Φξαγθίζθνο Ρελέ ληε ΢αησκπξηάλ

Οδνηπνξηθό ζηελ Διιάδα ηνπ 1806

Διεπζίλα – Υατδάξη – Διαηώλαο – Κεθηζόο – Αζήλα

Επιμέλεια: Κώστας Φωτεινάκης

Ο ππνθόκεο Φξαγθίζθνο Ρελέ ληε ΢αησκπξηάλ γελλήζεθε ζηε Γαιιία ην 1768.

Μεγάινο πεξηεγεηήο θαη εξεπλεηήο ηαμίδεςε ζηελ Ακεξηθή (1791), ην 1972 επέζηξεςε ζηε
Γαιιία θαη πνιέκεζε ηε Γαιιηθή Δπαλάζηαζε (ήηαλ πόιεκηόο ηεο), θαηέθπγε
ηξαπκαηηζκέλνο ζην Λνλδίλν θαη επέζηξεςε ζην Παξίζη ην 1800.
Σν 1804 δηνξίζηεθε από ηνλ Μέγα Ναπνιέσλ γξακκαηέαο ηεο Γαιιηθήο Πξεζβείαο
ζηε Ρώκε.
Σν 1804 παξαηήζεθε γηα λα αθνζησζεί ζηε ινγνηερλία.
Σν 1806 παίξλεη επηβηβάδεηαη ζ΄ έλα εκπνξηθό πινίν ζηελ Σεξγέζηε (Ιηαιία) ην
νπνίν πήγαηλε ζηελ ΢κύξλε (Σνπξθία). ΢πκθσλεί κε ηνλ θαπεηάλην λα ηνλ απνβηβάζεη
λόηηα ηεο Πεινπνλλήζνπ, ζηελ Μεζώλε, κε ηελ πξννπηηθή λα ζπλαληήζεη ην πινίν,
κεξηθέο εκέξεο αξγόηεξα, ζην ΢νύλην έηζη ώζηε λα ζπλερίζεη ην ηαμίδη ηνπ γηα ΢κύξλε,
Κσλζηαληηλνύπνιε, Αγίνπο Σόπνπο θ.α.
Ο ΢αησκπξηάλ θηάλεη ζηελ Μεζώλε, επηζθέπηεηαη ηελ Σξίπνιε, ην Άξγνο,
δηαλπθηεξεύεη ζηελ Διεπζίλα -πξνεηνηκάδεηαη ςπρηθά θαη πλεπκαηηθά -, γηα λα επηζθεθηεί
κέζσ ηεο Ιεξά Οδνύ ηελ Αζήλα…
Σν 1811 δεκνζηεύεη ηηο εληππώζεηο ηνπο απ΄ απηό ην κεγάιν ηαμίδη κε ηίηιν
«Οδνηπνξηθό από ην Παξίζη ζηα Ιεξνζόιπκα».
Έλα κεγάιν ηκήκα ηνπ νδνηπνξηθνύ αθνξά ηελ Διιάδα, ζην νπνίν πεξηγξάθεη ηηο
ζπλζήθεο πνπ δνύζαλ νη Έιιελεο θάησ από ηνλ δπγό ησλ Σνύξθσλ, πεξηγξάθεη ηα ρσξηά
θαη ηε θύζε, ζπγθξίλεη ηελ Αξραία Διιάδα κε εθείλε πνπ έβιεπαλ ηα κάηηα ηνπ…
Γηεηέιεζε Τπνπξγόο Δζσηεξηθώλ θαη Δμσηεξηθώλ, Πξέζβπο ηεο Γαιιίαο ζην
Βεξνιίλν…
Ωο πνιηηηθόο θαη σο ζπγγξαθέαο ππνζηήξημε ηελ Διιεληθή Δπαλάζηαζε ηνπ
1821…
Σν 1829 απνζύξζεθε από ηελ πνιηηηθή θαη αθηεξώζεθε ζηελ ινγνηερλία.
Πέζαλε ην 1848…
Η ρώξα καο αλαγλώξηζε ηελ πξνζθνξά, θαη ηελ αγάπε ηνπ ΢αησκπξηάλ πξνο
ηνπο Έιιελεο. Έηζη ζήκεξα ππάξρνπλ πνιινί θαη κεγάινη δξόκνη ζε πνιιέο πόιεηο πνπ
θέξνπλ η΄ όλνκα ηνπ κεγάινπ πεξηεγεηή θαη θίινπ ηεο Διιάδαο …
Δλδεηθηηθά αλαθέξνπκε ηελ νδό ΢αησβξηάλδνπ ζην Γάζνο Υατδαξίνπ θαη ζηελ Αζήλα ζην
ύςνο ηεο Οκόλνηαο…

