ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ.

ΠΑΤΡΩΝ

Μαγικά Τετράγωνα: ανακαλύπτοντας την ιστορία και την μαγεία

τους.

Τα μαγικά τετράγωνα από καιρό θεωρούνται μια μαθηματική δημιουργία

που προσφέρει διασκέδαση και έναν ενδιαφέροντα τρόπο χρήσης της
μαθηματικής γνώσης. Ένα νιοστής τάξης μαγικό τετράγωνο είναι μία
τετράγωνη κατάταξη ν2 διακριτών ακέραιων αριθμών, στην οποία το
άθροισμα των ν αριθμών σε κάθε στήλη, σειρά και διαγώνιο είναι το ίδιο.
Η μαγεία βρίσκεται στο γεγονός πως οι αριθμοί σε κάθε στήλη σειρά και
διαγώνιο αθροίζονται στον ίδιο αριθμό, που ονομάζεται μαγικό στοιχείο.

Στην εικόνα 1 παρουσιάζεται ένα 3ης τάξης μαγικό τετράγωνο με

μαγικό στοιχείο τον αριθμό 15. Το άθροισμα των αριθμών σε κάθε στήλη,
σειρά και διαγώνιο στο παρακάτω τετράγωνο είναι το ίδιο.

4 9 2

3 5 7
Εικόνα 1

8 1 6

Σύντομη ιστορία των μαγικών τετραγώνων

Τα μαγικά τετράγωνα έχουν μια πλούσια ιστορία που ξεκινάει γύρω στο 2200
π.Χ. Ένας κινέζικος μύθος ισχυρίζεται πως καθώς ο κινέζος αυτοκράτορας Yu
περπατούσε κατά μήκος του Κίτρινου Ποταμού, παρατήρησε μια χελώνα με
ένα ξεχωριστό διάγραμμα στο καβούκι της. Ο αυτοκράτορας αποφάσισε να
ονομάσει το ασυνήθιστο αυτό αριθμητικό μοτίβο lo shu. Ωστόσο, το πρώτο
μαγικό τετράγωνο που έχει καταγραφεί εμφανίστηκε στο βιβλίο του πρώτου
αιώνα Da-Dai Liji.
Τα μαγικά τετράγωνα στην Κίνα χρησιμοποιήθηκαν σε διάφορα πεδία
1
έρευνας, συμπεριλαμβανομένων της αστρολογίας, της μαντείας και της
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ
κατανόησης των φυσικών φαινομένων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Επίσης τα μαγικά τετράγωνα διείσδυσαν και σε άλλους τομείς της κινέζικης
κουλτούρας. Για παράδειγμα, πολλά πορσελάνινα πιάτα που βρίσκουμε σε
μουσεία και ιδιωτικές συλλογές, είναι διακοσμημένα με αραβικές επιγραφές
και μαγικά τετράγωνα.
Το πιο πιθανό είναι πως τα μαγικά τετράγωνα μεταφέρθηκαν από την
Κίνα στην Ινδία και μετά στις αραβικές χώρες. Από τις αραβικές χώρες
ταξίδεψαν ως την Ευρώπη και την Ιαπωνία. Στην Ινδία τα μαγικά τετράγωνα
χρησιμοποιήθηκαν και για άλλους σκοπούς πέρα από την διάδοση της
μαθηματικής γνώσης. Παραδείγματος χάριν, ο Varahamihira χρησιμοποίησε
ένα τέταρτης τάξης μαγικό τετράγωνο για να καθορίσει συνταγές αρωμάτων
στο βιβλίο του Brhatsamhita (550 μ.Χ.). Το παλιότερο χρονολογημένο τρίτης
τάξης μαγικό τετράγωνο στην Ινδία εμφανίζεται στο ιατρικό έργο Siddhayoga
(900 μ.Χ.) του Vrnda, σαν μέσο διευκόλυνσης της γέννας.
Λίγα είναι γνωστά για την έναρξη της έρευνας των μαγικών
τετραγώνων στα ισλαμικά μαθηματικά. Πραγματείες του ένατου και δέκατου
αιώνα αποκαλύπτουν πως οι μαθηματικές ιδιότητες των μαγικών
τετραγώνων είχαν ήδη αναπτυχθεί στις περιοχές που αργότερα έγιναν
ισλαμικά αραβόφωνα έθνη. Επίσης, η ιστορία δείχνει πως η εισαγωγή των
μαγικών τετραγώνων ήταν εξολοκλήρου μαθηματική και όχι μαγική. Η αρχαία
αραβική επιγραφή για τα μαγικά τετράγωνα, wafq ala dad σημαίνει
‘αρμονική διάταξη των αριθμών’. Αργότερα, κατά τη διάρκεια του ενδέκατου
και δωδέκατου αιώνα οι ισλαμιστές μαθηματικοί έκαναν ένα μεγάλο βήμα
μπροστά με την πρόταση μιας σειράς από απλούς κανόνες για τη δημιουργία
μαγικών τετραγώνων. Ο 13ος αιώνας ήταν μάρτυρας μιας αναγέννησης των
μαγικών τετραγώνων που απέκτησε άμεση σχέση με τη μαγεία και τη
μαντεία. Αυτή η ιδέα φαίνεται στα ακόλουθα λόγια του Camman, που μιλάει
για την πνευματική σημασία των μαγικών τετραγώνων:

