KURSUS 7 ALAT KAWALAN KUAL ALITI

Kemente nterian Pelajaran Malaysia sia

2-4 April 2013 Hotel Se Seri Malaysia Genting Highlands

Penceramah

ENCIK MO OHD ANUAR BIN ABD. KARIM

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

OBJEKTIF BENGKEL 1. MEMPUNYAI KEFAHAMAN YANG LEBIH BAIK MENGENAI PROSES MENYELESAIKAN MASALAH 2. MEMPELAJARI KAEDAH PENGGUNAAN 7 ALAT QC DALAM PROSES PENYELESAIAN MASALAH

KURSUS 7 ALAT KAWALAN KUALITI Kementerian Pelajaran Malaysia 2-4 April 2013, Hotel Seri Malaysia Genting Highlands
Tarikh/ Masa Hari Pertama 9.00 am 10.30 am 11.00 am 1.00 pm 2.30 pm 5.00 pm Pendaftaran Peserta 8.30 pm 10.30 pm Pengenalan Program Pengenalan Kepada Produktiviti dan Kualiti Pengenalan Kepada 7 Alat Kawalan Kualiti

Hari Kedua

Penggunaan 7 Alat Kawalan Kualiti - Proses Penyelesaian Masalah : Kitaran PDCA - Pengumpulan Data - Kertas Semak

Penggunaan 7 Alat Kawalan Kualiti - Stratifikasi - Graf dan Carta

Penggunaan 7 Alat Kawalan Kualiti -- Gambarajah Pareto

Penggunaan 7 Alat Kawalan Kualiti -- Gambarajah Sebab & Akibat - Histogram

Hari Ketiga

Penggunaan 7 Alat Kawalan Kualiti - Gambarajah Sebaran - Carta Kawalan

Pembentangan, Rumusan Kursus dan Penutup

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KAIZEN

BAHAGIAN

PENGENALAN PRODUKTIVITI & KUALITI

3

KEPENTINGAN USAHA PENAMBAHBAIKAN DALAM ORGANISASI

Persaingan global mendorong kepada strategi perniagaan yang memberi tumpuan kepada aspek memenuhi kehendak dan keperluan pelanggan. pelanggan. Perubahan tahap kepuasan pelanggan dan dorongan kepada barangan dan perkhidmatan berkualiti tinggi. tinggi. Penambahbaikan berterusan, inovasi adalah kunci kejayaan organisasi. organisasi. dan kepantasan

Pendekatan kepada pengurangan kos dalam setiap operasi perniagaan. perniagaan . Pelaksanaan programprogram-program produktiviti dan kualiti yang diperlukan dengan lebih berkesan dan efektif efektif. .

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

SISTEM PENGELUARAN DAN PROSES

Input PROSES Output

4M
MAN

Latihan Komunikasi Motivasi & Kerja Pasukan Idea Kreatif

Tumpuan kepada ZERO: - Kerosakan - Kecacatan - Ulangan Proses - Kelewatan - Kemalangan Right At The First Time

Kepuasan Pelanggan Inovatif Nilai Tambah Tinggi Jaminan

MACHINE

Total Productive Maintenance(TPM) - Harian, Mingguan, Bulanan dll. Pengurusan Bahan Spesifikasi Sistem Pengurusan Kualiti - ISO 9001: 2008 - EMS 14000 - OSHAS Teknologi/ICT Kawalan Perancangan Pengeluaran Six-Sigma , BSC, Benchmarking

MATERIAL

METHOD

- Kejuruteraan Industri, 5S, Kaizen, QCC, JIT dll.

SOP Arahan Kerja Disiplin Peralatan Utiliti Dll.

Konsep Kualiti Menyeluruh (TQM)

KUALITI MENYELURUH ialah keadaan di mana ciri-ciri kualiti bukan sahaja dipamerkan pada:

PRODUK atau

PERKHIDMATAN

Tetapi juga pada seluruh operasi dan urusan sesebuah organisasi Contohnya:
Kecekapan pengurusan Pemandu yang berdedikasi Sistem fail yang sistematik Sistem telefon yang cekap Persekitaran pejabat yang sempurna
6

Transformation Innovation Relationship

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KONSEP PRODUKTIVITI
Nilai atau kuantiti output yang dapat dihasilkan oleh satu unit input. Konsep yang menjelaskan perhubungan di antara output yang dihasilkan oleh sesebuah organisasi dengan input (sumber) yang digunakan.

PRODUKTIVITI =

OUTPUT INPUT

ORGANISASI PRODUKTIVITI BAHAGIAN

UNIT PEKERJA
7

CARA MENINGKATKAN PRODUKTIVITI

INPUT OUTPUT

Tenaga manusia Teknologi Kelengkapan Modal dan Sistem Pengurusan

PROSES TRANFORMASI

Keluaran dan Perkhidmatan

Adakah cekap?

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PENINGKATAN PRODUKTIVITI

Tenaga Manusia Kelengkapan Modal Sistem Dan Prosedur

Bahan-bahan

FAKTOR PRODUKTIVITI

Struktur Organisasi

Teknologi

Persekitaran Kerja

Gaya Pengurusan

KAIZEN
PERGERAKAN KECIL TAPI BERTERUSAN

10

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

INOVASI
DRAMATIK TAPI KEMAJUANNYA BERKALA

IDEAL

PENCAPAIAN TINGGI MELALUI PERUBAHAN INOVASI. JIKA TIADA PENJAGAAN PENCAPAIANNYA MENURUN KEMBALI
11

KAIZEN PLUS INOVASI

KEMAJUAN MENINGKAT DENGAN DUA PENDEKATAN YANG BERBEZA

MAINTENANCE

INOVASI

KAIZEN
SELENGGARAAN

INOVASI

12

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

BERBAGAI PROGRAM BERSEPADU KAIZEN DI TEMPAT KERJA

5S KSS QCC TQC TPM JIT

Seiri, Seiton, Seiso, Seiketsu, Shitsuke Kaizen Suggestion System QC Circle (QCC) / ICC Total Quality Control (TQC) Total Productive Maintenance ( TPM) Just-In-Time Production (JIT )
13

