Mt Hung Dn Nho V Tu Duy Phn tch

Joe Lau
















Khoa Trit Hoc
Dai Hoc Hng Kng

Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 1




1. Gii thiu

Tu duy phn tch
1
l kha nng tin hnh nhung tu tuong dc lp, c suy nghi,
v c th suy nghi mt cch r rng v hop l.

Tu duy phn tch khng c nghia l cai l hay chi trch tu tuong khc. Mc d
nhung k nng tu duy phn tch c th duoc su dung trong vic vach trn
nhung sai lm v cc l l khng dng, chng cung c th duoc su dung d
ung h nhung quan dim khc, v gp phn voi nhung quan dim khc trong
vic giai quyt cc vn d v tip thu kin thuc c duoc.

Tu duy phn tch l nhung k nng suy nghi chung m n huu dung di voi tt
ca cc loai hoat dng v ngh nghip. Suy nghi r rng v c h thng c th
cai thin duoc su nhn thuc v din dat nhung tuong, v vy kha nng tu duy
phn tch tt c th nng cao duoc cc k nng ngn ngu v din dat.

Di khi nguoi ta c suy nghi rng tu duy phn tch khng thch hop voi tnh
sng tao. Dy l mt quan nim sai lm, v su sng tao khng chi l mt vn d
duoc nu ra voi nhung tuong moi. Mt con nguoi sng tao l mt nguoi m
c th tao nhung tuong moi m n huu dung v thch hop voi nhim vu m
ho dang thuc hin. Tu duy phn tch th hin vai tr quyt dinh trong vic dnh
gi su c ch cua nhung tuong moi, lua chon nhung tuong tt nht v h
tro cho chng nu cn thit.

Tu duy phn tch cung rt cn thit cho vic tu phan nh. D sng mt cuc
sng c nghia v xy dung cuc sng cua chng ta mt cch ph hop, chng ta
cn diu chinh v phan nh trn nhung gi tri v quyt dinh cua chng ta. Tu
duy phn tch cung cp nhung cng cu cho quy trnh cua su tu dnh gi.

Chi dn nho ny bao gm mt thao lun ngn v nhung nn tang cua tu duy
phn tch. N khng phai l mt su nghin cuu ton din, cung khng phai l
mt cun sch gio khoa dy du. Muc dch l d lm ni bt mt s cc khi
nim v nguyn tc quan trong hon cua tu duy phn tch d dua ra mt n
tuong chung cua linh vuc ny. D nghin cuu xa hon, nguoi doc c th tm
kim nhung cun sch v nhung ngun truc tuyn lit k o cui bi.

2. Nghia

1
Critical Thinking
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 2

Nghia Den
2
l mt dc tnh cua nhung su din dat bng ngn ngu. Nghia den
cua mt chui tu duoc quyt dinh boi nhung tnh cht ngu php cua n v
nhung nghia m n duoc n dinh mt cch thng thuong di voi nhung tu
d. Nghia den cua mt loi ni s khc voi ngu ni chuyn cua n thng tin
m n duoc chuyn tai mt cch ngm ngm trong nhung ngu canh ni chuyn
ring bit, khc voi nghia den cua loi ni.

V du, gia su ta hoi Thao l c y c mun di xem phim hay khng v c ta tra
loi, ti rt mt. Mt cch tu nhin chng ta s suy ra rng Thao khng mun
di xem phim. Nhung diu ny khng phai l phn nghia den cua nhung g Thao
d ni. Hon nua, thng tin m c ta khng mun di duoc suy lun mt cch
gin tip. Tuong tu, gia su chng ta nghe Suong ni, T thch sch. Chng ta
c th bao Suong ni rng T thch doc. Nhung diu ny phn lon l ngu ni
chuyn, v khng phai l phn nghia den cua nhung g m Suong d ni. C
th l T ght doc v c ta thch sch chi v c ta nghi rng doc sch l cch du
tu tt. Nhung nu dy l mt truong hop, th su khng dinh cua Suong vn
dng.

Mt dim quan trong duoc minh hoa boi v du ny l khi chng ta mun tm ra
mt loi ni c dng hay khng, n l nghia den cua loi ni m chng ta s xem
nhu l vy, v khng phai l ngu ni chuyn cua loi ni. Dy l diu quan
trong dc bit trong vn canh php lut. Ni dung cua mt ban hop dng dua ra
mt cch tiu biu nghia den cua nhung muc trn hop dng, v nu c su tranh
chp v ban hop dng, th cui cng n duoc giai quyt bng nghia den cua
nhung muc trn ban hop dng, v khng duoc giai quyt boi ci m nguoi ta
hay nguoi khc nghi theo ngu ngm.

S V Nghia
3


Trong ngn ngu thng thuong, tnh v nghia di khi duoc su dung mt cch
kh l bua bi. Nhung yu cu khng quan trong hoc trng rng di khi cung
duoc din ta boi tu v nghia. V du, gia su Tng duoc hoi rng anh ta s di
du tic hay khng, v anh ta tra loi nu ti toi, ti s toi. Ni mt cch chnh
xc, dy l mt loi ni trng rng v n khng cung cp duoc bt ky mt thng
tin huu dung no v vic Tng c th toi hay khng. Nhung cu ni d th du
nghia v dng ngu php mt cch hon hao. L mt cu chnh xc s khng
din dat nhung loi ni v nghia nhu vy.

3. Nhng D|nh Nghia

2
Literal Meaning
3
Meaninglessness
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 3

Su thiu r rng v nghia c th can tro nhung lp lun hay v gy tro ngai cho
hiu qua truyn dat thng tin. Mt cch d lm cho nghia r rng hon l su
dung dinh nghia. Mt dinh nghia duoc cu thnh boi 2 phn - mt Dinh Tu v
mt DiNH NGHA. Dinh Tu l mt tu hay muc tu m n duoc dinh nghia, tri
lai Dinh Nghia l mt nhm tu hay nhung khi nim duoc su dung trong dinh
nghia m n duoc gia su rng n cng nghia nhu Dinh Tu. V du, trong nghia
cua chng dc thn, voi nghia mt nguoi dn ng chua c vo, tu chng
dc thn l Dinh Tu, v mt nguoi dn ng chua c vo l Dinh Nghia.
Chng ta c th chia cc dinh nghia thnh 4 loai:

D|nh Nghia Bo Co

Mt dinh nghia bo co
4
di khi cung d bit nhu l mt dinh nghia tu vung.
N bo co nghia tn tai cua mt tu. Diu ny bao gm tu nguoi dn ng
chua c vo nhu v du o trn, hay dinh nghia cua s nguyn khi nhc dn bt
ky mt s nguyn no lon hon 1 v c th chia ht cho 1 v chnh n. Mt dinh
nghia bo co din dat tu chnh xc m n dinh nghia.

D|nh Nghia Qui D|nh

Mt dinh nghia qui dinh
5
duoc su dung d giai thch nghia tn tai cua mt tu.
N duoc su dung d n dinh mt nghia moi cho mt tu, bt lun mt tu d d
c nghia hay khng. Nu dinh nghia qui dinh duoc chp nhn, th tu duoc su
dung theo cch moi m n duoc ra lnh. V du, gia su mt dinh nghia qui dinh
duoc d nghi dinh nghia MBA theo nghia D c gia dnh nhung vn cp
b. Chp nhn mt dinh nghia nhu th, chng ta c th di theo su biu din
nhung nguoi khc l MBA
6
.

