Türkçe Etimoloji

1
TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY
aba abaan
: 1. ann, be. 2. qutlu. : alicnap
abakiymi: gnl krc, can yakc t.gktrkler dnemi bey ve komutanlarndan (kr ad!n krklarndan". abakus : #tun ba lnn en #tnde yer alan tabla. (e.akurgal" abaq abaqa abaqay abar aba abay abar abi ab abdan abike abq abil abn abnaq abn abnu ab abqa abiz abiz abzu : tmi$, i%%tli, namu#lu ki i : ya&n raba, amca 'ocuu : 1. amca. 2. ya&n raba, yen, amca cocuu. (. #ibirya!da #aygn ve #$ ge'n )anm : (avar": 1. g#tri , )eybtlilik 2. ba m$, dirncli : (aba )atun" )anm yeriyi i. k'k narin adm. : 1. aydnlq, aydnlq verici. 2. )eyrt oyandran, )eyrt verici : avar. 1. i in )li ki i, i bitirici 2. uyumlu, itaatkar : 1. can, ru) 2. #oyluluk : gnll : abiq, i'li, knl in#an : alicenap, yk#k knll : abidan, i'li, gnll : gnll, i#tekli : mutlu, mmnun, )o nut : #akinl mi gnl ra)atl i'inde olan : avun, avun', t#lli. : (abn'" : ap. bacan di$ kapandan yukar# : i'ten, i'tenlikl knll 'al an : ru)#al , ru)larla ilgili. : ru)#al , ru)larla ilgili. : deni$#umer, dip#i$ drinlik, #u tanr#, enki!nin evi.
acar aclan acu acun acunay acunluq
: 1. gayretli, )areketli. 2. g$pek, yrtc : a'lan. a'k, : ac, a. 1. a'q 2. ke#gin, #ert (. a', aralq : dnya, yery$ : mc.dnya g$eli : dnya mal, dnyalk
acunsuz: dnya malnda g$ olmayan aa aan ai aik al auk adaq adal adalan adald adalr adalm adan adanr : . 1. toplum i'inde #aygnl olan ki i, 2. analk derece#inde #aygya layk )anm : a'ma eylemi i'inde olan ('i'ek gibi" : 1. a'k, dr#t 2. ba) i bey yada )anlarn verdii ba) i : (a'" 2.byk karde : a'k, a'lm : a'k, a'l. iyi )uylu, mlayim : 1. #$, ni an 2. ba , bar , veri , #ungu : #adq, gvenilir : nl, )retli : adalr, adanr, adalm , nl, : adanr, adald, adalm , nl, : adalr, adanr. adald, nl, : uygunluk, liyakat : adalr, adald, adalm , nl.
adanm: adakl, adak olmu adar aday adqd adn adnq : adama eyleminde bulunan : memnunluk, )o nutluk, keben', itimat, gven, rn' : adn, nl : adqd, nl, ad anlan : 1. #e'gin, aygn, mmta$ 2. olaan#t, %evkalade, bamba qa
adte advar adiyaki adiyaman adiyeke adkir adm
: ad*te. + adda. temi$ bir ne #a)ip : nl, tannm : ad g$el : rktc bir ne #a)ip ki i : yeke: ye. #aygyla anlan ki i, ad yelnn ki i : aygr, erkk at : n alm , tannm . amq. yk#ek rtbeli. atala, $engin. atay,)rk#c bilinen, atigay, atli(), , ce#ur, ava, ava, tanip, tanir, advar, adsay: adna #ayg duyulan ki i. : 1. %akir, kim#e#i$ 2. n#$, tannmayan : adna layiq ve nn ta&m ki i. : avar. 1. i i 'abuk i lyici, i lri 'abuq yapan. 2. itatli. (. ,toplayc, $aptiye mba iri- .. ,m#aade etmek, itaat etmek- /. 'evik, ava merakl : $r), #iper, #ila)l, pu#at. : ap'n, (op'n" $r), demir rgl #ava giy#i#i. 1..#el'uklular dneminde nl komutanlarndan anadolu!nun trkle tirilme#inde nemli pay #a)ibi ki ilerden 2. abba#iler (muta#m" dnemi trk kkenli bey ve komutanlarndan (. )a$ar kaanl dnemi mu#evi trklerin nl komutanlarndan : #u ibrii
adsiz adverilgn afar afn afin
aftaba
aga (aa, aka": 1. #aygdeer, ulu ki i. 2. cmert, koruyucu. (. byk erkek karde , aabey ag la : ynetici, amir. yabgu: 1 #t d$ey ynetici, genel vali , $erk, ardali, ardalu, aygu'i, dan man, yarc, ba tutar, ba kan, ba ta giden, ba lada'u: ba latc, ba lik, be, bey, varlk, erklik, g', liderlik, #oyluluk, bln, daruka, (darga, er$i, )an, tarkat, bakan,
.
agun
: tatmin, avuntu
agunmu: avunmu , #akin aa aaa aalbay aan aar aartmi : aa' : 1. melike )an evde i 2. ak'a, beya$ca, alml : mu)terem, #aygdeer : 1. yk#ek, yukarda, yukarlara 'kan 2. geceleri gkten )$la ge'en, kl nokta : 1. a arba l, oturakl 2. gnl %era)l (. ge yk#eli : 1. namu#lu, dr#t 2. al'ak gnll, mteva$i
aat (akat" aaya aca aduk aici ai ailgat! air airba ai ait alami amik arak aritmi aul autur azukara a#lk a#sen ak ak$ k yan aka akaba ak%aln akan akar
: namu#lu, gnll, i%%etli : makul, ge'erli, uygun :aa'a. : kut#al, mu)terem : ac, ak', akc, )a$inedar, )a$ine #orumlu#u : varlk, )a$ine, #ervet
".
#aygdeer 2. yld$, ge$egen
: 1. arba l, olgun 2. nl, #aygn : ar0ba , olgun, al'ak gnll : (a'" )a$ine, #ervet : mer#iye, lm trk#, ge yk#elen %eryat : 'ileli, 'ile 'eken : 1. nl, tannm
2.
yk#ek rtbeli
: yk#elen, ilerleyen : ac kuvvete #a)ip ki i : 1. ay!n )ale#i 2. oba, ky : yk#elten, yukar 'karan : a$0kara. #ert konu an, acma#$ ve )kmedici konu an ki i : #a)alar!da ,yemek- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : pek g$el, da)a yak kl, da)a g$el : 1. beya$ 2. dou , doum (. yk#eli .. parlaklk /. devinim, )areketlilik 1. mec.namu#luluk, i%%et ve gvenirliin #embol : ak tav an : byk, ulu ki i, #aygdeer ki i : 1. yoku , meyil 2. ak0aba : dr#t, namu#lu : 1. akc 2. yk#elen : dere, akar#u
akarca akarsu ak%a ak%ay ak%ba akba akbel
: dere, rmak : dere, rmak : mec.)elal r$k : 1. ayn en g$el an 2. yeni#ey trklerinde ,)anme%endi-anlamnda kullanlr. : dr#t, namu#lu :. 1. tane tutmam 'avdar ba a (kay#eri". 2. bir 'e it ka$. (. karnaba)ar : dr#t, #$ne gvenilir ki i
akberg&: ak0vergi %trat, )uy mec.iyi )uylu akbr& aka :akbri. : 1. beya$a ka'an 2. ipekli dokuma (. para, maliye, )a$ine
ak%alar : ak tenli )anm akali : $engin, mal #a)ibi
akalmas : ak ile 'alma# (deme$" dan. ak deme$. kara n (e#mer" k$lara ak%alma$: yank tenli )anm akil akin ak%el ak%g&n ak%#an ak aki akd : 1. ak tenli, ak'a y$l 2. aarm , akla m : #$ne gvenilen, #alam ki ilikli : dr#t, namu#lu : gelecek, i#tikbal : t. amani#t gelenekte ,iyilik tanr#- 2. altay de#tanlarnda ad ge'en bir bey :. eli a'k, cmert : eli a'k, cmert, $engin gnll : #uyun g'l olduu, ge'it vermedii yer
ak%evren: t.anadolu #el'uklular dneminde ,ak!lk- rgtn kuran bekta i bilgin akim akn : 1. ynelim, yk#eli
2.
akmaktan, akc, yaylc
: 1. ka$ak ve krg$lar!da air. mu#ikiciye verilen ad. 2. ya topraklarna #e%er ve i#tila )a$rl, tedirgin etme ve yldrma, da)a 'ok da yama, talan, 'apul gibi mak#atlarla yaplan ba#kn bi'iminde #ava )areketi : 1. #aldr, )cm 2. ka$ak ve krg$larda, o$anve m$i#yenlere verilen ad
akin
akn%ay t&rki#tan!da )anm o$anlara verilen ad akinci aki ak%kara : akn eden, #aldran : 1. yk#eli
2.
akmaktan ak
(.
#ervet, )a$ine
: $tlarn btnl
akkemik : #oyu temi$ akman akman ak% ba aksak : 1. 'ok beya$, apak. 2. temi$ i%%etli : 1. temi$, i%%etli 2. apak, bembeya$ : #oylu : 1. ak#ayan, #eken 2. yk#elen, 'kan
aksungur : #ungur, doan cin#inden bir av ku udur, ak ve kara olmak $ere iki 'e idi vardr. aks&yr&k: ak#yek ak%aman: amani#t gelenekte, iyi ru)larla ilgilenen ve ili kiye giren kam akit akt : yrekli, g$kara : #a%, ma#um
akt lun : beya$ ay . akurgal ak%uz ak%y l ak%yn ak%y&z al altun al ala alaban alaca alauk alauk : (u$man, u#ta" : dr#t, namu#lu : dr#t, namu#lu : dr#t : pren#e#, : 1. bayrak kuma 2. k$arm , k$ark (. el, kolun bilekten a a k#m .. ala, alaca /. almaktan al trk'e!den %ar#'a!ya ge'mi bir'ok #$ckten biridir.: kar k renkli, benekli : alban, tim#a) : kar k renkli : kulbe : kulbe, baraka, altay trklerinde, oda, ('adrn i' blme#i"
ala%d an bir doan tr
alagan alaga
: algan, %ati) : ender ra#tlanan, nadir
ala%geyik: trk mitolo2i#inde yer alan nl kadn ki, e%#aneye gre, bir nevi ,trklerin meryem ana#-gibidir. alaguma :alanguva ala%g&n alak alan alana alar : gn orta# : yokedici, ldrc, alc, avlayc : 1. i k, nur 2. orman i'indeki a'k ve d$lk blge (. algan : ba)'elerdeki aa' aralarnda bulunan 'imenlik blge : yalanc karanlk(gnd$ vaktinde"
alasayvan: a%ak vakti, gne in dou u alasi alat : erek, ama', #a)ip olunma# i#tenen ne#ne :. 1. acele. ,alat i in #onu onat olma$.- (ata#$." 2. bir 'e it 'am aac. (. karan%il, $ence%il, tar'n gibi ba)arlarn kar m. .. dnlerde pilavn $erine konulan # . /. bir be$ dokuma te$ga). 1. #arya veya krm$ya boyanm yn iplik. 3. elbi#e. 4. a$gn, te)likeli kpek anlamlarna gelir. : k$, ate par'a#
ala%ta
alayunt ! al k#rak ala%yunt ! altay trklerinde k#rak. alba albaga alban albatu albeni alcu ali aliek alk alin : ykmllk, )i$met ykmll : )a#lat, #ava yada av ganimeti : )ara', ganimet : brokrat )i$metle ykml ki i : 'ekim, ca$ibe, #empati : alc, avc : binba . : al0'i'ek (gl!n trk'e#i kar l" :. yat m , g$c, kollayc : k$l renkli bir 'al ku u
alu aldi aldur alev algan algazin algi algin algu algu algun algur algur
:alcu.1. algan, %ati), 2. alc, avc : 1. nc, ndeki, #ele% 2. algan, %ati) : ok at , oklay : yalav...yal kknden". ate ten 'kan kl ga$ : %ati), %et)eden : yabani va) i )ayvan : 1. %eti), almaktan... alm 2. %e)im, alglama : 1. #erap 2. yk#ek yer (. bitiricilik, bitiri :. 1. )ep, btn, )ep#i. 2. #ila), pu#at. (. cemaat : 1. tm, )ep#i 2. toplum, topluluk (. #ila) .. alc, avc : tepe, yk#ek yer :. 'abuk : #akin, kendi )alinde, kendinden emin
alg&n : ka$ak ve krg$larda, doum #ra#nda ya anan dikkat 'ekici, unutulma$ gnleri mec$eder. alici alik alim alimga alimli : alcu, avc : alngan, krgn : 1. 'ekim, ca$ibe 2. vergi, )ara' : ya$c, ()an ve kaanlarn buyruk ve %ermanlarn ya$an grevli ki i" : 'ekici, ca$ibeli
aln%ak mec.dr#t, namu#lu alinca#an :aln'ak )an. alinak : 1. 'ekici, ca$ip 2. alngan, na$ik
alinak#an: aln'ak0)an alingan alk alka : alnan, incinen, gcenen : bitirmek, yok etmek, #ona erdirmek, bitiricilik : 1. bitirici, yok edici 2. ileri, ilerici
alka%bl&k: vurucu tim
alka%evli alkan alkar alka alki alkim alkin alkir alki alk almaluk almas almila almi almus alniak alp
1.
alkan, %ati) 2. al0kan
: bitirici, yok edici : bitirici, yok edici : perva#$, vurdumduyma$ : 1. gkku a 2. gerdan : algn. : tamamlayc, bitirici : alg , dua, me, yceltme : dua, yakar , niya$ : 1. alnma# gerekli olan 2. elma ba)'e#i : alma$, na$l : elma : algan, %ati) : alm : alnak. :. 1. yiit, ko'ak, ba)adr, ka)raman, batur, ce#ur, cla#n, babayiit, pe)livan, #kmen. (a k pa a!ya gre alp olmak i'in doku$ ey gereklidir. 1. #alam bir yrek, yani ce#aret. 2. pa$u kuvveti. (. gayret. .. iyi bir at. /. )u#u#i bir liba#. 1. yay. 3. iyi bir kl'. 4. #ng. 5. muva%k arkada ." 2. #%at, lakap, rtbe, nvan olarak da kullanlr. alp, alp bi'imlerinde de grlr.
alp er tunga : (tona, tonga" alp (a ile l kaln okunur." yiit, cla#n anlamlarna gelir. er: erkek. tunga: kaplan, bebr (babur" cin#inden bir )ayvandr. ayrca bir trk de#tan ka)ramannn addr. bir'ok e%#aneye gre acemler!in e)name#i!ndeki a%ra#iyab. trk kaynaklarnda alp er tunga olarak ge'er. alp giray : alp (6yiit, ce#ur, pe)livan vb. ()em i#im" ayrca nvan ve lakap olarak da kullanlr." ile trk'e dev(ker"!in k'ltme ekli olan kerey!den veya moolca layk ve uygundan.giray ayn $amanda krm )anlarnn nvandr. alp : bu #$ck bir'ok erdemi i'inde barndrr. bilgelik, yiitlik, %edakarlk, ka)raman lk, g$karalk, toplumculuk, vb. ile birlikte tm bunlar ara#ndaki uyumu da i'erir. : alpagut : #e'kin yiit : d manna tek ba na #aldran ki i
alpag alpagu
11
alpagut
: 1. alplik g#teren ki i 2. kurt #oyundan (. #e'kin ve #aygn ki i
alp%eren : ga$i, dervi . toplumun #ayp #evdii, rnek ald ki ilrin genel ad alp%er%s y: alp er tunga!nn #oyundan altau (alta'": aldatc, takti#yen altami altan : aldatc, )ileci : 1. altn 2. gne in dou an, a%ak
altan$ g r)an : #ultann per7an civarndaki ya$lk kona. (moollar8n gi$li tari)i" altan"' altar altay altay : altn #$cnn : #unak : altn #$cnn moolca #yleni idir. yk#ek da anlamna da gelir. : 1. al0ala0tay 2. altn(mool ive#iyle"(. ormanlarla kapl yk#ek da
altn sabak : altn der# anlamna gelir. altn tana : altn dme anlamna gelir. altin : altn madeni
altnbaran : i#im olarak$ kullanlr. altn deerinde anlamna gelir. altinda! altn0da0altay dalarnn, dier ad. altnt p altu altuga altun alu : turun'gillerden bir aa' ve bu aacn meyve#i anlamna gelir. ayrca k$ meme#i, grey%urt anlamlarn da i'erir. : aldu : 1. ilk, birinci 2. algan, %ati) : al0toka : altn : 1. alc(al'u" 2. kayn cin#i bir aa'
alungan! alngan, na$l ama amal aman : (uma'..ummak kknden"gaye, )ede%, beklenti (%ar#!'aya trk!'eden ge'mi tir." : gedey8in gece mu)a%$ kta# komutanlarndan. (moollar8n gi$li tari)i" : (yaman" #ertlik (arap'adaki ,e!man ile ilgi#i yoktur. trk'e!nin 'e itli a$larndaki #$cn ba na gelen ,y- )ar%inin 'ou ke$ d rlerek #yleni inden, ba$ a$larda yaman. aman. a dn m tr. : yakutlar!da (#a)alar!da" ilk kamn addr.
an argl
11
ana
: 1. anack 2. analk duygu#u 'ok geli mi
(.
anaya 'eken .. dourgan, retken
anad lu ve a$erbaycan!da" .. 'ocuk#u$, 'ocuu olmayan ( ka$ak ve krg$larda"1urumday: pan$e)ir ve tedavi i'in kullanlan bir ta anagay anakz : anaya 'ekmi , anaya ben$er : yok#ul bir kadnn gebelii #ra#nda koca# lr ve doan 'ocuk da k$ olur#a, ad anak$ konur, 'nk o k$ k'k ya ta ev i lerine ba layacak ve ana# d ar gittii $aman evde analk )i$metini grecektir. (bey e)ir." bu #ebeple konya!da anak$, kalk yani evde kalm ya l k$ anlamna da kullanlr.
anasi lu: ana#(nn"olu (baba# erken lm ve $ellikle ana# tara%ndan binbir g'lklerle yeti tirilip bytlm , yetim 'ocuklar i'in kullanlm olduu anla lan ne%i# trk adlarndan..." anat anaz : 1. an, anlan 2. yakn, )#m : yerek, evla, e%tal
anbay : (6avc" ile bay (6be"!dan. avc be anlamna gelir. and (ant) 1. yemin, #$ 2. yakn akraba anda : moolca. yeminli karde (ant!tan tremi tir." trk'e!de kan karde e denk gelmektedir, 'nk akrabalk and genelde kanlarn birbirine kar trlma#yla edilir. : birlikte and i'mi (kankarde i" (anda!lk trklerin en e#ki geleneklerinden biridir. ve andalar birbirlerini karde lerinden da)a ileride korur, #ayar ve kayrmaya 'al rlar." : )atra, a2anda, takvimli de%ter anlamna gelir.
anda
anda
andariman: anlara deer veren ve #ayg g#teren ki i andi andir angay angi angim angin angi angit anik anl : anmaktan.. : an# ola )atra : anlarna bal olan ki i : 1. an, )atra, 2. yetki, yeterlilik : mamur, )akim : nl, anlan, ad duyulan : nl, me )ur : yaban rdei : 1. anlay , yetenek, %e)im 2. )a%$a, bellek (. )a$r, mevcutlu : yava #akin, )a%i% anlamlarna gelir.
13
anit anitgan anli anli annak ansin ant! and, yemin antli anuur anuk anu anyurt apa apa apak apr s apsis apsis ara
: an ol#un diye yaplan yap : ant yapan : 1. #akin, arba l 2. bellek, )a%$a : nl, tannan : yadigar, )atra : anmak dan..
: and i'mi , yeminli : lm , lmeye layk : yadigar, )atra : an , anma eylemi, an : ana0yurt : byk anlamna gelir. ayrca bir unvandr. atalar (ecdat" ve karluk trk'e#i!nde ana anlamna gelir. : ulu, byk, #aygy ve )rmeti )aketmi ki i (ba$ trk blgelerinde ,babaanlamna da kullanlmaktadr. : temi$, namu#lu, i%%etli : tekirda, inecik. : bir mek9nda yarm daire plana #a)ip blm. (g. bean" : kavi#li duvar. (e. akurgal" : orta yer, ortalk, bo luk, orta
arai, argut : ku$ey altay8da bir da ge'idi. (moollar8n gi$li tari)i" arak aral aral : i'ki, rak, me rubat : ada, arada ve aralkta olan gl ve deni$, adalar ara#, aralar yakn adalar, ce$ire anlamlarna gelir. : 1. ada 2. aralk, orta, ortalk
arapadaki ,#abaa- deil:" 2. #$, iddia, )itap aras araslan : 1. at kl 2. kaln yn (. tali), ba)t : ar#lan ('uva trklerince #yleni i"
13
arat arayi arbuz arca ara arda
: ce#aret, yreklilik : 1. aramak!dan 2. aral0y (orman" : 1. karpu$ 2. by, #i)ir : 1. arca, #a%, temi$ 2. 'am aac, 'amdan yaplm kutu : ard' aac anlamna gelir. ard' aa'l yerde doan 'ocuklara i#im olarak konur. : e#kiden ba$ 'avu larn ellerinde tuttuklar u$un denek anlamna gelir. bunlara ,ardal 'avu - denirdi. i aret i'in dikilen denek, ardl. )ale%, )kmdar veya komutan a#a#, maden $erini ka$mak veya 'krkta 'evrilen eyleri yontmak i'in kullanlan 'elik kalem anlamlarna gelir. meri' irma!nn edirne kar #nda #adan ald nemli kol da bu ad ta r. : 1. u$un denek 2. ard', )ali%e, ard #ra giden : (ardalu" ynetici, amir : 1. )ali%e, ard' 2. bir aa' tr : $eki, akll : (arkan" kement, kement ba : akll anlamna gelir. : yaban koyunu : 1. kr, mera 2. gurur : 1. yava , #akin 2. gelecek yl : gurur anlamna gelir.
arda ardali ardi arga argan argana argatu argi argin argu
argun ! par# cin#inden yrtc bir )ayvandr. yava anlamnda kullanlr (#iva#". ka#tamonu!da ge' olan k armudu da bu ad ta r. (a.erol" argun argu ari arica arik aril arn : par# cin#inden avc bir )ayvan (puma" : (arku
"1.
edepli, terbiyeli 2; )aberci, )aber veren

