Μετέφρασα από τα αγγλικά, από το βιβλίο «KOHELET» , A MODERN

COMMENTARY ON ECCLESIASTES των LEONARD S. KRAVITZ και KERRY

M. OLITZKY από τις εκδόσεις UAHC PRESS NEW YORK, NEW YORK.

Παρόλο, που δεν παρέλειψα ούτε μια πρόταση, η μετάφραση απέχει πολύ από το να
χαρακτηρισθεί πιστή. Πρόκειται, όχι απλά, για μια απόδοση του νοήματος έτσι όπως
το καταλαβαίνω ή έτσι όπως μιλάει στην ψυχή μου, αλλά μια προσπάθεια να γράψω
το κείμενο, έτσι όπως θα το έγραφε ο ίδιος ο συγγραφέας του, αν ζούσε στις μέρες
μας. Περισσότερο όμως με ενδιέφερε να μπορέσω να διατηρήσω ανέπαφο αυτόν τον
εσωτερικό ρυθμό, που διαπερνάει το βιβλίο σε όλο του το μήκος.

Ποιος όμως είναι αυτός ο συγγραφέας; Η ραβινική παράδοση θέλει να είναι ο

βασιλιάς Σολομών, γιος του βασιλιά Δαβίδ. Μελέτες που έχουν γίνει έχουν
αποκλείσει το ενδεχόμενο αυτό και κατατάσσουν το κείμενο περίπου στον 3ο αιώνα
B.C.E. Κάποιοι ισχυρίζονται, ότι το έργο ανήκει σε κάποιον ανώνυμο σοφό, που
χρησιμοποίησε μια υποτιθέμενη βασιλική καταγωγή, για να προσδώσει κύρος στα
γραφόμενα του. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι είναι απλά μια συρραφή γνωμικών και
παροιμιών ή ακόμα αποδίδουν την «μητρότητα» του σε μια γυναίκα, που την εποχή
εκείνη δεν θα είχε καμιά ελπίδα, να δει το κείμενό της να έρχεται στο φως.

Όπως και το «Άσμα Ασμάτων», έτσι και αυτό, έγινε αντικείμενο πολλών διαφωνιών
και αντιμαχιών, για το αν τελικά θα συμπεριληφθεί στον κανόνα της Βίβλου, αυτού
δηλαδή, που αποκαλείται Παλαιά Διαθήκη.

Είναι ένα μίγμα θρησκευτικής «νομιμοφροσύνης» και έντονου σκεπτικισμού. Ενώ

εκθειάζει την καλοπέραση και γενικά τις απολαύσεις της ζωής, από την άλλη
προτρέπει τον άνθρωπο, να μην δένεται με τα υλικά αγαθά. Ο Εκκλησιαστής δεν
μιλάει πουθενά για την αθανασία της ανθρώπινης ψυχής. Η ζωή είναι εφήμερη και
τελειώνει με τον θάνατο, όμως παρόλα αυτά η προτροπή για την τήρηση των εντολών
του Θεού, καθώς και η πίστη στις πανανθρώπινες ηθικές αξίες της ισότητας και της
δικαιοσύνης διαπερνά συνέχεια τις σελίδες του βιβλίου.

Αν έχει κάποια αξία, να διαβαστεί αυτό το βιβλίο, δεν είναι για τα επιχειρήματά
του. Δεν έχει νόημα να προσπαθήσει κανείς να συμφωνήσει ή διαφωνήσει μαζί του.
Λέει πράγματα πολλές φορές αντιφατικά. Κάποιες φορές μέσα στο ίδιο κεφάλαιο,
στην ίδια παράγραφο, ακόμα και μέσα στην ίδια πρόταση, εκφράζει απόψεις, που
συγκρούονται μεταξύ τους. Κι όμως είναι η φωνή του Ανθρώπου. Αυτού του
διαχρονικού όντος, του αθάνατου, που βλέπει το φως της μέρας ανελλιπώς, που
παλεύει με τον εαυτό του και με τον Θεό του και δεν βρίσκει ησυχία. Χρησιμοποιεί
τις αισθήσεις του, χρησιμοποιεί την λογική του, ορίζει αλήθειες και ψέματα, για να τα
ανατρέψει όλα και να ξεκινήσει πάλι από την αρχή.

