Page | 1

1.

વસંત િવજય
શી વો સ ઈન ુ ટ , લાઈક એ નાઈટ.....
ઓલ ધે સ બે ટ ઓફ ડાક એ ડ ાઈટ

‘મહાભારત’ ના આ દપવમાં હ તના ુ રનરશ પાં ુ ને કોઈ

પણ નોમલ ુ ષ સહન ન કર શક, એવો ાપ મળે છે . સમાગમરત હરણ ુ ગલ પર
તીર ચલાવતા, ‘જ ટ ફોર વરાયટ ’ એ ું પ ધારણ કર ને િ યાસં ગ મ માણતા

Page | 2
ઋિષ ુ માર મરતા મરતા પાં ુ ને પ ટપણે કહ છે ‘‘મૈ ુ નના આનં દમાં રત ુ ગલ પર
તીર ચલાવવા ટલા નીચ અને અધમ શાસક, ( ેમીપં ખીડાઓ પર ડંગોરો ચલાવતા
પોલીસવાળાઓ અને ભારતીય સં ૃ િતના ઝં ડાધાર ઓ, સાં ભળો છો ?) તારામાં
સં વેદના, સમજ અને સૌજ ય નથી. માટ ું કોઈ ીનો કામા ુ ર થઈને પશ પણ
કર શ, તો તા ં ૃ ુ થશે - અને પરમ ુ ખની ણમાં અમાર જોડ ખં ડત કર એમ
તા ં ુ ગલ પણ ખં ડત થશે !’’
મહાભારતની જ આ થીમ લઈ ૧૨૦ વષ પહલા મ ણશં કર
રન ભ , ઉફ કિવ કા તે એક અ ત રચના કર . વસં તિવજય. કા ય હવે ૂ લાતી
જતી ૂ ની ુ જરાતી લઢણને લીધે વાં ચ ુ અઘ ં પડ. પણ ૂ ળ મહાભારતના
વેદ યાસના વણનના એ સટ શન વી આ માદક રચના છે . ાપ ત પાં ુ પ ની ુ ંતી
અને મા ી સાથે જ ં ગલમાં ય છે, અને હ તના ુ ર ૃ તરા ને સ પે છે. ( હરમાં ુ ત
ણય ડા કરતા િનદ ષ ુ ગલને ખલેલ પહ ચાડવાનો ાપ પણ ુ ે ના ધમ ુ ની
ુ િનયાદ છે , એ યાદ રાખ ું !) પિત સાથે સં બ ં ધ બાં ધી ન શકાય, એટલે ુ ંતી-મા ી
‘િનયોગ’ ારા દવતાઓના સં તાનોની માતા બને છે. અકાળે વનમાં ઋિષ વન ગાળતા
પાં ુ ફર યાત ચયથી સં યમી વન ગાળે છે.
અને કિવ ( યાસ-કા ત બં ને !) વસં તની ભાતે ખીલી ઊઠતી ૃ િત ું આ ાદક વણન
કર છે . ૂ યની ર તમ લા લમા, ચં ડ િશખરોથી વહતા ઝરણા, ઠંડા પવનમાં ડોલતા
ૃ ો, ગેલ કરતા પ ુ પ ં ખીઓ અને તપ વી રા ને અજ ં પો થાય છે. આટલી ુ ં દર
ુ િનયામાં કટલો ક મતી સમય સ દય મા યા િવનાનો વેડફાઈ ગયો ! એમાં પાં ુ ની
નજર આ ં ેત વ ધારણ કરલી (રાજક ૂ રની મં દા કની યાદ આવે છે?) ુ વાન
અને ઘાટ લી એવી પાળ પ ની મા ી ચડ ય છે . પં ખીના ટ ૂ કા ણે એના દયમાં
રસ રડ છે . નવા વ ો ધારણ કયા હોય એવા તાજગીસભર ૃ ો અને એમાં થી વહતો
શીતળ પવન સમ ૃ ટમાં ‘મદનરસ’ (મદન = કામદવ) ભર છે . ૃ િતમાં એવા રં ગ
ખી યા છે , ક અનં ગ (કામદવ) ગટ છે . લોના એક ઉ ાન (માલતી મં ડપ)માં
આમં ણ આપતાં ‘િસડ ટવ’ વોઈસમાં ગવાતા ગીતને સાં ભળ રા ના ખળભળે લા
દય પર રાખેલો સં યમનો ુ શ ગળ ય છે. એને ‘િ યાપં ચમ ૃ ટ’થી નહાવા ું
મન થાય છે ! બાય ધ વે, ુ પધ વા કામદવ ( ુ િપડ) પાસે પાં ચ બાણ હોય છે.

Page | 3
મતલબ, પાં ચ ઈ યો ું ુ ખ! સરસ યો જોઈને થતો આનં દ, સરસ વાદ ચાખીને,
સરસ સં ગીત સાં ભળ ને, સરસ ‘પરફ ુ મી’ મહક ાસમાં ભર ને અને સરસ લ સી
ું વાળ પાળ વચાને પશ ને થતો આનં દ ! જોય ઓફ ુ ટ લ લાઈફ ! કા ત લખે
છે ◌ઃ (વસં તમાં) ઘેલી બની ૃ ટ રસમાં હાલ હાય છે, હાય ! એક જ પાં ુ ના હયામાં
કંઈક થાય છે !
અ ૃત વા કંઠ ગાતી મા ી તરફ ું બકથી ખચાતા લોખં ડની
મ પાં ુ ધસે છે. ન ક રહલી રમણીની ખમાં થી યાર બે ુ માર છલક છે . મા ી
ૂ ં ઝાઈને પાં ુ ને ાપની યાદ દવડાવે છે. ભયથી કાં પતી, થરથરતી કરગર છે . પણ
પાં ુ ‘ દય પર િનદય’ થવા માં ગતો નથી. માં ડ કા ૂ માં રાખેલી તેની ા ૃ િતક ૃિ ઓ
(બે ઝક ઈ ટં કટસ !) છટક ય છે . એ પોકાર છે ◌ઃ ‘િ યા.... વરાથી દહ જોડ દ, આ
તો ન હ ખમાય ર !’ ( હ દ ફ મોના ઇરો ટક સ સ િપકચરાઈઝ થવા લા યા, એના
દાયકાઓ અગાઉની આ ુ જરાતી કિવતા છે !) પાણી િવના તરફડતી માછલી વો એ
ુ ષ, ‘લવમે કગ’ના પશ ુ ખ સામે બધા િવચારો છોડ છે, અને એટલી જ ઉ મ
(હોન ) મા ી એની બાં હોમાં ઝં પલાવે છે. (આ ય કા ત ું વણન છે !) - એ ડ કસ ઓફ
ડથ ! મૈ ુ નથી ૃ ુ ુ ધી!
જ દગીની વા તિવકતાની અ ત મ ુ રતા અને ક ણતા િવ ના
સૌથી મહાન મહાકા ય (મહાભારત)ની આ ઘટનામાં છે. કા તના કા ય ું શીષક
અફલા ૂ ન છે ◌ઃ વસં તિવજય! યાને સાદગી પર દ
ું રતાની ત. યાગ પર ૃ ણાની
ત. સં યમ પર સમ-ભોગની ત-શાં િત પર શોખની ત. અરિસકતા પર રિસકતાની
ત. િવચાર પર િવલાસની ત. દમાગ પર દલની ત. બં ધનો પર બે ફકરાઈની
ત. િનયમો પર નખરાં ની ત. અ ુ દરતી ધમ-તપ- ત પર ુ દરતી આવેગોની ત.
િવકટર ઓફ વાઈ ડ ફન !
સો ગયાં દવે લયાં ઓનો ગલ આ સં ગમાં‘હાય
હાય....કામિવકાર....છ ...છ ...’નો હોય છે . પણ જરાક ાંસી નજર િવચારો ◌ઃ ૃ ુ તો
આમે ય આવવા ું જ હ . ું પણ પાં ુ એ ડર ડર ને, મન માર માર ને, સમાજની શરમે
વવાને બદલે, જવાબદાર ઓના બં ધનો ફગાવીને એને શ દશઃ સામી છાતીએ
લલકા ુ આથી વ ુ ુ ખદ ણ એ ઝટની શી હોઈ શક? મરતા પહલાં એક વાર

Page | 4
પરમ ુ ખની પરાકા ઠા ભોગવવા ું અ ૃ ત સદહ માણી લી. લાઈફને
ું ગળે લગાવી
લીધી, પછ હ ર ડથ પણ જખ માર છે ! ક ું ભોગ યા િવના, મા યા િવના, આનં દના
ધોધમાં ૂ બાકો માયાિવના વનને ઢસડ ા કર ,ું એના કરતાં મોજમ તીના
મહાસાગરમાં સે લારા મારતા આખર સલામ કરવી ું ખોટ ?
ઉ મ (હોન ) મા ી એની બાં હોમાં ઝં પલાવે છે. (આ ય કા ત ું વણન છે !) - એ ડ
કસ ઓફ ડથ ! મૈ ુ નથી ૃ ુ ુ ધી!
જ દગીની વા તિવકતાની અ ત મ ુ રતા અને ક ણતા િવ ના
સૌથી મહાન મહાકા ય (મહાભારત)ની આ ઘટનામાં છે. કા તના કા ય ું શીષક
અફલા ૂ ન છે :- “ વસં તિવજય ! ” યાને સાદગી પર ું દરતાની ત. યાગ પર
ૃ ણાની ત. સં યમ પર સમ-ભોગની ત-શાંિત પર શોખની ત. અરિસકતા પર
રિસકતાની ત. િવચાર પર િવલાસની ત. દમાગ પર દલની ત. બં ધનો પર
બે ફકરાઈની ત. િનયમો પર નખરાં ની ત. અ ુ દરતી ધમ-તપ- ત પર ુ દરતી
આવેગોની ત. િવકટર ઓફ વાઈ ડ ફન !
માણસ ગમે તેટલા આ યા મક ક સામા ક િવચારો કર, તે
તો ગમે તેવો તપ વી તેજ વી રા હોય તો ય એના પર િવજય રોમા સનો, ુ ટ નો,
પેશનનો, જોયનો થાય છે . વસં તનો થાય છે. વસં ત એટલે જ ેમ, સ દય, દ વાનગી,
આનં દ !
***
આ લેખના શીષકની કા યપં તઓ રચિયતા કિવ બાયરન
ૂ બ ૂ રતીની પાછળ પાગલ આિશક હતો
. બચપણથી જ એને ુ ટ નો ઝ હતો.
ું દરતા ું અદ ય અને અગ ય આકષણ હ . ું પોતાની બીમાર ત બયત છતાં
રં ગીનિમ જને લીધે અનેક ું દર ઓ સાથે મીઠા સં બ ં ધો રાખનારા બાયરન માટ
કહવાય છે ક એક વ પવાન ીના એ ેમમાં પડ ો. એને જોઈને જ ઘાયલ થઈ ગયો.
ર તસર એની પાછળ ‘ ફ ડગ’ ભર ! ૂ તા ગતા બેસતા રાત- દવસ એના પની
વાતો કર. કહવાય છે ક, એ રમણી તે પીગળ ને શરણે થઈ ગઈ. બં નેના ઘ ડયા
લ ન લેવાયા, અને બગીમાં બં ને જતા હતા, યાં (સં ભવતઃ વેિનસમાં) હોડ માં થી
ઉતરતી એક પાળ ુ વતી બાયરને જોઈ. અને એ પોતાની બા ુ માં મહા ય ને

Page | 5
મેળવેલી પ નીને કહ બેઠો - આ ણથી ુ ં પેલી ીના સ દયના ેમમાં ં, હવે એ
માર કિવતાની ેરણા ૂ િત બનશે ! અને ુ હાગરાતની પરવા િવના એ યાર જ એની
પાછળ ચાલતો થયો ! મતલબ ? બાયરનને ુટ ું ઘે ું હ . ું જો એ ુ ચોલફંગો
ચા ુ આદમી હોત, તો પહલા પ ની પર વામી વ રાખી, એને ભોગવી લેત. પછ
છાનાછપનાં લફરાં પણ લોડ હોવાના નાતે કર શકત. પણ એની ચાહત ી નહોતી.
એના પર સ દયનો ૂ ચાલતો હતો. એ પને ૂ ં ટડ ૂ ં ટડ પીવાની લ જતમાંથી જ
આપણને ેમ અને સ દયની રસઝરતી કિવતાઓની સોગાત મળ ! વા મઝ ૂ મીએ
લ ું છે , એમ ભોગવવાની વાત તો પછ , સ દયને મનભર ને નીર યા કરવાનો પણ
એક શરાબથી ચ ડયાતો શરબતી નશો હોય છે ! ુ ટ જોવી ન હોય, તો ધળા જ
બની વને !
ુ રોપમાં તો ૧૯૬૮ થી ૧૯૦૧ ુ ધી ઓ કાર વાઈ ડ વા માથાફરલ માનવીઓએ
સ દયવાદ (એ થે ટક) દોલન ચલા ું હ .ું બધી વાતમાં મોરલ (નૈિતક) ઉપદશો જ
શો યા કરતી ( ફ મમાં ક ું ક સમાજઉપયોગી હોય એ જ સાર , વાતામાં મેસેજ
હોય એ જ ઉ મ) િમ ડયોકર માનવ તને આ કા લદાસના ુ રાિપયન અવતારોએ
ર તસર લપડાક લગાવી હતી. પિ મના માનસને આ ું દરતાના ુ ર ઓએ
એ થે ટ સમાં કળ .ું ‘ ુ ટ ફોર ધ સેક ઓફ ુ ટ ’ની રં ગતનો અહસાસ કરા યો.
કદાચ, એટલે જ આ પિ મના નર-નાર ના દહ વ ુ દવતાઈ લાગે એટલા ું દર
બનાવવા માટની સભાનતા છે . કો મે ટક ટમે ટસ ક ુ ટ પાલસની ભેટ યાં થી
જગતને મળ છે . એટલે જ યાં બનતી વ ુ ઓ મોબાઈલ હોય ક કાર - એની ડઝાઈન
ડ પાળ , નયનર ય અને ગમી ય એવી આકષક બનાવવા પર પહ ું યાન
અપાય છે . ચીજો ફ ત એની ુ ટ લટ (ઉપયો ગતા) થી નથી વચાતી, એમાં ુ ટ પણ
જોઈએ. નાનક ુ ં ૂ લ ુ ં પણ ચળકતા રં ગોથી તરત ખચાઈ ય છે ! ઈ સ ‘નેચરલ’
મે ક ! આસપાસ બધા દશના ક ુ ુબ
ં ના નામે ફ ત ુ ક, િન તેજ, નીરસ ફરતા હોય
યાં સં ત આવે, વસં ત ન હ !
બેક ુ બાયરન. વાત ફ ત સેકસની નથી. સ દયની અ ૃ તની
છે . એ તરસમાંથી કળા જ મે છે . મેનકા ું સ દય િવ ાિમ ને ચળાવી દ છે, હલન ું
સ દય રજવાડાનો ઈિતહાસ બદલાવે છે . સમાચારોની લાઈનો વાં ચી જવામાં ારય

Page | 6
સ દય તો ,ું ુ ં સ ય પણ જડ ું નથી. પેઈ ટર ુ સેને અ ુ કા શમાના ચ ો દોરવાની
હરાત કર , એટલે રાબેતા ુ જબ કળા, સં ૃ િત ગે ક ું ન ણતા વાનરોએ
ખ ખયાટા કયા, ુ ો પહલેથી જ ઈ ક ટ છે. ુ સન
ે ના શ દો વાંચવાની તસદ કોઈએ
ન લીધી. ુ સેને ક ું ક ‘ભારતીય ી ું એક અ સરા ું દ ય સ દય હોય છે. ની
સં ૂ ણ અ ભ ય ત મા ુ ર દ તમાં થતી હતી
. ચાલની લચકથી મતની રોનક ુ ધી
મા ુ ર નામની અ ભને ી ક ી ન હ, પણ એક કળાકારની ેરણા ૂ િત પે માર
ભારત ઝીલ ું હ ું એ એમાં દખા ું હ . અ
ું ૃ તા રાવમાં મને ભારતની ીના જ ચહરા
પર જોવા મળે , એ લ ની લાલી ‘િવવાહ’ ફ મમાં દખાઈ. િવ ા બાલનમાં સં ૃત
સા હ યના વણન વી ુ ટ વળાં કો ધરાવતી નાિયકાની તલાશ ૂ ર થઈ. અ ુ કામાં
ઉ ર ભારતની પં બી માટ માંથી આવેલી નાર ઓ ું ‘હાડતી બ દાસપ ’ુ છે . દરકમાં
આ ટ ટની નજર ુ ઓ તો ચો સ આકાર ઉપસે છે , બધા ૂ ળ તો ભારતીય ીની
િવિવધ રં ગછટાઓ છે .’ આટ ું ક ાં પછ ૯૫ વષ પણ સ દય ટ ઝાંખી ન થવા
દનારા ચ કાર ઉમે ુ ‘દરક સાચો કલાકાર હં મેશા એક પરફ ટ ુ ટ ની તલાશમાં હોય
છે . એ ખોજ કદ ૂ ર થતી નથી હોતી ! સં ૂ ણ સ દય મળે તો િનવાણ થઈ ય. એ
અ ૂ રપને શ દો ક પ છ ક વા ો ક વ ો ક કમેરાથી એ ૂ ર કર છે
, અને એ જ કળા
છે . ખરા કલાકાર વને કદ સ દયનો ધરવ થાય જ ન હ ! અને થવો પણ ન જોઈએ
!’
યસ લાં બા આ ુ ય માટ કવળ યોગસાધના જ જોઈએ એ ું નથી. થોડ પેશનેટ
સ દયસાધના પણ જોઈએ ! બં ગાળમાં મા વામી િવવેકાનં દ જ નથી થયા. એમની
પછ રિવ નાથ ટાગોર પણ આ યા છે , મની વાતો એકવીસમી સદ ના
લોબલાઈ ડ ભારત માટ વ ુ ઉપયોગી છે. ટાગોર ક ું હબો ના તાપસ, જ દ ના િમલે
તપ વની ! જો તપ વની સં ગની ન હોય, તો માર તપ વી થ ું નથી ! પાળ પાવતી
હોય તો જોગં દર િશવ બનવામાં સાર છે ! પરમા માએ જ આપેલી ઈ યોના દરવા
તા ં માર ને સં સારભાગે ુ બાવા થવાથી કશી ા ત નથી થતી. ઓજસને બદલે સઘ ં
ક ું ખરાબ છે-ની ેષ ૃિ વધે છે. દ રયાના મો ંમાં થી ઝગમગતી લ મી યાને ી
ૂ ઘવતા વાહની મ જ મે છે, અને નમક ન ફ ણ થઈને ભ જવે છે.
આપણને વસં ત પં ચમી ઉજવવાનો હક નથી. કારણ ક આપણે

Page | 7
 વનને ચાહતા નથી. જગતને મનથી િધ ાર એ છ એ. કાયાને માયા કહ પાપ-પાપ
કરતા તાવડ પર તડડડતી ધાણી વા ઠકડા માર એ છ એ. વેદમાં તો લખા ું છે ◌ઃ
પ ય દવ ય કા ય ્ ! આ સકલ રોમાં ચક, ૂ બ ુ રત
, ુટ લ ૃ િત આસપાસ દખાય
છે - એ જ ઈ રની કિવતા છે ! મોરા રબા ુ કથામાં સરસ ાથના ગવડાવે છે ◌ઃ રસૌ
વે સઃ પરમા મા તો રસ છે . સ ય ્ અને િશવમની સાથે ું દર ્ છે. તમારામાં જ આ
ું દરતા માણવાની રિસકતા અને ણવા ું કૌ ુ ક ન હોય તો ધ ો થયો આ ૃ વીનો
તમાર ! પોપટમાઠ થતી ાથનાઓ કરતા તો પોપટનો અવાજ વ ુ પિવ છે.
વાતેવાતમાં ત વદશનના કોથળાનો બોજ ખભે લઈને હાં ફ જવાની ૂ ર આદત આપણે
કળવી છે . વસં ત એ થાકલા હતાશ કદમોમાં નવી મીઠ મ ુ ર ઊ ૂ રવાનો િવસામો
છે . કોઈના નાનકડાં િશ ુ ું મત હોય ક કોઈ મારકણી હસીનાની ખ- બધે જ
ચૈત યના, ડવાઈન ફોસના સ દયનો વાસં તી સા ા કાર થતો રહ છે.

માણસ પેદા પણ નહોતો થયો એ અગાઉ રચાયેલા આ િવ માં

સ નહાર ‘ગો ડન રિશયો’ની ‘િસમે ’ ૂ ક છે. એટલે ું ? એ ન સમ ય તો ખીલ ું
ુ લાબ ુ ઓ, પહાડના ભ ય િશખર પર નજર માં ડો. તારાઓથી પલે મઢલી ર ઢયાળ
રાત ુ ઓ. માણસ ું શર ર પણ સ માણ હોય, યાર ું દર દખાય છે. ડહાપણ
ૂ તકાળનો બોજ છે. સ દયની ૂ ખ ભિવ યની ખોજ છે ! ચાઈનીઝ કહવત હતી ક જો
તમાર પાસે બે િસ ા વ યા હોય તો એકમાંથી પેટની આગ ૂ ઝાવવા રોટ ખર દો,
અને બી માં થી ખની આગ ૂ ઝાવવા કમળ ું લ! ું દર દય ુ ધી પછ
પહોચજો, પહલા ું દર ચહરા તો વખાણતા શીખો !
ું દરતા માટ મહનત કરવી પડ. ળવવા માટ, મેળવવા
માટ. ીના પગના વાળ હર ર ૂ વરથી કાઢવા પડ. પાઈનેપલની કાં ટાળ છાલ છોલવી
પડ. િસ સ પેક ઓ સથી ચોકલેટ લપ ટક- ુ ધીની ું દરતા માટ મ કરવો પડ.
કલાપીની માફક જ ઈમસને ક ,ું ટ
ુ લ શોધવા નીકળ ું હોય, તો તમાર ભીતરમાં
ક ું ક ુ ટ લ લઈને જજો. પણ જમન કિવ ૂ થેએ ચેતવણી આપી છે ◌ઃ સ દયને
વે છે , એણે એકલા ચાલ ું પડ છે !
પાં ુ ની અદામાં જ રોમના રાજવી નીરોની સામે બળવો કરનાર
પે ોિનયસના મોત ું ફરમાન લઈ સૈિનકો ગયા, યાર એણે પોતાની િન યસં ગની

Page | 8
 પાં ગનાઓથી વ ટળાઈને એમને ું બન કરતા, જ દગીનો ઉ સવ ઉજવતાં શાનથી
મોતને હા ુ ક ુ હ ું ! વસં તની સામે ન લડો, એને વવા દો. વનના બાગને
ખીલવા દો. વટથી કહો ક માર કવળ િશ ણ ક નર લાગણી નથી જોઈતી. ને
આ વન ેમ કરવા ું મન થાય એવી બેન ૂ ન ું દરતા પણ જોઈએ જ છે. કોઇને
ચાહ એ એટલે એ ુ ટ લ લાગે છે ? ક એ ુ ટ લ હોય છે, માટ એને ચાહ એ છ એ
?

ઝગ િથગ

એક રોટ ઘ ની, એક શીશામાં ૂ ર અસલ

શાં ત િન નમાં િ યા ગાતી હો વીણા પર ગઝલ
ભલભલા સ ાટને વ નમાં પણ ના મળે
ભોગ ું ં વા તવમાં એશ ુ ં એવો િવરલ

(ઉમર ખ યામ)

Page | 9
 2.

વેલે ટાઈ સ ડ !!!!

યાર, એકરાર, તકરાર મેર દલ મ જો હોતા

હ, તેર દલ મ હોતા હ કયા ?

Page | 10
ઉધર વો બદ ુ માની (ગવ) હ, ઈધર યે ના ુ વાની (નબળાઈ) હ...

ન ૂ છા યે ઉસસે, ન બોલા યે ુ જસે

(િમઝા ગા લબ)

મ કહાં કહતા ,ૂ ં તેર બન નહ પા ગા

મ કહાં કહતા ,ૂ ં ૂ જો ના િમલી, મર ગા

મ કહાં કહતા ,ૂ ં ૂ ના તેર બન સંસાર હ

પર સનમ ઈતના તો હ, ક ુ જકો ુ મસે યાર હ

મ યે નહ નતા, યાર કા મતલબ હ કયા?

જ દગીભર ક લયે ઈકરાર કા મતલબ હ કયા?

પાગલ ૂ ં મ, નાદાન ,ૂ ં ઈસ સે કહાં ઈ કાર હ?

પર સનમ ઈતના તો હ, ક ુ જ કો ુ મસે યાર હ!

સાતો જનમ મ સાથ ૂ ં ગા, કહ નહ સકતા

ઈસ જનમ મ ભી મ હર પલ રહ નહ સકતા

ચાંદ તાર લા ગા, યે સોચના બેકાર હ...

પર સનમ ઈતના તો હ, ક ુ જ કો ુ મસે યાર હ.

Page | 11
 િવકાસ ુ મારની આ કિવતા ેમ વી જ છે . અ રમાં આસાન,

અસરમાં અ ત! ેમની પોઝલમાં સે ડલ ક લાફો મળે એ જમાના તો ઘોડાગાડ સાથે

જતા ર ા, હવે તો કંઈ અબોલા ય નથી મળતા. વેલે ટાઈ સ ડનો અસલી મકસદ

આપણે યાં ડા સ - ડનર - ડ ટગના કલબલાટમાં હ ુ ુ રો સમ યો નથી. એ છે ,

ેમીઓને ઈઝહાર - ઈ ક માટ એક દવસનો ‘સેફ પેસેજ’. અભય વચન. આડ દવસે

આ ું િવચારતાં ય આ ુ ં જોઈ જવા ું હોય, તો આ દવસે ેમની કોલાથી ઉભરાતાં

હયામાં થોડાક હમતના આઈસક ુ સ નાખી શકાય છે . કોઈના માટનો ેમ ગટ

કરવા આ મિવ ાસ જોઈએ. આ મિવ ાસ યાર આવે, જયાર તમને કોઈ ેમ કર ું

હોય! અને કોઈક તમને ેમ કર એ માટ, તમાર એમને ેમ આપવો પડ! ઈ સ સકલ

ઓફ લવ એ ડ લાઈફ!

આમે ય દર ૂ ઘવતા ેમના ધસમસતા મો એક તબ ે

તો ધીરજ સં યમ - સં કોચનો ડમ તોડ ને િ યજન તરફ ફર વળે છે . કોઈને ભીતરના

અનહદ ડાણથી ચાહતા હો, તો હમત વધે છે . અને કોઈ આપણને એવા જ ડાણથી

ચાહ ું હોય યાર આપણી તાકાત વધી ય છે ! એક દરથી બહાર ( હમત) ય છે ,

બી ુ ં બહારથી દર (તાકાત) આવે છે . ઓ ડ જ ક ઝને એ ું લાગે છે ક આ યં ગ

મ ક ઝ તો બ ુ બો ડ છે . પણ એ ું નથી. ુ ગોથી ફ લગના મામલે ભલભલાને

કરોડર ુ ની આરપાર નીકળ ય, એવો પરસેવો વળે છે .

આ નેટ ેક ટસ અને વ ડ કપ ફાઈનલ ું છે . પીચ એ જ

હોય, પણ ેશર ફર ય! બાબતમાં આપણે િસ રયસ થઈએ, એમાં હં મેશા ડર

લાગતો હોય છે . ઈ ટરનલ એકઝામ હસતારમતા આપનાર ુ ડ ટસ કમ ફાઈનલ

એકઝામમાં કો યસ થઈ ય છે ? ફ લગ કઝ ુ અલ હોય તો લવ ,ું સેકસમાં પણ

ચપટ વગાડતાં આગળ વધે એવી ફા ટ જનરશન છે . પણ મામલો ‘ડ લ’નો ન હ,

દલનો હોય, યાં ભલભલાના ટ લફોન બલ હાટબી સની ઝડપે (ચચાઓ કરવામાં

Page | 12
તો) વધી ય છે ! ટલી િસ રયસ ફ લગ, એટલા આઈ લવ ુ બોલવામાં િસ સયર

લોચા !

ેમ તો એક વકસે ડ (કળણ) છે , ટલા તરફ ડયા મારો,

એટલા વ ુ ૂ ં પતા વ! લવ એક ચોઈસ છે . પણ પોઝલ એ ચા સ છે . સમાજ ું

કહશેની ચતામાં સમજ ું કહ છે , એ ચતન ૂ લાઈ ય છે . ુ દરતને સમાજના

િનયમોની પરવા નથી. એ તો ટ નએજ (યાને સાતમા - આઠમા ધોરણ) માં

ેમરસાયણ ું ઉ પાદન શ કર દ છે . માટ ‘ શ’ના અ ુ ભવ િવનાના કોઈ છોકરા -

છોકર ુ ત થતા નથી હોતા. ફર વાર, મોટા (એડ ટ) થતા હશે, પણ ુ ત

(મે યોર) નથી બનતા. દરક ના ુ ઓને થોડા તણાવ અને કસરતની જ ર હોય, એમ

હાટને પણ મજ ૂ ત કરવા માટ થોડાક મોહભં ગના અ ુ ભવો થવા જોઈએ, ઈટસ

નોમલ.

પણ ‘આઈ લવ ’ુ કહતા પહલા એ તો સમજ ું પડ ને, ક આ

કંઈ થાય છે ... એ ેમ છે ક વહમ છે ? વેલ, લવ તો સેક ડોમાં થઇ ય છે , પણ

એને સમજતાં વષ વીતી જતાં હોય છે . વોટ ઇઝ લવ? વેલ, ેક ટકલી... લવ ઇઝ

ટાઇમ. સં બ ં ધ અને સમય બં ને શ દોમાં સરખા અ રો છે . લવ અને ટાઇમમાં પણ.

તમારો સમય ય કત ક તેના િવચાર તરફ ખચાઇ ય- એ જ તમારા િ યજન,

લ ડ વન. બ ુ બધી ફલ ૂ ફ ના ફોતરાં પડતાં ૂ કો તો વા તવમાં ેમના બલીપ

પર ણ પાં દડા હોય છે . અફકશન, એટ શન, અિ િસએશન.

આ ‘ પલ એ’ ર ટગ ને મળે , એ ુ ચપ લવર!

અફકશન યાને ુ ં ફા ં આકષણ, ગમવાની ગમતીલી ચટપટ ખટમીઠ લાગણી. એક

કનેકશન, બો ડનો અહસાસ થાય. મ એકસ રમાં ખં જવાળ ન પકડાય, એમ અફકશન

માપવાના તોલમાપ નથી. પણ નર ખે ન દખાય એવી કં ુ ની ઢગલીઓ ંવાડ

ંવાડ થયા કર. કોઇની સાથે વાત ન થાય, મળાય ન હ તો દર ખાલી ખાલી લાગે.

Page | 13
અક માતે થતી ુ લાકાત કાયમી વાતમાં પલટાય. રમે બર, જો વાત કરવામાં જ

કંટાળો આવશે, તો ેમ થશે ખરો, ટકશે ન હ. કોઇ ગીત સાં ભળો અને કોઇ ચહરો ખ

સામે િવઝ ુ અલ થઇ ય. કોઇ િવઝ ુ અલ ુ ઓ અને કોઇ અવાજના કાનમાં પડઘા

પડ ય. ાસની મ કોઇના િવચાર સતત છાતીમાં ફરતા રહ. બસ, અમથે અમ ું

એના વાળમાં ગળ ઓ ભરાવીને ગાલે બક ભર લેવા ું મન થાય, એને લાડથી

પં પાળ ને એના ખોળામાં મા ું ૂ ક દવાની ઇ છા ગે- એ અફકશન.

બી ુ ં એટ શન. પોતાનાથી વ ુ બી પર યાન જવા લાગે

તે. બાબત ક માણસને આપણા ભોગે આપણે રા રાખવા ટલા મહ વ ૂ ણ

માનીએ, એના આપણે ેમમાં પડયા કહવાઇએ. ને મેસેજ મોક યા પછ જવાબ

ણવા માટ સાઠ સેક ડમાં આઠ વાર મોબાઇલ તરફ જોઇએ, અને બી િમિનટ સે ટ

મેસે ઝમાં ડ લવર રપોટ ચેક કર લઇએ, તે. હાટ ું હોકાયં એક દશામાં ક ું

જ રહ (ભલેને તમે દરડ ફર વ!) એ ું તી એટ શન. કોઇ ઉછળતી છાતી વ ચે

પે ડ ટ થઇ લવાની, કોઇ ુ ત કમર પર બે ટ થઇને ભ સાવાની વા હશ થવા

ટ ું કોઇ ક રઅરની પેસમાં ગાબ ુ ં પાડ ને ુ સી ય એ! અને એ પા કોઇ બી

સાથે છે , એની ક પના પણ તમારા કાળ ને ટ શનની માઇ ોવેવ ઓવનમાં તપાવે,

એટ ું એટ શન!

એ ડ અિ િસએશન. કોઇ જ પરફકટ હો ું નથી. પણ ેમની

નજર િનહાળનારને એ પરફકટ જ દખાયા કર છે . અમથેઅમ ું હસી હસીને વખાણ

કરવા ું મન થયા રાખે, એટલે લવ ડાયમ ડસની ખાણ ઉલેચવાની શ થઇ ગઇ છે ,

એમ માની લે !ું મા વખાણ કયા કરવાથી ૂ રદશન પર આવતા ગઝલના કાય મોના

સં ચાલક વા લાગો, ેમી વા ન હ. પણ કોઇને ફાલ ુ વાત પણ તમને ઓહોહો

લાગે, અને નાના નાના સને તમે ુ ધતાથી એિ િશએટ કયા કરો તે! શ દોમાં

થતાં વખાણ ૂ ઠા લાગી શક છે . પણ અવાજના ટોન અને ખોની ક ક ઓમાં જયાર

અહોભાવ એકરસ થઇ ય, યાર એ અિ િસએશન તરત જ કો ુ િનકટ થ ું હોય છે .

Page | 14
કારણ ક ેમમાં શ દો ન હ, મૌન બોલે છે . સાદ કસોટ છે . કોઇના વખાણ કરવામાં

આપણા વખાણ થયા કરતા ય વ ુ ુ શી એની ગેરહાજર માં ય મળે , તો તમે એને ેમ

કરો છો!

આ ણ ‘એ’ ા મ યા એટલે એટચમે ટ હોય જ. સવાલ એ

છે કસે મ ક ુ ં ુ જ સે, રહના હ તેર દલ મ? વેઇટ. કવી ર તે કહ ું એની ટ સ

આપવાની ક આઇ ડયાઝ ડ કસ કરવાની વાત નથી. મ બોલતાં અને વાં ચતા

આવડ ગ ું આપણને, એમ ેમ યકત કરતાં પણ આવડ ય. સામે ર ગ પસન

હોય તો રાઇટ ટાઇમે કહો, એ ય પાણીમાં ય. સામે રાઇટ પસન હોય, પણ કહવા ું

ટાઇિમગ ર ગ હોય તો ય હવામાં ઉડ ય. આડધડ કહ ું એમ ન હ. થો ુ ં િવચાર ,ું

આસપાસ ગાય ૂ તરા રખડતા હોય એવા અનરોમે ટક ઘ ઘા ટયા માહોલને બદલે

જરાક શાં ત એકાંત શોધ .ું પ લખી શકાય ( લીઝ એમાં લવાર છાપ શાયર ઓ અને

ચાકળાચં દરવા ા ડ ચીતરામણા ન કરવા). હા, સામે આવડ ું હોય તો સા હ યક

પશ આપવો. પણ ખર મ સર ાઈઝ લાગે એવી િસ ુ એશન એટ કર ને ખમાં

ખ પરોવી કહવામાં છે . (એમાં સામેનો ચહરો વાં ચવા મળશે, એટલે રઝ ટ પહલા

માકશીટ જોઈ શકાશે!) ફાવે, તો બી ઈનોવે ટવ. ‘તારા પગ ુ ઃખે છે ?’... ‘ના, કમ?’...

‘ ું હમણા મારા મનમાં બ ુ દોડાદોડ કર છે ને એટલે!’ સમિથગ લાઈક ધેટ, ુ ટાટ

અપ િવથ. યાદ રાખો, મોટ ભાગે આ ૂ ં ચવાડો છોકરાઓમાં થતો હોય છે , અને

છોકરાઓ ું કહવા માં ગે છે - એ પારખવાની િસક થ સે સ ગ સમાં હોય છે જ.

પણ ૂ ગલ કરતા વ ુ પીડ ટોળામાં થી ગમતી છોકર સચ

કરતો છોકરો, છોકર સામે પ ટ એકરાર કરવામાં બીએસએનએલની કને ટિવટ પીડ

વો ધીમો થઈ ય છે ! ડ જરસ. મ યા ભેગા આઈ લવ ુ કહો તો મ ક લાગશે,

પણ બ ુ બધો સમય જવા દશો- તો ુ દ મ ક થઈ જશો! ેમ હમેશા બે અપ ર ચતો

વ ચે થવાની સં ભાવના વ ુ રહ છે . કારણ ક, એકબી ને એ સ લોર કરવાની

ચેલે જ ગ િ લ એમાં વ ુ છે . બે િનકટ પ ર ચતો ૪૪૦ના હાઈવો ટજ ડિશપ

Page | 15
ડ જરઝોનમાં વેશી ય છે . ‘ ુ ગેટ હર’, જો બ ુ ‘ ુ ગેધર’ ર ા કરશો અને દલ ક

બાત હ ઠો તક ન હ પહ ચાડો... તો ફ લ તમે કયા કરશો, અને ‘ કલ’ કોઈ બી ુ ં કર

જશે. ફ લ સ મ સં તાડો એમ દહ નાખેલી મદ ની મ દરથી વ ુ ને વ ુ ઘાટ

થયા કરશે. અને પછ સં બ ં ધ ૂ રો થાય, એ પહલા અ ૂ રા રહ ગયેલા ેમથી આપણે

ૂ રા થઈ જઈ !ું

ડિશપ ઈઝ વ ડર લ, લવ ઈઝ ુ ટ લ. બટ ડિશપ

િવથ લવ ઈઝ રર રલેશનિશપ. ભારતીય દ રયા કનારાની રતીમાં ુ રિનયમ ટ ું

એ ું ુ લભ માણ છે . રલેશનમાં ઘરની દ વાલ ૂ દ શકાય છે , પણ મનમાં પડ

ગયેલા ખાનાની વાડ ઠકવી બ ુ અઘર છે ! ડ ું લેબલ ચ ટ ગ ,ું ઉખાડતા જતા

સં બ ં ધ ુંરપર એ સાથે લઈ જશે, પણ લવ ું ટકર ચ ટાડવાની જ યા ન હ રહ. બી

લીઅર, ઓને ટ, ેવ. ર ડર બરાદર આ માનો એસએમએસ હતોઃ વો યાર ભી કરતા

હ, ઔર ઇઝહાર ભી નહ કરતાં, જો ૂ છ લે ઉસ સે તો ઇકરાર ભી નહ કરતાં / અગર

ઉસસે ૂ ર મ, તો સાં સ ઉસક ક યે, કોઇ માં ગ લે ુ ઉસસે તો ઇ કાર ભી

નહ કરતા / મેર દલ ક દરવા પે દ તક ભી દતા હ વો, ઔર દરવા ુલ ને

કા ઇ તઝાર ભી નહ કરતા!

ઇન લવ ફ ુ ઝન, ક ફ ુ ઝન ઇઝ પોઇઝન. ૨૧મી સદ માં હ ઠ

મળે એટલે દય મળે એ જ ર નથી. ‘આપ ક દ વાને’ ું ટાઇટલમાં રહ ું ફવ રટ

લવસ ગ એ જ બયાન કર છે . અપની ુ કલ કો આસાન કર લો, ખોમ ઝાં કો,

પહચાન કર લો... ુ છ તો બતા દો અપની ુ બાની, હમ જોડ લગે આગે કહાની... ◌ે

રાઉ ડ રાઉ ડ મત મ
ુ ો, સે ટર ક બાત બોલો, યારો. છોકરો ેમ કરતો હોય તો ય એ

ન કરવાનો દખાવ કર શક છે , છોકર ેમ ન કરતી હોય તો ય એ ેમ કરતી હોવાનો

આભાસ ઉભો કર શક છે . ખબર નહ પડ, ક પડ ુ પડ ું ર ગણાના ઓળા ું તેલ

કયાર મેથીમટરમલાઇની ેવીમાં ભળ જશે, અને બેયનો વાદ બગડ જશે! કાં ેમ

કરો ન હ, જો કરો તો પછ ડરો ન હ.

Page | 16
 પણ બીક લાગતી હોય છે . લવ મેળવવા જતા કંપની ખોઇ

નાખવાની! વતા વજનને બાહોમાં ભર શકાય, લાશને વળગીને બેઠા ન રહવાય.

દો તી રાખવી હોય, નો ટ શન. પણ યાર કરવો છે , તો દો તીને ુ માવવા ું જોખમ

લે ું જ પડ. િસ પલ ‘હાય’થી કા લકટડ ‘ ુ ડબાય’ ુ ધીની યા ા ખેડવાની તૈયાર

રાખવી પડ. બરાબર છે , ને ેમ કય એ ના પાડ દ એટલે કંઇ એને નફરત ન

કરવાની હોય. પણ ેમ જ કરતાં હો, તો મૈ ીનો દં ભ કર છે તરવાના પણ ન હોય.

એને ુ કસાન કરવા ું િવચારો પણ ન હ, એ ેમની ખાનદાની છે . પણ ુ દ ું ુ કસાન

કરવાથી એ આપણા ઉપર હસશે, આપણી સામે ન હ હસે!

આપણે ને ચાહ એ, એ જ આપણને પણ ચાહ- યાર જ દગી

ફ મ બની ય છે . ધરતી વગ બની ય છે . અ ત વને અથ મળે છે . ું બનમાં

ું બક રચાય છે . દવસોમાં દહ પર દ વા ઝળહળે છે , અને રા ે પડખામાં ચાં દની ભેટ

છે . પણ જો કોઇ લાખ ય ને આપણામાં એ ું ભિવ ય ન જ ુ એ, તો એને ૂ તકાળમાં

ૂ કવા માટ ખો ભીની, કાળ ુ ં કઠણ કરો. ક ૂ લ, લોકો ેમ ૂ રો થઈ ગયાની લા માં

નથી રડતા. પણ રલેશન ૂ રા થઈ ગયા પછ ેમ બ યો હોય છે - એને કારણે જ રડ

છે .

જગત ું અ ુ ભવિસ ાન છે ઃ અપવાદો બાદ કરતાં છોકર ઓ

પોતાની જ દગીમાં ગોઠવાઈ જતી હોય છે . કારણ ક ી ુ ુ ંબ સાથે એક ય ત વ હોય

છે , િમ ો સાથે બી ુ ,ં ેમી સાથે ી ુ ં અને પોતા ું ય ત વ ચો ું જ! એ ચ ુ કોણમાં

ારક ુ ષ શં ુ થઈ જતો હોય છે ! માટ, નર હોય ક નાર ... ફસ ૂ ક પર કહવાય,

મેસેજ મી બેક. વેલે ટાઈ સ ડ પર ન કહવાય- લવ મી બેક. ◌ે કહ દ ું ◌ઃ લવ મી

ઓર લેટ મી ગો, યસ ઓર નો... બટ નેવર સે, આઈ ડો ટ નો!

પેલો અદ ુ ત એસએમએસ વેલે ટાઈ સ ડની કાલ ‘કાળ’ બને,

તો વી જવોઃ મ પોઝ ક ુ અને એણે ના પાડ તો ુ માવવા ું એણે છે . કારણ ક,

Page | 17
એણે એવી ય ત ુ માવી છે - એને ચાહતી હતી. અને મ એવી ય ત ુ માવી ક

મને ચાહતી નહોતી! હવ લવ, બી હપી. પાટનર હા પાડ, તો ેમ કરજો. ના પાડ તો

ેમથી એને યાદ કરજો.

સે, આઈ લવ .ુ િસગ,

આઈ એમ ગો ા ટાટ એ ફાયર,

ુ આર ગો ા ફ લ ધ હ ટ,

આઈ એમ ગો ા બન ફોર ,ુ

ુ આર ગો ા મે ટ ફોર મી... ગવ ઈન ુ મી...

અને ેમમાં િન ફળ ય તો રડ ,ું પણ મર ું ન હ,

માઈલ આપે, એને હગ આપજો, ુ આપે એને માઈલ આપી ચાલતા થજો.

હાટ ેક થાય તો રક વોરન ું આ વોટ કાળ ોફાવી રાખજોઃ ‘લવમાં િવકસવા માટ

ભગવાન આપણને ‘અનલવલી’ લોકોના અ ુ ભવ કરાવે છે , થી રયલ લવ મળે

યાર તમાર ે ટસ ૂ ર હોય અને તમે લવને ૂ રો સમ શકો!’

ઓ ડાલિ◌ગ, ખો સે ખે ચાર કરને દો !

ફા ટ ફોરવડ

ર ટા,

એક ૃ ધ તમાર પાસે આવશે

Page | 18
એને તમને ક ુ ં કહ ુ ં છે

તમે એને ના ન કહશો.

એ આવશે.

ક ુ બોલવાનો ય ન કરશે

બોલી શકશે નહ , થોથવાશે

ૂ ્ રજશે ને પછ

એક પણ શ દ બો યા િવના

પાછો ચાલી જશે,

પચાસ વરસ પહલા ચાલી ગયો હતો તેમ જ!

(િવિપન પર ખ)

Page | 19
 3.
લે સ ગો પાટ , રાત બાક , બાત બાક ...
હોના હ જો, હો ને દો!

સચીને સે ુ ર ની ફ ટ ૂ ર કર . હવે ું કરવા ?ું પાટ !

ૂ કશ બાણીએ મહાિવરાટ વૈભવી િનવાસ ું બાં ધકામ ુ ુ ં ક .ુ હવે એ ું કરશે યાં?
પાટ ! મોહનનો બથડ છે - પાટ હો યે. મો હનીના મેરજ છે ? ઈ સ પાટ ટાઈમ!
મકાન લી ?ું પાટ ાર આપો છો, યાર? એવોડ મ યો? ો એ બગ પાટ !
પણ હ ુ યે આપણે યાં ચ. ુ ી અને ચ. શીલાને પરશાન
કરનારા અવળચં ડાઓ બેઠા છે . આ બે ધમાલકમાલ ગીતો ‘છ છ છ અરરરર’ હોઈને
એને હટાવવાની હાઈકોટમાં રટ થઈ છે . અર બાબા, બે નબળ ફ મોમાં કંઈ છે , એ
આ બે ગીતો તો છે ! એ ય કાઢો તો ું જ દગી આખી ખાટલામાં ઝં ુ બામ ચોપડતા

Page | 20
માળા ફર યા કરવાની ? જલસા, સે લ ેશન, ઉ સવ, મોજમ ની આપણે યાં ‘નેશનલ
એલજ ’ હોય, એવો ડોળ કરવામાં આવે છે . ‘બ ુ અહ રહવા ું છે , ક ું સાથે આવવા ું
નથી’નો ડારો ગળ ૂ થીમાં પાવામાં આવે છે . છો ને ન આવે સાથે - અહ છ એ યાં
ુ ધી તો િમડલ લાસ એ કિપઝમ છોડ ને એને હસી ુ શીથી ભોગવી લઈએ! કટા ું મ
કરવાને બદલે જરા મ તી ક ફનનો ગ ટ (અપરાધભાવ) છોડ ને થો ુ ં નાચી ૂ દ મી
લઈએ! લેઝર બી ના ભોગે હોય તો રઝરની મ અડ યાં લોહ ઝાણ વેદના આપે
છે . પણ બી ની સાથે સહભાગી થઈને હોય તોય તો મેમોરબલ ઝર બને છે. એન
લે ડસ ું રમિતયાળ વૉટ હ ું - દરક પાટ માં બે કારના લોકો હોય છે . એક મને
મોડ ુ ધી રોકા ું હોય છે . બી મને વહલા ઘેર જ ું હોય છે . અને બં ને એકબી ને
મોટભાગે પરણેલા હોય છે ! માટ જોક પર હસવાની ુ શી પણ ઘણાને ુ નો લાગે છે !
એ જ લો કને જ દગીને ચસચસાવીને, દલ ફાડ ને, ટસડાથી
વી લેનારાઓ ‘જવાની નેમન, હસીન દલ બા, િમલે દો દલ જવાં... િનસાર હો
ગયા... ઓહો!’ નટખટ દાજમાં િનહાળે છે . ક ું જ સાથે આવવા ું નથી, તો અહ જ
ભોગવી નાખો. સમય આપણા જ મ પહલા આપણે માટ હતો ન હ. આપણી ફાઈનલ
એ ઝટ પછ રહશે ન હ. જો ભી હ, બસ યહ ઈક પલ હ! તો પછ ? ઈસ પલ મ ના
યાર સીખ લે! લવ ધ મોમે ટ!
એ કવી ર તે?
િસ પલ. વક હાડ. પાટ હાડર!
***
પાટ શ દનો અથ ુ હા ુ રાના ૂ લે જતાં ટાબ રયાં થી લઈને
ૂ ૂ બીચ પર ના રયેળપાણી પીતા વડ લ ી ુ ધી કોઈને ય ડ શનેર માં જોઈને
સમ વવો પડ તેમ નથી. ગેટ ુ ગેધર. ડા સ. ુ ઝક. ક. ઈટ ગ આઉટ. ગો ગ
વાઈ ડ. બી ગ ઝી. હ લા ુ લા, હં ગામા... ેક પાટ ... ધે સ પાટ ! ભારતની ુ લ
વસિતના સં દભ તીઓની આબાદ ન વી ગણી શકાય તેમ છે. બાઈબલ ું પા ું
પણ ઉઘાડ ને કોઈ જો ું ન હ હોય. મેજર ફ ટવલ દવાળ , હોળ , ઇદ, સં કરાત છે . તો
પછ અચાનક થટ ફ ટ ડસે બરનો આટલો મ હમા કમ? ચચમાં જઈને ઈ ુ ને ાથના
કરવા? હોય કંઈ? અર સા હબાન, કદરદાન... ઉજવણી કરવા! ખાવા પીવા, નાચવા
ૂ દવા... બી ુ ં ?
ું ૂ યોકના ટાઈ સ કવરથી દ હ ના ચાં દની ચોક ુ ધી... ઇયર

Page | 21
એ ડ, થટ ફ ટ એટલે પાટ વાલો કો પાક કા બહાના ચા હએ! (ગાના આયે યા ન
આયે, ગાના ચા હએ!) અપર ટના એલાઈ સ તો બાર માસ આ જ કરતા રહતા હોય
છે . લાઈફ ટાઈલના િમડનાઈટ ટ વી ો ા સ ક હાઈ લ ડ, ઓક, હ લો,
એ ડ ેડ, કો મોપો લટન, પીપલ વા મેગેઝી સ આ પાટ ઓની લેમર અને ગોિસપ
પર તો નભે છે ! ઢનચાક ઢનચાક... ચક ૂ મ! પણ થટ ફ ટના નામે િમડલ લાસને
બે ઘડ આ િમડનાઈટ મ વવા મળ ય છે અને એક એ ડલેસ ડબેટ આવતી રહ
છે .
ઢ ુ ત, પાટ ને પાપ સમ ને ભડક જનારા, જડભરત
જગતકા ઓ એને વખોડ ા કર છે . આમ તો તી ધમમાં વાસના, લોભ, ઈ યા દ
સાત મહાપાપ ગણાવાય છે , એ જ બધા તી નવા વષની ઉજવણીને નામે
પાટ ઓમાં ંફાડા નાખે છે ! એક લેવર ઓફ િસકા લાલ મડર ક બીજલ જોશી રપ
વી ઘટનાઓની! કોકટલ ડ જરસ છે . ઈ સ જ ં ગલઆઉટ ધેર. પાટ માં આવતા
શેતાનોને બદલે પાટ ને જ શેતાન માની લેવાય છે .
બી છે , યં ગ ટસ, સે લ ટ ઝ. હપ હોપ હપિનગ ાઉડ. એ
લોકો કહ છે , અમાર માટ જ દગી એક સતત ચાલતી ઉ ણી છે . કાયમી ચા ુ રહ ું
ઉઠમ ુ નથી. અમે ુ વડગં ભીર સો ગયાં ડાચા રાખી ઘરમાં ન હ બેસીએ. અમે કામ
કર એ છ એ. ઉ ગરા કર એ છ એ. અમાર લાખેણી ુ વાનીનો ક મતી સમય ક રઅર,
જોબ, બઝનેસ એ સા શનની ચ માં પીસી નાખીએ છ એ. અમારા માટનો સમય
બોસને, લાય ટને ઇ ટટ ુ શનને, ફિમલીને આપી દઈએ છ એ. આ ુ રબાની મફતમાં
થોડ હોય? લે સ ગો પાટ ુ નાઈટ. આ ઝાકળમાળના ચાલકબળ તર ક અમારો એ
હક છે !
અને પેનના ઈ બઝાની પાટ હોય, ા ઝલનો કાિનવલ હોય
ક રાજકોટ-અમદાવાદ- ુ રત-વડોદરાના ફામહાઉસ હોય... રવ પાટ હોય ક િસ પલ
પ મા પાટ , બથડ પાટ હોય ક ુ ઈયર ઈવ પાટ ... પાટ ની ન હોય છે - નોટ
હો ી! નખરાળ ભમરાળ કમસીન કાિમનીઓ! બે સ! ભલે ર તાની માફક ીઓમાં પણ
ટલા વળાંકો વ ,ુ એટ ું જોખમ વ .ુ .. પણ એટ ું ર ક તો કોઈ પણ લે જ ને!
બકોઝ િવમેન પાઈસ અપ ધ પાટ ઝ! કટલીક ડા સગ ડવાઝ હોય તો કટલીક
ુ લ ુ લી ચટરપટર. કોઈ ગિવ ઠ મા ુ ની હોય તો કોઈ હસતી હસાવતી હસીના! વી

Page | 22
લાઈક ુ પાટ , બકોઝ પાટ ઈઝ સે સી િથગ!
એ ડ ગ સ ુ લાઈક ુ હવ ફન! ધે ઓ વેઝ ડ ુ કલ એ ડ
ચીઅર અપ ધ ીલ! ુ જરાત- ું બઈ તો આમ પણ માદાઓ માટ ુર ત અ યાર યો
ગણાય છે (બી િવ તારોની સરખામણીએ હ ક!) માટ િવમેન કન ગો વાઈ ડ હઅર.
રાત, ર તો, રખડપ ી, ર ૂ જ અને રઝમતાઝ! ુ ઈયર ઈવ આવે એ પહલા જ ૂટ
સ ૂ સ અને ફશનેબલ ગામ સવાળાની સાં જ ુ ધરવા લાગે! તેજ ીઓને કદ મં દ
નડતી નથી, કારણ ક દ ું કર ને પણ એમના માટ ખ સા ખાલી કરનારા ખદમતદારો
મળતા જ રહ છે . એક ટલી એડ સ ઓ લી, પણ સે ટ પરસે ટ સા ું વૉટ હ ું ◌ઃ
ુ મન હવ સો ટ ક ઝ, િવચ કન સેટ મેની િથ સ ઇટ એ ડ હાડ! કોઈ ટ ૂ કરાવે તો
કોઈ િમિન કટ પહર. કોઈ ફ ક વેલર માં ય તો કોઈ ડ હરકટ માટ! બટ,
ઓવરઓલ ધે લવ ુ ૂક ૂ ટ લ, કારણ ક પછ પાટ માં વગર નશાએ મદહોશ થઈ
જનારા સ મળ રહ છે ! ડો સ પછ ું પાટ ું આ બી ુ ં રઝન છે - ફ ક. ુ જરાત
તો કાગળ પર ાય ટટ છે . બાક , તો કોલે યન ક યાઓને પણ વ સ ઇન એ હાઈલ
‘રાત ભર મ સે મ ટકરાયેલા, જબ નશા છાયેગા તબ મ આયેગા’ની ફ ટસી
પં પાળવી ગમે છે ! ‘તર યા’ ુ શ ુ મારો માટ તો બોટલ ખોલી દો, એ જ પાટ - એવી
હાલત હોય છે ! જ દગીના નશાને ચાખવાનો જમાનો એવો છે ક મ મી વી રસોઈ
બનાવતી રમણીઓ હવે પ પાની મ પેગ પણ ભર શક છે .
એ ડ ધ ડા સ, ડ , ુ ઝક. રધમ ઇઝ ગો ા ગેટ !ુ પીપલ
આર માટ. ઘરમાં ક ઓ ફસમાં બેસીને કર શકાય એવી જ - એ ટિવ ટઝમાં ું
ચલ આઉટ થાય? બે ઝકલી, કોઈ પણ મોજ યાર જ મ આપે છે , યાર એમાં
તને ૂ લી જવાતી હોય. મેર ગો રાઉ ડ હોય ક કોમેડ કા ૂ ન - ધે સ ધ િસ ટ. માટ
સારા ડ ક જોક ના નામ પર પાટ માં એ પાસ મેળવવા પડાપડ થાય છે ! શર રના
ુ વમ ય ક ને ફંગોળ ને હલોળા લેવાની એક મ ત લ જત હોય છે . ડા સ માટ
પેશન એ ડ ઓ સેશન જોઈએ. પે પી કચી સ સથી પાટ ધમાકદાર શ થાય, અને
ુ ઝક જ હં મેશા પાટ નો ૂ ડ સેટ કર. ડા સગ એ ડ ડ નો સાથ તો મોબાઈલ
હ ડસેટ અને સીમકાડ વો છે . લો જ, ટકનો, હપહોપ, ક , રોક, ઝ એ ડ બોલી ૂ ડ
ધ માલ... જો બી સ નથી, તે હાટબી સ નથી. સો, પાટ પાટનર બન ું છે ? તો ડા સ
પે ચા સ માર લે! માણસ મા માં એ ઝ બશિનઝમનો સેક ુ અલ ઇ ટ ટ હોય છે !

Page | 23
( ૂ છો ઉપદશક મહા માઓને!) સો, ‘વાઉ’ ઈમેજ એટ કરવી હોય તો ે ટસ હોલ
ઈયર, એ ડ શૉ એટ ઇયર એ ડ!
ને ટ? ઓહ ડનર! ુ ડ ડથી ૂ ડમાં ન આવે તો એ
ુ જરાતી ન કહવાય! યમ યમ, મમ મમ. પા તાથી િપ ઝા અને પાતરાથી િપક સ!
ખાયે વ, ખાયે વ ઔર પાટ ક ુ ણ ગાયે વ! અલબ , પાટ અને રસે શનમાં
ફર હોય છે . ઉ તાદ અને અ ુ ભવી પાટ ગોઅસ ટ ું પાટ માં પીએ છે , તેટ ું ખાતા
નથી! વ ુ વાનગી ખાવ તો આળસ ચડ, ઘેન ચડ... સતત પાટ માં ફરનારાની કન ક
એનજ ડાઉન થતી ય! તો પછ ડા સ એ ડ ગોિસપ કોણ કર ?
યસ, ગોિસપ... શાનદાર પાટ ક ન! મહાસે લ ટ ઝને પણ
કો ોવસ ન થાય એ માટ બોડ ગાડસ ક ગોગ સ સાથે પાટ માં આવ ું પડ, પણ
એમની ન ધ ન લેવાય એ ન ગમે! બે ઝકલી, પાટ મા ડ ક ડકોરશનથી થતી નથી.
ફ ત ુ ઝકની પણ મ તી ૂ રતી નથી. મોટા મોટા માથાઓને એ ટકટમાં મળ ને હાય-
હ લો કરવા ું રહ, પણ પાટ ની ખર રં ગત તો બધી એ ટકટ-કટસી છોડ ને ુ ત
બનવામાં છે ! અને એ માટ જોઈએ ઇ ટર ટગ એ ડ ફની કંપની! ડ સકલ, ુ સી!
અને યાં દો તો હોય યાં તો ગોિસપ થવાની જ ને! ઓલો આમ, ને પેલી તેમ!
ઓ કાર વાઈ ડ કહતા ‘તમે જો કોઈ ું ખરાબ બોલતા નથી, અને કોઈ ું ખરાબ
સાં ભળતા નથી તો તમને કોઈ જ પાટ માં બોલાવવા ું નથી! હાઉ ! પાટ ગોિસપથી
ઘણી વખત લાઈફ ક જોબ માટ ઈ પોટ સ ઈ ફોમશન મળે છે . લવર ુ લ ુ િન.ના
સાયકોલો ટ રોબડ ડ બાર તો કહ છે ક ાણીઓમાં મ ભ ચાટવા ક ૂ ં ઘવાથી
બો ડગ થાય છે , એમ ુ મન ઈવો ુ શનમાં ુ ્રપમાં ભરોસો બતાવવા ગોિસિપગ
આ ું છે ! બી ની ૂ થલી ના મ એ કર શકાય, એ આપણો િવ ા !ુ
એક ુ અલી, દરક પાટ નો અસલી ધબકાર સને બદલે આવી ય તઓની હરકતોમાં
હોય છે . આ ઝ બની ૂ કલીથીમ પાટ ઝમાં તો ખાસ! દરક પાટ માં ુ ય વે બે
કારના લોકો હોવાના, એક તો એ ક અવનવી અદા કર આવડતથી બં ધા ું યાન
ખચે! જરા બોહિમયન, બ હ ુ ખ હોય - ુ લેઆમ નાચ, દા પીને ુ થઈ ય,
શરમ િવના જો સ કર, અવનવી િસગ-ફશનની ટાઈલ કર... અને બી એક આ
પહલા ુ ્રપને ઓ ઝ ્ વ કર કાં ઈ ેસ થાય અને કાં ડ ેસ થાય! આ બં ને ું
‘ઈ ટર ડપે ડ સ’ યાને પર પરાવલં બન હોય છે ! એ ટર અને ઓ ડય સની માફક!

Page | 24
 ુ ગેધર, ધે મેઈક ઓર ેક ધ પાટ !
પાટ ઈઝ ક વઝશન. પાટ ઇઝ ાઉડ. પાટ ઈઝ ઝ. લાઈફ
જ ર નોન ટોપ પાટ છે . પણ પાટ અને નોન ટોપ લાઈફ નથી. સમટાઈ સ, પાટ ની
ભીડ વ ચે પણ કોઈ ત હા ત હા મહ ૂ સકર છે , કોઈ સમવન પે યલને િમસ કર છે .
ારક, કોઈ વીટહાટ સાથે હોય તો ણએ આખી ુ િનયા પાટ માં મી રહ હોય
એવો મેળો લાગે છે ! કંઈક રલેશ સ ુ િનયામાં પાટ માં બ યા, બગડ ા ક મઘમ યા છે .
ારક બધી ધાં ધલથી ૂ ર કોઈની સાથે ુ લા આકાશના તારા ગણતા ધી ું સં ગીત
સાં ભળતા, મનગમ ું ુ તક વાં ચ ું ક ફ મ જોવી એ પણ પાટ છે . ારક બસ,
અલગાર રખડપ ીમાં શહરથી ૂ ર ુ દરતમાં ૂ દા ૂ દ કરવી ક પાણીમાં ુ બાકા લેવા એ
પણ પાટ છે . લેટ નાઈટ હ લા ુ લાની પણ મ છે , પણ ુ જરાતી થાળ માં નમક ન
ફરસાણ વી! રોજ ફ ત એ જ ખાતા રહ એ, તો પછ ારય ન ખાઈ શકાય એવી
માં દગી આવી જવા ું જોખમ રહ ! એક ઓર સાલ જ દગી ું ખતમ થવાની ગમગીનીને
મોજમ નો કશ લઈ ુ ું આ કર નાખો... નેતાઓ ફાઈવ ટારમાં પાટ કર, અને
ુ વાિનયાં ઓ બચારા ટાર નાઈ સમાં બહાર નીકળે તો ય એમના પર ચોક પહરો
થાય! કલમાડ ક અશોક ચવાણની ૂ સી ન થાય, પણ એક છોકરો-એક છોકર
એકબી માં પરોવાય ક ૂ ં થાય, તો ગામ આ ું ડટ ટવ થાય! ૨૧મી સદ ના દસ
વરસ પછ યે હ ુ પ લકલી હગ ક કસ કરવામાં આપણે લા મર એ છ એ, પણ
કચરો ફકવામાં ક છ છ પીપી કરવામાં ન હ ! ફરગેટ ઇટ. આ ું બ ું ઘડ બેઘડ ૂ લી
જવાની મોસમ એટલે તો પાટ . ગમતી સોબતનો સં ગાથ મળે , તો હર ઘડ એક પાટ
બની ય. અને ન મળે ? તો પાટ માં જઈને એ શોધો યાર !
૧૯૨૨માં કાિશત થયેલી યો ાઈ સની નોવેલ ‘વોર
ાઈ સ’ ું બેન ૂ ન વોટ હ ું ◌ઃ પે ડ ધ ટાઈમ. ુ કા ટ ટઈક ઈટ િવથ !ુ સમયને
ખચ નાખો. ખોટ બચત એની ન કરો. શ તેટલી ુ ખની ણો સજ નાખો. કારણ ક,
સમય ૃ ુ પછ સાથે આવવાનો નથી. સો ટાટ એ જોિયગ એટ મે સમમ પીડ...
નાઉ !
જો આ કર શકો, તો ુ ઇયર હપી હપી રહશે. િવિશગ ેટ ૨૦૧૧.

Page | 25
ઝગ િથગ

જો મ ન કરવી હોય તો એક વરસ વધાર વવાનો મતલબ જ ું છે ? વ ુ પીડા,

ુ ઃખ ભોગવવા?

Page | 26
 4.
૨૬ ુ આર
ઈસ ધરતી ક શેષનાગ કા ડં ખ બડા ઝહર લા હ....
સદ યાં ુ જર આસમાં કા રં ગ અભી તક નીલા હ !

'અધ રાતે આઝાદ ' ુ તક લખીને ભારતભરમાં ણીતી

થયેલી લેખક બેલડ લેર કો લ સ-ડોિમિનક લેપીઅરમાં ના લેર એ એક દય પશ
ુ તક લ ું છે - 'એક હ ર ૂ રજ !' (વન થાઉઝ ડ સ સ) લેર એ એમાં િવ ભરમાં
અસાધારણ પ ર થિત સામે ઝ મતા સાધારણ માણસોની સં ઘષકથાઓ લખી છે .
ુ તક ું નામ એક બં ગાળ કહવત પરથી છે ◌ઃ વાદળોની પેલે પાર હ ર ૂય
કાશતા હોય છે ! મતલબ, ધકારની આફતો વ ચે પણ આશા ું અજવા ં આપણને
ટકાવી રાખે છે .