2.
: (ark" 1. #a%, ar, arnm : #oylu, temi$, iyi )uylu
irmak, dere
: 1. ar, arnm , temi$ 2. narin, ince yapl : arnm , temi$, pak : temi$, leke#i$, )ali#, #a%, paki$e anlamlarna gelir. ayrca bir nogay uyruunun addr.
15
arin arin arinik arinmi aris arkan arkin
: paki$e, #a%, arnm : 1. bar , kurtulu : #a%, e%%a%, billur : temi$, gnll : #a%, duru : kement anlamna gelir (krm!da". : 1. argn, yava , #akin 2. )ale%, ard'
2.
temi$lik, #a%lk, gna)#$lk
arkn, arkun, ar)un : 1. a)e#te, yava , ar, #akin. 2. (#e# )akknda" pe# perdeden, yava . (. gelecek yl. .. )ri#tiyan trk papa$ anlamlarna gelir. arkind an: arkn0doan ark arki arkun arkuy arkuz arla :)aber ve kervan anlamlarna gelir. : 1. ulak, )aberci 2. kervan, ka%ile : )ale%, geriden gelen, takip'i : #iper, mev$i : (argu$" edepli, iyi )uylu : arl, edepli
arlat! biricik oul, analarn en 'ok #tne d tkleri oul armagun: armaan, )ediye armaan (yarmagun. yarmagan". )ediye arman arman arna arpa : ar$u, mak#at, emel, gaye anlamlarna gelir. ka$aklar!da u$ak, teye anlamna gelir. : 1. onurlu, arl, edepli 2. dilek, i#tek (. )ayal, %ante$i : adak, adanm anlamna gelir. : 1. by, tl#m, amani#t gelenekte, kamlarn okuduu dua 2. ta)l
arpag, arbag : e#ki trkler!de din ulular tara%ndan )a#talara okunan e%#una bu ad verilir. (arpaa, arbak, arv', arv ." arsal arslan : kumral, konural anlamna gelir. : yrtc )ayvan ce#aret, atlganlk ve g$peklii #emboli$e eder.
arslancik: k'k ar#lan..ar#lan yavru#u
15
arslana: ar#lan gibi, ar#lan $elliklerine #a)ip ars y arsun artagan artu artuk artun artur arturu artut arvi arzik asan asena asi : ar0#oy #a%kan : 1. e%endi, arba l 2. ra)ata ermi , )u$urlu : bereket, artuk, %a$lalk, bolluk : m$rak, m$rak ucu : %a$lalk, #tnlk, bereket varlk, $enginlik : vakarl anlamna gelir. : ca$ibeli, 'ekici, i veli, %ettan : 1. ek#trem, u' noktalarda 2. bereket, bolluk : armaan, )ediye : #i)ir, by, tl#m : %anatik, bana$, #o%u : 1. #alkl, $inde 2. a#ma eyleminde olan : e%#anevi di i kurtun ad. yakn, yaknlk duyulan : kangk lke#inde #irderya!nn orta ak blge#inin ku$eyinde kara. tau dalar yre#inde ya am ku$ey iranl g'ebe bir kavim. a#iler m.. 124 dolaynda #ogdia ve baktria!nn %et)inde yer alm lard. bir #re bu #a)alar a#iler!le birlikte buraya ta nan g'ebelerle, yani to)arlar!la birlikte a#i idare#i altnda kalm t. m.#. 1.yy.da a#iler batya, volga!y ge'erek ka%ka#ya!ya kadar geni lemi lerdi. ba$ a#i boylar alanlar!la burada birle mi ve ni)ai olarak yerle mi lerdi de. a#i ad, ka%ka#ya blge#indeki e#ki alanlar!n iki byk boyunun yani du)#. a# ve tuval. a# adlarnda ya amaktadr. a# ad, bundan geli en eden 2a#$!a ben$er ekilde a#i adnn bir ver#iyonudur. 2a#$lar!n kimi gruplar orta'a #re#ince (1(.yy" macari#tan!da yerle mi lerdir. y$yllar #onra bile bunlarn )ale%leri ka%ka#ya!daki alanlar!nkine (o#et" 'ok yakn bir dil konu uyordu. kaynaklarm$dan )kmle a#i adnn e#ki ekli ar#ya olmalyd. yle grnyor ki a# adnn )are$m!de ya ayan bu dier ekli %ormunda, )a$ar )kmdarnn )are$m men eli mu)a%$ a#kerlerinin ad olarak 1<.yy arap ya$arlarnn e#erlerinde ge'mektedir. ermeni kaynaklar a#, ar#iya adn )are$mli mu)a%$ a#keri olan a#. tark)an (ermenice ra2. tark)an" adnda ra2 (ra$" ekliyle kaydetmi lerdir. : %aydal, gerekli
asigli
asi (as, a#k" 1. %ayda, 'kar 2. kar, temett a(iya aspar asrak : )itit'e ,#evmek- anlamndadr.
(a#bar"
%aydal, i e yarayan
: )imaye, koruma
17
aan ait akar akin auk aula aur
: a mak!dan ...a$imli, engel tanma$ : 1. a lacak, a lma# gerekli olan 2. i itmekten...i it, kulak ver : 1. #ava at 2. kuyruk ve yele#i kara, vcudu kula renginde olan at : 1. a m , #tn, %aik, akranlarndan ileride olan 2. melodi, name : 1. a k, a m , ge'mi : ylma$ irade #a)ibi : a rmaktan... ylma$, gayretli
2.
tolga
at ) lunnara : atn kolan. (#a)a )alk edebiyat" at luga : at ayann i$i. (#a)a )alk edebiyat" at u #a, kulgaaa : atn duda, kula. (#a)a )alk edebiyat" ata atabay atacan ata ata ataeri atag& ata : 1. ulu, #aygdeer ki i 2. baba, dede, ced (. adn ve #oyun bal olduu kk : ata0bay lala, beybaba. )an, kaan ve padi a) 'ocuklarn eitip yeti tiren ki ilere verilen bir unvan : babacan, )o gr #a)ibi kim#e, in#ana baba gibi davranan anlamlarna gelir. : byklk g#teren 'ocuk, atalardan gelen, ata ile ilgili anlamlarna gelir. : 1. ata#na bal, ata#nn yolunda 2. atadan intikal eden (. byklk g#teren 'ocuk (ki i" : ata0eri mec.atalarna ve ge'mi ine #aygl : ata0g' gcn atalarndan alm : (atak" 1. n, nam, )ret 2. atlgan (. da yolu .. 'alayan /. bir a)in tr
ata%#an devletin ilk kurucu by, devlete ad veren ki i atala atalante : tannm , nl ve $engin : marur avc k$. kendi#iyle evlenmek i#teyenlere ko u tekli% eder, )a#mn kendi#inden nce yola 'karr, yine de onu ge'er, ge'tiini ldrr. ancak, i#teklilerden biri a%rodit8ten altn elmalar alr ve ko u boyunca elmalar atalante8nin nne atar, onlar almak i'in durduundan atalante yar kaybeder. (e#tin. laporte" : nl, naml, anl anlamlarna gelir. : ad alm , n alm , me )ur ki i (atila!nn a#l adnn bu ve bundan bo$ulup 'evrilmi )ali olduunu #yleyen ba$ tari)'ilerimi$ de var." : nl, me )ur
atalay atalay atalmi
17
ataman ataman atan
: byk baba, byk adam anlamlarna gelir. : ulu, #aygdeer ki i : idi edilmi deve anlamna gelir.
atasagun : ata ile #agun (6)ekim, tabip, utac, doktor"!dan: )ekimlerin ata#, piri anlamna gelir. atasagun: ata0#agun )ekimlerin en ulu#u ba )ekim amani#t gelenekte de ayn ad, en iyi kamlar i'in kullanlmaktadr. atay atay ateke atigay ati atil atilay : )rk#c bilinen, tannm , nl anlamlarna gelir. : 1. nl, tannm
2.
akn, )cum
: (adi yeke, ad eke" : nl, tannm : ad #an belli, nn arttrm ki i : nl, me )ur : trk tari)inin en nemli ki ilerinden, bat )un imparatoru, bu ki inin ad $erinde tari)'i ve dilciler pek de anla amam lardr. benim gr m de g' #ra#nda itil rma ky#nda domu olma#ndan dolay ,itil0ay-dr. ancak bununla birlikte bu ki i i'in ba$ adlar #ylenmekte (atila, atilla, atlay, atilay, atalay, atl)an vb."ve )er eye ramen bu adlarn tmnn de trk'e olu undan dolay tara%mdan kabul grmektedir.anlamlar:1. atack, baback 2. itil rma kenarnda doduundan ve trklerdeki e#ki bir gelenekten dolay ,itil- 'ocuu anlamnda verilen itilay!n $amanla atilay!a dn m (. atl0ay .. atl0)an /. macar dilinde 'elik anlamna gelen ,at$el- den 1. atl0ay : atlgan, g$pek : nl, me )ur : uygurlar8n el'i#i. (moollar8n gi$li tari)i" : yrtc bir avc ku : nl, #aygn : atma eyleminde bulunmu : nl, ad duyulan : 1. %akir, varlk#$ 2. ad#$, adn elde edememi t...1. #e'uklular dnemi bey ve komutanlarndan 2. m#r!da %atimiler dnemi bey ve komutanlarndan (. cum)uriyet #onra# trkiye!deki trk'lk )areketlerinde bulunmu , tari)'i ve edebiyat' : bolluk, bereket
(ok,
atilmi ati atkira# atmaca atman atmi atsak atsiz
karg vb."
atuk
19
avar
: bir bu'uk y$ yl boyunca (yakla k m.#..<<. //<" gobi 'l civarndaki #teplerde )km #rm a#yal byk g'ebe bir kavim. bunlarn iki byk boy grubu men ei bilinmeyen uar (avar" ve )iung. nu men eli c)on ()yon, )un" idi. avarlar m.#. (/< civarnda batdaki ilk byk geni lemeleri #ra#nda )iung. nu ()un" boylarn ka$ak bo$krnn gney blmnden avrupa!ya doru #k trm lardr. ayn $amanda ba$ avar (uar. )un" boylar #ir derya!y ge'ip #ogdia!y ve baktria!y i gal etmi ler ve da)a #onra, ./1!dan #onra e%tal )anedan )akimiyeti dneminde byk bir imparatorluk te#i# etmi lerdir. avarlar batdaki ikinci geni lemeleri #ra#nda yani ./< civarnda gobi 'l civarndan tien an ve ili ne)ri blge#ine doru ta$yikte bulunmu lar ve #avirler!in, ayrca bulgar kavimlerinin (ogur, onogur, #aragur" batya, avrupa!ya g'lerini )arekete ge'irmi lerdir. ///!de gktrkler gobi 'l yre#indeki orta a#ya avar )akimiyetine ni)ai olarak #on vermi lerdir. bu dnemde avar boylar k#men dalm , k#men de gktrk egemenlii altna girmi tir. //3!de gktrkler!in nnden ka'an avar (uar. )un" boylar avrupa!da grnm lerdir. bunlar ya gktrk idare#i altna giren avar boylar ara#ndan ya)ut e%talit imparatorluu!nun ke$a gktrk idare#i altna girmi uar. )un boylar ara#ndan 'km lardr. : direnen, kar koyan anlamna gelir.
avar
avar (abar" 1. )eybet, byklk(abart" 2. diren'lilik, dayankllk avaz avci avcil avgan avin avina : nara, yk#ek perdeli #e#, 'lk : av yapan, avlayan : avlayc, av i inin u$man : avuntu : avuntu, te#elli : avun'
avinebek: avine (avun'" bey avingu avkar avlak avuu avun : avun', te#elli : bo$kr bldrcn : av yeri, av olan : avun' : te#elli, avuntu
avunduk: avuntu, te#elli avutmu: te#elli eden ay : dnyam$n uydu#u olan ge$egen. ancak trk kltrnde bu ad g$ellik, temi$lik, a)lakllk vb. deerleride i'eren bir'ok geyi i'inde barndran bir #embol ve meca$ olarak kullanlm tr. 'ok nceleri erkeklerde kullanlma#na kar n, $amanla k$ 'ocuklarna ad olarak verilmi , gerek ba ta, gerk#e de #on da, birle ik ad olarak deerlendirilmi tir. bununla birlikte ba$en ge'mi rneklerde de
19
grlecei gibi )em erkeklerde )em de k$larda kullanlm tr. ancak yine de arlk k$ adlarndadr. ve k$ adlarnda nemli bir konumdadr. aya aya) ayak ayas aya ayaz : (ayak" 1. uur, ere%, an 2. devinim, )areket (ayaklanma #$" buradan gelir. : a$. (#a)a )alk edebiyat" : en byk km$ barda. (#a)a )alk edebiyat" : ay , me)tap, gece aydnl : 1. aya# 2. arkada : 1. ay 2. #a%, berrak )ava (. kuru #ouk
ay%band (banmak, bandrmak!dan" aybar aybar aybi : )eybetli anlamna gelir. : 1. ay gibi parlak 2. )eybet, )eybetlilik : imdat, medet
ay%bil (bilmek..den" aybin aybin aybirdi aybuka aybusat aya ayil ayda aydan : debdebe, a a : onur, ere% : ay0verdi : ay0boa : ay0pu#at : )ilal : ay , ay prlt# : 1. ay!a e deer g$ellikte 2. dere kenarlarnda yeti en )o kokulu bir 'i'ek : ay par'a#
ayda% ldu: ay par'a# aydar aydar aydin : per'em anlamna gelir. : (aydar )an" #a' per'emi, kakl : 1. aydnlk, k younluu 2. a'k, a ikar (. entelektel , mnevver
ayduyar! ay0duyan aygan : i'ten, #amimi, yaren
21
aygay aygen aygn aygin aygirag aygui ayim ayima ayir ayirba ayirt ayisig ayit ayitgu ayitmi ayka aykut ayk&n ayla aylu (ayl": aydan ayma ayman aymaz ayral ayri
: nara, bart : #amimi arkada anlamna gelir. : geni , yaylm anlamna gelir. : #nr#$, u'#u$, geni : 1. da ke'i#i 2. bir geyik tr : ynetici, devlet grevli#i, dan man, yarc : 'ekicilik, #empati : ay par'a# : dei ik, %arkl, ba ka, %ark : ayr0ba ..dei im, mbadele : %ark, %arkllk, ayrm : ay0i#g..ay ##, #cakl : #ylemek, anlatmak : temyi$ : #yleyen, bildiren, uyaran : konu kan, konu mac, )atip : mka%at, armaan anlamna gelir. : ay gibi i#metli, gn gibi )areketli anlamlarna gelir. : 1. ayn 'evre#indeki k )ale#i 2. devir, dn m
: duyar#$, ba bo vurdum duyma$ : aya e deerde : vurdumduyma$, ba na buyruk : kurald , i#ti#na : ba ka, dei ik, %arkl
ayrca, ok ilgin' bir durum da udur ki, trkiyede!ki 'ou tari)'ilere gre bu ad o#man, %akat trkiye d ndaki, bir'ok ciddi tari)'iye gre i#e otmandr..(ba$larna gre i#e, ataman ve atman!dr."
21
ayri
: bl m, tak#imat
ayrika (ayk a": dervi , mecnun ayruk : 1. %arkl, dei ik 2. varlkl, $engin
ayselig (ay#ili" ay0#ilig, dr#t, namu#lu aytin ayti aytian aytuk ayuk ayur ayvaz : aydn, aydnlk : nutuk, anlatm, )itabet : )atip, konu mac : )atip, konu mac : #$ #ylenebilen ve #$n deer grd yer : konu, ba)i#, ba)#e konu olan : bir byk daire veya konakta adi i lerde ve bil)a##a mut%ak ve #o%ra ile ilgili baya i lerde kullanlan )i$met'i, e , koca, erkek anlamlarna gelir.
ayyarkin! ay0yarkn t...mana# de#tannda ad ge'en bir k$ ayyildiz ayzt ayzit azb y azgin : ay0yld$ trk bayra : g$ellik ve i%%et ila)e#i anlamna gelir. : amani#t gelenekte , ay tanr'a#: )eyecan : $aptedilme#i $or, #nr a m , ta)rik olmu
azla$ nadir, a$ ra#tlanr. azlar azrak aztekin babat babrak bab&r baak bagay : #ayan #radalaryla altaylar ara#nda ya am bir kavim. (gumilev" : nadir, a$ ra#tlanr. : a$0tekin t...#el'uklular dnemi, mu#ul valilerinden ve 'igermi bey!in olu (ba$ kaynaklarda , u$ tekin- olarak ge'er : cin#, tr : )$l, 'evik, atletik : qaplan cin#i, yrtc bir )ayvan. + babur%ar#'a = bbrlenmek. : bir 'e it $r) (di$e ge'irilen bir $r)" : oyratlar!da ,yarama$- anlamnda kullanlr.
23
baa
: 1. e#ki trkler!de bir nvandr. 2. k'k. baa alp, baa i bara, baa tarkan vb. (. #rp dillerinde ve macarca!da ban bi'imini alm tr.
baatur ! ba)adr, yiit, alp, er, cla#n, ka)raman, batur, ko'ak anlamlarna gelir. nvan olarak da kullanlr. baks ! kam, aman anlamna gelir. trkler!in kam dedii e%#uncu tabiptir. balaban : bir tr doan, iri, byk, i man, grb$ (kim#e, 'ocuk" anlamlarna gelir. balak balbal : manda yavru#u, kedi, tav an, tilki, ay yavru#u anlamlarna gelir. : trk'e!dir. dv te ldrlen ya da boulan d man tem#il eden ekil#i$ ta , bunda d mann ru)unun ya adna inanlr (bu ta lar ru#'a!daki kameniye baba olarak adlandrlan me$ar )eykelleriyle kar trlmamaldr." (rou&. o.a#ya"
balak, bar'ak : kl' kab$a#ndaki demir #iper, kab$a anlamlarna gelir. balk : e#ki trkler!de e)ir, kale, #aray anlamlarna gelir. )anbalk, be balk gibi.
baran ! 1. kara n, e#mer. ,bu rengin krm$ veya #arya 'alanna (kumral" denir. 2. $m, meyve aa'lar ve bitkileri di$i#i. (. #abann a't i$ anlamlarn ta r. bara barn barkan barkn barla barlak barlas : )ep#i, tamam anlamna gelir. : ipekli kuma , kadi%e anlamlarna gelir. : yeni ay bi'iminde kumul anlamna gelir. : #eyya), turi#t, ge$gin anlamna gelir. : parlak, g$ alc : parlak : yiit, ka)raman, ba bu anlamna gelir. ayrca ak#ak timur!un men#up olduu boyun addr.
barman :tarman emir barug : me#ned, dayanak
barunduk: #nlacak yer, barnak basagar : arba l, mteva$i
basak(ba#a"1. ce#ur, g$kara 2. ba#kn (. %arkllk, ayrm basan basgan basik basilgan : 1. ba#kn yapan 2. lnn ardndan verilen yemek (. yayan, yayc : ba#an, ba#knc : 1. gece ba#kn 2. ba#n', ta$yik, ba#k : ba#knc
23
basim basir basit baskak baskak baskak baskin basml
: ener2i, g' : ba#ar : (ba#ut" : yiit anlamna gelir. ru# ulu#larndaki en yk#ek tatar vali#i de bu ad ta r. : trk'e ba# kknden gelir. moolca daruga anlamna gelir. i.bere$in!e gre ba#kc anlamna gelir. a.a.#emenov koruyucu anlamna geldiini ileri #rer. : ba#ak, ce#ur, %arkl, :1. galp, mu$a%%er 2. ani yaplan #aldr (. ba#k, yaygn geni lemi : mele$ demektir. #adece krk oymaktan te ekkl eden k'k bir )alktr. krk oymaktan te ekkl ederler#e de byk g'leri olduu i'in onlar )er)angi bir #oya veya kabileye balamak mmkn deildir. yine de i gal ettikleri topraklarn a$lna ni#petle kalabalk olmalar mmkn g$kmyor. ari#tov ba#ml! cin# i#im, #onra da etnonim olarak kabul etmektedir. (tpk ka$aklar!daki argnlar gibi." ba#mllar nce dou tarbagatay!da ya am , #onra ne $aman olduu bilinme#e de, dou cungarya!ya g' etmi lerdir.(gumilev" :1. ba#knc 2. yardmc, muavin : ba#k, ta$yik : ba #$, ba na buyruk : ba#tran, ba#kn yapan : ba#d, ba#knc : kale burcu, #alamla trlm yer. (g. bean" : ba#k, ta$yik : 1. yardm, yardmc 2. demir tokmak (. ba#kn yapan : olu , dou , ortaya 'k , u' nokta, doruk, birinci #ra gibi anlamlarn : (pa a" ba$ tari)'ilerimi$e gre ..ba . aa, ba$larna gre i#e ba . ad #$cklerinin dei ime urama#yla bu bi'ime gelmi ve #$ck, bugnk anlamyla general ordu komutan :nde gelen, nde bulunan, #evilen :1. buday ba 2. ok ucu...okun ucuna taklan #ivri demir (. #mbl 'i'ei
basmil basruk bassiz basti bastik basti n basu basut ba baa
baagut baak
baalmi:1. nc, nder 2. d mann yenip, yoketmi baar baaran : ba ar, ka$an' : ba arl, muva%%ak
25
baari baat baba babu bai bail bada badu bael bagak bagz bagu bail bakal bakan bakara bakaya bakir
: muva%%akyet :1. em#alleri ara#nda en #tn ve en nde gelen 2. )anlk yapan :1. ba bal, $grl k#tl : ordu komutan, orgeneral : e%, lider : e%, lider, nde gelen : denk, akran : ba ta olan, nde giden : ba 0il..yol: g#terici, mi)mandar : 1. ba kan, e% 2. bir tatl #u bal : ba 0g$ 1. birle ik, ayrlma$ 2. evlilik : alnnda beya$ leke#i olan at : nde giden, e% : emir, %erman : ynetici, e%, ba ta giden : ba 0kara...#et, acma#$, bir ki ilie #a)ip olan ki i : ba 0kaya : ba ar, muva%%akyet
2.
g$de, #evgili, en deerli
baladau: ba latc, ynetici, )akem balag balak : ba lang', ilk :1. ba bo , #alnm
2.
ba lang'
balami: 1. kararl, 'al kan 2. lider, lider olmu bali balik banak baad batin : ba dik gururlu : ynetici, e% : ba lk#$, tulga#$ : (pa a" ordu komutan, general : #ele%, nceki
25
ba%tutar : ynetici baveren: %edai #ordum ge'ti bavermi : kurban, %edai batak bati batigan batim batir :1. 'amur, bataklk 2. gi$li, gml : bat yn : batan :1. batma boyu, boy, derinlik 2. #ivri bir aletin #aplanma# : batur!un ive %arkyla #ylenmi bi'imi
batmaz noyan: batma$0noyan batmaz batrak batsik batta) batu : 1. diri, mcadeleci 2. vcuduna #ivri ve ke#ici aletler i leme$ : (batrak" m$rak, karg : 1. ba#tran, yana tran 2. gn bat#, bat : #a'lar. (#a)a )alk edebiyat" : bat, kuvvetli, yiit anlamlarn ta r.
batu alp! batu0alp batu batuga batur batur : 1. g'l, yenilme$, gcne dayanlma$ 2. dayankl, metin (. gn bat# : 1. batu, ka)raman 2. gi$li, gi$lenmi : batr, cla#n, ba)adr, er, ko'ak, ka)raman, yiit, #kmen vb. anlamlarna gelir. : bagatur, ka)raman
baturgan: 1. #aklayan, gi$leyen, gi$li 2. batran, #aplayan batut : gi$li, #akl
bavirgan: 1. e%katli, koruyucu 2. baran, nara atan bay bagatur: bay0bagatur bay dirlig: bay0dirlik bay baya bayak : varlk, $enginlik, egemenlik, erklik, #tnlk, bolluk #$cklerinin tmn : bay, baylanm , $enginle mi : #ele%, da)a nceki
27
bayan
: $engin, kudretli anlamna gelir. e#ki trkler!de tanr!ya verilen #%atlardan biri idi. ,bayan, bayndr, buyan, bayn- #an#krit'e puyan!n (#evap, iyi i ", moolca ve uygurca!da ald bi'imlerdir. : (muyan, buyan" 1. kalclk, #on#u$luk 2. ba)t, mutluluk (. $enginlik, : tanr!ya verilen #%atlardan, yce, ulu anlamlarn ta r. ayrca memuriyet ve ere% nvandr. : ulu, yce, kudretli, celil...tanr #%atlarndan : tanr #%atlarndan , ..1. devletli, k#metli 2. kadim, e$eli : devletli, ba)t a'k, muktedir
bayan bayar bayar bayat bayatli
bayatlu: (bayatl" bayu (baycu": varlkl, devletli baydak baydan baydar baydu baygin bayk : 1. bam#$, )r 2. bekar : 1. cmert, eli a'k 2. k, yak kl : varlkl, muktedir, egemen : egemen, varlkl, devletli : kendinden ge'mi : doru #$ anlamna gelir.
bayik! "$ varlkl, egemen 2. u#ta, eli yatkn (. doru #$l, #aygl, gvenilir baykal bayla baylak baylam : deni$ anlamna gelir. : varlkl, re%a) i'inde olan : ra)at, re%a) i'inde : 1. a$im, kararllk 2. demet, ba
baylami: varlkl, g'l olmu baylan baylan : na$l, mark, yapmackl, #uni, uydurma, tembel, i #i$, g'#$ anlamlarna gelir. : na$l, mark
baylani: ili ki, mna#ebet baylav baylik : deve ve ben$eri ta yc )ayvanlarn yklerindeki dengeyi #alamak i'in kullanlan arlk anlamn ta r. : 1. varlk, varlkllk, g'llk 2. ganimet
27
baymaz bayra bayrak bayram bayr
: mala mlke ilgi duymayan ki i : varlkl, $engin : varlk, varolu , erklik, g', ve bam#$lk : g$ellik, mutluluk, #evin', bolluk : tanr #%at, e#kiden beri varolan, kadim anlamlarn ta r. ga$neliler devleti!nin (512. 114(" )kmdarlarndan biridir (532. 533". ayrca mool kabileleri te kil9tlarn bytrken, cuci evladndan ,olan-larn buyruuna, ir#en intikal etmek $ere ,nker- tayin edilir, nkerliin ir#en devam etme#ine de ,bayr- denirdi. : 1. e$eli, kadim 2. emektar, tecrbe #a)ibi (. #onradan $aptedilip, yurda da)il edilen toprak : k#met, ba)t, tali) : kadim, e$eli, e#kiye dayal : bayrk : madalya : a#ayi , #kun, bolluk, ra)at, arba llk (ka$ak'a!da" anlamlarn ta r. :1. birl.bay0#al 2. bolluk, ra)atlk (. a#ayi , #kunet : yak kl, levent, g#teri li : $engillik, kudret : bol, bereketli, gr #u anlamna gelir. : bolluk, 'okluk, kalabalk : ce#ur, g$kara : 1. emin, gvenilir 2. merke$e balanm , #onradan katlm : )o , lati%, 'ekici
bayri bayrik bayrin bayruk baysa baysal baysal baysan baysin baysu baytag bayur baz bazda
bazilika : 1. ortada geni ve yk#ek, yanlarda al'ak ve dar birbirine paralel ' #alondan olu an roma yap#. 2. bir orta #alon ve ondan da)a al'ak iki ya da drt yan #alondan olu an bi$an# kili#e#i. (e. akurgal" bazir bazman beceri becet beirik : ba#ar, ba#knc : tabi, bal, muti : (beceriklik" )ner, mari%et, yeterlilik : ##, makya2, te$niyat : becerik, beceri, mari%et
29
bekan
: ipekten yaplm #ancak
bekem : alamet anlamna gelir. trk yiitlerinin #ava larda alamet olarak ta d ipek veya yaban #r kuyruundan kuma lara bu ad verilir. ou$lar buna per'em derlerdi. beder beder bediz bedizci bed&k beg : kimur)a ne)ri boyunda bir da burnu. (moollar8n gi$li tari)i" : $iynet, mcev)er : 1. re#im, )eykel, nak , be$ek 2. ta lara yontularak yaplan ##leme : re##am , )eykeltra , nak ' : byk, iri, ce#im, ulu : trk'e!dir. ,#oylu, e%endi- anlamn ta r. bu nvan yk#ek rtbedeki derebeylerine verilirdi. da)a #onra o#manllar!da bey bi'imini alacaktr. (rou&. o.a#ya" : beylie uygun olan : 1. beeni, )o luk 2. e)$ade, pren#
bege begen
begene: e)$ade, pren# begesin begi begisi beg&m be : doruluk, #evap, )ayr : 1. yiit, g'l, 2. e . koca :1. doru, #evap 2. beenilen, imrenilen : )anme%endi, bayan, #ayg duyulan )anm, e#ki trk'e!de ,be-!in : bey, varlk, erklik, g', yneticili toparlayclk, liderlik, #oyluluk vb. anlamlar i'erir
beceiz: beycik, k'k bey beek beda bede bede bedi : k'k bey : akran, e , denk :1. a$ia, #aygdeer 2. adil, adaletli : na$ir, ben$er : a$i$, muterem, #aygdeer
bedili! bedi )an!a bal...2. ou$ boyundan biri bee :1. belie layk 2. be 'ocuu, k'k bey
beendik: beenilen
29
beeni
: )o a giden, beenilen
beenmi : )o una gitmi beer belen belik berek : bayolu, pren#, e)$ade : bey #oyundan olan : beylik, beylie uygun olan : beyrek, bey 'ocuu, k'k bey
bes&len: be0#ln, #elen, #elin bek bekem beken beket beki beki bekik bekim : 1. bey, be 2. pek, #k : bey, beyim : dayankl, metin : kuvvet, dayankllk : moolca!dr. ,byk aman- ve en yk#ek rtbedeki derebeylerine bu ad verilirdi. da)a #onra o#manllar!da bey bi'imini alacaktr. (rou&. o.a#ya" : 1. yiit, g'l 2. e , koca (. aman, ba : gvenli, iyi korunan : a$imli, kararllk aman
bekiz aka: beki$0aka timur krkan )an!n k$ torunu, a)ruk!un k$ bekter bel bel : cengi$ )an8n vey karde i. (moollar8n gi$li tari)i" : (trkmenler" dan ge'it veren ini yerlerine bu ad verir. : 1. bilgi, bilim 2. belirti, i$, damga (. tarlann orta yeri .. l, iki dan ara#ndaki ge'it
beler, bel'ir : otu bol, bereketli #tep anlamna gelir. bi$an# kaynaklarna gre dede ve torun olan nl iki pe'enek kumandannn addr. belin belir beldek belek : belirti, i$, damga : bel0'ur : i$, i aret, emare : bebekleri #arp kundak yapmaya yarayan geni 'e be$, bebek be ii i'ine yerle tirilen yatak anlamlarna gelir. ayrca artukolu ilga$i!nin yeeninin addr. (ibn!l e#ir!den". bir krg$ oyma da bu ad ta r. :1. klavu$, re)ber 2. )ediye, (. kundak be$i
belek
31
belen belen
: (trkmenler" $erinden yol ge'en da #rtlarna bu ad verir. :1. bilen, alim 2. ge'it (. #rt, tepe, da yolu
belge tekin: belge0tekin belge tigin: belge0tigin belge belgi belgin belgin : belge, dokman, delil :1. belge 2. bilgi (. %ark, %arkllk, ayrt, alamet : tam ve ke#in olarak belirmi , #ari) anlamlarna gelir. : belirgin, net, a'k
belgutai ! cengi$ )an8n vey karde i. (moollar8n gi$li tari)i" belg& belik belik :1. belge 2. #nr ta , #nr topra (. y$k ta , ni ane : doruk, a)ika, $irve, #a' rg# anlamlarna gelir. :1. doruk, $irve, a)ika 2. #a' rg#
(bellum"
bell na! romallar8n #ava laporte"
tanr'a#dr. bellico#u# (#ava #everlik" buradan gelir. (e#tin.
benek! "$ armaan, )ediye 2. bakr para (. i lemeli kuma bengi : beng, meng #on#u$, #on#u$luk, ebediyet, ebedi
bengi, beng, bangu : ebedi, #on#u$ anlamna gelir. )em toro# ta)taclar )em de ege!nin 'e itli yerlerinde kyllerce ya atlan ve yer yer meng, mengi, bengi denilen oyun da bu ad ta r. bengilik beng& benice benli ber berdi : #on#u$luk : bengi, meng : #on#u$luk, #on#u$lua giden : y$nde bei olan : (trkmenler" #t oval ve d$ dalarn d$lklerine bu ad verir. : verdi, kut#al g'ler tara%ndan yollanan..
beregen! eli a'k, cmert, verici berendey: (berentay" beren0tay berge : 1. vergi 2. berke, kam', denek
berge#e : #a)alar!n kalpaa verdikleri ad. (#a)a )alk edebiyat"
31
bergi bergilik berik beril berin beri
: 1. vergi 2. eli a'k, cmert : doal, tabi : 1. berk, #alam, grb$, dayankl 2. cmert, eli a'k : verici, cmert, eli a'k, %edakar : veren, cmert : veri , )ibe
beribek: beri 0bek berk berke : 1. kat, #k, #alam, dayankl 2. iddet, iddetlilik (. korunan, mu)kem .. yldrm :1. kam', denek 2. dvme (. na$, i ve
berke, berge : kam', denek, kay#, $erdali, etali, kanepe, #eki anlamlarna gelir. ayrca altnordu )kmdar!nn addr. 'engi$ )an!n torunu cuci!nin olu ve batu )an!n karde i de bu ad ta r. berkem berkin berkit berkli berkuk bermek : d mana kar iyi korunan yer, m#ta)kem mevki : g'l, g'lendirilmi : g'l, g'lendirilmi , mu)kem : berkli, g'l, dayankl : #ert, ce#ur, dayankl : vermek, veri
beryt# s : beyrut. besen betik : be$en, ##, makya2, g#teri : (biti, bitik" ya$l kat, mektup
bey$ s#i# : bir'ok ku$ey 'in )anedan yllklarndan yararlanmak #uretiyle 3. y$ylda )a$rlanm 'ince dina#tik e#er. bat trki#tan!daki lkeler )akknda nemli ta#virler i'erir. beyde beyge beygu beygu beylem beylen : adil, em#al, k%v anlamlarna gelir. : bike, k'k )anm : a)ine 'ok ben$eyen yrtc bir ku anlamna gelir. : bir a) n tr : buket, demet, 'i'ek demeti : beyli, beye bal
33
beynen
: beenen
beyrek! ". tim, m%re$e 2. merke$ ordu, orduga) beyru (bayr" 1. e$eli, ba lang'#$ 2. emektar, tecrbeli bezek bezen bezgin bibi biak biek bigin biik biim biin bikas biki bige : ##, tak, piraye : ##, makya2 : be$...mekden. #ar#lm , bkm : kibar, eitimli, #aydeer )anm : b'ma arac : b'ak, bi'ici : ke#en, bi'en : bi'ilmi , bi'imlenmi : ekil, %ormat, rnek, bi'ilmi gibi : 1. bi'ilmi , bi'ime girmi
2.
ekin, ta)l (. bi'en, dorayan
: kaan ve )anlara yaplan ballk and : b'ak bileme arac : 1. bakire, temi$ k$ 2. bey k$ #aygdeer k$
bige, bike : )anm anlamna gelir. bigem bigen : #evilen, el #tnde tutulan k$ : beenilen
bigendik: beenilen, ilgi duyulan biket bla) : beylik, beylie uygun : #a)alar!n pireye verdikleri ad. (#a)a )alk edebiyat"
bilalama : badat!n yaknlarndaki )armal ka$larnda 'karlan ya#a kitabe#i!ni ilan etmi olabilecek bir e nunna )kmdar . e nunna, m.. ikinci bin yln ilk yar#nda geli mi #umer!in ku$eyinde bulunan bir kent. devletidir. bildik bilecen bilge : bilinen, tannan, nl : bilgi', 'ok bilmi : bilgili, %ilo$o%, alim, bilgin, ulu ki i
33
bilgeli bilgen bilig blt bilun binit binu birben bire birek brda) birebin birge birgen birgen biricik biridin birkit bi&k biterge bitev
: bilgilik, bilgili : bilen, bilgin, alim : bilgiler, bilim, bilim dal (or2" : #a)alar!n buluta verdikleri ad. (#a)a )alk edebiyat" : e#ir, tut#ak, (gnl ve akl e#iri, a k, dervi : binilecek nitelikteki, #oylu at : )atti dilinde 'ocuk. ('oulu lebinu". : bir0ben ben kendini beenmi : biricik, yegane : 1. biricik 2. #a'n ortadan ayrlp yana dklm )ali : #a)alar!n #ivri#inee verdikleri ad. (#a)a )alk edebiyat" : yegane, tek, biricik : 1. beraber, birlikte 2. biricik (. berke : yaln$ kalmaya al m anlamna gelir. : i'ine kapank, mn$evi : tek, yegane, bir tane : gneyli, gney blge#inden : birle ik, birle mi , mtte)id : ne#il, #o. #op, kavim, karda : gerek, )acet, i)tiya' : (bidev" 1. #oylu, #oylu at 2. el dememi bakir
"
bit#ynia : anadolu!nun ku$eybat#nda tari)i blge. bitigi bitigen bitim : katip, ya$c : ant, ya$t, ya$l ta : gaye, )ede%, lk
bitki (b&tk" yerden biten, bebatad bitkisel ener2i : #empatik #inir #i#temi ener2i#i.
35
biyum
: cmert, eli a'k
b ugura# : #a)alar!da %ndk tavuuna verilen ad. (#a)a )alk edebiyat" b d : boy, uruk
b d#isatva : #an#krit'e!dir. ,budaclk!a gre uyanm olan- anlamna gelir. (aydnlanm , uyanm . " (rou&. o.a#ya" b b aca b aci b a : )ediye, armaan : boa gibi g'l : boa deviren : boucu, 'ok kuvvetli
b auk: k'k boa, gen' boa b ar : boucu, g'l, kuvvetli
b arcik: g'l, boucu b tag b lar b lcal b lak : apka, ba lk, )anm ba l : bulgar. (moollar8n gi$li tari)i" : vade, mddet : gr$, topu$
b ldua: uygun $aman, olan 'a b lgan : 1. #oylu at 2. ke a%, mucit (. olgun, olmu , ermi
b lgu (b lgi": ori2inal, $gn b l#adar : po#ta komi#eri. (moollar8n gi$li tari)i" b ncuk b r b rdak b rdu b ril b ris b ris : mcev)er, tak : (trkmenler8de" #t beya$ ve d$ olan dalara denir. nada#a braklan tarlalara da bu ad verirler. : #emi$, i man, balk etli : $m, a#ma : yirmi yedinci bulgar kral. (12<3. 1214" : yirmi 'nc bulgar kral. (515. 531" : 1. mik)ail : on doku$uncu bulgar kral. (4/2. 445"
35
b rka b rla b rnak
: baraka, ev : burla, $m, $m #alkm : #rnn 'te biri, yani 1<< koyun anlamna gelir. bir akkoyunlu oymann addr.
b r , b ru : koyu kl rengi anlamna gelir. bir kuman aile#inin addr. b rte b sp r s: ker'. b stra b sum : #uriye!nin gneybat#nda ky. roma ve bi$an# dnemlerinde byk bir blge ve pi#kopo#luk merke$iydi. : endam, $era%et : temu'in8in ilk kar#. (moollar8n gi$li tari)i"
b sut (ba#at" anlay , i$an, )idayet b gut! renci, akirt b uleuterion : )ellen #enato yap#. (e. akurgal" b y veya yatak : (trkmenler8de" ne)rin yata. b y : 1. uruk, uyruk, oymaklar birlii 2. eda, endam
b yalmi: boy ba kan, bey b yda() b ydak b yda b yla b ylan b ylu b ysan b z b z b zan b zca b zcak : #oyut, mcerred : #erbe#t anlamna gelir. : ayn boyun men#ubu : unvan veren ki i : adna vr #oyuna layik : 1. #oylu 2. yak kl : yak kl, )eybetli : toprak ve kl rengi, ak ile karann kar ma#ndan meydana gelen renk, kin, adavet, d manlk, yalk, ba)adr, yiit anlamlarna gelir. bir kabilenin addr. :1. #ert, iddetli2. alaca renk, %me rengi(. toprak rengi : bo$mak...dan d man yenip datan :1. ce#ur, g$kara 2. bo$ rengine ka'an : ce#ur
37
b zin b zkir b zlak b z klu bb&l&k bke bdge bg(bk) bg&
: dr#t, gvenilir : #tep, 'l, va)a : 1. bo$ ve kl renginde olan 2. otlak, mera : bo$ok boyuna men#up olan : koca, gl :1. canavar 2. bcek : 'a, $aman : k#met, na#ip :1. %ilo$o%, )ikmet #a)ibi ki i 2. by, #i)ir (. e2der)a, canavar .. $e)irli bir bcek
bg&, b&k& : )akim, bilgili, akl ve %era#et #a)ibi anlamlarna gelir. bg&r bd&n brek bken bkevul bkli bklice ble blek blen bl&k bl&n bnge bnger bre brek : 1. ordunun kanatlarndan )er biri, cena) 2. kaburga ile kal'a ara#ndaki blge : brokrat, yk#ek dereceli memur : orduga), merke$ ordu, merke$ ordunun #ava po$i#yonu : a)u, ceylan : a ', iyi yemek yapan : yak kl, k, iyi giyimli : k giyimli : pay, na#p, k#met : )ediye, armaan : blm, pay : 1. k#m, ekip, blm 2. pay, na#ip : ynetici, e% : tekme, ut : tekmeleyici, iyi tekme atan : $l% : $l%
37
bri$ kurt : bu, pren# menander!de bo. )an olarak ge'er. bo#por e)ri %et)edildiinde uturgurlar!n ba nda idi, ki buradan onun orda#nn kuban!da olduu #onucu 'karlabilir. (gumilev" brk : ba lk, tyl )ayvan derilerinden yaplan ba lk , trk apka#-
brkl&() #aygdeer brkl&ce: #aygdeer, #ayg g#terilen brte : benek
brtein : bir mool boyunun ad. (rou&" br& : (bri" kurt
br&, bri : kurt anlamna gelir. bszrmeny: dou avrupal, a#len #ir derya blge#inden, yani mool 'anda #$ edilen b$#rmeny lke#inden (terra bi#erminorum" olan m#lmanlarn e#ki macarca adlarndan biri. bu ad bi$i arap'a m#lim kelime#inin ekline gtrr ve trk'e veya bir iran> dilde bu#ulman, bu#urman, b#rmen bi'imini alm tr. b#rmen ver#iyonu macarca!ya b#$rmeny diye intikal etmi tir. byrek by&k : (brek, beyrek" : 1. olgun, #aygdr 2. bilg (. by, byc
brutium ! a a calabria. bubik bubik bucak bucak : gonca anlamna gelir. : konca, gl : (trkmenler" kye bu ad verir. ne)ir kenarndaki girintilere de bu ad verir. buna ba$en kaytan da derler. : 1. gi$li blge 2. u$ak yer
bucellari : bi$an#!ta byk toprak #a)iplerinin maa l a#kerleri. bucuga! (buucu, ceylan avc#" buda ! )un )kmdar bleda!ya macar e%#anelerinde ve macar edebiyatnda verilen ad. budak budan budanir buday budin : #ert dal par'a# g', #ertlik, dayankll #emboli$e eder. : budun. : = budanmak. : buday : budun.
39
budin#an :budun)an. budra : g$pek, ce#ur
budulgan: yrekli, ce#ur budun : btn, ulu, millet , #iya#i ve dini yaplar ne olur#a ol#un #oy, dil, tre, kltr, tari)#el yaplar bir olup, p#ikolo2ik olarak birbirine bal in#an topluluu.trk'ede kullanlan millet ve ulu# #$ckleri tam olarak bu anlam i'ermektedir. millet, din ortaklklarn da)a n planda tutan bir anlam i'erirken ulu# i#e, da)a 'ok boy ve uruk anlamlarn i'erir.buna ramen yakn $amana kadar millet, #on $amanlarda i#e ulu# #$ckleri dilimi$e yer etmi tir. oy#a gerek gnlk dilimi$de gerek ya$ dilimi$de bu #$cn bir an nce kullanma girme#i gerekmektedir.-
budunar (budun'u. yir" #$cnn tam anlamyla- ulu#'u-, ,millet'i- . t...e%#anevi alanguva!nn baba#$ olu. e%#aneye gre ,ou$ tre#i-!ni yeniden gndeme getirip, yrrle koyan ki i buduni: buduncu, ulu#'u buga buga bugan : boa : boa : 1. boan 2. alamet, i aret, i$
bugateg: boa gibi g'l bugay bugu bugur bura bura bura bu#ar buka bukai : 1. a%acan, ele avuca #mayan 2. buu, ceylan : 1. buu, ceylan 2. bcek, rmcek (. canavar : #rekli, devaml, devamll olan : dam$lk. deve. (rou&" : deve aygr, 'i%t )rg'l dam$lk erkek deve anlamna gelir. : 1. gen' aygr 2. gen' erkek deve : bu)ara. (moollar8n gi$li tari)i" : k#tek, $incir anlamlarna gelir. : kelep'e, atlarn ayana taklan bir 'e it k#tek
bukan kaan: mokan, kaan. bukan bukuk bula : (mokan, bken" g'l, yenilme$ : tomurcuk, %ili$ : bulucu, ke a%, mucit
39
bulaaban : pe'enekler!in 1. kabile#inin addr. (5. 1<.yy." nemet) gyula!ya gre anlam ,alaca atlar olan 'aban kabile#i-. (%uad" kprl i#e #$cn bir nvan olacan ileri #rer. bulagan bulak bulak : 1. olgun, kamil 2. bulan, bulucu : pnar, #u kayna, g$e anlamlarna gelir. : g$e, kaynak, pnar
bulan%#an : bulan kaan, kaan bular bulasi bulat : bulur, mucit : lk, bulunma# i#tenen : (bulut" (..bu ad, %ar#'a ,polat- da olabilir#e de ki i#el gr m olarak, bulut olabileceini d ndm. 'nk, kaytlarda arap'a ya$l olma# ve trk'e!nin a$ %arkllklar #onucu byle bir bi'ime girebilecei, ayrca bu a$ %arkllklarnn anlam %arkllna yol a'mad ger'einden yola 'ktm." : bulucu, mucit : ke i%, bulu : 1. bulank, kar k, karma 2. ky, #a)il : bolluk, re%a) : nemli, deerli, a$ ra#tlanan : 1. iri #u damla# 2. g$ya : 1. olgun, kamil 2. bulucu, mucit : karma, krma, kar k : m.#. .1(!de avrupa!ya ula an ve karadeni$!in dou, ayrca ku$ey )avali#ine yerle mi ogur kkenli bir boy grubunun ad. da)a #onralar bulgarlar!la beraber ya ayan #lav un#urlar ara#nda erimi olan tuna boyu bulgarlar!nn atalar, bu bulgar boylar ara#ndan 'km tr. ba ka bulgar gruplar (onogur. bulgarlar!nn kollarndan biri" volga!nn orta ak nn dou )avali#inde, dou avrupa!nn bu blmnde, tam olarak tatar i#til9#na kadar nemli bir grev #tlenen bir imparatorluk kurmu lardr. genel olarak kabul gren )ipote$e gre bulgarlar, trk dilinin e#ki, %arkl bir ver#iyonunu konu uyordu. btn trk kavimlerinin konu tuu diller ara#nda bu ver#iyonu bugn artk #adece 'uva dili tem#il etmektedir. : kar k, bulank, kar m , i'i'e girmi : kar klk, karma a : bulug0ay : 1. olgunla mam
2.
bulu bulum buldak buldan buldu buldur bulgan bulgan bulgar
bulgar bulga bulgay bulmaz bulmu
#akin, tembel
: 1. olgun, erdemli, oturakl 2. ke a%, mucit
41
bulu bulu bulug buluga
: anlay , idrak, i$an : 1. bulucu 2. anlay , %e)im : 1. ke i% blge#i, ke %edilen yer, blge 2. %idye, )ara' : bulug
bulugan: bulan, bulucu buluk timur: buluk0timur bulum bulung bulungu: bulung bulu : 1. %er#et, buluculuk 2. manevi de#tek : ir%an : bulunulan yer, yn, tara%
bulugan: ma)aretli, becerikli bumin : 1. merke$ ordu, 'ekirdek ordu 2. pu)u ku u
bumun, bumn : tmen anlamna bun bunak : $nt, keder, bunalm, kendinden ge'i : bunlu, $ntl, kendinden ge'mi
bunalmi: $gn, ma)$un bung : bun, keder
bunlualp: bunlu0alp bunlu bunsuz burak buran burca burcu burak : bunlu, kederli : mutlu, )u$urlu : g'l, yenilme$ : burmaktan...burucu : g$el 'i'ek koku#u : 1. buruk, burucu 2. g$el ve ke#kin koku (. biber : 1. no)utgillerden bir ta)l 2. irmiklik buday
burigen: b0tigin mool a$ndaki #yleni i (trk a$larnda ku$ey!e 'kldk'a t -ler '! ye dn r. 'igin, tigin, 'engi$ tengi$ vb." burin :. di i geyik, maral
41
burugin: $ #$ bir, gvenilir buruk burga bur#an : 1. ta)ta veya ke'eden yaplm k'k )eykel 2. varlk, #ervet (. 'i'ek, gl : ba$ ne)ir ve #ularn dnen yerlerine bu ad verir. : 1. vur0)an 2. bur0)an
bur#an$ #aldun : kentei dalar. (moollar8n gi$li tari)i" buri burka burkan burke : pren#, 'aatay8n olu. (moollar8n gi$li tari)i" : y$ rt#, %ular (to$dan ve %rtnadan korunmak i'in y$e taklan rt" : 1. totem, )eykelcilik 2. )$n, i' burkuntu#u : 1. burka 2. berke, kam'
burla(#atun": $m, $m #alkm burla, b rla : $m burta burtag : 1. benek, ben 2. altn to$u : burtak 'akll, ta l toprak
burte cucin: burte0cucin buruk burul : krgn, alngan, ma)$un : i'li, i'ten, #amimi
burultay: burul0tay burunuk: burulmu , buru uk burundu : #ert ve )uy#u$ atlar tmar ederken #kca tutmak i'in burunlarn #kmaya yarayan k#ka' anlamna gelir. ka$ak )anlarndan birinin addr. burundu: atlarn terbiye#i i'in burunlarna taklan k#ka' burungu: ge'mi , ma$i, )atra buku butun buulca buyan :tela , )eyecan : btn, budun : #a)alar!da kur una verilen ad. (#a)a )alk edebiyat" : (bayan, muyan" 1. kut, ba)t, mutluluk 2. #evap, )ayr(. dayankllk, mukavemet
buyanuk: buyanck buyandi : kutlu, ba)t a'k
43
buyra buyra buyrat buyruk
: kvrck, kvrlm , brlm : amir, buyuran : engebe, engel : 1. emir, buyuruk, buyurma 2. gktrkler dneminde ve$ir, (bakan" anlamna da kullanlm tr.
buyuruk: buyruk, emir buza buzan buzkan : bo$ucu, bo$guna uratan : bo$an, d man birliini datan : 1. bu$an 2. bu$0kan
b&b&l&k: gl, konca b&dene b&g& : bir bldrcn tr : 1. by, #i)ir 2. %el#e%e (. e2der)a
b&g&, b&ke, bk : e2der)a, byk ylan anlamlarna gelir. b&d&z ! )i$met'i anlamna gelir. b&k b&ke b&ke b&key b&kin b&kl&m b&k& b&k& b&lek b&lte b&ng& b&r b&re b&re : ky, #a)il : 1. gen' k$, k'k )anm (bike" 2. bk, e2der)a : g'l, bkc : bken, bkc, g'l : )anmck, k'k )anm : kvrm, bknt, #a'ak : e2der)a : bkme eylemi, bkmek : bilek : demet, de#te, top : to# atmak, ka%a vurmak : gonca, gonca gl : kurt yavru#u : kurt yavru#u
43
b&rek b&re b&re b&rge b&rge b&rkev b&rk&t b&rk&t
: 1. kurt yavru#u 2. #a' kvrm : (trkmenler" etra% ormanlarla 'evrilmi , yk#ek ve 'plak yerlere bu ad verir. : pire anlamna : keklik, ba) i , )ediye : 1. kellik 2. ba) i , )ediye : )imaye, ve#ayet : kartal anlamna : 1. ba) i , )ediye 2. bir kartal tr
b&r&nc&k: ipekten yaplm , al, %ular b&te b&vet b&y& : 1. %idan 2. btnlk : bara2, #et, #u #eti : #i)ir, gi$liyi bilme i i, bilgelik
b&y&k iskender : makedon )kmdar (m.. ((1. (2(". dnya tari)inin #eyrini dei tiren dou #e%eri orta a#ya tari)inde de dnm nokta#n i%ade etmi ve ayn $amanda antik cora%i ta#avvurun geni l'de yaylma#na da yol a'm tr. byk i#kender )ik9ye#i : m.#. 1. yy.dan itibaren tam olarak orta'a!a kadar dei ik ver#iyonlar )alinde btn kavimlere ula m , a#lnda bir m#r )alk )ik9ye#idir. ba$ e%#9nevi %ormlarna gre byk i#kender, ku$ey g'ebe kavimleri ara#nda da bulunmu tu. )ik9yenin bu ver#iyonlar #tep tari)i a'#ndan da 'ok deerli bilgileri i'erir. b&y&k y&eiler : ye'iler!in (to)arlar", m.. 2. yy.da tien an blge#inden ge'erek kan#u yre#inden amu derya mntka#na yani baktria!ya g'en kolu. cabadak: )ayret, a ma cabalak : yabalak, yaygn
caimda: yaratc, retken caimdi cali caki calair calayr calman : ltu%kar, ilti%at eden : namu#lu, dr#t : yak , yak kl, g$el : bir mool boyunun ad. (rou&" : calay: bilgin anlamna gelir. ka$aklar!n ,ulu c$0y$- birliini meydana getiren boylardan biridir. : yalman
45
caman
: 1. yaman, 2. kam, byc
camanbay: amani#t gelenekte, obann byc#, doktoru, kt ru)lar kovan ki i camena(lar": romallar8n nymp)eleri olup m$ler8le bir tutulmu lardr. (e#tin. laporte" campania : bugnk garigliano, polica#tro, apenninler ve tiren deni$i ile #nrl bir roma eyaleti. camuga (camuka" k$gn, a#abi canik canku carip carlik carti : tccar, ticaret erbab : me veret : yarkn, do#t, 'ok yakn arkada : yarlk, emir, %erman : k, alml
cartularius : kamuyu ilgilendiren anla ma, #$le me vb. gibi belgeleri koruyan kili#e grevli#i. #onra, papalk #araynda ve bi$an#!ta yk#ek bir memurluk oldu. caruz casus cataka catuk cav : )eyecan : vulcanu#8un olu, korkun' dev. )erkl tara%ndan ldrlm tr. (e#tin. laporte" : #an#krit'e!dir. nceki )ayatlarnda buda!nn erdemlerini ve yapt iyilikleri anlatan ya$lara bu ad verilir. (rou&. o.a#ya" : )alim, )aluk : g#teri , a%i, %iyaka
cavankul: uygurlar dneminde ordunun #ol cena)n ve oradaki a#kerlerin tmne verilen ad cavea cavildak cavli caymaz caynak cebe cebe ceben : antik tiyatrolarda #eyircilerin oturduu kademeli blm. (g. bean" : ne eli, en akrak : g#teri li, ca%ca%l : ce#ur, kararl : pen'e, doan pen'e#i : moolca!dr. $r), pu#at, #ila) anlamlarna gelir. : 1. #ila), ok, cep)ane 2. $r) : gayretli, 'al kan
ceben yan: cebe0noyan
45
cece*er (undur" : keluren ne)ri boyunda bir da. (moollar8n gi$li tari)i" celasun celayir celden : ('ala#un" 1. delikanl 2. ce#ur, #ava ' (. becerikli, eli te$. : ('alayr" 1. bilgin, gngrm , tecrbeli 2. #ava ' : yel, yel par'a#
cel%geldi (celgeldi, yelgeldi" cella celme celme cengel cengiz cengiz cennet cennet ceren ceren cerkin : tapnaklarda klt )eykelinin bulunduu ana #alon. (g. bean" : uriyang. )atlar8dan cengi$ )an8n )i$met'i#i ve yolda , binba , ?drt kpek?ten biri. (moollar8n gi$li tari)i" : 'alm, %iyaka, g#teri : )a%i%, ince : temu'in8in )kmdarlk unvan. (moollar8n gi$li tari)i" : 'engi$, tengi$, deni$ : 1. u'mak, 2. ba)'e anlamlarna gelir. (%erit develliolu" : arap'a!dr. u'mak (i#im", ba)'e, 'ok %era) ve )avadar yer anlamlarna gelir. : ceylan, a)u anlamna gelir. : ceylan, a)u, ga$el : )#m, yakn
cerkuday: yer0kutay cetik cetiz cey#an cey#un ceyran c#a : yetkin, u$man, olgun : yetkin, becerikli : a#l 'ay)an..dr. 'ay0)an : (cey)an, 'ay)an" : ceren : 'ince 'ay anlamna gelir. bat avrupa dillerinin 'ay anlamndaki tea, tee, t)@ vb. #$ckleri %u2i le)'e#inde ti olarak tela%%u$ edilen #$ckten gelmektedir. trk'e!deki 'ay #$c i#e ku$ey 'in tela%%u$undan gelmektedir. 'ayn 'in!e m.. (. y$yldan nce budi$m!le beraber, byk ola#lkla a##am ra)ipleri tara%ndan getirildii $annedilmektedir. ('a diye okunur."
c#ang c)!ien : 'in imparatoru!nun m.. 1(4!de, 'inliler!le ye'iler ara#nda itti%ak kurma# i'in )iung. nular!n nnden ka'an ye'iler!in pe ine gnderdii 'inli bakan. c)ang c)!ien, batdaki lkelere on yl #ren )iung. nu e#aretinden #onra ula m tr. 'in dina#tik
47
tari)i e#erlerinde de kullanlan #eya)atn9me#i, orta a#ya tari)inin nemli kaynaklarndan biridir. c#eng : 'ince!de e)ir anlamna gelir. ('n diye okunur." c#ie#$ c)ia. ##u : 'in dilinde krg$lar!a verilen ad. ($kan i$gi" c#in$ s#u : c)in )anedannn (21/. .15" tari)inden #$ eden ve 3. y$ylda )a$rlanm 'ince dina#tik tari)i bir e#erdir. c# alita : bi$an#l tari) ya$ar menandro#!un #$n ettii, #ir derya!nn orta ak nn ku$eyinde, mu)temelen iran> men eli ve iran> bir dil konu an kavmin ad. e#erinin gnm$e ula an el ya$malarnda i#e bu adn okunu u belir#i$dir. c)oalita veya c)oliata. ba ka verilerle yaplan kar la trmaya dayanarak doru okunu olarak c)oalita grnyor. c)oalitalar 4. yy.da m#lman olmu lardr. bu andan itibaren topraklar m#lman topraklarnn bir k#mn olu turmu tur. byk bir i)timalle m.#. 5. yy.dan itibaren d.avrupa!nn dei ik yerlerinde rol oynayan )vali#ler (kali$ler", m#lman c)oalitalar!n a)%addr. 'ince kaynaklarda )are$m!in adlarndan biri olarak ge'en kuali ad da c)oalitalar!a i aret ediyordu. byk i#kender!in dou #e%erleri tari)inde )are$m )avali#inde bulunan bir lkenin ad olarak anlan ve kolc) eklinde kayda ge'irilen ad da ayn adn 'ok e#ki bir ver#iyonu olabilir. c#& c#! : ,on alt devlet- 'anda, m.#. (53 ve .(5 ara#nda #ar ne)rin byk dir#ei yaknnda, bugnk kan#u!nun dou k#mnda )km #rm )iung. nu men eli pei liang )anedannn ynetici aile#inin addr. cibelik cici cicin cida cidagu cide ciga : #on#u$, #on#u$luk : (cicik, cicek" 1. 'i'ek, gl 2. konuk (. #evim, #evimlilik : cici : m$rak, k#a #apl m$rak : yetkin, yetenekli, becerikli : iri, u$un bir aa' tr : ta', gelin ba
cigabegm: ciga0begm cigabige: ciga0bike cigi! amani#t gelenekte , iyi ru). boy ve oymaklar ktlklerden koruduuna inanlan ru) ciil ci#an : )a%i%, yeni, kolay : #ogdca #oylu anlamna gelir. #oylu #n%, krallardan byk toprak aalarna ve nemli tccarlara kadar u$anr ve 'ok geni kap#amldr.
clasn, cla#un, cila#n : yiit, ka)raman, eli 'abuk ve becerikli anlamlarna gelir. cilduz : yld$
47
cilimga cilmaya cingil civgin! ni)al civi! (cg"
: kaan ve )an!larn mektuplarn ya$makla grevli ki i : trk mitolo2i#indeki e%#anevi kanatl at : 1. galip, utkan 2. gvenilir, #adk
civil! iyi ru), temi$ , arnm ru) cizvitlik : 11.y$ylda %ran#a8da kurulmu , koyu katolik inan'larn #rdren )ri#tiyan tarikat. c i ! temu'in8in byk olu, kp'ak )kmdar. (moollar8n gi$li tari)i" c i #a#ar : temu'in8in karde i. (moollar8n gi$li tari)i" c lay! (yolay" yol0ay...ka$aklarda ,aya uurlu- ki iler i'in kullanlr. c lda! yolcu, yola 'kan c lumna caelata : #t kabartmal #tun. (e. akurgal" c mes : #on imparatorluk dneminde imparatorun maiyetinden bir ki i, da)a #onraki 'alarda kont. c ng ! 'ince!de #oan anlamna gelir. c nventu# : eyaletlerde yarg i lerinin yrtld yer. (g. bean" cu ! ince!de #irke anlamna gelir. cuci ! konuk, #evgili, 'ocuk, bala, u ak anlamlarna gelir. cuci! "$ cici, 'i'i, cicik, 'i'ek, 'u'u, 'u'i 2. konuk..bu ad da)a 'ok, beklenmeyen doumlar #onra# kullanlr ve bu y$den ,konuk- anlamn i'erir cucikasar: cuci0ka#ar, ka$ar, ke#er cucin! cuci cucin#atun: cucin0)atun cucirat : bir mool boyunun ad. (rou&" culum! narin, na$ik, )a##a# cumuk: yumuk, yumulmu cuneus : bir tiyatroda caveann merdivenlerle blnme#i #onucu ortaya 'kan 'gen bi'imli alanlardan )er biri. (g. bean" cung$du : c)ung. tu, ta. tu, pei. ping, pen. p8ing, bugnk pekin (bei2ing, b.n." (moollar8n gi$li tari)i"
49
cupar cupar curia
: g$el koku anlamna gelir. (karakalpaklar!da". : par%m, g$el koku : mecli#.
curiatu#lar: (bakn$ ) )ar%indeki" )oratialar ile curiatu#lar. 'aa#klar : #a)alar!da %incanlar anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" 'aba 'abak 'abak 'abar 'abuk aa : gayret, ener2i
('aba"1. 'abuk,
'evik 2. k'k bir gl bal tr
: macari#tan!daki kumanlar!n mntka#nda (1.15. 1.//" bir obann addr. bir cin# u%ak balk anlamna da gelir. : 1. 'par, davranr 2. ulak, kurye, el'i : ('apuk" 'apan, 'aba g#teren, 'abalayan : 1. #ava balta# 2. gemici (. 'i'i, 'i'ik
aa#an: 'a'a0)an agas a aa aan aan : 'uva trk'e#i!nde krlang' anlamna : 1. $aman, vakit 2. devir, devran (. #u #e#i, rlt : yavru 'ocuk : bayram, k#tek, buka, beya$, kaln ve #alam deve k#tei, ba : 1. bayram, elence 2. im ek (. gr$, 'akan .. beya$a ka'an beya$m#
aanak: 'alg, en#trman aa : krlang'
aatay : cgat yiit ay i#e er!dir. ki i, dv ' bu ay e#ki )a#ay, tokay adlarnda da vardr. a%atay: 1. 'ann en nl# 2. 'ada , 'ann ileri#inde. ada ail aildak : 'an in#an, ayn 'ada ya ayan ki iler : 1. #u #e#i 2. 'akl ta : 'alayan, elale
alan : #a)alar!da yldrma verilen ad. (#a)a )alk edebiyat" ailti an : 1. #u #e#i, #uyun ta ve kayalara 'arparken 'kart #e# : yldrm anlamna gelir.
49
ain air
: 1. im ek , 'akn 2. gr$, topu$ : 'ar, 'ar
airbeyke: ('ar0bike airgan: 'aran, devetkar ala alak alar alasun: dr#t alav alayan: elale alayik: elale al ali alin ar : kuvvetli, namu#lu anlamlarna gelir. : 1. dr#t 2. yak kl, g$el : me )ur ve liyakat #a)ibi : doan ku u, 'akr ku u, davet anlamlarna gelir. bir nvandr. : dr#t : 1. namu#lu, dr#t 2. erik trlerinden bir yemi : 1. namu#lu, dr#t 2. 'alayan, elale : elale, 'alayan
ari alp: 'ar0alp ari tekin: 'ar0tekin ari tigin: 'ar0tigin ari timur: 'ar0timur ari aruk aka aka akal z akan :1. me#a2, davet 2. doan ku u, doann bir 'e idi : kat, #ert : otu$ altnc bulgar kral. : 1. #ava balta# 2. 'ak (. %iyaka, 'alm, g#teri : 1. %ener 2. ilkel bir top #ila) (top mermi#i yerine 'akl ta atan" : teber, mu)arebe balta# anlamlarna gelir. aydn. ko'arll $demir be!in ara trmalarna gre ,'akr-dan. o yrede kelime #onlarndaki r!ler #ylenmedii i'in 'akr. 'ak. 'aka olmu . : 1. gr$, topu$ 2. im ek
akan
51
akar akar aki akici akil akn akin
: deni$ %eneri, bir tr balk anlamlarna gelir. : 1. deni$ %eneri 2. gr$ : ke#ici, yontucu k'k b'ak : 1. 'akma eyleminde bulunan 2. 'ak u#ta# : 'akl ta : im ek, kvlcm anlamlarna gelir. : 1. im ek 2. kvlcm
akinbay: 'akn0bay akir akirca akircali akirci akmak akmur aktu al alap :1. doan tr bir avc ku : doan tr bir avc ku : 'akrca0l : e#kiden #araylarda, $el olarak doan terbiyecilii yapanlara verilen bir #%at :..'ak kknden treyen, vurmak, ke#mek, blmek eylemi i'in kullanlan bir #$ck : tutumlu, eli #k : iri yapl, g#teri li : kl' darbe#i, darbe, vuru : ulu ru), kaadiri mutlak (e#ki dnem tanr #%atlarndan"
2.
gr$ (. arap, i'ki
alapberdi: 'alap0verdi algar algiay alik alim alimlu alin ali : 'alc, vurucu : ta tan yaplm el deirmeni :1. #ila) r, iyi kl' kullanan 2. 'elik (. me#a2, )aber .. )a ar, yarama$ : 1. g#teri , %iyaka, kurum 2. klcn ke#kin tara% : g#teri li, 'ekici : 'i, 2ale : a$im, ce)t
aligan: 'al kan, i g$ar alkara : bir doan trne bu ad verilir.
51
alkara alkin alma alman aluk alukbay am amur
: 1. doan tr bir avc ku : darbeci, )amleci, vurucu
2.
'al0kara
: maden $erine yaplm oyma, i leme : 'alc, vurucu : 'alk : 'aluk0bay : bir aa' tr : #a$lk, bataklk
anayaz: berrak, billur andar andir anga anga : kar k, karma : kar k : a#il, #oylu anlamlarn i'erir. : 1. #oylu 2. pen'e
angabay: 'anga0bay angal apan apar : 1. 'ok #k aa'l blge 2. budakl aa' : 1. ulak, )aberci 2. ener2ik, . 'al kan (. i elbi#e#i, e#ki giy#i veya 'apan : e#ki trk'e 'arpmak: ko mak, at ko turmak, yama etmek!ten: 'ap. ar veya 'ap. an anlamlarna gelir. 'ok ko an, yiit, benekli alaca ()ayvan ve bitki i'in" anlamlarn da i'erir. atl )aberci anlamna da gelir. e#kiden 'ok kullanld, ka)ramanlara nvan olarak verildii dede korkut )ikayelerinde grlm tr. %ar#'a!da po#tac anlamndaki '9p9r kelime#i trk'e!den alnm tr. : 1. ener2ik, 'al kan 2. giy#i (. #aldrgan .. ulak, )aberci : ener2ik, ko an, ardndan giden : tu%an, a%et, deprem : )cum, #alvet anlamlarna gelir. : atak, )cum, #avlet
apar apgin apgur apn apin
apitgan: #aldran, #aldrgan apkan apkun : 'apan : e#ki trk'e 'arpmak, ko mak, at ko turmak, yama etmekten, gelip ge'ici a klar pe inde ko an, 'ok yryen, 'ok ko an, )er yana gidip gelip bir yerde
53
durmayan, #ebat#$, a'k, e kin gidi (at" anlamlarn ta r. 'apkun otu' olan: 11.y$ylda ka$an!da )an bulunmad #rada bir ara idareyi ele alan ki i. aplan apli apti aptu apul ar : bir a)in tr : a)in tr bir avc ku : ko an, #eirten : nl, 'ok tannan : 'ap...mak kknden, vuran, #aldran, alp gtren vb. eylemlerin tm #tep)an uro : yirmi 'nc #rp kral. (1(//. 1(315
armagun: grevli, grevlendirilmi , emir alm aka aut at at atak : #abi, bebek, yavru : )aberci, mu)bir, a2an : (trkmenler" iki ne)rin birle tii yere bu ad verir. : yan#ma, yaylma, n : 'atal, 'atall, iki kollu denek
atakbe: 'atak0bey atal atgal atik atlak atli() atuk av ava ava avak avlak avlan avlay : iki kollu, iki kola ayrlm ne#ne : 1. yk#ek dalk blge 2. 'atal : 'atlm , ter#le mi : (trkmenler" birle en iki ne)rin ara#ndaki deltaya bu ad verir. : 1. nl, tannm
2.
g$ kara, ce#ur
: b'ak #ap yaplan bir aa' tr : n, )ret, yan#ma, duyuru, bildiri : nl, tannm : nl, tannm : (trkmenler" bir ne)rin enginlere doru dklp akma#na bu ad verir. : 'alayan, elale : 'alayan : 'avl0ay
53
avl avli
: )retli, nl, me )ur anlamlarn ta r. ava al trlmam doan pala$ da bu i#imle anlr. (i$mir". : 1. nl, me )ur 2. doan yavru#u
avudur: iyi ne ve )rete #a)ip olan avuldur : ou$lar!n 'ok kolundan bir trk boyunun addr. avunt avunt avu : nl, #anl, )retli anlamlarna gelir. : n, )ret : ('avmak: )aber gtrmek!ten." onba dan #onra gelen erba , a#keri okullarda ba arl rencilere verilen adlardan biri, bir i in veya i 'ilerin ba nda bulunan ve onlar yneten #orumlu ki i, e#kiden divanlarda alnan kararlar yk#ek #e#le )alka duyuran kim#elere verilen i#im. (#t' argo#u" ya alnm #t anlamna da gelir. (i#tanbul". : bilgi veren, bilgi gtren, bilgi datan ('av...kknden" : duvar, #tun : dere, rmak : 1. dvlmemi , dkme demir 2. i lenmemi )am demir : bir tr avc ku , meca$> %r#at', a' g$l, argo toy, acemi, tecrbe#i$ anlamlarn i'erir. : kuyruu u$un ve 'atall bir avc ku : 1. dere kenar 2. 'alayan : 1. u#ta, ma)ir 2. )o , lati% : ('epi, 'epni" 1. #ert bak l 2. u#ta eli yatkn, yetenekli (. civciv, %erik .. cebe, 'ebe, #ila) : 'ebi
avu avut ay ayan aylak aylak aylan eber ebi ebi
eeigen : mool pren#e#i, cengi$ )an8n k$. (moollar8n gi$li tari)i" eker eken ekim ekli , 'i)ur)u : keluren ne)ri ile buyr gl ara#nda ki da. (moollar8n gi$li tari)i" : ca$ip, ca$ibe, 'ekicilik : ca$ibe, 'ekicilik : armaan, )ediye, dn )ediye#i
ekmergen: ni anc, iyi vuru yapan, #ila) r elek : blbl, g$el ten bir ku
55
elen elen elg& elik
: akll anlamna gelir. : 1. becerikli, 'al kan 2. %ettan, yanltc : 1<43!de bir pe'enek ba buunun addr. : k#a ke#ilmi dal, #ert denek, kk #almak i'in yere dikilen dal par'a#, 'elik 'omak oyununda 'omaa vurmaya yarayan dal par'a#, (deni$cilik terimi olarak" aa' veya madenden yaplm )alat balama yeri, g' ve dayankll artrlm demir anlamlarn i'erir. : ('elk.'uluk" gc arttrlm #ert demir : 'elik par'a# timur: 'elim0timur : beden, endam, g#teri : 'elim0alp noyan: 'elme0noyan : 1. 'alma 2. ba a rtlen be$ (bandana"
elik elikten elim elim elimalp elme elme
emender, cemender, 'amandar : e#kiden da#tan!daki ka$ak ba kentine de adn veren kp'ak boyundan gelme erkek ad. (%.kr$olu." #emenderin a#l. )ayvanbilimde kurbaagillerin kuyruklu takmndan bir )ayvann ad. latince #almandra mecu#lo#a. ate te ya ar bir ma#al )ayvan da bu ad ta r. engin engiz engi epen epni eri eri erik etin even evgen evlik evri : g#teri li, dikkat 'ekici , 'ingi$ : deni$ anlamna gelir. temu'in )an!n nvan. muci$e, olaan#tlk : )atip, iyi konu an, g$el #$ #yleyen : ce#ur, yiit anlamna gelir. ou$lar!n 'ok koluna bal bir boyun addr. : ulak, )aber, bildiri ula trna ki i : a#ker, # anlamna gelir. : a#ker, #ava ', toplanaraq bir araya glmi erat : #ert, g', iddet : 'evre, mu)i : cirit, denek : (trkmenler" etra% dalarla 'evrilmi yere bu ad verir. : 'eviri, girdap, ana%or
55
evrim ibek iek ii kan idam idamli idik igan igay
: 1. girdap, ana%or 2. 'evre, mu)it : atmaca tr bir avc ku : 1. gl, gl 'i'ei 2. cici, cicik. mool dilinde 'ok e#kiden beri kullanla gelen bir #$cktr. #onralar %ar#'aya ge'mi : ('i'ik, 'i'ek" : %are anlamna gelir (oyratlar!da". : dayankllk, metanet : metin, dayankl : g', dayankllk : yok#ul, %akir
('ay": 1.
%akir, varlk#$ 2. kurt y$l, kurt bak l
igan er : or trk'e#i!nde depo, ambar anlamnda kullanlmaktadr. ( .).akaln" igendik iger igermi igil igilvar i ial ian idem iin iir ila ilan iri l kan : gayretli, 'al kan : 1. gayret, a$im 2. 'kerti , 'kertme : 'kertmi , d man bo$guna uratm : olgun, geli mi , olmu : k#a ve k'k ok, $el ok :1. #u damla#, kra 2. kar yn, kar topu : omu$, omu$ ba : ('kan" : yaban 'i'ei, (itr 'i'einin trk'e#i" : 'kn, bo)'a : 1. 'a, devir 2. 'n a't yol (. dar yol, patika : #a%, )ali# : #a%, )ali# : 1. %elek 2. melodi : or trk'e#i!nde ,kongre, toplant- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" gne
57
ikan ikler ikmak il ilde ildim ildu ilen ilenti ilenti imik imrin in in inak indan ine ine ingay ingir inis inkay intay ipli ray iray irgani
: 1. kaynak, kaynarca 2. yeen, )ala 'ocuu : yeni#ey!in kollarn te kil eden akar#ular etra%nda ya am lardr. (gumilev" : 1. 'kma eylemi 2. kaynak (. 'akmak : da tavuu : k mev#iminin en #ouk dnemi : #eri. )$l, ener2ik : )$l, #eri, 'abuk : 1. ' 2. 2ale (. bir da 'i'ei : )a%i% yaan yamur, #erpinti anlamna gelir. : ', 2ale : #a%, ma#um : akti%, %aal : #adk, $ anlamna gelir. : ('in, 'ine" #alam, dayankl, gvenilir : 1. #evap, )ayr 2. gvenilir, #adk : #andal aac , e'ine : bo$kurt anlamna gelir. : ('in" 1. #adk, gvenilir 2. $, #oy (. kurt, kurt yavru#u : $, #$ bir, #$ne gvenilir :1. kopu$a ben$eyen bir #a$ 2. 'ngrak : kurt demek olan 'ine!nin 'ouludur. : #$ne gvenilir, $ #$ bir : #oylu, gvenilir : narin, ince yapl : y$, 'e)re, #urat anlamna gelir. : y$, 'e)re, eda : $evk, )a$, tad
57
it itirki izgen izim
: 'i$gi, #nr, limit : i k, nur, $iya : #aban i$i, kara#abann tarlada a't yol : re#im %igr
maana : )indui$m8de #e'kin llerin me$arlarna yaplan topraktan tm#ek (l.reonu" ban bar : 1. elinde cop (denek, #opa" olan 2. mu)tar, oba beyi : denekli, denek ta yan
bayikmi : gnl krc, )a in ga gay gul a k et : va) i )ayvan : youn, ke#i% : or trk'e#i!nde ,yok, mevcut olmama- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" : 1. debdebe, a a 2. va) i )ayvan yavru#u : or trk'e#i!nde ,yok#un kl, yok#un brak- anlamnda kullanlr. ( .).akaln"
k ite : or trk'e#i!nde ,yok etmek- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" kan kan kan ksn ksra ksrag ktg ku lak : 'oku: dan doruu. 'okan: $irveye ula an. 'okan ki i: ni anl kim#e, yavuklu ki i anlamlarna gelir. velikan: ru#lar tara%ndan 15(3!de ldrlen nl trki#tanl airin addr. : 1. gr$, topu$ 2. )ayvan yavru#u : or trk'e#i!nde ,kaybedilen bir eye $lmek- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" : or trk'e#i!nde ,yok#ulla mak, yok#ul d mek- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" : or trk'e#i!nde ,yok#ulluk, #e%alet- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" : or trk'e#i!nde ,yok#ul- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" : 1. debdebe, a a 2. bolluk, bereket
('alak"
#ila) r, iyi kl' 'alan
lbanak : tre d 'ocuk anlamna gelir. ()aka#lar!da". lbanak: 1. u$ak gr l 2. trenin d nda kalan (. nika)#$ ili kiden doan 'ocuk ()aka# trklerinde" lbu : ('olpan"
59
ldu lpan lpan mak maker mur ngar pur r r ra ra
: 1. ba) i , mka%at 2. ganimet , 'ulpan : a#tronomide $)re, ven#, 'oban yld$, kervankran, g$ u$a iyi gren anlamlarna gelir. : 1. ku$ey yld$ 2. u$ak gr l (. tandk, bildik, a ina : 1. iri ve yuvarlak denek 2. bir ucunda topu$ bulunan #opa, #ila) (. inanm , inan'l : 'omak0er : $ambak anlamna gelir. : grlt, amata, nara : geyik ve karaca yavru#u : ('ur, 'ura" : bir unvandr. )9len anadolu!da 'ok 'arpt #$, cin 'arpt anlamnda da kullanlr. : 'orba (#ilivri. i#tanbul". )er trl yemek (ka . antalya" anlamlarna gelir. : ('ura, 'ur" 1. yer tanr# 2. cin, peri (. ru)(...%ar#'adaki , ur- (ktlk, uur#u$luk" #$c bu dile trk'eden ge'mi tir."
ra: ('ura, 'ur" 1. yer tanr# 2. cin, peri (. ru)(...%ar#'adaki , ur- (ktlk, uur#u$luk" #$c bu dile trk'eden ge'mi tir." raman: cinli, perili rlu : cinli kt ru)larn etki#inde kalan ki i. bu ad amani#t gelenekten gelen bir addr.e#kiden bunalml ve toplum tara%ndan )o kar lanmayan ki iler i'in bu ad verilirdi ve bu ki iler kam ve bak#lar tara%ndan tedavi edilmeye 'al lrd"
rlu: cinli kt ru#larn etki#inde kalan ki i. bu ad amani#t gelenekten gelen bir addr.e#kiden bunalml ve toplum tara%ndan )o kar lanmayan ki iler i'in bu ad verilirdi ve bu ki iler kam ve bak#lar tara%ndan tedavi edilmeye 'al lrd" rlu: cinli kt ru#larn etki#inde kalan ki i. bu ad amani#t gelenekten gelen bir addr.e#kiden bunalml ve toplum tara%ndan )o kar lanmayan ki iler i'in bu ad verilirdi ve bu ki iler kam ve bak#lar tara%ndan tedavi edilmeye 'al lrd" r n : #a)alar!da bir ya da ' ayakl bir yer ad (#a)a )alk edebiyat" : bir kuman oymann addr. : kab$a, kl' kab$a# : 'kertmi , d man bo$mu : #oylu, a#il : irmaklarn ta arak vadilere brakt tortu
rtan tur kermi kl& k&l
59
me rten zeli zelti z&l& uban uu uga ua ua uay uka ulu ul ulu#an uluk ur uran uran uran uran ur%ura urtan utul utur
: aa'tan oyulmu #u kab : oluk a$. en 'ok #evilen tipi a#lan ba bi'iminde yaplm olanlardr. (e. akurgal" kp'ak, merke$den u$akta olan : ayrl , kopu , %irak : ('$eli" : 'oban, mu)tar, obaba : air, airane konu an : 1(1( ylnda mani#a!y %et)eden #aru)an be!in karde i. : ce#ur anlamna gelir. : ('uka" 1. yrekli, ce#ur 2. arnm , duru (. inc narin : narin ve alml k$ : ('ua" : #er'e, turgay ku u : ta l 'l, )uo. 'ince ikinci dereceden #t d$ey memur demektir. (gumilev" : 'ulu('uluk"0 )an : 1. 'elik 2. 'alk, kl' 'alan (. aceleci, )eyecanl : ('or, 'ur, 'ora" : romanya!da kullanlm olan trk adlarndandr. : ru)larla ilgilenen : ru)larla ilgilenen. en: guru (ru)ani lideriy". enu : #kun, )u$ur, ru) derinlii. imen, emen, ru), kapar, akl, : ru)larla ilgilenen. en: guru (ru)ani lideriy". enu : #kun, )u$ur, ru) derinlii. imen, emen, ru), kapar, akl, : bir unvandr. pe'enekler!in ' a#l boyundan birinin addr. 'ura : ka$an )an #a%agiray!n etra%nda bulunan deerli devlet adamlarndan biridir. : romanya!da kullanlm olan trk adlarndandr. : romanya!da kullanlm olan trk adlarndandr. : kuman $el adlarndandr.
61
uva &cen da sava daya dadak dadal dada dada da daaa dal dalan dala
: 1. #akin, ra)at 2. dindar, dnyaya deer verme$ (, 'avu : akll, akln kullanan i#tei, ba kaldr ve i#yan #embol olarak kullanlm tr. 2. tka', kapak, bend, #et : tuna!nn #ol yaka#nda, bugnk romanya!nn byk k#mn i'eren blge. : deme, dokunma, tadma : tadalan, #e$en, %arkna varan : erkek karde , yiit delikanl anlamlarna gelir. : da0da ayn dadan...ayn da kullanan : (ta, ta, tak, tav" da...geni lik, byklk, ululuk, )eybet : da gibi )eybetli : 1. ayr, blnm : koridor, de)li$ : d , kar lkl #aldr
2.
#aldr, byme, yaylma (. batma, 'kma .. yalnlk, 'plaklk
dalay lama12 : okyanu# lama : evren#el lama anlamna dalay dalbay : (talay" geni lik, ululuk, #on#u$luk meca$ eden, a#l anlam , byk deni$, okyanu# : 1. va#i, ardna #nlan ki i 2. 'u)adan yaplm apka
damask # : am. damga damla dana : trk'e!dir. aidiyet i$i, #rye k$gn demirle ba#lan i arete bu ad verilir. : #u damla# , tane : inek yavru#u, iki ya ndaki gen' inek
daniman: m avir, bilgi ve tecrbe#ine dan lan ki (tan man" (trk'eden, %ar#'aya ge'en #$cklerden, tan !dan, ,dani mend- olmu . trkmen ve trkmenend gibi.." darbai darica daruka : uygur el'i#i. (moollar8n gi$li tari)i" : 1. dar gibi, dar niteliinde bereketli 2. #k, #kc#, $orlu : (darga" vali, ynetici, brokrat
darulgan: alngan, na$l daki : ta k, ta m , d ar 'km , d arda olan
61
dayak dayan
: denek, ba#ton, dayanlan ne#ne : 1. dayanak, de#tek, gven 2. dayanma gc ta)amml
dayangan: dayankl, metin dayangi dayar dayn debret : k e minderi : )a$r, )a$rlkl
.
tengri : moollar!n #ava tanr# mar#!a verdikleri i#im. (gumilev"
: kmlday , devinim
decuri ne# : roma!ya t9bi kentlerin curia yelerinin olu turduu #oylular #n%. dedelerinden deerl& deir deirmi denek deli deme : deerli, kymetli : 1. dr, qiymt, ba)a 2. )cum, ygr : 'evreli, yuvarlak, toparlak : dayanak, dayanlacak ne#ne : u#u gitmi , a$m , dellenen, mec.g$ kara, yiit : ky
(.
ula m, ula ma
demirden: demir0den ac kuvvet #a)ibi demirgen: 1. demir, )am demir 2. temren, okun ucundaki demir par'a# deneri dengizik deniz denli . dikkat, itina : deni$cik, k'k deni$, gl : deni$, byk gl : edepli, terbiyeli
depegen: tekmeleyen, iyi tekme atan deprem : $el$ele, #ar#lma, kmldama (ki i#el gr me gre bu ad 'ocuklara deprem #ra#nda ya da deprem %elaketi #onra# ya anan, 'ileli gnler #ra#nda doan ve o gnlerin an#na verilen bir addr." : derinlik...den olgunluk, bilgelik : elence, toy, birliktelik . )areket, kmldan , davran
derin dernek devin
63
devrim devrim deyim deyi dgi dn dibek dik dike dikmen
: 'evrilme, katlanma, bklme, in)ina, inklap, i)til9l, #o#yali#t i)til9l : devirme, ykma, devirip yerine ge'me, ..i)tilal : #yleni , darbme#el : #yleyi , iir#el anlatm, o$an dili : 1. di im, di m 2. d , 'arp ma, )cum. tma#, : (dn" drli, qar l olan : 1. aa'tan oyulmu byk )avan 2. yayk aa' : 1. yk#eklik, yk#eli : #tun, dikil, dikilmi : da tepe#i, doruk, a)ika, $irve
2.
kararllk, yklma$lk, ca$ma$lk (. inat
diktynna (adan 'kan k$": mino#8un doku$ ay kovalad girit nymp)e8#i britomarti#8in lakabdr. k$ deni$e atlar ve balk'lar tara%ndan kurtarlr. (e#tin. laporte" dilek diler dilim din dinler dinleten dip dipin draz direk direk diren diren direnge dirgen diri : dil ile i#tenen, dile getirileni#tek, ar$u, murat, dilek : dileyen, dileyici : ke#ik, blm, blnm , bi'imlenmi : $inde, #alam, diren'li : terbiyeli, muni#, muti
2.
#okman, u$un 'i$me
. ba)t, tali) : 1. ba)t a'k 2. #alam, dayankl : u$un, u$ak, derin tekr: direk0tekr (teker" : 1. dirilik, #alamlk, ayakta kalmak 2. temel, dayanak (. ve$ir, bakan : diren', kar koyu , dirilik : dirnme gc : de#tek, dayanak : 1. dirilik, 2. )armanda kullanlan demir 'atal : (diri, dirik, tiri, tirik" can, ru), canllk, canl
63
diril dirim dirlig dirlik
: can, ru), tin : ya am, #alk, canllk : ya am, )ayat : )ayat, ya ay , mr, ya amak i'in gerekli olan ey, birlikte ya ay , ge'inme
drmalak+ : dik dalar $erine dne dne 'kan yollara bu ad verir. dirse di uz divrak dizik dizlek d durga d a d an d ru d rul d u d u+ d u : der#e, #yler#e, konu kan : ta ral ou$ , d ardaki ou$, trkmen : yak kl, alml, civan : (di$i" kolye, tak : )a$r cevap, konu kan : 1. dolgun, doyumlu 2. doyuran, doyurucu (. a'k, net, berrak : 1. tabiat, doallk, ortaya 'k
2.
)uy, yaradl , %trat
: 1. #oylu bir av ku u 2. domu , olmu , ortaya 'kan : dr#t, yalan#$, #$ne gvenilen : 1. doruluk, dr#tlk 2. ayakta duran, diren'li : gne in dou yn : daneri4 : dou : dou , doma, ortaya 'k
d udan: doulu, dou ynnden gelen d ulu d u d kunak d kun : dou blge#inden : doma, ortaya 'k : dokunu , dei , ar, ma)#un, yrek #$latan, yree dokunan : dokunak, )$n
d kuz arka: doku$0arka (...e#ki dnemlerde #oyluluk g#terme ve belli etme#i a'#ndan, bir ki inin baba#ndan itibaren geriye doru doku$ ata#nn #aylp a'klanma#.." d kuz d kuzer : doku$ #ay#, trklerin en 'ok e#kilerden beri uurlu #aylarndandr : doku$0er doku$ er gcnde
65
d lu d lun
: 1. bilgin, tecrbeli, retmen 2. btn, tam, ek#ik#i$ (, amani#t gelenekte ve aleviAbekta i gelenekte, i'ki, arap .. k#a #ren, iri taneli yamur : tam, btn, ek#ik#i$
d lun, t lon, tolun : ayn on drd anlamna gelir. d lunay : ayn ondrd, ayn en g$el )ali
d mani: 1. dumanl blge 2. tm#ek, engebeli ara$i d murcuk: gl, tomurcuk d nat : giyim, ku am, $enginlik, cmertlik
d natmi: giydirip, ku atm , #evindirmi , cmertlik g#termi d natur d nsuz : cmert, eli a'k, ba layc : 'plak, %akir, varlk#$
d r d&zeni : yunani#tan!daki tapnaklarda 'ok #k %akat anadolu!da ender kullanlan bir d$en. #tunlar dorudan taban d$lemine oturur, #tun kaide#i yoktur. #tunlar yukarya doru incelerek yk#elir ve ortalarnda bir i kinlik vardr ki buna ent)a#i# denir. #tun gvde#inde genellikle yirmi adet # yiv, ke#kin bir kenar olu turacak bi'imde birle ir. #tun ba l drtgen bir tabla bi'imindeki abaku# ile onun altndaki bombeli ek)inu#tan olu ur. (g. bean" d ra d ra d rbay d ru : doruk, a)ika, $irve anlamlarna gelir. : doruk, $irve, a)ika : ne#il, #oy. (ku ak deil." : 1. doruk, $irve 2. kara ile k$l ara# renk (at rengi"
d rylai n : e#ki e)ir. d ymaduk: doyum#u$, #evilmeye doymayan, doyulmayan d yum den der derli : 1. doymak, tatmin 2. ganimet, bereket : 1. dv ', dven 2. ekin #aplarn e$meye yarayan, altnda 'akmakta bulunan geni ta)ta : 1. dver 2. deer, kymet (. kaln, enli bir aa' : deerli
d&gen: kavgac, #ava ' dk&m#an: bkm0)an 1. dkmekten dkm 2. dm, ba dlek : #abit, berkarar, b9ki, mutemet, dr#t, temkinli, #akin ve itaatli. elveri li, uygun, u#ta, kurna$, 'ok dl veren anlamlarn i'erir.
65
dlek dlek+ dlen dnder dne dngel dng& dng&n dnmez dristra
: 1. 'ok dl veren 2. koyunun ku$ulad yer (. itibarl, #aygdeer, ma)aretli : dalarn tepelerinde te#ad%en ra#tlanan d$ yollara bu ad verir. : muti, #evgi g#teren : (dne, dnd gibi ,dnmek- %iilinden tretilmi , 'ocuklar len ailelerin, yeni 'ocuklar olduunda kullandklar adlardan" : (dnd, dnder" : #aat : dn m, ba a dn : dargn, gnl krk : kararl, ce#ur, a$imli : #ili#tre.
dr m s : yunanca!da yol anlamna gelip, me$ar giri lerine de verilen addr. (e. akurgal" dryaslar: yunani#tan8da kut#al #aylan di budak aacnn (dru#" nymp)eleri olup urano#8un kanndan domu lardr. (e#tin. laporte" dubban kam : #merler!de 'al byklnde kam . dudu du#s : e#kiden ,kadn- ve ,)anm- #$lerine kar lk olarak kullanlrd, k$'ocuu ,tutigibi konu #un diye konulur. : ka%ka#ya!daki alanlar!n arap kaynaklarnda ra#tlanan ta#virlerine gre 5. yy.!daki alanlar!n nemli boylarndan biri. bu boyun ad a# adyla birle ik )alde ge'er (du)#. a#". )en$ m.#. 1<. yy.!da i#k. kl ve 'u ne)ri yre#inde ya ayan ve m#lman kaynaklarnda bat gktrkleri!nin teba# olarak #$ edilen tu)# kavim un#uru ile ayndr. : bi$an#!ta ordu komutan, general. : #mer!de tanrlarn yaratma oda#. : dolu, olgun, tecrbeli : (trkmenler" kuytu yerlere, koyaklara, gbeklere bu ad verir.
duks duku dulak dulda
dulduz #an : yld$ )an anlamna gelir. (balkar". dulun duman dumlu dumrul : dulunmak (1. ay, gne tutulma#. 2. ay ve gne batma#. (. g$den u$ak olmak"!tan. : 1. #i#, kra 2. ate ten 'kan ga$ : 1. dumanl, #i#li blge 2. #ouk ve aya$ alan yer : 1. okun #ivri ucu 2. ba dumanl, e%karl
67
dumrul dumuzi dura
: ,ne#il veren, )ayat ba langc-. (o#man mir$ayev". torul!un %onetik dei iklie uram bir eklidir. : kitab mukadde#!te temmu$. #mer!de kut#al evlilik treninde tanr'a inanna ile evlenen ilk )kmdar olarak bilinen uruk!un 'oban kral. : (durak" 1. ya am, )ayat 2. #alamlk, dayankllk, kalclk (. ev, ya anlan yer, barnak (bu ad, 'ocuklar 'lm ailelerin yeni 'ocuklar olduunda ya amda kalp u$un ya ama# ve #alkl olma# dileini i'eren adlardandr ve 'ok e#kilere dayanan bir gelenekle bu gn de #rdrlmektedir.durak, dur#un, durmu , durdu, ya ar, tokta, tok, toka, toktam , turan vb.adlar da )ep ayn p#ikolo2i ve gelenein rndr. : (turan" durucu, kalc, ya ayan, canl : 1. duran, kalc, canl, ya ayan 2. ya am, )ayat : durak, durulan, ya anlan yer
duran durdu durga
durgun begm: durgun0begm durmu dursun duru duruk durul durulca : 1. duran, ya ayan, canl 2. ya am, )ayat : durma#, ya ama# i#tenen : 1. #a%, #ade, berrak 2. duran, durgun : duru, durucu : 1. #kun bulmak, )u$ura kavu mak 2. gna)#$lk, arnm lk : ma#um, gna)#$
durulmaz: a%acan, yarama$ durulmu: tatminkar, #akin durum duvak duvan duyan duyar duyari duygu duyu duyuan : ya am, )ayat, #regenlik, duru : rtl kapanm , gelin ba : (doan" : duyucu, )i##edici : duyarl, )i#li, duygulu : duyarllk, )i#lilik : )i#, duyum : duyum, )i##edi , duyarllk : duyan, )i##eden
67
d&&n d&ndar d& d&elge d&erge
: (tn, toygn" toy gn, yemekli elence : evk verici, evkle yryen anlamna gelir. : rya, aniden ortaya 'k : pay, )i##e : mira#, pay
d&&ng&: d nerek $lme, ka%aya takma, $lme, tee##r d&ve d&ve d&veci d&ven d&yeci d&z d&ze d&zen d&zge d&zg&n : gen' inek, )en$ yavrulamam inek anlamna gelir. :1. gen' inek, danann by 2. dven, dv ' : dvc, dv ' : (dven" : dv ', d ' : (t$" 1. doru, doruluk, ger'ek 2. #oy, kk, dl (. kural, kaide : d$en, u#lup, tar$ : kural, kurallar btn : ##, makya2 : 1. d$l, d$enli, munta$am 2. gidi at, teaml
dyrrac#ium : dura$$o, dra'. eanna : #mer!de inanna!nn uruk!taki tapna, #$ck anlam an!n evi!dir.
eannatum : k#a bir dnem i'in tm #mer!e )akim olan bir laga )kmdar. ebani ebin ebin ebiri ebrek ebren ebret ebr&k : urartuca ,lke- anlamna gelir. : (evin" tane, $ : re%a), )u$ur : erim, edrem, %a$ilet : dayankl, #ebatkar : 1. evren, kainat 2. %elek, tali) : ayrlm, i)tila% : dayankl, #ebatkar
69
ece
: (e#ki trk'e e': byk karde !ten" krali'e. ()alk dilinde" aabey veya abla. rei#, ulu, ileri gelen anlamlarna gelir. ece be (ece be ga$i" trkler!in rumeli!ye ge'i lerinde ve gelibolu!nun alnma#nda nemli rol oynayan o#manl kumandan. (1.. yy." : (e'e" : )a ar a%acan, yarama$ anlamna gelir. (o#maniye, kili#." (a.erol" : 1. 'al kan , , akti% 2. )a ar, yarama$ : doru #$l, #$ne gvenilir : (edi, ata" atalk, )atr #aylan, #$ dinlenen ki i : ede (6amca, ata" ile bal!dan. ey) edebal (l.1(2/". o#man ga$i!nin kaynata#. mal )atun!un baba#nn addr. . ur%a. : 1. iyi, g$el, )o
2.
ece ecevit ecevit eine ede edebal edessa edg&
adil, adaletli (. eitmen, retmen
edg&, eygi, e$g : iyi anlamna gelir. edg&di edi : 1. eitici, retici 2. iyi, ala : eda, ata, #aygdeer ulu ki i
edige be : cucu ulu#u mangt kabile#inin nl beylerinden biridir. edige : 1. iyi, iyi kalpli 2. retmen
edige, edge : krm ka)ramanlk de#tanlarndan birinin addr. edik edil ediz ediz edubba : k#a kon'lu 'i$me : (idil, etil, atil" iyilik, g$ellik : yk#ek, yk#ek yer, )er eyin yk#ei anlamlarna gelir. : 1. kymet, kymetli 2. yk#ek, yk#elmi : tablet evi. #mer okulu veya akademi#ine verilen ad.
efesli , #anne# : mono%i$it #ryani pi#kopo#u ve tari) ya$ardr. m.#. /4/!den #onra lm tr. eftal : yakla k m.#../1 ve //3 ara#nda, ku$ey a%gani#tan!daki uar. )unlar!n ynetici )anedandr. uar. )unlar bu )anedann adndan dolay e%talit diye adlandrlm tr. e%talit adnn bi$an#llar!n tela%%u$una dayanan e%talita ekli de kullanlr. : 1. )akim, #a)ip, kendinden ba ka#n dinlemeyen, buyruk'u 2. bilge ki i, da)i : g$ dm#i ve n$r qar , g$ kenarlarna #rlen bir ot : eri, erilmi
egemen egit eber
69
e#e
: ay1<.
ekinugal : #merler!de ay tanr# nanna. #in!in ur!daki tapna. ekiz : iki$ anlamna gelir.
ekklesiasterion : )ellen kentlerinde en byk ,)alk mecli#i- bina#. (e. akurgal" eksark#lk : bi$an#!ta bir ek#)arko# tara%ndan ynetilen eyalet. eksark# # : ek#ar) ynetici#i a#keri vali. eksedra eks&k : yarm daire ya da dikdrtgen eklinde, )eykel koymaya ya da oturmaya yarayan yk#ek'e mimari mek9n eleman. (g. bean" : ek#ik, btn olmayan, bir yan, bir par'a# bulunmayan, ku#urlu, #akat, tam ve mkemmel olmayan, mevcut olmayan, kayp, dierinden a$ ve a a olan, ayar tam olmayan, ek#ik ayarl anlamlarna gelir. : kay beylerinden artuk!un oludur. : a$lk, yokluk, yok#ulluk : ek#i, ek#ik, a$lk, yokluk : )itit'e ,i'mek- anlamna gelir. : nippur!da bulunan enlil!in tapna, #mer!in en kut#al alan, #$ck anlam da evi!dir. : 1. il, lke, memleket 2. ilgi, balant (. bar , #ukunet .. kolun, bilekten a a# : )urrice ,k$ karde - anlamna gelir. : (ala" renkli alacal : el (il": yurt ald anlamna gelir.
eks&k eks&k eki eku ekur el ela ela elald
elaldi: birl.el0ald %ati), algan, ilalan elalmi elam elban elcek : %ati), algan : #mer!in dou#unda bulunan ve #k'a 'at t lke. : (ilban" devlet'i, devletine bal, #adk : 1. ekin bi'me arac 2. muni#, #e##i$
elcigedai : memurlarn ba . (moollar8n gi$li tari)i" eli elik : 1. devletine bal, devlet'i 2. devleti adna araclk eden, )aberci, tem#ilci : eldiven
71
elim elin elin eldek eldem elez elgay elgin elginalp elginsu
: demet, tutam : demet anlamna gelir. : 1. demet, ba, buket 2. ekin bi'erken kullanlan bir alet (. devlet grevli#i, devletine bal : 1. ba#iret, kaabiliyet, eylem gc 2. yedek, elde bulunan : 1. al kn, yeti kin 2. #evimli, cana yakn (. evcil koyun : (eli$"ar, duru, temi$, muni#, uyumlu : yurt#ever : 1. konuk, ncelik verilen ki i 2. gurbet'i, yurdundan u$ak : elgin0alp : elgin0#u
elgrm&: ge$gin, #eyya), ci)andide elg&n elib l elik elik eli elita elitez : )alk, avam, )alktan ki i : cmert, eli a'k, #a)i : ceylan anlamna gelir. : u#ta, eli yatkn : u#ta, ma)aretli : cimri, eli #k : becerikli
elkatmi! el0katm lke %et)etmi , algan elkin elver eltutar elver elverdi elveren em : 1. konuk 2. yolcu : yurt#ever : 1. el0tutar yardm#ever, )ayr ina# 2. %ati), algan : tarikatlarda, ey)lerin mridlerini kabul etme eylemi : tarikat geleneklerinde ey)in mridini kabul ile ilgili : 1. olgunla an, yeterlilik ka$anan 2. tarikat ey)lerinin : or trk'e#i!nde ev anlamnda kullanlr. ( .).akaln"
71
em t yu
: or trk'e#i!nde ,yeni bir eve ta nma ere%ine verilen len- anlamnda kullanlr. ( .).akaln"
em &st& : or trk'e#i!nde ,tavan ara#- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" emi emdegi : doktor, ec$ac : or trk'e#i!nde ,evdeki, ev kadn- anlamnda kullanlr. ( .).akaln"
emdegi nebeler : or trk'e#i!nde mobilya anlamnda kullanlr. ( .).akaln" emdegilig : or trk'e#i!nde ,evli- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" eme emek emen eme emet emet emgek emil emir emir : ama', gaye : 1. gayret, ce)d, $a)met 2. g', ener2i : 1. can, ru), )ayat 2. aa' dikmek i'in a'lan 'ukur (. me e aac : #merce!de ya$, ya$ ile k ara#ndaki tart ma!nn ba oyuncularndan biri. : bereket, bolluk anlamna gelir. : 1. #nr, me#a%e 2. em$ik, emcek : emek, $a)met, g'lk : nve anlamna gelir. : arap'a pren#. : arap'a!dr. pren# anlamna gelir.
emirzade : arap'a. %ar#'a. pren#in olu, yani pren#. emir mir olarak, emir$ade de mir$a olarak k#altlm tr. emlek : duygulu, mer)ametli
emneten emi : or trk'e#i!nde )a#tane anlamnda kullanlr. ( .).akaln" emre emu en en : (imre" d kn, a k, )ayallerle ya ayan (...arap'adaki ,emr- #$cyle : dumu$i!nin badtibira!da bulunan tapna. : #mer!de ba ra)ip veya ba ra)ibe. en, tapnan ru)ani lideriydi, ola#lkla kut#al evlilik ayini!nin ger'ekle tirildii kut#al gipar!da otururdu. : (yen"1. derinlik, geni lik 2. av (. ky .. arka
en-an tegin : uygurlar!n #on )an. (gumilev" enakalli : #mer!de laga l eannatum ile bir anla ma yapm olan umam en#i#i.
enannatum : #mer!de eannatum!un erkek karde i.
73
enu ende
: #kun, )u$ur, ru) derinlii : e it, m#avi
endymi n: kendi i#tei $erine, baba# $eu# tara%ndan #on#u$ bir uykuya yatrlr. #elene (ay" onu uyandrmadan )er gece onunla buyu maya gelir, bu bulu madan elli k$lar olur. (e#tin. laporte" ene ener : meyil, meyilli : da etei anlamna gelir. (yakutlar!da".
engin! "$ geni lik, derinlik, yayklk 2. u%uk, u%uk 'i$gi#i en#eduanna : #mer!de ur!un ba ra)ibeliine atanm ve ola#lkla ba$ edebi e#erler ya$m olan byk #argon!un k$. enicuk enik eninnu eni enki : )#m, kavim. karda : (enk, enek" 1. geni 'e, yayk 2. ta ak, te#ti# : #mer!de ningir#u!nun laga !ta bulunan tapna, gudea tara%ndan onarlp yenilenmi tir. : (enu
" 1.
ini , yoku un kar l ra)ata ve )u$ura erme 2. u'larda, ek#trem
: #mer!de bilgelik, deni$ ve rmak tanr#, ana tapnma yeri eridu!daki deni$. evi!ydi.
enkidu ! #mer!de ka)raman glgam !n #adk )i$metkar ve yolda . enkimdu : #mer!de inanna i'in 'oban dumu$i!ye rakip olan 'i%t'i. enki enlil : tecrbeli, deneyimli, olgun : #mer panteonunun ba tanr#, #$ck anlam )ava e%endi!dir, ana tapnma yeri nippur ve oradaki ekur tapnayd.
enmebaragge#i : #mer!de ilk ki )anedanlnn #on )kmdarlarndan biri ve agga!nn baba#. enmerkar : #mer!de ilk ki )anedanlnn ka)raman )kmdarlarndan biri, aratta!y ele ge'irme#iyle nldr. ensi : bir kentin ynetici#ine verilen #merce nvan, $aman $aman krallar kadar g'l olmu lardr. akadca kar l i akku!dur.
ensu#ke danna : #mer!de enmerkar!a, inanna!nn en 'ok kendi#ini #evdii konu#unda meydan okuyan ve mcadeleyi kaybeden aratta beyi. enag : #mer!de dilmun!un koruyucu tanr#.
entemena : #mer!de enannatum!un olu ve eannatum!un yeeni. enten : #mer!de k , ya$ ile k ara#ndaki tart ma!nn ba oyuncularndan biri.
73
en&k sengn: (enik #engn" enk0#engn gktrkler dneminde ep#es s : e%e#. epigrafi : ya$tlar ile )er trl ya$l belgeyi inceleyen, yorumlayan ve #n%landran bilim dal.
epistyl (ba taban": arc)itrav!n )ellence#i. (e. akurgal" er erbii ere erin erdem erdemi : 1. olgun, olmu , ergin, yeti kin erkek 2. a#ker, 'eri : te#tere11 : er0'e...erkee yak r bi'imde : lkenin idari blmlerinden )er biri (il, il'e, ka#aba vb." : ( ertem" %a$ilet, bilgelik, ycelik, )nerlilik : erdem #a)ibi
erdeml&: erdem #a)ibi erden erden erek eren : mcev)er anlamna gelir. : er par'a#, erden olma : eri ilmek i#tenen, lk, )ede% : 1. olgun, 2. )r, bam#$ (. din ile btnle mi
erekigal : #mer!de byk a a!nn krali'e#i, ller diyar!ndan #orumlu tanr'a. ereydee). buruydaa& er. #ooto& : #a)alar!n ata# olan ka)raman (#a)a )alk edebiyat" erez ergen ergene : 1. eri ilen, mutlu olunan 2. ce#ur, g$kara, dayankl : olgun, deneyimli : maden yeri, meyilli yer, tepe, da beli, ge'it, dalar ara#nda ge'it anlamlarna gelir.
ergene #atun : 'aatay ulu#u!nun .. )kmdar. ulu#un kurucu#u #aylan kara )leg )an!n karde i. koca#nn lmnden #onra ta)ta ge'ti. ergene #atun: ergene0)atun ergene : 1. g'llk, egemenlik 2. maden da (. dalar ara#ndaki ge'it
ergenek n : ergene (6 doruk, dan #rt, yamac, 'adrn a$, kapa" ile kon (6 konaklamak"!dan. ergenek n: 1. maden da 2. dalar ara#ndaki yurt ergi : eri , olgunluk, deneyim
75
ergil ergin ergun ergun eridu erik eriken erim erim erincik erin eri eriek erien erikin erk erk erke erkeli erkem
: 1. bilgili, deneyimli, yeti kin 2. #ava ', cengaver : 1. ermi , olgun, ir%an #a)ibi 2. #ava ', cegaver : )$l giden at, yumu ak )uylu in#an anlamlarna gelir. : 1. yumu ak )uylu ki i 2. )$l ko an at (. argun : koruyucu tanr# enki olan #mer!in gneyinde bir kent. : ermi , olgun, bilge, %ilo$o%, becerikli : ermi , olgun, bilge : 1. m2de, iyi )aber 2. %el#e%e, derin bilgi (. vade, $aman : erme, kavu ma, bir eyin erebilecei u$aklk, %al a'ma anlamlarna gelir. : ma)'up, utanga' : 1. olacak, olma# gereken, ka'nlma$ #onu' 2. nimet, bolluk : gaye, eri ilme#i i#tenen : lk, gaye : ula an, va#l olan : olgun, kamil, ermi : yapabilme, gc, kudret, iktidar, #$n ge'irme, i#tediini yerine getirebilme, n%u$ anlamlarna gelir. : 1. g', kudret 2. iktidar, erklik, )kmranlk (. bam#$lk : 1. egemen, g' 2. i ve, na$, cilve (. 'ekicilik, 'ekicilii kullanma i#tek ve yetenei : egemen : na$lm, i velim, edalm
erken yan: (erkinoyan" erke0noyan erki erkin erkin erkindik erklig : 1. g'l, egemen, erke 2. atik, 'evik : (erk!ten" )er artta i#tedii gibi davranan, #erbe#t anlamna gelir. : 1. bam#$, otorite tanma$ 2. ba na buruk, kendi bildiini okuyan (. #rekli, #reklilik : erkinlik, bam#$lk, )rriyet : egemen, kuvvetli, evkatli
75
erkmen
: kuvvetli, n%u$lu adam anlamna gelir. er ekler : ku$eydou iran!dan 'karak byk i#kender!in )ale%lerinden tedricen btn iran topran i gal eden iran )anedan, partlar!n ynetici aile#inin ad (m.. yakl. 2/<. m.#. yakl.22.". yunanca, latince ekillere dayanan ve )atal olan ar#acida ve ar$acida ver#iyonlar da kullanlmaktadr. : 1. bam#$, ba na buyruk 2. bekar, evlenmemi : 1. erdemli, g', mert 2. kut#al, mukadde# : k'k parmak, #er'e parma : erme# olgunla ma# i#tenen : 1. u$un mrllk dilei 2. olgunluk, bilgelik dilei : 1. %a$la, 'ok %a$lalk 2. er0#u (a#ker" : gne in dou $aman anlamna gelir. : erkek dana anlamna gelir. : 1. #e)er, a%ak 2. yarn, gelecek, #onraki, )ale% : erdem, %a$ilet anlamna gelir. : a%ak anlamna gelir. : pe'enekler!in ' a#l boyundan birinin addr. : 1. ma)#un, )$nl 2. kendine yeten : 1. olaan#t, %evkalade 2. e%#ane, mit
erkmen erman ernek erse ersin ers& ertan ertana erte ertem erten ertim ertin erting&
erting&, eting : %evkal9de, )arikulade anlamna gelir. erturul erzene erzi erzik es esb l e(e : bir cin# av ku unun erkeidir. : doruk, $irve, en #t : veli, va#i, ynetici : 1. a#l, ana, temel 2. #oylu ve yiit : )itit'e ,olmak- anlamndadr. : e#0bol ...'ok $eki, 'ok akll (u#u. bol" : )urrice ,gk- anlamna gelir.
ese tekin: e#e0tekin eselik : #elam, #elamet
77
esen esenlik e(#ar e(#ar esim esin esinti esir e#irgen e#irgen' esirki
: 1. #alk, #elamet 2. yel, yumu ak yel : #elamet, kurtulu . : )itit'e ,kan- anlamna gelir. : palaca ,kan- anlamna gelir. : e#inti : 1. e#inti, yel 2. #oluk, #alk, ne%e# (. il)am : yel, )a%i% yel : e#ki d nceye gre, atmo#%erin te#indeki bo luu doldurduu var#aylan u'ucu, ak kan madde. : 1. arkada , do#t, yaren 2. korunan, yaknlk duyulan : na$l, na$enin : me)amet, acma duygu#u
e#ki trk geleneklerine gre, 'ocuklar #k len ya da olmayan ailelerin, 'ocuu olduunda, ya ama# ve u$un mrl olma# i'in, onu tanr!nn #evdii, toplumun #evip #ayd, bir ulu ki iye ya da onun ru)una, 'ocuu koruma#, manevi bir de#tek verme#i bakmndan emanet edilme#i eylemine #atma. #atlma ad verilir. 'ocuk erkek#e, ,#atlm -, k$ i#e ,#at- ad verilir. bu gelenek, gnm$de de i#lami moti%ler i'inde yine #rdrlmektedir." eskin : yel, yel alan
esk&lape: romal a#klepio#8tur. (e#tin. laporte" eslek esnek esrik esrimi es&k ee eim eingen eitgen ekin et : 1. yumu ak ba l, uy#al 2. #elam, #elamet : u$ayan, geni leyen, e#en : mecnun, kendinden ge'mi : kendinden ge'mi : (e#ik" e#mekden : uygulamalarna ili kin 'ok a$ bilgi olan bir dini bayram. : 'al kan, becerikli : 1. 'al kan 2. e it, m#avi : i itgen, i iten, dikkatli : 1. )$l, atik 2. dayankl, metin (. r$garl blge, r$gar alan blge : )itit'e ,yemek- anlamna gelir. (ingili$ce eat".
77
etg& etige etin eting& etiz etna evcil evcim evcimen evcimik evde evgi evgin evgin evin evin evirgen evran evren evren
: 1. iyi, iyilik 2. etki, iddet : retmen, mrebbiye : gk grlt#. (#a)a )alk edebiyat" : olaan#t, %evkalade : yk#ek, ulu : ba lang'ta urano# ile gaia8nn k$ olan bir nymp)edir, romallar8a gre vulcano# bu volkanda oturur. (e#tin. laporte" : evine bal, evcimen : 1. evcimen, evcil 2. i g$ar, )amarat : evine bal : ekonomi#t, mukte#it : )anm, erkein e i : ivedi, acele : aceleci, acBl anlamna gelir. : 1. aceleci, tela l 2. evcil, evine bal : cev)er, tane, )abbe, nve anlamna gelir. : cev)er, $, nve : 1. tedbir, tedbirli 2. dn m, 'evirim : ba)t anlamna gelir. : e2der)a, ylan, k9inat anlamlarna gelir. : 1. kainat 2. e2der)a, canavar (. ba)t, tali)
evrensel: evreni kaplayan, evreni i'ine alan e.ri eygi eygi eyg& eyin eyin : )urrice ,e%endi- anlamna gelir. : iyi, #ali), temi$ : iyi ki i, iyi in#an : iyi, iyice : vcut : re%a), mutluluk
79
eylem
: 1. i , i grme, 'al ma 2. etkileyici davran
(.
durdurma, nn ke#me
eyletmez: aman#$, aman verme$ eylet&r eylik eymen eymen eym&r eytemi ey&ge eyvan ezdi ezgi ezgin : iyilik #a)ibi, cmert : iyilik, yardm, iane : 1. al'ak gnll, mteva$ 2. yardm#ever, )ayr ina# : )icap edip utanan, )icap eyleyen, en uurlu, 'ok tali)li anlamlarna gelir. : (eymir" iyilik #a)ibi, )ayr ina# : g$el konu an, tatl dilli, )atip : iyi, iyice : ,bir yan a'k ' duvarl kemer: e$en, e$ici, ba#kc : 1. iyi, iyilik, 2. uyum, a)enk (. ac, $nt .. name, )o #ada : e$ik, e$ilmi , ac 'ekmi , ma)$un
ezg& tekin: e$g0tekin (eyg0tekin" ezilgen ezim ezin in ir nz ri rim kelik k kim kin frat : ma$lum, $ulm grm : 1. belirti, i$ 2. $orunluluk, mecburiyet : 1. belirti, i$ 2. e$ginlik, ma)$unluk : eirilmi : 1. #ar , 'eviri , qu atma 2. bkme, qvrma : narin, $ay%, ince : ik, bkk, #aygl, al'ak gnll : pnar, g$e, ki'ik 'alayan : de)a, qiymt : cana yakn ve 'kici q$ : 1. kin km eylmi 2. yarm, $iraat : 1. ma)#ul, tarla rn 2. tarlaya ekilip olma# beklenen )er trl bitki : ilk gelene ait olan (#u" anlamna gelir.
79
fitne buca : btn trkmenler (trkiye8deki trkmenler" gneybat blge#ine %itne buca i#mini vermi lerdir. nu#ayri araplar i#e bu blgeye bab. l. ecir derler. 'i%t'i ve amelenin dinlenme $aman olma#ndan dolay bu ad vermi ler. adana blge#inde buna kavga buca diyorlar. bu #emtten gelen r$g9rn 'ok iddetli olduuna )kmederler. bu k#ma %itne buca denilme#inin #ebebi bilinmiyor. bir i)timale gre, e#ki babel>ler8in gneybat tara%ndan e#en yellere )akim diye inandklar ?mt)i dev?in (gneybatda yerle mi ktlk ila)" klt ile ilgili olabilir. frigce : yayl alan orta anadolu!da e#ki e)ir, kta)ya ve a%yonkara)i#ar blgelerinden k$lrmak blge#ine ve )atta onun bira$ te#ine ve ku$eyde ka#tamonu blge#ine kadar u$anmaktadr. bulunan %rigce ya$tlar iki gruba ayrlyor. e#ki %rigce ya$tlar m.. 4. .. y$yllara tari)lenmektedir. yeni ya da ge' %rigce ya$tlar, romallar!n imparatorluk 'anda ya$lm lardr. %rig al%abe#inin ne $amandan itibaren kullanlmaya ba landna dair bilgi yoktur. yunan al%abe#i ile a a yukar ayn tari)lerde ba lad d nlebilir. %rig al%abe#i %rig kltrnn $irve#ini olu turan 4. y$yldan nce bulunmu olmaldr. lidya, karya ve likya al%abeleri ile byk ben$erlik g#termektedir. : kaln, )ediye, ba , 'e)i$ : )ediye, 'e)i$ : btnlk, btn, tm : 'ankr.
gali galin gama gangra
gar$ rga ! trk'e karga demektir. gara garacu gargili : kara : #ivil, re#mi olmayan : kargl, m$rakl
gaspak! ##l, m$eyyen gayir : (kayr" 1. tara%, de#tek, kayrma 2. ltu%, i)#an, )ediye
gayretli : )areketli: acar. gayretli : acar. )areketli.
gayurmu : kayrm gazan gazi gee geek geer gegel : (ka$an" 1. ka$anma, ka$an', #tnlk 2. k$gn, k$gnl celallenmek : arap'a!dr. ,kut#al #ava tan $a%erle dnen- anlamna gelir. : ge'mi , ma$i, ge'en : ge'it, kpr : ge'eli, cai$ : makbul, na%$
81
gegil gegin geim geiml&
: ge'erli, makbul : ge'mi , kendinden ge'mi , %eda etmi : 1. ya am, dirlik 2. anla ma, uyu ma (. r#k, yiyecek, na%aka : muni#, yumu ak )uylu
geiml&k: ge'inmek i'in gerekli olan gedek gediz gegez gein gelberi gelde geldi gelek gelge gelgel gelik gelikli gelin gemrek gence : 1. grev, va$i%e 2. oyuk, krlp, yklarak a'lan yol : #u birikinti#i, glet : mmkn, uyumlu : #et, iddetli : ocaklardan, ate 'ekmek i'in kullanlan ucu eri demir 'ubuk : gelecek, ati, i#tikbal : gelecek, i#tikbal : (gelik" )ali%e, #onraki : ge'ici, kalc olmayan : 'ekim, ca$ibe : )ale%, )ali%e, #onraki : )ale%, )ali%e : gelen, d ardan i'eriye gelen : gem 0 den, #ren, kaptan, #rc anlamlarna gelir. : (gen'ek, gen'" ta$e, yavru, geni leyen, geli en
genel vali olan, , ibni. kuteybe- adl 'apulcuya kar , ka)ramanca direnen ve )er de%a#nda gene gengi geni ger ger ger"' : m avere, me veret : ceng i, muci$e : yaygn, enli, engin : 1. #$ verme, and i'me, balama, anla ma, birle me 2. va) i )ayvan yavru#u . (. dev, deva#a : 1. #$ verme, and i'me, balama, anla ma, birle me 2. va) i )ayvan yavru#u : ker12. konut, yurt ve bunun kurulduu yerelir. (teki bi'imi."
81
geray gerez gergz gerim
: ger0ay ...uygun, mna#ip, layk : dilber : 1. $abit, $abta 2. geyik g$ : 1. yn, ci)et 2. )icap, utanga'lk
germanikeia : ka)ramanmara . geser bagatr : . ile /. y$yllar ara#nda amdo!da ya am bir pren#lik kabile#inden ayrlan 'etenin lideri. bu liderin i#miyle ilgili bir'ok e%#ane tretilmi ve ge#eriad roman ortaya 'km tr. (gumilev"
.
geyik gicik gicik gidik gilav
: (geyk" yabani, va) i, yabancl : minyon, #evimli : ta$e, )o , #evimli : u', kenar, #nr, limit : te vik, de#tek
glgam : ilk uruk )anedanlnn )kmdarlarndan biri, #mer!in nemli ka)ramanlarndan biri olarak n ka$anm tr. gilig giray : (klk" )uy, yaradl , tabiat : moolca l9yk ve uygun demektir. trk'e dev(ker"!in k'ltme ekli olan ker. ey!den gelmektedir. bunun 'e itli ekilleri olan kerey, kirey, kiray ve giray kabile ve boy adlarna trkmen, ba krt, buret ve moollar!da (. t 'ocukluk eki ile kereit" bi'iminde ra#tlanmaktadr. : uygun, layik : 1. ger'ek, )akikat 2. bal, #adakatli : 'al kan, akti%, %aal : giri ken, mte ebbi#, cana yakn : giri ken, mte ebbi# : iman, inan' : gam$e, 'ukur : #r, gi$lilik : )a$ine, de%ine : (gnck" k#a gn, k gn : ba) i , )ediye
giray girek girgi girgin girik girtine giyin giz gizlen g ncuk g na
83
g ral gcek gelge ger gmen
: k#met, na#ip : ta$e, )o , g$el : konup g'len yer : g'men : mu)acr
g&nc&: (g'knc" ge'ici, %ani gen gn&k gk gk gk gk gkben gkbri gkbri gke gkek gkek gkel gkeli gken : g$el gken! gk'e, g$el, alml, dilber gkil! ". gkten gelen, gk#el 2. mavi, maviye 'alan gkmen: tanr#al, tanrdan gelen gkt&rk! gk0trk tanrdan kut alm . kut#anm trk...(tanr#al trk, gkt&rkler : orta a#ya!nn e#ki e%endileri olan 2uan. 2uanlar!n (avarlar!n" )akimiyetine m.#.///!de ni)ai olarak #on veren byk orta a#ya boy itti%akdr. e%talitler!in malup edilme#inin ardndan (m.#.//3 #ralarnda" gktrkler k#a $aman $ar%nda : gk rengi, maviye 'alan, mavile mi : 1. yanm , kavrulmu
2.
mavi, maviye ka'an
: g$el ve #emav> anlamna gelir. : 1. tanr, tanrdan..tanr#al, kut#al 2. mavi , gk rengi (. yer #t, gky$ . .. e$el. ebed, ba #$lk ve #on#u$lk /. g$ellik, g$alclk, #tnlk : 1. tanr, tanrdan..tanr#al, kut#al 2. mavi , gk rengi (. yer #t, gky$ : 1. tanr, tanrdan..tanr#al, kut#al 2. mavi , gk rengi (. yer #t, gky$ : 1. tanrdan gelen, gk par'a# 2. ma#mavi : gk0bri (..ba$ kaynaklarda ,bo$kurt- olarakda ge'er." : gk0bri tanr#al kurt..(bo$kurt" : g$el, $ari%, 'ekici, g$alc : g$el anlamna gelir . : gk'e, 'ekici, g$el : mavim#i, maviye 'alan : g$el, yak kl
83
)akimiyetlerini gobi 'l civar ve 'in!in #nr boylarna, ayrca amu derya ara#ndaki btn orta a#ya!ya ve bat trki#tan!a yaym lardr. /13!de batya doru geni leyerek volga!y da ge'mi ler ve ogurlar!dan ba ka )a$ar deni$i!nin bat kylarnda ya ayan #avirler!den olu an )a$ar boy itti%akn te kilatlandrm lardr. o $amana dein bir kaan (dou boylar" ve bir yabgu. kaan (bat boylar" idare#i altnda, dou (ku$ey" ve bat boy gruplarndan mte ekkil bulunan gktrk imparatorluu, /41!de dou ve bat olarak iki k#ma ayrlm tr. dou gktrkleri gobi 'l civarndaki #a)alarda, bat gktrkleri de ili ne)ri vadi#i ve ka%ka#ya ara#nda egemen olmu lardr. bat gktrk topraklar )a$ar lke#ini, bat trki#tan! ve a%gani#tan! da i'ine alyordu. 'inliler m.#.1(<!da )akimiyetlerini dou gktrk boylarna bundan yirmi yl #onra da bat gktrk boylarna da yaym lardr. 14<!i i$leyen yllar boyunca i#e )em dou )em de bat gktrk boylar bam#$lklarn yeniden ka$anm lardr. dou gktrkleri m.#.3..!e kadar yani uygur imparatorluu!nun kurulu una kadar orta a#ya $erindeki )akimiyeti ellerinde tutmu lardr. m.#.311!da uygurlar!la mtte%ik )alindeki karluklar bat gktrk )akimiyetine #on vermi lerdir. gl glur : gl, deni$ ululuk, geni gnlllk : (kl'ur, kl'ur" gl0'ur
gleez! gl kenarnda yeti en bir #u 'i'ei glek+ glet gme gmek gm& :$erinde #u durma# mmkn olmayan yer ve k'k gllere bu ad verir. : k'k gl, glck, yapay gl : kuyuda (toprak %rnda pi irilen ekmek" : kmek, yardm, inayet : )a$ine, de%ine, mcev)er
gndem! ittatkar, muti, #adk gnder gne gnen gnen gn&l : m$rak, direk : onu i%ti)ar : 1. %ey$ 2. onur, i%ti)ar (. bolluk, bereket : a'k, tali), mutluluk, i%ti)ar : 1. can, ru), duygu merke$i 2. kalb, vcudun kan pompa#
gn&lda: gnl birliktelii, ayn inan', duygu ve d nceleri payla p grceiz: u%uk 'i$gi#i grek gr&m : u%uk, u%uk 'i$gi#i : ge'ici, %ani
gregen: grgl, grp ge'irmi , deneyimli
85
grek gren grez grg& grg& grg&l& grg&n grk grkem grken
: grnt, pey$a2, man$ara : (grn" grmekden : meltem, )a%i% yel : terbiye, mua eret : drbn : terbiyeli, ci)andide : grgl, deneyimli : i)ti am, olaan#t g$ellik ve 'ekicilik, i)ti am, debdebe : i)ti am, debdebe, )eybet, olaan#tlk : )rmetli, )rmete layk
grkl&ce: i)ti aml, )eybetli, yak kl, g$el grkl& gr&k : 'ok g$el, 'ekici, i)ti aml : g$etleyici, ca#u#
gr&mc&k: grlme#i, ilgilenilme#i gerekli olan gr&n : grt, a'klk, netlik
gr&nd&k: a ikar, gi$li#i$, #akl#$ gvel gveri gvez gy gymen gyn&k gz : gk rengini alm , germi : ye ermi , gururlu : marur, gururlu : ta$e, gen' : yank, yank tenli : yank, kavrulmu : (trkmenler" kaynaklarn birle ip pnar, pnarlarn birle ip g$ adn aldn #yler.
gz kaman: g$0kaman g$de, #e'kin, g$ kama trc gza gzbay : g$alc, %arkl, #e'kin, el #tnde : g$0bay #i)irba$
gzbayci: #i)irba$, ill$yoni#t
85
gzde gze gzebe gzeger gzeg&
: beenilen, g$e girmi , el #tnde tutulan, em#allerinden da)a #tte bulunan : (g$ek, k$e" kaynak #uyu, menba : ta)min, beklenti : 'ekici, ca$ibeli : g$de, 'ekici
gzeen: u%uk, u%uk 'i$gi#i gzeir gzek gzen gzeri gzge gzgr gzg& gui : g$0eir 'ekici, ca$ip, g$e )o gelen : g$e : ca$ibeli, 'ekici, g$e )o gelen : drbn : ayna : ayna : ayna : 'ince!de ,kaplumbaa- anlamna gelir. kaplumbaa 'inliler i'in )er $aman gi$emli ve 'ok #imge#el bir )ayvan olmu tur. ,kaplumbaa gky$ ve yery$nn #rlarn #aklar- deyimi 'in!de )alen kullanlmaktadr. : ,orduda )i$met eden kle- anlamna gelir. arap'a!da ,memlk- #$cnn kar ldr. : (gr, kr" 1. iddet, k$gnlk, %ke 2. ate , ate lilik
gulam gur
gursati: gur0#a't (k$gn, celalli, )iddet ve %ke #a'an" guru gurzuviti : gu$u%. guva guyuk : geyik : canavar, e2der)a, va) i ve yrtc )ayvan : )int'e!dir. )indu!nun ru)ani lideri anlamna gelir. (rou&. o.a#ya"
guyuldar: uyumlu, a)engli, ge'imli guz g&be+ g&cenir : 1. g$el, 'ekici, yak kl 2. ou$ : u%ak te%ek tm#eklere bu ad verir. : alngan, ma)'up
g&cenmi : alngan
87
g& g&
, iddet : (g', k', k'lk" ener2i, kuvvet
g&, iddet 0 2. olaan#tlk, )arikuladelik. (. ululuk, byklk, ula lma$lk. .. ce#aret, atlganlk, yiitlik. /. ya#, keder, $nt, lm. 1. %akirlik, #radanlk, (#oylu olmamak". 3. ktlk, bela, uur#u$luk . 4e#mer ten, yank ten. 5. a r #ouk, k g&ey& g&l&k : 'ok g'l, yenilme$ : g', $orluk, me akkat
g&l&l&k, erklik .. e#ki dnem tanr #%atlarndan /. uygur kaanlarnn nvanlarndan g&dek g&der g&d&l g&d&r g&le g&legen g&lek g&len g&ler g&lesin g&lg&n g&ls&n g&l&k : gdlenme, motiva#yon : murat, emel, beklenti : 1. #a' $erinde pi irilmi m#r ekmei 2. k#a, kaln (. g$pek : )ayal, kurgu : glery$l, mtebe##im : glery$l, mtebe##im : 1. )andan, mtebe##im 2. glck, k'k gl : mutlu, mtebe##im : mtebe##im, glery$l tali)i a'k : mutlu, #knt#$, ta#a#$ olma dilei : glen, mtebe##im : mutlu, #knt#$ olma dilei : glen, mtebe##im
g&l&mser: mtebe##im, #evimli g&m&l g&m& g&n g&n& g&nda g&ndem : demet, buket, de#te : gm madeni : gne , gnd$, a%itap : ". gne e ben$eyen, gne gibi 2. gne i #even : gn0da ..ayn gne i payla an, gn orta : ar ba l, mlayim
87
g&nden g&nd&z g&ney g&ney g&ngen g&ngr g&ngrm& g&nyeli g&r g&reli g&rkan g&r&z g&ven g&y&k g&z g&zel g&zey g&zin g&zlek #an #an #an
: el #tnde tutulan, reva'ta.. : gn i'i, gn orta#, gne li gn : g&neri+$ gney ynne, gne 8in kar #na bu ad verir. : (kney" gne e bakan, gne gren : takvim, vakit : gn0gr ,ba)t a'k ol#un, mutlu ol#un: gn0grm ,deneyimli, dolu ya am : gn0yeli ..doudan gelen yel, dou r$gar : (kr" ". #alam, #k 2. #k, youn (. yiit, korku#u$ : 1. ener2ik, 'al kan 2. )a$, doyum :. moolca kregen!den bo$ma olup moollar!da imparatorun gveylerine verilen nvandr ve gvey demektir. : (gr$" topu$ : itimat : canavar, va) i )ayvan : #onba)ar : (g$el" yak , alml, 'ekici, g$e )o gelen : 1. ta$e, krpe, yeni 2. de#tek, %r#at (. #onba)ar .. ku$ey yn : (g$n" g$ vakti, g$ vaktinde doan : g$ dneminde kalnan yer : ,)kmdar- anlamna gelir. kaan!n bir trevidir. genelde kaandan da)a alt d$eydeki pren# i'in kullanlr. bugn yaln$ca bir #oyluluk nvandr. : devlet te kilatnda )akan!a bal ikinci derecedeki devlet ba kan veya bam#$ k'k bir beyliin ba kan. : trk'e!dir. )kmdar anlamna gelir. kaan!n bir trevidir. genelde kaandan da)a alt d$eydeki pren# i'in kullanlr. bugn yaln$ca bir #oyluluk nvandr. (rou&. o.a#ya" : 1. devlet ba kan 2. kaana bal, $erk devlet ba kan (. beylik ba kan, ynetici ! )an0ay
()ore$m" : e#ki iran )kmdarlar yani er ekler ve #9#9niler 'anda, amu derya delta#nda, aral gl!nn gneyinde iran> bir dil konu an kavmin lke#idir.
#an #anay #arezm
89
)allaan siige )allaan )amya) )appsta )ara)
: #a)alar!da ,#amanyolu- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : #a)alar!da ,gky$- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : #a)alar!da ,ka k- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : #a)alar!da ,la)ana- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : ,g$-
)ara))an t y n : ,ka)ramann ad-dr. (#a)a )alk edebiyat" )atn )ay#ar ) mus ) tuuna ibar i : ,kayn aac: kayak : #a)alar!da ,%lt: #a)a ,k$ ad : par%m, koku, mi#k : 1. $, grnmeyen yan, bir ne#nenin $ yap# 2. i'erde kalan k#m, i' k#m
ien bilge kaan: i'en0bilge0kaan ien ien#an ier ierge : (i'in" i'li, duygu#al : i'en0)an : i'eride, kapal, ma)%u$ : (i'ergu" i'ten, #amimi
iergu b yla tu: i'ergu0bayla0tu ige igelik iger igin iigen iik iim iim#an : i'eri, i'erde, da)ili : i'0gelik ..i'ten gelen, doal davran , #amimiyet : i'e alan, i'e balayan, tabi klan : i'li, i'ten, #amimi : 1. i' ge'iren, i'li 2. #abr#$, aceleci : 1. i'li, duygulu 2. i'erde, da)ilde, delete tabi : 1. duygu, )a##a#iyet 2. yudum, yudumluk ! i'im0)an
iin kaan: i'in0kaan
89
iingir iit ikin ikur ilek ili(k) iten itenl&k idau ide idege ideger idekli
: i'li, )a##a# : i'ilecek nitelikte, i'imi g$el i'gi #alur: i'gi0#alur ..i'erdeki, #alur : (i'gin" : #ava meydan : i'li, narin, )a##a# : duygulu, )a##a# : #amimi, a'k, dr#t : #amimiyet : mu)a%$, koruma : (ede, idi" ululuk, n%u$, kudret : ulu, n%u$ #a)ibi, edici, yapc : eder, yapar : yapc, edici, g'l
ider #an! ider0)an ider idg& #an idg& idi idi idikut : 1. i$ci, takip'i 2. yapan, yapc, edici : idg0)an : 1. iyi, g$el 2. tanr#al, mbarek : (etil, itil" : (idik" 1. tanr, rab, #a)ip, e%endi 2. tanr#al, tanrdan gelen, mbarek, kutlu : idi0kut...kut #a)ibi, tanrdan gelen, tanrya yakn, tanrya ben$er, tanr tar%ndan grevlendirilmi vb. anlamlar i'eren ve uygur kaanlarnn byk 'ounluunun kulland bir unvan
idilm&ren: idil0mren idu iduk idukba igan igit : (iduk" kut#al, tanr#al : idi, tanr#al, mbarek : iduk0ba : ykan, ykc, deviren : 1. yiit 2. bakc, eitici
91
ia iar idi idir idir iircik irek isen isiz! ia) ikin ikizer ikit il il ilaan ilain ilain ilanku ilban ilbilig ili ilin ilda ildem ildir ildirim
: 1. aa', aa'lkl blge 2. %er#a) : kymetli, ar : (idir" yetkin, e)il, iyice : (idi, idr" : 1. iyi, )o , )o luk 2. yetkin, e)il : %ecir : #a%, temi$, duru, ar : kayt#$, ilgi#i$ #alim, #elametli : #a)alar!da ,kelebek: ikinci : iki$lerden )er biri, ben$er : yrekli, bagatur : lke, yurt, memleket, devlet, kabile, in#anlar, kim#eler, )alk : 1. dou , olu , olu um 2. biti me, btnle me, doku (. devlet .. yurt, yer, konak, memleket, diyar /. )alk, a)ali, in#an topluluu 1. bar , #ul) : il0a'an ..il alm , %ati), algan : la'in, a)in : la'in, a)in ku u : 1. kvrak, atletik 2. ulu, ululanm , yce : il 6 lke*b9n 6 bakc : 1. devlet bilgi#i ve deneyimi 2. devlet ar ivi : devlete )i$met eden, devletin )i$metinde olan : devlet grevli#i, devlete i gren : yurtta , )em e)ri : pi man, nadim : 1. rkt, rktc 2. berk, #ert : yldrm, berk
91
ilduz iler ileri iley ilgar ilgar ilgat ilgen ilger& ilgezdi ilgeze ilgi ilgik ilgim ilgn ilgin ilgin ilgir ilgit ilgizer ilgrm& ilg& ilg&n ilg&y ilica ilig() ilig, ilik
: yld$, necm : 1. olu um, biti im 2. il0er : 1. 'ada , ilerici 2. il0eri : civar, etra% : ba bo atn drtnala ko ma#, an#$n )cum, akn, d man toprana 'apul i'in yaplan #vari )cumu : 1. gayret, ce)d 2. atn, drt nala gitme#i )ali : kapal, mp)em, belir#i$ : kant, delil, i#pat : 1. ileri, ileride 2. dou, doudan (. bolluk, re%a) : il0ge$di, ge$gin, #eyya) r: il0ge$er, ge$gin : balant, biti im, alaka, $en : bar #ever, bar ' : #erap : bir'ok tr olan bir orman aac : )o kokulu bir bitki : ilgi 'eken, ilgi duyulan, entere#an, #rad : bar ', bar #ever : ilk, tatl, #akince, yumu ak'a : (ilgi$er" : il0grm , ge$gin : ama', )ede% : il0gn : na$l, na$enin : 1. ilml, lk, lk'a 2. yunak, )amam : 1. nl, tannm , me )ur 2. ilk, birinci, ba lang', ortaya 'k : )kmdar.uygurlar!da, kara)anl ve #el'kller!de ,r- anlamnda bir
93
ilik ilik ilikan iliman ilingi ili ilk ilkaan ilkan ilkatmi ilkay ilkaya ilkbay ilkbey ilke ilker ilkg&n ilk#an ilki ilkici ilkili ilkin ilk ca ilks n ilku ilkut
: ilk, birinci, nce : #oukla #cak ara# : ili0kan : 1. ilk, lk )ava 2. uyumlu, #akin, mutedil : devletine bal, devletinin )i$met'i#i : biti ik, yakn : ba lang', dou , 'k , ncelik : il0kaan : il0kan : il0katm , algan, %ati) : ilk0ay : il0kaya : ilk0bay : ilk0bey : (lke" kurucu, yap trc, olu turucu..(gnm$ trk'e#inde, -pren#ip, d#turanlamnda" : ilk0er : ilk0gn : ilk0)an : 1. at yavru#u 2. at #r# : at 'oban : il0kl' : birinci, ncelikl ilbilmi : il0bilmi yurt#ever, yurduna bal 1)anlarndan .. uygur )anlarnn nvanlarndan : il0koca : ilk0#on : il0ku kartal tr bir avc ku : il0kut
93
ilkutadm tengrim : yurdu mutlu eden ma2e#te ilkutlu ilkutluk illi illyricum : illirya. ilmen ilter ilter ilteri ilun im"/ ime imee imen imer imeray imge imirgi : devlet' devletine #adk : vatan#ever : yurt koruyucu#u, yurduna #a)ip 'kan, yurt#ever, yurdunu toparlayan : devleti, memleketi : 1. ulu, yce 2. #oylu (. gen', cvan : #aba), ak am k$ll. : em, 'are, derman : birliktelik, emek ortakl, kollektivi$m : 1. emen, can, ru) 2. kayn aac : )ayr#ever, iyilik #a)ibi : imer0ay : 1. iyi, yararl 2. i$, belirti (. ta#avvur, $i)in#el #embol : ta$e, krpe : bir. il0kutlu : il0kutlu : bam#$, $gr, devleti olan
imii tungatar: imi 'i0tunga0tar..kaplanlarla d en ce#ur ki i imrag (imra. imrak": a k, dervi , do#t imra imre imren ina inak inak inal : (imrak, imre, emre" a k, aye#te, ge'kin
(emre. imra": 1.
aabey, aa 2. beylerbeyi (. a k, dervi , do#t
: imrenmekten...imrenilen, i' ge'irten : yar, canan : 1. )an ve kaanlara yakn olan ki i ,)a#bey- 2. gam#$ (. canan, yar : 1. karde , karde 'ocuu 2. )an ve beylerin en gvenilir adam ve yardmc# : 1. e)$ade, )an. 2. ayrca bir rtbedir(. yak>nen, bilinen
95
inal
: 1. #oylu, kaan yada )anlarn ana tara%ndan akraba 2. ana# kaan yada )an #oyundan olup baba# kara budundan, )alktan olan ki i (. avrupadaki, kont, baron vb. nvanlarn trk'edeki kar l .. emin ve gvenilir ki i 1ilki: ilk, ilkin, birinci : inanlan, gvenilen, mutemed : imanl, inan'l : a k, bereket ve dourganlk tanr'a#, uruk!un koruyucu tanr'a# ve kut#al evlilik ayini!nin ba ka)raman, adnn #$ck anlam gn krali'e#i!dir. #ami dilinde i tar. : )a%i%, yeni, na$ik : )u$ur ve gvenlik, #kunet : yin' : (yin'i, yin'g" 1. i ve, na$, eda 2. #e##i$lik, ##$lk (. i#tiridye tr deni$ : ince, narin
inangu inanir inanna
ince incesen inci inci ing&
inibaci: inci0bac iner inerba ini inisi iran iray iraz irca irci iri irik iren irey irga irge : inmek...den al'ak gnll, mteva$ : iner0ba al'ak gnll : karde , karnda : k'k erkek karde i 1inal'ik: k'k inal : 1. bo$gun yapan, d man yok eden 2. da yamac (. yn, kenar, ky : 1. gen', delikanl 2. kran, kan dkc, vurguncu : (ir#, ura$" 1. ba)t, tali), mutluluk 2. ce#aret, g$pek olma : kra 'alan, , krla m olgun, bilge : 1. krc, #ert mi$a'l 2. kenar, u', #a)il : 1. yrc, )alk o$an 2. ir.ik, iricik (. yir'i, yerci, toprak #a)ibi : 1. iricik 2. er, k'k er : 1. #ert, kat2. ara', va#ta (. rek, yrek : (girey, geray, keray" : tali)li, an#, an#l : 1. yrlama, #yleme, okuma 2. ergin, olgun
95
irgi irgil irgin irgin irgiz
: 1. krm 2. bir atmaca tr : krk, $gn, krgn : (irge" uygurlar ve karluklular dnemi memuriyet nvanlarndan : 1. gnl krgnl 2. bo$gun : 1. krgnc, bo$guncu, ge'im#i$ 2. krk0u$ (. numune, rnek .. krk0k$
rgzlarda. (. avc ku lar yakalamak i'in, tu$aklara balanarak braklan k'k ku irik irim irs iris : #ert, kat, iri : 1. by, e%#un 2. i'inden #u akan toprak, ara$i : mutluluk, #aadet : (ira$"
irs$ g&l ! mutluluk gl iriz irkit irkli irlayu irmak irnek iri irtem irt&k isen isik isikay isikbay isiyel isrik isrikay
(ira$"
: rkt, rktc, )eybetli : 1. g'l, muktedir 2. yk#ek dereceli memur : irlayan, yrlayan, akarak u$akla an, rmak : akar#u : (emek" #er'e parmak : peri, peri k$ : 1. erdem, %a$ilet 2. mari%et, )ner : deer, kymet : 1. e#en, yel, r$gar 2. doa, tabiat (. a'k, net, #a)i) : (i##g. i##k" i#, #caklk, )araret : i#k0ay : i#k0bay : i#0yel...meltem : ok ayc, #arc, #tc : i#rk0ay
97
issik issiz istek istem istemi istik ibara ibara ien ig&n iik iil iilay iiltan iiltay iilti iin iinbay iitgen iitmen ikara ilek imut itbala itbarak itg&i itik
: i#k, # : #ouk, ten)a, can#$, kim#e#i$ : i#teyi , ar$u : irade, dileme erki : i#tem, irade, dileme ve buyurma erki : #cak, lman : ,g'l, kat: 1. 'al kan, )amarat 2. i#0bora : i g$ar, )amarat : (i'gn" k$l yaprakl bir yayla 'i'ei : aydnlk, yaruk, nur : yarul, nur, $iya, k parlt# : i l0ay : i l0tan : i l0tay : i k par'a# : gne parlt#, k parlt#, yan## : i n0bay : i itici, dinleyici, t dinleyen : (i itgen" : i 0kara : 1. idmanl, eitimli 2. i g$ar, 'al kan : i 0mut : it0bala : it0barak (bark, baraka" : iteleyen, itici, yapc, de#tek'i : yetik, yetkin, u$man
97
itil itimgen itkalzi itma itmi! ivecen ivgin iy"/
: (idil, idi, il" : iteleyen, itici, de#tek'i : temi$, temi$leme : alt, edevat, takm
(etmi "
yapc, u$man, u$manla m
: aceleci, tela l : (evgin" ate li, #abr#$, tela l : ,ay- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat"
iyaa#n"/ : ,el kantariyba iybek iydar"/ iye iyekila iyeuza iyi iyik iyim iyimser iyi : utanga' : iyi0bek : aylar : g', kudret, erklik, #a)ip olma i im: (i'im" i'tenlik, #amimiyet 1irim: m2de, iyi )aber : (iyekula" iye0kula : iye0u$a, g'l, egemen ve u$man : iyi, yararl ve uurlu : 1. iyi, uurlu 2. )eve# : 1. g$ellik, )niniyet 2. do#t, canan, yaren : olaylar iyi g$le gren ve yorumlayan : armaan, )ediye, i)#an
iyiturul: iyi0turul iynem iz izarslan izay izbars : do#t, a)bap, yaren, canan : ba#ma, e$me, #k trma, ke#mek, yarmak...bildiren kkten, yark, yara, kalnt, belirti : i$0ar#lan : i#im : i$0bar#
99
izbasar izbay izbek izb a izbri izbudun izel izgi izgitan izg&
: i$0ba#ar : i$0bay : i$0bey : i$0boa : i$0bri : i$0budun : i$0el (il" : (i$g" 1. iyi, kutlu 2. akll, $eki (. adil, adaletli : i$gi0tan : (i$gi"
izg&barla#: i$g0barla# izg&beg&m: i$g0begm izg&bige : i$g0bike
izg&meng: i$g0meng izg&tay izkan : i$g0tay : i$0kan
izmangu: i$0mangu iztay ,asz kaan kaan kaan : i$0tay : bak$. a#, a#i : imparator. kaan- ,kaan-, ,)akan: ,kaan, )an: (kaan" ...kaan #$cnn mool a$ndaki #yleni i
kaantegri : or gky$ kaantegri'i : or a#tronom, gkbilimci kaba kabak kabal : byk, iri, i kin : 1. kapal, kabuklu 2. kabark, kabaday : kapal, $indan, ma)pu#
99
kabami: kapal, g'l, ma)%u$ kaban kaban kabar kabartu kabi kacir ka kaali kaan kagar kair kaira kamas kaut : dik yoku , kayalk, u'urum, m#r ko'an : 1. kapan, kapc 2. kabark, a#i, i#yankar (. dik yoku : 1. kabark, a#i, kabaday 2. kapan : i ik, kabark, kabarck : kavu , kavu ma, birle me, toplanma : ka'r, ka'rc, korkutucu, rktc : (ka', ka
"
ka'an, ko an
: ka'akl, ka'c, ko ucu : 1. ko an, ka'an 2. vakit, #aat, vade : (ko'gar, ka gar" 1. ko' gibi, ko'yiit 2. ko' ba i : ka'ran, ka'rtc : (ka'r" 1. ka'ran, rkten 2. 'al kan, akti% : 1. ka'ma$, rkme$, korkma$ 2. evcil, muni# : 1. #ava , d
2.
k#a m$rak, karg
kadagan: buyruk, #er, emir, komut kadak kadan : (katak, katk" 1. kat, #ert 2. m), 'ivi (. armaan, )ediye : katan, kadagan
kadar gtren, trk tari)inin nl #imalarndan olan ki i kada kadr kadir kadirca kagi kaan kaan : arkada , yaren, yakn : kuvvet g' : (katr" g'l, dayankl, metin, inat' : katr gibi : (kaki" %ke, iddet : imparator, yce )kmdar-, genelde ,byk kaan: imparator, )anlarn )an
kaanli(g" : imparatorluk, imparatorlua men#up olma
101
kaba kanili kakian kakin kakiz kaka
: koruyucu, mu)a%$ : kan0l...kan oymana bal : %keli, g$ kara : 1. kl' ve karg )amle#i 2. i)tar, ika$ (. )iddet, %ke : g$pek, )iddetli : #eri, aceleci, )$l
kakumaklu: ga$abl, iddetli kal kalaba kalakli kalana kalav kaldun kalgan kalgay kalin : ulu, #aygdeer, )atr #aylr : 1. ulu, #aygdeer 2. #ayca 'ok, kalabalk, bolluk : ulu, yk#ekte : bakiye, arta kalan, artk : akac, nktedan : kalan, artan, bakiye : (kalkan" ok, karg, kl' gibi #ava aletlerine kar koruma #alayan #iperlik : velia)t, e)$ade : 1. #ert, dayankl 2. mal, #ervet, varlk (. 'e)i$ .. yararllk, %ayda
kaln, geni , aa'tan yaplm 'eki' kalingu kalisiz kalmuk kam kam : (kaln" kalng, g'l, dayankl : p)e#i$, kararl : g' g#teri#i, g'llk, kabadaylk : , aman- b12, bge12 : amani#t gelenekte, ulu ki i ()ekimlik, %ilo$o%luk, byclk, duaclk da)il olmak $ere, oba ya da oymaklarn, )er trl #orunuyla ilgilenen ki i"
kamalag! #edir aac kaman kamaz kami kamdu : 1. kuman, kumanl 2. g$ kara, ce#ur, aman vermeyen : #ar#c, #allayc, rktc : krba' : para yerine ge'en e ya, emanet
101
kamat kamu kamu()
: #ar#tc, rktc : )ep, btn, dkeli, bir lkede ya ayan in#anlarn tamam, )alk : 1. btn, tam, )ep 2. )alk, a)ali (. de#tek, dayan ma
kamutay: kamu0tay (...cum)uriyetin ilk yllarnda, trk dil kurumunun da tekli%iyle, millet mecli#i yerine bu #$ck kullanlm ancak, #onralar yine kullanmdan d m tr." kan kanat kanbay kanci kandi kanduk kang kangsik kani kanik kani : 1. #oy, #op, kaynaq, #oyluluq 2. damarlardak #v (. kaan, )an : 1. ty, telek 2. tara%, yn, cena) : kan 6 tok, doymu * bay6 be : yetkin be, memnu be, varlkl be : 1. kan gden #oylu 2. kanc, kanm , inanc : inan'l, kank : (kanduk" kand, kank : (kang, kan" kan, #oy, ata : 1. karde gibi..karde yaknlnda 2. vey karde : 1. kanm , kank 2. #evin', ne e : 1. kanma, inanma, kabul, ermek 2. #evin', ne e : kandr , cilve, i ve
kanitgan: evk veren, kan kaynatan kank kankli kanlan kanli kantik : 1. kan, #oy 2. ata, baba : #oylu, #oyu #opu belli, kanl : #oylan : #oyl : 1. kandrc, i veli 2. u$akta, gurbette olan
kanyuma$: kan0yuma$ (yumak, ykamak...dan" kapaan : %ati) kapar kapgan kapgan : 1. akl, can, ru) 2. kalkan, $r) (. kapan, tu$ak : kapaan : 1. kanl, #oylu 2. kalkan, $r) (. algan, %ati) .. kaplan /. kapan, tu$ak
kapgiay: #a%, #ade, )ali#
103
kapkir kaplan kapurtu kapuz+ kar
: )a##a#, imti$a'l : kapan, kedigillerden bir yrtc )ayvan : kabart, kabark, kabaday : bir ne)rin yard byk kayalarn yarlm olan yerleri : kar tane#i
kara y&l&k : tra olmu , yolunmu kara : #iya) renk, ak!n kar t ancak...bu #$ckte de trk'e ad ve #%atlar ara#nda $el bir yere #a)iptir. 'nk bir'ok meca$ anlam i'inde barndrma# ilgi 'ekicidir. bir'ok birle ik adn, ba nda ya da #onunda kullanlabildiinden, 'e itli anlam dei iklikleri de ortaya 'kabilmektedir. bu y$den, i'erdii tm anlamlar a'klamakta yarar vardr. bu durum, ayrca trklerin, #o#yal ya amlarnda, renklere ne derece nem verip, ne derece $engin anlamlarla be$ediinin de nemli ipu'larn 1verecektir. rnein: ak: gney, k$l: dou, #ar: bat, kara: ku$ey : kara0ba
1.
karaba
evlatlk 2. kul, kle
karab&key : yaman gre 'i karaca karaca karacik karaigir karail karaga karali : 1. karaya 'alan, e#mer 2. g$ kara, ce#ur, iddetli (. bir ceylan tr : 1. karaya 'alan, e#mer 2. g$ kara, ce#ur, iddetli (. bir ceylan tr : 1. e#mer, kar tenli 2. g$bebei : karac0yir, yer : kumral, karaya 'alan : karga, ku$gun : 1. ya#l, matemli 2. bak lar etkileyici
karak k : or tg$#$. karak karaki karakirk karak l karal : 1. kara0ak 2. g$bebei (. bak , na$ar : 1. g$lemci, bakc 2. kaeake'i : kara0krk (..krk #ay# da, ' ve doku$ gibi, trklerin uurlu #aylarndandr." : 1. kara el 2. g$etleme yeri, g$etim alan : vade, mddet
karaman: 1. kara tenli 2. yiit, g$ kara karami : bakm , grm , a'k g$
103
karan karain
: e#mer : e#mer, karaya 'alan
karatekin (karatigin": kara n e)$ade, e#mer pren# karaul : bak , g$lem yeri (karakol #$c buradan gelir"
kara&rek: kara0yrek ce#ur, korku#u$ karav karavul karay karayan karak karda kargn kargin karguy kariksiz karimi karinik karinda karligan karlik karlu karmas karit : bak , na$ar, bakan : (karaul" 1. g$c, ke i% kolu 2. mu)a%$, badgart : yardmc, yararl, yardm#ever : bakan, g$leyen : 1. pen'e 2. b#t, yarm )eykel : karde , karde yaknl : bir 'e it byk rende : me bu : 1. bir atmaca tr 2. g$etleme kule#i, da ba larna yaplan yk#ek yap : #a%, temi$, kar k olmayan : kar k, kar m : bak , na$ar, g$ ka'ama : 1. karde , karde lik 2. k$ karde , bac (ka$ak ve krg$larda" : karlar eriyince a'an bir d#a 'i'ei : karl ara$i, karl da : karl, kar alm : kar trma$ (#oyunu, ne#lini" : kar
karta#a"/ : atn karn blge#indeki yal ve le$$etli et kartal karu kasa : iri kanatl avc ku
(karatal"
: 1. kar , kar k 2. kara u' : 1. ke#er 2. ka#nt, a%ili (. %rtna
105
kasmi ka ka+ kagar kaka kauk
: a%ili, %iyakal, ka#nt : ka , korku#u$luk, ce#aret : u$anan #rtlara, $ellikle yarm daire 'eviren : ce#ur, #tn va#%l : 1. yiitlik, mertlik 2. #tn va#%llk (. dayankllk, metanet : dayankl, metin
kat k mu# : or akordeon katan katgi katgi katigu katik katilgan katilik katiz katlav katlicak katlig katmi katun katun : 1. #ert, kat 2. #aplayan, (karg, ok" (. ekleyen, artran
(katk": 1.
kat, #ert, )a in 2. yarar, yararllk (. ne e, enlik
: kat, #ert, dayankl, )a in : 'al kan, gayretli, a$imli : 1. kat, #ert, g'lk, iddet 2. katlan, katlm (. ekmek, yemek : dayankl, metin, #ert : g'lk, #ertlik, dayankllk, )a inlik : 1. aa' kabuu 2. tar'n : $r), #iper : katca, #ert'e, iddetli : katlk, #ertlik : 1. #aplam
2.
katla m
(.
eklemi
: imparatori'e, )atun, )anm : trk'e!dir. (ya$arn orta a#ya 0 tari) ve uygarlk yaptnn 1/<. #ay%a#nda bu #$cn #ogdca olduu belirtiliyor, b.n." kadn imparator anlamna gelir. da)a #onra )atun ve kadn bi'imini alacaktr. bugn yaln$ca kadn anlamna gelmektedir. (rou& . o.a#ya" : ()atun" imparatori'e, kaan e lerine verilen bir unvan. (kadn#$c buradan gelir" : kovucu, de%edici : konuk, k#a #reli mi#a%ir : 1. kavu ma, vu#lat, kavu ulan yer
katun kavan kavin kavit
105
kavut kavurt kavu kay kaya kayak kayalak kayan kayar kaya kay kayi kaydu kayga kaygin kaygu kaygulu kaygun
: ne)rin deni$e kavu tuu yere : 1. kurt 2. ka met, i)ti am (. dayankllk, kalclk : 1. men$il, kavu ulacak yer 2. bulu ma, bulu ma yeri : 1. tipi, kar %rtna# 2. ma#al, )ikaye : ta blou 1. #ertlik, #alamlk, yklma$lk, dayankllk 2. i)#an, inayet : kayk, #andal : 1. kayk, #andal 2. kaya, kayalk : 1. ', ' kmed#i 2. #el, #el #uyu : 1. #el, #el #uyu 2. gurur, onur : )#m, akraba, kavim karda : or trkleri o$anlarna ,kay'- adn verir. : ma#alc, de#tanc : 1. kat, #ert, iddetli 2. kayg, )$n (. #el, #el #uyu : muci$e, olaan#tlk : 1. $gn, kaygl 2. i#yankar, i#yan )alinde : kayg, endi e, titi$lik : kaygl, ma)$un : ma)$un, $gn, mtee##ir
kaygusuz: vurdumduyma$, gaile#i$, umur#ama$ kay kayi kayir : berk, kudretli, kuvvetli. (kay, kay": yamur, #aanak, bora : 1. #el 2. kar %rtna# (. mu)kem, iyi korunan : 1. kayrma, )amilik, de#tek 2. )eybet, g#teri
(.
a$im, kararllk
kayirga! 1. de#te, demet 2. kayrc, koruyucu kayirmi! kayran, kayrc, de#tek'i kayiri kayitgan : 1. i'li, mer)ametli 2. kar , mu)ali%, )i$ip : dik ba l, boyun emeyen
kayitmas: adil, adaletli
107
kayna kaynak
r: 1. pnar, g$e 2. ate li, k$gn : pnar, g$e
kaynarca: 1. kaynak, pnar, menba 2. ilca, banyo kayraldi: 1. de#tekli, torpilli 2. eli a'k, cmert kayrim kayru kaytag kaytbay kayurtar kazak kazan kazanci : arka, de#tek, inayet : geri, arka, de#tek : aldatc, adalet#i$, )ileba$ : adil, adaletli, )akkaniyetli : kurtarc, yardm#ever : 1. ka'ak, kp'ak, merke$den u$ak kalan 2. otoriteye bal olmayan, : 1. ka$an', ka$anm, birikim, art deer, bolluk 2. k$an, k$gn : (ka$an', ka$an'"
kazancuk: 1. ka$an', kar, getiri 2. yemek ka$an, tencer kazan kazgan kaz kaz kazilik : gelir, kar, art deer, getiri : ka$an, ka$an' : ka$aklar!n at etinden ba)arat#$ ve biber#i$ olarak yaptklar #ucuk. : #a)alar!da ,atn karn blge#inde bulunan yal k#m : 1. ka$k 2. ka$ma aleti (. k$gn, celalli
kazirgan: ce)ennem. $ker: ulu ru)lu ki i, kazirgan: ce)ennem. $ker: ulu ru)lu ki i, kazirgan! amani#t gelenekte, kt ru)larn, dorulua gelme#i i'in, ge'ici bir #re i'in kald ate 'ukuru. bir nevi ce)ennem kazu : nimet, ka$an'
kaz&vistik : vicdan durumlarn inceleyen tanrbilim dal. keben"' ! dalarn #arp ve kayalk yerleri keben : itimat, gven, )o nutluk
keben&: )o nut, ba)tiyar keig : 1. ge'it, kpr 2. mutlu, #evin'li
107
keikli keir
: mutlu, #evin'li : ba layc, a%%edici
ke&rgen: ba layc, a%%edici kedimlig! 1. $r), demira 2. giyimlik, giy#i kekmen keler"' kelesin kele kele kelezti kelgin keli"' kelit& keltei keme : olgun, ergin, ermi : da tepelerinde dklen kil tabakalarndan olu an bo luklar, maaralara bu ad verir. : gele#in, gelik, )ali%e : ce#ur, ka)raman, yiit, yak kl, g$el, g$el olan erkek 'ocuklarna konulan (gk'e, gkmen gibi" adlardandr : alml, yak kl, cvan : )ayal, #erap : gelgin, #uyu kabaran rmak : $erinde #ularn birikemeyecei y$ey#el eime bu ad verir. : olgunluk, geli im, #u)ulet : gelici, gelecek olan, )ale% : a#ker, a#keri grevli
ken tengrim : gen' ma2e#te anlamna gelir. kenliy& kendil kend&z kene : ou$ beylerinin, $ellikle g$ kurultaylarn dan #onraki toy ve lenlerde, kendi mallarn yamalatp, )alka datlma# i'in kurduklar byk #o%ra. yama #o%ra# : gnl, gnll, temi$ yrekli : ne%#, can, ru) : i#ti are, m avere
kengeraslar : mert ve ce#ur. kangar!dan tremi tir ve pe'enekler!i i%ade eder. keni kepir"' kepke keptik : (kuni" adaletli, adil, dengeli : ot bitirmeye gc olmayan yer : rnek, numune : 1. lati%, akac 2. e it, m#avi
ker bua : ker: kuvvetli, byk* bua.
109
keramun: karaman, e#mer tenli kerayet kereg& kerekli kerekt& : #a)il, ky, pla2 : ev, 'adr, barnak : gerekli, el$em, i)tiya' : i)tiya', l$um, $aruret
kerek&l&g: 'adrl, g'ebe kerelti keren kere keri : tanklk, e)adet : ulu, kebir, kadir : kiri , yay kiri i : 1. e#ki, kadim, geride kalan 2. germekten, gerilmi , gergin
kerinsiz: e #i$, bina#ir, em#al#i$ kerki kerkit kermen kert&k kesen kesi kesik keskin : balta, nacak : nacak : germen, kale, )i#ar : (kertik" 1. aaca b'akla 'i$ilen 'i$gi 2. yapay, #uni : 1. ke#kin, ke#ici 2. blm, ara : ke#kin, ke#en, ke#ici, #ert : ke#i, ke#kin : 1. #ert mi$a'l, a#abi 2. u', ek#trem (. ke#ici
kesme ta : dikdrtgenler pri$ma# bi'imindeki ta bloklarn yatay d$lemler olu turarak di$ilme#ini i'eren duvar rg#. (g. bean" keike keiki ket ketik kete keyik kezik : 1. mu)a%$, koruyucu 2. de%a, #ra, adet : 1. i#rarl 2. nbet'i : 1. darbe 2. ylma$, a$imli, kararl : darbecik : ulu, byk : ba)t, mutluluk : ce#aret, atlganlk, cret
109
kezir
: (ki$ir, ke#er" ce#ur, cretkar
k#alked n : i#tanbul, kadky. kibi kicir : ke i%, bulu : ' duygu#u, intikam
kicurgan! g#teri li, marur kii kiicik kiigz kiik kiin kiki kikine kidg& kidik kiilcim kiitduk : 1. ki i, adam, in#an 2. k'k, minyon (. ge'mi , ge'ik, e#ki .. ke'i : 1. ki icik, in#anck 2. k'k, minyon : ki'i0g$ : 1. k'k, minyon, ge'ik, ge'mi : $incir : 1. e#ki, kadi 2. ki i, in#an : (gi'gine" ge'kin, ge'mi kadim : giyim, giy#i, elbi#e : gedik, gdk : kvlcm, erare : davet, ikram
ki#i tla"/ : ki inin dili ki#i tbt1< : ki inin ba kilai kilauz : kl' ve b'aklarn bilendikten #onra a$ k#mnda meydana gelen 'i$gi : klavu$, re)ber
klamannar1<: kirpikler kilavun! dn )ediye#i kildi kilici kilig kiligli kilik : 1. yaratc, yapc 2. etken, amil :yaratc, yapc, )alik, kadim : 1. yaradl , )uy, karakte 2. beceri, i , yapclk : 1. iyi )uylu, a)lakl, grgl 2. becerikli, 'al kan, i g$ar : klg
111
kilikia kilin kilin kilivan kilter kilu kil&ken kimaa kimar kimirtu kms, kmz kimiz kimmer kimna kin kinagu kinay kincal kinak kindik kine
: adana, i'el, karaman illeriyle konya!nn gneyi ve antalya!nn dou yann kap#ayan tari)i blge. : 1. )uy, yaradli
2.
na$, i ve
:kln , )uy, karakter : )ediye, ba) i , dl : 11. y$yln ortalarnda 11 pe'enek uruunun ba '# olan turak!n ata#. : kl' : glen, gle', glery$l, mtebe##im : engel, mania : komar, )omar, yak kl, ce$bedici : kprdan , devinim, 2e#t kurum : peynir (oyratlar!da i#im olarak kullanlyor". : trk'e. moolca!dr. ,mayalanm k#rak #t- anlamna gelir. : ek i, may)o anlamna gelen ve k#rak #tnden yaplan bir i'ki : m..12. 4.yy.ara#nda gney ru#ya!da, trak. %rig dil aile#ine men#up )int. avrupal g'ebe bir kavimdir. : #rekli, daima, )er $aman : 1. #ila) mu)a%a$a# 2. gayret, 'al ma (. #u', crm, ayp : 1. ce$a, ce$alandrma 2. 'al ma, aktivite : akti%, 'al kan : ince, narin, $ay% : b'ak kl% : orta, odak, merke$ : ura, me veret, kongre
kinetik ilke : devinim ilke#i. kingal kingi kinige : ince, narin : metin, dayankl, #ebatkar : #a)alar!da ,kitap- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat"
111
kinik kpak kipak kpty
: 1. gayret, gayretli, 'al kan 2. mu)terem, ere%li, )akim : aa' kovuu anlamna gelir. bir trk boyunun addr. )areketli, yerinde durama$ anlamna gelir. : 1. merke$de ka'm , u$akla m ve bir otoriteye bal bulunmayan 2. 'ayrlk, geni toprak, #a)ip#i$ bo ve geni ara$i (. aa' kovuu .. ba)t a'k, tali)li : #a)alar!da ,maka#- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat"
krgzlar : m..1. y$yl #re#ince irti !in yukar ak blge#inde ya ayan, da)a #onra da yeni#ey!in yukar ak na, yani minu#in#ki )av$a#na ta nan g'ebe bir kavimdir. 'inliler krg$lar!n d grn ne dair ta#virler #unar. ara trclarn byk k#m bu ta#vire dayanarak onlar trk men eli olmayan, #ar n, mavi g$l bir kavim olarak deerlendirmektedir. ancak da)a #onra dil itibariyle de trkle mi lerdir. kirici kirik kirim kiri kirkin kirkli : 1. kran, blen, yaran #ert mi$a'l, gnl krc 2. kenar, #a)il : krlm , blnm : 1. kr , bo$gun, katliam 2. krgnlk, k#knlk (. u' nokta, kenar : #inirden ve bar#aktan yaplan #icim. ok yay olarak da kullanlr. : ba) i , )ediye : e#ki, amani#t gelenekten, ba$ dei iklikler yada din#el moti%lerin de eklenme#iyle, bugnlere kadar gelen bir inanca gre, ger'ek anlam ,krk nl ata ru)unun koruma# altndaki ki i: krma yeri, krman, )arman : 1. )api#, dar yer 2. k#tl, baml : )api#, ma)pu#, k#trlm : utanga', ma)'up : acele, aceleci, tela l : #mer!in tu%an!dan #onraki ilk ba kenti. : k lk, k i'in ayrlm : karakter, a)#iyet, in#an olma $ellii : (ki'gen" 1. k'k, minyon 2. ge'en, ge'mi : k n kalnan yer, e$, k lk ev : 1. 'inliye ben$eyen , 'inliye kar m
2.
kirman kisig kisiglu kisrik kistavul ki kiil kiilik kiken kilak kitay kit#air n kivan
kutay
: bir daa adn vermi olan kral. (e#tin. laporte" : gurur, kvanma, #evinme, nme, mutlu olma, kendine gvenerek ve nerek
113
kivanduk: kvan'l, mutlu kivik kvlcm kivilcim kivlik kivrak kivrim kiyak kiyal kyan kiyan kyat kiyat kiye kiyeli kiyga kiygi kiyik kiyik kiyiksiz kiyin kiyikan kiyma kiynak kiyuk kizarik kizek : ara, %a#la , ate par'a# : ate par'a#, erare : kvan' ve mutluluk nedeni : 1. kvan'l 2. )areketli, dayankl : )are, iltiva : 1. gaddar, acma#$ 2. kayak, kaydra' (. 'ekicilik, ca$ibe : imge : dadan 'ok )$l inen #el anlamna gelir. : 1. dadan )$la akan #el #uyu 2. gaddar, acma#$, kyc : i#im olarak kullanlr.cuci ulu#u i'inde en m)im kabilelerden biridir. : 'ekici, ca$ibeli : kut, tali), ululuk : mbarek, #aygdeer, ulu : $eki, 'ok akll : $eka, de)a : 1. $eka, da)i 2. 'ekici (. ka'ak, kap'ak : kiyuk, geyuk : ka'ma$, #$nden dnme$, d$ : 1. akid, #$le me, anla na 2. g', kudret, otorite : 1. #$nn eri, #$nde duran 2. ce#ur, g$pek : gam$e : 1. nl, me )ur 2. pen'e, kartal pen'e#i : 1. mutluluk 2. geyik : 1. k$l, k$lla m
2.
k$gn, k$aan
: 1. ke#ik 2. nbet (. #eyran, ge$inti
113
kizgan kizgin kizi kizik kizil kizilgu kizir kizirak
: k$gn, k$ m : k$lla m , a#abi, k$aan : iddet, a#abiyet, k$ama, k$gnlk : 1. k$gn, a#abi 2. k#k, )api# : 1. krm$, al 2. altn (. k$m , k$arm , k$gn : k$arm , k$gn : 1. ke#er, ke#ici 2. gever, ge$gin (. atlgan, ce#ur : (k$ark, k$rak" nadir, ender ra#tlanan
klasik dnem : yakla k olarak m.. / ve .. y$yllar. (g. bean" klaz menai : urla. k brat k bu : (kubrat" derlemek, toparlamak, rgtlemek : (kovu" buket, demet
k burcuk: kabarck, kabark, kabaday k ca : 1. ulu, #aygdeer, )rmete layk 2. bilgili, tecrbeli, grp ge'irmi a$ametli .. mert, d$, ko' gibi
(.
g#teri li,
k caman: 1. akll, bilge 2. iriyar, c##eli, )eybetli k k a k ak k an k a k gar k u k u : erkek koyun d$, mert, y$ y$e d en, )ile#i$, yiit, dayankl, ylma$ : 1. ko' gibi..2. kibar, centilmen : ko' gibi, ce#ur yrkli : 1. centilmen, kibar 2. ko an, ko ucu : re)ber, yol g#teren, nde giden : (ka'gar, ka gar" 1. ko' ba 2. ko' gibi, ko'yiit : dada ve e%e gibi centilmen delikanl, aa be, ##l araba anlamlarna gelir. : 1. ko' gibi 2. kibar, centilmen
k ugar: mert, yiit, $ #$ bir k um k un k dar : 1. yiit, mert 2. ko um, ko ma : d$, )ile#i$, temi$ yrekli : marur
115
k klu k kulug k ku k lan k lani k lbag k lbas k lba k lbay k lc#
: koku, par%m : koku, par%m : dallar, ok yapmna elveri li bir aa' tr : 1. )ediye, ba) i : kolanc : kadnlarn, ak#e#uar olarak bileklerine taktklar, boncuklu )alka : orduyu yen anlamna gelen bir kuman addr. : a#keri birlik ba , komutan, a#keri koruyup kollayan ki i : a#keri dan man : byk i#kender!in dou #e%erleri tari)inde, )are$m civarndaki bir lkenin addr. ayn ada, bi$an#l tari) ya$ar t)eop)ylakto# #imokatte#!in anlatt gktrk imparatorluu!nun kurulu u )adi#e#inde de ra#tlyoru$. kolc) ad c)oalitalar!n lke#inin adyla mu)temelen ayn kke #a)iptir. : kolcu, mu)a%$, koruyucu : bilgee taklan ynden rme eldiven, kollarn kirlenmeme#i i'in bilekten dir#ee kadar ge'irilen kolluk, 'e itli mak#atlarla kola taklan i aretli erit, pa$ubent, #ava 'larn giydii $r)n kola ge'irilen par'a#, iplik 'krnda kolu 'evirmee yarayan kol anlamlarna gelir. : kolcu, koruyucu, kollayc : mu)a%$, bek'i
2.
kollayan, koruyan (. at, e ek, katr gibi )ayvanlarn, eyerini
k lcuk k lak
k lak k lu
k ldag&: )ami, koruyucu, e%katli, mer)ametli, yardm#ever k lda k lda k lgay k lka k ltag k lu : arkada , yardak anlamna gelir. : 1. #ila) arkada 2. arkada , birbirini kollayan : velia)t, e)$ade (krm ve ka$an )anlklar dneminde kullanlan bir ak#e#uar : 1. kolgu, kol tak# 2. re%ika, )anm, e : arka, )imaye, de#tek : kolcu, kolba , komutan
k lunu: yakar , niya$ k man k mas k muk : (kaman, kuman" 1. yurduna yabanc #okmayan 2. aman vermeyen (. kumral : komayan, brakmayan, aman vermeyen : 1. kabuk, aa' kabuu 2. )a$ine, de%ine
115
k mur
: ce#ur, g$pek
k mutanlarndan (. ga$neli ma)mud )an!n komutanlarndan k n k na k nag k nalga k nat k nca k ni k nuk k nuy : 1. yurt, vatan 2. konak, yerle im, mekan : a iyan : 1. konuk, mi#a%ir 2. konuk arlanan ev : 1. konuk yeri, ba k e 2. men$il, konulacak, varlacak yer : 1. cana yakn, muni#, #okulgan 2. konuk arlayc, konuk#ever . (. birlikte g' eden oba birlii : 1. armaan, ba) i
2
, gl
: (koyuncu" )an : cuci olu orda. i'en!in olu #artaktay!n oludur. : 1. a ina, tandk 2. konuk : )anmdan bir derece a a kadn, pren#e# demektir.
k nuy tengrim: kon'uy0tengrim k nuy k ndu k ndur k ngar k nik k nuk k nuk k nul k nulga k nur k nur k nu k pan k pt : kaan k$, pren#e#, #oylu k$ : yerle ik, yerli : konuk#ever, cmert : 1. koyu krm$ renkteki at 2. k$la yakn renk tonu : can, ru), ya am : 1. kon u, kom u 2. yerle im yeri (. konu ma, la% : 1. mi#a%ir 2. can, ru) (. varlacak yer, men$il : 1. kerevetlerin altndaki, yk konan bo luk, yklk : 1. konuk yeri, ba k e 2. konua verilen yemek, deerli yemek :. bo$ renginde, toprak renginde anlamna gelir. meca$> olarak yiit, ka)raman, kibirli gururlu anlamlarn i'erir. : 1. yak kl, civan 2. gururlu, onurlu, marur (. kara ve k$l kar m renk, : 1. yerle im, kararga) 2. men$il, varlacak yer : 1. galip, utkan 2. ulu, yk#ek : kpt>, ilkin m#r!n yerle ik )alkna, da)a #onralar )ri#tiyanlar!a bu ad verildi.
117
k pturu k pu k pun k puz
: #ayg duru u, tren duru u : kop, 'ok, 'okluk : 'oklu, bereket, btnlk : trkler!in en a$ 13<< yldr kullandklar m$rapl bir 'alg. bugn anadolu!da yerini balama trnden #a$lara brakm olmakla beraber orta a#ya ve #ibirya trkleri ara#nda )9l9 kullanlr. : #a$, balama (kopAu$" : 1. $, maya, a#l 2. ate par'a#, ate : korucu
(gen'
k puz k r k rcu k re k rgan
k$": per#ep)one8nin dier bir addr. (e#tin. laporte"
: korunan yer, kale, kurgan
k rgavu: #avunucu, mda%i k rii k rig k rint# : korucu, koruyucu, bek'i, ya#ak blgeleri bekleyen ve koruyan ki i : 1. koru, aa'lk, ye il blge 2. korunan, ya#ak blge d$eni : tapnaklarda ve dier yaplarda kullanlan bir d$en. #tunlar, ion d$enindekilere ben$er, ancak ba lk %arkldr. ion d$enindeki volt yerine akant)u# yapraklarnn % krd bir ka#naa #a)iptir. (g. bean"
k rkmaz: korku#u$, ce#ur k rkun! korkutucu, rktc k rkut k rkut k rkyra k ru k ru : korkun', )eybetli anlamna gelir. : 1. )eybetli, korkutucu, korku #alan : kor%u ada#. : 1. koru, koruluk, aa'lkl blge 2. koruma blge#i, #it alan (. ya#ak blge, a#keri blge : yaln$ca bir ma#al ve e%#ane anlatc# deil, ayn $amanda trklerin #o#yal ve kltrel yap#n, en g$el ve net bir bi'imde dile getiren, konularnda bunu i leyen bunlar derleyip toparlayan, o gnlerin nemli olaylarnn notlarn tutan bir tari)'idir de. bi$ler, bu ulu ve bilge ki i #aye#inde, trklerin, #o#yal ya am, aile ya am, ynetim ve #iya#et anlay larn, kltr anlay larn, ad verme bi'imlerini, adlarn nemini, rendik. bu y$den bu ulu#, korkut ata!ya 'ok ey bor'ludur. : koruyucu, korucu, mu)a%$ : kor0rek : 1. ko' 2. di$i, #ra, di$e
k ruku k r&rek k
117
k ak k ar k ma
: 1. ko ulan, ko turan 2. ne ide, de#tan# iir : 1. emredici, buyurucu 2. ko ucu, 'al kan, )areketli (. di$en, d$enleyen : l'l, uyakl #$
k tamga: ko 0tamga k uk k ul : 1. yanyana, birlikte, yaren, do#t 2. ko ma, iir : )km, art
k ulgan: ko ul koyan, buyurucu k um k un k tan k tan k tku k y k yak k ybala k ylu : 1. ko'um 2. bal, yanyana (. atn, eyer, kulan, $engi vb. mal$emelerinin tm : 1. a#ker, #ava birlii 2. )alk, a)ali (. di$i, di$e turul: kutan0turul : (kutan" : al'ak gnll, mteva$ : 1. koyun 2. mer)amet, acma duygu#u : (trkmenler" derin olmayan maara gibi doal 'ukurlara koyak derler, dokunakl )ikayelere de bu ad verirler. : ku$u (oyratlar!da i#im olarak kullanlr." : 1. mer)ametli 2. i#tikamet, yn, ynn bilen (. koyunlu
k ymaral: koy0maral k y n k yu k yuldar : tav an (oyratlar!da i#im olarak kullanlr." : mer)amet : 1. mer)ametli 2. )rmetli
k yulmu: 1. mer)ametli 2. 'al kan k yunlu k yurga : 1. )un, )un!lu 2. mer)ametli : 1. )rmet, ltu% 2. acma duygu#u, mer)amet
k yurtang: $grlk, )rriyet k zalak k zan k zan : 'am, #elvi gibi aa'larn #ert 'i'ei : ka$an : ko$alak
119
k zgav
: kyam, i#yan, ba kaldrma
k zm g ni : evrenin olu umunu ve geli imini inceleyen bilim dal, evrendoum. kbek kd&rg& kgmen k&z kk kkek kkda kken kkim kkl& kk& kktem kl kleler
(kebek"
: kuman ba bularndan birinin ad.
: kurban, adak : (gkmen" 1. tanr#al, ila)i 2. #ayn, #aygdeer (. gcn tanrdan alan : 1. gk#el, tanr#al 2. g#, #ine : 1. gk 2. aile, #oy : gk'ek : em#al, rnek : gen, gelen, 2. kken, #oy, aile : 1. gm 2. #oyum, ailem : 1. tanrdan gelen 2. #oylu : (kk'" gk', gkten g' alan, tanrdan gelen : 1. ba)ar 2. gen'lik (. de)a, akl : gl ululuk, #on#u$luk, derinlik, bilgelik : (atina8da" )ukuk a'#ndan kleler birer ki ilik olmayp yaln$ca erkek veya kadn bedenidir. 'ou #atn alnm #ava e#iridir. m.. .(<8da yakla k 2/< bin n%u# i'inde atina yurtta ./ bin, kle 12/ bin kadardr. en %akir yurtta n bir, iki, en $engin yurtta n elli kadar kle#i olur. kle #a)ibi onun $erinde lm kalm )akkna da #a)iptir. ne ki, kendi#ine kt davranlan klenin bir tapnaa #nma )akk vardr. atina greceli yumu akl ile tannm tr, orada kle a$at etmek olaandr. en ar 'al ma ko ullar laurion gm madeninde uygulanan ko ullard, o vakitler bu maden youn bir bi'imde i letiliyordu. (e#tin. laporte" : )alk, a)ali : yk )ayvan : 1. yardm, arka, de#tek, inayet 2. a)ali, )alk : )ayal, ill$yon demektir. : 1. )ayal, d : gerdan, d : )a$ine, de%ine : (knk" cariye, odalk
2.
klm&k kl&k kmek kmen kmen kmey km& kng
irk, #oy (. cev)er, damar
119
kng&l knilik knka kn& kn&l kp kpt&k kp&k kp&rge
: gnl, can : adalet, doruluk : knka , kenke , me veret : adalet, doruluk : gnl , can : 'ok, gr, 'okluk, bolluk : 1. bereket, bolluk 2. kalabalk : kabarck, kprck, 'oklu, art : 1. kpr, ge'it 2. #ava davulu
kregen : gren, grc krem! krg&z krke krkem