Σν 1979, εθδίδεηαη από ηηο εθδόζεηο ΓΩΓΩΝΗ ην βηβιίν «΢ΑΣΩΜΠΡΙΑΝ –

νδνηπνξηθό ε Διιάδα ηνπ 1806». Η κεηάθξαζε θαη ν ρξήζηκνο θαη ελεκεξσηηθόο
πξόινγνο αλήθεη ζηνλ ζπγγξαθέα Αλδξέα Καξαληώλε ν νπνίνο έγξαςε ηαμηδησηηθά
θείκελα έλα εθ ησλ νπνίσλ αλαθέξεηαη ζηε Γηνξηή ηνπ Κξαζηνύ ζην Γαθλί θαη ην νπνίν
δεκνζηεύνπκε ζην παξόλ βηβιίν.
Από ην βηβιίν «΢ΑΣΩΜΠΡΙΑΝ – νδνηπνξηθό ε Διιάδα ηνπ 1806» δεκνζηεύνπκε
εθείλν ην ηκήκα πνπ αλαθέξεηαη ζηελ Διεπζίλα, ζηελ Ιεξά Οδό, ζηνπο Ρεηηνύο, ζην Ιεξό
ηεο Αθξνδίηεο (Αθαία), ζηε Μνλή Γαθληνύ, ζην Υατδάξη, ζην Πνηθίινλ Όξνο, ζηνλ Κεθηζό,
ζηελ Αζήλα…

