Κεφάλαιο 1.

3
Μηχανισμοί άμυνας του ανθρώπινου οργανισμού
 Εμφάνιση παθογόνου μικροοργανισμού

Μηχανισμοί μη ειδικής άμυνας Μηχανισμοί ειδικής άμυνας

Εξωτερικοί Εσωτερικοί
(εμποδίζουν την είσοδο) (δρουν μετά την είσοδο)

Κυτταρική ανοσία
(Τ-λεμφοκύτταρα)
Φαγοκυττάρωση

Δέρμα Βλεννογόνοι
Φλεγμονή

Πυρετός

(Ιντερφερόνες, Συμλήρωμα, Προπερδίνη)

Αντιμικροβιακές ουσίες
•Κεράτινη •Βλέννα
στιβάδα •Βλεφαριδοφόρο
•Γαλακτικό επιθήλιο
οξύ, •Υδροχλώρικό όξύ
•Λυσοζύμη
Χυμική ανοσία
λυσοζύμη
και λιπαρά (Β-λεμφοκύτταρα,
οξέα. αντισώματα)
•Μη
παθογόνοι
ανταγωνιστικ
οί
μικροοργανι
σμοί
 Αίμα
 Βασικός παράγοντας οργάνωσης άμυνας.
 Έμμορφα συστατικά (κύτταρα) και

συστατικά πλάσματος.
 Τα κύτταρα αυτά προκύπτουν από

διαφοροποίηση πολυδύναμων
αιμοποιητικών κυττάρων τα οποία
βρίσκονται στον ερυθρό μυελό των
οστών.
 Πολυδύναμα κύτταρα

 Είναι κύτταρα που μπορούν (δύνανται) να

διαφοροποιηθούν και να δώσουν πολλούς
αλλά συγκεκριμένους διαφορετικούς τύπους
κυττάρων με εξειδικευμένες λειτουργίες.
 Τα πολυδύναμα αιμοποιητικά κύτταρα
μπορούν να διαφοροποιηθούν σε όλα τα
κύτταρα του αίματος όχι όμως σε κύτταρα
άλλων ιστών π.χ. νευρικά κύτταρα
 Ερυθρός μυελός οστών
Τα πολυδύναμα
αιμοποιητικά
κύτταρα
βρίσκονται στον
ερυθρό μυελό των
οστών.
Εξωτερικοί μη ειδικοί
μηχανισμοί άμυνας
 Το δέρμα μας
 Εμποδίζει τα μικρόβια λόγω
της δομής του (κεράτινη
στιβάδα) και λόγω των
ουσιών που βρίσκονται στην
επιφάνεια του (γαλακτικό
οξύ, λυσοζύμη, λιπαρά
οξέα).
 Οι μη παθογόνοι οργανισμοί
που φιλοξενούνται στο
δέρμα μας δρουν
ανταγωνιστικά προς τους
παθογόνους.
 Σμήγμα
Είναι μια λιπαρή έκκριση που παράγεται
από τους σμηγματογόνους αδένες.
Μεταφέρεται στην επιφάνεια της
επιδερμίδας μέσω πόρων και
διαδραματίζει ένα σημαντικό ρόλο: σε
συνδυασμό με τον ιδρώτα, προστατεύει
την επιδερμίδα Περιέχει λιπαρά οξέα.
 Κεράτινη Στιβάδα

Στρώμα νεκρών κυττάρων της

επιδερμίδας που λειτουργεί ως
φραγμός στην είσοδο των
μικροβίων.
Εκατομμύρια μη παθογόνα βακτήρια ζουν στην επιδερμίδα και μας
προστατεύουν από τα «κακά» παθογόνα βακτήρια. Ανταγωνίζονται
τους παθογόνους και εμποδίζουν την εγκατάστασή τους σ΄αυτήν.
 Βλεννογόνοι
 Καλύπτουν κοιλότητες του οργανισμού
και αποτελούν αποτελεσματικό φραγμό
για την είσοδο μικροοργανισμών.
 Εκκρίνουν βλέννα και παγιδεύουν τους

μικροοργανισμούς και δεν επιτρέπουν

την είσοδο τους στον οργανισμό.
Βλεννογόνος αναπνευστικής οδού
 Εκκρίνει βλέννα
 Διαθέτει επιπλέον το
βλεφαριδοφόρο επιθήλιο.
 Οι μικροοργανισμοί
παγιδεύονται στη βλέννα
και με τη βοήθεια των
βλεφαρίδων του επιθηλίου
απομακρύνονται από την
αναπνευστική οδό.
 Βλεννογόνος στομάχου
Εκκρίνεται
υδροχλωρικό οξύ
το οποίο
καταστρέφει τα
περισσότερα
μικρόβια που
εισέρχονται με τη
τροφή .
 Λυσοζύμη
 Φυσικό αντιβιοτικό με βακτηριοκτόνο
δράση. Ένζυμο που διασπά το κυτταρικό
τοίχωμα των βακτηρίων.
 Εκκρίνεται από το βλεννογόνο του
επιπεφυκότα, από το βλεννογόνο της
στοματικής κοιλότητας και από τους
ιδρωτοποιούς αδένες.
 Βρίσκεται στα δάκρυα, στο σάλιο και στον
ιδρώτα.
Εσωτερικοί μη ειδικοί
μηχανισμοί άμυνας
 Φαγοκυττάρωση
 Τα φαγοκύτταρα είναι λευκά
αιμοσφαίρια και διακρίνονται σε
ουδετερόφιλα και σε
μονοκύτταρα.
 Τα μονοκύτταρα διαφοροποιούνται

