Μέχρι το Πλοίο

ΙΑΚΑ 2010
Καραγιάννης
Ηρακλής
 Μέχρι το Πλοίο
1966
Διάρκεια: 85 λεπτά
Εκδήλωση Βραβείο/Διάκριση
Σκηνοθεσία:  Αλέξης Δαμιανός
ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Σενάριο:  Αλέξης Δαμιανός
1966 ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΗ (Αλέξης Δαμιανός)
Μουσική/μουσική επιμέλεια: Κλέλια Φωτοπούλου
ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΥΒΕΡ
Μοντάζ: Γιώργος Τριανταφύλλου
1967 ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ
Εικονολήπτης: Γιώργος Πανουσόπουλος, Γιάννης Βελόπουλος, Χρήστος Μάγγος
Συμμετοχές/ Εκδήλωση:
Παραγωγή: ΠΟΡΕΙΑ
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΣΙΚΑΓΟ (CHICAGO FILM FESTIVAL)
Σημειώσεις: βασίστηκε στα διηγήματα «Το δαχτυλίδι» του Σπήλιου Πασαγιάννη,
1967
«Νανότα» του Γρηγορίου Ξενόπουλου και σε ένα λαϊκό τραγούδι
Ήχος: Σίφης  
Ηθοποιοί :
Χρήστος Τσάγκας Αντώνης Νιάκας   
Αλέξης Δαμιανός Φώτης Λιάνακας 
Βασίλης Μητσάκης  
Μιχαήλ Μάστορας  
Γιώργος Μάζης  
Αντώνης Γκαρκασούλας  
Σπύρος Λουκάς  
Γιώργος Χαραλαμπίδης  
Ελένη Μπουρμπουχάκη Λενιώ [1] 
Βένια Παλλίρη-Δουσμάνη Νανότα [2] 
Χριστίνα Δαμιανού    
Γιώτα Οικονομίδου [3]   
Λουΐζα Ποδηματά  
 Μέχρι το Πλοίο
Ρίχνοντας τους τίτλους…

Το 1966, χρονιά που ο Δαμιανός δημιουργεί την πρώτη ταινία του, ο ελληνικός κινηματογράφος αγγίζει την παραγωγική
κορύφωση. Παράγονται 117 ταινίες, ρεκόρ για τα δεδομένα της Ελλάδας!
Το Μέχρι το πλοίο βγαίνει στις αίθουσες την επόμενη χρονιά, ενώ έχει επιβληθεί το στρατιωτικό πραξικόπημα και επί ενός
συνόλου 99 ταινιών καταλαμβάνει την 93 θέση με ελάχιστα εισιτήρια (14.900 εισιτήρια).
Η ταινία δεν ανήκει στον λεγόμενο εμπορικό κινηματογράφο, τόσο σε επίπεδο παραγωγής όσο και σε επίπεδο διανομής
(ανεξάρτητη εταιρεία ΠΟΡΕΙΑ του Αλέξη Δαμιανού), ενώ «στερείται» όλων εκείνων των φιλμικών συνθηκών που θα την
κατέτασσαν στο μαζικό – εμπορικό νεοελληνικό κινηματογράφο όπως αναγνωρίσιμους πρωταγωνιστές (σταρ), σενάριο γνωστών
σεναριογράφων, «στουντιακή» παραγωγή.
Πέρα από αυτό η αναπαράσταση της ταινίας δεν εντάσσεται στο ήδη υπάρχον αναγνωρίσιμο καταναλωτικό πολιτισμικό προϊόν ενώ
προχωρεί σε ουσιαστικές ρίξεις με κυρίαρχες εξουσιαστικές ιδεολογίες κι όχι σε απλές ρηγματώσεις κάποιων άλλων ταινιών.
Ουσιαστικά ανοίγει τα δρόμο για διαφορετικές αναγνώσεις όχι μονοεπίπεδες αλλά πολυεπίπεδες.
Αντίθετα η ταινία αρνείται να συμβιβαστεί με τους κυρίαρχους τελεστικούς μηχανισμούς παραγωγής και αναπαραγωγής των
στερεοτύπων της ιδεολογίας, των μυθολογιών και των κοινωνικών στάσεων στην ελληνική κοινωνία της εποχής, άσχετα από το
είδος των ταινιών (μελό, κωμωδία κλπ), που οδηγούσαν σε μια απο-ιδεολογοποίηση των κοινωνικών συνθηκών και οδηγούσαν στη
λήθη μνήμες ή αποσιωπούσαν κοινωνικά φαινόμενα η «εξωτικοποιούσαν» καταστάσεις.
Η ταινία εντάσσεται στο μεταίχμιο της μετάβασης από τον παλαιό στο νέο ελληνικό κινηματογράφο (δεκαετία 70), κινούμενη στις
παρυφές του κινηματογράφου των ειδών που δεσπόζει στη δεκαετία του 60. Ουσιαστικά η ταινία εντάσσεται στον ρεαλιστικό
κινηματογράφο, είδος που στην Ελλάδα δεν έχουμε πολλά δείγματα σε αντίθεση με άλλες χώρες όπως η Ιταλία.
 Μέχρι το Πλοίο
Στην πορεία προς … πρώτη ανάγνωση