Page | 27
 આખી કતાબ કોલકા ાની ં પડપ ીઓમાં ખા ું દાન
આપનારા લેખક આઠ વરસની એક ભારતીય છોકર પ ાને નામ ધર છે . પ ા કોઈ
મર કરતાં વહલી મોટ થઈ ગયેલી ટ વી ટાર સલોની નથી. એને બોનવીટા ક
કડબર મળતી નથી. એની પાસે િમક માઉસના રમકડાં ક પોકનો સની ડ વીડ નથી.
એણે કોઈ પોટસ ચે પીયનશીપ તી નથી.
પ ા ું કર છે ? એ રોજ સવાર વહલા ઉઠ ને ર વેના પાટા
પર ય છે . આઠ વરસની એ બાળક યાંથી વતા કોલસા ભેગા કર છે . એની
બીમાર માને આપે છે . વચીને મા ભાત લઈ આવે છે . પછ પ ા તૈયાર થઈ ૂ લે
નથી જઈ શકતી. પણ પોતાના નાનકડા ભાઈને રમાડ ને નવડાવે છે . એને હતથી
મા લશ કર ને ખલ ખલાટ હસાવે છે. પ ાને દ હ ની ગાદ પર વાજયેપી બેઠા હોય ક
મનમોહનિસહ-કશો ફરક નથી પડતો. ૧૫ ઓગ ટ હોય ક ૨૬ ુ આર , ખબર જ
નથી પડતી. કારણ ક એ કોલસા ન વીણે, તો એને ખાવા ું ન મળે . એ જ એની જ દગી
છે .
***
ુ રત શહરમાં થોડા સમય પહલા િમ સાથે રા ે આઈ મ
ખાવા ઉભવા ું બ .ું મધરાતે બારણાઓ બં ધ થવા લાગેલા. નાનકડા બે ભાઈ-બહન
યાં ધાણીનાં પડ કાં વેચતા ઉભા હતા. એ પાસે આ યા. ના, કોઈ મવાલી પાસેથી
તાલીમબ ટોળક મ ભીખ માં ગવા વળગી પડ (એકને કદાચ આપો તો બી ઓ
મં કોડાની મ ચ ટ ય ! સ ૃ ના દાતા ઈ રના મં દરો આસપાસ તો ખાસ !) એ
ર તે ન હ. મહનત કર ને પોતાની ચીજ વચવા પાં ચ ૃ િપયાની ધાણી વચી એમાં થ ી
મળતા દસ-વીસ પૈસા ગજવે ભરવા. વાતવાતમાં ક ું યાન અપા ું ન હ. એ ચાલતા
થઈ ગયા. સાથેના કોથળામાં ર તે પેકટો ભરાયેલા હતા, એ જોતા જ ખબર પડ
ય એમ હતી, ક આ ક ું વેચા ું નથી. અચાનક આ િનર ણની બ ી થઈ. થ ું ક
આપણે આઈ મ ખાઈ નાખીએ, એટલાની ધાણી તો લેવી જોઈએ. પણ બાળકો યાં
નહોતા. દર ચચરાટ થયો. એમણે ભીખ નહોતી માં ગી, કામ માં ું હ .ું એ પણ
વળ યા િવના. ૂ મસામ ગલીઓમાં એમને શોધવા માટ ચ ર માયા. કઈ દશામાં
ગયા હશે, એનો દાજ માં ડયો. પોણી કલાકના તે ૂ રના ર તા પર ઝાં ખી પીળ
સો ડયમ લાઈટની રોશનીમાં ન વચાયેલા માલનો કોથળો અને એકબી નો હાથ

Page | 28
હાથમાં લઈ બં ને ટ ૂ કડાં ઓ થાકલા કદમે ચાલતા હતા. દોડ ને એમની પાસે જઈને
એક મોટ નોટ આપી.
થોડ વાર એ લોકો અવાચક તાક ર ા. પછ જરા હરખાઈને
થેલામાં થી એ નોટની સામે આપવાના ધાણીના પેકટ કાઢવાની શ ૃ આત કર . બસ,
એમની ૃ િપયા મેળવવાની લાયકાત એમની આ સહજ ામા ણકતાની લાયકાત
દશાવીને એમણે ુ રવાર કર હતી. ધાણીની જ ૃ ર નહોતી, કોઈની ખોમાં મત
જવાનો સં તોષ મળ ગયો હતો. હવે એ નાનકડા થાકલા કદમો જરાક વ ુ જોરથી
ઉપડતા હતા.
***
સ ાક દન ???
કઈ ? કઈ સ ા ? ભારતની પાસે ાં કોઈ સ ા જ
બચી છે ? પોપૈયાં વેચવા હોય તો પોલીસવાળાને હ તો આપો, મકાન લે ું હોય તો
ુ િનિસપા લટ ને આપો ! ફોન કરા યા િવના કોઈ કામ થતાં નથી. કહવાતા
વીઆઈપીઓ ાસી જતા હોય, તો સામા ય માણસ ું ું ગ ુ ં ? ઓળખાણની ખાણ ન
હોય તો આ દશમાં હ રો કોલસાના ભાવે ટ ચાય છે . પાણી ુ ર ની રકડ ક પાનનો
ગેરકાયદ ગ લો લઈને લખપિત થનારાઓ છે , તો હ ુ એ ભારતમાં સકડો એવા
પ રવાર છે , માં ડમાં ડ રો રોજ ું કામ કર ખાવા ભેગા થાય છે . ભ વગના
સં વેદનશીલ માણસોને અચાનક એવાં ફ ૂ ર ચડ છે ક આપણો ાઈવર ું ખાતો હશે,
એ ણી લઈએ. વોટ ધ હલ ? મ ક સમ છે માણસોની જ દગી ? ાઈવરને તમે
ખાવ, એ જ ખવડાવવા ું ન હોય ? આટલી માનવીય સં વેદના માટ ું વકશોપ કરવા
જવા પડ ? તો પછ સીડ લેયર પર કલાિસકલ ુ ઝક ું જખ મારવા સાં ભળો છો ?
એ વખતે રણઝણતા દયના તાર નજર સામે હાં ફતા હાં ફતા મ ૂ ર કરતા કોઈ ૃ ને
જોઈને કમ થર થઈ ય છે ?
સવારના પહોરમાં ઘેર એક વયો ૃ બાપા સાઈકલ પર
ુ રયરની કવર દવા આવે છે . સામે કોઈ મોટા સાહબ છે , અને બાર ુ ખખડાવવામાં ય
અપરાધ થશે, એવા ઓિશયાળા ભાવે ઉભા રહ છે પણ ગમે તેવી ઠંડ ક વરસાદમાં એ
પોતાની ફરજ બ વવા પહ ચે છે . પવા ું પાણી પીને િવદાય થાય છે . ૨૬
ુ આર ના ગણતં ે ું ક ુ છે , એમના માટ ? એ જ ક, રસોઈયણ વાનગી પીરસે,

Page | 29
તે જમી ન શક ! બાપ રમકડાં વચે, તે પોતાના બાળકને અપાવી ન શક !
***
ૂ ળ ને ઢફાં. આ કલમાડ ઓ ક રા ઓ ક એની
સાં ઠગાં ઠવાળા ધોળા ઝ ભા અને કાળા ૂ ટવાળાઓ, રાજકારણીઓ અને કોપ રટ
માં ધાતાઓ - આ બધા કોના કો ળયા જમી ય છે ? પેલા બચારા કચરો વીણતા,
ગા વચતા બાળકોના....રકડ ફરવતા ક મ ૂર કામ કરતા ૃ ોના. હ ુ વીસ
બે કના પૈસા લઈ આવવા છે . પછ ? એ વીસ બે કમાં થી ગામેગામના વહ વટ
અિધકાર ઓના ખાતામાં ા સફર થતાં જશે. જો પૈસા લઈ આવો, તો સાથે એના
િવતરણ માટ િવદશી વહ વટદાર લઈ આવજો, બાપ લયા. અને કોઈ યોજનાની પ ર
ફાડયા િવના બધા દશવાસીઓને રોકડા ૃ િપયા જ ભાગે પડતા ગણી આપજો !
કોઈ પણ રા ું દવત અને કૌવત ફ ત એના નેતાઓ પરથી ન હ, પણ પરથી
ન થ ું હોય છે . કયા મોઢ આપણે સ ાક દનની ઉજવણીની વાત કર એ છ એ
? મ ધવાર ઉ ચ મ યમવગને એટલી નડતી નથી. પણ કટલાં ય ુ ુ ંબોની
કરોડર ુ માંથી વગર ઠંડ એ લખલ ું પસાર થઈ ય છે . અનાજ-શાકભા - ૂ ધનાં
ભાવ વધે છે . ખે ૂ તોને ૂ રતા ભાવ મળતા નથી. તો પછ પૈસા ાં ય છે ? ુ ચા
વેપાર ઓ, લાલ ુ અિધકાર ઓ અને લબાડ દલાલોના ઘરમાં ય છે . બં ધારણીય
આઝાદ અગાઉ તો ેજોની કશીક જવાબદાર પણ હતી. હવે માતેલા સાં ઢ બધા
ુ લા ખેતરમાં ચરવા ભેલાણ કર ૂ ા છે .
આ કન દશો વો ૂ ખમરો અને કંગા લયત હોત, તો સહન
થઈ શકત. પણ ભારતમાં તો આમ આદમીના હકના પૈસા બારોબાર જમી ગયેલા
દ વાન-એ-ખાસ આ િવષમતા સજ છે . ર ઢયાળ, આળ ,ુ કામચોર લફંગા, ુ ખાઓની
વાત નથી. પણ હ ુ ય આ દશમાં કરોડો એવા ઈ સાનો છે , ૂ પચાપ પોતા ું કામ
કર છે . ૂ ર મહનત અને ઈમાનદાર થી કર છે . કડકડતી ઠંડ માં આખી રાત ગીને
ડ ુ ટ કરતાં કો ટબલો છે . સવારમાં શેર સાફ કરવાવાળા સફાઈ કામદારો છે. ૂ ર ૂ ર
ટપા ુ નાખવાવાળા ટપાલીઓ છે . ખાર િશગની રકડ વાળાઓ પણ ૃ િપયા લીધા પછ
િશગ આપે છે . ર ાવાળાઓ ૂ ં ટયા િવના સરનામે પહ ચાડ છે . ક ૂ લ, અપરાધો વ યા
છે . પણ એ ય હ ુ અપવાદો છે . રો રોજ પોતા ું િન ઠાથી કામ કરનારા લોકો
' ૃ ટન'માં ગણાય છે . એમની સારપ એટલે ' ૂ ઝ' નથી બનતી. પણ હ ુ યે ગમે તેટલા

Page | 30
ધમઝ ૂ ન, રાજકારણ, અભાવો, િનર રતા, ું ડાગીર , શોષણની વ ચે મોટા ભાગની
પોતા ું કામ કર બે ટંકનો રોટલો રળવાની મહનત કર છે . ન હ તો આ દશ નરક
બની ગયો હોત, અને તમે આ છા ું ય વાં ચી ન શકતા હોત. છાપા વાં ચવા-
ચચવાવાળાઓની બહાર પણ એક િવ છે ! આઝાદ સ ાક ભારત આવા કરોડો
સામા ય માણસોની અસામા ય િન ઠા પર ઉ ું છે .
ભારત એક નથી. ભારત ણ છે .
એક 'ઇ ડયા એ' છે . આ એ લોકો છે , ૂ ઝમેકસ છે . સોિનયા
ગાં ધીથી સોના ી િસહા. કટલાં ક ઉપરથી વ ુ ઉપર પહ યા છે . કટલાક નીચેથી ઉપર
આ યા છે . પણ આ એ નેતાઓ, અિધકાર ઓ, ડૉ ટરો, વક લો, રમતવીરો, કલાકારો
વગેર છે, ભારતને ચલાવે છે . (એમને તો એ ું લાગે જ છે !) ભારતની
તરરા ય પહચાન છે . એ કંઈ કહ, કર ક િવચાર-વત એ ુ જબ ભારતના
િવકાસના, ગીઅર બદલવાના છે . 'ઈ ડયા એ' ભારતને લીડ કર છે . એ ીમીયમ-
સેગમે ટ છે.
બી ુ ં છે 'ઈ ડયા બી' 'ઇ ડયા એ'ને ઓળખે છે એને
બરદાવે ક વખોડ છે . એને યે-અ યે અ ુ સર છે . એમના રોલ મોડલ 'ઈ ડયા એ'
માં થી આવે છે . ઈ ડયા બી તેજ વી છે , - ચાલાક છે . મહન ુ છે , અને મોટા ભાગના
સાધનસં પ પણ છે જ. નથી, એ બ યા છે . બની ર ા છે . એ ટાચારની ફ રયાદ કર
છે . સાિનયા િમઝાની ગોિસપ કર છે . સચીન ત ુ લકરના પો ટરો રાખે છે . સચીન
પાયલોટના ભાષણો સાં ભળે છે . 'ઈ ડયા એ'ના ટાસ અને િવલ સ માટ એમને
અહોભાવ ક િતર કાર છે . કારણ ક, એ એમને ઓળખે છે . ભણે છે . વીટ કર છે . ૂ
કર છે . ગરબા ગાય છે .
પણ ી ુ ં એ 'ઈ ડયા સી' છે, ને તો 'ઈ ડયા એ'ની ઓળખ
જ નથી ! ચા વેચવાવાળા છોકરાઓને મહા મા ગાં ધી ું આ ું નામ ખબર ન હોય એમ
પણ બને. રોડ પર ડામર પાથરતી મ વી ૃ હણીને રા ુ લની ગઝલો ું એ
આ વન યાન બહાર રહ ય, એમ પણ બને. થોડાંક ફ મી પો ટરો, થોડાં ક
થાિનક ધમ થાનકો. બસ. આ વગની સં યા ભારતમાં સૌથી મોટ છે . ભારતને
બનાવ ું ક બગાડ ું એ એના હાથમાં છે . પણ 'ઈ ડયા એ'ને 'ઈ ડયા સી'ની થોડા
સગવ ડયા ચે રટ ો ટ િસવાય ખાસ કશી દરકાર નથી. ઈ ડયા સી માટ તો

Page | 31
ઈ ડયા એ કોઈ ુ દો જ હ છે ! ઈ ડયા બી આ બે છે ડા વ ચે ક ફ ુ ઝડ થઈને
કો પલકટડ થ ું ય છે !
૨૬ ુ આર ઉજવવાનો હક તો છે , જો 'ઈ ડયા સી'માં
ેવડવાળા, ટલે ટડ, ડઝિવગ, લાયક છોકરા-છોકર છે , એમને 'ઈ ડયા એ' ુ ધી
પહ ચાડવાનો ય ન કર શકો. કમ સે કમ, ઢંઢોળવા, બેઠા કરવા. ટકો આપવો. થો ુ ંક
એમના માટ પણ દાઝ ું જોઈએ. વગર એિસ ડટ એ એની છાતીમાં બળતરા થવી
જોઈએ. અને બાક ના એ ુ ધી ન પહ ચે તો કંઈ ન હ, એ કમસેકમ 'બી' ુ ધી પહ ચે
એટલા ૃ ત, વિનભર બનાવવા. એમની ુ યવી જ ં ળથોડ ઘટાડવી. એમના
હક ું એમને આપ .ું જમીનો ચાવી જતા બ ડરો ક ૂ ન કરતા બદમાશોને સલામી
આપવી, અને પાથર ું પાથર પતં ગ વચનારાને લાતો મારવી-આ રા વજ ું ખ ુ ં
અપમાન છે . રા વજની બ કની પહરવી તે ન હ ! િમડલ કલાસ પ લક દવસે
દવસે રમોટ ક ો ડ થઈ ય છે . નબળો ફોટો એ લા કરો તો િપકસે સ ફાટ ય,
એમ તેમની પાસે ુ િવધાઓ વધી છે . પણ ા◌ાન ક ડહાપણ વ ું નથી. દખાદખી,
સં ુ ચતતા, ધ ા, લોભ, હર ફાઈ વધે છે . એમને પેકજડ ડ ખા ું છે , અને પેક ડ
એ ુ કશન લે ું છે ! એનઆરઆઈ ૂ રિતયા/સ ૂ ન કટ હર ટાઈલ/ ુ હ લર ક ટ વી
એમના વાબ છે . એમને ભિવ ય બદલાવ ું નથી. ઈિતહાસ સ વો નથી. મેચ જોઈ,
ુ ટકા ખાઈ ક ુ ટકામાં થી ગીતાપાઠ કર ૂ ઈ જ ું છે .
પણ નાની પાલખીવાલા કહતા એમ મહાન ભારત વતં તા
પછ 'પાવરહાઉસ' થવા ું હ ,ું એ ' ૂ અરહાઉસ' થ ું ય છે . વગ થ ઘન યામદાસ
બરલાએ ક ,ું ''ભારતે સં પિ ું સ ન કર ું જોઈએ. રોજગાર વધારવા જોઈએ. ુ ં
ૂ ડ વાદ ,ં સમાજવાદમાં માને છે . મારો સમાજવાદ ગર બીની સમાનતા નથી,
પણ વનધોરણ બધા માટ ુ ધાર દરકને સમાન તક મળે અને બહતર જ દગી
વવા મળે એ છે ! '' સોર . આપણને અધન ન પો ટરની ટલી ફકર થાય છે ,
એટલી અધન ન અવ થામાં ફરતા ભારતના ભાિવ નાગ રકોની નથી થતી. આપણે તો
એ યો દખાય ન હ, માટ ચેનલ બદલાવી નાખવી છે . પણ ટ વી ઓફ કરવાથી
િસ નલ ઓફ થતા નથી. સ ાક ભારત રા ના કટલા બાળકો મ-તેમ કર
ુ િનફોમ ચડાવી હ શે હ શે ૂ લે ય છે ? ....અને બદલામાં એમને ક ું મળ ું નથી.
મોટા થાય એમ એમની ખોમાં સપનાના દ વા ઓલવાઈ ગયા પછ નો હતાશાનો

Page | 32
 ૂ માડો બાક બચે છે . બી ુ ં કંઈ ન હ, તો આવા કામ કરનારા લોકો માટ શાબાશી-
આ ાસનના બે શ દો તો આપણે આપી શક એ.
અને આ દશના ન ફટ, નપાવટ, નાલાયક, નીચ, નકામા,
નઘરોળ, નાગા અિધકાર ઓ, નેતાઓ, વેપાર ઓ અને હાઈ સોસાયટ ના મોટા ભાગના
વગને તો એમ જ છે ક ૨૬ ુ આર એમના માટ છે . એમને ન હ, સ ા જ
દખાય છે ! એ મા પૈસો અને િત ઠા જ નથી હડપી ગયા. પેલા મ વી બાળકોના
આવનારા અને િમક ૃ ધોના વીતી ગયેલા વષ પણ જમી ગયા છે ! છ ! હાક ૂ!
(શીષક પં ત ◌ઃ કતીલ િશફાઈ)

Page | 33
 5.
એક શમ ુ ં ના ુ ક નમ .ુ ં ..
દરક ય તની દર પાયેલા બાળકને ૂ ુ હલ હોય છે -
ુ ં કોણ ં અને આ જગતમાં મા ં ુ ં થાન હશે..?!

વ સ અપોન અ ટાઈમ...
ૂ રજ એક
ું કરણ સી ું ધરતી પર પડ ,ું અને એમાં થી
ુ વણમય એક ુ પઉ .ું જ ં તરમં તર ણતી એક ડોશીએ ું ક રોજ આ લ સામે
ગીત ગાવાથી તો ુ વાની ટક છે . ચરયૌવનવા અમર વ મળે છે . એ મધર ગોથેલે
લને પાવી દ .ું પણ સદ ઓ પછ એક ભલા રા ની ેગન ટ પ ની બીમાર પડ .
રાણીની સારવાર માટ અણમોલ દવતાઈ લ શોધવા સૈિનકો નીક યા. રાણીને લનો

Page | 34
ઉકાળો પીવડાવી બચાવી લેવાઈ. રાણીએ તો પછ પ પના બાર વી એક
રાજ ુ માર ને જ મ આ યો. આ યજનક ર તે ઢ ગલી વી રાજ ુ માર ના વાળ પેલા
ચળકતા લ વા સોનેર હતા!
ગોથેલ ડોશી પોતાની ુ વાની ટકાવતા લને ગત િમલકત
માનતી હતી. એ ચોર પીથી મહલમાં આવી. નાનકડ રાજ ુ માર ના વાળની એક લટ
કાપી. પણ કપાયા પછ વાળમાં ૂ નહોતો રહતો. સદાય ુ વાન રહવાના અમર
ઓરતાં ને લીધે ગોથેલે િ સેસ ું અપહરણ ક .ુ ૂ ર એક ચા ચા એકદં ડયા મહલ
યાને ચીમની વા ટાવરમાં એને પાવી દ ધી. રોજ એના સોનેર વાળને લઈને
ગવાતા ગીતથી એ પોતાની ુ વાની ટકાવી રાખતી. બચારા રા -રાણીએ સાત ખોટની
એકની એક દ કર ની યાદમાં એના જ મ દવસે હવામાં તરતા ફાનસ ઉડાડવા ું શ
ક .ુ રા ને ચાહતી આખા નગરની પોતાની ખોવાયેલી રાજ ુ માર ની યાદમાં
હવામાં ફાનસ ઉડાડતી. આતશબા ને ઝાં ખો પાડ એવો ભ ય નઝારો આકાશમાં
તેજ બ ુ ઓની રં ગોળ નો રચાતો. ણે તારાઓ મેઘધ ુ ષી વ ો પહર ને નાચવા
આવતા. દરિમયાન રાજ ુ માર ું નામ રખા ું રા ુ ઝેલ. એ બચાર ને પોતાના ૂ ળ ક
ૂ ળની કશી ખબર નહોતી. એ પોતાની ુ વાનીનો પાસપોટ હોઈને ડોશી એને વની
મ સાચવતી. પણ એ લીલી ખોવાળ સોનાકશી ું દર ને કદ ચા ટાવરની બહાર
પગ ૂ કવા નહોતો મ યો. ફર ું એકાં ત જ ં ગલહ .ું રા ુ ઝેલના વાળ મધર ગોથેલ
કદ કાપતી જ ન હ. એમને એમ મર અને શર ર સાથે એના વાળ પણ વ યા. ના,
કમર ુ ધી ન હ, ૂ ં ટણી ુ ધી ન હ- એથી પણ લાં બા... છે ક ૭૦ ફ ટ ટલા લાં બા! એ
વાળ પર લા લી શકાય એવા! પેલા ૂ રજના લવાળા એ વાળ ધારામાં
ચમકતા, અને મધર ગોથેલ ટાવરની ટોચે પહ ચવા દોરડાની માફક એ વાળનો જ
ઉપયોગ કરતી !
બચાર રા ુ ઝલે મહલને બદલે ણે લમાં મોટ થઈ હતી.
સાથી સં ગાથીમાં એક પાળે લો કાં ચીડો હતો. ન કોઈ દો ત, ન કદ ઘરની બહાર જવા !ું
બેઠ બેઠ ુ તકો વાં ચતી, ગીતો ગાતી, કાગળના રમકડાં બનાવતી, બાર માં થી
આકાશને તાકતી. ઉદાસ ખે ગાઢ જ ં ગલનોલીલો ધકાર િનહાળતી. લાં બા વાળને
પં પાળતી, બ ું જ ઘરકામ કરતી. પોતાં કરતી, રસોઈ રાં ધતી. નવર પડ યાર સમય
પસાર કરવા દ વાલોને ચીતરતી. પોતાની ક પના, પોતાના સપના એ કોઈને કહ શક

Page | 35
તેમ હતી ન હ- બસ, એમ ને એમ એ પ થરો પર પ છ થી ય ત કરતી! બહારની
ુ િનયાદાર થી બલ ુ લ બેખબર રા ુ ઝેલની કાયા અઢાર વરસની થઈ, પણ દર તો
ભોળ મોટ ખોમાં ૂ દતી એક મા ૂ મ બાળક જ હતી. પોતાની માતા (અપહરણકતા
ગોથેલ) પાસે એણે જ મ દવસની એક ભેટ માં ગી. જ દગીમાં પહલી વાર ક ું ક માં .ું
હરખથી, આશાથી, ઉમં ગથી. દર જ મ દવસે આકાશમાં ઉડતા અ બ ફાનસો ું ય
એને બસ એક વાર, જ દગીમાં ફ ત એક વાર બહાર- નીકળ ને નીરખ ું હ .ું બાર ના
ચોકઠાં ને બદલે ધરતી- આકાશના શિમયાણામાં માણ ું હ .ું આ એક તમ ા દયના
ૂ ણે સાચવીને એણે ઉછે ર હતી. રા ુ ઝેલ ું બસ એક સપ ું હ ,ું બસ એક વાર આ
રોમાં ચક યને પશ શકાય એટલા ન કથી જો ું ! મ મીએ કડકાઈથી ચો ખી ના
પાડ દ ધી. બહારની ુ િનયા કવી ુ ટ હોય એના બહામણા વણનો કયા. ધમક ઓ
આપી, બીક બતાવી. ખરખર તો એને ડર હતો ક એનો ખ નો છ નવાઈ જશે. એની
ુ વાંગ મા લક ું અમરફળ ચા ું જશે. ૂ સકાં ભરતી રા ુ ઝેલના વાબ પર એણે
ખચીને તા ં માર દ .ું
અને એક દવસે (પાલક) માતા બહારગામ ગઈ, અને
અણધાય એક ુ વાન ચોર ટપક પડયો, રાજ ુ માર નો તાજ ચોર ને ભાગતા- ભાગતા!
રા ુ ઝેલે પહલી વાર કોઈ બહારની ય ત સાથે વાત કર ! એનો તાજ પાવી લીધો,
અને ટાઈ લશ ચોરને ક ું ક એના જોઈતો હોય તો એને પેલો રં ગબેરંગી ઉ સવ જોવા
બહાર લઈ ય ! અને રા ુ ઝેલે પહલીવાર જ દગીમાં ઘર બહાર પગ ૂ !ો
માળામાં થી પં ખીએ પાં ખો ફફડાવી. ણે પાલ ુ પોપટ ું િપજ ઉઘડ .ું બહાર ું િવ
જોઈને આ યથી પહોળ ખો અને સં વેદનાથી ુ લા દયને લઈ રા ુ ઝેલ તો
નાચતી ૂ દતી ગાવા લાગીઃ રિનગ, રિસગ, ડા સગ, હર લા ગ, હાટ પાઉ ડગ,
લેિશગ, રો લગ, િસગ ગ... ફાઈનલી ફ લગ હન માય લાઈફ બ ગ સ...
ફર ા ુ આ?
એ માટ તો આ વાતા વાં ચવી ન હ, જોવી પડ! ડઝની
ફ સની ૫૦મી એિનમેશન ફ મ, અને ુ િનયાની બી નં બરની સૌથી ખચાળ એવી
ીડ ફ મ ‘ટ ગ ડ’! (મતલબ, વાળની માફક ૂ ં ચવયે !)ુ
***

Page | 36
 ૂ ળ તો ઈરાનમાં ૧૧મી સદ માં ફરદૌસીએ લખેલા
‘શાહનામા’માં વાતા હતી ડાબાની, ના વાળની સીડ બનાવી એનો ેમી ઝાલ
ક લામાં આવતો. એ પરથી ૧૭મી સદ ની ચ લે ખકા શાલ ટ એક વાતા લખેલી
પિશયેને . જમનીના ીમ બં ુ ઓએ લોકકથા રા ુ ઝેલ ૧૮૧૨માં ગટ કર . ૂળ
વાતામાં છોકર રાજ ુ માર નહોતી. ડાકણની પાડોશમાં એક દં પતી રહ ું હ .ું સગભા
પ નીને રા ુ ઝેલના લોનો ઉકાળો પીવા ું બ ુ મન થ .ું એ મળે ન હ તો મર જઈશ
એ ું લાગ .ું પિત ડાકણના બાગમાં એ લો લેવા ચોર પીથી ગયો, અને ઝડપાઈ
ગયો. ડાકણે ુ તના બદલામાં જ મનાર સં તાનની સ પણીની શરત ૂ ક. દ કર ને એ
જ મતાવત લઈ ગઈ, ૂ રના ક લામાં. યાં ફરતો ફરતો એક રાજ ુ માર આવે છે ,
રા ુ ઝેલના ેમમાં પડ એને ચોર પી મળવા આવે છે . રા ુ ઝેલના ઉપસેલા પેટ
પરથી ડાકણને ેમ કરણની ખબર પડ ય છે . એ રાજ ુ મારને ટોચેથી ધ ો મારતા
એની ખોમાં કાં ટા ભ કાવાથી એ ટ ને ધળો બને છે . રા ુ ઝેલના વાળ કાપી
ડાકણ એને ર તે રઝળતી ભખારણ બનાવે છે . વષ પછ રા ુ ઝેલના કંઠ ગવાતા
ગીતથી ધળો રાજ ુ માર એને ઓળખે છે . ણયના ુ નઃ િમલનમાં પોતાને ખાતર
ધ બનેલા ેમીને જોઈ રા ુ ઝેલની ખમાં થી મોતી વા બે ુ ડા ટપક ને ુ ં બન
કરતા રાજ ુ મારની ખમાં પડ છે , અને ચમ કા રક ર તે રાજ ુ માર દખતો થઈ ય
છે !
ડઝનીના ખેરખાં ઓએ ૂ ળ વાતાથી ત ન ુ દ અને બહતર
ફ મ ઘડ છે . ટ ગ ડમાં ણે હ ર ુ લાબના અ ર વી મહક છે . હ ર ચોકલેટ
વી મીઠાશ છે . હ ર નારં ગીના ુસ વી તાજગી છે . લાયન કગ, ટ
ુ એ ડધ
બી ટ, અલા ન વગેર પછ િપકસાર ફ સના ‘ટોય ટોર ’થી શ થયેલા ડ ટલ
એિનમેશન સી. .આઈ. (કો ુ ટર જનરટડ ઈમે ઝ) ને લીધે ુ જરાતી મા-બાપની
માફક હોલી ૂ ડના સ કો એ ું માનતા હતા ક રા -રાણીને ચમ કારોની ફાલ ુ
વાતાઓમાં ું બ ું છે , વળ ? અને આ ુ િનક ટકનોલો વાળા ુ પરહ રો ટાઈપ ક
ાણીઓની એિનમેશન ફ મો બનતી. કાં તો પોપ ક ચરના રફર સ અને ડાયલો સની
કોમેડ વાળ ેક ક આઈસ એઈજ વી (અફકોસ, ઉ મો મ!) ફ મો બનતી. પણ
‘પોપ ક ચર’ માં ખોવાઈ ગઈ હતી રાજ ુ માર ઓ અને પર ઓની ૂ ં ફાળ ુ િનયા! અને

Page | 37
ફર એક વાર મેગાહ ટ ‘ટ ગ ડ’ના જોર ડઝનીએ ણે વષ થી ખોવાયેલો કોઈ ક મતી
હ રો ખોળામાં રમતો ૂ ક દ ધો!
***
ૂ ળ તો િશ પી થવા નીકળે લો એક ુ વાિનયો. બાપના પગલે
છાપામાં કોિમક પ પણ ચીતર. વો ટ ડઝનીએ અનાયાસે મરતા પહલા એને
આ ટ ટ તર ક નોકર એ રા યો. અને ડઝનીની િવદાય પછ પણ બ ચાં લોગને મોજ
કરાવવાની ફન એ ડ લનની પાટ ધમધમતી રહ . એ આ ટ ટ ુ ગ થતાં પહલા
‘ ડઝની િ સેસ’ના આખા વારસાની વણઝાર પસાર થતી જોઈ હતી. અહાહાહા, નો
હાઈટ, િસ લા, લીિપગ ુ ટ , લટલ મરમેઈડ, જ મીન, બેલ ( ુટ એ ડ ધ
બી ટ), પોકોહો ટસ, ુ લાન, છે લી ટઆના (િ સેસ એ ડ ધ ોગ!). પણ
સી આઈની ટકનોલો માં હ ડ પેઈ ટડ એિનમેશનને થાન નહો .ું ેક ટ માટ ફર
ટ સ ‘ઓ ડ જ ં ક’ બનતી જતી હતી. એમાં એ માણસે િસિનયર પો ટ પર પહ ચી ૧૪
વરસથી મનમાં રમતા િવચારનો પડદા પર સા ા કાર કરવાનો પડકાર ઝી યો. સામા
વાહમાં ચાલીને મ ઘીદાટ રા ુ ઝેલ બનાવવા ું સપ ું જો ું !
એ આ ટ ટ લેન કઆને. લેનદાદાને કો ુ ટર એિનમેશન
ફાવે ન હ. કો ુ ટર પર હાથેથી દોરલા પા ો વા ખો- ચહરાના મનોભાવ આવે
ન હ. તે ‘ટ ગ ડ’ બનાવતા પહલા દાદા એ ‘બે ટ ઓફ ધ બોથ વ ડ’ નામનો
વકશોપ કય . નવી પેઢ ના તરવ રયા સાઈબર એ સપટસ જવાિનયાં ઓને ુ કાન
સ .ું અને પોતે હાથેથી ચીતરલા પા ોને કો ુ ટરના સહાર સ વન કરવા ું બી ુ ં
ઝડ .ું લેન કહ છેઃ ‘‘કો ુ ટરની કલાકાર ુ લામી કર એ મને પસં દ નહો .ું આપણે
વતા માણસો છ એ. કલાકારની ુ લામી કો ુ ટર કરવાની હોય. મ પે સલ એક
સાધન છે , એમ કો ુ ટર એક સાધન છે . વામી નથી. વામી તો છે આપ ું દલ.
આપણી ઈમોશ સ અને ઈમે નેશન. ઈફકટસ તો કક પરની ચેર છે . પણ સં વેદના એ
રયલ કક છે ! માર સાવ નાનકડ દો હ ીને એક હાથમાં તેડ ને એની સા ુ જોતા જોતા
‘ટ ગ ડ’ની રા ુ ઝેલ ું સ ન ક .ુ એટલે ુ િનયાનો ગમે તે મર ક દશનો ે ક
એની સાથે ઈ ટ ટ કનેકશન બનાવી શક! ’’
હા. િનયસ ફ મમેકર વા ટ ન ટર ટ નો પણ ને
પોતાની ઓલટાઈમ ફવ રટ ગણે છે , એ ‘ટ ગ ડ’માં આપણે ણે રા ુ ઝેલ બની

Page | 38
જઈએ છ એ! રા ુ ઝેલ પહલી વખત િશ ુ સહજ િવ મયથી બહારની ુ િનયા અને
નગર િનહાળે છે , એ ણે ડઝનીલે ડમાં સાચે જ આપણે ફર ને મે મેરાઈઝડ થતા
હોઈએ, તે ું િત બબ છે ! ફ મમાં દરક પા ો ું વતા માણસો ું ડાણ છે .
ખલનાિયકા મધર ગોથેલ ઓથ ડો સ ઓથો રટ વા ઓવર ો ટવ પેર ટસ ું
િતિનિધ વ કર છે . સં તાનોને ગમાણના ગાયબળદ સમ ખ ટ એ બાં ધી રાખવા
માં ગે છે . પણ ુ દરત દરકને ુ વાનીની સાથે આઝાદ ની તમ ા િવકસાવી આપે છે .
પોતાની રા ુ ઝેલને બં ધનમાં કદ કરતા કંઈક જ લાદ મા-બાપ આપણી વ ચે નથી?
એમને ુ િનયાને માણવા જ નથી દતા! બચાર મધર ગોથેલને તો ચારસો વરસની
જ દગીમાં માંડ એક જ સં ગાથી મળે લી. તે તો દરક ખલનાયકને ક ું ક તી તાથી
મેળવવાની દ હોય છે . એ વ ુ પડતી દ/મોહમાં થી જ એ િવલન બને છે . અહ
ડોશીને ુ વાની જોઈએ છે . કો મે ટક ુટ ટમે ટ પાછળ ભાગતી ૌઢ મ હલાઓની
માફક ! અને હ રો ્ લન ( ુ ન)ને બે ફકર જ દગીથી આજના ટ નેજર વી વા હશ
છે . ઈઝી શોટકટથી ઝટ કમાઈને બસ આરામ અને જલસા કરવા છે . એ ખરાબ નથી.
પણ પોતાની તના વ ુ પડતા ેમમાં છે . (વો ટડના પો ટરમાં ય પોતા ું નાક
સરખી ર તે ચીતરા ું નથી, એનો એને અફસોસ છે !) પણ બહારથી ુ પર માટ,
ઓવરકો ફડ ટ લાગતા છોકરાઓ દરથી અસલામતીથી પીડાય છે . એને ુ દને જ
ખબર નથી, એને ખરખર ું જોઈએ છે ? એ દશાહ ન મ તીમાં જ યા કર છે . લાઈક
્ લન. ફ મમાં એક અ ર પણ ન બોલતા મે સીમસ (ઘોડો), પા કલ (કાં ચીડો),રા ,
રાણી પણ ઘ ું કહ ય છે . રા ુ ઝેલ ટિપકલ ગલ છે . ગમતીલી, રમિતયાળ,
વ નીલ, સં વેદનશીલ, કલાકાર, ુ ટ લ! એની ફરત ◌ે ૂ ં ઝવણ અને મા યતાઓ ું
ુ મસ છે . એની જ દગી ટનથી ‘ લર’ થઈ ગઈ છે . અને એ ુ મસ યાર િવખેરાય
છે , યાર એના ેમી માટ ગાય છે ... નાઉ, આઈ સી !ુ
ફ મમાં આ ું બ ું રોમા સ, એકશન, ફનના પેકજ ગમાં એવી
ચટકદાર ર તે કહવા ું છે ક કશો ભાર ન લાગે! ણે જ દગી વવા માટ કોઈએ શ
લડ ચડાવી દ ું હોય, એવી ફ લગ બહાર નીકળ ને થાય છે ! ચ પેઈ ટર ન
ગોગાડના રોકોકો શૈલી (૧૮મી સદ )ના પેઈ ટ સ ું શ દશઃ દલ ‘બાગ બાગ’
કર એ ું બેક ાઉ ડ છે અઠંગ ું ડાઓની વ ચે જઈ પડતી ભોળ રા ુ ઝેલ એમને ૂછ
નાખે છે ઃ તમે જ દગીમાં કદ કોઈ એક સપ ું નથી જો ,ું ુ ં થવાની તમને ૂ ણામાં

Page | 39
 ૂ ં ટ ું વાળ પડલી બટકલી આશા હોય? મા ં ય એક સપ ું છે , આકાશની રોશની
જોવા ,ું મને લીઝ જવા દો’ ટચી. રયલી.
ેમ કોઈ પે યલ ફ ચરને ન હ, આખા નોમલ ય ત વને
થતો હોય છે , એ તમાં બ ૂ બી ર ુ થ ું છે . અને ૂ ઈ વાળ ગયા પછ પણ- ુ
ચમ કા રક નીવડ છે , કમ? ૂ ર ઈ ટ સટ થી ભીતરમાં દદ ઉઠ, એની પીડા ું ુ
પણ એક પિવ ાથના છે ! પણ ે ઠ ણ છેઃ હ રો સાથે રાજ ુ માર નાવડ માં બેસીને
પેલા ફાનસ ઉડવાનો ઈ તે ર કર છે . અચાનક નવસ થઈ એ કહ છે ‘ ુ ં અઢાર
વરસથી આ શમ ું ઉછે રતી હતી. બાર માંથી જોતી હતી. ટાસ કવા હશે, આકાશમાં કમ
ચડશે? પણ આ ઘડ એ એ ું થાય છે ક જો મ જો ું હોય એ ું એ વા તવમાં ન હ હોય
તો- મા ં સપ ું જ ન હ, દય ભાં ગી જશે. એના કરતા પાછ જતી ર !ુ ં ’’
હ રો હયાધારણ આપે છે . રા ુ ઝેલ ૂ છે છે ઃ ‘પણ સપ ું ુ ં થઈ ગયા પછ ું ું
કર શ ? માર જ દગી ખાલી થઈ જશે.’
હ રોઃ ‘ આ પણ મ ું છે . ફર એક ન ું સપ ું જોવા !ું ફર થી બચપણ વો, ટ ગ ડ
ઇઝ સનશાઇન ફોર લાઇફ. ુ ધતા ું મા ુ ય, િવ ું િવ મય... મહો બતની મોમે ટસ,
ખટમ ુ ર પીપરિમ ટસ! ’
ણે ી ડાયમે શનલ નમાં થી ડઝની ુ ડયોની કોઈ અ ય પર એ પોતાની પેર
પાં ખ ું પ છાતીએ અડાડ ,ું અને ંવાડ ંવાડ ૂ ઈ વાતાઓ ું સોનેર અજવા ં
પથરા !ું

ફા ટ ફોરવડ
“ ુ િનયા કાળ , વાથ , ર છે . જો એને ૂ લથી યે નાનક ુ ં કાશ ું કરણ મળે , તો
એને એ ખતમ કર નાખે છે ! ”

(ટ ગ ડનો સં વાદ)

Page | 40
 6.
િવ એઈ સ દન (૧ ડસે બર)

એઇ સ સાય સ + ફકશન = હક કતનો હાઉ !

િવ એઈ સ દન (૧ ડસે બર) ન ક આવે એટલે રડ ર બન

ચીપકાવી ક ું ક ‘કર ’ ના યાનો સં તોષ માનતી ુ ધ સે લ ટઓ અને એટલા જ
અધદ ધ ુ જરાતીમાં િવ ાન ગે ું ાન આપવા માં ગતા પ કારો ક ૂ તરોની માફક
ૂ ટર ૂકર ને ભો ડાં બા ંડાઓને ડારો આપે છે . એઈ સના ખૌફ ગેની તબીબી
સાવચેતી એક વાત છે , પણ ગ બરના નામે ગામે ગામ ખં ડણી ઉઘરાવતા સાં ભાઓ

Page | 41
 વા કંઈક ટક ળયાઓ એઈ સ ગેની એન ઓ ક ચોપાિનયા બહાર પાડ રોકડ
કર લે છે . એઈ સ એમના બે ક બેલે સને ‘એઈડ’ આપતો ણે ૃ હઉ ોગ છે .
માઈકલ ફાઈટન, સાય સ ફ શનની ુ િનયાના વ ડ ટૉપ ટન
રાઈટરમાંના એક એવી આ જિનયસ િતભા ૬૬ વષ ક સરને લીધે આપણી વ ચેથી
જતી રહ . ુ દ ફ મ ડાયર ટર રહ ૂ કલા ાઈટનની ઓળખ આપણે યાં ‘ ુ રાિસક
પાક’ના લેખકની છે , પણ આ ુ પર પૉ ુ લર રાઈટરના િવઝનનો દબદબો એવો હતો
ક જને ટક પેટ ટના મામલે અમે રકન સં સદમાં એમનાં યા યાનો ગોઠવાતાં.
ડટઇ લગ અને રસચના મા ટર ટોર ટલર ાઈટને લોબલ વોમિ◌ગની માફક
એઇ સના રોગ કરતાં વ ુ એના ભડકામણા ‘‘હા ’’ સામે રડ િસ નલ આ યો હતો. છે ક
૧૯૯૧માં હૉટ તસવીરો માટ યાતનામ એવા રં ગીલા ‘ લૅયબોય’ મૅગે ઝનમાં એમણે
હળવાશથી એઈ સના ફલાતા જતા ભય અને એના ‘ ા ડ ઍ બૅસેડસને ૂ ં ટ ખણી
હતી. આ ું કરવાનો એમને હક પણ હતો, કારણ ક ઍ ોપોલો ના ે ુ એટ ાઈટન
ર તસરનાં એમ.ડ . ડૉ ટર પણ હતા ! ાઈટનના તેજ વી તક, અગાધ સં શોધન, પા
વૈ ાિનક સમજ અને ખાસ તો ધારદાર ર ૂ જ ૃ િ નીઓળખ વા આ લેખના ૂ ટલાં
શો (એમના જ શ દોમાં) ૧ ડસે બરના ‘િવ એઇ સ દન’ િનિમ ે મમળાવવા વા
છે , યાર બી કોઈ પણ રોગને ૂ લી ફ ત એઇ સ પર જ પૉટલાઈટ ુ કાય છે ! હા,
બાય ધ વે, પાં ચ વખત લ ન કર ૂ કલા ાઈટનના રલેશનિશપ ઍ સપી રય સીઝ
િવશે પણ કંઈ કહવાની જ ર ખર ?’
***
સં બ ં ધ ૂ ટ ગયો. રગ રટન થઈ ગઈ. ુ. ધડાકાભેર બં ધ
થતા દરવા . બૅગમાં પૅક થતાં કપડાં, ુ ં ૪૪ વષનો ફર , બેચલર અને ૂ યોકમાં
માર ણ વષ પછ પહલી ડટ. એ આકષક અને ેમાળ હતી. ડવૉ ડ. લં ચ ઉપર અમે
મ યાં, વાતો કર અને પછ પૉઝ આ યો. એ ું મૌન માં કોઈ જરા ખોખારો ખાઈને
ગ ં સાફ કર અને કોઈ બોલી ઊઠ, ‘વેલ, ધેટ હઝ બીન ફન.’ અને પછ ‘નાઈટ ડટ’
ગોઠવાય. પણ યાં જ અચાનક એ બોલી ઊઠ ◌ઃ ‘તમે એઈ સ ગે ું િવચારો છો ?
માર બહન તો કોઈ ુ ષ સાથે (પથાર માં) જતાં પહલાં એની લડ ટ ટનો આ હ
રાખે છે !’ મ િવચા ,ુ થૅ ક ગૉડ, ું તાર બહન નથી ! પણ એ દશામાં િવચારતી
હતી, એ રોમે ટક હતી. તે મને ગ ું પણ આ એઇ સ ? મ ક ,ું ‘ક ું ખાસ નહ , અને

Page | 42
આ તો જરા વધાર પડ ું છે .’
એણે ક ,ું ‘વેલ, ુ નેવર નો....’ અને બ રમાં કોઇ ચીજની ખર દ કરવી ક નહ , એ
માટ મ ાહક ટ ક ટ ક ને અસમં જસમાં વ ુ સામે િનહાળે , એમ માર સામે જોઈ
રહ .
‘એ તો કોઈ પણને થઈ શક.’ એણે ક ,ું
‘મ ક ું ને, ણ વષથી ુ ં કોઈ સં બ ં ધમાં જ નથી.’ મ ક .ું
‘પણ ટ વી ને છાપાં ઓમાં તો એના કવા સમાચારો આવે છે ! મને બ ુ બીક લાગે છે !’
એણે ક ,ું
‘સા .ું પણ એમ એઈ સ થવા ું જોખમ ઘ ું ઓ ં છે !’ મ ક .ું
‘એ તો અ યાર, પણ પાં ચ વષ પછ ું .ું ...’ એણે ક ,ું
‘પાં ચ વષ પછ ની કોને ખબર ? એમ તો ું આવતા અઠવા ડયે જ કાર ઍ સડ ટમાં
મર ય એ ું ય બને !’ મ ક .ું
એ ી િવ ચ નહોતી. પણ વા તિવકતા એ હતી ક ુ યો ય નર-નાર ઓનાં મનમાં
એક અ ાત ડર હતો...એઇ સનો !
***
એ માર દો ત એલન ફોન ઉપર હતી. કહતી હતી ‘ ું તો ડૉ ટર
છો તને એઇ સની બીક નથી લાગતી ?’
‘ના , ુ ં હોમોસે ુ અલ નથી. ઇ કશનથી ગ લેતો નથી. અને મારા ગત સાથીઓ
પણ આ ું ક ું કરતા નથી, એ ું .ં એટલે ડર લાગતો નથી.’ મ ક ,ું
એણે ક ,ું ‘ ું તો બરાબર સાવચેત છો. પણ આ તારા ગત સાથીઓ ગે ું કમ
આટલી ખાતર થી કહ શક ?’
‘કોઈ ખાતર નથી જ. બસ, સાવધ રહવા .’ું મ ક ,ું
‘પણ એઇ સ થવા ું જોખમ તો ખ ં જ ને !’ એણે ક ,ું
મ ક ,ું ‘‘ચો સ પણ અ યાર તો એટ ું જ ટ .ું ...તને હડકવા થવા ું છે .’’
‘હડકવા ? તેની કોને ફકર છે !’ એણે ક ું
બસ, એ જ તો ુ ો હતો મારો એલન હ ુ ૂ ઝાયેલીહતી, ‘પણ
આ કા ું ું ? યાં તો એ બ ુ કૉમન છે .’ એણે ક ું
‘આપણે ક લફોિનયામાં છ એ, એલન.’ મ ક ,ું

Page | 43
‘હા...પણ !’ એણે ક ું
મ ક ,ું ‘ટ .બી. આ કામાં કૉમન છે . તને કમ ટ .બી. થઈ જવાની ચતા નથી થતી ?’
એલન અકળાઈ , ‘ ું આટલો બેદરકાર કવી ર તે રહ શક ? આખી ુ િનયા ગભરાયેલી
છે અને ું એવી વાત કર છે ક ણે ક ું છે જ ન હ.’
મ ક ,ું ‘ ુ ં બલ ુ લ બેદરકાર નથી (એટલે જ બે ફકર ં !) ુ ં ું ં ક એઇ સ એક
ુ ઃખદ ભયાનક અવ થા છે . પણ કટલાં ક ચો સ વગ માટ. બધા માટ ન હ.’
‘હોય કંઈ’ એ લોકો કહ છે ક આ તો લેગ વાં છે !’ એણે ક ું
‘કોણ ? ા લોકો ?’ મ ક ,ું
‘બધા છાપાઓ સમાચારો.’ એણે ક ું
હ ્ માસમી ડયા નાગ રકોને ઘણા ફાયદાઓ આપે છે , પણ
જોખમનો વા તિવક અને સાચો દાજ એમાં નો એક નથી, મી ડયાને વેચાણ કરવા ું
હોય છે . એટલે એ બ ું અિતરં જત કર છે . એલનની દલીલોથી ુ ં થા ો એને ડર ું જ
હ ું અને કદાચ ભયભીત રહવામાં વ ુ સલામતી લાગતી હતી. સા ું સમ ને
આ મિવ ાસ કળવવામાં ન હ. મને કોલ પણ આ યો. ઑ ફસમાં એક મે ડકલ
ક વે શનને સં બોધવા ું હ .ું ‘એઇ સ’ ◌ઃ મોડન ડ એ ોમીડા ઈન ( ાઈટનની આ
નામની િસ નવલકથામાં ૃ વી પર છવાઈ જતા કાિતલ રોગચાળાથી સવનાશની
વાત છે ◌ઃ ‘મ ના પાડ દ ધી. ુ ં આ ન હ ક .ં એઈ સ રોગ હશે. પણ મ વણ યો એવો
મહાઘાતક સવસં હારક નથી. લોકો આમ પણ ફફડ છે . અફવાઓથી એમાં વધારો ુ ં
ન હ ક .ં હા આડધડ- ી- ુ ષ સાથે સં બ ં ધ બાં ધતાં મારા દો ત બેર ને મ પ ટ કહ ,ું
તાર ટવો બદલાવ. ુર ત સં બ ં ધ માટ કૉ ડો સનો ઉપયોગ કર. જરા િવવેક ૂ વક
રહ. માર તાર િતમયા ામાં જોડા ું નથી. ને આમ ું વત છે . એ આપઘાતને
આમં ણ આપવા ું છે .’ બેર મર, એ િવચાર જ મને ખળભળાવતો હતો પણ બેર એ
ખભા ઉલાળ ને વાત હસી કાઢ . ‘મને ફાવે એમ ક .ં આ આઝાદ દશ છે.’ વેલ, ુ ં
સમ ુ ં ં - ધળા ડર ટ ું જ ુ કસાનકારક છે . ધળો ઇ કાર !
***
ુ ંય ઘણાં સં બ ં ધો બાં ધતો. િમ ો સાથે ચચાઓ કરતો. પણ વાત
આગળ વધે યાં એઇ સ ટપક જ પડતો. ખમાં ખ નાખીને રોમૅ ટક અદામાં બેઠાં
હોઈએ. યાં સવાલો આવે - તારામાં કટ ું જોખમ લેવા ું છે . માર પહલાં કોની સાથે

Page | 44
તારા િનકટ ું વાળા સં બ ં ધો હતા...અને આ સવાલો ેમની ઇષાને બદલે એઇ સના
હાઉને લીધે વ ુ ૂ છવામાં આવતા હતા ! મ કટલીક ૂ મબાબતોની ન ધ લીધી.
પહ ું તો એ ક બધા જ આ િતભાવ સતત મી ડયામાં ચાલતા એઇ સના
હોહાગોક રાને આપતા હતા. કોઈ ચો સ આધાર ૂ ત તમા હતી િવના, કોઈ ારય
કશા કડાઓ ટાં ક ને વાત કર ું નહો .ું બધા ડ ટબડ હતા. કારણ ક યાં વ યાં
એઈ સની જ વાતો ચાલતી હતી.
એલનનો ફર ફોન આ યો : ‘મ તને ૂ યોક ટાઇ સનો એઇ સ
પર આ ટકલ મોકલા યો છે !’
‘મ એ વાં યો હતો. ૂ િતઓનાં પાનાં ભરવા માટ લખાયેલો લેખ !’ મ ક ,ું
‘તને બીક નથી લાગતી ?’ એણે ક ું
‘ના, કમ ?’ મ ક ,ું
હવે જોખમ બ ુ રસ દ િવષય છે . મ લોકોને આફત સામે
આગોતરા ર ણ માટ ઘરમાં બં ૂ કો રાખતા જોયા છે . પણ એ જ લોકો સીટબૅ ટ વગર
ાઇવ કરતા હોય છે . આડધડ તળે લો ખોરાક ખાતા હોય છે . મન ફાવે તેમ તમા ુ ું
સેવન કર છે , પણ એમને તેની બીક નથી લાગતી. એઇ સની લાગે છે ! ઝી.
મ એલનને ૂ છ , ું ‘તને ડર લાગે છે ક તને અક માત થશે ?’ તાર કોઈ હ યા કર
નાખશે ?’
એનો જવાબ નકારમાં હતો,
મ ક ,ું ‘પણ તાર હ યા થાય ક અક માત થાય એની સં ભાવના તો છે જ ને...બસ,
એટલી જ એઇ સની છે !’
જદગી એક જોખમ છે . તમે કોઈ પણ કરો એ ર ક છે . ગલીમાં
ચાલો, એ પણ. ર ટોરામાં ખાવ અને તમે ડપૉઝિનગથી મર વ. ◌ૅ ગગમાં વ
અને હાટએટક આવી ય. એમ જ તમે ેમ કરવા વ અને મોત મળે !
માનવ તનો ઈિતહાસ છે . સે સ ઘણી વાર યમ ૂ ત બનીને આવે છે . એક જમાનામાં
મહાન કલાકારો િસ ફ લસથી મર જતા. એ તો ૨૦મી સદ માં જ માનવ તને થ ું ક
ઇ ટર ોસની યા એટલી જોખમી નથી. એમ ું આ સપ ું એઇ સને લીધે છ નવા .ું
ય છે , એટલે એ ુ સે છે ર ક સે સ ું રમક ુ ં જવાને લીધે ઓવર રઍ શન આપે
છે . ઈિતહાસના મહાન ેમીઓ કાસાનોવાથી સારાહ બનહાટ ુ ધીનાઓ આ જોખમની

Page | 45
સાથે જ જદા દલીથી યા. ેમ કરતા ર ા, એમને જોખમ રોક શ ું નહ . આપણને
પણ ન રોક શક. આપણે ‘એ જ ટમૅ ટ િપ રયડ’માં છ એ.
***
‘તે સાં ભ ું ? સાન ા સ કોમાં પેલા ુ ષે એક અ ણી છોકર
સાથે મળતાં વત એક રાતનો સં બ ં ધ બાં યો અને સવાર ઊઠ ો, તો અર સા પર
લપ ટકથી લખે ું હ ું - વેલકમ ુ ધ વ ડ ઑફ એઇ સ. છોકર ગાયબ !’ આ જ
વાત પછ એક ફ મ દ દશક કર . યાં ુ ષ ફલૉ રડાનો હતો. માર નોકરાણીએ પણ
ભાં ગી- ૂ ટ ે માં કર , યાર એ સાન ડયેગોનો હતો ! મતલબ, એ સમાચાર
નહોતા. દં તકથા હતી. નો બોધ પ ટ હતો “ નો કઝ ુ અલ સે સ ! ”
આમ તો આ સરસ વાત છે . મારા અ ુ ભવો કહ છે ક ‘મીટ એ
ુ મન ઍ ડ જ પ ઇન ૂ બેડ રાઈટ અવે’ એ બ ું ડહાપણભ ુ નથી. ના ર, ુ ં ઑ ડ
ફશન નથી. પણ રલેશનિશપને ર પે ટ આ ું .ં લવસ બનવા માટ ડસ પણ
બન ું જોઈએ. થોડોક સં યમ, થોડ વ ુ વાતો સં બ ં ધની ગાડ પાટ રાખે છે . વસ સે સ
(શેકહ ડ ઍ ડ ગો !) તો એવી જ ય ત સાથે થઈ શક, તમને દરથી બ ુ ગમતી
ન હોય, ફ ત બહારથી આક ્ ષક લાગી હોય. ફા ટ સે સ એ કોઈ સે ુ અલ ાં િત
નથી. કૉ ૂ િનકશન અને ઇ ટમસીને વધારવાને બદલે એ ઘટાડવા ું કામ કર છે . એ
માણસ ું પાં તર કોઈ િનજ વ વ ુ માં કર નાખે છે . (અમે રકામાં) સમય એવો હતો ક
ફટાફટ લોકો પહલી ુ લાકાત પછ સાથે ૂ ઈજતા, થી પછ જમવામાં બરાબર
યાન આપી શકાય ! નિથગ રૉમૅ ટક કદાચ ઇરૉ ટક પણ નહ . સા ,ં એઇ સને લીધે
હવે કોઇને તેવી ઉતાવળ નથી. એટલે સં બ ં ધ વ ુ ૂ ંફાળો અને ગં ભીર બની શક છે .
ખરખર, ુ ષની જદગીમાં એક ગાળો એવો હોય છે ક માં એ લવ કરતાં સે સની
પાછળ પાગલ હોય છે , અને એ ેમમાં પડ તો પણ એ દ વાનગી ગલ ડ સાથેના
શયન પછ પોતાના વાહનમાં ચાવી ફરવે એટલા સમય ૂ રતી જ હોય છે . સમય
પસાર થાય તેમ ાથિમકતા ફર છે . આ માર ાથિમકતા ેમ છે . ફ લગ ઑફ
લોઝનેસ, કોઈ તમને સમ , નાની-નાની વાતો ું શે રગ...મારા લ યાં કો વ ુ સરળ
થયા છે અને કદાચ એટલે જ વ ુ ચા ! પણ ું ું ં ક તમાર જદગી રલવે
ટશન વી હોય તો ેમ થઈ શકતો નથી. કટલાય લોકો આવે ને ય. તમે ઍ ટવ
રહો અને બઝી રહો. એટલા બઝી ક ક ું ક અ ુ ભવવાનો સમય જ ન રહ ! મ આ

Page | 46
અ ુ ભવ કય છે . ફર કરવામાં રસ નથી. ુ ં જદગી ું ે ઠ માણવા મા ું ,ં અને ું
ં ક સે સબલ ડ પ રલેશનિશપ ઇઝ ધ બે ટ (લાઇફ કન ઑફર). આ માગ અઘરો
છે , પણ એ જ મારો પથ છે. એઇ સને લીધે ન હ, પણ માર પ રપકવતાને લીધે ુ ં
મારો સમય મતેમ વેડફવા માગતો નથી, ને આ મરવાની પણ મર નથી. પણ મ
એક નવતર િનર ણ ક .ુ મારા ડ બલ સાથે કાફમાં બેઠો હતો, ઘણી જોડ ઓ યાં
િવહરતી હતી. ાંક એઇ સનો ુ ો નીક યો પણ બલને રસ નહોતો. માર ડ કરોલ
સાથે તો મ સામેથી ચચા કાઢલી એઇ સની, પણ એણે ‘હા, ફલાણો ુ જર ગયો નહ !’
કહ ને વાત પર પડદો પાડ દ ધો મતલબ, બલ અને કરોલ સં તોષકારક ઇ ટમેટ
રલેશનિશપમાં હતા. લોકો સમજદાર છે . ગાઢ સં બ ં ધમાં છે એમને એઇ સનો ડર
સતાવતો નથી. અને કલી. આવા લોકો ઓછા છે મની પાસે પરફ ટ ઇ ટમેટ
રલેશન હોય ! મોટ ભાગે લોકો ન દ ક યાં થી ડર છે . બ ુ િનકટના સં બ ં ધમાં એમને
પસીનો ટ ય છે . કામનાં, ુ ુ ંબના બહાનાં બતાવી એમાં થી છટક છે . એઇ સ
એમ ું ન ું બહા ું છે . ક કદાચ પોતાની જદગીમાં સં બ ં ધની પસં દગી ખોટ થઈ હોય
તો એમાં થી છટકવા ું શ .
***
‘તમને ું લાગે છે ? ભિવ યમાં એઇ સ ું ું થશે ?’ આ
સવાલનો જવાબ આપતા ુ ં ૂ ં ઝા .ં માર દો ત લ ો એઇ સ પેશ ટ ્ સાથે કામ
કર એમની હોરર ટોર ઝ મને સં ભળાવે છે . લોકો એઇ સના દદ સાથે રં ગભેદ ું
વતન કર છે . આ અમાનવીય છે . ૂ વ હવા ં છે અને એમાં એઇ સ પ લક હ થ
ૉ બેમમાંથી ુ મન રાઈટ ૉ લેમ બનતો ય છે . સવ ણો બતાવે છે લોકો ુર ત
તીય સં બ ં ધ માટ એટલા ઉ સાહ નથી હોતા અને એઇ સ થયા પછ પણ આ વાત
સમજતાં નથી તો ું કર ું ? મસ ક લગ ક ર તા વ ચે કાર રોક ને ર ડ ્ એઇ સ
ટ ટસ ? ને પ કારો એઇ સને લેગ સાથે સરખાવે યાર મને કહવા ું મન થાય છે .
લેગ ું છે એ તમે ણતા નથી. જો એઇ સ એવો હશે તો આપોઆપ સં કાર અને
સૌજ ય બાર ની બહાર ફકાઈ જશે, અ યાર ુ ીભર લોકોની નોકર જવાની ક
બ હ કારની સમ યા સતાવે છે , યાર તો સરઆમ ક લેઆમ થવા લાગશે !
બી કર લ. તમાર લાઇફ ટાઇલ બદલાવો વા તિવકતા
વીકારો. સાચી મા હતી મેળવો. આ રોગને ફલાતો અટકાવો.

Page | 47
પણ ભયભીત થઈ ગભરાટ અ ુ ભવવાથી પ રવતન આવ ું નથી થોડા શાણા બનો.

ઝગ િથગ

એચઆઇવી ટ ટ, નેગે ટવ ૂ ઝ પણ પો ઝ ટવ ફ ુ ચર લાવી શક, તે ું ઉ મ

ઉદાહરણ !

Page | 48
 7.
ચટાકદાર િશયાળો, લહજતદાર િશયાળો!
િવ ટરની ૂ લ સીઝનમાં ખાવા વી હોટ વાનગીઓમાં છે
આપણી અસલી સં ૃ િતનો વાદ!

આખા શહર ફરતે ધકાર ઘેરો ઘા યો છે . વેટર પેહયા પછ

પણ કસોકસ ભ સીને શાલ ઓઢવી પડ એવી ઠંડ છે . પં ખા- એ.સી. બં ધ હોવાથી
ાછો ાસનો અવાજ તાલબ ર તે સં ભળાય છે . ૂ ર ક ું ક ધી ું સં ગીત વાગી ર ું છે .
ફાયર લેસ ું ક તાપણા ું ઝાં ુ અજવા ં છે . અને ટબલ પર ખટમ ુ રાં અને દખાવે
જરા કા પાડલા લાલચ ક દશી ટમેટાં નો ગરમાગરમ ૂ પ ભર ું બાઉલ પડ ું છે .
ર તવણ ૂ પપર તેલની આછે ર મેઘધ ુ ષી ઝાં ય તરવર છે , માં નીરખો તો તમાર
ખના ચળકાટ ું િત બબ ઝળક છે . દ રયામાં તરતી શાક મ અલપઝલપ દખાય
એમ ુ ંગળ અને લસણ ‘રડ એ ડ હાઈટ’ કો બનેશન રચતા તર છે . ગરમ ૂ પમાં
બફાઈને પોચા પડલા ઓિનયન-ગા લક બાઈટસ! લાલ-લીલી ચ ણયાચોળ ની માફક

Page | 49
લીલીછમ કોથમીર રાતા ૂ પ પર લહરાતી હોય અને વઘારમાં દશી ક થાઈ ગોળ સાથે
પડ ું હોય યામરં ગી લિવગ!
બસ, જરા તાક તાક ને ફળફળતા ગરમ ૂ પ સામે િનહાળો.
એના ઉઘડતા લાલ રં ગને ખોમાં લો. ડો ાસ લઈને એની તાજગીસભર
મહક ફલાવતી વરાળને ફફસાં ની સૈર કરાવો. પછ બ ું જ ૂ લી જઈ, હળવેકથી મોટા
ચમચામાં એ ભર ને ૂ ં ટડો સીધો જ ગળે ઉતારવાને બદલે જરા ભ ફરવીને ચગળો!
એની ગરમાહટ અ નળ થી જઠર ુ ધી મહ ૂ સકરો, ણે કા ટગ આયન ફકટર ના
પાઈપમાં રા ું ચોળ વાહ પોલાદ સર ું હોય!
વેલ, િશયાળામાં જ હાવો લેવા વી આ યાને ‘ ૂ પ મે ડટશન’ ન કહવાય?
***
િવ ટર ઈઝ સીઝન ફોર ડ હ ટર! કટકટલા મ દાર શાક મળે
િશયાળામાં! આમ તો એ બારમાસ મળતા હોય આજના હાઈ ીડ ુ ગમાં... પણ જ ટ
િથક, ોઝન મટર ખાવ અને લીલા છમ ૂ ણાં ૂ ણાં વટાણા, ની છાલ બફાઈને એના
ફરતે ટબોલ વી ભાત રચે, તે આરોગો એમાં ફરક તો ખરો ને! ને ર ગણા છો
બારમાસ મળતા, એનો મ સાલેદાર ઓળો ખાવાના ટસડા તો ટાઢોડામાં જ પડ ને!
ઠંડ માં ુ ઠવાઈ ગયેલા ટરવાઓ શેકાયેલા ગોળ લીલેરા ક લાં બા ં ુ ડયા ર ગણના
ભડથાની બળ ગયેલી કાળ ગરમ પોપડ ઓને પશ ને ૂ ં ફ મેળવે છે ! (િ યાના દહને
વ િવહ ન કરવા વી ન કત અને નફાસત માં ગી લે ું આ કામ છે !) બે ઝકલી,
આ ુ વદથી એલોપિથક સાય સ એક બાબતમાં સં મત છે ઃ િશયાળામાં ૂ ખ વ ુ લાગે.
શર રનો પાચકરસ અને અ ન તેજ હોય, હવામાન ૂ ુ ંહોય એટલે નોમલ ટન કરતાં
વ ુ ખવાઈ ય, અને એ ુ દરતી મમાં પચી પણ ય ! યાિન ક , મધર નેચર ુદ
િશયાળામાં આપણે ખાઈ-પીને તા મા અને તગડાતં ુ ર ત બનીએ એ ું માનીને
લાડ લડાવે છે ! આમ પણ, મ મીના હાથની રસોઈ િમસ કરવાની મોસમ િશયાળામાં જ
આવે ને! મ ક, ુ જરાતના ઘણા ઘરમાં જ ખવાતી (અને બ ં ોડકટ ન બનેલી
ૂ ં ઠ-ગોળની ગોળ ! સવારમાં તા લ -ુ આ ૂ ના મધ નાખેલા ૂ ં ફાળા શરબત પછ
ૂ ં ઠ ગોળની ગોળ ચાવી વ એટલે ટ
ુ કાબાજોની જબાનમાં કહ એ તો દરથી એક
‘ કક’ લાગે! પછ ભલેને આખો દહાડો શ ગની, તલની, ટોપરાની, દા ળયાની, કા ુ -
બદામની િવિવધ કારની ચીક ું કટક-બટક થયા કર ! ુ જરાતમાં િશયાળાની

Page | 50
િવ ે ઠ વાનગીઓ ઉપલ ધ છે . એલચી નાખેલા ગરમ ગોળ-ઘીની ‘પાઈ’ મણે ઘેર
િશયાળામાં ખાવા ું સૌભા ય કળ ું હશે, તેમને માટ કડબર વી ચોકલેટ હં મેશા
બ ચન સામે શાહ ખ નં બર ુ જ રહ, તેમ ‘સેક ડર ’ રહશે! બસ એ પાઈ ું થી વે ું
પ એટલે જ કાળા-ધોળા તલ ક િશગ- દા ળયા- મેવા મઢલી ચીક ! ણે આભલા
મઢલી લહરાતી સાડ નો પાલવ! અને મમરા-રાજગરાના લા ુ તો ખરા જ! િમ ટ
અ થી સં ૃ તથ ું હોય તો એવો જ દબદબો ખ ૂરનો પણ છે ! ખ ૂરને ગરમ ૂ ધમાં
ર સાથે પલાળ ને પીવો તો બોનિવટા, હો લ સ પાણી ભર જ ન હ, એની સામે
પાણી વા જ લાગે! સવારમાં ઘી-ખ ૂ ર અને ટોપરા- ગોળ ું કા ઠયાવાડ િશરામણ
કરો તો ુ ઓમાં ‘લ ઠ ુ ’ બળ સળવળાટ કર ૂ ક! ખ ુ રની ખાં ડ િવનાની જ
ાય ટવાળ મીઠાઈ પણ બને છે . અને ટ ટ ચે જ કરવો હોય તો ગરમાગરમ કા ુ -
કસિમસથી ભર ૂ ર ૂ ધમાં બનાવેલો ગાજરનો હલવો! રડ-ઓર જ શાઈિનગમાં ણે
ૂ રજનેસોનામાં મસ યો હોય એ ું લાગે! રડ િસ નલથી ભડકતા લોકો માટ ીન
િસ નલ વો ૂ ધીનો હલવો પણ ઠંડ માં ય દરથી ૂ લ ૂ લ ઈફ ટ લઈ આવે ને!
રડ ઓર ીન, હલવા ા ફક ઓ વેઝ ઈન!
એમ તો બટર ટ ટના શોખીનોએ વીસ-બે યમની મ ઘી
ચોકલેટ સ ુ ધી જવાની જ ર નથી. મેથીપાક મો ૂ દ છે ! ખાવ એટલે ધા હાથની
અડબોથ ઝ કાઈ હોય એ ું જ મ થઈ જશે! પણ આવા ુ ણકાર વા ય હતવધક
સાલમપાક ક ું દપાક માટ તો િવ ટર ઈઝ હઅર! એમ તો ચો ખા ઘીમાં નીતરતા
મોહનથાળ, ચણાના લોટનો મગસ (મગજ!) ક મગની દાળના ફાડા ું મગદળ વી
મીઠાઈઓ છે . પણ િશયાળાનો વીટ કગ એટલે ગડ દયા ું બોડ બ ડગ કરતો
અડ દયો! એમાં કસર, ું દ, ાય ટસ અને તેજ મસાલો ના યો હોય તો ુ ીભર
અડ દયા ી કોસ ડનરની ગરજ સાર! અડ દયાનો લોટ શેકાતો હોય અને ઘીમાં એને
તવેથાથી અમળાવી-લસોટ ને એકરસ કરાતો હોય એ સોડમ કોઈ ચ પરફ ુ મની
માફક જ ઉ ે ત કર ને મદહોશ કર દવાને કા બલ છે ! વેલ વેલ, બ ુ ં ગ ું ખાવ,
લખો ક બોલો- ભ અને મન તરત ‘ભાં ગી’ ય. સો લે સ એડ સમ પાઈસ ઈન ુ
ધ સીઝન ઓફ આઈસ! આજકાલ ‘ગો ગ ીન’ વાળ ઈકો- ડલી હબલ ૂ વમે ટસ
બ ુ ચાલે છે . િશયાળો પણ રસોડાં ને લી ુ છમ (અને ભયા પેટ મનને હ રયા !ં )
કરવાની ઋ ુ છે . વાલોળ, ગલકા, ભ ડા, ુ વાર વા લીલોતર શાક, ૂ ળાના લીલા

Page | 51
પાં દડા ક કાચા લીલા ટમેટામાં શેકલા ચણાના લોટથી બન ું ખા ર ,ું લીલી ુ વેરના
રમવા ું મન થાય એવા એમરા ડ શેઈપના ું વાળા ગોળ દાણા! કડની બી સ વા
રાજમા- ચોળા ક કમનીય વળાં કવાળા ીન- હાઈટ-ર ડશ વાલ! લીલી કોથમીર અને
લીલી મરચીની હો મહો ચટણી ક ખાતાવત માથાના ખર જતા વાળ ઉભા થઈ
ય! તાં દળ , મેથી, પાલક વી રસાદાર નરમ નરમ ભા આપણને ૃ ણાહારની
તાજગી આપે, તો અળવીના પાન પર ચણાનો લોટ ભર ને તલ છાંટ વધારાય ીન
ીન િવન િવન પાતરા! શ ુ વેરની લીલવાની કચોર પણ તળાવ અને પો ુ લર
પપલ મોગર સાથે લીલી મોગર પણ મળે જ! લીલી કોબી ું લાલ ટમેટાં સાથે
ધાણા નાખીને કર ું ક ું બર અને લીલા દ નાથી તર-બ-તર ઘાટ માખણદાર
છાશ સાથે ‘લેડ મેકબેથ’ ભજ યા િવના લો હયાળ હાથ કર દ ું લાલમલાલ બીટ!
લાલ છાલવાળા રતા (શ રયા) તો િશયાળામાં
નેિશયમમાં ગયા પછ થતા ગઠ લા બદનના ાઈસે સ ક એ સ વા હોવાનો
અહસાસ થાય! અધધધ શાક મળે િશયાળામાં! વે ટબલ ૂ પના શણગાર વી ફણસી
અને ૂ ખ લાગે યાર ુ લાબ કરતાં વ ુ મનમોહન લાગ ું ધો ં મ ું લાવર! કોઈ
અવકાશી હના અવશેષ ું ુ રણ અને િવ ા બાલનની શાઈિનગ કવ કાયા વા
પાળાં પાળાં બટાકા! નાનકડા ર ગણા-બટટા ું ભર ું શાક પણ થઈ શક અને આ -ુ
મટર-ટમેટા- ઓિનયનવાળ પાં ઉભા ની ભા ... હા હા ! રોટલી- થેપલા- ેડ-
પાં ઉ ના ના ! તો? ફ ટ ચોઈસઃ બાજરાનો રોટલો! ણે અલખનો ઓટલો! હાથના
ટપાકાથી ઘડાયેલા પટલાણીના કા ઠયાવાડ રોટલામાં હથેળ ની રં ગોળ ુ રાતી હોય
છે ! નેક ટઃ વેલણથી ચાં દલા કયા હોય એવા ચં ની ખાડાખબડાવાળ સપાટ ને ૂ રક
કડક બ કટ વી ભાખર ! લીલા લસણ- ુ ંગળ માં ુ િસગતેલમાં વઘારલા ઓળા
સાથે તો રોટલાનો સાથ એટલે જનમ જનમ કા સાથ િનભાવતી રબને બના દ જોડ !
આવી જ ુ ગલજોડ િશયાળામાં ખાણીપીણી માટ સમ ુ જરાતમાં ું નામ પડ અને
ભ હ ઠ પર ફર એવા ‘ ુ રત’ શહરમાં રચાય છે ! લીલા ખેતરોની વ ચે હરાતા પીળા
ુ પ ાની માફક ઘ ના પ ક સાથે ખવાતી સેવ! લીલા ઘ ને બાફ ને પ ક બને અને
તેની સાથે ૂ ડક ટ ટ ુ જબ ચાર કારની સેવ ું કો બનેશન થાય... લ -ુ મર ની
સેવ (મો ટ ફવ રટ!), લસણની સેવ, મોળ સેવ અને તીખી સેવ! ુ રતમાં તો
એરક ડ શ ડ ર ટોરાંમાં ન હોય એવડ લાં બી કતાર િશયાળામાં પ કવડા, પ ક પે ટસ

Page | 52
માટ લાગે! સાથે છાશ, લસણની લાલ મરચાની ૂ ક વાળ ચટણી અને વ રયાળ ના
ઉપર ભભરાવેલા દાણા! ૂ ળ ખ ી સમા લોકિ ય બનાવે ું ‘બટાકા ું કા ’ું
િશયાળામાં ચપોચપ ઉપડ! બાફલા બટાકામાં તેલ-લસણ-મસાલા િમ સ અને અગાઉ
તાડ / હ ક તો આ નીરોથી બનતી ુ ર ! (આ ‘કા ’ું ુ ળ તો માં સાહાર વાનગી, હ
ક!) આ ખાઈને થાકો તો નવસાર - બ લમોરા ુ ધી ફલાયે ું બા ડ ું તો ખ ં જ! માં
બી શાક ન હ પણ રતા , બટાકા, ૂ રણ, કળા વગેર કંદ લેવાના. ખાસ બે મ હના જ
આવતી કતારગામની ડ પાપડ નાખવાની. બ ું ભેળવીને માટલામાં નાખી, લોટની
કણકથી માટલા ું મ સીલ કર , જમીનમાં ખાડો કર ને કોલસા ક લાકડાના ા ૃ િતક
તાપમાં ગરમ કરવા !ું પછ એ મલાઈ ( મ) સાથે લજજતથી ઝાપટવા !ું
સૌરા માં લગભગ આવી જ ર તે વરા ળ ુ શાક બને. માં ભ ડો, કારલા, ટ ડોરા વા
ચીકણા શાક િસવાયના બધા િશયા શાકને આવી જ ર તે ખેતરમાં ખાડો ગાળ
તપાવવા ું અને સવાદ ૂ ર નમક-મર
ું - મર ું નાખી ગરમાગરમ ઓગળ ને એકરસ
થયેલા શાકને યાય આપવાનો! આ ું જ િવિવધ ફળો માટ કરવામાં આવે, એ રિસિપ ું
નામ ‘ ૂ ં ટ’ો! ‘ ડનર ડ લોમસી’ના દશી જવાબ વી સૌરા ની ‘ચાપડ -તાવા’ની થા
તો આ પ લક રલેશનમાં દ હ ની ‘ઈફતાર’ પાટ ને ટ ર માર તેવી શાખ ધરાવે
છે . પં બી ું ેવીવા ં શાક એ તાવો, અને ખારાશ પડતાં તપેલા પરોઠા વી એની
‘ચાપડ ’!
આ ું બ ું ૂ ક ૂ કની ફશનેબલ ચોપડ ઓમાં કંઈ વાં ચવા ન
મળે ! એ માટ તો વાદશોખીન બન ું પડ. ઘરની બહાર નીકળ વાદ યને પં પાળવી
પડ. ખાવા-ખવડાવવાના નશા ું અઠંગ ‘બં ધાણ’ કળવ ું પડ. મ ક, િશયાળાની
કડકડતી ઠંડ માં ગરમાગરમ ખીચડ માં વ ચે ખાડો કર ગાય ું ચો ું ઘી નાખી, એમાં
લસણની કળ ઓ ૂ ક ને ઉપર ગરમ ખીચડ નો થર કય છે ? પછ એના પર
થાળ ઢાં કો, નેચરલ ‘બાફ’થી લસણ કકડ અને ચોળ ને ખાઈ વ! બાફ ું લસણ એવી
જ ર તે બરફ લી રાતોમાં વરાળ નીતરતા ઢોકળાં ની સાથે બાઈટ કરવાની પણ મ
પડ ય! સાથે તલ ું મરચાં નો ૂ કો નાખે ું તેલ... બાત!
અને િશયાળાની સવારના મોનિ◌ગ જો ગગ પછ ૂ ં ટડ ૂ ં ટડ શનેસ ફલાવતો તાડનો
રસ નીરો... ક પછ િવ ટર પે યલ કાવો, તજ-લ -ુ મર મસાલાથી ભ
તમતમાવતો! સા વક વદશી કફ વો જ નશો છે (એઈ, એ કોને બીઅર, ન,

Page | 53
વોડકા, રમ યાદ આવે છે ?) ઠંડ ગાર હમ વરસાવતી િશયા રાતે મી િમ કમાં
બનાવેલી ગરમાગરમ ફ ટર કોફ ના મગને એક હોટ એ ડ વેટ કસ કરવાનો! કોફ
બી સની કડક ૂ બોદાર મદાના ભાપ અને એનો સે સી વાઈ ડ ટ ટ! કોણે ક ું
ગરમાટો ફ ત ઊનમાં થી મળે ? ફોતરાં કાઢવાથી શેકાઈ જતા ગળામાં રમતી
ગરમાગરમ ખાર િશગ કંઈ ગરમ ઉનાળા ક ભેજવામાં ચોમાસામાં થોડ મે?
અમદાવાદમાં કાળા તલ ું કચ ર ું (સાની) ખાવ ક રાજકોટમાં મળતો ર તસરના
ુ લસી અને જડ ુ ીવાળો આ ુ વ દક હબલ હ ધી આઈ મ ઝાપટો... મરચાના
વઘારવાળ અડદની દાળના સબડકા ભરો ક ટો ટડ ાઉન ેડ પર બટર સાથે કસર-
સાકરવાળો આમળાનો તાજો ુ ર બો પેટમાં પધરાવો... ‘એગીટ રયન’ હો તો ટમેટાં-
ુ ંગળ વાળ ઓમલેટથી ેકફા ટ કરો ક િધયા- આથેલા લ -ુ મરચા ું ડનર...
ાવણમાં િશવ ૂ , નવરાિ માં દવી ૂ તો િશયાળામાં કરો પેટ ૂ , ઔર ન રખો
કામ કોઈ ૂ ! (લગનગાળો કંઈ અમથો આ ઋ ુ માં ખીલે છે ?)
એમ? તમે ડાયેટ પર છો? તો યવન ાશ ચાટો અને ોબેર , મફળ, પાઈનેપલ,
સં તરા, શેરડ , સફરજન, ચેર વા ુ સી સાઈ સ ટસની રસના વારા ઉડાડતી
બાઈટસમાં બાથ લેજો, બસ? બાક જો િશયાળામાં આ ું ક ું ખા ું જ ન હોય...?
તો વ ું શા માટ, ભલા? ધ ો થયો આ ૃ વીલોક, ગ ણયલ ુ ર ભોમકા અને
ભારત ુ લકનો તમાર!