Αθήνα 24-9-2009
Μάρκος Γκανής
Κεφάλαιο 1ο

Αυτά είναι τα λόγια του Εκκλησιαστή, του γιου του Δαβίδ, του βασιλιά της
Ιερουσαλήμ.
Όλα είναι περιττά, λέει ο Εκκλησιαστής, όλα μάταια, τα πάντα είναι άχρηστα.
Τι σκοπεύεις να κερδίσεις από την δουλειά σου, με ότι και αν καταπιάνεσαι,
μοχθώντας κάτω από τον ήλιο;
Η μια γενιά φεύγει και η επόμενη ακολουθεί, η γη όμως πάντα μένει η ίδια.
Ο ήλιος ανατέλλει και μετά δύει, και ύστερα πάλι γλιστρά εκεί, από όπου ανέτειλε.
Φυσάει προς τον Νότο, ο άνεμος, γυρνά προς τον Βορρά, συνεχώς στριφογυρίζει, για
να γυρίσει πάλι στο τέλος πίσω.
Όλα τα ποτάμια την θάλασσα ποτίζουν κι όμως ποτέ δεν την γεμίζουν εντελώς. Εκεί
από όπου ξεκίνησαν, στο τέλος θα επιστρέψουν.
Τα πάντα κουραστικά, μονότονα. Τα λόγια δεν φθάνουν, τα μάτια δεν βλέπουν
αρκετά και τα αυτιά ακούνε λάθος.
Αυτό που υπήρξε, αυτό θα υπάρξει πάλι. Ότι συνέβη, είναι αυτό ακριβώς, που θα
ξανασυμβεί. Τίποτα καινούργιο δεν θα δει το φως της μέρας.
Ίσως για κάτι, κάποιος να πει: «Κοίτα, αυτό είναι σύγχρονο, της μόδας!» όμως ήδη
θα έχει από καιρό παλιοκαιρίσει.
Κανείς δεν θυμάται αυτούς που έζησαν παλιά, και κανείς δεν θα θυμάται αυτούς που
θα έρθουν, ακόμη και οι μελλοντικές γενιές.
Εγώ ο Εκκλησιαστής, βασίλεψα στο Ισραήλ, στην Ιερουσαλήμ.
Έβαλα το μυαλό μου να σκεφθεί και να ερευνήσει όλα όσα κάτω από τον ουρανό
συμβαίνουν. Άσχημο παιχνίδι, που ο Θεός έδωσε στους ανθρώπους την ικανότητα να
κρίνουν.
Καταπιάστηκα με όσα συμβαίνουν κάτω από τον ήλιο. Τα βρήκα όλα μάταια, κενά
περιεχομένου.
Το στραβό πράγμα δεν ισιώνει και αυτό που χάνεται, δεν μπορείς να το υπολογίσεις
πια.
Μονολόγησα: « Έγινα ο πλουσιότερος και ο σοφότερος άνθρωπος, που κυβέρνησε
τον τόπο αυτόν και στο μυαλό μου απορρόφησα σοφία και γνώση.»
Κάθισα να συγκρίνω την σοφία και την γνώση, με την τρέλα και την ανοησία και
έμαθα, ότι και αυτό ακόμα είναι γράμμα κενό.
Η πιο πολύ σοφία. . . η πιο μεγάλη λύπη. Η πιο πολλή γνώση. . . ο πιο μεγάλος πόνος.

Κεφάλαιο 2ο

Μονολόγησα: «Άσε την χαρά να διαποτίσει το κορμί σου. Ζήσε την ζωή». Αλλά και
αυτό ανώφελο το βρήκα.
Για το γέλιο είπα: «Είναι γελοίο» και για την χαρά, «Σε τι ωφελεί;»
Δοκίμασα να μεθύσω με κρασί, ενώ κρατώ τα γκέμια του μυαλού μου, αλλά η
φρόνηση υπερίσχυσε και μπόρεσα να δω, αυτό που αξίζει ο άνθρωπος να πράττει τις
μέρες, που του αναλογούν κάτω από τον ήλιο.
Αυγάτισα την περιουσία μου. Έφτιαξα σπίτια και φύτεψα αμπέλια για την πάρτη μου.
Πάρκα και κήπους με δένδρα οπωροφόρα σε κάθε τους γωνιά.
Έσκαψα λίμνες και φράγματα νερού, να ξεδιψάσουν δάση ολόκληρα.
Σκλάβοι πολλοί και σκλάβες στην υπηρεσία μου γεμίσανε το σπιτικό μου. Και πιο
πολλά κοπάδια με ζώα, από κάθε άλλον μέσα στην Ιερουσαλήμ, απέκτησα.

2
Θησαύρισα με ασήμια και χρυσάφια βασιλικά κι είχα στην δούλεψή μου και στην
εξουσία μου, όσα ο άνθρωπος ποθεί, γλυκούς τραγουδιστάδες και παλλακίδες
εξωτικές.
Κι ενώ ο πλουσιότερος απ’ τον καθένα ήμουν στην Ιερουσαλήμ, η φρόνηση, ευτυχώς,
ποτέ δε με εγκατέλειψε.
Τίποτα δεν στερήθηκα, από όσα τα μάτια μου λαχτάρησαν. Καμιά ηδονή δεν
αρνήθηκα απ’ όλες, όσες ο πλούτος έχει να προσφέρει. Τα κέρδισα όλα μέσα απ’ την
σκληρή δουλειά μου.
Ύστερα όμως πήρα ανάποδες στροφές, για όσα με κόπο απέκτησα. Όλα κενά, ένα
φτερό στον άνεμο. Τίποτα αξίας δεν αντέχει για πάντα κάτω από τον ήλιο.
Και το προχώρησα και λίγο παραπέρα, καθώς σοφία, τρέλα και ανοησία πάνω στην
ζυγαριά ακούμπησα. Μετά από μένα, ποιος θα ‘ρθει σε τούτα να πατήσει;
Όπως το φως διαλύει το σκοτάδι, έτσι και η σοφία σκορπά την ανοησία.
Όμως η ίδια μοίρα τον καθένα περιμένει. Κι αυτόν που βλέπει με τα μάτια του
μυαλού κι αυτόν που στο σκοτάδι παραδέρνει.
«Σε τι, αλήθεια, η σοφία υπερέχει;» μονολόγησα «αφού, σε μένα θα συμβεί, ότι και
στον ανόητο, το ίδιο.» Το σκέφθηκα ξανά και βρήκα πως δεν αξίζει.
Μνήμη για πάντα και για τους δυο, ποτέ δεν θα υπάρξει. Όλα τα σβήνει το πέρασμα
της μέρας. Ο σοφός και ο ανόητος πεθαίνουνε το ίδιο.
Έτσι περιφρόνησα την ζωή. Όλα όσα γίνονται κάτω από τον ήλιο. Όλα κούφια, στου
ανέμου το κατόπι.
Και περιφρόνησα, όλα για όσα δούλεψα και όσα κέρδισα κάτω από τον ήλιο,
κληρονομιά για κάποιον έπειτα από μένα.
Ποιος ξέρει, αν θα ‘ναι αυτός σοφός ή βλάκας; Αυτός, που θα διαφεντεύει όλα όσα με
τέχνη μάζεψα κάτω από τον ήλιο. Και τούτο κούφιο είναι.
Στέκομαι και θαυμάζω όλα τα πλούτη, που μάζεψα κάτω από τον ήλιο. Και
απελπίστηκα.
Κάποιος με σοφία, γνώση και μαστοριά μαζεύει πλούτη και στο τέλος με κάποιον
ανεπρόκοπο τα μοιράζεται. Είναι κι αυτό κούφιο και κακό.
Ποιο το κέρδος για τον κόπο και τα βάσανα, για ότι μοχθείς κάτω από τον ήλιο;
Πονά η κάθε μέρα, γεμάτη με πόνο. Ακόμα και την νύχτα το μυαλό ανάπαυση δεν
βρίσκει. Είναι κι αυτό κούφιο.
Τίποτα καλύτερο απ’ το φαί και το πιοτό κι απ’ το να χαίρεσαι με ότι έχεις. Είναι κι
αυτό απ’ τον Θεό δοσμένο.
Ποιος, άλλος πλην εμού του ιδίου, μπορεί να φάει και να πιει για μένα;
Σοφία, γνώση και χαρά όλα από την χάρη του Θεού. Τα παίρνει από τον ένα και τα
δίνει στον άλλον. Μήπως κι αυτό κούφιο δεν είναι, ένα φτερό στον άνεμο.

