs dhe, pr sa mund t vrehet, edhe simpati ndaj tij. Ka provuar t'ia plotsoj ktij daje t vogl (Gani Ibrdemajt - edhe lidhur me kt njeri sht dashur t jet i informuar Profesori [Bujar Hoxha - shn i Xh. D.]) dshirn pr t'u takuar me mua. N kufirin gjermano-zviceran, Brahimit dhe Hysenit u ka zn policia e huaj disa qindra ekzemplar t "Bashkimit" dhe ua ka marr. Me kt rast, Ibrahimi nuk sht treguar i gatshm pr t pranuar kritikat. Prgjithsisht, nse ia numron gjestet dhe punt e kritikueshme, ai thot: "Mos m'u kap vetm pr disa gabime, t vogla". Menjher pas ksaj, bashk me shokt, kan vazhduar rrugn pr n ekosllovaki, n gjurmim t armve (ndoshta profesori mund t ket ndonj informim nga ana e shokve t Prags lidhur me sjelljet e tyre n at vend, sepse e di q shokt e Prags 620

[Ambasads Shqiptare n Prag - shn i Xh. D.] kan pasur kontakte dhe bile disa mosmarrveshja me ta, sipas fjalve t I. dhe H.). Shokt e Vjens (Ambasads Shqiptare t Vjens - shn i Xh. D.) e mbajn larg. Bile, kur njrit prej ktyre shokve, i cili m qortoi pse rrija me I. K., i thash se sht nj njeri q imponohet me kmbngulje dhe un, si shqiptar, nuk mund ta prz nga shtpie ime, ky m'u prgjigj fjal pr fjal kshtu: "Ia paske frikn, prandaj s'e przen si qenin!" (Raport Komitetit t Degs s LKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981)

14. Ju keni ku merrni mendime

Jusuf Grvalla: "Mbrm ishim me Besnikun te ai personi n Visloh (Wiesloch-shn. im), q na i pat dhn 3 mij markat. Sa m shum q po njihemi me t, aq m i matur, i pjekur dhe i mir po na duket ai neve dhe me gjas, edhe ai po fiton gjithnj simpati m t mdha pr punn ton. Un, Shpendi (Xhafer Durmishi-shn im) e Besniku (Bardhosh Grvalla-shn im), duke analizuar ant e mira dhe virtytet e ktij njeriu, kemi vendosur se do t kish qen mir ta bnim menjher antar t Komitetit t degs s ktushme. Na nevojitet mendimi juaj i prer pr t se ju keni ku e merrni kt mendim." (Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981. E Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari n librin Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f. 451-452) Personi q Jusufi e takon sht Isa Bulan, q ka banuar n Karl-Theodorstr. 4 D-6908 Wiesloch. Familja e Iss me sa m kujtohet ka qen nga Mitrovica e shprngulur n Prizren dhe nj pjes e familjes e ka pasur mbiemrin Prekadini. N Turqi ka jetua Abdullah Prekadini, i cili prej vitesh ka kontakte spontane e pr festa me konsullatn shqiptare n Stamboll. Jusufi krkon mendim t prer nga Sabri Novosella para se ta afroj m shum Isn, para se t'i propozoj ta bj antar t Komitetit t degs s Gjermanis. Me fjalt 'ju keni ku e merrni kt mendim' Jusufi ka parasysh Bujar Hoxhn. Baza e ktij besimi nuk sht vetm tek principet e Jusufit por edhe tek fakti se Sabriu lavdohet e krenohet deri n kulm pr at se sa i shklqyeshm sht raporti i tij me Bujar Hoxhn.

15. Sa mund t m ndihmoni ju s andejmi?

Jusuf Grvalla: "Por kur sht fjala pr botimin e Zrit t Kosovs, mendoj se del edhe nj problem. Sipas t gjitha gjasave, tashm sht identifikuar se kush qndron prapa Lajmtarit dhe kshtu edhe mnyra se si radhitet ai. Pra, kjo makin shkrimi, sipas mendjes sime, nuk do t duhej t prdorej edhe n radhitjen e Zrit t Kosovs. Kurse radhitja n shtypshkronj kushton shtrenjt, si u pa. Mbesin dy mundsi: ose t shitet kjo makin ( po tash me mim m t ult, se kshtu ngjan ktu) dhe t blehet nj lloj tjetr makine, duke shtuar edhe para t tjera, ose t merret koh pas kohe me qira ndonj makin tjetr pr radhitjen e gazets. Se sa do t shpenzoheshin me variantin e par dhe sa me t dytin, t informoj kto dit n telefon, por e di se, pr nj pun m t rregullt n nxjerrjen e gazets, do t duhej nj ndihm bukur e madhe financiare. Dhe un nuk e di se sa keni mundsi, Ti me shokt, t ndihmoni s andejmi. Pr shembull, nj makin pr radhitje, me t gjitha llojet e germave prdoren n gazeta e libra e q prandaj ska si t identifikohet, e re kushton mbi 20 mij mark, po e prdorur ka mundsi t gjendet edhe 10 mij. E kto jan para t mdha. Ndryshe, po t zgjidhet shtja e makins, shpenzimet e shumzimit t revists do ti prballoja vet, me disa shok ktu, pa kurrfar problemi. Ktu kam nj propozim. Ai shoku n Mynhen, prmes t cilit e mora lidhjen me Ty, Shabani, sht nj milioner. Nse shokt q ke Ti atje kan ndikim n t, ather ai do t mund t na ndihmonte n blerjen e nj 621

makine t till, bile nuk do ti ndiente shpenzimet. Por, kjo sht shtje q duhet ta vendosni ju. Sido q t jet, para se tia nis puns pr nxjerrjen e Zrit t Kosovs, duhet t dija se deri n far shkalle mund t m ndihmoni s andejmi materialisht." (Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981.E botuar pr her t par n librin e Faridin Tafallarit, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHISHME, Tiran 2010, faqe 261-266). N mesin e shtatorit 1981 Jusufi blen nj maqin shtypi pr "Zrin e Kosovs" e modeli i s cils qe "IBM Electronic Selectric Composer". Maqina kushtoi rreth 8000 (tetmij) marka gjermane. Faridin Tafallari, Nuhi Sylejmani me shok ia huazojn Jusufit shumn e nevojshme t t hollave. Puna e par q Jusufi bri me kt maqin qe shtypja-radhitja e "Tezave rreth Frontit Popullor pr Republikn e Kosovs" t OMLKs. Kah mesi apo gjysma e dyt e e tetorit 1981 Jusufit i vijn nga Turqia 10 mij dollar amerikan. Kt shum t hollash Jusufi nuk e ka komentua me mua. Suzana m ka thn se kto t holla, Jusufit dhe Lvizjes s tij i kan ardh prmes Sabri Novosells nga Turqia, dhe donatori sht Aziz Vojnovci. M von, n vitin 1984 Sabri Novosella, edhe pse nuk m ka thn n mnyr direkte ka aluduar se ato t holla ia ka dhn Bujar Hoxha. Me ndihmn e ktyre t hollave Jusufi ua ka kthye huan Faridinit, dhe Nuhiut.

16. E BIJA E JUSUF GRVALLS, DONIKA DEMANTON

Xhafer Leci: "N Ludwigsbug t Gjermanis m 20.01.2013, n kuadr t Klubit Kulturor Bardhosh Grvalla u organizua Akademi Prkujtimore pr 31 vjetorin e vrasjes mizore t Tre Pishtarve t liris, nga UDB-a jugosllave.... E bija e Jusuf Grvalls, Donika, ve tjerash, foli pr xhaxhain e saj, Bardhoshin, t cilin e vlersoi lart pr punn e tij t vyeshme pr mbajtjen e familjes, pr aktivitetin politik, si botimin e fletushkave "Zri i Kosovs" dhe "Lajmtari i Liris", duke i financuar vet. Ky fakt, demanton bindshm kundrshtart e djeshm dhe t sotm t v!llezrve Grvalla, se kinse ka financuar dikush tjetr, bile nga larg. Donika shtoi se, duke folur m shum pr dy heronjt e tjer, Bardhoshi, pa t drejt, sht ln si n harres." (Akademi dinjitoze pr tre heronjt Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka, www.botasot.info, 31 janar 2013)

17. N RRUGN NPR T CILN M KAN ARRITUR KTU PARAT E MBLEDHURA PR MAKIN
Jusuf Grvalla: "Mendoj se n revistn ton duhet t bj vend sa m shpejt nj artikull mbi marrdhniet shqiptaro-serbe n periudha t ndryshme. Qllimi sht q t shihet kontinuiteti i aspiratave pushtuese, kolonizuese serbe dhe shovinizmi i tyre, q shkon deri n dshirn pr shfarosjen e plot t popullit shqiptar. Si literatur baz mund t shrbejn disa punime t Sadulla Brestovcit n Gjurmime Albanologjike, librat e Shukri Rahimit Vilajeti i Kosovs dhe Lufta e shqiptarve pr autonomi 1897 1912, libri i Z. Cans Lvizja kombtare shqiptare 1908 1912, ai i D. Tucoviit Serbia dhe Shqipria, i Kosta Novakoviit Politika e Serbis n pushtimin dhe serbizimin e Kosovs( pr titullin e ktij t fundit nuk jam krejtsisht i 622

sigurt n sht i sakt), libri i Shaban Brahs Idriz Seferi etj. Tema duhet t shtjellohet nga nj historian i rryer, s pari pr nevojat e revists e pastaj, nse zgjerohet, mund ta nxjerrim edhe si broshur a libr. Un do t prpiqem nga ana ime t gjej njeri t till, por edhe m shum t prpiqeni ju andej. Ideale do t kish qen sikur prmes Plakut (Bujar Hoxhs-shn. i Xh. D.), materiale t tilla me pesh t mund t siguroheshin n rrugn npr t ciln m kan arritur ktu parat e mbledhura pr makin.... Pres propozime e sugjerime edhe pr tema t tjera, me realizimin e t cilave do t rrekeshim un, Shpendi e Besniku." (Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981; Botuar pr her t par nga Faridin Tafallari, Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 275-276)

18. TELEGRAM URIMI PR KONGRESIN E 8-T T PARTIS S PUNS T SHQIPRIS

Jusuf Grvalla: "Telegramin e urimit pr Kongresin e 8-t e pata drguar pikrisht ditn q biseduam me telefon. Prmbajtja sht prafrsisht kjo: Me entusiazm t madh e dashuri t pamat po ndjekim punimet e Kongresit t 8-t t PPSH dhe po e dgjojm zrin e s vrtets. Na dha krah raporti i shokut Enver pr gjendjen n Kosov, t cilin populli yn liridashs e akcepton n trsi si fjaln m t ligjshme n mbrojtje t t drejtave dhe lirive t tij. Nga Kosova e robruar ju prcjellim urime t przemrta dhe urojm q pushka tiu bhet top!" (Letr Sabri Novosells, 14 nntor 1981)

19. Porosia pr Jusufin nga Kongresi VIII i PPSH

Xhafer Durmishi: "sht edhe nj ngjarje me rndsi q sht zhvilluar n panairin e Librit n Frankfurt m 17 tetor 1981. M 1 nntor 1981 do t'i fillonte punimet Kongresi VIII i PPSH. Jusufi ishte shum i interesuar t siguroj xhirime filmike sa m t plota nga zhvillimet e punimeve t Kongresit, me qllim q t fitohej njohuri organizative pr punn ton q bnim n Gjermani. Pr kt arsye ai (Jusufi) kishte bler nj televizor t cilsis s lart dhe dy videoaparate (VHS) t cilat ia dorzon Engjll Kolanecit. N fillim t dhjetorit 1981, nga Shqipria vjen prgjigje lidhur me krkesn e Jusufit pr videoxhirimet e punimeve t Kongresit VIII. Engjll Kolaneci ia sjell Jusufit pes videokaseta VHS, me kto filmime: - Epoka para Gjyqit, Dram (Sylejman Pitarka e Kadri Roshi) - Grsheti i Luftrave, Dram pr Shote dhe Azem Galicn (Liri Lushi) - Msonjtorja, Film, - Udha e shkronjave, Film, - Plumba Perandorit, Film Si shihet, prgjigjja q vjen n krkesn e Jusufit sht shum interesante. Asnj minut i vetm rreth Kongresit VIII. Porosia sht e qart si drita e diellit. Me fjal tjera Jusufit i thuhet: Ti me Lvizjen tnde Nacionallirimtare je n rrug dhe n ide t drejta. Koncentrohu n shtjen kombtare, dhe merr msim nga Msonjtorja e Kors, Abdyl Frashri, Azem e Shote Galica dhe Vasil Lai e mos u lodh pr luftn ideologjike t Partis s Puns, pasi pr at pun jemi ne vet. Faza e metodat e lufts son jan t ndryshme me tuajat." 623

20. Formimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv

Jusuf Grvalla: "Letrn pr KQ t PPSH-s e vonuam shum. Un e shkrova n disa variante, por me asnjrin prej tyre nuk mbeta i knaqur. Nuk jam msuar t komunikoj me nj nivel t till. M s fundi e lash variantin q e mora prej teje. Hapi si hap m plqeu shum dhe m duket shum i dobishm. Por, nuk di a duhet t jemi t knaqur si e kemi realizuar. (Letr Sabri Novosells,14 janar 1982. E botuar pr her t par nga Faridin Tafallari n librin Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f.452-454) N kt koh un kam qen n Kosov. Por ktu duket qart se sht fjala pr nj letr q Jusufi e sheh t udhs me ia drguar KQ t PPSH, pas rastit t Mehmet Shehut t 17 dhjetorit 1981.

21. KNDEJ PUNT ME RELACIONE T TILLA NUK JAN AQ T THELLUARA

Jusuf Grvalla: "Tani po kthehem edhe njher n fillim t letrs. Mendimi im sht se disa shtje parimore, si sht themelimi i partis si domosdoshmri apo rrezikshmri n perspektiv, pastaj mnyra e organizimit t Lvizjes n kushtet e reja t lufts, duhet t diskutohen e t pleqrohen m dendur me shokt, sidomos me Plakun. Jo vetm gabimet e mdha parimore, por edhe t voglat ka mundsi t evitohen shum m mir n kt mnyr. Ju atje jeni t lumtur q e keni Plakun (Bujar Hoxhn-shn i Xh. D.). N kt pikpamje ne jua kemi lakmi, se kndej punt me relacione t tilla nuk jan aq t thelluara, jo pr fajin ton." (Letr Sabri Novosells,14 janar 1982. E botuar pr her t par nga Faridin Tafallari n librin Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, f.452-454) Jusufi ia ka lakmi Sabri Novosells i cili e ka Bujar Hoxhn dhe shton se kndej punt nuk jan t thelluara, dhe at jo pr fajin ton, jo pr fajin e Jusufit.

22. KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT

TIRANE, 19 janar 1982 ATSH, - Sikurse njofton agjensia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, t dieln m 17 janar, natn von, n fshatin Untergrupenbah, n afrsi t qytetit t Shtutgart t Gjermanis Perndimore, u vran kosovart Bardhosh Grvalla, Jusuf Grvalla e Kadri Zeka. Sipas burimeve zyrtare gjermanoperndimore, sulmi u krye t dieln natn, pak koh pasi t tre kosovart doln me makin nga nj garazh. Vrassit e armatosur hapn zjarr kundr makins dhe vran n vend Kadri Zekn ( 28 vje) dhe Bardhosh Grvalln ( 31 vje). Jusuf Grvalla (36 vje), i plagosur rnd vdiq m pas n spital. Agjencia gjermanoperndimore e lajmeve, DPA, agjencia franceze e lajmeve, AFP, dhe agjencia amerikane e lajmeve, ASPRESS, duke dhn lajmin e vrasjes s tre shqiptarve, theksojn se, sipas deklaratave t zyrtarve t sigurimit gjermanoperndimor t Shtutgartit dhe sipas shrbimit lokal t hetimeve kriminale, Jusuf Grvalla duke dhn shpirt n spital, akuzoi policin sekrete jugosllave se qndronte pas ktyre tri vrasjeve. 624

Ndrsa agjencia jugosllave e lajmeve TANJUG, lajmin q dha pr vrasjen e tre djemve kosovar e cilson si larje hesapesh midis emigrantve, shprehje kjo q e kemi dgjuar shpesh nga udhheqsit kryesor jugosllav dhe ata t Kosovs, kur sht fjala pr masa shtypse e terroriste kundr shqiptarve n Jugosllavi." (Zri i Popullit, 20 janar 1982)

23. Shkuarja n Vjen pr t gjetur ngushllime

Xhafer Durmishi: Pr t njjtat shkaqe pr t cilat un e Haxhi Berisha kishim shkua n Dortmund, m 27 janar 1982 kam udhtuar un vetm n Vjen, pr t takuar ndonj person t Ambasads Shqiptare, pr t qar hallet me ta, pr t'i informuar pr situatn n Untergruppenbach dhe pr t marr ndonj kshill. Un kisha thirrur n telefon m prpara pr t'i informuar se do t shkoja tek ata. N Vjen kam mbrri kah mesdita. Kam shkuar menjher n ambasad. Persona t ambasads m kan thn se ata q kan me bisedua me ty jan t zn, prandaj eja n ora 18.00 n mbrmje. N ora 18.00 kam shkuar n ambasad. M kan pritur Skender Dushi dhe Lirim Shyti. Me ta kam biseduar gjer n 24.00. Kt or, pra mesin e nats nuk e harroj kurr. Mbasi ua kam shtruar t gjitha gjrat q kam pasur ndrmend dhe mbasi iu kam prgjigjur t gjitha pyetjeve, pra n mesin e nats m kan prcjell tek dera e ambasads dhe m kan thn natn e mir. Asnjher n jet m par nuk kam qen m i befasuar e i lodhur psikikisht se n ato momente pas gjasht orsh bisede t pandrprer, me prjashtim t lajmit pr vrasjen. T hollat pr kt rrug m'i ka dhn Suzana. Un kisha t holla edhe pr hotel por Skender Dushi e Lirim Shyti as q u lodhn me m pyet pr at pun edhe pse e dinin se n at koh nuk kisha ndonj tren pr Shtutgart. Gjuhn gjermanishte mund t them se nuk e dija, me prjashtim t ndonj fraze t prgjithshme dhe atyre fjalve q m nevojiteshin pr leximin e tabelave e orareve n stacionet e trenave. Me vete e kisha nj adres t nj t afrmi n Vjen, dhe m shkoi gati m shum se nj or gjersa e gjeta banesn e tij. At nuk e gjeta aty dhe personi q m'u prgjigj, pasi nuk m njohu u frikua me m pranua n banes. U ktheva, dhe duke u sjell npr qytet m ka gjetur mngjesi i asaj dite. Kur kam mbrri n Untergruppenbach n mesin e shokve lodhja e madhe nga mrzia me t ciln u ktheva nga ky udhtim m'u hoq trsisht. Pr prcjelljen time tek dera n mesin e nats dhe indiferencn e ktyre diplomatve i kam treguar n telefon Sabri Novosells i cili ia ka prcjell Bujar Hoxhs. Sabriu m ka thn pastaj se si Skender Dushi e Lirim Shyti qenkan qortuar pr kt pun. Sidoqoft, pasi kemi br luft pr nj shtje q ka t bj me popullin, nuk ka mund me pasur vend tek un inatet personale. Por ky rast ka qen tepr i mjaftueshm pr t ma mbytur kureshtjen pr jet se mos kam pasur un t msoj ndonj gj me vler prej diplomatve t Partis s Puns t Shqipris. M von prej diplomatve n Vjen jam takuar vetm me Engjll Kolanecin, i cili m ka thn q pr shtjet tona t Kosovs t mos bisedoj me askend tjetr n ambasad prve tij. Engjllin e kam takuar dhe biseduar me te disa her gjat vitit 1982, shumicn e herave s bashku me dhe n pranin e Faridin Tafallarit."

625

24. Tek Bujar Hoxha n Ankara m 17 shkurt 1982

Faridin Tafallari: "M 5 shkurt sht br varrimi i t vrarve. M 13 shkurt Xhafer Durmishi shkon n Mnchen n mnyr, q nga aty t udhtoj pr n Turqi, pr t'i raportuar Sabri Novosells mbi gjendjen e krijuar n Untergruppenbach dhe Lvizjen e Jusufit." (Me tre yjet e pavdeksis n ato vite t stuhishme, Tiran 2010, faqe 71) Pasi i kam treguar gjithka q dija pr gjendjen n Untergruppenbach e Shtutgart, Sabriu m ka thn se duhet t shkojm n Ankara q t takohemi me Bujar Hoxhn, pasi Bujari i paska thn q kur t vij shoku nga Gjermania, merre pa u vonuar e eja tek un. Sabriu thot se Bujari sht shum i interesuar q shum gjra t'i ndgjoj vet prej teje. Duke pasur parasysh prvojn e para disa ditsh me diplomatt n Vjen, un isha shum i befasuar (pr t mir) q nj diplomat tjetr i t njjts parti t krkonte patjetr ta takoja duke br qindra kilometra rrug. Sabriu m tregon se n Ankara gjendet Abdullahu me osmant e vet. Pr kt kam shkruar pak n punimin "Organizatat politike n Evrop 1979-1985" . N ort e vona t nats s 16 shkurtit e kemi marr autobusin pr n Ankara, dhe n nj nat q dukej shum e ftoht, kemi udhtuar deri n Ankara ku kemi mbrri n mngjesin e 17 shkurtit. Kemi shkuar drejt n ambasadn shqiptare. Pas nj bisede t gjat, Bujar Hoxha, djali i Kadri Prishtins ma ka komunikuar vendimin e PPSH (apo thn me drejt t Enver Hoxhs) pr pranimin e gruas dhe fmijve t Jusufit n Shqipri, krkes t ciln ia kisha br Engjll Kolanecit, me dshir e porosi t Suzans, dshir e ide t ciln Jusufi ia ka mbjell qysh kur ai ka qen gjall. N ambasad, pasdite, ka ardhur Abdullah Prapashtica me shokt e vet. Abdullahu me shok nuk ka ardh rastsisht por e ka thirrur Bujari. Bujar Hoxha ishte treguar shum bujar me dezertorin e UDB-s Serbe Abdullah Prapashticn. Dezertori i UDB-s Abdullahu, nga diplomatt shqiptar ishte drguar n Tiran me ymyd se do t shtrydhin apo mjelin prej fukarallakut t tij n kok ndonj trik t UDB-s Serbe. Duke e pasur parasysh thatsirn nga shkputja e marrdhnieve me KGB-n ruse prej dekadash m par, ma merr mendja se n pusin e Sigurimit Shqiptar t vitit 1981, dezertori i UDB-s Serbe, Abdullah Prapashtica sht konsiderua peshkaqeni m i madh q sht zn ndonjher me sit n lumin e Sitnics. Pr kt arsye Bujari krkoi nga ne, prfaqsuesit e Lvizjes s Jusuf Grvalls, q edhe ne, n frymn e Jusufit, t tregohemi edhe m bujar ndaj ktij personi q kishte dezertuar nga UDB-a Serbe dhe t'ia dham nj second chance. N mbrmje n ort e vona kemi marr vendimin pr bashkimin e organizatave tona, Fatoni, un, Osman Osmani, Abdullahu dhe Sabriu. Askush tjetr nuk ka qen i pranishm. Pas marrjes s vendimit kemi shkuar prap n ambasad. M 18 shkurt jemi kthyer me Sabriun n Adapazar. Pastaj kemi shkuar n Stamboll n banesn e Tefik Strajs ku kemi qndruar disa dit dhe jemi takuar prap me Bujarin. Bujari na e ka paguar rrugn e aeroplanit mua dhe Osmanit. Un kisha marr t holla prej Suzans t cilat m mjaftonin edhe pr biletn kthyese por Bujari nuk m ka lejuar ta paguaj vet biletn. Pas kthimit nga Turqia, un dhe Faridin Tafallari e takuam disa her Engjll Kolanecin. N njrn prej ktyre takimeve atij i dham shum gjra q ishin t arkivuara n shtpin e Jusufit. Pos tjerash atij ia dham edhe punn origjinale q Jusufi kishte br n prgatitjen e numrave 3 dhe 4-5 t revists "Liria". Engjlli i mori me shum dshir duke thn se ato ruhen m mir n Shqipri se sa tjetrkund. N shtpin e Jusufit kishte shum gjra t duheshin larguar nga shtpia. Pr disa dokumente e materiale duhej t tregonim kujdes t madh pr disa t tjera m t vogl. 626

25. Prcjellja e familjes s Jusufit n Shqipri

Prcjellja e Suzans, Premtonit, Doniks dhe Ergonit pr Shqipri Pas krkess q ia kisha br Engjll Kolanecit pr vendosjen e Suzans me fmijt n Shqipri, e cila ishte edhe krkes e Suzans dhe dshir e shprehur m par nga vet Jusufi, dhe ardhjes s prgjigjes pozitive q m'u komunikua nga Bujar Hoxha n Ankara m 17 shkurt 1982, n fund t marsit u b organizimi i drgimit t familjes s ngusht t Jusufit n Shqipri. Pas bisedave q kisha br me Engjllin, nga Untergruppenbachu, m 28 mars 1982, u nism Haxhi Berisha, Faridin Tafallari, Nuhi Sylejmani dhe un. Faridini pr kt rrug e ka huazuar nj kombi prej Nami Ramadanit, nga fshati Tenov i Tetovs, q jetonte n Esslingen. Faridini me Nuhiun e kan ngarkuar kombin me tesha e sende. Un e Haxhi Berisha me Suzann dhe fmijt e kemi marr trenin nga Shtutgarti pr n Vjen. Adresn e takimin na e ka caktuar Engjll Kolaneci. At dit ne t gjith jemi takuar n Muzeun, n t cilin gjendej shpata e Sknderbeut. Un, Faridini dhe Nuhiu jemi prshndetur me Suzann, Premtonin, Donikn e Ergonin n Muze dhe jemi kthyer s bashku me kombin e Namiut. Haxhi Berisha ka qndruar m gjat se ne me familjen at dit dhe sht kthye m von, vetm, me tren.

26. Pritja e Familjes s Jusuf Grvalls n Shqipri

Nexhmije Hoxha: "...Familja e Jusuf Grvalls prej kohsh ishte e njohur pr ndjenjat Kombtare, prandaj shovinistt serb e kishin prndjekur brez pas brezi kt familje. Histori e dhimbshme, por e madhrishme. Dhe, kjo familje mori nj grusht t rnd, n nj dit, agjentura jugosllave vrau dy vllezr, njri m i mir se tjetri. Suzana bashk me dy djemt dhe vajzn, n moshn shkollore, m i vogli 4 vje, erdhn n Tiran. Shteti shqiptar mori prsipr mbajtjen e tyre, i strehoi i rregulloi n shkolla sipas dshirave t tyre, u lidhi pensione t prshtatshme jo vetm fmijve, por edhe Suzans, e cila krkoi t ndiqte studimet e larta jo duke punuar e me korrespodenc, por si studente e rregullt. Djali i madh, Premtoni, u zgjodh deri antar i KQ t Bashkimit t Rinis. Kjo Familje gjeti ambient t ngroht jo vetm te kosovart q banonin n Shqipri, por nga t gjith ata shqiptar q kishin pr zemr Kosovn e q kishin dgjuar pr talentet e Jusuf Grvalls, pr kt yll t ri t ndritur, q kish dal e po ngritej nga gjiri i popullit t shumvuajtur kosovar. Prve shtetit pr t shoqen e Jusuf Grvalls e fmijt e tij u interesua drejtprsdrejti vet Enveri! Ai u kujdes si pr jetimt e nj shoku, si ka br me shum nga fmijt e dshmorve t Lufts. Un personalisht, nuk lash prvjetor t vrasjes s Jusufit pa i shkuar Suzans pr vizit n shtpi. Q n fillim u drgova fmijve disa dhurata nga xhaxhi Enver, q t gzoheshin. Kur msuam q dshira e Jusufit ishte q vajza t msonte FLAUTIN, ne i drguam nj FLAUT. Dhe kt ia drgoi Enveri. Suzana m dhuroi nj qeleshe kosovare, t ciln - si m tha - Jusufi e vinte n demonstrata, m dha nj flamur t qndisur, q un i kam ruajtur si relikte t shtrenjta bashk me ato t Enverit. Kur martoi djalin, un shkova dhe e urova. Aty takova shum kosovar q kishin ardh nga vendet ku kishin emigruar. Djalit t Jusufit iu b nj dasm, q nuk i mungoi asgj nga 'mund t'i bnte babai, vese mungonte ai vet!..." (www.kosova.de)

627

27. LOTT E TIJ M BININ MBI KOK

"Agron Bajrami: Po keni pasur komunikime, kontakte me udhheqjen e Shqipris, me Enver Hoxhen, Nexhmijen? Donika Grvalla: Nexhmije Hoxha vinte rregullisht, nj her n vit kur ata kishin ditn e dshmorve, vinte n kohn kur llogariste se vin pjesa m e madhe e njerzve, rrinte dhjet minuta, pinte nj kafe, sillej mjaft mir dhe prfundonte vizitn e saj dhe shkonte. Me Enver Hoxhn nuk ka pasur kontakte. Un jam e vetmja q e kam takuar njher kur kam qen n moshn 11 vjeare, nj vit mbasi patm shkuar n Shqipri: Mua m morn nga shkolla dhe m uan q t'i qoj lule n tribun pr paradn e 1 Majit. Aty kam kaluar 5, 6-7 minuta me t ndrkoh q parada vazhdonte, prndryshe kontakte t drejtprdrejta nuk kam pasur. Agron Bajrami: Foli dika me juve, ju tha dika? A e dinte kush jeni ju? Donika Grvalla: Un jam e sigurt se e dinte, sepse kur fmjt e tjer shkuan prpara, se atje ishte zakoni q qojshin lule, pioniert i drgojn lule udhheqjes, dhe u vrsuln fmijt tjer dhe i uan lule dhe mua m nxorn m pas pr efekt, t duket pak m e veant, dhe Ramiz Alia e prek n krah t djatht Enver Hoxhn dhe i thot: Shoku Enver kemi nj fmi t Grvallajve ktu. Ather ai m mori para vetes dhe n ndrkoh q vazhdonte parada un e ndjeja se ai qante sepse ndjeja lott e tij q m binin mbi kok, dhe ai m prkulet e m thot n vesh se babai yt sht Qemal Stafa i Kosovs. Ka shum interpretime n Shqipri se pse ai e thot nj gj t till. Por realiteti sht se kjo ka qen biseda q kemi zhvilluar." (www.kohavision.net, 18 maj 2012)

28. Krkesa pr njohje dhe mosnjohja

Pas shkuarjes s familjes s Jusufit n Shqipri, un dhe Faridin Tafallari e takuam disa her Engjll Kolanecin. N njrn prej ktyre takimeve atij i dham shum gjra q ishin t arkivuara n shtpin e Jusufit. Pos tjerash atij ia dham edhe punn origjinale q Jusufi kishte br n prgatitjen e numrave 3 dhe 4-5 t revists "Liria". Engjlli i mori me shum dshir duke thn se ato ruhen m mir n Shqipri se sa tjetrkund. Xhafer Shatri krkon t aplikohet qndrimi q me diplomatt shqiptar, pr shtje t Lvizjes t mbaj kontakt vetm Sabri Novosella n Stamboll dhe askush tjetr. Ksaj krkese un i bindem plotsisht dhe prej momentit q m sht thn e kam zbatuar me prpikmri dhe seriozitetin m t madh. N njfar mnyre ky hap ka qen nj krkes q PPSH ta njoh Lvizjen, dhe un kam pasur dyshime se a sht e arsyeshme me i qit diplomatt shqiptar para nj alternative t till n at koh. Sidoqoft ngjarjet jan zhvilluar ashtu. Prgjigja e PPSH ndaj ksaj krkese ka qen shum e ashpr. Xhafer Shatri: Sa i prket letrs tnde t fundit, pr mua do gj sht e qart dhe qndrimin tnd e aprovoj plotsisht, sepse ta duan dy vet nj njeri kjo sht vrtet m tepr se krim (ti duaj mua e un veten kjo sshkon). Prndryshe un me djem t vllaut skam pasur rastin t rri shum, vetm me njrin n Itali. Por ktu jam informuar prej shokve lidhur me ta, dhe nga t gjitha kto kam ardhur te prfundimi se kta njerz nuk po e bjn at q duhet ta bjn apo at q pritet prej tyre dhe jam i sigurt se kt gj nuk e din eprort e tyre. Besom se kta njerz nuk kan fije konspiracioni n kontakt me njerzit tan, p.sh. ai q kam biseduar me t n Itali u ka treguar njerzve se ku kam shkuar un...dhe kur e kam kuptuar nj lshim t till un skam mundur tu besoj veshve t mi. Kjo dhe t tjerat q ti prmenda mi kan hapur syt shum prandaj edhe kam insistuar aq shum m 15 maj q kontaktet me kta njerz ti 628