Η ταινία «Μέχρι το Πλοίο», αποτελεί μια αρθρωτή ανάπτυξη τριών ιστοριών που βασίζονται σε ένα κοινό βασικό ιδεολογικό άξονα
αυτόν της μετανάστευσης.
Η πορεία του πρωταγωνιστή διαπερνά τα τρία διαφορετικά τοπία του ελληνικού χώρου, που χαρακτηρίζονται από ρεαλιστικότητα
αναπαράστασης . Το βουνό με τα λίγα πρόσωπα - υποκείμενα , δείγμα της εγκατάλειψης , θα δώσει τη θέση στον πεδινό χώρο όπου
τα πρόσωπα – υποκείμενα είναι περισσότερα αλλά και εδώ η εγκατάλειψη έχει αποδομήσει τον κοινωνικό, ιστό για να το διαδεχθεί το
πολύβουο λιμάνι και η μεγάλη πόλη με την πλημμυρίδα των προσώπων.
Όμως καθώς παρακολουθούμε το «κατρακύλισμα» του πρωταγωνιστή από το βουνό προς την πόλη διαπιστώνουμε την αντίθετη
πορεία που ακολουθεί ο «άνθρωπος». Το «οικείο» και «αναγνωρίσιμο» σταδιακά γίνεται «ανοίκειο» και «απρόσωπο», τόσο που
επιβάλλεται ακόμα και στο σώμα που πρέπει να διαφοροποιηθεί για να προσαρμοστεί στο νέο περιβάλλον. Η προσαρμογή είναι
επιτακτική καθώς η κυρίαρχη ιδεολογία θέλει να διαφοροποιήσει τα υποκείμενα με βάση τα δικά της πρότυπα και μαζί κάθε έννοια
ελευθερίας που βιώνει ο ήρωας στα βουνά, μια έμμεση αναφορά στους αντάρτες.
Η ελευθερία είναι το διαπραγματεύσιμο ζήτημα σ’ αυτό το επίπεδο, που όμως εγκαταλείπεται στο όραμα μιας καλύτερης ζωής που
επίσης προσδιορίζεται μακριά από την γενέθλια γη, σε άγνωστους τόπους. Το ταξίδι εδώ δεν έχει στόχο το γυρισμό στην Ιθάκη. Η
πατρίδα ως έννοια αποδομείται καθώς η ίδια σε ρόλο μάνας - Μήδειας σκοτώνει τα παιδιά της.
 Μέχρι το Πλοίο
Στην πορεία προς … δεύτερη ανάγνωση