ફા ટ ફોરવડ

‘ કોઈ માણસ દવસમાં દસ-બાર વખત કંઈને કંઈ ખાધા કર છે , એણે સમજ ું જોઈએ
ક શા માટ રિસિપ ૂ સ, ઈરો ટક ૂ સ કરતાં પણ વ ુ બે ટ સેલર બને છે !’

(એલન કગ)

Page | 54
 8.
અ ૂ રો ઘડો, છલકાય બડો!

એક સા હ યકળારિસક ેમીજને ુ હાગરાતે પ નીને ઇ ેસ

કરવા િનવેદન ક ુ ◌ઃ ‘હ માર િ યા, મારા દયની રાણી...હવેથી ું જ માર તરની
ભાવના છો. ું જ વહતા ઝરણામાં થી ટતી ુ શીની કિવતા છો. ું જ માર ભાતની
ઉષા સમયે થતી અચના છો, અને સં યાટાણે કરાતી ૂ ાથના છે . િનશાના
ધકારમાં ું માર ઉિમઓને ઉ માથી ભર દતી ધારા છો. તાર સોનલવરણી કાયાની
માયા જ માર ર -િસ છે . ુ ં તાર જ આરતી ઉતા ં અને તાર જ ૃ ણામાં....’
પ ની તો જોર જોરથી રડવા લાગી ! પિતએ ૂ ં ઝાઈને કારણ ૂ ં છ , ું તો ુ સામાં કહ -
‘મને એ કહો આ બધી તમાર આવી કટલી સગલીઓ છે , ની સાથે મને સરખાવો છો
? િ યા, ભાવના, ઝરણા, ુ શી, કિવતા, ઉષા, અચના, સં યા, ૂ , ાથના, િનશા,

Page | 55
ઉિમ, ઉ મા, ધારા, સોનાલ, માયા, ર , િસ , આરતી, ૃ ણા....અરરર ! ુ ં ા ફસાઈ
ગઈ ! બરબાદ થઈ ગઈ ! હાય ર હાય !’
***
જો અલં કા રક શ દોનો અથ ૂ રો અને સાચો ન સમ ય, તો
કા ય ૂ ચકો બની ય ! આ મા શ દોની જ વાત નથી. દરક કળાને લા ુ પડ એવી
વા તિવકતા છે . સીધી સાદ ેમની વાતમાં પરાણે ામા ઉભો કરવા માટ આટલા બધા
વાયડા િવશેષણો ઉમેરનાર પિત બેવ ૂ ફ હતો, તો એને ૂ ર સમ યા િવના જ પોતાની
અ લ (?) ુ જબનો િતભાવ આપતી પ ની એથી મોટ બેવ ૂ ફ હતી ! ધે ધ
ધાર મ યા, યમ તલ-માં હ કોદરા ભ યા ! આજકાલ આપણી આસપાસ આવા
ફલ ૂ ફ ની ફકમફક કરતા, વાં ચનની વા ટ કરતા, કિવતાનો કાદવ ૂ ં દતા,
અ યા મ ું અથા ુ કરતા અ ૂ રા ઘડાઓની વસિતમાં શેરબ રના સે સે સની પેઠ તે
આવી છે . ટ વી-ઇ ટરનેટ વા ઈઝી િમ ડયાએ એક આખી જમાત ઉભી કર દ ધી છે .
માં લોકો પાસે અધકચ ં ાન આવી ગ ું છે . પછ કાચીપાક ખીચડ વી એમની
કોમે ટસ બી ના ગળે ઉતરાવીને એમને અપચો કરાવીને બધા દમ લે તેમ છે . કવળ
એક જ ધમ ું ઉપરા ું લઈને સતત બી ધમને િશખામણ દતા ુ ચા લોકો ુ ડો
સે ુ લા ર ટસ કહવાય, એમ મા દખાદખીથી બી કરતા પોતાને ચ ડયાતા સા બત
કરવા િપ ઝા પરના ક સીકમની અદાથી થોડા મોટા-મોટા નામો ભભરાવી પોતાના
અવળચં ડા અ ભ ાયો ઠોકતા ુ ડો આ ટ ટક લોકો પેદા થવા લા યા છે !

અગાઉ આવા ુ ડો આ ટ ટક લોકોનો ૂ રથી જ રડ િસ નલની

મ વોનિ◌ગ આપતો સ કોડ હતો. ખાદ ની સાડ / સ ક ુ તા-શાલ સાથે ફરતા
આવા ચ ુ ર ુ ઝાણો યાર ને યાર શહરની ભીડભાડ છોડ ને ધરતીની ગોદમાં લપાઈ
જવાની (ના, કબર ખોદવાની ન હ, ફામ હાઉસે ડનર કરવાની) વાતો કરતા. કારમાં
પે ોલ બાળતા બાળતા સાદાઈના સં કારોની ુ વાસ ફલાવતા અને લા ટકનો િપકિનક
સેટ પેક કરતાં પયાવરણર ણની િશ બરો કરતાં. ટાઈમ હઝ ચે જડ નાઉ. હવે આ દં ભી
ુ ડો આ ટ ટક કંપની ું ડસે લાઈઝેશન થઈ ગ ું છે . નાના-નાના ઈ વે ટસના
હાથમાં એના શેઅસ પહ ચી ગયા છે . કળા એક સમજ માં ગી લેતી બાબત છે અને એ
સમજ તપ માં ગી લેતી બાબત છે . દરકના ટકોણ આ મામલે ુ દા હોઈ શક. પણ

Page | 56
 ે માં ‘બેર િમિનમમ’ યાને ‘કમ સે કમ’ એક તર, એક ક ાની વો લટ તો એ ૂ
પોઇ ટસમાં હોવી જોઈએ. લ ુ તમ લાયકાત િવના એની ચચા તો ,ું એની મ પણ
ૂ ર માણી શકાતી નથી. ના, સવાલ ઓથો રટ નો નથી. સવાલ સમજણ અને
સાધનાનો છે . વ ૂ ક ગયેલી ગાય ર તા પર રોજ રખડતી જોવા મળે , એમ ુદ જ
આ વન બી ભાષાની ફ મોની નકલો કર ને ફ મો બનાવતા હોય એવા સતત
નવરા રહ ને સેિમનારો સં બોધતા િમ ડયોકર ફ મમેકસ કરતા કોઈ ુ િનવિસટ
ુ ડ ટમાં ફ ત ભાડાની ડ વીડ પર ફ મો જોઈને ક લેખ વાં ચીને ફ મ મા યમ
ગેની વ ુ બાર ક અને બહતર સે સ િવકસે એ બ ુ કલ શ છે . કળા માટનો રસ એ
માટની સં વેદનશીલતા વધાર છે . એમાં થ ી એ ખ નાને ‘ ુ લ િસમ િસમ’ કહવાની
ચાવી મળ આવે છે .પણ જો રસને બદલે વળગણ અને સં વેદનશીલતાના થાને
વેવલાઈ વેશી ય, તો માયા ઠાર ! પછ કળાનો અ યાસ કરવાની ાસા ું થાન
બી ઓ પર છવાઈ જવાની-અ ભલાષા લઈ લે છે . પછ બધી ગરબડોની શ આત
થાય છે . પણ સામે પણ બધા એવી જ ગરબડવાળા સાં ભળવામાં હોય છે . િનવ ોના
ગામમાં આયના વચવા જોખમી પડકાર છે . આવા ુ ડો આ ટ ટક હોવાનો ટોપલો
માથે ચક ને ફરતા વનામધ યો પાછા પોતે હોય છે , એવા જ બી ઓ પણ હોય-
એ ું માને છે . પોતે બં િધયાર હોય તો બી ને બં િધયાર માને, પોતે ુ ચા હોય તો
બી ને ુ ચા માને ! એમની તૈયાર , ક ું જ ન ું શીખવા-સમજવાની હોતી નથી. બસ
બી ઓને ઇ ેસ કર પોતાની પાસે કા ુ પા ુ ં ાન છે , એ શાવરને બદલે હોઝ-
પાઈપથી ઠાલવી દવાનો એમનો હ ુ હોય છે .
ૂળ મામલો છે વ િસ નો. બી થી ુ દા સાહ ક ર તે હો ,ું
અને બી થી ુ દા હોવાના હવાિતયાં મારવા-એ બે બાબત વ ચે ુ િ નયાદ ફક છે .
કારણ ક, અહ બી બાબત (હવાિતયાં) આપોઆપ તમને બી ઓ વા જ બનાવી દ
છે . ૂ ની એક તોછડ કહવત હતી. ુ જરાતીમાં ‘મોર કળા કરવા ય, તો પાછળથી
નાગો દખાય !’ એ ઝેટલી વગર આવડ ે લીશ બોલવામાં માણસ છટા દખાડવા
છોટો બનતો ય, એ ું જ કળા-સા હ યના ે ે થ ું આવે છે . પોતે સા હ ય સ ૃ છે ,
એ ું દશાવવા ઘણા વાચકો દર બી ાસે કોઈને કોઈ લેખક ું વોટ ઠપકાર છે . દર
ચોથા ાસે કોઈને કોઈ કતાબનો સં દભ ઝ ક છે . એમની સાથે ફોન પર પણ વાત કરો
તો લેખને બદલે નીચે ુ કાયેલી ટનોટસ વાં ચતા હો (ક વેબસાઈટના ફોટોને બદલે

Page | 57
એના ો ાિમગના કોડસ ન પર ઝબકતા હોય) એવો અહસાસ થાય છે . આ બચારા
કમનસીબ ઇ સાનોની આખી જ દગી બે અવતરણ ચ ોની વ ચે જ પસાર થઈ જતી
જોઈને હસવા કરતાં વ ુ તો ગમગીન થઈ જવા ું હોય છે . કટલાં ક સા હ ય ેમીઓને
એટ ું બ ું કહ ું હોય છે , ક એ ુ દ સ કને જ બોલવા ન દ ! આવા લોકો ક ું
સાં ભળવા ક વાં ચવાની અપે ાએ ફોન/મેસેજ/પ ો લખતા નથી પણ પોતા ું
‘સં ભળાવવા’ ક ‘વં ચાવવા’ આ બ ું તપ કરતા હોય છે . એમને તમે જવાબ આપો તો
ડબ ુ ડબ ુ એફના રસલર પેઠ ચે પીયનની અદામાં ‘જો ,ું મ કવો હં ફાવી દ ધો !’ની
અદામાં છાતી પર ુ ીઓ પછાડ. ન આપો, તો ‘જોયો મોટો કલાકાર-સાવ અ ભમાની
છે , ુ માખીવાળો છે ’ કર ને તમાર ૂ ંટ માં ગળ ઓ ઘ ચે ! પણ જો એમને
વાહવાહ ું સ ટ ફકટ આપો, તો રા ના ટોમેટો (રડ, ધેટ ઇઝ) થઈને ગોઠ મડાં ખાય !
ૂ ંકમાં, એમને તમામ લં બાણ ૂ વકએટ ું જ ુ િનયાની નજરમાં દખાડ ું હોય છે ક ુ ં
વ ુ (અને ારક બ ું !) ું .ં અને એ ું ુ છ જગતને જણાવવાની લા માં એ
તે એમ ું ભ ય અ ાન જ દિશત કરતા રહ છે .
માઈ ડ વેલ, આ અ ુ રા માસે ગભપાત થયેલા ૂ ્ રણ
(એ યો) વી ુ ડો આ ટ ટક જમાત (એ વાત એ ું કોણે વાં ું ?)નો ઉપ વ
મા સા હ ય ે ે જ નથી, એ ું નથી. આ લોકોને એમ ું િપનો કયો ું લ ડ ું નાક
બધે જ ખોસ ું હોય છે . મ ઘીદાટ કારમાં મ ઘીદાટ ુ ઝક સી ટમ ફટ કરાવનારને
એ ું ઈ વલાઈઝર પણ સેટ કરવાની પરવા (ક ખબર) હોતી નથી. પણ એ પોતાને
મહાન ુ ઝક લવર માને છે . કટલાં ક સં ગીત ૂ રાઓઆપણને ગરદનેથી ચક ને કહ
છે ◌ઃ ‘ ુ ં તો બસ આબીદા પરવીન જ સાં ભ ં - આપણે આજકાલના આ ઘ ઘા ટયા
ફ મીયા ગીતોમાં રસ ન હ, ું ? ’ - અને તમે એમને અમીર ુ શરો િવશે ુ છો તો
એમની ભડ પર તરત ફવી ટક ચ ટ ય ! એક જમાનામાં કશા દદને મહ ૂ સ
કરવા ક એ ર ુ કરવાની ગા લબ-મર ઝશાઈ કળા મકતાને સમજવા ન હ, પણ પોતે
ચી અટાર એ ચડલા ભ લોક છે , એ ું દખાડવા લોકો કહતા ‘ ુ ં તો મહદ હસનને જ
સાં ભ ં હ ક - લ મીકાંત યારલાલ છ છ છ !’ આજકાલ આવો જ ડ શા ીય
સં ગીતનો ફાટ નીક યો છે . પોતે બી ઓથી ુ ી ચેરો છે , અને પામર ુ જં ુ ડાઓ
કરતા અિધક ુ ઝકમમ છે , એ ું સા બત કરવા સેમી લાિસકલ ુ ગમથી શ કર ને
આ મહામાનવો ુ પરકલાિસકલ સાં ભ ળવા પહ ચે છે . કાન વગરનો સાપ કવળ

Page | 58
મદાર ની મોરલી જોઈને (સાં ભળ ને ન હ) ડોલે, એમ ડોકા ુ ણાવે છે . પડખેવાળાની
નકલ કર દાદ આપે છે . એમને થોડા નામો આવડ છે , કટલાં ક રાગો ઓળખાય છે .
એટલે સાવ બેવ ૂ ફ ઠર જતા નથી પણ ુ િનયાભરમાં સં ગીતની અનેક તરાહો છે .
કસમ કસમ ું લોકસં ગીત છે . ઝ, ુ ઝ, રોક, વે ટન, િસ ફની....(આ બધાનો
વઘારમાં મસાલાની મ ઉપયોગ કર , પોતાને વે ટન જ ફાવે એ ું દખાડતો એક
અલાયદો વગ બી છે !) સં ગીતનો ચાહક ૂ ર, વર, તાલના દરક વ પનો રિસકજન
હોવો જોઈએ. પણ આ બ ુ ં જ પય ત અધ ઘટઃ (અ ૂ રો ઘડો, છલકાય ઘણો !) માટ
સં ગીત આનં દ નથી, સ ન નથી, ઝ ૂ ન નથી. છે તો કવળ એક ડઝાઇનર લેબલ.
ડકોરશનમાં મ લેટ ટ ફશનના કટ સ ો ગ મમાં હોય, એમ શા ીય સં ગીતના
જલસાના કાડસ હોય !
નવી ફશન આજકાલ સો ફ ટકટડ પ ર ુ અ લટ ની છે . આ
લખનાર ને તમે વાં ચનાર, હર કોઈ સમાં વે છે . લાઇફ ફા ટ થઈ છે . ચોઈસીઝ
મ ટ પલ થઈ છે . મ ઘવાર નામની ુ ી જવાન થઈ છે . બધાને કશોક ખાલીપો ખખડ
છે . અણધાર આફતોની ચતા ું ચતન ૂ ં ચે છે. બધાને માનિસક રાહત જોઈએ છે .
ૃ ુ ક િન ા િસવાય ન મળે , એવી પરમ શાં િત જોઈએ છે . બાપડા ટપાિથયા લેભા ુ
જ ં તરમં ત રયાદોરાધાગાવાળા દાધારં ગાઓની પોલ ઉઘાડ પડ ગઈ છે . એની
‘ક સ ટ સી’ તો િન મ તર ય લોઅર કલાસ પીપલ લે. આપણે તો એમનાથી
ચ ડયાતા- વા તેવા ુ ન કર એ ! પેલા બનાવટ ઠગ ભગતો તો પે ટ ું રળવા
ુ ટરઉ ોગની પેઠ રં ગબેરંગી મણકાઓ ું નાટક કરતાં હવે માં ડ પોતે આખી ભગવ ીતા
વાં ચી/સાં ભળ હોય, એવા લોકો ે ના શ દોને કસર િશખં ડમાં ાય ટસની મ
ઉમેરતા આ ુ િનક પં થો ું વેદ-ઉપિનષદ ું અથઘટન વીકાર લે છે ૂ ટડ ૂ ટડલોકો
ુ રાનના ભા યો ટ વી પર આવી કર છે . બાઇબલના ઉપદશોની તો સાઈબર એ ડશન
આવવા લાગી છે .
સાવ આ યા મકતામાં ખબર ન પડ એવા ગમાર લોકોની
ધ ા કરતા થો ુ ંઘ ું ણતા પણ ક ું ય ડાણ ૂ વક ન સમજતા આ અ ૂ રા
ઘડાઓની ‘અધ ા’ લાં બા ગાળે સમાજના વા ય માટ વ ુ હાિનકારક છે . લોકો જરા
સાધનસં પ છે . ડઝાઇનર હાઈટ સીઝ અને ગાડ ઓ ધરાવે છે . માટ એમને જરા
મ ઘા ભાવે, રપર બદલાવીને તભાતની યોગ, યાન, સાધનાની પ િતઓ આબાદ

Page | 59
વચી શકાય છે . ૂના ધમના નવા અથઘટનના નામે ફર ૂની મ દરાનો કફ કર
શકાય છે . રાધા- ૃ ણની સરખામણીએ આજકાલના ુ વાિનયાવનો ેમ કટલો
વાસનામય અને કાચો છે , એ ું યાસપીઠ પરથી કહનારા લોકોને ટાછે ડાની નો ટસો
મળે છે . અપ ર હના આદશો આપનારા પોતાના મેઘધ ુ ષી પો ટરો છપાવે છે . પોતે
શેરની પસં દગી ખોટ કર , એટલે માકટમાં પના ભાવ ગગડલા છે , એમાં પોતાનો
વાં ક જોવા ું કોણ પસં દ કર ? એટલે થો ુ ંક સમજનારા સમસમીને ૂ પ બેસે છે .
બાક ના તો એટ ું ય સમજતા નથી. અભણ ગર બ મ ૂ ર ઘણા જોવડાવે ક મં દર
નૈવેદ ધરાવે. આ ુ ડો આ ટ ટક લોકો સીડ પર ‘અવેકિનગ ઓફ બી ગ,’ ‘સચ ફોર
સોલ,’ ‘ લસ ડવાઈન’ ટાઈપના કોપ રટ ઢબે તૈયાર કરલા લેકચસ સાં ભ ળે. ટોળાબ
ર તે મેદાનોમાં ભેગા થઈને માસ મે ડટશન ક યોગા કર. હ થ ુ ધર ક ન ુ ધર - તે
ઓગનાઈઝેશનની વે થ જ ર ુ ધર ! આડોશી-પાડોશી સામે પોતે કટલા આ ુ િનક ર તે
આ યા મક છે - એનો વટ મારવાનો મોકો મળે . નવી ા ડ ું એલઈડ એમ નવી
લેવરનો ઉપદશ. ટ નેજર પોતાનો નવો મોબાઇલ દખાડતો ફર, એમ પોતાના આ
પે યલ મે ડટશન થેરાપીનો દખાડો હાં ડવાની મ અડધી બફાયેલી દલીલોથી કરનારા
જોવા મળે !
ભારત ધરખમ સાં ૃ િતક વારસો ધરાવતો દશ છે . પણ અહ
ખરા કળાપાર ુ ઓ, સા હ યરિસકો, િવ ા યાસં ગીઓ ગણવા માટ ારક ગળ ના
વેઢાં પણ વધી પડ છે . ડ ટલ ટકનોલો એ ૂ ક, સીડ સાઈટ વા ું વો લટ
એશન એકદમ આસાન કરતાં અઢળક વાં દરાઓના હાથમાં રમકડાંઓ આવી ગયા છે .
બ ચાં ઓ જોરજોરથી પોતપોતાના ૂ ઘરાઓ વગાડ ને ગેલ કર ર ા છે . ડ થમાં
જવાની રસદ નથી. સા ું શીખવાની દાનત નથી. કા યોથી ચ ો ુ ધી એમની પાસે
ૂ વ હ ે રતઅ ભ ાયો છે , પણ તટ થ અ યાસ નથી ! થોડાઘણા નામ, દામ, કામ
અને સામા યજન કરતાં થો ુ ંક વધાર ‘એ પોઝડર’ (નોલેજ ન હ !) હોવાને લીધે એવો
આભાસ બને છે ક આ બધા તો ઊડા ણકારો છે . પોતાને ખબર ન પડ એવી ભારખમ
થીઅર ઝથી ચ કત થઈને ઘણા શરણે થઈ પડ છે . લાઉડ ઘ ઘાટમાં ઝીણો ૂ ર પકડવા
માટ દર રસના મો ં ૂ ં ઘવતા હોવા જોઈએ. અઘ ં સમજવાની લાયકાત હોતી નથી.
પણ બી ઓ કરતા પોતે ડફર ટ છે , એ ું ફ ત ુ િનયાને બતાવવામાં થોડ ક ઓફબીટ
બાબતને વખા યા કરવાની ુ ટવમાં તકનો િવકાસ થાય છે , િવચારોનો ન હ. એ પછ

Page | 60
 ડશનલ ર ટોરાં માં બાજોઠ પર ટ લના લાસ રા યા હોય એ ું િમસ ફટ લાગે છે !
આમાં સમાજને ઉ ુ બનાવવાની વાત નથી. કારણ ક, તે તો આ અ ૂ રા ઘડાઓની
જમાત ુ દ પોતાની તને જ છે તરતી હોય છે !

ઝગ િથગ !

નાિનયા ૩ અને હર પોટર ૭.૧ ◌ઃ ફ ટો ટક ફ ટસી ફનરાઈડ ુ સી અને હરમાયોની

પર ફો સ હોઈને બં ને ધમાકદાર ફ મો વ ુ અસરકારક છે !

Page | 61
 9.
દશ મેર… દશ મેર... યે ન લે ૂ…
ભારત કમ ુ લામ ર ?ુ ં કમનસીબે ાંિત આપણે યાં કમ
ત ન બની ?

ઇ.સ. ૧૬૧૨.
ભારતમાં ઇ ટ ઇ ડયા કંપનીએ વેશ કય .
જ ુ નાથ સરકારના સચોટ તવા રખી વણન ુ જબ ૧૮મી સદ ના ત ુ ધીમાં
ભારતમાં દસેક લાખની સં યા ધરાવતો એક આગવો સ ુ દાય પેદા થયો હતો. ના,

Page | 62
એ લોકો ભકતજન નહોતા. પણ સૈિનકો હતાં. ધં ધાદાર ભા ૂ તી સૈિનકો. અ યાર હર
કાય મો માટ કામચલાઉ િસકયો રટ વાળા મળે છે , તેવા જ. એ વખતના હ ુ રા ઓ
અને ુ લીમ નવાબોએ બી તો ઠ ક, પોતાના જ ધમના રા ઓ / નવાબો સામે
લડવામાં પણ કોઇ જ શરમસં કોચ રા યા નહોતા. પોતાની ધાિમક બાબતોમાં દખલ ન
થાય, એ ખાતર મેળવી વેપાર વગ પણ ેજોને ખોળે બેસી જવામાં કોઇ છોછ
રા યો નહોતો. પહલાં પૈસો, પછ આ થા- દશ તો ઠ ક છે , ી મે . જગતના
ઇિતહાસમાં આટલા મોટા પાયે ભા યે જ ન ધાઇ હોય, એવી ઘટના ભ ય ભારત ૂ િમ
પર યાર ન ધાઇ હતી. આ બાબતનો આપણો િવ િવ મ(!) બેજોડ, અ ૂ ટ છે . ૃ વી
પર કયાં ય ચીન પર આવેલા િવદશીઓ સં ગાથે ચીનાઓ લડયા નથી. ચો પર ૂટ
પડલા જમનો સાથે ચ સૈિનકોએ ખભેખભા િમલા યા નથી. આવા ઉદાહરણો લાં બા
છે , વાત ૂ ંક ટચ છે . ભારતના જ ભા ૂ તી, પગારદાર સૈિનકો ેજોની નોકર પર
ભારતના જ દશવાસીઓ સામે લડયા. જનરલ ડાયર વાના એક શ દ પર ધા ું ધ
ગોળ બાર કર િનદ ષ નાગ રકોને પણ માયા. નોકર ન મળે , તો આ બધા ૂ ં ટફાટપણ
કર. રા ભાવના તો ,ું પોતાના ગામ માટની ય વફાદાર જોવા ન મળે ! ેજોના
લ કરમાં દર સાત હ ુ િસપાહ એ એક ેજ હતો! આ તો ણે ‘આવો, અમને ુ લામ
બનાવો... મોક ં મેદાન છે !’ વી હરાત હતી ! (એફ.વાય.આઇ.- આઝાદ પછ
ેજ વહ વટકતા- અફસરો વગેર ભારત છોડ ને ું બઇથી રવાના થયા યાર કરોડોના
દશ ચલાવતા એ ગોરાઓની ુ લ સં યા હતી, આશર ચાલીસ હ ર ફકત!) એની સામે
સરખાવો, એ જમાનામાં કંઇ ઇ ટરનેશનલ કોલ તો હતા ન હ, મેસે જર ખોલીને ચેટ
કરવાની ુ િવધા નહોતા. એરો લેન નહોતાં. ુ ગમ દ રયાઇ માગ મહ નાઓ પછ
ભારત પહ ચા .ું યાર વતનથી ૂ ર સાવ અ યા ુ લકમાં એક પછ એક, પેઢ દર
પેઢ સકડો ેજ અમલદારો, ગવનરો, વાઇસરોયો આ યા. અલગ-અલગ િમ જ
અને િવચારધારાની ખોપર ઓ આવી. લં ડનમાં બેઠલા રા -રાણી ક વડા ધાન અહ
એ ું કર છે , એ જોવાની પણ કયાં રસદ હતી? ધારો ક, રસદ હોય તો સગવડતા ય
કયાં હતી? છતાં ય રોબટ કલાઇવથી લોડ માઉ ટબેટન ુ ધીના કોઇ એક ે સમ
ખાવા ૂ રતી, ફકત ોફશનલ ધોરણે થતી નોકર માં પણ પોતાના બોસ, પોતાના તાજ
સાથે દગાખોર કર ? એમની િવ માં કાવ ા કર , સ ા હ તગત કર ?
િવચાર ું જરા અઘર , અટપટ યા છે . એટલે આપણાં વદશી પાચનતં ને હજમ

Page | 63
થતી હોતી!
***
ભારતની હ રો વષ ની ુ લામી ું ુ ય કારણ બહારથી
આવેલા ુ લમગારો ન હ, પણ દર રહલાં ‘ ુ ગાડ’કારો છે . ૧૮૫૭નો વાતં ય સં ામ
પણ ૂ ંક વાતાઓના સં હ વો હતો, એક સળં ગ નવલકથા વો ન હ. એમાં
મોટાભાગના બહા ૂ રો વસટોસટની લડાઇ લડયા. પણ સરદાર પટલે ઘડ ું એવા
એક, અખં ડ બં ધારણીય ભારત રા માટ ન હ, પણ પોતપોતાના રજવાડાના મા લક
હ માટ! (ન ગ ?ું ઇિતહાસ એકસ-ર રપોટ છે . ન ગમતાં રપોટ માટ
પેથોલો ટનો વાં ક નથી. દદ ના બીમાર શર રની એ જવાબદાર છે !) ુદ જ ુળ
ભારતીય શાસક ન કહવાય, એવા બહા ૂ રશાહ ઝફરની જ એમાં આગેવાની હતી! હા,
ઝફર બચારો ુ ઘલ સ જ
ુ બ વતનને મહો બત કરતો હતો જ ર.
ભારતની ુ લામી ું બી ુ ં કારણ પણ જગ હર છે . આ ને પરલોકમાં અ સરાઓ
મેળવવાની ટલી લાલચ છે , એટ ું પેશન આ લોકમાં ીઓ મેળવવા ું નથી હો !ું
મતલબ, આપણો ઇિતહાસ આ મણનો ન હ, સં ર ણનો છે . િવજય મેળવવા અને ુ મલો
ન કર એ- એ વાતને આપણે ગૌરવમઢ ું સ માનપ બનાવી કાઢ ું છે . ત અહ
ગં દો શ દ હોય, એમ સં તોષી નરોને સદા ુ ખી ચીતરવામાં આ યા છે ! બાપડો એક
અશોક એલેકઝા ડરના ફાધર ી વી ેવડવાળો નીક યો, યાં તો ુ િનરથકતાના
દનથી એને િસહાસનવાળો સા ુ બનાવી દવાયો! િસતમગર બનીને આડધડ
કતલેઆમ કરવાની વક લાત નથી થતી. પણ સતત સલામતીનો પાલવ પકડ ને
પાઇ જવાને બદલે નવી જ યાએ, નવા િવજયો મેળવવા ું સાહસ તો હો ું જોઇએને!
ૂ ઠા વડા દશોમાં રહતા ટશરોએ અડધી ૃ વી ધમરોળ નાખી હતી!
ગામડાગામના નવરા રખ ુ ઓ વા મં ગોલ સરદારો ભારતની છાતી ચીર ને પિ મ-
મ યના રજવાડાઓના અિધપિત થઇ ગયા હતાં. િવ ાનોએ તારવે ું વૈ ાિનક સ ય તો
એ છે ક ભારત પોતાની ‘ ૂ ું એટ ું સો ’ની
ું માનિસકતાને લીધે હરહં મેશ મજ ૂ ત
હર ફો સામે હાર ું આ ું છે . અહ રા ઓ હાથીઓ પર લો મોશનમાં મહાલતા હતા,
યાર રવાલ ચાલના ઘોડાઓ પર હર ફો ચડ આ યા. તીર-કમાન અને તલવારો સામે
તોપો- બં ૂ કો આવી. એ માં ડ શી યા, યાં બો બ અને મશીનગન! શાયરો ભલે
લલકાર, લડવા માટ ફકત હ સલા, જઝબા ઇ યા દથી જ કામ થ ું નથી. હિથયારો

Page | 64
જોઇએ. હમતની સાથે ચા ુ ર પણ જોઇએ. નવતર િવચારો, ન ર અમલ જોઇએ.
સતત હારલાઓના જ ુ ણગાન ગાયા કરતી હોય (કારણ ક ૂ રતી મા ામાં
તની યશોગાથાઓ મળે જ ન હ!) - મ ક, ટ કવીન કોણ- પી.ટ . ઉષા! (રસ
તેલી ન હ, ૂ ક ગયેલી... પણ ું થાય- તનાર ન મળે યાં ુ ધી ચલાવી લેવા !ું )
એમાં ગર બીની માફક હાર ું પણ લો ર ફકશન થઇ ય! કમ આપણે યાં ગામડ
ગામડ જ ં ગમાંખપી જનારાના પા ળયા જ જોવા મળે ? િવ તાઓએ કંડારલા િશલાલેખો
કમ ન હ? માઈ ડ વેલ, ગમે તેટલી વીરતા હોય, િવજય લાશોનો નથી થતો! વતા
માણસોનો થાય છે , મોકો ઝડપી શક છે . બહા ૂ ર ૃ વીરાજ ચૌહાણ લીગ મેચો
યા, પણ છટક જનાર ઘોર એ ફાઈનલ તીને દ હ ું ત તાપલટ કર ના !ું
લાં બા હાથ જ ન હ, લાં બી નજર પણ જોઈએ રાજ કરવા માટ! ેજોએ
શાિતર દમાગથી ભારતમાં થી આિથક આવકનો એક ગેમ લાન દાયકાઓ અગાઉ ઘડયો,
અને એનો ુ ત અમલ કય . આપણે ુ ત ર ા. એ ું નથી ક હસક િતકાર જ ન
થયો, પણ ટોછવાયો થયો. ણે કટકટલા િતભાશાળ નવલો હયા બેટસમેનોની
િવકટો ટપોટપ પડતી ગઈ! ૧૮૯૧માં મ ણ ુ રના સેનાપિત ટક ત હોય ક ક બહાર
(હવે ઝારખં ડ)ના બરસા ું ડા હોય... શહ દ આઝમ ભગતિસહ હોય ક તે મર ને
દશ ેમ જગાડવાનો ય ન કરનાર મદનલાલ ઢ ગરા હોય- બધા જ ઈટાલીના
મે ઝની- ગે રબા ડ ક રિશયાના લેિનનથી ભાિવત થઈ ગે રલા (આજના સં દભ પા
ાસવાદ/નકસલવાદ ું રા ેમી વ પ) પ ધિતથી ુ ધો કરતા. અલબ , હાદ
ાસવાદ અને રા ભ ત ાં િતકાર નો ફરક એ હતો ક ાસવાદ િનદ ષો- િનઃશ ો પર
બહા ુ ર બતાવે અને સીધો જ હસાનો માગ પકડ. યાર ાં િતકાર ું લ ય શોષણખોર
ક દોિષત હોય અને હસા એમની ફ ટ ન હ, પણ મજ ૂ ર માંલા ટ ચોઈસ જ હોય!
ચાફકરબં ુ ઓ ક અશફાકઉ લા ખાન, ચં શેખર આઝાદ ક વસં ત-રજબ... કટકટલી
રોમાં ચક ગાથાઓ છે , ૂ રા ૂ રાઓનીપણ ક ણતા એ છે ક બધાનો ત લગભગ
સરખો. ાં િત િન ફળ ગઈ. ધરપકડ ફાં સી ક કાળા પાણીની (દશિનકાલની) સ થઈ.
લમાં ક અ ાતવાસમાં બીમાર થી ૃ ુ થ .ું ક દશ છોડ ને ભાગી જ ું પડ .ું એક
પછ એક આ જ ઘટના મ. કારણ આગળ જણા યા તે જ. ત રક ુ સ ં પમાં
શ તશાળ સં ગ ન બને ન હ, બને તો દશના જ સૈિનકો ફ ત પગાર ખાતર કચડ
નાખે. શ ુઓ ટલી ુ ધકળા ું કૌશલ અથવા ૂ હરચનાની ચાલાક િવકસે ન હ! મ

Page | 65
ક, મહારા થી નો ચેપ બં ગાળ પહ યો એ સશ ાં િત. ૂ ળ તો ૧૯૦૧માં
મથનાથ િમ ે ‘અ ુ શીલન સિમિત’ કલક ામાં બનાવેલી. ૃ િ અખાડાની. કસાયેલા
શર ર બનાવવાના. બો બ બનાવવા ું પણ શીખવા !ું વ તા એ છે ક આ ુ ધમલ
ુ વાનોના શર ર ાચીન અખાડામાં કસાય, યાં તો પિ મના કસાયેલા દમાગો નવી
ટકનોલો ઘડ ને એ શર રો પલકવારમાં ઢર થઈ ય એવા શ ો બનાવે! ગેમ
ઓવર!
આવી જ ાં િતની ચ ગાર ચ ાગ ગમાં ુ ય સેન નામના
િશ કમાં ગટ . િવ ાથ ઓ સં ગાથે એમણે બ ુ તૈયાર કર ાંિતની પહલ કર .
બહા ુ ર ઠસોઠસ, પણ ચાલાક ેજોના ફ ત એક સાદા આઈ ડયા (િસપાઈઓ
૧૮૫૭ની માફક ‘િવ લવ’ ન કર, માટ બં ૂ ક અને કાર ૂ સ એક જ યાએ ન રાખવા!)ને
લીધે ફ ત ગોળ િવનાની બં ૂ ક એમને મળ . ાં િતનો વનસાઈડડ ત આવી ગયો!
સકડો આશા પદ ુ વાનો હોમાઈ ગયા ! અહ ુ ધી જો બરાબર સમ યા હો, તો જ
સમ શે ક મહા મા ગાં ધી ું ભારતના વાતં યસં ામમાં ું દાન હ !ું મ મા
ભાતફર ક ચરખાથી આઝાદ મળ ગઈ, એ સ ય ું અિતસરલીકરણ
(ઓવરિસ લી ફકશન) છે , એમ લોહ રડાવાથી ેજો ડર ગયાને આઝાદ મળ
ગઈ- એ ય ફ ટસી છે . આ વાત મ ટ લેયડ છે . માં ટનના બૌ ધક વગથી
અરિવદના અ યા મ, જમનીના હટલરથી ુ લીમ લીગના ાહ વા અઢળક
પાસાઓ છે . પણ વ ણક ુ મોહનદાસ કરમચં દ ફ ત ‘પોતડ દાસ’ ઉપદશક જ
નહોતા. િવચ ણ રાજનીિત પણ હતા જ. ગાં ધી એ સ ય પારખી લી ું હ ું ક ગમે
તેટલી બેિમસાલ દશભ ત હોય, ેજોની સશ તાકાત અને ભારતીયોના જ ટક
ચાલતી જડબેસલાક ચબરાક સામે સતત પરાજય અને શહાદત િસવાય બી ુ ં ક ું
( મ ક, આઝાદ ) મળવા ું નથી. બા ુ નો મા ટર ોક એટલે જ આવા ટાછવાયા
છમકલાં ને બદલે પહલા લોક દય ુ ધી પહ ચે એવો સામા ક એ ડાના સહાર
‘ વરાજ’ની ૃ િતનો હતો. િવિવધ રં ગ પમાં િવભા ત ભારતને પહલા એક ૂ ે
બાં ધવાની ‘ ન સે’ કોિશશ કયા પછ મહા માએ કફ સીરપની માફક ગળામાં
તમતમાટ લાવે, પણ ફફસાં ું ઈ ફકશન ન મટાડ એવી હસક ાં િત ું (ભારત ુ ર )ું
પ રણામ વગર ું મોડલ છોડ , ેજોને એમના જ િનયમોથી હં ફાવ ું સ યા હ ું
‘શ ’ અજમા .ું

Page | 66
ભારતને આઝાદ મળ , એમાં ુ ્ય પ રબળ હ ું ‘અસહકાર’ ચળવળ .ું ે
રાજવટના હાથપગ તો હદ ઓ જ હતા. એ પેરલાઈઝડ થઈ ય, તો રોયલ ેઈન
પણ ું કર? ગાં ધી એ લડતના િતમ તબ ામાં ભાગલાવાદ વારાની વ ચે પણ
અસહકારની મશાલ સતત ગટાવેલી રાખી. િવ ુ ધથી થાકલા ેજો કંટાળતા
ગયા. અને સાવ નાલેશી થાય, એ પહલા સમ ૂ તી કર ને (અને આદતવશ
અવળચં ડાઈ કર ને) હાશ ટયાની અદામાં ભારત છોડ ગયા! ગાં ધી ની બી ૂઈ
કમાલ એ ક સદ ઓ ન હ, સહ ા દ ઓથી રા શાહ અને સામં તશાહ નીચે જ ચાલતા
દશને કોઈ અ ુ ભવ િવના આબાદ લોકશાહ માં એમણે થર અને ટ ાર ઉભો રા યો,
અને એ ‘સગવડ’ને લીધે ચીનમાં માઓને ક પા ક તાનમાં ાહને ગાળો નથી દઈ
શકાતી. પણ પોતાની જ ટ કા કરવાનો વારસાહક બા ુ આપણને આપતા ગયા!
***
આ ુ તોષ ગોવાર કર જબર ૂ ં ઝવણમાં નાખી દ તેવા માણસ
છે . એમની િન ઠા, ામા ણકતા, ુ ણવ ા સલામીને લાયક છે , દાધારં ગી ફ મ
ઈ ડ માં. પણ એમની ઉમદા ઈરાદા સાથે બનેલી ફ મો અસ કંટાળાજનક અને
હ ુ માનના ૂ ં છડા વી લાં બી હોય છે ! (એમને એક ાં િતકાર એ ડટરની જ ર છે !)
દશ ેમના સ ૂ ત ખાતર એમની ૂ લાયેલી સ યઘટના પર આધા રત ‘ખેલે હમ ન
સે’ સાતમા ધોરણના સમાજિવ ા તણા પાઠ ટલી જ ુ ક બની છે . બચારા આ ુ ભાઈ
જોખમી સ કટસ પર ફ મ બનાવે છે , પણ એ ુ ર થાય યાં ુ ધી બેસવા માટ
સાહસની જ ર પડ છે ! ૧૯૩૦ની સાલની વાત એ ૨૦૧૦માં ૧૯૩૦ની જ અદામાં કહ
છે . સરવાળે લરમાં જ ફ મની ખબર પડ છે . હાર િનિ ત હોય એવી કટ મેચ પણ
કોઈ ન ુ એ, તો ુ ળ વાત ૂ ર થયા પછ ઘસડાતી ફ મ કટલી સહન થાય?
ગોવાર કર સર સામા યજન ુ ધી કશો સં દશ પહ ચાડવા ફ મ બનાવે, પણ એવી ર તે
બનાવે ક સામા યજન તો એ સં દશ ઝીલવા માટ ઉ સા હત થાય જ ન હ! પણ આ બ ું
તો ફ મ િથએટરમાં જોયા પછ થાય... બચારા પેલા ચ ાગ ગના ાં િતકાર ઓ,
એમને ું ખબર ક દશ માટ એ લોકોએ કાચી મર વ કાઢ દ ધો- એ ન ુ ણો ને
વાથ દશ એમની વાત ણવા ટ કટના સો િપયા પણ ન હ કાઢ, અને રા ડયા-
રા ઓને હવાલે થઈ જશે !

Page | 67
ફા ટ ફોરવડ
‘ આ ુ તોષ ગોવા રકર િ મે યોર ઈ ુ લેશન (શી ખલન) પર ફ મ બનાવે, તો
એ ય ચાર કલાકની હોય! ’

(રણવીર શૌર ની તીખી ટિવટ)

Page | 68
 10.
ર ોની રામાયણઃ એ ટિવટ નો ુ કાળ!

ખોવાઈ છે ◌ઃ
મૌ લક સ ના મકતા ઉફ ઓ ર નલ એ ટિવટ . પ ો આપનારને
ઇનામ જ ન હ, નામ પણ મળશે !

આવી હરાતો ાં ય વં ચાતી , છપાતી , દખાતી, સં ભળાતી

નથી. પણ આસપાસની ુ િનયામાં નજર કરો, તો િમ ડયામાં એકએક ઠકાણે એની
હરાત પાયેલી દખાશે ! પેલા બાળકોના ીડ ટકસની માફક જરાક ગલ
બદલાવો, તો પાછળ ું અસલી ચ ગટ થાય ! મ ક, આપણા ટ લિવઝન પરના
Page | 69
રયાલીટ શોઝ ક ગેઈમ શોઝ. એ ું જબ ં બ ર છે . પણ આમાં ના ને ું ટકા કો સે ટસ
સ ાવાર ર તે કોપી કરાયેલા છે . કૌન બનેગા કરોપડિત હોય ક બગબોસ- તે તો
ફોરનમાં હટ થઈ ગયેલા શોઝ ું જ વઝન છે . કોઈ રસોઈ બનાવે છે , કોઈ જોડ ઓમાં
નાચે છે . કોઈ મેરજ એર જ કર છે . કોઈ ડ ટગ કર છે . બ ું જ અગાઉ ાં કને ાં ક
થઈ ૂ છે
ું . ફ ત એને ‘ઈ ડયનાઈઝડ’ કરવામાં આવે છે . એકતા ક ૂ ર ા ડ
િસ રય સ પણ સોપ ઓપેરાના કો સે ટસમાં હતી. આ ‘ ુ લાલ’ વા ુ ખદ અપવાદો
બાદ કરતા એ જ ટાઈલ, કરકટસ ું રિપટશન છે . હ ુ માં ડ ૨૦-૨૫ વષ પહલાં ની
ુ િનયાદ, હમલોગ, તમસ આ કલાિસક ગણાઈ ય છે ! ૂ ના શોના માળખામાં થોડા
ઘણાં ફરફાર કર , એ કર ક જજ બદલાવી વધેલા રોટલા ું છાશ-લસણવા ં શાક
વઘાર ને ગરમાગરમ વાનગી તર ક પીરસી દવાય છે .
ફરગેટ ટ લિવઝન (એમાં આમે ય આજકાલ ઘ ુ ૂ લીજવા
ું જ આવ ું હોય છે.) ફ મોની વાત કર એ. હ ુ હમણાં ુ ધી ’૫૦ ’૬૦ના દસકાને
ૂનો જમાનો માનવામાં આવતો. અચાનક યં ગ ક સ એ ટર-રાઈટર-ડાયર ટર-
કો રયો ાફર તર ક આવી ગયાં. મના માટ હવે ’૭૫-‘૮૫ ક ઈવન, ’૯૦નો જમાનો
‘ લાિસક’ થઈ ગયો છે ! હ ુ વાળ ધોળા ન થયા હોય, ચહરા પર કરચલી ન હોય,
દાંત ું ચોક ુ ં ન હોય - એ અગાઉ જ કોઈ વડ લ બનાવી દ તો ક ું િવ ચ લાગે ?
એ ઝેટલી, ફ મી બાબાબેબી લોગ આ ું જ કર ર ા છે . ડોન ક શોલેની રમેક પણ
વ ુ પડતી હતી (હા, દલ એક મં દર ક દલ અપના ઔર ીત પરાઈની રમેક સમ
શકાય !) કારણ ક, ડ વીડ - ફ મો ચેનલ ક ચરમાં હ ુ આ ફ મી ક તેના ગીતો તા
છે . અને ટ કનકલી પણ એ ફ મો એટલી ાચીન નથી લાગતી પણ અ નપથની
રમેક ? હદ છે ! ‘અ નપથ’ તો ુ ુ લ આનં દ વા જમાનાથી આગળ ચાલનારા
(‘શીલા ક જવાની’ની કો રયો ાફ પર હમના ુ મા ુ માની સીધી અસર છે !)
ટકિનકલ િવઝાડ ડાયર ટરની ફ મ હતી. હ ુ એને માં ડ વીસ વરસ થયા છે , અને
યાર ુ ઓ યાર કરકર ને તા લાગે છે ! વળ , બે ઝકલી અ નપથ ુ દ ‘દ વાર’ના
લોટ ું નવસં કરણ હ .ું હવે ઝેરો સની પણ ઝેરો સ કાઢવા માટ કરણ જોહર ઋિતક
રોશન મથી ર ા છે ! અચાનક આખા બોલી ૂ ડમાં ર ો ું વાવાઝો ુ ં ંકા ું છે . ફરાહ
ખાન તો ‘મ ૂ ના’ અને ‘ઓમ શાં િત ઓમ’ની વાતામાં જ નાિસર ુ સેનથી મનમોહન
દસાઈ ુ ધીની ફ મોને માટલી ુ ટ આપે જ છે . તીસ માર ખાન વળ પીટર

Page | 70
સેલસની ફ મની ટોર લાઈન પર આધા રત છે . અલબ , ફરાહ તો ઇનોવ ટવલી
મસાલા બોલી ૂ ડને હળવી લ સલામી આપે છે . પણ એ શન ર લેમાં તો બ ુ ભ
ર તે િસ ેરની સાલ ું ું બઈ બતાવવામાં આવે .ું ‘ ટોનમેન મડસ’ વી ફ મમાં
’૮૩નો દાયકો ટલો ‘ઓથે ટક’ લાગતો હતો, એટલો જ એકશન ર લેમાં એ
આ ટ ફ યલ લાગે છે . વળ , આખી ફ મ જ ૨૫ વષ પહલાં ની ‘બેક ુ ફ ુ ચર’
સી રઝમાં થી સીધેસીધી ુ પચાવાયેલી હતી, અને એક વે ટન ફ મમાં રોમા સના
ટલા નેચરલ ઇમોશ સ હતા. એ વદશી સં કરણમાં નહોતા ! મામલો અહ થી
અટકતો નથી. થોડાક વ ુ કસ ટડ ઝ જોઈએ. ‘ગોલમાલ’ સી રઝની પહલી ફ મ તો
જ
ુ રાતી નાટક પર હતી. ( ની ડટ પણ ટાઈટલમાં હતી, અલબ એમ તો બેક ુ
ધ ફ ુ ચર પરથી બનેલા ુ જરાતી નાટક પરથી એ શન ર લે હતી) બી ફ મ ‘આજ
ક તા ખબર’ ( કરણ ુ માર-રાધા સ ૂ ) પર આધા રત હતી. તો વળ ી
ખ ામીઠા ( કશોરના ઘે ૂ ર કંઠ ગવાયે ું થોડા હ, થોડ ક જ રત હ યાદ આવે છે ?)
પરથી ે રત હતી ! અનઓ ફ યલ ર ો ઇફ ટ ? સા દખાનની ‘હાઉસ લ’ અને રો હત
શે ીની ‘ઓલ ધ બે ટ’ બં ને ોડવેના એક ુ પર હટ રોમે ટક કોમેડ ામા પરથી
આધા રત હતી (એટલે એની ઘણી િસ ુ એશનમાં સા ય છે !) ૨૦૦૪માં બે ટ ફોરન
લ વેજ ફ મનો ઓ કાર તનાર પેિનશ ફ મ ‘ધ સી ઈનસાઈડ’ પરથી બે ી
‘ ુ રશ’ હતી. (અને નકલના કા ૂ નીિવવાદમાં થી છટકવા એમાં આડધડ
રં ગરોગાન થયા, એમાં એક સરસ શ તાવાળા સ ટની વાટ લાગી ગઈ !) દશકોને
ફ મો બ ુ ગમે છે . પણ મોટા ભાગની ફ મો સેક ડહડ માલ હોય છે . કોઈ તની
ડટ-એ ોલોજમે ટની પરવા િવના ઠંડ કલે સં જય ુ તા, રઝિવઅર ડો સ પરથી
‘કાં ટ’ બનાવે ક સં જય છે લ મેલ ૂ ્ રકસની‘ ુ બી ઓર નોટ ુ બી’ પરથી સં ઘેડા ઉતાર
નકલ ‘માન ગયે ુ ગલ-એ-આઝમ’ ફટકાર ! કોઈ મલયાલમમાં થી ઉઠાવે, તો કોઈ
કો રયનમાં થી ! ‘મેમે ટો’ વી કલાિસક પરથી ‘ગ જની’ આમલીની ચટણીમાં કક
વઘાર હોય એમ બની ય!
વાંધો ફ ત નકલનો નથી. પણ ચોર કર ને બી ઓને સં ત વ
શીખવાડવાની સીનાજોર પણ ભારતીય ખાિસયત છે . સતત આદશ , ૂ યો,
નીિતમ ાની ુ હાઈઓ દતા ઘણા ફ મમેકસ પોતે ન ફટાઈથી પરબારો પારકો માલ
ચોર ને તગ ુ ં બે ક બેલે સ ઊ ું કરતા હોય છે . સોર , ર ની વાત વાભાિવકપણે

Page | 71
નકલની પતલી ગલીમાં પહ ચી ગઈ. ર ો તો વટભેર, ઉધાડછોગ વીતી ગયેલા
વખતને અપાતી જ લ છે . બાબત પસાર થતી હોય યાર સામા ય લાગે, એ
હાઇ ડસાઈટમાં યાદોની રોશનીમાં ચમક યાર અસામા ય લાગે, એ મ ુ ય વભાવ છે .
માટ આજકાલ ગીતસં ગીતમાં કોઈને કોઈ ૂ ું ગીત (ના ગનના ‘મનડોલે’થી શ કર ને
‘લાવા રસ’ના ‘અપની તો સે તૈસ-’ અલબ , ડટ સાથે) અહોભાવથી સં ગીતકારો
( ર) ક પૉઝ કર નાખે છે . યશરાજ ફ સ તો પોતાના જ ગીતના ેમમાં પડ ય છે .
કો ુ મ ક હર ટાઈલમાં વીતેલા ુ ગને સલામી અપાય છે. ડા સના ટ સ ક
હરખબરોમાં ુ ાં ૂ ના જમાનાને લાડથી યાદ કરાય છે . ફાઈન, કટલાં ક ુ ગ ને
એવો જ વહમ હોય છે , ક િસનેમા-સં ગીત-સા હ યમાં કંઈ ે ઠ હ ું એ બ ું એમના
કોલેજકાળમાં યાને ૧૯૫૦ ◌ેક ૧૯૬૦ના દશકમાં જ હ .ું પછ બ ું ન ા ું છે . એમની
ૂ તકાળમાં ઝ થયેલી યા યાઓના મ તોડવા આવી ર ો ુ ટ અપાય તો
એમને ભાન પડ ક નૌશાદ ટલા જ લોકો ક યાણ આણં દ ક ભ પી લાહર ના
સ સ પણ દલની દાબડ માં સાચવીને ફર છે !
સવાલ એ છે ક ‘તેર બન લાદન’ ક ‘ર તચ ર ’ વા થોડા
ઘણા અપવાદો િસવાય ું આપણા સ કો પાસે કોઈ નવી, મૌ લક થીમ જ નથી રહ ?
રામાયણ-મહાભારતમાં થી જ કહાનીઓ સં ભળાવવી પડ છે ? દરક માણસ ાં કથી
ેરણા તો લે. પણ એ વઘારમાં વપરાતી હગની મા ામાં હોય. મ ક, સલીમ- વેદ
મહાભારતના કણ પરથી અિમતાભનો ‘િવજય’ બના યો. મ ક, અઢળક રય લ ટક
હોલી ૂ ડ ીલસ પરથી એક નવજવાને ‘વે ડ’ બનાવી. ેરણા છતાં નકલ ન હ ! (ફોન
ૂ થ પરથી નોક-આઉટ બની ગઈ, એ ું ન હ!) રોબોટ પણ આવી જ હતી. અનેક
સાય સ ફકશનની અસર, છતાં ક ોલ સી, ક ોલ વી ું ક ું ન હ ! પણ બ ૂ ૂ રનો
અ યાસ કરવાની, નવી નવી સા હ ય ૃ િતઓ વાં ચવાની ૂ ર હોય, એમ રડ મેઈડ હ ુ
થોડાં ક સમય પહલાં જ બનેલી ફ મ ક ગીતને જ કાચી મર ુ ખડનો હાર પહરાવી
દવાની ૃિ એ ટવ બે કર સી યાને સ કતા ું દવા ં દશાવે છે . આ ું જ મોટા
ભાગની પો ુ લર નવલકથાઓમાં પણ થાય છે . ુ જરાતીમાં ઘણી વખત કટલામાં
કરણમાં નાયક-નાિયકાનો ઝગડો થશે, તે ું ૂ વા ુ માનલગાવી શકાય ! અને સેડલી,
આ ું જ ુ જરાતી ( હ દ માં તો રં ગ ૂ િમ કવળ કલાકારો ૂ રતીજ રહ ગઈ છે , ે કો
માટ ન હ !) નાટકોમાં બને છે . કાં તો મરાઠ નાટક ું સ ાવાર ક ે ફ મ ું

Page | 72
બનસ ાવાર પાં તર હોય (બાપડા ુ ડયોવાળા નાટકો ુ ધી તો પહ ચે ન હ,
કોપીરાઈટનો કસ કરવા !) આઈ ડયા ક થીમ ક લૉટ ન હ, ારક તો સં વાદો પણ
સીધા જ અ ુ વા દત ! વાં ક નાટકવાળાઓનો નથી. એમાં રં ગ ૂ િમના ખરા દ વાનાઓ
છે , મની એ ટિવટ ફાટફાટ થતી હોય છે . પણ ુ જરાતી ઓ ડય સ જ એમના માથે
ડંગોરો લઈને ચ પટ બેસી ય છે . બસ, અમને ગલીગલી કર ને હસાવો. બસ અમને
ુ ંગળ કપાવીને પરાણે રડાવો. એ જ ૂના ટ રયોટાઇપ ! પિ મની અસરમાં વં ઠ
જતી છોકર , ધાિમક મનો ૃ િ ના બા, સં કાર ૂ જકબા ુ , બઝનેસમાં પાગલ દ કરો,
વઢકણી વ ુ અને લપોડશં ખ વો િવ ૂ ષક છતાં ચમ કા રક ઘરનોકર ! એમાં કોઈ
તરવ રયો ુ વાન ‘કાન િવ કાન ’ ું નાટક લખે, તો ણે શેવાળથી બાઝેલા
ભ મ રયા ૂ વામાં થી કોહવાટની વાસને બદલે મોગરાની મહક આવી હોય, એ ું
લેઝ ટ સર ાઈઝ થાય ! બધા જ પો ુ લર એલીમે ટસ ળવીને પણ ે કોની
પસં દગી સામે ુ જરો કયા િવના ક ું ક ઉ મ આપી શકાય એવી સા બતી ફર વાર
ઓ ડટો રયમમાં પગ ૂ કવા મજ ૂ ર કર. અને પોતાની તને મોટા સ ક માનવાના
કફમાં સં વનનકાળમાં ગળાથી કોથળ બ ૂ નની મ લાવીને ાં ા કરતા દડકાં
વા ઘણાં મહારથીઓએ પણ શીખવા ું નાટક એક સમિપત ુ વા ુ જરાતી
અ યાપક સૌ ય જોશી રાઈટર-એ ટર-ડાયર ટરના ી ઈન વન રોલથી ભજવી બતાવે
! અહાહાહા ! વેલકમ જ દગી એટલે રા ે જોયા પછ સવાર ુ ધી નો ુ માર ન ઉતર
એ ું નાટક ! જનરશન ગેપની વાત છતાં ુ વાન દ કરો િવલન ન હ. ેમાળ પ ની /
નેહાળ માતા જરાય વેવલી ન હ છતાં સં વેદનાથી છલોછલ ! અને નવી પેઢ નો બાપ
સામેના િવરોધ છતાં બાપ વે દયો ક ખલનાયક ન હ ! કોઈ ર ોની પં ચાત િવના
વતમાનની ુ િનયામાં થી જ પા ો- સં ગો ઉઠાવીને પરોવેલી સા વક ુ લસીમાળા.
પા ાલેખનના પાઠ ુ તક તર ક ભણાવી શકાય એવી ૃ િત !
યસ, ઈ સ પોિસબલ. નોન ફકશનમાં િવચારો ક મા હતી ું ુ નરાવતન ારક
અિનવાય હોય છે . પણ નવલકથા, ફ મ, નાટક, ટ વી શો વી ફકશનલ કળાઓનો
તો પાયો જ ઈમે નેશન યાને ક પનાશ ત ઉપર છે . ભારતની અ યબી એ છે ક
અહ િતભાનો ુ કાળ નથી. છતાં ય સ કતાનો ુ કાળ એટલે ભાસે છે ક ટલ ટને
ૂ રતીતક નથી મળતી હોતી. ૂ ના જમાનાનાં સ કોની મયાદા હતી, તો આગવી
ૂ બીઓ પણ હતી. મક, ર જ. આજનો ુ વા સ ક માં ડ એક-બે સફળ ો ટ કર,

Page | 73
યાં તો હાં ફ ય છે . અને પછ હવનમાં મં પ ચાલતો હોય એમ રિપટશન ચા ુ
કર દ છે .
અપવાદો છે . ચો સ છે . અર એવા દર દાર અપવાદો છે ક
એમની હાજર ને લીધે ઘ ું દવા ળયાપ ું ઢંકાઈ ય છે . પણ ઓવરઓલ, નવી
વાતાઓ જોઈએ તેટલી રચાતી નથી. ગીત-સં ગીતમાં નવી નવી તજ ક તરાહોની
િતજો ુ લતી નથી. ૂ ું નવા વ પે ‘ચન’ થયા કર છે . વલો ું ફર છે , પણ માખણ
નીકળ ું નથી. કદાચ ૂ ધમાં જ મલાઈ ઓછ છે . આપણે એ ુ કશન સી ટમમાં જ
નવી-નવી ક પનાઓને બદલે ૂ ની- ૂ ની યા યાઓની ગોખણપ ી પર ભાર ૂક એ
છ એ. એટલે ૂ ની પણ કળા-સા હ યની શોખીન પેઢ ની િવદાય પછ એ તરની ડાઈ
ધરાવતા ુ વાસ કો ઓછા છે . (સાવ નથી એમ ન હ, ઓછા છે !)
ક પછ હળાહળ કોમિશયલાઈઝેશનનો સમય જ એવો આ યો છે ક હોલી ૂ ડમાં પણ
એ ટિવટ ની અછત હોય એમ કોિમ સના ૂ ના પા ો, લાિસક નવલકથાઓ ક ૂ ની
ુ પર હટ ફ મોને જ દોહવાની શ થઈ ગઈ છે ! ૂ ું એ બ ું સો ું હશે, પણ સતત
સોનેર ઝાંય ખો નાખે છે !

ઝગિથગ

વારસો ખ નો હોય છે , એ બોજ ન બનવો જોઈએ.

Page | 74
 11.

માણસની વાતા,વાતાનો માણસ !