mbajsh vetm ti. Meqense sht kshtu ma merr mendja se sht e domosdoshme q tu drejtohemi drejtprsdrejti sh.e. dhe b.p. dhe at me shkrim dhe ti njoftojm detalisht pr t gjitha dhe vetm pas prgjigjes s tyre me shkrim t marrim qndrim t caktuar... dhe kuptohet tua bjm me dije se ne nuk jemi aventurier q me veprimet tona duam ta rrezikojm edhe at. Assesi. Prandaj nqoftse mendojn se veprimtaria jon shpie n at drejtim, ather le t na tregojn, apo t them m mir le t na bindin me fakte. ... Pos tjerash i paska thn se gjoja ti i ke thn Plakut se edhe ne apo m mir t them un sqenkam i knaqur me ta... sidoqoft un i kam thn S qysh m par se me at njeri dhe as me kolegt e tij un sdua t bisedoj, sepse sht shoku kompetent pr kt shtje, prandaj nse kan dika le t urdhrojn e t bisedojn me t, ka sht kjo ti formojn qindra lidhje? Lidhur me kt do t ishte mir, q ti t'ia trheqsh vrejtjen Sahitit (Xhafer Durmishit-shn im) pr kt shtje dhe le ta kuptojn ata njerz se ne kemi disiplin... Mbaj mend, nse ktyre punve s'ua presim rrugt q tash dhe t'i qesim n baza t shndosha, ather do t kemi pasoja nesr q edhe dreqi do t uditet. Ktu s'ka loj. Politik n mes vllezrve sguxon t ket. Dreqi e marrt thesi sht thes, por njqind bira nuk i ka. E sa pr dshprim q m kishe thn, pr kt mos u mrzit aspak, sepse un jam i prgatitur pr t gjitha ama pr t gjitha dhe e di se vetm t bazuar n forcat tona ne do t fitojm m leht. Spo e zgjas m tepr, sepse jam shum i lodhur. N letrn tjetr do t shkruaj edhe m gjersisht pr kt gj, por t lutem q edhe ti t mos e marrsh kt si tragjike, sepse e shkatrron shndetin kot. (Letr Sabri Novosells, 16 gusht 1982) Xhafer Shatri: Un fjalt e E. (Engjll Kolanecit-shn i Xh. D.) q i paska lshuar i marr m par si provokim q t sht br ty pr ta kuptuar se n shkall sht besimi dhe mirkuptimi yn, sepse prkundr t gjithave un sbesoj se ata prpiqen q mu n kt koh ta minojn punn ton, unitetin ton. Tek i lexoj shkrimet e atjeshme, fardo qofshin ato, un kurr se besoj se dikush guxon t merret prej tyre me pun q e dmtojn nj lvizje nacionallirimtare e kujtdo qoft ajo. Por nse atij i intereson ta dij at pun, ather le ti drejtohet shokut ton kompetent pr marrdhnie me ta dhe ai do tia mbaj nj ligjrat t vogl jo vetm pr kt rastin tim, por edhe pr mirsjelljen. (Letr Xhafer Durmishit, 1 nntor 1982) Faridin Tafallari: "Mbrm e mora n telefon (Engjll Kolanecin-shnim i imi) i krkova t na drgoj ndonj film pr 28 Nntor dhe i tregova se e kemi organizua kt rreth pr kremtimin e fests. Shum von tha jeni lajmrue, kurse atyre q jan lajmruar m heret u kemi drguar. Ku jeni humb, nuk lajmroheni fare. Pyeti edhe pr ty. Si sht tha, dhe a po e takon? I thash se po takohemi rrall por me telefon m fort. Letrat e Suzans kishin ardhur dhe dika tjetr, pr t tjerat nuk m tregoi. Po merre n telefon ti!" (Letr Xhafer Durmishit, 24 nntor 1982) Xhafer Durmishi: "Letr pr Engjll Kolanecin Shoku Engjll (Engjll Kolaneci, diplomat n Ambasadn e Shqipris n Vjen) N prag t fests Faridini m njoftoi pr bisedn telefonike q paska pasur me Ju. Me kt rast m tregoi se tek Ju paskan ardhur letrat e Suzans. Si ju pata thn edhe m par, neve na u desht q gurt ti rregullojm me do kusht para fests, dhe si mund tju ket treguar shoku Faridin, ata (gurt) u vendosn e me sa duket jan t punuar mir. Edhe njerzit kan dhn vlersime t mira, por ndonj fotografi ende nuk ma kan sjell shokt. Ne huazuam nj shum t hollash pr kt rast dhe paguam nj pjes 629

pr t ciln t kam pas treguar. Firma e gurve, n t vrtet m kompetentja, se kto rregulla ktu un nuk i di, por si m kan treguar e ka br punn n at mnyr q, kur t kthehet letra e Suzans do t na kthehen t hollat. Si e dini, n at letr Suzana autorizon nj njeri q t prgjigjet n do rast pr sigurimin e gurit t t shoqit, pr arsye se ajo nuk ka banim t prhershm n mrgim. Prndryshe ne jemi mir, edhe punt jan duke shkuar mir. Te fala S. (Xhafer Durmishi " (Letr Engjll Kolanecit, nntor 1982) Xhafer Durmishi: "Sa prket Engjll Kolanecit, m njofto posa ti marrsh letrat e Suzans. Nse ka dika me rndsi ai do t shkruaj, apo do tia thot shokut ton m prgjegjs, i cili sht i caktuar pr marrdhnie me ta, sepse un nuk mund ta thrras, sepse e till sht marrveshja me shokt." (Letr Faridin Tafallarit, nntor 1982)

29. E din serbt kend e lshojn nga burgu!

Xhafer Durmishi: "Edhe kt vit, n ditn e shtun t panairit t librit ishim n Frankfurt. Gjat dits brenda n Panair pothuaj kohn m t madhe m shoqroi Skender Dushi dhe bisedn m s shumti e solli tek Ibrahim Kelmendi me qllim q t mbjell dhe forcoj sa m shum dyshimet n te. N mbrmjen e asaj dite me Engjll Kolanecin u takuam un dhe Faridini. Ai ishte vetm (dhe kshtu ka qen n t gjitha rastet). Q ta kemi kt takim ksaj radhe kisha interes edhe un, pasi desha ta shfrytzoj rastin e ksaj dite dhe i thash se takimet tona n vazhdim jan t panevojshme. Faridini i foli edhe pr at ka se prita, se ka i kan thn Jahir Jahirit gjat vizits s tij n Shqipri. Engjlli u prgjigj se atje iu kan thn gjra q bn me ju thn, pra edhe ato q ua themi edhe ju, q t ruheni se keni n radht e tuaja shum njerz t dyshimt, dhe se serbt e din se kend e lshojn nga burgu. Jahir Jahiri sht nj puntor, rreth 40 vjear, nga fshati Slivov i komuns s Ferizajt. Ka t afrm n Shqipri dhe ksaj vere prmes shokve n Ambasadn e Vjens, sht i vetmi puntor kosovar me sa di un q e ka vizituar atdheun. Ka qndruar nj muaj dit. Ka qen nj prej m aktivve dhe iu sht prgjigjur t gjitha manifestimeve, dhe nuk sht dalluar n ndonj mnyr prej rrethit t vet. Pr ZK (Zrin e Kosovs-shn im) thoshte se po del edhe m i mir se prpara. Pasi u kthye nga vizita n Shqipri ka ndryshuar pr 180 shkall. Ky ka qen antar direkt i rrethit t Faridinit. Pas kthimit nga vizita u largua nga Faridini e rrethi i tij dhe iu afrua Halimit (Osman Osmanit-shn im). Jahiri sht iniciatori, ai q ka krkua me kmbngulje takimin e aktivistve kryesor t rrethit t Shtutgartit m 26 shtator 1982. Por si duket u befasua nga se si iu prgjigjn t gjith ktij takimi dhe mungoi. Me Jahirin u takova edhe n mbrmjen e kremtimit t 28 nntorit, pasi festa ishte organizuar n nj sall n fshatin ku ai banonte. Nj puntor m tha- a shkoj ta marr, dhe un i thash se do t ishte mir nse vjen. Ai erdhi. Kah mesi i programit, ky shoku q e solli m tha se Jahiri po ka dshir me e marr fjaln. I thash mir por dua ta dij se ka do t thot. Jahiri, pasi kishte pi pak, m thot se kjo sht pun pr mua. Un nuk e lejova se nuk besoja se nuk do ta lshoj ndonj fjal, duke e lutur q t mos na e prish kt mbrmje. Ai u hidhrua si mora m vesh edhe m tepr duke thn se Jahir Jahirin e njeh krejt Shqipria etj. etj." (Letr Xhafer Shatrit dhe Sabri Novosells, 3 dhjetor 1982) Xhafer Durmishi: "S pari po t them se kt letr q ta kam drguar, t mos e kuptosh se sht shkruar nn ndikimin e ligjit t inercionit kur pas gjith atyre 630

diskutimeve t mparshme n drejtimin tjetr nuk munda t ndalem menjher. S dyti kt letr nuk e kam shkruar as nn ndikimin m t vogl nga fjalt e Engjllit, sepse vet prmbajtja e t letrs dhe e t gjitha qndrimeve t mia flasin pr nj besim t patundur i cili nuk do t lkundet n asnj moment prej ans ton. Nuk sht vshtir t kuptohet se prmbajtja e letrs s fundit ka t vetmin qllim nj besim e respekt pak m t madh prej ans tnde ndaj meje, t cilin besoj se kam t drejt ta krkoj s paku n masn e 50%-shit t qndrimit tim. ... Sa i prket propozimit tnd, un prgjigjen e tij e shnova n kt letrn m t gjat, si dhe pr qndrimin e Engjllit, se ka i kam thn un pas atyre fjalve t kam treguar m par. Pr qllimin, nuk di ka t them, di aq sa din ti pr kt, n baz t ktyre t dhnave q i kam shprehur tash dhe m par. Un e mora edhe letrn prej Kamberit (SN) n lidhje me propozimin tnd t cilin ai e aprovon dhe m thot arsyetimin e vet. (Letr Xhafer Shatrit, 5 dhjetor 1982) Xhafer Shatri: Kto dit na ka ardhur edhe nj letr-ultimatum. Ska fjal, njerzit po prpiqen t na bjn bisht t tyre n do aspekt e ne kurr nuk guxojm t lshojm pe. Kurr, sepse n t kundrtn kjo do t ishte vdekje. Po shihet qart s qllimi i adashit tnd (Skender Dushit-shn im) sht t mbjell amulli dhe t mos bhet asgj. Ndodh fare leht q ata t shrbehen me njerz t ud. (udbs) vetm sa ta bindin n mnyr indirekte J. (Jugosllavin-shn i Xh. D.) se nuk przihen n punt e saj t brendshme. (Letr Xhafer Durmishit, 31 janar 1983) Xhafer Shatri: "...nj rast tjetr edhe m flagrant me rastin e shfaqjes s koncertit n Dyseldorf. Shkon Engjlli (Kolaneci, diplomat shqiptar n Vjen-shn i Xh. D.) dhe i merr Xhavitin, Hyzriun dhe Fazliun e u thot: ku sht Lvizja, keni kujdes se aty sht udba, mos u mashtroni, hapni syt dhe kshtu n kt kuptim...dika e pabesueshme dhe ata burrat e bots asnjri se kan njoftuar shokun me t cilin kan kontakt (Xhafer Durmishin-shn yn). (Letr Qendrs Ekzekutive, 7 qershor 1983) Xhafer Shatri: "Me nj fjal t thot kush ka t doj, por politika e Lvizjes sht e drejt. Ndodh q ksaj ti fryj edhe njfar Engjlli i Vjens q sht msuar m par t mvrej e kthjell kndej e tash pasi e ka par q nuk po ia var kush, prpiqet t na luftoj edhe me metoda kaq t poshtra. Por sjelljen e tyre t bjn t kuptosh se ata duan zhurm e jo pun. Ne nuk jemi pr zhurm dhe natyrisht ata e kan par kt fare mir. Tufanin kur t shprndahen kto dit 1200 ZK n Kosov ia ndien tr Ballkani e m s shumti ata. (Letr Sabri Novosells, korrik 1983)

30. Refer t njanshm, dyanshm apo neutral

Sabri Novosella: Sa i prket letrs pr vllaun e madh edhe ne kemi qen t mendimit t shkruhet derisa kemi supozuar se sht pun e ndonj diplomati, por tani kur do gj sht e qart, se kjo nuk sht pun e ndonj personi por qndrim i dikujt q shqiptart q jetojn n trojet e veta n Jugosllavi kurrsesi t mos ken nj organizat t fuqishme e cila do t jet e aft ti prij popullit dhe ta prfaqsoj para shteteve t bots dhe para forumeve ndrkombtare. Shkruarja e letrave sht e kot. Ne na duhet ta bjm punn ton e ata punn e vet por gjithnj duke e ruajtur gjakftohtsin. Sa i prket asaj q thua se ata luajn rolin e referit t njanshm ajo nuk sht e vrtet pasi referi sht i dyanshm. Kolegu i Plakut (Bujar Hoxhs) q sht ktu dhe q kemi kontakte t vazhdueshme me te, na ka thn tekstualisht: Bujar Hoxha dhe Engjll Kolaneci kan hngr dajak pr sjelljet dhe gabimet q i paskan br ndaj nesh, kurse ky mundohet t paraqitet si person q mbron krahun e L., por na kshillon q t jemi t matur ndaj Abdullah Prapashtics nqoftse nuk dyshojm n te, por nse dyshojm ajo sht shtje tjetr. 631

N pyetjen ton se ka tu themi shokve (njerzve) pr poshtrsit e A.P. t cilat ia prsritm edhe njher, ne tre antar t KQ, na u prgjigj: -U thoni ato q mi that mua! Kjo tregon se ata nuk jan t interesuar ta prkrahin njrn apo tjetrn, por jan t interesuar q kurrsesi dy milion shqiptar n Jugosllavi t mos e ken nj prfaqsues t vetm n plotkuptimin e fjals, por t vazhdoj dhe t zhvillohet vazhdimisht nj aktivitet m tepr spontan se sa i organizuar mir. ka duan me arritur me kt do t shifet m von. T fala vllazrore Mrgimi e Aliu" (Letr e Sabri Novosells dhe Asllan Muharremit pr Xhafer Durmishin, 15 gusht 1983)

31. Qndrime t kosovarve n Shqipri

Pas demonstrats s Shtutgartit t janarit 1983, Hasan Mala dhe Xhafer Shatri e sjellin Milaim Zekn (mikun e Fatmir Krasniqit, t dnuar me grupin kryesor t OMLKs) n Shtutgart (Sindelfingen) pr pun minuese dhe pr shkatrrimin e ndikimit tim, t Haxhi Berishs e t tjerve n rrethin e Shtutgartit. Pas nj qndrimit t tij n Sindelfingen, N pranver 1983 Milaimi gjendet n Dsseldorf-Bielefeld. N prill 1983, Ansambli Shtetror i Kngve dhe Valleve e bn turneun e vet npr Gjermani, turne e cila ishte organizuar nga Engjll Kolaneci, diplomat n Ambasadn Shqiptare n Vjen. Pas nj koncerti n Gjermanin veriore, Milaimi e blen nj tub t mir me lule pr Enver Hoxhn dhe ia jep prfaqsuesve t ansamblit n sken dhe ky gjest me mjeshtri propagandistike videofilmohet pr t'u shfaqur m von n televizionin shqiptar, (dhe npr nj videokaset q u shprnda npr Evrop), se si i shkojn karanfilat Enver Hoxhs prej t rinjve kosovar. Kjo ngjarje e karanfilave nuk sht kushedi se sa me rndsi n kt shtjellim, por m interesant jan disa ngjarje q pasojn. Talentin pr propagand t Milaimit, prve Xhafer Shatrit e heton edhe Engjll Kolaneci i cili e organizon shkuarjen e tij n Shqipri n vjeshtn e vitit 1983. N Shqipri, Milaimi qndron dy-tre muaj dit, dhe kohn m me rndsi e kalon me Ajet Haxhiun. Ajeti me qndrimin dhe prvojn e tij, e prgatit mir dhe i jep argumente t bollshme ideore pr ta kthyer n luft kundr Xhafer Shatrit. Kt, Ajeti e bn duke ia analizuar e zbrthyer fjal pr fjal t gjitha frazat q Xhafer Shatri i kishte shkruar n Zrin e Kosovs, gjat vitit 1983, e sidomos t njfar programi t tij. Ajeti shkon deri n at mas sa i thot Milaimit: "Nqoftse patjetr do me veprua pr Kosovn, dhe ta zm se nuk t kan mbetur shum mundsi me zgjedh, ather Kosova ka me t llogarit ma patriot e ma bir t ndershm nse bashkohesh n fund t fundit edhe me UDB-n e LKJ-s revizioniste se sa me Xhafer Shatrin." Ajeti i thot me shum vmendje edhe kt: Mendimet t cilat Milaimi duhet me i shpreh e mbrojt kur t kthehet n Gjermani, nuk guxon t'i prezantoi si mendime t Partis s Puns t Shqipris, por vetm e vetm si mendime t kosovarve n Shqipri. Gjat gjith ksaj kohe, un nuk di asgj pr kt pun, pasi nuk kam pasur mundsi si t'i marr vesh kto rrjedha. Sidoqoft, me prkrahjen e diplomatve shqiptar e t Ajet Haxhiut, Milaimi gjat muajve t par t vitit 1984 sht shok i pandar me Fazli Memajn nga fshati Korish afr Prizrenit, dhe kta dy qndrojn shum tek bashkfshatart e Fazliut n rrethin e Bilefeldit dhe n Dsseldorf. N Dsseldorf, apo thn m saktsisht afr Dsseldorfit, qndrojn m s shumti tek Musa Daka, nga Korisha, i cili ka banuar n Duisburg. Musa Daka ka qen aktivist i dalluar n klubin Emin Duraku t Dsseldorfit. 632