Κεφάλαιο 3ο

Για κάθε τι θα έρθει η ώρα του. Υπάρχει μια στιγμή για κάθε τι κάτω από τα ουράνια.
Η στιγμή της γέννας και η στιγμή του θανάτου. Μια στιγμή για το φύτεμα και μια
στιγμή για το ξερίζωμα αυτού που φυτεύτηκε.
Μια στιγμή για φόνο και μια στιγμή για σωτηρία. Στιγμή για γκρέμισμα και στιγμή
για χτίσιμο.
Μια στιγμή για κλάμα και μια στιγμή για γέλιο. Στιγμή για πένθος και στιγμή για
χορό.
Μια στιγμή για το πέταγμα της πέτρας και στιγμή για το μάζεμά της. Στιγμή για
αγκαλιά και στιγμή για μοναξιά.

3
Υπάρχει στιγμή για να βρεις και άλλη για να χάσεις. Στιγμή να κρατήσεις και στιγμή
να διώξεις.
Υπάρχει στιγμή να σκίσεις και άλλη για να ράψεις. Υπάρχει στιγμή για σκέψη και
στιγμή για λόγια.
Υπάρχει στιγμή να ερωτευθείς και άλλη να μισήσεις. Υπάρχει στιγμή για πάλεμα και
στιγμή για την ειρήνη.
Ποιο το όφελος, λοιπόν, μετά από όλα αυτά, να προσπαθεί κανείς να αλλάξει τα
πράγματα;
Η ίδια η βούληση του Θεού οδηγεί τους ανθρώπους σε αυτόν τον δρόμο.
Ο ίδιος ο Θεός κάνει τις στιγμές να περνάνε ρυθμικά. Ο Θεός μπολιάζει τα μυαλά
των ανθρώπων με την ιδέα της αιωνιότητας, κι όμως κανείς δεν γνωρίζει στο τέλος, τι
θα γίνει.
Γνωρίζω, πως τίποτα δεν αξίζει περισσότερο από την ευτυχία και την καλοσύνη.
Γνωρίζω ακόμα, πως δώρο του Θεού είναι το καλό φαί, το καλό πιοτό και η
πληρότητα στο τέλος της ημέρας.
Ότι σχεδιάζει ο Θεός, διαρκεί για πάντα. Κανείς να αλλάξει δεν μπορεί, να βάλει ή να
βγάλει. Μόνο να σκέφτεται, μπορεί, πριν από κάθε πράξη.
Αυτά που υπήρξαν και αυτά που θα υπάρξουν είναι και τώρα εδώ μπροστά στα μάτια
μας. Κάθε κατατρεγμένος γυρεύει το αποκούμπι του.
Και αυτό ακόμα παρατήρησα κάτω από τον ήλιο. Στην θέση της δικαιοσύνης υπάρχει
αδικία. Στην πλευρά του αθώου, κάποιος ένοχος.
Μονολόγησα: «Ο Θεός θα δικάσει τον αθώο και τον ένοχο, αφού για κάθε πράξη
υπάρχει η στιγμή της.»
Μονολόγησα: «Σε σχέση με τους ανθρώπους ο Θεός τους δοκιμάζει, για να δει, αν
πράγματι μοιάζουν στην συμπεριφορά με τα ζώα.»
Ότι συμβαίνει στους ανθρώπους, συμβαίνει και στα ζώα, ακριβώς το ίδιο. Πεθαίνουν
με τον ίδιο τρόπο. Έχουν μέσα τους το ίδιο πνεύμα. Κανένα πλεονέκτημα δεν έχει ο
άνθρωπος σε σχέση με τα ζώα. Κάθε τι είναι κούφιο.
Και οι δυο βαδίζουν στο ίδιο μέρος. Έρχονται από το χώμα και γυρνάνε πάλι πίσω
εκεί.
Ποιος ξέρει, αν το πνεύμα των ανθρώπων πετά ελεύθερο και αν αυτό των ζώων
κατρακυλά βαθιά στην γη.
Έτσι συμπέρανα, ότι για τους ανθρώπους δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο, από το να
διασκεδάζουν στην ζωή τους, όσο μπορούν, γιατί αυτό είναι το μερτικό μας. Ποιος
μπορεί το μέλλον να προβλέψει;

Κεφάλαιο 4ο

Ακόμα μια φορά είδα την αδικία να επικρατεί ανάμεσα στους ανθρώπους. Είδα τα
δάκρια του κατατρεγμένου και κανένα στο πλάι του, κανένα, για να εκδικηθεί τον
δυνατό για λογαριασμό του.
Μακάρισα τους πεθαμένους, σε σχέση με αυτούς που ζουν ακόμα.
Καλύτερα για αυτόν που δεν γεννήθηκε, από αυτόν που ζει και βλέπει την αδικία
κάτω από τον ήλιο.
Ρετσινιά και πανουργία σε κάθε δραστηριότητα, και κάθε πράξη τίποτα άλλο, παρά
αντιπαλότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Κούφιο και αυτό και φτερό στον άνεμο.
Ο ανόητος σταυρώνει τα χέρια του και τρώει τα σωθικά του.
Καλύτερα λίγα κερδισμένα τίμια, παρά πολλά με δόλο αποκτημένα.
Ακόμα κάτι κούφιο είδα κάτω από τον ήλιο.