D|nh Nghia Chnh Xc

Mt dinh nghia chnh xc
7
c th duoc xem nhu l mt t hop cua nhung dinh
nghia bo co v qui dinh. Muc dch cua nhung dinh nghia chnh xc l d lm
cho nghia cua cc tu chnh xc hon di voi mt vi muc dch. V du, mt cng
ty xe but c th mun dua ra mt su giam gi cho nhung nguoi cao tui.

4
Reportive Definition
5
Stipulative Definition
6
TQ hiu dnh: MBA vit tc cho Master of Business Administration, c nghia l Thac Si Quan Tri Kinh
Doanh. Nhung MBA cn c nghia ting lng l Married but Available, nghia l D c gia dnh nhung
vn cp b. Nu chng ta quy dinh MBA theo nghia thu 2, th chng ta c rt nhiu MBA khc trong
nhm my ru!!! Trong ting Vit, chng ta cung c nhiu tu nhu vy lm. Yu nuoc l yu qu huong
dt nuoc, hay thch ung nuoc nhiu lm? Tn thuc CAPTAIN, HERO c th duoc ch bin ra nhiu
nghia khc nhau!
7
Precising Definition
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 4
Nhung chi tuyn b rng nguoi gi c th tra tin xe t hon s dn dn nhiu
cuc tranh ci, v n khng ni r bao nhiu tui s l mt nguoi gi. V vy
nguoi ta c th dinh nghia mt nguoi gi nhu bt ky mt nguoi no 65 tui
tro ln. Dy l mt dinh nghia hin nhin giua nhiu dinh nghia c th c.

Mt cch tuong tu, nhung dinh nghia chnh xc rt quan trong trong vic lp ra
nhung quy lut v nhung quy tc. Chng ta c th mun loai tru hay trung phat
vic quy ri tnh duc, nhung chng ta cn mt dinh nghia chnh xc v quy
ri tnh duc d nguoi ta bit ci no l thch hop v ci no th khng. V du,
mt gio su sinh vt cho mt bi kim tra bt ngo v gioi tnh con nguoi tt
hon ht khng nn tnh chuyn ny nhu l su quy ri tnh duc duoi bt ky
dinh nghia no.

Sau cng, nhung dinh nghia chnh xc c th duoc su dung d giai quyt lai
nhung cuc tranh ci m lin quan dn nhung khi nim chnh m cua nhung
nguoi ny c th khng du r rng. Gia su 2 nguoi dang tranh lun v nhung
th vt nhu chim hay khi khng dui c ngn ngu hay khng. D giai quyt lai
cuc tranh ci ny, chng ta cn chnh xc hon khi ni nghia cua ngn ngu l
g. Nu ngn ngu cua chng ta dua vo bt ky h thng lin lac no, th di
nhin nhung con chim v nhung con th khc su dung ngn ngu. Theo cch
khc, ngn ngu c th duoc su dung theo mt phuong huong khc, yu cu
mt c php tng hop v ngu nghia hoc, cho php mt nguoi su dung ngn
ngu di voi thng tin lin lac v nhung di tuong hay nhung tnh hung diu
khin theo thoi gian v khng gian tu vi tr cua ngn tu. Theo cch nhu vy,
cc h thng lin lac cua hu ht nhung th vt s khng du kha nng l ngn
ngu.

D|nh Nghia Thuyt Phc

Mt dinh nghia thuyt phuc
8
l bt ky dinh nghia no m n gn voi mt cam
xc, xc thuc hay lm giam di nghia cua mt tu khi n khng cn nua. V du,
nhiu nguoi phan di vic nao thai, c th dinh nghia nao thai l su git hai
nhung dua tre cn ngy tho. Dinh nghia ny mang mt hm chng di v
muc su git hai cho rng nao thai l git nguoi phi php, v n cung thua
nhn rng phi thai cung l mt con nguoi. Mt dinh nghia nhu vy chc chn
khng thch hop trong mt cuc tranh lun hop l trn nguyn tc dao duc cua
vic nao thai, mc d n c th huu dung nhu mt cng cu hng bin.
9



8
Persuasive Definition
9
TQ hiu dnh: chng ta cn d toi dinh nghia thuyt phuc, v khi chng ta chp nhn dinh nghia thuyt
phuc, th chua tranh cai, chng ta d thua. Theo v du trn, nu chng ta chp nhn phi thai l con nguoi,
th tt nhin nao thai l git nguoi. V th, chng ta cn phai tm hiu trong tm cua vn d: phi thai
c phai l con nguoi hay chua?
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 5
D|nh Nghia Uc Lung

Tiu chun cho nhung dinh nghia uoc luong
10
ty thuc vo loai dinh nghia
m chng ta dang xem xt. Voi dinh nghia bo co, diu quan trong l dua ra
dinh nghia mt cch chnh xc c duoc m cch su dung tu n d dinh nghia.
Dc bit, diu ny c nghia l dinh nghia s khng qu rng hoc khng qu
hep.

Mt dinh nghia qu rng hay qu mnh mng nu Dinh Nghia p dung nhung
thu m Dinh Tu khng p dung. V du, dinh nghia mt my bay l mt my
mc c th bay duoc, dinh nghia ny qu rng v truc thng th cung l mt ci
my c th bay, nhung chng khng phai l my bay.

Mt dinh nghia qu hp nu Dinh Nghia khng p dung nhung thu m Dinh
Tu p dung; v du: dinh nghia mt tam gic l mt hnh phng voi 3 canh bng
nhau.

Ch rng mt dinh nghia c th l vua qu rng v cung qu hep vo cng
mt thoi dim. Nu ban dinh nghia rau l nhung ci l c th n duoc cua bt
ky cy no, dinh nghia ny qu hep v n khng c tnh dn c chua v khoai
ty. Mt khc, n cung qu rng v l tr cung c th n duoc nhung n khng
phai l rau.

Vn d dng ni l hoc mt dinh nghia qu mnh mng hoc qu hep khng
xay ra voi nhung dinh nghia qui dinh, v dinh nghia d khng th hin cch su
dung hin c. Nhung diu quan trong l dinh nghia qui dinh cn trnh su vng
vo, mu thun v ti nghia.

4. Cc Diu Kin Cn V Du

Nhung diu kin cn v du gip chng ta hiu v giai thch duoc nhung mi
quan h khc nhau giua cc khi nim, v tnh trang mt vic lin kt voi
nhung vic khc nhu th no.

Ni rng X l mt diu kin cn di voi Y th c nghia rng khng th c Y
m khng c X. Ni cch khc, su vng mt cua X bao dam c su vng mt
cua Y. Mt diu kin cn di khi cung duoc goi l mt diu kin chu yu.
Mt vi v du:

Mt hnh tu gic th cn phai c 4 canh.
Mt nguoi lnh gioi th cn phai c diu kin l: dung cam.

10
Evaluative Definition
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 6
Khng phai mt s chn l cn thit d tro thnh mt s nguyn.

D thy duoc X khng phai l 1 diu kin cn cua Y, chng ta d dng tm ra
mt tnh hung khi Y c mt nhung X th khng. V du:

Giu khng phai l diu kin cn di voi vic duoc nhiu su tn knh,
v mt nh hoat dng x hi rt duoc tn knh c th tht su rt ngho.
Sng trn can khng phai l diu kin cn d lm mt loi dng vt c
v. C voi l loi dng vt c v, nhung chng sng duoi bin.