32. Xhafer Durmishi: "Nuk jam pr ate q t bazuar n Shqiprin t akuzohen shokt."
Ai q hyn n loj duhet lojn ta duroj Sabri Novosella: "Sot m ra n dor proqesi i komisionit t mbajtur pr rastin e U. (Xhafer Shatrit) i cili ishte i shkruar me dor t I. (Ibrahim Kelmendit-shn i Xh. D.). S pari po krkoj falje pr kto q do ti them, pasi q ndoshta fjalt e shnuara n te nuk jan t juajat por t shkruara me kok t vet nga Ibrahimi. Nqoftse jan t thanuna nga S. (Xhaferi) e F. Faridini pak po habitem. S. (Xhafer Durmishi-shn im) thot se nuk jam pr ate q t bazuar n Shqiprin t akuzohen shokt dhe vazhdon se Mrgimi ka qen i ndikuar nga diplomacia lidhur me sjelljet e tij. Un jo vetm se kam qen i ndikuar nga ata, por fjalt e tyre kan qen fakti i par n t cilin jam bazuar, kurse fakti i dyt ka qen ajo kur e pash me sy t mij, kur ju tha t tjerve: A i pe shpijunat e Shqipris dhe duhet t ruhemi nga shpijunat e tyre. Pr do kend q i ka dy kokrra mend n kok, njeriu q i thot tjetrit shpijun i Shqipris, duhet ta dij se vet sht shpijun i UDB-s. Vjen pyetja; nqoftse dikush e akuzon tjetrin se sht shpijun i Shqipris, vet shpijun i kujt sht. Pasi kto fjal i tha U. Para syve t mij dhe i kisha faktet q mi kishte thn Profesori dhe mi kishi prcjell edhe ju fjalt e E. Engjll Kolanecit, gj q plotsisht u prputheshin, pr mua nuk pat m kurrfar dyshimi se U. sht i till. Kt fakt e pa do kush n tryez dhe n dor. U. sht njeri i mrgats s qarqeve dhe t gjith ata q jan t mrgats s qarqeve, jan shpijun t UDB-s, gjegjsisht t gjith ata q jan kundr Tirans, jan n shrbim t Beogradit n nj mnyr ose n nj tjetr. Prndryshe un aty e pash nj frym antiShqipri e cila m tmerroj. Zoti U. m tha me goj t vet se, nqoftse do t del n botn e jashtme Rexhep Mala, s pari do ta urdhron vllaun e tij me bisedua me te dhe me ia largua frymn q e ka, pasi q t gjith ata q po vijn mbrendshmit, po vijn me frym t atjehit; me dashuri pr Shqiprin dhe pr udhheqsit e saj. Pasi tia mbush mendjen Rexhepit vllau i vet, ather edhe ne i ndihmojm e e kthejm kundr tyre. Se ka vepruar kshtu edhe me t tjert e pash edhe vet ashtu si e keni par edhe ju; kishte prgatitur njerzit dhe i kishte br ashtu si ishte vet dhe faktikisht aty e kishte formuar bandn antiShqipri. Do t shifni se ku do ta qoj zotin U. ajo veprimtari e poshtr e tij. Pr gjakun e dshmorve, sa mu ka dhimbt Rexhep Mala, aq edhe ia pata lakmi q e dha jetn si patriot e me at frym q e ka pasur deri n astet e fundit t jets, dhe nuk doli rrugve t bots me manipuluar gjithfar njerzish t poshtr me te dhe me ia turbulluar mendjen dhe ndjenjat e pastrta. (...) Lufttart e liris i lidh ideali, jo kumaria e akraballku. Lufttart e liris jan t lidhur n mes veti deri sa i kan t njejta idealet, por kur idealet e tyre ndahen, edhe ata ndahen e shndrrohen n armiq t prbetuar." (Letr Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 16 janar 1984)

33. Udhzime inspiruese nga Ambasada Shqiptare n Vjen

Xhafer Durmishi: "N qershor 1984 n adresn: I. Bytyi,6 Rue des Cailles, 94450 Limeil Brevannes, France sht botuar numri i par i "Zri i Kosovs" n formatin A3, q m von vazhdoi t dali n Suedi. Po n qershor e kam marr pasaportn franceze. Pas ksaj e kam marr makinn e shtypit dhe kam shkuar n mnyr legale n Zvicr, n Amriswil tek Haxhi Berisha. Tek Haxhiu n kt koh qndronte Sabri Novosella. 633

N pranin time, t Haxhi Berishs dhe t nj shoku tjetr, Sabriu, n baz t nj bisede t mparshme t tij, ka thirrur n telefon n ambasadn shqiptare n Vjen. Arsyeja e biseds: me i pyet se ka mendojn pr gazetn "Zri i Kosovs" q ishte botuar ato dit n Paris? Prgjigja prej ambasads q i sht dhn Sabriut ka qen kjo: - Shum i mir!" Hafiz Gagica: Pasi q jam tek Namiu (Nami Ramadani-shn im) po ndalem m gjersisht rreth takimit me te dhe biseds q kemi zhvillua. Namiu erdh dje tek un n mngjes dhe biseduam rreth 5-6 or rreth Xhafer Shatrit, I. Kelmendit si dhe rreth teje, bacit, Milaimit, Xhavit Ramabajs dhe Musa Hotit (si e din ti Namiu e ka merak t kapet pr disa fjal boshe dhe njherit ushqehet me to, se i duhen pr me prpilue vica etj.). Namiu tha se un qndroj n ato qndrime t mparme, e shprndaj Zrin t cilin e kam shprnda gjer m tani, sepse isha para nj muaji dhe fola me Klime Priftin (diplomat i Shqipris n Vjen-shn i Xh. D.) dhe ai m tha se qndro aty ku ke qndrua gjer m tani, se mir e keni. Namiu tha se i thash po un kam qen shok i pandar me Hafizin dhe tani ka ardh situata me u vra n mes veti se qndrojm n pozita t kundrta, e ai tha ti shprndaje qat (Zrin e Zvicrs.). Namiu tha se m tepr i besoj Klimes se tjetrkujt. (Letr Xhafer Durmishit, 29 dhjetor 1984)

34. Propozime pr ndrtim raportesh me Partin e Puns s Shqipris

Xhafer Durmishi: "Letr shokve n Shtutgart dhe Zurich 4 qershor 1988 N kt letr do t shtroj kt shtje: Si e mendoj un qndrimin tuaj, dhe far do ti kisha propozuar do grupi apo partie kosovare q prpiqet ta vej n baza t drejta punn e saj n raport me Partin e Puns t Shqipris (PPSH) apo qeverin e Republiks Popullore Socialiste t Shqipris (RPSSH). DISA PARIME THEMELORE LIDHUR ME PPSH-n DHE QEVERINE E RPSSH-s Diskutimi i shtjes s bashkimit kombtar nuk i takon ksaj teme. Diskutimi i relacioneve t KSA t Kosovs dhe RPSSH nuk i takon ksaj teme. Ktu do t shtroj vetm ato shtje se si duhet t sillet (sipas pikpamjeve t mia) nj shoqat, organizat, grup apo parti kosovare q vepron n Evropn Perndimore n vitin 1988. Duke pas parasysh -se pr do grup e organizat politike t Kosovs, shtja kryesore e politiks s saj t jashtme (dhe ndikimin e saj jashtzakonisht t rndsishm edhe n at t brendshme) sht qndrimi i saj q do t marr ndaj PPSH dhe RPSSH, -se n kushtet q mbretrojn sot as q mund t bhet fjal pr marrdhnie zyrtare t fardo organizate kosovare ilegale (n mrgim apo brenda) me PPSH-n, -faktin se prkundr shtjes s lartprmendur kontaktet e organizatave kosovare jasht dhe PPSH, si dhe ndeshja e pikpamjeve t tyre sht e pashmangshme, dhe mund t zhvillohen pr nj koh t gjat, do organizate t mirfillt kosovare i propozoj me sa vijon: Qndrimi ndaj diplomatve t RPSSH n Evropn Perndimore dhe vendet tjera n prgjithsi Kur un flas pr diplomatt si kapitull i veant t ksaj teme, flas jo pr at se ata i vej n nj rang m t ult apo m t lart se rrethet qendrore t PPSH e t Shtetit Shqiptar, por vetm e vetm pr faktin se pikrisht prmes tyre ngjajn kontaktet, frkimet dhe ndeshja e drejtprdrejt e pikpamjeve pr gjrat m t ndryshme. 634

shtja e kontakteve -A t jen ato t rastit apo t organizuara? -A t jen kontakte personale apo n grupe? -A t jen t shpeshta apo t rralla dhe kujt duhet ti takoj iniciativa? Pasi fjala sht pr nj pal me t ciln marrdhnie zyrtare nuk mund t kesh, dhe kur qe pes vite ka pasur aq shum deklarata t qarta se PPSH nuk njeh kurrfar organizate jasht, pr takime t organizuara nuk mund t bhet fjal. Pra mund t flitet vetm pr takime t rastit. A t jen kontakte personale apo n grupe? Kjo shtje nuk ka nevoj t precizohet, pr t thn se bn vetm kshtu apo ashtu. Ktu mund t flitet vetm pr rekomandime (dhe e quaj t rrugs) q t kontaktohet kur t jen t pranishm t paktn dy veta. Prndryshe kjo mbetet q secili t vendos vet. Duhet pasur parasysh se kontaktet vetm kur ke t bsh me nj problem t rndsishm mund t qesin n pozit t palakmueshme. Un nuk jam ithtar i takimeve personale. shtje e materialeve me shkrim dhe letrave N shumic ata i marrin vesh botimet publike, sikurse edhe t tjert. Nuk jam as pr fshehjen e nj shume t madhe letrash e materialesh q nuk ka nevoj dhe nuk mund t arrijn t botohen tani. Por nuk bn t pranohet sa t zbritet gjer n at shkall sa kur tu jipet nj material t t thon: Ne nuk na interesojn shtjet tuaja, por meq i keni sjell ne i marrim. Kushdo q t na jep fardo qoft ne e kemi pr detyr q ta prcjellim n qendr. Prej atyre fshehtsive vitale q jan pr nj organizat, t cilat nuk bn ti dij askush jasht (dhe prve ksaj edhe vet brenda organizate se si rregullohet ky problem e kujt ti besohen lidhjet kryesore e emrat e shokve) nuk ka nevoj t bhet prjashtim as pr diplomatt shqiptar. 2. shtja ndaj vizitave turistike n Shqipri Nuk ka nevoj t ket nj qndrim t prer. Mund t shkoj do kush, qoft vetm, qoft n grup apo me familje. Po q se dikush kthehet prej andej me mendime t kundrta pr organizatn e vet dhe lufton kundr saj duke u thirrur n msimet q i ka marr gjat vizits duke shkaktuar prarje e huti, duhet pasur parasysh se pr nj problem t till lind nevoja t diskutohet n shtyp. Pra mvaret nga shkalla e problemit, por teorikisht nj mundsi e till ekziston plotsisht. 3. Shokt n Kosov dhe qndrimi ndaj PPSH T gjith shokt n Kosov njoftohen me qndrimet e marra lidhur me problemin q e kemi n shqyrtim. 4. Shokt nga Kosova q prkohsisht dalin jasht Duhet tu lihet mundsia q t krijojn vet pikpamjet e tyre. N rast t krkess s tyre, e sipas rastit mund t takohen me diplomatt shqiptar. 5. Pr kontaktet personale Mbajtja e kontakteve t tilla nuk prjashtohet si mundsi. sht mir q ato t jen t rastit. Mbajtja e tyre e rregullt e mosinformimi i shokve pr to konsiderohet pun agjenturore. 6. Mbi far bazash duhet ndrtuar taktika ndaj qndrimeve t PPSH Taktika duhet ndrtuar vetm n baz t qndrimeve zyrtare t PPSH-s ndaj problemit t Kosovs. Fjalt jo zyrtare, si qndrime personale, si mendime t kosovarve n Shqipri, fjalt e diplomatve un jam pr ti dgjuar me kujdes, por kurrn e kurrs ndaj fjalve t gojs e nn ndikimin e tyre t merret ndonj vendim me shkrim. sht tjetr shtje nse arrihet n konkluzione t ngjashme q m par d.m.th. para sugjerimeve t tilla apo n baz t fakteve tjera." (Letr shokve n Shtutgart e Zurich, 4 qershor 1988) 635

35. PPSH dhe organizatat e majta t Kosovs

Xhafer Durmishi: "PARTIA E PUNES E SHQIPERISE DHE ORGANIZATAT E MAJTA TE KOSOVES Partia e puns n rolin e drejtuesit t shtetit ka pasur ndikim t madh n disponimin shpirtror t Kosovs. Partia e puns ka br intriga kundr organizatave t Kosovs, dhe sht shrbyer me trillime dhe shpifje. N kt pun ajo ka angazhuar shqiptar me banim n Shqipri, q kan pas e i kan rrnjt n Kosov. Por mosbashkimi i tetorit 1981 nuk sht vepr e diplomacis shqiptare. Ka pas ndikim t mir t Bujar Hoxhs n bashkimin i 17 shkurtit 1982 n Ankara. Intriga t mdha kundr aktivistve t ndryshm ka pas, sipas nevojs e situats, me prjashtim t Abdullah Prapashtics. Por kto intriga kurr nuk kan qen vendimtare as n bashkim e as n prarje. Vet fakti se mbshtetja e Republiks s Kosovs ka qen dhe mbetet e karakterit kombtar, qndrimi aq i diferencuar dhe i ndryshm ndaj ideologjis s Partis s Puns nuk ka qen kurr shkak vendimtar pr prarje n organizatat e Kosovs. Intrigat prarse kan ekzistuar, por ato jan vetm nj pjes e t vrtets dhe aspak krejt e vrteta. Kur nj shtpi digjet, pronari prpiqet ta ngris sa m shum vlern e saj q t mund t marr m shum t holla nga shoqata e sigurimeve. Kur nj ndrmarrje ekonomike falimenton, kreditort e ndryshm prpiqen t provojn se ata kan qen investuesit kryesor prandaj edhe duhet t'u jepet prparsia kryesore pr ndarjen e asaj ka ka mbet pr t'u nda nga ndrmarrja e falimentuar. Bartja e ngjashme nga fusha e ekonomis ku jan t przier nj numr i vogl njerzish dhe ku ka fonde t parapara sigurimi, n fushn politike e n fatin e lufts sht i rrezikshm dhe i dmshm pr t gjith ata q shrbehen me metoda t tilla. sht nj gnjeshtr e paskrupullt dhe nj falsifikim i ngjarjeve t thuhet se gjithka e keqe n organizatat e Kosovs ka qen e mbjellur nga PPSH, dhe sikur t mos ishte puna e saj gjithka do t ishte mir. sht po aq dobsi pr t gjith ata q thon se Kosova ia ka zgjat jetn pushtetit t Partis s Puns. Partia e Puns e ka xhirollogarin e vet t mbushur me krime e poshtrsi gjat ushtrimit t pushtetit mbi ata nnshtetas shqiptar t kohs s vet dhe nuk besoj se mund t lakmoj q t marr mbi vete edhe ato t t tjerve. Si ushtruese pushteti n nj toke t lir dhe e nj subjekti t afirmuar e t pavarur n marrdhniet ndrkombtare Partia e Puns mban prgjegjsin historike pr mospunn e vet n interesin e gjith kombit. Pr t njjtat arsye, krkesat dhe prgjegjsia m e madhe do bien edhe m tej mbi ata q do t qeverisin nga Tirana." (maj 1992. E botuar edhe n librin e Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres, Tiran 1997, faqe 330)