ુ પરફા ટ લાઇફ રસમાં ભાગતા માણસની ખોવાયેલી
લાગણીઓ શોધતી અનોખી કહાની -

શેરદલાલ ુ ન ુ નવાલા રાબેતા ુ જબ ઉતાવળ ચાલે પોતાની

ઓ ફસમાં વે યા. સાથે એમની ુ વાન ૃ પાળ ટનો ાફર હતી. પોતાના મેનેજર
કૌશલ સામે અડ ું પડ ું ' ુ ડ મોિનગ' ફક ને પોતાના ટબલ પર ખડકાયેલા કાગળોના
ઢગલામાં એમણે બ
ૂ ક માર દ ધી. ુ ન ુ નવાલાની સાથે આવેલ ુ વતી વરસદહાડા
થી એમની ટનો કમ સે ટર હતી. ટાઇિપગ ટ ું બો રગ કામ છે , એટલી જ એ

Page | 75
ઇ ટર ટગ હતી. આકષક અને દખાવડ . એ ઘરણાં પહરતી નહ , અને છતાં ય
શણગારાયેલી લાગતી. પણ એના ુ લાયમ હોઠ પરની મ મતાથી ખબર પડ યક
એ તરત કોઇની સાથે લં ચ કરવા ઉપડ ય એવી નથી. એના ેસ લી ે સમાં કોઇ
ડઝાઇન નહોતી, પણ એના ુ ડોળ બાં ધા પર એ એટલી વફાદાર થી ફટ થયો હતો, ક
એ ડઝાઇનર લાગે! આ વળ એના એક રં ગબેરંગી પી ં પણ ખોસે ું હ .ું એ ું નામ
હ ું લ સા. લ સા આ બ ુ સોફટ ૂ ડમાંહતી, અને હળવેથી શરમાતી હતી. એની
તરલ ખોમાં સપના તરતા હોય એ ું લાગ ું હ .ું એના ગાલ લમ વા ર ુ મડાં
થઇ ગયા હતા અને ચહરા પર ુ શીની લહર હતી. કૌશલને આ લ સાના
હાવભાવમાં થો ુ ં અચરજ લા .ું તરત પોતાની જ યાએ ગોઠવાઇ જવાને બદલે તે
ક ું ક ગીત ગણગણતી એ હજ ુ ન ુ નવાલાની ચે બરને અઢલીને ઉભી રહ . જરા
વાર રહ ને ુ ન ુ નવાલાના ડ ક ુ ધી લટાર માર આવી, ણે પોતાની હાજર નો
અહસાસ કરાવતી હોય ! અલબ , એ ડ ક પર તો એક મશીન મો ુ દ હ ,ું યાં બેઠા
પછ માણસ રહ શક એમ નહોતો. શહરનો એક અિત ય ત શેરદલાલ. ને કાગળાના
સરસરાટના અવાજ અને કો ુ ટરની કલકસમાં તાલબ સં ગીત દખા ું હ .ું 'કમ?
?
ું કંઇ કામ હ ?'
ું એણે ખો ચી કયા િવના જ સાવ ફોમલ ટોનમાં ૂ છ , ું એ
અવાજમાં પણ ઉતાવળ છલકાતી હતી.
'ના, કંઇ ન હ' કહ ને એ ુ વતી મં દ મં દ ુ કાન સાથે સરક ગઇ. પછ કૌશલના ડ ક
પાસે આવી, 'કૌશલ, તમને સર ગઇકાલે નવી સે ટર ની ભરતી કરવા ું કંઇ ક ?ું '
'હા, ક ું ને! કાલે જ એમણે નવી છોકર ની ભરતી માટ બપોર કહ ું એટલે મ ર ટમે ટ
એજ સીને યાર જ કટલાક ઉમેદવારો મોકલવા ું કહ .ું પણ હ ુ ુ ધી કોઇ ોબેર
ફલેવડ ુ ગ ચાવ ું સે પલ દખા ું નથી.'
'તો પછ કોઇ આવે ન હ યાં ુ ધી ુ ં જ એ કામ ચા ુ કર દ ' કહ ને લ સાએ
પોતાની જ યાએ જવા લચકતી ચાલે કદમ માં ડયા.
મોટા શહરોના શેરદલાલોને વારસામાં ન હોય, તો ય ચ માની ભેટ મળ ય એટલી
ય તતા હોય છે . ુ ન ુ નવાલાની કલાકો તો ઠ ક, િમિનટો પણ ભીડભર રહતી. સેક ડો
પણ ધ ા ુ કરતી એની આસપાસ રાસડા લેતી. અને આજનો દવસ તો
ુ ન ુ નવાલાનો વ ુ ય ત દવસ હતો. ફોનને ણે ોિનક રોગનો ુ મલો આ યો
હોય, એમ એ રણકવા લા યો હતો. માણસોની ઓ ફસમાં અવરજવર શ ૃ થઇ ગઇ હતી

Page | 76
અને ખડખડાટ હસવાથી લઇને ચીડાઇને ચ લાવા ુ ધીના અવાજો સં ભળાવા શ ૃ થઇ
ગયા હતાં. ઓ ફસના છોકરાઓ કવર અને પાસલો લઇ દોડમદોડ કરતા હતાં.
કો ુ ટરના મેસેજ એલટનો ટોન એકધારો વાગી ર ો હતો. ઓ ફસના કલાક દ રયાઇ
તોફાનમાં ફસાયેલા ખલાસીઓની પેઠ આમથી તેમ વ ઝાતા હતાં. ણે ઓ ફસમાં
બરફ લો ઝંઝાવાત, આગ ઓકતો જવાળા ુ ખી, ુ્ર ર ૂ ણધરતીકંપ- બધી આફતો
એકસાથે ાટક હતી. ુ ન ુ નવાલા પોતે ણે આઇટમ ગલના ડા સની માફક ફોન,
ફકસ- કોપીયર, મશીન, ટબલ, દરવા , કો ુ ટર, િ ટર વ ચે નાચી ર ો હતો.
બઝી દવસના વધતા જતાં સની વ ચે ુ ન ુ નવાલાને અચાનક અહસાસ થયો ક
ઓ ફસમાં પરફ ુ મની મહક ફલાઇ છે , અને લીચ કરાવેલા સોનેર વાળ, પપલ
વે વેટ ટોપ અને શેલ ઇય ર સ તથા ોકોડાઇલ કટ અને સે ડ સ સાથે ૃ પેર દય
ચમકાવતો એક આકાર ઉભો હતો. એના કંગનની ખનક દબાવતો કૌશલનો અવાજ
આ યો 'સર, એજ સીએ સે ટર ની પો ઝશન માટ આમને મોક યા છે !'
'કઇ પો ઝશન?' ુ ન ુ નવાલાએ અચાનક ચ કયો હોય એમ નવાઇથી ૂ છ . ું 'સે ટર
કમ ટનો સર. ગઇકાલે જ આપણે વાત થયેલી એ...'
'ગાં ડા થયા છો િમ ટર કૌશલ? ુ ં ું કામ આવી ૂ ચના તમને આ ?ું છે લાં એક
વષથી લ સા અહ અફલા ૂ ન કામ કર છે . મને ૂ રો સં તોષ છે ◌ે◌.ે જયાં ુ ધી એ ઇ છે
યાં ુ ધી અહ કામ કર શક છે . એને હટાવવાનો જ નથી. સોર મેડમ, અહ કોઇ
જ યા ખાલી નથી. અને કૌશલ, એજ સીને ૂ ચના આપી દો ક કોઇ નવા ક ડડટ અહ
મોકલે ન હ!' ુ ન ુ નવાલા અકળામણથી તા ૂ કયા. ૃ પેર દય ઓ ફસ છોડ ગ ,ું
ફિનચરની સાથે કમર ડોલાવ ,ું કૌશલે ણે ખોથી એકાઉ ટ ટ સાથે વાત કર
લીધી ક સાહબની મર વધતી ય છે . અને દવસે દવસે એના એબસ ટ માઈ ડમાં
ૂ લકણાપ ુઆવ
ં ું ય છે . મોબાઈલના વ ુ પડતા ઉપયોગથી આ ું થ ું હશે? એ ું
િવચારતો એ સરક ગયો. ઘ ઘાટ અને ધમાલમાં લં ચટાઈમનો ેક આ યો.
ુ નગનવાલા ક ું ક િવચારતો ુ લી પેન અને કાગળોના ઢગલા સાથે ઉભો હતો.
કપાળે પેન ભટકાવતા એની ૂ યમન ક નજર બાર બહાર ઉભરાતી વાસં તી ડાળ ઓ
પર તાકતી હતી. બાર માં થી અચાનક તા ં ખીલેલી ૂ ઈની માદક ુ ગ ં ધની હળવી
લહરખી આવી. એ ચરપ ર ચત મહક તો લ સાની હતી! ુ ન ુ નવાલા આ એકદમ
અટવાયેલો હતો િવચારોના બોજમાં. બ ર સપાટાબં ધ ઉપર-નીચે થ ું હ .ું એના

Page | 77
પોતાના ટોકના કટલાક સોદા ચાલતા હતા. ખર દ-વેચાણના િનણયો ફટાફટ ગણ ી
માં ડ લેવા પડ તેમ હતા. એ ું દમાગ લ પીડમાં ધમધમ ું હ .ું લોન, મોગજ,
બો ડ, િસ ુ રટ ઝ, ઈ વટ - કટલાય લાય ટસના આદશો ઘ ડયાળના કાં ટ ટતા
હતા. ફાઈના સની આ ુ િનયામાં ફાઈન બાબતો માટ જ યા નહોતી- મ ક સં વેદનાઓ
ક ૃ ટ ! છતાં ય પેલી ૂ ઈની ુ ગ ં ધે ુ ન ુ નવાલા મગજમાં લ સાની ૃ િત સતેજ
કર . હા. આ એની જ ુ ગ ં ધ હતી. લ સાની જ. ણે બાર માંથી હવા ન હ પણ લ સા
લહરાતી હતી. મીઠ મ ુ ર લ સા.
અચાનક નાણા ું િવ કડાકા સાથે શ થ .ું લ સાની બેઠક
ુ ન ુ નવાલાથી ૨૦ ડગલા ૂ ર હતી. 'યસ, નાઉ... ુ ઈટ નાઉ... ુ ં અ યાર જ એને
ૂ છ લઈશ. આ ઘડ એ જ. ખબર ન હ અ યાર ુ ધી મ આ કમ ન ક !ુ '
ુ ન ુ નવાલાને પોતાનો જ અવાજ સં ભળાતો હતો અને એ એિનમેશન ફ સના
કરકટરની અદામાં ઓ ફસમાં થી સે ટર ના ડ ક તરફ ઘ યો. ઉતાવળ ચાલ પાવતો
ઉભો ર ો. લ સાએ મત ફરકાવી એની સામે જો .ું લ સાના ગાલ પરની
સવારવાળ ુ લાબી ઝાંય બરકરાર હતી. ખોમાં સ ચાઈ છલકાતી હતી.
ુ ન ુ નવાલાએ ટબલ પર કોણી ટકવી. હ ુ હાથમાં કાગળની થ પી ને પેન હતા.
'િમસ લ સા, માર એક િમિનટ એક ખાસ વાત કરવી છે . ુ ં સમય બગાડયા િવના કહ
દ . ું માર સાથે લ ન કર શ? માર પાસે સામા ય ર તે થાય છે , એવો ેમ કરવાનો
સમય નથી. પણ ુ ં ખરખર તને ચા ુ ં .ં ફટાફટ જવાબ દ, લીઝ કામ ઘ ું છે , હમણા
પેલા બે કવાળાઓ ય આવી જશે.'
લ સા સફાળ ઉભી થઈ ગઈ. એની ખો આ યથી પહોળ થઈ ગઈ. 'આ તમે ું
વાત કરો છો?'
'કમ? ન સમ ?
ું ' ુ ન ુ નવાલાના અવાજમાં અધીરાઈ અને અજ ં પોભ યા. ' ુ ં તાર
સાથે પરણવા માં ુ ,ં લ સા. આઈ લવ .ુ માર આ કહ ું હ ું અને માં ડ થોડ ક
િમિનટો ચોર ને આ યો .ં જો ફોનની રગ વાગે છે . માર એ ઉપાડવાનો છે . હા,
લ સા- કહ, ું માર સાથે...'
છોકર થી બ ું એકસાથે થઈ ગ .ું પહલા તો એની ખોની નવાઈ શાં ત થઈ અને
એમાં થી ુ ટયા. અને એનાથી ું ધળ બનેલી નજર વ ચે પણ એ હસી પડ .
હાલથી એણે પોતાના બં ને હાથનો હાર ુ ન ુ નવાલાની ડોકમાં પહરા યો.

Page | 78
'મને હવે ખબર પડ ' એણે ૃ ુ અવા ુ ન ુ નવાલાની સાથે આ લગન લેતા ક ,ું 'આ
મેલો ૂ નો ધં ધો તમારા મગજમાં થી બી ુ ં બ ું બહાર ધ ો માર ને કાઢ છે . મને તો
તમે ડરાવી દ ધી. ડા લગ, યાદ નથી તમને? આપણે ગઈકાલે રા ે આઠ વાગે પેલા
ૂ ણા પાસેના મં દર પરણી ગયા છ એ'
***
કોણ માને ક આ ય શ બેકડ ાઉની વી આ િસઝ લગ
ટોર એટલી ૂ ની છે ક એના સ કના ૃ ુ ની(જ મની ન હ!) શતા દ ું આ વષ છે !
યસ, ૫ ૂ ન ૧૯૧૦ના રોજ ફ ત ૪૭ વષની વયે પોતાની વાતાઓના ત વી
અણધાર ચોટ કર િવદાય લઈ ગયેલા ઓ હનર ની આ કહાની (રોમા સ ઓફ બઝી
ોકર) છે . અલબ , આપના િવ ા ુ એ એનો ભાવા ુ વાદ કય છે , અ ુ વાદ ન હ.
ુ જરાતીમાં મળતા ઓ હનર ના વાતાસં હોના અ ુ વાદ એટલા ફ ા અને મા ત રયા
છે , ક હનર ની વાતાઓ વાં ચવાની મ માટ ય ે શીખ ું જોઈએ!
િવ લયમ િસડની પોટર. ૂ ંક વાતાઓનો બેતાજ બાદશાહ. ઉપનામ ઓ હનર થી એક
સદ પછ પણ જગતસા હ યમાં વતો રહલો માણસ. જ દગી પણ યો એની વાતા
વી રોમાં ચક ઉતારચઢાવવાળ . સ ટ બર ૧૧, ૧૯૬૨માં અમે રકામાં એની જ દગીની
વાતા એક ડોકટરના ઘેર જ મીને શ ૃ થઈ. ણ વષની મર એણે મા ુ માવી. દાદ ની
ઘેર રહતી વખતે માનો ખોળો એણે ુ તકોમાં થી શો યો. લાિસક કથાઓના ગળા ુ ડ
વાં ચનમાં એની ફવ રટ હતી અનેક ક
ૂ ં વાતાઓના સં કલન વી અર બયન નાઈટસ.
વતા માણસમાં થી પા ોના ચહરા શોધવાની એને ટવ પડ . પછ એણે ત તના
કામ કયા. ગટાર અને મે ડલીન પર સરસ વગાડ ણે. આમ જ એને ીમં ત
પ રવારની એ થોલ નામની ૧૭ વષની છોકર મળ . િવ લયમને ેમ થયો. પણ ભાિવ
પ નીને ય ( યાર) વલેણ ટ .બી. હતો. વનની બે મહ વની ી- મા ટ બીમાં ગઈ,
અને ેયસીને પણ એ જ રોગ! છતાં ય (કદાચ એટલે જ) િવ લયમ પરણવાના
િનણયમાં ઢ ર ો. બે કની નોકર છોડ પોટર ૨૫ ડોલરના પગાર મેગેઝીનમાં
કટારલેખક બ યો. પણ એ દરિમયાન બે કમાં ઓ ડટ આવતા એ વખતે પોટર ઈ ચા
હોઈ નાણાક ય ગોટાળા માટ એ જવાબદાર ઠરવી દવાયો. પોટર સસરાએ મીન
પડ ને છોડા યા બાદ ૂ ર જતો ર ો. પણ પ ની અ યં ત બીમાર પડતાં, એ ૂ ગભવાસ
છોડ ને સામેથી શરણે થયો. મરતી પ ની પાસે ર ો અને પછ થી મીન પરથી નાસી

Page | 79
જવાના અને બે કના ગોટાળાના ુ નાસર ૫ વષની એને લ પડ ! અને એકલા પડ
ગયેલા, હાર ગયેલા, બરબાદ થઈ ૂ કલા એ આદમીએ લમાં જ પોતાની
ક પનાઓના મહલ ચ યા! સ કતાને માફક આવે એ ું એકાં ત મ .ું નાની દ કર ને
બાપ લમાં છે , એમ ક ું નહો ું એટલે પોતાના ગમતા ૂ ળા ર 'ઓ' ગમતા નામ
હનર આગળ લખીને વાતાઓ લખી! વાતાઓ છપાતી ગઈ, વં ચાતી ગઈ, વખણાતી
ગઈ... અને વ ુ ને વ ુ લખાતી ગઈ! સાર ચાલચલગતને કારણે ણ વષમાં જ
આઝાદ થઈ જનાર કદ િવ લયમ હવે ઓ હનર નો નવો અવતાર ધારણ કર ૂ કયો
હતો! ઓ હનર ની વાતાની બે ખાિસયત રહતી. વા તિવક પા ો અને સર ાઈઝ
એ ડગ! અનોખા વ ટથી ભાવકોને ચકો આપી, એ છે લી લીટ માં ખળભળાવી
નાખે. ચરબીદાર શ દો િવના બ ુ થોડામાં ેમ વી કા યમય લાગણીનો ય એ દલને
વ ધી નાખતો અહસાસ કરાવી શક! એની જગમશ ૂ ર ' ગફટ ઓફ મે ઈ' (મેગી ન હ!)
િવ સા હ યની સવ ે ઠ લવ ટોર ગણાય છે ! હનર એ મોટ મર ફર લ ન કયા,
પણ એ લાં બા ટકયા ન હ અને તરત ટા પડ જવા ું થ .ું શરબતી ખોને બદલે એ
શરાબમાં ૂ બતો ગયો. પણ વાં ચીને આ વન ન ઉતર એવો નશો ચડાવતી અ ત
વાતાઓ લખતો ગયો. એ જમાનામાં એક વાતાના સાડા સાતસો ડોલર એને કાશકો
ૂ કવતા, એવી સરટોચની એની લોકિ યતા! ટલ ટના જોર પર માણસ કવો ફાઈટ બેક
આપી શક? ૂ છો ઓહનર ને! એ ું ઘર તો ઠ ક, જયાં એને લની સ થયેલી એ
કોટ ું બ ડગ આ 'ઓ હનર હોલ' તર ક ટકસાસ ુ િનવિસટ ની મા લક ું છે !
પાછલી મર હનર ૂ યોક આવી ગયો. માણસોથી ભર ું નગર એને ભર ૂ ર વં ત
લાગ .ું ર તે ચાલતા સામા ય ઈ સાનોમાં એણે પોતાની વાતાઓ શોધી. હનર
માનતો ક દરક ય તની જ દગીમાં કોઈ અનોખી વાતા પાયેલી હોય છે . માણસ
સામા ય હોય છે , પણ એની દા તાન અસામા ય હોઈ શક છે . અલબ , માણસના દય
ુ ધી પહ ચતા આ લેખક ુ ધી પહ ચ ું અઘ ૃ ં હ .ું ખાસ િમ ો િસવાય એ કોઈને
મળતો ન હ. આખી જ દગીમાં મા એક જ લાં બો ઈ ટર ૂ એણે ૂ યોક ટાઈ સના
પ કાર જયો મેકએડમને આ યો હતો! ૃ ુ ના એક વષ પહલાં ના એ ઈ ટર ૂ માટ
પણ પા નામે લખતા આ લેખકને મળવા એને દા ૃ ની બોટલ પહ ચાડવા છોકરાને
ફોડ , દરવા ટકોરાનો કોડવડ પારખી એ પ કાર પ લીશરનો એજ ટ બની મળવા
ગયેલો !

Page | 80
 હનર એ એ ું લાડથી ચ પોતે બનાવી આપી એની સાથે
પેટ ટ વાતો કરલી. 'વાતાઓ ુ ં માર તને ુ શ કરવા લ ુ ,ં એટલે લોકો
આપોઆપ ુ શ થાય છે . ુ ં ય એક વાચકની મ લખાઈ ગયેલી વાતા છપાય યાર જ
બી વાચકોની સાથે વાં ચીને િવચા ૃ ં ,ં પણ લખાયા પછ એ તરત વાં ચીને એમાં
બ ુ ં કાં ટછાં ટ કરતો નથી.' રોય ટ ની ટએ અમીર એવા આ લેખક ું દય ટ ું
િવશાળ એટલો જ હાથ તં ગ ર ો. કોઈ પણ સં ઘષ કરતા કલાકાર, કિવ, લેખક, િવ ાથ
માટ એને એટલી લાગણી ક પોતાનો ુ ર કાર એ લોકોને મદદ કરવા ખચ નાખતો!
વનમાં હારલા માણસો માટ એને લાગણી હતી. એને વારં વાર થ ,ું ૂ તકાળમાંકયાં ક
પાછો જઈને ફર થી વી ના .ું કશોક કામનો યવસાય ક ુ ,ં પણ શ ૃ કરલી
નવલકથા પણ એનાથી ૂ ર ન થઈ ! પણ એની વાતાઓએ કટલીય જ દગીઓને ૂણ
કર ને વવા વી બનાવી! િષકશ ુ ખર એ ' ુ સા ફર' ફ મોમાં લીધેલી 'ધ લા ટ
લીફ'ની ડ હોય ક મી વેલે ટાઈન નામના િતજોર ફાડની ીલર ટોર ર ૂ જની
પાછળ સતત સં વેદના ું એક ઝર ું એની વાતાઓને ભીની રાખ ું ! દવાળ કોમાં
છપાતી ચ લર વાતાઓ ચગળ ને એને વખા યા કરતા આપણે વાતાઓ કવી હોય
એની શ ૃ આત કરવી હોય તો હનર નો ખોળો ૂ ં દવો જોઈએ. ટ કાકારો કહતા એની
વાતાઓમાં અવા તિવક ર તે છે લે ચોટદાર ત હોય છે . હનર માનતો જ દગી જ
આવા યોગા ુ યોગવાળા વળાં કોથી ભર ૂ ર છે . ુ ઓ ને એ ુ જર ગયો યાર હોલમાં
એની િતમ િવિધ રખાયેલી, એ ર શનની ૂ લથી એ જ સમયે કોઈના લ ન માટ
ૂ ક થઈ ગયેલો! નૈયાઓએ ડા ુ બની જ ું પડ !ું ઉપરવાળો વાતાકાર હનર થી યે
મોટા સર ાઈઝ એ ડગ આપતો સ ક છે !

ફા ટ ફોરવડ

' માર વાતાઓ એક શહર, કાળ ક દશની નથી. તમે થોડા રં ગો બદલાવો અને એ
તમાર છે . કારણ ક એ માનવ વભાવની છે . અને માણસ હં મેશા સરખો જ ર ો છે . મને
વાતાઓ ન ૂ ઝે યાર ુ ં લોકો વ ચે શેર ઓમાં રખ ુ ં .ં વાતી જ દગીનો ધબકાર
ઝી યા િવના લેખક ન બનાય! ' ( ઓ હનર )

Page | 81
 12.

કોઈ પ છા ખેરવી ઊડ ગ ...

ું
છે હ ુ એકાદ ટ ુ કો ડાળ પર !

હોય છે એ ુ ં દન
રડ શકાય છે ફ ત રા ે
એ નથી આવ ,ુ ં
યાર અજવા ં હોય સાથે!
ૂ ય યાર ય અ તાચળે
કટલીક બાબતો ના ટળે ,
Page | 82
કટલાક અ ય જ ં ુ ઓ
-
ણે ેત ધારદાર દાંતથી
પેટ અને દલની દ વાલો ખોતર!
બહાર ધકાર અને
ભીતર ખાલીપો
ઘ થઈને િવ તર,
તમને ઊભેઊભા ચીર!
અને છાતીની વ ચોવચ
કોઈ હાડ ું ૂ ટ, ુ ઃખે
જો આપણે એટલા મજ ૂ ત હોઈએ
ક આપણે ઢ લા પડ શક એ
તો યાલ આવે ક
આપણને મ યો છે એવો ૂ ઝતો જ મ
ારય ઝાવાનો નથી
એ ઘા નથી,
પણ ભેટ છે ?...
હંમેશા દયને ુ ુ ં રાખે છે !

કિવય ી ઓ રયાકની ે કિવતાને આ પહરાવાયેલા

ુ જરાતી વ ો છે . અને આવી છાતીની આરપાસ વ ધી જતી રચના યાદ આવવાની
મોસમ, એટલે જ કાિતલ ઠંડ માં ુ ંઠવાઈને ૂ ટ ું વાળ ને પડલી િશયાળાની રાત! એક
ૂ નકાર છવાઈ ય આસપાસ, ગ ું નગર વહ ું ૂ ઈ જતાં ભકાર ખં ડ ર બની ય
અને ચી લગ કો ડ આપણને ઝ કર દ, યાર યાદો ું તાપ ું દર પેટાવીને થોડા
ગરમ રહ ું પડ છે . કિવ િન ુ મ મદાર ું ગીત વગર સાઉ ડ સી ટમે કાનમાં પડઘાયા

Page | 83
કર - એક ુ ત શરદની રાતે, યાં મંદ પવન લહરાયો...
શાળાઓમાં એક જમાનામાં િશયાળાની સવારનો િનબં ધ
પર ામાં ૂ છાતો. પણ બાળકો મોટા થયા પછ કોલેજ લાઈફમાં દર ૂ તેલી
મૌ લકતાનો સળવળાટ છંછેડવો હોય, તો ‘િશયાળાની રાત’ િનબં ધ ૂ છવો જોઈએ!
િશયાળાની રાત એક એવી ુ વતી છે , કાળા સાડલાથી હાઈટ નાઈટ ુ ધીના દરક
વ ોમાં પોતાના તરફ ખચી શક! યૌવન િશયાળાની રાતની ઋ ુ છે . યાં ખાલી
પથાર માં તં ગ ચાદર વ ચેની કરચલીઓ ‘િમસ’ થઈ શક છે . િશયાળાની રાત િવરહની
વેદના લઈને આવે છે . તાજગીનો તલસાટ લઈને આવે છે . માં જોડાજોડ બેસીને
એકબી ના ાસની ૂ ં ફ ું હ ટર લઈને ઠંડ નો ુ કાબલો કર શકાય છે . માં એવા
ૂ ં ફાળા ાસને યાદ કર એને કોફ ની કપની બા પ ગાલો પર ઝીલી ર લેસ કર
શકાય છે ! િશયાળાની રાતની સૌથી મોટ સોગાત છે - મનગમ ું એકાંત. ફોનને બદલે
દાંત વાય ેટ થાય એવી ઠંડ માં ટોપી પાછળ ઓળખ ઢ ૂ ર ને ચાલી શકાય છે . કયા
કલરના કપડાં પહરવા, એ ૂ ં ઝવણ નથી રહતી. કટ, ૂ ટ, વેટર, ુ લઓવર ધોયા
િવના પણ સતત પહર શકાય છે . પોતાના ધબકારા તાલબ ર તે સાં ભળ શકાય,
એવી નીરવ શાં િતમાં ચાલતા ચાલતા ઇયર લગમાં રડવા વા કટલાક નશાખોર
ગીતો હોય છે . મ ક, શમશાદ બેગમના ો ઝ વોઈસમાં લે ક પહલા પહલા યાર,
ભર ક ખ મ ુ માર... ુ નગર મ આયા હ કોઈ ૂ ગર... ક પછ ‘યાંદો ક
મૌસમ’ ું દલ મ ફર આજ તેર યાદ કા મૌસમ આયા... હા, યાદોની મોસમ.
ૃ િતઓની સગડ પર સમયના ગારાને વળતી ઘટનાઓની રાખ ખખરવાની મોસમ.
યાર ૂ રજના કરણો તાવ આ યો હોય, એવા ફ ા પીળા પડ ને અશ ત બની ય
છે , યાર લો ખીલવાને બદલે ચીમળાઈને સં કોચાઈ ય છે . યાર ૂ તરાઓના
ભસવાનો પણ અવાજ સં ભળાતો ન હોય, યાર િવચારોના ાન લાળ ટપકાવતાં દાં ત
સાથે આપણા દમાગમાં ૂ ર કયાંકરવા લાગે છે . ગમે હ તી કા અસદ કસ સે હો ુ ઝ
મજ ઈલાજ, શ ્ આ હર રં ગ મ જલતી હ સહર હોને તક...
િવ ટર ઇઝ સીઝન ઓફ ાઈવસી. પોતાની ત સાથે વાત
માં ડવાનો વખત. પગના ૂ ઠાના ુ ઃખતા નખને પં પાળવાની મોસમ. પોતાની જ
હથેળ સાથે હ તમેળાપ કરવાની મોસમ. યાર ૂ રજમાં થીન મળે , એ ઉ સ એવી
ગોળ ખોમાંથી ઝર, એ વીણી લેવાની મોસમ. એક પાનીઝ કહવત છે ◌ઃ એક

Page | 84
 ેમાળ શ દ
્ િશયાળાના ણ મ હના ગરમી આપી શક છે ! ાચીન રોમમાં રવાજ
હતો - ‘ફ રએ’ તર ક ઓળખાતા દવસોનો. આમ તો પ લક હો લડ ું જ કંઈક. એ
દવસે ુ લામોને ી મળે , વહ વટ તં િવસામો લે. પણ છતાં ય ફ રએ એટલે રિવવાર
ું ન હ. ફ રએ યાને ક ડ. આ સોનેર દવસોમાં ક ું જ કામ ન હ કરવા .ું
મનોરં જન પણ ન હ. બસ, આરામ કરવાનો. તમામ એ ટિવટ બં ધ કર દવાની. અને
બસ, ેમ કરવાનો. ણોની સાથે રમવા ,ું ૃ િતની અ ુ ૂ િતકરવાની. આ દવસો
કલે ડરમાં પણ ગણાય ન હ! બોનસ ટાઈમ! કાિતલ ઠંડોગાર િશયાળો આપણને સામે
ચાલીને આવો લવલી ‘લવ ેક’ ( ે કગ અપ ઓફ લવ ન હ!) આપે છે . યાર બસ,
પર પરના અ ત વનો અહસાસ કરવાનો હોય... યાર ઠંડ ને લીધે વ ુ ન લાગતી
તરસ પાણીને બદલે સં ગીતથી િછપાવવાની હોય!
હગ ઇઝ ધ ગ ફોર કો ડ િવ ટર. િશયાળો ુ ત, તં ુ ર ત
આ લગનથી, ુ તી ભગાડવાની ઋ ુ છે . હ ર ગોઠવેલા શ દો ન કહ શક, એ એક
ઓ ચ ુ આ લગન કહ શક છે . ટાઢોડામાં લકવા ત થઈ ગયેલી આપણી ન ડ
સી ટમને વોમ હગ થક પોતાના હોવાપણાનો અહસાસ થાય છે . ચાર ઠંડા હ ઠ મળ ને
એક ગરમ ું બન રચી શક છે . પણ ક ું ન કર એ, તો ય ર ઈને બદલે શાલ- વૅટરમાં
પાયેલા કોઈ દહને બસ આપણા બા ુ ના વ ુ ળમાં બં ધ કર એ, તો જ પં દનના ાર
ુ લી શક. સો િવ ટર િવઝડમ ઇઝ - બી લાઈટ એ ડ હગ ટાઈટ! સં ૃ તમાં તો કહવા ું
છે ◌ઃ િવલાસી નરના ભા યમાં બે બાબત આવી પડ છે ◌ઃ િવ ુ લ તનો મા
( ું દર ઓના િવશાળ ઉરોજોના સં ુ ટમાં થીઉ વતી ઉ મા!) અને દ ધા ૃ તા રજ ય!
યાને હમં ત ઋ ુ ની લાં બી રાિ ઓ ! રોમા સના રોમાં ચની તડપ જગાવતી િશયાળાની
શીતળ રાિ ઓ લાં બી હોય છે અને ‘એલોન’ વીતાવવાની આવે તો આ ‘લો લી’
નાઈ સ કોઈ ેતવાળવાળ ૃ ા વી, થરથરતી, ુ ્ રજતી અને ડ ુ મ ુ થતી ધીર
ધીર પસાર થતી હોય એમ લાગે! િશિશર રાિ ઓમાં માણસ ‘ક છપાવતાર’ ધારણ કર
લે છે . ણે બધા ગોને સં કોર ને પોતે જ પોતાની ન ક સરવા માં ગતો હોય એ ું
લાગે! ઝાં ખો પડલો ચં અને ાં ક પસાર થતી કોઈ જળ િવનાની ૂ બળ વાદળ . અને
િવ લયમ શે સિપઅર ણે ‘એઝ ુ લાઈક ઇટ’ નાટકના બી કના સાતમા
યમાં થી લલકાર છે - લો લો લો, ધાઉ િવ ટર િવ ડ... ની આખર કડ માં એ
કહ છે - તી હમખં ડમાં એટલી ધાર, નથી ટલી કોઈ હાલો દો ત આપણને યાદ

Page | 85
પણ નથી કરતો એ અહસાસના ઝેર લા ડંખમાં હોય છે ! ફર થી િતરાડમાં થી વેશતા
ૂસવાટા મારતા ઠંડા પવનની મ ગર પર પડલા કાપામાં થી વેશતી બરફ લી
ૃ િતઓ. એના સાયલ ટ નોફોલથી આપણી દર જ રચાઈ જતા હમાલયનો િશરા,
ધમની, ચેતાતં ને ભ સી દતો બોજ. થી ગયેલા સમયમાં થી ખરતી અજ ં પા
, અફસોસ
અને અકળામણની ટલ કણીઓ. ગરમ લોહ ને ઠં ુ કરતો િવ ટરિવષાદ. શાં ત સડક,
અશાં ત પગલાં. ચડતો ાસ. ઉતરતો ઉ લાસ. કોઈ દ વાના ગલીયો મ ગાતા રહા,
ચ મે નમ ુ ુ રાતી રહ રાતભર... એક ગળાના હ ડયા નીચે દબાઈને ખામોશ થઈ
જ ું એક ૂ સ ,ુ ં અને એને ઢાં કવા બહાર આવી જ ું ઉધરસ ું એક ૂ ુ ં ઠસ ુ .ં ..
િશયાળામાં ુ મી ય છે , બસ મા વીતેલી ણો અને ન વીતાવી શકાયેલી
વાતા ું નમક ખોની આસપાસ ખારોપાટ િવ તાર દ છે ...
***
ા ઝ લઅન લેખક પાઉલો કોએ હો હમણા પેનના પાટનગર
મે ડ ગયા. સવારમાં ચાલવા નીક યા. એક બે ચ પર જઈને બેઠા. િસગારટ સળગાવી.
યાં એક ૂ ગ આદમી આવીને બા ુ માં ગોઠવાયા. થોડ વાર પછ એમણે કોએ હોને
ૂ છ ‘ું ું જોજનો ૂ ર બેઠો હો એમ લાગે છે , ાં ખોવાયો છો?’
‘ઓહ, અહ જ .ં પણ આ બે ચ પર ૨૪ વષ અગાઉ બેઠો હતો, એ સમય યાદ આવી
ગયો. યાર મારો ચ કાર િમ એ ટિશયો માર બા ુ માં હતો. અને માર પ ની
ટના લેમે કો ડા સ શીખતી હતી ઉભી હતી - અને અમે બં ને એ જોતા હતા. એણે
થોડો વ ુ શરાબ પીધો હતો, અને એ મ તીમાં ડોલતી હતી...’ કોએ હોએ ક .ું
‘એ જોય યોર મેમર ઝ’ ુ ગ ક ,ું ‘પણ એ ના ૂ લશો ક, યાદો નમક (મી ુ ,ં સો ટ)
વી હોય છે . માણસર મા ામાં એ ખોરાકને વા દ ટ બનાવે છે . પણ વ ુ પડતી
મા ામાં એને કડવો-બે વાદ બનાવી દ છે !’
કોએ હોને થ ું - ખર વાત છે . જો આપણે સતત ૂ તકાળમાંજ વતા રહ એ, તો
આપણા વતમાનમાં એ ું ક ું ય ન હ હોય - ને મીઠાશથી યાદ કર શક એ
ભિવ યમાં!
***
િશયાળાની રાત એ સી ટમ ડ મે ટશન છે . માં ચપટ ક
નમક વી યાદોની પડ ક દલની ુ લી ફાટ પર ભભરાવી દવાની છે . બળતરા અને

Page | 86
ચચરાટ થશે. ઉહં કારો ઉઠશે અને શમી જશે. ઠંડ ની મોસમ જ ૂ રજનેપણ સો ટ
બનાવે છે . ટાઢક અ ય ાસને પણ િવ ઝબલ બનાવે છે . ક ું ક ખખડ છે વેરાનમાં,
ક ું ક કણસે છે ઈ સાનમાં. પણ દાં ત કચકચાવીને, હ ઠ ભ સીને, મફલર ટાઈટ કર ને,
વેટર નીચે ખચીને, મો ં ઉપર ચડાવીને, ફળફળતા કાવાના ૂ ં ટ માર ને, ગ -પ -
મ ના નશાનો કાંટો ચડાવીને ૂ ઠવાતા પણ આગળ ચા યા કરવા ું છે .
િવચારતણખાઓમાંથી ૂ ં ફ લેતા લેતા! સદ રાત, દદ ક બારાત!
અને મો ુ ં પણ િશયાળા ું ભાત પડ છે . સપનાના ગોદડાં માં લપાઈ ગયા પછ બહાર
નીકળ ું ગમ ું નથી

Page | 87
 13.
ટ ટશન, િસડકશન : એક ચ ુ ર નાર, કર
ક ગાર...
ગંગા કનાર રતીના કણ કટલા છે , તે ણી શકાય પણ ીના
મનને ણી ન શકાય! (વ ુ દવ હડ )

‘એકા કની પરવશા...’થી શ થ ું ટ ું એક સં ૃત ુ કતક છે .

એક વાસી અ યા ઘરમાં રાતવાસો માં ગે છે . ૃ હ વાિમની એને જોઈને જ આકષાઈ
ય છે . પણ એમ કંઈ થો ુ ં વળગી પડાય? એટલે ના પાડ છે . કવો છે એ ઈ કાર? ‘‘હ

Page | 88
પિથક, એક તો ુ ં ુ વાન ,ં પાછ બ ુ ુ કાબલો કર ના શ ુ ં તેવી .ં અને મારા પિત
પરદશ વાસે ગયા હોઈને સાવ એકલી .ં ઘર ગામથી ૂ ર છે . મારા સા ુ તો ધળા
અને બહરા છે , એટલે ુ ં ૂ ણાનાપેલા ઓરડામાં જ ૂ તી હો .ં માટ અહ રોકાવાને
બદલે બી ુ ં ઠકા ું શોધી લો!’’ હં અઅઅ- આ તે નકાર ક િનમં ણ? બી માટ!
***
‘ હન એ ુ મન બક સ કોલર, ધેર ઈઝ સમિથગ ર ગ ઈન
હર સેકસ ઓગ સ!’ ુ રંધર જમન ચતક ડ રક િન શે ું આ િનર ણ છે ! અિતશય
િવ ૂ ષી મા ુ નીઓ એવી બો રગ એ ટિવટઝમાં આ વન સમય એટલે વીતાવતી હશે
ક નાચગાન, હં સીમ ક અને ફલટિ◌ગ, ડ ટગ વી એકસાઈ ટગ એ ટિવટ ઝ એમને
ઉ ે ત નહ કરતી હોય! બાક ચં ચલ, કોમલ, શીતલ મદનમો હનીઓ તો
વનખેલમા પે રમતી હોઈને ‘રમણી’ કહવાઈ હશે? આપણે યાં ાચીન લોકકથા છે .
માં વીર િવ મ પોતાના પરા મી ુ િવ મચ ર ના વખાણે ચડ છે . યાર
મનમો હની નામની ું દર ભયા દરબારમાં રા િવ મને કહ છે . ‘િવ મચ ર મહાન
હશે, પણ એના કરતાય ચ ડયા ું ીચ ર છે ! ી જો ધાર તો પછ અશકયને શકય
કર બતાવે!’ અને પછ કવી ર તે પોતે એક જ યાએ કદ પકડાયા છતાં, રા ના જ
ુ ંવરના સં તાનની માતા બનીને િવ મના કાનની ૂ ટ પકડાવી દ છે , તેની રોમાં ચક
કથા છે ! વં દતા ૂ માંસદ ઓ પહલા લખા ું છે ◌ઃ પાણીમાં તરતી માછલીઓના
પગેરાની છાપ (!) શોધનારો મળ આવે, આકાશમાં ઉડતા પં ખીના (અ ય) સગડ
ઉકલનારો મળે , પણ ીના દયને પારખનાર િ લોકમાં પણ કોઈ નથી! અને આપણા
ઘણા મગની દાળના શીરા વા ું વાળા સમાજ ચતકો વળ એ ું જ માને છે ક ીને
દય જ હો ું હશે. શર ર ું કંઈ ીને હોય જ ન હ! એને કશા આવેગો થાય જ ન હ,
એને મ તી ચડ જ ન હ! ુ ષ ‘ફર યાં ચર’, પણ ીને ‘ચર યાં ફરવા’નો પણ હક
હોય ન હ!’ ‘અ ત વ’ ફ મમાં પેલો રામ ુ ર ચ ુ વો તેજ ધાર ડાયલોગ નાિયકા કહ
છે ◌ઃ ‘તન ક યાસ જો ુ હાર શર ર કો જલાતી હ, વો હમાર શર ર કો કમ જલાતી હ
કયા?’’
કમ ન હ, જયાદા! સાય ટ ફકલી ૂ ડક ીને મ ટ પલ
ઓગઝ સ થઈ શક છે . ુ ષની માફક એણે બે સમાગમ વ ચે રાહ નથી જોવી પડતી.
અને મ ુ યમાદાને પ ુ માદાની માફક કોઈ િનિ ત ઋ ુ કાળ હોતો નથી. આપણા

Page | 89
 ુ રાણોમાં નાર ું પ ધારણ કર ને ુ ષે રિત ડામાં વ ુ આનં દ નાર ને આવે, એ ું
ક ૂ યાની કથાઓ છે . અને એને સચોટ ર તે સમ વતો તક પણ ચ લત છે ◌ઃ
કાનમાં ગળ નાખીને ખં જવાળો, યાર કાનના સં વેદનતં ુ ઓ ગળ કરતાં વ ુ
દો લત આનં દત થતા હોય છે ! ાચીન ભારતીય સં ૃ િત એટલે ફકત ભ ત, મો
અને સં યમ એ સમીકરણ જ ખો ુ ં છે . ુ રાતન ભારત એટલે િવલાસ અને વૈભવ ું પણ
વૈિવ ય ! ઈ રના ચ ર ો કંડારતા મહાકા યોમાં પણ ંવાડ ંવાડ રોમાં ચની ઢગલીઓ
થાય, એવા સં ગો અને વણનો ુ ધપાકમાં ભાતની માફક એકરસ થયેલા છે !
ઈન ફડા લટ , યાને લ ને ર સં બ ં ધોની માયા ળ જ ન હ, ‘કાયા’ ળને પણ ભાર
રિસકતાથી વણવનારો આપણો સમાજ હતો. મતલબ, આ આજકાલ ું ન હ, પરા ૂ વ ું
ચા ું આવે છે . અ ુ નથી શેન વોન ુ ધી !
પં ચતં માં પં ડત િવ ુ શમાએ ફકત હરણ અને કાચબાની, િસહ
અને િશયાળની બાળબોધકથાઓ જ નથી કહ . (ભૈ, રાજ ુ મારોને રાજનીિત
શીખવાડવાની હતી - એમાં ુ િનયાના દરક રં ગો િસલેબસમાં જોઈએ ને ! ) એમાં અનેક
કહાનીઓ ‘ રકમ’ યાને એડ ટર , ય ભચારની પણ માદક વણનો સાથે છે . એવા જ
ચ સ લટરચર ગણાઈ ગયેલા ં થ ‘ હતોપદશ’માં સ ુ દ ની પ ની ર ન ભા
વળ ઘરના નોકરને ું બન કરતી હતી, યાં પિતની અણધાર એ થઈ. ચબરાક
પ નીએ બરબલ ૃ ય કરતા હાજરજવાબીપ ુ દાખ ું ‘આ ઘરમાં ચોર થાય છે , સાકર
અને ક ૂ રની - કોણ ખાય છે , તેની ખાતર કર !’ િશવે પાવતીને કહલી કથાઓના
મનાતા ં થ કથાસ ર સાગરમાં ા ધ ૂ ખની વાતા છે . ૂ ખ બહારગામ જતા પ ની ેમી
સાથે ભાગી ગઈ. અચાનક પિતએ પાછા આવીને ૂ છ , ું તો નોકરાણીએ પઢાવે ું
બહા ું ક ું ક એ તો બાર દવસ પહલા મર ગઈ! ૂ ખ બારમાસ ું ા ધ કરાવી
ા ણ જમવા બોલા યા તો એની ભાગેલી પ નીને લઈને વટભેર એનો ેમી આવીને
જમી ગયો, ક ા ધ આરોગવા આ ીને વગમાં થી લઈ આ યો ં! ૂ ખ રા થઈને
દ ણા આપી!
ુ િનયામાં ૂ ઢમાં ૂ ઢ રહ ય ?
ું ૃ ?ુ ના. ભારતવષ કહ
છે ઃ ગહનમ ીચ ર મ! આપણે યાં કમસેકમ હ ર વષ પહલા ં થ રચાયોઃ
ુ કસ તસતી. માં પિતિવયોગે દર ઉઠતી અગન ું શમન કરવા ઘરની બહાર જતી
નાર ને એક પોપટ આડાઉભા ાં સ ા સં બ ં ધો અને ય ભચારની અઢળક રં ગીન કથાઓ

Page | 90
સં ભળાવે છે ! બળને છળ તથા કળથી હં ફાવતી વાતાઓ! શામળ ભ એવી જ વાતાઓ
ુ જરાતીમાં ‘ ૂ ડાબહ તર ’ના નામે લખી. હોન (કા ુ ક) ક યાઓના મનોિવહારમાં
ડો ક ું કરાવતી વાતાઓ એડ ટ એસએમએસ વી એ ટવલી ચામિ◌ગ છે ! ( ૃ ણાલ
સેન અને ચં કાશ વેદ એ તેના પરથી ફ મો બનાવી છે , અને ુ સેને દલફક
ચ ો!) એક સે પલઃ
શં ખ ુ રના શં કરની પ ની બ ુ ભ ુ કા હતી. (જો ઠંડ હોય તો
ગરમી હોવાની જ. ુ કાળ હોય તો વરસાદ ું અ ત વ હોવા ું જ. એમ એક પિતને
સવ વ માનનાર પિત તા હોય, તો એકથી વ ુ ુ ષોનો સં ગ કરનાર બ ુ ભ ુ કા
નેચરલી હોય જ! ુ લસી ઈસ સં સારમ ભાત ભાત ક લોગ!) તો એ રિતિ યા નાર ું
નામ રં ભકા હ .ું એને એક સાથે ચાર-ચાર ઉપ-પિતઓ યાને અફસ હતા. િપ ૃ ા ધ
િનિમ ે રં ભકાના આમં ણથી અલગ-અલગ સમયે આવેલા ચારય ેમીઓને ફ મી
ટાઈલમાં રં ભકાએ પા યા. હસીને લોટપોટ કર એવી ઘટનાઓ બની ( મ ક,
રં ભકાએ ભોજન આ ું એને કોઠ નીચે પાયેલા ેમીએ ગરમ લાગતા ંક માર ,
અને કોઠ ઉપરના ેમીએ સાપના ભયથી દર ઠકડો માય !) ચાર જણ પિતની નજર
સામે દકારો થતા નાઠા. બચારા પિતએ ૂ છ ‘આ
ું ?
ું ’
વ થતા ુ મા યા િવના રં ભકાએ શાં િતથી જવાબ આ યો ‘તમારા િપ ૃ ઓ છે . તમે
દયના ેમ િવના ા ધ ક ુ એટલે ુ સે થઈને ભોજન લીધા િવના ભાગી ગયા! કરો
ફર થી ા ધ!’ આ ુ કસ તસતીનો ફારસીમાં અ ુ વાદ થતાં એ ૧૪મી સદ માં
‘ ૂ તીનામેહ’ નામથી ઈરાન પહ .ું અર બયન નાઈટસની આવી જ મેઘધ ુ ષી
કથાઓની પરં પરામાં આ વાતાઓ પણ વખણાઈ. ૂ ક માંપહ ચતા એ ુ રોપ પહ ચી
અને ઈટાલીના યોવાની બોકિશયોએ એડ ટ ટોર ઝના છે ક ૧૪મી સદ માં કરલા
સં પાદન ‘ ડકમેરોન’માં પણ એના પડધા પડયા! બા ઝાક ડોલ ટોર ઝ રચી. ીની
ચં ચળતા અને ચપળતા બં નેને િનખારતી આ અનં ગકથાઓમાં શરમસં કોચ િવના
િશથીલ ચા ર યનો ઉ સવ મનાવી, ‘કામ’ ેમ છોળો ઉડાડવામાં આવી છે .
વણનો પણ કવા કળા મક! અમ શતકમાં ેમીને મળવા ઘેલી થઈને દોડતી ુ વતીના
ચ ણયાની ગિતથી હવાનો સપાટો લાગતા દ વો ઓલવાયો અને... તો િવ ાપિત ર ચત
ુ તકમાં ુ લટા કહવાયેલી ી કટા માં ઉ ર વાળે છે ‘અમારા ુ ળમાં એકમા
જ મમાં અનેકને ચાહવાની ર િત છે , સતી બનવા ું કલં ક અમારા માટ અપમાનજનક

Page | 91
છે !’ ઓહ વોટ એ બેબ! લાઈક લઝ હલ !

વેલ, એક ુ અલી આ બધી કથાઓ કંઈ ‘એડ ટર ’ની ુ ગાળવી

કથાઓ નથી. આ ની બ ુ બોલબાલા લોબલ લેવલ પર છે , તેવી ‘કોન’ ટોર ઝ
છે . (રસ દ કાવતરાં ને ે માં કો સિપરસી કહવાય- એટલે હોિશયાર ૂ વકના
લાિનગથી થતી છે તરિપડ ના લોટને કોન કહવાય!) સં ૃ તમાં તો શ દ પણ છે ◌ઃ
ૂ તકથા! રકમ (છ ના ં!)ના પાયા પર રચાયેલા અને પેઢ દર પેઢ સચવાયેલા આ
કથાનકો ૂ ના નથી- કારણ ક, આ ય ફર ફર ને એ હક કતોમાં પલટાયા કર છે .
પોતાના ણય (બાફલી ૂ ધીના ૂ પ વો ફ ો લેટોિનક ન હ, લસણ- ુ ંગળ વાળ
ભેળ વો ચટપટો પેશનેટ લવ!) માટ ી વ ુ હમત કર શક છે . અને જ મ ત
એનામાં એવી ચા ુ ર છે ક જો ી ધાર તો જ ુ ષ તેના િવશે સ ય ણી શક ! સીધી
લીટ ના ઠાવકા બાબલાઓ આ ય નટખટ નખરાળ નારને કંટાળો આપીને બોર કર
છે . ડાહ ડમર , ુ શીલ સં કાર , િવનયીિવવેક , ુ ણયલ, ઘરર ુ ૃ હણી... ઉઉઉઉફ!
હાઉ બોઓઓ રઈઈઈગ! થોડ ક શેતાનીયત, થોડ ક શરારત જ દગીને હર હર ટ ટ
ટ ટ બનાવે છે . છોકર જરા ટ સી હોય, તો ટોપ લાગે. માદક હોય, તો મતવાલી
લાગે. રં ગીન- ર ૂ હોય, તો ડ પાળ લાગે. અને મ તીખોર મારકણી હોય તો
મીઠ મ ુ ર લાગે! સં સાર કં ઈ ફ ત સા વીઓનો મઠ નથી. સે સ િવનાની ી એટલે
વઘાર િવનાની દાળ! ત ણીના તોફાન એટલે ણે રસોઈમાં પડ ું મર !ું રં ગ અને
વાદ બં નેમાં આકષણ વધારતી રડ હોટ ચી લઝ ! મહો બત ક િમચ!
***
‘િ યાચ ર ય’ની થીમ પર ઓફબીટ છતાં િસ પલ, આ ટ ટક
છતાં ફની ફ મ િવનય ુ કલા વા વાં ચતાિવચારતા લેખક - દ દશક ફ મ બનાવી
છે - િમચ! બધી વાતાઓ ૂ ળ તો ાચીન ભારતીય ૃં ગારવારસાને અપાયેલી જલ
છે . (અને રાઈમા દવતાઈ અ સરા વી જ લાગે છે !) ‘ઉ સવ’માં કાકા યારલાલે
ૂ લથીઅ ુ ં ુ ક ું સં ગીત ભ ી મો ટ એ ક પોઝ ક ુ હોય તેવા અ ત ૂ ઈ ગીતો
છે . કા યા મક માવજતમાં નાની નાની ૂ બ ૂ રતબાબતો ૂ ં થી લેવાઈ છે .
***
સદ ઓથી સમા ીને રમક ુ ં ક કઠ ૂ તળ બનાવીને રાખી છે .

Page | 92
લ નોમાં ુ લામની મ ચોકઠાં ગોઠવી તેને ધકલી દવાઇ છે . બાદશાહોથી ધમાચાય
ુ ધીના દરકને ડર છે , ક એક વખત જો નાર આઝાદિમ જ થઈ તો વયમ િમ ટર
ગોડના પણ ુ શમાં રહ તેમ નથી! માટ તભાતના નીિતિનયમો અને બં ધનોમાં
ીને સતત એટલી ૂ ં ચવી નાખી ક એ પલાયનવાદ બને, કમકાં ડ બને, ડર ને
ગ ધાઈ રહ. ી હં મેશા ફ લગથી વે છે . એટલે ૂ ઠ માટ પણ એણે ય ન નથી
કરવો પડતો, એ દરથી જ આવ ું હોઈને સહજસા ય છે . ી આકિષત ઝડપથી થાય,
અને થાય તો જગત આખાની પરવા િવના ફના થઈ જવા સામે ચાલીને ૂ સકો મારવા
બહા ૂ ર બને! એ ુ ષ વી તા કક ગણ ીબાજ ન બને. અને ુદ ી પણ ન સમ
શક એવા એની દરના ખચાણના વમળોથી ભડક ને જ ૂ ના ુ ગોના દરક ધમ ીને
પાપની યા યાઓ અને સ ની ૂ તાવળોથી બાં ધી રાખી! ુ ષ વા ુ ત વ છે .
ઝં ઝાવાત ગમે તેટલો ચં ડ હોય, લાં બો ટક ન હ! યાર ી જળત વ છે . ઉપરથી
શાં ત, દરથી ડ . એક એક ટ ું ધીરજથી, ખં તથી સતત પડયા કર અને તે
પ થરની આરપાર છે દ કર ણે! જળની માફક ી ગમે તે રં ગ, ગમે તે આકાર ધારણ
કર સરક શક છે . દ ય ેમ ક આ વન નેહસં બ ં ધ ક લાંબા ગાળાના દાંપ ય વન
િસવાય પણ ીની દર પણ એક માદા છે . ને ભોગ ભોગવવા છે . અના ૃ ત મ તી
માણવી છે . આગળ પાછળના કોઈ ‘ઈમોશનલ બેગેજ’ િવના જ ટ ફોર ફન જલસા
કર ને ચાર દન ક ચાંદની વી ુ વાની સમાજના, મા ૃ વના, ક ૃ વના કોઈ િવવેચનો
િવના ચસચસાવીને વી લેવી છે . સં બ ં ધ પરપોટા વો પણ હોય અને પોલાદ વો
પણ હોય. બં નેની લેવર છે . કામચલાઉ સહશયન, કાયમી સહ વન!
પોતાનામાં જ ય ત રહ ને, ુ લામની મ ુ કમો છોડ ને, ઢોર માર માર ને, પો◌ાતના
આદશો ુ જબના જ આદશ ગોખાવીને ુ ષોએ લોહ પી ું છે ીઓ .ું તો કટલાક
ડોબાઓ વળ એના ચરણ પશ કર ને એના ખના ઉલાળે તાથૈયા કરવા ત પર થાય
છે . ીને આ બેમાં થી કોઈ િતમો નથી ગમતા. એક ુ અલી, પોતાને ું ગમે છે - એ
ગે ુદ ી જ બેખબર છે ! એ અયો યાનો મહલ પળવારમાં છોડ દ છે , પણ એક
ુ વણ ૃ ગને પશવાનો મોહ ન હ!
લ ન એક ક ચરલ આિવ કાર છે . પણ શર રના બે ઝક
ઈ ટકટસ નેચરલ ઢોળાવ છે. ૃ િત અને સં ૃ િતનો આ સં ઘષ અપવાદોને બાદ
કરતા સનાતન ર ો છે , અને રહવાનો. સં તાપ અને સ ની ગમે તેટલી બીક બતાવો,

Page | 93
મ ની માયા ળ તવાની. ઈટસ બેટલ બ ્ વન સોલ એ ડ બોડ ! આ માની એક
ૃ િ છે , શર રની બી જ ૃ િ છે . વરાયટ ઈઝ પાઈસ ઓફ લાઈફ - જો કોઈ
સલમાનખાનનો િ િવલેજ હોય, તો કોઈ મનીષા કોઈરાલાનો પણ એ િવશેષાિધકાર
બની શક છે. એટલે ધમ - સમાજના ુ રાતન ચોખ લયા બં ધનો વ ચે નોનવેજ
કહાનીઓ, ગીતો ૂ ચકા રચાતા ગયા છે . ી શર રથી કોઈને હં ફાવી શક તેમ નથી,
અને એના યેના મા લક ભાવને લીધે આખા ગામની નજરો એની ચોક દાર કરતી
રહ છે . એટલે ી દમાગ અને દલના દાવપેચ શીખી ય છે . ુ ટલ કાવ ાં અને
મદહોશ ુ કાનની એ ટિવટ ખીલવે છે . ગટપણે વાત કરવાથી મળતા િતભાવોના
અ ુ ભવે એકાં ત માટ પા આમં ણો, સં કતો અને બહાનાઓની ભાષા શીખે છે . કયારક
એને કોઈ વળતર જોઈએ છે , તો કયારક આવા ચોર લીધેલા આનં દની ણો એનો ય
અહમ સં તોષી, એને જ દગીની ઘટમાળના કોરા ગણામાં કશીક રિસક રં ગોળ કયા ું
ુ ખ આપે છે . પોતે પણ કોઈને ુ માવી, નચાવી શક છે - એની પણ એક સકસેસ
ફ લગ હોય છે . એટલે જ નાર ની દર રકતકણો, ેતકણો, ા ણો સાથે ઈ યાકણો
ભળે લા હોય છે . પેથોલો ની લેબોરટર માં ન હ, પણ ખમાં કાઉ ટ થાય છે !
હોય તે પણ નટખટ નાર , બો ડ ુ ટ જ દગીનો ગરમાગરમ મસાલો છે .

ફા ટ ફોરવડ

‘ અઢાર ભાષા આવડતી હોય તો પણ ુ ષ એમાં ની એક પણમાં ીને ના પાડ શકતો

નથ ! ’

( ડોરોથી પાકર )

Page | 94
 14.

1 JAN. 2011, NEW YER

ખ જયાં મ ચાય યાર થાય ધા ં તરત, ખ એમ જ
ખોલતાં અજવા ં થા ુ ં હોત તો!

નવા વષ તીસમારખાનના ઝટકા કરતા શીલા ક જવાનીના વ ુ

લટકા મળે એ જ ાથના !

માણસ નહ , ખરાબ તો એનો વખત હશે,

Page | 95
ચાર તરફથી કવો ુ ં ઝાયો સખત હશે?
થતાં થઈ ગ ુ ં છે ભલે ને ક ા કર,
પ તા ુ ં સતત એય દયની રમત હશે.
જોતાં શીખી ુ ં તને કયાર? ઓ મન રહ,
ુ ઃખ આપણાં ને વાંક બી નો સતત કશે?
આ ુ ં ક ોધ એટલે જ હરવખત હશે,
જોશો જરાક ૂ ળમાં ડ મમત હશે.
યેક ાસે ઉકલે, વંચાય ના ૂ ર,
આ હ તરખા પેકહ ુ ં લખત હશે?
સૌ ુ ં ગલત િનભા ુ ં ં બસ એ જ આશથી,
લે િનભાવી મા ં ઘ ુ ંયે ગલત હશે.

શીષક પં તના જ કિવ (અને પોતાના કા યસં હ માટ હમણાં

જ સા હ ય પ રષદનો એવોડ મેળવનારા) ી હષ ભ ની આ ચાવી ચાવીને વાં ચવા
અને વાં યા પછ વાગોળવા વી કિવતા છે . નવા વષ કોઈ નવા સં ક પો ન કરવાનો
ે ઠ સં ક પ લીધા પછ પણ ૨૦૧૦ કરતાં ૨૦૧૧ને બેહતર બનાવવા માટ પૈસાની
સાથે થો ુ ં ેમ ું બેલે સ પણ વધ ું જોઈએ. એ માટ તો જગતમાં આ બધા સા હ યની
ખોજ થતી રહ છે . પણ બે કમાં ટલો આપણને રસ છે , એટલો ુ ધમાં નથી હોતો.
સં પિ ને ટ ું માન છે , એટ ું સં વેદનાઓને નથી ! વરસ જ ન હ, આ ું એક દશક ૂ ં
થ ું નવા િમલેિનયમ .ું હ ... થોડા ક ચા હ ! એટલે એ પ તાયા કર છે . ‘કાશ...’
એ એવો શ દ છે , તરને હાશ થવા દતો નથી ! સગવ ડયા સં બ ં ધો મોટ ભાગે
ુ પર ફ યલ હોય છે . ફસ ૂ ક પર ફસ દખાય છે , પણ વતી ખ દખાતી નથી.
આપણે કોઈ ફ મ ટાર કોઈને તમાચો માર દ ધાની ગોિસપ ચગળ એ છ એ. પણ એ
વળ કઈ અકળામણમાં આ ું એકશન લેતો હશે, એમાં ડો ક ું નથી કરતા. માણસના
મન ું રમોટ કં ોલ ઘણી વખત એની પાસે હો ું નથી. ઘણી વખત િનયિત શ ુ િન
Page | 96
બનીને એના બધા પાસા ઉલટા પાડ છે . ઘણી વખત ફકયા પણ િવના પાસા પોબારા
પડ છે . અ ટ મેટલી, આપણે તતા પણ નથી, આપણે હારતા પણ નથી. એ તો
આપણો ‘વખત’ છે , આપણને તાડ છે અને હરાવે છે . વકત સે દન ઔર રાત,
વકત ક હર શય ઓર માત... આદમી કો ચા હયે, વકત સે ડર કર યે ! અને આ
સમય સડસડાટ ચા યો ય છે , ા છો ાસની ઝડપે! જોતજોતામાં નવા િમલેિનયમનો
એક દસકો ૂ રો થઈ ગયો! માં માઈકલ કસન વા કંઈક જતા ર ા અને નર
મોદ વા કંઈક આવી ગયા! સમય ચાલતો જ જશે, પણ એ ું અ ત વ ાસ છે , યાં
ુ ધી છે . એક વખત ાસ ૂ રા થયા પછ કલે ડર રહ તો પણ ું અને ન રહ તો પણ
?
ું પછ ન ઓ ડ ઈયર, ન ુ ઈયર. ન હપી, ન સેડ. એટલે જ માણસમા ને તી
તલપ હોય છે , ભાિવના ભેદ ણવાની. પછ એ સાય ટ ફક ોફસી હોય ક ુ ંડળ ના
હો!
જગતભરમાં બનતી ઘટનાઓ િવશે આપણે ણી લઈએ છ એ,
પણ આખી ુ િનયાની મા હતીનો ભં ડાર ભયા પછ પણ આપણી ત િવશે આપણે
ણતા નથી! એટલે જ આપણી દરક પ ર થિતના દોષનો કોટ ટ ગાડવા માટ આપણે
ખ ટ શોધતા ફર એ છ એ. બ ુ ઓછા માણસો એટલા નીડર અને િનખાલસ હોય છે ,
કહ શક - હા, માર ૂ લ હતી. મારો વાં ક હતો. સતત એકની એક ઘટના ું ુ નરાવતન
તમાર સાથે થાય, તો દર વખતે સમ યા ‘સમાજ’માં જ નથી હોતી, આપણી અ ુ ર
‘સમજ’ પણ હોય છે ! કોઈને ુ ઃખી થ ું ગમ ું નથી. પણ ુ ઃખ કંઈ આપણા ગમા
અણગમાની આમા યા રાખીને આવતા નથી. ુ દને તમાચો માર ને લાલ ગાલ
રાખનારાઓ ય ભીતરથી થોડાક બળ ને કાળા પડ જતા હોય છે . બી ઓ સામે
મ મતા દખાડવા થરતા ળવવા ‘હશે, જવા દો, ફરગેટ ઈટ’ એ ું કહ ું પડ છે .
પણ દર કોઈ ગા લબ બેસીને ગ ણત ગોઠ યા કર છે ◌ઃ ૂ ં હોતા તો કયા હોતા? દરક
ણ આવે છે , યાર એટલી અગ યની નથી લાગતી જયાર એ ય છે , યાર લાગતી
હોય છે . ઘટના પસાર થઈ ગયા પછ જો ધા ુ ન થાય, તો ‘ ું થઈ ગ ’ું ના ચકા
‘ ું થઈ શક ું હોત?’ ની ક પનાના આફટરશોકસ જ માવે છે . દમાગને ખબર છે ક
સમયની ગાડ માં રવસ ગીઅર હો ું નથી. લે કન દલ તો બ ચા ચડ , હથેળ ું નેજ ું
કર ને અગમિનગમમાં નજર કરવાની! કોઈ સાય ટ ફક ફ ુ ચરની ોફસી િનહાળે , કોઈ
બાબા પાસે ુ ંડળ જોવડાવે - ડવાઈન ડઝાઈનનો એક લાન હોય છે . જબ જબ જો

Page | 97
જો હોના હ, તબ તબ સો સો હોતા હ! ભારતીય અ યા મ ું આ ાણ વ, ‘કોર
એલીમે ટ’ છે . એમ માને છે ક પ રણામ અગાઉથી ગોઠવાઈ ગ ું છે . નાની નાની
માઈ ો ઈવે ટસમાં ફરફાર થાય છે , પણ પાયાની મેગાઈવે ટસ ઓલેરડ લલાટ
લખાયેલા લેખની મ જ મની સાથે જ અફર જોડાયેલી છે. રોજ કોલે જતી વખતે
કયા કપડાં પહરવા એ આપણા હાથમાં છે . પણ એ કપડા ું અચાનક કયાં ક ભરાઈને
ફાટ ું એ અચાનક બનતી ઘટના છે . માં આપ ું ક ું ધા ુ થ ું નથી. એટલે અફર
છે , તે અકળ પણ છે . ર તાઓનાં ફરફાર કર શકાય છે , પણ મં ઝલ તો હથેળ માં
પાયેલી છે યાં જ જઈને પગ અટકશે ! માટ તો સમ ભગવદગીતાના અક સમો
લોક બારમાં અ યાય (ભ તયોગ)માં બારમો લોક છે , ને સહજના કનાર બેઠલા
કોઈ સા ુ જન આડંબર િવના આચરણમાં ઉતાર બતાવે છે . ‘ ેયો હ ાના યાસ..’
વાળો લોક કહ છે ક કવળ ૂ ઢની મ કામ કય જવા કરતાં ાનનો અ યાસ ે ઠ
છે . ફકત ાનના અ યાસ કરતા હોશ ૂ વક થ ું ાન ું યાન ે ઠ છે . યાન એટલે
બેહોશી ન હ, ગરણ એ ત લીનતા ક યાનની થરતા કરતાં પણ ે ઠ છે , કમફળનો
યાગ! યાને અિત આસ તમાં થી ુ ત. રમે બર, વાત કમના ન હ કમફળના યાગની
છે . પર ા ૂ ર તૈયાર થી આપો. પણ પેપર તપાસવાવાળા તમે નથી. માટ માકશીટ
માટ પાગલ બની વ એવો હરખ શોક ન કરવો. ચચરાટ થાય તો થો ુ ં રડ લે .ું
મોજ પડ ય તો ખડખડાટ હસી લે .ું પણ પછ વીતેલા વરસની મ કંઈ સાર -
ખરાબ ણ હ તી, એ પસાર થઈ ગઈ એમ માનીને નવા વરસની મ આવનાર નવી
ણનો સામનો કરવા માટ ફર ઉભા થઈને કામે લાગી જ !ું બસ, એ જ વતાં
જગિત ું ! માટ કયામત ું જજમે ટ તોળનારા અ ય ચૈત યને બ ુ છે કછાકવાળો ન
લાગે એવો ચો ખો હસાબ આપવો! કયારક બ ુ ોધ ચડ, કોઈ ું આવેશમાં ક ું ક
ુ કશાન કરવાની ઈ છા થાય, યાર પેલા કવાળાઓની પાછળ લખે ું ૂ યાદ કર ું
‘ઠાકર કર ઈ ઠ ક!’ લેખાજોખાના ાજવા જોખવાવાળો એના એકાઉ ટ
્ સ બનાવશે.
આપણે આપણા ર તે હરથી ઝોલા ઉઠા ક, સીટ બ ક આગે ૂ ચ કરવી. ઠ ક છે,
દલીલો કરવી, ઠપકો આપવો. જ ર પડ યાં ગત અદાવતથી ન હ, પણ સાચા
ખોટાનો યાય તોળ ને કડક અને વ રત એકશન પણ લેવા જ પણ ુ ે
ધમસં થાપનાથાય હો ું જોઈએ. અને ુ દશનચ ર્ ચલાવતી મજ ૂ ત ગળ ઓ
ુ રલી પર પણ ુ લાયમતાથી ફરવી જોઈએ. જ દગી ભર ૂ ર પેશનથી વવાની છે .

Page | 98
પણ પેશન ું પાં તર ઓ સેશનમાં ન થઈ ય એટલી તકદાર રાખીને ! વળગણ થ ું
ક જ દગી ું ગળપણ ગ !ું એટલે જ બધા ુ ઃખ ક ુ સાનો જ મ આપણી દમાં થી
થાય છે , ‘આ તો નહ જ’ ક ‘આ તો જોઈએ જ’ની મમત એટલે કમના ફળ ું તી
એટચમે ટ. આપણી પીડા આપણી અપે ામાં થી જ મે છે . બધા તો કંઈ થત થઈ
શકતા નથી. પણ હોશમાં રહ ને એટ ું વીકાર ક આ માર જ જડ દને લીધે છે ,
તો ય ુ ભાનઅ લાહ! પણ કમફળનો યાગ કરવાના નામે ુ ક, નીરસ, કંટાળાજનક
નથી બની જવા .ું કોરકાડ ું ટ શન, છોડવા ું છે , ફટકાબા નથી છોડવાની !
િન યતા ૂ ક ને ચાલવા જ ઈએ, તો માગ ખાડાખબડાવાળો ય મળે , ઝાડ ઝાં ખરા ય
હોય. ઠોકરો લાગે, ૂ લા ય પડ એ. થાય, ૂ લ તો થાય. ૂ લ કરવી ુ નો નથી, ક ૂ લ
ન કરવી કદાચ અપરાધ છે . ૂ લને ૂલીને ભ ું કર .ું મો ુ ં મન રાખી કોઈની ુ ઈન
ગલતી (એના ખરાબ વખતના પ ાતાપની એને અ ુ ૂ િતહોય/ થાય યાર) માફ
કરવી. કોઈને મા કયા હશે, તો કયારક આપણા બધાનો મા લક, આપણો બોસ એની
આણ રાખીને, એના ‘ લહાઝ’થી એના ‘રિસ ોકશન’ પે આપણાથી યે અ યે
થયેલી ૂ લો માફ કરશે. આ ગેર ટ નથી. પણ આશા તો છે . અને ૨૦૧૧ આપ ું હ પી
હ પી જશે, એ ય એક આશા જ છે ને!
***
વી ુ મન બી સ આર ઝી પીપલ. આપણને બ ું ‘વ ’ુ
જોઈએ છે . પણ ‘વ ુ સરસ’ નથી જોઈ !ું શાકભા ના ભડક બળતા ભાવોની ચચા
વખતે પણ યાદ આ .ું શાકના ભાવ વ યા છે . ઉ પાદન વ ું છે . પણ વાદ ઘટયો
છે ! દશી ટમેટાં ગાજર મકાઈ શોધવા માટ ુ રાત વીય ઉ ખનન કર ું પડ તેવી હાલત
છે . મોળા કાગળ વા ટમેટાં ું સલાડ બધા ભચડ છે ! ુ ંગળ ની આટલી બધી ચચા
ચાલે છે , પણ ુ ંગળ ની તીખાશનો તમતમાટ ગાયબ થઈ ગયો છે , તે ું ?
ું ક ું ન હ
વળ ! હાઈ ીડ ોડકશનથી કસાનથી ક ટમર ુ ધીના તમામને બ ું ‘ઈઝી’ થઈ ગ ું
છે . અને ‘લેઝી’ પીપલ કયારય ‘ ૂ ઝી’ ન બની શક ! િસ પલ સી બાત હ. સં યા વધે
એટલે ુ ણવ ા નથી વધતી. બે ક બેલે સ વધવાથી હિપનેસ નથી વધતી. પણ એ
બેલે સને ખચતા શીખો તો કશીક લ જતભર ણો માણી શકો! નવી કાર લેતા પહલા
રસેલ વે ૂ ની ફકર કરનાર સમાજ કદ આઈ ટાઈન ક એલેકઝા ડર પેદા ન કર
શક! પ - સ દય વી ૂ ળ ૂ તઆકષણથી પણ લાગણી ૂ ભવતી ૂ કના ુ લાબ

Page | 99
 વી ુ ગ ં ધહ ન થઈ ય. આપણી નબળાઈને આપણે ભ ત કહ એ છ એ અને ડરને
સં યમ કહ એ છ એ. હો પટલો ઊભી કરવાથી કંઈ ત બયત ુ ધરતી નથી. સારા
ડોકટરો તો હોવા જોઈએ ને?
વાદહ ન ટમેટાં - ુ ંગળ વી જ ટ ટલેસ જ દગી ૨૦૧૧માં
પણ વવા ું ચા ુ રાખશો? પરમા મા કોઈ બાઘડ બલાડો હોય એમ ું સતત એનાથી
ડર ને કદ ની મજ વશો? ૃ િત સાથે દો તી ન હ કરો? શાકને વા દ ટ બનાવવા
વ ુ તેલ ૂ કો, એમ જ દગીને વા દ ટ બનાવવા થોડોક ઉમળકો, થોડોક ઉ સાહ ન
ૂ કાય? ૂ નો અ ભગમ હશે, તો ન ું વરસ આજથી જ ૂ ું થઈ ગ .ું લેટસ ફોલ ઈન
લવ િવથ લાઈફ. દલ ડોલાવે એવા શોખ છે આસપાસ, પણ એ માટ દલ હો ું જ ર
છે . ુ ઝક, પેઈ ટગ, ાવે લગ, ફોટો ાફ , િસનેમા, રાઈ ટગ - એશન ન કરો તો કંઈ
ન હ, અ ત એશ સ થતા રહ છે , એને માણતા તો શીખો, યારો!
પ લક ટ ટલેસ છે . કારણ ક, પ લક ર ટલેસ છે . સ ુ ને બસ બી થી આગળ નીકળ
જ ું છે . પણ કયાં જ ું છે , તેની ગતાગમ નથી. બધાને મનોરં જનની ૂ ખ છે . પણ
મનને રં જન માટ તાલીમ આપવાની ેવડ નથી. પૈસા વ યા છે . ુ િવધાઓ વધી છે .
લં બાઈ અને પહોળાઈ વધી છે . પણ ડાઈ વધતી નથી. જો ડાઈ વધે, તો જ ચાઈ
વધશે. અને એ માટ બધી દોડધામ વ ચે જરા થર થ ું પડ. ઈ ટં ટ કોફ ના પેકટ
મળે છે , ઈ ટં ટ ઈ ટલીજ સ વેચાતી મળતી નથી. ઉતાવળે બા ન પાક. ઝટપટ
લીધેલા િનણયો ઝટપટ ફરવવા પડ છે . જ દગી તો અ સરા વી છે . મ મ કરતી
નાચે છે . મરક મરક ુ ુ રાય છે . એના વળાં કો નજર ૂ કવી દ છે . એના ુ મકા ભાન
ૂ લાવી દ છે . એ નવાનવા શણગાર સ ને આમં ણ આપતી રહ છે . કસ ધ લાઈફ.
હગ ધ લાઈફ. આજના આનં દને વેઈ ટગ મોડમાં ન રાખો. એટલે કાલ શોક આવવાનો
િનિ ત હોય, તો આનં દ સાવ રહ ન ય ! ‘હષઘેલા’ થઈ જવાય એવી અિવ મરણીય
વાત લેખના શીષકમાં જ છે ! ભા ય સામેની ફ રયાદ ું ક ું સચોટ તીર તકા ું છે .
ખો બં ધ થાય યાર ગમે તેટલી રોશની વ ચે ધકાર છવાઈ ય છે . કાશ, ખ
ુ લે યાર એમ જ ‘ઓટોમે ટકલી’ બધે અજવા ં થઈ જ ું હોત! યાને, હમેશા બ ું
મનચાહ ર તે, ુ બ ૂ રત, ઈન કં ોલ જ થ ું હોત. ક પછ એટલી જ સહલાઈથી સત
ચ ્ આનં દનો સા ા કાર થતો હોત તો? ખ નો ુ લી જતો હોત તો? પણ ૨૦૧૧
હોય ક ૩૦૧૧... ધા ં જ અિનવાય પણે રવવા ું છે આપણે!