1.
krpe, ta$e 2. grgl, terbiyeli
: grgl, centilmen, beye%endi : aa'tan yaplm tabak : 1. grkem, i)ti am 2. )o , g$el, lati%
krkli bike : g$el )anm anlamna gelir. krkli ya# : g$el, iyi anlamna gelir. k# : #a)alar!da ,on kilometrelik u$unluk birimi- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" krkl& krpe kr& kr&m kr&mi : g$el, alml, cemile : ta$e, cvan : (krg" g$c, )aberci, ca#u#, g$lemci : 1. bak , na$ar, g$lem 2. d , rya (. $eka, %e)m : a#tronom, ra#at, g$lemci, yld$lar inceleyen ki i.
kr&md&k: bakc, ne$aret'i kr&n : 1. grg, mua eret 2. bakan, na$r
ksemen: ta# artan ko'. kker k&k kt&z , k ger : kundurac, yemenici, kundura tamirci#i anlamna gelir. : dilek, temenni : kymetli
121
kven kvez kymen kymez kzl&k kreusa krum krypta kuali
: 1. gven', gvence, teminat 2. a$amet, gurur : a%i, 'alm, %iyakal. : 1. yanc, yank 2. )ayal : yanma$, ate alma$. : at kuyruundan yaplan, g$ kama ma# ve g$ arlarnn tedavi#inde kullanlan bir dokuma. : priamo# ile )ekabe8nin k$, ainea#8n kar#dr. troya8nn d #ra#nda ortadan kaybolur. (e#tin. laporte" : on drdnc bulgar kral. (yakl.4<(. 41." : yer alt koridoru, de)li$i. (e. akurgal" : 'in kaynaklarna gre )are$m!n adlarndan biridir. mu)temelen bi$an# kaynaklarnda c)oalita adn ta yan bir kavmin #ir derya yaknndaki lke#ine i aret ediyordu. : kvan', #evin'li gurur : kvan' : gr$, demir topu$. : kapan : kaba, )antal, bi'im#i$, #yleyi i, ive#i kaba olan anlamlarna gelir. : kapal, gi$li : (kubil" gky$, %e$a, #ema. : g'en, g'er : g'er, g'c : de#te, demet, ba : g'er, g'men : #i)ir, by
kuan kuani kubal kuban kubat kubat kubi kucan kucar kuam kuar kuda
kudagai: byc, doktor kudak kuday : kadak, kat, #ert : tanrnn addr. 'alap, )uda, lgen gibi.
kudekan: buyruk, #ert, emir, a$ar
121
kuku kul kul kula kula kulagu kulak kulan kulan kulani kulbak kuldam kulga kulgu
: 1. gonca, gl 2. aka, lati%e : 1. koyun 2. can, ru) (. u'urum .. adalet : baml, bal, kle ballk, #adakat : 1. k$l ve kar m renk, doru, bordo 2. yele#i, ve kuyruu kara, gvde#i k$la 'alan at (. yabani at .. g$kara, atlgan : 1. a'klk, me#a%e 2. iki kol ara#ndaki ara : 1. yaratc, klc, )kmedici 2. kula gibi (. korku#u$, g$kara .. kul0ak : (trkmenler" deni$lerin karalara doru girmi olan par'alarna (burunun ak#i" kulak derler. : va) i at anlamna gelir. : 1. galip, utkan 2. va) i at (. yaban e ei : 1. at terbiyeci#i 2. mu#iki ina$, m$i#yen : mer)ametli, yardm#ever : #adk kul : gvercin : 1. m%etti , murakp 2. gvercin
kuli$ enlil : #mer!de enlil!in do#tu, dumu$i!nin bir #%at. kullab kulpu kuluga kuluga kulun kuma kumak kuman : #mer!de uruk!un karde kenti. : 1. kilit 2. kulluk, kulluk eden : gvercin, #umru gibi, kumru gibi anlamlarna gelir. 'uva trkleri!nden ad olarak kullanlr. : gvercin : tay, #t emen 'adaki at yavru#u : #olgun, #oluk : 1. yardm, kmek 2. #evda, a k : trk!ten trkmen, kun!dan ()un anlamnda b.n." kuman te ekkl etmi tir. kum, )un ile mna#ebettardr. macarca!daki )im, votyak ve #amoyed'e kum, $ryence!de komi #$ckleri )ep ayn men e gitmektedir, belki de latince!deki )omo ve got'a guma #$ckleri de bunlardandr. )ep#inin mana# in#an, erkek demektir. (nemet) gyula". 2. #olgun, #armtrak. (r.r.arat". (. ke#tane rengi ile #ar ara# (talat tekin". .. kuman ba bularndan birini ad.
.
kuman
du$ak : kundu$cuk anlamna gelir.
123
kuman
: 1. kul!lu, )un!lu, )un 2. #olgun (. kumral, #ar ile ka)verengi ara# renk .. aman vermeyen, dirayetli
kumandi: mutlu, #evin'li kumandur : romanya!da kullanldn ra#onyi!nin #aptad trk adlarndan biri. kumaral : kumral, buday tenli
kumarga: ku atma, mu)a#ara kumral kunan kunar kunarli kunuk kunduz kuni kunt kunuk ku ba) kupi kuptan kur kur kural kuralay kurar kurak kuri kurik kurga : buday tenli : 1. iki ya na gelmi k#rak 2. adaletli, adil : bereket, bolluk : bereketli, mnbit : koyuncuk : dere kenarlarnda ya ayan, krknden brk yaplan bir )ayvan : adalet, )akkaniyet, adaletlilik : 1. dayankl, metin 2. #ade, g#teri #i$ : 1. ma)$un, elemli 2. konuk : #a)alar!da-tav an- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : ince, $ari% : niya$, dua, yakar : #mer!de ilk anlam ,da-, yeraltndaki ko$mik diyarn yan #ra ller diyar!n da belirten #$ck. : d$en, #ra, )iyerar i, d$enleme : d$en, d$enlilik, kaide : ceylan, a)u : organi$atr, d$enleyici : 1. kur' 2. )eykel, yontmata , ta bebek : 1. kr' 2. kurucu : kurum, kurulu , yaplanma : 1. tecrbeli, bilge 2. ince, narin
123
kurgan kurgan
: e#ki trk'e!de ,)i#ar- demektir. ilk'ada me$ar $erine toprak ylarak yaplan tepecik anlamna da gelir. bu ekilde yaplm me$ar, )yk anlamlarn da i'erir. : 1. i#ti)kam, kale 2. ant, ant me$ar
kurgarra : #mer!de tanr'a inanna!nn cin#iyet#i$ bir yanda , kalatur!un e lik'i#i. bk$.kalatur. kuri kuridin kurikan kurlas : urartuca ,ayak- anlamna gelir. : batl, bat blge#inden : 1. krkan, damat 2. )i#ar, kale (. aa'lk blge : d$en, i leyi , a)enk
kurman : romanya!da kullanld ra#onyi tara%ndan #aptanan trk adlarndan. kurman kurmu kurt : d$gn, d$enli, d$enleyici : planl, d$enli, rgtl : bam#$lna olan d knl, evcille meyen tek )ayvan olu u, mcadelecilii, )areketlilii, gururlu ve $eki olu u, $ellikle de #o#yal ve rgt' olu u ve da)a bir 'ok $ellikleriyle, trklere ben$eyen ve trklerin de 'ok e#kiden beri kut#ayarak, #embolle tirdii )ayvan : kurulu, ayarl
kurtak
kurtaran! kurtarc kurtu kurtga : (kurt'uk" gen' kurt : tecrbeli, gngrm
kurtkabek : kurtka (6 ya l kadn" ile bek (6 be"!den olu an erkek ad. kurt ga : iban )an!n 12 olundan birinin addr. kurtul : )ara', vergi, ci$ye
kurtulgu: 1. vergi, )ara' 2. kurtulu , i#tiklal kurtulmu : $gr, bam#$, a$ade kurtulu: i#tiklal ,kurtulu #ava m$n an#na verilmi adlarm$dankurtun : batl, batdan
kuruin! kur un kuruk : koru, park, koruluk
kurultay : moolca!dr. $ellikle len pren#in aile#inden bunun yerini alacak )kmdar #e'mek i'in toplanan mool e%lerinin genel kurulu.
125
kurultay: kurul0tay kongre, divan, oturum kurum kurum kurut kuskun kusu : 1. kurulu , d$en, d$enleme 2. 'alm, 2e#t, a%i (. kaya par'a# : %igr, dan# :1. kurt 2. kale burcu (. kurutulup, #uyu alnm peynir topa : atn kuyruundan ge'irilip, eyere balanan kay : #mer!de tanr'a a nan!n #%atlarndan biri, anlam bilinmiyor.
kuan ! ye'iler!in (to)arlar" batya g' etme#inden #onra m.#.1. 2. y$ylda ku$ey a%gani#tan!da ve ku$eybat )indi#tan!da )km #ren to)ari#tan )anedannn addr. kuak kuu kut kut kut : ku 'u, ku eitici#i : ku eitici#i : tali), uur, ba)t, mutluluk, ikbal, #aadet anlamna gelir. (mut #$c ile ayn anlamdadr." devlet anlamn da i'erir. : 1. uur, tali), ba)t 2. tanr#al, mbarek (. can, ru), dirilik, ya am kayna, ya am gc : .. kader, ya$g /. erk, iktidar 1. bereket, na#ip
kutadgu: kut#anm , kutlu, deerli, yararl, mutlandran. kutaga : kut0aka, kut0aa
kutalmi: kut0alm kutlu, mbarek, kut#anm kutami kutan kutar kuta kutgaru kutku kutlu kutluca kutlu kutluk : kut#am , deer vermi , mbarek eylemi . : 1. dua, yakar , niya$ 2. bir avc ku : kut#ar, kut#ayan, kut veren : kutlu, mbarek : buyruk, %ermen : arba l, al'ak , gnll : 1. mbarek, tanr#al 2. ba)tiyar (. kabul grm , #aygdeer : uurlu, ba)t a'k : kutlu, mbarek : (kutlu" kutlu, mbarek
(.
#aban, pulluk
kutsandi: kutlu, mbarek
125
kutun
: 1. me#ut, mutlu, nurlu 2. mukadde#, kut#al
kutunmu : kutlu, mbarek kutur kutuz kuvan : kutlu, mbarek : 1. kut0u$ 2. yaban k$ : kvan', gurur, mutluluk, i%ti)ar
kuvanduk: kvan', mutluluk, i%ti)ar, gurur verici kuvart kuvrag kuyak kuyan : 1. kurt 2. dayankl, kavi, metin : toplum, toplumcu : $r), demira : tav an, bo$kr tav an
kuya k ya : gne anlamna gelir. kuyka kuymu kuytak : kpe (oyratlar!da i#im olarak kullanlr." : #evin', ne e : ma)%u$, #iper
kuyturka: ba , i)#an, ltu% kuyuldar: #aygdeer, #aygya layk kuyum kuz : ak#e#uar, kpe, bile$ik : dan, gne grmeyen yamac
kuzay veya ku$eri : (trkmenler" ku$eye ve glgeye d en yerlere bu ad verir. kuzay : 1. ku$ey yn, gne in a$ olduu yer, karanlk ve #ouk yer 2. ku$0ay
kuzey vuyi : 7ei liu!ya gre, (. y$ylda gney ka$aki#tan!da, kara. tau dalar!nn ku$ey )avali#indeki bir lkenin addr. kuzgun kuzu kuzuk : kargagillerden, bir akbaba tr : 1. koyun yavru#u 2. yavru, bebe : cevi$ anlamna gelir.
kuzulakadp)i#e# : m.#. 1.y$ylda ku$ey a%gani#tan!da ve 'evre #a)alarda ku an )anedan )akimiyetini kuran ye'i )kmdarnn addr. k&bey
.
&otun : #a)alar!da tanrnn addr. (#a)a )alk edebiyat"
127
k&em k&ey k&i k&in k&key k&l&k
: 1. g', kudret 2. ga#b, $orba : g'l, gc yeten : g', g'lk, $orluk : an, k#a $aman par'a# : g'l, $orlu : g', g'lk, $orluk, kudret
k&&k y&e'iler : m..2. yy.da ye'iler!in gc nedeniyle dier boylarla birlikte batya deil, ku$eydou tibet vadilerine ve kukunor blge#ine giden ye'i kolu. 1. y$ylda 'inliler bu e#ki k'k ye'iler!in adn tekrar kullanmaya ba lam lardr. oy#a bu dnemde artk k'k ye'i adlandrma#n, m.#... y$yl orta#ndan #onra byk ye'i )kmdar kidara!nn oluyla birlikte ku$ey a%gani#tan!dan ku$eybat )indi#tan!a g' eden ye'iler!e at%eder. k&&k k&&l& k&&l&k k&&m k&kler k&krek k&l tigin k&l k&lur k&le k&lege k&legen k&lek k&lem k&ler k&lt k&ltem : u%ak, minyon : g'l, $orlu : g'lk, g', $orluk : g', kudret : mneccim, yld$ %alc# : 1. onur, gurur 2. kkreyi , kkreyen : kl0tigin birka' anlam: 1. ate pren#i 2, yenilme$ pren# (. ulu pren# .. yokedici pren# /. gl (gibi" pren# : 1. ate , ate lilik, yakclk, yokedicilik 2. yenilme$lik (. ulu, nl .. ce#aret, g$karalk /. gl, gl gibi geni ve byk : ululuk, yk#ek mevki, #aygdeerlik. kl0'ur : 1. gle , gl
2.
demet, ba, de#te
: 1. gle', glery$l 2. name, melodi : glen, glery$l : 1. %rtna, kum%rtna# 2. bakra', ta)tadan yaplm yourt kab : bereketli, mnbit : kl0er ..ulu, #aygn ki i. : tapm. (g. bean" : de#te, demet, buket
127
k&ltigin k&l&g k&l&g k&l&k k&l&k k&l&nk k&l&&s k&m& k&m& k&n k&n k&nek k&nde k&nd&n k&nd&z k&ng k&nger& k&ni k&nka k&ntem k&n&en k&n&l&k k&r ad
: ate , ocak pren#i demektir. moolca# ot 'igin. : nl, anl, me )ur demektir. : (klk" 1. nl, me )ur, 'ok tannan (. )$l, #eri : #a)alar!da ,glge- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : kl, me )ur : ka$ma : #a)alar!da ,ana)tar- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : gm demektir. (1(. 1.. y$yl." : gm : gn, gne : #a)alar!da ,gne - anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : gne lik, em#iye : 1. gnde , gne e e deerde 2. i$ci, takip'i, )ale% : gn : gnd$ : cariye, di i kle : 1. ar$u, dilek, temenni 2. cariye : 1. adil, adaletli, )ukuk'u, ya#alara bal 2. itaatkar, muti : dan ma, na#i)at : gnlk, gndelik : muti, itaatkar, #aygl : 1. em#iye, 2. gnlk, yvmiye : kr (6 bir nvan. 'e itli trk boylarnda 1. gr, bol, #k. 2.#alam, #ar#lma$, yiit. (. canl, 'evik. .. #emi$, i man, grb$. /. youn, kaln. 1. g'l, muktedir, )$l" ile ad (6 )akan vekili". : 1. gr, #k, bol, bolluk 2. canl, diri, #alam, #ar#lma$ (. grleyen, kkreyen, kabaday, g$kara, yrekli .. $, maya, $n yitirmeme$lik /. d$en, d$enlilik 1. 'are, '$m, deva : e#a#, a#l, maya, $
k&r
k&re
129
k&ri k&ri k&riyen k&rkan k&rmen k&r&gen k&r&n k&lik k&&m k&ven k&veni k&z k&znek
: kabaday, g$kara : i' ge'iren, imrenen, k#kan' : mool 'anda byk kitleler )alinde g'en g'knclere kriyen ad veriliyordu. (b.gel" : 1. kr0kan (gr0kan" 2. damat (krekan" : $l, #oylu : 1. grgen 2. kregen, damat : 1. $l, #oylu 2. d$en, d$enli (. k#kan' : 1. g'lk, g', $orluk 2. mutlu, mutluluk : 1. ar, edep, )icap 2. g', g'llk : gven' : gvence, garanti : g$, #onba)ar, )a$an : i k krlma#, ak#i. $iya
kykl p duvar : d$gn olmayan byk ta bloklardan olu turulan duvar. (e. akurgal" kyma rever#a : #tteki d bkey blm 'knt yapan dalgal bir korni . 'ounlukla kalp bi'imi yaprak moti%leriyle ##lenmi tir. (e. akurgal" kyrenaika : libya, kyrene e)ri. kyrene kyzik s lain : avc nymp)e, apollon8un kalbini 'eler, apollon onu libya8ya gtrr ve onun adyla anlan lkeyi ona verir. (e#tin. laporte" : erdek0balk$. : (doru#u ila'n". anlamlar unlardr: 1. tyleri beya$ benekli bir cin# erkek a)in. 2. , a)in, tarlan, la'n- ayn ku un 'e itli adlardr. bir genci tari% ederken , a)in gibi olan- denir. bir g$eli anlatrken de ,la'n g$l- derler. v9k%!ta olduu gibi ,#eyyad olup kurub me)ebbet topun 0 la'n g$l )ub ik9r tutmu am-. (. iddetli, yal'n, #arp. .. yiit. /. e#ki bir trk a ireti. ni$am> edebi mektebinin en grkemli devamclarndan #aylan em>r )#rev de)lev> bu kabiledendir.
larak ! tu%an!dan nceki ba kentlerinden biri, ola#lkla i#in yaknlarndadr. lenge! kene luuk ! sa)alar!da ,#oan- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" mami manas : 1. #aygl, #$ dinler 2. #ayg, )iram : 1. )uy, mi$a' 2. )eybet, )eybetli
129
manay man manu
: #a)a, blge, mntka : meng, #on#u$ : meng, #on#u$
mangalay: 1. aln, y$, cep)e 2. #vari, iyi ata binen mangu mangur maral masum mayda mec megara melam : meng, beng, #on#u$ : mangr, bakr para : )o8ai. m. beya$ di i geyik, cengi$ )an8n ana ceddi. (moollar8n gi$li tari)i"
1
akt : #a%,
: narin, ince, ince yapl . ba #$lk ve #on#u$luk. : t)ebai kral kreon8un k$, )erakle#8in kar#. )era )erakle#8i 'ldrtr ve onun 'ocuklarn ldrme#ine yol a'ar. (e#tin. laporte" : de) et #a'an tanr#al n.
meleagro#: artemi#8i gcendirmi olan kalydon etoliallar8nn kral oineu#8un olu. artemi# lke#inin ba na belal bir yaban domu$u gnderir. meleagro# domu$u ldrr. ancak, artemi# etoliallar ile kuretler ara#nda #ava 'karr ve bu #ava ta meleagro# daylarn ldrr, anne#i de onu lanetler. (e#tin. laporte" menik mende mengen meng& : mlkiyet, mal varl : (mente , minta
"
acele, aceleci
: 1. ni anc, iyi ok atan, ok'u 2. becerikli, ma)ir : 1. ebed>, daimi, #on#u$, ebedilik, #on#u$luk. bengi, beng, bangu ayn #$cn dei ik okunu lardr. 2. balke#ir 'evre#inde oynunan mu)te em g$ellikte bir oyun. inanca gre d man kumandannn kelle#inin 'evre#inde oynanr. : ebedi, #on#u$, #on#u$a kalan, #on#u$luk, lm#$lk : #on#u$luk, #on#u$lua ula m , ermi , ulu, #aygdeer : ody##eu#8un #adk bir do#tudur. (e#tin. laporte" : ni anc anlamna gelir. ilteri kaan!n byk olu olan bilge kaan!n addr. iban )an!n 12 olundan biri de bu ad ta r. : 1. #oylu, #aygdeer 2. btn, btnlk, btnlk' : 1. bin, bin #ay#. 2. ben, gam$e :1. ben, gam$e 2. )u$ur, re%a) (. bin #ay#
meng& meng& ment r mergen mete min ming
131
mingilik mingir m tun muglu munar
: ra)at, )u$ur, re%a) : 'ok klliyetli. : btn, btnlk ( mete )an!n a#l adnn bu olduunu #yleyen tari)'iler de var." : $gn, )$nl : #erap, algn
muncuk! boncuk, tak, mcev)er mung : 1. )$n, elem, $nt 2. ming, ben, gam$e
munglu: (mungluk" $gn, bunalm , )$$am mungul munzuk m&ek m&ge m&ld&z m&ren natuk : )$nl, elemli : (muncuk, boncuk" boncuk!un macar a$yla #yleni i : pck, bu#e : inci 'i'ei : berrak, #a% : irmak, akar#u : yurt, avul, yerle im blge#i.
nayman! 1. #oylu, a#il$ade 2. kendinden emin nirun n gay n yan ba ben b bulaz but buz : #a%, katk#$, #ade. : ba bo , #erbe#t, a$ade. 'engi$liler dneminde, genellikle uygur a#ll memurlara verilen bir unvan. : 1. #oyluluk nvanlarndan ( avrupallarn, valye, #r, nvanlarnn kar l" 2. #kunet, )u$ur (. ba komutanlk, ba komutan : 1. yurt, mekan, me#ken, diyar, 'adr, ma)alle 2. g'ebe, kabile, a iret : 1. gen' aygr 2. erkek deve yavru#u : trk'e!dir. ,ta , kut#al bir yere ya da a lma# $or bir ge'i e konulan ta ynlar- anlamna gelir. : (obla#, o%la#" 1. g$pek, atlgan 2. alicenap, yce gnll. : ere%, )ay#iyet : kaynak, menba
131
cak cakli d dak dakan du
: (otak, odak" ate lik, ate olan yer, ate tten yer. ev, yuva, in#an eitiminin, ba lad, in#ann pi meye ve bi'imlenmeye ba lad yer. : ocak #a)ibi. : ot, ate : ocak, yanma, yan#ma merke$i : )anm o$an : ate 'i
dgurmu : 1. oturmu , oturakl, #akin, kendinden emin 2. yuva kuran, birlik kuran g : ok (doma, doum, yaratl
"
gan an, ugan : tanr, 'alap, )uda (doru#u ugan" anlamlarna gelir. gan : (okan, ugan" 1. tanr, tanrlk va#%lar, yaratma, yarat , dou , )alik 2. anlay , $eka, bilgelik (. e#ki trklerde, kan davalarna kar 'kan, oba ve oymaklar ara#ndaki ge'im#i$liklerde, arabuluculuk yapan, ,bar tanr#- .. altay ve tuna trklerinde , ate tanr#: krpe, gen' k$ : 1. a$im, kararllk 2. niyet : ura , mcadele, me gale : ben$er, ben$erlik, ben$eyi
glau grak gra gsat
gtadurmu : okda0durmu ( bu ad, iki anlamda da yorumlanabilir. akll, $eki durmu . $or durumda kalan, $or ko ullarda olan durmu .." gur : ogur terimi ,)#m olan kabileler topluluu, boylar birlii- anlamna gelir. (p.golden"
gur veya ugr ya)ut ugor : macarlar!n atalar. 1.y$ylda ba krd blge#inde ve volga ile urallar ara#ndaki #teplerde ya adlar. rubruk, ba krdlar!n 4.y$ylda macarlar!n da anladklar dillerini mu)a%a$a ettiklerini kaydeder. (gumilev" gur gurlar : 1. gi$lilik, gi$em 2. uur, ba)t, tali), mutluluk : ba$ gruplar m.#. .1(!de avrupa!ya gelen ve bir'ok boydan olu an g'ebe bir kavimdir. kaynaklar, onogurlar ikili adlaryla yani onogur. bulgar adyla da anar. 'in kaynaklarndan yola 'karak, ogurlar!n tiel denen byk bir boy grubuna da)il olduklarna )kmediyoru$. bu boy itti%aknn dou boylar or)on trk imparatorluu!nun ku$eyinde, altay dalar!ndan baykal gl!ne ve man'urya!ya kadar yerle mi lerdi. tieller!in merke$> gruplar, m.#. 1<< dolaynda )a$rlanan 'ince bir boy ktne gre, #ogdia!nn ku$eyinde, u )alde #ir derya yaknnda, bat gruplar i#e bi$an# imparatorluu!nun karadeni$ eyaletlerinin dou )avali#inde, ka%ka#ya!nn ku$eyinde yer alyorlard. dou tiel gruplarndan en nemli rol toku$. ogu$ ve doku$ boydan olu an uygur boy itti%ak oynam tr. 'in ve bi$an# kaynaklarnn kar la trlma# yoluyla tieller!in bat boy gruplar ogur
133
boylaryla aynile tirilebilir. buna gre ogu$ ve ogur boylar 'ok e#ki ve 'ok byk bir #a)aya yaylan bir boy grubunun dou ve bat kolunu olu turuyorlad. gurlu! uurlu gurmu: gi$emli, a$ #k gutur g&n : gi$li, gi$emli : o0gn (..e#ki bir trk gelenei olan, tari)in nemli ve $el gnlerinin an#na verilen, o gn ya da o gnlerin yldnmne denk d en gnlerde doanlar i'in kullanlan bir ad. rnein, %enerba)'e!nin e#ki %utbolcularndan o gn altparmak ,1< ka#m 15(4- doumludur ve ata! nn lmne at%en bu ad alm tr." : uurcuk : krpe k$ : ke'i yavru#u : bir ya nda doum yapan, koyun ve ke'i : oul, erkek 'ocuk, gen' erkek : uurlu : 1. gi$li, gi$emli 2. yava , ar
ircik lagu lak laman lan rami run
ul #an: oul0)an ul ula ulak : 1. olan, erkek 'ocuu 2. evlat, genel olarak, k$ yada erkek 'ocuu : 1. oulcuk, biricik oul, biricik evlat 2. en k'k oul : oul'a
ulganmi : olu olmayan ulgaymi : olu olmayan ur u uz : 1. uur, tali), ba)tiyarlk 2. vakit, $aman, devir : 1. bolluk, bereket 2. )#m, akraba, ne#il : a)lamlar: ok (boy, uruk"!tan, oklar, #onundaki C$ 'okluk ekidir: omu$, g$, bi$ ve #i$!deki gibi. 2. trkiye!nin bir'ok yerinde ,)ile bilme$, ktlk yapma$- anlamnda kullanlr. (. #alam, grb$, g'l (delikanl". .. temi$ kalpli, do#t, iyi arkada . /. kyl, ba#it, #a%, tecrbe#i$ kim#e. 1. mbarek, p9k yaradl l. : 1. ok. u$ 2. au$, a$ (. k$ .. olaan#tlk /. 'ar, davet, toparlama
uz
# ) u ta : #a)alar!da ,alev- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" ) saanan t : #a)alar!da ,ok ve yay- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat"
133
)us k kan katmi ki k#rida ki kii klami klu kak kan kta ktar ktar ktay kuklu
: amu derya!nn yunanca. latince ad. bu ne)rin yukar ak blge#inin iran> adnn (va)#" kar ldr. : 1. doum, dou , yaradl 2. akl, u# (. dokunma, el #rme .. #yleyi , 'ar , )aber verme /. #ila), yay ile kullanlan ok 1. rgt, te kilat : 1. ogan 2. anlay , %e)im : (okutmu
"
)aberci, ulak
: 1. okuyucu, )aberci 2. ok atan, ok'u (. rgt', komitac : o)ri. : 'ar, davetiye : davet'i, davetkar, 'arc : ok atm , #ava ' : 1. akll, $eki 2. rgtl : ben$eyen, andran, tandk, bildik : ben$eyen, ok ayan : akll, $eki, da)i : )un beylerinden rua!nn karde inin addr. (attila!nn amca#, b.n." : 1. ok'u, iyi ok atan 2. bilgili, akll, yaratc (. davet'i, davetkar : geday: (ketay" : alim, bilgin
kumagan: ari%, eitim#i$ ama kendini yeti tirmi , olgunla m kun ku kulu kutan kutgan kuv lagan lam : toy ve dn davetiye#i : 1. bilgi, bilgelik 2. bereket : 1. alim, bilgin 2. bolluk, bereket, bereketli : eitmen, retmen : okutan, eitmen : okuyu , kraat, 'ar : olan, doal, olumlu : debdebe, g#teri , tantana
135
lbak lca lca lca lcay lcay lcaytu la lam lum lga lga lgun lum lun lu ma mak may mrak mur murca
: olu , olu um : kadn e#ir, ganimet, bolluk anlamlarna gelir. : ganimet, bolluk : tren, #eremoni, ta$im : mutlu, ba)tiyar anlamna gelir. : tanr #%atlarndan. ba)t, tali), a'k tali), ululuk : a'k tali), ba)t a'k, bereketli : ganimet, bereket : ganimet, nimet, bolluk : 1. olgunluk, olgun, yeti kin 2. )ner, mari%et : olgun erkek anlamna gelir. : olgun, olmu : yeti kin, olmu , kamil : olu , dou , olmaya elveri li. : 1. olu , olgunluk, arba llk 2. gen', ta$e (. #oyluluk : olu um, d$en : ama', gaye : 1. #oy, kan, #oyluluk 2. aile, akraba : (umay" #e'kin, g$ide : #evilen, ma uka : (umur" 1. ilgi, )eve# 2. g', dayankllk, dayankl : #alam, dayankl
murtag: kartal yavru#u murtak, omurtag : bulgar trk'e#i!nde, omurt: kartal, . ak: k'ltme eki: k'k kartal. (talat tekin". omurtag (kartalag" : bulgar )an (41. . 4(1". kurum )an!n olunun da addr. nak naka nal : 1. onanm , kabul grm : 1. (onak" 2. on0aka : 1. dou , ortaya 'k
2. 2.
#evgili, el #tnde tutulan
#alam, dayankl
135
nanli
: #alam, meyin, mte)ammil
nanmi: #alam, bayndr, de#tekli nat nata nay : 1. #alam, dayankl 2. yak kl (. terbiyeli, iyi davran l : makbul, )atr ina# : 1. #alam, dayankl, uygun 2. makul, kabul, ta#dik
ng tutuk: ong0tutuk ng ngan ng n ng n . 1. #alamllk, kalclk, dayankllk 2. iyilik, ra)met, bereket, bolluk (. #evin', ne e, mutluluk : ba)tiyar, me#ut, mutlu anlamlarna gelir. : trk'e. moolca!dr. ,ate pren#i, $ellikle )kmdarlarn ailelerinde baba ocan ve lkeyi koruyan en k'k olan- anlamna gelir. : trk'e. moolca!dr. putlar da)a doru#u ,ru)larn bulunduuna- inanlan ta#virler anlamna gelir. 'e itli mal$emelerden yaplr ve pek 'ok eyi betimlerler, kavim tapncnn byk bir blmn tem#il ederler. (rou&. o.a#ya"
ng n(ru)larn bulunduuna inanlan ta#virler". ng n(ru)larn bulunduuna inanlan ta#virler". ngu : 1. kar, ka$an' 2. #et, #tre
ngu alp: ongu'0alp ngu ngun ngun ngur : karl, ka$an'l, verimli, uurlu : totem anlamna gelir. : 1. bolluk ve bereket tanr#. 2. uurluluk, verimlilik, kalclk (. av totemi, kut#anm av )ayvan .. totem, #embol, bayrak, %lama : 1. kurtulu , #ala) 2. on. ogur
n gurlar : macarlar!n ve ugor kavimlerinin (vogullar!n ve o#tyaklar!n" de adn ta dklar ogur kavimlerinin boy gruplarndan biridir. macarlar!n onogur ad #lav dili araclyla batda da yaylm tr. (ongri, ugri, )ongroi#, ungar vb., ugor kavimlerinin ru#'a ad yugri!dir". onogur bulgarlar!nn ' kolundan biri ka%ka#ya!nn n cep)e#inde, kuban blge#inde, dieri volga!nn orta ak nn dou#unda, ka$an civarnda, 'nc# de tuna!nn gneyinde yani bugnk bulgari#tan ara$i#inde yerle mi ti. volga onogur bulgarlar, 'ounlukla %in. ugor olan kom u kavimlere de )akimiyetlerini yaym lard. n gurlar : onogurlar!n ilk dnemleri )akknda ayrntl bilgi #a)ibi deili$. batya g'lerinin ba lad yer, ku$eydeki ka$ak bo$krlar olmaldr. bir depremde yklan e)irleri bakat)!n #ogdca olan ad ve balantlar, orta a#ya ile ili kileri olduunu g#terir. bunlar .1<!lardan #onra ku$ey ka%ka#ya bo$krlar ile kuban irma yaknnda birikmi lerdi. g'ebe olduklar )alde, grece geli mi #aylabilecek bir tarm
137
bilgileri vard. ticaretle $ellikle de #amur deri#i ticaretiyle ura rlard ki, bu da onlarn orman blge#indeki )alklarla balar olduunu g#terir. (p. golden" nuk nuk nu pak pan pin pur puz r rak : u#ule uygun, $enli bir )9lde olan, yararl, dr#t, iyi karakterli anlamlarna gelir. : 1. #alkl, dayankl 2. uurlu, a$i$, #aygdeer (. u#ul, yol, teaml .. yararl, %aydal : 1. bereket, bolluk, verim 2. uur, tali) : (apak" temi$, bakml : maara, del)i$ : (ap'n, a% n" $r), demira : obur, i ta)l : kat, #ert : 1. yer, durak, blge 2. doramak, bi'mek (. mevki, mertebe .. d$en, kurulu : doramak, ke#mek, dorayc, bi'ici
oral: 1. or0al (..almaktan" 2. aral ran ray raz raz rbuk rcus run rda rdu rduca rga rgarun rgir rgun : 1. ta)t, ere% makam 2. yk#ek mevki, yk#ek derece : or0ay 1. ayn, e it, e deerde (krg$larda" 2. %r#at, )amle : kut anlamna gelir. : (ura$, ura#, ra$" ere%, onur, tali) : (trkmenler" dalarn $erinde d ey ve doal maaralara bu ad verir. bunlarn i'inde ya, peynir #aklarlar. : lm eytan. romallar onu ller lke#i8yle kar trrlar. (e#tin. laporte" : 1. ke#ici, ke#kin, dorayc 2. blge, vilayet (. onurlu, a)lakl, iyi )uylu : orta, merke$ (kaan veya )an otann bulunduu yer" : (orda" 1. orta, 'ekirdek, merke$ 2. #ila)l ve d$enli topluluk : 1. ordu ile ilgilenen 2. ortaca, ortanca : bayrak, %lama : 1. i#ti)kam 2. bayrakl, bayrak #a)ibi : ke#ici, bi'ici : #rda , #r #aklayan, ketum
137
r%#an
: 1. ou$name!de ou$ kaan!n amca# ve kayn ata# 2. otmanoullarnn ikinci )an ve otman be!in olu (. timur krkan )an!n komutanlarndan .. yldrm baye$it!in en k'k olu : #r #aklayan, #rda , gi$li, gi$emli
r#un
rkun, r)un, or)on : or (6 m#ta)kem mevki, kale burcu. 2. )endek" ile kun ( 6 )un"!dan. rmag rman rmu rnak r sius rpag rta rtai rta rtay&z rtug ruk rum run run run runak runduk : doramak, bi'mek : aa'lk, blge : dorayan, bi'en : 1. ta)t, ta)travan 2. yer, yre : m.#..14!den #onra, i#panya kkenli, latince ya$an kili#e men#ubu bir ya$ar. dier e#erlerin yan #ra 'ok kullanlan bir dnya kronii $etinin ya$ardr. : men e, kk, ne#eb : 1. ortadaki, ortanca 2. ilml, dengeli, ortayolcu : ilml : ortak, ortalama, ortada bulu ma : orta0y$ ka$aklarn, ' ana blmnden biri : ortak, pay #a)ibi : 1. yol, eylem, gidi at 2. 'are, '$m, imkan, uygunluk : mera, otlak : makam, mevki, mek9n, men$il, yer anlamlarna gelir. : 1. makam, mevki, $el yer, ere%li yer, ta)t 2. kararga), grev yeri : )ediye, ba) i : 1. oya, i leme 2. re)in, emanet : koltuk, i#kemle
runguluk: bayrak, %lama runlug runtag rus saluk : ta)t, makam : yk#ek mevki, makam : 1. tali), uur, ba)t, mutluluk 2. ama', )ede% : u$luk anlamna gelir. kuman ba bularndan birinin ad da o#aluk!tur.
139
setler
: ka%ka#ya boa$nn orta blmnde, burann ku$ey ve gneyinde ya ayan ve e#ki alanlar!a yakn iran> bir dil konu an ka%ka#ya kavmidir. lkelerinin grcce ad ov#. et)i, anlam ,o#!larn lke#idir-. (bk$ a#, a#i" : i g$ar, )amarat anlamna gelir. : 1. )amarat, i g$ar 2. ne eli, en
skay skay
sr ene : )elen, latin kaynaklarnda ur%a yre#ine verilen ad. strak n : bir 'mlek par'a#dr, $erinde o#traki#mo# yani bir ki i )akknda on yllna #rgn ce$a# karar ya$ldr. (e#tin. laporte"
stu l ! sa)alar!da ,ma#a- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" t t taci ta : or trk'e#i!nde ,elektrik- anlamna gelir. ( .).akaln" : 1. ate , ocak, ev 2. nebat, bitki : (utac" 1. doktor 2. ec$ac, ot ve bitkilerden ila' yapan ki i (. kam, bak# : 1. oda, i'inde ate yaklarak oturulabilen byk ve geni 'adr 2. yeni evlenenlere armaan edilen ev, 'adr
taa! ot0aa ..evin rei#i, aile rei#i, evde #$ ge'en ki i tak! yeni evlenenlere armaan edilen ev, 'adr, oda tam ! otamak ()alk dilinde )a#tay ila' vererek iyile tirmeye 'al mak, tedavi etmek, $e)irlemek anlamlarn ta r. bat trki#tan!daki trkmen boylarndan birinin de addr. kelimenin #onraki ekli demi !tir. tami tancak tar : doktor, )ekim : ila', mer)em, deva : ge'ici, %ani
t%igen (,ot0tigin- adnn , mool a$ndaki #yleni i." tigin tgun tkun tlu(k) tman : moolca!dr. ate , ocak pren#i anlamlarna gelir. : kabaday. : kabaday. : ate li : ailenin en k'k olu .ocan ate ini yakp #tacak ve devamll #alayacak olan, 'ok e#kilerden beri #regelen, trk tre#ince 'ocuklar ara#ndaki payla mlarda ev , en k'k 'ocua kalr. bu y$den ilerde evin yada mlkn idare#i k'k olandadr. yani, ocak, onunla yanmaya devam edecek, aile oba yada oyman ya am onun #aye#inde #recektir. bu 'ocuklara i'eren-otman, ot tigin, ot)an-vb. adlar verilir.
139
tmar tmar trar tigin vat vlaz vma
: )un )kmdar atila!nn (ya$ar attila!y tek Ct ile ya$yor, b.n." dedelerinden birinin ad. : ate li, ate #a'an : bk$. kang. tarban : trk'e. moolca!dr. ate pren#i, $ellikle )kmdarlarn ailelerinde baba ocan ve lkeyi koruyan en k'k olan anlamna gelir. (rou&. o.a#ya" : d$gn, munta$am : g$pek, atlgan : el ile yorularak yaplan yiyecek
y du raana : #a)alar!da ,yank- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" y ya yan yaz ybak ybat ygak ygur yinli ylum ymak ym k ymur ynak yrat ytun yur z : 1. d nmek, d nce, %ikir 2. 'ukur : 1. oyularak yaplan eli i, i leme 2. emanet, re)in (. #empatik, minyon : 1. iman, inan' 2. d nce, e%kar : 'ukur, kuyu : 'ukurlu vadi : oyuk ve 'ukurlu yer : 1. oya, re)in 2. uyank, mteyakk$ : dere yata, dere oyuu : d nceli, e%karl : 1. 'ukur, kuyu, bo luk 2. kurucu, kuruntu, yormak : yn, kitle. trklerin #o#yal birimleri i'indeki #ralamada, obadan by boy!dan k'k olan akrabalar topluluu : yk#ek anlamna gelir. : dere, dere yata : maral, ceylan, vb. )ayvanlarn bir arada olup #u i'tikleri kuyu, #u birikinti#i : derin, oyuk, derinle mi : kutlu, mbarek anlamna gelir. : vcut, endam : ileri, n, nde
141
za zai
: kadim, e#ki, e$eli, )ep var olan : tecrbeli, bilgili, u$man
zami kaan: (u$am kaan" o$am 0kaan zami zan zar zgan zman zul zut zutgan bek bge cal cek c&t alan dem demi den dg&l : u$am , u$man, u#ta i inin e)li : (u$an" nc, )erke#in nnde olup )itap eden, iir ya$an ve okuyan, kopu$ 'alarak iir okuyan ve ya$an. u#ta, i inin e)li : u$man, u#ta, bilir ki i : kademeli, dereceli, ncelikli : u$man : e#a#, kaide : ikamet, ikametga) : ileride, ilerici : k'k grup, tim, takm, par'a : ced, ata, #oy : c0al intikamc : 1. e#inti, )a%i% yel 2. bur' : intikam, ' : '0alan kinci, intikamc : 1. bor', bakiye 2. dl, mka%at : 1. ec$ac, doktor 2. ricac, yakaran (. bor'#u$, bakiye#i$ .. dl veren : 1. ricac, duac 2. dl : vlme, vn' kayna, vlme nedeni
2.
dg&lm& : 1. lm , len, ba arl, dl alm dg&r dr&m d&get d&k d&l : uygun, yerinde, vaktinde : #e'kin, mmta$
ricac, duac
: ricac, yakarc, duac. t...yakutlar!da, , akar#ular tanr#: rica, yakar, dua, niya$, ar$u : 1. u#luluk, aklllk 2. yceltme, ululama, mka%at
141
d&n d& g gd& gd&m ge ge ge geday gel get gir gl& gredik gr& g&l& er le rek ren ret rey&k r&k r&n t& t&r &&
: 1. deme, deyi : vakit, devir
2.
yakar , niya$
: (ok" ana, anne, yaratan, douran : vme, met)iye : 1. vlen, met)edilen 2. nce, ncelikli : 'ok akll, ya l kim#e, ulu#un by anlamlarna gelir. : (ke" da)i, 'ok $eki, 'ok akll : iki ya na gelmi ko' : (ketay" : 1. $eki, akll, akl ba nda 2. bur' : 1. akl, $eka, aklllk, 2. #evgi, mu)abbet : #evin', ne e, elence : da)i, 'ok akll : 1. mrebbiye, eitmen, yeti tirici, retmen 2. idman, talim, antrenman : 1. renilecek olan reni 2. arkada , re%ik : vlen, met)edilen, vlmeye layk : vc, met)edici : akl birlii, %ikir birlii : toplant yeri, cemiyet , dernek : = renmek. : gelenek, terbiye : gelenek, grenek, terbiye : muni#, cana yakn, el #tnde tutulan : 1. deneyimli, bilgili, renmi , der# alm , yeti mi : meti), vme, ululama : vme, met)edici : c, met)edici
2.
)o nutluk, memnuniyet
143
&lm& &n &n &nek
: ba arl, de#tekli, lmeye layk : 1. = nmek.: 2. itina, dikkat (. #ra, de%aat : vn', i%ti)ar, vnme gerek'e#i, i%ti)ar ve#ile#i : nmeye deer, nme nedeni
&nm&: vnm , vnmeyi )aketmi , gururlu &n&r! gururlu, marur &r &t k ki k&r ke ke ker : er : 1. anlay , kavray
2.
na#i)at, tav#iye, deneyim aktarm
: (g" 1. $, dou , olu , geli me 2. $eka, bilme, u#, yetenek, ana, douran : okeci, 'arc, davet edici, davetiye veren ki i : $eki, anlay l : i#im olarak da kullanlr. d9)i anlamna gelir. : da)i, yanlma$, bilge, 'ok akll : da)i, #per $eka
kerman: da)i, bilge, yanlma$ kl& kmen ks&m ks&z : 1. da)i, akll 2. egemen, denetimci : i#im olarak da kullanlr. akll, u#lu anlamna gelir. : ar$u, murat : de#tek#i$, arka#$, olu um#u$, geli meye engel durumu olan, ()alk ara#nda, ana# olmayan, len ya da ayr olan 'ocuklar i'in de bu adn kullanlma#ndaki neden, anann, 'ocuun yeti me ve geli imindeki nemine at%endir." : i#im olarak da kullanlr. %aik, i#abet eden, yanlmayan, doru )ede%ine veya mak#adna varan anlamlarna gelir. : 1. keli, akll, da)i, yanlma$, deneyimli, bilgili 2. a$ametli, g#teri li : i#im olarak da kullanlr. me )ur, nl, #anl, kuvvetli anlamlarna gelir. : 1. akll, bilge 2. a#i, ba na buyruk, perva#$ (. me )ur, g#teri li .. ba)ar, ilk ya$ : i#im olarak da kullanlr. ka)raman, kuvvetli anlamna gelir. : 1. akll, bilin'li 2. ka)raman, ce#ur, korku#u$, ba na buyruk : 1. 'ok, 'okluk, bolluk 2. akl, u#, bilin'
kte kte ktem ktem kten kten k&
143
k&n
: kendine dn , $e dn
k&nm&: $ne bal, $ne dnen k& k&z : 1. 'ok, 'okluk, bolluk, bereket 2. akl, bilin', bilin'li : 1. irmak, ne)ir, byk akar#u 2. u$man, bilge, e)il, da)i (. k$ ( amani#t gelenekte, tm boylar i'ine alan, ortak #oy totemi" bu y$de, ou$ adnn buradan gelebileceini #yleyen bilim adamlar var. bilindii gibi, ou$!un en byk ve en belirgin $ellii, btn trk boylarn bir araya getirip tek devlet 'at# altnda toplama#dr.
lbzk : lme$cik (oyratlar!da i#im olarak kullanlr." ler l&m lmez n nal nalan naldi ncek ncel ncelik nc& nc&l nek nda nde : 1. m)endi# 2. arba l, l'l (. #ava buyruu, #aldr buyruu : 1. adap, u#ul, erkan, yol 2. arba llk : 1. dirayetli, dayankl 2. 'ok #evilen, unutulma$, i$ brakm : 1. dou, gne in doduu yn 2. ilk, ba lang', dou , meydana geli ncelik, pren#ip, temel : n0al nc, lider, nde olan : n0alan, lider, nc : n0ald, lider, nc : nce, nceki, #ele% : 1. #ele%, da)a nceki 2. nde olan, nc, re)ber (. ncelikli, imtiya$l : imtiya$, torpil : 1. ilk, ori2inal 2. lider, yol a'an, nde olan : 1. nc, nde, re)ber 2. birinci, ilk : ncek, nceki, #ele% : ayn ncelikte, ayn imtiya$ payla an : nc, nceki
..
ilke,
ndeg&n: nde0gn 1. nemli gn 2. nceki gn nder nde nde nd& : nde olan nc, lider : i#im olarak da kullanlr. re)ber anlamna gelir. : yol a'an, re)ber, mi)mandar : nc, mi)mandar
145
nd&l nd&n ne nek nel nem nen ner ne ney ng ngel ngen nger ngi ng& ng&k ng&l
: 1. en nde, en ndeki, nc 2. ncelik, imtiya$ : 1. pe in, pe inat 2. nde, nde gelen : ileri, ileride, tede : dayanak, direk, de#tek : 1. u#ta, u$man, pir 2. vade, m)let : ncelik, imtiya$, deer, kymet, )a##a#iyet : 1. nde olan, ne ge'en 2. ballk, #adakat : n0er nc, re)ber, klavu$ : i#im olarak da kullanlr. re)ber, klavu$, inet (nde mek: inat etmek" anlamna da gelir. : 1. ne ge'en, nde gelen 2. yk#eklik, balagat : ilk, birinci, ba ta gelen : 1. arba l, olgun 2. nc, nclk eden : 1. $a%er, utku 2. u$un boylu, levent : )iddetli, a#abi : (ng" 1. dei ik, %arkl, #rad 2. nce, ncelikli : 1. nc, klavu$ 2. atak, atik, )areketli (. delil, kant, i#bat : ya#tklarn ucuna yapla i leme : yol g#teren, n ayak olan
n0ku$u kurban, kurbanlk n& n&m n&r n&rt n&t pgine pke pz : nce, nceki, #ele% : 1. birinci, ilk 2. )a#lat, ganimet, kar : ba lang', #i%ta) : nce, ncelik : nce, ncelik : pck, bu#e : i' ge'irme, %ke, )r# : can, ru), ne%#
145
r&m r&n rek ren rge rgen rg& rikli rken rkin rnek rb&l rpen rs rt rte rtg&n rt&n r& r&m r&n r&n r&nd& r&nd&l r&s s sr&k
: reyi , geli im, byme : ipten rlm merdiven : i#im olarak da kullanlr. yap, bina, mimarlkla ilgili i ve ## anlamlarna gelir. : 1. rme yapan, rc 2. e#kiden kalma kalnt, kalnt kent ya da me$ar : 1. rnek, moti%, rg rnei 2. a)ika, yk#eklik : 1. rl ip, urgan 2. ke'i klndan yaplan ip : 1. dokuma aleti, dokuma te$ga) 2. mevki, mertebe (. tm#ek, tepe : eciyeli : 1. urgan, rl ip 2. %idan : 1. %idan 2. ta)t, ta)trevan : numune, #tandart, l' : #a)alar!da ,pa$ar gn- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : 1. rtl, kapal, gi$li 2. alev, alev : $erinde metal maden dvlen demir ktle dayankllk : #a)alar!da ,yangn- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : rt, rtl : #aman ayrlm , )armanlanm ta)l : omu$ #tne alnan rgl giyecek, pelerin : rg mal$eme#i, dokuma te$ga) : 'it, al : i#im olarak da kullanlr. gky$nn a'k, beya$ )9li, 'adrn tepe#inde aydnlk i'in braklan a'klk, baca, pencere anlamlarna gelir. : 1. #a' rg#, belik 2. beya$lk, temi$lik (. gky$nn bulut#u$ )ali .. rn, )a#lat : ar, temi$, #a%, paki$e : 1. #e'kin, g$ide 2. #a%, temi$, pak : #a)alar!da ,ne)ir- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : ger'ek, )akiki : 1. mert, $ #$ bir 2. e#rik, kendinden ge'mi , #erme#t
147
steri temi ter tgen tg&r tilig tker tn& t&g t&ken
: %ante$i, )ayal, %anta#tik : (demi , otam