«…Βγήθακε από ηα Μέγαξα, ζηηο έληεθα ην πξσί, (αθνύ) δηαζρίζακε πξώηα, ηνλ
θάκπν. Όζηεξα, πεξάζακε ην βνπλό Κεξαηόππξγν, ηα Κέξαηα ησλ αξραίσλ. Γύν
απνκνλσκέλνη βξάρνη πςώλνληαη ζηελ θνξπθή ηνπ, θαη ζηνλ έλαλ απ΄ απηνύο, θαίλνληαη ηα
εξείπηα ελόο πύξγνπ πνπ έδσζε η΄ όλνκά ηνπ ζην βνπλό. ΢ηελ πιαγηά ηνπ Κεξαηόππξγνπ ζα
πξέπεη λα ηνπνζεηήζνπκε ηελ παιαίζηξα ηνπ Κεξθύνλα θαη ηνλ ηάθν ηεο Αιόπεο. Ίρλνο δελ
απόκεηλε απ΄ απηά.
΢ε ιίγν, ζην βάζνο κηαο θαιιηεξγεκέλεο θνηιάδαο, ζπλαληήζακε ην «Αλζηζκέλν Πεγάδη», όπνπ
μεθνπξαζηήθακε γηα ιίγν. Γηαηί ήκνπλ ηόζν θνπξαζκέλνο, όζν θαη ε Γήκεηξα, όηαλ θάζεζε ζ΄
απηό ην πεγάδη, αθνύ είρε γπξέςεη ηελ Πεξζεθόλε ζ΄ νιόθιεξε ηε γε.
Πξνρσξώληαο πξνο ηελ Διεπζίλα, δελ βξήθα ηηο πνηθηιόρξσκεο εθείλεο αλεκώλεο γηα
ηηο νπνίεο κίιεζε ν Βέιεξ. Μα είρε πεξάζεη πηα ε επνρή απηώλ ησλ ινπινπδηώλ.
Καηά ηηο πέληε ην απόγεπκα θηάζακε ζε κηα θνηιάδα. Βνπλά ηε δώλνπλ από ην βνξηά, ηε δύζε
θαη ηελ αλαηνιή. Πξνο ηα λόηηα, βξέρεηαη από έλα ζηελό πνξζκό πνπ κνηάδεη κε ρνξδή ηόμνπ,
πνπ ην ζρεκαηίδνπλ απηά ηα βνπλά. Αληηθξπλά, ε ζάιαζζα νξίδεηαη από ηηο αθηέο ελόο ςεινύ
λεζηνύ. Ζ αλαηνιηθή άθξεα ηνπ λεζηνύ πάεη λ΄ αγγίμεη έλα από η΄ αθξσηήξηα ηεο ζηεξηάο. ΢ηελό
πέξαζκα ρσξίδεη ηα δύν απηά ζεκεία.
΢ηνλ θάκπν, θαίλνληαλ ιείςαλα θάπνηνπ πδξαγσγείνπ θαη πνιιά άιια ζπληξίκκηα,
ζπαξκέλα αλάκεζα ζηα άρπξα ρσξαθηώλ, πνπ κόιηο είραλ ζεξηζηεί. Ξεπεδέςακε ζηνπο
πξόπνδεο ηνπ γήινθνπ θαη ζθαξθαιώζακε σο ην πην θνληηλό θαιύβη όπνπ θαη καο
θηινμέλεζαλ.
Δλώ ζηεθόκνπλ ζηελ πόξηα δίλνληαο δηαηαγέο ζηνλ Ησζήθ, (ζ.ζ. αθόινπζνο – ππεξέηεο), είδα
λάξρεηαη έλαο Έιιελαο θαη λα κε ραηξεηά ηηαιηθά. Γίρσο ρξνλνηξηβέο, κνπ δηεγήζεθε όιε ηνπ
ηελ ηζηνξία. Ήηαλ Αζελαίνο, έθηηαρλε πίζζα από ηα πεύθα ησλ Γεξαλίσλ θαη γλώξηδε ηνλ
θ.Φσβέι (ζ.ζ. Γάιινο πξόμελνο), πνπ επξόθεηην βέβαηα θη εγώ λα γλσξίζσ. Απνθξίζεθα πσο
θξαηνύζα γξάκκαηα γηα ηνλ θ.Φσβέι, θαη βέβαηα ραηξόκνπλ γηα ηε ζπλάληεζή κνπ κ΄ απηόλ ηνλ
άλζξσπν, γηαηί έιπηδα λα ηνπ πάξσ θάπνηεο πιεξνθνξίεο γηα ηα εξείπηα εηνύηα, πνπ κε
πεξηζηνίρηδαλ θαη γηα ηνλ ηόπν πνπ βξηζθόκνπλ. Ήμεξα βέβαηα πνηνο ήηαλ ν ηόπνο, κα έλαο
Αζελαίνο, πνπ γλώξηδε ηνλ θ.Φσβέι ζάπξεπε λάλαη εμαίξεηνο μελαγόο. Σνλ παξαθάιεζα
ινηπόλ λα κνπ μεδηαιύλεη θάπσο απηά, πνπ έβιεπα γύξσ κνπ θαη λα κε πξνζαλαηνιίζεη ζηνλ
ηόπν.
Έβαιε ην ρέξη ζηελ θαξδηά ηνπ, όπσο νη Σνύξθνη, έζθπςε ην θεθάιη ηαπεηλά: «Πνιιέο
θνξέο, άθνπζα, - είπε – ηνλ θ.Φσβέι λα ηα εμεγεί όια ηνύηα εδώ. Μα εγώ, είκαη έλαο
αγξάκκαηνο, θαη δελ μέξσ θαηά πόζν όι΄ απηά είλαη αιήζεηα. Βιέπεηε θαηά πξώηνλ, πξνο ηελ
αλαηνιή, πάλσ από ηνλ θάβν, κηα θαηαθίηξηλε βνπλνθνξθή: είλαη ην Σεινβνύλη. (Ο κηθξόο
Τκεηηόο). Σν Νεζί, από ηελ άιιε κεξηά ηνπ ζηελνύ ηεο ζάιαζζαο, είλαη ε Κνύινπξε. Ο
θ.Φσβέι, ηε ιέεη ΢αιακίλα. Ο θ.Φσβέι ιέεη πσο ζ΄ απηό ην θαλάιη, απέλαληί ζαο, έγηλε ε
κεγάιε λαπκαρία αλάκεζα ζην ζηόιν ηνλ Διιεληθό θαη ην ζηόιν ηνλ Πεξζηθό. Οη Έιιελεο
θξαηνύζαλ εηνύην ην θαλάιη, νη Πέξζεο ήηαλ από ηελ άιιε κεξηά, πξνο ην Πόξην – Λεόλε (ηνλ
Πεηξαηά). Ο βαζηιηάο ησλ Πεξζώλ, δε ζπκάκαη η΄ όλνκά ηνπ, θαζόηαλ ζ΄ έλα ζξόλν, ζηελ θνξθή
εθείλνπ ηνπ θάβνπ. ΋ζν γηα ηνύην ην ρσξηό πνπ βξηζθόκαζηε ηώξα, ν θ.Φσβέι ην ιέεη
Διεπζίλα, θη εκείο νη άιινη Λεςίλα. Ο θ.Φσβέι ιέεη πσο ήηαλ εδώ έλα λαόο (ν λαόο ηεο
Γήκεηξαο) θάησ από ην ζπίηη πνπ βξηζθόκαζηε. Λίγα βήκαηα πην πέξα, ζα δείηε ην κέξνο, πνπ
ήηαλ ην αθξσηεξηαζκέλν είδσιν ηνπ λανύ (ην άγαικα ηεο Διεπζηλίαο Γήκεηξαο). Οη Άγγινη ην
πήξαλ».
Έθπγε ν Έιιελαο λα πάεη λα θηηάμεη ηελ πίζζα ηνπ θαη κ΄ άθεζε κε ηα κάηηα θαξθσκέλα ζε κηα
έξεκε παξαιία θαη ζε κηα ζάιαζζα, πνπ αληίο γηα πινία, κόλν κηά ςαξόβαξθα έβιεπεο δεκέλε
από ηνπο θξίθνπο ελόο εξεκσκέλνπ κώινπ.