36. Hoxha, engjjt dhe xharraht

Xhafer Durmishi: "shtje tjetr sht ndikimi q kan pasur tek un Partia e Puns e Shqipris dhe Enver Hoxha. Qysh si fmij kam pasur nj kureshtje dhe dashuri t pashuar pr Shqiprin, e cila sht shprehur edhe n dashurin pr E. Hoxhn. I dehur nga kjo dashuri kam shkuar aq larg sa kam menduar se nj dit patjetr do t takohem me Hoxhn. Shkrimet e artikujt e tij jo vetm q m kan plqyer por tek un kan pasur edhe ndikim binds. 636

Artikujt e tij pr Kosovn e pr mbrojtjen e flakt e t argumentuar t krkess Kosova-Republik jan t fuqishm, t madhrishm dhe t patejkalueshm. Vitet kaluan, un dola n Gjermani. Personalisht me Hoxhn nuk u takova kurr, por megjithat nj pjes e ndrrs fminore mu realizua. Kam fakte t pamohueshme dhe dshmitar t gjall se n Salzburg, Vjen dhe Frankfurt m sht parafytyruar (jo njher por disa her) vet KryeEngjlli, KryeEngjlli i Hoxhs, Engjll Kolaneci, diplomati kryesor i Shqipris q sht marr me shtje e me shqiptar t Kosovs n Gjermani e Zvicr. Natyrisht se m jan shfaqur edhe engjj e shpirtra tjer, por n kategorin e engjjve asnj nuk mund t krahasohet me Engjllin. Nuk e di se a sht e vrtet apo jo, por thon se pr ti takuar rrethit m t ngusht t Hoxhs patjetr sht dashur t kalosh npr duart e xharrahve, se pa kalua npr duart e tyre ka qen e pamundur me hy n kalan e tij. Ktu nuk e shoh t arsyeshme e as nuk m takon t zgjerohem n hipoteza lidhur me krimet dhe garat e xharrahve dhe servilve. Me kt rast dua t them se E. Hoxha, pr mua dhe pr At q e moj m s shumti n kt jet, ka qen nj nga inspiruesit e frymzuesit n luft kundr pushtetit serb. N at periudh t jets time, (gjer n vitin 1985) mund t thuhet se Kosovs nuk i ka ardh asnj e keqe prej E. Hoxhs por vetm t mira. Duke u bazuar n numrin e tytave t topave e pushkve, Shqipria ka qen mbrojtsja konstante, besnike dhe e guximshme e Kosovs dhe shqiptarve nn Jugosllavi. Ne q kemi qen jasht territorit t RPS t Shqipris kemi par vetm ant e mira. Ne kemi pas pun vetm me engjj. sht me rndsi q ta pohojm kt fakt dhe kjo nuk duhet t merret si ofendim i viktimave t gjalla e t vdekura t dhuns fizike e psikike t sistemit t tij. Por vlersimet tona jan t njanshme dhe mbeten t tilla. Vlersimin, kritikat, lavdatat e t tjerat u takojn n radh t par dhe t fundit atyre q kan jetuar nn regjimin e tij, q kan pas pun jo vetm me t mirat e engjjve por edhe me trajtimet e xharrahve." (Protesta e Aspirata, Prishtin 2006, faqe 6-7)

Valbona Kolaneci: "Un q po ju shkruaj jam Valbona, e bija e Engjll Kolanecit. Shum faleminderit pr mesazhin dhe pr librin tuaj me kujtime bashkangjitur, i cili m emocionoi pa mas dhe m zgjoi kujtime t bukura. Fatkeqsisht m duhet t'ju njoftoj se babai im ndrroi jet gati katr muaj m par. sht rasti ta them se Kosova dhe gjith miqt e shokt kosovar kan qen shum t dashur pr babain tim. Ai ruante mbresat m t bukura nga vizita e tij e par dhe e fundit n Kosov n fund t vitit 2005. ... Edhe nj her ju faleminderit shum pr fjalt e mira n adres t babait tim." (Letr Xhafer Durmishit, 22 janar 2007)

Shkurtesat
ATSH AVNOJ BeH BK DDR FIDE Agjencia Telegrafike Shqiptare Kshilli Antifashist Nacionallirimtar i Jugosllavis Bosna e Hercegovina Bashksia e klubeve Republika Demokratike Gjermane Federata Ndrkombtare e Shahut 637

IBM

International Business Machines (Ndrmarrje multinacionale Amerikane) KDPBKSHM Kshilli Drejtues i Puns i Bashksis s Klubeve Shqiptare n Mrgim KQ Komiteti Qendror KRIPO Policia Kriminalistike KSA Krahina Socialiste Autonome KVG Komitetit "Vllezrit Grvalla" LKJ Lidhja e Komunistve t Jugosllavis LNKVSHJ Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi LPJ Ligji Penal i Jugosllavis LPRK Lvizja Popullore pr Republikn e Kosovs LRBSH Lvizja Revolucionare pr Bashkimin e Shqiptarve OMLK Organizata Marksiste-Leniniste e Kosovs PKMLSHJ Partia Komuniste Marksiste-Leniniste e Shqiptarve n Jugosllavi PPSH Partia e Puns e Shqipris QAMO Qendra e Arsimimit t Mesm t Orientuar QE Qendra Ekzekutive RFGJ Republika Federale Gjermane RSFJ Republika Socialiste Federative e Jugosllavis TANJUG Agjencia Telegrafike e RSFJ UDB Sigurimi Shtetror Jugosllav VHS The Video Home System

Lista e burimeve
Abusus not tollit usum, Prof. Abdyl Kadolli, KRIMET E KUQE Adem Dema, Intervist, Apostol Duka; Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008, Adem Gashi, Epoka e re, 8 janar 2007, Intervist me Ibrahim Kelmendin Adem Gashi, Dyndalla e mendimeve, AKTGJYKIMI I GJYKATS S QARKUT N PRISHTIN, P - nr. 137/80, dat 4 qershor 1980 (Shefqet Jashari me shok) Aktgjykimi i Shefqet Jasharit me shok. Gjykata Supreme e Kosovs, Ap-nr. 248/80, 10 nntor 1980 Aktgjykimi kundr Ismail Haradinajt me shok nga Gjykata e Qarkut n Pej, m 6 gusht 1981, P. nr. 106/81, Aktgjykimi i Partis "Komuniste", (PKMLSHJ) P-K nr 167/82, Aktgjykim kundr Qerkin Pecit me shok, GJYKATA E QARKUT N MITROVIC E TITOS, P-nr. 9/83, - m 27.maj 1983 ATSH, KOSOVS PO I VRITEN DJEMT NGA SERBOMDHENJT, Zri i Popullit, 20 janar 1982 Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008 Avdi Ibrahimi, KUSH E VRAU LAJMTARIN, Novel, VATRA - Prishtin 2000, Avni Dehari, "Atentatet - sjell kujtimin pr vrasjen tragjike t 17 janarit '82, Bardhosh Grvalla, Letr pr Nijazi Saraoglu, Mahmut Pasa Cadesi 82, Istanbul, mesi 638

i marsit 1981 Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, ver 1979 Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, shkurt 1980 Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq, prill 1980 Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, janar 1981 Bedri Islami, Vonesa e mbar, (Shnime pr romanin e Ibrahim Kelmendit "Atentatet") Bedri Islami, Lvizja, Tetov 2012 Berat Luzha, Si u krijua Lvizja Popullore pr Republikn e Kosovs, Berat Luzha, Intervist Apostol Duks, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2008 Daut Demaku, ROMANI ATENTATET SHT SHEMBULL I PASTR KU E SHOHIM ME SY RILINDJEN E HERONJVE T KOMBIT , www.pashtriku.org, , 26 gusht 2007 Dokument i vendimit t Bashkimit t 17 shkurtit 1982 Dokument i Vendimit nga takimit i 3 marsit 1984 n Gjenev nga Xhafer Shatri, Ibrahim Kelmendi, Faridin Tafallari dhe Xhafer Durmishi Donika Grvalla, Intervist n KOHA-TV dhn Agron Bajramit, 18 maj 2012 Emrush Xhemaili, 20 vjet veprimtari, 1982-2002 Ethem eku, Mendimi politik i lvizjes ilegale n Kosov 1945-1981, Prishtin 2003 Ethem eku, Shekulli i ilegales, Prishtin 2004 Faridin Tafallari, Letr Xhafer Durmishit, 24 nntor 1982 Faridin Tafallari: Thirrje pr mbledhjen e par t Bashksis s klubeve Faridin Tafallari: Thirrje pr mbledhjen e dyt t Bashksis s klubeve Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, Tiran 1997 Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, Tiran, 1998 Faridin Tafallari, KA PRET IBRAHIM KELMENDI, PSE NUK BN KALLZIM PENAL NDAJ VRASSIT T JUSUF E BARDHOSH GRVALLS DHE KADRI ZEKS (!?!) Faridin Tafallari, FAR THA JUSUF GRVALLA PR KOSOVN, SHQIPRIN DHE TROJET SHQIPTARE, N DITN E FLAMURIT, 28 NNTORIN E VITIT 1981 Faridin Tafallari, IBRAHIM KELMENDI KA NDIKIM N VRASJEN E JUSUF DHE BARDHOSH GRVALLS E KADRI ZEKS!!!??? Faridin Tafallari, Letr Xhafer Durmishit, 28 tetor 2009 Faridin Tafallari, ME TRE YJET E PAVDEKSIS N ATO VITE T STUHSHME, Tiran 2010 Faridin Tafallari, Kur shkruante Jusuf Grvalla 'Bashkimi bn fuqin', www.albaniapress.com, 2 tetor 2011 (N kt punim Faridin Tafallari, prpos shkrimit hyrs prgatiti dhe botoi kto shkrime t Jusufit e Bardhosh Grvalls: Artikullin "Bashkimi bn fuqin" t Jusufit; Nj Raport t Jusufit, t korrikut 1981 drguar Degs "Hasan Prishtina" t LNKVSH; Letr e Jusuf Grvalls drguar Enver Hoxhs, prill 1980 dhe nj letr t Bardhosh Grvalls drguar Nijazi Strajs (Nijazi Saraoglu, mesi i marsit 1981. T gjitha citimet e prdorura prej meje nga kto tri letra jan marr prej ktij punimi t prgatitur pra nga Faridin Tafallari.) Fatos Aliu, 18 tetor 2008, www.pashtriku.org FIDE, Rregullat themelore t lojs s shahut 639

Garry Kasparov, "How Life Imitates Chess" (Si e imiton jeta shahun). 2007 Gazeta Express, 11 e 12 mars 2007 Gazeta Express, 13 mars 2007 Hafiz Gagica, Letr Xhafer Durmishit, 29 dhjetor 1984 Hafiz Gagica, Letr drguar Asllan Muharremit n Stockholm, 9 korrik 1985 Halil Matoshi, Atentati ndaj Jusuf Grvalls: Teoria e nj komploti dhe prgjasimi me J. F. Kenedin, 2007 Hasan Mala, Deklarim n filmin dokumentar 'ke br sot pr Kosovn, 1997 Hasan Mala, Letr Faridin Tafallarit, (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f.382) Hashim Thai, Bota Sot, 14 shtator 2009 Historiku i shkurtr i Organizats Marksiste-Leniniste t Kosovs dhe veprimtaria e saj revolucionare Hydajet Hyseni, "Therror n themelet e Bashkimit", Hydajet Hyseni, Kadri Zeka - N 50 vjetorin e lindjes Hysen Gega, Kam refuzuar ta vras Jusuf Grvalln, www.kosova-sot.info, 28 dhe 29 Mars 2012 Hysen Grvalla, "Letr e hapur Tri grupeve q, respektivisht organizatave q luftojn n emrin e LRSSHJ-s, 12 korrik 1985 Hysen Grvalla, Gazeta Shqiptare, Gjenev, maj 1997 Hysen Grvalla, Intervist dhn Jusuf Ferizit, Bota Sot, 10 mars 2003 Hysen GRVALLA, Bota Sot, 12 mars 2003 Hysen Grvalla, Bota Sot, 1 dhjetor 2006 Hysen Grvalla, Gazeta Express,13 mars 2007 Ibrahim Kelmendi, Letr Faridin Tafallarit, 4 qershor 1980 Ibrahim Kelmendi, Letr Jusuf Grvalls, 16 shtator 1980 Ibrahim Kelmendi, Letr Sadik Blakajt, 21 janar 1981 Ibrahim Kelmendi, letr Faridin Tafallarit, 21 janar 1981 Ibrahim Kelmendi, letr Fridin Tafallarit, 31 janar 1981 Ibrahim Kelmendit, KLIKA E BEOGRADIT T vret natn, t kndon ditn..." n 6 faqe t formatit A5, i shprndar n maj 1982, n emr t "Puntort shqiptar n mrgim" Ibrahim Kelmendi, Letr QE, 4 maj 1983 Ibrahim Kelmendi, Letr QE, 3 qershor 1983 Ibrahim Kelmendi,, Letr QE, 30 qershor 1983) Ibrahim Kelmendi, Letr QE, 25 gusht 1983 Ibrahim Kelmendi, Letr QE, 10 tetor 1983 Ibrahim Kelmendi, Krcnimet etnike nuk na friksojn! (1983) Ibrahim Kelmendi, Letr Faridin Tafallarit, 3 janar 1984 Ibrahim Kelmendi, Letr-Qarkore shokve t Qendrs Ekzekutive, 10 janar 1984) Ibrahim Kelmendi, Letr QE (Qendrs Ekzekutive) 11 janar 1984 Ibrahim Kelmendi, Letr Sabri Novosells, 17 janar 1984) Ibrahim Kelmendi, Letr QE 19 janar 1984 Ibrahim Kelmendi, Letr Hasan Mals, Xhafer Shatrit, Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 19 mars 1984 Ibrahim Kelmendi, Atentatet, Prishtin 2007 Ibrahim Kelmendi Intervist, Gazeta Express, 11 mars 2007 Ibrahim Kelmendi, Tema: Z. Ibrahim Kelmendi, autori i romanit "Atentatet" u prgjigjet lexuesve! chat-bised me shkrim, prmes forumit t internetit n adresn 640

www.kosova.de, t zhvilluar nga 22.03.2007, ora 14:16 e deri m 27.03.2007, ora 07:23 Ibrahim Kelmendi, Letr publike shefit t ICO-s, Zotri Peter Feith, 5 shkurt 2009 Ismail Kadare, Rrotull, Tiran, 1983 Ismail Kadare, La Republica, www.balkanforum.info, nntor 2009) Ismail Kadare: http://lajme.dervina.com, nntor 2009 Ismet Rashiti, Prjetsia e dshmorve, 15 janar 2010, www.pashtriku.org Jusuf Grvalla, Rreth Akordeve t Kosovs '74 Jusuf Grvalla, Letr Ibrahim Kelmendit, rreth prillit 1980 Jusuf Grvalla, PROGRAMI DHE STATUTI I FRONTIT TE KUQ POPULLOR Jusuf Grvalla , Letr Enver Hoxhs, prill 1980 Jusuf Grvalla Letr Enver Hoxhs, 19 gusht 1980; Jusuf Grvalla Letr Ibrahim Kelmendit, nntor 1980 Jusuf Grvalla, Korrespondenti Popullor, (Gazeta Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1 janar 1981, faqe 3) Jusuf Grvalla , Bashkimi bn fuqin, Kryeartikull i gazets Bashkimi, janar 1981 Jusuf Grvalla, Njoftim, Gazeta Bashkimi, Organ i Frontit t Kuq Popullor, nr.1 janar 1981, faqe 8 Jusuf Grvalla, Letr Nuhi Sylejmanit janar 1981 Jusuf Grvalla, Letr Nuhi Sylejmanit, kah fundi i janarit 1981 Jusuf Grvalla, Lajmtari i liris, nr.1, janar-shkurt 1981, faqe 1 Jusuf Grvalla, Letr Nuhi Sylejmanit, 10 shkurt 1981, Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 14 prill 1981 Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 13 maj 1981; Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 16 qershor 1981; Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 21 korrik 1981, Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 31 korrik 1981 Jusuf Grvalla, Raport Komitetit t Degs s LNKVSH "Hasan Prishtina" n Turqi, 31 korrik 1981 Jusuf Grvalla, Luft t dshpruarish apo lvizje t ndrgjegjshme? Jusuf Grvalla Letr Sabri Novosells, 20 gusht 1981 Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 5 nntor 1981 Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 14 nntor 1981, Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 16 nntor 1981, Jusuf Grvalla, Letr Kadri Zeks, 7 dhjetor 1981 Jusuf Grvalla, Letr Sabri Novosells, 14 janar 1982 Jusuf Grvalla, Letr drguar Kadri Zeks, m 15 janar 1982, Jusuf Grvalla, Letr Ibrahim Kelmendit, 15 janar 1982 Jusuf Grvalla, Rrotull, 1983 Tiran Jusuf Grvalla, Vepra, Vllimi 4, pjes nga Ditari, Prishtin, 2010 Kadri Rexha, Fati i Luleve, Prishtin 1993 Kadri Rexha, Qndresa 8/9janar/shkurt 1984 Kadri Zeka, Dy ftesa pr dasm, drguar Faridin Tafallarit Kadrush Sylejmani, Metush Krasniqi, Prishtin 1999 Karl Marx - Frederick Engels, Citate nga veprat 641