"
: 1. ricac, yakaran 2. ileri, ileri ge'mi : ge'mi , a m , tede olan : delici, delip ge'en : itibarl, #aygdeer, mu)terem : "$ ricac, duac 2. ge'ici, %ani : rica, yakar, i#tir)am : (tk" ar$, niya$, rica, dua, dilek
(.
'rc, tc, okuyucu
: 1. ricac, duac, niya$c, tanrya yakaran 2. ge'mi , ma$i, onurlu ve n'l ma$i t...trklerin, ilk ba kentlerinden. tanrnn, trklere armaan ettiine inanlan, kut#anm , ormanlk, dalk blge : 1. dn, verme, ba , ma%iret 2. yakar, yalvar , niya$ : 1. rica, dilek, maru$at, i#tir)am 2. iltima#, tara%girlik : vlen, vlmeye layk : vn', i%ti)ar : vlen, vlmeye layk : vlmeye yol a'an davran , gurur ve onur kayna : t, na#i)at : %ke, )iddet, )n' : 1. taklit, ben$eme, ben$etme, 2. )ikaye : eilim, ben$eme, taklit etme eilimi : $aman, devir : co ku, co kunluk, te$a)rat : (trkmenler" ne)irlerin etra%nda bulunan eimli ara$iye bu ad verir. : ki inin ,ben- derken, anlatmak i#tedii, tin#el varlk. 1. ben, tin, can, ru), gnl 2. a#l, e#a#, temel, un#ur (. a)#i, ki i#el, kendi, kendine aitlik .. u$, u$luk, u#talk /. dere, rmak
t&n t&n vg&n v& v&l v&n v&t yke yk& yk&n ylek y&k z z
z%ak s ylu
147
z%bek ce#ur, kendine gveni tam zbek%#an (..ba$ kaynaklarda, , u$bek )an , olarak da ge'er" zbir zdek zdel zden zek zel zen zen zerk zge zge zgel zgeri zg& zg&n zg&r zg&ven zker zle zl&k zmen zr&m z&m zveren : $0bir #oylu : 1. madde, temel, a#l, yap, kurulu , olu , olu um 2. beden, vcut (. aacn, kkne yakn olan k#m : 1. #oylu 2. armaan, )ediye : 1. i'ten, #amimi 2. ender ra#tlanan, olaan#t (. akraba, )#m .. armaan, )ediye : 1. temel, a#l, #, merke$ 2. can, ru), gnl : 1. ayrt, %ark, %arkllk 2. u$man, u#ta, kali%iye (. ki iye $g, ki i#el : 1. i'ten, #amimi 2. dikkat, itina, emek, )eve# (. irmak, k'k akar#u : 1. gpta, )eve#, i ti)a 2. diren', gayret, dikba llk : $0erk kendine egemen, kendine #$ ge'en : i#im olarak da kullanlr. ba ka, dier, gayr, bamba ka, bilinen gibi deil, yabanc anlamlarna gelir. : ben!in kar t. ba ka, teki, yabanc, , gayr : $e ait, $den gelen, #amimiyet : 1. )ayal, kugu, %ante$i 2. devrim, ba kaldr : $e ait, $le ilgili, ait, )a#, ma)#u# : $e ait, $ne ait, ori2inal, kendine )a# : )r, bam#$, kendinden ba ka#n dinleme$ : $0gven ce#aret, kendine gvenme, kendinden emin olma, kendinden bilgi, beceri ve konumundan ku ku duymama : 1. ulu ru)lu ki i 2. iylik #ever, )ayr#ever : kendine dn , kendinden veri : a)#i, $el, ki i#el : dr#t, $ #$ bir : #e'kin, #e'ilmi : kendine katma, kendine 'ekme, kendinden yapma : $0veren mec....%edakar, %edai
149
zveri parsak paa
: $0veri ...%edakarlk : 1. acma duygu#u, mer)amet 2. por#uk : ba komutan, general. ( bu #$ck, ba$ dilbilimcilerimi$e gre, ba . ad, ba$larna gre de ba . aa birle imi ve $amanla a$ dei imiyle bu bi'ime gelmi tir. : 'ayr, 'imen, 'ayrlk, otlak
peen
peenek: 1. otlak, 'ayrlk 2. bacanak pek peki pelin pelit : 1. ber, kat, #k, #ert, kuvvetli, dayankl 2. bey #$cnn, dei ik a$ ayrl bek, beg, be, bey vb. : #klk, #ertlik, peki mi lik : ac ve ke#kin kokulu bir yayla 'i'ei : me e aacnn 'i'ei
perinek: (berincek" 1. #adk, i'ten bal 2. %edakar pinar pire pire : kaynak, kaynarca, g$e : ma$dei#tler!in kut#al ate i koyduu yer. ate tapna. (rou&. o.a#ya" : ma$dei#tlerin kut#al ate i koyduklar yer. ate tapna.
pis k pa2abalaar : or trk'e#i!nde ,bi$ olmadan ba lamayn$- anlamna gelir. ( .).akaln" pis k paraar : or trk'e#i!nde ,bi$ olmadan gidini$- anlamna gelir. ( .).akaln" pigan pikin p rsuk pukku : olgun, pi gin : olgun, kamil, pi mi : (bor#uk" tilki byklnde, krknden yararlanlan bir )ayvan : mikku gibi ller diyar!na d en, tanmlanamam bir ne#ne.
pulut k : or trk'e#i!nde ,bulut#u$- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" pulut k kn : or trk'e#i!nde ,bulut#u$ gn- anlamnda kullanlr. ( .).akaln" pusat pusun pusun p&ren p&sk&l : (bu#at, ba#at" 1. #ila) 2. $r), koruyucu : pu#u, pu#ma, #inme : iltica, #nma, #inme, pu#ma, #nm , mlteci : (trkmenler" 'allk ve ormanlk yerlere bu ad verir. : #arkk, a#l duran ##, ak#e#uar
149
rum
: 1. romal, 2. arap ilinden ba ka bir ilden olan kim#e, (. anadolu, .. o#manl. (%.develliolu"
S0N
saba sabaci sabak : (#ava" 1. (#apa, #opa" #opa, denek, #avma aleti, #ava aleti : 1. #opac, #opayla d en 2. konu mac, )atip : (#avak" 1. #opa, cop #opa kullanan, dv ', #opa ile d en 2. km$ #aklamak i'in beygir deri#inden yaplan tulum sabakkara: #abak0kara sabar sabar sabay sabi : i#im olarak da kullanlr. (#ab: dvmek, vurmak %iilinden geni $aman eki ile" dver anlamna gelir. bir trk boyunun da addr. : 1. #apar, #avar, dver, #opayla dven 2. #avar, #ava r, #ava ' (. )atip, konu mac : #av0ay : 1. #opa, cop 2. #ava , d
(.
#$, #o)bet
sabib a: #ab0boa sabin sabu sabutay saa : #eki$inci bulgar kral. (31/ . 313" : 1. #opa, cop, denek 2. #ava , d ', d u#ta#, #ava ' : (#ubutay, #abotay" #abu0tay C #aba0tay : #a', ba) i , armaan
saabek: (#a'bek" #a'0bek saan sai : 1. cmert, datan, )arcayan 2. yaync, yayn yapan : 1. armaan, ba) i
2.
adak, inan' gerei datlan ne#ne
sa, sau : i#im olarak da kullanlr. gelinin ba na #erpilme#i al kanlk )9line gelmi olan para, dar gibi eyler, ta rada geline verilen )ediye, elbi#e ve mendil #a'a anlamlarna gelir. saibeg&m: #a'0begm sailik sau : armaan, )ediye, ba) i : (#a', #a'uk"
151
sauk sadak
: 1. eli a'k, cmert 2. armaan, ba) i
(.
aleni, #akl#$, gi$li#i$
: oklarn, i'inde mu)a%a$a edildii torba ok torba#
sadakbay: #adak0bay sadakbe: #adak0be saday sadu saf akt sagay : yiit ki i, er ki i : iyi, 'ok iyi, ala :, ma#um : 1. d nceli, d nen, #aknan 2. $leyen, $lemi , $lem
sagburru: ma ma ! alteden kocakar. bk$.ma ma . sagim sagin sagini sagu sagun : 1. emel, ar$u, murat 2. d nce, %ikir, d nceli, %ikir #a)ibi (. #alamlk, dayankllk : 1. $lem, )a#ret 2. d nce, plan, ta#arm (. davet .. kvlcm : #agnan, d nen, $leyen, #aknca duyan : at, mer#iye : (#agn"
sagundu: $lenen, d nlen, kollanan sagunduk: $lenen, d nlen, $lemeye deer sagunur : d nce, ta#arm
sagursag : inanna!nn bir yanda , ola#lkla bir )adm. sa bilge: #a0bilge doktor, #alk u$man sa saan : 1. #alk, dirilik, canllk, yeterlilik 2. akl, %etanet (. doruluk, inanrlk .. )ali#, #a%, net : doan tr, yrtc avc bir ku
saanak: #anak, #ert ve )$l yaan yamur saanbay: #aan0bay saani: ne%#, can, ru) sabili sada : #a0bili (bilig" #aduyu, )ikmet : #alkl gnlerin arkada , can yolda
151
sadak sadi saik saim
: (#adak" : #ada' , damadn en yakn, en gvenilir arkada : 1. d nceli, planl 2. #a, diri, uyank (. ate , kvlcm, ate li : 1. ya am, #alk 2. #erap, algn
saimbay: #agm0bay sain #an: #an0)an sain sain sai salam sali : 1. d nce, ta#arm 2. $lem (. ate , kvlcm : 1. kurgu, )ayal 2. #aknca, ma)#ur, endi e (. $lem : )e#ap, matematik, #ay : #alkl, g'l, dayankl, diren'li : (#alk" diri, canl, #alkl
salica(k": #alkl, diri, e#enlikli saman : #alkl, g'l
sanak alp: #anak0alp sanak #an: #anak0)an sanak tekin: #anak0tekin sanak tigin: #anak0tigin sanak sarak sari saat : (#aanak" : i'ki i'ilen kap, kupa, kade) : 1. #arak 2. #ar : #a0 ad
saunak: at, mer#iye saunmu : 1. $lem i'inde olan 2. d nen, d nceli (. davet eden, davetkar sa#l : #a)alar!da ,tilki- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat"
sa#te avarlar : bi$an#l tari) ya$ar t)eop)ylakto# #imokatte#, //3!de avrupa!ya ula an avarlar!n a#lnda ogur kkenli kavimler olduunu, ba ka kavimleri yanltmak amacyla de) et #alan a#ya avarlar!nn adn yer#i$ce aldklarn ve bu ad ta dklarn iddia eder. oy#a bugn artk bilindii gibi bu olay antik edebiyatta #k #k tekrarlanan a rtc %olklorik bir )ikayedir. bunu ba ka ya$arlar ba ka kavimlerle ili kili olarak avar 'andan y$yllar nceki $amanlarda da anlatmaktadr. #onu' olarak avrupa!ya gelen avarlar! ,#a)te avarlar- diye grmemi$ i'in )i'bir
153
nedenimi$ yoktur. avar adnn kaynaklarm$da yine #klkla ge'en bir dier ver#iyonu uar!dr. saka sakal sakalar : 1. akll, ari% 2. d nceli, kaygl (. #akal .. #akl, #aklayan, koruyan : #akal : ka$ak #tepinde, pamir ve tien an vadilerinde ve dou iran!da ya am iran> g'ebe bir kavimdir. ac)aimenida 'andan #onra ka$aki#tan!daki #akalar #tepten tarde edilmi ler, (u$akla trlm lar, #rlm ler" pamir civarndakiler i#e bin yl #onra bile e#a# i#k9n yerleri yaknnda ya amaya devam etmi lerdir. m.#.ilk bin ylda tarm )av$a#!nn gney blmnn )9l9 #aka dili konu an #akinleri vard. : 1. alnnda beya$ leke#i bulunan at 2. uur#u$, #akncal
sakar
sakaralp: #akar0alp sakarbua: #akar0boa sakastan (#ege#tan, #ei#tan, #i#tan" : e#ki #aka )alknn bulunduu gneybat a%gani#tan!da bir eyalet. tari)i gondop)erre#!in $elliklerini kendinde ta yan iran de#tan!nn byk ka)raman r#tem de buraldr. iran de#tan!ndaki )kmle m.#. 1. y$ylda o&u# tara%ndan akn eden g'ebe #akarauklar ve to)arlar, a#iler!in idare#i altnda bulunuyorlard, %akat kangk #akini a#iler, yani turanllar mteakip y$ yl boyunca da iran!n g'ebe d manlar olarak kalm lardr. 1. ve 2. y$ylda bu g'ebe aknlarn bertara% etmek i i iranllar!a, $ellikle )irkaniallar!a (giv, guder$ aile#i" ve #aka#tanl #aka. pe)levi )kmdarlarna (gondop)erre# ve aile#i" d m t. saki sakik sakin : koruyucu, mu)a%$ : 'oban yld$ : 1. d nme, ta#arm, kayglanma, kaygy ortadan kaldrma eylemi 2. #aklama, koruma, e#irgeme (. u$akla ma, ayrlma
sakin! d nce, kayg saki! kayg, endi e sakli saklica : 1. korunmu , ma)%u$, e#irgenen 2. $inde, din', #alkl : 1. gi$li, rtl, korunan 2. )a$ine, mcev)er
sakliak: 1. gi$li, gi$lenmi , rtl 2. ya am, #alk, e#enlik sakman sakni : 1. uyank, diri, #alam 2. #okman, di$e kadar 'kan 'i$me : (#akar"
sakurbay: #akur0bay sal : 1. #aldr, #aldrmak 2. #almak, brakmak, a$at etmek, #erbe#tlik (. gndermek, yaymak, ula trmak, u$atmak
153
salacuk salaak
: #aldran, #aldrc, gnderici : #alnan, braklan, #alnm
salaman: #alnan, braklan, a$at edilen, #erbe#t, a$ade ( bu #$ck de, trk'e!den %ar#'a!ya ge'erek, , #elman- bi'imini alm tr. salami )an: #alam )an salami : 1. #aldran, d mana kar )amle ve manevra yapan 2. iyi kl' #allayan, #ila) or
salanu: #aldrgan, iyi kl' kullanan salar salciut sali salikut saluk : 1. ordu #evk eden 2. iyi kl' kullanan, #ila) or : bir mool boyunun ad. (rou&" : 1. #alc, #evk edici 2. #alan, #erbe#t brakan (. kara)anllar dneminde, #aray a 'larnn nvanlarndan : #al'0kut : 1. #alnm , a$ad edilmi , #altuk, e#ki kle 2. ba na buyruk, bam#$, otoriteye kar 'kan (. #aldran .. #ila) or, iyi #ila) kullanan /. k'k yel, e#inti 1. )aber #alan, me#a2 yollayan : #aldr, )cum : )cum eden, a#ker #evk eden : #aldr0ay
saldr saldiran saldiray
saldirgan: #aldrc, )cumcu saldiri : )cum, taarru$
saldirmi: )cum etmi , taarru$ etmi saldur sald&z salgara : #aldr : #al0d$ : #alnm , a$ade, ba na buyruk, otorite tanma$
salgin! "$ #erbe#t, bam#$ 2. #erap, )ayal salgur salgut salik saliku : atak, tetik, #aldrmaya )a$r : mebu#, vekil. e#kiden bir blgeyi tem#ilen, kaan!a (ba kente" gnderilen ki ilere verilen unvan : 1. vergi, vergi borcu, )ara' 2. )aber, t, tav#iye : )aberci, t'
155
salim salin salinay
: 1. #erin e#en yel, #erinlik 2. %erman, emirname (. $m demedi, #alkm : 1. #erbe#t, #erbe#tlik, #alnma, boy g#terme 2. 2e#t, eda (. #alncak : #aln0ay
salinmi! #erbe#t, a$ade, #alaman salkim salman : #alnm , #arkk : (#alaman"
salm, kle a$ad etmi saltik saltin : (#altuk" : yaln$, yaln$lk i'inde, tek kalm
saltuk alp: #altuk0alp saltuk bura: #altuk0bura saltuk : 1. #erbe#t braklm , a$ade, )rriyetine kavu mu e#ki kle 2. ba na buyruk, bam#$
saluk bike: #aluk0bige saluk #an: #aluk0)an saluk : (#alk" #erbe#t, a$ade, )rriyetine kavu mu
salukbay: #aluk0bay saluktan! #aluk0tan saluktay salum salun : #aluk0tay : 1. $grlk, a$at 2. kl , #ila) : 1. 2e#t, mimik, eda, cilve 2. boy g#terme, ortaya 'kma
salundu tigin: #alundu0tigin salundu! 1. $gr, )r 2. edal, boy g#teren salur : nereye var#a kl' ve 'oma i grr, anlamna gelir.
salur #an: #alur0)an salur ka$an: #alur0ka$an salur : 1. #aldran, #aldrgan, a#ker #alan 2. #ila) or, iyi #ila) kullanan (. #aldrma, kl',
samagar : i#im olarak da kullanlr. kyin (kara" tatar boyundan #amagar noyan!n addr.
155
samandar (#emender" : )a$ar lke#indeki bir boy ve ayn $amanda )a$ar lke#indeki bir yrenin ad. #amandar boyu, 1. y$yl orta#nda kaynaklarm$da balangar ile birlikte ge'er. bu iki boyun adn ta yan blgeler e#ki #avir ara$i#inin en nemli i#k9n yerleri olduklarndan dolay, bu iki boyu #avirler!in en nemli boylar olarak grmemi$ gerekir. samr samsa : #a)alar!da ,yamur- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : i#im olarak da kullanlr. baklava bi'iminde yaplan bir 'e it )amur tatl# anlamna gelir.
samsa avu : i#im olarak da kullanlr. erturul ve o#man ga$iler $amannda ya am bir yiitin addr. samsa : baklava tr bir )amur tatl#
samsama: (#am#a" samsara : )indui$m8de ru) g', beden g' (loui# renou" samuka: inat', diren'li san! sanmak, #aymak, var kabul etmek sanaa ! #a)alar!da ,d nce- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" sanaga sana sanak sanalp sanay : 1. #erap, )ayal 2. niyet, mak#at : )e#ap, matematik : matematik : #an0alp : #an0ay
sanbay ! #an0bay sanberk! #an0berk sanak ! ucu #ivri m$rak sanar barla#: #an'ar0barla# sanar #an: #an'ar0)an sanar : #aplayan, batran, drten, m$rak kullanarak #an'an, #an'c, iyi #ila) kullanan
sanaralp: #an'ar0alp sanarbarla# : i#im olarak da kullanlr. karg #aplayan yiit anlamna gelir. sanarbay: #an'ar0bay sanarbek: #an'ar0bek
157
sanar k: #an'ar0ok sani sani sani : 1. ucu #ivri demir, #ila) 2. #ivri bir aletin, vcuda deince verdii ac (. ac duymak : ucu #ivri demir, karg : )amle, kl' veya kargyla yaplan drt
sanduga': blbl sanek saner sang sanga sangi : )ayran, me%tun : #an0er : #an, d nce var #ayma : #mer!de #t d$ey tapnak ynetici#i. : )ayal, #erap
san k : ,#ay#$san k ayak : ,#ay#$ kade)sanir sankur sanlav sanli sansak sapa sapak sapar : 1. )ayal 2. bur' : )ayret, a knlk : )rmet, #ayg : 1. #anc, d nc 2. p)eci : anlay , intiba : 1. #opa, denek 2. kl' #ap, kab$a (. aykr, %arkl, ba ka : 1. #opa 2. aykr, aykrlk : 1. #abar, dver, dvc 2. aykr, %arkl (. kab$a
saparbay: #apar0bay saptaa) inne : #a)alar!da ,iplikli inesapurlu: devrim, i)tilal, ayaklanma, ayrlma sar sarar : ke#inlikle #ir yani #eyanto kabilelerinin en nde geleni. : #aran, #arc, #arma eyleminde olan, ren, rc
sardeis ! mani#a, #ali)li, lydia devleti!nin ba kenti. sardica ! #o%ya.
157
sargin sarg n sargut sari
: 1. #evimli, #empatik, 'ekici 2. #arg, #arl, rl : e#ki dnyann byk )kmdarlarndan biri, agade kenti ve akad )anedanl!nn kurucu#u. : 1. gne 2. ba , i)#an : 1. #ar renk, #ar n 2. #arl, #arlm , #aran, #arlma
saribai: #ar0ba sariba saribri sarica sariur sarig saril sarim sarip : #ar0ba : #ar0bri : #arl, #ar gibi, #arya 'alan : #ar0'ur : #arl, #arlm , rgl : #arlmaktan...#arl, #evgili, #aygl, cana yakn : 1. #uyu #$meye yarayan, ince dokuma 2. #arma, #arlma : #arp, dik, #arl, 'klma# g', yal'n
sarit&rgi: #ar0trgi$ sarkiz sarman : #ar0k$ : (#arman" 1. #ar n, #arya 'alan 2. #cak kanl, cana yakn
sarmaik: #arl, #arpa#arm , #arlan sarp sarper sarpta : (#arp" : #arp0er : #arp0ta
sarptimur: #arp0timur sartik sartuk : 1. #arl, rgl, rlm : (#artk"