H ΠΑΡΑΚΑΣΩ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟ΢ Η΢Ω΢ ΔΗΝΑΗ ΠΔΡΗΣΣΖ ΚΑΗ ΚΟΤΡΑ΢ΣΗΚΖ – ΝΑ ΡΩΣΖ΢Ω ΔΑΝ

ΘΑ ΠΡEΠΔΗ ΝΑ ΜΠΔΗ
{΋ινη νη λεώηεξνη πεξηεγεηέο επηζθέθηεθαλ ηελ Διεπζίλα, θη όιεο νη επηγξαθέο ηεο
βξέζεθαλ. Καη κόλν ν Αββάο Φνπξκόλ αληίγξαςε θακκηά εηθνζαξηά. Έρνπκε κηα ζνθή δηαηξηβή
ηνπ θ.΢αίλη – Κξνπά θαη ν Αββάο Μπαξηειεκύ, καο είπαλ ό,ηη πεξίεξγν ππήξρε ζρεηηθά κε ηα
Διεπζίληα Μπζηήξηα – θη απηόο ν ηειεπηαίνο, πεξηέγξαςε θαη ηηο εμσηεξηθέο ηειεηέο. ΋ζν γηα ην
αθξσηεξηαζκέλν άγαικα, πνπ ην θιέςαλ δπό πεξηεγεηέο, ν Σζάληιεξ ην πήξε γηα ην άγαικα
ηεο Πεξζεθόλεο, θη ν ΢πόλ πσο είλαη ηεο Γήκεηξαο. ΢ύκθσλα κε ηνλ Πνθώθ, απηόο ν
θνινζζηαίνο κπνύζηνο από ηνλ έλαλ σο ηνλ άιινλ ώκν έρεη πιάηνο πεληέκηζπ πόδηα, θαη ην
θαλίζηξη πνπ είλαη ζην θεθάιη ηνπ, δύν πόδηα ύςνο. Ο ΢πόλ ιέεη πσο ίζσο λα πξόθεηηαη γηα
έξγν ηνπ Πξαμηηέιε, κα δελ πξνζθνκίδεη γη΄ απηό θακκηά απόδεημε. Ο Παπζαλίαο, από επιάβεηα
πξνο ηα κπζηήξηα δελ πεξηγξάθεη ην άγαικα ηεο Γήκεηξαο. Σελ ίδηα ζησπή θξαηάεη θαη ν
΢ηξάβσλ. ΢ηνλ Πιίλην δηαβάδνπκε πσο πξαγκαηηθά ν Πξαμηηέιεο ζθάιηζε ζην κάξκαξν κηά
Γήκεηξα ή δπό Πεξζεθόλεο ζην κπξνύηδν. ΋κσο ε πξώηε, πνπ ηε κλεκνλεύεη θαη ν
Παπζαλίαο, δελ είλαη δπλαηό λα είλαη απηή πνπ βιέπαλ εδώ θαη ιίγα ρξόληα ζηελ Διεπζίλα, γηαηί
βξίζθεηαη ζηε Ρώκε. ΋ζν γηα ηηο δύν κπξνύηδηλεο Πεξζεθόλεο, αο κε γίλεηαη ιόγνο. Κξίλνληαο
από έλα ζρέδην ηνπο αγάικαηνο, ζπκπεξαίλνπκε πσο δελ επξόθεηην παξά γηα κηα θαλεθόξν.
Καη λνκίδσ πσο άθνπζα ηνλ θ.Φσβέι λα ιέεη πσο ην άγαικα απηό, θαη κε όιε ηε θήκε ηνπ,
είλαη έξγν κάιινλ θαθήο ηέρλεο.}