Αν τα μαγικά τετράγωνα ήταν γενικά, μικρά μοντέλα του σύμπαντος,

τώρα θα μπορούσαν να ειδωθούν σαν συμβολικές αναπαραστάσεις της
Ζωής, σε μια διαδικασία συνεχούς ροής, συνεχώς ανανεώσιμες μέσω της
επαφής με μια θεϊκή πηγή στο κέντρο του κόσμου’.

Αρκετό ενδιαφέρον στα μαγικά τετράγωνα παρουσιάστηκε στη δυτική

Αφρική. Τα μαγικά τετράγωνα ήταν συνυφασμένα με όλο τον πολιτισμό της
δυτικής Αφρικής. Τα τετράγωνα είχαν ιδιαίτερα σημαντική πνευματική
σημασία και αποτυπωνόταν σε ρούχα, μάσκες και θρησκευτικά είδωλα. Στις
αρχές του 18ου αιώνα ο Muhammad, ένας γνωστός αστρονόμος μαθηματικός,
μυστικιστής και αστρολόγος στη μουσουλμανική δυτική Αφρική άρχισε να
ασχολείται με τα μαγικά τετράγωνα. Σε ένα από τα χειρόγραφά του, έδωσε 2

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

παραδείγματα και εξήγησε πώς να δημιουργεί κανείς περιττής (μονής) τάξης
μαγικά τετράγωνα.
Κατά τη διάρκεια του 15ου αιώνα ο βυζαντινός συγγραφέας Manuel
Moschopoulos, εισήγαγε τα μαγικά τετράγωνα στην Ευρώπη όπου, όπως και
σε άλλους πολιτισμούς, τα μαγικά τετράγωνα ήταν άμεσα συνδεδεμένα με τη
μαγεία την αλχημεία και την αστρολογία. Οι πρώτες αποδείξεις εμφάνισης
των μαγικών τετραγώνων σε έντυπα κείμενα στην Ευρώπη αποκαλύφθηκαν
σε μια διάσημη γκραβούρα του γερμανού καλλιτέχνη Albrecht Durer. Το 1514
ενσωμάτωσε ένα μαγικό τετράγωνο στην γκραβούρα του Melencolia I,στην
πάνω δεξιά γωνία.
Ο Chen Dawei ξεκίνησε την έρευνα των μαγικών τετραγώνων στην
Ιαπωνία με την εισαγωγή του βιβλίου του Suan fa tong zog που δημοσιεύτηκε
το 1592. Επειδή τα μαγικά τετράγωνα ήταν ένα διάσημο θέμα, ήταν
αντικείμενο μελέτες από τους wasan οι οποίοι ήταν ιάπωνες εξειδικευμένοι
μαθηματικοί.
Κατά τη διάρκεια του 17ου αιώνα μεγάλη προσοχή δόθηκε στη σπουδή
των μαγικών τετραγώνων. Στα 1687-88 ένας γάλλος αριστοκράτης, ο Antoine
de la Loubere μελέτησε τη μαθηματική θεωρία της δημιουργίας των μαγικών
τετραγώνων. Στα 1686, ο Adamas Kochansky επέκτεινε τα μαγικά τετράγωνα
στις τρεις διαστάσεις. Στα τέλη του 19ου αιώνα οι μαθηματικοί εφάρμοσαν τα
τετράγωνα σε προβλήματα, στις πιθανότητες και στην ανάλυση. Στις μέρες
μας τα μαγικά τετράγωνα μελετώνται σε σχέση με την παραγοντική ανάλυση,
συνδυαστικά μαθηματικά, μήτρες, ρυθμιστική αριθμητική και γεωμετρία. Η
μαγεία ωστόσο παραμένει στα μαγικά τετράγωνα.

