1

1. Uvod
Teoretska znanja su pokazala da se tehnologija zanimanja kao struni predmet, ili teorija u
ope mora vezati uz praksu u okviru mainske struke, pa i svih struka gdje su struna znanja uz
pomo sredstava rada, pretvaraju u materijalna dobra.
U ovom sluaju, Tehnologija zanimanja i praktina nastava moraju biti usko vezani uz sve
strune predmete koji izuavaju zanimanje mainske struke. Zato tehnologija zanimanja da se
organizovanim uenjem stiu osnove za ovladavanje tehnikama rada u okviru podreenih
zanimanja, koja, takoer, na osnovu tehniko tehnoloke dokumentacije i primjenjenog alata,
pribora, instrumenata, pristroja i sredstava zatite na radu, prouava tehnolopke postupke
oblikovanja materijala.
Pod tehnologiju Zanimanja podrazumijevamo skup tehniko-tehnoloki aktivnosti zasnovani na
naunoj i iskustvenoj osnovi, koje omoguavaju racionalan pristup oblikovanju sirovog materijala u
gotov proizvod.
Na osnovu tehnke dokumentacije, tehnikog crtea i tehnoloke karte, vri se izbor materijala,
alata, pribora i ureaja, priprema radnog mijesta, razrada postupka na operacije, zahvate,
mikropokrete, te na kraju, sve aktivnosti koje su vezane za kontrolu pomou odgovarajuih mjernih
alata.
Osnovno naelo koje tehnologija zanimanja ima kao zadatak da provede u praksu, jeste da
odredi najracionalnije tehnoloke postupke izrade odreenih predmeta, uz najmanji utroak
materijala, alata , energije, ivog rada i vremena izrade.
To sve ciljem davanja gotovom proizvodu sljedeih karakteristika: da je funkcijonalan,
jednostavan za rukovanje, estetski oblikovan, pouzdan, dugotrajan i nadasve jeftin. Elementi koji
prate osobine svakog proizvoda, daju jo vei znaaj tehnologije zanimanja u praksi.












2

2. Zadatak: Reimi obrade
Za dio na slici koji se obrauje, utvrditi redosljed zahavat, a zatim odrediti dimenzije sirovog
komada, elemente mjerodavnih reima obrade i mainska vremena za pojedine zahvate. Materijal
radnog predmeta je elik . 1430 o
M
= 500 [N/mm
2
.

3. Redosljed stezanja i zahavta
I stezanje
1. Temljenje,
2. eono poravnavanje,
3. Buenje otvora fi 20 mm, L = 42 mm,
4. Unutranja gruba obrada fi 47 + 1,1- dodatk za istu obradu, L = 17 mm,
5. Unutranja ista obrada fi 47 H7 L = 17mm,
6. Unutranja obrada fi 75 L = 1 mm,
7. Vanjska gruba obrada na fi 95 L = 40 mm,
8. Izrada konusa na fi 95 L = 35 mm,
9. Izrada lijeba u konusu, irine 4 mm,
10. Odsjecanje,
3

II stezanje
11. Temljenje,
12. eono poravnavanje na duinu 40 mm,
13. Unutranja gruba obrada fi 47 + 1,1- dodatk za istu obradu, L = 17 mm,
14. Unutranja ista obrada fi 47 H7 L = 17mm,
15. Unutranja obrada fi 75 L = 1 mm,

