Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

ÕÝÑÝà À. ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍ ÁÝËÒÃÝÕ ¯ÇÝË

ÁÀÐÈÌÒËÀË

ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû ¯çýë áàðèìòëàëûã Óäèðäàõ Ǻâëºëººñ 1989 îíû 7-ð ñàðä
ñî¸ðõîí áàòàëñàí.

Ãàð÷èã
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ ¯çýë áàðèìòëàë
ªÌÍªÕ ¯Ã
ÓÄÈÐÒÃÀË
Çîðèëãî, ñòàòóñ
¯éë÷ëýõ õ¿ðýý
Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷èä áà òýäíèé ìýäýýëëèéí õýðýãöýý
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÈÉÍ ÇÎÐÈËÃÎ
Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í,
ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëò
Òýìäýãëýë áà íýìýëò ìýäýýëýë
¯ÍÄÑÝÍ ÒªÑªªËªË
Àêêðóýë ñóóðü
Òàñðàëòã¿é áàéõ
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÈÉÍ ×ÀÍÀÐÛÍ ØÈÍÆ
Îéëãîìæòîé áàéõ
Çîõèñòîé áàéõ
Ìàòåðèàëëàã áàéõ
Èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ
¯íýí çºâ ãàðãàõ
Õýëáýðýýñ ìºí ÷àíàðûã èë¿¿ä ¿çýõ
Òºâ ãîë÷ ÷àíàð
Õÿíàìãàé áàéõ
Èæ á¿ðýí áàéõ
Çýðýãö¿¿ëýõ áîëîìæ
Ìýäýýëëèéí çîõèñòîé áà èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéäëûí õÿçãààðëàëò
Öàã õóãàöààíäàà áàéõ
¯ð ä¿í, çàðäàë õîîðîíäûí òýíöâýð
×àíàðòàé áàéõ
¯íýí çºâ èëýðõèéëýõ
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÈÉÍ ÝËÅÌÅÍÒ

280
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë
Õºðºíãº
ªð òºëáºð
ªì÷
¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í
Îðëîãî
Çàðäàë
Êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ çàëðóóëãà
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÈÉÍ ÝËÅÌÅÍÒ¯¯ÄÈÉÃ
Õ¯ËÝÝÍ ÇªÂتªÐªÕ
Ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð àøãèéí ìàãàäëàë
Õýìæèãäýõ¿¿íèé ¿íýí çºâ áàéäàë
Õºðºíãèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ
ªð òºëáºðèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ
Îðëîãûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ
Çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ
ÑÀÍÕ¯¯ÃÈÉÍ ÒÀÉËÀÍÃÈÉÍ ÝËÅÌÅÍÒÈÉà ÕÝÌÆÈÕ
ÊÀÏÈÒÀËÛÍ ¯ÇÝË ÁÀÐÈÌÒËÀË ÁÀ ÊÀÏÈÒÀËÛÍ
ÕÝÂÈÉÍ Ò¯ÂØÈÍà ÕÀÄÃÀËÀÕ
Êàïèòàëûí ¯çýë áàðèìòëàë
Êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýý áà àøãèéã òîäîðõîéëîõ

281
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

ªÌÍªÕ ¯Ã
Äýëõèé äàÿàð îëîí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ãàäíûí õýðýãëýã÷äýä çîðèóëæ
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýæ ãàðãàäàã. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü óëñ îðîí á¿ðò àäèë
ìýò áàéâ÷, íèéãýì ýäèéí çàñàã, õóóëü ç¿é çýðýã íºõöºë áàéäëûí óëìààñ
ÿëãààòàé áàéäàã. Ò¿¿í÷ëýí îëîí îðîíä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ººð ººð
õýðýãëýã÷èéí õýðýãöýýã ¿íäýñíèé îíöëîãèéã òóñãàñàí ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàõäàà
õàðãàëçàæ ¿çäýã.

Ýäãýýð íºõöºë áàéäàë íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí á¿ðäýë õýñã¿¿ä áîëîõ õºðºíãº,

ºð òºëáºð, êàïèòàë, îðëîãî, çàðäëûã ÿíç á¿ðýýð òîäîðõîéëæ àøèãëàõàä
õ¿ðãýñýí þì. ̺í ò¿¿í÷ëýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ç¿éë¿¿äèéã õ¿ëýýí
çºâøººðºõºä ÿíç á¿ðèéí øàëãóóðûã àøèãëàõ, ¿íýëãýýíèé ÿëãààòàé ¿íäýñëýëèéã
ñîíãîõîä õ¿ðãýñýí. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ¿éë÷ëýõ õ¿ðýý, òýäãýýð ç¿éëèéí
òàëààð õèéñýí òîäðóóëãûí òàëààðõ àñóóäàëä ÷ íèëýýä àíõààðàë õàíäóóëæ
áàéíà.

Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðòûí Õîðîî (ÍÁÁÎÓÑÕ)

ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýæ ãàðãàõòàé õîëáîîòîé íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí
ñòàíäàðò, ãîðèì, æóðàìûã îéðòóóëàõ çàìààð ýíý ÿëãààã áàãàñãàõ ¿¿ðýãòýé þì.
Õîðîî ýíý çîõèöóóëàëòûã õèéõäýý ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ
ìýäýýëëèéã áýëòãýõ çîðèëãîîð ãàðãàæ áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä îíöãîé
àíõààðàõ íü ÷óõàë ãýæ ¿çýæ áàéíà.

Ýíý çîðèëãîîð áýëòãýñýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü èõýíõ õýðýãëýã÷äèéí íèéòëýã ýðõ

àøãèéã õàíãàäàã áàéõ ¸ñòîé ãýæ ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû Ǻâëºë ¿çýæ áàéíà.
ßàãààä ãýâýë, áàðàã á¿õ õýðýãëýã÷èä íü ýäèéí çàñãèéí äîð äóðüäñàí øèéäâýðèéã
ãàðãàäàã. ¯¿íä:
(à) õóâüöààã õýçýý õóäàëäàí àâàõ, ººðòºº áàéëãàõ áóþó õóäàëäàõàà
øèéäýõ;
(á) óäèðäëàãûí ÷àíàð, õàðèóöëàãûã ¿íýëýõ;
(â) àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü àæèëòíóóäûíõàà õºëñèéã òºëºõ, òýäýíä
õºíãºëºëò ¿ç¿¿ëýõ ÷àäâàðòàé ýñýõèéã ¿íýëýõ;
(ã) òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí áàðüöààëñàí õºðºí㺠õàíãàëòòàé ýñýõèéã
¿íýëýõ;
(ä) òàòâàðûí áîäëîãûã òîäîðõîéëîõ;
(å) õóâààðèëàãäàõ àøèã áîëîí íîãäîë àøãèéã òîäîðõîéëîõ;
(æ) ¿íäýñíèé îðëîãûí ñòàòèñòèê ¿ç¿¿ëýëòèéã áýëòãýæ, àøèãëàõ;
(ç) àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ.

Ãýõäýý Çàñãèéí ãàçà𠺺ðèéí çîðèëãîäîî íèéö¿¿ëýí ººð íýìýëò øààðäëàãà

òàâüæ áîëîõûã ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû Ǻâëºë õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Ãýâ÷ áóñàä
òàéëàí õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàí õýâëýæ áóé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëä äýýðõ
øààðäëàãà íü íºëºº ¿ç¿¿ëýõ ¸ñã¿é.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã ãàðãàõäàà àíõíû ºðòãèéã íºõºõºä ¿íäýñëýñýí á¿ðòãýëèéí

çàãâàð áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí íýðëýñýí êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ ¯çýë
áàðèìòëàëä ¿íäýñëýäýã. Ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ
ìýäýýëëèéí õýðýãöýýã õàíãàõûí òóëä ººð çàãâàð á¿õèé ¯çýë áàðèìòëàë áàéæ
áîëîõ áîëîâ÷ ¿¿íèéã ººð÷ëºõ òóõàé îäîîõîíäîî òîõèðîëöîîã¿é áàéíà. Ýíý ¯çýë
áàðèìòëàëûã íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õýä õýäýí çàãâàð, êàïèòàëûí áîëîí
êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ ¯çýë áàðèìòëàëä íèéö¿¿ëýí õýðýãëýæ
áîëîõîîð áîëîâñðóóëñàí áîëíî.

282
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

Óäèðòãàë

Çîðèëãî áà ñòàòóñ

1. Ýíýõ¿¿ ¯çýë áàðèìòëàë íü ãàäíû õýðýãëýã÷äýä çîðèóëñàí ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàíã áýëòãýæ ãàðãàõàä õýðýãëýõ îéëãîëòóóäûã òîãòîîæ ºãñºí. Ýíý áàðèìò
áè÷ãèéí çîðèëãî íü:
(à) øèíýýð Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðòûã
áîëîâñðóóëàõ áîëîí îäîî ìºðäºæ áàéãàà Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí
Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðòûã õÿíàæ ¿çýõýä ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû Ǻâëºëä
òóñëàõ;
(á) ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëûí ÍÁÁÎÓÑ-ààð çºâøººðñºí á¿ðòãýëèéí
òàéëáàðûí áîëîìæèò îëîí àðãûã áàãàñãàõ çàìààð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
òîëèëóóëàõòàé õîëáîîòîé íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðò, ãîðèì,
æóðàìä íèéö¿¿ëýõýä ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû Ǻâëºëä òóñëàõ ;
(â) ¿íäýñíèé ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàõàä ¿íäýñíèé õîðîîäîä òóñëàõ;
(ã) íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûã õýðýãëýõ áîëîí
íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä õàìààðàõ ñýäâèéã
àâ÷ ¿çýõýä íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàã÷äàä òóñëàõ;
(ä) ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí îëîí óëñûí ñòàíäàðòàä íèéöýæ áàéãàà ýñýõ òàëààð
ñàíàëàà ãàðãàõàä íü àóäèòîðóóäàä òóñëàõ;
(å) îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó áýëòãýñýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí
ìýäýýëëèéã òàéëáàð õèéæ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýä òóñëàõ;
(æ) ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû ¿éë àæèëëàãààã ñîíèðõîã÷äîä Íÿãòëàí Áîäîõ
Á¿ðòãýëèéí Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðòûã õýðõýí áîëîâñðóóëäàã òóõàé
ìýäýýëëýýð õàíãàõ.

2. Ýíý ¯çýë áàðèìòëàë íü Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðò

áîëîõã¿é òóë õýìæèëò ýñâýë òîäðóóëãûí òàëààðõ ÿìàð íýãýí òîäîðõîé
àñóóäëûã õºíäñºí ñòàíäàðòûã òîäîðõîéëîõã¿é. Ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä
ÿìàðâàà íýãýí Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðòûã îðëîõ
ç¿éë òóñãàãäààã¿é áîëíî.

3. ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû Ǻâëºë ýíý ¯çýë áàðèìòëàë áîëîí Íÿãòëàí Áîäîõ

Á¿ðòãýëèéí Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðòûí õîðîîíä çàðèì çºð¿¿òýé ç¿éë áàéãààã
õ¿ëýýí çºâøººðäºã. Õýðýâ èéì çºð¿¿òýé ç¿éë áàéâàë Íÿãòëàí Áîäîõ
Á¿ðòãýëèéí Îëîí Óëñûí Ñòàíäàðòûã äàâóóòàé ãýæ ¿çíý. Èéìä ÍÁÁÎÓÑ-ûí
Õîðîîíû Ǻâëºë íü øèíýýð ñòàíäàðò áîëîâñðóóëàõ, îäîî ìºðäºæ áàéãàà
ñòàíäàðòûã äàõèí õÿíàõàä ýíý ¯çýë áàðèìòëàëûã óäèðäëàãà áîëãîõ áà
èíãýñíýýð ýíý ¯çýë áàðèìòëàë áîëîí Íÿãòëàí Áîäîõ Á¿ðòãýëèéí Îëîí
Óëñûí Ñòàíäàðòûí õîîðîíäûí çºð¿¿ ààæìààð áàãàñàõ áîëíî.

4. ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû Ǻâëºë àæëûí ÿâöàä õóðèìòëóóëñàí òóðøëàãàà

áîäîëöîí ¯çýë áàðèìòëàëûã òóõàé á¿ð õÿíàí ¿çýæ áàéõ áîëíî.

¯éë÷ëýõ õ¿ðýý

5. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõ ¯çýë áàðèìòëàëûí õ¿ðýýíä äàðààõ àñóóäëûã

àâ÷ ¿çäýã:
(à) ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî;
(á) ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéí ¿ð àøèãòàé áàéäëûã òîäîðõîéëîõ
÷àíàðûí øèíæ¿¿ä;

(â) ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ, õ¿ëýýí

çºâøººðºõ, õýìæèõ;
(ã) êàïèòàë áîëîí êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ òóõàé îéëãîëò.

283
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

6. Ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä íýãäñýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áîëîîä íèéòëýã

çîðèóëàëòòàé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàãíàëä (öààøèä “ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí” ãýõ)
õàìààðäàã þì. Èéì ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã æèëä íýãýýñ äîîøã¿é óäàà ãàðãàæ,
ºðãºí îëîí õýðýãëýã÷äèéã íèéòëýã ìýäýýëëýýð õàíãàõàä îðøèíî. Ýäãýýð
õýðýãëýã÷äèéí çàðèì íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàñàí ìýäýýëëýýñ èë¿¿
íýìýëò ìýäýýëýë àâàõûã øààðäàõ ýðõòýé áàéäàã. Ãýõäýý îëîíõè
õýðýãëýã÷äýä ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí ãîë ýõ ñóðâàëæ íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
áîëäîã òóë òýäíèé øààðäëàãûí äàãóó ò¿¿íèéã áýëòãýæ, ãàðãàõ ¸ñòîé. Òóñãàé
çîðèóëàëò á¿õèé ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí, æèøýýëáýë, òàòâàðûí çîðèëãîîð
áýëòãýñýí òºëºâëºãºº, òîîöîî çýðýã íü ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä õàìààðàõã¿é.
Òýãýõäýý ýíý ¯çýë áàðèìòëàë øààðäëàãà õàíãàæ áàéâàë òóñãàé
çîðèóëàëòûí òàéëàíã áýëòãýõýä àøèãëàæ áîëíî.

7. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëýë áîëîâñðóóëàõ àæèëëàãààíû íýã

õýñýã áîëäîã. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí á¿ðýëäýõ¿¿íä áàëàíñ, îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàí, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí (¿¿íèéã ÿíç
á¿ðèéí àðãààð, æèøýýëýõýä, ìºíãºí õºðºíãèéí õºäëºëèéí òàéëàí áóþó
ýðãýëòèéí êàïèòàëûí õºäëºëèéí òàéëàí áàéäëààð òàíèëöóóëæ áîëíî),
òýìäýãëýë, íýìýëò ìàòåðèàë, áóñàä òàéëàíãóóä õàìààðíà. ̺í ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàãíàëä ýäãýýð òàéëàíãóóäàä ¿íäýñëýñýí áóþó ò¿¿íýýñ ãàðãàæ àâñàí,
ò¿¿íòýé õàìò àâ÷ ¿çýõ ¸ñòîé íýìýëò õ¿ñíýãò, ìýäýýëëèéã îðóóëæ áîëíî.
Èéì õ¿ñíýãò, íýìýëò ìýäýýëýëä ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí ãàçàð ç¿éí
ñåãìåíòèéí òóõàé ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëýë, ¿íèéí ººð÷ëºëòèéí íºëººëëèéí
òóõàé òàéëáàðûã òóñãàæ áîëíî. Ãýõäýý çàõèðëóóäûí áîëîí óäèðäàõ
çºâëºëèéí äàðãûí òàéëàí, óäèðäëàãûí á¿ðýëäýõ¿¿íèé õýëýëö¿¿ëýã,
øèíæèëãýý, òýð÷ëýí ñàíõ¿¿ãèéí æèëèéí òàéëàíä îðäîã èéìýðõ¿¿ áóñàä
ìàòåðèàë çýðýã ç¿éëèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä õàìààðóóëàõã¿é.