Μέθοδος δημιουργίας μαγικών τετραγώνων του Pheru.

Η πρώτη γνωστή μαθηματική χρήση των μαγικών τετραγώνων στην

Ινδία ήταν αυτή του Thakkura στο έργο του Ganitasara (1315 μ.Χ). Ο Pheru
ανακάλυψε μια μέθοδο δημιουργίας περιττών μαγικών τετραγώνων, δηλαδή
τετραγώνων στα οποία ο ν είναι ένας περιττός ακέραιος. Ξεκίνησε
τοποθετώντας τον αριθμό 1 στο τελευταίο κελί της κεντρικής στήλης (βλέπε
εικ. 3). Για το επόμενο κελί πάνω από αυτό, προσθέτοντας ν+1, παίρνεις ν+2.
Για το επόμενο κελί πάνω από το ν+2, προσθέτοντας ν+1 ξανά, παίρνεις 2ν+3.
Συνεχίζοντας να προσθέτεις με αυτόν τον τρόπο έτσι ώστε να συμπληρώσεις
όλη την κεντρική στήλη, έχεις ως αποτέλεσμα μια αριθμητική πρόοδο με την
κοινή διαφορά του ν+1.Συνέχισε να προσθέτεις ν+1 μέχρις ότου να φτάσεις
το κορυφαίο κελί της κεντρικής στήλης το οποίο έχει τιμή ν2.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

 n2

5n + 6

4n + 5

3n + 4

2n + 3

n+2

Εικόνα 3. Τα πρώτα βήματα της μεθόδου για τη δημιουργία περιττών

μαγικών τετραγώνων.

Τα υπόλοιπα κελιά του τετραγώνου συμπληρώνονται ξεκινώντας από

τους αριθμούς στην κεντρική στήλη. Η εικ. 4 δείχνει τη μέθοδο του Pheru.
Έστω ότι φτιάχνουμε ένα 9x9 μαγικό τετράγωνο, δηλαδή ν=9. Διάλεξε έναν
αριθμό στην κεντρική στήλη, για παράδειγμα το 1, και πρόσθεσε ν στο 1. Στο
δικό μας παράδειγμα που ισχύει ν=9, έχουμε 9+1=10. Στη συνέχεια
ξεκινώντας από το 1 μετακινήσου ένα κελί αριστερά και δύο κελιά πάνω. Σε
αυτό το κελί τοποθέτησε το 10. Από αυτό το κελί επανέλαβε την ίδια
διαδικασία, πρόσθεσε 10+9 και παίρνεις 19. Μετακινήσου πάλι ένα κελί
αριστερά και δύο πάνω και τοποθέτησε το 19. Συνέχισε αυτή τη διαδικασία
ώσπου να φτάσεις στο κελί με τιμή 37. πρόσθεσε 9 και ξανά μέσω της ίδιας 4

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

κίνησης τοποθέτησε 46 έξω από το αρχικό 9x9 μαγικό τετράγωνο. Για να
ξεπεράσεις αυτό το πρόβλημα (δηλαδή το γεγονός ότι βρίσκεσαι εκτός του
αρχικού τετραγώνου), φτιάξε και άλλα 9x9 τετράγωνα σε κάθε πλευρά και
γωνία του αρχικού τετραγώνου. Παρατηρούμε ότι το κελί με τον αριθμό 46
βρίσκεται στο τετράγωνο πάνω και αριστερά από το αρχικό.