4. Dimenzije sirovog komada
Dodaci za grubu uzdunu obradu biraju se iz tabele 8.20 i 8.30 (Mainska obrada J. S. i V.
G.1980). Za grubu uzdunu obradu dodatak o
1
= 3 mm. Na osnovu vrijednosti dodataka i gotovog
prenika d
g
= 95 mm, na kraju obrade mainskog dijela slijedi D
s
= d
g
+ o
1
= 95 + 3 = 98 mm. Iz
tabele 10.1 usvaja se prvi vei standardni prenik D
s
= 100 mm.
Iz tabele 8.32 slijedi da je o
p1
= 2 mm, a to je dodatak za grubu poprenu obradu. Duina
sirovog predmeta pri obradi jednog radnog predmeta iznosi L
s
= L
g
+ 2 o
p1
= 40 + 4 = 44 mm.
Dimenzija sirog komada po jednom radnom predmetu D
s
x L
s
= 100 x 44.
Kako je D
s
= 100 mm, iz tabele 17.20 biramo univerzalni produkcinoi strug pod rednim brojem
12:
- US 2
- P
M
= 4,05 kW
- q = 0,8
- n = 45 2000 o/min
- m
n
= 12 broj stupnjeva za uzdunu obradu
-
n
= 1,4

Uzduna obrada
- s = 0,09 1,28 mm/o uzduna obrada
- s = 0,02 0,32 mm/o poprena obrada
- m
s
= 24
-
s
= 1,12
- cjena maine CM = 48,8 10
3


5. Proraun elemenata reima obrade povrine

Posmak se izraava prema formuli:
Hr s 8 = ,
gdje je:
H hrapavost povrine (najvea visina neravnina)
r promjer zaobljenosti vrha noa
Tehnoloki postupci tree izanje izbor hrapavosti:
Za N7 H = R
max
= 0,01 mm
Za N9 H = R
max
= 0,025 mm
Posmak i dubina za grubu obradu iznosi:
4

| | mm s
G
2245 , 0 1 0063 , 0 8 = =
| | mm s a
G G
245 , 2 6734 , 0 2245 , 0 ) 10 3 ( ) 10 3 ( = = =

Posmak i dubina za finu obradu iznosi:
| | mm s
F
0566 , 0 5 , 0 0008 , 0 8 = =
| | mm s a
F F
566 , 0 17 , 0 0566 , 0 ) 10 3 ( ) 10 3 ( = = =


6. Broj okretaja

Prema tablici 25. ako elik .1430 zatezne vrstoe do 500 N/mm
2
, obraujemo alatom od bronzanog
elika, valja odabrati brzinu rezanja:
VG = 14 m/min i
VF = 21 m/min
Broj okretaja se rauna po obrascu:
d
V
n
t
1000
=
Za grubu obradu:
| |
1
min 87 , 66
100
21 1000

=

=
t
F
n
Odabiremo manji standardni broj okretaja n
F
= 100 [min
-1
]
Za finu obradu:
| |
1
min 58 , 44
100
14 1000

=

=
t
G
n
Odabiremo standardni broj okretaja n
G
= 63 [min
-1
]

7. Izraunavanje vremena obrade

Vrijeme izarade se rauna prema formuli:
| | min ) ( z t t t T T
d p g pz
+ + + =
Potrebna vremena vadimo iz tablica 5.14.5.28.
T
pz
pripremono zavrno vrijeme obuhvata, pri tokarenju:
- postavljanje stezne glave (ako ve nije postavljena) 10 min
5

- postavljanje savijenog noa za grubu obradu 3 min
- postavljanje pravog iljastog noa za finu obratu, obaranje ivica i skoivanje ivica 3 min
- postavljanje ravnog noa za utore 3 min
- pripremanje struga za rezanje noem za spoljnu zavojnicu 6 min
- pomjeranje visine stola 2 min
- regulisanje broja obrtaja 1 min
- pripremanje stezaa materijala 1,5 min
- stezanje i provjera razvrtaa 4 min

| | min 5 , 33 4 5 , 1 1 2 6 3 3 3 10 = + + + + + + + + =
pz
T
Glavno, pomono i dodatno vrijeme po zahvatima
Zahvat br. 1
Temljenje
- dovoenje suporta u radni poloaj 0,6 min
t
p1
= 0,60 min