Trong cuc sng hng ngy, chng ta cn bit khi nim v diu kin cn rt
thuong xuyn, ngay ca d cho chng ta c th dang su dung nhung tu khc
nhau. V du, khi chng ta ni nhung cu nhu l cuc sng cn phai c
oxigen, diu ny th cung tuong tu nhu ni rng oxigen l diu kin cn thit
di voi vic tn tai cua su sng.

Mt tnh trang no d cua vn d c th c nhiu hon mt diu kin cn thit.
V du, d tro thnh mt nguoi choi piano hay trong bui ha nhac, c k thut
tt v ngn tay l mt diu kin cn. Nhung diu ny chua du. Mt diu kin
cn thit khc l gioi biu din nhiu bi nhac bng piano.

K tip, chng ta ni dn nhung diu kin du. D ni rng X l mt diu kin
du di voi Y th ni rng su c mt cua X bao dam su c mt cua Y. Ni cch
khc, khng th c X m khng c Y. Nu X c mt, th Y cung phai c mt.
Lp lai mt s v du:

L mt tu gic l diu kin du d c 4 canh.
C th chia ht cho 4 l diu kin du d l mt s chn.

D thy duoc rng X khng phai l diu kin du di voi Y, chng ta dua ra
truong hop khi X c mt nhung Y th khng. V du:

Yu mt nguoi khng l diu kin du d duoc yu. Mt nguoi hn ha
v xu xa yu mt nguoi c th khng duoc nguoi ta yu.
Trung thnh th khng du d tro thnh mt nguoi trung thuc boi v hn
c th ni di d bao v nguoi m hn trung thnh.

Nhung biu thuc nhu l Nu X th Y, hay X th du di voi Y, c th cung
duoc hiu nhu khi ni rng X l mt diu kin du di voi Y. Ch rng mt s
tnh trang cua vn d c th c nhiu hon mt diu kin du. Xanh da troi l
diu kin du d c mu sc, nhung di nhin xanh l cy hay mu do th cung l
diu kin du d c mu sc.
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 7

Cho 2 diu kin bt ky X v Y, chng c th lin kt voi nhau theo 4 cch:

X th cn nhung khng du cho Y.
X th du nhung khng cn di voi Y.
X th cn v du di voi Y. (hay cng chung cn v du)
X th khng cn cung khng du di voi Y.

Su phn loai ny rt huu dung khi chng ta mun lm sng to 2 khi nim lin
kt voi nhau nhu th no. Dy l cc v du:

C 4 canh th cn nhung khng du d l mt hnh vung (v hnh chu
nht c 4 canh nhung n khng phai l hnh vung).
C mt dua con trai th du nhung khng cn thit d lm ba me (lm ba
me c th chi c mt dua con gi).
L mt nguoi dn ng chua kt hn th du v cn thit d l mt nguoi
dn ng chua c vo.
L mt nguoi cao th khng cn cung khng du d l mt con nguoi
thnh dat.

Hiu bit cc diu kin cn v du rt huu dung trong vic giai thch nhung mi
quan h giua nhung khi nim truu tuong. V du, trong vic giai thch nhu cu
tu nhin cua su bnh dng, chng ta c th ni rng nguyn tc cua lut php
th cn thit nhung khng du cho su bnh dng.

5. Nhng Sai Lm cua Ngn Ng

Nhung kh khn v ngn ngu hoc l vic lam dung ngn ngu nhu khi ngn
ngu thuong su dung khng r nghia, bp mo hay tao nhung loi ni, xut hin
nhiu thng tin su sc hon nhung g chng tht su c.

S Lung Nghia

C nhiu loai Lung Nghia
11
khc nhau. Su Lung Nghia V Tu Vung
12
d
cp dn truong hop khi mt tu c nhiu hon mt nghia trong ngn ngu. V du,
tu deep c th c nghia l su sc (Ci m ban d ni rt l su), hay n c
th thuong duoc dng d din ta chiu su vt l (Ci h ny rt su). Mt
cch tuong tu di voi nhung tu nhu young (su thiu kinh nghim hay tui
tre), bank (dy sng hay t chuc ti chnh), vn vn.


11
Ambiguity
12
Lexical Ambiguity
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 8
Su Lung Nghia Do m Chi xay ra khi ngu canh khng lm r l mt dai tu
hay s luong dang duoc d cp toi. V du, loi ni sau dy khng ni r ai l
nguoi bi thuong:

Ally dnh Georgia v sau d c ta bt du chay mu. Ai chay mu?
Ally hay Georgia, hay mt nguoi thu 3?

Nhiu nguoi thch ni nhung loi chung chung, nhu l cc nh chnh tri th n
hi l. Tht ra, cu ni ny ngu rng khng c nh chnh tri no m khng
n hi l. Nhung di nhin chng ta c th phan chung voi nhiu v du khc cho
cch lp lun nhu th ny. V vy nguoi ta ni Ti tht su khng c ni mi
hay tt ca cc nh chnh tri. Nhung sau d th chnh xc ai l nguoi duoc d
cp dn?
13


Su Lung Nghia V C Php nghia l c nhiu hon mt nghia do c nhiu hon
mt cch d giai thch cu trc ngu php. Diu ny c th xay ra ngay ca khi
n lm r ci no l nghia cua nhung tu ring bit. Xem xt cu chng ta s
thao lun bao luc trn ti-vi. N c th c nghia l cuc thao lun s duoc diu
khin mt cch bao luc trong mt chuong trnh ti-vi, hay n c th c nghia l
bao luc trn TV l chu d d thao lun.

Khi c lin quan dn vn d ngn ngu Lung Nghia, chng ta nn lm r ngu
canh no di voi nguoi nghe su giai thch no l chnh xc. Khi chng ta bt
gp su Lung Nghia, chng ta c th c gng lm sng to nghia mt cch dut
khot bng cch lit k ra danh sch tt ca nhung su giai thch khc nhau c th
c. Qui trnh cua su thay di lai su Lung Nghia ny duoc bit nhu l su r
rng. Thng thuong, trnh n su Lung Nghia chi ung dung di voi nhung
tnh hung khi chng ta mun lin lac mt cch hon ton chnh xc. Tuy
nhin, trong cc hoat dng vn chuong, su Lung Nghia c th tht su l mt
ngh thut.

S Mo H

Mt tu l mo h
14
nu n c mt ranh gioi khng chnh xc. Khi mt troi moc
th vng xung quanh tro nn ti, nhung khng c bin gioi r rt khi m vng
xung quanh chuyn tu sng sang ti. V vy ti v sng l nhung tu mo h.

Cao th cung mo h v c nhung truong hop kh m ni duoc l mt nguoi
c cao hay khng, nhung su do du ny khng phai do thiu hiu bit v chiu

13
TQ hiu dnh: ting Vit chng ta cung c nhung tu tuong tu. Quyn nhu l c dm hay l quyn
hnh. V Thuong Su l vi su khng cao (nghia l ln) hay l vi su khng c ai cao hon (tuc l cao nht).
Ti c dao nghia l ti lm dao tc, hay ti c theo mt tn gio?
14
Vagueness
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 9
cao cua con nguoi. Ban c th bit mt cch chnh xc mt nguoi cao bao
nhiu, nhung ban vn khng th quyt dinh rng anh ta c cao hay khng.
Nhung tu ny l do ngn ngu mo h, v du: ni (bu nhu th no moi goi l
ni), kho lo (cu su t nhi nhu th no moi goi l kho lo), re (gi thp
toi du moi goi l re).