4
Ορίστε, αυτός που με το μάτι αχόρταγο μαζεύει πλούτη ασταμάτητα, δίχως δικούς
και φίλους.
Για ποιον ο κόπος και η στέρηση κάθε χαράς. Κούφιο κι αυτό επίσης και κακή
συνήθεια.
Αντάμα δυο καλύτερα βολεύονται από έναν και η ανταμοιβή καλύτερη για τον κοινό
τους μόχθο.
Αν πέσει ο ένας απ’ τους δυο, ο άλλος θα βοηθήσει, ενώ αλλιώς τον μόνο του, ποιος
θα τονε σηκώσει.
Στους δυο το στρώμα είναι ζεστό, ο μόνος του κρυώνει.
Αν κάποιος στους δυο επιτεθεί, πιο εύκολα νικιέται. Το νήμα με τριπλή κλωστή, πιο
δύσκολο να σπάσει.
Καλύτερα φτωχό παιδί με σύνεση, παρά γέρος βασιλιάς και βλάκας, που τρέμει τις
κακοτοπιές.
Ο πρώτος από τον πάτο έρχεται και φθάνει στα ουράνια.
Μελέτησα τους ζωντανούς, που ζουν κάτω απ’ τον ήλιο. Δελφίνους που αρπάζουνε
ξάφνου την εξουσία.
Πλήθη ξοπίσω ακολουθούν, μα δεν θα χαμογελάσουν. Κούφιο κι αυτό και φτερό
στον άνεμο.
Σιγάνεψε το βήμα σου στην εκκλησιά, σα μπαίνεις. Οι προσευχές δεν ωφελούν, αν
πράττεις με κακία.

Κεφάλαιο 5ο

Μην κουράζεις την σκέψη σου με μεταφυσικά ερωτήματα. Ασχολήσου μόνο με την
ζωή σου, τα πολλά λόγια, για τον Θεό, είναι φτώχεια.
Όπως στα όνειρα το μυαλό πηδάει από θέμα σε θέμα, έτσι και του ανόητου ο λόγος
είναι γεμάτος λέξεις.
Σαν, κάτι αυθόρμητα υποσχεθείς να πράξεις, μην το αργείς. Στα τάματα, συνέπεια να
υπάρχει. Δεν ευχαριστούν τον Θεό οι ανόητες πράξεις.
Καλύτερα να λείπουν οι όρκοι, παρά να μην τηρούνται.
Το στόμα σου, ας μην γίνει αιτία να δυστυχήσεις, με πρόχειρες και ελαφρές
κουβέντες. Γιατί επιπόλαια να χαθεί, ότι με κόπο έκτισες ;
Πίστευε μόνο στον Θεό, μακριά από όνειρα, σημάδια και αστερισμούς.
Η φτώχεια, η αδικία και η διαφθορά γιατρεύονται από τα κάτω. Ποτέ, κανένας
αρχηγός δεν μπόρεσε να τα αλλάξει.
Το μέλλον του τόπου είναι η σοδειά. Ακόμα και αυτόν, που κυβερνά, ταΐζει το
χωράφι.
Όποιος τα χρήματα αγαπά, πάντοτε θα του λείπουν. Όποιος τα πλούτη επιθυμεί,
πάντοτε θα έχει λίγα. Και τούτο κούφιο είναι.
Όσο περισσότερα αποκτάς, ξοδεύεις παραπάνω. Άσε τα μάτια να χαρούν τις ομορφιές
της φύσης.
Του εργάτη ο ύπνος είναι γλυκός κι ας έχει φάει λίγο. Του πλούσιου το κομπόδεμα
την νύχτα τον στοιχειώνει.
Τούτο το φοβερό κακό είδα κάτω απ’ τον ήλιο: Κεφάλαιο που συγκεντρώνεται,
ζημιώνει την κοινωνία.
Αν τα αποκτήματα χαθούν, στο τέλος μένεις στον άσσο.
Γυμνός στον κόσμο έφθασες, το ίδιο γυμνός θα φύγεις. Στα χέρια τίποτα δεν θα
βαστάς, από όσα έχεις μαζέψει.
Και αυτό ακόμα φοβερό κακό: Αφού, έτσι όπως έφθασες, έτσι ακριβώς θα φύγεις,
γιατί παλεύεις άσκοπα, ξοδεύεσαι, πλανιέσαι;

5
Σκοτάδι, αρρώστια, θάνατος για αυτόν που τρώει μονάχος, χωρίς να μοιράζεται φαί
με κάποιον πεινασμένο.
Παρόλα αυτά απόλαυση, να τρώγεις και να πίνεις. Είναι σωστό και δίκαιο στις μέρες
της ζωής σου, να αρμέγεις ευχαρίστηση απ’ τον δικό σου κόπο.
Δώρο σταλμένο απ’ τον Θεό, η χάρη να ξοδεύεις τα πλούτη, τα αποκτήματα και όλο
το μερτικό σου.
Γρήγορα οι μέρες φεύγουνε, σκορπάνε μεσ’ την λήθη κι αυτό που μένει ανόθευτο,
είναι η ευτυχία.