2.
%arkl, dikkat 'ekici
sartuk#an: #artuk0)an saru #atun: #aru0)atun saru saltuk: #aru0#altuk saru : 1. #ar 2. #ra d , %arkl, dikkat 'ekici (. bat, bat yn
159
sarualp
: #aru0alp
sarubatu: #aru0bat sarubatur: #aru0batur sarubay: #aru0bay sarubua: #aru0boa sarubuka: #aru0boa saruca! ". bir #ungur tr avc ku sarucabay: #aruca0bay saruer : #aru0er
2.
#arya 'alan, #ar n
saru#an: #aru0)an sarukan : #aru0kan
sarukuni: #aru0kuni sarul : #arl, #arlm
sarulbay: #arul0bay sarultan: #arul0tan s0s0niler: er ekler!den #onra m.# 2..!den tam olarak m.# 1(2!ye kadar )akim olan iran )anedandr. sas$ buka : i#im olarak da kullanlr. bayan )an!n lm $erine gk. orda ta)tna ge'en olunun addr. sataran ! davaclara )akemlik eden bir tanr. sati : 1. #atk, #atuk, #atlm n di i#i 2. pa$ar yeri
satibeg&m: #at0begm satibige sati satik : #at0bige : 1. #atc, tccar 2. mertebe, rtbe : #at, #atuk
satk, satuk : i#im olarak da kullanlr. #atmaktan: (at. k, yat. k vb. gibi" al veri , ticaret anlamlarna gelir. satikay : #atk0ay
satikbay: #atk0bay
159
satiker satiktay satikul satilmi satim
: #atk0er : #atk0tay : #at0kul : #at, #atk : 1. #atcm 2. ticaret
satimkul: #atm0kul satigan: #atc, tccar satuk bura )an : (l. 5/5". kara)anl )kmdar. oul'ak!n yeenidir. kara)anllar!n bat k#mnda i#l9miyetin re#men kabulne #ebep oldu. i#im olarak da kullanlr. 2.p. rou& orta a#ya adl yaptnda #atuk bura )an!n lmn 5// yl olarak verir. satuk bura )an: #atuk0bura0)an satuk! sat, #atk, #atlm satukbarla#: #atuk0barla# satuk#an: #atuk0)an satun sav sava! (sav" savaci : (#avc" : #atn alma, #atn alma gc, pa)a : (#ava" 1. me#a2, )aber, yeni )aber 2. iddia. i#nat (. n, #an .. #ava , vuru ma, d /. yk, ata#$, darb me#el
savakul: #ava0kul savan : 1. #avc, #ava ', de% edici 2. el'i, arabulucu
savankul: #avan0kul savar savaru sava : #ava ', #avc, de%edici : 1. ba) i , armaan 2. ge'ici, muvakkat : )arp, d , vuru ma, #avma, de%etme
savaeri: #ava 0eri savagan: #ava ', cengaver savbri savci : #av0bri : (#av', #avac"
161
savciaka: #avc0aka savcialp: #avc0alp savcibay: #avc0bay savcibek: #avc0bey savi savduk savgat savgu :(#avc, #avac"1. el'i, )aberci, re#ul, #$c 2. #ava ', cengaver (. nl, me )ur, n #alm : uurlama, veda : armaan, ba) i : 1. )ara', vergi 2. i%a, derman
savirler (#abirler" : m.#. /<4 #ralarnda ogur. bulgarlar!nn ardndan avrupa!ya ula m g'ebe bir kavimdir. #avir yerle im #a)a# da)a #onraki )a$ar #a)a#nn merke$i blmnde, volga a$nda ve ka%ka#ya!nn dou u$antlar ara#nda bulunuyordu. balangarlar ve #emenderler!in de #avir boylarna da)il olduuna kaynaklarm$dan )kmediyoru$. /13!de #avirler bat gktrk )akimiyeti altna girdi. da)a #onralar bat gktrk idare#i altnda te ekkl eden )a$ar boy itti%aknn 'ekirdeini ugorlar!la beraber onlar olu turmu tur. savkuli savkut savrin savruk savtagi : #av0kuli : #av0kut : 1. armaan, ba) i
2.
a)d, a$im
: #avrulmu , derbeder : #av0tak
savtekin: (#av tigin" #av0tekin savtimur: #av0timur savtur savual savun : veda, uurlama : #avun0al : 1. davet, 'ar 2. #avunma, #ava (. at, mer#iye, lenlerin yiitlik ya da )ayrl i lerini anlatmak i'in verilen yemek
savunduk: davetiye savungan: #avunucu, #ava an, direnen, mda%i savunkul: #avun0kul savur : eli a'k, cmert, )ovarda
savuralp! #avur0alp
161
savurbay: #avur0bay savurka: 1. #avurgan, )ovarda, eli a'k 2. %rtna, kat yel savut : 1. koruyucu, koruyan, mda%i 2. $r), 'elik yelek, demira
(a.idar ! palaca ,boynu$- anlamna gelir. say : (#ag, #a, #ak, #ay" 1. #ayg, #ayma, ge'erli klma 2. d nme, l'me, #e'me, ta#arm, )e#ap, de me (. ta lk yer .. $r), g#lk
sayak! saygl, )rmetli sayalk sayan saybil saydam saydur saygi saygin : yumu ak ve ta larla 'evrili yerler : 1. #aygl, #aygdeer, #aygya layk 2. #ayg g#teren, e%endi, arba l : #ay0bil : #a%, net, berrak, #aylabilen, a'k, temi$, bilinen : #ayg duru u, i)tiram duru u : 1. )rmet, nem, deer, edep 2. #ay, #aym, matematik : itibarl, )rmet gren, #ayg gren, )atr #aylr
sayginalp: #aygn0alp sayginay: #aygn0ay sayginbay: #aygn0bay sayginer: #aygn0er sayginkul: #aygn0kul sayginkulu: #aygn0kulu say#an #atun: #ay)an0)atun say#an say#an sayil : #ay0)an : #ay0)an : #e'ilmi , #e'kin, #aylan, inti)ab edilen
sayilgan: #aylan, #ayg g#terilen, mbeccel, muteber sayim sayn : #ayg, #ayg g#teri : #e'me, deerli, #e'kin, #aygdeer
sayin batur: #ayn0batur
163
sayin kara: #ayn0kara sayin : 1. #e'kin, deerli, muteber, g$ide, mu)terem 2. #a%, )ali#, ar (. g$el, ender ra#tlanan
sayinalp: #ayn0alp sayinay: #ayn0ay sayinbatu: #ayn0batu sayinbri: #ayn0bri sayindi sayiner : #ayg duyulan, itibar gren, mu)terem, #aygn : #ayn0er
sayin#an: #ayn0)an sayintimur: #ayn0timur sayir sayi sayit saykal saykan saykul saykut saylak saylik : i'inden #u 'kan maara : denek : #aygn, muteber : #ay0kal : #ay0kan : #ay0kul : #ay0kut : #aylan, takdir gren, u#ta, u$man : ere%, )ay#iyet, onur
sayman! #ayc, )e#ap', )e#ap ve #ay u$man, mu)a#ib sayri sayta sayvan : $gn, ma)$un, yorgun ilgi#i$ : #ay0ta : glgelik, kamelya
sazaan: (#a$an" #ouk yel sazak sazak : bataklk : 1. #a$lk, bataklk 2. ince yaan kar (. ak bulut .. 'ok konu an, geve$e /. poyra$, #ouk e#en yel 1. #e$gin, #e$ici, uyank
163
sazan sebe
: 1. #ouk e#en yel 2. #a$lk, bataklk (. #e$en, #e$ici : #evgi, #evi
seb&k tekin: #ebk0tekin (#evk0tekin" seb&k seen seil seilir seilmi : #evik, #evilen, #evgi gren : 1. titi$, #e'ici, ayrc 2. konu kan, )o #$l : 1. #e'kin, g$ide, #e'ilmi : #e'kin, g$ide : #e'kin, g$ide
2.
%arkl, olaan#t
sekin alp: #e'kin0alp sekin #an: #e'kin0)an sekin : 1. %arkl, g$e batan, olaan#t 2. itibar gren, mu)terem (. peygamber, nebi
sekinay: #e'kin0ay sekinbay: #e'kin0bay sekinbe: #e'kin0be sekiner : #e'kin0er
sekinkara: #e'kin0kara sekinkayba: #e'kin0kaya sekins y: #e'kin0#oy sekintan: #e'kin0tan sekintay: #e'kin0tay segrek : #eyrek, ender ra#tlanan
seirtgen: 1. ko ucu, atlet 2. a%acan, ele avuca #ma$, te$ canl serek : #eyrek, nadir, a$ ra#tlanr
sekiz apa: #eki$0apa sekizyir: #eki$0yir sekmen: #eviye, mertebe selik #atun: #el'ik 0)atun
165
selik
: (#eligcik" 1. temi$, paki$e, namu#lu, bakire 2. k'k kl', b'ak (. a'k, beli, %e#a)etli
selik, sel'k : i#im olarak da kullanlr. #el!den C'k ekiyle k'ltme ekiyle: #el'ik, #el'k: k'k #el. ayrca #el'ug ekliyle ,mcadeleci- mana#nda olduu da belirtilmi tir (pro%. p.pelliot". #el'uk acem, #elcuk arap #yleyi idir. selek selek selen selen selenge : eli a'k, cmert : eli a'k, cmert : #e#, ylan : 1. #alnan, #allanan, kvrlan 2. temi$, pak, namu#lu, $ari%, bakire (. %#lt, )a%i% #e# .. )aber, )avadi# /. ylan (tuva ve 'uva trklerinde" : kvrlan, kvrk
seleng&n: #elen0gn selig(silig": 1. namu#lu, temi$, dr#t, paki$e 2. kibar, narin, $ari% seligik selik selin semiz sencer senger sengi : (#el'ik" temi$, namu#lu, bakire : (#elig" : 1. #elen, #alnan, )aber, %#lt 2. #ln ku u : 1. iri yar, i man 2. be#ili, bakml : (#an'ar" bu #$cn a#l ,#an'ardr. : 1. canavar, e2der)a 2. kale, bur' : #evgi, #evi
sengisun: #engi0#un seng&n #an: #engn0)an seng&n senir sepil sepin sereday serge serim : ordu komutan, general : alt u'urum ve #t da olan ince yollara bu ad verir. (a. r$a yalman" : 1. yaygn, yaylm , bula m : 1. 'eyi$, kaln 2. yaygn, yayk : y$k, tak, ak#e#uar : #a)alar!da ,at direi: #abrl
2.
kale, )i#ar
165
serim serin serinay
: 1. g#teri , te )ir 2. #abr, metanet : 1. glge, glgelik 2. geni lik, gerilmi lik (. #oua yakn, )a%i% #ouk .. #abrl, dayankl : #erin0ay
serinbay: #erin0bay serinbeg: #erin0be seringen: 1. #erince, #erinle mi sering&n: #erin0gn seval seven : #ev0al : #evmek...den #evgi #a)ibi, e%katli, tutkulu
2.
#abrl, dayankl
sevenay: #even0ay seveng&n: #even0gn sever severge : (..#evmekden" : 1. do#t, yakn, yaren 2. a k, #evgi, tutku
severg&n: #ever0gn sevgi sevi sevigen : #evme eyleminin nve#i : #evgi, #evgi eilimi, #evgi yaknl : #even, #evgi#ini veren
sevik k&l erkin: #evik0kl0erkin sevik sevil sevilay sevilgen : 1. #evilen, #evgi g#terilen, #evgiye layk, #evgili 2. do#t, gnlda : #evilen, el #tnde tutulan : #evil0ay : #evilen, a r ilgi gren
sevim bige: #evim0bige sevim sevimli sevin sevinay : #empati, alm, 'ekicilik. #evgiye yol a'an : 'ekici, #empatik : #evin', mutluluk : #evin0ay
167
sevin #an: #evin'0)an sevin : ne e, co ku, #evinme duygu#u, mutluluk
sevinbek: #evin'0bek sevinek: #evinilecek ey, #evin' kayna sevind&k alp: #evindk0alp sevind&k: mutluluk, ba)tiyarlk (u$un #ren bir 'ocuk#u$luk dneminden #onra, 'ocuklar olan ailelerin #k kulland, gelenek#el adlardan" sevinmi: #evin'li, mutlu, mutlu olmu sevinti sevle sevtap : 1. mutluluk, mutlu olmaya deen 2. %era)lk, gev eme, ra)atlk, )u$ur : i n : #ev0tap
sev&k alp: #evk0alp sev&k tigin: #evk0tigin sev&k : #evilen, #evgili, canan
sev&kbay: #evk0bay sev&kbige: #evk0bige sey#an : (#ay)an"
seyirtgen: a%acan, 'al kan, ele avuca #ma$ seyrek sezek sezen : a$ ra#tlanr, #ra d : 1. )a##a#, duygulu, %era#etli 2. #e$gi, anlay , kavray , )i# : anlayan, kavrayan, )i##eden
sezenay: #e$en0ay sezenbay: #e$en0bay sezener sezer sezge sezgi sezgin : #e$en0er : )a##a#, duygulu, %ark edici : (#e$ek" : idrak, #e$i , )i##edi , il)am : )a##a#, #e$ici
167
sezginalp: #e$gin0alp sezginay: #e$gin0ay sezginbay: #e$gin0bay sezginer: #e$gin0er sezgir sezgi sezigen sezik sezikl& sezim : )a##a#, narin, alngan : )a##a#, alngan : #e$en, #e$gin : #e$gin, i'li : tedbirli, #e$ici : )i##edi , anlay
sezimtal: )a##a#, duygulu sezmi s#ui sibak sibel simaz sdal sidal sigun siin siinak siindik silam sik siki sikilgan sikin : idrak eden, anlayan : 'ince!de #u anlamna gelir. : #opa, denek : 1. buluttan ayrlp )en$ yere d memi yamur tane#i 2. buday, buday tane#i : (#a'ma$" tutumlu, tedbirli : kudret anlamna : muktedir, g'l, egemen : 1. yabani geyik 2. emek, $a)met, #knt : erkek geyik, ala geyik : #k korunan, #nlacak yer, youn ve kat olan yer : ballk, #adakat : 1. #alam, #k, youn 2. #ine, bar : kat, youn : kat, #klm , youn : daralm , daralan, #kla an, utanga' : 1. keder, ya#, $nt, #knt 2. alageyik
169
sl sila sila# silgi silig siliv silkim sima smt sin sinai sina sinak sinauvu sinayi sine sini sindira singiay singil singin sinkel sinkil
: #a)alar!da ,yl: bir )acm l'# birimi, yakla k <, 4 litre.