8. Ýíý ¯çýë áàðèìòëàë íü ºì÷èéí õýëáýðýýñ õàìààðàõã¿éãýýð õóäàëäàà,

¿éëäâýð áóñàä á¿õ àæ àõóéí íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä õàìààðíà.
Òàéëàãíàã÷ àæ àõóéí íýãæ ãýæ ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí ãîë ýõ ñóðâàëæ áîëîõ
òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷èä á¿õèé àæ àõóéí
íýãæ þì.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷èä áà

òýäíèé ìýäýýëëèéí õýðýãöýý

9. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýä: õºðºí㺠îðóóëàã÷èä, àëáàí õààã÷èä,

çýýëäýã÷èä, áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷ áîëîí õóäàëäààíû áóñàä çýýëä¿¿ëýã÷èä,
òýð÷ëýí õóäàëäàí àâàã÷èä, çàñãèéí ãàçàð, çàñãèéí ãàçðûí áîëîí îëîí
íèéòèéí áàéãóóëëàãóóä õàìààðíà. Òýä ººðñäèéí õîîðîíäîî ÿëãàà á¿õèé
ìýäýýëëèéí õýðýãöýýãýý õàíãàõûí òóëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã àøèãëàäàã.
Ýäãýýð õýðýãöýýíä:
(à) õºðºí㺠îðóóëàã÷èä – ýðñäýë á¿õèé õºðºí㺠îðóóëæ áàéãàà õºðºíãº
îðóóëàã÷èä áà õºðºí㺠îðóóëàëòûí ýðñäýë áà ºãººæèéí òàëààð ñàíàà
çîâæ áàéäàã òýäíèé çºâëºõ¿¿ä. Õóâüöààã õóäàëäàí àâàõ, ººðòºº
áàéëãàõ, ýñâýë õóäàëäàõ àñóóäëàà øèéäýõýä íü òýäýíä ìýäýýëýë
õýðýãòýé áàéäàã. Òýð÷ëýí àæ àõóéí íýãæ íîãäîë àøãàà òºëºõ ÷àäâàðòàé
ýñýõèéã ¿íýëýõèéí òóëä õóâü íèéë¿¿ëýã÷èä ÷ ìýäýýëëèéã ñîíèðõäîã;

(á) Àëáàí õààã÷èä– àëáàí õààã÷èä áîëîí òýäíèéã òºëººëºõ á¿ëãèéíõýí

àæèë îëãîã÷èéí àøèãò àæèëëàãàà áîëîí òîãòâîðòîé àæèëëàãààíû òóõàé
ìýäýýëëèéã ñîíèðõîíî. ̺í àæ àõóéí íýãæèéí öàëèí õºëñ, òýòãýâýð
îëãîõ öààøäûí ÷àäâàðûã ¿íýëýõ áîëîëöîî îëãîõóéö ìýäýýëëèéã
ñîíèðõîíî;
(â) Çýýëä¿¿ëýã÷èä – çýýëä¿¿ëýã÷èä íü çýýë áîëîí õ¿¿ãýý õóãàöààíä íü òºëºõ
ýñýõèéã òîäîðõîéëæ áîëîõóéö ìýäýýëëèéã ñîíèðõîíî;

284
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

(ã) Áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èä áà õóäàëäààíû áóñàä çýýëä¿¿ëýã÷èä –áýëòãýí

íèéë¿¿ëýã÷èä áà õóäàëäààíû áóñàä çýýëä¿¿ëýã÷èä íü òýäíèé òºëºõ
¸ñòîé ìºíãèéã õóãàöààíä íü òºëºõ ýñýõèéã òîäîðõîéëîõ áîëîìæ
îëãîõóéö ìýäýýëëèéã ñîíèðõäîã. Õóäàëäààíû çýýëä¿¿ëýã÷èä íü õýðýâ
ãîë õóäàëäàí àâàã÷èéí õóâüä òóõàéí àæ àõóéí íýãæèéí òàñðàëòã¿é
àæèëëàãààíààñ ¿ë õàìààð÷ áàéâàë çýýëä¿¿ëýã÷èéã áîäâîë òóõàéí àæ
àõóéí íýãæèéã õàðüöàíãóé áàãà õóãàöààíä ñîíèðõîæ áîëäîã.
(ä) Õóäàëäàí àâàã÷èä– õóäàëäàí àâàã÷èä ÿëàíãóÿà óðò õóãàöààíä òóõàéí àæ
àõóéí íýãæýýñ õàìààðàëòàé ¿åä ò¿¿íèé ¿éë àæèëëàãààíû òàñðàëòã¿é
áàéäëûí òóõàé ìýäýýëëèéã ñîíèðõäîã;
(å) Çàñãèéí ãàçàð áà Çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóä– Çàñãèéí ãàçàð áà
çàñãèéí ãàçðûí áàéãóóëëàãóóä íü íººöèéí õóâààðèëàëò, àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé ìýäýýëëèéã ñîíèðõîíî. Ò¿¿í÷ëýí
àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààã çîõèöóóëàõ, òàòâàðûí áîäëîãî
òîäîðõîéëîõ, ¿íäýñíèé îðëîãûí ñòàòèñòèêèéí áóñàä ¿ç¿¿ëýëòèéã
òîîöîõîä øààðäëàãàòàé ìýäýýëëèéã ñîíèðõäîã;
(æ) Îëîí íèéòèéí áàéãóóëëàãóóä - àæ àõóéí íýãæ íèéãìèéí ãèø¿¿äýä ÿíç
á¿ðèéí àðãà çàìààð íºëººëæ áàéäàã. Æèøýýëáýë: àæ àõóéí íãýæ¿¿ä
àæëûí áàéðààð õàíãàõ, îðîí íóòãèéí áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷äýä äýìæëýã
¿ç¿¿ëýõ çýðýã îëîí àðãààð îðîí íóòãèéí ýäèéí çàñàãò òîìîîõîí õóâü
íýìýð îðóóëæ áîëíî. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü òóõàéí àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãûí ¿ð àøèãò áàéäëûí ººð÷ëºëò áîëîí öààøäûí òºëºâ
õàíäëàãûí òàëààðõ ìýäýýëëýýð îëîí íèéòèéã õàíãàõàä òóñàëäàã.

10. Õýäèéãýýð ìýäýýëëèéí á¿õ õýðýãöýýã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãààð õàíãàæ

÷àäàõã¿é áîëîâ÷ íèéò õýðýãëýã÷äýä õàìààðàõ åðºíõèé õýðýãöýý ãýæ áàéäàã.
Õºðºí㺠îðóóëàã÷èä íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä àç òóðøèëò á¿õèé
õºðºí㺺 îðóóëëàà ãýõýä ò¿¿íèéã õàðóóëàõ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü òýäíèé
õýðýãöýýíä íèéöýõèéí çýðýãöýý áàñ áóñàä õýðýãëýã÷äèéí õýðýãöýýã õàíãàíà.

11. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãà ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýæ, ãàðãàõ

ãîë õàðèóöëàãûã õ¿ëýýíý. Òýð÷ëýí óäèðäëàãà íü òºëºâëºãºº çîõèîõ,
øèéäâýð ãàðãàõ, õÿíàí øàëãàõàä òóñëàõ óäèðäëàãûí áà ñàíõ¿¿ãèéí íýìýëò
ìýäýýëýëòýé áàéäàã áîëîâ÷ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàãäñàí ìýäýýëëèéã
ìºí àäèë ñîíèðõäîã. Óäèðäëàãà íü ººðèéí õýðýãöýýã õàíãàõ ¿¿äíýýñ àâàõ
íýìýëò ìýäýýëëèéí àãóóëãà, õýëáýðèéã òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé. Ãýõäýý
òèéì ìýäýýëýë íü ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä õàìààðàëã¿é. Ãýñýí õýäèé ÷ õýâëýí
íèéòëýãäñýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí
áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí òóõàé
óäèðäëàãûí àøèãëàæ áàéãàà ìýäýýëýëä ¿íäýñëýíý.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî

12. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãî íü ºðãºí õ¿ðýýíèé õýðýãëýã÷äýýñ ýäèéí

çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë,
¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí òóõàé
ìýäýýëëýýð õàíãàõàä îðøèíî.

13. Ýíý çîðèëãîîð áýëòãýñýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü îëîíõ õýðýãëýã÷äèéí

íèéòëýã õýðýãöýýíä íèéöäýã. Ãýõäýý ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãîëäóó ºíãºðñºí ¿éë
ÿâäëûí ñàíõ¿¿ãèéí ¿ð äàãàâðûã òóñãàæ, ñàíõ¿¿ãèéí áóñ ìýäýýëëèéã
õàðóóëàõ àëáàã¿é áàéäàã ó÷ðààñ õýðýãëýã÷äýýñ ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð
ãàðãàõàä øààðäàãäàõ á¿õ ìýäýýëëýýð õàíãàæ ÷àääàãã¿é.

14. Ò¿¿í÷ëýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí óäèðäëàãûí ýçýìøèæ áàéãàà íººöèéí

óäèðäëàãûí ¿ð ä¿í áóþó õàðèóöëàãûã õàðóóëäàã. Ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð
ãàðãàõ çîðèëãîîð óäèðäëàãûí óð ÷àäâàð, õàðèóöëàãûã ¿íýëýõèéã õ¿ñäýã

285
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

çàðèì õýðýãëýã÷äèéí õèéäýã ç¿éë¿¿ä äàðààõ àñóóäëûã õàìààð÷ áîëíî.

Æèøýý íü: õºðºí㺠îðóóëàëòûã ýçýìøèõ áà ò¿¿íèéã õóäàëäàõ, óäèðäëàãûã
òîìèëîõ áà õàëæ ººð÷ëºõ ã.ì.

Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí

ººð÷ëºëò¿¿ä

15. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí õýðýãëýã÷äýýñ ãàðãàñàí ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð íü

ìºí㺠áà ìºíãºòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéã á¿ðä¿¿ëýõ, òýäãýýðèéã á¿ðä¿¿ëýõ
õóãàöààíû òàëààð Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ÷àäâàðûã ¿íýëýõèéã
øààðääàã. Ýíý ÷àäâàð íü ýöñèéí ä¿íä, æèøýýëýõýä àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà ººðèéí àæèëëàã÷èä, áýëòãýí íèéë¿¿ëýã÷èä òºëáºðºº òºëºõ,
çýýë, ò¿¿íèé õ¿¿ã òºëºõ, àøãèéã ýçýìøèã÷äèéí õîîðîíä õóâààðèëàõ
÷àäâàðààð òîäîðõîéëîãäîíî. Õýðýãëýã÷èä íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí
ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí
ººð÷ëºëòèéí òóõàé ìýäýýëëýýð õàíãàãäñàí áîë ìºí㺠áà ìºíãºòýé àäèëòãàõ
õºðºíãèéí á¿ðäýëòèéí ÷àäâàðûã èë¿¿ ñàéí ¿íýëæ ÷àäíà.

16. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàëä ò¿¿íèé ýçýìøèëä áàéãàà

ýäèéí çàñãèéí íººö, ñàíõ¿¿ãèéí á¿òýö, õºðâºõ áîëîí òºëáºðèéí ÷àäâàð,
ò¿¿íèé õ¿ðýýëýí áàéãàà îð÷íû ººð÷ëºëòºä äàñàõ ÷àäâàð íºëººëíº. Àæ
àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàéí ýçýìøèëä áàéãàà ýäèéí çàñãèéí íººö, ýíý
íººöèéã õóâüñãàí ººð÷ëºõ ÷àäâàðûí òóõàé ìýäýýëýë íü èðýýä¿éä ìºí㺠áà
ìºíãºòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéã á¿ðä¿¿ëýõ ÷àäâàðûã óðüä÷èëàí õàðàõàä
àøèãëàãäàíà. Ñàíõ¿¿ãèéí á¿òöèéí òóõàé ìýäýýëëèéã èðýýä¿éí çýýëèéí
õýðýãöýý, òýð÷ëýí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ñîíèðõîëûí äàãóó èðýýä¿éí
àøèã áîëîí ìºíãºí õºðºíãèéã ÿàæ õóâààðèëàõ àðãûã óðüä÷èëàí òîîöîõîä
àøèãëàíà. Ò¿¿í÷ëýí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà èðýýä¿éí ñàíõ¿¿æèëòýý
õýðõýí îëæ àâ÷ ÷àäàõ ýñýõèéã óðüä÷èëàí òîãòîîõîä àøèã òóñòàé. Õºðâºõ
áîëîîä òºëáºðèéí ÷àäâàðûí òóõàé ìýäýýëýë íü àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðºº õóãàöààíä íü áàðàãäóóëàõ ÷àäâàðûã
óðüä÷èëàí òîîöîõîä àøèãëàãääàã. Õºðâºõ ÷àäâàð íü îéðûí õóãàöààíä
ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðèéã òºëºõ ìºíãºíèé áîëîìæèéã õàðóóëíà. Òºëáºðèéí
÷àäâàð íü ñàíõ¿¿ãèéí ºð òºëáºðºº èë¿¿ óäààí õóãàöààíû òóðøèä òºëºõ
ìºíãºíèé ÷àäâàðûã õàðóóëíà.

17. ¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãèéí òóõàé ìýäýýëýë íü èðýýä¿éä ýçýìøèõ

áîëîìæòîé ýäèéí çàñãèéí íººöèéí ººð÷ëºëòèéã ¿íýëýõýä øààðäàãäàíà.
Ýíý òóõàéä ýäãýýð ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí ººð÷ëºëòèéí òóõàé ìýäýýëýë ÷óõàë þì.
¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãèéí ìýäýýëýë íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà
ýçýìøèæ áàéãàà íººöººðºº ìºíãºí õºðºí㺠á¿ðä¿¿ëýõ ÷àäâàðûã óðüä÷èëàí
òîîöîõîä àøèãëàãäàíà. ̺í ýíý ìýäýýëëèéã àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà
íýìýëò íººöèéã áîäîëöîí ¿ð àøãèéí òóõàé øèéäâýð ãàðãàõàä àøèãëàæ
áîëíî.

18. Àæ àõóéí íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí ìýäýýëýë íü òàéëàíò

õóãàöààíä õèéãäñýí õºðºí㺠îðóóëàëò, ñàíõ¿¿ãèéí áîëîí åðäèéí ¿éë
àæèëëàãààã ¿íýëýõýä àøèãëàãäàíà. Ýíý ìýäýýëëèéã àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà ìºí㺠áà ìºíãºòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéã á¿ðä¿¿ëýõ ÷àäâàð,
ìºíãºíèé àøèãëàëòûã ¿íýëýõäýý ¿íäýñëýë áîëãîíî. Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí
ººð÷ëºëòèéí òàéëàíã áýëòãýõýä ñàíãóóäûã ÿíç á¿ðèéí àðãààð òóõàéëáàë,
ñàíõ¿¿ãèéí á¿õ íººö, àæëûí êàïèòàë, ò¿ðãýí õºðâºõ õºðºíãº, áýëýí ìºíãº
ãýõ çýðãýýð òîäîðõîéëæ áîëíî. Ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä ñàíãóóäûã
íàðèéâ÷ëàí òîäîðõîéëîõ îðîëäëîãî õèéãýýã¿é áîëíî.

19. Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí òóõàé ìýäýýëýë íü ¿íäñýíäýý áàëàíñàä òóñãàãääàã.

Õàðèí ¿éë àæèëëàãààíû òóõàé ìýäýýëýë íü îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä

286
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

òóñãàãääàã. Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí òóõàé ìýäýýëëèéã ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàíä òóñàä íü õàðóóëäàã.

20. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí á¿ðäýë õýñã¿¿ä íü àæèë ã¿éëãýý áà ¿éë ÿâöûã ÿíç
á¿ðýýð òóñãàäàã ó÷ðààñ õàðèëöàí õîëáîîòîé áàéíà. Òàéëàí òóñ á¿ð íü
áóñàä òàéëàíãààñ ÿëãààòàé ìýäýýëëèéã ºãäºã áîëîâ÷ àëü íýã íü çºâõºí ãàíö
çîðèëãîä ¿éë÷ëýõã¿é áºãººä õýðýãëýã÷äèéí òóñãàé õýðýãöýýíä øààðäàãäàõ
á¿õ ìýäýýëëèéã ÷ ºã÷ ÷àäàõã¿é. Æèøýý íü: îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíã
áàëàíñ áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí òàéëàíòàé óÿëäóóëàí
àøèãëàõã¿é áîë ¿éë àæèëëàãààíû ä¿ð çóðãèéã á¿ðýí òºãñ õàðóóëæ ÷àäàõã¿é.