CADANGAN LAKSANA - Program Integrasi KAIZEN

TQC
ICC

TPM

JIT JIT

KSS
Mula di sini

5S
14

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

HUBUNGKAIT 5S DENGAN KUNCI PETUNJUK PRESTASI(KPI)

PETUNJUK KUANTITATIF Kecacatan, Reject, Masa Pencarian, Kelewatan Proses, Kerosakan Mesin, Kos Penyelenggaraan, Penghantaran Lewat, Aduan Pelanggan, Kemalangan dll. PETUNJUK PRODUKTIVITI Buruh, Modal, Proses dan Keuntungan. PETUNJUK BUDAYA KERJA Ketidakhadiran, Penyertaan Pekerja Dalam Aktiviti Penambahbaikan, Menepati Masa, Cadangan/Idea Pekerja dll. PETUNJUK PERSEKITARAN Aspek Keselamatan, Kebersihan dll. PETUNJUK PRESTASI KESELURUHAN Jualan, Pasaran, Kos dan Keuntungan.

15

MODUL 4: PROSES PENYELESAIAN MASALAH KITARAN PDCA

16

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KITARAN PDCA
Sokongan Pengurusan untuk penyelarasan tatacara tindakan Kaji semula semua tindakan Kaji dan buat pembaikan masalah kecil (jika ada) Ulang PDCA jika objektif tidak tercapai Action Kenal pasti masalah/projek Sebab masalah di pilih Keadaan masalah Analisis data Lahirkan cadangan tindakan dan Pembaikan Plan

Check Tentukan tindakan mengikut yang ditetapkan Banding hasil/data sebelum dan selepas Keberkesanan tindakan Keburukan dapat dihapuskan Keberkesanan tak langsung

Do Melatih untuk melaksana Melaksana tindakan pembaikan Meyimpan semua rekod mengenai tindakan

17

ALIRAN PROSES PROJEK ICC

Nama kumpulan, Logo, motto,Objektif, carta organisasi PDCA,Carta Perbatuan Brainstorming, undi, Force Ranking, Analisa Faedah, Matrix Definisi, 5W+1H, Carta aliran Sasaran / Target Brainstorming, Gambarajah Tulang Ikan Pro-kontra, Rajah Pokok, Matriks

PENUBUHAN KUMPULAN PERANCANGAN PROJEK PEMILIHAN MASALAH PENJELASAN MASALAH PENYEDIAAN MATLAMAT ANALISA MASALAH CADANGAN PENYELESAIAN
18

QKM Consult

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

Kelulusan pengurusan

KELULUSAN
TIDAK YA

Persediaan percubaan Kertas semak, Pareto perbandingan, faedah ketara & tidak ketara Kelulusan pelaksanaan

PERCUBAAN MENILAI KEPUTUSAN

KELULUSAN
TIDAK YA

SOP, fail meja, dokumen sokongan Jadual pengawasan

PELAKSANAAN/PENYERAGAMAN

PENGAWASAN PROJEK AKAN DATANG

19

MODUL 5: PENGENALAN 7 ALAT ICC

20

QKM Consult

10

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

MENGAPA PERLUNYA ALAT-ALAT ICC

Proses Penyelesaian Masalah adalah berasaskan data data adalah tepat dan jitu, pendapat dan pandangan kemungkinan ada keraguan. Pengalaman dapat diperolehi dengan cepat melalui pengutipan dan menganalisa data. Penggunaan 7 alat ICC merupakan satu pendekatan yang boleh membuatkan satu satu kumpulan itu beroperasi dengan lebih cekap dalam penyelesaian masalah.

21

Kenapa 7 Alat QC ?
Daripada Sejarah di Jepun: 7 Alat QC diambil daripada kisah seorang pahlawan Jepun Benkei yang mempunyai 7 jenis senjata yang digunakan semasa menentang musuh dan menang semua pertempuran. 7 Alat QC ini diperkenalkan oleh Prof. Dr Kaoru Ishikawa dalam menyelesaikan masalah kualiti di dalam organisasi dan menurut beliau 95% masalah boleh diselesaikan dengan menggunakan 7 Alat QC ini.
22

QKM Consult

11

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KEGUNAAN ALAT-ALAT ICC

Bil. 1. Alat Kertas Semak Kegunaan Memudahkan proses pengumpulan data agar lebih sistematik, betul dan mudah difahami. Memberi gambaran yang jelas dalam proses interpretasi data dan memudahkan data difahami. Menunjukkan taburan kekerapan bagi sesuatu data Memperjelaskan kepentingan sesuatu item mengikut susunan kekerapan berlaku Menerangkan sebab-sebab berlakunya masalah

2.

Graf dan Carta

3. 4.

Histogram Gambarajah Pareto

5.

Gambarajah Sebab & Akibat Gambarajah Sebaran

6.

Menerangkan hubung kait, korelasi antara dua pembolehubah Menentukan samada proses pengeluaran berada didalam kawalan atau tidak

7.

Carta Kawalan

23

KERTAS SEMAK

24

QKM Consult

12

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

APAKAH ITU KERTAS SEMAK

BORANG ATAU JADUAL YANG DIREKA TERLEBIH DAHULU UNTUK MEMUDAHKAN PROSES PENGUMPULAN DATA SECARA BERSISTEMATIK DI SAMPING MEMBOLEHKAN ITEMITEM DIPERIKSA SECARA BERKESAN
TUJUAN: 1. 2. Menyenangkan proses mengumpulkan data Membolehkan data direkod dengan mudah dan tepat

25

JENIS-JENIS KERTAS SEMAK DAN PENGGUNAANNYA

Bil. Jenis Kertas Semak Penggunaannya

1.