(ζην ζεκείν απηό ν ΢αησκπξηάλ αλαθέξεη θάπνηνπο πεξηεγεηέο πνπ πεξηγξάθνπλ ηελ Διεπζίλα
θαη η΄ αγάικαηα ηεο Γήκεηξαο θαη ηεο Πεξζεθόλεο θαη ζπλερίδεη)

Όζηεξ΄ από ηόζνπο πεξηεγεηέο, δελ έρσ ινηπόλ ηίπνηα λα ηζηνξήζσ γηα ηελ Διεπζίλα,
παξά κόλν πσο πεξηδηάβαζα αλάκεζα ζηα εξείπηά ηεο, πσο θαηέβεθα ζην ιηκάλη θαη πσο
ζηάζεθα λα θνηηάμσ ην ζηελό ηεο ΢αιακίλαο. Οη ηειεηέο θαη ε δόμα είραλ πεξάζεη θαη ε βαζηά
ζησπή βαζίιεπζε ζηε ζηεξηά θαη ζηε ζάιαζζα. Μήηε πηα επεπθεκίεο, νύηε ηξαγνύδηα, νύηε
πνκπέο ζηελ αθξνγηαιηά ή πνιεκηθέο θξπαγέο, νύηε ζπγθξνύζεηο ηξηήξεσλ θαη ζόξπβνη ζηα
θύκαηα. Μόιηο επαξθνύζε ε θαληαζία κνπ πόηε λ΄ αλαπνιεί ηηο Διεπζίληεο ζξεζθεπηηθέο
ηειεηέο πόηε λα ζθεπάδεη ηελ παξαιία κε αλαξίζκεηνπο Πέξζεο ζηξαηηώηεο πνπ
παξαθνινπζνύζαλ ηε λαπκαρία. Ζ Διεπζίλα, είλαη γηα κέλα ν πην αμηνζέβαζηνο ηόπνο ζηελ
Διιάδα, γηαηί εδώ δηδαζθόηαλ ε ελόηεηα ηνπ Θενύ θαη γηαηί ν ηόπνο ζηάζεθε κάξηπξαο ηνπ
κεγαιύηεξνπ αγώλα πνπ έθαλαλ νη άλζξσπνη γηα ηελ ειεπζεξία.
Κη΄ όκσο, πνηόο ζα ην πηζηέςεη! Ζ Διεπζίλα, είλαη ζήκεξα ζρεδόλ νιόηεια ζβπζκέλε
από ηε κλήκε ησλ Διιήλσλ. Ο αλαγλώζηεο πιεξνθνξήζεθε πσο κίιεζε γη΄ απηήλ ν Αζελαίνο.
«Σν λεζί ηεο ΢αιακίλαο δε δηαηήξεζε η΄ όλνκά ηεο, ιέεη ν θ.Φσβέι ζηηο «Αλακλήζεηο» ηνπ, θαη
καδί κ΄ απηό μεράζηεθε θαη η΄ όλνκα ηνπ Θεκηζηνθιή». Ο ΢πόλ, ηζηνξεί πσο έκεηλε ζηε ΢αιακίλα
ζην ζπίηη ελόο Παπά – Γηάλλε, «πνπ ήηαλ ν ιηγώηεξν ακαζήο από ηνπο ελνξίηεο ηνπ, αθνύ
ήμεξε πσο ην λεζί ιεγόηαλ θάπνηε ΢αιακίλα, θαη καο είπε πσο ην είρε κάζεη από ηνλ παηέξα
ηνπ». Ζ αδηαθνξία απηή ησλ Διιήλσλ πξνο ηελ παηξίδα ηνπο, είλαη αμηνζξήλεηε θαη αηζρξή.
΋ρη κόλν δελ μέξνπλ ηελ ηζηνξία ηνπο, κα ζρεδόλ όινη ηνπο αγλννύλ ηε γιώζζα πνπ ηόζν ηνπο
δόμαζε. Δίδακε έλαλ Άγγιν, πνπ παξαθηλεκέλνο από ηεξό δήιν, εγθαηαζηάζεθε ζηελ Αζήλα γηα
λα δώζεη καζήκαηα αξραίαο Διιεληθήο.
Έκεηλα ζηελ παξαιία σο όηνπ κ΄ έδησμε ε λύρηα. Σα θύκαηα πνπ είρε ζεθώζεη κηα
βξαδπλή αύξα, μεζπνύζαλ ζηελ αθξνγηαιηά θαη μεςπρνύζαλ ζηα πόδηα κνπ. Πεξπάηεζα
θάκπνζε ώξα δίπια ζηε ζάιαζζα πνπ έβξερε ηνλ ηάθν θαη ηα ηξόπαηα ηνπ Θεκηζηνθιή – θαη
θαηά πάζα πηζαλόηεηα, ηελ ώξα εθείλε κόλνο εγώ ζηελ Διιάδα ζπκόκνπλ ην κεγαιείν ηνπ
άλδξα.
Ο Ησζήθ είρε αγνξάζεη έλα πξόβαην γηα ην δείπλν καο... Από ηόηε πνπ ν Αιάξηρνο
θαηάξγεζε ηα κπζηήξηα, λνκίδσ πσο δελ έγηλε πνηέ ζηελ Διεπζίλα παξόκνην ζπκπόζην.
Καζήζακε ζην ηξαπέδη, δειαδή θαζήζακε ράκσ, γύξσ από ην δείπλν. Ζ ζπηηνλνηθνθπξά είρε
ςήζεη ςσκί πνπ δελ ήηαλ πνιύ θαιό, κα ήηαλ καιαθό θαη επώδηαδε θνύξλν. Ήκνπλ πξόζπκνο
λα αλαλεώζσ ηελ θξαπγή «Υαίξε Γήκεηεξ».! Σν ςσκί απηί πνπ ήηαλ από ζηάξη ηεο λέαο
ζπγθνκηδήο, δηέςεπζε κηα πξνθεηεία πνπ ηελ αλαθέξεη ν Σζάληιεξ. Δίπε, πσο όηαλ έθαλε ηελ
πεξηήγεζή ηνπ, άθνπζε από ηνπο ληόπηνπο, πσο αλ πνηε πέξλαλ ην αθξσηεξηαζκέλν άγαικα
ηεο ζεάο, ν θάκπνο ηεο Διεπζίλαο ζα έραλε ηελ γνληκόηεηά ηνπ. Μα ε Γήκεηξα πήγε ζηελ
Αγγιία θαη ηα ρσξάθηα ηεο Διεπζίλαο, γνληκνπνηνύληαη αθόκα θαη ηώξα από ηελ αιεζηλή εθείλε
ζεόηεηα πνπ θαιεί ζηα κπζηήξηα ηεο όινπο ηνπο αλζξώπνπο θαη θαζόινπ δελ θνβάηαη ην
μεζξόληαζκα,