..
#erbe#t, a$ade
: arnma, temi$lik, parlaklk : 1. temi$, namu#lu, dr#t 2. el dememi , bakir, bakire (. tatl dilli : temi$, paki$e, bakire : ce#ur, g$kara : yapnn yamur #uyu oluu. (e. akurgal" : #a)alar!da ,yumurta- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : 1. deney, deneme 2. endam, g#teri : )akem, #nayc : #nav, imti)an, deneme : deney, #nav, imti)an : #nav, deney : )akem, #nayan : 'e)re, beni$ : )akem, #na' : blbl : #ingi0ay : k'k k$ karde : ma)'up, #klgan : imtiya$l, ayrcalkl : imtiya$l
sir derya : aral gl!ne dklen bat trki#tan!n byk ne)ri. $aman $aman )are$m!e, ba$an da #ogdia!ya da)il olan ve #ir derya!nn a a ak ndan ku$eye doru u$anan e)ir #il#ile#i ayn $amanda bo$kr kavimlerinin yerle im #a)a# idi. bu e)irler da)a #onra #tepe ynelen i#lam mi#yonunun ve ticaretinin merke$leri olmu tur. sir yabgu kaan: #ir0yabgu0kaan sir : 1. eciye, #oy, kk 2. birle ik, birle mi , mtte)id
169
siray sirek sirga sirgalu
: 'e)re, y$, beni$ : $eki, akll : 1. kpe, tak, ak#e#uar 2. armaan, ba) i : kpeli
(.
)alka, )alkal
sirgatigin: #rga0tigin sirma sitacu svat : #rl, boyal, gm tel : na$l, narin, alngan, )a##a# : (trkiye8deki trkmenler" ne)rin #eviye#iyle beraber olan #a)ile bu ad verir. ne)rin bir tara%ndaki #a)il yk#ek, dier tara%ndaki #a)il al'ak olur#a bura#na yar#vat derler. cey)an ka#aba#nn e#ki i#mi yar#uvat8tr. (a. r$a yalman" : #evimli, #empatik, #evgiye layk : #evilen, #evilmi , #evgiye layk : #evgili, canan : 1. #evimli, #empatik, muteber 2. armaan : #yl0)an : armaan, ba) i : a$ ra#tlanr, #eyrek bulunur
siyavu siyendi siykim siyli siyli#an siylik siyrek
siyun bike: #iyun0bike (#evim bike" siyun siyuran siyurgal siyurgal : #evim, #evimlilik, #empati, beeni : utkan, mu$a%%er : 1. dl, armaan, dl alma 2. madalya, a#keri ni an : armaan
2.
siyurgatmi : 1. d man bo$guna uratm siy&n sizgek sizgi sizim siz&en : #evin', mutluluk : $eki, #e$gin, mdrik : kalem, ya$ga' : #$, yaknma, )$n
ba arl, dl ve vg alm
: )a##a#, $eki, uyank, akll
171
s bay
: 1. bekar, yaln$, mn%erit 2. #ila)n iyi kullanan, deneyimli a#ker, #ava '
s gdiana : trki#tan. s gum s ay s kman s kulag : (#okum" : #alkl, $inde, din' : 1. mert, dr#t 2. di$ kapana kadar gelen u$un bir tr 'i$me (trkmen 'i$me#i" : 1. adak, kurban 2. #okulgan, muni#, cana yakn
s kulgan: cana yakn, muni# s kum s lagay s lak : kurban, adak : 1. #olak 2. ter#, )iddetli, %keli : 1. a#ker yneten, a#ker #evk eden (#ulag" 2. #ol el ve ayan kullanan
s laigli! yararl, 'ok yararl, i bitirici s lgun : rengi ka'm , ypranm , )$nl
s lgunay: #olgun0ay s lgur s l#an s lin : (#algur" atak, #aldr : #ol0)an : ara trmac, merakl
s lmagan: canl, lm#$, #olma$ s lmaz : canl, diri, 'ekici
s lmazay: #olma$0ay s lad s ltu s luk s nay s ner s ngar s n#an s nu : #ol0 ad : #oludu, #oluklu : ne%e#, can : #on0ay : #on0er : #ungur, a)in : #on0)an : 1. #on, bitim, ky 2. u', #nr, limit
171
s rgu s rgun s vay s yak s yalp s yar
: ba a taklan 'elenk : #t tr bir aa' : (#obay" : #oy0ak : #oy0alp : #oy0ar
s yarik(": #oy0ark s ybars : #oy0bar#
s ybr&: #oy0bri s ybua: #oy0boa s ya s ydam s ydan s yda s yer s y#an s ykan s ykurt s ykut : #oylu, #oyluca : 1. #oylu, #oyunu d nen 2. aile#ine bal, yuva#na bal : 1. #oylu, #oylu bir aileden gelen 2. )anedan, )anedanlk : ayn #oydan gelen, ayn #oyun ki ileri : #oy0er : #oy0)an : #oy0kan : #oy0kurt : #oy0kut
s ylami: 1. #oyunu 'oaltp, kut#ayan, rgtleyen 2. #$, #yleyen, konu mac, )atip s ylu : a#il, a#alet #a)ibi
s ylu#an: #oylu0)an s y n s ysal s ytan s yuak s yualp : (#ayn" : #oy0#al 1. nl, me )ur 2. #oylu, a#il (. medeni, uygar : #oy0tan : #oyu0ak...#oylu : #oyu0alp
173
s yubay! #oyu0bay s yuer : #oyu0er
s yu#an: #oyu0)an s yurgal : trk'e. moolca!dr. ,%erman. genelde vergi ve angaryalardan mua% tutan belgeleranlamna gelir. s yurgal: 1. dl, a#keri dl, madalya, ni an 2. armaan, ba , i)#an s yurgat: i)#an, ba) i ske : di$ #t 'k , 'kme
skmen : yiitlere verilen unvan, d man #a%larn #ken, yaran anlamlarn ta r. skmen : 1. yiit, g$kara, d mana di$ 'ktren, di$e getiren, buyruunu
skmenbay: #kmen0bay sk&r : 1. k$gn, )iddetli, kabarm