Kertas Semak Item Kerosakan Kertas Semak Faktor Kecacatan Kertas Semak Tempat Kecacatan Kertas Semak Taburan Proses Kertas Semak Senarai Pengesahan

Menentukan dengan jelas jenis kecacatan barangan Menentukan punca atau faktor berlakunya sesuatu kecacatan Menentukan dimana kecacatan berlaku

2.

3.

4.

Menentukan taburan kekerapan kepada dimensi ketahanan, berat sesuatu barangan Memeriksa mesin atau prosedur mengoperasi mesin tersebut

5.

26

QKM Consult

13

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KERTAS SEMAK: ITEM KEROSAKAN

27

KERTAS SEMAK: FAKTOR KECACATAN

28

QKM Consult

14

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KERTAS SEMAK: TEMPAT KECACATAN

29

KERTAS SEMAK : TABURAN PROSES

30

QKM Consult

15

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KERTAS SEMAK : SENARAI PENGESAHAN

31

ITEM YANG PERLU DIREKODKAN PADA KERTAS SEMAK

Bil. 1. 2. Tajuk Item Perkara Penerangan Terangkan dengan jelas tujuan pemeriksaan dilakukan Apa yang perlu diperiksa dan dimana untuk melakukan pemeriksaan Kaedah yang perlu digunakan dan prosedur yang perlu diikuti semasa melakukan pemeriksaan Tarikh dan masa yang diperlukan masa pemeriksaan bermula dan berakhir Orang yang melakukan pemeriksaan tersebut Kawasan dimana pemeriksaan dijalankan Jumlah, purata, pengiraan nisbah antara jumlah keseluruhan dan kekerapan

3.

Kaedah Pemeriksaan

4.

Tarikh dan Masa Pemeriksaan Nama Pemeriksa Kawasan Ringkasan Keputusan

5. 6. 7.

32

QKM Consult

16

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

LATIHAN KERTAS SEMAK

Kesalahan didapati berlaku dengan begitu banyak di bilik persuratan satu syarikat. Perkara ini jelas setelah didapati komplen-komplen yang bertambah. Anda tidak pasti kenapa, jadi anda telah mengambil keputusan untuk membuat analisa Fakta-fakta Isnin Empat surat - alamat tidak lengkap, tujuh tidak ditulis nama dan alamat penghantar, dua tidak cukup postage, lima tidak diproses. Dua surat - alamat tidak lengkap dan enam tidak tulis nama dan alamat penghantar, lapan tidak diproses Sembilan - alamat tidak lengkap dan tiga belas tidak diproses Tiga alamat tidak lengkap, empat tidak ditulis nama dan alamat oleh mesin postage, tiga tidak cukup postage dan dua tidak diproses. Tiga tidak tulis alamat dan nama penghantar dan 5 terkoyak oleh mesin postage dan sebelas dihantar pada jabatan yang salah

Selasa

Rabu Khamis

Jumaat

Tugasan Sila buat kertas semak

33

GAMBARAJAH SEBAB DAN AKIBAT

34

QKM Consult

17

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

PENGENALAN

Gambarajah Sebab & Akibat diperkenalkan oleh Prof Dr Kaoru Ishikawa pada sekitar 1960. Alat ini juga dikenali sebagai Gambarajah Ishikawa atau Gambarajah Tulang Ikan.

Gambarajah ini pada mulanya digunakan dalam menyelesaikan masalah berkaitan kualiti. Walaubagaimanapun pada masa ini digunakan secara meluas dalam menentukan punca sesuatu masalah
35

GAMBARAJAH SEBAB DAN AKIBAT

MERUJUK KEPADA HUBUNGKAIT DI ANTARA KESAN SEBAGAI MASALAH DENGAN SEBAB-SEBAB (PUNCA-PUNCA) YANG MEMPENGARUHINYA. HUBUNGKAIT INI DISUSUN DAN DITUNJUKKAN SECARA BERSISTEMATIK DI DALAM RAJAH YANG MENYERUPAI TULANG IKAN

36

QKM Consult

18

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

LANGKAH MEMBINA GAMBARAJAH SEBAB DAN AKIBAT

1. 2. TENTUKAN CIRI-CIRI UNTUK MASALAH TULISKAN MASALAH TERSEBUT DAN LUKISKAN TULANG BELAKANG masalah didalam kotak di hujung kanan garisan tebal mendatar 3. LUKISKAN TULANG-TULANG UTAMA- kategorikan punca-punca kepada 5 punca utama iaitu manusia, mesin, kaedah, bahan, persekitaran 4. LUKISKAN LAIN-LAIN TULANG (SEDANG, KECIL ATAU LEBIH KECIL)lakukan brainstorming untuk mengenalpasti punca-punca masalah dari tulang utama, lukiskan dalam bentuk tulang kecil menunjukkan punca masalah dari tulang utama.

37

LANGKAH MEMBINA GAMBARAJAH SEBAB AKIBAT

5. PERIKSA UNTUK MENENTUKAN SAMA ADA MASIH TERDAPAT SEBABSEBAB LAIN YANG MENYUMBANG KEPADA MASALAH 6. TENTUKAN SEBAB-SEBAB PALING MUNGKIN (ROOT CAUSE) YANG MENYUMBANG KEPADA MASALAH YANG DIKAJI - berasaskan data dan analisa 7. MASUKKAN SEMUA MAKLUMAT YANG BERKAITAN tajuk, nama produk, proses, jabatan, kumpulan, tarikh dll.