Κεφάλαιο 6ο

Υπάρχει ακόμα ένα κακό, που ένοιωσα και αγγίζει πολλούς ανθρώπους.
Δίνει ο Θεός στον άνθρωπο πλούτη και βιός και δόξα, τίποτα να μην λείπει κι όμως
του βάζει εμπόδια, στο να τα ακουμπήσει. Συνήθως κάποιος άσχετος τα χαίρεται, τα
τρώει. Κούφιο και αυτό και παλιοκατάσταση.
Ακόμα και αν πολλά παιδιά φέρει κάποιος στον κόσμο και ζήσει για χρόνια άφθονα,
όσα η μοίρα ορίζει, καλύτερα να μην γεννιότανε, να ξέμενε στην μήτρα, αν έγκαιρα
δεν φρόντισε την ταφική του πλάκα.
Ήλθε να ζήσει χωρίς σκοπό και φεύγει στο σκοτάδι. Και το σκοτάδι οριστικά την
μνήμη του, θα σβήσει.
Καλύτερα, αν δεν έβλεπε, ούτε γνώριζε τον ήλιο.
Κι αυτός, που του προβλέπεται να ζήσει χιλιάδες χρόνια, χωρίς απόλαυση καμιά και
αυτός τον δρόμο τον κοινό δεν θα τον περπατήσει; Εκεί που οδηγούν τα βήματα, εκεί
που πάνε όλοι;
Για το στομάχι όλη η δουλειά και αυτό μονίμως άδειο.
Σε τι υπερέχει ο σοφός απέναντι στον βλάκα, όταν ο δεύτερος νογά, πως ζούνε την
ζωή τους.
Καλύτερα δώσε προσοχή σε αυτό που ήδη έχεις, παρά να ψάχνεις αχόρταγα εκείνα
που σου λείπουν. Είναι επίσης κούφιο και αυτό και σκόρπισμα στον άνεμο.
Αυτό που μέλλει να συμβεί, η μοίρα το έχει ορίσει, πως κάποιος να αναμετρηθεί με
αυτό που είναι γραμμένο;
Λόγια πολλά, ουσία καμιά, ποιο το όφελος για κάποιον;
Σαν μια σκιά που σβήνει γοργά- όσα κι αν είναι τα χρόνια- περνάει η ζωή. Και ποιος,
για κάποιον, μπορεί να πει, το μέλλον του, να προβλέψει;

Κεφάλαιο 7ο

Η καλή φήμη, που κάποιος αποκτά, αξίζει παραπάνω από ακριβά αρώματα και κάθε
είδους λούσα. Η μέρα του θανάτου του φαντάζει γιορτινότερη, από την γέννησή του.
Ας προσέξει κάθε ζωντανός. Δίπλα σε εκείνους που πενθούν, παρά σε πανηγύρια, τα
βήματα να οδηγούν, γιατί εκεί είναι το τέλος.
Η λύπη προτιμότερη, απ’ τα ανόητα χάχανα. Πολλές φορές συννεφιασμένα βλέμματα
κρύβουν την ευτυχία.
Ο νους του σοφού στον θάνατο, του ανόητου στα μπουζούκια.
Καλύτερα στα αυτιά να ηχούν του σοφού οι κατηγόριες, παρά του ανόητου τα
εύκολα, ενθουσιώδη λόγια.
Σαν θόρυβος από ξερά κλαδιά, που σπάζουν πεθαμένα, ακούγεται η φωνή του. Είναι
και τούτο κούφιο.
Ο εκβιασμός σε ένα σοφό στεγνώνει την ψυχή του, τα δώρα καταστρέφουνε εντελώς
την ορθή του κρίση.

6
Το τέλος κάθε πράγματος, ανώτερο απ’ την αρχή του. Καλύτερη η υπομονή, από την
περηφάνια.
Να δίνεις χρόνο στον θυμό εντός σου να ωριμάσει, γιατί μια φλογερή καρδιά είναι
εύκολο να σπάσει.
Ποτέ μην πεις για τα παλιά: «Αχ! Περασμένα μεγαλεία». Ακούγεται ανόητο.
Καλύτερα σοφία να αποζητάς, παρά περιουσία. Αυτό είναι το όφελος για όσους ζουν
κάτω από τον ήλιο.
Σωσίβιο ασφαλές για τα λεφτά, αποτελεί η γνώση, που σώζει απ’ τις κακοτοπιές,
αυτόν που την κατέχει.
Κοίτα στα έργα του Θεού! Ποιος να ενώσει μπόρεσε, αυτό που είναι σπασμένο;
Σαν έρθει η μέρα της χαράς, γέλασε. Σαν έρθει η μέρα της θλίψης, σκέψου. Και τα
δυο στην θέση τους βαλμένα, έτσι, που κάποιος να μην έχει παράπονο κανένα.
Τα είδα όλα στις μαύρες μέρες μου. Κάποιος καλός να χάνεται- αν και καλός -και ο
φταίχτης μεσ’ το άδικο να ευημερεί.
Γι’ αυτό μην είσαι τόσο βλάκας, αλλά ούτε και τόσο έξυπνος. Θα λειώσεις.
Ούτε τόσο ένοχος, ούτε και τόσο θύμα. Γιατί να φύγεις πριν την ώρα σου;
Να μην τεντώνεις το σχοινί, ούτε να χαλαρώνεις, κάπου στην μέση να βαστάς τις
πράξεις που εκπληρώνεις.
Από όση δέκα τύραννοι χαρίζουν προστασία, περισσότερη είναι αυτή που δίνει η
σοφία.
Κανείς δεν είναι πάνω στην γη τόσο τέλειος σε όλα, που πράττει πάντα το σωστό και
που ποτέ δεν σφάλλει.
Μην δίνεις ποτέ σου προσοχή σε αυτά που λεν για σένα, αυτοί που σε εχθρεύονται
ξερνούν πολλές κατάρες.
Κάποτε ίσως έβρισες και εσύ, μα το όφελος κανένα.
Τα ζύγισα όλα με το ορθό, στην πλάστιγγα της σοφίας, μια πράξη που αισθάνθηκα
ότι με ξεπερνάει.
Αυτά που συμβαίνουν είναι πέρα από μας, πολύ βαθιά κρυμμένα, για να τα δούμε
ξεκάθαρα.
Την σκέψη μου καθοδήγησα, να ψάξει την σοφία, να μελετήσει το κακό, την τρέλα,
την βλακεία.
Και νάτο το συμπέρασμα, κουράστηκα, μα το βρήκα: Για όλα φταίει η γυναίκα.
Πικρότερη απ’ τον θάνατο, μια ζωντανή παγίδα. Θηλιά είναι ο κόρφος της, τα χέρια
αλυσίδες. Αν έχεις την χάρη του Θεού κρατιέσαι μακριά της, αλλιώτικα πέφτεις μέσα
της και δεν μπορείς να φύγεις.
Εκεί κατέληξα εγώ, ο Εκκλησιαστής, αφού έψαξα και πάλεψα με τον ορθό τον λόγο.
Έτσι αυτό που χρόνια έψαχνα, δεν βρήκα να υπάρχει. Ανάμεσα σε χίλιους άνδρες,
ένας σοφός, μπορεί να σου πετύχει, γυναίκα όμως σίγουρα όχι, που τέτοια τύχη;
Παράλληλα ανακάλυψα και κάτι ακόμα: Αν και ο άνθρωπος προικίστηκε με την
αίσθηση του δίκαιου, στο τέλος φτιάχνει τεχνάσματα για να το ξεπεράσει.