Ποσ δίνει ζηα λοσλούδια ηα ωραία ηοσς τρώμαηα

Ποσ γεννάει και μεζηώζει ηοσς οπώρες,
Και ποσ μοιράζει ηοσς, με μέηρο, ηη θερμόηηηα
Των ημερών και ηη δροζιά ηης νύτηας.

...Σέινο πάλησλ, ε κεγάιε κέξα πνπ καο είδε λα κπαίλνπκε ζηελ Αζήλα ζηελ Αζήλα,
μεκέξσζε. ΢ηηο 23 Απγνύζηνπ (1806), ζηηο ηξεηο ην πξσί, είκαζηε όινη επάλσ ζη΄ άινγά καο.
Κη΄ αξρίζακε λα παξειαύλνπκε, ζησπεινί, από ηελ Ηεξά Οδό. Πξέπεη λα βεβαηώζσ πσο θη΄ ν
πην επιαβηθόο από ηνπο κπεκέλνπο ζηα Διεπζίληα Μπζηήξηα, δε ζα έλνησζε πνηέ ηε δηθή κνπ
ζπγθίλεζε. Όλοι είχαμε υορέσει τα γιορτινά μας, ν γηαλλίηζαξνο είρε «γπξίζεη» ηα κέζα –
έμσ ηνπ ηνπξκπαληνύ ηνπ, θαη – γεγνλόο εμαηξεηηθό – είρε ηξίςεη θαη μπζηξίζεη η΄ άινγα.
Πεξάζακε ηελ θνίηε ελόο ρείκαξξνπ, ηνπ ΢αξαληαπόηακνπ –ίζσο λάηαλ ν Διεπζίληνο Κεθηζζόο
– είδακε θάπνηα ιείςαλα ρξηζηηαληθώλ λαώλ, ρηηζκέλσλ ίζσο πάλσ ζηνλ ηάθν εθείλνπ ηνπ
Εάξεθα, πνπ ν Απόιισλ ηνπ είρε δηδάμεη ηε κνπζηθή. Κάπνηα άιια εξείπηα καο δείρλαλ ζε πνην
ζεκείν πςσλόληα ηα κλήκαηα ηνπ Δύκνιπνπ θαη ηνπ Ηππνζόληα.
 Βξήθακε θαη ηνπο Ρεηηνύο ή ξεύκαηα αικπξνύ λεξνύ. Δδώ ηξηγύξσ ήηαλ, πνπ, ζηηο
Διεπζίληεο ηειεηέο, ν όρινο, ηελ ώξα ηεο πνκπήο, βιαζηεκνύζε ηνπο δηαβάηεο, ζ΄ αλάκλεζε
ησλ ύβξεσλ, πνπ κηα γξεά είρε μεζηνκίζεη, θάπνηε, γηα ηε Γήκεηξα. Από θεη, πεξλώληαο ζην
βάζνο, ή ζηελ άθξεα ηνπ θαλαιηνύ ηεο ΢αιακίλαο, ρσζήθακε ζην ζηελό πνπ ζρεκαηίδεηαη
αλάκεζα ζηελ Πάξλεζα θαη ζην Αηγάιεσ. Απηό ην ηκήκα ηεο Ηεξάο Οδνύ, ιεγόηαλ «Μπζηηθόλ».
΢ε ιίγν είδακε θαη ηε Μνλή Γαθληνύ, ρηηζκέλε ζηα εξείπηα ηνπ λανύ ηνπ Απόιισλα, θαη
πνπ ε εθθιεζηά ηεο, είλαη κηα από ηηο πην αξραίεο ηεο Αηηηθήο. Λίγν πην καθξπά, παξαηεξήζακε
θάπνηα ζπληξίκηα από ην λαό ηεο Αθξνδίηεο. Σέινο, ην ζηελό, αξρίδεη λα πιαηαίλεη,
παξαθάκπηνπκε ην όξνο Πνηθίιν, πνπ ζηέθεηαη εθεί ζηε κέζε ηνπ δξόκνπ, ζα γηα λα θξάδεη ηε
ζέα, θαη μάθλνπ, λα κπξνζηά καο ν θάκπνο ηεο Αζήλαο.
΋ζνη επηζθέπηνληαη ηελ πόιε ηνπ Κέθξνπα, θηάλνπλ, ζπλήζσο ζ΄ απηήλ από ηνλ