38

QKM Consult

19

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

CONTOH PENGGUNAAN GAMBARAJAH SEBAB DAN AKIBAT

Analisa dijalankan untuk menganalisis sebab-sebab berlakunya masalah kepada Barangan S2000HF dimana kecacatan komponennya kerap berlaku: Kecacatan Komponen

Beberapa faktor yang mungkin menyebabkan kehilangan komponen itu dapat dikenali semasa Sesi Percambahan Fikiran dijalankan. Faktor-faktor tersebut adalah: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Operator kurang latihan Kerja tidak mengikut SOP Operator tidak memahami SOP Lubang PCB kecil Diode tidak menepati spesifikasi Gangguan 7. 8. 9. 10. 11. 12. Selalu tukar operator PCB jatuh Kurang kerjasama Tension JIG PCB longgar Slot PCB longgar

39

Rajah 1.1:

Gambarajah Sebab dan Akibat Bagi Masalah Kecacatan Komponen

MANUSIA

MESIN
Bertukar

Longgar

Longgar Jatuhkan PCB Tension Tiada Kerjasama Licin Tak Ikut Spesifikasi Lubang kecil KECACATAN KOMPONEN

ALAM SEKITAR

BAHAN

KAEDAH

40

QKM Consult

20

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

LATIHAN GAMBARAJAH SEBABSEBAB-AKIBAT

Sediakan Gambarajah sebab-akibat untuk salah satu daripada perkara-perkara berikut:1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Kesilapan menaip Kesilapan mendail nombor telefon Kelewatan untuk temujanji Penghantaran selalu lewat Aktiviti kumpulan QC lembab Pelanggan menunggu terlalu lama Kecacatan sangat tinggi Tunggakan bil yang tinggi Komponen/borang banyak hilang

41

GAMBARAJAH PARETO

42

QKM Consult

21

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

APAKAH GAMBARAJAH PARETO

Gabungan dua jenis graf iaitu graf bar dan graf garis Graf bar dilukis secara turutan menurun untuk menunjukkan bandingan kekerapan berlakunya sesuatu item (jenis-jenis defect, punca, masalah, kos dan sebagainya). Garisan kumulatif pada rajah ini menunjukkan secara bandingan penambahan kenaikan setiap kategori dalam peratusan.

Latar Belakang: Belakang:

Diasaskan oleh Viltredo Pareto (1848-1923) Agihan kekayaaan yang tidak seimbang di dalam masyarakat. Penggunaannya diperluaskan dalam bidang kualiti oleh Dr. Deming.

43

BILA GAMBARAJAH PARETO DIGUNAKAN

1. Untuk menentukan aspek utama punca bagi sesuatu masalah Untuk menganggarkan keberkesanan sesuatu pembaikan yang dijalankan Untuk memahami keberkesanan sesuatu pembaikan Untuk mengesahkan keputusan selepas tindakan pembetulan diambil dengan membandingkan gambarajah sebelum dengan selepas tindakan.

2.

3. 4.

44

QKM Consult

22

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

KEGUNAAN RAJAH PARETO

Menentukan keutamaan (priority) bagi pelbagai aspek yang dikaji. Membantu dalam memfokus keutamaan aspek yang dikenalpasti. Menganggar dan mengesahkan keberkesanan sesuatu penambahbaikan masalah kualiti yang dijalankan. Rajah pareto diguna untuk mengklasifikasikan masalah kualiti kepada: SEDIKIT YANG UTAMA ATAU PENTING DAN BANYAK YANG TIDAK PENTING ATAU REMEH / VITAL FEW TRIVIAL MANY

MENGIKUT HUKUM 80/20.

45

BAGAIMANA MEMBUAT RAJAH PARETO ?

1. Tentukan apakah item atau aspek kajian dan apakah data yang perlu dikumpul.

Contoh Kategori Item: a) Kategori fenomena: Jenis defect, jenis aduan, pembaikan, tempat, kedudukan, proses, masa, kos.

b) Kategori punca: Bahan, mesin, peralatan, kaedah, operator, manusia dan sebagainya. - Statistical Methods for Quality Improvement-Hitoshi Kume 1988 2. Rekakan borang untuk mengumpul data dengan ruang untuk jumlah:

46

QKM Consult

23

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

BAGAIMANA MEMBUAT RAJAH PARETO (SAMB..)

3. Sediakan borang ringkasan rajah pareto yang mengandungi -Senarai setiap item -Jumlah setiap satu -Jumlah kumulatif -Peratusan -Peratusan kumulatif. 4. Susun item-item itu mengikut turutan kuantiti secara menurun dan masukkan ke dalam borang atau jadual yang direka.

47

BAGAIMANA MEMBUAT RAJAH PARETO (SAMB..)

5. Lukiskan dua paksi tegak dan satu paksi mendatar - Paksi tegak kiri tandakan 0 hingga jumlah keseluruhan - Paksi tegak kanan tandakan 0% hingga 100% - Pada paksi mendatar bahagikan mengikut selang bilangan item yang telah dikelaskan 6. Lukiskan graf bar 7. Lukiskan garis kumulatif 8. Masukkan maklumat yang berkaitan, seperti tajuk, sumber, tempoh, petunjuk.

48

QKM Consult

24

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

CONTOH PENGGUNAAN GAMBARAJAH PARETO

1. 2. Data untuk kecacatan komponen untuk barangan S2000HF *Selang masa untuk kajian Oktober, 1990 - Januari, 1991 *Kertas semak berikut telah diringkaskan.
No. Masalah Okt. 1990 49 48 1 98 Nov. 1990 4 3 1 8 Dis. 1990 4 1 5 10 Jan. 1991 5 8 5 4 22 Jumlah

1. 2. 3. 4.

PCB fault Diod missing Part not solder PCB Scratch Jumlah

62 60 12 4 138

Jadual 1.1 : Kertas Semak untuk Kecacatan Komponen

49

MEMBINA GAMBARAJAH PARETO

Jadual ini digunakan untuk membina Gambarajah Pareto

No.

Masalah

Jumlah Kumulatif Bilangan Hilang (Himpunan) 62 60 12 4 138 62 122 134 138

Peratus Kumulatif 44.95 43.48 8.68 2.89 100.0% 44.95 88.43 97.11 100

1. 2. 3. 4.