Komiteti i Degs s LRSHJ "Hasan Prishtina" (Turqi), Letr pr Komitetin "Vllezrit Grvalla" (Shtutgart), mars 1982 KOMITETI QENDROR I LRSSHJ , NJOFTIM, 10 shkurt 1985 Komiteti Vllezrit Grvalla, Letr drguar Komitetit t Degs s LRSHJ "Hasan Prishtina" n Turqi, 26 shkurt 1982 K O M U N I K A T E, e Komitetit Qendror t LEVIZJES NACINALLIRIMTARE TE KOSOVS, gusht 1981 Komunikata e vendimit t 15 majit 1982 Komunikat n emr t LNKVSHJ, kah fundi i vitit 1986 Lajmtari i liris, Nr.1 Gusht 1980, Lajmtari i liris, Nr. 2, Tetor-Nntor 1980, Lajmtari i Liris, Nr. 3, Janar -Shkurt 1981 Lenin, Citate nga veprat Lenin, Parathnie pr broshurn 'Promemorja e drejtorit t departamentit t policis, Lopuhin' Liria, Nr. 4-5, Gusht 1981 Liria, Nr. 6, Dhjetor 1981 Mehmet Hajrizi, Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008 Mehmet Hajrizi, Intervist, Apostol Duka, Vrasje n Shtutgart, Tiran 2009 Milaim Zeka, Gazeta Express, Pa Rrotllat e Milaimit, www.zemrashqiptare.net, 1 shkurt 2009 Muharrem Blakaj: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010 Dr. Muhamet Pirraku, Pr kauzn shqiptare 1997-1999, Prishtin, 2000, Mustaf Xhemaili, Vlersime pr romanin "SY" t Ardian Kyykut, 2004) Mustaf Xhemaili, Atentatet e zbuluara - Fjala promovuese m 14 prill 2007 n Dyzeldorf (Gjermani), pr romanin e Ibrahim Kelmendit ATENTATET, Nexhmije Hoxha, Pritja e Familjes s Jusuf Grvalls n Shqipri Nevila Nika (e bija e Bujar Hoxhs), Letr Xhafer Durmishit, 28 mars 2011 Osman Osmani, Kopertina e mbrapme e librit t quajtur: Nuhi Sylejmani, Vrasja e trefisht, Prishtin 2010 Pajazit Ibrahimi (Australi), Letr pr Xhafer Durmishin, 24 shkurt 1982 Pajazit Ibrahimi, Letr pr Xhafer Durmishin, 5 shtator 1982 Pal Sokoli, LSHAKSH dhe SH.I.H.K nderuan trinomin Grvalla dhe Zeka; www.zemrashqiptare.net, 6 maj 2012 Prend Buzhala, PROMOVIM IBRAHIM KELMENDI: ATENTATET, Procesverbal i mbledhjes s Komitetit "Vllezrit Grvalla" i mbajtur m 11 korrik 1982 Ramadan Avdiu, Behajdin Allaqi - udhheqs me kualitete t larta intelektuale, politike e atdhetare, http://pashtriku.beepworld.de/behajdinallaqi.htm Ramadan Pllana, DSHMI T KOHS PR ORGANIZATN PATRIOTIKE LNKVSHJ, Ramadan Pllana, Pse t trazojn kujtimet e mia, Abdullah Prapashtica?!, Ramadan Pllana, Avdi Kelmendi-nj veprimtar i shtjes kombtare, Ramadan Pllana, BUJAR HOXHA NJ SABOTUES I BASHKIMIT KOMBTAR Ramadan Pllana, Xhavit Haziri - nj hero i merituar, 1 shtator 2011) Ramiz Kelmendi, Letr Ibrahim Kelmendit, 14 mars 2007 642

Raport i komisionit t mbrmjes s 7 prillit 1984 Rasim Selmanaj, LIBRI ATENTATET I IBRAHIM KELMENDIT, Rilind Bytyi (Australi), Letr pr "Komitetin Vllezrit Grvalla" 17 maj 1982 Rilind Bytyi, Letr pr Xhafer Durmishin, 1 qershor 1982 Rilind Bytyi, Letr pr Xhafer Durmishin, 2 qershor 1982 Rilind Bytyi, Letr pr Xhafer Durmishin 17 qershor 1982 Rilind Bytyi, Fjalim i mbajtur n Demonstratn e Sydneut m 26 qershor 1982 Rilind Bytyi, Letr pr Xhafer Durmishin, 17 nntor 1982 Prof. Dr. Sabile Kemezi-Basha (Mehmet Hajrizi, Histori e nj Organizate politike dhe demonstratat e vitit 1981, Tiran 2008, f. 316) Saime Isufi, Letr Ibrahim Kelmendit, 5 mars 2007 Saime Isufi, Duke kujtuar at nat t trishtuar janari, Sabri Hamiti, Misioni, Prishtin 1997, Sabri Novosella dhe Asllan Muharremi, Letr pr Xhafer Durmishin, 15 gusht 1983 Sabri Novosella, Letr Faridin Tafallarit e Xhafer Durmishit, 16 janar 1984 Sabri Novosella, Si e themeluam Lvizjen pr Republikn Shqiptare n Jugosllavi LRSHJ", me rastin e dhjetvjetorit t themelimit t LRSHJ, Sabri Novosella,. Intervist dhn Haqif Mulliqit e Emine Berishs pr gazetn Zri, e ribotuar n Drita Nr. 10, Trelleborg, Suedi m 1997 Sabri Novosella, Rezistenca kosovare mes dy zjarresh, Prishtin 2010 Sadri Ramabaja, Dshmitari dhe krijuesi i historis, Roje e vetdijes kombtare dhe e s vrtets, www.pashtriku.org, mars 2007 (mendime pr Ibrahim Kelmendin dhe librin e tij Atentatet) Salih Kabashi, Revista Republika nr.3, 2007 Salih Kabashi, Republika, prill 2007 Sejdi Bytyi (New York), Letr pr Xhafer Durmishin, 23 prill 1982 Sejdi Bytyi, Letr pr Xhafer Durmishin, 7 qershor 1982 Sejdi Bytyi, Letr pr Xhafer Durmishin, 24 qershor 1982 Sejdi Bytyi, Letr pr Xhafer Durmishin, 22 nntor 1982 Selatin Novosella, Metush Krasniqi, Prsishtin 2011 Suzana Grvalla, letr nga Tirana pr Faridin Tafallarin, 22 shkurt 1983 Suzana Grvalla, Biografi e Jusuf Grvalls Sdwestdeutsche Zeitung, 30 janar 1982 Shaban Sinani, www.pashtriku.org, 6 tetor 2008 Shefqet Cakiqi-Llapashtica, si forumist n www.kosova.de, mars 2007 Shefqet Jashari-Strofci, Intervist, Drita, Trelleborg, Suedi, nr 15, 1997, Shefqet Jashari, Letr Ramadan Pllans, 27 prill 2009 Shefqet Jashari-Strofci, Letr Xhafer Durmishit, (20 janar 2011) Shkolla e UDB-s Serbe, Letr Shokve t LNKVSHJ, 13 shkurt 1985 -Abdullah Prapashtica (ish-inspektor i UDB-s Serbe), DSHMI E NJ NGJARJE HISTORIKE, 17 shkurt 2008, -Abdullah Prapashtica, Letr urimi Isa Mustafs, 9 nntor 2010 -Abdullah Prapashtica ("komunist" dhe ish-inspektor i UDB-s Serbe), ATA Q MERREN ME INTRIGA KUNDR LUFTTARVE T LIRIS OSE JAN T MENDUR OSE JAN TRADHTAR 643

-Abdullah Prapashtica, MBI LIBRIN VRASJA E TREFISHT T NUHI SYLEJMANIT -- Abdullah Prapashtica ("komunist" dhe ish-inspektor i UDB-s Serbe): ka sht dshmi e ka jo?, 14 shtator 2011 Shkolla e UDB-s Serbe, Vrasja e trefisht, 2010, libr i nnshkruar nga Nuhi Sylejmani, Shukri Demiri, Letr Xhafer Durmishit, Prill 2009 Tet krkesa t parevokueshme t popullit shqiptar n Jugosllavi TEZA RRETH FRONTIT POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS Thirrje e LRSHJ pr demonstratn e 26 qershorit 1982 n Bern Valbona Kolaneci (e bija e Engjll Kolanecit), Letr Xhafer Durmishit, 22 janar 2007 Xhafer Durmishi, Kush e vrau Jusuf Grvalln, shkurt 1982 Xhafer Durmishi, Letr Pajazit Ibrahimit n Australi, 7 mars 1982 Xhafer Durmishi (Shpendi), Letr Sabri Novosells n Turqi, mars 1982 Xhafer Durmishi, Letr Sabri Novosells, 22 maj 1982 Xhafer Durmishi, Letr Engjll Kolanecit, nntor 1982 Xhafer Durmishi, Letr Faridin Tafallarit, nntor 1982 Xhafer Durmishi, Letr Xhafer Shatrit dhe Sabri Novosells, 3 dhjetor 1982 Xhafer Durmishi, Letr Xhafer Shatrit, 5 dhjetor 1982 Xhafer Durmishi, Letr Faridin Tafallarit, 2 janar 1983 Xhafer Durmishi, Programi Aksional i Bashksis s klubeve t puntorve shqiptar nga Jugosllavia n Evropn Perndimore Xhafer Durmishi, Statut i Bashksis s Klubeve n Evrop Xhafer Durmishit, Letr delegatve t Bashksis s Klubeve Xhafer Durmishi, Letr drguar shokve t Shtutgartit, 14 maj 1984 Xhafer Durmishi, Letr Remzi Ademit, dhjetor 1984 Xhafer Durmishi, Prgjigje Hysen Grvalls, 22 korrik 1985 Xhafer Durmishi, Letr shokve n Shtutgart dhe Zurich, 4 qershor 1988 Xhafer Durmishi, PARTIA E PUNES E SHQIPERISE DHE ORGANIZATAT E MAJTA TE KOSOVES, maj 1992 Xhafer Durmishi, Organizatat politike shqiptare n Evrop 1979-1985 Xhafer Durmishi; Hoxha, engjjt dhe xharraht Xhafer Durmishi, Protesta dhe Aspirata, 2006 Xhafer Durmishi, Letr drguar Faridin Tafallarit, 3 qershor 2009 Xhafer Durmishi, Letr drguar Ramadan Pllans, m 11 nntor 2009 Xhafer Durmishi, Letr Faridin Tafallarit, 20 janar 2010 Xhafer Durmishi, Letr drguar N.N., 13 shkurt 2010 Xhafer Durmishi, Letr Faridin Tafallarit, 27 mars 2010 Xhafer Durmishi, Letr drguar Nevila Niks (bijs s Bujar Hoxhs), 24 mars 2011 Xhafer Shatri, Letr Xhafer Durmishit dhe Osman Osmanit, 16 maj 1982 Xhafer Shatri, Letr Sabri Novosells, 16 gusht 1982 Xhafer Shatri, Letr Xhafer Durmishit, 1 nntor 1982 Xhafer Shatri, Letr Xhafer Durmishit, 31 janar 1983 Xhafer Shatri, Letr Xhafer Durmishit, shkurt 1983 Xhafer Shatri, Letr Qendrs Ekzekutive, 7 qershor 1983 644

Xhafer Shatri, Letr Sabri Novosells, korrik 1983 Xhafer Shatri, Letr n emr t Redaksis s Zrit t Kosovs, qershor 1983 Xhafer Shatri, Letr e Bacalokut drguar shokve t Shtutgartit, 1 maj 1984 Xhafer Shatri, Letr drguar Ibrahim Kelmendit, 1 maj 1984 Xhafer Shatri, letr Faridin Tafallarit, (Faridin Tafallari, Dhimbje Krenare, f.382) Xhafer Shatri, 20 vjet nga vrasja e Vllezrve Grvalla dhe e Kadri Zeks, U VRAN TRE EMIGRANT, Rilindja boton lajmin e Tanjugut t 18 janarit 1982 Zri i Kosovs, Organ i LNKVSHJ, Nntor 1981 Zri i Kosovs, Organ i LNKVSHJ, Janar 1981 Zri i Kosovs, Organ i LNKVSHJ, Mars 1981 Zri i Kosovs, Organ i LRSSHJ, Qershor 1981 Zri i Kosovs, Organ i LRSSHJ (Suedi), janar 1985 Zri i Kosovs, Organ i LRSSHJ (Suedi), korrik 1985

Literatur tjetr nga Jusuf Grvalla

Jusuf Grvalla, Vepra 1-4 (n katr vllime), Shtpia Botuese FAIK KONICA 2010, ISBN 978-9951-06-337-1

Literatur tjetr pr Jusuf Grvalln

N kt list jan prfshi punime, t cilat nuk i kam prdor si burime n punn time, e q kan t bjn n mnyr direkte ose indirekte me Jusuf Grvalln. Nuk pretendoj se kjo list sht e plot. Ktu kam zgjedhur ato shkrime t cilat me ndonj prjashtim kam pasur rastin t'i lexoj. Adem Gashi, Riti i rnies, Kjo poezi e mori shprblimin e par n Orn e Madhe, me rastin e 25 vjetorit t vrasjes s Jusuf Grvalls, Kadri Zeks e Bardhosh Grvalls t mbajtur n Dean m 17 janar 2007, t organizuar nga klubi i krijuesve "Rrjedha", Heroi me Kitar, f.402 Adem Gashi, Harkura e verbit poetik, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha", Heroi me Kitar, f. 264-265 Agim Morina dhe Shaip Beqiri,Intervist me Jusuf Grvalln, Pik n horizont q s'do t mbetet vetm pik, Bota e re , 1 prill 1977 Agim Vinca, Kroi si topos poetik, * Nga libri Knga e hapur (antologji e komentuar), 2005

645

Agim Vinca, "Heroi me Kitar", J. G., 25 vjet pas, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha") Agron Y. Gashi, Fjala apo Kitara e Jusuf Grvalls, Rilindja, 19 janar 2001, Heroi me Kitar, f.367-372 Ahmet Qeriqi: Fati i luleve, nj vepr monumentale pr jetn dhe veprn e Jusuf Grvalls, shkruar nga bashkveprimtari, Kadri Rexha, Radio Kosova e lir, 22 maj 2008 Ali Aliu, Dy poet q vijn, Gazeta "Flaka e vllazrimit", Shkup, - 6 qershor 1976, f. 17; Rrjedha dhe gjenerata n prozn ton, Jeta e re, nr. 6, Prishtin, 1974, f. 1088; Bajram Sefaj, Shkurt Poezi!, Prmbledhja e par e poezive t Jusuf Grvalls "Fluturojn e bien" n botim t NGB "Rilindja" nga Prishtina, u pranua ngroht te numri m i gjer i lexuesve,("Flaka e vllazrimit", Shkup, 21 shtator 1973, f.11) Me sa dihet ky shkrim i Bajram Sefajt sht komentimi i par i poezis s Jusufit. Megjithat ktu, jo pr fajin tim, kemi t bjm me munges sqarimesh, apo me nj anakronizm. N baz t t dhnave, prmbledhja me poezi "Fluturojn e bien" sht botuar n vitin 1975, ndrsa shkrimi i Bajram Sefajt mban datn 21 shtator 1973!? Bedri Islami, Mesazhet e rikthimit t madh, Epoka e re, f. 20-22 shkurt 2002 Bedri Islami, Mos i ndani djemt, Epoka e re, 27 shkurt 2002 Bedri Islami, Merrni nga un at q nuk sht ndarje, Kumtes e paraqitur n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha" Begzat Baliu, Shtypi botror rreth vrasjes s Vllezrve Grvalla e Kadri Zeks, Pishtart e liris nn prgatitjen e Begzat Baliut, Era Prishtin, 2002 Bild Zeitung, DHUNA, 20 janar 1982 Curr Mazrekaj, Shkelzen Tahirsylaj; Deani, fest gjithkombtare n nderim t tre heronjve t janarit 1982, Heroi me kitar f.14-17 Der Spiegel, E tra dukej si pas nj ekzekutimi, 25 janar 1982 Dritro Agolli, Prmes poezis tek heroi, Parathnie nga libri i Jusuf Grvalls: Kngt e moshs, Prishtin 2006 Emin Kabashi, Gjeografia e kuptimit poetik (J. Grvalla, Kanjush e verdh, Rilindja, 1979), Fjala, nr. 21, Prishtin, 1 dhjetor 1979, f. 6; Emin Kabashi, Krijuesi dhe koht e tij, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha", Heroi me Kitar f. 242-247 Enver Hadri, Ja vdekje, Ja liri!, Zri i Kosovs, Bruksel, 20 janar 1982, Gjendet edhe n librin nga Halit Elshani: "eta e Brukselit", kapitulli 34, f.154 Prishtin 2007 Ferit Ramadani, Jusuf Grvalla, zermashqiptare.net, janar 2010 Ferit Ramadani, Jusuf Grvalla - Prometheu i simboliks lirike, zemrashqiptare.net, janar 2010 Ethem eku, Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe viseve shqiptare n Jugosllavi, Heroi me Kitar, f. 88-96 Ethem eku, Metush Krasniqi e Jusuf Grvalla, Heroi me Kitar, f. 179-185 Ethem eku, Jusuf Grvalla dhe shtypi ilegal i Kosovs, Heroi me Kitar, f. 308-316 646