Zahvat br. 2
eono poravnavanje
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
t
g2
= | | min 23 , 2
100 2245 , 0
1 50
=

n s
i L

t
p2
= 0,4 min

Zahvat br. 3
Buenje otvora fi 20 mm, L = 42 mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
t
g3
= | | min 87 , 1
100 2245 , 0
1 42
=

n s
i L

t
p3
= 0,67 min

Zahvat br. 4
Unutranja gruba obrada fi 47 + 1,1- dodatk za istu obradu, L = 17 mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
6

t
g4
= | | min 81 , 6
100 2245 , 0
9 17
=

n s
i L

t
p4
= 0,67 min

Zahvat br. 5
Unutranja ista obrada fi 47 H7 L = 17mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
t
g5
= | | min 76 , 4
63 0566 , 0
1 17
=

n s
i L

t
p5
= 0,67 min

Zahvat br. 6
Unutranja obrada fi 75 L = 1 mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
t
g6
= | | min 62 , 0
100 2245 , 0
4 14
=

n s
i L

t
p6
= 0,67 min

Zahvat br. 7
Vanjska gruba obrada na fi 95 L = 40 mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
t
g7
= | | min 56 , 3
100 2245 , 0
2 40
=

n s
i L

t
p7
= 0,67 min

Zahvat br. 8
Izrada konusa na fi 95 L = 35 mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
7

t
g8
= | | min 22 , 6
100 2245 , 0
4 35
=

n s
i L

t
p8
= 0,67 min

Zahvat br. 9
Izrada lijeba u konusu, irine 4 mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min

t
g9
= | | min 22 , 0
100 2245 , 0
1 5
=

n s
i L

t
p9
= 0,67 min

Zahvat br. 10
Odsjecanje
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min

t
g10
= | | min 22 , 2
100 2245 , 0
1 50
=

n s
i L

t
p10
= 0,67 min

Zahvat br. 11
Temljenje
- dovoenje suporta u radni poloaj 0,6 min
t
p11
= 0,60 min

Zahvat br. 12
eono poravnavanje
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
t
g12
= | | min 23 , 2
100 2245 , 0
1 50
=

n s
i L

t
p12
= 0,4 min

Zahvat br. 13
Unutranja gruba obrada fi 47 + 1,1- dodatk za istu obradu, L = 17 mm
8

- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
t
g13
= | | min 81 , 6
100 2245 , 0
9 17
=

n s
i L

t
p13
= 0,67 min

Zahvat br. 14
Unutranja ista obrada fi 47 H7 L = 17mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
t
g14
= | | min 76 , 4
63 0566 , 0
1 17
=

n s
i L

t
p14
= 0,67 min

Zahvat br. 15
Unutranja obrada fi 75 L = 1 mm
- dovoenje suporta u radni poloaj
- zaokretanje nosaa alata
- ukljuivanje okretnog vretena
- ukljuivanje posmaka
- iskljuivanje posmaka
- odvoenje suporta iz radnog poloaja
- mjerenje pominim mjerilom
0,08 min
0,07 min
0,03 min
0,07 min
0,07 min
0,08 min
0,27 min
t
g15
= | | min 62 , 0
100 2245 , 0
4 14
=

n s
i L

t
p15
= 0,67 min

Ukupno glavno vrijeme:
| | min 93 , 42 62 , 0 76 , 4 81 , 6 23 , 2 22 , 2 22 , 0 22 , 6 56 , 3 62 , 0 76 , 4 81 , 6 87 , 1 23 , 2
1
18
= + + + + + + + + + + + + = =

=
=
i
n
gi g
t t

Ukupno pomono vrijeme:
| | min 03 , 8 67 , 0 67 , 0 67 , 0 4 , 0 6 , 0 67 , 0 67 , 0 67 , 0 67 , 0 67 , 0 67 , 0 67 , 0 4 , 0 6 , 0
1
18
= + + + + + + + + + + + + + = =

=
=
i
n
pi p
t t
Kao dodatno vrijeme, gdje imamo utjecaj zamora, djelovajanja okoline i dr. Uzete mo da je:
t
d
= 1 min