PCB fault Diod missing Part not solder PCB Scratch Jumlah

Jadual 1.2 : Jadual Kumulatif dan Peratusan

50

QKM Consult

25

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

GAMBARAJAH PARETO
Gambarajah Pareto yang dibina dengan menggunakan data yang diperolehi daripada Jadual 1.2 lengkap dengan penerangan.

140 120 100 80 60 40 20 0

PCB Salah fault Pem asangan

Diod Kom ponan missing Hilang

Part not PB Jatuh solder

PCB Komponen Scratch Bercam pur

51

GAMBARAJAH PARETO
Gambarajah Pareto yang dibina dengan menggunakan data yang diperolehi daripada Jadual 1.2 lengkap dengan penerangan. Kecacatan Komponen untuk barangan S2000HF
140 120

100 %
PERATSAN

KEKERAPAN

100 80 60 40 20 0
0

PCB Salah fault Pem asangan

Diod Kom ponan missing Hilang

Part not PB Jatuh solder

PCB Komponen Scratch Bercam pur

TEMPOH: OKT. 1990 JAN 1991

Jenis Kecacatan

52

QKM Consult

26

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

DATA-DATA SELEPAS PEMBAIKAN

No. Masalah Julai Ogos Jumlah Kumulatif %

1. 2. 3. 4.

Diod missing Part not solder PCB fault PCB Scratch

5 4 5 1

3 3 1

8 7 5 2

8 15 20 22

36.4 31.8 22.7 9.1

Jumlah

15

22

100%

Jadual 1.3 : Kertas Semak untuk Pengumpulan Data Selepas Pembaikan

53

GAMBARAJAH PARETO SELEPAS PEMBAIKAN

Gambarajah Pareto selepas pembaikan dapat dilihat seperti di bawah: Kecacatan Komponen untuk barangan S2000HF
140 120 100 80 60 40 20 0 Salah Diod Pemasangan missing

KEKERAPAN

PERATSAN

Komponan Part not Hilang solder

PBPCB Jatuh

Komponen PCB Bercampur Scratch

100 %

fault

54

QKM Consult

27

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

GAMBARAJAH PARETO PERBANDINGAN

Gambarajah Pareto yang dibina dengan menggunakan data yang diperolehi daripada Jadual 1.2 dan 1.3 lengkap dengan penerangan.

SEBELUM
140 120
140

SELEPAS

100 %

PERATUS PENAMBAHBAIKAN

120 100 80

KEKERAPAN

100 80 60 40 20 0

60 40 20

PCB Salah fault Pem asangan

Komponan missing Hilang

PB PCB Jatuh

fault
Komponen PCB Bercampur Scratch

100 %

Diod

PB Jatuh

Part not solder

Kom ponen Scratch Bercam pur

PCB

0 Salah Pemasangan Komponan Hilang Diod Part not

missing

solder

55

LATIHAN GAMBARAJAH PARETO

Syarikat Proton mengeluarkan bahan-bahan elektrik untuk kegunaan radio-kaset dalam lima barisan adalah sebanyak 250,000 unit yang dihasilkan dalam masa enam minggu. Setiap barisan menghasilkan sebanyak 50,000 unit. Hasil daripada pengkajian itu adalah seperti berikut:-

Defektif Item
Petri Alat Rosak Kekurangan Alat Pemasangan Pembetulan Rupa Bentuk Lain-lain

Baris 1
318 19 6 37 55 43 23

Baris 2
154 23 5 43 60 19 27

Baris 3
84 53 11 29 63 28 25

Baris 4
67 120 15 49 58 23 13

Baris 5
77 285 13 42 64 37 12

Jumlah
700 500 50 200 300 150 100

Jumlah

501

331

293

345

530

2000

Buatkan rajah Pareto dan analisa apa yang sepatutnya dilakukan bagi mengurangkan penolakan (rejects).

56

QKM Consult

28

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

GRAF DAN CARTA

57

TUJUAN PENGGUNAAN

Penerangan Analisis Perancangan Membuat Perbandingan

58

QKM Consult

29

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

JENIS-JENIS GRAF YANG SELALUNYA DIGUNAKAN DALAM PROJEK ICC

Jenis Graf

Bentuknya

Penggunaan

Graf Bar

Membandingkan saiz bagi beberapa kuantiti item yang dikaji (Perbandingan angka terkecil & terbesar)

12 10 8 6

Graf Garis

4 2 0 A B C D

Melihat trend kepada perubahan mengikut perubahan masa

59

Jenis Graf

Bentuknya
F E A

Penggunaan

Carta Pie
D

Melihat kepada pecahan komponen antara data atau perkadaran relatif sesuatu item

C
8 6 4 2 0 F

Carta Radar

Memeriksa keseimbangan antara item

Carta Gantt

Memeriksa perlaksanaan sesuatu perancangan yang dibuat

Jadual 1.1 Jenis-jenis Graf dan Carta

60

QKM Consult

30

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

HISTOGRAM

61

APA ITU HISTOGRAM Alat penting untuk mengenalpasti dan mengawal semua jenis variasi supaya proses pengeluaran dapat dijalankan dengan berkesan mengikut spesifikasi yang ditetapkan. Histogram adalah graf Bar yang mempunyai kelok taburan yang membolehkan analisis untuk menentukan punca yang menyebabkan variasi proses pengeluaran

62

QKM Consult

31

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

HISTOGRAM PELBAGAI BENTUK

63

CONTOH PEMBENTUKAN HISTOGRAM

Untuk menerangkan prosedur pembentukan Histogram diperhatikan contoh data yang diambil daripada kajian terhadap kekuatan amplifier. Data yang diperolehi adalah seperti di dalam Jadual 1.1 di bawah.