Απλά μετακίνησε τον αριθμό 46 στο αντίστοιχο κελί του αρχικού

τετραγώνου.

46 57 68 79 90 22 33 44
45 47 58 69 80 12 23 34
35 37 48 59 70 81 2 13 24 35
25 36 38 49 60 71 73 3 14 25
15 26 28 39 50 61 72 74 4 15
86 16 27 39 40 51 62 64 75 5
76 6 17 19 30 41 52 63 65 76
66 77 7 18 20 31 42 53 55 66
56 67 78 8 10 21 32 43 54 56
57 68 79 9 11 22 33 44 46
47 58 69 80 1 12 23 34 45

Εικόνα 4. Ένα περιττής τάξης μαγικό τετράγωνο με μαγικό στοιχείο 369

συμπληρωμένο με τη μέθοδο του Pheru.

Όταν φτάσεις σε έναν αριθμό που ξεπερνά το 81 (δηλαδή το ν2 που

στο παράδειγμα μας είναι 92=81) απλά αφαίρεσε 81 από τον αριθμό. Ένα
παράδειγμα φαίνεται στον αριθμό 77 στην εικ. 4. Προσθέτοντας 9 και
πραγματοποιώντας την γνωστή διαδικασία, ένα κελί αριστερά και δύο πάνω,
καταλήγουμε στον αριθμό 86 σε ένα κελί έξω από το αρχικό τετράγωνο με
αριθμητική τιμή μεγαλύτερη του 81. Αφαιρώντας 81 από την τιμή 86
παίρνουμε 5 και στη συνέχεια τοποθετούμε αυτή την τιμή στο αντίστοιχο κελί
του αρχικού τετραγώνου. Αν συνεχίσεις να ακολουθείς αυτές τις οδηγίες που
5

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

έδωσε ο Pheru, θα δημιουργήσεις ένα 9x9 μαγικό τετράγωνο με μαγικό
στοιχείο το 369.
Συνοψίζοντας, αφού βρεις την κεντρική στήλη για να δημιουργήσεις τα
υπόλοιπα κελιά μετακινήσου ένα κελί στα αριστερά και δύο πάνω
αυξάνοντας την αριθμητική τιμή κατά ν. Όταν αυτή η κίνηση δίνει έναν
αριθμό έξω από το αρχικό τετράγωνο, μετακίνησε τον αριθμό στο αντίστοιχο
καλό μέσα στο αρχικό τετράγωνο. Όταν μια αριθμητική τιμή ξεπερνά την τιμή
ν2, αφαίρεσε ν2 από την τιμή αυτή.

Προεκτάσεις
Μια επιπλέον άσκηση είναι να βρεθεί πρώτα ο τύπος για το μαγικό
στοιχείο ενός νιοστής τάξης κανονικού τετραγώνου, ο οποίος είναι
[ν(ν2+1)]/2, και στη συνέχεια να βρεθεί ο τύπος για το μεσαίο αριθμό ενός
νιοστής τάξης κανονικού μαγικού τετραγώνου ο οποίος είναι (ν2+1)/2.

Βασικές απαιτήσεις
Άλγεβρα 6-8
Αυτό το μάθημα καλύπτει τις ακόλουθες βασικές απαιτήσεις της άλγεβρας:
 Αναπαράσταση, ανάλυση και γενίκευση μιας ποικιλίας μοτίβων με
πίνακες, γραφήματα, λέξεις, και αν αυτό είναι δυνατό, με συμβολικούς
κανόνες.
Αριθμοί και χειρισμοί 6-8
Το μάθημα αυτό καλύπτει τις ακόλουθες βασικές απαιτήσεις αριθμών και
χειρισμών:
 Κατανόηση νοήματος των ακέραιων αριθμών και αναπαράσταση και
σύγκριση ποσοτήτων.
 Ανάπτυξη και χρήση στρατηγικών για την εκτίμηση των
αποτελεσμάτων λογικών-αριθμητικών υπολογισμών και κρίση της
λογικότητας των αποτελεσμάτων.