Στις δεκαετίες 50 και 60 η μετανάστευση ως φαινόμενο μετασχηματίζει την συγκρότηση του ελληνικού χώρου (αγροτικού και
αστικού) δημιουργώντας νέες πραγματικότητες και ρευστοποιώντας τις κυρίαρχες ιδεολογίες. Δεν είναι άσχετο ότι αρκετά
σημαντικό μέρος της φιλμικής παραγωγής, που αποτελεί τον πιο διαδεδομένο αφηγηματικό λόγο της εποχής, καθώς μπορεί να
περάσει εύκολα σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού που είναι αναλφάβητος, αναλώνεται στις κυριαρχικές εξουσιαστικές αντιλήψεις και
τα διαμορφωμένα κοινωνικά πρότυπα που εξυπηρετούν τα ταξικά μορφώματα, ως προνομιακού μέσου μαζικής εκπαιδευτικής
διαδικασίας.
Στο πλαίσιο αυτό ο Χρήστος Δερμεντζόπουλος * αναφέρει χαρακτηριστικά «ένα αρκετά σημαντικό μέρος των ταινιών μελό
αναφέρονται θεματικά κυρίως στην εξωτερική μετανάστευση, η οποία υπήρξε εμπειρία καθοριστική για μεγάλο μέρος του
αγροτικού ή εξαστισμένου πληθυσμού των δύο μετεμφυλιακών δεκαετιών. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι την εισπρακτική πτώση του
ελληνικού μελό της δεκαετίας του 1960 δεν ακολούθησε αντίστοιχη πτώση στη διακίνηση των ταινιών αυτών στις χώρες υποδοχής
ελλήνων μεταναστών, ιδιαίτερα στην τότε Δυτική Γερμανία. Από την άλλη μεριά, στην ελληνική κωμωδία η μετανάστευση
εκφράστηκε κυρίως με την ευτράπελη εκδοχή της: θείος ή θεία εξ Αμερικής, αναζήτηση γαμπρού ή νύφης στα πάτρια εδάφη,
παρεξηγήσεις γύρω από τα περιουσιακά στοιχεία, η κάθοδος του «βλάχου» στην Αθήνα και τα κωμικά παρεπόμενά της, κ.τ.τ.»
Η μετανάστευση εδώ είναι συνθήκη που επιβάλλεται στα υποκείμενα μέσα από τις δομές που αναπτύσσει το κράτος και η αστική
κυρίαρχη τάξη. Κι είναι σημαντικό καθώς εξελίσσεται ο φιλμικός λόγος ότι αποκαλύπτονται οι αιτίες που επιδρούν στις
τοπικότητες τις μεταπλάθουν και δημιουργούν νέα υποκείμενα που απέχουν κατά από τα προβαλλόμενα κυρίαρχα ιδεώδη . Οι
κυρίαρχοι λόγοι που αντιπαρατίθενται μεταξύ τους δεν είναι τόσο έναρθροι όσο σιωπηλοί, σηματοδοτώντας έτσι και τα πολιτικά
δρώμενα που εξελίσσονται σχεδόν ταυτόχρονα με τη ταινία.
Η μετανάστευση δεν είναι όραμα ελεύθερων ανθρώπων αλλά αναζήτηση εξαθλιωμένων κοινωνικά υποκειμένων που βιάζονται
καθημερινά από τις κυρίαρχες ιδεολογίες.

* Χρήστος Δερμεντζόπουλος, 2006, «The immigrant in Alexis Damianos’ film Until the Ship Sails: on the cusp between the old and new Greek cinema», in A. Kartalou / A. Nikolaidou / Th.
Anastopoulos (ed), Immigration in Greek Cinema (1956-2006), Egokeros and Thessaloniki International Film Festival Publications, Film Pads No6, Athens
 Μέχρι το Πλοίο
Στην πορεία προς … τρίτη ανάγνωση