Faik Racaj: Fati i luleve (kushtuar patriotit t madh Jusuf Grvalls) i autorit Kadri Rexha, Zeri i Kosovs, (CH),15 janar 1994 Faton Mehmetaj, Disa aspekte t lidhjeve t Komitetit t Rrethit t Deanit me Jusuf Grvalln n kuadr t LNKVSHJ-s, Heroi me Kitar, f. 158-165, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha" Fehmi Ajvazi, Veprimi ilegal i brezit t Jusuf Grvalls, Heroi me Kitar, f. 191-198, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha" Ferhat Cakaj: Liria do t vij, shnime pr monografin Fati luleve t Kadri Rexhs, Rilindja (CH), 17 janar 1995, fq.12 dhe n Rilindja, botim i Tirans, (besoj e njjta dat) Fetnete Ramosaj, Ndikimi i personalitetit t Jusuf Grvalls n luftn e Ushtris lirimtare t Kosovs, Heroi me Kitar, f. 166-170, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha" Haqif Mulliqi, Porosi universale pr lirin, Procesi, dram e Jusuf Grvalls, botoi Zri i Kosovs, 1984, Bujku, Prishtin, e shtun 26 qershor 1992, f. 7 Halit Fetahu, Vokacione poetike t frymzuara nga qensia jon,(Jusuf Grvalla, Kanjush e verdh, botoi "Rilindja", Prishtin, 1978), "Bota e re", Prishtin, 1978 Halit Mehmetaj, Jusuf Grvalla - Ideatori dhe udhheqsi i lvizjes son t rezistencs kombtare, Me rastin e 20-vjetorit t rnies Hans Joachim Lanksch, Vrasja e Poetit, Rilindja, 17 janar 2001 Hasan Bunjaku: Or e madhe letrare, Tribuna pr veprn e Kadri Rexhs Fati i luleve, n kuadr t manifestimit tradicional Flaka e Janarit 95, Rilindja, 20 janar 1995 Hasan Ukhaxhaj, Publicistika e Jusuf Grvalls n mrgim, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha", Heroi me Kitar, f. 299-303 Horst Zimmermann, DORA E GJAT E BEOGRADIT SHTRIHET DERI N REPUBLIKN FEDERALE, Heilbronner Nachrichten, 21 janar 1982 Hysen Gega, Asgj nuk harrohet, (intervist me B. Elshanin), (Faridin Tafallari, Terror Dhimbje Qndres, faqe 342-344) Ibrahim Egriu, Kujtes nga takimi me heroin, Jusuf Grvalla Isak Shema, Jusuf Grvalla - student i degs s gjuhs dhe letrsis shqipe t Universitetit t Prishtins, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha", Heroi me Kitar, f.333-335 Ismail Kadare, Balad pr vdekjen e Jusuf Grvalls, Koha, 24 tetor 1990 Ismet Rashiti, ka tha Jusuf Grvalla n tubimin me bashkatdhetart, m 28 Nntor 1981?, www.pashtriku.org, 11 korrik 2007 Ismet Rashiti, Rrfan lirie, (redaktor Xhafer Shatri, Saime Isufi), Kombi, Prishtin 2010 N kt libr, ajo q sht me rndsi n raport me Jusuf Grvalln, mbrohet teza se Ibrahim Kelmendi ka qen shoku m i afrt i Kadri Zeks dhe vllezrve Grvalla apo 647

anasjelltas. Me mbrojtjen e ksaj teze duhet ta konsiderojm se sht identifikuar n mnyr t plot Xhafer Shatri si njri nga dy redaktort e librit. Me sa kam mund t vrej, redaktimi i ktij libri sht rasti i par ku Xhafer Shatri shprehet publikisht me stilografin e tij, pas botimit-lansimit t librit Atentatet t Ibrahim Kelmendit, m 5 shkurt 2007. Izet Duraku: Fati i luleve, (vshtrim), Luma, Kuks, 1994 Kadri Rexha, Kto kngt e mia jan z i but i fushs, Rilindja, Prishtin, 15. 9. 1979, f. 13. Kadri Rexha: Zri i populli t vet (me rastin e 45-vjetorit t lindjes s Jusuf Grvalls), Demokracia, Zyrih, Nntor 1990, fq.5; I njjti artikull i botuar n Dshira, numr i posam, Malm, Janar 1991, fq.1-2 Kadri Rexha: Fati tragjik i kthyer n qndres (portret i vogl pr figurn madhore t Nns Ajshe kushtuar nnave kosovare), Alternativa, nr.5, Lubjan, 29 shtator 1990, fq.5; Kadri Rexha: Fati i atdhetarit, (me rastin e 45-vjetorit t lindjes s Jusuf Grvalls), Alternativa, nr. 9-12, Lubjan, 1990, fq. 145-153; Kadri Rexha: N lindjen e trimit (Fragment nga monografia pr Jusuf Grvalln), Qndresa , nr. 9, Zyrih, Shtator 1991, fq. 8-9; Kadri Rexha: Rrugs letrare t Jusuf Grvalls (n 10-vjetorin e vrasjes s Poetit), Fjala, nr.2, Prishtin, Janar 1992, fq. Fq.9; Kadri Rexha: Arratisja e Jusuf Grvalls (n 47-vjetorin e lindjes s Poetit), Rilindja, Zyrih, 23 dhjetor 1992, fq. 8; Kadri Rexha: Edukimi dhe formimi i personaliteti t Jusuf Grvalls, Bota shqiptare, nr.6, Zyrih, Tiran, Qershor 1993, fq. 6-8; Kadri Rexha: Rruga e mrgimit nuk merret nga dshira, intervist me mr. Kadri Rexha, intervistoi Shefqet Dibrani, Qndresa, nr.8/9, janar-shkurt 1994, fq. 13-17 Kadri Rexha: Jusuf Grvalla emr q u b tradit (n 50-vjetorin e lindjes s Jusuf Grvalls), Zri i Kosovs, nr.20, Zyrih, 15 tetor 1995, fq.8; I njjti artikull i plotsuar i botuar n librin Heroi me kitar (sesion i zgjeruar shkencor), Prgatiti: Rasim Selmanaj, Focus, Prishtin, 2007, fq.174-178; Kadri Rexha: Jusufi ishte n ball t forcave t progresit historik (n 60-vjetorin e lindjes s Jusuf Grvalls, intervist me Kadri Rexhn, bashkpuntorin dhe jetshkruesin e Jusufit, intervistoi Lulzim Etemaj, Epoka e re, Prishtin, Tetor 2005. E njjta intervist e botuar n librin Heroi me kitar (sesion i zgjeruar shkencor), Prgatiti: Rasim Selmanaj, Fokus, Prishtin, 2007, fq. 377- 392; Kadri Rexha: Rruga e mrgimit nuk merret nga dshira, intervist me mr. Kadri Rexha, intervistoi Shefqet Dibrani, Qndresa, nr.8/9, janar-shkurt 1994, fq. 13-17 Kadrush Radogoshi: Sfida e heroit (Pr librin e Kadri Rexhs Fati i luleve), Rilindja (ZH), 14 maj 1994, fq.9 ; Bujku (besoj e njjta dat) Kadrush Radogoshi: Monografi pr jetn dhe vdekjen vertikale, Kadri Rexha: Fati i luleve, Buzuku, Prishtin, 1993, Npr universin letrar, Rilindja, Prishtin, 2003, fq. 143-150 Kadrush Radogoshi, Simbolika e mbijetess dhe e peizazhit sintetik, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha", Heroi me Kitar, f.278-282 648

Kasam Shaqirvela, Flaka e Yjeve, poezi, www.zemrashqiptare.net, 18 janar 2010 Koo Danaj: Homazh tribunit t popullit Jusuf Grvalla (Mendime rreth librit: Fati i luleve t shkrimtarit Kadri Rexha), Zri i Kosovs (CH), nr. 22, 15 Nntor 1994; dhe me shkurtime n Illyria (USA), 19-21 janar 1995, fq. 17 Lulet e Gjakut, Jusuf Grvalls, Heroi me Kitar, f.405-406 Lumira Berati, Romani "Rrotull" i Jusuf Grvalls, Pishtart e liris nn prgatitjen e Begzat Baliut, botoi "Era" Prishtin, 2002 Lutfi Drvishi, Bardhosh Grvalla - Besniku i Kosovs, Pishtart e liris nn prgatitjen e Begzat Baliut, botoi "Era" Prishtin, 2002 Mehmet Hajrizi, Kadri Zeka e Jusuf Grvalla njerzit q krkuan nj z kmbues pr Kosovn, Koha Ditore, 2 mars 2002 Mehmet Kraja, Poezi frymzimi, (Kanjush e verdh), Rilindja, Prishtin, 19. 8. 1978, f. 15; Mehmet Kraja, Rreth veprs s Jusuf Grvalls, Rilindja, Prishtin, 27 qershor 1992, f. 7. Mehmet Kraja, Midis idealit politik dhe vokacionit krijues, Fjala, qershor 1992, f. 11 Muharrem Blakaj, Atentat brenda germs "L", roman, Prishtin 2007 Mustaf Xhemaili, Dorshkrimi nga dheu, 2003 Prishtin Parathnia e ktij libri prmban shkrimin "Jusuf Grvalla msuesi m i mir n rrugn time krijuese", ndrsa n faqe 56-57 gjendet nj recension i skanuar nga origjinali dhe i rishkruar, ku Jusufi jep mendimin pr prmbledhjen e poezive t Mustaf Xhemailit me titull "Sportelet e padukshme"(1978). Libri "Dorshkrimi nga dheu" prmban edhe poemn n 10 pjes me titull "Akademi solemne pr Jusuf Grvalln". Myftar Memia, Publicistika politike e Jusuf Grvalls, Pishtart e liris nn prgatitjen e Begzat Baliut, botoi "Era" Prishtin, 2002 Myrvete Dreshaj-Baliu, Poetika e veprs s Jusuf Grvalls (studim monografik), Zri i Kosovs, (gjasht vazhdime), korrik-shtator, Cyrih, Zvicr, 1995; Portretet (Jusuf Grvalla), Shpresa, nr. 1, Prishtin, 1995; Vendlindja, muz e kngs, Bujku, qershor 1994. Myrvete Dreshaj, Jusuf Grvalla, ideologu i lvizjes ilegale, n veprn Konteksti i shkrimit, Era, Prishtin, 2004, f. 109-120; Myrvete Dreshaj-Baliu, Jusuf Grvalla - jeta dhe vepra (tez e magjistraturs), 2002 Myrvete Dreshaj-Baliu, Dimensioni kombtar dhe krijues i Jusuf Grvalls, Kumtes e paraqitur n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha") Nazmi Selmanaj, Pr her t par, Katr rrfime ekskluzive pr Jusuf Grvalln, Fokusiexpress Ndoc Papleka, Vrasja e poetit, Zri, 26 nntor 1990, Prishtin, Pandeli Koi, Romani Rrotull i Jusuf Grvalls, Zri i popullit, Tiran, 18. 1. 1984; Pandeli Koi, Poezi q mori bekimin e nns, Pishtart e liris, nn prgatitjen e Begzat Baliut dhe ndihms ekonomike t Dardan Novosells, etj., botoi "Era" Prishtin, 2002 Pandi Bella, Jusuf Grvalla si adhurues i tingujve, Pishtart e liris nn prgatitjen e Begzat Baliut, botoi "Era" Prishtin, 2002 649

Pishtart e liris (Jusuf Grvalla, Kadri Zeka, Bardhosh Grvalla), Editor: Begzat Baliu, Botimin e mundsuan: Dardan S. Novosella, Hamzi Rahimi dhe Sibush Haziri Shtpia botuese Era, Prishtin 2002 Pashtriku: SI U DENUAN SHABAN KLAIQI E ISLAM RAFUNA PR ZRIN E KOSOVS, www.pashtriku.org, janar 2010 Prend Buzhala, Maska e alegoris (Jusuf Grvalla: "Rrotull", roman, n librin "Vepra letrare" t ktij autori, botoi "Ora", Prishtin, 1992), Botuar n "Rilindja", 19 janar 2000, Prishtin. Prend Buzhala, Mesazhet e Janarit, Janar 1991, ribotuar te "Iliria Post", 20 janar 2007, faqe 20 Rafet Rudi, Simbioz e sensibilitetit t poetit dhe muziktarit, Forumi, nr. 14, Prishtin, 21. 2. 1994, f. 14. Rafet Rudi, Jusuf Grvalla - n 25 vjetorin vrasjes s kantautorit, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha", Heroi me Kitar, f. 319-322 Ramadan Musliu: Fati i luleve (Rruga jetsore e shkrimtarit dhe atdhetarit Jusuf Grvalla), Rilindja, (CH), 7 shtator 1993 Ramadan Pllana, Jusuf Grvalla me shok - yje t pashuara, www.pashtriku.org, 15 janar 2008 Ramazan Vozga, Z origjinal, me bot t gjer poetike (Vllimi Bekimi i nns, i J. Grvalls), Drita, Tiran, 6 mars 1983, f. 6; I ribotuar n librin Pishtart e liris nn prgatitjen e Begzat Baliut dhe ndihms ekonomike t Dardan Novosells, botoi "Era" Prishtin, 2002 Rasim Selmanaj, Vrasja e dyt e heronjve, Botuar te gazeta "24 Or", 26 shkurt 2002, Prishtin Rasim Selmanaj, Pse bhet mimi Jusuf Grvalla?, Heroi me Kitar, f.11 (Artikulli sht fjal e lexuar n Manifestimin "...-Srish me Jusufin" q u mbajt n Dean m 17 janar 2007) Riza Bicaj, Jusufin e kisha nxns dhe shok pune, Zri, 18 janar 1992 Rushit Ramabaja: Balad pr kanjushn e verdh, Kadri Rexha, Fati i luleve, botoi Gjon Buzuku, Prishtin, 1993, Rilindja (CH), 28 janar 1994, fq.9; dhe Bujku, Prishtin, 29 janar 1994, fq.6 Rushit Ramabaja, Liria n shpirtin e vjershs, Heroi me Kitar, f. 186-190, Kumtes e lexuar n sesionin shkencor pr Jusuf Grvalln n Manifestimin "...-Srish me Jusufin", t mbajtur n Dean m 17 janar 2007 nga klubi i krijuesve "Rrjedha" Sabile Kemezi-Basha, Informimi i denj i shtjes kombtare n diaspor npr mes gazets Lajmtari i Liris (fejton n shtat vazhdime, www.zemrasshqiptare.net, janar 2010) Sabile Kemezi-Basha, Propaganda e dezinformimi, metoda t organizuara shtetrore jugosllave ndaj shqiptarve, 29 mars 2010, www.zemrashqiptare.net Sabit Rrustemi: Nj fat i njjt me lulet (Kadri Rexha: Fati i luleve (monografi) botoi Buzuku, Prishtin, 1993, Bota sot, 23 janar 1996, fq.9 Sabri Hamiti, Drama "Procesi", Prishtin, Kallnor 1992, Nga shkrimi "Bised me Jusufin - fragment" i Sabri Hamitit n Rilindja, 19 janar 2002, f. 20-21 Sabri Hamiti, Bised me Jusufin (fragment), Rilindja, Prishtin, 19 janar 2002, f. 2021; 650