Κεφάλαιο 8ο

Ποιος άλλος, έξω απ’ τον σοφό, αξίζει; Που έχει την ικανότητα να κρίνει σωστά, σε
βάθος. Που ξεσκεπάζει εύκολα την μοχθηρία, την καμουφλαρισμένη.
Σε προειδοποιώ: Να υπακούς το σώμα σου, έχει το πάνω χέρι, μιας και ο Θεός στο
έδωσε ενέχυρο, δικό σου.
Μην βιάζεσαι απ’ του δυνατού την παρουσία να φύγεις, μα ούτε να χαζολογάς στα
δύσκολα μονοπάτια. Πρόσεξε την εξουσία!

7
Αφού το όπλο του δυνατού είναι η δύναμή του, μην χάνεις χρόνο άδικα, για να τον
μεταπείσεις.
Να σκέπτεσαι κάθε πράξη σου, πριν την επιχειρήσεις, γιατί στο τέλος σίγουρα σε
σένα θα γυρίσει.
Η ανθρώπινη αποκοτιά την φύση καταστρέφει και φαίνεται η αντίδραση με την
μορφή της κρίσης.
Κάποιος, που αποφεύγει να το δει, δεν το αντιμετωπίζει.
Κανείς δεν έχει την δύναμη τον άνεμο να σπρώξει, ούτε την μέρα του χαμού να την
προσδιορίσει. Όταν σε πόλεμο βρεθείς απέναντι στην φύση, τα πλούτη δεν σε
σώζουνε, όσα πολλά κι αν έχεις.
Όταν την εξουσία ανέλεγκτη αφήνεις, να διαφεντεύει, τότε μην αναρωτηθείς- πως
βρέθηκες στο χώμα;
Κάποια στιγμή ο μοχθηρός θα φτάσει σε ένα τέλος, θα πάρουν άλλοι την θέση του κι
αυτοί θα ξεχαστούνε, σαν τους σκεπάσει η ασήκωτη, η πλάκα του θανάτου. Κούφιο,
δίχως άλλο, είναι κι αυτό.
Επειδή η ποινή για το κακό καθυστερεί να έρθει, οι άνθρωποι ενθαρρύνονται το
πράττουν δίχως σκέψη.
Το ίδιο αργή είναι κι αυτή η Θεϊκή η κρίση. Στον φταίχτη δίνει τον καιρό να αλλάξει
χαρακτήρα και στον θεοσεβούμενο του τάζει πετραχήλια.
Στο τέλος όμως, σαν την σκιά, που χάνεται στο σκοτάδι, έτσι θα σβήσει κι ο κακός,
μα όχι η κακία.
Ότι συμβαίνει πάνω στην γη άδικο είναι και κρίμα. Ο αθώος παίρνει πάνω του, του
ένοχου την μοίρα και ο ένοχος την ανταμοιβή, που αξίζει του αθώου.
Έτσι εγκωμιάζω την χαρά. Τίποτα ομορφότερο κάτω από τον ήλιο, παρά το καλό φαί,
πιοτό και ραβαΐσι. Ας είναι σύντροφοι πιστοί στις μέρες της ζωή σου.
Αφότου αποφάσισα την γνώση να μαζέψω και να ξεψαχνίσω της ζωής τα άγνωστα
μονοπάτια, τα βλέφαρα μου δεν κλείσανε, ούτε μέρα ούτε νύχτα.
Όσο σκληρά κι αν προσπαθείς να βρεις ποια είναι η αλήθεια, στο τέλος είναι μάταιο
και χάσιμο του χρόνου. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να ανακαλύψει, ποια είναι η
ουσία πίσω από τα έργα του Θεού.