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

Φύλλο Εργασίας
Ασκήσεις για την αποκάλυψη της μαγείας των μαγικών τετραγώνων.
1. Χρησιμοποιώντας το μαγικό τετράγωνο που φαίνεται παρακάτω, απάντησε
στις ακόλουθες ερωτήσεις:
α. Ποιας τάξης είναι το μαγικό τετράγωνο; Δικαιολόγησε την απάντησή
σου.
β. Ποιο είναι το μαγικό στοιχείο; Δικαιολόγησε την απάντησή σου.

1 19 7 25 13

10 23 11 4 17

14 2 20 8 21

18 6 24 12 5

22 15 3 16 9

2. Στην Ινδία γύρω στο 1500 μ.Χ., δημιουργήθηκαν μαγικά τετράγωνα

διαστάσεων 4x4 για συγκεκριμένους σκοπούς. Για παράδειγμα, για να
ηρεμήσει ένα παιδί είχε προορισθεί ένα 4ης τάξης μαγικό τετράγωνο με
μαγικό στοιχείο το 84.
α. Αν ταξίδευες στην Ινδία γύρω στο 1500 μ.Χ., θα ήθελες να
κατασκευάσεις ένα μαγικό τετράγωνο 4ης τάξης με μαγικό στοιχείο το 34 για
να σε προστατεύει στα ταξίδια σου. Δημιούργησέ το χρησιμοποιώντας τους
αριθμούς 1-16.
β. Αν ήσουν πολεμιστής στην Ινδία στα 1500 μ.Χ., θα χρειαζόταν να
κατασκευάσεις ένα 4ης τάξης με μαγικό στοιχείο το 64 για προστασία. Φτιάξε
αυτό το τετράγωνο χρησιμοποιώντας το 7 ως το μικρότερο αριθμό και το 25
ως τη μεγαλύτερη αριθμητική τιμή.

3. Χρησιμοποίησε τη μέθοδο Pheru για να φτιάξεις μαγικά τετράγωνα στα

οποία ν=5.
7

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

4. Ένας γάλλος που ονομάζεται Antoine de la Loubere δημιούργησε μια νέα
μέθοδο κατασκευής μαγικών τετραγώνων με τη χρήση διαδοχικών αριθμών
ξεκινώντας από το 1. Ένα νxν τετράγωνο θα περιείχε τους αριθμούς
1,2,3,4,….ν2. Για να κατασκευάσεις ένα 5ης τάξης μαγικό τετράγωνο, πρώτα
σχημάτισε ένα τετράγωνο και χώρισέ το σε 25 κελιά (βλέπε εικόνα στα δεξιά).
Πρόσθεσε μια σειρά κελιών κατά μήκος του επάνω και του δεξιού πλαισίου.
Σκίασε το πρόσθετο κελί στην πάνω δεξιά γωνία και θεώρησέ το
συμπληρωμένο. Ξεκίνα γράφοντας 1 στο πάνω μεσαίο κελί του αρχικού
τετραγώνου. Ο γενικός κανόνας είναι να προχωράς διαγώνια πάνω και δεξιά
με διαδοχικούς ακεραίους. Αυτός ο κανόνας έχει δύο εξαιρέσεις. Πρώτον, αν
βρεθείς σε ένα κελί που βρίσκεται έξω από το αρχικό τετράγωνο, τότε
μπορείς να μετατοπιστείς τελείως κατά μήκος του τετραγώνου, είτε από την
κορυφή στην βάση είτε από τα δεξιά στα αριστερά, και συνεχίζεις με τον
αρχικό κανόνα. Δεύτερον, αν βρεθείς σε ένα κελί που είναι ήδη
συμπληρωμένο τότε πρέπει να γράψεις τον αριθμό που θα έγραφες, στο κελί
που βρίσκεται αμέσως από κάτω από αυτό που συμπληρώθηκε τελευταίο,
και μετά συνεχίζεις με τον γενικό κανόνα.
Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο Loubere, κατασκεύασε ένα 3ης τάξης μαγικό
τετράγωνο.