Sabri Hamiti, Vrasja e poetit, n Tema shqiptare, Rilindja, Prishtin, 1993, f. 110115. Sabri Maxhuni-Novosella, Vlla i dhembjes krenare, (poezi kushtuar Jusuf Grvalls), Adapazar-Turqi 1982 Sabri Novosella, Letr e hapur kryetarit t Kosovs, I. Rugova, www.jusuf-gervalla.org Sknder Blakaj, Nj fjal pr Jusufin, Me rastin e 15 vjetorin e vdekjes s Jusuf Grvalls, 1997 Stuttgarter Zeitung, U VRAN TRE EMIGRANT JUGOSLLAV, 19 janar 1982 Stuttgarter Nachrichten, HEILBRONN: TRE REFUGJAT JUGOSLLAV U VRAN NATN E KALUAR, 19 janar 1982 Stuttgarter Nachrichten, SULM TERRORIST N HEILBRONN, 20 janar 1982 Sdwestdeutsche Zeitung, NJOHURI MBI VRASJEN E JUGOSLLAVVE, 30 janar 1982 Sylejman Syla, Poezi shfryrjesh t sinqerta, (Fjala, nr. 4, 1976, Prishtin, f. 5) Shaban Sinani, Nj ndrr e vrar, nj trmet i ndrprer, 1996, Heroi me Kitar, f. 6569 Shahbaze Vishaj, Amaneti yt, (Jusuf Grvalls), Heroi me Kitar, f.404 Shaip Beqiri, Duke krkuar qeshjen e nj poezie, "Zri i rinis", Prishtin, 21 tetor 1978, f. 11-14 Shefqet Dibrani: Fati i luleve dhe mrgimi i heroit, Kadri Rexha: Fati i luleve Rruga jetsore e shkrimtarit dhe atdhetarit Jusuf Grvalla, monografi, botoi NB Gjon Buzuku, Prishtin, 1993, fq.240, ISBN 86-7785-012-0, (shkruar n Janar 1994), n librin Libra dhe mbresa (venerime letrare), albanisches institut, ST. Gallen, 2005, fq.57-60 Teki Drvishi, Flatra dhe nntok, (Sivjet u botua libri i poezive t Jusuf Grvalls Fluturojn e bijn), Flaka e vllazrimit, Shkup, 21 dhjetor 1975, f. 20; Jeta e episodeve tragjike, Zri, Prishtin, 18. 1. 1992, f. 32; Teki Dervishi, Dy Jusuf Grvalla, Zri, Prishtin, 18 janar 1992, f.45 Vendimi i Juris pr mimin "Jusuf Grvalla" 2007, Heroi me Kitar, f. 12-13 Xhafer Durmishi, Emrat tuaj flamuj n beteja, fjalim i demonstrats s 23 janarit 1982 n Shtutgart, Zri i Kosovs, mars 1982, faqe 8 Xhemail Mustafa, Imazhi asociativ, Zri i rinis, Prishtin, 12 gusht 1978, f. 12 Zejnullah Rrahmani, Jusufi, Dukagjini, Pej, 2000 Zeqir Grvalla, Syt e dshmorve, poezi, www.albaniapress.com

Shnime pr botimin e par t kapitujve t mposhtm Lokomotiva e Lvizjes, (U publikua pr her t par nn nj form m t zgjeruar, me titullin DITARI I JUSUF GRVALLS, n www.pashtriku.org, m 9 dhjetor 2009) Jusuf Grvalla n vitin 1980, www.pashtriku.org, 1 nntor 2010 Programi i Frontit t Kuq (i Ibrahim Kelmendit), www.pashtriku.org, 12 tetor 2010. Programi dhe Statuti i Frontit t Kuq Popullor (i Jusuf Grvalls), Pas botimit t par m 1980, ky Program i prgatitur nga Xhafer Durmishi, u botua n faqen www.pashtriku.org, 21 dhjetor 2010. Je i pastr si loti, 7 tetor 2010 n www.pashtriku.org 651

Ibrahim Kelmendi ka ardhur rastsisht, www.pashtriku.org, 9 tetor 2010 Kshtu e pata kuptuar, www.pashtriku.org, 16 janar 2011 Jusuf Grvalla dhe demonstratat e vitit 1981 n Evropn Perndimore, www.pashtriku.org, 12 shkurt 2011 N KALAN e JUSUF GRVALLS, 19 shkurt 2011, www.pashtriku.org QARTSIA E PERSPEKTIVS S EMRTIMEVE T PAPRANUESHME, 8 mars 2011, n www.pashtriku.org TEZA RRETH FRONTIT POPULLOR PR REPUBLIKN E KOSOVS, 16 mars 2011 n www.pashtriku.org PROGRAMI I JUSUF GRVALLS, www.pashtriku.org, 1 prill 2011 KOMUNISTT RUANIN ROLIN HEGJEMON, www.albaniapress.com, n dy vazhdime; m 28 dhe 30 prill 2011 KJO NUK DO T NDODH KURR, www.albaniapress.com n tri pjes m 6, 8 dhe 9 qershor 2011 Simultanka dhe shah-mati i Jusuf Grvalls, www.albaniapress.com, 23 prill 2011 Si m njoftoi UDB-a pr vrasjen e Jusuf Grvalls, www.pashtriku.org, janar 2010) RNDSIA E GODITJES S PAR, 23 shtator 2010 n www.pashtriku.org Shkolla e UDB-s kundr Jusuf Grvalls, www.pashtriku.org, 1 dhjetor 2010 Shnim: Tek botimi i par n faqen pashtriku.org, tek argumentimi i piks 12 un e kam prdorur vetm citatin e Jusufit nga letra drguar Enver Hoxhs q gjendet n librin e Faridin Tafallarit, Terror-Dhimbje-Qndres faqe 60. N kt botim, prve atij, kam marr citate tjera t Jusufit nga e njjta letr, e cila pr her t par u botua nga Faridin Tafallari n www.albaniapress.com m 2 tetor 2011. Portrete femrash, www.pashtriku.org, 16 tetor 2010 FLAKA E PASHUAR E LVIZJES n Untergruppenbach, 18 janar 2011 n www.pashtriku.org FAKTE rreth Lvizjes s Jusuf Grvalls, Me prjashtim t citatit t Ramadan Pllans t 1 shtatorit 2011, u botua pr her t par n www.pashtriku.org, m 27 janar 2011 Raporti Jusuf Grvalla - Xhafer Durmishi, 18 janar 2011 n www.pashtriku.org Stilografat e Jusuf Grvalls, www.pashtriku.org, 13 nntor 2010

Asllan Muharremi: "Me Xhafer Durmishin ishim s bashku n Prishtin kur lexuam lajmin pr vrasjen n Shtutgart m 17 janar 1982. Pas prgatitjeve pr rrug, e prcolla gjer n Stacionin Hekurudhor t Fush Kosovs. U takuam srish pas dy vitesh n mesin e mrgimtarve t Shtutgartit. Afrsia me Jusuf Grvalln kishte ndikuar n formimin e tij, sa i kishte rn detyra t ishte nga ata q mirrej me shtjet ideore t Lvizjes pr Republik. Libri Lvizja e Jusuf Grvalls sht nj kontribut i madh pr prezantimin e Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Viseve tjera Shqiptare dhe aktivitetit tjetr t periudhs 1979-1985. Ktu vrehet dashuria e kujdesi i madh pr shokt. Jusuf Grvalla nuk do t duhej t ishte i paknaqur me kt vepr t ktij nxnsi t tij." 652

Jusuf Grvalla: "E kujtoi Troshin e ndjer, t cilin e mbuluan nj or e m par, para se t errej. Dhe krthirin e vet atje lart n qiler. Zri q sapo ishte shuar dhe tjetri sapo i ishte qepur qiellit t ult e t zi t asaj mbrmjeje, kishin sjell nj mbushullim t re, q Keta s'ia kishte ndier turrin m par. Tani rrinte si dru te cungu i drurve dhe s'dinte 't bnte me duart, me trupin e vet. Pas nj asti t shkurtr, ai do t merrte spatn e batallisur me mote, do ta mprehte sa t'i shklqenin n reflekset e bors t dy ant e tehut. Pastaj iu afrua gardhit, e ngriti me rrmbim n ajr spatn dhe e preu lik prmjedisi drurin e zi, q ia kishin mbjell n oborr. N ball i krceu nj damar i trash. Iu b se ishte rritur pr kmishn e dragoit, q dikur ishin prpjekur t'ia shplonin m kot t tjert. U ngjit lart n tavan, mes frymve q kaluronin natn, dhe e veshi at kmish. 'po ngjante kshtu? I frkoi syt. Nj zhurm e brendshme ia kaploi trupin. Po zgjohej zhurmshm nga kotja e rnd shekullore, q e ngurron nganjher edhe draguan. Oxhaku i tij i lart, q i mbeti n kmb si shenj e shpotitjeve t Dak Skels dhe t Bek Troshit, at dit e sot, shekuj me radh, nxjerr tymin duaj-duaj dhe pos fluskave t bardha t bors e Zrit t thekshm t kalamajve, s'ka frym as er tjetr q ia tollovit fqollat q marrin er thik prpjet."

"Shum i nderuar Xhafer, Si lexues e aktivist i asaj kohe, shkrimet tuaja t publikuara dy viteve t fundit i kam pritur me knaqsi. N rastin tim, pr m tepr, i shoh edhe si nj dhurat prej nj shoku q familjarisht t njoha nga fmijria, q nga oborri i Shkolls fillore. Kt lidhje, Xhafer, e ke konfirmuar dhe vulos prjetsisht n form shum besnike. Jam i bindur se kt vepr q po e prezanton pr opinion - vetm historia do u shprblej. Kuptohet se un bazohem n korrektsin, seriozitetin, prkushtimin dhe argumentimin tuaj binds (jo me fjal, po me fakte t shkruara) t asaj kohe nga dorshkrimet e Jusuf Grvalls, nga dorshkrimet tuaja, Tafallarit etj. Un shpresoi se t gjitha ato letrkmbime, vendime e dorshkrime i ke n arkivin tnd, apo gjenden tek Faridin Tafallari, sepse historia u beson fakteve e jo fjalve apo thashethemeve. E kam t vshtir t gjej krahasime, sepse ma merr mendja se ke nivel t lart kundrejt atyre q jan prpjek ta manipulojn opinionin me t paverteta. Krejt n fund; Nga thellsia e shpirtit ju dshiroi shndet, lumturi dhe suksese n jetn tuaj plot begati. Shum t fala nga Shaban Muharremi"

653

Jusuf Grvalla:

"22-vjeari i sotm ende nuk ka qen i lindur, kur UDB-ja e pat burgosur hern e par pr veprimtari patriotike shokun Adem Dema, n vitin 1958. Sot kt 22-vjear e kemi burr t rritur e t pajisur me vetdije t lart kombtare e klasore dhe me nj gatishmri e guxim t pashoq pr t'u futur si e krkon nevoja n zjarrin e lufts e t revolucionit. N qoft se ai sht aftsuar edhe n pikpamje organizative, ather, pr kauzn ton kan ardhur koh t mbara. Si ka mundur ai t aftsohet n pikpamje organizative, pasi me mosh sht shum i ri dhe sht rritur n kushte t atilla, n t cilat njeriu e ka vshtir t shtjer n dor literatur prkatse; pastaj kushtet e ilegalitetit dhe t rrezikut t madh nga agjentt e regjur, kan qen n fuqi edhe pr t, madje veanrisht pr t, si njeri i ri dhe pa prvoj. As historin e mirfillt kombtare, as teorin marksisteleniniste t mirfillt, ai nuk ka pasur mundsi t'i msoj n shkoll dhe as n kushte t hapta publike. Cilat paskan qen, pra, burimet e frymzimit t tij dhe si u strvit ai n pun organizative? Natyrisht, momentet q ndikojn n edukimin e prgjithshm t njeriut dhe n formimin e plot t personalitetit t tij, pra edhe t personalitetit t tij revolucionar - jan t shumta dhe t pallogaritshme. Kshtu ka ngjar edhe me 22-vjearin ton n shqyrtim. Por, ktu e do puna q, pa hyr n ndonj analiz tjetr, ta veojm ndikimin q ka mundur ta ushtroj ndonj grup apo organizat revolucionare e llojit t atill q kan vepruar ndr ne, duke u hapur edhe ndaj t rinjve, q do t thot, duke analizuar edhe kt premis t propagands s shndosh revolucionare. Po e ndoqm edhe m tutje kt fill, do t dalim te nj dimension i domosdoshm i revolucionit - te shtja e vazhdimsis s tij. Rinia sht rezerv e pashtershme e revolucionit." (Dhjetor 1980. Nga artikulli "Bashkimi bn fuqin")

654

SHOK I RRETHIT TON

Xhafer Durmishi ka lindur n vitin 1958 n fshatin Stanoc i Poshtm, i Komuns s Vushtris. Nen ndikimin e arsimtareve te tij, t shkolls fillore, angazhohet n organizatn Lvizja Nacionallirimtare e Kosovs dhe e Viseve t tjera Shqiptare nn Jugosllavi. N vitet 1977-1981 ka studiuar n Fakultetin Xehtaro-Metalurgjik n Mitrovic, n degn e Teknologjis. Nga korriku i vitit 1981 gjendet pran Vllezrve Grvalla n Shtutgart te Gjermanise, duke u bere shoku dhe bashkeluftetari besnik i tyre. Me Xhafer Durmishin kemi qen shok e bashkveprimtar t pandar gjat kohs q JUSUFI ishte gjall. Por, edhe pas vrasjes s tij kemi vazhduar veprimtarin e Lvizjes bashkarisht, pa u ndar, deri n vitin 1985, pr t uar n vend amanetin e JUSUFIT. Edhe sot, pothuajse 30 vite pas vers s vitit 1981, na mban afr, si edhe atehere, fryma dhe atmosfera e Vllezrve GRVALLA, por dhe e t gjith atyre shokve, veprimtar t paharruar, t asaj kohe. Deri m sot sht shkruar edhe nga t tjer pr JUSUFIN e MADH, por veanrisht dua t theksoj q, me shum vrtetsi ka shkruar dhe e ka analizuar me prpikmri e korrektsi veprimtarin e tij XHAFER DURMISHI patriotike e atdhetare, dhe kt e them fuqishm, shoku dhe bashkveprimtari m i ngusht i Jusuf e Bardhosh Grvalls, Xhafer Durmishi, i cili, kto shkrime i ka publikuar n faqet mse atdhetare e tepr serioze t internetit, si -Pashtriku.org- dhe n Albaniapress.com-, faqe korrekte, t cilat i konsideroj copza t atdheut ton t shenjt. Pas vitit 1985 un isha n qendrn e aktiviteteve n Gjermani e Zvicr, ndrsa kur sht fjala pr Xhaferin, dukej sikur jeta kishte plane tjera pr te, n Suedi.... Vitet kalonin.... Qysh sa ishte n Gjermani, t gjitha dokumentet e aktivitetit t tij i kishte ln tek un, ku ishin m t sigurta se sa n dhomn e tij t refugjatit. N fillim t vitit 1992 t gjitha materialet ia drgova n Suedi... Duke e njohur nga afr, s pari si njeri, me cilsi e virtyte t larta edhe si shoku im i mir, bashkveprimtar e bashklufttar besnik e i palodhur... por edhe duke i ditur m s miri aftsite e tij...heshtja e gjat e tij m ka befasuar!? Por befasia ime ka qen m e madhe nga niveli, mnyra dhe logjika e trajtimit, t veprs s Vllezrve Grvalla dhe aktivitetit t shokve t atyre viteve, t shkruar e t faktuar me aq realizm prej tij! Ndaj un, si dshmitar i gjall e atyre viteve, jam shum i knaqur q ky trajtim e shtjellim, i parashtruar n kt vepr:"Lvizja e Jusuf Grvalls", sht br e shkruar me shum dinjitet e vrtetsi, me fakte t patjetrsueshme nga nj shok korrekt e aktivist serioz i rrethit ton. Faridin Tafallari ______________________________________________________

Xhafer Durmishi Tetor 2011

655

___________________________________________________________________ Libra nga Xhafer Durmishi Skenderi i Shtutgartit, pr Rilindasit e Shtutgartit 1. Protesta e Aspirata 2. Lvizja e Jusuf Grvalls 3. Zri i popullit dhe Zri i Jusuf Grvalls 4. T fala s'po na ojn asnjher 5. Nuk pyesin pr mimin e liris 6. Pa taktizime 7. N rrethin e Shtutgartit 8. Fakte pr Lvizjen e Jusuf Grvalls 9. Luga dhe Lugina 10. Filharmonia e Jusuf Grvalls 11. Shokt dhe Jusuf Grvalla 12. Fjalori i Lvizjes s Jusuf Grvalls 13. Operacioni Barbarossa 14. Pa trazime 15. Skena 16. Jusuf Grvalla dhe Liria 17. Emr q u b tradit 18. Shok rinie 19. Ora ime e ndalur 20. Testamenti 21. Ilustrime 22. Vepra e Jusuf Grvalls Jusuf Grvalla: "Kshtu e pata kuptua m n fund edhe zgjedhjen e Shpendit dhe timen n Komitetin Qendror." ___________________________________________________________________

Pashtriku dhe Xhafer Durmishi

Janar 2014

656