Òýìäýãëýë áà íýìýëò ìýäýýëýë

21. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí á¿ðäýë õýñýãò òàéëáàð, íýìýëò ìýäýýëëèéã

õàìààðóóëíà. ¯¿íä: õýðýãëýã÷äèéí õýðýãöýýíä íèéöýõ¿éö áàëàíñ, îðëîãî,
¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä íýìýëò ìýäýýëýë îðóóëæ áîëíî. ̺í àæ àõóéí íýãæ,
íººö áîëîí ºð òºëáºðò íºëººëñºí áîëîâ÷ áàëàíñàä òóñãàãäààã¿é (ýðäñèéí
íººö ãýõ ìýò) ýðñäýë áà òîäîðõîé áóñ ç¿éëèéí òóõàé òàéëáàð îðóóëæ
áîëíî. Ãàçàð ç¿éí áîëîí àæ ¿éëäâýðèéí ñåãìåíòèéí òóõàé, ìºí àæ àõóéí
íýãæèä ¿íý õýðõýí íºëººëñºí òóõàé ìýäýýëëèéã íýìýëò ìýäýýëëèéí
õýëáýðýýð àâ÷ áîëíî.

¯íäñýí òºñººëºë

Àêêðóýë ñóóðü

22. Çîðèëãîî áèåë¿¿ëýõèéí òóëä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí àêêðóýë ñóóðüä

¿íäýñëýí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýíý. Ýíý íü àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûí ¿ð
íºëººã ãàðñàí òóõàéä íü õ¿ëýýí çºâøººð÷ (ìºí㺠áà ìºíãºòýé àäèëòãàõ
õºðºíãèéã õ¿ëýýí àâñàí áóþó òºëñºí ¿åä íü áóñ) ò¿¿íèéã ãàðñàí òóõàéí
õóãàöààíä á¿ðòãýæ, òàéëàí ãàðãàíà. Àêêðóýë ñóóðèàð ãàðãàñàí ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàí íü ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýýã ìºí㺺ð òºëñºí áóþó àâñàí ¿åä
òºäèéã¿é, èðýýä¿éä ìºí㺺ð òºëºãäºõ ºð òºëáºð áîëîí èðýýä¿éä ìºí㺺ð
àâàõ íººöèéí òóõàé õýðýãëýã÷äýä ìýäýýëäýã. Èéì áàéäëààð ºíãºðñºí àæèë
ã¿éëãýý áîëîí ¿éë ÿâöûí òóõàé ìýäýýëëýýð õàíãàõ íü õýðýãëýã÷äýýñ ýäèéí
çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä èõ à÷ õîëáîãäîëòîé þì.

Òàñðàëòã¿é áàéõ

23. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü îäîî àæèëëàæ áàéãàà áºãººä àëñ èðýýä¿éä
¿éë àæèëëàãààãàà ¿ðãýëæë¿¿ëíý ãýñýí òºñººëºëä ¿íäýñëýí ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíã áýëòãýäýã. ¯¿íýýñ ¿íäýñëýí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü òàòàí
áóóãäàõ áóþó ¿éë àæèëëàãààíûõàà õ¿ðýýã áàãàñãàõ øààðäëàãà òºñººëºë
áàéõã¿é ãýæ ¿çýæ áîëíî. Õýðýâ èéì òºñººëºë, øààðäëàãà áàéãàà áîë
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã ººð ñóóðèàð ãàðãàæ áîëîõ áà ýíý íºõöºëä õýðýãëýõ
ñóóðèéã òîäðóóëàõ ¸ñòîé.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ÷àíàðûí øèíæ¿¿ä

24. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ÷àíàðûí øèíæ¿¿ä íü õýðýãëýã÷äýä àøèãòàé

ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëýëýýð õàíãàõ àæèëëàãààòàé õîëáîîòîé
áàéíà. Îéëãîìæòîé áàéõ, çîõèñòîé áàéõ, èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ,
çýðýãö¿¿ëýõ áîëîìæòîé áàéõ ãýñýí ÷àíàðûí äºðâºí ¿íäñýí øèíæ áàéäàã.

Îéëãîìæòîé áàéõ

287
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

25. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä áàéãàà ìýäýýëëèéí ¿íäñýí øèíæ áîë õýðýãëýã÷äýä

ò¿¿íèéã õÿëáàð ò¿ðãýí îéëãîõ ÿâäàë þì. Ýíý çîðèëãîîð õýðýãëýã÷èä íü
áèçíåñèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí ¿éë àæèëëàãàà, íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí
òàëààð õàíãàëòòàé ìýäëýãòýé áàéõààñ ãàäíà ìýäýýëëèéã ñóäëàõ
ýðìýëçýëòýé áàéõ ¸ñòîé. Ãýõäýý ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä îðîõ ¸ñòîé õ¿íäýâòýð
îéëãîëòóóäûí òóõàé ìýäýýëëèéã ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàæ áàéãàà
õýðýãëýã÷äèéí ýðõ àøèãò íèéö¿¿ëýõýýñ áèø çàðèì õýðýãëýã÷äèéã îéëãîõîä
õ¿íä áàéíà ãýñýí øàëòãààíààð õàñ÷ áîëîõã¿é.

Çîõèñòîé áàéõ

26. Ìýäýýëýë àøèãòàé áàéõûí òóëä õýðýãëýã÷äèéí øèéäâýð ãàðãàõ õýðýãöýýíä

òîõèð÷ áàéõ ¸ñòîé. ªíãºðñºí, îäîî áà èðýýä¿éí ¿éë ÿâäëûã ¿íýëýõýä
òóñàëæ, ºìíºõ ¿íýëãýýã áàòëàõ ýñâýë çàñâàðëàõ áàéäëààð ýäèéí çàñãèéí
øèéäâýð ãàðãàõàä íºëººëæ áàéãàà áîë ìýäýýëëèéã çîõèñòîé ãýæ ¿çíý.

27. Ìýäýýëëèéí óðüä÷èëàí òààìàãëàõ áîëîí áàòëàìæëàõ ¿¿ðýã íü õàðèëöàí

õîëáîîòîé áàéäàã. Æèøýý íü: õºðºíãèéí îäîîãèéí õýìæýý áà á¿òöèéí òóõàé
ìýäýýëýë íü Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí äàâóó òàëûã áèé áîëãîõ áà
òààã¿é íºõöëèéã äàâàí òóóëàõ ÷àäâàðûã óðüä÷èëàí òààìàãëàõûã îðîëäîæ
áàéãàà ¿åä õýðýãëýã÷äýä à÷ õîëáîãäîëòîé áîëíî. Ýíý ìýäýýëýë íü
ºíãºðñºí ¿åèéí òààìàãëàëûí õóâüä áàòëàõ ¿¿ðýã ã¿éöýòãýíý. Æèøýý íü: Àæ
àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí áîëîìæòîé á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò áîëîí
òºëºâëºñºí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í ãýõ ìýòèéã áèé áîëãîõ.

28. ªíãºðñºí õóãàöààíû ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãèéí

òóõàé ìýäýýëëèéã èðýýä¿éí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð
ä¿íãèéí ïðîãíîç õèéõ òºäèéã¿é õýðýãëýã÷äèéí ñîíèðõîæ áàéãàà áóñàä ç¿éëä
àøèãëàíà. Òóõàéëáàë: öàëèí õºëñ, íîãäîë àøãèéí òºëáºð, ¿íýò öààñíû
¿íèéí ººð÷ëºëò, àæ àõóéí íýãæ ºð òºëáºðºº õóãàöààíä íü òºëºõ ÷àäâàð
çýðýã õàìààðíà. Ìýäýýëëèéã óðüä÷èëàí ¿íýëýõýä ìýäýýëýë íü çààâàë
ïðîãíîç õýëáýðòýé áàéõ øààðäëàãàã¿é. ªíãºðñºí àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâäëûã
ìýäýýëýëä òóñãàñàíààð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãààñ òààìàãëàë õèéõ ÷àäâàðûã
ºñãºäºã. Æèøýýëáýë, õýðýâ åð áóñûí áîëîí õîâîð òîõèîëäîõ îðëîãî,
çàðäëûã òóñàä íü òîäðóóëáàë îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíãèéí óðüä÷èëàí
òààìàãëàõ ¿íý öýíý ºñíº.

Ìàòåðèàëëàã áàéõ

29. Ìýäýýëëèéí çîõèñòîé áàéõ íü ò¿¿íèé ìºí ÷àíàð, ìàòåðèàëëàã áàéäëààð

òîäîðõîéëîãäîíî. Èéìä ìýäýýëýë çîõèñòîé ýñýõèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä
ò¿¿íèé ìºí ÷àíàð ÷óõàë. Æèøýý íü, øèíý ñåãìåíòèéí ìýäýýëýë íü òóõàéí
ñåãìåíòèéí òàéëàíãèéí ¿åä õ¿ðñýí áîäèò ¿ð ä¿íãýýñ õàìààðàõã¿éãýýð àæ
àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä òóëãàðñàí ýðñäýë áà áîëîìæèéí ¿íýëãýýíä
íºëººëæ áîëíî. Áóñàä òîõèîëäîëä, ìàòåðèàëëàã áàéäàë, ìºí ÷àíàðûí àëü
àëü íü ÷óõàë áàéäàã. Òóõàéëáàë, áèçíåñò òîõèðîõ áàðàà ìàòåðèàëûí íýð
òºðºë á¿ðýýð ãàðãàñàí òîî õýìæýý ã.ì.

30. Ìýäýýëëèéã îðõèãäóóëàõ áóþó áóðóó òîîöñîí íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã

¿íäýñëýí ãàðãàæ áàéãàà õýðýãëýã÷äèéí ýäèéí çàñãèéí øèéäâýðò íºëººëæ
áàéâàë ò¿¿íèéã ìàòåðèàëëàã ìýäýýëýë ãýæ ¿çíý. Ìàòåðèàëëàã áàéäàë íü
ìýäýýëëèéã îðõèãäóóëñàí áóþó áóðóó òîîöñîí íºõöºëä àâ÷ ¿çýæ áàéãàà
ç¿éë áóþó àëäààíû òîîíîîñ õàìààðíà. Èéì áàéäëààð ìàòåðèàëëàã áàéäàë
íü ìýäýýëýë àøèãòàé áàéõûí òóëä þóã ¿ç¿¿ëýõ, ò¿¿íèé ÷àíàðûí ãîë øèíæ
ÿìàð áàéõ çýðýã øàëãóóð, õÿçãààðëàëòûã õàíãàæ áàéäàã.

Èòãýë, ¿íýìøèëòýé áàéõ

288
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

31. Ìýäýýëýë àøèãòàé áàéõûí òóëä èòãýë, ¿íýìøèëòýé áàéõ ¸ñòîé. Ìýäýýëýë
íü ìàòåðèàëëàã àëäààíààñ àíãèæèðñàí ¿åä èòãýë, ¿íýìøëèéí ÷àíàðàà
àãóóëíà. Àæèë õýðãèéí ¿íýí áàéäëûã õèð çýðýã á¿ðýí áºãººä ¿íýí çºâ
òóñãàæ áàéãààãààð íü ìýäýýëýë õýðýãëýã÷èä ò¿¿íä èòãýäýã.

32. Ìýäýýëýë íü çîõèñòîé áîëîâ÷ ò¿¿íèé ìºí ÷àíàð èëýðõèéëýë íü áóðóó áîë
ò¿¿íèéã ýðãýëçýýòýé ãýæ ¿çíý. Æèøýýëáýë, õýðýâ àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãàä ó÷èðñàí õîõèðëûí òàëààðõè ãîìäëûã ø¿¿õýýð õýëýëöýæ
õîõèðëûã íºõºõ íýõýìæëýëèéí ä¿íã ¿íäýñëýëòýéãýýð òîäîðõîéëæ ÷àäààã¿é
òîõèîëäîëä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà áàëàíñäàà íýõýìæëýëèéí ä¿íã
á¿ðýí õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é áºãººä íýõýìæëýëèéí ä¿í áîëîí íºõöºë
áàéäëûí òàëààð òîäðóóëãà õèéæ áîëíî.

¯íýí çºâ ãàðãàõ

33. Ìýäýýëýë èòãýë, ¿íýìøèëòýé áàéõûí òóëä àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûã àëü
áîëîõ ¿íýí çºâ òóñãàõ áóþó òóñãàõààð áýëòãýñýí áàéõ ¸ñòîé. Æèøýý íü:
òàéëàíãèéí ºäºð àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü áàëàíñàä õºðºíãº, ºð
òºëáºð, êàïèòàëûã áèé áîëãîõîä õ¿ðãýñýí àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ øàëãóóðò íèéö¿¿ëýí ¿íýí çºâ òóñãàõ ¸ñòîé.

34. Ñàíõ¿¿ãèéí ìýäýýëëèéí èõýíõ íü àëäàà òàøàà áàéõ ýðñäýëòýé òóëãàðäàã.

Ýíý òîäîðõîé áóñ áàéäëààñ áîëæ àæèë ã¿éëãýý áà ¿éë ÿâöûã á¿ðòãýõýä
ìýäýýëýë ºã÷ áîëîõ ¿íýëãýýíèé áîëîí á¿ðòãýõ àðãûã ñîíãîæ, õýðýãëýõýä
õ¿íäðýë ãàð÷ áîëîõ þì. Çàðèì ¿åä òóõàéí ç¿éëñèéí ñàíõ¿¿ãèéí
íºëººëëèéí õýìæýý íü òîäîðõîé áóñ áàéãààãààñ àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà ò¿¿íèéã ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä òóñãàõûã õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é.
Æèøýý íü: íèëýýä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà öàã õóãàöààíû ÿâöàä
äîòîîääîî ãóäâèëë áèé áîëãîäîã áîëîâ÷ ò¿¿íèé ¿íýí çºâèéã îéëãîæ,
õýìæèõýä õ¿íäðýëòýé áàéäàã. Ãýõäýý çàðèì ¿åä òóõàéí ç¿éëñèéã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ íü çîõèñòîé áàéõ òºäèéã¿é òýäãýýðèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ õýìæèæ
áîëîõ àëäààíû ýðñäýëèéí òóõàé òîäðóóëãà õèéæ áîëíî.

Õýëáýðýýñ ìºí ÷àíàðûã èë¿¿ä ¿çýõ

35. Õýðýâ ìýäýýëýë íü àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûã á¿ðýí èëýðõèéëæ áàéâàë
ò¿¿íèéã õóóëü ç¿éí òàëààñ íü òºäèéã¿é, ìºí ÷àíàð, ýäèéí çàñãèéí áîäèò
áàéäàëòàé íü óÿëäóóëàí àíõààð÷ ¿çýõ íü ÷óõàë. Àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûí
ìºí ÷àíàð íü ò¿¿íèé õóóëü ç¿éí áóþó òîãòîîñîí õýëáýðòýé çàðèì ¿åä
íèéöäýãã¿é. Æèøýýëáýë, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õºðºí㺺 õóäàëäàõ íü
õóóëèéí äàãóó ºì÷ë¿¿ëýõ ýðõèéã øèëæ¿¿ëæ áàéãàà áîëîâ÷ ýíý íü òóõàéí
õºðºíãèéíõºº ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã èðýýä¿éä õ¿ðòýõ áîëîìæèéã
áàòàëãààæóóëñàí ãýðýý áàéæ áîëîõ þì. Èéì íºõöºëä, áîðëóóëàëòûí
ìýäýýëýë íü ãàðñàí àæèë ã¿éëãýýã ¿íýí çºâ õàðóóëàõ áîëîìæã¿é þì.