Page | 100
ર ડર બરાદરોને વષ ૨૦૧૧માં પોતપોતા ું અજવા ં ુ બારક!

ફા ટ ફોરવડ

કોઈ તા ં વાટશે, ને કોઈ ત ળયા ચાટશે...

ું તમા ના લેશ કર, બસ ખેલતો , ટસ કર!

( મકરં દ દવે )

Page | 101
 15.
ક ેસ@૧૨૫... કહાની વહ ુ રાની !

સન ૧૮૮૦માં ટશ તાજની ુ લામી ભોગવતા ભારતમાં એક

વાઈસરૉયની િનમ ૂ ં ક થઈ. એ ું નામ લોડ રપન. એ ભલા માણસ ું યેય એ ઉછરલો
એ ટશ યવ થા અને ગિતની પહચાન ભારતને કરાવી, એ ું નવિનમાણ કરવા ું
હ .ું એટલે એણે થાિનક વરા ય માટની પહલ કર . ત રક લોકશાહ ું આ પહ ું
લ ણ હ .ું ઉપરાં ત, એણે એ વખતે એક બી ાં િત કર . એ વખતે ુ રોિપયન
ન લના ુ નેગારોનો કસ ચલાવવાનો અિધકાર ભારતીય- યાયાધીશોને નહોતો.
ર તસરનો રં ગભેદ જ હતો. લોડ રપને એ ૂ ર કરતો ખરડો કાયદા ખાતાના લોડ
ગ બટ પાસે ર ૂ કરા યો. અ યાયના નામે ચં ડ રોષ ફાટ નીક યો, એ સમયના
ગોરા ુ રોિપયનોમાં ! એટલો દકારો થયો ક ૧૮૮૩માં પરત જતાં પહલાં રપને બેક ટ
Page | 102
પર જઈને રમ ું પડ .ું ભારતીય જજ જો ુ રોિપયન ુ નેગારનો કસ ચલાવે, અને
ુ નેગારને તે મં ૂ ર ન હોય, તો એ યાયપં ચ માં ગી શક - ના અડધો અડધ સ યો
પાછા ુ રોિપયન હોય-એવો ુ ધારો થયો ! હવે વાભાિવકપણે અકળવાનો વારો
ભણેલાગણેલા અને યાયતં સાથે સં કળાયેલા ભારતીયો તથા ઉદાર વભાવના અને
સમાન યાયના િસ ાં તમાં માનતા ગોરા ેજોનો હતો. એ બધા (મોટા ભાગનાં
વક લો જ)ને થ ું ક આપણા ો ર ૂ કરવા માટ આપ ું પોતા ું સં ગ ન હો ું જોઈએ.
૧૮૮૫માં આ માટની સં થા ુ ય વે પરદશી ેજોના જ
માગદશન નીચે થપાઈ. એ ું નામ ક ેસ. ઉફ ભારતીય રા ય ક ેસ. ૧૮૮૫માં
૧૨૫ વષ અગાઉ ભરાયેલા એના થમ અિધવેશનમાં ૭૨ ટલા આગેવાનો હતા.
(કાયકરો કરતાં નેતાઓ વ ુ હોય, એ ક ેસની જ મ ત ખાિસયત છે !) બી
કલક ા અિધવેશનમાં ૪૩૨ નાગ રકો હતા. એ બધા ૂ ળ તો ઉ ચ વગના જ હતા.
એમનો ૂ ળ હ ુ ભણીગણીને ટશ એ ટકટ અપનાવી હોવા છતાં માનપાન ક હક-
તક ેજોને મળતા હતા, એ પોતાને પણ મળે , એટલો જ હતો. આઝાદ અને આમ
આદમીની એમાં ાં ય વાત હતી જ ન હ ! આમ ‘એલાઈટ’ કલાસના લોકો
ડનર ડ કશન માટ મળે , એમાં એમનાથી કોણ ડર ? ને ડર ન હ, તો ુ ધર કવી ર તે ?
માટ બદ ન તૈયબ ની અ ય તામાં ૧૮૮૭માં મ ાસ અિધવેશનનો િનણય લેવાયો,
યાર ઉપલા તરના ન હોય એવા િશ તોને પણ સમાવવા એવી ૂ હરચના ન
થઈ. પહલા ઉ ૂ માં ૨૫,૦૦૦ નકલો છપાવી ઉ ર ભારતમાં વહચવાની વાત થઈ.
પછ દ ણમાં અિધવેશન ભરાવા ું છે , એમ માની ૩૦,૦૦૦ નકલ તાિમલમાં છાપી
વહચાઈ. જનતાનો સાથ મેળવવા એમાં કાઉ સેલરની ૂ ં ટણીના, કરવેરાની ુ તના,
કાયદા ઘડતી ધારાસભાના અિધકારોની માં ગ હતી. મ ાસમાં એટલે ૬૦૭ િતિનિધઓ
આ યા, તેમાં ૯૫ સામા ય વગના હતા. ૨૦૬ વક લો ઉપરાં ત ૧૦૩ ુ િનિસપલ
કાઉ સેલસ હતા. ે ન આવડ ું હોય એવા લોકો હતા. એટલે તિમલમાં યાં
ભાષણ થ ,ું ક ેસમાં ભારતીય ભાષાના ઉપયોગ ું પહ ું લ ણ હ ું ! આ
અિધવેશનમાં ક ેસની માનિસકતાના ૂ ળયા નાખતી કટલીક ચાવી પ ઘટનાઓ
બની. ગોર ા માટના ઠરાવને એમ ઉડાડ દવાયો ક ‘આપણે સમ ભારતની
ુ ધી પહ ચ ું છે . ક ેસે એવો ધાિમક ુ ો હાથમાં ન લેવો, બી ધમ ના લોકોને
પસં દ ન પડ !’ ક ેસે પારસી, ુ લમ વા લ ુ મતી અ ય ો આરં ભે જ પસં દ કયા

Page | 103
હતા. એ જ મામલો થાિનક રા યોના સં દભ થયો. આસામના ચાના બગીચાના
મા લકોની જો ૂ કમીનો ‘રા ય’ ન હ, પણ થાિનક સમ ને ઊડાવી દવાયો. પણ
આ અ ભગમથી કડકડ ું તેલ ખર ુ લીમ ુ ધારક સર સૈયદ અહમદના પેટમાં
રડા .ું એ સમયે ુ ઘલ સ તનત ેજોના હાથે ુ માવવાને લીધે સરરાશ ુ લીમ
ઉલેમાઓ (આમ ઇ સાનો તો એ કહ તેમ જ કરવાના હતાં.) પિ મ િવરોધી માનસના
હતા (હ ુ ય છે !) એ વખતે સૈયદ અહમદ આ ુ િનક તાલીમની જોરદાર વક લાત કર
િશ ણની હાકલ કરલી. હવે જો િશ ત આગેવાનોનો ક ેસ પ પણ ુ લીમોનો
મસીહા બને, તો સૈયદ અહમદના એક હ ુ ભાવના બે ુ કડા પડ ! એટલે સૈયદ
અહમદ ક ેસના િવરોધમાં ‘ ુ નાઈટડ ઈ ડયન પે ઓ ટક એસોિસએશન’ બનાવી
ેજોની ઉઘાડ તરફદાર ચા ુ કર ! (આ જ નાટક ત તા પર ગાંધી અને ઝીણાના
નવા પા ો સાથે ફર ભજવવા ું હ ,ું એ ન ધી લે ું !) સૈયદ અહમદના યાસોથી
અ હાબાદમાં ક ેસને જ યા પણ ન મળ . યાર દરભં ગાના મહારા એ આખો એક
ક લો ખર દ ને ક ેસને આ યો. એ ટા લશમે ટ સામેની હયાવરાળ કાઢવાનો આ
મોકો હતો. અ હાબાદ અિધવેશનમાં ૧૨૪૮ નાગ રકો જોડાયા. ૯૬૪ હ ુ ઓ, ૨૨૨
ુ સલમાનો અને બાક ના પારસી, તી, શીખ, ન વગેર. માં ૪૪૮ વક લો, ૩૮૮
જમીનદારો, ૭૭ લેખકો-પ કારો અને ૫૮ િશ કો હતા. ુ ખપદ ેજોની વં કાયેલી
નજર સામે ‘સીઝફાયર’ની ફો ુ લા પે યો ુ લ નામના ેજ વેપાર હતા, મણે
‘હમ સબ ભારતીય હ’ કાર ું વચન પણ કર .ું બે ઝકલી, ક ેસના થાપક
આગેવાનો એ ું માનતા જ ક ભારત માટ ટશ સ ા અને બં ધારણ યો ય છે , પણ
એમાં રહ ને થોડ વ ુ આઝાદ -અિધકારો- યાયની માં ગણી કરવાની છે . ભારતમાં
રહલા ટશ અમલદારો ું રમૉટ કં ોલ લે ડની પાલામે ટના હાથમાં હોવા ું
સમ ને લં ડનમાં ક ેસની દાદાભાઈ નવરો ની િનગેહબાની નીચે શાખા ખોલવા ું
ન થ .ું એ વખતે ભારતમાં પોતાના ચાર માટ પાં ચ હ રની રકમ ક ેસે
ઠરાવેલી, પણ ટન ું બ ટ ૪૦,૦૦૦ રા ું ! ૧૮૯૨માં રુ નાથ બેનર એ કહ ું
ક ‘અમે એક મહાન અને વતં ( ટશ ?) સા ા યના નાગ રક છ એ. ટનના ે ઠ
બં ધારણ ું છ અમારા માથા પર છે , તેથી ેજો વા જ અમારા અિધકાર
છે .....અમારો ભારતમાં થી ટશ સ ા ના ૂ દ કરવાનો ઇરાદો નથી, પણ એના
આધારને યાપક, ભાવનાને ઉદાર અને ચ ર ને ઉ મ બનાવવા માં ગીએ છ એ ! ’

Page | 104
છતાં ય, ે શાસનના ુ મોનો રોષભેર િવરોધ થવા લા યો. લોકમા ય ટળક
સેહવાગ વી એ ેસીવ ફટકાબા ની શ આત કર , અને પો ુ લર બેઈઝ બનાવવા
ગણેશો સવ વા િવચારો પણ આ યા, રાજક ય ર તે આ મક ઘણા નેતાઓ સામા ક
ુ ધારાના મામલે ુ રાતન માનસના હતા. તો સામા ક ાં િતના સમથક ફરોજશાહ
મહતા વા ( મણે ટળકની છોકર ઓની લ નોની મર વધારવા સામેના િવરોધનો
િવરોધ કર ુ ધારાવાદ અ ભગમ રાખેલો) પાછા ‘ ેજો ું રાજ તો ઈ રની ઈ છાથી
જ ભારતમાં આ ું છે , એટલે ઈ રની જ ઈ છા સમ ને એનો વીકાર કરવો.’ એ ું ય
માનતા ! મતલબ, અલગ અલગ િવચારધારાના સામસામેના છે ડા ધરાવતા લોકોનો
મેળાવડો જમાવવાની લા ણકતા ક ેસને ગળ ૂ ં થીમાં જ મળ છે ! ‘અસં ુ ટ’ એ
ક ેસનો જ મ ત વારસામાં મળે લો રોગ છે . ૧૮૯૩ના વષમાં એક ાં િતકાર ક ેસી
આગેવાને ‘ ુ કાશ’ ( ું બઈ)માં લખે ું ◌ઃ ‘ક ેસ ું યેય જ ખો ુ ં છે . તેણે
અપનાવેલો તર કો ખોટો છે . નેતાઓમાં એ િવ ાસ ુ ક છે , તે ય તઓ નેતાપદને
યો ય નથી. ૂ ંકમાં, આ આપણે પેલા ધો વા છ એ, મ ું ને ૃ વ સાવ ધ ન હ,
તો કાણો કરતો હોય !’ આ ું કોણે લખે ું ? પાછળથી ‘મહિષ’ અરિવદ તર ક
િવ િવ યાત બનેલા અરિવદ ઘોષે !
એ અરિવદના બં ગાળના ‘બં ગભં ગ’ને લીધે ભારતમાં દરખાને
ચાલતી હ ુ - ુ લીમ ુ ંસા ું સી સપાટ પર આવી. બં ધારણીય લડત ‘ વદશી’ ક
‘બ હ કાર’ વી ચળવળોથી લોકલડતમાં ફરવાઈ ગઈ. ક ેસ સમાન હકમાં થી
વરાજની માં ગણી કરતા િતિનિધ પ તર ક ગણાતી ગઈ. એમાં ‘ ુ લીમ લીગ’ની
૧૯૦૬માં થાપના પછ સભાનપણે ક ેસે હ ુ સ ુ દાયને આકષક ૂ ો ‘વં દ
માતર ’્ ની સાથે ુ લીમોની લાગણી ન ુ ભાય તેવા વચનો ું ‘કોકટઈલ’ શ ક .ુ
ુ જરાતના જ ુ રત અિધવેશનમાં ૧૯૦૭માં ક ેસનો ત રક ગજ ાહ ટોચ પર હતો.
‘જહાલ’ (ઉ ) અને મવાળ (નરમ) ૂ થો વ ચે નીિતર િતની ખચતાણ હતી. નરમ
વલણના આગેવાનોની સં યા વ ુ હતી. રાસ બહાર ઘોષના ુ ખપદ નીચે ભરાયેલા
એ અિધવેશનમાં ટળકને ર ુ આત ન કરવા દવાતા ૂથવાદ ફાટ ને ુ માડ ગયો.
સામસામી મારામાર થઈ ! ચ પલો અને ુ રશીઓના ઘા થયા ! તે અચો સ ુ દત
માટ સભા બરખા ત થઈ ! માઈ ડ વેલ, ૧૦૪ વષ અગાઉ આ બ ું થયે ું ! ૂ થવાદ ું
ક ેસી ક ચર અને અફડાતફડ કંઈ આજની ઘટનાઓ નથી. પરં પરાનો ભાગ છે ! ઠ ક

Page | 105
છે . ઘણી ઘટનાઓ બની. ૂ ના ૃ નેતાઓ ું અવસાન થ .ું ાં િતકાર િમ જ ધરાવતા
ક ેસ છોડ ગયેલા નેતાઓ વેરિવખેર હોઈ તે ેજોના ુ લમનો ભોગ પણ બ યા.
‘હોમ લ’થી ‘ ખલાફત’, મોલ-િમ ટોથી મો ટ ુ ુ ધારા વી કંઇક રસ દ અને ભિવ ય
બદલાવનાર ઐિતહાિસક ઘટનાઓ બની. અચાનક જ દ ણ આ કામાં સફળ
સ યા હ પછ ગાં ધી ની એ થઈ, અને ગાં ધી એ ર તસર ક ેસી નેતાગીર પર
ૂ કર , તેને હાઇ ક કર લીધી. મહ વાકાં ી ઝીણા એનાથી ૂ રા અકળાયા. ક ેસની
થાપનાની સમાં તર ુ ો હ ુ - ુ લીમ િતરાડનો હતો. ક ેસે સતત ુ લીમ લીગના
િતમવાદ અ ભગમ વ ચે ુ લીમોને વીકાર- ુ ર ાની લાગણી આપતાં ‘ હ ુ
બ ુ મતી’ પ ની ૂ િમકાઅપનાવી લીધી. આ ‘બફર’ એ ોચના િતભાવ પે જ હ ુ
મહાસભા ક આરએસએસનો જ મ થયો. ગાં ધી ની માટનેસ અને છે વાડાના ામીણ
માણસ સાથેના ‘ઇ ટ ટ કનેકશન’ની યોજનાઓ થક ક ેસની લોકિ યતામાં ચં ડ
ઉછાળો આ યો, અને ભારતભરમાં એ ું સં ગઠન ફલાઈ ગ .ું ક ેસમાં થી અલગ
‘ વરાજ પ ’ વામી સં ૂ ણાનં દ
, જય કાશ નારાયણ વગેરએ બના યો. પણ ગાં ધી
નામની ‘મૅગા ા ડ’ના ય તગત વાવાઝોડામાં એ ફકાઈ ગયો. ગાં ધી તો
રાજકારણીને બદલે ઈ ર ય અવતાર ગણાવા લા યા હતા. લોડ ઈરિવન સાથેના
કરારમાં એમણે હસાના માગ ગયેલા ભગતિસહ વગેરની ફાં સી રદ ન કરાવી, એ ુ ે
ક ેસી ુ વાનો (જવાહરલાલ પણ તેમાં ના એક હતા !) ૂ ં ધવાઈ ઉઠ ા હતા ! (આ
એનાથી ઉલ ુ ં અફઝલ-અજમલની ફાં સી પાછ ઠલવા ું કામ પણ ક ેસ કર છે !)
આ જ ન હ, આઝાદ અગાઉ પણ ક ેસ જમીનદારોનો પ છે , એ ું માનનારા
રિશયાથી ભાિવત ડાબેર આગેવાનોએ ક ેસિવરોધી ચણભણાટ કય . કસાનો-
મજ ૂ રો માટની એમની અલાયદ લડતને િશ તભં ગ ઠરવી સરદાર, રા બા ,ુ
આચાય ૃ પલાની િવગેરએ દબાવી દ ધી ! એ ભેદ-ભાવ હ ુ યે ુ કલીઅર ડ લ ુ ધી
ક ેસ-ડાબેર વ ચે ખચાતો આ યો છે . ખલાફત ( ુ ક ના ધાિમક ુ તાન ખલીફાને
ે શાસન ારા હરાવાયા પછ એના રાજક યને બદલે ધાિમક દર ને ટકો
આપી, પિ મી આ મણ ું િવરોધ કર ું દોલન !) ચળવળમાં દરથી ગિતશીલ
ગાં ધી એ હરમાં જડ ુ ુ લાઓનો ( ુ દ ઝીણાના િવરોધ છતાં ય) ધરાર પ
ખચેલો, એમ શાહબાનો મામલામાં િવદશી પ ની ધરાવતા આ ુ િનક રા વે પછાત
ુ લાઓની માં ગણી માની, આર ફ મોહ મદ ખાન વા ગિતશીલ ુ લીમોનો િવ ાસ

Page | 106
ખોઈ દ ધો હતો ! તો મ ગાંધી એ હો ા િવના જ રાજ ક ,ુ એમ સોિનયા ગાં ધી પણ
િસહાસને બેઠા િવના મનમોહક કઠ ૂ તળ ઓ નચાવી ર ા છે ! ઈિતહાસ લાં બો છે . સાર
ૂ ંકો છે . વરાજ પછ ગાં ધી ને િવખેરવા માં ગતા હતા, એ ક ેસના ડ એનએમાં જ
કટલીક ખાિસયતો છે. એકહ ુ શાસનની ટોચમાં ભ ત, લ ુ મતી ુ ટકરણ, ૂ થવાદ,
સમાજવાદ ઝોક છતાં સા યવાદ િતર કાર, િવદશી ય તઓની આગેવાની, આ મક
વલણની એલજ , પિ મી ર તભાત યે આદર ઉ ચ નબીરાઓની પે ન પો સરિશપ,
કળાકારો-સ કો સાથેના ૂ ણા સબં ધો વગેર ! એને ૂ બીગણાવી ક ખામી એ ડબેટબલ
છે . પસનલ પસ શન પર આધા રત છે . પણ એની મો ૂ દગી છે જ ર. આ બધાને લીધે
રાજક ય સોગઠાબા ના દાવપેચમાં ક ેસ વ ુ ચાલાક ુ રવાર થાય છે . ક ેસનો
સૌથી મોટો લસ પોઈ ટ એની ‘ઈલા ટસીટ ’ ઉફ થિત થાપકતા છે. એનામાં
િવરોધાભાસોના શં ુ મેળાને સાથે લઈને ચાલવાની એક ગજબનાક આવડત છે . એટલે
રા ય ત તા પર બી કોઈ પ કરતા, ડાબેર ઓ ક બીએસપી ક ુ લીમ લીગ
કરતાં પણ એ દ લતો, મ ૂરો, શોિષતો, ુ લીમો, તીઓનો િવ ાસ ઝટ તી શક
છે . વહ વટ તં પાસેથી ૂ હા મક કામ લેવાની એની રાજક ય મતા છે . એની આ
સૌથી મોટ ૂ બી ભારત માટ ભેટ સમાન છે , પણ એ જ એની સૌથી મોટ નબળાઈ
પણ છે . બધાને સાથે રાખવામાં ૂ થવાદ પેદા થાય છે . સારા િનણયો સાચા સમયે લઈ
શકાતા નથી. દરો દર ખટપટમાં જ ુ શાળ બરબાદ થાય છે . અને ટાચાર એ
જ િશ ટાચાર બને છે . પ રણામે, ગાં ધી ના સમયથી ક ેસને એક ‘હાઈકમા ડ’ના
ખોળામાં મા ું ૂ ક જવાબદાર ખં ખેરવાની ટવ પડ ગઈ છે , નો વં શપરં પરાગત
ફાયદો રા ુ લ ગાં ધીને ફ મરના પ માં પણ મળ ર ો છે ! નેહ ડાયને ટ ું
ક ેસના સ મ નેતાઓને એ ું વળગણ છે ક એના િવના ણે એનજ લોસ થઈ ય
છે . પ રણામે એ પ મટ ને ‘ગાદ ’ બ યો છે . માટ ય તગત ચાપ ૂ સીથી
ક ાખોર ના અપલ ણો એમાં લેફાલે છે . િતભાવં ત લોકો હાં િસયામાં ય છે . પણ
‘તાજ’ને આદશ માનીને વરાજ માં ગ વાની આદત સવાસો વષ ૂ ની છે !

Page | 107
ઝગ િથગ

મેગામાઈ ડ :-
ુ પર હ રોની ુ પરમ ક ઉડાવતી અને રયલ લવ ટોર ૂ ં થતી ફ ટસી ફ મ !

Page | 108
 16.

ઓબીસીની એ..બી..સી..ડ
ટક ટ ૂ કમાં કદ ણવા ન મળે એવી અગ યની
કડાક ય મા હતીની બારાખડ !

‘બૈસલા કા ફસલા’ વી એક રયા લટ ટ વી િસ રયલ થોડા

સમય માટ દરક ૂ ઝ ચેનલ પર છવાઈ ગઈ. રાજ થાનમાં ુ રોએ (એક મત ુ જબ
માં અપ ં શથી ુ જરાત શ દ આ યો છે !) ૨૭% અનામત માટ હાઈકોટના ુ કાદાને
ધરાર અવગણીને ઈમોશનલ લેકમેઈલ ગ ું દોલન ક .ુ નવા િનશા ળયાઓને
નવાઈ લાગે એવી વાત તો એ છે ક આ દોલન ૂ ળ ૂ તર તે ઘણા ક સાઓમાં બને
છે , તેમ ‘પછાત િવ ધ સવણ’ ું ન હ, પણ ‘પછાત િવ ધ પછાત’ ( ુ ર િવ ધ

Page | 109
મીણા) કોમ ું હ .ું મીણાને ઓબીસીમાં સમાવાયા તો ુ રોને કમ ન હ? - થી આ
દોલનના વષ પહલા ીગણેશ થયા હતા, આ ‘બેકવડ’ ગણાવામાં ‘ફોરવડ’
નીકળવાની હ રફાઈથી ૨૭%ની બં ધારણના ૧૦૪મા ુ ધારાથી ૂ ત ૂ વમં ી અ ુ નિસહ
(‘િમચ’ના હ રો અ ણોદયિસહના દાદા, ુ નો!)એ ગટાવેલી હોળ ની ઝાળ બનીને રહ
ગ ું છે . આપણા વારસામાં મ મીઠ મ ુ ર બાબતો છે , તેમ કડવી ઝેર વી બાબતો
પણ છે . માં થી એક પાયાની ગરબડ ું નામ વણા મ યવ થા છે . તકની તલવારો
અને ગળચ ી ફલ ૂ ફ થી ગમે તેટલો ઢાં કિપછે ડો કરવામાં આવે... વા તિવકતા એ છે ક
આ વણા મના વગભેદ એ ભારતની મસમોટ ૂ લ છે . નબળાઈ છે .
મ ુ ૃ િતમાંઅનેક ફાલ ુ બાબતો વણવાઈ છે , ને ‘કલામ-
એ-પાક’ની માફક આજના જમાનામાં પરાણે વળગી રહવાની કોઈ જ જ ર નથી.
ભારતમાં અ યાય બોધ ું િવષ ૃ ૂ ળયામાં થી ગટ ,ું એ ચા ુ વ ય યવ થા
એમાં ની એક છે . અને ૂ ળયાને લીધે ાિતભેદની મેલી ડાળો િશ ણની ધારદાર
ૂ હાડ થી પણ ૂ ટતી નથી! ભારતમાં ે રાજવટ વખતે જ સામા ક અસમાનતાની
અઢળક સમ યાઓ ઉદભવી હતી. ધાિમક િવખવાદ તો જગતભરમાં હોય છે . અહ તો
ત રક ચ-નીચ અને અ ૃ યતાનો ૂ ણો ઘરની દ વાલો જ રત બનાવતો હતો.
ઘણા મહા ુ ષો પોતપોતાની ર તે એ ૂ ર કરવાના યાસો કરતા હતા. ‘અધર બેકવડ
લાસ’ ઉફ ઓબીસી શ દ પણ એ જ મં થનમાં થી નીપ લો છે . ટકિનકલી ભારતીય
બં ધારણમાં ુ રો ના માટ રાજ થાનમાં રમખાણ મચાવી ર ા છે , એ ઓબીસી
માટની અનામતનો ઉ લેખ જ નથી! ૧૯૩૫માં ટશ ગવનમે ટ ઓફ ઈ ડયા એ ટ,
૧૯૩૫માં પછાત ાિતઓનો સમાવેશ થયો, શેડ ુ ડ કા ટ (એસ.સી.) કહવાયા. એ
વખતે ભારતીય નેતાઓનો અ ભગમ પણ ટશ શાસનની માફક અ ૃ યતા અને
વગભેદ િનવારણનો હતો. ૧૯૩૭માં પેલા એ ટના વા તિવક અમલ સમયે
રા યપાલ/રા પિતને શેડ ુ ડ કા ટની યાદ બની હોય, તેમાં ુ ધારાવધારા
કરવાની બં ધારણીય સ ા મળ . એસ.સી.ની માફક એસ.ટ . યાને શેડ ુ ડ ાઈ સનો
પણ સમાવેશ થયો. ગાં ધી એસ.સી. માટ ‘હ રજન’ અને શેડ ુ ડ ાઈ સ માટ
‘ ગ રજન’ શ દનો ઉપયોગ કરતા. કારણ ક, શેડ ુ ડ ાઈ સ મોટ ભાગે જ ં ગલો
,
વગડા અને પહાડોમાં રહતી-ભટકતી હતી. બં ધારણમાં આ ગેના આ ટક સ
૩૪૧-૩૪૨ છે . એસ.સી.ને આ સહજ ર તે સમજવા માટ ‘દ લત’ અને એસ.ટ .ને

Page | 110
માટ ‘આ દવાસી’ શ દનો ઉપયોગ થાય છે . અલબ , આ લોકબોલીની યા યાઓ છે .
બં ધારણીય ર તે આ વગ ની યાદ તૈયાર કરવામાં આવે છે . ક અને રા યની આ
માટ આગવી યાદ હોય છે . ા ત થતા કડાઓ ુ જબ ક ય યાદ માં ૩૧૧ મ
શેડ ુ ડ કા ટસના છે , માં બી ઘણી પેટા િતઓ છે . ુ જરાતમાં આ માં ક ૯૭ અને
મહારા માં ૨૧૫ છે . શેડ ુ ડ ાઈ સની માં કત સં યા એનાથી ઓછ છે . આ બ ું
બં ધારણના પાં ચમા શેડ ુ લમાં છે . ઓબીસીમાં કોણ આવી શક એ ગે મતભેદ છે . પણ
એક દાજ ુ જબ બધી પેટા િત સ હત એ કડો ૫૦૦૦થી વ ુ થઈ શક છે ! ભારતે
િત-ધમ-જ મ આધા રત સમાજ યવ થાથી પર લોકશાહ વીકાર હોઈને ૧૯૩૧
પછ ની વસિત ગણ ી િત આધા રત થઈ નથી. એથી ઓબીસીનો િત આધા રત
ડટાબેઝ ઉપલ ધ નથી. ૨૦૦૧ની વસિત ગણ ી ુ જબ એસસી ૧૬% અને એસ.ટ .
૮.૩% છે . ઓબીસી એટલે અ ય પછાત િતઓનો ુ ો િવવાદા પદ એટલે ર ો છે , ક
એમાં કટલા ‘ મી લેયર’ યાને સાધનસં પ છે અને કટલા ખરખર જ રયાતમં દ છે ,
એનો સં વૈધાિનક ર તે કોઈ ડટાબેઝ હાલ ુ રત નથી. ૨૯ માચ, ૨૦૦૭ના રોજ ુિ મ
કોટ આ ુ દા પર જ ‘ ટ’ આપીને આઈઆઈએમ, આઈઆઈટ વી સં થાઓમાં
ઓબીસી માટની ૨૭% અનામતનો અમલ મો ૂ ફ રખાયો હતો. રસ દ વાત તો એ પણ
છે ક પછાત િત ન હ, પણ પછાત ‘વગ’ (બેકવડ ‘કા ટ’ને બદલે બેકવડ ‘કલાસ’)
શ દ બં ધારણીય છે . એ માટ પહ ું કિમશન કાકાસાહબ કાલેલકરના વડપણ નીચે ૨૯
ુ આર ૧૯૫૩ના રોજ રચા ું હ .ું ૧૯૫૫માં ુ ત થયેલા એના અહવાલમાં
૨,૩૯૯ બેકવડ કલાસ ું લ ટ હ .ું માં ૮૩૭નો ‘મો ટ બેકવડ કલાસ’માં સમાવેશ
થતો હતો. આ રપોટ તટ થતા ૂ વક તૈયાર થયો હોવા છતાં ર કટ થયેલો. અહ
પછાતપણાનો માપદંડ સામા કને બદલે આિથક થતો હોઈ એનો વીકાર થયો નહોતા!
૧૯૭૯ના રોજ બી.પી. મં ડલના વડપણ નીચે આજ દન ુ ધી
ચચા પદ રહલા મં ડલ કિમશનની આ માટ રચના કરવામાં આવી. એણે ડસે બર
૧૯૮૦માં રપોટ ૂ કયો. નો અમલ કરવા જતા ને ું ના દાયકાના આરં ભે વી.પી.
િસહની સરકાર ું પતન થ ું હ .ું મં ડલ પં ચે ૫૨% વસિતને ઓબીસી ગણાવી હતી. જો
ક, એબીસીની યા યા કરતા એના ૧૧ માપદંડ િવવાદા પદ ર ા છે . કટલાક
સં જોગોમાં ુ ખી પ રવારની ી કામ ન કર, તો પણ ઓબીસીમાં ગણાઈ ય! આ
ગેની ગણ ી રાજયવાર સરરાશ આધા રત છે , અને ૂ ં ચવાડાભર છે . પણ પાછળથી

Page | 111
અિધ ૃ ત ગણાતા નેશનલ સે પલ સવમાં ઓબીસીની સં યા ૩૬% ગણાવાઈ છે .
નેશનલ ફિમલી હ થ ટ ટકસમાં નોન ુ લમ ઓબીસી ૨૯.૮% ગણાવાયા છે .
ન ધપા બાબત એ છે ક, આ બધા ફકત સવ ણો છે . ુ િ મ કોટ એટલે આધાર
માનવાની ના પાડ ને, સ ાવાર ર તે ગણ ી કર એનાં આિથક માપદંડ ો સ હતનો
ડટાબેઝ તૈયાર કરવાનો આદશ સરકારને આ યો હતો.
ઈન શોટ, ભારતમાં ખરખર કટલા ઓબીસી છે , અને એમ ું
વનધોરણ ક ું છે એની સમ દશની આધાર ૂ ત અને સં ૂ ણમા હતી ઉપલ ધ જ
નથી! ટાછવાયા સે પલના સવ ણો, અ ુ માનો ક થાિનક ડટાના આધાર કડાક ય
રમત ચાલે છે . મં ડલ પં ચે હ ુ - બન હ ુ અ ય પછાત વગ ની સં યા ૩,૭૪૩ ાિત
ગણાવી હતી. િશ ણ સં થાઓમાં ઉ ચ િશ ણમાં એસસી/ એસટ ની ૨૨.૫% અનામત
ઉપરાં ત ઓબીસીની ૨૭% અનામત વધારવા માટ ક સરકાર વીર પા મોઈલી
સિમિત બનાવી હતી. એના રપોટ ુ જબ આ ફરફાર માટ ૧૬,૫૬૩.૩૪કરોડનો નવો
ખચ થશે. વારં વાર મતબે ક માટ વચનો આપતા નેતાઓ આ ખચ કયાં થી મેળવવો એ
ગે મગ ું નામ મર પાડતા નથી. અનામત વધારવા માટ જનરલ કવોટાની બેઠકો
વધારવા ું વચન આપતા માનવ સં સાધન િવકાસ મં ાલયના જ દાજ ુ જબ એ
માટ ૬,૦૦૦થી ૯,૦૦૦ કરોડનો ‘ઈ ા કચરલ એકસપે સ’ થઈ શક તેમ છે ! આમ
પણ ભારતમાં ુ લ .ડ .પી. (કાચી રા ય પેદાશ)ના ફકત ૦.૩૭% જ ઉ ચ િશ ણ
પાછળ ખચાય છે . અને એ માટના એજ ુ ્ રપમાં થી ૮%જ એ લાભ મેળવે છે ! વ ુ
એક ‘ઈ ટર ટગ બટ જ’ સ ય અનામતના રાજકારણને લીધે શીખ, દ લત, ુ લીમ
દ લત, યન દ લત વા શ દો આવી ગયા છે . આ ણે ધમ માં જ મ ક િતની
અસામાનતાની વાત જ નથી, પણ ભારતમાં એના અ ુ યાયીઓમાં ચ - નીચના
ભેદભાવ જોવા મળે છે . (સાં ૃ િતક અસર!) શીખ ધમમાં ુ ગોિવદિસહના ‘પં જ યાર’
પછાત ૂ ળયામાં થીઆવતા હોવા છતાં ૂ જય ગણાય છે . પણ વા તિવકતા એ છે ક
શીખ દ લત તર કના અ યાયબોધથી કંટાળ ને જ વ. કાં શીરામે બૌ ધ ધમ ધારણ કય
હતો, અને માયાવતીથી આ િસ ધ બ ુ જન સમાજ પાટ ની થાપના કર હતી.
ુ લમો અને તીઓમાં પણ કટલાક ૂ થો એમનો ઓબીસીમાં સમાવેશ કરવાની
માં ગણી કર છે . થાિનક તર ઓબીસીમાં સમાવેશના કટલાક િનણયો રાજય સરકારને
આધીન હોઈને કયાં ક એમને આ ું થાન મળે પણ છે . સ ચર સિમિતએ એ માટની

Page | 112
સવ ાહ ભલામણ કર છે . ડટાબેઝમાં એક બી ફકટ પણ ન ધી લો રાજ થાનમાં મ
ઓબીસી િવ ધ અ ય પછાત વગનો રાજક ય િવવાદ ચાલે છે , એવા જ િવવાદમાં
બહારમાં થી ઝારખં ડ રાજય બ ું છે . યાં અ યં ત પછાત ું ડા, સાં થાલ, ઓરાં અને હોસ
િતઓએ ઓબીસી અને સવણ હ ુ ઓ પર પોતાના શોષણનો આરોપ ૂ કયો હતો.
એક રાજયમાં વગ પછાત હોય એ બી માં પછાત ન પણ ગણાય. જો ક, ક
સરકારની નોકર ઓમાં ઓબીસી ું િતિનિધ વ ઘટ ને ૪.૫૧% જ ર ું છે , એવી દલીલ
પણ ચાલી રહ છે . સૌથી વ ુ સર ાઈ ઝગ વાત તો એ જ છે ક ઓબીસી માટ આટલા
બધા નેતાઓ ચતીત હોવા છતાં ભારતની સં સદમાં જ ઓબીસીનો કોઈ કવોટા નથી!
આ માટ બં ધારણના આ ટકલ ૩૩૪માં ુ ધારો કરવો પડ માં ઓબીસીનો કોઈ ઉ લેખ
જ નથી! એસ.સી. / એસ.ટ . અને લો ઈ ડયન માટ અનામત બેઠકોનો જ ઉ લેખ
છે ! નવાઈની વાત એ છે ક, િશ ણસં થાઓથી નોકર ઓ ુ ધી રા ય ક સામા ક
હતને બદલે પોતાની િત ક વગના હત માટ થતા દોલનોમાંથી કોઈને
િવધાનસભાઓ - સં સદમાં ઓબીસી માટના કવોટા ગે ચળવળ કરવા ું ૂ ઝ નથી!
ું
અને અનામતની હાણી કરતા આગેવાનો પણ મૌન છે ! આ એક જ સ ૂ ત
રાજકારણીઓની અનામતના મામલે ખોરા ટોપરા વી દાનત માટ કાફ નથી?
બસ, આ જ આખી કથાનો સાર છે . ૂ ળ ૂ તર તે ું દ લત, ું
સવણ- તમામને અહ શીરા સા ુ ાવક થ ું છે . કોઇને દશની તો ું સ ય અને
યાયની પણ કશી પડ નથી. બસ, ુ ં ુ ખી- સલામત થઇ , એ માટ મને લાભ
કરાવે, એ મારો નેતા... એ મારો સમાજ... એ મા ં સં ગઠન, કડવા સ યની ટાંકણીઓ ન
ભ કવી, એ મહોરાં ને આપણે વળ ‘સ યતા ું િશ ણ’ એ ું નામ આ ું છે .
વાણીવતનની ૂ રા સં ુ લન સાથે, અનામતની જરાક ચચા પણ છે ડ એ તો કટલાક
સં ુ ચત િમ ો તરત જ કપાળે ‘દ લતશ ’ુ ું લેબલ લગાવી, તમામ અનામત
આલોચકોને ાિતવાદ ઠરવી દવાનો ગોક રો કર ૂ ક છે . પહલા સ ય અને યાયનો
અવાજ દબાવવા ઉ ચ વગ આવો જ હોહાદકારો કર પછાત વગને અ યાય કરતો,
આ સ ય અને યાય સામે પછાતવગ એટલો જ શોરબકોર કર છે . આને કહ ું ૂન
કા બદલા ૂ ન? ના. અનામત આ શેરબ રના ુ ચપ આઇપીઓ વી છે .
દરકને એલોટમે ટમાં પોતાનો કવોટા જોઇએ છે ને એનો પાયાનો આધાર ું છે ? જો
વાત આિથક સ ૃ અનામત થક મળે , અને એ મળે તો જ સમાજમાં વી ૃ િત મળે

Page | 113
એટલી જ હોય, તો પછ કાલેલકર સિમિત ું આિથક આધારવા ં વગ કરણ ું ખો ુ ં
હ ?ું પણ યાર સામા ક યાયની વાત આડ આવી. વાત જો સામા ક યાયની જ
હોય, તો પછ આિથક લાભાલાભની નોકર , કાર કદ ની જ અનામત ૂ રતી દ શા
માટ? અને ખાટલે મોટ ખોડ જ માણસને ફકત જ મના લેબલથી માપી, એના ુ ણ-
કમને અવગણવાથી શ થઇ છે . અનામત માટ વળ એ જ જ મ ત ાિતનો ટ પ
કપાળે ચીટકાડવો ફર યાત બને છે . ઓળખ ૂ ં સવાની છે , એને ઘાટ બનાવવી પડ
છે . એટલે સામા ક સમરસતા પર લાગે ું તા ં ફકત અનામતની એકલી ચાવીથી
ૂ લી જશે, એ મ તો ખ-કાન ુ લા રાખનારાઓ માટ કયારનો ય ભાં ગી ગયો છે .
ઉ ુ ં નવી પેઢ માં રઝવશન વસ સ મે રટનો પો ભેદભાવ, પર પરની નફરત
ઘટવાને બદલે પાછ વધી છે ! અ યાયની દા તાનો ૃ વી પરના દરક દશમાં છે . પણ
કવળ રાજકારણ ું રમક ુ ં બનતી અનામત (અ)નીિત આપણા વી કયાં ય અમલમાં
નથી. આપણને દરક તં માં લાયકાત કરતાં બી ધારાધોરણોને જ ાથિમકતા
આપવાની ૂ ર આદત છે . ુ ો અનામત હોવી જ ન જોઇએ, એવો નથી. એના
ખામીભયા અને ુ ચાઇભયા અમલનો છે . હવે દ લત રાજકારણ એક ‘ થાિપત હત’
છે . દ લતો જ દ લતો ું શોષણ કર છે . પછાત ગણાતા વગ માં ય દરો દર પાછા
ચ-નીચના ાિતભેદ છે . કટલા ચોકઠાં પાડવાને છે વધાર? અને આગેવાનોએ ું
મા અનામત માટ જ દોલનો કરવાના છે ? ાન મેળવવા, કળા શીખવા વ છતા
ક ૂ યો ળવવાની ાં િત નથી કરવાની? િવચરતી- િવ ુ ત ગણાતી ઘણી િતઓને
આ ય અપમાન સહન કર ું પડ છે. ખરા જ રયાતમં દોનો કા ુ ની આટાપાટામાં વારો
જ નથી આવતો, ને રાજક ય કાયકરો નીચેથી ઉપર ઉઠતા ય છે . ઘણાં પછાત
વગ માં ુ રવાજો, ીઓ યેના ુ લામીભયા વતન, નવી પેઢ ને જકડ રાખતી
પરં પરાઓ, મારામાર , ગં દક , ુ ુ ંબ િનયોજન, ુ ખાગીર, ધ ધા અને ચોર ક
ૂ ં ટફાટના પણ ો છે . આગેવાનો એમાં ન ર કામગીર માટ કમ કદ રમકડાં ની
ર વે પણ રોકવાના દોલનો નથી કરતા? માણસ એના કત યોથી ઉ ચ ક નીચ
ગણાય છે . મણે ઉમદા કત યો કયા છે , એમના પગમાં ફર યાત એની િત-ધમ
જોયા િવના એ પડ ું પડશે. ખરો ુ ો અનામત નથી. ૨૦૦૮થી ુ િ મ કોટ પણ
ઠરા ું છે , એમ ‘ મી લેયર’ છે . એ માટની સાચી મા હતી આગળ જણા ું તેમ હ ુ છે
જ ન હ, અને આવે તો કટલાયના ગરાસ ૂ ં ટાઇ ય એટલે મેળવવાની કોઇની દાનત

Page | 114
નથી. એનો અમલ થાય તો રાજકારણીઓ- ઉ ોગપિતઓ- અિધકાર ઓના સં તાનોને
અનામતનો લાભ મળતો જ બં ધ થઇ ય. ‘ મી લેયર’આ યા િવના, બધાને
અનામત ું પાિસગ સ ટ ફકટ જોઇએ છે ! ક ું ને, નયા વાથની રસ છે . આપણા
શાસનને કોઇ બાબતનો કાયમી ઉકલ મળતો નથી. એને દબાવીને એના પો લ ટકલ
ફાયદાઓની જ ગણ ી ચાલે છે . અનામતના આટલા ઢોલનગારા પીટાય છે , એના
લાભાથ ઓના સાચા સ ાવાર કડા જ ન હોય, અને દાયકાઓથી છતાં એ ચા ું
ય- આથી વ ુ ક ણર ુ કાં ડ ું હોઇ શક? અનામત એક આવ યક દવા હતી. દવા
આડધડ આપવાની ન હોય અને દદ ને દવાની જ ટવ પડ ય, એ સારા ન હ,
નબળા આરો યની િનશાની છે .

ફા ટ ફોરવડ

‘ ઇિતહાસ સા ી છે ક એિથકસ ( ૂ યો) અને ઇકોનોિમકસ (નાણાં) જયાર સં ઘષમાં

ઉતર છે , યાર િવજય હં મેશા ઇકોનોિમકસનો થાય છે ! ’

( ડો. બેડકર )

Page | 115
 17.
૧૨ ુ આર , રા ય ુ વા દન.
સેવ ૂ થ, હવ રઈનબો! યૌવન ુ ં મેઘધ ુ ષ...

૧૨ ુ આર રા ય ુ વા દન. ફર વાર ભારતની ૫૪%

વસિત ુ વાન છે , વાળ ' ૂ ના ૂ ની' સાં ભળવાનો મોકો. યસ, ભારતની ૫૪% વસિત
ુ વાન છે (ક હતી!). ઈ ડયા ઇઝ યં ગ નેશન. એમ તો, એિશયા ખં ડમાં પાન 'એજ ગ
નેશન' છે . યાં ૃ ધોની વસિત સવાિધક છે . પણ િવ ભરમાં સૌથી ચા એવરજ
આઈ. ૂ.વાળા નાગ રકો પાનમાં છે . એટલે તો, લગભગ આપણી સાથે જ ૧૯૪૭
પછ એકડો ૂ ં ટનારા ૂ ઠા વડા પાનની નવતર ચીજવ ુ ઓની જગતભરમાં
આ બોલબાલા છે ! સોનીથી હો ડા, ટોયાટાથી હટાચી, પાનાસોિનકથી િમ ુ બશી...
પાન પોતે જ એક ા ડનેમ છે . ઈ સ નોટ એબાઉટ સાઈઝ. ઈ સ ઓલ એબાઉટ
Page | 116
 થ. વો ટટ ન હ, વૉ લટ હોવી જોઈએ. એકડા વગરના મ ડા વા સકડો
ુ વાનોના ગાડ રયા ટોળાં કરતાં અ લવાળો એક ૂ ઢો વ ુ શ તશાળ ુ રવાર થાય
છે . ગલોફામાં ુ ટકા નાખી બાઈકને હવામાં ચી કરવાના સીનસપાટા કરવાની
મવાલીગીર જવાની નથી. ર તે ચાલતા મોગરાની કોઈ તા ખીલેલી કળ ની ફોરમ
ાસમાં લઈને ઠકડો મારવો, એ જવાની છે !
ભારત દશમાં ુ વતાને બચાવવાની છે . મા વાઘ જ ન હ,
દ કર જ ન હ, યૌવનને પણ ર ણ આપવા ું છે . કારણ ક, યૌવન પાસે સાત એવા
રં ગો છે , ની જગતને વનને ણવા, એ ણવા માટ હં મેશા જ ૃ ર પડવાની છે .
ભારત બાળકને સીધો ુ ગ બનાવી દવાની યામાં 'સે ફ ફાઈના ડ' છે . યાર
ુ વાહવાની તા હરખીઓને સમજવી આવ યક છે . જો ખ ુ ં યૌવન જળવાશે, તો
જ દગીને રં ગીન અને સં ગીન કરતી આ સાત બાબતો ું મેઘધ ુ ષ જળવાશે. પતં ગયા
વી ુ વાનીના સાત ુ લ ણો... લે સ ચેક, વન બાય વન!

(૧) રોમા સ ( યાર) : ેમ નથી કર શકતો, એ ુ વાન (ફોર ધેટ મેટર, ુ વતી
પણ!) નથી રહ શકતો! ' ુ છ ુ છ હોતા હ'ની ૂ ંપળો છાતીમાં ટ એ તો યૌવન વેશ ું
ય ા◌ોપિવત છે . તલસાટ અને તરવરાટની દ ા છે . ેમ એટલે કાટ ખાઈ ગયેલા
દમાગી સાં ધાઓમાં જવા ુ તેલ. મહો બત એટલે લને જરાય ુ કશાન પહ ચાડયા
િવના ૂ સી ૂ સીને એક ુ ં કરલેુ ં ગળચ ં મધ. ઈ ક એટલે ુ દાઈની ૂઈ અ ુ ૂ િતનો
ુ પરએ સ ેસ હાઈવે. લવ ઈઝ ા ગ િવધાઉટ સમવન, લા ફગ િવથ સમવન.
ુ વાનો ેમ કર છે , એ અધસ ય છે . ેમ કર છે , તે ુ વાન રહ છે ... આ ૂ ણસ ય છે !
કહવાય છે ને, કોઈ પરફકટ હો ું નથી. પણ યાર એક એવો લે સ છે , માં થી િ યજન
પરફ ટ દખાય છે . ુ વક- ુ વતીઓ મનોમન, તનોતન મહો બત કરતા રહ છે .
ક રઅરની દોડ, એ ઝામ ું ટ શન, સમાજ ું ેશર... બધાની વ ચે પણ થોડાક સમય
ુ રતા એ કાચોપાકો રોમા સ કર શક છે . એ વીટ મોમે ટસ કાયમી ન હોય તો પણ
ટલી હોય એટલી બ ુ મ ની હોય છે . કારોબારની રફતારમાં દોડતી, ુ ૃ ઓના
ચરણો પખાળતી, ટોક માકટના સોદાઓ સં તાડતી ુ િનયામાં રોમા સને વતા
રાખવાનો ઓ લી ચા સ ુ વાનોને તતા રાખવામાં આવે છે . બધા એ સપટ ટકનો ટ,
પાવર લ ઓ ફસર ક સ સેસ લ બઝનેસમેન બની શકતા નથી. પણ બધા એક
Page | 117
તસતસ ું ું બન જ ૃ ર માણી શક છે . એક ાસ ભ સાય એ ું ુ ત આ લગન એકસર ું
જ અ ુ ભવી શક છે . એ રશમી ઉ ગરા, એ મખમલી ઈશારા જો યૌવન ન હ હોય, તો
આ ગણ ીબાજ ુ િનયામાં કોણ સાચવશે? ુ વાનીનો રોમા સ એટલે કદ યે ન ુ રઝા ું
એક તા ુ ં ુ લાબ !

(૨) ઈનોસ સ (મા ૂ િમયત) : નાઉ ધે સ સમિથગ ેિશયસ. આ રં ગ બદલતી

ુ િનયામાં હવે 'રર એલીમે ટ' કોઈ ખનીજત વ નથી. એ છે ભોળપણ. ૂ ુ હલ.
બાળકોની સહજ િનદ ષતાની અહ વાત નથી પણ ુ વાપેઢ માં હ ુ યે ૂ ની પેઢ ના
દાધારં ગા વડ લો વી પા ' ે ટકા લટ ' ઘણા તોફાનીશેતાની લાગતા ુ વાનોમાં
પણ આવી નથી. ુ વાનો અિતઉ સાહ હોય છે . અિવવેક પણ હોય છે . પણ સાવ ુ ચા
નથી હોતા. એમની વાતોમાં બનાવટ 'આ ભ ય' (એ વળ ,ું એ ું યંગ ટસ જ
ૂ છશે!) નથી હો .ું પણ એમની નાદાનીભર તોછડાઈમાં એક સરળતા હોય છે .
ુ વાનોના આ ભોળપણનો ચલતા ૂ રાજકારણીઓ, ઢ ગી તકસા ુ ઓ, ચાલાક
વેપાર ઓ અને કામચોર િશ કો ભર ૂ ર લાભ ઉઠાવે છે. એમને ૂ રખ બનાવીને ડાબલા
પહરલા પાલ ુ ઘોડા બનાવે છે . કારણ ક, આમ ુ વાનો ઓછ સમજવાળા, વ ુ ભોળા
છે . એટલે તો એ ઝટ ભરોસો ૂ ક છે . એમને અખબારોમાં લાગણીભીની વાતા લખનારા
લેખકો દરથી સં વેદનશીલ જ હશે, એવો મ ગે છે . એ ગમતા કટર-
ફ મ ટારના પો ટરને બચાવવા કોઈ દો તના કપડાં ફાડ શક છે . ટ વીમાં આવતા
દરક ઈ ટ ૂ ઝને એ સાચા માની લે છે . ુ િનવિસટ ડબેટમાં જજસાહબો
માખણનીતરતી આદશની વાતો કર, એને એ ખરા દયથી બરદાવતી તાળ ઓ પાડ
છે . ુ વાવગની આ ખાિસયત છે . એ ઝટ િવ ાસ ૂ ક છે અને બધાને પોતાના વા જ
નાલાયક સમજતી આ સી ટમમાં આ મા ૂ િમયત બ ુ મ ઘેર િમરાત છે !

(૩) સ
્ (સપના) : યં ગ તાન હ ુ યે લ ુ લાગે એ ું ભો ં ર ું છે , હ ુ યે કંઈક
છોકરા ક છોકર ના દલ ૂ ટતા-કચડાતા-થીજતા રહ છે - કારણ ક ાંક દલ ધબક છે .
બી ની વાતો પર ' ટ' ૂ ક ને, એ કહ તેમ કરવા ું સમપણ કરવા તૈયાર થાય છે .
દલ ધબક એની સા ી છાતી ન હ, પણ ખો ૂ ર છે . વ નીલ છે , એમના જ
સીનામાં હ ુ દલ છે . ુ વાનો ઘણી વાર હતાશામાં હોય છે , કારણ ક એમના ૃ ં વાડ
Page | 118
 ૃ ં વાડ ભાં ગેલા સપનાની અણીઓ ભ કાતી રહ છે . પણ એ જ સપનાઓ એમની
ખોમાં આશા ું અજવા ં છે . એને લીધે તો એમના ચહરા પર મખમલી ુ કાન
ટ છે . જગતની તમામ િસ ઓનો ઇિતહાસ-રણમેદાનોમાં ઉડતી ૂ ળની ડમર થી
લઈને યોગશાળામાં ખનકતી કસનળ ઓ ુ ધી ુ વાવયમાં જોવાતા સપનાઓનો
સા ા કાર છે . રોમા સ અને ઈનોસ સની અણમોલ સોગાત યૌવનને એટલે તો મળે છે
ક યં ગથ સ થોડા મી મી, મી મી હોય છે . એટલે એમને ફ મો ગમે છે . ફશન
ગમે છે . ૃ ગજળમાં થી ઉઠતા પરપોટાને પકડવામાં લ જત આવે, એ મર ુ વાનીની
છે . ખટમ ુ રાં સપનાઓ ચગળતાં હોઈએ, યાર ૂ યા પેટની આગ પણ સતાવતી
નથી. જવાની પાસે ૂ તકાળ ઓકો, અને ભિવ ય લાં ુ હોય છે . એટલે વીતેલા જમાના
કરતા આવનાર આવતીકાલની વાતો એ વ ુ કર શક છે . આ કંઈ ખરાબ ક
નકા ું લાગે છે , એ બદલાશે એ આશા પણ એક ુ લાબી સપ ું છે . ચાહત, ભરોસો,
ુ ધતા પણ એક યાવ છે . ુ ધ- ુ ધાઓના ુ ખ પર ચમકતો િવ મયનો રોમાં ચ,
પાકટવયે કરચલીવાળા ચહરા પર છલકાતા ગવના તોર કરતા વ ુ હાલો નથી
લાગતો ?

(૪) ટુ (સ દય) : ભારત જનમઘરડો દશ હોવાની સીધી સા બતી એ ક અહ

હરમાં (ખાનગીમાં ન હ) સ દય એક ગં દો શ દ ગણાય છે ! પણ ને ટકલી, ુ બી
યં ગ, ઇઝ ુ બી ુ ટ લ. જવાન બદનમાં થી એક ૂ નીતરતી
ૂ હોય છે , િનરં તર!
બકૌ ,્ ચેતન ભગત, તા નાહ ને બહાર આવેલી ુ વતીના દહની મહક ું પરફ ુ મ
કમ કોઈ બોટલમાં બં ધ કર ને વચ ું ન હ હોય? કાળા, પીળા, ગોરા, ચોકલેટ બદનો
ુ વાવ થામાં ફટ એ ડ ફાઈન રહ છે . ર તકણોમાં હમો લોબીન હલોળા લે છે . ચામડ
તેજ પવનમાં પતં ગનો માં જો તાણ અ ુ ભવે, એમ માં સપેશીઓ પર ુ ત ચીપક ય
છે . તમા ુ -અથાણાથી લથબથ ચરબીનો સં કારવારસો બાદ કરો, તો ુ વાનમા
તેજતરાર દખાય છે . એમાં નવા ના ુ ઓ ટતા હોય છે . દર િતના વારા ઉડતા
હોય છે . રસદાર હ ઠ હોય છે , કસદાર ફાં- ટપ ીને સમાં તર પેટ હોય ક ટબોલની
ગોળાઈવાળા િનતં બ - યૌવનની ઓળખ છે .
ુ વા ચ હોય યાં ુ ધી ફશનના લટકાં માં ચટકા લાગે છે. ફશનની ફ ટસી, એટલે
સતત ક ું નવીન રં ગીન ગમવાની સા બતી. એ જ તો યૌવન ું વરદાન છે . ુ વતીઓ
Page | 119
માઈ ોિમની પહર શક છે , કારણ ક સાથળોને સાડલામાં સં તાડવાના નથી હોતા.
ુ વાનો ુ લી છાતી રાખી શક છે , કારણ ક એમાં સફદાઈ સં તાડવાની નથી. રતાશ
બતાવવાની છે . યં ગ ાઉડને ખીલ પણ ખીલીની માફક ખટક છે , કારણ ક એમને
વ છ ું દર દખા ું છે માટ જ યૌવન પાસે માઈલ જ ન હ, ટાઈલ પણ છે . ફડડ
સ, ટ ુ િનક ટોપ, પેઘેટ પ, લાિસક કોસટ, લેધર કટ એ ડ વોટ નોટ! ઈ સ
' ૂ ઉઉઉલ ઈવન ઈન સમર, ુ નો! ૂ બ ુ રતી ુ વાનીની ૂ ખ છે . બેડોળ, બદ ૂ રત,
થાકલા, માં દલા ચહરાઓ અને શર રોથી ઉભરાતી ુ િનયા કવી બો રગ થઈ ય? જવાં
લડકા-લડક છે , તો તો ૃ િત ું પણ સ દય ઉ ગર કરતા ક સ અને િપકિનકમાં ભીડ
છે . ય ટ એ ટરટઈનમે ટ શોઝમાં કમનીય વળાં કો વાળા ૃ યો, કણિ ય સં ગીત છે .
સ દય ધરતી પર ુ વાની ું ગીત છે !

(૫) એડવે ચર (સાહસ) : યૌવન એટલે ?ું િસ પલ. યૌવન એટલે પેશન! એક
ઝ ૂ ન આસમાનને નખ ભરાવીને ચીર નાખવા !ું એક નશો ુ ઘવતા દ રયાના
મો ઓના ખોને પાં પણે તોરણો લાવવાનો! યારા દલદારાની સાથી ભોિમયા િવના
ભમવા'તા ુ ંગરા, જોવા'તા કોતરો ને ... ુ વાનો ચં ચળ છે . કારણ ક, એમાં નેચરલી
એક ા એનજ હોય છે . આ શ તનો ધોધ એમના કાનમાં ૂ ઘવે છે . આગની
વાળાઓની ગં ધ એમના નાકમાં વેશે છે . એને જ ં ગલમાંજ ું છે , એને મહલની
ટોચની અટાર એ પણ ટહલ ું છે . ૂ થ ઈઝ ધ ફો ્ સ. મા પોટસના સાહસોની જ
વાત નથી. ક ું ક ન ,ું નો ,ું અનો ું કરવાનો વલવલાટ જવાનીના સ સાથે આવતો
હોય છે . વામી િવવેકાનં દ ક શં કરાચાય ાં ેતકશી થયા હતા? ુ -મહાવીર-રામ-
ૃ ણ ાં તી જ દગીએ અવતાર ૃ ય કરતા હતા? રસચના હળ ભલે મોડા પળે ,
એ ું વાવેતર તો વહ ું જ થઈ જ ું હોય છે . નવી કથાઓ, નવા ગીતો, નવી ફ મો,
નવી કોલમો સઘળે યૌવનનો જયજકાર છે . કારણ ક, ુ વાનો ચા ુ ચીલાને ચાતર છે .
સલામતી ું ભારખમ કવચ ઉતાર ને હળવા લ બને છે . મહ િસહ ધોનીની ુ વાન
ક તાનીનો વાદ ુ િનયાભરના ૂ છે લ ુ લટકાવનારા કટસ ચા યો છે . ઝગમગતી
ચકાચ ધ રોશનીવા ં કોપ રટવ ડ ક લેમરવ ડ કમ સોહામ ું દ સે છે ? કારણ ક,
એમાં થનગનતા િથરકતા ુ વાનો છે . જવાની એટલે જ દગી સાથેનો હની ૂ ન િપ રયડ.
માં હર એક મોમે ટ એ સાઈટ ગ છે . કશાક માટ ફના થઈ જવાના પરવાના બની
Page | 120
જવા ું પેશન ુ વક- ુ વતીઓ િસવાય બી ુ ં કોણ રવી શકશે? જોખમોથી ડયા િવના
ચા ફટકા મારવાની ંબાઝી બી ાં થી આવશે? ચે જ ઇઝ ધ બગે ટ ચેલે જ.
એ ડ ૂ થ ઈઝ ા ડ એ બેસેડર ઓફ ચે જ. પડકાર સામે પરા મ !

(૬) ઝીનેસ (દ વાનગી) : બ ુ બધા જવાં દલ ું એક િમશન ટટમે ટ હોય છે ◌ઃ

જરા હટ ક! ુ વતા માપવા ું કોઈ 'યં ગોમીટર' હોય, તો એનો ક હશે - મેડનેસ
વોશ ટ! એમ. ૂ.! ુ વાવ થાએ તમામ રં ગબેરંગી પતં ગયા-િતતલીઓ થોડા સા
પગલા, થોડા દ વાના થઈ જતા હોય છે . જરાક પાગલપનના વઘાર િવના તો સાહસ
કોણ કર? પેશનને બદલે ફ ત ોફશનલ પર નજર ન નાખે? યારલોગ તો જરા
મ તીના િમ જમાં વે ટ ફોર બાય સેવન ુ હોય છે ! એમને ુ ી ઝં ુ બામ થઈ
ય તો ગેલ પડ ય છે ! કમ? બસ, એમ જ! એમાં કારણો ન શોધવાના હોય. ટ .પી.
(ટાઈમપાસ), બડ ! જ ટ ફોર ફન. થોડ ગાળો બોલવી, થોડ મ કર કરવી, જરાતરા
લ ટગ કર ,ું ક ું ક અળવીત ુ ં કર ,ું કાબરચીતરા ટ શટ પહરવા, ઉલટા ુ લ ટા વાળ
રાખવા, બાવડ ટ ૂ કર ,ું ધી ટોપી પહરવી, કાનની ૂ ટ પર અને ધાર પર ઈય ર સ
પહરવા, નખ પર ૂ ઘર રાખવી, ૂ ંટ વ ધાવવી, ઢસડાતા પે ટ પહરવા, ગડ સ વાળા
કટ પહરવા, નેઈલપો લશ, લાં બા ૂ ંકા નખ, ચટાપટાવાળા ૂ ઝ, લટકતો બે ટ...
ઉ ુ ં ુ ં ,ુ ં આ બ ું ફશન માટ નથી. બસ, સતત બદલાતા રહવાની એક ઝીનેસ છે .
મધરાતે દો તો સાથે કોફ પીવા રાઈડ લેવી. અને વહલી સવાર પી. .ના એસએમએસ
ઠપકારવા, સો યલ નેટવક પર ટટસમાં ફની શાયર ઓ ૂ કવી અને ટઢામેઢા િપ ચસ
અપલોડ કરવા... ગેલ, ગ મત, ગપસપ. લાસ બ ક કર ને ઠંડ માં આઈ મ ખાવાનો
અને મધરાતના અમથેઅમથા ફટાકડા ફોડવાના ! ફન. જવાં લોગો કો હસના મં ગતા,
બા ુ સા'બ. ું આમ િસ રયસ થઈને ડા ું લટકાવી દવા ?ું ફ લમ પકાઉ હોય, તો
આપણી કોમે ટ ઝ ાસ હોય ને! યાન ખચા ું જોઈએ બધા .ું અલગ પડ ું જોઈએ
સમિથગ સમિથગ. વાં ુ ુ ુ ં ુ ઝક ને ઈટ દો તી. જ દગી પછ થી લોહ પીવાની જ
છે . અ યાર ો નાખીને જરા હંસ ક જ દગીના ૂ ં ટ ગટગટાવો. પાપા, ડો ટ ીચ. ઈ સ
માય લાઈફ... એ ડ આઈ વો ા લાફ. આઈ એમ નોટ બેડ. આઈ એમ જ ટ લટલ મેડ.
બી ઈઝી. આઈ એમ ઝી લેઝી! ઢગ પટા પટ ડગડ કોકો! ુ ટા જ દગીના લગાવીને
ું આ ું આ જલસા કરવાની મહ ફલ છે મ તાની, ઈસી કા તો નામ હ ફટ ચર શાયર
Page | 121
ક જવાની !

(૭) ા સપર સી (પારદશકતા) : ધે સ ધ ક . મો ટ ઈ પોટ ટ એલીમે ટ. તમામ

ખામીઓ છતાં આજના ુ વાનો વા છે , તેવા દખાય છે . ઉપરથી આ ,ુ દરથી ભા ુ
હોતા નથી. એમને ય ડ ડ ખબર છે ક આપણે ક ું ક ઓ ં ણીએ છ એ. એટલે
અરોગ ટ લાગે તો ય એ ઇટ ફોરવડ છે . એમના રલેશ સ કો લકટડ હોય છે .
ઈમોશ સની એમનામાં ડ થ નથી. એ સિપ રય સનો ઠહરાવ નથી. પણ એમના
આવેશમાં, એમના ુ સામાં, એમની ઉલઝનમાં, એમના હ લા ુ લામાં એક સ ચાઈ
છે . કડદો કર ને ઉપર નાખવાનો આવતો કોઈ આભાસી પડદો નથી. વાયડાઈ લાગે
એવો િવવેક નથી. ફ ત પૈસાના ૂ પાઠ નથી. એ દલ ફાડ ને ચાહ છે . દાં ત ભ સીને
ખી ય છે . પણ એ ઈબાદતના ખરા બં દાઓ છે . મા લક યે ચી ટગ કરતા નથી.
એમના ધ માલભયા ડઝ, એમના ક માલભયા કર ૂ તો - એમના આવી પહ ચેલા
સમય ું એ સ ેશન છે . યં ગ તાન કાળાં કોલસા ું ન હ, ૃ પેર હ રા ું બને ું છે . એની
આરપાસ જોઈ શકાય છે . એ અ ુ ક બાબતમાં ક ઝ ુ ડ છે , એ વાતે લીઅર હોય છે !
એ ટિપકલ ઢાં ચાને સાઈલ ટ મોડમાં રાખી િવ લવનો વાય ેશ સ લાઉડ કર છે . ડયર
બોયઝ એ ડ ગ સની બી હ ર ૂ લો હશે, પણ એક મે રટ છે ◌ઃ ૂ ના ભેદભાવને
પડતા ૂ ક નવી શ ૃ આતનો ઉમં ગ. પાટ કોર છે , પણ દાનત ખોર નથી! દયમાં
ચોમા ,ું ચહરા પર વસં ત! એ જ છે , ુ વાકથા અનં ત!
ચીઅસ યં ગ ટસ. હવ અ લવલી રઈનબો મે ક !

ઝગ િથગ

સમ યાઓથી ૂ ર રહવાની કળા = મૌન,

સમ યા ઉકલવાની કળા = મત!