Κεφάλαιο 9ο

Και μετά από όλη αυτή τη σκέψη ξεκαθάρισαν όλα μέσα στο μυαλό μου, ότι στα
χέρια του Θεού είναι οι πράξεις των δίκαιων και των σοφών. Και ότι η αγάπη και το
μίσος δεν προοιωνίζουν το αποτέλεσμα της κάθε πράξης.
Το ίδιο τελικά στο καθένα μπορεί να συμβεί. Για τον αθώο και τον ένοχο, ένα και το
αυτό, για τον αγνό και για τον σκάρτο, το ένα και το αυτό, για αυτόν που προσεύχεται
και καίει λιβάνια και για τύπο τον υπεράνω, το ίδιο. Το ίδιο πράγμα θα συμβεί στον
καλό και σε αυτόν που χάνει τον δρόμο του, σε αυτόν που ορκίζεται και σε αυτόν,
που φοβάται να προφέρει όρκους.
Σε αυτήν στην μοίρα την κοινή βρίσκεται η ρίζα του κακού και σε ότι γίνεται κάτω
από τον ήλιο. Γι’ αυτό η ανθρώπινη καρδιά είναι γεμάτη μίσος. Λύσσα ανάμεσα
στους ζωντανούς, μα και στους πεθαμένους.
Κι όμως! Όσο ζει κάποιος ελπίζει. Καλύτερα ζωντανό σκυλί, παρά ψόφιο λιοντάρι.
Αυτοί που ζουν το ξέρουν, πως θα πεθάνουν. Αυτοί που πέθαναν, δεν ξέρουν τίποτα.
Δεν έχουν μνήμη και η μνήμη τους θα ξεχαστεί.
Αυτά που λάτρεψαν, αυτά που μίσησαν, αυτά που πόθησαν, όλα φευγάτα. Τίποτα και
ποτέ ξανά δεν θα κρατήσουν κάτω από τον ήλιο.

8
Εμπρός! Νοιώσε την γεύση του ψωμιού, καθώς σε πλημμυρίζει. Ρούφα κρασί και
ξέρε το, πώς και ο Θεός το θέλει.
Φόρα και ρούχα γιορτινά, λούσου μοσχοβολίσου.
Ξάπλωσε με τον σύντροφο που αγαπάς, δες την ζωή μέσα από τα δικά του μάτια,
όλες τις ταξιδιάρες μέρες, που σου έδωσε κάτω απ’ τον ήλιο, ο Θεός. Αυτό είναι το
μερτικό σου απ’ την ζωή, των κόπων σου ανταμοιβή.
Ότι κι αν κάνεις, στάλαξε μέσα του όλο τον εαυτό σου και κάνε το τέλειο, γιατί όταν
το τρένο θα σφυρίξει, θα είναι αργά για λόγια, για έργα, για γνώση, για σοφία.
Ξανά θα το πω, πως κάτω απ’ τον ήλιο, στην κούρσα δεν κερδίζει ο γρήγορος, ούτε ο
δυνατός στην μάχη. Δεν τρώει ο σοφός ψωμί, ούτε ο έξυπνος πλουτίζει. Έχει ο
καθένας μια στιγμή και μια ευκαιρία δικιά του.
Όμως δεν ξέρει πότε θα ‘ρθει, για να την περιμένει. Όπως το ψάρι στο δόλωμα και το
πουλί στην βέργα, έτσι και ο άνθρωπος παγιδεύεται στο ξάφνιασμα της μοίρας.
Και τούτο παρατήρησα σε σχέση με την σοφία και με απασχόλησε.
Κάποτε σε ένα μικρό χωριό με πολύ λίγους κατοίκους, μια αυτοκρατορία όρμισε με
όπλα, να το αλώσει. Ο στρατηγός το κύκλωσε κι έχτισε πύργους τριγύρω.
Ένας φτωχός, απόκληρος με περισσή σοφία, μπορούσε να σώσει το χωριό, αν
κάποιος του το ζητούσε.
Κι έτσι παρόλο που έχω πει: «Η σοφία είναι καλύτερη από την δύναμη», του φτωχού
η σοφία καθόλου δεν μετρά, μιας και τα λόγια του κτυπούν στου κουφού την πόρτα.
Για να πιάσει τόπο η συμβουλή πρέπει να πέσει μαλακά, όχι σαν τα πολύβουα τα
λόγια του φαφλατά.
Η σκέψη νικάει τα άρματα, μα ένας κακός στο διάβα του σκορπάει πολύ πόνο.

Κεφάλαιο 10ο

Όπως ένα ψοφίμι μολύνει το νερό του πηγαδιού, έτσι και μια μικρή βλακεία
υποσκελίζει την σοφία.
Στην σκέψη του σοφού βρίσκεται η τύχη του και στου ανόητου το κακό το ριζικό του.
Όσο κι αν ο ανόητος κρύβεται, τα έργα του τον ξεμπροστιάζουν.
Βάστα γερά στου τύραννου την μήνιν, αντίσταση παθητική, για να ‘ρθουν τα πάνω
κάτω.
Είδα κάτι στραβό κάτω απ’ τον ήλιο, που μοιάζει με στραβοπάτημα κάποιου ψηλά
ισταμένου.
Ψηλά στα ουράνια ο χαζός κι αυτός που αξίζει, στον πάτο.
Νεόπλουτοι καβάλα στ’ άλογα και η αγέρωχη πριγκιπική γενιά να σέρνεται στο
χώμα.
Τον λάκκο αυτός που έσκαψε, θα πέσει ο ίδιος μέσα. Αυτός, που τον φράχτη
γκρέμισε, θα δαγκωθεί απ’ το φίδι.
Στην δράση υπάρχει αντίδραση. Αν σκάψεις νταμάρια απρόσεκτα, τα βράχια θα σε
πλακώσουν, αν κάψεις δάσος για πλουτισμό, ο ήλιος θα σε αφανίσει.
Όπως ακονίζει ο μάστορας, τα εργαλεία να κόβουν, να ακονίζεις το μυαλό, να είναι
πάντα σε φόρμα.
Όταν τον γητευτή φιδιών το φίδι τον δαγκώσει, καλύτερα να προλάβαινε να αλλάξει
το επάγγελμά του.
Λόγια από χείλη άδολα ηχούν σαν τις καμπάνες, λέξεις με προκατάληψη σφίγγουν
θηλιά κρεμάλας.
Ο λόγος του φανατικού αρχίζει με ανοησία, μα όσο ο χρόνος προχωρά, γίνεται σκέτη
τρέλα.