Òºâ ãîë÷ ÷àíàð

36. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéí èòãýë, ¿íýìøèëòýé áàéäëûã õàíãàõûí

òóëä òýð íü òºâ ãîë÷ ÷àíàðòàé ººðººð õýëáýë, àëäàà òàøàà ç¿éëã¿é áàéõ
¸ñòîé. Õýðýâ ìýäýýëëèéí ñîíãîëò áà ãàðãàëò íü øèéäâýð ãàðãàõ áîëîí
òºëºâëºãººíèé ¿ð ä¿íã ¿íýëýõýä íºëººëæ áàéâàë òºâ ãîë÷ áóñ ãýæ ¿çíý.

Õÿíàìãàé áàéõ

37. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàã÷ íü íàéäâàðã¿é àâëàãûí áàðàãäóóëàëò, áàðèëãà,

òîíîã òºõººðºìæèéã àøèãëàõ áîëîìæèò õóãàöàà, ãàð÷ áîëîõ áàòàëãààò

289
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

íýõýìæëýëèéí òîî çýðýã îëîí ¿éë ÿâäàë øàëòãààíä çàéëøã¿é õ¿ðãýõ

òîäîðõîé áóñ ç¿éë¿¿äòýé òóëãàðäàã. Èéì òîäîðõîé áóñ ç¿éë¿¿ä íü ò¿¿íèé
ìºí ÷àíàðûã òàéëáàðëàõ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõýä õÿíàìãàé áàéõûã
øààðääàã. Õÿíàìãàé áàéõ ãýäýã íü õºðºí㺠áîëîí îðëîãûã èë¿¿ òîîöîîã¿é,
ºð áà çàðäëûã äóòóó òîîöîîã¿é çýðýã òîäîðõîé áóñ íºõöºëä øààðäàãäàõ
òîîöîîã ãàðãàõàä çîõèõ ñýðýìæòýéãýýð àðãà õýìæýý àâíà ãýñýí ¿ã. Ãýõäýý
õÿíàìãàé áîëãîîìæòîé áàéäàë íü, æèøýýëýõýä, íóóãäìàë íººö áóþó
èë¿¿äýë íººö áèé áîëãîõ, ìºí îðëîãî áà õºðºíãèéã çîðèóä áàãàñãàõ ýñâýë
ºð áà çàðäëûã çîðèóä íýìýãä¿¿ëýõèéã çºâøººðäºãã¿é þì. Ýíý íºõöºëä
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü òºâ ãîë÷ áàéõ ÷àíàðààñ õàçàéæ, çîõèñòîé ÷àíàðàà
àëäàõàä õ¿ðíý.

Èæ á¿ðýí áàéõ

38. Èòãýë, ¿íýìøèëòýé áàéäëûã õàíãàõûí òóëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí

ìýäýýëýë íü çàðäàë, ìàòåðèàëëàã áàéäëûí õóâüä èæ á¿ðýí áàéõ ¸ñòîé.
Èíãýõã¿é áîë ìýäýýëýë íü õóäàë, áóðóó, óòãà àãóóëãûí õóâüä õàíãàëòã¿é,
çîõèñòîé áèø áîëíî.

Çýðýãö¿¿ëýõ áîëîìæ

39. Õýðýãëýã÷èä íü Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë

àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãèéí õàíäëàãûã òîîöîõûí òóëä àëü ÷ öàã õóãàöààíû
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí çýðýãö¿¿ëýõ áîëîìæòîé áàéõ ¸ñòîé. Ò¿¿í÷ëýí
õýðýãëýã÷èä íü ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í áîëîí
ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéã õàðüöóóëàí ¿íýëýõèéí òóëä ÿíç á¿ðèéí
Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã çýðýãö¿¿ëýõ áîëîìæòîé
áàéõ ¸ñòîé. ¯¿íèé òóëä àäèë òºðëèéí àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûã õýìæèæ,
á¿ðòãýõýä á¿õ àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íýãäìýë àðãà ç¿éòýé áàéæ
ò¿¿íèéã óðò óäààí õóãàöààíä õýðýãæ¿¿ëíý.

40. Çýðýãö¿¿ëýëòèéí ÷àíàðûí ÷óõàë à÷ õîëáîãäîë íü õýðýãëýã÷èä ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàí áýëòãýõýä àøèãëàæ áàéãàà á¿ðòãýëèéí áîäëîãî, óã áîäëîãîä ãàðñàí
ººð÷ëºëò ò¿¿íèé ¿ð äàãàâðûí òàëààð ìýäýýëýëòýé áàéõ ÿâäàë þì.
Õýðýãëýã÷èä íü òóõàéí õóãàöààíä èæèë òºðëèéí áîëîí ººð àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãàä ãàðñàí àäèë òºðëèéí àæèë ã¿éëãýý, áóñàä ¿éë ÿâöûí òàëààð
íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí ÿëãàà áàéâàë òîäðóóëàõ áîëîìæòîé
áàéõ ¸ñòîé. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä àøèãëàæ áàéãàà íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðò, ¿¿íèé äîòîð á¿ðòãýëèéí áîäëîãûí
òîäðóóëãûã ìºðäºõ àâààñ çýðýãö¿¿ëýëò õèéõýä õÿëáàð áîëíî.

41. Çýðýãö¿¿ëýëò çàéëøã¿é áîëîõûã åðäèéí íýã õýâ çàãâàðòàé àíäóóð÷

áîëîõã¿é. Çýðýãö¿¿ëýëò íü íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñàéæðóóëñàí
ñòàíäàðòûã íýâòð¿¿ëýõýä ñààä áîëîõ ¸ñã¿é. Õýðýâ àæ àõóéí íýãæèéí
á¿ðòãýëèéí áîäëîãî çîõèñòîé, èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ ÷àíàðûí øààðäëàãàä
íèéöýõã¿é áîë àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûã õóó÷èí àðãà áàðèëààð á¿ðòãýæ
áîëîõã¿é. ̺í èë¿¿ çîõèñòîé, èòãýë ¿íýìøèëòýé á¿ðòãýëèéí áîäëîãî
áàéñààð áàéõàä ò¿¿íèéã ººð÷ëºõã¿é áàéõ íü àæ àõóéí ãàçàðò çîõèìæã¿é.

42. Õýðýãëýã÷èä íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà òàéëàíò õóãàöààíû ñàíõ¿¿ãèéí

áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéã ºìíºõ
òàéëàíãèéí ¿åèéí õîëáîãäîõ ìýäýýëëèéã àãóóëæ áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíòàé õàðüöóóëæ ñóäëàõûã õ¿ñ÷ áàéäàã.

Ìýäýýëëèéí çîõèñòîé áà èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéäëûí õÿçãààðëàëò

Öàã õóãàöààíäàà áàéõ

290
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

43. Òàéëàíãèéí ìýäýýëëèéã õ¿íäýòãýõ øàëòãààíã¿éãýýð ñààòóóëáàë çîõèñòîé

áàéäëàà àëääàã. Óäèðäëàãûí õóâüä ìýäýýëëèéí öàã õóãàöààíû áîäèò
áàéäàë áîëîí ìýäýýëëèéí èòãýë ¿íýìøëèéí òýíöâýð çàéëøã¿é ÷óõàë.
Ìýäýýëëýýð öàã õóãàöààíä íü õàíãàõûí òóëä èòãýë ¿íýìøèëã¿é áàéäàëä
õ¿ðãýæ áîëîõ àæèë ã¿éëãýý áà ¿éë ÿâöûã á¿õ òàëààñ íü òîäðóóëñíû äàðàà
ìýäýýëýõ øààðäëàãàòàé. Ãýõäýý, á¿õ òàëààñ íü ìýäýõ õ¿ðòýë ìýäýýëëýý
õîéøëóóëáàë, ìýäýýëýë èë¿¿ èõ ¿íýí çºâ áàéæ áîëîõ çàâñàð õóãàöààíä
øèéäâýð ãàðãàõ õýðýãëýã÷äýä ¿ç¿¿ëýõ à÷ òóñ íü áàãàñàæ áîëäîã. Çîõèñòîé
áîëîí èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéõ òýíöâýðèéã õàíãàõûí òóëä õýðýãëýã÷äýýñ
ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõ õýðýãöýýã àëü áîëîõ ñàéí õàíãàõ òàëààñ íü
àíõààðàõ ¸ñòîé.

¯ð ä¿í, çàðäàë õîîðîíäûí òýíöâýð

44. ¯ð ä¿í, çàðäàë õîîðîíäûí òýíöâýð íü ÷àíàðûí øèíæ¿¿äèéã áîäâîë

õÿçãààðëàëòûã ¿¿ñãýäýã. Ìýäýýëëèéí ¿ð ä¿í íü ò¿¿íèéã îëîõîä ãàðñàí
çàðäëààñ èë¿¿ áàéõ ¸ñòîé. ¯ð ä¿í áà çàðäëûí ¿íýëãýýã ãîë òºëºâ
øèíæèëãýý ñóäàëãààíû àðãààð íîòëîíî. ¯¿íýýñ ãàäíà çàðäàë íü
õýðýãëýã÷äýä çààâàë ¿ð ä¿í ºãºõ àëáàã¿é. Òóõàéí õýðýãëýã÷äýä çîðèóëàí
áýëòãýñýí ìýäýýëýë íü òýäýíäýý ¿ð àøèã ºãºõã¿é ÷ áàéæ áîëíî. Æèøýý íü:
Çýýëä¿¿ëýã÷èéã ìýäýýëëýýð õàíãàõ íü Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí
çýýëèéí çàðäëûã õîðîãäóóëæ áîëíî. Èéì øàëòãààíû óëìààñ çàðäàë, ¿ð ä¿í
ãýñýí îéëãîëòûã õýðýãëýõýä áýðõøýýëòýé áàéæ áîëíî. Òýãýõëýýð ñòàíäàðò
áîëîâñðóóëæ áàéãàà ìýðãýæèëòýí, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã ãàðãàã÷ áîëîí
õýðýãëýã÷èä ýíý õÿçãààðëàëòûí òóõàé ìýäýæ áàéõ ¸ñòîé.

×àíàðûí øèíæ¿¿äèéí õîîðîíäûí òýíöâýð

45. Ïðàêòèêò ÷àíàðûí øèíæ¿¿äèéã òýíöâýðæ¿¿ëæ áàéõ íü ÷óõàë áàéäàã. ¯¿íèé

ãîë çîðèëò íü ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çîðèëãîä íèéöýõ øèíæ ÷àíàðóóäûí
òýíöâýðèéã õàíãàõ ÿâäàë þì. ßíç á¿ðèéí íºõöºëä ÷àíàðûí ÷óõàë à÷
õîëáîãäëûã ìýðãýæëèéí ¿íýëãýýíèé ¿íäñýí äýýð øèéääýã.

291
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

¯íýí çºâ èëýðõèéëýõ

46. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãóóä íü Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë,

¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéã áàéíãà ¿íýí çºâ
òîîöîõ áóþó øóäàðãà õàðóóëàõ ¸ñòîé. Ãýõäýý ýíý ¯çýë áàðèìòëàë íü
íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ñòàíäàðòàä íèéöñýí ÷àíàðûí ¿íäñýí øèíæèéã
õýðýãëýõ òóõàé îéëãîëòîä øóóä õàìààðàõã¿é áîëîâ÷ òèéì ìýäýýëýëä ¿íýí
çºâ èëýðõèéëýõ ãýñýí åðºíõèé îéëãîëòîîð ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàäàã.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿ä

47. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí íü àæèë ã¿éëãýý ¿éë ÿâöûí ñàíõ¿¿ãèéí íºëººëëèéã

ò¿¿íèé ýäèéí çàñãèéí øèíæ ÷àíàðòàé óÿëäóóëñàí åðºíõèé àíãèëëûí
õ¿ðýýíä òýäãýýðèéã á¿ëýãëýæ õàðóóëäàã. Ýäãýýð åðºíõèé àíãèëëûã
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí á¿ðäýë õýñã¿¿ä ãýæ íýðëýíý. Õºðºíãº, ºð òºëáºð,
êàïèòàë íü ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûã õýìæèõòýé øóóä õîëáîîòîé á¿ðäýë õýñã¿¿ä
áîëíî. Îðëîãî áà çàðäàë íü îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä áàéãàà ¿éë
àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã õýìæèõòýé øóóä õîëáîãäñîí á¿ðäýë õýñã¿¿ä þì.
Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí ººð÷ëºëòèéí òàéëàí íü áàëàíñ áîëîí îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíãèéí á¿ðäýë õýñã¿¿äýä ãàðñàí ººð÷ëºëòèéã òóñãàí
õàðóóëäàã. Ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí çºâõºí òîìîîõîí
ýëåìåíòèéã àâ÷ ¿çíý.

48. Áàëàíñ áîëîí îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä ýäãýýð á¿ðäýë õýñã¿¿äèéã

òóñãàõäàà äýä àíãèëàë õèéäýã. Æèøýý íü: ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõ
çîðèëãîîð õýðýãëýã÷äýä õàìãèéí òîõèðîìæòîé àðãààð ìýäýýëëèéã
õ¿ðãýõèéí òóëä õºðºí㺠áîëîí ºð òºëáºðèéã ò¿¿íèé ìºí ÷àíàð, àæ àõóéí
ãàçðûí ¿éë àæèëëàãààíä ã¿éöýòãýõ ¿¿ðãýýð íü àíãèëæ áîëíî.

Ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë

49. Õºðºíãº, ºð òºëáºð, êàïèòàë íü ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí õýìæèëòòýé øóóä

õîëáîãäñîí á¿ðäýë õýñã¿¿ä þì. Òýäãýýðèéã äàðààõü áàéäëààð
òîäîðõîéëäîã:
(à) Õºðºí㺠ãýäýã íü ºíãºðñºí ¿éë ÿâäëûí ¿ð ä¿í áîëîí áèçíåñò ºãººæ áèé
áîëãîõîîð õ¿ëýýãäýæ áóé èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ºãººæ áàéäëààð àæ
àõóéí íýãæèéí ýçýìøèëä áàéãàà íººö áîëíî.
(á) ªð òºëáºð ãýäýã íü àæ àõóéí ãàçðûí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã ººðòºº
àãóóëæ áàéãàà íººöººñ ãàðàõ ¿ð ä¿í õ¿ëýýãäýæ áóé òºëáºð òîîöîî áîëîí
ºíãºðñºí ¿éë ÿâäëààñ ¿¿ññýí ºíººãèéí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã áîëíî.
(â) Êàïèòàë ãýäýã íü àæ àõóéí íýãæèéí íèéò õºðºíãèéí ä¿íãýýñ á¿õ ºð
òºëáºðèéí ä¿íã õàññàíû äàðàà ¿ëäýõ õóâü îðîëöîî áîëíî.

50. Õºðºí㺠áà ºð òºëáºðèéí òîäîðõîéëîëò íü òýäãýýðèéí ¿íäñýí øèíæèéã

òóñãàõààñ áèø áàëàíñàä õ¿ëýýí çºâøººðºõ øàëãóóð áîëæ ÷àäàõã¿é
þì.ªºðººð õýëáýë, òýäãýýð íü 82-98 äóãààð ç¿éëä àâ÷ ¿çñýí øàëãóóðò
íèéöýõã¿é áîë áàëàíñàä õºðºí㺠áóþó ºð òºëáºð ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é.
Òóõàéëáàë, àæ àõóéí íýãæèä îðæ èðýõ áóþó ò¿¿íýýñ ãàðàõ ýäèéí çàñãèéí ¿ð
àøãèéí èðýýä¿éí õ¿ëýýãäýæ áàéãàà ã¿éöýòãýë íü õºðºí㺠áà ºð òºëáºðèéã
õ¿ëýýí çºâøººðºõèéí ºìíº 83 äóãààð ç¿éëä çààñàí ìàãàäëàëûí øàëãóóðò
íèéöýæ áàéõûí òóëä ìàø òîäîðõîé áàéõ ¸ñòîé.