Rendah 8.1 8.2 9.1 11.5 9.3 8.4 7.9 9.9 8.7 8.1 8.5 8.6 10.4 8.9 8.4 8.0 9.7 9.1 8.5 10.6 9.8 10.1 8.2 9.2 8.8 10.1 9.6 7.9 8.7 10.1 9.2 8.6 8.5 9.6 9.0 8.5 9.7 9.4 11.1 8.3 8.2 7.8 8.7 9.4 8.9 8.3 10.2 9.6

Tinggi 9.9 7.9 8.5 10.0 8.6 8.8 7.9 8.2 8.4 9.8 8.3 10.7

7.8
9.2 7.9 8.7 8.9 8.1 10.2 8.8 9.1 8.0 9.5 9.0

11.7
9.5 8.7 9.4 9.5 8.0 9.8 10.5 8.1 9.0 8.9 8.6

8.0 10.9 7.8 9.0 9.4 9.2 8.3 9.7 9.5 8.9 9.1 10.0

9.3 7.8 10.5 9.2 8.8 8.4 9.0 9.1 8.7 8.1 10.3 8.3

9.0 8.3 8.5 10.7 8.3 7.8 9.6 8.0 9.3 9.7 8.4 8.6

(Range) Julat = tinggi - rendah = 11.7 - 7.8 = 3.9 dB

Jadual 1.1: Data Kekuatan Amplifier

64

QKM Consult

32

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

1.

Daripada data di atas di dapati Julat bagi data tersebut adalah: Julat (R) = = = Nilai terbesar - nilai terkecil 11.7 7.8 3.9dB

2.

Tentukan bilangan kelas dengan menggunakan Jadual 1.1. Bilangan data yang diambil = 120 data Maka daripada Jadual Selang Kelas (Jadual 1.2) tersebut. Bilangan kelas = 8 kelas

3.

Tentukan lebar kelas, iaitu:

Lebar kelas, h

Julat (R) -------------Bil. Kelas

3.9 ----8

0.49 dB

Bulatkan lebar kelas tersebut kepada nilai yang berhampiran h = 0.49 = 0.5 dB 4. Cari selang untuk ke semua kelas tersebut: Nilai terkecil = 7.8 dB 0.1 dB

Unit Pengukuran kepada data kajian =

Titik bagi Selang Pertama = 7.8 - 0.5 (0.1) = 7.8 - 0.05 = 7.75 Titik bagi selang kedua Titik bagi selang Pertama + Lebar Kelas = = 7.75 + 0.5 8.25 dB

65

JADUAL 1.2 : Penentuan Bilangan Kelas Bil. Data 20-50 51- 100 101-200 201-500 501-1,000 > 1,000 Bil. Kelas 6 7 8 9 10 11-20

SLIDE 66

QKM Consult

33

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

TABURAN KEKERAPAN
Silang Kelas 7.75 8.25 8.75 9.25 9.75 8.25 8.75 9.25 9.75 //// //// //// //// //// //// // // //// //// //// //// //// // Gundal //// //// //// //// // //// //// //// //// //// //// //// //// / Jumlah 24 28 26 19 12 7 2 2 120
Jadual 1.3: Jadual Taburan Kekerapan

- 10.25

10.25 - 10.75 10.75 - 11.25 11.25 - 11.75 Jumlah

67

GAMBARAJAH HISTOGRAM

30 Had Spec.
7.73 dB B I L A N G A N

Purata 10 dB

Had Spec. 12.25 dB

25 20 15 10 5 0
Silang Kelas

Kekuatan (dB)

68

QKM Consult

34

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

LATIHAN HISTOGRAM
Berat Bulu Tangkis Dalam gm 5.1 5.2 5.1 4.9 4.9 5.3 5.0 5.0 4.8 5.2 5.1 4.9 5.0 5.3 5.0 5.0 5.0 5.1 5.1 4.9 5.2 5.0 5.0 5.2 5.1 5.1 5.3 5.1 5.1 5.1 5.2 5.1 5.0 3.8 5.0 5.1 5.2 5.2 5.0 4.8 4.9 5.1 5.3 5.2 5.0 5.0 5.0 5.2 5.2 4.9 5.0 4.9 5.5 5.4 4.9 5.2 5.0 5.0 5.0 5.3 5.1 5.4 5.1 5.3 5.0 5.0 4.9 5.1 4.8 5.1 5.1 5.6 5.2 5.0 5.0 5.1 5.0 5.2 5.1 5.1 5.1 4.9 5.1 5.0 5.1 5.0 5.1 5.0 4.8 5.1 5.2 5.0 5.4 5.0 5.1 4.9 5.1 5.0 4.9 5.7 5.4 5.3 5.4 4.9 5.4 5.1 5.1 4.9 5.0 4.8 5.4 5.0 5.1 4.8 5.1 5.5 5.1 5.0 5.3 5.0

69

GAMBARAJAH SEBARAN

70

QKM Consult

35

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

GAMBARAJAH SEBARAN
Adalah alat yang digunakan untuk manganalisis terdapatnya korelasi diantara 2 pembolehubah dalam sesuatu proses pengeluaran. Ia nya banyak digunakan dalam mengawal variasi di dalam proses pengeluaran. Analisis boleh dijalankan dengan mengenalpasti punca yang menyebabkan sesuatu masalah dengan menggunakan Gambarajah Tulang Ikan. Hasil analisa yang diperolehi, kita dapat mengetahui faktor-faktor yang memberi kesan kepada kualiti proses.