Page | 122
 18.
લ ૂ ૂ હાનન ર કા આયા તો,
શર ફ લોગ ઉઠ, ૂ ર ક બૈઠ ગયે!
ભારતમાં કહવા ુ ં ચા ર ય(?) વ છ જોઈએ, શેર ઓ
ભલે ને ગંદ ગોબર હોય !

ખામોશી 'નો વન ક ડ િસકા' ફ મની સમા ત પછ છવાઈ

ય છે . વાં ચતા િવચારતા વગ માટ ફ મ ે ડકટબલ ૂ ઝ ટોર નો ફલેશબેક છે .
પણ બધી ટ છવાઈ વેદના અને આ ોશને, વષ ના ૂ કડાઓને બે કલાકમાં એકઠા કર
દ છે , આ ફ મ ! (િમિસિસપી બિનગ પરથી િ યદશનની આ ોશ પણ આવી જ હતી!)
રયા લ ટક ફ લ સાથે પણ કવી આ ટ ટક ફ મ બને એ દવાકર બેનર ક અ ુ રાગ
ક યપની માફક રાજ ુ માર ુ તા ('આમીર' ફઈમ)એ ુ રવાર કર બતા ું છે ! આરતી
Page | 123
બ જ ું ુ પરસોિનક પીડ થયે ું એ ડ ટગ, દ હ ને દલથી ઝીલતો અ ય
ગો વામીનો કમેરા, અિમત િ વેદ ું ઈમોશનલી ચા ડ ુ ઝક, ૂ પ રહ ને ઘ ું બ ુ
કહ દતી ઓ કાર લેવલ પફ મર િવ ા બાલનની ખો, અને ફ મમાં પથરાયેલી
ૂ ટનની ખામોશી. િશયાળાની કરોડર ુ માં લખલ ું પસાર કર એવી મધરાતે ફ મ
જોઈને બહાર નીક યા પછ , વેરાન ર તા પર િવચારો ું તાપ ું ધખધખે છે . એમાં
શેકા ું છે ?
***
માણસ ફલ ટગ કર, બોય ડ/ ગલ ડ જોડ લ ન િવના પણ
ૂઈ ય, ગાળો બોલે, સેકસી વ ો પહર નોટ નોટ હસીમ ક કર, તેને આપણે
હલકો માનીએ છ એ. પણ ખરખર ીને ૂ ુ ં બોલી છે તરતા, ઢોરમાર મારતા,
પજવીને પૈસા પડાવતા, ુ ચાઈભ ુ હસીને લાં ચ લેતા, કોઈ અ યાસ િવના
બનીઠનીને લ નસરામાં આણાને અહોભાવથી નીરખતા, ખ ખયાટા કર ને ટ વી
િસ રયલોમાં થી યારની યા યાઓ શોધતા નર-નાર ને આપણે સ હ થ માનીએ છ એ!
ી જરાક નખરાળ હોય, બો ડ મોડન કપડાં પહર ને મધરાત ુ ધી જલસાથી વવા
બહાર નીકળતી હોય, એટલે એને ચા ુ ક અવેલેબલ માની લેવાની જગતભરના
ુ ૃ ષોને ટવ પડ ગઈ છે . ી પોતાની ુ શી ક આકષણના ખચાણથી કોઈને કસ કર ક
આગળ વધીને ુઈ ય એ સહચાર છે . એના પર બળજબર કર , ધાકધમક ક
લાલચથી એને પરાણે ૂ વડાવવી તો ઠ ક પશવી એ પણ બળા કાર છે . હ ુ યે, લોકો
એ બે બાબતો વ ચેનો ૂ મછતાં િવરાટ ભેદ પારખી શકતા નથી. અને બીજલ
જોશીઓ ક િસકા લાલો મોડ લગ કર, બોય ડ રાખે ક પાટ ઓમાં ય, તો શોષણ -
ુ યવહારને લાયક જ હોય એ ું તમા ુ થી ગં દા દાં ત અને અથાણાથી લેલા પેટ
હલાવી કોમે ટ કર છે . સોર , જ ં ગલમાં ૂ ઈની વેલ ખીલે યાં ધ ુ રો પણ ખીલે, મ
ઉ સાહ , વ નલ, િનદ ષ, નટખટ, પારદશક, સં વેદનશીલ ુ વાનો હોય, તેમ મ ુ
શમા ક િવકાસ યાદવ વા વં ઠલા વનેચરો પણ હોય. મની ુ વાનીના જોશને એ
લોકો લાયસ સ ુ કલ માનીને ીલ મેળવતા હોય. સો જર પણ જવાન છે .
અ ડરવ ડનો શાપ ૂ ટર પણ જવાન હોય છે . બં નેની ગિત સરખી છે . પણ દશા ઉલટ
છે . મ ુ શમા ટાઈપ અપરાધીઓ એક આખી માનિસકતાનો ચહરો છે , એમ માને છે
ક ુ િનયા અમારા ૂ તાની એડ નીચે કચડાવા માટ જ બની છે . મને દા ૃ કરતા વ ુ

Page | 124
નશો સ ાનો હોય છે . મની જ દગી ું પહ ું અને િતમ પગિથ ું કવળ પૈસો છે .
બાપકમાઈના બા ુ ડયાઓ અને બ ુ ડ ઓ અ યાશીને ાસ માને છે . તોછડાઈને ટટસ
માને છે . બી ને પરશાન કરવાની તાકાતને અપર કલાસ માને છે . ટ નેજર સં તાનોનો
જ દર વખતે દોષ શા માટ કાઢવો? પેલા તલવારદં પતી વા નાલાયક મા-બાપ પણ
આ જ લેબલમાં આવે છે ને! આ એક માનિસકતા છે . નો સં બ ં ધ મર કરતાં ઉછે ર
સાથે વ ુ હોય છે . છતાં ય, આપણો લાગણી ુ ભાઉ સમાજ સાવ જ િવ ચ અને
વા હયાત ુ ે દકારો કર છે , અને બાક ના હડહડતા અ યાય સામે ૂ પ બેસે છે .
ચ કાર ચ ોમાં કરલા ક લેખક વાતામાં કરલા ય ભચાર ક અપમાન માટ એ ૂન
કરવા તૈયાર થઈ ય છે . કારણ ક, સામે સોફટ ટાગટ છે . પણ પોતાના શહરમાં થતી
ૂ નામરક માટ એ મ પર સેલોટપ ચીપકાવીને ુ મ દબાવી, ઘરમાં લપાઈ ય છે!
આપણા માણસને માપવાના માપદંડ ો બા છે , ત રક નથી.
િસકા લાલ કસ એનો ે ઠ ુ રાવો છે . એ આખા કસમાં એક
સો યલાઈટ છોકર મ મપણે કોઈ દબાણને વશ થયા િવના પોતાની વાતને વળગી
રહ , અને આખર સ માં પણ ની ુ બાનીએ મહ વનો ભાગ ભજ યો એ રયલ
લાઈફમાં હતી મા લની રામાણી. ' બનાટોન' ટ વી પેજ ી પાટ ઓમાં મશ ૂ ર મા લકણ
બીના રામાણીની મહ વની વાત એ છે ક, મા લની પણ હાઈસોસાયટ પાટ લિવગ
ગલ છે ( િસકા પણ હતી જ, અને એની યાય માટ લડલી બહન સાબર ના પણ!)
મા લની રામાણીએ િતરં ગાના રા વજ ું કટ એક ફંકશનમાં પહર ,ું એ ુ ે સં ુ ચત
વદશીભ તોએ રા ના અપમાનનો ખા સો હોબાળો મચાવેલો. આ એ જ મા લની છે ,
ણે ુ માર થી કોટમાં હો ટાઈલ થયા િવના આરોપીઓને ઓળખી બતા યા ! બોલો,
રા વજના રં ગ ું કટ પહર ને ડા સ કર ને મા લનીએ અપમાન ક ુ કહવાય ભારત ું
ક પછ બધા જ પૈસા - પાવર સામે ખામોશ હતા, યાર એકલપં ડ કોટમાં ધમક થી
સં બ ં ધો ુ ધીના ેશર સામે સાચી ુ બાની આપી સ માન ક ુ કહવાય ભારત ?ું
ટફ વે ન લાગશે, કારણ ક આપણી ફાલ ુ વાતોને સં ૃ િત સાથે ચ ટાડ ને બેઠલા
જડભરતો છ એ. બાક સાવ જ ઈઝી છે . ખ ૃ ં ુ ય દરની સ ચાઈ ,ું પડકાર
ઝીલવાના સાહસ ું છે , િમની કટ પહર ને હગ એ ડ કસ કરવા એ પાપ નથી. રા ના
દખાડાના તીકોને વળગી રહતા આપણે કમ એટલા ઝ ૂ નથી રા ને વળગી નથી
રહતા ? એમ તો િસકાનો ૂ ની મ ુ શમા ખોટખો ુ ં દાદ ની બીમાર ું 'સે ટગ'વા ં

Page | 125
બહા ું બતાવી ફર પાછો દ હ ની એક નાઈટકલબમાં પેરોલ પર પાટ કરવા પહ ચી
ગયો હતો, યાર પણ પો લસ અિધકાર ઓના ેશરની પરવા િવના એ નાઈટકલબના
મા લક એની સામે ફ રયાદ ન ધાવી હતી. એ ભડવીર કોણ હતો? આપણે સતત રં ગીલા
િવલાસી ફલમવાળાઓ કહ એ ઘરમાં બેઠા બેઠા મની ઠકડ ઉડાવીએ છ એ, એ
મોડલ કમ એકટર અ ુ ન રામપાલ પોતે ! મા લની ક અ ુ નોઘણા ુ ૃ ષો ક ીઓ
સાથે ઈ ટમે ટ બની બહકયા હશે. પણ પર પરની મર થી. જયાં જો ૂ કમી અને
અસ ય છે , યાં ગજયા પણ છે . બસ, આ વાત છે . ૂ ડ ફો ટરની (સ યઘટના પર
આધા રત) 'એક ૂ ઝડ' ફ મ દાયકાઓ પહલા અમે રકામાં બનેલી. માં નાઈટકલબમાં
કામ કરતી અને બ દાસ કપડાં પહર ફરતી વેઈ સની અદાઓને લીધે એના પર
કટલાક જ ં ગલીખ ુ સો, એને ઓડરની વાનગી સમ એના પર ગગરપ કર છે ! 'નો
વન ક ડ િસકા'માં ફ મ ૂ ર થાય છે યાર િસકા (માયરા) લહરતી પાટ માં મ તી
કરતી હોય, એવો ફ ટસી સીન છે . િસ બો લક છે . ડર ને દ કર ઓને ઘરના ક લામાં
કદ રાખી, વજ િનટ નો ચોક પહરો કર ને સાસ રયે પાસલ કરતો સમાજ કયાર ુ વાન
િસકાઓને મ ત મોકળાશ આપી શક, એવો વતં અને ુ ત થશે?
***
દરથી ન ું સક હોય, એને બી ુ ૃ ષાતનવાળાઓ ની
ઠકડ ઉડાડવાની ભાર મ આવે છે , કારણ ક, મદાનગી એમાં મા બોલીને
બતાવવાની હોય છે . જયાં જઈએ, યાં આપણો સમાજ આજકાલ સતત િમ ડયાની
ફ રયાદો કયા કર છે , િમ ડયાની મ ક કર છે . ણે રા પિતના ફરમાનથી પરાણે
ટ વી જો ું પડ ું હોય ક છા ું ન વાં ચે, તો ભડાક દવાનો ુ કમ હોય એમ પોતાની
જ દગીની તમામ સમ યા માટ િમ ડયાને જવાબદાર ઠરવી છટક જવાનો એક
પલાયનવાદ ઉ મ ચાલે છે . કોઈ કહ છે - આ ટ વીવાળાઓ સતત એકના એક
સમાચારો બઢાવી ચઢાવીને માથે માર છે . આ ું કહનાર પાછા ભણેલાગણેલા ભ લોક
હોય છે ! અર, ૨૪ કલાકની ૂ ઝ ચેનલોમાં એકના એક સમાચાર રિપટ થાય, એ તો
સાહ ક ઘટના છે . કારણ ક, કરોડો ું ઓ ડય સ થો ુ ં એક જ સમયે ટ વી જોવા
બેસવા ું છે ? સતત ચોવીસે કલાક બધા અલગ - અલગ સમયે થોડ વાર માટ ચેનલ
િનહાળતા હોય છે , એટલે ફર ફર એ જ અદામાં સમાચાર રિપટ કરવા જ પડ ને !
પણ આ તો સાવ નવરા કામચોર લોકોનો દશ છે . લોકો યસનની માફક ટ વી ચા યા

Page | 126
કર છે . અિતરક ચેનલો કરતા વ ુ તો ે કો કર છે - અફ ણી ઘેનમાં આવે તે જોયા
કરવાનો! ને િસ રયસ છા ું અબખે પડ ય છે , એ ટપકતી લાળથી મદમ ત
તસવીરો ભીની કર , પછ એના હર િવરોધમાં બાક બચે ું ૂ ં ક ઉડાડ છે .
િમ ડયા પરફકટ છે ? ના. ૂ લ ુ ફછે ? ન હ જ. એમાં કર શન નથી? છે . એમાં
પો લ ટકસ નથી? ભર ૂ ર છે . તો પછ ? તો પછ એ ક દરક ુ ગના મા ણકતા ક
જવાબદાર નાં ૂ યો 'એબસો ુ ટ' ૂ યાવકાશમાં હોતા નથી. પણ આસપાસના
હવામાનથી સાપે હોય છે . નર અ ણ ુ ધ ચોપડ ચીતરાયેલી ઓને ટ થી તો રા
હ ર ં પણ ભારતમાં ટક શકયા નહોતા. આ સમય એવો છે , ભારતવષમાં ક કોઈ
૧૦૦% સ ચાઈ ક નીિ મ ાનો દાવો કર, તો એ ન ૧૦૦% ૂ ઠાડો છે . થોડાઘણા
સમાધાનો િવના અ ત વ ટક શક તેમ નથી, આદશ (સોસાયટ િસવાય!) કયાં થી
ટક?
પણ અ યાર માણસ કટલા ઓછાં સમાધાનો કર છે , અને કટલી તી તા ( કવ સી)
ુ ધી પોતાની પસં દગી સાથે બાં ધછોડ કર છે , એના આધાર એ ું ૂ ય ગણા ું જોઈએ.
પછ એ તં ી હોય ક ુ યમં .ીરામે પણ વાલીવધ વા એડજ ટમે ટ કરવા જ પડયા
હતાં, પણ એમનો ૂ ળ હ ુ (લા ર ગોલ) વ ુ પ ટ અને ુ ધ (રાવણવધ,
સીતા ુ ત) હતો. બે સમેન ટક શક, એ કયારક ચો ગા - છ ગા માર શક.
આવેશમાં આઉટ થઈ જનારાઓએ પેવે લયનમાં બેસી ુ સારવા પડ છે . ૂ રમાં
ભયજનક સપાટ ુ ધી પાણી આવે એ જોખમી ગણાતા નથી. પણ એ ટપ ીને
ઓવરટઇક કર, યાર રડ એલટ આવે છે . ફ મમાં ું જમીર મ ુ નથી, એવો
વા તિવક પોલીસ ઇ પેકટર (રા શ શમા) છે . એ આરોપી પર હાથ ન ઉપાડવા માટ
િસ ેર લાખની લાં ચ લઇ લે છે . (એટ ું ન કર તો અહ કાં કસ જ હાથમાં થી જતો રહ,
કાં નોકર ! પછ મદદ પણ કવી ર તે કર સ યની?) પણ સમ કસની તફતીશના ુ ે
જરાય કતો નથી. હાથ ન ઉપાડવા ક ઉપાડવાથી િતમ પ રણામમાં ઝાઝો ફરક
નથી પડતો. પણ ુ રાવા બદલાવવાથી પડ છે . આ થઇ ટતા / સમાધાનોની પેલી
ભય ૂ ચક સપાટ ! પૈસા ખાઇને ફર જનારા સા ી કરતા એ ઓછ ખતરનાક છે . બસ,
આ જ વાત આજના મી ડયાને લા ુ પડ છે . િમ ડયાને રોજ પો લ ટકસ, પો લસ,
ુ રો સી, ું ડામવાલી બદમાશો સાથે પનારો પાડવો પડ છે . કોપ રટ બઝનેસ સાથે
ડ લ કરવા ું હોય છે . ત ન અક ડ થાય, તો અ ૂ ધ કંઇ ર તા પર ઉતર સાથ

Page | 127
આપવાની નથી અને થોડ ક મીણબ ીઓની ચ પર ચોકલેટ કક શેક શકાતી નથી.
િમ ડયાની ઉતરતી ુ ણવ ા ક બે ુ માર પૈસા ખં ખેરવાની ૂ ખનો બચાવ કરવાનો ુ લ
ઇરાદો નથી. વખતોવખત સોઇઝાટક ને એનાલાઇઝરમાં થી એજ ટ બનેલા
જના લઝમની ટ કા પણ કર છે . પણ િવરોધ ૂ વ હનો છે . યાદ રાખો, હ ્ ષદ
મહતાથી શ ૃ કર ને ુ ંગળ ની સં ઘરાખોર ુ ધીના તમામ ક ડલ, કમ, કૌભાં ડો,
ષડયં ો આ દશમાં િમ ડયાએ જ બહાર પાડ ુ ધી પહ ચાડયા છે ! ભલે, અપરાઇટ
પ કારોને સહન કરવા ું આ ું છે , અને કટલાક પ કારો ફાઇવ ટાર સે લ ટ બનીને
મે કગ ુ ઝની ઇ ડ ચલાવે છે . પણ છતાં ય વો ૂ લોલં ગડો ધળો બોબડો છે
તેવો િમ ડયાનો વોચડોગ ૂ ર કયાં ન કરતો હોત, તો આ દશની હરરા બોલી ગઇ
હોત.
િશ ણ ું અ ુ ૃ ં કાય, િમ ડયાએ ૂ ૃ ંક ુ છે .
રાણી ુ ખર એ ભજવે ું પ કાર ું પા રયલ છે . એ કંઇ સા વકતાની ેત િતમા
નથી. બધી જ યાએ ાં િત કર પણ નથી શકતી અને બ ું બદલાવવા ું એ કટિવઝમ
એને કર ું ય નથી. પણ પગાર લઇને થો ુ ંક સા ૃ ં કામ કરવા ું ઝ ૂ ન, જઝબાત
એનામાં છે . આવા પ કારોએ જ િસકા, ૃ ચરા, આ ૃ િષ, િનઠાર વા મડસ,
ડરવ ડના ઇશાર થતાં એ કાઉ ટસ, ધમ ુ ૃ ઓના ગોરખધં ધા, કોમવાદ રમખાણો,
ાસવાદ ઓની ધીમી ધાર ચાલતી ાયલો- સઘ ં લોકો સામે ૂ ક ને સી ટમ પર
વ રનો 'ચેક' રા યો છે . નેતાઓને િનરં ુ શ બનતા અટકા યા છે . આપણે યાં િમ ડયા
જ સ ય એ ટ એ ટા બશમે ટ િવપ છે . ર તા પર ખાડા હોય ક રખડતી ગાયો-
બોફસની કટક હોય ક બાં ગા ૃ ની! ુ યમ વામી વાઓના અવાજને પણ િમ ડયા
જ એ લીફાય કર છે . ુ ઝ ચેનલોને લીધે ભારત થો ુ ંક વ ુ સલામત છે , અને એ ું
જ સારા અખબારો- મેગેઝીનો- ફ મો ું દાન છે .
જ ટ િથક, મ ુ શમાથી લઇને િમિન ટરોને, અફઝલોથી લઇ
અસીમાનં દોને પૈસા દતાં ગાં ધી મને ક યાદલાલો કહતા એવા વક લો મળ ય
છે . વાનર ું લાટ માર વક લો ગમે તેવા અપરાધીઓને છોડાવીને વૈભવી જ દગી વે
છે . કોઇ પ કાર િસકાના હ યારા ક દાઉદ ઇ ાહ મના વખાણ કરતો લેખ લખે તો
લોકો તેને ટ પી નાખે. અ ૃ ં ધતી રોય કશોક નકસલવાદ બકવાસ કર તો બધા ફટકાર-
પણ ાસવાદ ઓના કસ લડતા વક લોને કોઇ ન ૂ છે ! જ ુ ડ યલ સી ટમ છે , જ ટસ

Page | 128
નથી ! આમઆદમી માટ પોલીસ ક ેસ કરતાં આ મોટો ો લેમ છે .

ફા ટ ફોરવડ :

' એક કરોડ અને એક ગોળ . પસં દગી ુ કલ નથી કારણ ક ુ ં ગોળ ખાવા નહોતો
માં ગતો! '

( 'નો વન ક ડ િસકા'નો સં વાદ )

(શીષક પં ત : ુ યં ત ુ માર)

Page | 129
 19.

WWW... SMS... 101.. etc !

ધારો ક, સમી સાં તમે કોફ શોપમાં બેસીને ડની રાહ ુઓ

છો. 'આઈ એમ વેઈ ટગ'નો એસએમએસ ટાઈપ કરો છો. ડનો જવાબ આવે છે - 'નવા
આઈપીઓમાં પૈસા ભરવા જવાના છે , એટ એમની લાઈનમાં .ં ું ટ પી કર' તમે સામે
રહલા એલસીડ ટ વી પર નજર દોડાવો છો. એનડ ટ વી પર ુ ઝ આવે છે ◌ઃ
ુ જરાત એટ એસ ારા ુ યમં ીની હ યાના કાવ ાખોર એલઈટ ના ાસવાદ ઓની
ધરપકડ... આઈપીએલમાં એલબીડબ ુ ના િનણયનો િવવાદ ટાળવા નવા ટ પ કમેરા
રખાશે... આરએસએસ હ ુ આતં કવાદ શ દોને વખોડ રહ છે ... એચઆરડ િમિન ટર
કિપલ િસ બલની ુ પીએ ગવનમે ટને ુ પે મ મામલે હયાધારણ... બી પીની

Page | 130
આઈઓસીના પે ોલ ભાવવધારા સામે રલી... સીબીઆઈના કણાટક સીએમ હાઉસ પર
દરોડા... વાય ટ ુ જરાતની સફળતાથી આકષાયેલા એનઆરઆઈઓના હ રો
કરોડના એમઓ .ુ .. તમે સેલફોનમાં પીઆરએસ ખોલીને એફબી ટટસ અપડટ કરો
છો. યાં દો ત આવી પહ ચે છે . તમે અકળામણ અને ઉ કરાટભર નજર કરો છો, અને
એ કહ છે ''ચીલ બડ , એઈ સ થઇ ગયો હોય એવી નજર ન નાખ. માર પાસે કંઇ
બીએમડબ ુ નથી. સા ુ ં ટ વીએસ છે . ને ું આ સીસીડ માં ાં છો, એ કંઇ
પીએસથી ન શોધાય... વાર તો લાગે ને...''
***
વાં ચો. ફર થી વાં ચો. આ ત ન નૉમલ ઘટના મમાં કટલા શોટ
ફોમ ગણાતા એ ીિવએશ સ ૂ સીગયા છે , તે િવચારો! લે સ લ ટ ધ એ ોિન સ...
એસએમએસ (શોટ મેસેજ સિવસ), આઈપીઓ (ઈિન યલ પ લક ઓફ રગ), એટ એમ
(એની ટાઇમ મની ન હ, ઓટોમે ટક ટલ રગ મશીન), ટ પી (ટાઈમપાસ), એલસીડ
( લ વડ ટલ ડ લે), એનડ ટ વી ( ુ દ હ ટ લિવઝન), એટ એસ (એ ટ
ટર ર ટ વોડ), એલઈટ (લ કર-એ-તોઇબા), આઈપીએલ (ઈ ડયન ીિમયર
લીગ), એલબીડબ ુ (લેગ બફોર િવકટ), આરએસએસ (રા ય વયં સેવક સં ઘ),
એચઆરડ ( ુ મન રસો ્ સ ડવલપમે ટ), ુ પીએ ( ુ નાઇટડ ો ેસીવ એલાય સ),
ુ (સેક ડ જનરશન), બી પી (ભારતીય જનતા પાટ ), આઈઓસી (ઈ ડયન
ઓઈલ કોપ રશન), સીબીઆઈ (સે લ ુ રો ઓફ ઈ વે ટગેશન), સી એમ (ચીફ
િમિન ટર), એનઆરઆઈ (નોન રિસડ ટ ઈ ડયન), એમઓ ુ (મેમોર ડમ ઓફ
અ ડર ટ ડગ), સેલફોન (સે ુ લર ફોન), પીઆરએસ (જનરલ પેકટ ર ડયો
સિવસ), એફબી (ફસ ૂ ક), એઈ સ (એ વાયડ ઈ ુ નો ડ ફ ય સી િસ ોમ),
બીએમડબ ુ ( ૂ ળ જમનમાં બેઈ રશે મોટોરોન વેક, પણ વ ુ લોકિ ય ે
બવા રયન મોટર વકસ), ટ વીએસ (ટ .વી. ું દરમ આયં ગર), સીસીડ (કાફ કોફ ડ),
પીએસ ( લોબલ પૉ ઝશિનગ સી ટમ)...
હ ફ હ ફ. થાક ગયા ને? જરા િવચારો. આ બધા આખેઆખા
નામ બોલવાના આવત તો ુ લાયમ ભને કટ ું ક ટ પડત? અર, રોજ દા વનમાં
કટલાય એવા શ દો છે , નો ુ રો અથ પણ ખબર ન હોય અને આપણે એ ું ૂ ંકા ર
ૃ પ ઉપયોગમાં લેતા હોઇએ. ડ ડ ટ છાં ટવા ું બં ધ થ ,ું યાં ુ ધી ૃ હણીઓને ખબર

Page | 131
હતી ક તે ું નામ ડાય લોરો ડાયફિનલ ાય લોરોથીન છે ? તો છે લે એસ.ટ . બસને
બદલે ટટ ા સપોટની બસ કોણ બોલે ,ું કહો જોઇએ! આપણે પીઓમાં જઇને ડ ડ
ભર એ છ એ ને, પીપીએફ ું એકાઉ ટ ખોલાવીએ છ એ. ટ સીએસનાશર એચડ એફસી
બે કના ડમેટમાં છે , ને એલ એ ડ ટ આઈસીઆઈસીઆઈની લોન ૂ ર કરવા વચી
ના યા છે . અ રધામમાં પાણી પરનો લેસર (લાઈટ એ લી ફકશન બાય ટ ુ લેટડ
એિમશન ઓફ ર ડયેશન!) શો જોવા જવાનો છે , ને એના ફોટાની પી ફાઇ સને
સીડ પર રાઈટ કર ને ુ રયર કરવાની છે ... કમાલ છે ! જ દગીને આપણે િમતાહાર
ન હ, તો િમતા ર જ ૃ ર બનાવી નાખી છે ! મોલ ઈઝ ુ ટ લ, નાનક ુ ં તે ૃ પક ુ!ં
એક ુ અલી આવા િમતા ર શ દોને એ ીિવએશ સ કહવાય છે. ામરનો લાિસકલ
ૃ લ એ છે ક લાં બા શ દસ ૂ હના દરકનો થમ અ ર પસં દ કર ને એ ું
િમનીએચર/લ ુ ૃ પ બનાવાય તે એ ીિવએશન. મક બીબીસી- ટશ ોડકા ટગ
કોપ રશન. યાર આવો ૂ ંકાવેલો શ દ દરક અ રને ટો પાડ ને બોલવાને બદલે
વતં ઉ ચાર ધારણ કર તો એ ોિનમ. મ ક, ટોફલ (ટ ટગ ઓફ લીશ એ ડ
ફોરન લ વેજ)ની પર ા! અહ ટ .ઓ.ઈ.એફ.એલ. એ ું બોલા ું નથી. વ ુ ડા કારો
લિપગ અને લે સ છે. લપ ગમાં શ દનો અ ુ ક ભાગ જ વતં શ દ તર ક વત
છે . એ ઝાિમનેશન ું ૂ ં ુ એ ઝામ, તો નેિશયમ ું મ! તો લે ડગમાં બે શ દો
ભેગા મળે છે ◌ઃ કો ુ ટર ું મોડમ એટલે મોડ ુ લેટર લસ ડમોડ ુ લેટર. 'કોવો'
(સીઓડબ ુ ઓ) એટલે કોપ રટ વ ડ. બોલી ૂ ડનેબદલે નો િસ ો ચલણી
બનાવવાની િન ફળ કોિશશ થયેલી, તે હફ (એચઆઈએફઆઈ- યાને હ દ ફ મ
ઈ ડ !) આઈ.એસ.આર.ઓ.ને બદલે ઈ ડયન પેસ રસચ ઓગનાઇઝેશન ું ઈસરો!
પણ યાર શ દો જ આટલા ૂ ંકા થાય તો બાપડાં યાકરણ ું ું ગ ુ ં ક પહોળા પને
િવ તર? અમે રકાની નવી પેઢ તો દરક ૂ ંકા ર ૃ પને એના કારો ઘડભાં જમાં પડયા
િવના એ ોિન સ જ કહ છે ! ' ુ બા' ડાઇિવગ ું શોખીન પિ મ એ ૂ લી ગ ું છે ક એના
ૂ ળ શ દ તો 'સે ફ
્ ક ટઈ ડ અ ડરવોટર ેિધગ અપાટસ' એવો છે ! યાકરણને
પડ ું ૂ ક ને મા િવ મયની વાત કર એ. હવે આમ પણ 'ઈિન યા લઝમ' એવો
શ દ યોગ આવી ગયો છે . નામના થમ અ રો જોડ ને બનતા શ દો ક થમ
અ રોના શ દો. પ !ું પછ વાઈસ ેિસડ ટ ું 'વીપી' કરો ક અમે રકન ટાઈલમાં
'વીપ' બોલો ! પહલી નજર એ ું લાગે ક આ ડ ડ ટલ ુ ગનો છે . વ ડ વાઈડ વેબ

Page | 132
www ના સહાર બ ,ું અને િવ ું થમ કો ુ ટર એિનઆક (ઈલેક ોિનક ુ મે રકલ
ઈ ટ ેટર એ ડ કો ુ ટર) આમ જ ઓળ ઝોળ પીપળ પાન િવના પોતા ું નામ
પા .ું આમ જ સીપી ુ થી એમપી ી વાયા એચ.ડ .ની યા ા થઇ! ('હાઈ' ડ ફનેશન,
ઈઝ ટ ઈટ?) ના. એક ુ અલી સાય સ અને મેનેજમે ટના ે ની મોટા ભાગની
િસ ઓની માફક આ 'શોટ શ દો'ના શા નો યશ પણ શ ોવાળા ુ ને ય છે ! સતત
લડાયક અને તાણભર જ દગી વતા આમ ના જવાનોએ વીસમી સદ ના આરં ભે
અમે રકાના આ આદતને રા યાપી બનાવી. કારણો સાફ હતા. સો જસ શ એટ ું
ઝડપથી ુ ાસર ું જ કો ુ િનકશન કરવા ું હોય. વળ ુ ક અને જોખમી જ દગીના
તનાવને હળવો કરવા હળવી મ કોનો દૌર ચા ુ હોય. આમ જ અમે રકામાં થમ
િવ ુ પછ 'એડબ ુ ઓએલ' શ દ ચા યો. મતલબ 'એબસ ટ િવધાઉટ લીવ'. ર
લીધા િવના ગેરહાજર. એવી જ ર તે બી િવ ુ સમયના લોકલાડ લા ેિસડ ટ
કલીન ડલાનો ૃ ઝવે ટને 'એફડ આર' કહવામાં આવતા! ( ફ ડ ડપો ઝટ પહલાની
વાત છે !) પછ તો ર ડયો ડટક ટગ એ ડ ર જ ગ ું રડાર થ ,ું સાઉ ડ નેિવગેશન
એ ડ ર જ ગ ું સોનાર થ !ું એફબીઆઈ (ફડરલ ુ રો ઓફ ઈ વે ટગેશન) અને
સીઆઈએ (સે લ ઈ વે ટ ગેશન એજ સી) આવી, ની વાનરનકલ હ ુ થયા કર છે !
એમ તો હરફનમૌલા મદદનીશ માટ એડ સી (એઈડ દ ક પ) અને ઈટ એ (એ ટમેટડ
ટાઈમ ઓફ એરાઈવલ) પણ આ યા. કિમ યેત ગ ુ દા તિવ ય બ પઝન ત બોલવા
રોકાવ તો, ુ મનને ફાય રગ કરવાનો ટાઈમ મળ ય. પણ રિશયન લપસ દર ું ૂ ં ુ
ક બી બોલો તો ુ મના હાથમાં થી હિથયાર પડ પણ ય!
ૂ ળ તો ૧૮૧૩ની સાલમાં જો સ કબ બઝ લઅસ નામના
િવ ા◌ાનીએ રસાયણિવ ા◌ાનના ત વોને એક ક બે અ રથી ઓળખવાની તરક બ
લડાવી, માનવ તને ચસકો લગાડયો આવા શોટ શ દોનો! એ ૂ ંકા ર નામો મોટ
ભાગે લે ટન પરથી હતા. ઓરમ યાને સોનાને 'એ 'ુ કહવા ,ું ફરસ યાને લોખં ડને
'એફઈ'! કિમ માં થી એનો ચેપ ધીરધીર બાયોલો ને પણ લા યો. ટાઇફોઇડ ક કોલેરા
વા લે ટન- ીક ૂ ળયા ધરાવતા ૂના ુ રાણા રોગો પછ નવા-નવા કો લકટડ
રોગોનો મારો ુ દરત કરતી ગઇ. ને આ ઘ ુ ખ ુ ં એના એ ોિન સથી ઓળખવામાં
આવે છે . બીપીડ ક ઓસીડ વાળા તો ર ડસ અને રાઇટસ પણ હોય છે ! બોડરલાઇન
પસના લટ ડસઓડર (વખાણ-ટ કા સમ યા િવના એકસાથે!) ક ઓ સેિસવ

Page | 133
ક પલિસવ ડસઓડર (ઘણા ુ જરાતી લેખકોની પેન એક જ સ ટ- મ ક, નર
મોદ ક સે ુ રઝમ ક વડ લ િવ ૂ િતઓ ક િસનેમા પર વળગણની મ ચ ટ નથી
જતી?)ને બીપીડ ક ઓસીડ કહવાય છે . આજકાલની ચં ચળ બ ચાં પાટ ને એડ એચડ
યાને એટ શન ડ ફિસટ હાઈપર એ ટિવટ ડસઓડર થયો છે , એમ ઝટ ભે ચડ તેમ
કહ શકાય! ારક તો મે ડકલ કતાબોમાં શા ીય ન હોય, એવા એ ીિવએશ સ
સગવ ડયા બને. વાય ા ખાવાની જ ૃ ર ઊભી થાય એ માટનો ઈ.ડ . (ઈર ટવ
ડ ફંકશન) શ દ છાપાવાળાઓએ ડોકટર-દદ ઓને આપેલી ગ ટ વો છે ! તો
આર.એલ.એસ. એટલે ર ટલેસ લેગ િસ ોમ એટલે વળ પા ં િવ મેક- એકબો સ
િસ ોમ! 'નૅશ' એટલે લીવરની જોખમી (નાશ કર નાખતી!) બીમાર - નોન-
આ કોહો લક સીટો હપેટાઈ ટસ.
એફવાયઆઈ (ફોર યોર ઈ ફોમશન), ૧૯૦૧માં અમે રકામાં ડમાક માટની અર માં
નેશનલ બ કટ કંપનીએ પોતા ું નામ ૂ ંકાવીને 'ને બ કો' ક .ુ અને કંપની ું 'કો'
કરવાનો એવો 'કોકારવ' થયો ક પે સીકો, ટ સાકોથી લઇને ટ કો, ટ કો, હ દા કો ુ ધી
િવ તર ને એ તે નેટ પરના કૉમથી શ યો! ઘણી િવ િસ કંપની એના બીલીપ
વા િ વેણી ક િસ ા વા ુ સાઇડડ વ ૃ પથી ણીતી છે . .ઈ. યાને જનરલ
ઈલેક ક ક આઈબીએમ યાને ઈ ટરનેશનલ બઝનેસ મશીન! ભલે ને, પછ હવે એનો
યવસાય ઈલેક િસટ ક મશીનોથી ઘણો આગળ અને અલગ પહ ચી ગયો હોય! એટ
એ ડ ટ નો ટ ફોર ટ લ ાફ જ સાવ આઉટડટડ છે , પણ કંપની ન હ! પણ હવે મા લકો
એમ.ડ . યાને મેનેજ ગ ડર ટસ થતા ય છે , અને મેનેજરો સીઈઓ (ચીફ
એ ઝ ુ ટવ ઓ ફસર!) સીએફઓ, સીટ ઓ, સીએલઓ બધા જ સવાર એકબી ને
' એમ' કર - યાને જનરલ મેનેજર ન હ, પણ ુ ડ મોિનગ !
સોચો સોચો, કટકટલા આવા ટ ૂ કડા શ દો આપણી લાં બી
માથા ૂ ટને આસાની બનાવી ર ા છે ! ુ એસએ, ડ એનએ, િપન (પીઆઈએન), ડ વીડ ,
ડ ટ એચ, એસપી , એનએફસી, કએફસી, સીસીટ વી, એફવન, બીસીસીઆઈ,
આઈસીસી, એનડ એ, પીસી, ટ સી, પીએસઆઈ, ડ એસપી, ટ બીઝેડ, એસઓટ સી,
ઓટ સ, ઓઆઈ સ, ઓઆઈ, એઆઈ, આઈ ૂ, ઈ ૂ, ઓબીસી, બા સ,
એસ વીપી, ો, નાટો, સીટો, ઈફકો, સીવીસી, ઈસી, એચબીઓ, આઈટ ,
ટ પીએલ, એસ પીસી, આર ડ , સીપીઆઈએમ, ુ ટ વી, એમટ વી, એમ એમ,

Page | 134
ઈ ટરપોલ, સીઆઈડ , એમસી, સીટ, ર મ, બીપીઓ, બીપીએ, આરડ એ સ,
આઈએસઆઈ. બટોરતે બટોરતે ઉ ુ જર યેગી, ની! આવી યાદ બનાવવા માટ
પણ એક પીપીપી (પ લીક- ાઈવેટ પાટનરિશપ) ો ટ કરવો પડ! આવી યાદ કદ
આઈએસઓ સ ટફાઇડ થાય ન હ, કારણ ક એમાં ટ ુ એમ (ટોટલ વો લ ટ
મેને◌ે◌ેજમે ટ) હોય ન હ! એસેપ (એઝ ૂ ન એઝ પોિસબલ- બને તેટલી ઝડપથી)
આ ું લ ટ િવચારો, પણ આ કામ કંઇ આર.એસ.વી.પી. ( ર પો ઝ સીલ વો ુ ઝ
લેઈટના ચ પરથી ર પો ડ ઈફ ુ લીઝ!) નથી. માટ જ ટ ઈ. . (એકઝા પલી
ેિશયા) યાને ટાં ત ૃ પ છે . ાં ક એમાં પી.એચડ . થવાની લા માં સાયકોલો ના
કોઇ એમ.ડ . ડૉકટરને પકડવા ન પડ! આ તો ડબ .ુ સી. (વૉટર લો ઝટ, યાને
કોમોડવાળા ટૉયલેટ!)માં બેઠા બેઠા િવચારવાના પી. . ( ુ આર જોક) છે ! ઘણા આવા
શ દોના ૂ ળયા ય શો યા જડતા નથી, પણ ફળો હાજરાહ ૂ ર ુ મે મે છે . ે ની
િવ િસ ચ ુ રા ર ગાળનો ફોરલેટર વડ કવી ર તે બ યો એ ગમે તેટલા 'લક' પછ
પણ કોઇ ણી શ ું નથી. નયા અ ુ માનો છે ! વેઈટરને અપાતી ' ટપ' ું ' ુ ઈ યોર
ો ટનેસ' માટલી કોઇએ પછળથી કહાની બનાવીને ુ સાડ ું અથઘટન છે . તો
વૈભવી 'પૉશ' એ રઆ ું (પૉટ આઉટ, ટારબોડ હોમ) પણ ટાઢા પહોરનો ુ ો જ છે !
વેલ, ુ લાબી ઠંડ માં નેટ પર કોઇ લ ુ લાબી ચ ફટાકડ સાથે ચૅટ કરવા બેસો,
અને એ એમડ આર ટાઈપ કર તો વેબકમ બં ધ કર નાખવો! કારણ ક લા ફગ આઉટ
લાઉડ (એલઓએલ- હસીને લોટપોટ!) ું એ ચ વઝન ''મોટ દ' રર'' છે ! જવાબમાં
.આર. અને કડામાં આઠડો યાને ેટ લખીને છટક જ ું ! યં ગથ સ માટ આવા
ૂ ંકા ૂ ંકા શૉટહ ડની આખી એક ડકશનેર બને તેમ છે ! એક આવો જ કમાલ શ દ
ઓએમ , યાને ઓહ માય ગૉડ છે ! ય પીઝ (યં ગ અબન/અપવડલી મોબાઇલ
ોફશન સ) આ ઓહ માય ગૉડને ાથથી ઉ ાર ુ ધીની ભાવનાઓને શ દોમાં
ગટાવવા માટ વાપર શક છે ! ઓએમ , આઈ એમ ઇન લવ!, ઓએમ , હ ઈઝ
પ, આઈ એમ લિવગ, ઓએમ , ધેર ઈઝ કોપ ! લાઈફ દવસે દવસે જ ટલ યાિન
કો લકટડ થતી ય છે . કદાચ એના લાં બાલચ ૂ ં ચવાડા પર કા ૂ મેળવી લેવા ું
આભાસી ુ ખ આપણને બધાને આવા ૂ ંકા ર શ દ યોગોમાં મળે છે . ૂળ
ૂ ંકાવાતો નથી, પણ વણન તો ઝડપથી થઇ શક છે ! વી વો ટ ુ ટઈક પ ઓન
એવર િથગ એરાઉ ડ! આવા શ દો ણવામાણવા રચવાની મ પડ છે . ઈઝીનેસનો

Page | 135
અહસાસ ચગળવા મળે છે !
***
સીસીટ વીમાં સે ડિવચ ખા ું આપ ું ડા ું જોઇને દો ત મ
લાવે છે . એ જોઇને આપણે સામે બેઠલા (ક બેઠલી) િમ ને કંઇ 'આર.ઓ.એફ.એલ.'
(રો લગ ઓફ ધ લોર, લા ફગ- હસીને ગલો ટયાં ખાઇ ધા પડ જ !ું ) કહતાં નથી.
બસ, ખડખડાટ હસી જ પડ એ છ એ! અને એના ચહરા પર પણ એક નેચરલ માઇલી
આવી ય છે !
ટ . ટ .સી.

ઝગ િથગ

ગવનમે ટ ઓફ ુ જરાત'ની અદામાં તા તરમાં હાઇવે પર એક કારની પાછળ લાલ

પ ીમાં લખે ું હ ું

'ગવનમે ટ ઓફ ગૉડ!'
ખી.ખી...ખી!

Page | 136
 20.
ુમ ુ અપની આઝાદ દો, મ ુ હારા
ૂ ન પી ૂ ં ગા !
૨૦૧૧ની સાલના ટરર ટન ે ટકલ લોગ સ કયા છે ?

ના ર !!! ટાઈટલ વાં ચવામાં કશી જ ગલતી નથી થઈ, ર ડર

બરાદર. આ ુ ભાષબા ુ ને સોર કહવા સાથે એમના િવ િવ યાત વોટની પેરોડ છે . '
ુ ભાષબા ુ વતા હોત તો ' ની ત તની આધાર ુ રાવાવાળ ટોર ઝ ચાલે છે .
પણ એક વાત યોર છે . જો નેતા વતા હોત, તો આજના ના-લાયક ને ું ડાઓને
િનહાળ નવેસરથી 'આઝાદ હ દ ફોજ'ની રચના કરત! ભારતમાં યાદ કરવાની ક
ેરણા લેવાની બાબતે સરદાર પછ બી કોઈને અ યાય થયો હોય, તો એ ુ ભાષચં

Page | 137
બોઝ. એમના અથનીિતથી િવદશનીિત ુ ધીના િવચારો આ ય તરોતા ! ુ વા અને
સાહિસક અ ભગમનો માણસ. એ જમાનામાં 'જય હ દ
્ ' કહ ને ુ રોિપયન ક યાને
ેમમાં પાડ (અને પડ શક) શક એવો માટ કોલર લીડર. પણ ુ ભાષબા ુ ના
પો ટરો ટ ગાડવાવાળાને પણ આ એમનો જ મ દન છે , એ યાદ ન હ રહ ું હોય !
ખેર, પણ ' ુ મ ુ ૂ ન દો, મ ુ હ આઝાદ ૂ ં ગા' ું લોગન આજના ભારતમાં
ઘણીબધી સે લ ટ ઓએ ઉલટા ુ લટા કર ના ું છે . સામા ય માણસની આઝાદ ભર
ઓળખ ભય, છે તરિપડ , લાલચ ઈ યા દ કરામતોથી છ નવીને એ બધા નાના-મોટા
ુ લાઓ ો નાખીને ગટગટ એ ું લોહ પી ર ા છે , અને એમની સામે 'જય હ દ ક
સેના' કાઢવાની ઔકાત ક તાકાત સહનશીલતામાં ઓ લ પક ગો ડ તી શક એવા
ૂ ં ગા ભારતીયોમાં રહ નથી. ઠ ક છે . આપણે બ ુ બ ુ તો લાફટર શોમાં હસી કાઢ એ.
ચાલો, આ કટા માં લાલપીળા થઈને સાથે ર ૂ જમાં લ ુ લાબી થઈએ. આજની
ઘટના ુ ઘટનાઓ ઉપર, ુ ભાષબા ુ ની ત માં કોણે કોણે કવા લોગન ફટ થાય ?

(૧) ુમ ુ પાવર દો, મ ુ હ ુ અર બના ગા ! : બી ુ ં કોણ ? મના

નામમા થી કોઈ પણ ૃ હણીને શરદ થઈ ય છે , એવા શરદ પવાર સાહબ વળ !
ુ રઝમ માટના એકઝો ટક ઈ ડયાને એમણે એ સપે સવ ઈ ડયા બનાવી દ ું છે .
રહમરાહ સં ઘરાખોર થવા દઈ અને સમયસરના િનણયોમાં ણીજોઈને ગો ું ખાઈને
ખાં ડથી ુ ંગળ ુ ધીના ભાવ એમના રાજમાં વ યા છે . ભારતની સૌથી મ ઘી વાનગી
કઈ ખબર છે ? તળે લા ુ ંગળ -ટમેટાં, એલપી ગેસ પર રાં ધીને ખાં ડવાળા ૂ ધ સાથે
પે ોલવાળા બાઈક પર હોમ ડલીવર કરવામાં આવે! પેરલીસીસ પણ પવારસાહબના
જડબાં િસવાય ક ું બગાડ નથી શ ,ું તો આમ આદમી ું ું ગ ુ ?ં એ મહાશય
મં ીપદ છોડ દ તો પણ દ લો ઘરભેગો કય છે , એનાથી મં ીઓને ગજવામાં રાખી
શક તેમ છે . દ કર -ભ ી ને તો વારસદાર બનાવી જ દ ધા છે . કટ બોડ પર ચ પટ
બેસી ગયા છે . વારતહવાર મા ુ જરાતના રમખાણો ૂ રતા લોકો િસલે ટવ
સે સે ટિવટ બતાવે છે , એમને પવાર ક એમની પાટ ભારત-મહારા માં ુ રશી પર
હોય, એ સામે કોઈ વાં ધો નથી! બો બ લા ટ હોય ક ૧૯૯૩ના ું બઈના રમખાણો-
પવાર એને િનયં ણમાં લેવામાં સ રયામ િન ફળ ગયા હતા. છતાં એમના પર ય ુ ના ું
પાણી છાં ટ એમને પિવ માની લેવાયા! કારણ ક, એ ૂ ં ટ કાઢયા છે . પણ
Page | 138
 ુ જરાતની ૂ ં ટ, તો ઢ ગી છે ! વાહ !

(૨) ુમ ુ પેક મ દો, મ ુ હ ક ડલ ૂ ં ગા : ટ લકોમ િમિન ટર તર ક સામ

િપ ોડા પછ ની ખર ાં િત ુ ખરામના શાસનકાળમાં થઈ હતી, યાર ભારત મોબાઈલ
ુ ગમાં વે ું હ .ું બાપડા ુ ખરામના ઘરમાં થી નોટો નીકળ , એમાં આ વન
હમાચલ દશના. રાજકારણમાં પણ એમ ું ના ું નખાઈ ગ ું હ .ું પણ પછ મોદ
મહાજને ુ િનયા સમાઈ ય એવડ મોટ ુ ી ખોલી નાખી! એમનો હસાબ તો ુ દરતે
ૂ કતે કર ના યો. યાં વા વગડાવતા રા ચડ આ યા. આખા દશને કૌભાં ડની
ખબર હતી, એ મનમોહન-િસહ (ઉફફ, િસહોના હર અપમાન માટ કોઈ વાઈ ડ લાઈફ
માટ કામ કરતી સં થા કશો વાં ધો ન ઉઠાવી શક?)ને જ ખબર નહોતી! િસ પલ વાત
છે , રા ને આ ૂ માટ લભેગા કરો (રા ના ું અને 'કા 'ના -ુ બે અલગ અલગ
બાબત છે !) પણ એમની સાથે સાં ઠગાં ઠ કરનાર કોપ રટ કંપનીઓ ું પણ ફર યાત
ર તદાન કર , એને મોબાઈલની મફત ક મ ૃ પે જનતાને ચડાવી દ ું જોઈએ. અને ું
રા એ રજવાડ કોશ ભય , યાં ુ ધી બાક ના બધા ભોળપણમાં ૂ પ હતા? ન હ.
ભાગીદાર માં ૂ પ હતા !

(૩) ુમ ુ પીઆર વક દો, મ ુ હ ુ ઝ ૂ ંગા : બરખા દ નો જમીનથી ચાર

ગળ ચાલતો રથ નીચે આવી ગયો છે . ભલે ૂ ટ નથી ગયો, પણ હવામાં ય નથી
ર ો. ખરખર ન ુ નેદાર ઈ ટર ૂ ઝ વીર સં ઘવી કરતા યાર સમ ય એવી વાત હતી
ક પસનલ કો ટ ટ િવના તો આ બધા ુ પરસે લ ટ ઉ ોગપિત, ફ મ ટાર,
પો લ ટ યન આવા સવાલો ૂ છવાની ઈ ઝત ,ું એપોઈ ટમે ટ પણ ન આપે. છ ડ
ચડયો એ ચોરના યાયે ખાસ ખરડાયા િવના મા ૂ ટ પર રા ડયા નામની કાબરની
ચરક પડવાથી ુ ચાવલાએ રટાયરમે ટની મર આજતક- ઈ ડયા ુ ડ માં થી નવી
નોકર શોધવી પડ છે . શ દશઃ એમની કાર કદ ું 'ઉ ર-દ ણ' થઈ ગ ું છે . ( ુ
સાઉથ ઈ ડયન એ સ ેસમાં જોડાયા છે ). પોતાને ગમતી િથઅર ને જ ુ ઝ માનવાની
માનિસકતા પર 'આઉટ ૂ ક'ના તેજ વી તં ી િવનોદ મહતાએ સરસ કટા કય છે ઃ
આપણે કટ મેચમાં બી કરતા વ ુ સરભરાવાળા વીઆઈપી ે ક હોઈએ છ એ.
બરાબર. પણ પછ ે ક મટ ને લેયર બની જઈએ, એમાં ગરબડ છે ! ુ ઝ માટ
Page | 139
પી.આર. યાને પ લક રલેશન વક કર ું પડ. પણ પ લક રલેશન ખાતર જ ુઝ ન
આપવાના હોય. લોકો માટ તો સમાચાર ચોકલેટ છે . પણ ખબરપ ીઓએ યાન
રાખવા ું છે , એમાં િમ ક, કોકો, ુ ગરના માણ ું !

(૪) ુ મ હમ વોટ દો, હમ ુ હ વચન દગે : આમ તો આ મોટા ભાગના

રાજકારણીઓ ું ૂ છે . પણ અ યાર એમના સ ાવાર સરદાર તો મનમોહનિસહ
(ઉફફ, આ િસહો...) છે ! મનમોહન મનમોહક બાં ુ ર વગાડ ર ા છે . પણ હ ુ ુ ધી
વોટના બદલામાં વચન - વચન િસવાય ક ું ય ડ લવર કર શકયા નથી!
આઈ.ડ .કા ્ ડ બ યા નથી. નવી િશ ણ નીિતનો અમલ થયો નથી. મ ઘવાર તો
િવકાસનો ૂ ચકાંકછે , એ ું અથશા ની ચોપડ ઓમાં વાં ચવાની મ આવે પણ
અથશા ીઓને ૂ ંકા પગારમાં મા ણક રહ ને ઘર ચલાવવા ું નથી હો .ું અને દશ
ચલાવવો એમના ગ બહારની વાત છે , એ િસ ધ થઈ ૂ ક ુછે
ં . વ ુ પડતા
સીધાસાદા, િવ ાન, નીિતવાન ક ચી ચી સપનાની વાતો કરનારા કોલસ લીડર
તર ક ઢ લાશં કર પોચીદાસ જ સા બત થાય છે ! ુ િનયાભરનો આ અ ુ ભવ છે .
ાસવાદ ઓ હાદ ુ મલા કર ને થાક ગયા છે , પણ એમને 'કરારા જવાબ' દવાની
વાતો કર ને વડા ધાન થાકયા નથી! જયરામ રમેશ ક કિપલ િસ બલ વા સ જ
સો જસ હોવા છતાં, ઈકોનોિમકસના એકસપટ ક ટન હોવા છતાં મહં ગાઈ ડાયન મરતી
ન હોય. (અને સયાની બધી કમાણી ચાવી જતી હોય!) યાં એ ું માની લે ું પડ ક પેલી
બાયપાસ સ ર વખતે સરદાર ું દલ જ કાઢ લેવા ું છે ! અને રહ વાત એમનાં ય
લીડર સોિનયા ની, તો અજમલથી આદશ, ચાવલથી રા ુ લ ુ ધીની દરક બાબતોમાં
એમ ું ૂ પ ટ છે ◌ઃ તમે અમને ુ રશી આપો, અમો તમને ખામોશી આપી .ું

(૫) ુમ ુ ટકસ દો, મ ુ હ ઔર ટકસ ૂ ં ગા ! : ભારત વષની ફાઈના સ

િમિન ું આ િમશન ટટમે ટ છે ! િમિન ટરો બદલાય, આિથક નીિતઓ બદલાય,
કલે ડર બદલાય ◌ઃ પણ આ વચન ર ુ ુ લર િતની માફક અફર છે ! ગાડ લો, તો રોડ
ટકસ હોય, પે ોલ પર રોડ માટ સેસ હોય, સો કલોમીટરના ર તે સો ૃ િપયા ખં ખેર
લેતા ટોલ ટકસ હોય.. છતાં રોડ તો હોય જ ન હ! તો પછ આ બધો ટકસ કઈ
બાબતનો દવાનો? (વારં વાર આ ું ૂ છ એ, તો કયાં ક ૂ છવા પર ટકસ આવી ય!)
Page | 140
ટકસની હ માં કોઈ િમ નથી. વ ુ કમાતા લોકો પાસેતી આવક ઓ ં કમાતા લોકો
પાસે ય, એ માટ કરવેરા છે . પણ આપણા ટલા કરમ એ છે ક વ ુ કમાતા લોકો
પાસેથી એમનાથી યે વ ુ કમાતા લોકો યાને રાજનેતાઓ, સરકાર અસરો અને
વગદાર વેપાર ઓ જ એ ટકસના પૈસાનો કો ળયો કર ય છે ! આપણા શાસકોને મ
સેકસનો વાદ ચા યા પછ 'યે દલ માં ગે મોર' થવા લાગે, એથી વ ુ તો ટકસની મ
મા યા પછ 'ઔર, ઔર.. ુ બારા, ુ બારા' થવા લાગે છે . ટકસ આપવા સામે વાં ધો
નથી. પણ એ ટકસના પૈસામાં થી ગડકર ની ઘેર લ ન સં ગોમાં ાઈવેટ િવમાનો
ઉડાડ ને જવા ું હોય, એ ચોર પર થતી સીનાજોર સામે જ ૃ ર વાં ધો છે . પે ોલ પર
ટકસ નાખતી સરકાર જ મફિતયા પે ોલનો બેફામ બગાડ કર છે , આપણા ટકસમાં થી
મના પગાર થાય છે , એ કમચાર ઓ આપણા સેવકોને બદલે મા લકો થઈને બેઠા છે !
વેરા શ દનો નાતો વેર સાથે, અને વેરનો નાતો ઝેર સાથે છે , એ ું યાકરણશા ી
ૂ પિ િવહાર વાયડા 'ભાષાના તમાશા' ં થમાં જણાવે છે !

(૬) ુમ ુ ટ કટ દો, મ ુ હ બોરડમ ૂં ગા : આ ું કોણ બોલે ? ુ મારો મ

ુ માર... અ ય ુ માર... હ - હહ - હહહ - હહહહ! દારાિસઘ ટાઈલમાં ડાયલોગ બોલતા
આ મદાના પસના લટ ના મા લકમાં એક શરાફતભર શરારત હતી. ને લીધે એની
ઈિનગ લાં બી ચાલી, કોર પણ સારો થયો. રહતા રહતા એની ફ મો ઉપરાછાપર
સફળ થવા લાગી. અને અ યે સા બત ક ુ ક મા ૬ ફ ટ બે ચની ચાઈ અને
સતત સકસેસથી અિમતાભ નથી બની જવા .ું અિમતાભ તો ,ું સલમાન પણ નથી
બની શકા !ું ુ ટનના િનયમ ુ જબ ભાઈ ટલી ઝડપે ઉપર ચડયા, તેની બમણી
ઝડપે નીચે પટકાયા. પડયા તો પડયા, પણ કા ઠયાવાડ માં કહ એ તો 'ઢ ઢા' આપણા
છોલાયા! એની અડધો ડઝન મહા ાસદાયક ફ મોમાં બેસી બેસીને જ વળ ! અ યમાં
એક િસ સયા રટ હતી, કોિમક ટાઇિમગ હ ,ું એક ન પર છવાઇ જતો ચામ હતો.
ટવં કલની માફક આપણને ય પરાણે ગમી ય એવો એ ઇ સાન છે . પણ છે લાં બે-
ણ વષમાં ચાં દની ચોકમાં ટશન બતાવીને ફ મો હાઉસ લ કરવાની લા માં પોતાની
એ જ િઘસીિપટ અદાઓનો એકશન ર લે બતાવી બતાવીને ભાઇએ ગણીને એની
ફ મો જોવા આવતા પ ચીસ- ીસ કમબ ત ે કોને પણ ુ કંટાળાથી માર ને
તીસમાં રખાન થવાના હવાિતયાં શ ૃ કયા છે ! અ ય સતતપણે કરવાની કોિશષ કર
Page | 141
છે , એ મનમોહન દસાઇ ા ડ ક લીટ એ ટરટઇનર હસતારમતાં, એફટલેસલી ણ
દઓલોએ આપી દ ું છે ! યમલા પગલાદ વાના મ તમ ું હલ ુ ં લ ુ ં અને લાઉડનેસ
િવના િવ ટજ એ ટરટઇનસની યાદ તા કરાવ ું િપકચર છે . ધરમ- બોબી- સનીએ
એક ફટકામાં િસકસર માર , એ મારવા જતાં દરક વખતે અ ય ુ મારની દાં ડ ૂલ
થઇ ય છે !

(૭) ુ મ હમ ટાઇમ દો, હમ ુ હ ાઇમ દગે : કોમનવે થ ગેઇ સના છ મ હના

પછ કલમાડ ને યાં દરોડા પડ, ભૈ વાહ. નાના બ ચાં ને રા રાખવા જમીન પર
'હ ા' કર ને ક ડ મારવા વો ઘાટ છે ! શશી થ ૃ ર અને લ લત મોદ ના (ના)રા નામા
પડયા, ને આઇપીએલમાં કરોડોની હરરા ચા ુ જ છે . બરાબર પર ાની મોસમમાં
(રાબેતા ુ જબ) કટ વ ડ કપ છે . ખેલાડ ઓ થાક ય છે , પણ એકધાર ુ નામે ટના
આયોજકો થાકતા નથી. કારણ ક, રિસકો ન હ, પણ બં ધાણી 'ર ુ ડયા'ઓ ગણાય, એવા
ે કો થાકતા નથી. એડવા ટજ? સ ાબા , ુ ક , હવાલા. ખેલાડ ઓ ક કોચના મડર
થઇ ય છે . પ લકને કટનો શોખ ન હ, યસન વળગી ૂ ક છે
ુ , એટલે બી
રમતગમતમાં વ ુ ગોટાળા થાય છે , એમાં એ ું યાન જ ું નથી. અને કટમાં એ ું
યાન વ ુ પડ ું છે , એટલે એના ખ સા કાતરવા માટ આ ુ ર લોકો ત પર છે.
બેશક મતી સમય આપીને સરવાળે તો બી ઓની સં પિ વધારવાની છે . આ જ
બાબત જો ક ૂ તપલીતના સમાચારો બતાવતી ચેનલો પણ કહ છે . તમે ટ વીની પડદ
ચ ટ રહો અમે તમને ફિવકોલને બદલે ચટાકદાર ાઇમ ુ ઝથી જડબેસલાક ફટ કર
દઇ ું !

(૮) ુ મ હમ હ કલ દો, હમ ુ હ એ કસડ ટ દગે : ુ જરાત આખાની વાય ટ

આ ગ ં ફાડ ને, સોર હોન વગાડ ને ચ લાઇ રહ છે . ણે િવકાસ એટલો બધો
થઇ ર ો છે ક વ ુ પડતાં ભ યા પેટમાં ગેસ કર, તેમ પ લકને વાહન ૂ ખ લાગી છે .
છકડા વી ર ાઓ રોડ પર ફરતી હોય, યાં ુ ધી પા ક તાની ાસવાદ ઓએ તકલીફ
ઉઠાવવાની જ ૃ ર નથી. લાયસ સ વગરના આ ચાલકો જ નાગ રકોને વગની પરિમટ
કઢાવી આપે છે . અમે રકા અને પાન વી મહાસ ા સાથે હર ફાઇના વાબ જોતી
ને રોડ પર વાહન ચલાવવા ું ાથિમક િશ ણ છે ન હ. તં પાસે હર આરો ય,
Page | 142
વ છતા, ા ફક (નોન)સે સ, િશ ણ, કાયદો યવ થા વી ુ િનયાદ બાબતો પર
કડકાઇભર ચ પ રાખવાની રસદ નથી, મકસદ પણ નથી. ઘાટ એવો ઘડાશે ક
આગળ ટ પીડ ભાગતા ને ૃ વને લીધે લોબલ િશખર ચકચ કત બની જશે. પણ
પાછળ ક છપ (કાચબા) ગિતએ ઘસડાતા વહ વટને લીધે પાયો કાચો રહ જશે, તો
માટલા ું મા ,ું સ દર વા ધડ પર ગોઠવાયે ું લાગશે! બધા જ લોકો એકબી ને
ધ ા માર ને રોડ પર આગળ નીકળવાની લા માં બધા જ મોડા પડ એવો ચ ા મ
રો રોજ કર દ છે . ચાલવામાં પણ ' યાન-બહરા' નાગ રકો પાછા વાહન હાથમાં આવે
એટલે ુ પરહ રો થઇ ય છે . પોલીસ હ તા ઉઘરાવે છે , જમ ૂ તો વ ઉઘરાવે છે .
દન િત દન અથડામણો વધતી ય છે . આયોજન િવનાના અને ટાચારથી
ખદબદતા રોડ મેનેજમે ટને લીધે સાં કડા બેહાલ ર તાઓ પર વટ પાડવા દોડતા
વાહનો વધી ર ા છે . ૂ ષણ તો લટકામાં, ડફોળ ાઇિવગ ું જ મો ુ ં ૂ ષણ છે !

(૯) ુ મ હમ નઇ ફ સ દો, હમ ુ હ ુ રાના િસલેબસ દગે : આજકાલ નવા

નવા અ યાસ મો તૈયાર કરવાની મં ડળો, બોડ , ુ િનવિસટ ઓમાં મોસમ ચાલે છે .
ચે ઇમાં બીસીસીઆઇ િસલેકશન કિમટ ની મી ટગ લાં બી ચાલી, યાર અજય ડ એ
મ કમાં ટ વી પર કહ ું 'જ ૃ ર ઇડલી ઢોસે અ છે હ ગે, વના ટ મ ક ચયનમ ઇતની
દર ન લગતી!' આ ું જ કંઇક અ યાસ મ ઘડનારાઓની મી ટગોમાં થ ું હોય છે .
ઉપરથી આવતા આદશો નવા હોય છે . લોકોના સપના નવા હોય છે . બદલાયેલા વૈિ ક
ધોરણો નવા હોય છે . અર, િવ ા◌ાનથી સા હ યમાં થતાં સ નો નવા હોય છે . પણ
એવોડ થી અ યાસ મ ુ ધીની સિમિતમાં બેઠલા માણસો ૂ ના હોય છે ! નવા
ુ વાસ યોએ વડ લોની ગાદ ને વં દન કર ને બસ 'મ 'ું જ મારવા ું રહ છે . ફ મી
ગીતોના રિમકસમાં ટલી મહનત લેવામાં આવે છે , એટલી આ િસલેબાઇ (ઉફ
િસલેબસ)માં લેવાતી નથી. ૂ ના શ દો, ૂ ની ૂ ન, ૂ ના વા ો. તાર ખ જ નવી!
ખરખર વાં ચતા િવચારતા માણસોને કા ૂ ની રાહ એમાં થાન નથી અને એમાં
હો ે દારો છે , એમણે વાં ચવા- િવચારવા ું બં ધ કર ચાપ ૂ સી અને ખટપટનો માગ
પકડયો છે , એટલે તો એ યાં ટક ગયા છે ! ફ ના ધોરણે વધે છે . પણ અ યાસ મ ક
પર ાની, સરવાળે િશ ણની ુ ણવ ા ુ ધરતી નથી !

Page | 143
(૧૦) ુ મ હમ ગાલી દો, હમ ુ હ તાલી દગે : લોકોને મ પડ એવી તમામ
બાબતોની સતત ટ કા કર , ૂ ના ચ મા પહરાવીને જનતાને ધળ બનાવતા ુ ૃ ઓ,
અને આગેવાનો આ ફઅર સાયકોલો બરાબર સમ ગયા છે . પ લકને ૂ તા નીચે
કચડો, પ લક લોનો હાર પહરાવશે. લોકોને ધ ા મારો, લોકો ચરણ પશ કરશે!
ખાપ પં ચાયતો ક તાલીબાનો વાનરવેડા કરશે અને જનતા કાખલી ૂ ટશે. ુ મ હમે
સોના દો, હમ ુ હ સપના દગે .
જય હ દ !

ફા ટ ફોરવડ

આઝાદ ભારતમાં પહલી વખત જ ૃ રયાત ( ુ ંગળ - ટમેટાં) ના ભાવ વૈભવ

(પે ોલ)ના ભાવ ટલા (૬૦ ૃ ા.) થયા.
આ છે સમાનતા !

Page | 144
 21.
અસલી ‘દવદાસ’ , વા તિવક વેદનાઃ
દલ જલતા હ તો જલને દ !

સ ન પર વાતી જ દગીની છાયા પડ છે , એને જ

િસ નો કાશ મળે છે !

ુ ં ન માને ક ,ુ ં ુ ં ન વત સમય,
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!

Page | 145
છે મને રાત દ એક તારો જ ભય.
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
જોતજોતાં માં થઇ ય તા ં દફન,
વાતો વાતોમાં થઇ ય અ -ુ વહન.
દવ દ સે છે કદ તો કદ જળ લય,
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
કોઇ ુ ઃ ખયા ુ ં ુ ઃખ જોઇ ૂ બી જ ,ુ ં
હોય સૌ દય સામે તો કહ ુ ં જ !ુ ં
અ ત તારો ઘડ માં, ઘડ માં ઉદય,
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
એ ખ ં છે , ક ુ ઃખ ુ જથી સે’વાય ના.
એ ય સા ુ ં તને કાંઇ ક’વાય ના.
હાર એને ગ ુ ં ક ગ ુ ં ુ ં િવજય?
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
આભ ધરતીને આવી ભલેને અડ,
તાર પગલે જ માર િવહર ુ ં પડ!
તાર હઠ પર છે ુ રબાન લાખો િવનય,
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
માર પડખે રહ કોઇનો દમ ન ભર,
સાવ બાળક ન બને, ઉ તાઇ ન કર!
બીક સં જોગની છે , ૂ રો છે સમય,
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
Page | 146
એક વાતાવરણ સર એ હર પળે .
આ જગતની સભા કાન દઇ સાં ભળે,
ુ ં કિવતા બ ,ુ ં ુ ં બની િવષય.
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
એક સોનેર અપરાધની ું સ ,
પા માં ુ ઃખના ણે ભર છે મઝા,
જ મ રં ગીન છે , દદ આનં દમય,
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!
પારક આગમાં જઇને હોમાય છે .
તાર કારણ ‘ગની’ પણ વગોવાય છે .
લોક ચચાનો એ થઇ પડયો છે િવષય,
લાગણીવશ દય! લાગણીવશ દય!