51. Òóõàéí ç¿éë íü õºðºíãº, ºð òºëáºð, êàïèòàëûí òîäîðõîéëîëòîä íèéöýæ

áàéãàà ýñýõèéã ¿íýëýõäýý õóóëü ç¿éí õýëáýðò íü òºäèéã¿é, ò¿¿íèé ìºí
÷àíàð, ýäèéí çàñãèéí áîäèò áàéäàëä àíõààðàõ ¸ñòîé. Æèøýýëáýë,
ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ðýýñèéí ¿åä ò¿¿íèé ìºí ÷àíàð áà ýäèéí çàñãèéí áîäèò
áàéäëûã äàðààõü áàéäëààð òîäîðõîéëæ áîëíî. Ò¿ðýýñëýã÷ íü òóõàéí

292
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

îáúåêòèéí øóäàðãà çàõ çýýëèéí ¿íý, õîëáîãäîõ ñàíõ¿¿ãèéí õóðààìæòàé

îéðîëöîî õýìæýýíèé ìºí㺠òºëºõ ¿¿ðýã õ¿ëýýñíèéõýý òºëºº ò¿¿íèéã ¿ð
àøèãòàé àøèãëàæ, àæèëëóóëàõ ¿íäñýí õóãàöààíû òóðøèä ò¿ðýýñëýñýí
õºðºíãèéí àøèãëàëòààñ ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã îëîõ ¸ñòîé. Òýãýõëýýð
ñàíõ¿¿ãèéí ò¿ðýýñ íü ò¿ðýýñëýã÷èéí áàëàíñàä õ¿ëýýí çºâøººðºõ õºðºíãº
áóþó ºð òºëáºðèéã òîäîðõîéëîëòîä íèéöñýí áàéõ ¸ñòîé.

52. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó ãàðãàæ áàéãàà
áàëàíñàä õºðºí㺠áîëîí ºð òºëáºðèéí òîäîðõîéëîëòîä õàìààðàõã¿é,
êàïèòàëûí á¿ðýëäýõ¿¿íä òîîöîãäîõã¿é ç¿éëèéã îðóóëæ áîëíî. Ãýõäýý 49
ä¿ãýýð ç¿éëä áàéãàà òîäîðõîéëîëò íü ìºðäºæ áàéãàà íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýëèéí îëîí óëñûí ñòàíäàðòûã äàõèí õÿíàæ, øèíý ñòàíäàðòûã
áîëîâñðóóëàõàä àøèãëàæ áîëíî.

Õºðºíãº

53. Õºðºíãèéí èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã íü Àæ àõóéí íýãæ,

áàéãóóëëàãûí ìºí㺠áà ìºíãºòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéã øóóä áà øóóä áóñ
çàìààð áèé áîëãîõ ÷àäàìæ áîëíî. Ýíý ÷àäàìæ íü Àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãààíû õýñýã ó÷ðààñ ¿ð ºãººæèéã áèé áîëãîíî. ̺í
ìºí㺠áà ìºíãºòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí õºðâ¿¿ëýëò, ìºíãºí õºðºíãèéí
ãàäàãøëàõ óðñãàëûã áàãàñãàõ áîëîìæòîé áàéæ áîëíî. Æèøýýëáýë, îëîí
õóâèëáàðòàé ¿éëäâýðëýëèéí ïðîöåññ íü ¿éëäâýðëýëèéí çàðäëûã õýìíýæ
áîëîõ þì.

54. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà íü ººðò áàéãàà õºðºí㺺 õýðýãëýã÷äèéí

õýðýãöýý, ñîíèðõëûã õàíãàõ ÷àäâàð á¿õèé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ, àæèë
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõýä àøèãëàíà. Ó÷èð íü õóäàëäàí àâàã÷èä ººðèéí õýðýãöýý
ñîíèðõëûã õàíãàæ ÷àäàõ á¿òýýãäýõ¿¿í, àæèë ¿éë÷èëãýýíèé ¿íèéã òºëºõºä
áýëýí áàéäàã áîëîõîîð òýä àæ àõóéí ãàçðûí ìºíãºí õºðºíãèéã á¿ðä¿¿ëýõýä
õóâü íýìðýý îðóóëäàã. ̺íãºí õºðºí㺠àæ àõóéí íýãæèéí õóâüä áóñàä
íººöººñºº èë¿¿ ¿íý öýíýòýé áàéäàã.

55. Õºðºíãèéí èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã íü àæ àõóéí ãàçàðò ÿíç á¿ðèéí
çàìààð îðæ áîëíî. Æèøýýëáýë õºðºí㺠íü:
(à) äàíãààðàà áóþó áóñàä õºðºíãºòýé õàìò áîðëóóëàõ á¿òýýãäýõ¿¿íèé
¿éëäâýðëýë áà ãàäàãø ã¿éöýòãýõ àæèë ¿éë÷èëãýýíä àøèãëàãäàõ;
(á) ººð òºðëèéí õºðºí㺺ð ñîëüæ áîëîõ;
(â) ºð òºëºõºä àøèãëàõ;
(ã) àæ àõóéí íýãæèéí ýçäýä õóâààðèëæ áîëîõ.

56. Îëîíõè õºðºíãº, æèøýýëáýë, áàðèëãà, òîíîã òºõººðºìæ íü áèåò õýëáýðòýé

áàéäàã. Ãýõäýý áèåò õýëáýð ãýäýã íü õºðºíãèéí îðøèí áàéõ øààðäëàãà
áèøýý. Æèøýý íü, ïàòåíò, çîõèîã÷èéí ýðõ íü õýðýâ àæ àõóéí íýãæ ò¿¿íèéã
àøèãëàñíààñ èðýýä¿éä àøèã îëîõ þìóó òóõàéí ãàçðûí ýçýìøèëä áàéâàë
ñàÿ õºðºí㺠áîëíî.

57. Îëîíõè õºðºíãº, æèøýý íü, äàíñíû àâëàãà, ¿ë õºäëºõ õºðºí㺠íü

ýçýìøëèéí ýðõèéã áàãòààñàí õóóëèéí ýðõòýé õîëáîîòîé áàéäàã. Õºðºíãº
îðøèí áàéãàà ãýäãèéã òîäîðõîéëîõîä ýçýìøèõ ýðõ ãîë áóñ þì.
Æèøýýëáýë, ò¿ðýýñýýð àâñàí õºðºí㺠íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ¿ë
õºäëºõ õºðºí㺺ñ îëîõîîð õ¿ëýýãäýæ áàéãàà ¿ð ºãººæèä õÿíàëò òàâüæ
áàéâàë õºðºí㺠ãýæ ¿çíý. Àæ àõóéí íýãæèä ºãºõ ¿ð ºãººæèä õÿíàëò òàâèõ
÷àäâàð íü õóóëèéí ýðõ áàéãààãèéí ¿ð ä¿í. Æèøýý íü: ñóäàëãààíû àæëûí
ÿâöàä Íîó õàó îëæ àâñàí ãýõýä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà Íîó õàóãèéí
íóóöûã õàäãàëæ ò¿¿íýýñ àâàõ àøãèéã õÿíàæ áàéãàà ¿åä õºðºíãèéí
òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõ áîëíî.

293
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

58. Àæ àõóéí íýãæèéí õºðºí㺠íü ºíãºðñºí ¿éë àæèëëàãàà áîëîí áóñàä

ºíãºðñºí ¿éëäëèéí ¿ð ä¿í þì. Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õºðºíãèéã
ãîëäóó õóäàëäàí àâàõ áóþó ¿éëäâýðëýõ çàìààð îëæ àâäàã áîëîâ÷ áóñàä
àæèë ã¿éëãýý, ¿éë ÿâöûí ¿ð äàãàâðààð õºðºíãèéã áèé áîëãîæ áîëíî. Æèøýý
íü, ýðäýñ áàÿëãèéã îëáîðëîõ ñàëáàðûí ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéã äýìæèõ
õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä Çàñãèéí ãàçðààñ àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä õ¿ëýýæ
àâñàí ¿ë õºäëºõ õºðºí㺠áàéæ áîëíî. Èðýýä¿éä õèéãäýõ àæèë ã¿éëãýý áóþó
¿éë ÿâö íü ººðºº õºðºíãèéã áèé áîëãîäîãã¿é. Æèøýýëáýë, õóäàëäàæ
àâàõààð òºëºâëºæ áàéãàà áàðààíû íººö íü ººðºº õºðºíãèéí
òîäîðõîéëîëòîä íèéöäýãã¿é.

59. Çàðäëûã øèíãýýõ áîëîí õºðºí㺠áèé áîëãîõûí õîîðîíä íàðèéí õîëáîî áàéõ
áîëîâ÷ ýíý àæèëëàãàà íü öàã õóãàöààíû õóâüä ¿ðãýëæ äàâõàöäàãã¿é.
Òóõàéëáàë, àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà çàðäàë ãàðãàñàí íü èðýýä¿éí ýäèéí
çàñãèéí ¿ð àøãèéã ýðýëõèéëñíèé íîòîëãîî áîëîõîîñ, õºðºíãèéí
òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõ ýöñèéí áàòàëãàà áèø þì. ¯¿íòýé íýã àäèë çîõèõ
çàðäàë ãàðààã¿é áàéõàä ò¿¿íèéã õºðºíãèéí òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõ ç¿éë
áîëíî ãýæ ò¿¿íèéã áàëàíñàíä õ¿ëýýí çºâøººð¿¿ëýõýä õ¿ðãýæ áîëíî. Æèøýý
íü, àæ àõóéí íýãæèä ¿íý òºëáºðã¿é øèëæ¿¿ëñýí îáúåêòóóä íü õºðºíãèéí
òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõ áîëíî.

ªð òºëáºð

60. ªð òºëáºðèéí ãîë øèíæ íü àæ àõóéí íýãæèéí ºíººãèéí õ¿ëýýõ ¿¿ðýã

õàðèóöëàãà áîëíî. ªð òºëáºð ãýäýã íü ÿìàð íýã òîäîðõîé àðãà çàìààð
áèåëýãäýõ ¿¿ðýã õàðèóöëàãà áîëíî. ªð òºëáºð íü ãýðýýãýýð áóþó ä¿ðìèéí
øààðäëàãûí äàãóó õóóëèéí õ¿÷èí òºãºëäºð áàéõ ¸ñòîé. Ýíý íü ãîëäóó
õ¿ëýýí àâñàí áàðàà, á¿òýýãäýõ¿¿í, ¿éë÷èëãýýíä òºëñºí ä¿í áàéæ áîëíî.
Òýð÷ëýí ºð òºëáºð íü àæèë õýðãèéí ñàéí õàðèëöàà òîãòîîõ áóþó øóäàðãààð
àæèëëàõ, åðäèéí àæèë õýðãèéí ÿâöàä áèé áîëäîã. Æèøýý íü, àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãà áàòàëãààò õóãàöàà äóóññàíû äàðàà ÷ ãýñýí
á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý äîãîëäëûã çàñàõààð øèéäñýí áîë ºìíº íü õóäàëäñàí
áàðààíä íîãäîõ ¸ñòîé çàðäàë íü ºð òºëáºð áîëíî.

61. Îäîî áîëîí èðýýä¿éí ºð òºëáºðèéí õîîðîíä ÿëãàà ¿¿ñýõ íü çàéëøã¿é. Àæ

àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí óäèðäëàãààñ ãàðãàñàí èðýýä¿éä õºðºí㺠áèé
áîëãîõ øèéäâýð íü îäîîãèéí ºð òºëáºð ¿¿ñýõ øàëòãààí áîëîõã¿é. ªð
òºëáºð íü ãîëäóó õºðºí㺠õóäàëäàæ àâñàí, õºðºí㺠àâàõ òóõàé ¿ë
öóöëàãäàõ ãýðýý áàéãóóëñàí ¿åä ¿¿ñäýã. Ýíý ãýðýý íü ¿¿ðãýý áèåë¿¿ëýõ
ýäèéí çàñãèéí ÷àäâàðã¿éãýýñ èõ õýìæýýíèé òîðãóóëü òºëºõ ýñâýë àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãà ãàäàãø íü íººöºº øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæîî àëäàõûã õýëæ
áàéãàà þì.

62. Óðñãàë ºðèéã áàðàãäóóëàõ íü ãîë òºëºâ àæ àõóéí ãàçðààñ ãàäíûí

áàéãóóëëàãûí íýõýìæëýëèéí øààðäëàãûã õàíãàõûí òóëä ýäèéí çàñãèéí ¿ð
àøèã ºãºõ íººöèéã äàé÷ëàõòàé õîëáîîòîé þì. ªð òºëáºðèéã ÿíç á¿ðèéí
àðãààð áàðàãäóóëæ áîëíî. Òóõàéëáàë:
(à) ìºíãºí òºëáºð õèéõ;
(á) áóñàä õºðºí㺺 øèëæ¿¿ëýõ;

(â) ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ;

(ã) ýíý ºð òºëáºðèéã áóñàä ºð òºëáºðººð ñîëèëöîõ;
(ä) ºð òºëáºðèéã ººðèéí êàïèòàëä õºðâ¿¿ëýõ.

Çýýëä¿¿ëýã÷ ººðèéí ýðõýýñ òàòãàëçàõ áóþó ýíý ýðõýý àëäàõ çàìààð ºð

òºëáºðèéã áàðàãäóóëæ áîëíî.

294
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

63. ªð òºëáºð íü ºíãºðñºí àæèë ã¿éëãýý, ºíãºðñºí áóñàä ¿éë ÿâöûí ¿ð ä¿í þì.
Æèøýýëáýë, áàðàà àâàõ, ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëýõ íü (óðüä÷èëãààãààð áóþó
íèéë¿¿ëýëòèéí ¿åä òºëáºðºº õèéãýýã¿é íºõöºëä) õóäàëäààíû ºãëºã
¿¿ñãýõýä õ¿ðãýõ áà áàíêíààñ çýýë àâàõ íü çýýëèéã ýðã¿¿ëæ òºëºõ ºðèéã áèé
áîëíî.Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õóäàëäàæ àâñàí ç¿éëèéí ìýäýýëýëä
¿íäýñëýæ èðýýä¿éí ºð òºëáºðèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áîëíî. Ýíý íºõöºëä
ºíãºðñºí õóãàöààíä çýýëýýð áàðàà õóäàëäàæ àâñàí àæèë ã¿éëãýý íü ºð
òºëáºðèéã áèé áîëãîäîã.

64. Çàðèì ºð òºëáºðèéã òîîöîîëîë õèéõ çàìààð õýìæèæ áîëíî. Çàðèì àæ

àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ýäãýýð ºð òºëáºðèéã íººö ãýæ ¿ç¿¿ëäýã ÿâäàë áèé.
Çàðèì îðíóóäàä èéì íººöèéã ºð òºëáºðò òîîöäîãã¿é áºãººä ºð ãýñýí
îéëãîëòûã òîîöîîëîë õèéæ òîãòîîäîãã¿é çºâõºí òýð ä¿íãýýð òîäîðõîéëäîã.
49 ä¿ãýýð ç¿éëä áàéãàà ºðèéí òîäîðõîéëîëòîä èõýýõýí ºðãºí îéëãîëòûã
õàìààðóóëäàã. Èéì ó÷ðààñ íººöèéã ºð òºëáºðò õàìààðóóëæ áàéãàà íü
íººöèéí òîîöîîã èë¿¿ íàðèéâ÷ëàí õèéæ ºð òºëáºð ãýäýã òîäîðõîéëîëòûã
ãàðãàõàä õ¿ðãýæ áàéíà. Æèøýýëáýë, áàòàëãààò ºðèéã òºëºõ íººö áîëîí
òýòãýâðèéí ºðèéã íºõºõ íººö ã.ì.

ªì÷

65. ªì÷èéã 49 ä¿ãýýð ç¿éëä ¿ëäýõ ºì÷ ãýæ òîäîðõîéëñîí áîëîâ÷ áàëàíñàä
ò¿¿íèéã çàäëàí àíãèëæ áîëíî. Æèøýý íü: êîðïîðàöèä õóâü íèéë¿¿ëýã÷äèéí
îðóóëñàí õºðºíãº, õóâààðèëàãäààã¿é àøèã, õóâààðèëàãäààã¿é àøãààñ
áàéãóóëñàí íººö, êàïèòàëûã çààñàí õýìæýýíä áàéëãàõàä çîðèóëñàí
íººöèéã òóñàä íü ¿ç¿¿ëæ áîëíî. Ýíý àíãèëàëò íü àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà õóâü íèéë¿¿ëñýí êàïèòàëûã õóâààðèëàõ áóþó àøèãëàõ
÷àäâàðûí ýðõ ç¿éí áîëîí áóñàä õÿçãààðëàëòûã ¿ç¿¿ëæ áàéãàà ¿åä
ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã õýðýãëýã÷äèéí øèéäâýð ãàðãàõàä çîõèñòîé áîëíî. ̺í
ýíý íü êàïèòàëûí íºõºí òºëáºð õèéõ áîëîí íîãäîë àøèã àâàõ ÿíç á¿ðèéí
ýðõòýé àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà õóâü îðîëöîã÷ òàëóóäûí òîî ìýäýýã
õàðóóëæ áîëíî.