71

GAMBARAJAH SEBARAN
Bagaimana Untuk Menerangkan Gambarajah Sebaran yang dihasilkan

60

100 90 80 70

50

40

30
60 50 40 30 20 10 0

20

100 90 80 70 60
0 10

50 40

Korelasi positif, lemah

Korelasi positif, kuat

30 20 10 0

Korelasi negatif, kuat

72

QKM Consult

36

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

PENERANGAN GAMBARAJAH SEBARAN

1. a. Korelasi positif dan mempunyai hubungan yang kuat diantara kedua-dua pembolehubah. b. Korelasi negatif dan hubungan kuat, daripada Gambarajah ini kedua-dua pembolehubah mempunyai hubungan yang kuat diantara satu sama lain. 2. a. b. Korelasi positif dan hubungan lemah Korelasi negatif, hubungan lemah

Daripada gambarajah ini, hubungan diantara kedua-dua pembolehubah tidak berapa kuat.

73

PENERANGAN CARTA SEBARAN

3. Korelasi Kompleks Kedua-dua pembolehubah menunjukkan perhubungan diantara satu sama lain tetapi terlalu kompleks. Mungkin bentuk ini dihasilkan dari percampuran beberapa bentuk. 4. Tiada Korelasi Kedua-dua pembolehubah mempunyai nilai terbesar dan terkecil masing-masing. Ini tidak menunjukkan sebarang perhubungan diantara kedua-dua pembolehubah.

74

QKM Consult

37

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

1.4

Contoh Analisis Menggunakan Gambarajah Sebaran Sejenis bahan yang mengandungi X peratus bahan A diuji kekuatannya. Ujian yang dijalinkan ke atas

bahan A adalah untuk menentukan samada pertambahan peratusan bagi x akan menambahkan kekuatan bahan tersebut. 5 sampel bahan A mengikut peratus masing-masing diuji. Data kajian dapat dilihat seperti di dalam jadual 1.1.
Ujian Kekuatan Bahan (Mengikut % Bahan X) % 10 A 43.1 39.9 41.3 42.2 40.4 40.4 45.2 42.9 42.6 44.3 43.1 % 30 A 46.0 43.2 45.5 45.8 45.8 44.1 49.1 45.0 48.4 48.9 46.3 % 50 A 51.2 47.0 50.1 50.1 51.2 49.7 53.6 50.5 51.4 52.1 52.9 % 70 A 54.0 52.0 51.3 51.3 54.6 53.2 57.1 55.1 54.3 55.8 55.8 % 90 A 58.9 56.6 56.1 56.1 58.2 56.7 60.5 58.4 57.0 59.3 57.5

20

40

60

80

100

Units : RH (relative humidity) in % V (sensor output voltage) in millivolts Jadual 1.1 : Ujian Kekuatan Bahan

75

LATIHAN GAMBARAJAH SEBARAN

Sebuah Syarikat hendak mengetahui bentuk corak perhubungan diantara laju dan ketahanan penggerik (drill). Buatkan satu gambarajah sebaran dengan menggunakan data di bawah. Laju (Pusingan Seminit) 18 20 20 21 23 26 26 28 31 32 32 40 41 42 43 Ketahanan (Jam) 162 154 171 165 128 138 140 129 125 106 97 95 103 109 69

76

QKM Consult

38

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

CARTA KAWALAN

77

CARTA KAWALAN
Mengikut istilah JIS (Japan Industrial Standards Association), ia adalah satu carta untuk mengkaji samada sesuatu proses itu berada di dalam keadaan stabil atau tidak. Secara umumnya carta kawalan terdiri daripada satu garis di tengah dan sepasang garis had kawalan yang berada di atas dan di bawah garis tengah tadi. Carta kawalan boleh dikelaskan sebagai:1. Carta Kawalan Pembolehubah digunakan untuk menganalisis sejajar seperti data kewangan, berat, suhu tekanan dan lain-lain. Carta Kawalan Attribute data yang

2.

Ia digunakan untuk menganalisis data yang berbentuk diskret seperti data kecacatan pengeluaran, kerosakan barangan yang gagal memenuhi piawaian.

78

QKM Consult

39

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

CONTOH-CARTA KAWALAN

79

1.2

Bagaimana Untuk Membina Carta Kawalan Pembolehubah X-R

Contoh:
Langkah 1 : Tentukan jangkamasa pengambilan data Pilih sekurang-kurangnya 100 sampel Bahagikan data kepada beberapa saiz kumpulan kecil (n) Saiz kumpulan kecil boleh mengandungi 4 atau 5 data. Dengan ini kita memperolehi jumlah kumpulan kecil (k) ialah 20. Letakkan data ke dalam kertas semak carta kawalan. Kirakan nilai purata (X) untuk setiap kumpulan kecil tadi dengan mencampur semua nilai data dan dibahagikan dengan saiz kumpulan kecil (n)
X1 + X2 + X3 + X4 + X5 n

Langkah 2

Langkah 3 Langkah 4

: :

Langkah 5

Kirakan julat (R) bagi setiap kumpulan kecil iaitu: R = Nilai terbesar - Nilai terkecil

80

QKM Consult

40

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

Langkah 6

Kira nilai keseluruhan (X) dengan mencampur semua nilai (X) dan dibahagikan dengan jumlah kumpulan kecil (k) X = X1 + X2 + ..X20 k

Langkah 7

Kira nilai keseluruhan R dengan mencampur nilai R dan di bahagikan dengan jumlah kumpulan kecil (k) Kumpulan iaitu: R = R1+ R2.+ R20 k

Langkah 8

Kira garis kawalan

a. Carta kawalan x Rumusan yang digunakan Had kawalan atas (UCL) = x + A2 R Had kawalan bawah (LCL) = x - A2 R Nilai A2 dapat dilihat seperti di dalam Jadual Pekali bagi carta x - R Carta kawalan R Rumusan yang digunakan Had kawalan atas (UCL) = D4 R Had kawalan bawah (LCL) = D3 R Nilai D4 D3 dapat dilihat seperti di dalam Jadual Pekali bagi carta x - R

b.