Πεηξαηά ή από ην δξόκν ηεο Δύβνηαο. Έηζη ράλνπλ έλα κέξνο από ην ζέακα, γηαηί όζνη έξρνληαη
από ηε ζάιαζζα δελ βιέπνπλ ηελ Αθξόπνιε, θη΄ ν Άλρεζκνο, θόβεη ηελ πξννπηηθή όηαλ
έξρεζαη από ηελ Δύβνηα. Δκέλα όκσο θάπνην αγαζό άζηξν κε νδήγεζε θαη κ΄ έθεξε από ηνλ
θαιό δξόκν γηα λα αληηθξύζσ ηελ Αζήλα ζ΄ όιε ηεο ηε δόμα.
Σν πξώην, πνπ ρηύπεζε ηα κάηηα κνπ, ήηαλ ε Αθξόπνιε, θσηηζκέλε από ηνλ ήιην, πνπ
κόιηο είρε βγεη... Παξνπζίαδε έλα ζπγθερπκέλν ζύλνιν από ηα θηνλόθξαλα ησλ Πξνππιαίσλ,
ηηο θνιώλεο ηνπ Παξζελώλα, ην λαό ηνπ Δξερζείνπ, ηηο επάιμεηο ελόο ηείρνπο θνξησκέλνπ
θαλόληα, από ηα γνηζηθά εξείπηα ησλ ρξηζηηαλώλ θη΄ από ηηο θαιύβεο ησλ Οζσκαλώλ...
...Ζ Αζήλα πςώλεηαη κέζα ζε κηα πεδηάδα, δσζκέλε από κηα ζεηξά βνπλώλ πνπ
θαηαιήγεη ζηελ ζάιαζζα. Από ηε ζέζε, πνπ έβιεπα απηή ηελ πεδηάδα θαηλόηαλ ρσξηζκέλε ζε
ηξεηο δώλεο. Ζ πξώηε δώλε ... ήηαλ αθαιιηέξγεηε θαη ζθεπαζκέλε ξείθηα. Ζ δεύηεξε, είρε
ρσξάθηα νξγσκέλα θαη ληνζεξηζκέλα. Κη΄ ε ηξίηε, ήηαλ έλα καθξύ δάζνο από ιηόδεληξα, πνπ
απισλόηαλ θάπσο θπθιηθά από ηηο πεγέο ηνπ Ηιηζζνύ σο ηνπο πξόπνδεο ηνπ Άλρεζκνπ θη΄ σο
ην ιηκάλη ηνπ Φαιήξνπ. Κπιάεη ν Κεθηζζόο κέζ΄ απ΄ απηό ην δάζνο, πνπ γέξηθν θαζώο είλαη,
θαίλεηαη λα μεθηλάεη από ηελ ειαία, πνπ μεπεηάρηεθε από ηε γε κε πξόζηαγκα ηεο Αζελάο...
...Μπήθακε ζην ειαηώλα... ΢ε ιίγν είδακε ηελ θνίηε ηνπ Κεθηζζνύ, αλάκεζα ζε θνξκνύο
ιηόδεληξσλ, πνπ ηνλ δώλαλε γέξηθεο ηηηέο. Ξεπέδεςα γηα λα ραηξεηήζσ ηνλ πνηακό θαη γηα λα
πησ από ην λεξό ηνπ...
...Καη ρξεηαζηήθακε αθόκα δξόκν κηζήο ώξαο, γηα λα θηάζνπκε ζηελ Αζήλα,
δηαβαίλνληαο κέζα από η΄ άρπξα ησλ ζεξηζκέλσλ ζηηαξηώλ. Έλα λεόρηηζην ηείρνο, πνπ κόιηο ην
είραλ επηζθεπάζεη, θαη, πνπ έκνηαδε κε πεξηηνίρηζκα θήπνπ, έδσλε ηελ πόιε. Γξαζθειίζακε ηελ
πύιε θαη πεξάζακε ζε αγξνηηθά δξνκάθηα, δξνζεξά θαη θαζάξηα. Κάζε ζπίηη, έρεη ην πεξηβνιάθη
ηνπ: πνξηνθαιηέο θαη ζπθηέο. Ο ιαόο κνπ θάλεθε εύζπκνο θαη πεξίεξγνο. Γελ είρε θαζόινπ ην
ζθπζξσπό ύθνο, πνπ είραλ νη Μσξατηεο...»