σε μακροφάγα και εγκαθίστανται

σε ιστούς.
 Φαγοκυττάρωση
 Προσελκύονται από
χημικές ουσίες που
απελευθερώνουν τα
τραυματισμένα κύτταρα
ή οι μικροοργανισμοί.
 Τα μακροφάγα
φαγοκύτταρα
εγκλωβίζουν τους
εισβολείς τους
καταστρέφουν και
εκθέτουν στην επιφάνεια
τους τμήματά τους.
 Συμπτώματα Φλεγμονής
 Κοκκίνισμα και οίδημα (πρήξιμο) λόγω
διαστολής αιμοφόρων αγγείων.
 Πόνος (τραυματισμός νευρικών

απολήξεων, δράση τοξινών), τοπική

αύξηση θερμοκρασίας.
 Έκλυση πύον, πήξιμο αίματος.
 Πύον

Παχύρρευστο κιτρινωπό υγρό που

περιέχει νεκρά φαγοκύτταρα και
νεκρούς μικροοργανισμούς και
παράγεται κατά τη διάρκεια της
φλεγμονώδους αντίδρασης.
 Πήξη του αίματος

Το αίμα στην περιοχή του

τραύματος πήζει σύντομα με τη
δημιουργία ενός πλέγματος
πρωτεϊνικής σύστασης, το οποίο
ονομάζεται ινώδες.
 Πυρετός

Διαταραχή της ομοιόστασης,

προκειμένου ο οργανισμός να
αντιμετωπίσει την ανάπτυξη και τον
πολλαπλασιασμό των βακτηρίων και
των ιών.
 Πυρετός
 Αναστέλλει την ανάπτυξη και τον
πολλαπλασιασμό βακτηρίων.

 Αναστέλλει τον πολλαπλασιασμό των ιών σε

ιώσεις επειδή παρεμποδίζεται η λειτουργία
των ενζύμων των κυττάρων ξενιστών.

 Ενισχύει τη δράση των φαγοκυττάρων.

Ουσίες με αντιμικροβιακή δράση
 Ιντερφερόνες:
Πρωτεΐνες που παράγονται κατά τη
μόλυνση κυττάρων από ιούς.
Απελευθερώνονται και συνδέονται με
υποδοχείς γειτονικών κυττάρων,
ενεργοποιώντας την παραγωγή άλλων
πρωτεϊνών που εμποδίζουν τους ιούς να
μολύνουν τα κύτταρα αυτά.
 Συμπλήρωμα, Προπερδίνη
 Μηχανισμοί ειδικής άμυνας
 Ανοσία ονομάζεται η ικανότητα του οργανισμού να
αναγνωρίζει οποιαδήποτε ξένη προς αυτόν ουσία και
παράγοντας εξειδικευμένα κύτταρα και πρωτεϊνες
(αντισώματα) να την εξουδετερώνει.
 Η αντίδραση του οργανισμού σε οτιδήποτε ξένο που
αναγνωρίζει λέγεται ανοσοβιολογική απόκριση.
 Η ξένη ουσία ή οργανισμός (ιός, βακτήριο) που
προκαλεί την απόκριση, λέγεται αντιγόνο.
 Η εξειδίκευση και η μνήμη είναι τα χαρακτηριστικά
των μηχανισμών ειδικής άμυνας.
 Αντιγόνο
Ως αντιγόνο μπορεί να δράσει ένας
ολόκληρος μικροοργανισμός, ένα τμήμα
αυτού ή τοξικές ουσίες που παράγονται
από αυτόν. Επίσης ως αντιγόνα μπορούν
να δράσουν η γύρη, διάφορες
φαρμακευτικές ουσίες, συστατικά
τροφών, κύτταρα ή ορός από άλλα άτομα
ή ζώα κ.α.
 Χαρακτηριστικά μηχανισμών
ειδικής άμυνας

Εξειδίκευση

Μνήμη
 Λεμφικό Σύστημα
 Πρωτογενή λεμφικά
όργανα: μυελός των οστών,
θύμος αδένας. Εδώ
παράγονται τα αντισώματα
και τα λεμφοκύτταρα.
 Δευτερογενή λεμφικά
όργανα: λεμφαδένες,
σπλήνας, αμυγδαλές,
λεμφικός ιστός. Εδώ
αντιμετωπίζεται ο
εισβολέας.
 Λεμφοκύτταρα