2.
di$e getiren, di$ 'ktren, buyruunu dinleten
sk&rm& : di$e getirmi , ba edirmi sn snmez : g'ten ke#ilme, a$alma : 1. canl, ener2ik, ate li, iddial 2. parlak, g$ alc
snmezay: #nme$0ay sn&k sykem sylem : #nk, pa#i%, can#$, )eyecan#$ : #empati, #evim, #evimlilik : anlatm, )itap, )itabet, deme', i$a)
sylence: e%#ane, mit, de#tan, le2ant sy& : 1. a k, #evda 2. #evin'
sy&en: 1. a k, #evdal 2. #evin'li, mutlu sy&nd&k: #evindik szbay szbir szeen szen szen : #$0bay #$ $engini, )atip, #$ camba$ : #$0bir doruluk, dr#tlk, #$ birlii, #adakat : (#$en" : i#im olarak da kullanlr. )atip anlamna gelir. : )atip, konu mac
173
szer szeri su su suaar sualp suat suay subak subala subay sukur sula
: #$0er, mert, #$nn eri : #$0eri, mert, #$nn eri : 'ince!de #tten yaplan 'inliler!e )a# bir i'ecektir. gnm$de bu #$ck bir #%at konumundadr ve yumu ak, )o anlamnda kullanlmaktadr. : 1. #v 2. a#ker, er, erat : #u0a'ar : #u0alp : #u0at : #u0ay : #opa, denek, cop : #u0bala : #u0bay 1. bilgili ve deneyimli a#ker 2. )a%i% #vari, atl a#ker (. bekar evlenmemi : (#ugor" i#im olarak da kullanlr. kuman ba bularndan birinin addr. done' boyundaki ' kuman e)rinden birinin ad da budur. : i#im olarak da kullanlr. 11. y$yln ortalarndaki pe'enek ba bularndan birinin addr.
sulustar : #a)alar!da ,yld$lar- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" sungun : i#im olarak da kullanlr. i#tidat, yetenek, eilme anlamlarna gelir. suni sunka sunkak sunkar sunkur sunu su l : )akanln dou ve bat u'larnda, cungarya!da ya ayan trk kabile#i. (gumilev" : #unak : #unak : #ungur : #ungur : ikram, davet, ba , armaan : #a)alar!da ,yol-
su runa : #a)alar!da ,deirmen ta - anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" suruk : #a)alar!da ,mektup-
suskuak: k'k, krpe sus& : #alk, i%a
175
sutay bagatur: #utay0bagatur sutay sutigin : #u0tay : #u0tigin
sutu b da: mbarek, tanr#al, tanrdan gelen (e#ki dnem tanr #%atlarndan" suvan suvar suvat suyun : #ava ', cengaver : bolluk, bereket : 1. #u kanal 2. #uyun tak#im edildii yer : (#iyun, #evim" #evimlilik, #empati, niyet
suyunuk: 1. #evin', #evimlilik 2. m2de s&&g s&d&n s&ledi s&lek s&lemi s&l&n : (#'ig" tatl, le$$etli, )o a giden : #t0n, #oylu, temi$ : #aldrgan, akn yapan, aknc : #aldrgan, aknc : 1. aknc, #aldrgan, d man $erine a#ker yollayan 2. iyi #ila) kullanan, #ila) or : u$un kuyruklu, renkli bir ku
s&l&nbige: #ln0bike s&ne s&ng& : ru), can : (#ngk" 1. ke#ici ve delici, u$un b'ak 2. kemik, kemik par'a#, kemikle yaplan m$rak (. e#kiden, me$ar ba larna dikilen #rk
s&ng&bay: #ng0bay s&ng&k s&ng& s&ng&%tay s&rek s&r&k s&ren s&rer : yemek, oyun ve elence i'in yaplan, gece toplant# : (#r'ek" : 1. a#ker #evk eden, #ava a a#ker yollayan 2. )aykr , nara, #ava nara# (. ##, makya2 : 1. a#ker #evk eden 2. dlleyen, dl yapan : #ng : #ng darbe#i, #ng )amle#i, #ngleme, #ava
175
s&rer s&rgit s&r&k s&r&n s&sen s&smen
: #u0er : 1. payidar, kalc 2. ulak, po#tac : (#rek, #rdek, #ren" : ##, makya2, makya2 mal$eme#i : karg ve kl' #aplamada u#ta olan ki i : 1. ##l, ## ve ##lenmeyi #even 2. to# atan, to#layan
s&s&n bige: ##n0bige s&s&n : ##l, i veli, #empatik, 'ekici
s&verce: canan, a k olunan, ma uka s&yek s&ygen s&y&k s&y&m s&y&n s&y&n : kemik, #oy, #op : #evgili, canan : kemik, #oy, oymak : 1. #evim, #empatik 2. gr , kanaat : #evim, #empati : 1. #evin', mutluluk 2. m2de
s&y&n&: (#yn'" m2de s&y&n&k )an: #yn'k0)an s&y&rge: toy, len, $iya%et s&y& s&zem s&zge s&zg& s&zg&n : bu#e, pck : dik#iyon, #$ #yleme ve konu ma a)engi : tarak, 'ok ince di li #a' tara : 1. tarak 2. #$ge' : 1. arnm , #$lm
2.
me#t, ma)mur, kendinden ge'mi
(.
g$ alc, alml, %ettan
s&zg&tay: #$g0tay abra ad ad : #t d$ey tapnak grevli#i. : i#im olarak da kullanlr. bir nvandr. tiginler ( e)$adeler" ordu ba nda bir blgenin idare#ine memur edilince bu nvan alrd. : ( at" 1. ordu komutan, general 2. tigin, pren# (. ce#ur
177
adabek: ad0bek adapit agan akar akibek akir akru aman ani anda anyu ara ara artlak arur a alik : ad!a bal birlik ve beyliklerin genel ad : bir tr kap. : 1. akr, blbl gibi ter 2. 'akar, ce#ur : 'ak0bek : 1. ter 2. 'akr : 'ar, me#a2, davet : kam, bak#, byc, ra)ip : #aplayc, iyi ok ve karg kullanan, #ila) or : al'ak ve rutubetli yer : (tanyu" #on#u$luk, geni lik : inanna!nn olu, umma!nn koruyucu tanr#. : ('ara" u%uk, u%uk 'i$gi#i : (trkiye8deki trkmenler" el9leye bu ad verir. antakya8da dede po#tu denilen u%ak bir el9le vardr. (a. r$a yalman" : ninurta!nn ki ile tirilen #ila). : 1. i , #ivri u'lu, et pi irme arac 2. ta : i , i kebab
(.
d k#m, d ar d arda kalan, ta ra
atammu: en#i!nin 'evre#inde bulunan bir grevli. aybal aylan : mark, na$l : i#im olarak da kullanlr. ne eli, na$ik anlamlarna gelir.
aylan (aylan": na$ik, kibar, ne eli, glery$l ayli eni egal eyban iban imga : ere%, onur : moolca kurt kelime#inin 'ince bo$ulmu eklidir. (gumilev"
: aabey, edubba!da retmenin yardmc#. : ( eban, ban, 'bn, $bn" #inek, )a arat : ('bn, eyban" : acele, aceleci
177
nk ray
: i#im olarak da kullanlr. na$l anlamna gelir. : karakalpaklar!da ra lamba anlamna gelir.
ramun: ('oramun, 'uramun" ru)larla ilgilenen, kt ru)lar kovan ramun: 'oramun, 'uramun: ru)larla ilgilenen, kt ru)lar kovan. tini: ru)#al, ru)la ilgili ramun: 'oramun, 'uramun: ru)larla ilgilenen, kt ru)lar kovan. tini: ru)#al, ru)la ilgili ukur kam : m$rak ba byklnde k'k kam lar. ulgi : e#ki dnyann byk )kmdarlarndan biri, edebiyat' ve m$i#yenlerin koruyucu#u.
taarbaan : #a)alar!da ,da #'antaban batur: taban0batur taban tabar tabga : 1. tapan, tapnan 2. tema#, dokunma, vurma (. di$i, #ra, ka%ile : 1. tapan, tapnan 2. vuran, dven, dv ' : 1, dv ', kavgac 2. ulu, #aygdeer, mu)terem (. tapc, tapnc
tabga, ta%ga', tamga' : ulu, #aygdeer, mu)terem. tabu tabuk tabun taa taam tadik taga tagay tagi taguk ta taan taaar : (tap, tapu" kut#anm , kutlu yaplm , taplacak duruma getirilmi : 1. tabu 2. inayet, yardm, )i$met : tapn, ibadet : ta#ar, kurgu, plan : ta#ar, plan, kurgu, #enaryo : tat, le$$et, damak : 1. #ila) 2. kural, kaide (. #aygdeer, )rmet edilen : 1. #ayg duyulan ki i 2. day, ana tara%ndan gelen akraba : 1. dindar, inan'l 2. tak, ak#e#uar : tavuk : da : ' ayak, #a'aya : da0a ar a$imli, kararl
taluk barla#: taluk0barla#
179
taluk tama taudar ta#ia takak takay taki taki takir taki taksuk tala talakan talakan talan talas talas talas talay talaz tali
: dalk, dalk blge : 1. da etei 2. el'i, devlet tem#ilci#i, devlet grevli#i : 1. )eybetli, da gibi 2. datc, yok edici, ykc, iddetli (. k#met, na#ip : ye'i tari)inin 'ince kaynaklarnda to)ari#tan!n ad. : ucu, ate li ok : 1. day, ana tara%ndan akraba 2. dolunay : dindar : tak, $iynet, ak#e#uar, mcev)er : tak, $iynet : tak, ##, ak#e#uar : )arika, olaan#t, anormal : 1. iri c##eli, )eybetli 2. #e'kin, g$ide : to)ari#tan!da, kundu$!un dou#undaki bir blgenin addr. : yamac, yamalayan : yama, yamalama, me, #aldr : gney ka$aki#tan!da, cambul yaknnda, krg$ cum)uriyeti!nin bat #nr ve tala# ne)ri yaknnda e#ki bir e)ir. : at yar nda, top ve 'evgen oyununda 'i$ilmi #nr ve gerilmi ip, %rtna : 1. at yar larndaki, ba lang' ve biti 'i$gi#i 2. %rtna, kum %rtna# (. dalga : (taluy, tulay, toluy, tolu" 1. okyanu#, derya, byk deni$, byk gl : dalga : g$ide, #e'kin
tal, talu : #e'ilmi , #e'me, in#an ve )ayvanlarda iki krek kemii ara#, iki krein birle tii yer, krek kemii talku taliku taliman talkan : : #e'kin, g$ide, beenilen : #e'kin, g$ide : k$artlm ta)l
179
talkili talpin talik taluy taman tamar tamga tami tamtuk tamu tan tana tana tandu tang tanglu tangsuk tangut tanik tanil tanip tanir tani taniik
: (dalkl'" $r)#$, koruma#$ : %aal, akti%, 'al kan, )immetli : itimat, teminat, gvence : deni$, okyanu#, byk ne)ir : duman, #i# : 1. damla, damlayan 2. demir, demir cev)eri : memur, devlet memuru, damgac, devlet grevli#i : 1. demi , #ylemi , bilgili, deneyimli, #$ne deer verilen, #$ne gvenilen 2. damla : byk ve kuvvetli ate : (tamu" yerin dibi, yer alt, ce)ennem : (tang" 1. gn a'm, gn doumu, a%ak 2. ilgin', acayip, a knlk yaratan (. tatl, tat veren, )u$ur veren : dme anlamna gelir. : (dana" dana, iki ya ndaki inek yavru#u : 1. tan vakti, tan vaktinde domu
2.
alev, alevli byk ate
: 1. muci$e, olaan#tlk 2. tan vakti (. giri , antre : tangnu dalar. (moollar8n gi$li tari)i" : muci$e, a rtc olay, olaan#tlk : (tankut" #ava larda, m$rak ve tularn yanna ya da ucuna taklan ipek kuma , %lama : 1. tanuk, a)it, g$lemci 2. tandk, do#t, yaren : nl, me )ur, tannan : tannm , nl : nl, tannm : 1. tannan, bilinen, a ina, tandk 2. dan lan, bilgi ve deneyimine ba vurulan, dan man : yakndan tannan, tandk, bildik, do#t, yaren
taniman: (dan man" tan , dan lan, bilgili ki i ( trk'e!den %ar#'a!ya ge'en adlardan"
181
tanit tan,u tan,u tanla tansi tansu tantk tantik tantra tanu tap tapa taparlu tapduk tapi tapik tapin tapingu tapr tapki tapkir tapkur taplak tapuk
: tannacak nitelikte, belirgin, tannabilen : (tanyu". tanr #$nn 'ince tran#krip#iyonudur. #on#u$ geni lik, ycelik, ululuk ve imparator : (tanyu" #on#u$ geni lik, ululuk, olaan#tlk, muci$e gibi : 1. a la#, rktc, olaan#t, muci$e 2. #u'layan, yarglayc (. dou , tan vakti : (tan#k, tan#u" )ayret verici, a rtc, olaan#t : 1. tan#k, muci$e 2. yadigar, armaan (. birle ik, mtte)id : 'ene 'alan, 'al'ene. : 1. 'ok konu an, konu kan 2. tandk, )#m, a)bap : #an#krit'e!dir. ,$incir, )indu dininin tapn'lar ve metinleri- anlamna gelir. #utra!lardan da)a nemli va)iy rndrler. : tan, te )i#, kant, tannan, tannmaya yol a'an : dilek, i#tek, umut, yardm ve bunlar i'ine alan beklentilerle dolu inan' : 1. tapma, tapnma, #ayg 2. grev, i : 1. mutlu, umutlu 2. #o%u, dindar : 1. 'ocuu u$un #re olmayanlarn, 'ocuu olduunda verdii adlardan 2. #ayg ve #evgiye layk, #aygdeer (. ibadet, tapnma : tapnma, ibadet : nde, nde olan, nde gelen : tapnma, umma, beklenti : tapnlacak nitelikte #evilen : yk#ek bir ara$inin d$ yerine : vicdan : ayak altnda kalp, katla an toprak : tabur, di$i, topluluk, ka%ile : r$a, kabul, teyit : tapu, tabu 1. tapnma, dilek, i#tek 2. tabu, kr inan' (. )i$met, )i$metli
tapuksak: #aygl, )rmetli
181
taragay taraka
: turgay, tarla ku u, 'ayr ku u : 1. tarak, e me, ayrma aleti 2. #ayg g#teren
tarakaan : pire. #a)a taraman taran taranc tarani tarang : tarayc, ren'ber, 'i%t'i : 1. geni ara$i, ekinlik, ekin yeri 2. #nr, )udut : i#im olarak da kullanlr. ekinci, ren'ber anlamlarna gelir. : 1. #nr mu)a%$ 2. ekinci, ren'ber : mevki #a)ibi, imtiya$l, #aygdeer
tarba)tar : #a)alar!da ,parmaklartarban : gururlu, marur
tardu ad: tardu0 ad tardu tardu targan : 1. ncelikli, imtiya$l 2. durdu, duran ya am : imtiya$l : ou$lar!n #avunma #ava larnda, d mann yry n ve #aldr n g'le tirmek i'in aa' ktkleri ve#aireden yaptklar engel ve ta)kimat.
targan! #ava larda, d mann ge'ecei yollara, onlarn gidi ini arla trmak ve g'le tirmek i'in braklan, kaya ve ktk par'alar targay targun tar#an tar#an tar#un tarik tarim tarin taring tarkan : taragay, turgay : ma)'up, #klgan : be ve %ermanl imtiya$. tar)anlk )akk )an tara%ndan verilir ve tar)anlk yarl ile ta#dik edilirdi. : (tarkan" imtiya$ #a)ibi #oylu ki i. bu ki iler, vergi verme$, #u'lar doku$ kereye kadar ba lanr, kaan ve )anlarn )u$uruna i$in#i$ girebilirlerdi. : g$el kokulu bir yayla 'i'ei : dar, ta)l, ekin : 1. emek, ener2i, $a)met, #knt 2. $iraat, ren'berlik (. irmaklarn k'k kollar : #nr, )udut, u' : 1. derin, derinlik 2. $iraat : ve$ir, vekil, n9$r (6 tar)an"
183
tarkan tarkan tarkat tarkin tarlig tarmi tars s tar(uani tarsuk
: imtiya$l ve #oylu ki i (tar)an" : 1. %ke, gcenme, ra)at#$lk, k$gnlk 2. darlma, #klma : bakan, na$r, ynetici, brokrat : 1. darlma, darlanma, k#me, k#knlk 2. i#yan, ba kaldrma : 1. g'lk, darlanma, #klma 2. ba) i , )ediye : lu7ice ,'ivi- anlamna gelir. : tar#u#. : urartuca ,in#anlk- anlamna gelir. : kuman ba bularndan birinin addr. i#im olarak da kullanlr.
tar(u.ani : )urrice ,in#anlk- anlamna gelir. tartagan: 1. tartan, tera$i 2. dank, derbeder tarti tarug tasar tasim taspa ! te$ ba . ta ! "$ d , d ta olan, grnrde olan 2. kaya par'a# #ertlik, dayankllk : armaan, ba : 1. dar, ekin 2. )ediye, ba : plan, ta#ar, ta#arm ! g#teri , a%i
taan! ta m , d a vurmu , co kun taar tagan tagaru ! ta m , co kun, ate li ! ta an, co an, ate li ! d ar, d ardan, ta ra
tagi salur: (ta k #alur" ta g0#alur tagin takan taki takin taralu ! ta m , d a vurmu , co kulu, ate li, a#abi ! ". ta gan, ta an 2. ta 0kan ! d ardan, ta ral ! co kun, ate li ! d ardan, yabanc
183
tarik taug tat tatar tata tati tatig tatli tatu
! d arda, gurbet, gurbet'i, #e%ere giden. ! ta nabilir mal, menkul deer ! "$ yemek, damak 2. u$ak, u$akta, u$aktan, yabancla m ! "$ u$akta kalm , yabancla m ! (dada
" 1.
2. (.
kl' pa#, pa#l kl'
'ayrlk, mera (. kent d nda ya ayan

2.
yakn do#t, yaren, arkada
u$akta kalm , ayn u$akl payla an
! lu7ice ,baba! tatl, )o ! tatl veren, )o a giden glery$l, #evimli, cana yakn ! "$ bar , #ul) 2. u$a gren, u$ak gr l (. bakc, eitici .. tatl, tat veren
tatu! 1$ yaratl , %trat tav! "$ )$, devinim, 'eviklik, ko u, davranmak, )arekete ge'mek. 2. da tavar! )$l )areket eden, )$l davranan. tavga! ". )$l ko an, )$l davranan, atik 2. 'ekici, ce$bedici tavigan: tav an tavli! "$ )$l, atik 2. dal tay! "$ dayak, dayanak, dayanlacak ne#ne 2. #oy, a#alet, #oyluluk nvan (. ululuk, byklk, 'okluk .. mevki, yer, blge /. anann erkek karde i, day 1. #t emen at yavru#u tayak tayan tayani tayang ! ba#ton, denek, dayanlacak ne#ne. ! ". dayan', dayanak 2. )ami, koruyucu, #rda , gvenilen ki i ! dan man, memur. ! dayak, dayanak, de#tek, dayanak
tayangu! dan man, arac, #rad . )an ve kaanlarn dan manlarna verilen bir unvan taycu tayee ! "$ )ami, de#tek'i, koruyucu 2. #oylu, #e'kin (. tay #a)ibi, tay eitici#i ! tay0e'e..#oylu, #aygdeer )anm. (tey$e, #$cnn buradan
tayfun ! ('ince t!ai. %ung. ingili$ce typoon!dan". byk okyanu#!ta ve 'in deni$i!nde grlen iddetli %rtnadr. i#im olarak da kullanlr. tayga ! "$ kavak, 'am, #t kar m ormanlk blge 2. yourtlu #eb$e 'orba#
taygan! ". kar k aa'l orman 2. dayanak, de#tek
185
taygun! yavru, 'ocuk, torun taygur! kayan, k$akla kayan tayik! kibar ve na$ik gen' taylan! "$ beye%endi, centilmen 2. yak kl, )eybetli (. d$gn ve etkileyici konu an tayi taz ! "$ mr it, yol g#teren 2. )ami, koruyucu ! kuman ba bularndan birinin addr. i#im olarak da kullanlr.
tecimen! idareli, ekonomi#t tecimer tedan tedik : ekonomi#t, )e#apl : tutan, $apt eden, $abit : (tetik" 1. u#ta, becerikli, bilgili 2. t, na#i)at
tegri kuru : or trkleri ,gkku ategri z& : or trkleri ,u%uk- anlamnda kullanrlar. ( .).akaln" teme teker : deme, #e'kin, %arkl : 1. deer, kymet 2. 'evre, yre, daire (. #aldrgan, mtecavi$
teke! d , dei , tema#, #ava , #ava ' tekin! "$ iyi, g$el, biricik, em#al#i$, uurlu, uygun 2. ra)at, gvenli, gvenilir, (. tigin, pren#, bey olu .. tabi, bal, kul, kle /. bo , ##$, toplumdan u$ak ki i 1. #aldrgan tekinik! gvenilir, iyi, mna#ip, uygun tekir! "$ deer, kymet, pa)a 2. kara benli, kara 'i$gili (. )cum, #aldr, #aldrganlk tekke ! trk'e!dir, ,mana#tr- anlamna gelir. tela! "$ delici, delen 2. tolu, olgun, bilge (. armaan, adak, #ungu telek telley temel : armaan, #ungu : #a)alar!da ,mantar: 'ocuklar durmayp (ya amayp" len ailelerin, yeni doan 'ocuklarnn ya ama# dileiyle koyduklar adlardan biri
temir yalup: demir0yalup ...demirci u#ta#, #ila) yapmc# temiren : ok ba l, okun ucundaki #ivri ve delici demir par'a#
temirkiran: temir0kran ac kuvvet, ac kuvvete #a)ip ki i
185
temi
: demi , #ylemi , bilgin, deneyimli
temizlik: g$ellik, #oyluluk, merke$. gk(mavi": kut#allk, $grlk, k$l(krm$": dikkat, $en, tedbir, dei iklik, devrim, iddet. ye il: doum, ta$elik, )u$ur, #kun anlamlarn i'inde barndrmaktadr. renklerle yn!ler de anlatlabilir. ak: gney, k$l: dou, #ar: bat, kara: ku$ey temmuz : bk$ dumu$i.
temuge$ ot'igin : ot'igin, temu'in8in 'nc karde i. (moollar8n gi$li tari)i" tem&in : demirci tem&r tenbe tenekur : (timur, teymur. demir, #alamlk ve yenilme$lik : at ko umu, ko um takm : borak# madeni
tengri #an : bilge )an!n oludur. abi#i yollg tegin 3(5!da lnce yerine ge'ti. a#l ad bilge kutlug )an!dr. tengri. )an nvandr. (gumilev" tenik : a$im, kararllk
teni! eit, adil, adaletli te g ni te man te man tepe teree terek : mitolo2ide, tanrlarn doumunu ve nereden geldiklerini konu alan blm. : i#im olarak da kullanlr. tuman, duman anlamna gelir. : #i#, duman, tuman : 1. u', #nr, doruk, yk#eklik, yk#ek yer 2. yn, ktle (. bir ne#nenin #ivri ucu : ince, narin, $ari% : #iper, koruyucu
terekeme: #iper, #iperlik, #tre terilgen : diri, canl, )a$r, tetik, tetikte
terilgenbudun:. terilgen0budun: devletin 'ekirdeini olu turan boy merke$ )alk devletin, temel, ulu#al a#keri gc terim : 1. bilim, #anat, bilim ve #anat erbab 2. emek, aln teri, $a)met (. #oyluluk, ere%, onur, nurlu .. toplant, dernek /. )an #oyundan gelen k$lara verilen bir #oyluluk nvan : derleme, toparlama, birle tirme, birle tirici, derleyip toparlayc : i#im olarak da kullanlr. krali'e anlamna gelir. trk9n kelime#i yanl tr ve terken!in e#ki )ar%lere gre yanl bir okunu undan domadr. meca$> g$el k$ anlamna gelir. bir 'e it ok da demektir. yakut terken )atun : (l.210.01242" )leg )an!n gelini, meng timur!un evde i.
teri terken
187
terken ternek teselli
: 1. ## oku, ##l ok 2. #ava araba# (. #oylu, #oyluluk nvan : dernek, toplant : abn', avun', avun',
tesiyemi tanyu: (ululuun #nr olmayan, en ulu " tetik teyeng tez tezik : 1. uyank, )a$r 2. becerikli, ma)ir : #incap : 1. )$l, ivedi, )$llk 2. ka'ma, rkme, rknt (. iddet, iddetli : rkme, rknt
tezme$ abuk k$an, can a$nda, k$p 'ekip giden tez&rek tgre tgrk tkin tkin tkink t# l s tal tigeeyi"/ : ar tigi tigin tigrek t tiin tiister tike tiken tikim : ola#lkla lir e liinde #ylenen #evimli arklar. : pren#, e)$ade, )an olu, bey olu : 'evre, daire : #a)alar!da ,kayk- anlamna gelir. (#a)a )alk edebiyat" : #a)alar!da ,#incap: #a)alar!da ,di ler: par'a, blm, lokma, tkm : dikili, dik, dikmi : par'a, lokma : te$0yrek )eyecanl, ate li : daire, 'evre, cvar, etra% : 1. der, qiymt 2. tkrlk, dirmi, yuvarlaq : tkin )kmdarn olu, e)$ade, prn# : tikin, prn#, e)$ade, bey olu. gktrkler dneminde, vali nvan olarak da i lmi dir. : denek, ba#ton : kubbeli me$ar. yuvarlak yap, yuvarlak tapnak. 1 : #a)alar!da ,r$gar-
187
tikin tilbe tilbi tilek tilki tilma tilmen tilsim tiltay tilun
: tkin, )kmdarn olu, e)$ade, prn# : dilek, dilenen ey, murat : dilek : murad, i#tek, dilek : tilki, krk i'in avlanan )ayvan : 'evirmen, tercuman : (dilmen" konu kan, )atip, 'eneba$ : by, e%#un, #i)ir : etken, amil, neden : dolun, tolun, dolu, tam, ek#ik#i$, ku#ur#u$
tilunbulak: tilun0bulak timagur timuin : mer)ametli, vicdanl : (temu'in, temur'in, timur'ine"
timur kaan: timur0kaan timur kula: timur0kula timur kutlu: timur0kutlu timur kutluk: timur0kutluk timur k&rkan: timur0krkan timur : demir
timuralp! timur0alp timuray! timur0ay tin tnaz tingi tinglak tinglar : 1. can, ru), $ 2. #oluk, ne%e#, yel (. dinmi , dingin, #akin, bitik .. gk, gk#el, tanr#al :. k i'in #aklanmak $ere tepe bi'iminde ylan ot, ot yn ile #avrulmak $ere ylan dvlm ekin : 1. tin, can, ya am 2. kulaa gelen #e#, #e# dinleme (tnlama" : e%endi, #$ dinleyen : dinler, )rmetkar
189
tinglatur tinglayu tingli
: #$ dinlenen, #$ ge'er : muni#, #$ dinleyen : canl, diri
tingling : )iung. nu!lar $amannda onlarn ku$eyinde yerle mi bulunan gneybat #ibirya!daki byk boy itti%aknn addr. bat boylar irti ne)ri civarnda ya yordu. m.#...y$yl orta a#ya kavimler g' #ra#nda tinglingler!in bat boylar gney ka$aki#tan!a, merke$i boylar altay ve tien an blge#ine, dou boylar da 'in!in #nr boyuna ta nm tr. #on ara trmalara gre tingling ad, 'in kaynaklarnda da)a #onra ortaya 'kan tiel adnn ilk eklidir. tini : 1. ru)#al, ru)la ilgili 2. inan', iman (. tngrt, kulaa gelen #e#
tnra)tar : #a)alar!da ,trnaklartiresias : t)ebai8nin nl bir ka)inidir. )era8y gcendirdii i'in )erak onu kr eder. $eu# da ona ke)anet yetenei ve yedi in#an ku a boyunca mr #rme ayrcal tanr. (e#tin. laporte" : diri, canl, dirilik veren : diri, canl, g'l : dirlik, ya am, ge'im : 1. can, ru), ya am 2. dirilik, canllk, derlenip toparlanma (. derlenme, derleni : ba ak, dal, par'a, kl'e : ya am, ge'im, )ayat yolu : kervan, ka%ile : lu7ice ,gne tanr#- anlman gelir. : palaca ,gne tanr#- anlamna gelir. : ra#onyi!nin romanya!da kullanldn #aptad trk adlarndan biri. : dodurga. : 1. doa, tabiat, )ilkat, yaratl , )uy 2. kaln, kat, youn, doymu teaml
(.
tirge tirig tirigli tiril tirim tirim tirki ti.at tiyaz t buk t durga t ga
u#ul, yordam,
t gan #an : ilig )an!n karde idir. i#im olarak da kullanlr. t gan timur : i#im olarak da kullanlr. 'in!de )km #ren ve kubilay )an!n #oyundan gelen #on )kmdarn addr. t gan t gay : toan, doan : 1. toga 2. dolunay (. koruluk, k'k orman .. tok0ay
189
t gay, sar ve ba oyma dip dedelerinden t gu t a t an t ar t ay t ma : 1. dou, dou