18 25 2 9

17 24 1 8 15 17

23 5 7 14 16 23

4 6 13 20 22 4

10 12 19 21 3 10

11 18 25 2 9

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

Λύσεις του φύλλου εργασιών.
1α. Το μαγικό τετράγωνο είναι 5ης τάξης επειδή οι διαστάσεις του είναι 5x5.
1β. Το μαγικό στοιχείο είναι το 65 επειδή κάθε σειρά, στήλη και διαγώνιο
δίνει άθροισμα 65.
2α. Ένα τέταρτης τάξης μαγικό τετράγωνο με μαγικό στοιχείο 34 που
χρησιμοποιούνταν για να προστατεύει ταξιδιώτες.

4 9 5 16
14 7 11 2
15 6 10 3
2β. Ένα τέταρτης τάξης μαγικό τετράγωνο με μαγικό στοιχείο 64 που
χρησιμοποιούνταν για να προστατεύει μαχητές.

7 15 22 20

23 19 8 14

10 12 25 17

24 18 9 13

3. Η λύση για ν=5

16 23 30 7 14

15 17 24 26 8

9 11 18 25 2 9

28 10 12 19 21 3

2 4 6 13 20 22

23 5 7 14 16

17 24 1 8 15

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

4. Τρίτης τάξης μαγικό τετράγωνο με τη μέθοδο του Pheru.

9 2
8 1 6 8
3 5 7 3
4 9 2

3. Α. Μαγικά Τετράγωνα Ι

Τα τετράγωνα αυτά τα αποκαλούμε μαγικά καθώς το άθροισμα κάθε

σειράς, στήλης και διαγωνίου παραμένει σταθερό. Για να κατανοήσουμε την
αλήθεια αυτή φτάνει η κατασκευή ενός μαγικού τετραγώνου διαστάσεων 3
τετραγωνάκια × 3 τετραγωνάκια, είναι απλό και μέσω της δοκιμής και της
απόδειξης θα δούμε πως λειτουργεί. Στην περίπτωση που έχουμε τετράγωνα
μεγαλύτερων διαστάσεων (4 × 4) είναι απαραίτητη μια μέθοδος. Ένας
αλγόριθμος, ο οποίος μπορεί να ισχύει για κάποια περιττά τετράγωνα,
μπορεί να μην λειτουργεί για κάποια ζυγά τετράγωνα χωρίς κάποια
παραπάνω βοήθεια ενός δεύτερου αλγόριθμου.
Μια μέθοδος κατασκευής μαγικών τετραγώνων είναι η λεγόμενη
«μέθοδος της πυραμίδας» ή «εκτεταμένοι διαγώνιοι». Η μέθοδος αυτή
αποτελείται από τρία βήματα:
1) Ζωγραφίζουμε μια πυραμίδα με ίσου μεγέθους τετράγωνα όπως είναι
τα μαγικά τετράγωνα σε κάθε πλευρά του αρχικού τετραγώνου. Η
πυραμίδα πρέπει να αποτελείται από δυο λιγότερα τετράγωνα σε
αριθμό στη βάση της από τον αριθμό των τετραγώνων στην πλευρά του
μαγικού τετραγώνου.
2) Διαδοχικά τοποθετούμε τους αριθμούς από το 1 έως n2 , του n × n
μαγικό τετράγωνο, στις διαγωνίους.
3) Μεταφέρουμε κάθε αριθμό που βρίσκεται εκτός του n × n τετραγώνου
και τον εγκαθιστώ στο αντίθετο κενό τετράγωνο μέσα στο 4 × 4
τετράγωνο.

10

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

 Την μέθοδο αυτή της πυραμίδας μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε
και για την κατασκευή 5 × 5 τετραγώνου και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για
κάθε περιττή αριθμημένη πλευρά τετραγώνου.

Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε μερικές ιδιότητες των μαγικών

τετραγώνων ώστε να κατασκευάσουμε περισσότερα τετράγωνα από τα ήδη
κατασκευασμένα παραπάνω τετράγωνα. Αυτές οι ιδιότητες είναι οι εξής:
1) Για να παραμείνει ένα τετράγωνο μαγικό αρκεί να προστεθεί
οποιοσδήποτε αριθμός σε κάθε αριθμό του μαγικού
τετραγώνου.
2) Για να παραμείνει ένα τετράγωνο μαγικό αρκεί να
πολλαπλασιάσουμε οποιοσδήποτε αριθμό με κάθε αριθμό του
μαγικού τετραγώνου.
3) Αν δυο στήλες ή δυο γραμμές, οι οποίες απέχουν ίση απόσταση
από το κέντρο ανταλλαχθούν, τότε το τετράγωνο παραμένει
μαγικό.
4) Ένα ζυγό μαγικό τετράγωνο n× n, όπου n ζυγός αριθμός,
παραμένει μαγικό αν ανταλλάξουμε τα τεταρτοκύκλια.
5) Ένα περιττό μαγικό τετράγωνο παραμένει μαγικό αρκεί μερικά
τεταρτοκύκλια και η σειρά να ανταλλαχθούν.

Υπάρχουν πολλές απόψεις για την κατασκευή μαγικών τετραγώνων.

Ωστόσο, μια μέθοδος που έχει αναπτυχθεί με έναν αλγόριθμο ισχύει για κάθε 11
ζυγή πλευρά τετραγώνου. Αποκαλείται μέθοδος «ανταλλαγής ζευγαριών» και
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ
λειτουργεί με τον παρακάτω τρόπο. Θεωρούμε την πρώτη και τελευταία
στήλη από ένα n × n μαγικό τετράγωνο όπου n είναι ζυγός αριθμός. Μεταξύ
του πρώτου και τελευταίου αριθμού κάθε σειράς η διαφορά είναι n- 1. Αν
υπάρχουν n γραμμές στο τετράγωνο έχουμε μια συνολική διαφορά n- (n- 1)
μεταξύ της πρώτης και τελευταίας στήλης του τετραγώνου. Για να
διατηρήσουμε την ισορροπία του συνόλου για τις πρώτες και τελευταίες
στήλες πρέπει να ανταλλάξουμε ζευγάρια αριθμών μεταξύ στηλών και κάθε
αλλαγή ζευγαριών θα πρέπει να είναι από την ίδια σειρά, έτσι ώστε να μην
αλλάξει το συνολικό άθροισμα της σειράς. Όταν ένα ζευγάρι μιας σειράς
ανταλλαχθεί τότε η διαφορά μεταξύ των στηλών αλλάζει κατά 2 (n- 1). Αν
όπου + είναι ο αριθμός των φορών των ζευγαριών που πρέπει να
ανταλλαχθούν τότε έχουμε:
t∙[ 2∙ (n- 1)] = n∙ (n- 1)
2t = n, και t = n/2
Παρόμοιο επιχείρημα έχουμε για τη δεύτερη και τις επόμενες στήλες, με
μόνη διαφορά στο παραπάνω αντί για (n- 1) τοποθετούμε (n- 3). Το
αποτέλεσμα t παραμένει το ίδιο. Θεωρούμε το 4 × 4 μαγικό τετράγωνο. Στην
περίπτωση αυτή το t είναι ίσο με το δυο. Οι επιλογές που έχουμε για τα
ζευγάρια που θέλουμε ν’ ανταλλάξουμε είναι περιορισμένες αν θέλουμε το
άθροισμα των αριθμών των διαγωνίων να διατηρεί την μαγική σταθερότητα.
Τα ζευγάρια θα πρέπει να είναι στις διαγωνίους. Απεικονίζουμε τις γραμμές x
και y, οι οποίες περνούν και ενώνονται στο κέντρο του τετραγώνου. Έτσι
πετυχαίνουμε την αντανάκλαση των γραμμών x = y και y = - x. Θέτοντάς το
διαφορετικά θα λέγαμε ότι ανταλλάζουμε τους αριθμούς με τους αντίθετους,
οι οποίοι βρίσκονται σε ίσες αποστάσεις από το κέντρο κατά μήκος των
διαγωνίων. Έχουμε ανταλλάξει δυο ζευγάρια σε κάθε γραμμή και στήλη του
τετραγώνου με αποτέλεσμα να έχουμε μαγικό τετράγωνο.