Ο ΢αησκπξηάλ πεξηέγξαςε ηα αξραία κλεκεία ηεο Διεπζίλαο, ηελ Ιεξά Οδό, ηνπο Ρεηηνύο
(ιίκλε Κνπκνπλδνύξνπ), ηνλ λαό ηεο Αθξνδίηεο (ζεκεξηλή Αθαία Υατδαξίνπ), ηελ Μνλή
Γαθληνύ, ηνλ Κεθηζό πνηακό, ηνλ Διαηώλα, ην πεξηηεηρηζκέλν πεξηβόιη (ηελ ζεκεξηλή
Γεσπνληθή), ηελ Αθξόπνιε αληηθξίδνληαο ηελ από δπηηθά ...
Οι πεπιηγηηέρ διακόζια σπόνια ππιν «είσανε θοπέζει ηα γιοπηινά ηοςρ» και ο
«γιαννίηζαπορ» είσε «ηπίτει και ξςζηπίζει η΄ άλογα» για να ειζέλθοςν με ζεβαζμό και
εςλάβεια ζηον Ιεπό σώπο ηηρ Αθήναρ.
Δκείο, νη παξνηθνύληεο ζην θιεηλόλ άζηπ, δηαθόζηα ρξόληα κεηά, κάιινλ κε αζέβεηα έρνπκε
αληηκεησπίζεη ηελ πόιε ησλ Αζελώλ.
Αο ζεβαζηνύκε ινηπόλ έζησ θαη ηώξα ηελ ηζηνξία ηεο πόιεο, αο αλαδείμνπκε ηα ηζηνξηθά
ηεο κλεκεία θαη αο δηαθπιάμνπκε ηνπο ελαπνκείλαληεο ειεύζεξνπο ρώξνπο ζην
ιεθαλνπέδην...