Ch rng chng ta nn phn bit giua su Mo H v su Lung Nghia. Mt tu
c th mo h ngay ca d cho n khng c su Lung Nghia, v nhung dinh
nghia khc nhau cua mt tu Lung Nghia c th tht su rt chnh xc.

Khi chng ta cn su chnh xc v nng cao kin thuc, chng ta nn trnh su mo
h. Nhiu sinh vin thuong thch hoi nhung cu nhu l:

C phai hoc ky ny s c rt nhiu bi tp o nh khng?
C phai bi kim tra cui kha s rt kh khng?

Nhung di nhin nhung tu nhu kh v rt nhiu l mo h. N khng lm r
xem l nhung cu hoi ny nn duoc tra loi nhu th no! Nhung yu cu mo h
th cung thuong xay ra trong vic bi ton. Dy l mt truong hop:

Chun bi thay di huong di vo tun ny v c vi chuyn xay ra bt
ngo.

V n khng r rng l ci g duoc ni dn khi thay di vic huong di (mt s
nguoi chn duong di cua ban trn via h nn ban khng th di trn mt duong
thng?), nguoi ta c th d dng tm ra mt su kin hay mt ci khc nhu l
bng chung d chung thuc loi tin don. Ging nhu di voi loi tin don kh
v nghia ny:

Mt phn tin tuc s anh huong dn thi truong c phiu trong mt pham
vi no d.

Sai lm khi ni rng tu duy phn tch yu cu l chng ta loai tru tt ca su mo
h. Nhung cu mo h c th huu dung mi ngy trong cuc sng v thng
thuong chng ta khng phai qu chnh xc. Ty vo muc d hin nhin trong
mt ngu canh m chng ta nn chnh xc bao nhiu.

S Thiu Nghia

Mt tu khng du nghia nu nhu dc tnh v mi tuong quan m n th hin ty
thuc vo mt tham s nua duoc chi r boi ngu canh, truc tip hay ngu . Diu
ny bao gm nhung tu nhu huu dung, quan trong, tuong tu v tt hon.
Thuc t th tt ca cc di tuong huu dung v quan trong chi trong mt s
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 10
su quan tm no d, chu khng phai trong moi truong hop. V du, c phai tnh
yu th quan trong hon tin khng? , cn ty. Nu ban thiu n dn cht, th
tin l quan trong hon. Nhung nu ban dang tm kim mt nguoi no d cho
cuc doi ban, th tnh yu c l s tt hon cho ban.

Do d chi ni rng ci g d huu dung hay quan trong th v nghia tru khi lm
r l n huu dung hay quan trong theo cch no. Dy l 2 loi ni mu m nghia
cua chng th khng dy du:

C phai bi thi cui kha nm nay s tuong tu nhu bi nm ngoi
khng?
Dep th tt hon l gioi. Nhung ... gioi th tt hon l xu.- Oscar Wilde
(1854 1900)

S Bp Mo

Su bp mo
15
l vn d su dung nhung tu voi nhung lin tuong ngu nghia
khng thch hop, hay su dung nhung tu theo ci cch m lm lch di so voi
nghia chun cua n m khng c cc du hiu r rng.

Vic su dung nhung biu l cam xc khng thch hop l mt v du tiu biu
cua su bp mo. Nhiu su biu l trong ngn ngu l nhung din ta khng trong
sng nhung mang theo nhung hm tiu cuc hoc tch cuc. Xt lai su lin
tuong v vic nao thai voi ti git nguoi. Gia su mt nguoi no d tranh lun,
nao thai l su git nguoi cua mt dua tre khng ai mong mun v do d s
khng duoc cho php. Tu ti git nguoi mang hm l mt hnh dng sai
tri, v ti git nguoi th thuong l git nguoi phi php. Khi mt l l phan di
vic nao thai l vn d ny, th khng c g d phai bn lun v nguoi ta d gia
dinh truoc nao thai l sai tri, diu cn duoc chung minh mt cch chnh xc
hon. Tuy nhin, nguoi no d m khng cn thn v bo qua vic pht hin ra
hm tiu cuc c th d dng bi thng tri boi l l.

S C Th Ha

Su cu th ha
16
xem mt tuong hoc mt tnh cht truu tuong nhu th n l
mt di tuong vt l cu th. V du, mt khu hiu trn mt chuong trnh truyn
hnh ni ting ni Su tht o ngoi d. Diu ny xem su tht nhu th n l
mt di tuong vt l m n c th hoc o dy hoc o ngoi mt noi no d.
Nhung su tht l mt tnh cht truu tuong cua nhung yu cu v l thuyt, v
n khng duoc n dinh o bt cu ch no. V vy dy l mt v du cua su cu th

15
Distortion
16
Reification
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 11
ha. Di nhin, chng ta bit mt cch dai khi nghia mun ni l g. l ci
c th ging su tht v [mt vn d no d] l ci m chng ta c th khm
ph nu nhu chng ta c du su c gng. Mt v du khc, gia su cu tuyn
truyn ph bin l Lich su th cng bng. Mt nguoi hay mt h thng
nguyn tc hoc php lut c th l cng bng hay khng cng bng, nhung su
cng bng th tht su khng phai l mt tnh cht cua lich su, ly mt phn su
tht v ci d xay ra trong qu khu. Nhung mt ln nua chng ta c th don
nguoi ni nghi g khi m ni nhu vy. C l nghia chua dung l ging nhu
qua thoi gian con nguoi s tao duoc nhung quan dim chnh xc v cng bng
v vn d dang thao lun.

Hai v du o dy cho thy rng su cu th ha trong ban cht cua n khng cn bi
phan di. N lm tng tc dng manh m v thuong duoc su dung trong vn
tho v cc php n du. Tuy nhin, nu muc dch cua chng ta l d truyn dat
thng tin mt cch r rng v don gian, th ta nn trnh su cu th ha. Nu mt
yu cu m dng su cu th ha d din dat dy du nghia v cung cp duoc
nhiu thng tin, th n cn c th duoc din dat mt cch r rng hon bng
ngn ngu don gian khng c su dung su cu th ha. V vy, ni chung, tru khi
ban mun tc dng manh m, cn khng th hy trnh su cu th ha. Nhung
nu ban phai su dung n, hy dam bao chc chn rng ban bit ban tht su
mun ni ci g.

Phm Tr Sai Lm

Dy l sai lm cua vic qui dinh mt tnh cht cho mt vi di tuong m theo
mt cch logic th n khng th c, hay mt cch chung hon l miu ta sai
pham tr cua n. Xem xt cu thuong thy nhung tuong xanh khng mu
ngu mt cch mnh lit. Cu ny chua dung mt s nhung pham tr sai lm,
v nhung tuong xanh khng th ni l khng c mu sc, v nhung tuong
th khng phai l mt vt cht m n c th ngu. Cch dy vi nm, sinh vin
Lut Dai Hoc Hng Kng ging mt khu hiu ni rng Chng Ti L Lut
Php. Dy l mt pham tr sai lm v lut php l nhung quy dinh v nhung
nguyn tc, v nguoi ta th khng phai l lut php. Di nhin, di khi con
nguoi ni rng ti l lut php c rng ho l chu v moi nguoi nn nghe
theo nhung g m ho ra lnh. Nhung diu ny tri nguoc voi tuong cua su
cng bng v nguyn tc cua lut php m n l trung tm di voi nhung nhm
nguoi dn chu hin dai. Sinh vin lut nn bit nhiu hon nhung khu hiu
tuyn b nhu th.