ગની દહ વાલાની આ રચના કોઇપણ સં વેદનશીલ માણસની

ખમાં બાઝતા ઝળઝ ળયાનો શ દદહ છે . િ યદશનની ‘આ ોશ’ ફ મમાં એક
માટ ની ગં ધ ધરાવ ું લોકગીત હ -ું મન ક મત ુ િનયો ર, વો તે મરવા દગા !
બચારા લોકો ેક ટકલ થવાને બદલે ઇમોશનલ થવા ગયા છે , એ ખતમ થયા છે .
રાવણે સીતા માટની દ પકડ અને મરાયો, કણ ૌપદ ના ુ કારાના બદલામાં
કવચ- ુ ંડળ - િવ ા બ ું ુ માવીને ુ ે માં અ ુ નને પડકારવા ગયો, અને હણાયો!
પણ ું થાય- લાગણીવશ દય! અને દયના ભ ન ેમીઓ માટ ભારતભરમાં
આઇકોિનક િસ બોલ છે ઃ દવદાસ! એ નામ નથી, ઢ યોગ છે ! આઠ-આઠ વખત ના
પરથી ફ મ બને, સં જય ભણશાલીથી અ ુ રાગ ક યપ... દલીપ ુ મ ારથી શાહ ખ
(વાયા ‘ ુ ક ર કા િસકંદર’નો અિમતાભ!) નાથી ખચાયેલા રહ - એ નવલકથા
લખાયાને ૨૦૧૧માં ૧૧૦ વષ ુ રા થયા છે . દવતાઓની માફક દવદાસ પણ ૂ લાતો

Page | 147
નથી, નવા નવા અવતાર ગટતો અને બળતો રહ છે ! આ લખવૈયાનો એવો ન
ન હ તેવો મત છે ક ભલે સદ ઓથી યારની બાબતમાં ુ ષને જડ ,ુ અ ભમાની,
સં વેદનહ ન, ર કહવાયો- પણ ુ ષ મહો બતમાં ફના થઇ ય છે . શમાની જયોત
પાછળ પરવાના જલી ય છે . ટલા જગતમાં ુ ષો દવદાસ બનેલા જોવા મળશે,
એટલી ીઓ દવદાસ તર ક જોવા ન હ મળે ! લાગણીશીલ ીઓને ફ લ સના
મો ંઓની ભરતીઓટ કોઠ પડ ય છે , પણ લાગણી ુ ા કહવાતા ુ ષોમાં ફ લગનો
જવાળા ુ ખી ભ ૂ કતો િવ ફોટ પામે, પછ ઠંડ ગાર કાળ રાખ જ વધે છે . ી દવદાસી
( ૂ ના જમાનામાં મં દરોના હવાલે થતી ગ ણકા) બનીને પીડા પચાવી, અ ત વ ટકાવી
ય છે . ુ ષ ઉતાવળે દવદાસ બની, પોતે જ પોતાના અ ત વ ું આ મિવલોપન કર
છે . લાગણી યકત કરતા ન ફાવ ું હોઇને નરને અ ૂ રપ અને અફસોસનો અહસાસ
દરથી કોર ખાય છે , અને એ દવદાસની માફક પોતાને જ સ કર ને ૂ પચાપ
બરબાદ કરતો રહ છે . નાર આ ેશરને સમયાં તર ર લઝ કર ને િનમલ લાઇફમાં
ગોઠવાઇ ય છે . ુ રાવો જોઇતો હોય તો ુ દ શરદ બા ુ ની બદનામ અને ુ મનામ
લવ ટોર હાજરાહ ૂ ર છે !
હા, સા હ યકાર અમર કશોર, ફ મકાર તપન િસહા,
રં ગકમ તાપસ બોઝ, શરદબા ુ ની ‘આવારા મસીહા’ નામની બાયો ાફ ૧૪ વષની
રઝળપાટ પછ લખનાર િવ ુ ભાકર... બધા એકઠા કરલા ુ કડાઓને સળંગ જોડ
દો, તો આખો આકાર પ ટ થાય છે - દવદાસ નામની સ ય ઘટનાનો!
સ યઘટના ક સ ય ુ ઘટના? વેલે ટાઇ સ ડ અને વસં તપં ચમી દલના દરવા દ તક દ
છે , યાર જરા આ સા ુ કલા ેમીઓ દવદાસ, પારો, ચં ુ ખીને મળવા ું મન કમ ન
થાય?
***
૧૫ સ ટ બર ૧૮૭૬માં જ મેલા શરદચં ચ ોપા યાય
(ચેટર ) ખ તાહાલ આિથક હાલતને લીધે મોસાળમાં જ રહ ને મોટા થયા હતાં.
ખોમાં તે બ ફકાવાના કાં ડથી ુ યાત અને કણના ગદશની રાજધાની તર ક
ુ યાત બહાર ું ભાગલ ુ ર, એ શરદબા ુ ું મોસાળ. મા ણક સરકાર લેનના નામે
ઓળખાતી બં ગાળ ક ચરથી તરબોળ ગલીમાં શરદબા ુ રહતાં. યાર તો ુ ગાચરણ
િવ ાલયમાં દફતર લટકાડ દોડતો છોકરો જ. એમાં કલાસમેટ કાશીનાથની બહન

Page | 148
ધી નો પ રચય થયો. ધી ના િપતા ુ ર મોતીલાલ ગામડથી નોકર કરવા આવેલા,
અને િમરચી સરકારની હવેલીમાં રહતા. શરદ જરા બો ડ, તોફાની, રખ ુ , અ લડ
આવારા કસમના, બચપણથી જ ધી ગમી ગઈ, તો એમના ‘મેલ ઈગો’એ સદ ઓ
ુ રાની ૂ લ દોહરાવી ધી ને ‘કંપની’ને બદલે ‘કંપેિનયન’ સમ ! પોતાની િમલકત
હોય, એમ એના પર અિધકાર સમ લીધો!
ધી રોજ સવાર- સાંજ ગં ગા ું પાણી ભરવા ય, અને શરદને ખં જર બેગમના
મકબરાઓ પાસેના એકાંત ૂ ણામાંઅવારનવાર મળ ય. ધી ની ખબર નથી, પણ
શરદ તો ‘દો મ, એક ન’ વાળા મેઘધ ુ ષી સપનાના તાણાવાણા ૂ ં થવાના ચા ુ
કર દધા હતાં. પણ એ બે ય પ ના વડ લોને ધી ના આવા ના-લાયક છોકરા સાથેની
દો તી પસં દ ન પડ . ધી ના ઘેરથી િવવાહ તાવ વી દરખા ત એકાદવાર ચાલી,
તો શરદના મામાઓએ આશાદ પને ઓલવી ના યો. શરદ પોતાની ત માટ ગં ભીર
ન હ. આમ પણ પોતાની ર તે તો એ કંઈ િવરોધ - િવચાર કર શક એટલા વતં
ન હ. મ મપણે પાછળ પડવાને બદલે શરદ યાર તો વાતને ટાળ દ ધી. પછ તો
થવા ું હોય, એ જ થાય - છોકર તો મરલાયક થતા લાયક ૂ રિતયો વજનો શોધી
કાઢ. ધી પણ ુ ઝ ફરનગરના એક િત ઠત ગાં ુ લી પ રવારમાં ૂ વ તર
ૂ ક મોટ
થતાવત ગોઠવાઈ ગઈ. શરદ રાબેતા ુ જબ અ થર જ ર ા, અને િનણય સમયસર ન
લેવા બદલ તને કોસતા ર ાં. ભણવાનો િવકાસ અટક પડયો... પણ દલમાં બેચેની
વધતી ગઈ. ન મ યાની તડપમાં થી નીકળતી ઉદાસી િમલનના ઉ સાહની ુ શી કરતા
વ ુ તી અને ‘લ ગલા ટગ’ નીવડ છે . આજની ભાષામાં શરદબા ુ ડ ેશનમાં
આવતા ગયા. જ મ થયો યાર ન થયે ું દદ પાછળથી ૂ ઝવા લા .ું દલમાં ણે
અ ૂ રા યારની ફાંસ કણ યા કર.
આવારગદ અને રખડપ ી કરતા શરદચં પહ ચી ગયા ધી ના સાસર ુ ઝ ફર ુ ર.
ધરમશાળામાં રોકાયા. કંઠ કસાયેલો, એટલે આસપાસ ગીતોની મહ ફલ જમાવે. યાં
મળ ગયા મહાદવ સા .ૂ એ અ યાશીમાં ૂ બેલા રઈસ દા હતા. શરદને ઘેર લઈ
ગયા, અને હસીનાનો ગમ ઓગાળવા ુ નની દવામાં ૂ બાડયા. સરગમથી કમરમાં
ઉઠતી લચક, ાસને તરબતર કર ું અ ર, વેણીઓના ફંગોળાતા લો અને પાયલની
ખનકતી ઝં કાર ું ઈ ધ ુ ષ રચા ,ું ુ વાન શરદબા ુ ની આસપાસ! તવાયફોની
રોનકમાં શરદબા ુ એ જ દગીના ધારાને અજવા યા. દલની ગમગીની ૂ લવા

Page | 149
શર રને આનં દત કરવાનો ુ ગોથી અ ુ ભવિસ ધ માગ વીકાર લીધો. ભ સાતા
આ લગનો અને કસાતા ું બનો પણ દા વો પલાયનવાદ નશો છે , એટલા ૂ રતા તો
િવચારો આવતા બં ધ થાય ! પણ સં ગીત અને સં ગાથ ઓગળે , અને ફર ધી નો
અવસાદ શરદબા ુ ને ઘેર વળે . એમને દરક િન ફળ ેમીની મ થ ું ◌ઃ મારા ેમના
એકરારમાં જ કંઈક ૂ લ રહ ગઈ. ધી ું ઘર શો .ું શરદ બા ુ ના તક આડ તલસાટ
આવી ગયો હતો. બહાર ય યાં પોતાની વાત કરવા ધી નો પીછો કર. ધી ને
સાસ રયાની આમ યાનો સં કોચ થાય. પોતાની ગોઠવાઈ ગયેલી ુ ખી જ દગી અ થર
થવાથી ચીડ ચડ. શરાબ પીને એક વાર શરદબા ુ એ બ રમાં ધી નો હાથ પકડ
લીધો! આ ય આવી હરકત જો ુ બને, તો આ સવા સદ અગાઉ ું ભારત! ધી ને
ુ સો ચડયો. ીને સલામતી મળે , યાર એ પ રવારના ુ ખ ખાતર લાગણીને કચડ
શક છે . ુ ષ ખાના પાડ ને વી નથી શકતો, એટલે વ ુ આ મક શેતાની લાગે છે .
ધી એ પિતને ફ રયાદ કર . પિત - પ નીએ શરદને મારવા બા ુ બલી લઠતો બોલા યા.
એ લાઠ ધાર ું ડાઓએ શરદને પકડ ને બે ુ માર ફટકાયા. મરણતોલ હાલતમાં
લમધાર ને લાશ છે , એ ું સમ તળાવના કનાર ફક દ ધા. ધી એ ખબર પણ ન
કાઢ , (રોકવાનો ય ન કરવાનો સવાલ જ નથી, એના કહવાથી તો મારવાની વાત
આવી હતી) યાંથી ુ ુ બાઈ નામની એક વે યા પરોઢના ધાર નીકળ . મહાદવ
સા ૂ ના િમ અને કોઠાઓની ુ િનયાના રં ગીન િમ ાહક તર ક શરદને ઓળખી
ચ ુ ુ જ પર આવેલા પોતાના કોઠ લઈ આવી. એને કોઈને જવાબ દવાની ક સમાજની
ધાકધમક ની ફકર તો હતી ન હ. શરદબા ુ હોશમાં આવી હાલતા - ચાલતા થયા
એટલા દવસો એની સારવાર કર . શરદના હાડકા તો જોડાયા, પણ દલ સાવ ભાં ગી
ગ ું હ .ું લ ન પહલા ધી એ સામેથી શરદનો હાથ માં ગવાની ચાહ ગટ કર હતી,
યાર બેદરકાર રહલા શરદને ધી એ હયામાં થી િન ુ રતાથી પડતા ૂ કયા હતાં. શરદને
ેમ હતો, ધી ને શરમ હતી. શરદબા ુ પોતાની ુ માની મ તીમાં સમય ૂ ક ગયા,
અને એક વાર એમની પાછળ દોડતી ધી એ એમને પાછળ દોડતા કર ને પડતા ૂ કયા.
શરદબા ુ એ મનનો ખાલીપો ભરવા તનના રસરં જન ું શરણ પકડ .ું એમાં રશમી
ગલીઓમાં તાન ુ રાના ૂ ટલા તારની માફક ભટકતા એક મખમલી મો હની મળ ગઈ.
બાં ુ ર ના િછ ોમાં થી હવા પસાર થઈ. એ વે યા ું નામ હ ું કા લદાસી. શરદને રોજ
કા લદાસીના સહવાસની આ દમ ગં ધનો નશો ચડતો જતો હતો. યામ નામ ધરાવતી

Page | 150
કા લદાસી રાતની ચાં દનીમાં શરદને આકાશમાં થી ખોળામાં સરકલા ચાં દ વી લાગતી,
યાને ચં ુ ખી ભાસતી! શરદ તબલા પર થાપ પડતી હોય તેવી વરાથી અનેક
પ વીનીઓનો સં ગ કય હતો, પણ કા લદાસી તો શરદને બનશરતી સમિપત થઈ
ગઈ હતી. શરદમાંનો સં વેદનશીલ સા હ યરિસક યો. એણે કા લદાસીને આ બ ું
છોડવાની વાત કર . કા લદાસીએ ક ું ‘તમે બેકાર છો, ુ ં ય કમાવા ું છોડ શ- તો
તમને કવી ર તે સાચવીશ?’ શરદને ચોટ લાગી ગઈ. બનૈલી એ ટટમાં એ કા લદાસીને
ક ા િવના જ નોકર કરવા જતા ર ા. એને ખાતર ગયા ક એની સ ચાઈનો ટોણો
લા યો ને ગયા, એ તો કમ ખબર પડ? પણ કા લદાસી િપયા બના જોગન ભઈ!
કમાવા ું કારણ જ ું ર ,ું પછ કમાણી ું ભારણ ું રહ! શરદના દલમાં કા લદાસી ન
પણ હોય, કા લદાસીના દલમાં શરદ એવા ક દહ પરનો ૃં ગાર પણ ગયો. એણે તો
ખરખર નખરા- ૃ ય બ ું જ છોડ દ .ું શરદની તલાશમાં એ ગામેગામ ભટક ,
દવાનં દ ુ ર (શરદબા ુ ું જ મ થળ) પહ ચી, પણ શરદબા ુ અને એમના
સગાસં બ ં ધીઓ તો વેરિવખેર હતા. શરદબા ુ ેમબં ધનથી ુ ત થયા, કા લદાસી એમાં
કદ બની. કા લદાસીની સાથે રહતા જ ુ પ ુ પ શરદબા ુ એ દવદાસની રચના કર
હતી !
દવદાસ કથા ન હ, આ મિનવેદન હ ું લેખક ું ! ધી પારો
બની, કા લદાસી ચં ુ ખી, મામાના ઘરનો નોકર ુ શાઈ ધરમદાસ અને મહાદવ સા ૂ
ુ ીલાલ! પોતાની તમામ ૂ લોને ઘાટ કર ને શરદબા ુ એ દવદાસમાં ઢાળ દ ધી,
પોતાના અહમને ( એટલા ૂ રતા િનરા ભમાની થઈ ) િનખાલસતાથી દવદાસમાં રો યો,
પોતાની પીડા અને પ ાતાપ દવદાસને ઉછ ના આ યા. કા લદાસીના ધકારભયા
વનમાં દ યતાના રં ગો ુ ર એને ચં ુ ખી તર ક અમર બનાવી દ ધી. પણ પારોના
ચ ર માં ય લેખક શરદબા ુ નો ેમ લોહ થી શાહ ુ ધી પહ યો. વા તિવકતાની ધી
તો મોટા ભાગની છોકર ઓ વી તકવાદ નીકળ . ગણે સરના ું ૂ છતા વાત કરવા
આવેલા ેમીને માર મરા યા પછ પાણી પણ પાવા ન આવી- પણ શરદબા ુ એ
પોતાના યારને ઉજળો રા યો. પારોનો કોઈ વાં ક બતાવવાને બદલે બધો દોષ સં જોગો
અને દવદાસનો રહ, એ ું પા ાલેખન ક .ુ દવદાસના ૃ ુ થીપણ એના પા ને
અ ણ રા .ું ૂ ંકમાં ધી માં પોતાના માટનો તલસાટ, ઈ ક, ભરોસો, કાળ રયલ
લાઈફમાં શરદબા ુ જોવા માં ગતા હતા- એ એમણે ક પનાથી કાગળ ઉપર ઉતારલી

Page | 151
પારોમાં ૂ ક દ ધા. શરદબા ુ તો પછ રં ૂ ન જતા ર ા. બે લ નો કયા. સકડો
વે યાઓના સં પકમાં આવતા ર ા. વાસનાથી િવચાર ું વ ુ ળ ુ ં યા. એટલે જ
એમની નવલકથાઓના ીપા ો યાદગાર બ યા. ીઓની સમજ એમની ધારદાર
બની. ેમ ું દદ એમ ું લા ખો ભાવકોના દલની આરપાર નીક .ું પર ણતા, વામી,
ીકાં ત, ચ ર હ ન િન ૃ િત ( ફ મ અપને પરાયે), પં ડત મોશાય ( ફ મ ૂ )ુ વી
અઢળક કથાઓ પ બદલીને બદલાતી પેઢ પર ટ વી- ફ મોથી ૂ રક છાં ટતી જ
ગઈ. તવાયફોની બ તીઓ પર શોિપગ કો લે સ બની ગયા. ખનક, લચક, રોનક,
ચમક બ ું કાળના વાહમાં તણાઈ ગ .ું બસ, વહતી રહ એમને એમ ગં ગા! કોણે ક ું
ગં ગામાં ધોવાયેલા પાપ જ પડયા છે ? એમાં વહ ગયેલા આવા કંઈક અ ૂ રા ેમ પણ
પીગ યા હશે ને!
ેમ માણસને પસંદ કર છે , માણસ ેમને પસં દ કર શકતો નથી. ન હ તો પારો પાછળ
દવદાસ, ને દવદાસ પાછળ ચં ુ ખી થોડા આટલા પરશાન થયા હોત? સ ક
સં વેદનશીલ હોય યાર કાગળ પર પોતા ું દય શ દોથી ચીતરતો હોય છે .
શરદબા ુ ની મ. કારણ ક, એમાં કવળ ક પનાની ૃ િત નથી હોતી. વઘારમાં નમકની
માફક ગત દદની ખારાશ ભળ હોય છે . શ દોને ૂ ઈ ર તે નમક ન બનાવે છે !
શરદચં હોય ક શે સિપઅર, દરક સ ક પોતાની જ દગીમાં અ ુ ં રહ ગ ું હોય,
તેને પોતાની રચનાઓમાં ુ કરવાના યાસો કરતો રહ છે . વા તવની માં ડ લી
વારતાની યાસ ક પનાથી ૂ ર કરવાનો ણક સં તોષ લેતો રહ છે . એટલે દવદાસો
કહાનીમાં મરતા રહ છે , અને વાચકોના દલમાં વતા રહ છે !

ફા ટ ફોરવડ

ું છે ુ લમ ક સં ગો ગમી ગયા
ૂર હ મ ન લીધી, આથમી ગયા
આ ાસ છે વનના, એ પં દનથી પર નથી
તાર ઝણઝણી ન શ ા, કમકમી ગયા !
-મર ઝ

Page | 152
 22.

ઇસી બહાને... મેરજ ક સીઝન,

પાટ કા ર ઝન !

સાત પગલા ચાલીએ, ચલ સાથમાં

ુ ં અને ,ુ ં ુ ં અને ુ ં સં ગાથમાં
આવ, ઓગળ એ પર પર ાસમાં
વ ુ ં તો હાલમાં, િવ ાસમાં

Page | 153
 મ સાગરમાં ભળ કોઈ નદ ,
િવ તર છે , ુ ત ના થતી કદ ,
એમ િવ તર ુ ં િ યે, સહવાસમાં
વ ુ ં તો હાલમાં, િવ ાસમાં
ેમ ને ા પર પર રાખીએ,
આપણે જોડાયા અ નસા ીએ,
ઓગળે તરના તર બાથમાં
વ ુ ં તો હાલમાં, િવ ાસમાં
આગ બાળે , આગ અજવાળે પણ ખર
બેઉ સં ભાવનાઓની એક જ ધર
અ નની સાથે ચલો આ વાસમાં
ુ ં અને ,ુ ં ુ ં અને ુ ં સાથમાં !

આપણે યાં લ ન સં ગે મ સગા- નેહ ઓને કંકો ી

મોકલવાનો રવાજ છે , એમ વર-ક યાને પણ પરણતી વખતે આણા ક પં ચોલાની
માફક થો ુ ં િવચારભા ું પીરસ ું જોઈએ. એમને આપી શકાય એવી અઢળક ઉ મ
કિવતાઓ/ લેખો ુ જરાતીમા છે , મ ક, ુ ષાર ુ લની આ મ ુ ર કિવતા.
ફ ત ફની વનલાઇનસના જોર સ બનતી ‘ દલ તો બ ચા હ
’ ફ મમાં ડાયલોગ છે ક ભારતીયોને ણ બાબતો જકડ રાખે છે ◌ઃ ફ સ, કટ
અને શાદ . લ ન એ ભારત વષ ું ાચીનતમ ઓ સેશન છે . (જો આિમરખાને કરણ
સાથે ન કયા હોત તો પરાણે આ ટ ટક થવા મથતી ધોબીઘાટ પર આપણે નીચોવાયા
ન હોત, અને ુ વરાજિસહ કર લીધા હોત તો આવી ડામાડોળ દશામાં એ ું થાન ન
હોત ! ) ગમે તેટલા શાણા માણસો પણ આપણે યાં ેમમાં પાગલ થવાને બદલે
લ નની તૈયાર ના નામે પાગલ થયા રાખે છે ! સ ું ડોિપગ હોય, એમ મેરજના

Page | 154
શોિપગનો બગ વળગી જતો હોય છે . ુ શ ુ મારો લાઇફ પાટનરના ટાઇટલ નીચે
હાઉસક પર શોધતા હોય છે . ુ જ-રાણીઓ એ જ ટાઇટલ નીચે એટ એમ કાડ શોધી લે
છે ! મેરજ ગરમ પાણીથી નાન કરવા વી ઘટના છે . એકવાર તમે પાણીથી ટવાઈ
વ પછ એ (પહલા )ું ગરમ લાગ ું નથી, અને રહ ું પણ નથી ! લ નની
સફળતા માટ ણ ય ત જોઈએ ◌ઃ ુ ુ ષ, ી અને ઇ ર ! અને િન ફળતા માટ કોઈ
પણ એક કાફ હોય છે . ેમ આદશ ય ત વ સાથે થતો હોય છે , લ ન વા તિવક
ય ત સાથે થતા હોય છે . કદાચ, ૂ ગીપ ની અને ધ પિત ું ુ ગલ સૌથી ુ ખી થ ું
હશે ! જ ટ જો કગ, પણ ચ કહવત છે ક જો ેમ એ લ નની ઉષા છે , તો લ ન એ
ેમની સં યા છે . ુ જરાતી ીઓ ઘણી વખત લ ન પહલા બેબીડોલ હોય છે લ ન
પછ ઢોલ થઈ ય છે અને તે ડોલી બ ા બની ય છે ! ુ જરાતી ુ ુ ષો લ ન
પહલા મ મીના હાથની રસોઈ જમવાને માનવઅવતાર ું ે ઠ કત ય ગણે છે , અને
લ ન પછ વાઇફના હાથની રસોઈ ખાવાને, એટલે એમનામાં બ ુ ફરક નથી પડતો !
ટલમેન ને વોચમેન બનાવી દતી અને કમરને કમરો બનાવી દતી આ મં ગલ
પ રણયની ઘટના એટલે જ લાઇફનો લે ડમાક ‘ટનિ◌ગ પોઇ ટ’ ગણાય છે . એક મેસેજ
ફર છે ◌ઃ ુ ુ ષો ૧૮ વષ ૂ ં ટણીમાંમત આપી શક છે , પણ પોતાની પસં દગીની
ક યાને ૂ ં ટ ને પરણવા એણે ૨૧ વષના થ ું પડ છે , કમ ? કારણ ક દશ ચલાવવા
કરતા ઘર ચલાવવા (ક ીને હ ડલ કરવામાં !) વ ુ અ ુ ભવની જ ર પડ છે . ક યાને
મં ડપમાં પધરાવાતી વખતે હ ુ લ નિવિધમાં ઉ ચારાતો ‘સાવધાન’ શ દ એટલે જ
ુ રિતયાઓને સં ભળાવવામાં આવતો હશે ! લ નોને લીધે જ રામાયણ થઈ છે , અને
લ નો થક જ મહાભારત રચા ું છે . છતાં ય, લોકો લ નો કરતા રહ છે
ખાતાપીતાં ગાતાનાચતા રહ છે . સાય સ કહ છે મ ુ યમા માં એક ‘ડથ િવશ’ હોય છે .
ુ દને જ ખતમ કરવા ું ખતરનાક પાગલપન. અને ુ વાર ર ૂ થતી મોટા બ ટની
ખોટ પ લિસટ વાળ ફ મ વો ઘાટ લ નોમાં સ ય છે . દર ટ કટ લઈને બેઠલા
બહાર આવવા તલપાપડ હોય છે , અને બહાર ટ કટ લઈને ઉભેલા દર આવવા માટ
ધ ા ુ કરતા રહ છે ! ઓહ, સો ફની.
લ ન વન પછ તો બે પા ો વ ચે ધમાચકડ થાય તે,
પણ આપણે યાં તો એ બધી ધાં ધલ-ધમાલ ું આગોત ુ ં લર પ લકને બતાવી
દવાનો રવાજ છે ! ‘ લે ુ ’ં શ દ ું કને શન ે ના ‘ સ’ (ઓફઓઓએલ, ૂ રખ)

Page | 155
સાથે હોય, એ ું હમેશા લા યા ક ુ છે . બારાતથી મશાનયા ા ુ ધીની દરક ગત
ઘટનાને આપણે હર દશનથી બી ઓ માટ ુ ઘટનામાં બદલાવી દઈએ છ એ.
વરઘોડાના બે ડવા અને ફટાકડા સાથે ા ફક મ કર ને કદાચ નૈયા
માં ડિવયાઓને એવો સં દશ આપતા હશે ક અમારા ચ. ફલાણા અને ચ. ઢ કણીની
વતં તા િછનવાઈ રહ છે , યાર એ જ અહસાસ તમને પણ થાય ! પાપી પિ મમાં તો
હોટ સ, કિસનોઝ અને નાઇટ લ સમાં ડ કોથેક હોય, ૂ ય ૂ િમભારતમાં તો રોડ પર
જ લ નગાળામાં ડ કોથેક રચાઈ ય છે ! આપણે જો ક ‘ ું છે ’ તેની ચચામાં એ ‘શા
માટ છે ?’ એમાં ડા ઉતરવા ું જ ૂ લી જતાં હોઈએ છ એ !
***
બે ઝકલી ભારતમાં પાટ ક ચર નથી. દ રયા કનાર કાળા વે ટ
ઇ ડય સ યાં તનબદન ક લ સો બી સ પર મી ઊઠ છે , તાં બાવરણા ા ઝ લય સ
આખી રાત તાપ ું કર ને રાં ભાસાં ભા ડા સ કર છે , ગોરા પેિનયાડ લેમે કો ૃ યમાં
ુ લતાન બને છે . સા સાથી લ બાડા ુ ધીના ણયમ ત ૃ યો પર જોડલીઓ િથરકતી
રહ છે . પોપ, રોક, ઝની ધમાકદાર કો સટસ થાય છે . લોકો ચ લાતા ચ લાતા
મતા રહ છે . મતા મતા ચ લાતા રહ છે . મદહોશ બનીને કપડા ફાડ નાખે છે .
ખાય છે , પીવે છે , હરથી વે છે . આ ‘ ક આઉટ’ની કક લગાડ ું પાટ ક ચર
આપણી પાસે નથી. ભેગા થ ું અને મોજમ કરવી, િમજબાની કરવી અને ગા -ું
નાચ -ું એ જલસા જ ં શનહ ુ યે આપણે યાં પાપ ું પોટ ું ગણાય છે . પણ માટ ના
ૂ તળા યાને ક ઇ સાન તો સઘળે સરખા હોય છે . ચાર દનની ફાની જ દગાનીમાં ચં દ
ણો મ તાની સાથે મળ ને માણી લેવાનો તલસાટ બધાને થતો હોય છે . આ દર
ધરબાયેલી વરાળ બહાર કાઢવાની ‘સમાજમા ય’ તક ભારતમાં મેરજ સીઝનમાં મળે
છે . જ ટ િથક, પિ મી દશોમાં તડકભડકવાળા રડ, ઓર જ, ીન, પપલ વગેર
વાય ટ ુ રોસ ટ કલસ પાટ વેર ગણાય છે . પાટ વેરના વ ો મોટા ભાગે
શાઇિનગવાળા, ચળકતા અને િસ વર, ગો ડન ડઝાઇનર ટચવાળા હોય છે . આપણે
યાં એને જ લ નસરાના વ ો કહવામાં આવે છે ! કોઈને મેઘધ ુ ષી શટ પહરવાનો
શોખ હોય, તો લ ન િસવાય ાર ૂ રો કર શક ? ુ પર સે સી સાડ ઓનો ઝગમગાટ
પહરવાનો અભરખો હવે મેરજ િસવાય બી ાં ૂ રો કર શકાય ? મ ટ લે સમાં
ફ મ જોવા કંઈ ઘરચો ં પહર ને જવાય ન હ, અને શેરવાની ચડાવીને મોલમાં ખર દ

Page | 156
કરવા જઈએ, તો આપણે જ એક ડ લે આઇટમ બની જઈએ ! માટ મેરજ આપણા
માટ ફશન શૉ છે , ની સં ૃ િતના નામે આમ હરમાં ટ નથી મળતી ! નવા નવા
દાગીના અને ઠાઠઠઠારા, ચમકતા ૂ ઝ અને ટાઇ લશ કાર- બધા ું દશન
લ નસરામાં કર શકાય છે . આમ તો બધા કાં ઈ રા -રાણી બની નથી શકતા, પણ એક
દન કા ુ લતાનની માફક રજવાડ આબ આસપાસ છાં ટ શકાય છે . એ ડ વોરહોલના
શ દોમાં ‘ ફફટ ન િમિન સ ઓફ ફમ’ની લાઇમલાઇટ લ ન સં ગે મળે છે . કડના કટકા
થઈ ય એવા ઉલાળા આવડતા હોય, પણ કવી ર તે શેર ઓમાં બતાવવા ? માટ, એ
કળાની કદરદાની વર તો ું સા -ુ સસરાની સાથે પણ લોકો પાસેથી ઉઘરાવી શકાય
છે . મેરજમાં યં ગ ટસ ડ . .થી ગરબાને ૂ સાડ દ ધો છે , તે ું ય કારણ આ જ છે . ણ
કલાકનો સ તપદ / હ તમેળાપવાળો લ ન સં ગ.. ને ણ દવસની ફિમલી પાટ !
િપકિનક, ગોિસપ, સ, આઉ ટગ, બાઇ ટગ, ડા સ, ડનર, ગે સ, શોરશરાબ,
આતશબા , હા યના ડાયરાઓ અને સં ગીતની મહ ફલો ! બહાર ર ટોરાં માં ઓડર
કરતા િવચાર કરવો પડ, એવી વરાયટ ઝ મેરજમાં ચાખવા મળ ય. દ રયા કનાર
ગટાર લઈને વગાડવાના બદલે ઓરક ા સાથે ુ મકવા મળ ય. આમ તો લોકર ક
િતજોર માં બં ધ રહતા ઘરણાઓને ઓ સજન મળ ય. અને યારલોગોની કંપની મળ
ય ! વળ , નાના પાયે પાવર છાં ટવાનો પરવાનો પણ ખરો ! છોગામાં, મેરજ ુદ જ
એક મેરજ ૂ રો ુંકામ કર ! અવેલેબલ ક ડડ સના સે પલ બતાવી દવા ું કામ
વડ લો કરતા જ હોય ! મેચમે કગ ક ડ ટગ માટ પબ, લબ ક બોલ મ- ડા સગમાં
જવાની શી જ ર છે ? લ નોમાં જ ઓલલાઇન લીઅર થઈ ય છે . ફ ુ ચર લાઇફ
પાટનર માટ લ નના સમારં ભો પરમેન ટ િપકઅપ જોઇ સ થતા ય છે . આ ું
વાં ચીને એમ ચડાઈ ન હ જવા ,ું ગોઠવેલા લ નોની ચોકઠામેળ ા ડ ુ એસપી ુ જબ
ડ ફરની ર તે તો થતા હોય છે ! ુ ણની ડાહ ડાહ વાતો કરો, અને ‘જોવા’ પહ ચી
વ. ભવોભવના આ માના િમલનના ગીતો ગાવ અને - ક રયાવર ક રોગના ુ ે ટા
પડ વ ! એક ુ અલી, થ ું જોઈએ એ તો ભા યે જ થાય છે . સહ વન ક
દાંપ યની તાલીમ આપતી કોઈ ે ુ એટ ડ ી તો છે ન હ. ઇિનગ િવના ાઇિવગ
સીટ પર પણ બેસ ું જોખમી છે . (પોતાના જ ન હ બી ના માટ પણ !) પણ કોઈ
ૂ વતૈયાર ક તાલીમ િવના મેરજની ગાડ ચલાવવા ું લાયસ સ નવદં પતીને મળ
ય છે . એડવા ટજ ? એ સડ સ ! લોકો લ નમાં વેદ-ઉપિનષદ- ભગવ ીતાના

Page | 157
 લોકોની ભેટ આપે છે , પણ સ દાં પ ય માટ અિનવાય ‘કામ ૂ ’ ું નામ ુ ધાં
લેતા નથી ! (અ ટ મેટલી, નવી પેઢ ની નજર મં ગલ ૂ ઇઝ લાયસ સ ુ કામ ૂ !)
એ ય ભારતનો જ ભ ય વારસો છે , અને વા સાયન પણ ઋિષ જ હતા !
શરમ આવી ? ચાલો, ફરગેટ ઇટ. પણ ૂ ફથી ૂ ક ુ ધી આપણે
ચોકસાઈ રાખીએ છ એ, એટલી સહ વન ગેના સારા અને સાચા િવચારો ું ‘આ ’ું
આપવામાં રાખીએ છ એ ખરા ? પછ ુ ગલનો વ પણ િવચારને બદલે વ ુ ઓમાં
રહ તેમાં શી નવાઈ ? ટ
ુ પાલરમાં વ પવાન દખાવા માટ પૈસા ૂ કવીને,
એપોઇ ટમે ટ લઈને જવાનો થનગનાટ હોય છે . સરસ. પણ મનના મેકઓવર ું ું ?
વાતો તો પાછ મનમેળની જ કરવાની છે ને ? પણ મેરજમાં આવી કશીયે િસ રયસ
વાત બો રગ લાગે છે . ‘ધ ઇ ડયન વે ડગ ઇઝ ેટ એ ટરટઇિનગ શો, કલર લ સકસ
િવધાઉટ એિનમ સ’’ (એ ડ િવથ સો યલ એિનમ સ.) જનતા જનાદનને અફ ણના
ડોડવાની માફક ભપકદાર લ નસમારં ભોનો એક નશો હોય છે . યવહાર સાચવવાની
મથામણમાં ભલે ને, ઘરબાર સચવાતા ન હોય ! ૂ ણેખાં ચર ુ વાન હયાઓ ક ું ક
નવતર કરવાના વાબ સેવે છે . રાજકોટમાં ૂ ચત દવેએ અ નને બદલે સ ય પ
ગાં ધી ની સા ીએ લહારને બદલે ૂ તરની ટ પહરાવીને લ ન કયા હતા ! કોઈ
વાં ચે ુ જરાત િનિમ ે ુ તકો કંકો ીના થાને મોકલે છે . ાં ક રલેશનશીપ પર
વકશોપ ક યા યાન પણ ર ૂ જ- સં ગીતની માફક ગોઠવાય છે . રડ મેઇડ ‘થીમ’ પર
થતા લ નો કરતા આ જરા ડફર ટ આઇ ડયાઝ બે ટ છે . બે ટ તો એ છે ક િમડલ
લાસના વરક યા િસિવલ મેરજ કર ને મેરજના બ ટની બચત કર ફોરન હની ૂ ન
કરવા ઉપડ ય ! પણ એમાં માનવમેળો એકઠો થાય ન હ, અને પાટ નો લેઝર મળે
ન હ ! કરતા રહો કં ુ ના !

ઝગિથગ

‘ બ ક ટથી લઇને ાઇડ ુ ધી સં તાનો કંઈ પોતે પસં દ કર એમાં પેર ટસને વાં ધો
હોય છે .’
(ચેતન ભગત)

Page | 158
 23.

યારથી એ જણ કશાની શોધમાં છે ,

યારથી આ ુ ં જગત િવરોધમાં છે !

ભારતમાં યાર વ ડ કપ હતો કટનો.

ના, ૨૦૧૧નો વ ડ કપ તો હ ુ શ થવાનો છે . આ તો

૧૯૮૭માં રમાયે લા રલાય સ કપની વાત છે . ૂ રદશનના દબદબાના એ દહાડા હતા.

એવામાં ટ વી પર એક ફ મ શ થઈ. ણ દો તો પોતાની દલકશ, વ નીલ

જવાનીની શ આત કરલી, એ મકામ પર પાછા આવે છે , અને ૂ ઢાપામાં પોતે ાંિતના

Page | 159
નામે ધીર ધીર ટ થઈને પહલા પોતાની તને અને પછ દશને કમ છે તરતા ગયા,

એના અહસાસમાં ૂ બક ખાય છે . ુ ં િવચા ુ હ ,ુ ં ુ ં થઈ ગ ુ ં ? આદશ પાછળ દોડ ા,

આદશો માનતા થઈ ગયા.

ફ મ હતી ◌ઃ યે વો મં ઝલ તો ન હ. દ દશન હ ુ ં મ ય
્

દશથી ુ ં બઈ આવેલા એક માથાફરલ જવાિનયા ુ ં નામ ? ુ ધીર િમ ા. કટ ુ ◌ઃ

૨૦૧૧. ફર વાર વ ડ કપ ભારતમાં છે . ુ વાર મ ટ લેકસમાં ફ મ જોવા પહ ચી

જવાય છે . ‘િપ ચર’માં જલસો પડ ય છે . બી વાર જોઈ નાખવામાં આવે છે ,

ર તસર િમ મં ડળને એક ુ ં કર ને ! ફ મ
્ િસ પલ છે , છતાં હટક છે . હટક છે , છતાં

બો રગ નથી. એ ટરટઈિનગ છે , છતાં ય આ ટ ટક છે . કલા મક હોવા છતાં

ઉપદશા મક નથી. િથયેટરમાં ણે રાજધાની એ સ ેસના કોચમાં બેઠા હો અને

સડસડાટ ભાગતી નની બાર માંથી ધડધડાટ યો પસાર થઈ ય, એવી ૂ ફાની

પીડ છે . ટર ટ નો ક ગાય ર ચીએ વ ડ લેવલે પો ુ લર કરલી ‘કોન ીલર’ કારની

િવ તર ય યાદ માં ટ ાર ઉભી રહ એવી એ મૌ લક ફ મ હોવા છતાં એ જરાય વે ટન

નથી. સાંગૉપાં ગ ઈ ડયન છે . ગાળો એમાં સં વાદના પં ચની માફક ન હ, વઘારમાં

એકરસ , રાઈ, મેથીની માફક વાદ આપે, એમ બોલાય છે . હ રોમાં બ ીસ

અપલ ણો છે , અને હ રોઈન વસીમ અ મના વ ગની પેટ ુ ષો વ ચે ઝોલા ખાય

છે . વફાદાર પિત શાતીર બદમાશ છે . રં ગીલો આિશક હાઈટ કોલર િમનલ પણ છે .

ડબલ ઢોલક મા ટરમાઈ ડને છે લે પોલીસ પકડ નથી જતી, કારણ ક એ ુ દ પોલીસ

છે ! હ દ ફ મોમાં સૌથી લાંબા અને સૌથી ગરમાગરમ ુ ં બન યો પણ છે , અને

સ ાટાની પણ ચીસ સં ભળાય એવી ક લેઆમ છે . મે યોર ૂ વી છે . એકદમ ઝ ાસ !

લેક ુ મર કવી હોય એનો યોર હાઈટ અ ુ ભવ આ ફ મમાં

ડગલે ને પગલે થતો રહ છે . કો ા ટ કલર ટાગટને ૂ ટ કર, એ પહલા એનો સોદો

કર એનો બને વી જ ૂ ટ કર એ સીન હોય ક માણસોના ઢ મ ઢાળ દતો ુ વાન

પોતાના દ કરાની ૂ લમાં જવાબદાર વાલી તર ક ભીગી બ લી બની જતો હોય એ !

Page | 160
‘ઉડતા તીર’વાળા સં વાદમાં ૂ ં જતા અ હા યના ઠહાકા હોય ક બેખબર ખબર ને ઢાળ

દવાની નફકરાઈ ! ફ મ, ઓલરડ જ ટ વડ ઓફ માઉથ પર ચકાઈ ગયેલી ‘યે

સાલી જ દગી.’ ડાયર ટર ? એ જ હવે કદાચ એટલા ુ વાન તો ન હ, પણ એવા જ

માથાફરલ ! ટલ ટનો ધખધખતો વાળા ુ ખી. ુ ધીર િમ ા ! અને ુ ધીર િમ ા સાથે

થોડ ૂ ફ ૂ ગથાય છે , એ ‘ ુ જરાત સમાચાર’ને પે ય

્ લ ટ લફોિનક ઈ ટર ૂ આપવા

તૈયાર થઈ ય છે . ખામોશ કસમના આ ઈ સાન ુ ર બા વી માક ટગની ભાષા

નથી બોલતા, પણ ફ મ જ ન હ, જ દગીના િવિવધ પાસાઓ પર ુ લીને દોઢક કલાક

ુ ધી એટ ુ ં મ ત ‘ યાનસે શન’ આપે છે . ુ ઘંટાલ બાબા ઓને બદલે ુ ધીર િમ ા

વા કોઈ િનયસ પાસે થી જ દગીની કળા, કળાની જ દગી ગે ની અ ત વાતો

સમાજ ાર સાં ભળશે ? એવા દવસો આવશે, યાર ભારતનો ુ વણ ુ ગઆવશે. બાક

આખો દશ સોને મઢાઈ ય, તો ય દર તો કાટ ખાઈ ગયે ુ ં લો ુ ં જ રહ જશે !

ધારાવી (મા ુ ર ના આપણી મ જ સપના જોતો ઓમ ુર

યાદ હોય એવા કટલા ?) એમ.એમ. મના મલાઈદાર સં ગીતથી સ જ (ગાય રચીની

ફ મો પહલા બને લી !) ઈસ રાત ક ુ બહ ન હ, એવોડથી વોડરોબ ભર દ તેવી

હ રો વા હશે ઐસી, ુ લ ુ લી અલબેલી ચમે લી, ડાક રોમે ટક ખોયા ખોયા ચાંદ એટ

સેટરા....િમ ા ફ મો ઓછ બનાવે છે . ૂ છો તો હસી પડ છે ◌ઃ ભાઈ, ુ ં તો તૈયાર

હો ં, પણ ોડ ુ સર તૈયાર થવા જોઈએ ને ? ઓ ડય સની તૈયાર હોવી જોઈએ ?’

પછ જરા ગંભીર થઈને કહ છે ‘અમારા વા ચં દ લોકો છે - ને બ ુ ભારખમ ક

અઘર ફ મો નથી બનાવવી. પણ સાવ વેિનલા આઈ મ પણ નથી ખવડાવવો. અમે

કં ઈ ડ વીડ જોઈને ફ મની વાતા િવચારનારા નથી. ુ ં માર કહાનીઓ મ વેલી અને

મ જોયે લી જ દગીમાંથી શો ુ ં ં. એ માર પોતાની છે , ઓ ર નલ છે . એમાં સાવ

જ થાબં ધ કામ કવી ર તે થાય ? થો ુ ં પણ સા ં, વો લટ વા ં કામ કરવા માટ પેસ

જોઈએ !’ કહાની. ુ ધીર િમ ા એ આદમી છે , ણે કોમેડ ફ મોની ‘શોલે ’ કહ શકાય

તેવી ક ટ લાિસક ‘ ને ભી દો યારો’નો ન લે લખેલો ! ( પછ ખામોશ, મોહન

Page | 161
જોશી હા ર હો માં પણ એ ટવ યોગદાન આ ુ ં ! ) એ યાદ દવડાવો એટલે િમ ા

કડવી પણ કમાલ વાત કર છે , ‘તમે ુ જરાતી છો, તો ખાસ કહજો ુ જરાતી દો તોને ક

એક િનયસ ફ મમેકર ુ જરાતી છે . ‘ ને ભી દો યારો’ એમ ુ ં જ સં તાન હતી, અને

એ ડટ માર ખાઈ નથી જવી. ુ ં ું દન શાહની વાત ક ં ં. નામ ુ જબ સોના વો

માણસ છે . મારા, િવ ુ િવનોદ ચોપરા, નસી ન શાહ, પં કજ ક ૂ ર વા કં ઈકની

કાર કદ માં એનો પશ છે . કભી હાં, કભી ના ક ા કહના વી ફ મો પછ પણ આ

વરસોથી આ ુ જરાતી સ ક એમને એમ બેઠો છે . એની પાસે કામ કરાવ ુ ં જોઈએ,

યાર ુ િનયાને નવી ગફટ મળશે. અર, ુ ં તો ક ુ ં ં - બી ુ ં કં ઈ ન હ તો બધા

ુ જરાતીઓ એક-એક િપયો િપયો ભેગો કર ને પણ એની પાસે ફાઈના સ પહ ચાડ

દ, અને કમ સે કમ એક ુ જરાતી ફ મ તો બનાવડાવે એની પાસેથી ! ુ જરાતી ફ મ

ઈ ડ ુ ં નામ થઈ જશે !’

રાઈટ સેઈડ સર. પણ આપણે ુ જરાતીઓ સેઝવાન ઈડલી

ખાય એમ ટ વી પર ફ મો ુ એ ન સેઝવાનનો અથ સમજવાની તસદ લે, ન ફ મોનો

! પણ ુ ધીર િમ ાને વળ આ છંદ ાંથી લા યો ?‘ મારા બાપને કારણે એ

મેથેમે ટ સના ટ ચર હતા. પણ લખનૌમાં ફ મ સોસાયટ ચલાવતા. મને કોઈ સારા-

ખરાબના જજમે ટ િવના પોતે ુ િનયાભરની ફ મો બતાવતા. મારા એક કાકા

ભાતભાતની કોિમકસ લઈ આવતા માં કાઉ ટ ઓફ મો ટ ટો વી કલાિસક પણ

કોિમકસના વ પે વાંચવા મળે ! તો બી કાકા દારાિસહની મસાલા ફ મો બતાવતા !

પણ મારો નાનો ભાઈ, અકાળે ુ જર ગયો - એ મારો ુ થયો. એ ફ મો ુ ં ભણવા

ગયો, અને ટકિનક વગે ર િવશે પોતે શી યો હોય, એ બ ુ ં મને શીખવાડ. ુ ઝકમાં

પણ એણે મને રસ લેતો કય . એણે બધી જ સમજ કળવી પછ બાદલ સરકાર ુ ં ુ ્ રપ

જોઈન કર ુ ં નાટકો ુ ં અ ત અ ુ ભવ હતો પણ સતત કોઈના પડછાયામાં રહો તો

તમારો િવકાસ અટક ય ! માટ ગમ ુ ં હોવા છતાં મ પડકાર ખાતર એ છોડ .ુ ં સઈદ

િમઝાથી વેદ અ તર અ ુ રાગ ક યપથી શાહ , શેખર ક ૂરથી મ ણ કોલ,

Page | 162
 ુ રોસાવાથી બમલરૉય, કતન મહતાથી મહશ ભ - બધા પાસે થી ુ ં ઘ ુ ં શી યો.

માટ ન કોસ સની ફ મો મને બ ુ ગમે. ુ ફો, ગોદાઈ, ફ લની, નોલાન વગે ર પણ

માર એ ડટર પ ની ર ુ સ ૂ એ મને ઘ ુ ં શીખ .ુ ં મ એને ક સરમાં ુ માવી, એ

આ ય િમસ થાય છે . એ કહતી ક તમા ં મટ રયલ (કહાની, કરદાર) ુ દ જ તમને

કહશે ક મને અહ થી કાપો, અહ જોડો. આ લં બાય છે , આ બેસે છે !’

‘યે સાલી જ દગી’માં રયલ લાઈફ પોલ ટ યન અ ુ ન િસહનો

ા ડસન અ ણોદયિસહ મ ત એક ટગ કર ગયો છે . એને રાજકારણી ન હ, લેખક

બન ુ ં હ ુ ં અને એ ુ ં બઈ આ યો ! યોગા ુ યોગે એની ફ મના દ દશક ુ ધીર િમ ાના

નાના ારકા સાદ િમ ા પણ એમ.પી.ના ૂ ત ૂ વ ુ યમં ી અને ભારતના દ ગજ

નેતા હતા ! પણ ુ ધીર એમની વાતો કરવા ુ ં ટાળે છે . ‘કારણ ક, ું મારા િશ ક

િપતાના પગાર પર મોટો થયો ં. રાજકારણની આવક ક બેઠક-ઉઠક પર ન હ, અને

એ ુ ં મને ગૌરવ છે . પણ માર વાત ારય સતત માતા-િપતાના મં દરો

બનાવવાવાળ ટપીકલ ભારતીય દખાડાની ન હ હોય. મારા િપતાએ મને િવચારો

આ યા, ય ત વ આ ,ુ ં પૈસા આ યા, ેમ આ યો. પણ એટલે ક ુ ં માર અલગ

ુ િનયા રચી શ ું, મા એમની ુ િનયાનો ુ લામ થઈને ન વતો ર ુ ં !’

ુ ધીર િમ ા બરાબર ખીલે છે ◌ઃ ‘‘માર ફ મોમાં હ રો થોડો

બળવાખોર હશે, રાજકારણી હોય ક મા ફયા હોય એ પ ર થિતને મની તેમ ન હ જ

વીકાર. ક ુ ં ક બદલાવવા માટ વ પર આવી જશે, ડ પેરટ થશે. પણ મારા તમામ

પા ો પાસે મા ં એક ન હશે. એ છે પેશન. ુ છ કર ુ ઝરને ક વા હશ. જો ુ મ કન

હ, ઉસસે આગે ને ક વા હશ. માણસે પોતાની સીમાઓને મહનત કર ને, લડ ને ,

થોડ ક િવ તારવી પડ. મેરથોન રનર બનવા ય, તો મર પણ શકો ! પણ પેશન

તમને ર ક લેતા શીખવાડ. તેજ દૌડવા ુ ં સાહસ આપે, ેરણા આપે....’’

Page | 163
 લાઈફ ઈઝ નોટ ઓ વેઝ એબાઉટ લિવગ યોર પેર ટસ.

આપણો અ ટમે ટ આદશ ફિમલી મેન છે . ુ ુ ં બના ક ાગરા ુ લામ સં તાનોને આપણે

સારા કહ એ છ એ. પણ ુદરત તો દરક નવી પેઢ ને બગાવતની ચ ગાર સાથે જ

મોકલે છે . આપણે એ ૂ ઝાઈ ય, એ માટના ઢાંચા બનાવીએ છ એ. અવા તિવક

આદશ ને ૂ યા કર એ છ એ. દ કરાઓ અને દ કર ઓને પોતા ુ ં િવ બનાવવાની તક

જ નથી મળતી. મા-બાપની તૈયાર રચાયે લી ુ િનયા જ એમણે ફર યાત વારસામાં

વીકારવાની રહ છે . વ ડ ઇઝ હ ડડ ઓવર ુ ધેમ. ધે ડો ટ એલાઉ ુ હવ ચોઈસ.

મઆ ટ, સડલી, બેવ ૂ ફ સી ટમ કં ઈ આપણે પસંદ કરતા નથી. એ તો આપણને

િવરાસતમાં જ મળ ય છે . શોટ ટ ડ ટ સ બ ્ િવન ુ પોઈ ટસ ઈઝ કડ લાઈ સ.

બધાને ઝટ આગળ નીકળ ુ ં છે , માટ શોટકટ પકડ છે , અને શોટકટમાં ક ુ ં ક અિન ટ,

ઈિવલ, વાં ુ ૂ ં ુ હોવા ુ ં જ. આવી જ ુ િનયા આપણે આપણા ુ વાનોને આપી છે .

એમનો વાંક નથી. અમે લોકોએ આ જગત બગાડ ને એમાં એમને ધકલી દ ધા છે !

પછ આપણને નબળાની આદત પડ ય છે , અને સા ં છે - એ થો ુ ં અઘ ં હોવા .ુ ં

એ આપણને પચ ુ ં નથી.’’ પણ આ બ ુ ં ાંિતને એ ુ ં કરવામાં કં ઈ સફળતા જ મળે

એ ુ ં નથી. ુ ધીર િમ ાની ફ મોમાં પણ ઘણીવાર નાયક/નાિયકાઓ લડ ને, ઝ મીને

ૂ ર ૂ રા તતા નથી. પોતાના વાબ ુ જબની ુ િનયા વવા જતા છે લે રોમાંચ,

આનં દને બદલે હાર-હતાશા જ મળે તો ?

‘યહ તો બાત હ સાહબ, જો મ ય સાલી જ દગી મ ભી કહના

ચાહતા .ૂ ં સાલ સે કહ રહા .ૂ ં જ દગી કો હમને સે ફઅરનેસ મક એડ બના ક

રખ દયા હ. હમ ભગૌડ લોગ હ. સચ કા સામના ન હ કરના ચાહતે. બસ, મ લગાઈ,

ગોર બન ગયે, તાલીયાં હમને ઐસી હ ફ મો કો યાદા પસંદ કયા, સને હમ ૂ ઠા

સપના દખાયા. મહો બત ક રોઝી વ ડ હમાર સામને ખડા કયા. યાર બડ

ુ બ ૂ રતચીજ હ. મગર વો ભી ો લેમ ન હ હ. ઈ ક મ ભી સમ યાએ આતી હ.

હમ બડ બડ બાત કરગે , લે કન બ ચ કો વો ન હ સીખાયગે ! ગાડ ખર દો, લડક

Page | 164
િમલ યેગી - વો બીસ સેક ડ ક એડ મ હોતા હ, બીસ સાલ તક જ દગીમ ન હ ભી

હોતા.’ ઔર મ તો માનતા ૂ ં ક સંસાર કા સબસે બડા ખલનાયક બહાર હોતા હ નહ .

વો અપને દર હ હોતા હ. હમ હ હ રો હ, હમ હ િવલન હ. ુ ડ વસ સ ઈિવલ કા

સં ઘષ સનાતન હ. મગર વો હમાર ભીતર હ. એક ુ ચલતા હ રહતા હ. સબસે

ુ કલ કામ ા હ ુ િનયામ મા ૂ મ હ ? મ બતાતા ૂ ં. અ છા બનના સબસે ક ઠન

કામ હ. ચેલે જ હ. એક પલ ક લયે બન ભી ઓ, ફર ભી ૂ ર જ દગી ? ઈ સાન ક

ફતરત હ ઐસી હ ક વો વ નરબલ હ. ુ બલ હ. લોભન આતે હ, કામનાયે હોતી હ,

ુ સીબતે ૂ ટતીહ સર પે....અપને આપ સે જ ોજહત ર રહતી હ. યે સાલી જ દગીમ

ભી તો યહ દખાયા હ મને . ઈ ક ક બાત તો હ, ઠ ક હ વો એક લવ ટોર હ હ.

લે કન ા ા છોડ સકતે હ આપ યાર ક લયે - યહ સવાલ સામને આક ખડા હો

તા હ. સબ ે કરકટર હ. કોઈ લેક યા હાઈટ ન હ. સબ અ છે ભી હ, ૂ ર ભી.

ઔર ઉનક જ દગી ? ફ મ કા ટાઈટલ સ ગ હ - ના જ દગી પે તેરા મેરા, કસી કા ના

જોર હ, હમ સોચતે હ ુ છ, વો સોચતી ુ છ ઔર હ ! લ હ ક બીચ ટઢ મેઢ મોડ હ ।

ુ જ સે ક ં વફા, યા ુ દ સે ક ં ? જ દગી કોઈ મબી સ ક સીડ ન હ, ક કો ટ ટ

હાઈ પે હ બ ગી. સોફટ ક અ છા લગતા હ પીને મ, બાર બાર પીઓગે તો બીમાર

હો ઓગે. હર અ છ ચીજ ક સાથ ુ છ ુ રા ુ ઠા ુ આ હ. કભી તના હ, કભી

હારના હ. દલ િસફ ધડકતા હ નહ , ૂ ટતાભી હ ! જ દગી તો મહ ૂ બા સી હ - કભી

ૂ મતી હ, કભી બદતમીઝી કરતી હ, ૂ ં હ મોડ લેતી હ. કભી ગલે લગાતી હ, ઔર કભી

છોડ ક ચલી ભી તી હ. આજ હિપનેસ મેર પાસ હ, કલ ુ છોડ ક કસી ઔર ક

બાહ મ ભી સકતી હ. કસી ક પાસ સે હ તો મેર પાસ ભી આઈ હ !’’

વાઉ ! વૉટ અ થોટ ! િસ લી ેટ ! ફ મમેકસ પાસે પણ

ડહાપણની કતાબો કરતા વ ુ રં ગ ીન અને સં ગીન સમજણ હોઇ શક છે ! પણ

મહ ૂ બાની વાત પરથી યાદ આ .ુ ં ુ ધીર િમ ાની બધી જ ફ મોની નાિવકાના પા ો

પ રટડ હોય છે . બ દા ત હોય છે . અને હ રોઈનોની એમની એમની પસં દગી પણ

Page | 165
ઓફબીટ છતાં એ ટવ હોય છે . કર ના, તારા દશપાં ડ, ૃ િત િમ ા, મા ુ ર , મનીષા,

રાણી, સોહા, ચ ાં ગદા....( ચ ાંગદા િસ પલ કપડાં એકધારા ૭૦% ફ મમાં પહર ને

મા ખ અને હોઠથી જ અ ત વના ુ વમ યક ુ ધી આગ લગાવી શક તેવી

ુ લી છર વી તીખી નાર છે !) અને િમ ા ની તમામ ફ મો ુ ં સં ગીત બેન ૂ ન

હોય છે . ભાગે ર મન થી બાવરા મન ડોલાવી દ તે ુ ં !

‘ , ુ ઝકનો મને શોખ છે . બ ુ દલથી ગીતો તૈયાર કરા ુ ં

ં. અને માર જ દગીમાં ઈ ડપે ડ ટ ઔરતો જ આવી છે . એની સાથે ઈ ક થયો છે .

તેજતરાર, ર ૂ , આઝાદખયાલ, મો લી. એક પિશયન કહવત છે ક તમે એ જ વાતા

કહ શકો, માંથી તમે પસાર થયા હો. ુ ં કો લકટડ અ ુ ભવોને ૂ ં થી એક સહજ

સરળ સમાપન / ક ક ૂ ઝન ુ ધી એને લઈ ં. ઈરફાન વા મહાન અ ભને તાઓ

મળ ય છે .’ હવે ડથ િવશવાળા દવદાસના બીજ પરથી ુ ્ રવ લખી છે !

દલ પર આિશક ચડ અને ફના થઈ જવાની, બરબાદ થઈને પણ ચાહતનો પીછો

કરવાની સરફરોશી કવી હોય ? ટ ટ પેશનેટ લવ, લ ટ ફોર મની, વી ટસ ઓફ

તાઈફ યે સાલી જ દગી !

(શીષક પં ત ◌ઃ અિનલ ચાવડા)

ઝગ િથગ !

‘જ દગીમાં એક વળાંક આવે છે , યાંથી માણસે પાછા ફર જ ુ ં જોઈએ. જો એ ૂક

ય તો પછ બહાર ન આવે એમ ૂ ં ચતો જ ય ગરબડોમાં.’

(ઇરફાન ખાનનો સંવાદ)

Page | 166
 23.
રા ી હાલે ી સં જય લીલા ભણસાલીને

એક ર સાયેલો લવલેટર!

૧૦ ામ સ વ + ૧૦૦૦ ામ શણગાર = ૦ ામ

જ દગી !

િ ય સં જયભાઇ,

ખાનગી પ ુ લો લખવો પડ, યાર ક મકશ થાય એ

તમારા વો સે સે ટવ- આ ટ ટક આદમી કદાચ સમ શક. પણ ું થાય? ફરમા ુ

Page | 167
હ ુ રયાવેડા કરવાને બદલે, તમાર ખફગીનો ખૌફ હોર ને આ ખલાફત કરવી પડ છે ,

હાલા હ રવાલા! તમને આવી શ દરમતો ચીપ લાગી સાહબ? બસ, કયારક તમા ં

અિતરં ત કળા દશન કલાિસકને બદલે આ ું ચીપ લાગી શક છે , એટ ું જ યાન

દોરવા ું છે . ક ૂ લ, ઘણાખરા િમ ડયા ટકસ ફ મોને આટ તર ક ન હ, ઓ ુ િનટ

તર ક િનહાળે છે . વખાણ કર ને હાલા થવા લ ુ ડાપ ુ ડા કર છે . ટ કા કર ને પોતાના

‘ટ આરપી’ વધારવાની ુ ચાઇ કર છે . ફ મો જોવી એમ ું પેશન નથી, ોફશન છે .

પણ થોડાક અમારા વા લોકો પણ છે , સાહબ. મની િસનેમાની ૂ લ કલાસને બદલે

િથયેટરમાં લેવાય છે . મની ટક ટ ૂ કસના કોસ કદ ખતમ થતાં નથી, કારણ ક

કમાણી ું ક ું બર કર ને નવી-નવી ડ વીડ ઝ ખર દવી પડતી હોય છે .

હ ુ એ યાદ છે - કોલેજમાં થી ગાપચી માર ને ખભે વજનદાર

બેગ ચક ને એક નવીન ોર ફ મ ખામોશી જોવા ગયેલો તે, મા ુ ર માટ લખાયેલો

એ રોલ િસહ રાિશની બી ક યા મનીષા વી ગઇ હતી. અને થયે ું હ ઇઝ ધ મેન ુ

વોચ. ના, સલમાન ન હ, સં જય. બસ પછ ‘હમ દલ દ ૂ ક સનમ’ જોઇ. એ ડ ઇટ

વોઝ યોર બે ટ એશન એવર, ડઅરસર. ગ ડલમાં ૂ ર ઉભા ઉભા એ ફ મ તો

બનતાં પણ જોઇ હતી. ુ વેર ૂ લ, માટ િવઝનર . અમારા ગામનો પેલેસ આટલો

ૂ બ ુ રતતો અમને ય નહોતો લા યો. ‘હ દદ ૂસ’ ઉપરાછાપર જોવાતી ગઇ. હમ

આપ કો દલ દ ૂ ક સં જય ! હા, દવદાસ માટ લખેલો ‘ ચી ુ કાન, ફ કા પકવાન!

એ ું ુ નરાવતન નથી કર .ું પણ ઓછા િપકસેલની તસવીરને લો અપ કરવા જતાં

એ ‘ફાટ ’ ય, એમ શરદબા ુ ની ૂ ળ વાત ઝાકમઝોળમાં રલાઇ ગઇ હતી, છતાં ય,

મે નોિનમસ ઓપેરા ફોરમેટમાં દવદાસને માણવાની એક લજજત હતી. ુ હડ કનેકટડ

બગાલી કલાિસક િવથ મોડ જનરશન એ ડ કઇન ‘ લેક!’ અ ર ાસે ણ કલાક ગાડ

ભગાવી લા ટ શોમાં ફ મ જોઇ, અને ણે કોઇએ લેક મે ક કય હોય એવા

પેલબાઉ ડ થઇ જવા !ું ઓલરડ ૂ િતની લેટ પર ચડલો લેખ ઉતરાવીને ‘ લેક ું

મેઘધ ુ ષ’ નામે લેખ લખી રાતોરાત દરના વલવલાટને કાગળ પર ખં ખેય , યાર

Page | 168
થોડ રાહત થઇ. લેખ અિવ મરણીય લા યો ર ડર બરાદરોને, અને એના જોર પર

ર તસર િશ ણ સં થાઓમાં ફ મના શો કરાવડા યા અને ‘સમાજ’ને બદલે ‘સમજ’ની

સેવાનો સં તોષ લીધો. એ ડ ‘સાંવ રયા...’ બે યે નોચી, ઉફ હાઇટ નાઇ સના

ઇટાલીયનથી ઇરાિનયન વઝ સમા નહો ,ું એ અહ હ .ું ણે ોડવેમાં કોઇ

ુ ઝકલ જોતાં હોઇએ એ ું લાગે! ોડવે પર જોયેલા ુ યોકની ફોટ સેક ડ ટને

બદલે ન કના િથયેટરમાં આળસ મરડ ને બેઠા થયા. સજજ વાચક તર ક વટથી

ગરદન ટ ાર રાખીને લખી શ ુ ,ં એ આખા ભારતમાં સાં વ રયાને વખાણતો- પ ખતો,

ખોબો ય મા યા વગર દ રયો આપતો આ ટકલ એક વક લ હારલો કસ તવા ીફ

તૈયાર કર, એમ અહ જ આ કટારમાં લ યો. અને એ ઝર હ ટ હ ુ ય ડયર ર ડસને

એવો યાદ છે ક ુ ઝા રશ સમયે બધાએ ફરમાઇશનો વરસાદ વરસા યો, તમાર નજર

આ માણ ું છે . ક ું ક લખો... વી આર વેઇ ટગ.

ું લ ?ું અમે તો પસનને ન હ, પરફોમ સને ઓળખવાવાળા.

દવદાસ લોકોને ગમે, પણ અમને ન ગમે તો શરમાયા વગર લખીએ. સાં વ રયા લોકોને

ન ગમે, પણ અમને ગમે તો નીડરતાથી તા ૂ ક એ. પણ ુ ઝા રશ સોર ુ સે, ઘણાં

લોકોને પણ નથી ગમી. અને સેડ.... અમને પણ. ુ ભાષ ધઇની ુ વરાજ જોતાં હોય

એવી ફ લગ રિપટમાં થઇ. મો ુ ં બેનર, લેગસીવાળા સ ક, હ ડસમ હ રો, ડવાઇન

ુ ટ હ રોઇન, સોલ લ ુ ઝક, લવલી િસનેમેટો ાફ , ટાઇ લશ સ ગ

િપકચરાઇઝેશન, લાઇ ટગ, સેટસ, લોકશન... બટ હર ઇઝ ધ ટોર ? એ જ ૂ નો જ

શરાબ, અને એ જ ણીતી (એટલે ૂ ની થઈ ગયેલી) બોટલ ! જો ગોવામાં સેટ થયેલી

‘ગોલમાલ૩’ પરાણે ગલીપચી કર ને હસાવતી હોય એ ું લાગે, તો ાસભેર દોડ ને

રોકડ ટ કટ ખચ ને ગોવામાં સેટ થયેલી ‘ ુ ઝા રશ’ પરાણે ચ ટ યો ભર ને કોઈ

રડાવ ું હોય એવી લાગે છે . હર ઈઝ ધ સોલ? કોઈ કનેકશન નથી બન .ું આ દ યની

એ પછ ઈકબાલ વી ુ -િશ યની વાત આવશે (અને મશે) એમ લાગ ું હ .ું

પણ થોડા છાં ટા પાડ વર યા િવના વાદળ ચાલી ય, એમ એ ક ભળતે ર તે જતો

Page | 169
ર ો (અને નાગેશ ૂ ૂ ૂ રની‘ઈકબાલ’ ક ‘આશાયે’ના લેવલે પણ ફ મ પહ ચી ન હ

એ ું ચ ધાડતો ગયો!) પેિનશ લેમે કો ડા સ માટના ગાઉન પર ઈરાિનયન કાફ

પહરતી એ યા ‘શ દ’ પછ આટલી પાળ પહલીવાર લાગી છે . પણ આવા િવ ચ

કો ુ સ શા માટ? બસ, કોઈ આ ટ ટક હ સ ૂ રા કરવા? િ◌િતક કશવાળ વાળા

િસહ વો દમામદાર લાગે છે . પણ ડાયલોગમાં તો કંઈક દમ હોવો જોઈએ ને! ુ ઝ

લાઈફ ઈઝ ઈટ એની વેથી બાણશ યા ક ધ સી ઈ સાઈડ થી વન ુ ઓવર ૂ કઝ

ને ટ- કંઈ તમને ેર તે, એની અસર થવી જોઈએ. પડદા પરના પા ો માટ ફ લ

થ ું જોઈએ.

‘ ુ ઝા રશ’ની ગરબડ ચાપ ૂ સ ફ મ ઈ ડ ભલે ન કહ, એ

એના દ દશકના પોતાની તના ેમમાં પડ જવાના ુ માની વળગણમાં છે , સાહબ.

ફોમ ક ટ ટ પર હાવી થઈ ય છે , એવી િવવેચકોની ભાષા ન હ લ .ું કારણ ક, અહ

ક ટ ટ છે જ ન હ. લરમાં જ કહવાઈ ગઈ છે , એવી પાપડ વી પાતળ ટોર લાઈન

છે . ુ થનેિસયા પર હ દ માં દાયકાઓ પહલા લખાયેલા કોટ મ ામા ‘ફ દ ’માં આથી

વ ુ જોરદાર દલીલો છે . કારણ ક, એ નાટક ૂ ળ થીમથી ભટક ું નહો .ું એમાં હોરર

ફ મો વી હવેલીને સ ય ત રાયના જલસાઘરની અદામાં પા તર ક પરાણે

ઉપસાવવાનો યાસ નહોતો. ટ ટો ાસ ટાઈલના ગલથી પથાર પરના અર સા

અને આસપાસના ફોટો સના િવઝ ુ અ સ લેવાના યાસો નહોતા. મે ક અને લવ

વ ચેની પસં દગીના સવાલ-જવાબનો આખો સીન ા ઝ લયન પાઉલો કોએ હોની

નોવેલ ‘ ડા’માં થી ડા અને મા ુ સ ધ મે યન વ ચેના ક ુ િનકશનમાં થી

ુ પચાવી લીધો?! ( ુ ઝા રશ કરતા તમાર લાજવાબ િવઝ ુ અલ સે સથી તમે ‘ ડા’ ક

‘અલેકિમ ટ’માંથી ઈ ટરનેશનલ ોડકટ બનાવી શકો તેમ છો! િસ રયસલી.) બાર વષ

કોટ કસ માટ બહાર નીકળતા નાયક ઈથનભાઈને અગાઉ પણ એમને એમ બહારની

સફર તો કરાવી શકાત ને! તો ુ િનયા એમને ૂ બ ુ રત યાર લાગત, અને મરવાના

િવચાર ન આવતા! ૂ ની િસ ેરના દાયકાની મેલો ામે ટક હ દ ફ મો વો માવાળો

Page | 170
 ક અને ચ લમ ચ લીનો કોટ મ િમ ડયા ામા! બે ટસેલર ૂ ક, ુ પર પો ુ લર

ર ડયો શો અને અગાઉની વોડ નં બર વન ક રઅર છતાં હ રોલાલ પાછા કંગાળ, દ ર ,

અ કચન છે !

ગો ભણસાલીસાહબ, લીઝ ગો, મોિનકાં ના દ ાના

ગોની જરા-તરા ુ ઝ લ લચક બતાવી, પણ એ પા અને એના િ◌િતક સાથેના

‘લવ ક’ને ડવલપ કય હોત તો પણ ુ ઝા રશ એક સ ફ મ બની હોત. પરાણે

પેઈન એટ કરવાના યાસોથી પેઈન તો થાય છે . પણ દયને બદલે લમણાની તં ગ

થયેલી નસોમાં! ટલી મહનતથી તમે અફલા ૂ ન િપ ચરાઈઝેશન ગીતોમાં ક ુ છે ,

એથી અડધી મહનત ટમે ટમાં લીધી હોત તો? ુ ઝા રશની સાથે જ ર લઝ થયેલા

હર પોટરની બે-ચાર ૂ ની ક તો ઉધાર લેવી હતી. િપ ઝા પર રં ગબેરંગી વા દ ટ

ટોિપ સ અિનવાય છે. પણ િપ ઝાનો બેઈઝ જ ન હોય, અને ચીઝમાં ક સીકમ,

ઓલીવ, જલાપીનો, ટોમેટ ો, મશ મના જ ઢગલા હોય તો એમાં િપ ઝા ,ું સલાડનો

વાદ પણ ન આવે. ફ મની સ વટ ારા તમાર ચ ા મક કળા મકતાથી લોકોને

ઈ ેસ કરવા જતી વખતે સ ટ વગર શૈલીનો વઘાર કરતા નવો દત ુ જરાતી

કલમનવીસો ું લાગે છે . પસનલ કોમે ટ નથી આ. તમાર ગત જ દગીની

ુ કતેચીની નથી. પણ તમે બ ુ પસનલ લેવલે ઈ વો વ થઈ ફ મો બનાવો છો, તો

સ નમાં ટલો સ ક ડોકાતો હોય, એટ ું એના લસીસ સ ક ું પણ થ ું સાહ ક છે .