2.
vuru , darbe
: (toka'" topu$, 'ama r ykarken kullanlan ta)ta topu$ : 1. doan, doan ku u 2. canl, domu olan, ya ayan : doar : (togay, tokay" : 1. dokuma, dokumadan yaplan giy#i 2. yerli, yerli )alktan olan ki i
t mu! domu , ortaya 'km , canl, ya ayan t rul! "$ turul 2. dorulmak, ayaa kalkmak t rula! doan ku u, doan yavru#u t sik! dou , doum, ortaya 'k t ul! "$ doulu, doudan 2. doum, dou , ortaya 'k t ulga! tolga, tulga, #ava ba l, mi%er t #ar ! 'inliler!in ye'i adyla #$ ettii, bir )int avrupa dili (%akat iran> deil" konu an kavim. m..2. y$ylda 'in!in ku$eybat )avali#inden batya yani amu derya blge#ine ta nm lardr. arap. %ar# kaynaklar, ku$ey a%gani#tan!daki talakan, kundu$ ve bal) civarndaki bu yeni i#k9n #a)alarnn amu derya!nn gneyinde bulunan k#mn to)ari#tan diye adlandrrlar. t #aristan : bk$ to)ar. t k! "$ irilik, katlk, dayankllk, younluk 2. vuru , darbe, d , #ava
(.
yol, yntem, yordam
t ka! "$ t k, #ert, kat 2. u#ul, yol, yordam, teaml (. d , vuru , vuru ma, .. )uy, )ilkat, yaratl t ka! (t ga'" topu$, 'ama r topu$u t kalig! tokluk, katlk, #ertlik t kay! "$ dolunay 2. dere kenarlarnda yeti en bir 'i'ek, 'al t klu! "$ yol, yordam, bilen, bilge 2. bir ya n ge'mi ku$u (. iri, dolgun, be#ili t kmak! vurma, e$me, dme arac t k l! kuma, ikinci )anm t kta ! dur, ya a t kta! "$ durma, ya ama, diren', dayankllk 2. tedbir, tedbirlilik
191
t ktak! tedbir, tedbirli, temkinli t ktam :. durmu . ya a#n, ya ar, durak, duran t ktam )an : t ktami: durucu, kalc, diren'li, dayankl, u$un mrl, dirayetli t ktar! dayankl, dirayetli, u$un mrl t kta ! dinlenme, i#tira)at, konak t kta! tok0ta ..mola yeri, dinlenme blge#i t ku! "$ dou 2. d , tema#, #ava t kum! "$ doum, dou
2.
ya am, diren', dayankllk
t kumak: 1. tokmak 2. tokum0ak t kur! "$ g$ pek, ce#ur 2. dokur, dokumac t kurgak: dokuma aleti, dokuma te$ga) t ku ! #ava t ku! "$ d , #ava , vuru ma 2. dou , diren', ya am, dirayet t kuz! "$ doku$ #ay# (..trklerin uurlu ve kutlu #aydklar #aylardan" 2. #k'a ve kalnca dokunmu bir kuma t kuzun: doku$uncu t laba ! ra#onyi!nin romanya!da #aptad trk adlarndan biri. t lan! e #i$, em#al#i$ t lay ! tibet tav annn $gn ad. i#im olarak da kullanlr. t ldi! doldu, dolu, doluluk, btnlk, olgunluk, irilik, bilgelik, erginlik t ldik rgan: ant, la)it, abide t lga! mi%er, 'elik ba lk t lgan! "$ dolgun, iri, dolu 2. ac, $nt, inleme t lgay! 'evre, cvar t lmi! dolmu , dolu, olgun, bilge t lu! "$ dolu, olgun, kamil, yetkin, u#ta 2. i'ki, i'ki kade)i, i'ki ile dolu kade) (. #e'kin, g$ide t luk! "$ dolu, olgun, yetkin, bilge 2. tuluk, tulum
191
t lum! "$ #ila), #ava aleti 2. olgun, dolgun t lun ! dolunay. t lun t man t mbay t mris t mris t na t nat : dolu, tam, btn, ek#ik#i$, ku#ur#u$, olgunla m : duman, #i# : manda, cam : temr ,$engin, yiit, dv ', )ayat veren, ne#il aktaran, bereket getiren : (tomri# )atun" 1. demir ucu 2. demir #e#i. (. demirin $, nve#i... bereket, bolluk, uur. : giyimli, varlkl, yak kl : donat, cmert, eli a'k, a' doyuran C 'plak giydiren.
t natmi: giydirmi , )ayr )a#enette bulunmu , cmert ve eli a'k. t ng t nga t nka t nlu t nsuz : g'l, ka)raman : kaplan, a#ya kaplan. : 1. tunga , kaplan 2. iri, byk, g#teri li : giyimli, k, $engin, varlkl : yok#ul
t nyukuk: (tanyu0kk, gk" #on#u$luk ve geni lik, bilgelik ve deneyimlilik. t ruk : ko$alak : yn, topluluk, btnlk, erk : 1. top gibi, toparlak, dolgun 2. ibrik (. #epet, #ele : topluca, toplanm , yn : yer, yurt, ara$i
t p t pa t pak t prak
t purgan: ayak ba#ldnda to$ 'karan, yumu ak toprak t puz t r t raman t ran : toplanp, kurutulmu , katla m , topluca ve katca. #ila), dvme ve e$me arac : 1. mevki, mertebe, ere%, ere%lilik 2. treme, doma, #oy, geli me, yaylma (. a, tu$ak .. giy#i /. evlat, 'ocuk, ne#il 1. $ay%lk, incelik, )amlk : 1. %a)ri, onur#al, ere%li 2. kaba, yeti memi , acemi (. iri, dolgun, )eybetli : turan, duran, ya ayan, diren'li
193
t rdu t rku t rlak t rmi t rmu t ru t rug t ruk t rum
: durdu, duran : ipekli kuma : 1. eitilmemi at 2. 'rak, acemi, )am : durmu , ya ayan, ya ar, ya am : ya am #re#i, ya am : 1. duru , ya am 2. bolluk, bereket, %a$lalk (. doru, doru renk : doruk, doru renk : 1. doruk, $irve 2. ince, $ay%, )am, olmam : 1. aygr, aygr yavru#u 2. kul, kle, muti, bal (. deve yavru#u
t rum, turum : bir ya n ge'memi deve yavru#una verilen addr. i#im olarak da kullanlr. t rumtay : torum (kurum" bir ya n ge'memi deve yavru#u ile tay!dan olu mu bulunan $el i#im. t run : 1. evladn, evlad 2. #evgili, biricik, 'ok #evilen (. acemi, )am, yeti mek $ere olan .. gen' boa
t runlarndan .. geyk )an!n yeenlerinden t sun t y t y : 1. gen' boa, 2. to# atan, to# vuran, a$gn, a$m , #aldrgan : len. ilk $amanlarda cena$e yemei, da)a #onra tm byk kurullar, kimilerinde de kurultay i'in kullanlr. : 1. len, yemekli elence, dn dernek 2. em, ila', doyum, doyumluluk (. ordu, ordu birlii .. 'amur bataklk /. doan tr bir avc ku 1. gen', gen'lik, acemilik, 'raklk : 1. atlara giydirilen #ava $r) 2. trnak, at trna : toy #a)ibi, toy veren ki i : 1. toy #a)ibi, toy veren ki i, 2. toylarda yaplan 'orba, ayranl 'orba : 1. kurultay ye#i 2. bir ku tr (. gen', ta$e : tarla ku u, 'ayr ku u : devlet mecli#i ye#i ile ak ve 'akr doan : 1. gen', ta$e, deneyim#i$ 2. doymu : doymu , g$tok, olmu , olgun : 1. toy yeri, toy yaplan yer 2. kararga), ordunun topland yer.
t yak t yan t yga t ygan t ygar t ygun t ygun t ygur t ylak
193
t yluk
: toy yeri, toy yaplan yer
t ymaduk: 1. $lenen, $lemi duyulan 2. )r#l, doyum#u$ t ymagur: i ta)l, obur t ytimur! ermi , keramet #a)ibi, aman by, kam, ra)ip t zun tgi tg&n tkmen tk& tk& tle tlegen tlek tlis tl&k tr tre treli : 1. to#un 2. d$en, uyumluluk : cmert , eli a'k : 'ekici, yak kl : 'ekici, yak kl : eli a'k, cmert, m#ri% : d , #ava , vuru ma : cret, yevmiye : olgun, kamil, yeti kin : 1. cret, yevmiye 2. #kunet, #akinlik : blk, blnm : tuluk, tulum : 1. tremek, 'oalmak, yaratl kural, teaml
2.
makam, mevki, onur yeri, ere%li yer (. u#ul,
: 1. d$en, gelenek, u#ul, teaml, gelenek#el )ukuk 2. treyi , ya ay , 'oalma, yaratl : tre#i olan, treye bal, geleneklerine bal
tremen: grgl, treye bal tren trkin tr& tr&ce tr&ii tr&l&g tr&m : 1. treye uygun yaplan, tre gerei yaplan, mer#im 2. #oylu, necip, #e'kin : kk, men e, dip, #oy : 1. ya#a, devlet d$eni 2. treyi , yaratl : treye ve ya#aya uygun : treye uygun : treye ballk, tre bilgi#i, tre uygulama# : 1. treyi , yaratl
2.
treye ballk
195
tr&m&: treye bal, #oyuna bal tr&n : 1. #oylu, #oyluluk 2. tren, mera#im, i)tiram
tr&tgen: yaratc, yaratan, )alik tt&k tz tzl&k tz&n tralles : d , rya : kk, dip, temel, cev)er, $ : $, e#a#, a#l, kk, kkl, $l : #oylu, temeli #alam, kkl : aydn.
tribunus : )alk tem#ilci#i. tr s tudun tugan tugana tu tu tuani tucu tulu tuluk tuma turul tuu tu#si tula tulan tulay : troya yurdunun temelini atandr. olu ilo# kendi adn ilyon8a (troya" verir. (e#tin. laporte" : (tutun" 1. tutunma, ballk, #adakat 2. de#tek, gvence, tutunulacak ne#ne : 1. k'k rmak, 'ay, akar#u 2. togay : $el ok (i'i oyulmu , i'inde evrak gi$lenen ok" : ,bayrak- anlamna : #ancan tepe#ine taklan at kuyruu, kldan yaplan %lama, uur ve kut i areti olarak kullanlr olma#na kar n, bundan da)a 'ok : doanc, doan terbiyeci#i, doan eitmeni, doan yeti tirici#i : 1. tu ta yan ki i, alemdar 2. i#yanc, i#yankar : tu #a)ibi, kutlu, uurlu : tulu, tuu olan, tu ta yan : 1. domu , ortaya 'kan, boy g#teren 2. tu kaldran, i#yankar : 1. doan ku u, bir doan tr 2. doru, dorulmu , dik. ayakta (. trk mitolo2i#inde, ad ge'en, yar in#an, yar ku . : tucu : bk$. du)#. : 1. tolu, dolu, olgun 2. ayna : dolu, olgun, kamil : 1. talay, taluy, okyanu#, deni$ 2. ayna (. dolu, dolgun, olgun
195
tulga tulgar tulgar tulgay tuli tulin tulpar tultag tulu tulu tuluk tulun tulun tumai
: (tolga deil" mi%er, 'elik ba lk : a$im : 1. a$im, kararllk, inan', gven' 2. g#teri , )eybet, )eybetlilik : tuga, tolga, mi%er : 1. dolu, olgun, kamil 2. ayna : 1. tolun, dolun, tam, ek#ik#i$, ku#ur#u$ 2. ayna (. 'ene, 'ene kemii : a$im : #akin, kendinden emin : ayna : 1. dolu, ergin, olgun 2. ayna : 1. dolu, olgun, bilge 2. yayk, 'mlek : kulakla a$ ara#ndaki kemik, geminin iki yannda bulunan par'alar : 1. tolun, dolu 2. 'ene kemii : erkek ku$en, (amca, )ala, day, tey$e 'ocuu"
tumaan: 1. nil%er 'i'ei 2. duman, #i# tuman tuman tumay tumay tumgan tumrul tuna tuna tunay tunay tun tung : duman : duman, #i# : #e##i$, #9kin : #e##i$, #akin, kendi )alinde : tuman, #i# : dumrul, demir ucu : i)ti aml, grkemli : (tona" varlkl, $engin, g#teri li, i)ti aml : u$ak : evlatlk k$ 'ocuu : bron$, bakr, kalay kar m : n%u# #a)ibi, kudretli, muktedir
197
tunga
: 1. kaplan, a#ya kaplan 2. kudret, i)ti am, %evkaladelik
tunga, t na : baur cin#inden bir )ayvan. %illeri ldrebilecek kadar yrtc bir cin# kaplandr. yiit, ka)raman, kuvvetli, evketli tungu tur tura tura turaa) turak turak : 'ocuk, evlat, evlatlk : 1. durmak, ya am, canllk 2. irade, i#tek, yarg : kale, ev, #iper, deriden ve ipten rlen kam', (te#lim #ra#nda" ,oldu- anlamna da gelir. #ibirya ve torba, yem torba# : 1. dura, durak, ev, mekan 2. deriden rlen kam' (. #ibirya blge#inin e#ki ad : #a)alar!da ,karga: (direk" : 1. durulan yer, ya anlan yer, mekan 2. ya am, mr
turakina : gedey )an!n )atununun addr. i#im olarak da kullanlr. tural : durma, ya ama, mr
turamun: 1. evcil, evcimen 2. onurlu, onuruna d kn turan turan : duran, ya ayan : iran ana tari)inin epik ve mitik ver#iyonunda iran!n kadim d mandr. e#ki kaynaklarm$ burann cora%i konumunu tam mana#yla g#terme$. #onraki dnemlerde i#e bu i#im a'k'a g'ebelerin amu derya te#indeki lke#ine i aret eder. gktrk 'anda iranllar turan adn ben$er bir #yleyi le, %akat tamamen ba ka ori2inli gktrk adyla ili kilendirir. part ve #9#9ni 'anda turan!n ba kenti, #ir derya ky#ndaki kang e)ri idi. bu a'k bir bi'imde, iranllar!n na$arnda turan!n 'ok erken bir devirde #tep g'ebelerinin lke#i ile ayn olduunu g#terir. ayn adn iran tari)inin en erken devirlerinde gney a%gani#tan!daki bir eyaleti, $ira buraya da turan denilmektedir, i aret edip etmedii bir problemdir. trk kavimleri iran de#tan ile tan tklarnda, bi$$at kendileri de kendilerini turan!n kavmi olarak grmeye ba lam lar ve kendilerini gururla turan!n kral a%ra#yab!n a)%ad #aym lardr. modern $amanlarda bilim#el olmayan turan akrabal d nce#i #iya#i ama'la tekrar canlanm tr. : i#im olarak da kullanlr. trkler!in oturduu lkeler anlamna gelir. %irdev#> ve ni$am>!de tBranl belerden ,mi#il#i$ g$el- olarak #$ edilir. e#kiden beri iran!da ,g$el- mana#na ,tBrando)t- (tBran k$" ad vardr. )em k$ )em erkek addr. k$ ad iken tBrando)t gibi meca$> mana ta r, g$el demektir. trk mu#ik>#inde yedi $amanl, ' vuru lu bir k'k u#Bldr. : duran, ya ayan, mr, mrl, ya ama direnci ('ocuklar #k len ailelerin, u$un mr ve kalclk dileklerini i'eren adlardan. : %ili$, %idan : 1. durucu, kalc, u$un mrl 2. %idan
t2ran
turan turak turik
197
turdu turgak turgan turgay turgay turgut turgut tur#an turkak turkay turku turkuaz turmu turna tursun turak turu turum turumtay : i#im
: durdu, #a, #alim, ya ar, ya ayan, kalc, mrl : bek'i, mu)a%$, koruyucu : duran, mrl : 'ayrku u, toygar, )t)t : 1. tarla ku u, #er'e 2. trk0ay : belde, me#ken, oturulacak yer anlamlarna da gelir. : (turagut" 1. mrl, durucu, u$un ya aml 2. belde, mekan me#ken, ya anlan yer : vergi ve ykmllklerden mua%, vergi vermeyen #e'kin kim#elerden olan #oylu ve ere%li kim#e : nbet'i, bek'i : 1. turgay 2. trk0ay : ate li, )arir, )eyecanl :rengi mavi ile (trk mavi#i" $de olmu bir ## ta : mr, ya am, u$un mrllk ('ocuklar #k len ailelerin kullandklar adlardan" : leylek tr, iri ve geni kanatl bir ku : dur#un, durdu, duran, durmu vb. ya am, mr, u$un mr : %ili$, #rgn : 1. duru, #a%, ark 2. duran, ya ayan, mrl (. durgun, #akin : 1. ya am, mr 2. #kunet, durgunluk
turumtay: 1. turum0tay 2. doan tr, avc bir ku turukan: dayankl, metanetli, diren'li, u$un mrl turut tusit tuskan tug&l tut : 1. yer, yurt, durulan, ya anlan yer 2. mr, ya am : gn te#i : akraba, yakn, )#m : i aret, i$, ni an : 1. yakalay , kavray , #aklay 2. vuru ma, vuru , yenme, e$me, koparma (. ordu, orduga) .. kl' ve ben$eri #ila)larn $erindeki kir, pa#
199
tuta tuta tutai tutak tutam tutan
: ba) i , armaan : kom u, yakn, do#t : kom u, yakn : 1. #ila) kab$a# 2. #aldr, )cum, taarru$ (. evlatlk : demet, buket, de#te : elinde bulunduran, ynetimi altnda bulunduran
tutankaan: (tutun kaan" tutan0kaan tutar tuta tutgak tutgan tutgu tutguk tutgun tutku tutnak tutnuk tutsu tutsuk tutu tutu tutu tutu tutuk tutuq tutun tutun : tutucu, )kmedici : 1. k'k )anm, evin en k'k k$ 2. bekar, bakire k$ (. kom u : 1. inilti, inleyi , )$n 2. geceleri ke %e 'kan #ava birlii : tutucu, %anatik : ka)valt, ku luk vakti yenen yemek : e#ir, )api#, tut#ak : tut#ak, e#ir, )api#, tutulu, tutulmu , balanm : kapama, ele ge'irme, balama, balanma : de#tek, arka : tutunulacak ne#ne, dayak, arka, de#tek : 1. va#iyet, t, na#i)at 2. bamllk : t, na#i)at, va#iyet : e#ir, tut#ak, re)ine 2. 'ekici, ca$ip, g$el (. tutu , #ava , d . .. arba l, ma)'up, utanga' /. yiit, batur, d ' 1. bakan, na$r, vali : e#ir, tut#ak, re)ine 2. 'ekici, ca$ip, g$el (. tutu , #ava , d : e#ir, tut#ak, re)ine 2. 'ekici, ca$ip, g$el (. tutu , #ava , d : e#ir, tut#ak, re)ine 2. 'ekici, ca$ip, g$el (. tutu , #ava , d : 1. d , #ava , #ava ' 2. devlet grevli#i, devlete bal (. evlatlk .. by, #i)ir : /. tut#ak, e#ir, tutulmu , re)in : tutunulacak ne#ne, de#tek, arka, gvence : 1. evlat, oul, u ak 2. tutunulacak ne#ne, gvence
199
tutungu
: t, na#i)at, va#iyet
tuturgan! t, na#i)at, va#iyet tuturgu tutu tutuuk tuu"/ tuyak tuyan tuygu tuygun tuyna tuyuk tuyun tuzai tuzak tuzgu tuzgun t&be t&bek t&g&n t&g&z t&kel t&kel t&k&n t&lay t&lek : t, na#i)at, aklda tutulan : 1. dv , #ava 2. $apt etmek, egemenlik kurmak (. ballk, #adakat .. orduyu ve devleti d$ene #okmak : demet, 'i'ek demeti, buket : balk a: 1. dayak, de#tek, denek 2. duyan, i iten, i itici, dikkatli, uyank : duyan, i iten : duygu, )i# duyumu : doan tr bir avc ku : trk'e!dir. ,a#len yoldaki adam- (budi#t ba) #" mana#na gelen 'ince tao. 2en kelime#inden gelmi tir. (gumilev" : dayak, de#tek, arka : #aygn, muteber : #evgili, a k, ma uka : #evgili, #evgili i'in #ylenen #$ : yemek, yoldan ge'enlere verilen yemek : armaan, #unu, ba) i : 1. tepe, yk#ek yer 2. #iper, #tre : tbe, tepe : 1. dn, ballk 2. ba) i , )ediye : d$, tam, ek#ik#i$, mkemmel : tamamen, b#btn : 1. ty, #a', kl 2. dik, dikili : 1. dn, dernek, toplant 2. ba) i , armaan : (tulay, talay" : 1. $eki, kurna$, %ettan 2. tyl, kll
201
t&lg& t&lg& t&lin t&l& t&l& t&men t&men
: karga ()aka#lar!da i#im olarak kullanlr." : alaca, renkli bir karga tr : 1. ayna 2. ayn 'evre#indeki k )ale#i : 1. rica, yakar
2.
d , rya
: cret, deer, emein kar l alnan kar lk : on bin ki i, pek 'ok, %rka. : 1. duman, duman, #i# 2. on bin #ay#nn a#keri terminolo2ideki kullanl
t&m&l&s : bir me$ar 0 me$ar oda# ile onun $erinde olu turulan yma tepe. (g. bean" t&neri veya bat: bat t&ng t&nn&k t&r t&re t&re t&rel t&reli : 1. gece, gece karanl 2. olaan#tlk, %evkaladelik : #a)alar!da ,pencere: #oy, kk, or2in, 'e it, kan, damar, dou , yaratl , olu : (tre deil." 9det, u#ul, kaide, r%, gelenek, kanun, 9yin, )ukuk : 1. tre 2. tigin, pren#, e)$ade : treli, treye bal, tre#el, )ukuk, )ukuki, )ukuka uygun : tre #a)ibi, treye bal, )ukuka bal
t&remen: treye bal, treye gre ya ayan t&rener : treye bal, tre #a)ibi
t&retgen: yaratc, mucit, retgen t&rgi t&rk : uygurlarn bir kolu olan trk boyu : bu kutlu ad, bir'ok anlamlar i'inde barndrr. treyi , dou , g', erk, #oy, dl, 'oalma, d$en vb. ( bir'ok dilbilimci, dei ik anlatmlar yapyormu gibi grn#eler de a#lnda tek bir ey vardr ortada. o da treli, treye bal, treye gre olmu , tre ile $de , iyilik, g$ellik, doruluk ve d$enlilik i'inde ya ayan, bunun i'in gerektiinde, maya#ndan gelen g' ve erkini kullanan ki i ya da ki iler topluluu, anlamlarn net bir bi'imde i'inde barndryor olma#.."
t&rk&l&k d nce#ini, #o#yolo2ik boyutlaryla ele alp, deerlendiren, nl t&rkmen #tepi : )a$ar deni$i!nin gneydou ky blge#i ve amu derya ara#nda, e#ki trkmen #ovyet cum)uriyeti topraklarndaki otla kapl ve yar bo$kr d$lk. m..( y$yldan nce iran> g'ebe boylarn, $ellikle da)alar!n yerle im yerleri burada bulunuyordu. m.#. (/<!den #onra )iung. nu ()un" boylar trkmen #tepine ula m lar ve oradaki iran> boylar aralarnda eritmi lerdir. kaynaklarm$n
201
c)ionita ve e%talit adyla da #$ ettii ve boy adlar 'ol olan ak)un boy grubu da burada te ekkl etmi tir. t&rk& t&r& t&r&ng t& : trk dilinde #ylenen, melodi : drlm , derli, toplu, d$enli : akti%, %aal, 'al kan : d , rya
t&temiz: t 0temi$ t&ts& t&ts&k t&t&k t&&n t&z t&ze t&zen t&zli t&zl&g t&z&k t&z&l t&z&m : g$el kokulu ot yakarak ortaya 'karlan koku : 1. tt#, tten koku 2. %keli, kinci, ' alc : 1. g$el ve etkileyici koku, duman, ttme koku#u 2. ddk, #ava larda ve #ava talimlerin. de komut vermek i'in kullanlan ddk : #a)alar!da ,gece: d$, d$en, kk, e#a#, kural, btnlk, doruluk, uyum, uyumluluk : 1. d$, doru, d$en, kural, uyum, a)enk 2. idare, ynetim (. ulu#, topluluk, )alk .. uyum, uyumluluk, bar , u$la /. ku#ur#u$luk : d$en, uyum, kurallar btn : uyumlu, uygun, d$enli, idareci : uyum, a)enk, ge'im : (d$k" 1. d$en, d$l, #ral, d$enleme, d$enlenmi , d$enli, 2. $el durumlara gre bi'imlenmi kurallar btn : 1. d$l, #ral, munta$am, di#iplinli, )iyerar ik 2. anla m , anla mal : d$gnlk, #ra, di$gi
t&z&n silik : t$n (#oylu, a#il, necip, btn", #ilik (bakire" anlamlarna t&z&n : 1. d$en, kural, teaml, gidi at 2. $, kk, #oy, #oylu, #e'kin, egemen (. uy#al, yumu ak )uylu ve davran l
t&z&n, tz&n : #oylu, necip, a#il, tekmil, k9milen, )akiki demektir. i#im olarak da kullanlr. tyrus ubut uc ucud : tir. : ar, edep, teva$u, al'ak gnlllk : u', #nr : yery$, dnya
203
ucun u u ua uar ugun ukan ukun usiz uuk uumak uur uuran uurum uuz ud udar udu uduk udum udun uduz ugan
: u'ta, #nrda, kenarda, u'beyi : 1. #on, bitim, #nr, ky 2. a rlk, ek#trem (. )er)angi bir ne#nenin #ivri k#m : .. ordu kanad, kol, cena) : 1. koruma, )imaye, arka 2. u', #nr, limit (. kendini a m , yk#ek, ulu : 1. )aber, )avadi# 2. kant, delil (. ge yakn, tanrya yakn, dindar .. u'ar, vurdumduyma$ : 1. kam, bak#, kendinden ge'mi , tran#a girmi : u'an, u'ucu : u'uk, kendinden ge'mi , ate li, )eyecanl : #nr#$, geni , byk, alabildiine.. : u'mu , kendinden ge'en, me#t olan kam, bak# : u'mak, cennet : 1. devir, dnem 2. mr id, ey) : mr id, ey), kam : #on, u$ak, u$ak nokta, u'ulan, u$akla lan, yk#ek ve derin da yamac, yar : u'0u$ 1. al'ak gnll 2. ba#it, kolay : (ut" 1. arka, geri, ardndan gitme, takip 2. kar la ma, 'at ma, yenme, utku (. uyuma, uyku : 1. takip'i, pe ini brakmayan, kovalayan 2. yener, galip gelir : uyku : uyank, diri : ard arka, arka# #ra : 1. )ner, beceri 2. #nm , #nk : 1. mr it, yol g#teren, ardndan gidilen 2. yollayan, #evk eden : kaadir, yaratan ve )kmeden, ali, yk#ek, kudretli
2.
kvlcm, erere
ugan, gan : kadir. i mutlak, tanr, 'alap, )uda ugin ugi : %ikir, d nce : $eka, retkenlik
203
uguz urak ura urai uruk urun uur uural uurlu uu uku ul ula ula ulali ula ulak ulak ulaki ulam ulam ulan ulan
: kutlu, mbarek : 1. ba vurulan ki i, bilge ve deneyimli ki i 2. #ava a giderken, a#kerlerin, aile ya da e yalarn topluca braktklar yer (. uranlan yer : 1. d nce, ta#ar, i , 'aba, me#lek 2. mcadele, #ava m, #ava , kar la ma, kar kar ya gelme : me#lek, i , 'aba, #ava m, ge'im : #ava a giderken, a#kerlerin e yalarn braktklar yer : yan bak , gi$lice bak : 1. ba)t, tali), iyilik, g$ellik, kut, bolluk, bereket 2. #re, $aman : uurlu, kutlu, ba)t a'k : kutlu, bereketli, tali)li : akraba, )#m, kan bayla birbirine bal ki ilerden )er biri : $eka, akl, yetenek : 1. temel, e#a#, kk, olu , olu um, dou : temel, e#a#, e#a#l : 1. ula tran, balayan, balayc 2. i#abet (. tim, takm, m%re$e : ula tran, ulak : 1. #oy, ne#il 2. maiyet, btnlk (. ulak, )aberci .. ba, $incir : iki veya da)a %a$la dan birbirine kavu tuu yerlere : 1. ula trc, ula tran, )aberci, balant #a)ibi : )aberci, ula trc, balayc, balant : takm, blk , bir ilgi ve ben$erlik olan eyler topluluu, kategori : 1. eklenmi , katlm , tim, m%re$e 2. di$i, di$ili, bal, di$gi (. yetenek, yetenekli : 1. balayan, balayc, birle tirici, etkileyici 2. ulu, ululanm , #aygdeer, #$ dinleten. (. ta$e, ta$elik, gen'lik, gen', cvan : 1. balayan, balayc, birle tirici, etkileyici 2. ulu, ululanm , #aygdeer, #$ dinleten
2.
i aret, ni an, i$
ulanbay! ulan0bay ulandi : ululand, kut#and, kutlu
205
ulanmi ular ular ula ula#an ulalu ulalu ulat ulca ulcan ulca uli uliim ulig uli ulu uluca ulu ulula
: ulu, kut#al, mbarek, #aygdeer : erkek keklik : 1. balayan, birle tiren, birle tirici 2. erkek keklik : 1. ululuk, ulula ma, ycelik 2. olu , temel, kk, #oy, #oyluluk (. yeti me, kavu ma : ula 0)an : 1. ama'l, ideali#t, ne i#tediini bilen 2. ula c, balayc, birle tirici . (. kentli, $engin, varlkl : 1. ama'l, ideali#t, ne i#tediini bilen 2. ula c, balayc, birle tirici : balayc, birle tirici : 1. e$eli, e#kiden beri var olan 2. pay, ganimet, #ava ganimeti : oul can : 1. ta$im, ululama, bykleme 2. bl m, payla m, ganimet : yavru, yaren, #evilen ve korunan : yavru, yavrucak : uluma, yaknma, #$lanma : uluyu , kurt gibi ulay : (ulug, ulu" yce, yk#ek, mbarek : 1. ululua yakn, #aygdeer, )rmetli 2. #t d$ey ynetici, erk #a)ibi : 1. temel, e#a#, olu , ula
2.
ba, balant, ili ki (. uluyu , uluma
: ycelt, yk#elt, mbarek kl
ululuk, byklk, #on#u$luk 2. gelecek, ikbal (. #e'kin, g$ide ulum ulun : debdebe, a a, g#teri : (ulan, ilun" ulu, ululanm
ulunyege: ulun0yeke #$ dinlenen, #ayg duyulan, bilgi ve deneyimine ba vurulan )anm ulurak ulus ulus : ulu, kebir, en byk : trk'e. moolca!dr. ,millet- ama ncelikle ,lke, toprak- anlamna gelir. ayrca ba$ cengi$ )an )anlklar i'in de kullanlm tr. : 1. ul (temel, kk, e#a#" dan...ul0u$ 2. l , blm, ke#im, topluluk...dan boy, )alk, millet, budun (uygurlarda" (. #r, geni , byk #r (moollarda" .. ayn merke$e,
205
ya da devlete bal, yurtta topluluu (trkiye!de" /. trk'e!yi, #onradan renerek, trklerin ara#na kar m , $amanla trkle mi , )alk, ya da ki i (gktrklerde" ulu umak uman uman umar umay umay umdi umdu umuca umu umug umun umur umu umut unat ungan u t ur uragut urak ural uran uras uraz : pay, blm : irk, #oy, kemik : umutlu, bekleyen : 1. umutluluk 2. inti$ar : umutlu : e%katin ve 'ocuklarn koruyucu ru)udur. : koruyucu, e%katli, iyilik#ever : ar$u, beklenti : mit, mitli : umutlu bekleyi : rica, yakar , beklenti : 1. mit, de#tek, dayanak 2. #nma, iltica : rica, beklenti : umar, mitli : beklenti : umu , mit, beklenti : doru, yerinde, uygun, olgun, yeterli : (ungan" 1. bal, baml 2. ba)tiyar, doru yolda olan : #a)alar!da ,ate : 1. uur, ba)t, mutluluk 2. vur, vurmak, darbe : di i, retken, to)um, to)umluk : orak, dorayc, bi'ici : 1. vur 2. or. al : 1. #ava nara#, nara 2. vuran, vurma eyleminde bulunan, dven (. parola : 1. kut, ba)t, mutluluk 2. ate bak l : kut
207
uraz urazli urpak uruk urul urulu urum urun uruna urungu
: ura#, kut, ba)t : mutlu, ba)tiyar : (urpa" 1. evlat, u ak 2. kibar, na$ik : 1. boy, ok, ulu# 2. vuruk, vurgun : 1. tr, cin# 2. r# : cin#, #oylu : 1. ere%, onur, )ay#iyet 2. meleke, beceri, yatknlk : 1. orun, ere%, itibar 2. miktar, adet : 1. ere%li, onurlu 2. emanet, re)in : 1. ere%, onur, )ay#iyet, onurlu davran
2.
eitim ve talim klc
urungu, urungut : #ava ', mu)arip urus uru urukan urut uruz us usan usb l uslu uslum usluy usuk usun : 1. oru#, ura#, ura$" 2. uru , kr , #ava : vuru , d , kr , #ava : #ava ', cengaver : 1. a ama, mer)ale 2. ama', mak#at, )ede% : 1. ura$, ura# 2. vuru , d : $, t$, yeti, anlay gc, akl, $eka, u$luk : u#lu, akll, u#ta, u$man : u#0bol ..da)i, #tn $ekal : akll, u$man, #tad : becerikli, ma)ir : deneyimli, tecrbeli : u#lu, akll, $eki : 1. u$un, u$man, derin, engin, deneyimli 2. ger'ek, #a)i)
usunuzlu: u#un0u$luk uak uta : 'ocuk, gen', ta$e, u%aklk, (..u kknden, dalma, par'alanma, u%alanma, ()i$met'i, m#ta)den.." : 1. tedavi, onarm, tamir, iyile tirme 2. $a%er, galibiyet
207
utaci utaman utan
: doktor, ec$ac, iyile tirici : 1. utkan, galip, mu$a%%er 2. ec$ac, doktor (. edeoli, ma)'up, #klgan : 1. galip, mu$a%%er 2. utanma, ar, ma)'ubiyet
utangan: utanga', ma)'up, kendi kendini #kan utar uta utguu utku utlu uttu utuglu utu : 1. yener, utkan, galip 2. iyile tirici (. kovalayan, takip eden . 1. yardm, imdat 2. galibiyet, $a%er, utku (. takip, kovalamaca : galip, mu$a%%er : $a%er, galibiyet, yenme, #tn gelme, g'lklerden #onra ula lan mutlu #on : 1. galip, mu$a%%er 2. #klgan, ma)'up : dokuma tanr'a#. : galip, mu$a%%er : yenme, galibiyet, $a%er
utuyar uu : #a)alar!da ,uykuuvut uyan uyanik uyar uyav uydai uygan : utanma duygu#u, edep, ar : 1. dikkat, itina, dikkatlilik, tedbir 2. iman, inan' : dikkatli, tedbirli : uyumlu, uygun : uyank, %atin, %era#etli : mr id, yol g#teren, retmen : 1. uyumlu, ge'imli, uy#al 2. bal, tabi, muti
uyganbay: uygan0bay uyganbek: uygan0bek uygar uygu uygul uygun uygur : (uygur" 'ada , uyumlu, uygun, uyarl, medeni : a)enk, uyum : uyumlu : 1. yak kl, g$el, elveri li 2. ge'imli, dirlik'i, imti$a'l : akraba, mtte%ik
209
uygur
: (uygar" . t...trk boylar i'inde, bu gnk anlamda bir kentle meye ilk ba layan trk boyu. kad, akapunkturu, matbaay, tek#til #anayiini ve da)a bir'ok bulu u ger'ekle tiren trk boyu : uyumlu, a)enkli, uygar : 1. uyum, ge'im, dirlik, d$en 2. %ikir, d nce, te%ekkr : uyum, ge'im, bar : uyumlu, e%endi, yumu ak ba l, )alim, #elim : kutlu, mbarek : kutlu, mbarek : uygunluk, denklik, a)enk, armoni : u#, $, erk, yetme, beceri, ba ar, a'lma, u$ama, geni leme, a'lm, yaylm : 1. u$ay, geni lik, u$unlk, yaygnlk 2. e#ki, e#kiye dayal, kadim, ma$i (. ge'i , ge'it . 1. u$man, u#ta, #anatkar 2. g'l, egemen, ba arl : u$lanm , u#tala m , u#ta : u$man, u#ta, akll, bilgili, #anat', pir : %e$a, gk bo luu, u$am , geni lemi , geni : e$eli, 'ok e#ki, kadim : u$0el u#ta, ma)aretli, becerikli, #anat erbab : u#ta, ma)aretli, elinden i gelen : i)ti#a#, u$manlk : kali%iye, u$man, pir : u#ta, pir, otorite : uyank, dikkatli, mteyakk$ : (u#un" 1. u$man, pir, becerikli, i bitirici 2. yaygn, geni
(.
uygut uyla uylai uysal uytun uytun uyum uz uza uzak uzam uzan uzay uzdu uzel uzelli uzluk uzma uzman uzug uzun & &ge &git &d&l
kalc, daimi
: ' #ay#. (trklerin, doku$, krk gibi, uurlu #ayd #aylardan" : (yge" nl, me )ur : t, na#i)at, propaganda, a2ita#yon : ba) i , i)#an
209
&kelge &leg&
: armaan, ba) i : blm, k#m, pay
&leme, bl me, pay, pay ortakl &le&r &lgen &lgen &lgi &lg&d&r &lg&t &lke &lkem &lker : bl m, payla m, payla mc : byk ve ulu : 1. ulu, kebir 2. iri, byk, )eybetli, geni trk mitolo2i#inde iyilik tanr#" : rnek, numune : rnek, numune : rnek, numune : blm, par'a, toprak, diyar, memleket, vatan, yurt : lke, memleket #evgi#i : yedi yld$dan meydana gelen ve )u#u#i bir ekli olan yld$ kme#idir. #reyya, pervin anlamlarna da gelir. i#im olarak da kullanlr.
&lker eri: #ava )ile#i, #ava taktii &lker &lk& &lk&c& &lk&da &lk&m : 1. yld$lar topluluu, yld$ kme#i 2. yedi karde ler de denen bir yld$ grubu (. kadi%e, pe gir, gibi dokumalarn $erindeki, ince ty, )av : 1. ideal, )ede%, olacana inanlan..-olan, deil, olma# gereken..- 2. pren#ip, adet, d#tur : lk #a)ibi, olma# gerekeni d nen : ayn lky benim#eyen ve ayn lky payla an kim#e : lk #evgi#i
&ller etin olu buura do&#un1< : ,kt ru)un ad-dr. (#a)a )alk edebiyat" &l&gl& &l& &mit &n &nal &ndev : tali)li, k#metli, ba)t a'k : 1. bl , blm, blnen, pay 2. konuk pay, kom u pay, ailenin i)tiya'lar d nda, konuk. kom u i'in ayrlan ve #aklanan pay : umut ( trk'eden %ar#'aya ge'en bir #$ck" : 1. #e#, #eda 2. )ret, nam : 1. n0al 2. inal ()an #oyundan gelen, #oylu ve imtiya$l bey" : naml, me )ur
211
&nl& &regir &rek &rekl& &rgan &rg& &rk &rkmez &rk&t &r&k &r&n
: 1. me )ur, naml, tannm : bolluk, bereket, retkenlik : yrek, kalp : ce#ur, yiit : kvlcm, erare : krk, demirci kr : de) e), korku, 'ekince : ce#ur, korku#u$ : rktc, de) et verici : #regen, daimi
2.
gr #e#li, #e#ini duyuran
: dl, verim, ekin, remi , retilmi olan
&r&nd&k: verimli, #e'kin, g$ide &r&nd&l &r&ng : #e'kin, g$ide : 1. maneviyat, manevi g', 2. temi$, pak, paki$e
&r&ngay: rng0ay &ste &stek &st&n : galip, %aik : #tn, galip, %aik : #tte olan, galip, %aik, mu$a%%er
&st&ng&: #tn gelme, #te 'kma, mertebe atlama, derece &tebay &tg&r &yen &yge : te0bay (tebay" : )$l, #eri, 'abuk : 1. ilkeli, $ne bal 2. iyilik #ever, temi$ yrekli : iyi, yararl, $arar#$
&ygebige: ygen0bike &ygen : iyilik dolu, temi$ kalpli
&ygenarik: ygen0ark &ygenbegm: ygen0begm
211
&zbe
: $gn, k$gn, dargn, darlanm , ma)$un, #kntl
&zl&n&: olaan#t, %evkalade &z&t varak varan vargi varim varimlu vari varili varlig var ul : can, ru), $, tin : men$il, varlacak yer : 1. varlkl, $engin 2. #onuca ula an, eren : 1. varlan yer, #onu' 2. mal, mlk : 1. #ervet, mal, mlk 2. evlilik 'ana gelmi k$ : evlilik 'ana girmi k$ : men$il, varlacak yer : men$il : (varlk" 1. mevcudiyet, var olma )ali 2. varlk, #ervet, $enginlik, btnlk (. evren, kainat : var0oul
verdi #an: verdi0)an verdi vergi verim vurgun vuru yaba yabagu yabalak yaban yabasu yabay yabgu yabgu : cmert, eli a'k, ba layc, i)#anda bulunan : (bergi, birg" 1. )uy, tabiat, yaratl , aitlik, $ellik 2. )ara', nu#um, verilen, denen ne#ne : veri , verme, bolluk, bereket : 1. vurulmu , a k 2. ba#kn, rgalama, yamalama : #ava , d , kr : (yapa, yapu" 1. yap, olu um 2. alet, edevat : yabgu, genel vali : (yablak" dayankl, metin, mte)ammil : 1. yabanc, yabani, va) i 2. yapan, yapc : yaba0#u : yapay, yapan, yapc, yaplm : )akan vekili : )akan yardmc#.
213
yabgu yabir yabit
: 1. #t d$ey ynetici, genel vali 2. merke$e bal, $erk, blge ynetici#i : 1. yapc, po$iti% ki ilikli, akti%, 'al kan 2. gre 'i, d ' : yap, yapt, e#er, mamulat
yablak #an: (yabalak )an" yablak0)an yad yada yadu yagla : yabanc, el, dei ik, %arkl
1.
yabanc, yabanclk 2. by, #i)ir, by yapmada kullanlan bir ta
: yad', yad edici : talan, yama
yaadur: ya , yamur, bolluk, bereket yaan : (yagan, yakan" 1. ucu ate li ok 2. yamur (. gkten inen nur .. yakn, yar, canan
yadibasan: yad0ba#an d mana ba#kn yapan, d man yok eden yaisavan: ya0#avan d man p#krten, d man kovan, kovalayan yaisiyan: ya0#yan (de%eden, kovan" yai : (yak$. yavu$" kara, yanarak kararm , karaya 'alan ce#ur, g$pek, iddetli, yaman, yiit
yalakar: (yaylakar" yayla0kar yama yami yamur : ganimet, ganimet payla m, bolluk : yamakdan : yamur ya
yamurca: 1. #e##i$ ve k#a #ren yamur 2. bir geyik tr yamurak: (yamurca" yarik yariki yauk yaka yakacik yakak yakan : yakar , dilek, niya$ : 1. yakarc, duac 2. %aydal, yararl, i e yarayan : (yavuk" #evilen, yaknlk duyulan, gnl yaknl : 1. #nr, #nr blge#i 2. ky, #a)il : da etei : ucu ate li ok : 1. yakc, yok edici 2. yaan
213
yakarca! yakan, #cakl artran yakari yaki yakit yaki yakilik yaktu yakura : dua, temenni, yakar , dilek : 1. ila', em 2. yakc, yakan : yaklan, ener2i, # kayna : yak kl, g$el, 'ekici, yakc, uygun, yak an, doru, iyi : iyilik, g$ellik, uygunluk : i k, me ale, aydnlk : yakn, yaknlk duygu#u
yakuuk! yak kl, g$el, uygun, uyumlu yakut yalabuk yalap yalav yalava yalaz yalin yaldir yaldiran yaldirim yaldiz yaldruk yalduz : yakt, ener2i, yaklan : parlak, parlayan, k #a'an : parlak, lt, k #a'an : alev, yala$ : (yalva'" : 1. yaln, 'plak, aleni 2. yaln, parlak, kl, alev : dik, #arp, yukarda, ula lma$ : 1. parlak, parlayan 2. yldr, yldran, caydrc, rktc : 1. yldrc, caydrc, rktc 2. parlak, parlaklk veren : yldrm : yld$, k #a'an parlaklk, parlayan, yan : (yaldrk" parlak, parlatlm : yald$ demektir.
yalgm, yalgn : #erap, alev yalgin yalim yalin yalinca : #erap, yanltc, grnt : 1. ate , kvlcm 2. klcn ke#kin tara%, ince a$ (. yk#ek kayalk : 1. alev, parlaklk 2. 'plak, net, a'kta olan, a'k (. kn#$, kl%#$ kl' : yaln$, tek ba na
215
yalinak! %akir, 'plak, garip, koruma#$, #a)ip#i$ yalma yalman yaltuk : yamurluk, pelerin : 1. klcn ke#kin a$, klcn u' k#m 2. eimli, dik tepe : yalnlk, yaln olma )ali
yaluncuk: (yaln'k, yaln'ak" yalunmu: yaln, 'plak, #a%, arnm yaluy yalva yam yama yaman yami yami yamtar yamun yanai yana yanar yanaik yanba yan yani yanuk yanda yandik yandu yangak : by, tl#m, #i)ir : el'i, re#ul, nebi, peygamber : 1. ulak at 2. at gibi, ata ben$eyen (. 'l, kymk : 1. bayr, dik yoku , da ya da tepenin )er)angi bir yan 2. kar , kar #, teki tara% : 1. mt)i , de) etli, etki ve beceri bakmndan olaan#t 2. kt, %ena, $c : 1. ulak, po#tac 2. ulak at, po#tac at (. yamurluk .. kaln, kol#u$ yelek, ku$u deri#iyle kapl giy#i : 1. ulak at 2. 'p, kymk (. itibar, n%u$ : 1. yaman, g'l, kuvvetli 2. yamurluk (. obur, i ta)l : denetleyici, murakp, m%etti : (yana'" canip, candan : (yanak" yanak, k#m, yan : 1. i lt, k 2. ate li, #cak kanl, )eyecanl : 1. ev k$ 2. evlatlk alnm , k$ 'ocuu : #adk, bal, yakn, yannda, yan ba nda, ve%akar : (yan'" )ilal, yarm ay bi'iminde : at $r) : (yanck" at $r), at rt# : yannda duran, de#tekleyen, tara%tar : )eybetli, g#teri li, a$ametli : inan'l, inanm , imanl : 1. yanak 2. yank, #evdal
215
yangal
: i#, )araret, ate , ate lilik
yangibek: (yengibek" yang0yengi0be yangir yani yanik yaniik yanit yank yanku yankui yantir yantuk yantut yanu yanuk : )a$in #$, dokunakl #$, )a$in konu ma : cilve, i ve, can yakclk : #evdal, a k, i#tekli : (yana k" : 1. dl, mka%at 2. kar k : (yang" metod, tar$, u#ul : (yank" ak#i #eda, eko : mba ir, ma)keme memuru : e)la, e)la g$l : g#teri li, a$ametli : bedel, ta$minat : ince, $ay%, narin : 1. e#mer tenli, kara 2. tutgun, a k, #evdal
yanukay! yanuk0ay yanukbay: yanuk0bay yanulmas: yanlma$, deneyimli ve bilgili otorite yanut yapa yapagi yapan : 1. yant, kar lk 2. dl, mka%at : 1. yaba, yapma, 'aba, ener2i 2. btn, )ep, btnlk (. ve%a : yapa : 1. yapc 2. yaban, va) i
yapana : 2( au#to# 1//2 tari)inde, ru# a#kerleri ka$an! drt bir yandan #ardnda, d arda d man )rpalayan kuvvetlerin ba buunun ad: yapan'a bey. i#im olarak da kullanlr. yapar yaparli yapi : yapc, retken, olumlu : olumlu, yapc : mamul, yaplm
217
yapin yaprak yapsik yapin yar yaragu yara yarauk yaraur
: (yapn'ak" yaplm , mamul, retilmi : (yapurgak" aa' ve 'i'ek yapra : memnuniyet, ne e, me%tunluk : yapc, olumlu, becerikli : (yar" 1. u'urum, dik bayr 2. tan$im, tertip, organi$a#yon : yarar, %ayda, %aydal, yararl : (yara, yarag" 1. yarar, %ayda, %aydal, yararl 2. #ila), $r), kalkan : uyumlu, a)enkli, bar #ever : uygun, mna#ip, layk
yaratgan: yaratan, yaratc yaratu yaratun yaratur yaray yarayli yari yardak : yaratma, tertipleme, d$enleme : yaratc, tertipli, d$enli, rgtl : yaptrr, yaptrmc, buyurucu, rgtleyici : u#ta, e)il, beceri #a)ibi : uygun, mna#ip, yararl : ortak, erik, )i##edar : yardmc, a#i#tan, muavin, re%ik
yargan tarkan: yargan0tarkan yargan : 1. yararl, %aydal, gvenilir, yakn 2. koruyucu, mu)a%a$akar (. ma)keme,
yargan, yarkan : yk#ek devlet ma)keme#i . cellat, )a%iye. etra% #ldrml (yal'n, #arp" derin ve byk dere 1yarkn : im ek yargi yargici yargi yargiu yargin yargui : )ukuk, )km, ma)keme, adalet : (yargu'u, yag', yarg'" yarg' )akim, yarg mercii : yargc, )akim yarg' : (yarkn" 1. gn 2. im ek, 'akn (. canan, arkada , do#t .. glery$l, mtebe##im : yargc, yarg', )akim
217
yarim yarip yari yariz yarlig yarliga
: 1. yapc, yaparl 2. yar , m#abaka (. blm, blnm : yar, yarm, blk, blnm : 1. bl , blm 2. m#abaka, kar lkl, ileriye atlma : yarc, #eri, 'abuk, )$l : 1. ba lama, acma 2. %erman, buyruk : inayet, yardm, ba , mer)amet
yarligama#: acma#$, acma$, ba lama$ yarligami : ba layc, mer)ametli, ra)man yarligan yarligar : ra)man, ba layc : ba layc
yarligasun: ba layc, ra)man yarlik yarlu yarluk yarluka : 1. e#irgeme, ba lama 2. buyruk, %erman : irade, i#tem, buyruk : mu)ta', yok#ul : ba , ltu%, koruma
yarmakan: (yarmayan" armaan, )ediye yarp yarpan yari yartim yaruk yaruk yasa yasau yasa yasaul yasak : (yarp" durgun, #abit : (yarban, yarban" #abit, #akin, kendi )alinde : )i##edar, ortak : 1. k#m, blk, %rka 2. yardm, inayet, de#tek : i k : 1. i k, $iya, nur 2. $r), koruyucu : (ya#a, ya#ak" ya#a, kanun, ni$am, kural, kaide, ya#ak : (ya#ac" 1. parlamenter, ya#a yapan, ya#a koyucu 2. ya#aya bal, ya#al : ya#ak, ya#a : ya#avul : ,i$in olmayan- anlamna gelir.
219
yasakbek: ya#abek yasal yasan yasar yasatan yasatur yasavul yasavul yasavur yasgu : 1. di#iplin, #ra, #a%, ordunun yry d$eni 2. ya#alara uygun, ni$ami : 1. tertip, d$en, ta#ar, plan 2. i aret, alamet, bnyan, karar : (ya#ur" ya#aya uyan, ya#ay uygulayan : 1. ya#alara #aygl 2. ya#a0tan : ya#a0tur ya#aya bal, ya#ay uygulayan : koruyucu : ya#ay korumak ve uygulamakla grevli memur. $abta, poli# : (ya#avul" : nikap, gi$lilik
yasugan! (ya#akan" ya#a0kan . ba$ kaynaklarda ,ya#dr- olarak ge'er. yasugay! ye#ugey, ya#akay. yasun yasut yasvul ya yaagu yaam yaar yail yan yain yait yalak yaru yauk : (yi#un, i#un" doa, tabiat : (ya#t" onur, ere%, )ay#iyet : (ya#avul" 1. poli#, bek'i 2. mba ir : ya am, mr, dirilik, aydnlk, ta$elik, mak, geli im, ye il, ye illik, gen'lik : mr, ya am, canllk : )ayat, mr, dirlik : mr, ya am, )ayatta kal .('ocuklar #k len, ya da %a$la ya amayan ailelerin, yeni 'ocuklarna verdikleri, turan, turmu , tokta vb. adlardan" : 1. ye il renk mec.ta$elik, gen'lik, $indelik 2. ye illik, 'imenlik : 'akn, im ek : 1. gi$lilik, gi$em 2. im ek, 'akn : 1. gen', krpe, ta$e 2. e , denk, e it : gi$, #r, e#rar, gi$li kalma# gereken : gi$, gi$lilik, gi$em : 1. i k, n, ua 2. a kn, a k, a m
yaurgan: ketum, #k a$l, #r verme$
219
yataan yati yatkin yatman yatuk
: (yataan, yatakan" 1. kama trnde, iki tara% da ke#en bir b'ak 2. tembel, mi#kin. borcunu demeyen, #tne yatan (uygurlarda" : yatk, meleke, beceri, el yatknl : yatk, yatan, uygun, uygunluk : muti, e%endi, uyumlu, itaatkar : 1. yatkn, becerili, meleke #a)ibi 2. tembel, arkanl (. trklerin i#lamiyet!e ge'tikten #onraki dnemlerde, g'ebe ve amani#t ou$larn, kentlerde ya ayan, ou$ ve teki trk boylar i'in kullandklar #%atlardan : (yat'n" konuk, yatya gelen konuk : #oy, #op, ne#il : #evin', ne e : $ay%, g'ten d m : $ay%, bakma mu)ta', ilgi ve bakm bekleyen : ineli bir cin# 'ekirge demektir. i#im olarak da kullanlr. : yakn, yaknda duran, yaknlk duyulan, #evgili : (ya$" kara. #ert, iddetli, de) etli, g$kara, yaman : 1. ya$ mev#imi 2. #ila), ok atmaya yarayan, gergin ip, gerginlik : yaya, piyade : ba)ar, ilkba)ar, ya$a doru giden $aman : yayk, yaylm : (yaykr" u$ay, #ema, yld$lar alemi : 1. yaygn, geni , geni lemi : #erap, %eye$an : #ema, %e$a, u$ay : ya$ yeri, ya$lk. ba)ar, ya$ aylarn ge'irmek i'in 'klan, yk#ek dalk blge
2.
yavin yavga yavnik yavri yavru yavs yavuk yavuz yay yayak yaygaru yaygin yaygir yayik yayin yaykiru yayla
tu%an, deprem
yaylaeri! yayla0eri yaylada yada yaylaya 'karken doan 'ocuklar i'in kullanlan adlardan yaylak yaylim yayui : yayla, ya$lk, #ay%iye : yaylm, yaylma yeri, otlak, mera : yayc, datc, )aber yollayan, propagani#t
221
yayuk yazal yazgan yazgi yazgulu yaziu yazim yazin yazin yazir yazuk yeden ye yeen yein yeinek yeni yenik yerek yekrek yeksek yek&l yeli yele yelegen yelein yelek
: 1. yayvan, yayk, u'#u$ bucak#$, geni : tak, ##, $iynet, mcev)er : ya$an, ya$c, ya$gy tayin eden
2.
deprem, yer #ar#nt#
: 1. ya$, kader, mukadderat, aln ya$# 2. tanr#al, ila)i : tali)li, ba)t a'k : ya$c, katip : ya$g, mukadderat : 1. ya$ vakti, ba)ar vakti 2. kader, aln ya$# : kader, aln ya$#, ya$g : 1. 'ok lkeler ge$mi , grm : gna), ayp, #u' : 1. yedei olan, yedeine alan, tedbirli 2. yetkin, yeterli, u#ta : (yek, yeke" 1. yk#ek, ala, et%al, iyi, da)a iyi 2. #oylu, a#il, #e'kin, g$ide, mmta$ : 1. ye, #tn tutulan, yein, yelenmi
2. 2.
'ok lke %et)etmi , %ati) (. ya$ar, ya$c, katip
karde 'ocuu (baba# ya da ana#
: 1. #tn, %aik 2. bereketli (. 'ok g'l, )$l, iddetli : 1. ynak, kme 2. #tn, %aik, da)a iyice : 1. )a%i% 2. al'ak gnll, mteva$ : (yeni" : (yekrek" et%al, evla, iyi, #tn : evla, iyi, #tn, da)a iyi : tedbirli, i)tiyatkar : (yel" yeni, %aik, #tn, mu$a%%er : yel gibi, )$l : )avadar, yel alan : )$l, #ratli, yel gibi : yel alan yer, r$garl yer : 1. yel gibi, )$l 2. okun arka#na taklan ty, denge ty (. kol#u$ ve yaka#$ #t giyecei
221
yelekin yelen yeles yeleser yelim yelin yelis yeliz yelkim yelkin yelkk
: (yelein" r$garl, yel e#en yer, yel alan yer : 1. ar$u, i#tek, dilek 2. %rtna : yel e#inti#i, )avadar, r$garl : yel0e#er e#intili, )avadar, yel e#en.. : )areket, eylem, devinim : 1. yel ura, yel alan yer 2. yel dei i, yel tema# : )aval, )avadar, r$garl : yel0i$ )avadar, r$garl, )aval : )avadar, )ava# g$el yer : 1. konuk 2. )$l, yol gibi : (yelgk" yel0kk, gk
yelkutlu: (yelkutlu, yelkutluk" yel0kutlu yelme yen : nc, yol g#teren, mi)mandar : 1. yenmek, alt etmek 2. deri (. yeni, yenilik, ori2inal
yencilek: )a%i%, yein, narin, ince yend&n yener yengi : terci), #e'im, re%eran# : yenmek...den : 1. yeni, ori2inal 2. $a%er, utku
yengiici: (yengi 'i'im" yengi0'i'i. 'i'im yengier yenin yeni yent&r yen&l yeprem : yengi0er : galip, mu$a%%er, utkan : galebe, galibiyet, utku : kalender : muteva$, al'ak gnll : akti%, %aal, becerikli, 'al kan
yer bayirku: yir0bay0urku yeri : ba kan, yol g#teren, mr id.
223
yerilig
: i$ci, takip'i
yerek ca: yeke0koca yerekul yergin yerin&r yerkara : yeke0kul : ma)$un, )$nl, bitkin, yere bakan, boynu bkk : duraan, enge', m klpe#ent : yer0kara (kara toprak"
yer&nme#: )amarat, 'al kan, vurdumduyma$ yesuga : (ye#uge, ya#agay" ya#a, ya#ak, ya#aya bal, ya#adan yana
yesugey: (ya#agay" ya#a0ay yesuken: (ya#uga, ya#ag, ya#a" ya#a, ya#ak, ya#al, ya#aya bal yesuntimur: (yi#un timur, i#en timur" yeil yeim : (ya il" 1. ta$elik, ta$e, krpe 2. 'imen, 'imenlik : e#ki dnemlerde, trklerce kut#anm , deerli ta
yet! (yeti, yete" kudret, kuvvet, g', yeterlilik, yetenek, beceri, ma)aret yetek yeten yeter yetgin yeti yetikara yetigin yetiz yetki : gaye, emel : yeterli, yetkin, u#ta : yeterli, yetkin, u$man, u#ta : (yetkin" 'ok 'ocuklu ailelerin, doan 'ocuklarnn #onuncu olma# dilei ile verilen adlardan : 1. yetenek, kabiliyet 2. yetkin, kamil, olgun, becerikli, mkemmel 2. etki, etkileyici (. yitik, kayp, )arcanm , $ayi olmu : 1. yedi0kara 2. yeti0kara : (yeti kin" yeti mi , olgun, kamil, mkemmel, yetenekli : )a$r, amade, yeterli, olgunlua ermi : #orumluluk, ma)aret, i bitirme gc
yetkin #an: yetkin0)an yetkin yetmen : 1. yeti kin, e)il, u$man, yeterli 2. etkileyici, 'ekici, mkemmel : olgun, geli kin, u$man, yeterli, yetenekli
223
yeyg& yeyi yeyin yeyni yeyrek yeytem yibar yibek yige yi yia yian
: armaan, ba) i , i)#an : (ye, yeke" : galip, kavi, #tte olan : e)ven, iyi : makbul, kabul gren, beeni toplayan : e#ki, kadim : 1. koku, par%m 2. kokulu mum : ate li, )araretli, )eyecanl : dayankl, kavi, metin : yl, toplu, birikim : 1. aa' 2. erkeklik organ (. yc, toplayc : (ykan" 1. yc 2. ykc
yienur: yien, yeen0'ur yienek yiin yiin yiinak yiinca yiit yilin yinak yirik yikin yikin yikmi yildiku yildir : 1. toplum, kitle, cemaat 2. yeen, yeencik : birikim, kitle, yl olma )ali, ylm , i#ti%li : da)a iyi, #k, dayankl, #tn, terci) edilir : toplum, kitle : genel, teaml, #o#yal kural, toplumun benim#eyip uygulad kurallar : 1. ye, yi, iyi, da)a iyi, #k, #alam, g'l, batur, ce#ur 2. delikanl, cvan, gen' (. koca, e : (yln'" i%%etli, edepli, namu#lu : yn, ynak, toplum, cemaat : ma)'up, utanga' : (yn" a%et, ykm , $arar : ykm , ykc : ykc, devirici, g'l : yld$, yld$ kme#i : yldrc, rktc, )eybetli, de) etli, iddetli, g$kara, korku#u$
225
yildiran
: rktc, korkutucu, )eybetli, g#teri li
yildirgan: yldran, rkten, korkutan, a al, g#teri li yildirim yildiz yilduru yilgi yilgin yili yilki yilma : (yaldrm" 1. berk, yk#ek volta2l elektrik 2. g$ kama trc, k, a r parlaklk : yald$, parlak k, parlayan, yan : berrak, net, temi$, billur : ylma, de) et, rknt : ylm , rkek, be$gin : ylgn, ylm , ylk : 1. at, at yavru#u 2. at #r# : 1. ylma$, a$imli, dayankl, ce#ur, korku#u$ 2. dik yoku , da yamac
yilmabua: ylma0boa yilmasin yilmaz yilun yinal yinke yinkel& yin& yindek yir yiragu yirak yiri yirde : ylma$, korku#u$ : g$pek, korku#u$, batur, dayankl, a$imli : (yulun" iri, )eybetli, g#teri li, ce#im : inal : ince, $ari%, narin : na$ik, anlay l, kibar : 1. ince, $ari% 2. inci : daimi, ebedi, #rekli, kalc : yer, toprak, ara$i, ar$, yery$, dnya : yrc, 'algc, en#trman 'alan, m$i#yen : irak, u$ak, me#a%eli : klavu$, i$ci, re)ber, yer bilen, yer bildiren : yurtta , )em e)ri, ayn topra payla an
yirdin&: (yirtin'" evren, kainat yirga yiri : me#ut, mutlu, mutluluk dolu : #ol, #ol tara%, tek tara%, tek tara%l
225
yirim yirtin& yisun yi yiik yiter yitik yitirmi yit&t yizek y g
: 1. #olak 2. yarm (. yurt, toprak : evren, kainat : (ya#un, yo#un" doa, tabiat, ye illik : (ya , ya l" orman, ye illik i'indeki blge : 1. tulga, demir rgl tulga 2. k : vari#, mira#yedi : 1. yetik, olgun 2. ke#kin (. kayp : yitik, kayp, kaybetmi , yok#ul : me$iyet, ma)aret, beceri : a#keri klavu$, nc : trk'e!dir. ,cena$e trenleri ve $amanla geni leyerek )er tr toplantanlamlarn ka$and.
y anak: ynak, ktle y i y un y ku y l y la y la y l%ak y laldi y lbak y l%bilir y lbua y lu y ldam : yo!'u, yun yapan, yokluk 'eken, ya# tutan, ya#' : kaln, gr, iri, #k, #k, c##eli, %a$la, %a$lala m , katla m : yukar, yukar doru 'kan, dik yol, bayr : $erinden gidilen...1. kut, mut, ba)t, ya$g, kader 2. r%, adet, tre, gelenek : 1. r%, adet, u#ul, erkan 2. me ale, kandil : yol g#terici, mi)mandar, re)ber, nder, nc
1.
dr#t, namu#lu, temi$ 2. 'r, yenilik, gidi at (. k#a yol, ke#tirme yol
: yol0ald 1. ilerleme kaydeden, geli en, u$man, pro%e#yonel 2. terbiyeli, yola gelmi , geleneklerine bal : (yolbaka, yolbakan" konuk#ever, mi#a%irperver :grgl, bilgili, u#ul erkan #a)ibi : yol0boa : 1. nder, ba kan, e%, lider 2. peygamber, nebi (. gelenek'i, mu)a%a$akar .. yolcu, yola 'km , yolunda giden : 1. uy#al, yola gelen, yolunda giden 2. u#ul, metod, tar$
227
y lda
: ayn yolun yolcu#u, ayn yolu payla an, ayn yola gnl vermi , ayn yola ba koymu , ayn, tre ya da pren#ipler $erinde, %ikir ve gnl birlii eden, 'ok yaknla m do#t, dava arkada : yol0eri 1. treye bal, edep erkan #a)ibi, bilgili, deneyimli 2. tarikat e)li, tarikata ya da bir ey)e bal ki i
y leri
y l%kula$ ba$ kaynaklarda, ,yolkulu- olarak ge'iyor." y lkulu y lluk y l lu y lum y nat y nca y nga y ri y ru y rdam y rga y rnuk : yol0kulu treye ve kurallara bal, ir ad olmu : (yollu" 1. kutlu, mbarek 2. olgun, ergin (. )ala# bulmu , )u$ura kavu mu , me#ut, ba)tiyar : yol0olu 1. %edai, #edenge'ti 2. adak, adanm , kurban (. bal, kendini treye ya da ey)e balam : u#ul, kaide, pren#ip : tam, ek#ik#i$, ku#ur#u$ : #ulu yerlerde yeti en bir bitki tr : (yonca" : (yor'u" : 1. a#keri klavu$, nc, yol g#teren 2. yorumcu, yorumlayan, ele tirmen : 1. al kanlk, eilim, u#ul, meleke, beceri 2. 2e#t, eda, i ve, na$ : (yurga" ra)van giden at : i#tira)at, i#tira)atga), dinlenme yeri
y sunbuka: yi#un0bua y va yr&k yndem ynet yntem ynten : (yava

"
'elebi, e%endi, arba l, )alim
: yrk, g'ebe : (yntem" u#ul, tar$, teaml, treye uygun bi'imde olan : 1. bi'im, tar$, yntem 2. uygun, uyumlu, uy#al, ge'imli : (yndem" : u#lup, tar$, bi'im
yrgen: da dnemeci, da yolu yrtem yr&k : u#ul, bi'im, tar$ : 'abuk ve iyi yryen, iyi yol alan, bir yerde durmayp yryen )alk, g'ebe anlamlarna gelir. i#im olarak da kullanlr.
227
yr&k yyen yudum yuak yuka yuru
: (yrk, yrk" yryen, yryc, g'en, g'c, g'ebe : mev#im, #e$on : = yutmak. : bir #u ku u : ince : (yukru , yukru'" e#kiden, )alktan biri olma#na ramen, g#terdii per%orman# ve yararllklardan #onra, bey mertebe#inde deerlendirilerek, devletin #t d$ey kademelerinde grev alan ki i. : 1. #u kayna, yerden % kran #u, g$e 2. i ldak, k veren, me ale, kandil : 1. tra l, matru , bakml 2. yamac : 1. %edakar, yardm#ever 2. yolcu, yoluna bal, tre#ine bal : yolcu, yola giden : (yulu, yuluk, yulug" 1. yardmc, yardm#ever, %edakar, adil 2. )ara', ci$ye, vergi (. tra , tra l, bakml .. yama, yamac : mutluluk, ne e, %era)lk, ra)atlk : yumlu, yumulu : mutlu, kutlu, mbarek, )u$urlu : 1. yumulu, yumuk, yumruk 2. iri, )eybetli, g#teri li : gl, goncagl : (yumu'" 1. #$, t, na#i)at 2. emir, %erman, buyruk (. m2de, m2deli )aber .. yumuk, yumulmu , yumruk
yula yuluk yulum yulun yulyu yum yumak yumlu yumru yumuk yumu
yumuga: bir da yemi i yumutgan: yapc, birle tirici, po$iti% ki ilik yunak yunmu yunt yunt yuri : $erinde 'ama r dlen ve ykanan, byk ta par'a# : ykanm , temi$, titi$, ark : )ergele ile ge$en, terbiye grmemi yar yabani k#rak anlamna gelir. kuyruk#alan ku unun bir trdr. i#im olarak da kullanlr. : 1. 'adr, oba, ev, yurt, vatan 2. terbiye#i tamamlanmam , yar yabani at (. uygarlk, medeniyet : 1. becerikli, ma)ir 2. yir'i, yer g#teren, re)ber
229
yurt
: trk'e!dir. ,lke. kampn kurulduu yer- anlamlarna gelir. yanl olarak ru#lar bunun yuvarlak planda kurulan ve 'an bi'imini andran konutlar olduunu d nm lerdir ve bi$ de onlarn i$inden gitmi i$. (a#lnda ger'ek ad ker0ger!dir." : 1. vatan, kut#anm toprak 2. kaynak, a#l, kk (. uygarlk, medeniyet .. 'adr, oba, ev : yurt, vatan, #onradan yurt edinilmi yer, yurtla trlm yer. : kayp, $arar : yudum, damla, tike, par'a : te#elli : (yuvan', yavan'" : yk#ek, ulu, alicenap, )a metli : ycelik, ululuk, )a met. : al'ak gnll, mteva$. : #ali), temi$
yurt yurtlak yutluk yutum yuvan yuvani y&ce y&cel y&nek y&n&k
y&r&k bilge : yrk ('evik, )$l giden ko an, ko ucu, 'ok ko an, yollu" ile bilge!den ('ok bilgili, idarede ve #iya#ette )9kim ve bir nvan". y&r&k y&&nt y&kn& y&ksel : yrk. : reveran#, #elam : #ecde, #ecdede olan : yk#eklik, ululuk, byklk
y&kselen: ulu, ki i. y&kseli y&k&n y&k&n : byklk, ululuk, ikbal : ba eme, #ayg duru u, ta$im. ( kuran!n ilk 'eviri#inde, i.#. 1<. y$. bu #$ck, ,nama$- kar l olarak da kullanlm tr." : eilme, reveran#
y&k&ngen: eilen, reveran# yapan, #aygl y&k&nt&r: ba edirir, di$ 'ktrr. y&k&n&k: eilme, reveran# y&k&n&r: ykn, tapan, ibadet eden y&lek : okun arka#ndaki, denge ty.
229
y&lk y&nk&l y&re y&reir y&rekli y&rik y&r&m y&z%ak y&z%ak y&zbeg y&zl&g
: (ylk" okun arka#ndaki ty par'a# : )a%i%, narin : daire, )ele$on, 'ember : yrekli, ce#ur : ce#ur, korku#u$. : ya am, )ayat, , mr, ge'im. : ya am, )ayat, mr : ma#um, gna)#$. : ma#umiyet, tgemi$lik, namu#, namu#luluk, ba ar, beceri : (y$bek. y$bey". y$0beg, bek, bey : (y$lg, y$lk" #oylu, dr#t, namu#lu.

Türkçe Etimoloji

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkçe Etimoloji

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

: 1. ann, be. 2. qutlu. : alicnap

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

acar aclan acu acun acunay acunluq

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

adte advar adiyaki adiyaman adiyeke adkir adm

adsiz adverilgn afar afn afin

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

#aygdeer 2. yld$, ge$egen

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

akarca akarsu ak%a ak%ay ak%ba akba akbel

ak%alar : ak tenli )anm akali : $engin, mal #a)ibi

akmaktan, akc, yaylc

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ala%d an bir doan tr

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

: algan, %ati) : ender ra#tlanan, nadir

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

alka%bl&k: vurucu tim

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

alkan, %ati) 2. al0kan

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

: 1. alplik g#teren ki i 2. kurt #oyundan (. #e'kin ve #aygn ki i

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

: 1. anack 2. analk duygu#u 'ok geli mi

anaya 'eken .. dourgan, retken

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

arat arayi arbuz arca ara arda

edepli, terbiyeli 2; )aberci, )aber veren

: (ark" 1. #a%, ar, arnm : #oylu, temi$, iyi )uylu

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

arin arin arinik arinmi aris arkan arkin

temi$lik, #a%lk, gna)#$lk

arslancik: k'k ar#lan..ar#lan yavru#u

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

aan ait akar akin auk aula aur

atalay atalay atalmi

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ataman ataman atan

atilmi ati atkira# atmaca atman atmi atsak atsiz

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

ayduyar! ay0duyan aygan : i'ten, #amimi, yaren

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

barman :tarman emir barug : me#ned, dayanak

barunduk: #nlacak yer, barnak basagar : arba l, mteva$i

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

basim basir basit baskak baskak baskak baskin basml

basmil basruk bassiz basti bastik basti n basu basut ba baa

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

g$de, #evgili, en deerli

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

baturgan: 1. #aklayan, gi$leyen, gi$li 2. batran, #aplayan batut : gi$li, #akl

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

bayan bayar bayar bayat bayatli

TRK ADLARIN ETMOLOJK SZLY

baymaz bayra bayrak bayram bayr