6. Nhng Khi Nim Logic Co Ban

Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 12
Tnh Kin D|nh
17


Hai (hay nhiu hon) nhung cu ni khng kin dinh voi mi cu khc khi m
mt cch logic khng th no tt ca chng du dng vo cng mt lc. V du,
tri dt th phng v tri dt hnh cu l nhung cu ni khng kin dinh v
khng c thu g m c th vua phng v vua hnh cu. Ni cch khc, nu ban
c 2 cu ni m ca hai du dng th chng chc chn khng kin dinh.

S K Tha Theo Th T
18


Mt cu X dn dn Y nu Y theo sau X mt cch logic. Ni cch khc, nu X
l dng th Y cung phai dng, v du: 30 nguoi vua moi cht trong cc cuc
ni loan dn dn hon 20 nguoi d cht trong cc cuc ni loan, nhung
khng th suy nguoc lai.

Nu X dn dn Y v chng ta tm ra rng Y sai th chng ta s kt lun rng X
cung sai. Nhung di nhin, nu X dn dn Y v chng ta tm ra rng X sai th
khng duoc suy ra rng Y cung sai.

Nu X dn dn Y nhung Y khng dn dn X, th chng ta ni rng X l mt
yu cu manh hon Y (hay Y th yu hon X). V du, tt ca nhung con chim
th c th bay manh hon l hu ht nhung con chim th c th bay, m cu
ny th lai manh hon cu mt s con chim th c th bay.

Mt yu cu manh hon th di nhin n c th d sai hon. D su dung mt v du
tiu biu, gia su chng ta ca ngoi X nhung khng chc rng X c phai l tt
nht hay khng, chng ta c th su dung mt yu cu yu hon X l mt trong
nhung ci tt nht hon l su dung mt yu cu manh hon X l tt nht. V
vy chng ta cn khng bi pham ti ni lo ca khi nu X c tro thnh ci tt
nht.

Tnh Tuong Duong Hp L
19


Nu 2 cu ni dn dn mt cu khc th chng tuong duong voi nhau mt cch
logic. V du, moi nguoi bi bnh th tuong duong voi khng ai khng bnh,
v d re th khng tt th thuc su tuong duong voi d tt th khng re. Nu
2 cu tuong duong nhau mt cch logic v mt cch cn thit, chng phai lun
c cng mt gi tri dng.

7. Nhng L L

17
Consistency
18
Entailment
19
Logical Equivalence
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 13

Trong cch su dung thng thuong, tu l l
20
thuong duoc dng d ni dn
mt cuc tranh lun gy cn giua 2 hay nhiu phe khc nhau. Nhung trong
logic v tu duy phn tch, tu ny c nghia khc nhau. O dy, mt l l duoc
ly l mt danh sch cua nhung loi ni, mt trong nhung ci d l phn Kt
Lun v nhung ci khc l Tin D hay Su Gia Dinh cua l l. Dua ra mt l l
l cung cp mt tp hop nhung tin d nhu l nhung l do d chp nhn kt
qua. Kha nng xy dung, nhn bit v dnh gi cc l l l mt phn ct yu
cua tu duy phn tch.

Dy l mt v du cua mt l l ngn cu thnh boi 3 cu ni. Hai cu du l
tin d, v cu cui l kt lun:

Moi con vit c th boi
Donald l mt con vit
Donald c th boi

L l trong cuc sng hin thuc thuong khng duoc th hin theo kiu ngn
gon nhu vy, voi nhung tin d v nhung kt lun d trnh by mt cch r
rng. Vy chng ta nhn ra chng bng cch no? Khng c nguyn tc my
mc d dng no ca, v chng ta thuong phai dua vo ngu canh d m quyt
dinh ci no l tin d v kt lun. Nhung di khi cng vic c th lm duoc d
dng hon boi su c mt cua nhung m chi v tin d v kt lun no d. V du,
nu mt nguoi ni mt cu, v thm diu ny l do..., th n gn nhu c th
l ci m cu du tin duoc th hin nhu l mt kt lun, duoc xc minh boi
nhung cu ni sau d. Nhung tu nhu sau tt ca, gia su v tu khi th cung
thuong dng d dt truoc nhung tin d, mc d r rng l khng o trong
truong hop nhu ti d o dy tu bui trua. Cc kt lun, ni cch khc, th
thuong dt truoc boi tu nhu do d, v vy, n l do. Tuy nhin di khi
th nhung kt lun cua mt l l c th khng duoc vit ra mt cch r rng. V
du n c th duoc th hin boi mt cu hoi tu tu:

Lm sao ban c th tin rng su sua di d th c th chp nhn duoc?
N khng cng bng cung khng hop php!

Chng ta c th xy dung lai l l mt cch r rng nhu sau:

Su sua di th khng cng bng v n cung khng hop php.
V vy, su sua di th khng th chp nhn duoc.


20
Arguments
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 14
K nng doc tt bao gm kha nng xy dung lai cc l l m n duoc th hin
mt cch khng mach lac, v k nng vit v din dat tt bao gm kha nng
th hin nhung l l mt cch c h thng v r rng.

8. Gi Tr| V Tnh Hp L

Mt l l c gi tri
21
l mt trong nhung khi nim quan trong nht trong tu
duy phn tch, v vy ban nn chc chn rng ban hon ton hiu r chu d ny.
Mt cch co ban, mt l l c gi tri l ci m khi cc tin d dn dn kt lun.
Ni cch khc, mt l l c gi tri, mt cch cn thit, l truong hop m kt
lun dng nu nhung tin d du dng.Vy dy l mt l l c gi tri:

Barbie th d trn 90 tui. V vy Barbie trn 20 tui .

Mt cch hin nhin, nu tin d dng th khng th no m kt lun lai sai. V
vy l l thuc su c gi tri. Ch rng gi tri cua l l khng phu thuc vo
vic tin d thuc su c dng hay khng. Ngay ca nu Barbie thuc su chi 10
tui, l l cung vn c gi tri. Su gi tri chi yu cu rng khi nhung tin d
dng th kt lun cung vy. N ty vo moi quan h logic gia cc tin d v
kt luan. N khng phu thuc vo vic n thuc su sai hay dng. Mt l l c
gi tri c th c nhung tin d sai v mt kt lun sai. Mt l l c gi tri c th
c tin d sai nhung c mt kt lun dng, nhu khi Barbie l trn 30 tui.

Tuy nhin, dy khng phai l mt l l c gi tri. N khng c gi tri:

Barbie th trn 20 tui. V vy Barbie th trn 90 tui.