Τ-λεμφοκύτταρα Β-λεμφοκύτταρα

Βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα Κυτταροτοξικά Τ-λεμφοκύτταρα Πλασματοκύτταρα Β-λεμφοκύτταρα μνήμης

Τ-λεμφοκύτταρα μνήμης Κατασταλτικά Τ-λεμφοκύτταρα

 Λεμφοκύτταρα
 Ανήκουν στα λευκά
αιμοσφαίρια
 Είναι μικρά,
σφαιρικά με πυρήνα
 Διακρίνονται σε Τ-
λεμφοκύτταρα και
Β-
λεμφοκύτταρα
 Τ-λεμφοκύτταρα
Διαφοροποιούνται και ωριμάζουν στο θύμο
αδένα και είναι απαραίτητα για την
ολοκλήρωση της ανοσοβιολογικής απόκρισης
Διακρίνονται σε:
• Βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα
• Κυτταροτοξικά Τ-λεμφοκύτταρα
• Τ-λεμφοκύτταρα μνήμης
• Κατασταλτικά Τ-λεμφοκύτταρα
 Βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα
 Ενεργοποιούνται από το τμήμα
του αντιγόνου το οποίο εκτίθεται
στην επιφάνεια των μακροφάγων
 Εκκρίνουν ουσίες και

ενεργοποιούν τα Β-
λεμφοκύτταρα ή άλλα είδη
Τ-λεμφοκυττάρων
 Κυτταροτοξικά Τ-λεμφοκύτταρα
(κυτταρική ανοσία)
 Ενεργοποιούνται από τα
βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα
 Καταστρέφουν καρκινικά

κύτταρα, κύτταρα που έχουν

προσβληθεί από ιό ή κύτταρα
μεταμοσχευμένου ιστού
 Τ-λεμφοκύτταρα μνήμης
 Παράγονται μετά την έκθεση του
οργανισμού σε ένα αντιγόνο
 Ενεργοποιούνται αμέσως μετά

από την επόμενη έκθεση του

οργανισμού σε αυτό
Κατασταλτικά Τ-λεμφοκύτταρα

Σταματούν την
ανοσοβιολογική απόκριση
μετά την επιτυχή αντιμετώπιση
του αντιγόνου
 Β-λεμφοκύτταρα
 Διαφοροποιούνται και ωριμάζουν στο μυελό των
οστών
 Συνθέτουν και παρουσιάζουν στην επιφάνειά τους

ειδικές πρωτεΐνες τις ανοσοσφαιρίνες ή αντισώματα

 Κάθε Β-λεμφοκύτταρο έχει στην επιφάνειά του ένα

είδος αντισωμάτων
 Τα αντισώματα ενός Β-λεμφοκυττάρου

αναγνωρίζουν ένα συγκεκριμένο αντιγόνο και

συνδέονται με αυτό
 Β-λεμφοκύτταρα
(χυμική ανοσία)
Όταν ένα Β-λεμφοκύτταρο συνδεθεί με ένα
αντιγόνο υφίσταται διαδοχικές διαιρέσεις και
παράγονται τα:
• Πλασματοκύτταρα που εκκρίνουν μεγάλες
ποσότητες αντισωμάτων
• Β-λεμφοκύτταρα μνήμης που
ενεργοποιούνται αμέσως μετά από επόμενη
έκθεση του οργανισμού στο ίδιο αντιγόνο
 Αντίσωμα
 Αποτελείται από δύο μεγάλες (βαριές) και
δύο μικρές (ελαφριές) πολυπεπτιδικές
αλυσίδες
 Οι αλυσίδες συνδέονται μεταξύ τους με
ομοιοπολικούς δεσμούς
 Η περιοχή που συνδέεται με το αντιγόνο
ονομάζεται μεταβλητή περιοχή
 Το τμήμα που είναι ίδιο σε όλα τα αντισώματα
αποτελεί τη σταθερή περιοχή
Αντίσωμα
Σύνδεση αντιγόνου-αντισώματος
Σύνδεση αντιγόνου-αντισώματος
Έχει ως αποτέλεσμα:
 Ενεργοποίηση του συμπληρώματος

 Αδρανοποίηση των παραγόμενων

τοξινών
 Αναγνώριση του μικροοργανισμού από

τα μακροφάγα με σκοπό την

ολοκληρωτική του καταστροφή
Στάδια ανοσοβιολογικής απόκρισης
 Πρωτογενής ανοσοβιολογική απόκριση
ενεργοποιείται κατά την πρώτη επαφή του
οργανισμού με ένα αντιγόνο.
 Δευτερογενής ανοσοβιολογική απόκριση
ενεργοποιείται κατά την επαφή του
οργανισμού με το ίδιο αντιγόνο για δεύτερη (ή
επόμενη φορά). Κύτταρα μνήμης βοηθούν
στην άμεση έκκριση αντισωμάτων. Το άτομο
δεν ασθενεί.
Κυτταρική και χυμική ανοσία