Μέσα στην εξέλιξη της ταινίας εμφανίζονται έντονα τα πελατειακά δίκτυα που στηρίζονται από στις εξουσιαστικές δομές αν και
κινούνται πολλές φορές στην περιθωριακότητα της κοινωνίας. Βασίζονται στην εξαθλίωση των κατώτερων κοινωνικών
στρωμάτων, λειτουργούν με την ανοχή ή την διασύνδεση με τις εξουσιαστικές αρχές και αναπαράγουν τις κοινωνικές διακρίσεις.
εντείνοντας την εξαθλίωση και συμβάλλοντας στην ερημοποίηση του αγροτικού χώρου.
Εμφανή πελατειακά δίκτυα που αναπαριστώνται στην ταινία είναι :
Το δίκτυο μετανάστευσης
Το δίκτυο αστυφιλίας και ειδικότερα αυτό της προώθησης στην πορνεία
Δευτερεύοντα δίκτυα συμπληρωματικά που κινούνται στην όρια της περιθωριακότητας είναι αυτά της περιοδικής απασχόλησης και
των δραστηριοτήτων σε χώρους συνωστισμού των μαζών όπως το λιμάνι. Εδώ δεσπόζει ο χαρακτήρας του «αεριτζή» του
μισονόμιμου – μισοπαράνομου καθημερινού θιασώτη του χώρου που καταφέρνει να βρίσκει «θύματα» ανάμεσα στους απολίτιστους
«βλάχους» που συνωστίζονται στο χώρο.
 Μέχρι το Πλοίο
Στην πορεία προς … τέταρτη ανάγνωση

Η αναπαράσταση του δίπολου παράδοση και νεωτερικότητα αποτελεί ένα από τα από τα ζητήματα που διαπραγματεύονται συνεχώς
στο φιλμικό λόγο. Στην πρώτη ιστορία η παράδοση αντικειμενοποιείται από τόσο από το τοπίο όσο και από τις συμπεριφορές των
υποκειμένων. Ο λόγος, λίγος κοφτός, εμφανής όταν πρόκειται για ανδρικό, αφανής όταν πρόκειται για γυναικείο δεν είναι μόνο
κώδικας επικοινωνίας αλλά κυρίως κώδικας πολιτισμικών παραδοσιακών στάσεων και αξιών. Ο λόγος ισχυροποιείται ακόμα πιο πολύ
από την εύλογη σιωπή αλλά και από την γλώσσα του σώματος. Στις ορεινές κοινωνίες παραμένει ισχυρός ο παραδοσιακός λόγος
μέσω θεματοφυλάκων, κυρίως γυναικών, που σε ρόλο χορού υπενθυμίζουν υποχρεώσεις και καθήκοντα.
Στην πεδιάδα ο κοινωνικός ιστός έχει διαρραγεί, εκτός από τη μετανάστευση που αναφέρεται ως πηγή κακού, και από την εισβολή
της νεωτερικότητας που εισβάλλει βίαια είτε με την άποψη της πόλης - εργοστασίου στο βάθος του πλάνου είτε με το μηχανάκι που
έρχεται ως προάγγελος των αλλαγών που σηματοδοτούνται.
Στην πόλη- λιμάνι η νεωτερικότητα έχει διεισδύσει παντού. Στο αστικό τοπίο αν και επιλέγεται στην αναπαράσταση ένα
υποβαθμισμένο – περιθωριακό τοπίο, στο σπίτι, στα αντικείμενα, στους ήχους, στις ζωές. Η παράδοση διασώζεται ως προκατάληψη
συχνά αρνητική προς τη διάθεση για φυγή προς το μέλλον. Σαν ένα εξωτικός χώρος που αν και τα υποκείμενα έχουν βιώσει σ’ αυτόν
εν τούτοις τον θεωρούν πηγή της κακοδαιμονίας που μαστίζει τις ζωές τους και τις ψυχές τους.
 Μέχρι το Πλοίο
Στην πορεία προς … πέμπτη ανάγνωση