66. Àæ àõóéí íýãæ áîëîí ò¿¿íèé çýýëä¿¿ëýã÷äèéã ýðñäëýýñ õàìãààëàõ íýìýëò

àðãà õýìæýý àâàõûí òóëä çàðèì ¿åä íººö áàéãóóëàõûã áóñàä õóóëü,
ä¿ðìýýð øààðääàã. ¯íäýñíèé òàòâàðûí õóóëèàð òàòâàðààñ ÷ºëººëºãäºæ,
òàòâàðûã õºíãºëºõ áàòàëãàà ãàðãàæ òàòâàðûí ºãëºãèéã ººð íººöºä
øèëæ¿¿ëýõ áîëîìæòîé ¿åä áóñàä íººöèéã áàéãóóëæ áîëíî. Ýäãýýð õóóëü,
ä¿ðýì áîëîí òàòâàðûí íººöèéí áàéäàë, õýìæýý íü õýðýãëýã÷äýýñ øèéäâýð
ãàðãàõàä à÷ õîëáîãäîë á¿õèé ìýäýýëýë þì. Èéì íººöºä øèëæ¿¿ëýëò õèéõ
íü çàðäàë áóñ, õóâààðèëàãäààã¿é àøãèéí íýã õýñýã áîëíî.

67. Áàëàíñàä òóñãàñàí ºì÷èéí ä¿í íü õºðºí㺠áîëîí ºð òºëáºðèéí õýìæ¿¿ðýýñ

õàìààðíà. Åðºíõèé人 ºì÷èéí íèéò õýìæýý íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà
öýâýð õºðºíãèéã õýñýãëýõ áóþó íèéòýä íü òàñðàëòã¿é áàéõ çàð÷ìûí ¿íäñýí
äýýð õóäàëäñàíààñ îëîõ õºðºíãèéí ä¿í áóþó àæ àõóéí ãàçðûí õóâüöààíû
çàõ çýýëèéí ¿íèéí ä¿íòýé òîõèðîõ íü çºâõºí òîõèîëäëûí øèíæòýé þì.

68. Õóäàëäàà, ¿éëäâýðëýëèéí áîëîí áèçíåñèéí ¿éë àæèëëàãàà íü õóâèàðàà

ýðõëýõ àæ àõóé, íºõºðëºë, èâýýí òýòãýã÷ áàéãóóëëàãà, óëñûí ¿éëäâýðèéí
ãàçðûí ÿíç á¿ðèéí õýëáýðýýð õýðýãæ¿¿ëäýã. Èéì àæ àõóéí íýãæèéí õóóëü
ç¿éí áîëîí çîõèöóóëàõ ¿íäýñëýë íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä õýðýãëýæ
áàéãààãààñ ÿëãààòàé áàéäàã. Æèøýý íü: ºì÷èä îðóóëñàí õºðºíãèéã
ýçýìøèã÷èä áîëîí áóñàä õºðºí㺠íèéë¿¿ëýã÷äèéí õîîðîíä õóâààðèëàõòàé
õîëáîãäñîí õÿçãààðëàëò òýäýíä áàãà áàéäàã. Ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä áàéãàà

295
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

ºì÷èéí òîäîðõîéëîëò áîëîí ºì÷èä õàìààðàõ áóñàä ¯çýë áàðèìòëàëûã

ýäãýýð àæ àõóéí íýãæèä õýðýãëýæ áîëíî.

¯éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í

69. Àøèã íü ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íãèéí ¿ç¿¿ëýëò áîëîõîîñ ãàäíà õºðºíãº

îðóóëàëòûí ºãººæ áîëîí õóâüöààíä íîãäîõ îðëîãûí ¿ç¿¿ëýëòèéã õýìæèõýä
áàéíãà àøèãëàãäàíà. Àøãèéí õýìæ¿¿ðò øóóä õàìðàãäàõ á¿ðäýë õýñã¿¿ä áîë
îðëîãî áà çàðäàë þì. Îðëîãî, çàðäàë áîëîí àøãèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷,
õýìæèõ íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõàä
àøèãëàæ áàéãàà êàïèòàë áîëîí êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ
îéëãîëòîîñ õàìààðíà. Ýíý îéëãîëòûã 102-110 äóãààð ç¿éëä àâ÷ ¿çíý.

70. Îðëîãî, çàðäëûí á¿ðäýë õýñã¿¿äèéã äàðààõ áàéäëààð òîäîðõîéëíî.

(à) Îðëîãî ãýæ õºðºíãèéã áèé áîëãîõ áóþó íýìýãä¿¿ëýõ õýëáýðýýð
òàéëàíãèéí õóãàöààíä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéí ºñºëò áóþó ººðèéí
êàïèòàë áîëãîí ýçýìøèã÷èéí îðóóëñíààñ áóñàä õýëáýðýýð ºì÷èéã
íýìýãä¿¿ëýõýä õ¿ðãýñýí ºðèéí áóóðàëòûã õýëíý.
(á) Çàðäàë ãýæ õºðºíãèéã õàñàãäóóëæ, ýëýãä¿¿ëýõ õýëáýðýýð òàéëàíò ¿åä
ãàðñàí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéí áóóðàëò áóþó ºì÷ ýçýìøèã÷äýä
õóâààðèëàõààñ áóñàä áàéäëààð ºì÷èéã áàãàñãàõ, ºð òºëáºð
íýìýãäýõèéã õýëíý.

71. Îðëîãî, çàðäëûí òîäîðõîéëîëòîä ò¿¿íèé ¿íäñýí îíöëîã øèíæ ÷àíàðûã àâ÷
¿çñýí áîëîâ÷ ò¿¿íèéã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðºõèéí
ºìíº òîîöîõ øàëãóóðûã òîäîðõîé áîëãîõ îðîëäëîãî õèéãýýã¿é áîëíî.
Îðëîãî, çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ øàëãóóðûã 82-98 äóãààð ç¿éëä àâ÷
¿çíý.

72. Øèéäâýð ãàðãàõàä øààðäàãäàõ ìýäýýëýë àâàõûí òóëä îðëîãî, çàðäëûã

îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä ÿíç á¿ðèéí àðãààð ¿ç¿¿ëæ áîëíî. Æèøýý íü:
íèéòýýð õ¿ëýýí çºâøººðñºí æèøãýýð áîë àæ àõóéí íýãæèéí õýâèéí áîëîí
áóñàä ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ¿¿ññýí îðëîãî, çàðäëûí ç¿éë¿¿äèéí ÿëãààã
ãàðãàæ ¿çäýã. Ýíý ÿëãààã ãàðãàõäàà ìºí㺠áà ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéã
èðýýä¿éä áèé áîëãîõ àæ àõóéí íýãæèéí ÷àäâàðûã ¿íýëýõýä çîõèìæòîé áàéõ
ç¿éëèéí ýõ ñóðâàëæèä ¿íäýñëýíý. Æèøýý íü: óðò õóãàöààíû õºðºíãº
îðóóëàëòûí áîðëóóëàëòòàé õîëáîãäñîí ¿éë àæèëëàãàà ãýõýä
çîõèöóóëàëòààð õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ þì. Ç¿éëèéí òîäîðõîé ÿëãààã
çààãëàõäàà àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààíû øèíæ òºëºâòýé óÿëäóóëàõ
øààðäëàãàòàé. Íýã àæ àõóéí íýãæèéí åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä
¿¿ñýõ àæèë ã¿éëãýý íü áóñàä ãàçðûí õóâüä åðäèéí áóñ áàéæ áîëíî.

73. Îðëîãî, çàðëàãûí ç¿éëèéí õîîðîíäûí ÿëãààã ãàðãàõ, òýäãýýðèéã ÿíç

á¿ðèéí àðãààð íýãòãýõ ¿åä àæ àõóéí íýãæèéí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íã õýä
õýäýí õóâèëáàðààð ¿ç¿¿ëæ áîëíî. Ýíý ÿëãàà íü àíãèëëûí ÿíç á¿ðèéí
õýìæýýã õàìààðíà. Æèøýý íü: Îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä íèéò àøèã,
òàòâàð íîãäóóëàõûí ºìíºõ åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû àøèã, òàòâàð
íîãäóóëñàíû äàðààõ åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû àøèã, öýâýð àøèã ãýæ ¿ç¿¿ëæ
áîëíî.

Îðëîãî

74. Îðëîãûí òîäîðõîéëîëòîä ¿íäñýí áà ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãî

õî¸óë õàìðàãäàíà. ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä îëñîí îðëîãî íü
áîðëóóëàëò, øàãíàë, õ¿¿, íîãäîë àøèã, çîõèîã÷èéí øàãíàë, ò¿ðýýñ ãýõ ìýò
ÿíç á¿ðèéí íýðòýé áàéæ áîëíî.

296
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

75. Àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãîä îðëîãûí

òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõ áºãººä òóõàéí ãàçðûí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû
ÿâöàä ¿¿ñýõ áóþó ¿¿ñýõã¿é ç¿éë¿¿äèéã õàìààðóóëíà. Èéì îðëîãî íü ººðèéí
øèíæ áàéäëààð ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû îðëîãîòîé àäèë ýäèéí çàñãèéí ¿ð
àøãèéã íýìýãä¿¿ëíý. Èéì ó÷ðààñ ýíý ¯çýë áàðèìòëàëò ò¿¿íèéã áèå äààñàí
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã ãýæ àâ÷ ¿çýýã¿é.

76. ¯íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû áóñ îðëîãûí æèøýý íü ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãº
õóäàëäñàíû îðëîãî áàéæ áîëíî. Îðëîãûí òîäîðõîéëîëòîä áîðëóóëàëòûí
áóñ îðëîãûã îðóóëæ áîëíî. Æèøýýëáýë, ¿íýò öààñíû äàõèí ¿íýëãýý áóþó
óðò õóãàöààò õºðºíãèéí äàíñíû ºðòãèéã íýìýãä¿¿ëñíèé îðëîãî ã.ì. Èéì
òºðëèéí îðëîãûã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¿åä òóñàä
íü õàðóóëàõ áºãººä ýíý ìýäýýëýë ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä àøèã
òóñòàé áàéæ áîëíî. Àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí áóñ ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿íä
îëñîí îðëîãûã ¿ç¿¿ëýõäýý ò¿¿íòýé õîëáîãäîõ çàðäëûã õàñ÷ öýâýð ä¿íãýýð
ìýäýýëíý.

77. Îðëîãî îëñîí ¿åä îëîí òºðëèéí õºðºí㺠îëæ àâàõ áóþó íýìýãä¿¿ëäýã.
Æèøýýëáýë, ìºíãºí õºðºíãº, äàíñíû àâëàãà, áàðàà ñîëèëöîîíîîñ áîëîí
õóäàëäàæ àâñàí áàðàà, àæèë ¿éë÷èëãýý ãýõ ìýò. ̺í îðëîãî íü ºð
òºëáºðèéã áàðàãäóóëñíû ¿ð ä¿í áàéæ áîëíî. Æèøýý íü àæ àõóéí íýãæ ºð
òºëáºðºº áàðàãäóóëàõûí òóëä çýýëä¿¿ëýã÷èä áàðàà, àæèë ¿éë÷èëãýýãýýð
õàíãàæ áîëíî.

Çàðäàë

78. Çàðäëûí òîäîðõîéëîëòîä àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí áà ¿íäñýí áóñ ¿éë

àæèëëàãààíû ÿâöàä ¿¿ññýí çàðäëûã õàìààðóóëíà. Æèøýý íü, àæ àõóéí
ãàçðûí åðäèéí ¿éë àæèëëàãààíû ÿâöàä ãàðñàí çàðäàëä áîðëóóëàëòûí
ºðòºã, öàëèí õºëñ, ýëýãäëèéí çàðäëûã îðóóëíà. Ýäãýýð íü ìºí㺠áà
ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãº, áàðàà ìàòåðèàë, ¿ë õºäëºõ õºðºíãº, ìàøèí áà
òîíîã òºõººðºìæ çýðýã õºðºíãèéí çàðöóóëàëò,ýëýãä¿¿ëýëòèéí õýëáýðòýé
áàéíà.

79. Àæ àõóéí íýãæèéí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû áóñ çàðäàëä, çàðäëûí

òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõ áºãººä òóõàéí ãàçðûí ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû
ÿâöàä ¿¿ñýõ áóþó ¿¿ñýõã¿é ç¿éë¿¿äèéã õàìààðóóëíà. Èéì çàðäàë íü ººðèéí
øèíæ áàéäëààð ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààíû çàðäàëòàé àäèë ýäèéí çàñãèéí
¿ð àøãèéã áàãàñãàíà. Èéì ó÷ðààñ ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä ò¿¿íèéã áèå äààñàí
á¿ðýëäýõ¿¿í õýñýã ãýæ àâ÷ ¿çýýã¿é.

80. ¯éë àæèëëàãààíû áóñ çàðäàë íü æèøýýëýõýä, ãàë ò¿éìýð, óñíû ¿åð çýðýã
áàéãàëèéí ãàìøãèéí ¿ð ä¿íä áóþó ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãèéã áîðëóóëàõ ¿åä
ãàð÷ áîëíî. Çàðäëûí òîäîðõîéëîëòîä áîðóóëàëòûí áóñ àëäàãäëûã
õàìààðóóëæ áîëíî. Æèøýý íü: àæ àõóéí ãàçàð âàëþòûí çýýë àâñàí ¿åä
ãàðñàí ãàäààä âàëþòûí õàíøèéí ºñºëòººñ àëäàãäàë ¿¿ñ÷ áîëíî. Îðëîãî,
¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä èéì àëäàãäëûã òóñàä íü ¿ç¿¿ëýõ áºãººä ýíý ìýäýýëýë
íü ýäèéí çàñãèéí øèéäâýð ãàðãàõàä àøèãòàé áàéæ áîëíî. Àëäàãäëûã öýâýð
ä¿íãýýð òóõàéëáàë õîëáîãäîõ îðëîãûã õàñ÷ ¿ç¿¿ëäýã.

Êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ çàëðóóëãà

81. Õºðºí㺠áîëîí ºð òºëáºðèéí äàõèí ¿íýëãýý áóþó çàëðóóëàõ áè÷èëò íü

êàïèòàëûã íýìýãä¿¿ëýõ áóþó õîðîãäóóëàõàä õ¿ðãýíý. Ýäãýýð ºñºëò,
áóóðàëò íü îðëîãî áîëîí çàðäëûí òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõ õýäèé ÷
êàïèòàëûã òîäîðõîé õýìæýýä õàäãàëàõ ¯çýë áàðèìòëàëûí äàãóó ýíý
ººð÷ëºëòèéã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä òóñãàõã¿é. ¯¿íèé îðîíä ýíý

297
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

ç¿éëèéã ºì÷èéí äàíñàíä êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ çàëðóóëãà

áóþó íººöèéí äàõèí ¿íýëãýý ãýæ ¿ç¿¿ëíý. Êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã
õàäãàëàõ ¯çýë áàðèìòëàëûã ýíý ¯çýë áàðèìòëàëûí 102-110 äóãààð ç¿éëä
àâ÷ ¿çíý.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿äèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ íü

82. Õ¿ëýýí çºâøººðºõ ãýæ 83 äóãààð ç¿éëä çààñàí õ¿ëýýí çºâøººðºõ

øàëãóóðûã õàíãàñàí áºãººä ýëåìåíòèéí òîäîðõîéëîëòîä íèéöñýí
ç¿éë¿¿äèéã áàëàíñ áóþó îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä îðóóëàõ ¿éë
àæèëëàãààã õýëíý. Òýð ç¿éëèéã ¿ãýýð áà ìºí㺺ð èëýðõèéëæ, áàëàíñ áîëîí
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä ýäãýýð ä¿íã òóñãàæ õàðóóëíà. Õ¿ëýýí
çºâøººðºõ øàëãóóðò íèéöñýí ç¿éëèéã áàëàíñ áóþó îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí
òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðºõ ¸ñòîé. Èéì ç¿éë¿¿äèéã çºâõºí á¿ðòãýëèéí
áîäëîãûí òîäðóóëãà, òàéëáàð áóþó íýìýëò ìàòåðèàëààð ¿ç¿¿ëæ áîëîõã¿é.