81

Langkah 9

Melukis Carta Kawalan X - R Plotkan carta x dan R di dalam satu helai kertas graf atau kertas carta kawalan pada satu paksi menegak yang sama Paksi mendatar adalah bilangan kumpulan kecil yang telah diperolehi Selalunya carta x terletak di atas carta R. Lukis satu garis bagi nilai x yang diperolehi dan garis putus-putus untuk nilai ULC di atas dan LCL di sebelah bawah carta x. Sama juga untuk carta R. Seterusnya sambungkan titik-titik menjadi satu garis tidak putus untuk menunjukkan satu graf garis.

82

QKM Consult

41

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

Jadual 1.2: Kertas Semak Pembinaan Carta Kawalan

Nama Keluaran Ciri Mutu Unit Ukuran Had Kawalan Bil. Kawalan Terbesar Terkecil A 619 Nilai Ukuran Tarikh
JKK(k) SKK (n)

SW13

Bil. Pengilang Garis Seluruh Pengeluaran 67 40 Ujian Saiz Tempoh Unit Ukuran

ABC 123 20,000 Operator

Tempoh Bil. Mesin Shukri Omar Nama Tanda

5Merinyu/Inspektor Seron Bil. 2

X1 50 52 50 46 53 45 54 49 52 51 52 49 50 51 48 50 50 51 51 52

X2 55 46 50 51 47 50 49 48 49 50 47 51 46 46 50 49 51 48 47 47

X3 50 50 51 49 49 52 53 51 50 50 49 50 49 52 51 51 53 50 51 49

X4 53 48 52 50 50 50 50 47 47 51 51 48 47 54 49 50 49 48 52 50

X5 51 49 48 51 51 50 50 51 52 52 50 50 49 50 52 53 52 49 51 48

Jumlah 259 245 251 247 250 247 256 246 250 254 249 248 241 253 250 252 255 246 252 297 Jumlah

Nilai (X) Purata 51.8 49.0 50.2 49.4 50.0 49.4 51.2 49.2 50.0 50.8 49.8 49.6 48.2 50.6 50.0 50.6 51.0 49.2 50.4 49.4 999.8 = D4 2282 2115 R

Julat (R) 5 6 4 5 6 7 5 4 5 2 5 3 4 8 4 4 4 3 5 4 93 465 D3 -

Ulasan

8/6 7 8 9 10 13 14 15 16 17 20 21 22 23 24 27 28 29 30 31

1 2 3 4 5 6 7 8 4 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20

Carta Kawalan X UCL = X + A2 R LCL = X - A2 R

Carta Kawalan R UCL = D4 R LCL = D3 R

n 4

X = 49.99 A2 0.729 5 0577

83

JADUAL PEKALI BAGI CARTA X - R

Factor for Sample n 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Average A2 1.8600.0 1.0230.0 0.7290.0 0.5770.0 0.4830.0 0.4190.076 0.3730.136 0.3370.134 0.3030.223 0.2850.256 0.2660.234 0.2490.308 0.2350.329 0.2230.343 D3 Range D4 3.288 2.574 2.282 2.115 2.004 1.924 1.864 1.816 1.777 1.744 1.717 1.892 1.671 1.652 1.123 1.693 3.059 2.326 2.534 2.704 2.847 2.970 3.973 3.173 3.258 3.336 3.407 3.476 Factor for Estimated Standard Deviation (Sigma) d Sample Size

n 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15

Contoh Untuk Membina Carta Kawalan x - R Data kajian telah dikumpulkan selama 20 hari dan telah dipecahkan kepada 5 data untuk satu kumpulan kecil. Seterusnya data tersebut dimasukkan ke dalam kertas semak seperti yang ditunjukkan di dalam Jadual 1.2. Daripada Jadual tersebut nilai purata (x) dan julat (R) untuk setiap kumpulan serta purata keseluruhan (x) dan julat (R) dicari. Sila lihat Jadual 1.2

84

QKM Consult

42

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

CONTOH CARTA KAWALAN

Garis-garis Kawalan
a. Carta Kawalan X CL UCL LCL b. = = = 49.99 49.99 49.99

+ -

(0.577 x 4.65) (0.577 x 4.65)

= =

52.67 47.31

Carta Kawalan R CL UCL LCL = = = 4.65 2.115 x 4.65 0 x 4.65 = = 9.83 0

85

LATIHAN CARTA KAWALAN

Dalam usaha mengkaji perubahan dalam proses pemesinan suatu komponen dimensi komponen, diukur 4 kali sehari pada pukul 9.00, 11.00, 14.00, 16.00 seperti jadual berikut:-

Buat carta X - R untuk menganalisa proses ini.

86

QKM Consult

43

Kementerian Pelajaran Malaysia

Kursus 7 Alat Kawalan Kualiti

LATIHAN CARTA KAWALAN

No. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 Tarikh 9.00 Nov. 2 3 4 5 6 9 10 11 12 13 16 17 18 19 20 23 24 25 26 27 30 1 2 3 4 52.5 53.0 52.8 52.9 52.8 52.6 53.5 53.1 53.4 53.2 53.4 52.8 53.2 53.5 53.4 53.2 53.8 53.1 53.7 53.3 53.3 53.1 53.6 53.4 53.3 11.00 52.9 52.8 52.9 52.9 52.9 53.4 53.6 53.3 53.1 53.4 53.0 52.9 53.3 52.9 53.6 53.3 54.0 53.6 53.8 53.1 53.7 53.1 53.4 53.7 53.2 Masa 14.00 16.00 52.9 53.5 52.7 52.9 52.7 53.1 52.8 53.5 53.1 53.1 53.9 53.2 52.9 54.0 53.6 54.0 53.8 53.7 53.0 53.6 53.3 53.2 53.2 53.0 53.5 53.5 52.4 52.8 52.9 53.1 53.3 52.7 53.0 53.1 52.9 53.1 53.2 53.1 53.9 53.8 53.7 53.8 53.8 53.5 53.0 53.8 53.1 53.0 53.2 53.4

Dis.

87

QKM Consult

44