L l khng c gi tri v c th l tin d dng v kt lun th sai, nhu khi
Barbie th 30 tui, hay 80 tui. Goi cch phan chung ny l V Du Phan Chung
voi l l. Mt cch co ban, chng ta dang dinh nghia rng mt l l c gi tri
khi khng c v du phan chung. D lm tng thm k nng cua ban trong vic
dnh gi nhung l l, d diu quan trong m ban c th khm ph v xy dung
l nhung v du phan chung. C kha nng cung cp nhung v du nguoc lai, th
n gip ban thuyt phuc nhung nguoi khc rng mt l l no d l sai.

Ch rng mt l l khng c gi tri c th c nhung tin d dng v mt kt
lun dng. L l khng c gi tri trn l mt v du, nu Barbie 99 tui. Nho
rng nhung tin d dng v mt kt lun dng th khng du d c gi tri, boi v
mi quan h logic giua chng th thiu.


21
Valid
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 15
Ch rng chng ta dang phn bit giua dng v c gi tr|. Nhung cu
(nhung tin d v kt lun) c th l dng hay sai, nhung chng khng c gi
tri hay v gi tri. Nhung l l c th l c gi tri hay khng c gi tri, nhung
chng s khng bao gio duoc din ta l dng hay sai.

S Hp L
22


Cho mt l l c gi tri, tt ca chng ta bit rng nu nhung tin d l dng, th
kt lun cung vy. Nhung c gi tri khng bao dam chng l nhung tin d hay
kt lun c dng hay khng. Nu mot l le c gi tri, v tt c nhng tin d
dng th n duoc goi l mot l le Hp L. Di nhin, theo sau mt ci dinh
nghia nhu vy th mt l l hop l cung phai c mt kt lun dng.

Trong cuc thao lun, s rt tt nu nhu chng ta c th cung cp nhung l l
hop l d ung h mt quan dim. Nhung nghia ny cho thy rng l l cua
chng ta c gi tri, v nhung tin d d tt ca du dng. Bt cu ai m khng
dng s phai chi ra rng nhung tin d cua chng ta khng dng, hay l l th
khng c gi tri, hoc ca hai. Cch thuc tin hnh mt cuc thao lun hop l
ny l nhung cch chng ta nn lm theo nu chng ta mun cai thin tu duy
phn tch cua chng ta.

Nhng Gia D|nh An

Khi nguoi ta dua ra nhung l l m di khi nhung gia dinh no d l hon ton
ngu . V du:

Dng tnh l sai tri v n khng tu nhin.

L l ny khng c gi tri. Mt s nguoi dua ra mt l l nhu vy th c th
don chung o trong du mt gia dinh n rng bt cu ci g khng tu nhin l
sai. Tru khi gia dinh ny duoc cng thm th l l trn moi c gi tri.

Mt khi diu ny duoc chi ra, chng ta c th hoi rng n c dng hay khng.
Chng ta c th dua ra v du, rng c rt nhiu thu m n khng tu nhin
nhung thuong th khng bi xem l sai tri (v du: choi game trn my truyn
hnh, mt ca m, phuong php trnh thu thai). Nhu v du minh hoa, chi ra duoc
mt gia dinh n trong mt l l c th gip chng ta giai quyt lai hay lm sng
to nhung vn d lin quan trong cuc tranh lun.

Trong cuc sng hng ngy, nhung l l chng ta thuong bt gp l nhung l l
khi m nhung gia dinh quan trong khng duoc ni thng. N l mt phn quan

22
Soundness
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 16
trong cua tu duy phn tch m chng ta s c th nhn ra nhung gia dinh n hay
nhung gia dinh ngm nhu vy. Ci cch d lm diu ny l nhn xem su gia
dinh thm no d lm n c gi tri.
23


9. Nhng Mu L L C Gi Tr|

Mt cch hin nhin nhung l l c gi tri th hin mt vai tr rt quan trong
trong su tranh lun, boi v nu chng ta bt du voi nhung gia dinh dng, v
chi su dung nhung l l c gi tri d thit lp nhung kt lun moi, th nhung kt
lun cua chng ta cung phai dng. Nhung lm cch no chng ta quyt dinh l
mt l l c gi tri hay khng? Dy l ch d th hin hnh thuc logic. Bng
cch su dung nhung biu tuong dc bit chng ta c th din ta nhung mu l
l c gi tri, v trnh by r rng nhung nguyn tc d dnh gi gi tri cua
mt l l. Chng ti gioi thiu mt t nhung mu l l c gi tri o bn duoi.
Ban nn hoc d c th nhn ra nhung mu d v su dung chng trong cuc
tranh lun.

Modus Tnens

Xem xt nhung l l sau:

Nu vt th ny duoc lm bng dng th n s dn din. Vt ny th
duoc lm bng dng, v vy n s dn din.
Nu khng c s nguyn lon nht th 510511 khng phai l s nguyn
lon nht. Khng c s nguyn no lon nht. V vy 510511 khng phai
l s nguyn lon nht.
Nu Lm l tn d dao Pht thi anh ta s khng n thit lon. Lm l mt
tnh d dao Pht. V vy Lm s khng n thit lon.

Ba l l ny th di nhin l c gi tri. Hon nua ban c th ch rng chng
tuong tu nhau. Dim chung cua chng l c cng mt cu trc hay hnh thuc:

Nu P th Q. P. Do d Q.

O dy, k tu P v Q duoc goi l nhung k tu cu. Chng duoc su dung d coi
nhu l tuong trung cho mt cu ni. Bng cch thay th P v Q voi nhung cu
thch hop, chng ta c th dua ra 3 l l c gi tri ban du. Diu ny cho thy 3
l l trn c cng mt cu tao. Cung theo cu tao ny th nhung l l l c gi
tri, d chng ta c th thy duoc rng bt cu l l cua cng mt cu tao l mt

23
TQ hiu dnh: d tro thnh con nguoi c tu duy phn tch tt, chng ta nn lng nghe v tm ra nhung gia
dinh ngm cua nguoi khc, v dng thoi xem xt coi cc gia dinh ngm d dng hay sai.
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 17
l l c gi tri. Boi v mu l l dc bit ny kh chung chung, n duoc dt mt
ci tn. N duoc bit nhu l MODUS TNENS.

Tuy nhin, dung nhm ln Modus Tnens voi cu tao sau dy cua l l, n th
khng c gi tri!

Xc nhn kt qua - Nu P th Q. Q. Do d, P.

Dua ra nhung l l cua cu tao ny l mt sai lm -- tao ra mt sai lm cho
cuc tranh lun. Sai lm dc bit ny duoc bit khi xc nhn kt qua.

Nu Jane sng o London th Jane sng o Anh. Jane sng o Anh (=Q).
V vy Jane sng o London (=P).
24

Nu Bnh di mua sm th Dung s khng duoc vui. Dung th khng
duoc vui. V vy Bnh di mua sm.

Hy vong ban c th bt kip nhung tnh hung khi nhung tin d cua nhung l
l ny l dng nhung nhung kt lun th sai. Chng s cho thy rng nhung l
l khng c gi tri.

O dy l mt s nhung mu l l c gi tri khc:

Modus Tollens

Nu P th Q. Khng Q. Do d, khng P.

O dy, khng-Q don gian c nghia l phu nhn Q. V vy nu Q l Hm
nay th nng th khng-Q c th duoc su dung nhu l khng phai l truong
hop hm nay troi nng, hay hm nay khng nng.