12

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

 Με την ίδια λογική δουλεύουμε και ένα μαγικό τετράγωνο 6 επί 6,
όπου t = 3, και έχουμε ελευθερία επιλογών ζευγαριών για κάθε στήλη και
γραμμή.

Ανταλλάξτε τα ζευγάρια στις στήλες.

Ανταλλάξτε τα ζευγάρια στις γραμμές

13

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

Β. Μαγικό Τετράγωνο ΙΙ

Προκειμένου να μετατρέψουμε το κατασκευασμένο τετράγωνο σε

πολλά διαφορετικά μαγικά τετράγωνα μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε
μερικές ιδιότητες των μαγικών τετραγώνων. Μερικές από τις ιδιότητες των
μαγικών τετραγώνων είναι:
1. Το μαγικό τετράγωνο παραμένει μαγικό εάν οποιοσδήποτε αριθμός
προστεθεί σε όλους τους αριθμούς του μαγικού τετραγώνου.
2. Το μαγικό τετράγωνο παραμένει μαγικό εάν οποιοσδήποτε αριθμός
πολλαπλασιαστεί με όλους τους αριθμούς του μαγικού τετραγώνου.
3. Το μαγικό τετράγωνο παραμένει μαγικό εάν δυο σειρές ή στήλες που
απέχουν το ίδιο από το κέντρο ανταλλαχθούν.
4. Το μαγικό τετράγωνο παραμένει μαγικό εάν τα διαγωνίως
τεταρτοκύκλια ανταλλαχθούν.
5. Το μαγικό τετράγωνο παραμένει μαγικό εάν οι στήλες ή οι σειρές
ανταλλαχθούν. Εάν η πρώτη και η δεύτερη στήλη/ σειρά ανταλλαχθούν
και η Τρίτη στήλη ανταλλαχθεί με την τέταρτη στήλη, τότε αυτό λέγεται
1- 2- 3- 4 ανταλλαγή.

Παρακάτω παραθέτω παραδείγματα για την 3η, 4η και 5η ιδιότητα.

3.

16 2 3 13 16 2 3 13 4 14 15 1
5 11 10 8 9 7 6 12 5 11 10 8
9 7 6 12 5 11 10 8 9 7 6 12
4 14 15 1 4 14 15 1 16 2 3 13

16 3 2 13 16 3 2 13 4 15 14 1
5 10 11 8 9 6 7 12 5 10 11 8
9 6 7 12 5 10 11 8 9 6 7 12
4 15 14 1 4 15 14 1 16 3 2 13

13 2 3 16 13 2 3 16 1 14 15 4
8 11 10 5 12 7 6 9 8 11 10 5
12 7 6 9 8 11 10 5 12 7 6 9 14

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ

1 14 15 4 1 14 15 4 13 2 3 16
4.

16 2 3 13 16 2 9 7
5 11 10 8 5 11 4 14
9 7 6 12 3 13 6 12
4 14 15 1 10 8 15 1

6 12 3 13 6 12 9 7
15 1 10 8 15 1 4 14
9 7 16 2 3 13 16 2
4 14 5 11 10 8 5 11

5.

1 2 3 4
16 2 3 13
5 11 10 8
9 7 6 12
4 14 15 1

2 1 4 3
2 16 3 13 2 16 13 3
11 5 10 8 11 5 8 10
7 9 6 12 7 9 12 6
14 4 15 1 14 4 1 15

1- 2-3- 4 ανταλλαγή

15

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗΣ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΤΔΕ ΠΑΝ. ΠΑΤΡΩΝ