Prema tome raunmo vrijeme izarade:
| | min 46 , 85 1 ) 1 03 , 8 93 , 42 ( 5 , 33 ) ( = + + + = + + + = z t t t T T
d p g pz



9

8. Prikaz redosljeda stezanja i zahvata kod izrade dijela

Rb Naziv zahvata
Skica uzajamnih poloaja alata i
obradka
n s a l i t
g
t
p

1 2 3
1
Temljenje


0,6
2
eono poravnavanje

100 0,22 2 50 1 2,23 0,4
3
Buenje otvora fi 20
mm, L = 42 mm

100 0,22

42 1 1,87 0,67
4
Unutranja gruba
obrada fi 47 + 1,1-
dodatk za istu
obradu, L = 17 mm

100 0,22 3,23 17 4 6,81 0,67
5
Unutranja ista
obrada fi 47 H7 L =
17mm

63 0,05 1,1 17 1 4,76 0,67
10

6
Unutranja obrada fi
75 L = 1 mm

100 0,22 1 14 1 0,62 0,67
7
Vanjska gruba
obrada na fi 95 L =
40 mm

100 0,22 2,5 40 2 3,56 0,67
8
Izrada konusa na fi
95 L = 35 mm

100 0,22 2 35 4 6,22 0,67
9
Izrada lijeba u
konusu, irine 4 mm

100 0,22 0,5 5 1 0,22 0,67
10
Odsjecanje

100 0,22

50 1 2,22 0,67
11

11
Temljenje

0,6
12
eono poravnavanje
na duinu 40 mm

100 0,22 2 50 1 2,23 0,4
13
Unutranja gruba
obrada fi 47 + 1,1-
dodatk za istu
obradu, L = 17 mm

100 0,22 3,23 17 4 6,81 0,67
14
Unutranja ista
obrada fi 47 H7 L =
17mm

63 0,05 1,1 17 1 4,76 0,67
15
Unutranja obrada fi
75 L = 1 mm

100 0,22 1 14 1 0,62 0,67

12

9. Zakljuak
Tehnologija zanimanja za metalostrugara tokara, kao struni predmet ima veliki znaaj u
smislu dobijanja strunih znanja koja e biti osnova samostalnog ulaenja u finese praktinih
poslova ovog zanimanja. Zanimanje metalostrugar spada u grupu sloenih zanimanja u okviru
masinske struke, pa stoga i sama izobrazba trai kontinuitet i primljenu novih saznanja u
praktinom radu.
Zanimanje metalostrugar tokar spada u grupu zanimanja koja se u toku rada, sreu iskljuivo
sa poslovima vezanim za mainsku obradu, koja ni u kom sluaju ne dozvoljava improvizaciju da
bi se posao zavrio kvalitetno i sigumo. Zato stalno moramo potencirati jesnu vezu izmeu teorije i
prakse, na sta nas obavezuju pedagosko didaktiki principi koji tee ka veoj uspjenosti
nastavnog procesa uope.
Svaki dobro organizovan i pripremljen posao, kod metalostrugara zapoinje upoznavanjem sa
tehnikim crteom i drugom dokumentacijom, koja daje smjernice za realizaciju povjerenih
poslova. Vri se odabir materijala po obliku, veliini, mehanikim svojstvima i koliini. Ove
aktivnosti ne migu biti realizovane uspjeno ukoliko se nemaju osnovna znanja iz tehnologije
materijala. Obojeni metali, elici i njihove oznake, sivi liv, otkovci, odlivci, otpresci i ostali materijali
moraju se poznavati. Potom se pristupa pripremi i podeavanju pribora i njihovih elemenata,
pristroja i ostalih sredstava rada.
















13

Literatura

1. ''Tehnoloki postupci'' Zdravko Simeunovi Sarajevo 1989
2. ''Mainska obrada'' D. Nikoli T. Jovanovi Beograd 1980
3. Internet