Nu Nng Duc Manh s toi Hng Kng ngy hm nay, bo ch s bo
co v diu ny. Nhung khng c tuong trnh no nhu vy o trn bo,
v vy Nng Duc Manh s khng dn Hng Kng ngy hm nay.

Nhung hy phn bit Modus Tollens voi mu l l sai sau dy:

Phu nhn tin d - Nu P th Q, khng-P. Do d, khng-Q.

Nu Elsie c trnh d, c y s tm duoc mt vic lm tt. Nhung Elsie
khng c trnh d. V vy c ta s khng c duoc mt vic lm tt.
25


24
TQ hiu dnh: Jane sng o Anh, nhung khng phai o thnh ph London th sao?
25
TQ hiu dnh: Elsie khng c trnh d, nhung c ta may mn c cng vic tt th sao?
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 18

Suy Lun Gia Thuyt
26


Nu P th Q, nu Q th R. Do d, nu P th R.

Nu Cha tao ra vu tru th vu tru s hon hao. Nu vu tru l hon hao
th s khng c ci c. Vy nu Cha tao ra vu tru th s khng c ci
c.

Suy Lun Phn Bit
27


P hay Q. Khng-P. Do d, Q; P hay Q, khng-Q. Do d, P.

Hoc l chnh phu dua ra nhung cai cch gio duc m c th thy duoc
nhiu hon nua, hoc nhung truong tt s chi l truong tu nhn cho
nhung hoc sinh giu c. Chnh phu th khng du dinh thuc hin cai tao
gio duc trong nhung ngy gn dy. V vy nhung truong tt s chi l
nhung truong tu nhn cho nhung hoc sinh giu c.

Song D
28


P hay Q. Nu P th R. Nu Q th S. Do d, R hay S.

Khi R th tuong tu nhu S, chng ta c mt cu tao don gian: P hay Q. Nu P th
R. Nu Q th R. Do d, R.

Chng ta gia tng thu hoc khng. Nu chng ta tng thu, nguoi dn
s khng vui. Nu chng ta khng tng, nguoi dn s cung khng vui.
(Boi v chnh phu s khng du tin d cung cp nhung dich vu cng
cng.) V vy d th no th nguoi dn cung khng vui.

Chng Minh Boi Suy Lun Ra Diu V L
29


Nu nhu ban mun chung minh rng mt cu S no d l sai th theo cch thuc
sau:

Du tin gia su rng S dng.

26
Hypothetical Syllogism
27
Disjunctive Syllogism
28
Dilemma
29
Reductio Ad Absurdum
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 19
Tu su gia dinh l n dng, chung minh rng n s dn dn bt trc hay
nhung yu cu khc m n sai hay v l.
Kt lun S phai l sai.

Nhung ban m c th pht hin ra mi lin h mt cch nhanh chng th c th
ch rng diu ny khng phai l ci g khc hon m chnh l vic ung dung
Modus Tollens. V du, gia su nguoi no d yu cu quyn duoc song, th chc
chn l git nguoi trong bt cu tnh hung no th cung l sai. By gio gia su
rng diu ny l dng. Th chng ta s phai kt lun rng git nguoi do tu v
th cung sai. Nhung chc chn diu ny khng dng. Nu ai d de doa cuc
sng cua ban v chi c mt cch d tu cuu mnh l git ke tn cng mnh th
hu ht nguoi ta s dng rng diu ny c th chp nhn duoc, v n nhu l
mt diu theo php lut. V yu cu ban du dn dn mt kt qua khng th
chp nhn duoc nn chng ta s kt lun rng quyn duoc song khng phai l
tuyt doi.

Nhng Mu Khc

Di nhin l c nhung mu l l c gi tri suy lun khc.
Mt s th qu r rng d m d cp toi, v du:

P v Q. Do d Q.

C th hiu rng ban c th khng nho tn cua nhung ci mu ny. Diu quan
trong l ban c th nhn ra nhung mu l l ny khi ban tnh co bt gp chng
trong cuc sng hng ngy, v ban c th xy dung cc v du cua nhung mu
ny.

10. Quan H Nhn Qua

Nguoi ta khng nn nhm ln giua su tuong quan
30
v quan h nhn qua
31
,
dy l mt loi khuyn rt quan trong cua quan h nhn qua m chng ta phai
nho.

Gia su nhung su kin A th lin quan truc tip voi nhung su kin B. Mt sai
lm chung trong nguyn nhn tranh lun l nhay vot dn kt lun rng A l do
B. Diu ny s l mt kt lun hp tp boi v c nhung su giai thch khc d
bc bo kt lun trn tu du:

Trt T Nhn Qua B| Dao Nguc

30
Correlation
31
Causation
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 20

Gia su chng ta tm thy rng ai m su dung s din tu v s dia chi din ton
c khuynh huong c tr nho km. Thng thuong, chng ta nghi rng giam tr
nho l do qu dua dm vo nhung dich vu din ton. Nhung n c th l mt
cch khc. C l c mt su tuong quan nhu vy l do ai m khng c tr nho
tt (do di truyn hay nhung nguyn nhn khc) th c th dua dm vo nhung
dich vu nhu th nhiu hon.

Nhng S Kin Lin Quan C Chung Mt Nguyn Nhn

Gia su mt nghin cuu cho thy rng nhung cp hn nhn c quan h tnh duc
nhiu hon th c th l t ly hn hon. C phai mt nguoi quan h tnh duc nhiu
hon th s trnh duoc vic ly hn khng? Truoc khi dua ra mt kt lun nhu
vy, chng ta phai xem xt kha nng l c th c mt nguyn nhn chung bn
duoi nhung su kin lin quan. Trong truong hop dc bit ny, l do cho su
tuong quan c l l nu 2 nguoi yu thuong ln nhau, ho c quan h nhiu hon
v t c th tch roi nhau. V vy tnh yu l nguyn nhn chung dng sau
nhung su kin lin quan. Mt cch don gian th quan h tnh duc nhiu hon vn
c th dn dn ly hn. N c th c hiu qua nguoc lai.

S Tuong Quan L Mt S Trng Hp Ngu Nhin

Mt su tuong quan cung cp bng chung cho mi quan h nhn qua chi khi su
tuong quan manh v c th quan st duoc nhiu ln. Chi v ti mt vt g d 2
ln vo mt ngy thu su xui xeo khng th chung thuc rng l c ma quy. Mt
cch tuong tu, mt nguoi dn ng ht bi bnh dy bung mi ln anh ta ung
mt vin thuc Trung Quc no d s khng dua toi kt lun rng thuc lm
cho anh ta cam thy tt hon. C l chung dy bung cua anh ta khng lin quan
nhiu v chng s ht nhanh chng cho d anh ta c lm g di nua. V vy anh
ta thy c ve tt hon chi l mt su ngu nhin v thuc khng cung cp bt ky
loi ch no ca. D thy thuc tht su c hiu qua hay khng, nguoi dn ng nn
quan st xem diu g s xay ra nu anh ta khng ung thuc, v khi thay di s
luong thuc c th c nhung hiu qua khc nhau hay khng.