9
Κι αν συνεχίσει να μιλά, σπέρνει φωτιά στο σύμπαν, το μέλλον φαντάζει αβέβαιο
μέσα στην τόση φρίκη.
Ακούραστες προσπάθειες και με επαναλήψεις, μπήγει στου κόσμου τις καρδιές τα
σπέρματα του μίσους.
Αλλοίμονο στην χώρα αυτήν που ‘χει μωρό αφέντη και που η νομενκλατούρα της την
μέρα μπεκροπίνει.
Αντίθετα ευημερεί η χώρα, όπου ίσος στους ίσους ο αρχηγός ζυγώνει στην βρύση για
να πιει, όταν ξεδιψάσουν όλοι.
Η τεμπελιά είναι ο ένοχος, σαν το ταβάνι πέφτει, τα χέρια τα τεμπέλικα, σαν στάζει η
σοφίτα.
Τραπέζια στρωμένα με φαγιά, πολλά κρασιά και μπύρες, όταν ποθεί κάποιος να βρει,
με χρήμα τα αποκτάει.
Πρόσεξε πάντα, όταν μιλάς τα λόγια παίρνει ο αέρας, σε κάθε γωνιά κι ένας χαφιές
ακούει και μεταφέρει.

Κεφάλαιο 11ο

Μην δένεσαι με τα πράγματα. Αν ρίξεις ψωμί στον ποταμό, θα σου γυρίσει πίσω.
Απέναντι στον αδύνατο, να ανοίγεις την παλάμη, όταν το δίκαιο υστερεί, η κοινωνία
κοχλάζει.
Όταν μαυρίζει ο ουρανός, περίμενε την μπόρα. Όταν το δένδρο χάνεται εκεί που
πέφτει, μένει.
Αυτός, που τον άνεμο κοιτά, ποτέ του δεν θα σπείρει και αυτός που πατά στα
σύννεφα, ποτέ δεν θα θερίσει.
Για ότι φαντάζει αδύνατο, κάποια εξήγηση υπάρχει. Η ανάσα περνά στο έμβρυο,
διαλυμένη μέσα στο αίμα.
Σπείρε, όταν ξυπνήσει η αυγή, μην σταματάς ως το τέρμα, δεν ξέρεις ποιος σπόρος θα
βγει καλός, για να τον προτιμήσεις.
Το φως του ήλιου είναι γλυκό, απόλαυση να σε λούζει.
Ζήσε τα χρόνια σου όμορφα, χαζά μην τα ξοδεύεις, θυμήσου, σκοτάδι έρχεται και
όλα τελειώνουν.
Ζήσε ευτυχισμένα, νέε μου, διασκέδασε την νιότη. Όπου, τα μάτια και η καρδιά σε
οδηγούν, να τρέχεις, για σύμμαχο να έχεις την φρόνηση και την σωστή την κρίση.
Διώξε το άγχος απ’ την ψυχή, ξεσκάλωσε απ’ ότι σε βαραίνει, τα νιάτα είναι σαν τα
πουλιά, γοργά φτεροκοπούνε.

Κεφάλαιο 12ο

Όσο έχεις την δύναμη, δώσε της αξία. Τραγάνισε ξηρούς καρπούς, όσο τα δόντια
κόβουν. Θα έρθουν μέρες που θα χαίρεσαι, μόνο με ότι βλέπεις.
Κάποια στιγμή τα σύννεφα θα σκιάσουνε την μέρα . Ο ήλιος, το φεγγάρι και οι
αστερισμοί θα σβήσουνε για σένα.
Θα έρθει η μέρα, που τα κόκαλα, οι στήλες του σπιτιού σου, θα λυγίσουν. Οι
υπηρέτες σου, τα χέρια και τα πόδια, θα πάψουν να δουλεύουν.
Θα κλείσουν οι εξώπορτες στον ήχο και στο χρώμα και ο μύλος, που όλα τα άλεθε,
θα έχει πιάσει αράχνες. Στο φτεροκόπημα του πουλιού θα σείεται η καρδιά σου και
όταν ακούς την μουσική, μια νότα θα ξεχωρίζεις.
Τα ύψη θα σε τρομάζουνε κι οι δρόμοι, ανηφόρες. Τα φρούτα ώριμα γλυκά, μα η
βέργα σου πεσμένη. Οι κήποι θα μπουμπουκιάζουνε, μα θα τραβάς στο μνήμα κι
αυτοί που γύρω θα πενθούν, θα γεύονται τον ήλιο.

10
Και αυτή η κανάτα η ολόχρυση, δεμένη στ’ ασημένιο νήμα, που απ’ το πηγάδι
τράβαγε νερό, θα γίνει χίλια κομμάτια.
Πίσω στην γη το χώμα γυρνά, μα η ανάσα πετάει στα ουράνια.
«Όλα είναι κούφια» λέει ο Εκκλησιαστής «τα πάντα κούφια».
Τελειώνοντας, ας μου επιτραπεί να πω, πως υπήρξα σοφός, πως δίδαξα ανθρώπους,
ξεψάχνισα τα πράγματα και σκάρωσα αράδες.
Λέξεις προσπάθησα να βρω και χρήσιμες κουβέντες, να καθρεφτίζουν μέσα τους τις
κοσμικές αλήθειες.
Βουκέντρες, τα λόγια του σοφού, καρφιά σταθερά μπηγμένα, που όσο τα αυτιά κι αν
ενοχλούν, στο τέλος τα ξεβουλώνουν.
Απ’ όλα τα άλλα πιο πολύ, αυτό να προσέξεις, νέε. Η γνώση είναι άπειρη δεν
κλείνεται στα βιβλία και αν μελετάς μονόπλευρα, θα χάσεις την ουσία.
Τούτο μονάχα ακόμα θα πω, αφού τα είπα όλα: Να σέβεσαι και να τηρείς τους
φυσικούς τους νόμους, που είναι κοινοί για τους θνητούς.
Να ξέρεις πως, ότι κάνεις ή ότι πεις, απόκριση θα φέρει, είτε καλή είτε κακή, ασχέτως
αν δεν το νοιώσεις.

11
12