83. Ýëåìåíòèéí òîäîðõîéëîëòîä íèéöñýí ç¿éëèéã äàðààõ íºõöºëä õ¿ëýýí

çºâøººðíº.
(à) òóõàéí ç¿éëòýé õîëáîãäñîí èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã íü àæ
àõóéí íýãæèä îðîõ áóþó ò¿¿íýýñ ãàðàõ áîëîìæòîé áîë;
(á) òóõàéí ç¿éë íü ìàø ¿íýí çºâ õýìæèæ áîëîõ ¿íý áóþó ºðòºãòýé áàéõ.

84. Òóõàéí ç¿éë ýíý øàëãóóðò íèéöýæ áàéãàà ýñýõ, áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä
õ¿ëýýí çºâøººðºõ ýñýõèéã òîäîðõîéëîõäîî 29-30 äóãààð ç¿éëä
òîäîðõîéëîãäñîí ìàòåðèàëëàã áàéäëûí òóõàé îéëãîëòûã õàðãàëçàí ¿çíý.
Ýëåìåíò¿¿äèéí õîîðîíäûí óÿëäàà õîëáîî ãýæ òîäîðõîé ýëåìåíòèéí
òîäîðõîéëîëò áîëîí õ¿ëýýí çºâøººðºõ øàëãóóðò íèéöýæ áàéãàà ç¿éëèéã
æèøýýëýõýä õºðºí㺠ãýõýä áóñàä ýëåìåíòèéã, òóõàéëáàë, îðëîãî áóþó ºð
òºëáºðèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõèéã øóóä øààðääàã.

Ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð àøãèéí ìàãàäëàë

85. Ìàãàäëàëûí òóõàé îéëãîëò íü ç¿éëòýé õîëáîãäñîí èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí

¿ð àøãèéã àæ àõóéí íýãæ îëîõ áóþó àëäàõ òîäîðõîéã¿é õýìæýýã ãàðãàõàä
õ¿ëýýí çºâøººðºõ øàëãóóð áîëäîã. Ýíý îéëãîëò áîë àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãà àæèëëàæ áàéãàà õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû òîäîðõîé áóñ áàéäàëòàé
õîëáîîòîé þì. Èðýýä¿éä îëîõ ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéí òîäîðõîé áóñ
ç¿éëèéã ¿íýëýõäýý ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõýä áàéñàí íîòëîõ áàðèìòàíä
¿íäýñëýäýã. Æèøýýëáýë, õýðýâ àâëàãûí äàíñ íü òºëºãäºõ ìàãàäëàëòàé áîë
ýíý äàíñûã õºðºí㺠ãýæ ¿çíý. Õýðýâ èõ õýìæýýíèé àâëàãûí äàíñ íü
òºëºãäºõã¿é ìàãàäëàëòàé áîë èðýýä¿éí ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã áóóðóóëàõ
çàðäàë ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðíº.

Õýìæèãäýõ¿¿íèé èòãýë, ¿íýìøèëòýé áàéäàë

86. Ýíý ç¿éëèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ õî¸ðäîã÷ øàëãóóð íü ýíý ¯çýë áàðèìòëàëûí
31-38 äóãààð ç¿éëä àâ÷ ¿çñýí èòãýë ¿íýìøèëòýé õýìæèæ áîëîõ ºðòºã áà
¿íýëãýý ìºí. Èõýíõ òîõèîëäîëä òóõàéí ç¿éëèéí ºðòºã áóþó ¿íý òîîöîãäñîí
áàéõ ¸ñòîé. ¯íäýñëýëòýé õýìæèëò áîë ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã áýëòãýõ ÷óõàë
õýñýã áºãººä ò¿¿íèé èòãýë ¿íýìøèëòýé áàéäëûã íýìýãä¿¿ëäýã. Ãýâ÷
¿íäýñëýëòýé õýìæèëò õèéæ ÷àäàõã¿é áîë òóõàéí ç¿éëèéã áàëàíñ áóþó
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä òóñãàõûã õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é. Æèøýý íü:
ø¿¿õèéí íýõýìæëýëýýð õ¿ëýýãäýæ áàéãàà îðëîãî íü õ¿ëýýí çºâøººðºõ
øàëãóóðò ìàãàäëàæ áàéãàà ¿åä õºðºí㺠áîëîí îðëîãûí òîäîðõîéëîëòîä
íèéöýæ áîëíî. Ãýõäýý íýõýìæëýëèéí õýìæýýã èòãýë ¿íýìøèëòýé õýìæèõ
áîëîìæã¿é áîë õºðºí㺠áóþó îðëîãî ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é áîëíî.
Íýõýìæëýëèéí òóõàé òàéëáàð áîëîí íýìýëò ìàòåðèàëä òîäðóóëàõ ¸ñòîé.

298
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

87. Òîäîðõîé íýã öàã õóãàöààíä òýð ç¿éë íü 83 äóãààð ç¿éëä çààñàí õ¿ëýýí
çºâøººðºõ øàëãóóðò íèéöýõã¿é áîë äàðààãèéí ¿éë ÿâäàë áîëîí òîäîðõîé
íºõöëèéí ¿ð ä¿í ãýæ õ¿ëýýí çºâøººð÷ áîëíî.

88. Ýëåìåíòèéí ÷óõàë øèíæ ÷àíàðûã àãóóëñàí ç¿éë íü õ¿ëýýí çºâøººðºõ

øàëãóóðò íèéöýõã¿é áîëîâ÷ òàéëáàð, íýìýëò ìàòåðèàë áóþó õàâñðàëò
õ¿ñíýãòýä òîäðóóëãà õèéõèéã øààðäàæ áîëíî. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
õýðýãëýã÷äèéã ýíý ç¿éëèéí òóõàé ìýäýýëëýýð õàíãàõ íü àæ àõóéí íýãæèéí
ñàíõ¿¿ãèéí áàéäàë, ¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í áîëîí ñàíõ¿¿ãèéí áàéäëûí
ººð÷ëºëòèéã ¿íýëýõýä çîõèñòîé áàéäàã.

Õºðºíãèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ

89. Õºðºí㺠íü àæ àõóéí íýãæèä ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð àøãèéã îðóóëàõ

ìàãàäëàëòàé, ìàø èòãýë ¿íýìøèëòýé õýìæèæ áîëîõ ºðòºã áóþó ¿íýòýé áîë
áàëàíñàä òóñãàõààð õ¿ëýýí çºâøººðäºã.

90. Õºðºí㺠íü òàéëàíãèéí õóãàöààíä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèãã¿éãýýð çàðäàë

ãàðãàæ áàéãàà ¿åä áàëàíñàä òóñãàõûã õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é. ¯¿íèé îðîíä
òîäîðõîé àæèë ã¿éëãýýã îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä çàðäëààð õ¿ëýýí
çºâøººðºõºä õ¿ðãýäýã. Òèéì õàíäëàãà íü àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãà
ãàðãàñàí çàðäëààñ ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð àøãèéã áèé áîëãîæ ÷àäààã¿é
áóþó óäèðäëàãàä áóðóó áàéñàí ÷ ò¿¿íèéã áóðóóòãàæ ¿çäýãã¿é. Ãýâ÷
òàéëàíãèéí õóãàöààíä àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãàä ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã
îðóóëàõ ìàãàäëàëòàé ãýæ òààìàãëàæ áàéãàà íü õºðºíãèéã õ¿ëýýí
çºâøººðºõºä õàíãàëòã¿é þì.

ªð òºëáºðèéã õ¿ëýýí çºâøººðºõ

91. Îäîî áàéãàà ºð òºëáºðèéã áàðàãäóóëñíààð ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã àãóóëæ

áàéãàà íººö õàñàãäàõ ìàãàäëàëòàé, ìºí õýìæèãäýõ á¿ðýí áîëîìæòîé ºð
òºëáºðèéã áàëàíñàä õ¿ëýýí çºâøººðíº. Ïðàêòèêò òàëóóäûí õàðèëöàí
áèåë¿¿ëýýã¿é ãýðýýíèé ¿¿ðãèéã (æèøýý íü, çàõèàëñàí áîëîâ÷ õ¿ëýýæ
àâààã¿é áàéãàà ìàòåðèàëëàã íººöèéí ºð òºëáºð) ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä ºð
òºëáºð ãýæ ¿ç¿¿ëäýãã¿é. Ãýõäýý òîäîðõîé ºð òºëáºð íü ºðèéí
òîäîðõîéëîëòîíä íèéöýæ áîëíî. Õýðýâ òîäîðõîé íºõöºëä òýð íü õ¿ëýýí
çºâøººðºõ øàëãóóðûã õàíãàæ áàéãàà áîë õ¿ëýýí çºâøººð÷ áîëíî. Èéì
ºðèéã õ¿ëýýí çºâøººðñºí ¿åä ò¿¿íòýé õîëáîãäîõ õºðºí㺠áóþó çàðäëûã
õ¿ëýýí çºâøººðºõºä õ¿ðíý.

Îðëîãûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ

92. Ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð àøãèéí õýìæèãäýæ áîëîõóéö ºñºëò íü

õºðºíãèéã íýìýãä¿¿ëýõ áóþó ºð òºëáºðèéã áàãàñãàæ áàéâàë îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíä îðëîãîîð õ¿ëýýí çºâøººðíº. Òýãýõëýýð îðëîãûã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ ãýäýã íü õºðºíãèéí ºñºëò áîëîí ºð òºëáºðèéí áóóðàëòûã íýã
çýðýã õ¿ëýýí çºâøººðíº ãýñýí ¿ã. (Æèøýýëýõýä, áàðàà áîðëóóëæ, àæèë
¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñýí ¿åä õºðºíãèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ýñâýë çýýëä¿¿ëýã÷èéí
ºðèéã áàðàãäóóëñíààð ºð òºëáºðèéã áàãàñãàõ)

93. Ïðàêòèêò îðëîãûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ãîðèì, æèøýýëáýë, îðëîãî îëñîí áàéõ
òóõàé øààðäëàãà íü ýíý ¯çýë áàðèìòëàëûí äàãóó õ¿ëýýí çºâøººðºõ
øàëãóóðûã õýðýãëýõ ÿâäàë ìºí. Èéì ãîðèì íü åðºíõèé人 èòãýë
íàéäâàðòàé õýìæèæ, òîäîðõîéëîëòûã õàíãàëòòàé èëýðõèéëæ áàéãàà
ç¿éë¿¿äýä îðëîãî ãýæ õ¿ëýýí çºâøººðºõèéã õÿçãààðëàõàä ÷èãëýãäýíý.

299
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

Çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ

94. Ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð àøãèéí õýìæèãäýõ áîëîëöîîòîé áóóðàëò íü

õºðºíãèéã áàãàñãàõ áóþó ºð òºëáºðèéã íýìýãä¿¿ëýõýýð áàéâàë îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíä çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðíº. Òýãýõëýýð çàðäëûã õ¿ëýýí
çºâøººðºõ ãýäýã íü õºðºíãèéí áàãàñãàõ áóþó ºð òºëáºðèéí íýìýãäýëèéã
õ¿ëýýí çºâøººðíº ãýñýí ¿ã. (Æèøýý íü, àæèëòíóóäûí öàëèí õºëñíèé
òîîöîî, òîíîã òºõººðºìæèéí ýëýãäýë)

95. Ãàðñàí çàðäàë áîëîí îëñîí îðëîãûí õîîðîíäîõ øóóä õàìààðëûã ¿íäýñëýí
îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðíº. Åðºíõèé人
îðëîãî, çàðäàë çîõèöîõ ãýæ íýðëýäýã ýíý àæèëëàãàà íü íýã ¿éë àæèëëàãàà
áîëîí áóñàä ¿éë ÿâäëûí øóóä áà õàìòàðñàí ¿ð ä¿í áîëæ, îðëîãî áà
çàðäëûã íýãýí çýðýã áóþó íýãòãýí õ¿ëýýí çºâøººðºõèéã øààðääàã. Æèøýý
íü: áîðëóóëñàí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ººðèéí ºðòãèéã á¿ðä¿¿ëæ áàéãàà ÿíç
á¿ðèéí çàðäëóóä íü òóõàéí áàðààã õóäàëäñàíààñ îðîõ îðëîãîòîé íýã çýðýã
õ¿ëýýí çºâøººðºãäºíº. Ãýõäýý ýíý ¯çýë áàðèìòëàëä çîõèöîõ çàð÷ìûã
õýðýãëýñíýýð õºðºí㺠áóþó ºð òºëáºðèéí òîäîðõîéëîëòîä íèéöýõã¿é
ç¿éëèéã áàëàíñàä õ¿ëýýí çºâøººðäºãã¿é.

96. Ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøèã íü òàéëàíãèéí õýä õýäýí ¿åä ãàðàõààð õ¿ëýýãäýæ
áàéãàà ¿åä îðëîãîòîé øóóä áóñààð õîëáîí òîäîðõîéëîãäîõ çàðäëûã
îíîâ÷òîé õóâààðèëàëòûí àðãûã ¿íäýñëýæ îðëîãî, ¿ð ä¿íãèéí òàéëàíä
õ¿ëýýí çºâøººðíº. Ýíý íü ¿ë õºäëºõ õºðºíãº, ìàøèí, òîíîã òºõººðºìæ,
ãóäâèëë, ïàòåíò, õóäàëäààíû òýìäýã çýðýã õºðºíãèéã àøèãëàõòàé
õîëáîãäñîí çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõºä ÷óõàë øààðäëàãàòàé. Ýíý
íºõöºëä çàðäëûã ýëýãäýë, õîðîãäîë ãýæ íýðëýäýã. Õóâààðèëàëòûí ýäãýýð
àðãóóä òóõàéí ç¿éëèéí òàéëàíãèéí õóãàöààíû ýäèéí çàñãèéí ¿ð àøãèéã
áàãàñãàæ áàéãàà çàðäëûã õ¿ëýýí çºâøººðºõ ãýñýí àãóóëàãàòàé þì.

97. Çàðäàë íü ýäèéí çàñãèéí èðýýä¿éí ¿ð àøãèéã áèé áîëãîõã¿é áóþó ýíý ¿ð
àøãèéã ¿íýëæ áîëîõã¿é, ýñõ¿ë òàéëàí òýíöýëä õºðºí㺺ð õ¿ëýýí
çºâøººð¿¿ëýõ çîðèëãîîð ¿íýëýõèéã õîðèãëîñîí ¿åä çàðäëûã îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðíº.

98. Áàðààíû áàòàëãààòàé õîëáîãäîæ ºð òºëáºð ¿¿ññýí áîë ýíý ¿åä ¿¿ññýí ºð
òºëáºðèéã õºðºí㺺ð õ¿ëýýí çºâøººðºõã¿é ó÷ðààñ çàðäëûã îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíä õ¿ëýýí çºâøººðíº.

Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíãèéí ýëåìåíòèéã õýìæèõ

99. Õýìæèõ ãýäýã íü ìºíãºí ä¿íã òîäîðõîéëîõ, ýíý ¿íäñýí äýýð ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíãèéí ýëåìåíò¿¿äèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áàëàíñ áîëîí îðëîãî, ¿ð
ä¿íãèéí òàéëàíä òóñãàõ ¿éë àæèëëàãàà þì. ¯¿íèé òóëä ¿íýëãýýíèé
òîäîðõîé àðãóóä ñîíãîõûã øààðäàíà.

100. Ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíä ÿíç á¿ðèéí õýìæýýä, ÿíç á¿ðýýð õîñëîæ ¿íýëãýýíèé
õýä õýäýí àðãà àøèãëàæ áîëíî.¯¿íä äàðààõ óõàãäàõóóíûã õàìààðóóëíà.
(à) Àíõíû ºðòºã. Õºðºí㺠íü ìºí㺠áà ò¿¿íòýé ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºí㺺ð
òºëºãäñºí, ýñõ¿ë õºðºíãèéã îëæ áýëòãýõ ¿åä ò¿¿íä ñàíàë áîëãîæ
áàéãàà çàõ ççýýëèéí ¿íýýð á¿ðòãýãäýíý. ªð òºëáºð íü ºðèéí
ñîëèëöîîãîîð õ¿ëýýæ àâñàí áîðëóóëàëòûí ä¿í áóþó òîäîðõîé
íºõöºëä (æèøýýëýõýä, àøèã îðëîãûí òàòâàð) áèçíåñèéí õýâèéí
íºõöºëä ºð òºëáºðèéã òîãòìîë òºëºõººð õ¿ëýýãäýæ áàéãàà ìºí㺠áà
ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí ä¿íãýýð á¿ðòãýãäýíý.
(á) Òóõàéí ¿åèéí ºðòºã. Õýðýâ îäîî èæèë áà ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãº
õóäàëäàæ àâ÷ áàéãàà áîë òºëºõ ¸ñòîé ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí

300
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

ä¿íãýýð á¿ðòãýíý. Îäîî ºðèéã áàðàãäóóëàõ øààðäëàãàòàé ìºíãºí áà

ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí äèñêàóíò÷ëààã¿é ä¿íãýýð á¿ðòãýíý.
(â) Õóäàëäàõ (òºëºãäºõ) áîëîìæèò ¿íý. Åðäèéí ¿åä õºðºíãèéã õóäàëäñàíû
îðëîãî áàéæ áîëîõ ìºíãºí áà ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí ä¿íãýýð
á¿ðòãýíý. ªð òºëáºðèéã áîë ò¿¿íèéã òºëæ áàðàãäóóëàõ ºðòºãººð
á¿ðòãýíý. Ýíý íü áèçíåñèéí õýâèéí íºõöºëä ºðºº òºëæ áàðàãäóóëàõàä
øààðäàãäàæ áàéãàà ìºí㺠áà ò¿¿íòýé àäèëòãàõ õºðºíãèéí õºðºíãèéí
äèñêàóíò÷ëààã¿é ä¿íãýýð á¿ðòãýíý.
(ã) ªíººãèéí ¿íý öýíý. Áèçíåñèéí õýâèéí àæèëëàãààíû ÿâöàä óã ç¿éëèéã
áèé áîëãîõ, èðýýä¿éí öýâýð ìºíãºí ã¿éëãýýíèé äèñêàóíò÷èëñàí
ä¿íãýýð á¿ðòãýíý. ªð òºëáºðèéã áèçíåñèéí õýâèéí íºõöºëä ºðºº òºëæ
áàðàãäóóëàõàä øààðäàãäàæ áàéãàà èðýýä¿éí öýâýð ìºíãºíèé
çàðöóóëàëòûí äèñêàóíò÷èëñàí ä¿íãýýð á¿ðòãýíý.

101. Àæ àõóéí íýãæèéí ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõýä ìºðäºõ õýìæ¿¿ðèéí ãîë

ñóóðü íü àíõíû ºðòºã þì. ¯¿íèéã ¿íýëãýýíèé áóñàä àðãóóäòàé õîñëóóëàí
àøèãëàäàã. Æèøýý íü: áàðàà ìàòåðèàëûã ¿íýëýõäýý ºðòºã áîëîí çàõ
çýýëèéí ¿íèéí àëü áàãà áàéãààã ñîíãîæ àâäàã. Çàõ çýýëä àðèëæèãäàæ
áàéãàà ¿íýò öààñ íü çàõ çýýëèéí ¿íýýð, òýòãýâðèéí ºðèéã ò¿¿íèé ºíººãèéí
¿íý öýíýýð á¿ðòãýíý. ¯¿íýýñ ãàäíà çàðèì àæ àõóéí íýãæ àíõíû ºðòºãò
¿íäýñëýñýí á¿ðòãýëèéí çàãâàð áîëîìæã¿é ¿åä ìºíãºí áóñ õºðºíãèéí ¿íèéí
ººð÷ëºëòèéí íºëººëèéã èëýðõèéëæ ÷àäàõã¿é ãýæ ¿çýýä òóõàéí ¿åèéí
ºðòãèéã ¿íäýñ áîëãîäîã.

Êàïèòàëûí ¿çýë áàðèìòëàë áîëîí êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ

Êàïèòàëûí ¿çýë áàðèìòëàë

102. Èõýíõ àæ àõóéí íýãæ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí áýëòãýõäýý êàïèòàëûí òóõàé

ñàíõ¿¿ãèéí îéëãîëòûã áàòàëäàã. Êàïèòàëûí òóõàé îéëãîëòîîð Àæ àõóéí
íýãæ, áàéãóóëëàãûí öýâýð õºðºí㺠áà ºì÷ íü õºðºí㺠îðóóëñàí ìºí㺠áà
õºðºí㺠îðóóëàëòûí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðòàé òýíö¿¿ áàéíà. Êàïèòàëûí
áèåò îéëãîëòûã ¿éë àæèëëàãààíû ÷àäâàð áàéäëààð çºâøººðíº. Êàïèòàë íü
Àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí á¿òýýìæ áóþó æèøýýëáýë, ¿éëäâýðëýõ
á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýãæèéí òîîíä ¿íäýñëýñýí ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäàë þì.

103. Êàïèòàëûí çîõèõ ¯çýë áàðèìòëàëûã ñîíãîõäîî ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí

õýðýãëýã÷äèéí ýðýëò õýðýãöýýã èø ¿íäýñ áîëãîíî. Õýðýâ ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí
õýðýãëýã÷èä õºðºí㺠îðóóëàëòûí íýðëýñýí êàïèòàëûí õýìæýýã õàäãàëàõ
áóþó îðóóëñàí êàïèòàëûí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûã ñîíèðõîæ áàéâàë
ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàëûí ¯çýë áàðèìòëàëûã áàòëàõ ¸ñòîé. Õàðèí õýðýãëýã÷èä
¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýìæ, õ¿÷èí ÷àäàëòàé õîëáîãäñîí àñóóäëûã ñîíèðõîæ
áàéãàà áîë áèåò êàïèòàëûí îéëãîëòûã õýðýãëýõ íü ç¿éòýé. Îéëãîëòûí
ñîíãîëò àøãèéã òîäîðõîéëîõ ¿åèéí õ¿ðýõ øààðäëàãàòàé çîðèëòûã
¿ç¿¿ëäýã. Ýíä ¿éë àæèëëàãààíû ¯çýë áàðèìòëàëûã áàòëàõàä õýìæ¿¿ðèéí
áýðõøýýë áàéæ áîëîõ þì.

Êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ, àøãèéã òîäîðõîéëîõ òóõàé îéëãîëò

104. 102 äóãààð ç¿éëä çààñàí êàïèòàëûí ¯çýë áàðèìòëàë íü êàïèòàëûí õýâèéí
õýìæýýã õàäãàëàõ òóõàé äàðààõ îéëãîëòûí ¿íäýñ áîëæ ºãíº.

(à) Ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäàãàëàõ. Òàéëàíãèéí

ýöñèéí öýâýð õºðºíãèéí ìºíãºí ä¿íãýýñ òàéëàíãèéí òóðøèä õèéñýí
ýçäèéí õºðºí㺠îðóóëàëò áîëîí àëèâ õóâààðèëàëòûã õàñàæ
òîõèðóóëñíû äàðàà òàéëàíãèéí ýõýíä áàéãàà öýâýð õºðºíãèéí ìºíãºí
ä¿íãýýñ äàâñàí íºõöºëä àøèã ¿¿ñíý ãýæ, óã îéëãîëòûã õ¿ëýýí

301
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

çºâøººðíº. Ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõäàà

íýðëýñýí ìºíãºí íýãæýýð áóþó òîãòìîë õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûí
íýãæýýð õýìæèíý.
(á) Áèåò êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ. Òàéëàíãèéí ýöýñò
õóðèìòëàãäñàí ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ÷àäàë, á¿òýýìæ, ÷àäàâõèàñ
òàéëàíãèéí òóðø õèéãäñýí ýçäèéí õºðºí㺠îðóóëàëò, àëèâ
õóâààðèëàëòààð ¿¿ñýõ ºñºëò, áóóðàëòûã òîõèðóóëñíû äàðàà
òàéëàíãèéí ýõýíä áàéñàí áèåò á¿òýýìæýýñ äàâáàë àøèãòàé áàéíà ãýæ
ýíý îéëãîëòûã çºâøººðíº.

105. Êàïèòàëûã õýâèéí õýìæýýä õàäãàëàõ òóõàé îéëãîëò íü êàïèòàëûã àæ àõóéí

íýãæèéí òîäîðõîéëñîí õýìæýýä õàäãàëàõàä ÷èãëýãäýíý.. Ýíý íü àøãèéã
õýìæèõ ¿íäýñ áîëäîã ó÷ðààñ êàïèòàëûí ¯çýë áàðèìòëàë, àøãèéí òóõàé
îéëãîëòûí õîîðîíäûí õîëáîîã òîãòîîäîã. Áàñ êàïèòàëààñ îëîõ îðëîãî
(ºãººæ), êàïèòàëûí îðëîãûí õîîðîíäûí ÿëãààã èëýðõèéëýõ ÷óõàë íºõöºë
áîëîõîîñ ãàäíà êàïèòàëûí çàéëøã¿é áàéõ õýìæýýíýýñ äàâñàí êàïèòàëûí
îðëîãûã àøèã áóþó êàïèòàëààñ îðîõ îðëîãî ãýæ ¿çýæ áîëíî. Ýíäýýñ àøèã
íü îðëîãîîñ (êàïèòàëûã øààðäëàãàòàé õýìæýýä áàðèõ òîõèðóóëãûã
îðóóëñàí) çàðäëûã õàññàíû äàðàà ¿ëäýõ ¿ëäýãäëýýð òîäîðõîéëîãäîíî.
Õýðýâ çàðäàë íü îðëîãîîñ äàâáàë ¿ëäýãäýë íü öýâýð àëäàãäàë áîëíî.

106. Áèåò êàïèòàëûí îéëãîëò òóõàéí ¿åèéí ºðòãèéã ñóóðèéã õýìæëèéí ¿íäýñ
áîëãîæ àâàõûã øààðääàã. Õàðèí ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàë á¿ðäëèéí òóõàé
îéëãîëò òîäîðõîé õýìæëèéí ñóóðèéã øààðäàõã¿é. Ýíä òîäîðõîé õýìæëèéí
ñîíãîëò íü àæ àõóéí íýãæèéí áàðüæ áàéãàà ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàëûí òºð뺺ñ
õàìààðíà.

107. Êàïèòàë õàäãàëàõ òóõàé îéëãîëòûí õîîðîíäûí ãîë ÿëãàà íü àæ àõóéí

ãàçðûí õºðºí㺠áîëîí ºð òºëáºðèéí ¿íýëãýý, ¿íèéí ººð÷ëºëò, ¿ð äàãâàðòàé
õîëáîîòîé. Åðºíõèé人 àæ àõóéí íýãæ òàéëàíãèéí ýõýíä áàéñàí êàïèòàëàà
òàéëàíãèéí ýöýñò áàéëãàõ íºõöºëä ººðèéí êàïèòàëûã õýâèéí õýìæýýíä
õàäãàëäàã. Òàéëàíãèéí ¿åèéí ýõýíä áàéñàí êàïèòàëûí õýìæýýíýýñ äàâñàí
ä¿í íü àøèã áîëíî.

108. Ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàëûí õýâèéí õýìæýýã õàäãàëàõ òóõàé îéëãîëòîîð áîë

êàïèòàëûã íýðëýñýí ìºíãºí íýãæèä øèëæ¿¿ëæ òîäîðõîéëîõ ó÷èð àøèã íü
òàéëàíãèéí ¿åèéí íýðëýñýí ìºíãºí êàïèòàëûí ºñºëò áîëíî. Òýãýõëýýð
òàéëàíãèéí ¿åèéí ýçýìøëèéí îðëîãî ãýæ íýðëýãääýã õºðºíãèéí ¿íèéí
ºñºëò íü àøèã þì. Ãýõäýý ñîëèëöîîíû ÿâöàä õºðºíãèéã øèëæ¿¿ëýõ õ¿ðòýë
ò¿¿íèéã õ¿ëýýí çºâøººð÷ áîëíî. Ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàë á¿ðäëèéí òóõàé
îéëãîëò íü íýðëýñýí êàïèòàëûí òîãòìîë õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðò ¿íäýñëýõ
ó÷èð îðóóëñàí êàïèòàëûí (ºì÷èéí) òàéëàíò ¿åèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûí
ºñºëòèéã àøèã ãýæ ¿çíý. Ýíä ¿íèéí åðºíõèé òºâøíèé ºñºëòººñ õºðºíãèéí
¿íèéí ºñºëò äàâñàí òýð õýñãèéã àøèãò òîîöíî. Õàðèí ºñºëòèéí ¿ëäýõ
õýñãèéã êàïèòàë áàðèëòûí òîõèðóóëãà ãýæ ¿çýæ, óëìàà𠺺ðèéí õºðºíãèéí
õýñýãò òîîöíî.

109. Áèåò êàïèòàëûí îéëãîëòûí äàãóó êàïèòàë íü á¿òýýìæèéí áîäèò ÷àäàâõèéí

òóñãàë áîëæ, òàéëàíãèéí ¿åèéí êàïèòàëûí ºñºëò áîäèò ºñºëòººð àøèã
¿¿ñíý. Õàðèí àæ àõóéí íýãæèéí õºðºí㺠áîëîí ºð òºëáºðò õàìààðàõ ¿íèéí
á¿õ ººð÷ëºëò ¿éëäâýðëýëèéí áèåò ÷àäàâõèéã õýìæèõýä ãàðñàí ººð÷ëºëò
ãýæ ¿çýõ áºãººä, ò¿¿íèéã àøèã ãýõã¿é, ººðèéí õºðºíãèéí õýñýã áóþó
êàïèòàëûí á¿ðäýë òîõèðóóëãûí ¿ð ä¿í ãýæ ¿çíý.

110. Êàïèòàëûí ¿çýë áàðèìòëàë áîëîí õýìæëèéí ñóóðèéí ñîíãîëò íü ñàíõ¿¿ãèéí

òàéëàí ãàðãàõàä àøèãëàæ áàéãàà íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí çàãâàðûã
òîäîðõîéëíî. Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ÿëãààòàé çàãâàð íü áóñàä

302
 Á¯ËÝà XIV - ÍÁÁÎÓÑ

ñàëáàðûí àäèë çîõèñòîé áà íàéäâàðòàé øèíæèéí õóâüä ººð ººð ó÷èð

óäèðäëàãà íü óòãà àãóóëãà, íàéäâàðòàé áàéäëûí çîõèöîëäîîã îëîõ ¸ñòîé.
Ýíý ¿çýë áàðèìòëàëûã íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí õýä õýäýí çàãâàðò
õýðýãëýæ áîëîõ áà ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàíã ñîíãîñîí çàãâàðûíõàà äàãóó ãàðãàæ,
òàíèëöóóëàõàä íü óäèðäëàãàä òóñàëíà. Îäîî ÍÁÁÎÓÑ-ûí Õîðîîíû Ǻâëºë
íü óðüä÷èëàí òîâëîîã¿é íºõöºëä, æèøýýëáýë, õàíø õýò óíàëòòàé âàëþòààð
òàéëàãíàõ íºõöºëººñ áóñàä òîäîðõîé çàãâàðóóäûã õýðýãëýõèéã îäîîãîîð
òóëãàí øààðäààã¿é áîëíî. Ãýõäýý äýëõèéí ¿éë ÿâöûí õºãæëèéí äàãóó òèéì
çàéëøã¿é øààðäëàãà ãàðâàë àâ÷ ¿çýõ áîëíî.

303