10. Gi Tr| Do Dc

Dao duc ni v mt ci g d l sai hay dng,v ci g th nn hay khng nn
lm, v chng ta c th c nhung quyn loi v trch nhim g. Dao duc vach ra
nhung tiu chun nhu vy v khng phai l mt su miu ta hon ton. Nhung
cu miu ta din ta nhung su kin m khng c bt ky su dnh gi gi tri no.
Mui cua ban th di hon tai cua ban l mt cu miu ta. Khng c su dnh
gi gi tri no lin quan ht v cu ni d khng d cp dn tt hay xu. Tri
lai, nhung cu sau l nhung diu duoc tiu chun ha:
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 21

Mt x hi dn chu s khng dua ra nhung lut khng cng bng.
Nao thai nn duoc cho php trong nhung tnh hung no d.
Chng ta khng nn phn bit nhung nguoi dng tnh.

Ch rng cc cu miu ta nhung nim tin v dao duc cua ban thn th khng
vach ra nhung tiu chun. Cu Tng nghi rng nao thai l sai l mt cu
miu ta v mt trong nhung nim tin cua Tng. Khng c su dnh gi v vic
Tng dng hay sai v dy khng phai l mt tiu chun.

Cho rng nhung cu miu ta khng lin quan dn bt ky su dnh gi dao duc
no, chng ta nn cn thn nhung l l m n dua vo nhung gia dinh miu ta
d dua ra mt kt lun duoc tiu chun ha. V du, l lun rng sinh san bng
dng v tnh (cloning) l sai boi v n khng tu nhin. Ci duoc xem nhu l
khng tu nhin th Mo H, nhung nu n l mt vn d vic no d xay ra
trong mi truong mt cch c tu nhin hay khng th v m vic d c tu nhin
hay khng l mt v miu ta, v chng khng c mt kt qua duoc tiu chun
ha. Diu ny c th dng, chi khi nhung gia dinh duoc tiu chun ha nhu l
nhung thu khng tu nhin l sai duoc thm vo.

Tuong tu, nhiu nguoi thuong chung to rng chng ta nn ch ky hay nhung
dng vt c th duoc dng lm thuc n boi v dy l nhung chuyn tu nhin,
hay su tn tai cua nhung vt khoe nht. Mt ln nua nhung l l ny nhay
vot tu nhung yu cu miu ta Mo H dn nhung kt lun duoc tiu chun ha.
Chi v chuyn no d xay ra kh nhiu khng c nghia n phai nhu vy. Mt
s con vt git nhung con yu v gi, hay d cho chng cht mt cch dau don,
nhung khng c nghia l chng ta cung s lm nhu vy. D suy lun mt cu
ni duoc tiu chun ha, ban cn tao nhung gia dinh v cc gi tri hay v vic
ci no l dng, ci no l sai. N l mt sai lm d c gng dua ra nhung cu
ni duoc tiu chun ha dc nht trn nhung co so cua nhung cu ni miu ta.
Din hnh l Nguy Bin Thin Nhin
32
, cho rng nhung g khng tu nhin l
sai.

11. Nhng Kin Sai Lm

Nhung kin sai lm l nhung li cua cuc tranh lun, v tao ra li m n
thuc mt ban cht tu nhin. Nu ti dm 20 nguoi trong phng khi m thuc su
c 21 nguoi, th ti d tao ra mt sai lm thuc su. Ni cch khc, nu ti tin
rng c nhung hnh vung trn, ti dang tin vo ci m n mu thun. D l
mt li cua cua tranh lun, v mt kin sai, v ti s khng tin nhung chuyn
mu thun nu cuc tranh lun cua ti tt.

32
Naturalistic Fallacy
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 22

Ni chung, chng ta c th chia nhung sai lm thnh 4 loai:

Nhung sai lm cua su mu thun l nhung truong hop khi m mt ci
g d mu thun hay ban thn n tht bai duoc dua ra hay chp nhn,
nhu khi tin vo su tn tai cua hnh vung trn.
K tip chng ta c sai lm cua nhung su phong don khng thch hop.
Dy l nhung truong hop khi chng ta c mt su gia dinh hay mt cu
hoi gia dinh mt ci g d m n khng hop l d m chp nhn trong
ngu canh ni chuyn thch hop. Hoi rng c phai ban cht con nguoi l
tt hay xu khng, gia dinh rng c mt s thu nhu l ban cht cua con
nguoi v n th phai hoc tt hoc xu. Nhung nhung gia dinh ny
khng th chnh xc, v nu khng c l do chnh dng th cu hoi c
th khng hop l.
Nhung sai lm cua su thch dng
33
l nhung truong hop khi mt gia
dinh khng thch dng
34
duoc su dung d nguy bin cho mt kt lun.
V du, gia su mt sinh vin thi rot v yu cu gio vin cho anh ta d
boi v nu khng th ti s khng th tm duoc mt cng vic tt. Dy
l mt v du cua sai lm khng thch dng v dim s chi duoc cho dua
trn su hon thnh nhim vu.
Nhung sai lm cua su khng dy du l nhung truong hop khi bng
chung chng d mt kt qua l khng du hay yu. Nguy Bin Thin
Nhin l mt v du.

13. Tip Theo

Chng ta nn lm g d cai tin nhung k nng tu duy phn tch cua chng ta?
Tu duy phn tch l mt k nng. Ging nhu vic c duoc nhung k nng
khc, c ba yu t lin quan trong vic hoc tu duy phn tch: l thuyt, thuc
hnh, v quan dim.

Du tin, chng ta cn hoc nhung nguyn tc cua tu duy phn tch, nhu nhung
logic co ban. Chng ta cung cn bit rng nhung sai lm tiu biu nguoi ta c
th mc phai d trnh chng. Chng ta tm tt nhung nguyn tc chnh trong
cun sch nho ny. Tuy nhin, chi bit nhung nguyn tc d phn bit mt
cuc tranh lun l tt hay xu th khng du. Nguoi ta c th yu cu mt su
hiu bit l thuyt v qun vot, v qun ung dung v su dung nhung l thuyt
nhu th trong nhung tr choi thuc su. Tuong tu, d cai tin nhung k nng tu
duy phn tch th cn thit d pht trin kha nng tip thu nhung nguyn tc
nguoi ta d hoc trong cuc tranh lun thng thuong, v d pht trin su sp

33
relevance
34
irrelevance
Phin dich: Nguyn Ngoc Yn Chinh
www.kinhtehoc.com 23
xp, kha nng v ung dung nhung nguyn tc nhu vy trong cuc sng hng
ngy. Nhung vic thuc hnh thuong xuyn c th dem lai su cai tin chi khi
nguoi ta c mt dng co v quan nim dng dn. Nhung sinh vin m thch
duoc nng d, khng thch thu thch v dang phai tm cuc sng vt cht cho
ban thn th khng th tip tuc cai tin tu duy cua ho. D cai tin cch suy lun
cua mt nguoi th nguoi d phai nhn ra tm quan trong cua vic suy ngm
nhung l do v nim tin v hnh dng. Nguoi ta cung phai bng lng tin hnh
cuc tranh lun, thua nhn nhung sai lm, bo di nhung thi quen cu, v tip
xc voi nhung su phuc tap v ngn ngu v nhung khi nim truu tuong.

Trong cun sch nho ny chng ta chi thao lun mt phn rt nho cua tu duy
phn tch. Nu ban mun hoc thm, ban c th tm kim tu nhung cun sch
hay nhung ngun thng tin ny:

Patrick Hurley (2003). A Concise Introduce to Logic, Wadsworth xut
ban ln thu 8.
Anthony Weston (2001). A Rulebook for Arguments, Hackett xut ban.