Οι έμφυλες παρουσίες – λόγοι, πατριαρχικοί ή ιδεολογικοί, παρουσιάζονται σε μεγάλη ποικιλία στο φιλμικό κείμενο. Ο λόγος του
πρωταγωνιστή παραμένει και στις τρεις ιστορίες αποιδεολογοποπιημένος σε μεγάλο βαθμό καθώς δεν μπορεί να ενταχθεί σε κανένα
από τα περιβάλλοντα που εντάσσεται κατά την πορεία του. Εντάσσεται ως παρατηρητής και παρατηρούμενος σε περιβάλλοντα που
καταρρέουν ιδεολογικά και πραγματικά αδυνατώντας να κατανοήσει τις αιτίες της αποδόμησης.
Οι υπόλοιποι ανδρικοί λόγοι και παρουσίες είναι μορφοποιημένες με βάση τα υποκείμενα που υπηρετούν. Οι λόγοι των δυο φίλων στο
σιδηρουργείο βασίζονται στην έννοια της τιμής που μπαίνει σε διαπραγμάτευση όταν η γυναίκα διαταράσσει την ισορροπία τους.
Ο λόγος του νοικοκύρη ακούγεται ως μακρινή κραυγή για τη μοίρα του τόπου ενώ του βοσκού ως πατριαρχικός που
επανασημασιοδοτείται στα λόγια του μικρού βοσκόπουλου που φέρεται να ταυτίζεται μ’ αυτόν. Ο λόγος του νεαρού που προσπαθεί
να προσελκύσει την νεαρή για να την οδηγήσει στο δίκτυο της πορνείας βασίζεται στα νέα στερεότυπα που διαμορφώνονται στον
αστικό χώρο.
Τέλος ο ανδρικός λόγος στην πόλη είναι προσανατολισμένος στην καθημερινή επιτέλεση εμφανών ιδεολογικών κανόνων που
βασίζονται σε παλαιότερα στερεότυπα που έρχονται πιο ενισχυμένα στο αστικό περιβάλλον.
Σ’ αντίθεση ο επίσημος γυναίκειος λόγος παραμένει περιθωριακός, σχετικά αφανής , ακολουθώντας την υποταγή του στον
ιδεολογικό πατριαρχικό λόγο που επιβάλλεται και με τη βία. Οι τέσσερις γυναικείες παρουσίες, αλλά και η γυναικεία φιγούρα στην
πρώτη ιστορία που αναφέρεται στις πολιτισμικές υποχρεώσεις του πρωταγωνιστή, δηλώνουν την περιθωριακότητα του γυναικείου
φύλου στην κοινωνική αναπαράσταση της εποχής. Είτε εντάσσονται στο κοινωνικό σύνολο με το γάμο είτε παραμένουν στην
περιθωριακότητα (πορνεία) είτε μεταπίπτουν όπως η γυναίκα της τρίτης ιστορίας (διαζύγιο – αναχώρηση).
 Μέχρι το Πλοίο
Πέφτοντας οι τίτλοι του τέλους …

Η ταινία «Μέχρι το πλοίο» αποτελεί ένα

αξιόλογο δείγμα του νέου ελληνικού
κινηματογράφου, που μπορεί να ενταχθεί στον
ρεαλιστικό κινηματογράφο. Το τοπίο μέσα από
τα πλάνα αναδεικνύεται σε πρωταγωνιστή που
υπαγορεύει προς τα υποκείμενα στάσεις και
συμπεριφορές. Τα κοντινά και μακρινά πλάνα
στα υποκείμενα αποτελούν ένα είδος
εσωτερικού διαλόγου καθώς προσπαθούν να
κατανοήσουν τις αλλαγές που συμβαίνουν και
σε πολλά σημεία σωματοποιούνται και στα ίδια.
Στο πλαίσιο αυτό η τυπολογία των θεματικών
αξόνων θεωρώ ότι υπηρετείται σε μεγάλο
βαθμό τόσο από την αντικειμενικοποίηση των
χώρων, όσο και από την αφήγηση και την
ανάπτυξη των ιδεολογικών λόγων.
Το ζητούμενο είναι η συνομιλία κι
αντιπαράθεση των διαφορετικών καθεστώτων
εξουσίας που δημιουργούν την αναπαράσταση
της εποχής και προσδιορίζουν τις κοινωνικές
μεταπλάσεις που ακολούθησαν.