તમે ય એટલે જ તે જ સં ગીતકાર નથી થયા? ુ ઝક એ ડ ઓ વેઝ ઝ, ુ ઝના

ટચવા ં અને સોફટ, ૂ િધગ, કણિ ય છે . બટ િવથ ‘દ ’ુ ફ લગ. બ ું જ અગાઉ

સાં ભળે ું (તમાર જ ફ મોમાં!) લાગે? સ કતા સાથે જોડાયેલો એક અફર ાપ છે .

સ ક દવસે યે - અ યે સતત પોતાની જ નકલ કરવાની શ આત કર, યાર

એ ું િશખરથી તળે ટ તરફ ું કાઉ ટડાઉન શ થઈ જ ું હોય છે . હા, દરક એ ટવ

પસનના ટ પ વી એક ચો સ શૈલી હોય જ. હોવી જ જોઈએ. પણ એ કોર

એલીમે ટ ૂ રતી જ રહ. વાત અને વાતની ર ુ આત બદલાતા રહ, ક ું ક ન ું - ન ું

Page | 171
આવ ું રહ તો જ એશનની તાજગી લાં બો સમય ટક રહ. પોતાની જ ૂ નો ું

ુ નરાવતન કરતા ભલભલા ખેરખાં સં ગીતકારો કવા અલોપ થઈ ગયા? એ ું જ

દગદશન ું છે . રાજ ક ૂ રની એક આગવી ફલેવર હોય પણ એ બોબી ય બનાવે,

ેમરોગ પણ બનાવે અને રામ તેર ગં ગા મૈલી પણ! માં લો મનો તેમ ળવીને

પણ ુ ખ પર નવા શણગાર, નવા મેકઅપ આવતા રહ. ડ ો યશ ચોપરા એટલે તો આ

દ ગજો દાયકાઓ ુ ધી ટક ગયા. પણ મનમોહન દસાઈએ પોતાની જ ફ મોને

રિમકસ કરવાનો ારં ભ ‘ગં ગા, જ ુ ના, સર વતી’થી કય .. અને કલીન બો ડ!

‘ ુ ઝા રશ’ તમાર ૂ ની ફ મોના વધેલા ભાતમાં થી તળે લા

ભ યાં વી ‘દખાય’ છે . ‘સાં વ રયા’માં ુ ધ હતા એ જ અહ બારમાં બેઠા છે . બાર

પણ એવો જ! (એમાં પા ં રા રિવવમા ું ચ ? ણે ૂ ધપાકમાં લી ું મર !ું )

કો ુ મમાં રડ - પપલ લેક - હાઈટનો એવો જ ઉપયોગ ઓપેરાના મે ટક વા

િથએટરનો માહોલ પણ એનો એ જ. હર ફર ને વળ ગોવા. ‘ લેક’ વાળ ુ દ ા ડ

લાઈટસના બાર માં થી દખાતા જ એ જ કાશ ું જના શેરડાઓ. એ જ નોકર બૈરાં ઓ

અને તીઓએ બનાવેલી હોલી ૂ ડ ફ મોમાં પણ ન દખાય, એટલો િ યન

ક ચરનો અિતરક! અર, િ◌િતકના ઘરમાં બેસતી અદાલતનો બેક ોપ અને શોટટ કગ

ગલ પણ રાણીના ‘ લેક’માં એડિમશન વખતે બેસતી પેનલ વો જ! એ જ વરસાદ,

એજ ૂ ં ધળા કાચ પરના અ રો. એ જ બઝ ુ હરમાન ટાઈલના િથયે કલ

િવઝ ુ અ સ એ જ દવદાસ - સાં વ રયાવાળ પસનલ લાઈફમાં બાપના અભાવના

ખાલીપા અને માના મહા મય વાળ ફ લગ ું એકસટ શન. એ જ હમ દલ દ ૂક

સનમથી ચા યા આવતા ચાં દના મે ડટર સ સ. એ જ ખામોશીની દય પશ

પા રવા રક આભારિવિધ વો કલાઈમેકસ. એ જ એ સડ ઈ ક ઝી ટ સી. અને એ જ

કોઈને કોઈ ખોડખાં પણવાળ બીમાર પર ું ાઈમ ફોકસ. ક ું ક હમ દલ દ ૂ ક સનમ

ું નોમલ ન બતાવી શકાય ફ મોમાં? કશાય તામઝામ િવના એલીયન ીથી ફાઈટ

કલબ વી વેિવ ય ૂ ણ ફ મો બનાવનારા ડિવડ ફ ચર સાવ વેગળ

Page | 172
સાઈબરજનરશન પર સો યલ નેટવક કવી ઓ કારિવનર બનાવી બતાવી છે ! ૂર

શકયતા છતાં ટાઈટ સમાં પણ ઠાઠઠઠારો ન હ! તો ય ચોટ ૂ ક! હચકોક સ પે સ ફ મો

જ બનાવે, પણ એક - બે બાબતો િસવાય ફ મો તો ુ દ લાગે ને એકબી થી! ડ ો

પીલબગ, કમેરોન, નોલાન ઈટ સી. આ બ ું આટ ું ઝી ું કોમનમેનને ટકિનકલી કંઈ

સમ ય ન હ. પણ સરવાળે ફ મમાં ક ું ક ુ ટ ું હોવાની, ક ું ક ૂ ં ચ ું હોવાની લાગણી

તો થાય જ. ઉતર ગયેલા શાકની ખબર ભને ન પડ, પણ પેટને તો પડવાની જ!

નવાઈ લાગે એવી વાત તો એ છે ક, એટિવટ નો ધોધ તમારામાં ૂ ઘવતો હોવા છતાં

દરક વખતે સ કટ બહારથી ઉધાર કમ લેવો પડ? હમ દલ દ ૂ કસનમ પણ ન

હ યતે (મૈ ેયીદવી)થી વો સાત દન.. લેક િમરકલ વકર, દવદાસ શરદબા ,ુ

સાં વ રયા દો તો ય ક અને અ ય ફ મો ુ ઝા રશ સી ઈન સાઈડ... અપને માહ

ટટોલ, ર મનવા અપને માં હ ટટોલ. આ ું વાં ચીને ુ સો આવે એ વાભાિવક છે . ભલે,

તમાર ફ મોના પા ો અ વાભાિવક હોય. પણ આ ફકસ રયા ુ શામતખોર માહોલમાં

કોઈક સા ું તો કહ ું પડ ને! એ ય મહો બતનો એક માપદં ડ છે . તમને ચાહ એ છ એ,

એટલે અપે ાઓ વધી જતી હોય છે ઈ કમાં! એ ું ય નથી ક ‘ ુ ઝા રશ’ છે ક જ ફાલ ુ

છે . એની મોમે ટસ છે . િ◌િતકનો પાણીના ટપકતા ટ પાં વાળો સીન બેન ૂ ન છે . ઉડ

ઉડ મા એશની કો રયો ાફ ુ ભાનઅ લાહ! એક ુ અલી, ઐ યા આખી ફ મમાં

અલૌ કક લાગે છે . એ ું સ દય, એના પા ના ેમ ું દદ, એની ીસહજ કાળ .. શી

ઈઝ ધ િવનર! િ◌િતકના ય નો મા ણક છે . એટલે નૈસ ગક લાગે છે . વેટ

સવાળા ચમકારા પણ ગમે છે . કદાચ ુ ડો આ ટ ટક આ ટ ફ યલ ાફટ આખી

વાતની સં વેદના માર નાખે છે . ચાં દ ના વરખવાળ મીઠાઈ નયનર ય લાગે, આખી

ચાં દ ની મીઠાઈ મ માં દાં ત ભાં ગી નાખે! (કંઈ કારણ વગર વેરઝેરની વાત કયાં થી

આવી ગઈ ફ મમાં?) ૂ ળ થીમ તો એલેકઝા ો એ નાબારની ફ મમાં રોઝાને કહવાય

◌ેછે, એજ હતી ને ક ઐ યાના િતક માટના ેમની સ ચાઇની પરાકા ઠા જ એ છે ક

એણે જ િ યપા ની ટકારાની માગણી વીકારવી પડ ! વોટ એ પેઇન લી ુટ લ

Page | 173
થોટ ! અને તમામ ુ ઝાર શ ુ ર થયા બાદ સં થારાની માફક નાયક કવળ ુ તની જ

ુ ઝા રશ કર ! પણ ુ ઓ, આ કો ુ િનકશન કરવાને બદલે તમે ફ મને કવી અઘર -

અટપટ બનાવી દ ધી ? અર, આવી અવ થાની ટ કલ મા હતી પણ બોબી દઓલની

‘વાદા રહા’માં વ ુ સાર ર તે અપાઇ હતી !

ઈ સ ટાઈમ ુ ચે જ. લીઝ ફાઈ ડ ુ રફર સીઝ. ર ુ િવનેટ

યોરસે ફ સં જયભાઈ, તમાર પાસે અ ત ખ અને કાન છે . હાટ ું પેઈન છે . ના,

આટલી ઝડપથી તમાર ઓ ડયો િવઝ ુ અલ નાદાર અમને મં ુ ર નથી. તમે દલના

માણસ છો. કમ ઓન, ગેટ અપ - એક મ ત ફ મ બનાવી અમારા ગાલ પર તમાચો

ઝ કો, અમાર ખમાં ુ શીનાં ુ હશે! બસ, ઈતની સી વા હશ હ...

લ ખતંગ

તમારા વો જ કળા ુ માર નો રિસકરોિમયો

ફા ટ ફોરવડ

ુ જરાત ું ન ું હવામાન ◌ઃ

્ શજ ્ં શ + ઉ ્ ઈઇ = ્ શ ્ઈ ઇ ( રા સ ! )

Page | 174
 24.
હા જમાના હા, હવે તારો સમય આવી

ગયો... મ કહ ’તી વાત, તે ું ુ જને

સં ભળાવી ગયો !

િવ ની નંબર વન સો યલ નેટવકિ◌ગ સાઈટ

‘ફસ ુ ક’નો િવચાર એક ભારતીય ભે ંની ભેટ છે !

Page | 175
ન ું િમલેિનયમ આવી ૂક હ
ું .ું

વાય ુ ક (ઈયર ૨૦૦૦)નો ગો ટ જતાં આઈ.ટ .નો

પરપોટો ટ ગયો હતો. હવે આ ે ું િનદામણ ું ઘાસ સાફ થઈ જતાં, તોિતગ

ગં વર ૃ ો માટ મોક ં જ ં ગલહ .ું િવ ે ઠ ુ િનવિસટ ઝમાં ની એક એવી હાવડ

ુ િનવિસટ માં ૨૦૦૦ના દસકાના આરં ભે એક િવ ાથ જોડાયો. ભારતીય ૂ ળનાએ

ુ ડ ટના મ મી-પ પા ૂ યોક શહરમાં ડોકટર હતા. કવી સ િવ તારના એ તેજ વી

િવ ાથ ું નામ દ ય નર . કોલેજના એ ુ િનયર ુ ડ ટને ‘એ ુ મનાઈ

એસોિસએશન’ ( ૂ ત ૂ વિવ ાથ ઓના મેળાવડા માટની સં થા) માટ એક ો કટ

કરવાનો િવચાર આ યો. દ યની સાથે મમે સ હતા કમે ન િવ કલેવોસ અને ટયલર

િવ કલેવોસ. દ યે ફાઈના સ ઉ ું કરવા પોતાના કો સે ટમાં એ બં નેને સાથે જોડયા.

કો સે ટ એવો હતો ક હાવડ અને બી કોલે ઝ ૂ ના ુ ડ ટસ એકબી સાથે

જોડાયેલા રહ, એકબી ની તસવીરોની આપ-લે કરવાને બદલે હરમાં ‘શેર’ કર

દ યે એ ું નામ િવચાર ું હાવડકનેકશન ડોટ કોમ. પણ ઈ ટરનેટની સાઈબર પેસ

ટલી ુ ઝસ માટ સહલી લાગે છે , એટલી જ ડવલપસ માટ ભે ુ ઃખણ સા બત થાય

છે . આઈ ડયા પરથી એવી જ ુ િવધાઓ ધરાવતી એક ુ અલ ોડકટ નબાવવી એટલે

મનમાં આવતી રં ગોળ ના વળાં ક અને શેડસને ગણામાં ચરોડ થી ઉપસાવવા! દ ય

આ ણ મં ડળ ને જ ર હતી સોફટવેર ો ામરની, આ િવચાર ુ જબ વેબસાઈટ

બનાવી આપે. દ યે એક સીિનયર ભારતીય ુ ડ ટને વાત કર . પણ એને ૂ ગલમાં

જોબ મળ જતાં એ ો કટ છોડ ગયો. બી એક ભારતીય િવ ાથ એ એના ુ િનયર

કલાસમેટ માક કરબગની ભલામણ કર , એના ભાઈની સાથે ભણતો હતો. માક

કરબગ પણ દ યની માફક ડોકટર મ મી - પ પા ું સં તાન હતો, અને ુ યોકમાં જ

મોટો થયો હતો. ને ું ના દાયકામાં પ પાએ કો ુ ટરમાં રસ જોઈને પોતાના બાળક ું

ો ાિમગ ું પસનલ ટ ુ શન રખા ું હ .ું કોલેજના દરવા પહ ચતા ુ ધીમાં તો એ

સાય સ - મે સમાં ઢગલાબં ધ ઈનામો તનાર હોનહાર િવ ાથ બનેલો હતો.

Page | 176
સર ાઈ ઝગલી, એને ભાષાઓમાં એટલો જ રસ હતો. હાઈ ૂ લ લેવલે જ ે

ઉપરાં ત ચ, હ ૂ ્ ર, લે ટન અને ીક એને આવડતી હતી! એ વખતે એણે એક

ુ ઝક લેયર બનાવે ું માં સાં ભળનારની ટવો - પસં દગી ુ જબ આપમેળે ફરફારો

થયા કરતા હતાં. માઈ ોસોફટ ◌્અને એઓએલ (અમે રકા ઓનલાઈન) વી દ ગજ

કંપનીઓએ કરબગને નોકર ની ઓફર કરલી, પણ એ ૨૦૦૨માં હાવડમાં કો ુ ટર

સાય સ ભણવા ઉપડ ગયો, જયાં એને હ ુ ય સાથે રહલી મે ડકલ ું ભણતી ગલ ડ

િ િસલા ચાન િસવાય પણ બી ુ ં ઘ ું મળવા ું હ !ું

‘ચીજોને બહતર બનાવવા માટ એને તોડવામાં કંઈ ખો ુ ં

નથી’ વી સરકારના ‘ ુ જો સહ લગતા હ, વો મ કરતા ૂ ં - ફર વો ચાહ કા ૂ ન ક

ખલાફ હો...’ ટાઈપની હકસ મે ટા લટ ધરાવતા માક શ આતમાં ૂ લમાં િવચારલા

ફોટોએ સ ૂ કના િવચાર પરથી એક ‘ફસમાશ’ નામ ું લેટફોમ ર ું હ .ું માં બધા

ફોટો એકસાથે રાખી ‘ ુ ઈઝ મોર હોટ’ એ ું ઓનલાઈન વો ટગ કરવા ું રહ .ું ના

માટ હાવડના ડટાબેઝમાં એણે ચોર પીથી ધાડ માર હતી, અથાત હ કગ ક ુ હ .ું

માક કરબગ પર આ માટ કા ૂ ની કાયવાહ પણ થઈ હતી. ઈન શોટ, દ ય નર

અને િવ કલોવોસ ધસ જયાર પોતાના આઈ ડયા પરથી કો ુ ટર ો ામ રચવા

માટ ુ િનયર ુ ડ ટ માકને જોડ લીધો, યાર મા ્ ક ઓલરડ ો ામર - બઝનેસમેન

બની ૂ કયોહતો. કહવાય છે ક ઉ ચ નબીરાઓની ુ િનવિસટ ફાઈનલ કલબમાં એને

વેશ ન મળતા, એણે એ બધાથી પણ આગળ નીકળ જવાય એવી ઓળખ

બનાવવાનો દાઝ સાથે સં ક પ લીધો હતો. હોય તે, ૪ ફ ુ ્ રઆર, ૨૦૦૪ના રોજ

આ ઈ ટરનેટની માવા - ફાક - ુ ટકા - તમા ુ વી એ ડ કટવ નશો કરાવી દતી

વેબસાઈટ માક કરબગ શ કર – ફસ ૂ કડોટકોમ ! અને છ દવસ પછ દ ય નર

અને એના િમ ોએ ફ રયાદ કર ક અમારા આઈ ડયાઝનો ઉપયોગ કર આ ફસ ૂ ક

બનાવવામાં આવી છે ! આ ‘કનેકટ ’ુ તર ક ઓળખાતી ૂ ળ ુ િનવિસટ ના ુ ડ ટસને

જોડવાની સાઈટને વ ુ સ જ બનાવવા માટ ુ ા અમે લડા યા છે , એના તીર

Page | 177
બનાવીને કરબગ પોતાના ભાથામાં ખોસી દ ધા છે . મામલો અદાલતે ચડયો. તે

માક કરબગ દ ય અને એના દો તોને ૬ કરોડ ૫૦ લાખ અમે રકન ડોલર ૂ કવીને

કોટ બહાર સમાધાન કર ું પડ .ું ૨૮ વષનો દ ય નર અ યાર ઈ લનોય

(અમે રકા)માં એમબીએ કર ર ો છે , અને ઈ વે ટમે ટ ગેની ‘સમઝીરો’ નામની

સાઈટ ચલાવે છે . અને એને ઈમેઈલ કર ને ‘સોર , હમણા ુ ં બઝી ં મળ શ ુ ં એમ

નથી, િમસ કોલ જોયા હતા’થી લઈ ‘તમારા આઈ ડયાઝ પરથી વકિ◌ગ વેબ

લેટફોમમાં હ ુ ઘણી ુ કલીઓ આવે છે ’ એવા બહાના કાઢતા- કાઢતા ુપ ુ પ

ફસ ુ ક તૈયાર કરનાર માક આ ઓનલાઈન િવ નો સૌથી વ ુ ભાવશાળ ુ વાન

બની ૂ ોછે . અક માતે અબજપિત બની જનાર માકની ફર ૂ ક સો યલ નેટવકિ◌ગ

જ ન હ, સોસાયટ ની યા યા◌ો બદલાવી નાખી છે ! લોકોને લ નના ફરા ફરતાં પહલા

પોતા ું એફબી ટટસ મે રડ કરવાની ુ જલી આવે, એવી એની તલપ લાગી ય છે .

મોબાઈલ ફોનમાં એની એ લીકશન રગટોનની મ ફર યાત થઈ ગઈ છે . દ ય ુદ

૨૦૦૮માં ફસ ૂ ક પર ોફાઈલ બનાવી ૂ ો છે . એ ય ક ૂ લે છે ક માક કોઈ ત ળયા

વગરનો તફડંચીકાર છે , એ ું નથી. એ પણ િનયસ છે . ફસ ૂ કને ર તે એણે

િવ યાપી બનાવી છે , સરળ ઢબે ુ ઝર ડલી કર છે - એ અદ ુ ત અને ઐિતહાિસક

િસ ધ છે . પચાસ કરોડ ટલા અધધધ... એના ુ ઝસ છે. ઓર ુ ટ ુ કનન નામના

ટક શ એ નીઅર ુ ગલ માટ તૈયાર કરલા ઓર ુ ટડોટકોમના એણે ર તસર ુ ા

બોલાવી દ ધા છે . એક દાજ ુ જબ ફસ ૂ ક મે બસ દર અઠવા ડયે િસ ેર અબજ

િમિનટસ એના પર વીતાવે છે . ડ પી પર ચહરાઓ ચગળે છે , અને ટટસ પર ગપાટા

ુ ન ુ નાવે છે ! હમણા જ ર લઝ થયેલી ફસ ૂ ક પરની ફ મ ‘સો યલ નેટવક’ જોઈને

ખાં ુ ં ફ મ ટ સ પણ દં ગ થઈ ગયા છે . પણ ફ મની વાત પછ , પહલા કહાની

રયા લટ ની.

***

વાત દ ય હ રો ક માક િવલન એવી લેક એ ડ હાઈટ નથી.

Page | 178
વાત છે ુ વાનીની, એ ટિવટ ની અને મો ટ ઈ પોટ ટ... બઝનેસની. જગતનો

ઈિતહાસ કોઈએ લ યો હોય તે, જગત ું ભિવ ય તરવ રયા અને તેજ વી ુ વક-

ુ વતીઓ જ લખી ર ા છે , અને લખી શકવાના છે . દ ય ક માક વા િનયસ ેઈન

ુ ડ ટસ કંઈ અમે રકાની ગીર નથી. એવા મેઘાવી છા ો અહ પણ હોય છે . પણ

અહ એમને ુ દને ખબર નથી હોતી, ક પોતાનામાં ું કૌવત પાયે ું છે . મા

એ ુ કશન જ ન હ, સો યલ ક કોપ રટ સી ટમમાં પણ આપણે ફ ત સ સેસની કદર

કર એ છ એ, ઈનોવે ટવ આઈ ડયાઝની ન હ. અને આઈ ડયા માટ તાજગી જોઈએ,

હમત જોઈએ- જવાનીની બાય ોડકટ છે . પણ ફકત આઇ ડયાથી ક ું થઇ શક, એ

ય એ ફ ટસી છે . ઘ ના ૂ ંડાના ચ માં અને થાળ માં આવતી ગરમાગરમ રોટલીમાં

મસમોટો તફાવત હોય છે . આઇ ડયા ું પાં તર કોમિશયલી વાયેબલ અને ઇઝીલી

ુ ઝેબલ ોડકટમાં થ ું જોઇએ. મતલબ, વપરાશકતાને એનો ઉપયોગ કરવા માટ કોસ

ન કરવો પડ, એટલો સમજવામાં એ સરળ હોવો જોઇએ, ઉપરાં ત યો ય બ રમાં

વાજબી કમતે સતત વચી શકાય / પોસાય તેવા ભાવે ઉ પાદન કર શકાય, એટલો

સ તો હોવો જોઇએ. પ લકમાં ઇ ટ ટ કલક થવો જોઇએ. અને ખાસ તો, સ લાય

એ ડ ડ ુ શનની ર તે ડમા ડ નીકળે , યાર માકટમાં ન કમાં ન કના આઉલેટસ

પર અવેલેબલ હોવો જોઇએ- અને સૌથી મહ વ ું એ દરક તરના માણસને અપીલ

કર, ગમે તેવા પેકજમાં અપાવો જોઇએ. યં ગ આ ે યોર ( ુ વા યવસાય- ઉ ોગ

સાહિસક) થવા માટ આ બ ું મેનેજ કરવાની ન ર બઝનેસ સે સ જોઇએ. ફકત

ગાતા- નાચતા આવડ તેનાથી માઇકલ કસન ન બની શકાય. ટજ પરફોમ સ એ ડ

ા ડ માક ટગની ુ ઝ-સમજ પણ જોઇએ. પિ મની રસ દ બાબત એ છે ક યાં

મોટભાગે ઇ વે ટર (શોધક) અને ડર (વેપાર ) ું કો બનેશન એક ય કતમાં થયે ું

હોય છે . એ ડસન સાય ટ ટ હોય, અને એ જ ‘ ઇ’ વી ય ટ કંપનીનો થાપક પણ

હોય. આપણે યાં બે ૂ િમકાઓ સાવ ુ દ હોય છે , પ રણામે પૈસાનો દોર હાથમાં

રાખવાવાળા ુ શાળ િતભાઓને કઠ ૂ તળ ની માફક નચા યા કર છે . ભારતમાં

Page | 179
આઇ ડયલી, આ ું કામ કો બનેશનમાં થ ું જોઇએ, એક િવચાર, બીજો એને ફાઇન

ટ ુ ન કર એ ું નેટવક ગોઠવી દ, ીજો ફાઇના સ કર, ચોથો ડ ુ શન એ ડ

એકાઉ ટસ મેઇ ટઇન કર... (એટલે જ આપણે યાં ુ ુ ંબના ભાઇઓના સં ુ ત સાહસ

વી વેપાર પેઢ ઓ વ ુ સફળ થતી) કમનસીબે, કોપ રટ એ બીશનની શતરં જમાં

દો તો સાથે પણ આવી ટ મ ગોઠવો તો એ ટકતી નથી. કારણ ક ો ફટને જ ૂ જતા

લોકો ોડકટને પણ સેક ડર ગણવા લાગે, તો પસને ી પગિથયે ઠબાં ખાવાના

આવે !

એક ુ અલી કોઇપણ િવરાટ ક મહાન ો કટ કદ એકલે હાથે

ૂ રો થતો નથી, મ મોટ ફ મની ડટ તેના ડાયરકટરને મળે છે , અને એ ું જ એ

િવઝન હોય છે . પણ એ િવઝનને સાકાર કરવા માટ કટલાય લોકોનો ‘કલેક ટવ એફટ’

હોય છે . િવઝન ન હોત તો એ બધા ું ક ું કામ જ ન હોત. અને એ બધા કામ ન કરત

તો િવઝનની કોને ખબર પડત? ઇ ટર ટગ ડાયલેમા! મરઘી પહલાં ક ુ ?- વો જ

! કરબગ એમ માને છે ક દ યનો ો કટ મા એક ુ િનવિસટ ના ૂ ના ુ ડ ટસના

‘ ોટકટડ’ મેચમેકર ક ડ ટગ સાઇટ ક ાનો હતો, જયાર એ ું સપ ું આખી ુ િનયાને

જોડ એક ન ું સરહદો વગર ું િવ રા (ફસ ૂ ક નેશન) રચવા ું હ ,ું એટલે એણે

બી ુ િનવિસટ ઝના ુ ડ ટસને સાથે લેવા ું સાહસ ક .ુ અ ટ મેટલી, ઇટસ એબાઉટ

ુ થ પાવર. ટ વ જો સે હોમ પીસી બના ,ું એ સાલ ૧૯૮૪માં તો માકનો જ મ થયો

હતો ! એમ તો આ લખાય છે યાર જ ૧૫ નવે બર માક ુ કરબગ ‘ફસ ૂ ક મેસે ઝ’ના

નામથી ઇમેઇલથી ુ િનયામાં ઉથલપાથલ કરવાનો ધડાકો કય છે . માક માને છે ક

ઇમેઇલ શોધાયા, અને મેઇલે તેને વ ુ ઝડપી બના યા- એને બાદ કરતાં એમાં કોઇ

ફરફાર જ થયા નથી. ૧૫ વષ એ ું વ પ બદલાવી નાખ ું જ ર છે , કારણ ક પં દર

વષમાં ફોનથી લઇને કો ુ ટર ુ ધીમાં કટલા નવીનીકરણ થઇ ગયા! (બાય ધ વે,

ઇમેઇલના પો ુ લર વ પનો કો સે ટ પણ ૂ ળ ભારતના સબીર ભા ટયાના

હોટમેઇલથી શ થયેલો, બલ ગે સે ખર દ લીધો હતો) માટ ફસ ૂ કની નવી મેસેજ

Page | 180
સિવસ પં દર મ હનાના તપ અને ટકિનકલ ભે ંફોડ પછ બની છે - માં તમાર સાથે

જોડાયેલા (કનેકટડ) લોકોની જ સાથે કો ુ િનકશન થશે. પણ એ મ ટ પલ હશે.

આજના મે ો ટ સને ઇમેઇલ ટવીટરના ઇ ટંટ મેસેજ સામે ધીમા લાગે છે . હવે

એસએમએસથી લઇ કમેરામાં તાજો પાડલ ફોટો બ ું જ એક કલકમાં ઇમેઇલના વ પે

આવી / પહ ચી જશે. સામસામા યા ૂ મેસે જર ચેટ વા ડાયલો સ પણ ઝીરો ટાઇમમાં

થશે વગૈરાહ વગૈરાહ. માક કહ છે - મા ં િનશાન પૈસો નથી- ન હ તો મ સકડો

હરાતોથી પે ઝ ભર દ ધા હોત. મા ં ઝ ુ ન છે - નવીનતાની ાંિત!

ફસ ૂ ક એક એનાકો ડા અજગર બની સમાજને ગળ ર ું છે .

અને ‘સો યલ નેટવક’ ફ મમાં બ ુ કળા મક ર તે લેખક એરોન સો કને ણ

ૂ પોઇ ટસ ું થી લીધા છે. દ ય અને તેના દો તોનો, કરબગનો અને ુ કરબગ વા

િવ ાથ ના િવચારમાં પૈસા રોક પાછળથી ટો થઇ જનાર એ ુ આડ સાવે રનનો! ણે

ટકોણ અને એના માનવીય પાસાઓ સાથે યાય થયો છે , કોઇની તાર ફ / ટ કા

િવના. પણ ફ મમાં હ ુ એક રસ દ બ ુ રંગી પા છે . રયલ લાઇફમાં પણ તેના િવશે

ઓ ં લખા ું છે . પણ ફસ ૂ ક જો આજના સં બ ં ધોનો આયનો હોય, તો એ આદમી

આજની ‘પાવર- ીડ’ની તાકાતનો ફસ છે . એની, ના ફ મી વાતા ન હ, વા તિવક

સ યકથા-આવતી ‘શતદલ’ ૂ િતમાં અના ૃ ત કર .ું

ટ કનેકટડ!....

ફા ટ ફોરવડ

‘ સ ય એ છે ક મોટા ભાગના લોકોને સાં ભળ ું નથી હો ,ું અને ૂ ઠ એ હોય છે ક

મોટા ભાગના લોકોને માની લે ું ગમ ું હોય છે ! ’

( રામગોપાલ વમા )

Page | 181
 25.
ા ુ ં બી ુ ં નામ તમને ક ું ‘મર ઝ’
ા છે ફ ત સાચી દશામાં હમત !

‘બધા જ માણસો સપના જોતા હોય છે , પણ બધા સરખા

નથી હોતા. રાતના મનના વેકશન દર યાન વ નો િનહાળે છે , એ દવસે ઉઠ ને

અ ુ ભવે છે ક એ બધો તો મ હતો. પણ ખરા ખેલ ં દાઓ દવસે સપના જોનારાઓ

હોય છે , ુ લી ખે વ નો જોઈ, પછ એને સાકાર કરવા ય ન કર છે !’

Page | 182
 ટ .ઈ. લોર સ ું આ વોટ ૩૧ વષના એક અમે રકન ુ વાનની

ફસ ુ ક ોફાઈલના હોમપેજ પર છે . એ ુ વક પોતાના િવશે એમાં એ ું પણ લ ું છે

ક, એક વખત નીના નામની એક છોકર એ મને ક ું હ ું ક, ‘મને ખબર નથી પડતી, ું

નવર છો ક મશીન ?’ અને મને મા ુ ં નહો ું લા ું કારણ ક લાગણી તો માણસોની

ુ ભાતી હોય છે ને !

વેલ, ફસ ુ ક પર વોટ ચીપકાવવા અને ુ દ વોટ બની વી જ ,ું એ બે બાબતો

વ ચે ુ િનયાદ ફક હોય છે . અને આ બં દો આ વૉટ શ દશઃ સા ું સા બત કર ુ ો

છે એ નવર છે ? ઇ સાન ? યં ?

હ ઈઝ િનયસ લે કન, ક ુ, પર .ુ ....

***

અમે રકાના વજ િનયા રા યની ૂ લમાં ૧૬ વષના એક

કશોરને ચા ુ કલાસે પ પા તેડવા આ યા. બહા ું કાઢ ને બહાર બોલાવેલા દ કરાને

બાપે બાવડથી ઝાલીને કારમાં ધક યો. બા ુ નો દમાગી પારો તપેલો હતો ઘેર

દ કરાના લીધે એફ.બી.આઈ.ની રઈડ પડ હતી !! તેજ વી ત ણ એક હડન હકર હતો

! ‘ફો ુ ન ૫૦૦’માં થાન પામે એવી જગતની ટોચની કંપનીઓની િસ ુ રટ સી ટમને

હં ફાવી એ એમની કો ુ ટર ડટાબેઝમાં ૂ સી જતો પછ તે સી ટમ એડિમિન ટરને

ઇમેઈલ કર ને ણ કરતો. એક વાર મોડ ુ ધી ઉ ગરા કરવાને લીધે એ લોગ ઓફ

થાય, એ પહલાં જ બાપા કો ુ ટર ું ક બોડ-માઉસ ં ટવીને ુ સામાં લઈ ગયા,

એમાં એના ઓનલાઈન આઈ.પી. એ સનો પ ો લાગી ગયો ! અને એ લોકશન પર

એફબીઆઈએ છાપો માય ! ૧૬ વષની મર હકર તર ક નામચીન બનેલા એ

છોકરાં એ ૧૯ વષની મર પોતાનાથી યે નાની મરના શૉન ફિનગ સાથે મળ એક

એવી સાઈટ બનાવી, ણે આખી ુ િનયાના સં ગીત િવ માં ઉથલપાથલ મચાવી દ ધી

Page | 183
! એ સાઈટ એટલે ુ ઝકને ડાઉનલોડ માટ ઇ ટરનેટ પર ુ કવાનો ક િમયો ૂ ઝાડ ને

હં મેશ માટ સી.ડ ./કસેટસના વેચાણની કબર ખોદ નાખનાર નેપ ટ્ ર ડોટકોમ !

અને એ છોકરા ું નામ શૉન પાકર, ‘સા યલ નેટવક’ ફ મમાં ું પા કહ છે ◌ઃ

અગાઉ ુ િનયા ખેતરો/જ ં ગલોમાંરહતી પછ એ શહરોમાં રહતી થઈ હવે ઇ ટરનેટ પર

રહવાની છે !

***

‘માર ુ િનયાની સામે બચપણથી બતાવી આપ ું હ ,ું ક ુ ં

સી ટમની કઠ ૂ તળ નથી.’ ૩૧ વષની મર મા પોતાના ેઈન તથા ગ સના જોર

અબજ ડોલર કમાઈ લેનાર રયલ લાઈફનો શૉન પાકર આ ડાયલોગ ‘વેિનટ ફર’

મેગેઝીનમાં છપાયેલા એના ોફાઈલ દરિમયાન ફ મી દાજમાં ફટકાર છે . શૉન

પાકર એક કમાલ કર ટર છે . એના ુ મનો પણ એને ગજબનાક ભે ંબાજ તર ક

ઓળખે છે . બચપણથી જ એને વાં ચવાનો ગજબનાક શોખ છે . આ ય એનો ફસ ૂ ક

ોફાઈલ લેખતા આરં ભે લ ું એવા અઢળક (આ બેર કા ૂ થી બ ાડ રસેલ ુ ધીના !)

વૉટસથી છલક છલક થાય છે . હાઈ પીડ ર ડર શૉન પાકર કોઈ પણ િવષય -

સા હ યથી રાજકારણ, િસનેમાથી કો ુ ટર-અર, મે ડકલ ઉપર પણ નોન ટોપ બોલી

શક છે ! અ થમાથી પીડાતો શૉન આમ છતાં ભણતરમાં ‘કંટાળ ’ને હાઈ ૂ લથી જ ઊઠ

ગયો હતો ! ટકનોલો કલ બઝનેસના ભલભલા ુ રમખાનો શૉન પાકરની કોમે ટને

િસ રયસલી લે છે . કારણ ક, એનો ઝળહળતો ક રકોડ એને ‘વેબ ઓરકલ’ યાને

ઇ ટરનેટ િવ નો ન ૂ મી/ભિવ યવે ા તર ક ઓળખાવા ૂ રતો છે . અને આ જ

ુ યોકના મેનહટન અને ક લફોિનયામાં બ બે ઘર ધરાવતો ટાઈલી ટ શૉન પાકર

ૂ નીઅને તરં ગી છે . ઘણી વખત ડડલાઈન પર કામ કરતો નથી. એપોઈ ટમે ટ લીધા

છતાં હાજર થતો નથી. દો તોને પણ ખબર ન હોય, એમ મ હનાઓ ુ ધી ઘતો રહ

છે . સકડો કોલ કરો છતાં ૂ ડ હોય તો જ ફોન ઉપાડ છે . િમ ડયા સાથે વાત કરતો નથી.

Page | 184
(અ યાર ુ ધીમાં એનો એકમા ડટઈ ડ ોફાઈલ જ મેગેઝીનમાં છપાયો છે !) ગમે તે

સ ટ પર ત કાળ ાન પીરસી શકતો હોવા છતાં ગમે યાર ૂ પ થઈ ય છે .

અનક ડશનલ લવમાં માને છે , અને છોકર ઓ ફરવવાનો પણ શોખીન છે . અને આવી

બધી ફ રયાદો છતાં પણ એની એપાઈ ટમે ટ માટ બઝનેસ ટાય ૂ સ તરસે છે . એને

હ કગ અને એફબીઆઈના અ ુ ભવ િવશે ૂ છો, તો ખડખડાટ હસતા કહ છે ‘‘ત ણવયને

લીધે કોટ મને સામા ક સેવાના ભાગ પે એક લાય ેર માં કામ કરવાની સ કર . મ

મનગમતા ુ તકો વાં યા, અને યાં એને એક પકડ ફટાકડ ક યા મળ , ણે એના

હાથ પર પોતાના ફોન નં બર લ યા. પાકર એને મ યો, અને એના જ શ દોમાં એ

છોકર એ એનો ‘કૌમાયભં ગ’ કય ! એફબીઆઈની સ શૉન માટ મ થઈ ગઇ !’’

પોતાના વા ૧૫ વષના હકર છોકરા શૉન ફિનગ સાથે

િથયે કલ ફઝી સની ચચા કરતાં દો તી થઈ જતાં, પાકર કદ મ મી-પ પા િવના

બહારગામ નહોતો ગયો, એ ૧૨ વષ ૂ રા થતાં કોલેજ કરવાને બદલે હં મેશ માટ

સાન ા સ કો રહવા ગયો. યાં એણે નેપ ટર સાઈટ બનાવી. સાઈટ તો ુ ઝક

ઇ ડ ને ઘતી ઝડપી, એને બ ું જ બદલાવવા મજ ૂ ર કર એવી ુ પરસ સેસ થઈ

પણ એ ભારત ન હ, અમે રકા હ .ું કંપનીઓએ કોપીરાઈટના મામલે તભાતના

કા ૂ નીદાવા કર ને સાઈટ ઠ પ કર દ ધી. સાપસીડ ની રમત ું થ .ું અચાનક

મળે લી કમાણી કોટકસમાંથી ટવામાં વપરાઈ ગઈ, અને માથે દ ું થઈ ગ ું !

પાકરના ફળ ુ પ દમાગમાં ૨૦૦૧માં નવો પાક થયો. ઓનલાઈન એ સ ૂ ક અપ ુ ડ ટ

બનાવીએ તો ક ું ? પણ એ માટનો ો ામ બનાવવાના કોડસ તૈયાર કરવા પડ.

એની એ વખતની ગલ ડ એને પૈસા કમાવા કોફ શૉપમાં નોકર કરવા દબાણ કરતી,

પણ માકર આખો દવસ આઇ ડયાના અમલ માટ િવચારતો મ હનાઓ ુ ધી બેઠો

રહતો. તે ‘િસકોઈઆ’ નામની વે ચર કિપટલી ટ (ધં ધા માટ ફાઈના સ આપતી)

કંપનીની મદદથી ‘ લે સો’ નામની િમ ોની એ સ ૂ ક બનાવતી ઓનલાઈન સાઈટ

શ કર . સાઈટ તો ચાલી, પણ પાકર ન ચા યો. એની એ જ અિનયિમતતાથી

Page | 185
વેરિવખેર જ દગીની ફ રયાદોને લીધે એને બોડમાં થી ગડગ ડ ું આપી દવા .ું પાકરના

એક દો તે ‘ ડ ટર’ નામની સાઈટ બનાવી હતી. પણ એની સી ટમ એવી ખ સ હતી,

ક ા ફક વધે તો સાઈટ હગ થઈ જતી હતી. એમાં બેકાર પાકર િમ ના મમાં પડ ો

પાથય રહતો, એની ગલ ડના કો ુ ટર પર એણે એક નવતર સાઈટ જોઈ ◌ઃ ધ

ફસ ૂ ક ડોટકોમ (પાછળથી પાકર જ એમાં થી ‘ધ’ શ દ કઢાવી ના યો !)

અને પાકરના ચબરાક દમાગને ફસ ૂ કની એ સં ભાવના દખાઈ, એના સ ક માક

કરબગને પણ દખાઈ નહોતી !

***

માય પેસ ક ઓર ૂ ટ વી સો યલ નેટવકિ◌ગ સાઈટ કરતાં

ફસ ૂ ક અલગ અને આગળ એ ર તે આવી, ક કરબગ ું િવઝન ઇ ટરનેટ પર કૉલેજ

ક પસનો માહોલ ઉભો કરવા ું હ .ું લોકો નવા કપડાં પહર ય, દો તોને બતાવે -

દો તો એના પર કોમે ટ કર, વાસના ફોટો આ બ સ

્ દખાડ - એના િવશે વાતો કર,

ગત જ દગીની ચહલપહલ શેર કર - રડ, હસે, નાચે, ગાય, ગે સ રમે, ભેગા થઈ

ગ પા માર, થોડ આડ અવળ ચચાઓ કર, નવા દો તો બનાવે - છોકરા/છોકર

પટાવે, મ તી કર...ફસ ૂ કની સકસેસ ું પછ ું િસ ટ માક કરબગ ું અ વલ

દર ું ો ાિમગ હ ું - આ કરોડો ુ ઝસમાં સતત વધારો છતાં એ કદ શ ક હગ

થતી નથી. નવા ફ ચસ ઉમેર છે . ાઈવસી ક ટ ટના િવવાદો છતાં પ લક એમાં

લહરથી પસનલ ફોટો ાફસ પણ શેર કર છે , કારણ ક એ અ ુ ભવમાં ફન છે , ફન ું

એ ડકશન છે !

ફસ ૂ ક હ ભાં ખો ડયા ભર ું ૂ લ ુ ં હ ,ું યાં જ શૉન પાકર

માક કરબગને મળવા ગયો. માક તો મા કોલેજ ક પસ ૂ રતો એનો ફલાવો

િવચારલો પણ શૉને થલેસ બનીને બઝનેસ ટ ઘડ , માં કમાણી સીધી અબજો

ડોલરમાં અને િવ તાર િવ યાપી હતો ! (સો યલ નેટવકનો વ ુ એક સં વાદ ◌ઃ

Page | 186
બો તયામાં રોડ નથી, પણ ફસ ૂ ક છે !) ‘પેપાલ’ સાઈટના સહ થાપક પીટર થેઇલને

શૉને ફસ ૂ કમાં ઇ વે ટ કરવા મના યો. માકને આગળ ભણવા ું છોડાવી ફસ ૂ કમાં

ફોક ડ કય . ડા ાડમરા ભાગીદાર એ ુ આડ ને હટાવી બઝનેસ માઈ ડડ શૉન ફસ ૂ કનો

ફ ટ
્ ેિસડ ટ બ યો !

શૉન પાકર જ કરબગને યા ૂ અને માઈ ોસોફટની

લલચામણી ઓફસ છતાં ફસ ૂ કને વચતા અટકા યો. શૉન ુ દ કોકઈન લેવાના

આરોપમાં ફસાતા રાબેતા ુ જબ એને ફસ ૂ ક પણ છોડ ું પડ .ું છતાં આ ય માક

કરબગ એની માટ સલાહો લે છે , એ ું હરમાં વીકાર છે . અને ફસ ૂ કના શૉન

પાસે રહલા શેઅસ એને અબજપિત બનાવી ૂ ા છે ! કડકો હતો યાર વાળ

કપાવવાના પૈસા પણ ઉધાર માં ગતો શૉન પાછો કાર બીએમડબ ુ જ ફરવતો !

ઇમેઈલ કરવા માટ એરપોટ પર બેઠો હોય તો પણ ફલાઈટ ૂ ક જતો શૉન પાકર

મોકો ૂ ોનથી.

‘ ુ ં જોસેફ ક પબેલની કતાબ હ રો િવથ એ થાઉજ ડ ફસ ું પૌરા ણક પા .ં ’

હસતાં હસતાં શૉન પાકર કહ છે . ‘માં પૈસામાં મને કક લાગતી નથી. સમાજને

ધર ૂ ળથી બદલાવી નાખે એવા આઈ ડયાઝ, મા ં પેશન છે . ટિપકલ ઇ ડ ઝને

ઓ કાર વાઈ ડની ‘રા નાગો’ વાળ વાતાની માફક ુ ં એમની ઔકાત બતાવી દ

.ં હાવડ ુ સ ( ફ મ એવીએટર ના પરથી બની છે , એ દં તકથામય ઉ ોગપિત)ની

માફક માર સમાજને બદલી ઈિતહાસના ચ ો ફરવી નાખવા છે , સમાજને સમ વા ું

નથી ! ’ આ વષ દાવોસના વ ડ ઈકોનોિમક ફોરમમાં વચન આપવા ગયેલો શૉન

યાં ની નાઈટલાઈફથી કવો િનરાશ થયો, એ બોલી આ યો હતો ! આવો બોલવામાં

લ ટ-રોકડો શૉન મ ઘીદાટ-ઇલેક ોિનક પોટસ કાર ધરાવે છે . ૧૦૦ ટલી

વરાયટ ની ચા ું કલેકશન કર િમ ોને પીવડાવે છે . િપયાનો શીખે છે . ક સર રસચથી

લઈને કો ુ ટર ુ ઝક ક પોઝ કર, એવા ો ટસ િવચાર છે . ‘ પો ટફાય’ નામની

પં દર ડોલરમાં આખી ુ િનયા ું ુ ઝક કલેકશન મળે એવી સાઈટ બનાવવામાં બઝી

Page | 187
છે . કમસેકમ ણ વખત ઇ ટરનેટ પર ાં િત કરવામાં ભાગીદાર બનનાર શૉન પાકર

કહ છે ક ફ મના પડદ દખા ં એવો નેગે ટવ ુ ં નથી પણ સા ં છે , આ બહાને પણ

મને લોકો ઓળખીને નવી મી ટગની એપોઈ ટમે ટ તો આપશે !

***

માક કરબગ, શૉન પાકર...આ બધા એમના ુ રોગામી બલ

ગે સ ક ટ વ જો સ વા પા ા વેપાર ઓ તો છે , પણ એમ ું મો ટવેશન મની નથી.

પ રવતન છે . નવા િવચારોની સફળતાનો નશો છે. બ ચાં ઓ ની માફક નવી-નવી

વાતોના રમકડાં એમને આકષ છે . એમની ટ કા પણ તકવાદ ઓ તર ક કર શકાય,

િનર ુ ંશ જ દગી વી ઈ ટરનેટ પાસટાઈમના ગતકડાં શોધે છે . િનયમોમાં માનતા

નથી. નાથી વા તિવક ુ િનયાને શો ફરક પડ ? બસ, ઘેલાં જવાિનયાં ઓને ફ સી

ી સ મળે !

યાર આ ખાં ુ ઓ એ ું ય માને છે ક ુ િનયાને બેહતર ન

બનાવવાના આ ેપો ન કરો, અમે તો નવી જ ુ િનયા રચવાવાળા છ એ. અમાર પાસે

નવીનતા છે , તાજગી છે . આવતીકાલનો દાજ છે . બં ને ગલ થોડા-થોડા સાચા છે .

કોઈ દખાડા િવના સાવ સહજ શૈલીમાં બનેલી ઓ કાર લેવલ સો યલ નેટવક ફ મ

ટોક ટવ હોવા છતાં, વગર ક ે ઘ ું કહ છે ! નેટ પર ડિશપની આઇટમ સ તા આ

ભે ંઓ ુ દ દો તો બનાવી ન શક એવા એકલવાયા છે ! પાકરના એફબી ોફાઈલ

પર લખે ું છે ◌ઃ ાઈવસી ઇઝ ધ ુ સે લ ટ !

ઝગ િથગ

‘ બગ બોસમાં ડોલી અને પામેલા ું ન કર શક ?.....’ એકબી ને ભેટ ન શક !

( સ ૃ ધભ )

Page | 188
 26.
લોગડાયરો આ મહ યાની બદનામી,

આ મિવ ાસની ુ મનામી !

ઘટનાઓ ઘટમાં થનગને, એટલે િવચારો વ ઝે પાં ખ....તો

ડાયર ની મ લખાતા લૉગ ફોરમેટ પર ફર વાર લેખક માંડ ખ ! લેટસ ચેકઃ

(૧) રાખી અને રાખ :

ઈઈઈઈઈઈ....ઓઉઓઉઓઉ.... લીઝ, રાખી સાવં તના

નખરાના ત ુ રંત કરો ને કોઇ ! પણ ન હ થાય....કારણ ક, બગ બોસની ઢમઢોલ

ડોલીની માફક આ રાખી પણ પ લકની પોલમપોલ માનિસકતા ણી ગઈ છે , અને

Page | 189
િમ ડયાને મસાલો ૂ રો પાડ પોતાની ડમા ડ ઊભી કરતા એને આવડ ગ ું છે .

ૂ ડ બં ધ રયા લટ ગેમ શોઝ અને કબીસીના નવેસરથી વ ઝાયેલા ઝં ઝાવાતમાં ‘‘રાખી

કા ઈ સાફ’’ની લ પેજ એડવટાઈઝમે ટ પછ પણ કોઈ ન ુ એ, એવા શોની પાછ

મફત પ લિસટ નેશનલ િમ ડયામાં થઈ. માં પિત-પ ની વ ચેના એક ઝગડામાં

રાખીએ એક ુ વકને નામદ ક ો, એમાં એના શહરમાં બધાએ એને ચીડવતા એણે

આપઘાત કય . એઝ ુ ઝઅલ, એની ‘સે સેશનલ’ ટોર બની, અને ઓવરસે સે ટવ

લોકો લાગણીના, ખ ચર ુ રમાં તણાઈને પાડ ટ વી ક સમાજ સામેના આરોપનામાં

હ બકાં ભરતા ભરતા ઘડવા લા યા. વેલ, એક તો આ સમાચાર જ કંઈક ભેદ છે . એ

ુ વાનની મા કહ છે ક છોકરો ઓરડામાં ૂ રાઈ ર ો, એણે ખાવા-પીવાનો યાગ કય

અને (ધીર ધીર ?) ૃ ુ પા યો ! જ ! જવા દો, માની લો એણે ર તસર આ ુ ે

આવેશમાં આવી કાયદસરનો આપઘાત જ કય છે . (રાખીની સામે બેસીને એને

રવવી, એ કોઈ પણ નરને આપઘાત કરવા માટ ેર એટ ું ૂ ર કારણ

ું છે ! ) તો

ય, એ અણસમ ુ એકશનના રએકશ સ પણ એટલા જ અણસમજવાળા છે .

બે ઝકલી, આવા બનાવો યાર બને યાર ‘સર પે ઠ કરા

ફોડને ક લયે’ લેમર ઇ ડ , િમ ડયાની ટ કા હાથવગો ટાઈમપાસ છે . દાયકાઓ

અગાઉ રામાયણ-મહાભારત જોઈ તીરથી ખ ફોડ નાં ખતા બાળકોના સં દભ લખે ું ક

એ જમાનાની આ પો ુ લર િસ રય સ અમીર-ગર બ, અભણ-ભણેલા, શહર - ામીણ

એવા કરોડો ‘ ૂ મળા’ બાળકોએ જોઈ. તો ફ ત અ ુ ક-ત ુ કને જ કમ નલેવા ટંટ

કરવાનો ચસકો લા યો ? (દસ કરોડ દસ તો ું સો પણ કટલી ટકાવાર ગણાય, ભલા

?) મતલબ, એ બાળકો ક એમના ઉછે ર/વાતાવરણમાં ય કશી ગરબડ તો ખર ને !

બાક ના બ ચાં લોગ જોખમ સમ શ ા, એ આ કમનસીબ ક સ પચાવી ન

શ ા. સેમ લો ક એ લાયઝ હ અર. ફા ટ લાઈફમાં લોકો તભાતની શાર રક

તકલીફોની મ ુ દનેય ખબર ન પડ તેવી માનિસક જ ં ળોમાંપણ ું થતા ય છે .

કાચાપોચા લોકો ઝટ ડ ે ડ થઈ ય છે . ગમગીનીમાં સમાજની ટ કાનો ભય અને

Page | 190
મોતથી ટકારાની લાલચ સતાવે છે . િમ ડયાએ ના હરમાં કપડાં ઉતાર લીધાં છે ,

એવા ુ રશ કલમાડ ઓ ક એ. રા ઓ આપઘાત કર છે ારય ? ન હ. બલ ુ લ ન હ.

કારણ ક, એમ ું ઇમોશનલ બેલે સ અડગ, અટલ અિવચળ રાખીને જ એમણે રાજક ય

ઉડાન ભર હોય છે . કરાર હાર પછ ફર મત માં ગવા જતા એમ ું નાક કપાઈ નથી

જ ,ું બ ક હ ઠો પર મત ફરક ું હોય છે . કલમાડ -રા આ ણ મં ડળ ણે છે ક

પ લકની યાદદા ત ૂ ંક છે . હો ા પરથી રા નામા આ દશમાં એક નાટક છે . એનાથી

વગ-વૈભવમાં ક પાછલા બારણે થતી સોદાબા માં ખાસ ફરક પડતો નથી. લમાં ાં

કોઈ ગ ું છે , અને ય તો લાં બો સમય ટ ું છે ? િમ ડયા રા ના ું માં ગી શકશે, ખરો

બદલાવ તો સ થાય યાર આવે િમ ડયાના હાથમાં નથી. માટ, ુ િનયા ય તેલ

લેને ઐશ ુ કર. બસ, આટલી સાદ સમજ આ ું નજર સામે જોયા છતાં કોઈ

ઈમોશનલી ડ ટ ટ/મે ટલી વીક ુ વાનમાં ન આવે, અને એની લ મણી વી

લાગણી એ હદ ુ ભાઈ ય કએ વન ૂ ંકાવી દ-તો એમાં દોષ કોનો ? (આવા

ફાલ ુ સમાચાર બેઘડ ચગાવવા ૂ રતો િમ ડયાનો ખરો !) પણ ફ મ જોઈને બે ક

ૂ ં ટવાની ેરણા મળ ના બે ડવેગનમાં આપણે ૂલી જઈએ છ એ ક ફ મ તો કરોડોએ

જોઈ, પણ એક શેતાની િમનલ દમાગે જ પોતાને બં ધબેસતી ટોપી માથે ચડાવી

લીધી છે ! એ ું જ આવી આ મહ યાઓના ઘણાખરા ક સાઓમાં છે . એમ તો યાર

મોડલ ગ સના આપઘાતની ખબર પડ એટલે શાળામાં સવાર ગવાતી ાથના ું

સં ઘગાન શ થઈ જ ય છે . આ પાપી, ુ ટ, લોહ તરસી લેમરની શહર

ુ િનયા...છ ...છ ...છ ! અર, મ લ કરમાં ભરતી થાવ તો નોમલ માણસ કરતા

ગોળ થી વ ધાઈ જવાના ચા સીઝ અનેકગણા વ ુ રહ, એમ દરક ોફશનને પોતાના

લસ-માઈનસ પોઇ ટસ હોય. એ સ લોઇટશન તો કોટ, હો પટલ, ૂ સમાં પણ છે જ.

પણ લેમરમાં વળતર વ ુ છે . દબાણ વ ુ છે . િસ વ ુ છે . તાણ પણ વ ુ છે . તમે

છોકર હો, પણ પિવ ગૌમાતા વા હો-રાખી સાવં ત વા ‘ભારાડ ’ન હો-મ મ

ુ કાબલો કરવાને બદલે ક ુ ષોને સહજતાથી લેવાને બદલે ક આગ પર ચાલીને

Page | 191
દાઝવાની રડારોળ િવના ૂ પચાપ મલમ લગાડ લેવાને બદલે એકલતા અ ુ ભવીને

ુ ડા પાડ ને મર જનારાઓમાં વ ુ વાં ક પ થર સાથે સામે ચાલીને ટ ચાવા માં ગતી

કાચની ૂ તળ ઓનો વ ુ હોય છે .

ુ ો સાફ છે ◌ઃ કોઈ માનિસક ર તે ુ બળ ય ત ક શેતાની

ય ત પોતાના મનફાવતા તારણો કાઢ ને કોઈ પગ ું ભર, એમાં સે લ ટ ક

િમ ડયાને ૂ ળ એ ચડાવી દવાની ૂ ર આદત બદલાવી જોઈએ. ઇનફ ટ, વાયડાઈને

લીધે વાજબી ઢખાળા ખાવા પડ છે , એવી ટ વી ુ ઝ ચે લસ યાર સં સદ ય િવપ

કરતા વધાર જોરથી ‘ ુ હમ’ ચલાવી આઇપીએલથી આદશ ુ ધીના કૌભાં ડ ઉઘાડા

પાડ, યાર એ ન ર ટ ડ માટ ુ પ ૃ ટનીપણ હકદાર બને છે . ક મ ઈટ અપ,

અરનાબ એ ડ ટાઈ સ નાઉ.

(૨) હર કર સો હોયઃ

૧૯ નવે બર ‘ ુ ઝા રશ’ ક ‘ર તચ ર -૨’ કરતા પણ વ ુ

ચાતકડોળે થતી તી ા વ ડવાઈડ રલીઝ થતા ‘હર પોટર એ ડ ડથલી હોલોઝ પાટ

વન’ની છે . હર પૉટરની ફ મ સી રઝની આ િતમ કડ છે . દળદાર કતાબને યાય

આપવા ખાતર છે લા ભાગને અગાઉની ફ મો ુ જબ કાપી ૂ પીને એક ભાગમાં

સમાવવાને બદલે આ ફ મ બે ભાગમાં ર ુ થવાની છે . સ કોલ બસે ( ટ વન

પીલબગના ઇ કાર પછ ) શ કરલી આ ચાઈઝ તે ડિવડ યેટસ ૂ ર કરવાના છે .

અવનવા ટલે ટડ ડર ટસ પોતપોતા ું ર ળયામ ું (અને બહામ )ું િવઝન આ

સી રઝમાં ઠાલ ું છે . ુ તકો ન વાં ચતા લોકો ુ ધી પણ ફ મ પહ ચે છે . હ દ માં ડબ

થયેલી ડ વીડ ઝમાં પણ એની ભર ૂ ર ડમા ડ હોય છે . બટ હર પૉટર ઇઝ સમિથગ

પે યલ. ના ના, મા કહાનીની વાત નથી. એ તો ઘણી વાર કર છે . પણ આ

ફ મસી રઝ કદાચ આપણા તકલાદ મનોરં જનના ુ ગમાં એક બેજોડ મકામ પર

પહ ચેલી આવી પહલી અને છે લી ઘટના છે . (ગોલમાલ ીને એ ટરટઈનર ગણતા

Page | 192
 ે કો ક એકશન ર લેને કોમેડ માનતા ે કો માટ તો બાળસા હ ય પણ અઘરો

િવષય છે ,. સૉર ુ વે ટ યોસ ઉ સ અવસ ટાઇમ !) હ ુ ુ ધી રલીઝ થયેલા ૬ ભાગે

વોનર ધસને ઓલરડ ૭ અબજ ડોલરની કમાણી કરાવી દ ધી છે હ ુ વધશે.

(હર પોટરની ૂ ક પણ ૬૯ ભાષામાં ૪ અબજ નકલો તમામ ભાગ મળ ને વચાઈ છે .)

આ ફ મના તાપે જ ઓરલે ડોના ુ િનવસલ ુ ડયોમાં વતમાન અમે રકન

એ ુ ઝમે ટ પાકસમાં સરટોચની ીલરાઈડ બની છે . એની ચં ડ લોકિ યતા એવી છે

ક એ ઝ ુ ટવ પાસ ખર ા પછ પણ મં દરોના દશનની અદામાં ૂ રા સવા બે કલાક

ઓફસીઝનમાં ઉભા રહવાનો ત અ ુ ભવ હમણાં જ કરલો છે . અને એટલી તી ા-

પ ર મના પસીના ું ૂંદ ૂ ં દ વ ૂ લ થાય એવો એ રોમાંચક અ ુ ભવ છે , સા ા ્

હો વટસમાં વેશવાનો ! એ થીમ પાક અને હ ુ લં ડનમાં થનારા દશનની કમાણી

પણ અબજો ડોલરમાં થવાની છે . હઈલ હર ! મહ વની ઘટના એ છે ક ફ મ

ઈિતહાસમાં કોઈ ફ મસી રઝ એવી ુ િનયામાં નથી બની, ૧૦ વષમાં આવડા

લોબલ કલ પર ૮ હટ ફ સ આપી શક હોય ! ૨૦૦૧માં હર પૉટર ફ મસી રઝનો

પહલો ભાગ આ યો, યાર સાઈન થયેલા બાળકલાકારો ડિનયલ રડકલીફ, એ મા

વોટસન અને પટ ી ટઆ ટ નેજર થયા છે . આ એવી કમાલ ફ મસી રઝ છે , ના

પડદા પરની પા ોની મરની સાથે જ રયલ લાઈફના અ ભનેતાઓની મર ૂબ ૂ

વધી ગઈ છે અને એ જ મર એ જોવા ું શ કરનાર ચ ન ઓ ડય સની પણ !

ઓલ ો ુ ગેધર ! મે ક, ઈઝ ટ ઈટ ? અને સા હ ય ૃ િતઓ પરથી બનતી અ ય

ફ મોમાં તો અગાઉ બહાર પડ ૂ કલા ુ તકોનો આધાર હોય છે . યાર હર પોટર

સી રઝની ફ મોનો ત ું હશે, એ લૉટ હ ુ હમણા ુ ધી સ પે સ હતો, કારણ ક

એની ૂ કસી રઝ સમા ત થાય, એ પહલા ફ મસી રઝ શ થઈ ૂ ક હતી ! જ ટ િથક,

ડાયરકટસ, એકટસ, ટરાઈટર ( ટ વ કો ફ) કોઈને ખબર ન હોય ક પા ાલેખનનો

ું આગામી વળાંક છે , છતાં ય એક પરફ ટ લ ક બની ગઈ તમામ ભાગમાં ! .ક.

રો લગ એ દરિમયાન સં ઘષ કરતી મ હલામાં થી સૌથી સં પિ વાન લે ખકાલ મી બની

Page | 193
ગઈ, અને ડિનયલ, એ મા, પટ એ ડ કંપની ભણતા ભણતા મા એક સી રઝના જોર

કરોડપિત સે લ ટ ટ સ બની ગયા ! ૧૯૯૭માં ટબલ પર પડલી ૂ ક સે ટર

વાં ચવા લઈ ગઈ, એનો ઉ સાહ જોઈને ોડ ુ સર ડિવડ હયમેને પહલા ચાર ભાગનો

કો ા ટ ફ ત ‘૨૦ લાખ ડોલરમાં કરવાનો ુ ગાર દાવ ખે યો. માં ધાતાઓએ સલાહ

આપી ક બધા ભાગ ભેગા કર એક એિનમેશન ૂ વી બનાવજો, આટલી બધી મે ક

ફ ટસી રયલ આ ટ ટસ, સેટસ સાથે વષ ુ ધી ૂ ટ થઈ જ ન શક. પણ ‘હોમ

એલોન’થી ફમસ ચ ન ફ મ પે ય લ ટ ડાયરકટર સ કોલ બસે ચેલે જ ઉપાડ .

.ક. રો લગની તમામ શં કા ું સમાધાન થાય એવી ુ િનયા ન પર સજ બતાવી.

સર ાઇ ઝગલી, ણ ૂ લી બ ચાં ઓ આ છે લા ભાગ ુ ધી અફલા ૂ ન એકટસ સા બત

થયાં. ઇ ટલીજ ટ ુ ટ એવી હાલી હરમાયોની ું પા રો લગ ું જ િત બબ હ ,ું

અને એ મા વોટસન એ ભજવતાં આ રો લગની ચેટ ડ બની ગઈ છે . ડિનયલ

રડકલીફને ભાગે સૌથી કો પલે સ એ સ ેશનવાળો હર નો રોલ હતો, પણ રો લગને

એને જોતાવત એમાં ગાં ધી વા ચ મા પહરલો માનસ ુ પોટર દખાયો હતો.’’ હર

પોટર સી રઝનો છે લો ભાગ એ ર તે પણ ઇ ટર ટગ હશે ક આમાં બોય શે ઝાડ એ ડ

ટ મ હો વટસ ૂ લની બહાર આઉટડોર લોકશ સ પર હશે. સો ફા ટન યોર સીટબે ટસ,

ધ મે ક િવલ બ ગન (એ ડ એ ડ ફોરએવર) ૂ ન!

(૩) લક, લ ય, લ મણ ◌ઃ

િસ અને િસ બે દખીતી ર તે એકબી સાથે જોડાયેલી

બાબતો છતાં એકમેકથી કટલી અલગ હોઈ શક. (અને જગતમાં િનયિત ું થો ુ ં ઘ ું

કંઈક હોઈ શક !) એ સમજવા માટ ું ે ઠ ઉદાહરણ વી.વી.એસ. લ મણ ું છે . ૧૦૦થી

વ ુ ટ ટ મેચીઝ અને સાડા સાત હ રથી વ ુ રન પછ પણ લ મણના એટલા

ફોટો ાફસ નથી છપાયા, ટટલી ુ વરાજિસહના છપાયા છે . ન તો એને તગડા

એડવટાઇ ઝગ કો ા ટ મ યા છે . આ ‘લાખો’ બ ીસલ ણો હોવા છતાં એ હ ુ યે ઘણા

Page | 194
ખરા કટ ચાહકો માટ બેડ મમાં પો ટર લગાવી શકાય ક મોબાઈલમાં વોલપેપર

હોય, એવો આઈકોિનક હ રો બ યો નથી. સેડ. નૉટ ફોર હમ, બટ ફોર અસ. સચીને તો

સા બત જ ક ુ છે ક એ દં તકથા છે . પણ હ ુ યે એ રયલ મેન ઓફ ાઈસીસ નથી.

ભારતના ુ રંધર મેચિવનસમાં પહલે નં બર વીર સેહવાગ છે . મેચમાં સેહવાગ

ર યો હોય, એમાં લગભગ આપણી ત િનિ ત હોય. કારણ ક સેહવાગનો ાઈક રટ

ઝડપી હોય અને બી બેટસમેનોને નડતી પીચ-બો લગ એટકની મયાદાને એ ગત

આવડતથી ઓવરટઇક કર શક છે . આ લ મણ એક એવો ખેલાડ છે ક ણે અનેક

વખત અઘરા હર ફો સામે, સાવ જ ટન લઈ ગયેલી પીચ ઉપર અસં ભવને સં ભવ

કર ને િનિ ત હારમાંથી ત મેળવી બતાવી હોય, ક હાર ટાળ દ ધી હોય ! ુ કન

કાઉ ટ ઓન હમ, એનીટાઈમ. ગાં ુ લી- િવડ વા સમકાલીનોને કાટ લા યો હોવા

છતાં ૧૫ વષય લ મણ ગદના પગની મ અડ ખમ છે . એવર ીન છે . પહલી

ઇિનગ કરતા બી ઇિનગમાં વ ુ એવરજ ધરાવીને એ રયલ ‘ટ ટ’ (કસોટ )નો

ચે પીયન થઈ શ ો છે . ડૉ ટર માતા-િપતા ું સં તાન અને મે ડકલ ુ ડ ટ બનતા

બનતા કટર થયેલ લ મણ થત ઋિષ ુ ષ છે . કોઈ િવવાદ ન હ, અને કોઈ

નવસનેસ ન હ. ૂ પચાપ ર યા જવા .ું ટ મમાં જ યાની ુ ઝકલ ચેરમાં વગર વાંક

ભોગ લેવાય, તોયે ભને બદલે બેટથી બોલવા .ું માણસ એકાદ વખત ચે પીય સ

ઇિનગ રમે તો પણ આ વન હ રો કહવાય. આ તો દર વખતે રમે છતાં ય કોઈ લહર

ન હ, ઝ ન હ. છતાં ય પોતાના લ ય પર મ મ ડગલા માંડતા વાસીની પેઠ લ મણ

ચાલતો રહ ! સમહાઉ, સેહવાગ-સચીન-હરભજન-ધોની બધામાં ક ું ક મે ક છે ,

લ મણની પસના લટ ક ગેઈમમાં નથી. બધા જ રાઈટ બટન ેસ કયા પછ પણ,

સફળતાના ઢગલા પછ પણ િમડલ ઓડરની મજ ૂ ત કરોડર ૂ સમાન આ બેટધરને

કલદાર મ યા હશે, પણ મળવી જોઈએ એટલી ક િત મળ નથી ! ધે સ લાઈફ, ધેટસ

લક. અને છતાં ય લ મણ લ યની બાબતે િનરાશ નથી. ધેટસ ફાઇ ટગ પ રટ. સે ફ

કો ફડ સ.

Page | 195
 હ રો કોણ ગણાય ? મા સફળતાનો જ ં ગી કોર કર તે ? ક

કપરા સં જોગો સામે, વહણની સામે તર ને હારની બા પલટાવવા સતત ખં તથી

ુ કાબલો કર તે ? અમે હંમેશાં સેક ડ ઓ શન લોક કર એ છ એ. ઓ ડય સ પોલ ા

કહતા હ ?

ઝગ િથગ

‘ ઓ ર નલ તો બનાવતા નથી આવડતી, પણ આપણને ઓ ર નલની કોપી પણ

સરખી કરતા નથી આવડતી ! ’

( બેક ુ ધ ફ ુ ચર િસર ઝના િસ વર ુ બલી ટાં કણે એની મહાભં ગાર નકલ કરતી

મહાબકવાસ એ શન ર લે ફ મ પરની એક ફ મરિસયાની કોમે ટ.’ )

Page | 196
 27.
સાલા, મ તો શાહ ખખાન બન ગયા!

ઓબામાની િવદાય વે ળાએ વાત એક અલાયદા

અમે રકન અ ુ ભવની !

તા તરમાં અમે રકા વાસ દરિમયાન ુ ર ટ એ કશન

ઓરલે ડોમાં જવા ું થ .ું ૂ યોકના મેનહટનમાં પરો ઢયા ુ ધી રખડપ ી કરવાનો

તાજો અ ુ ભવ. સાય ટ ફક એ કઝ બશન ‘વ ડરવકસ’માં થી મધરાતે ૧૨ વાગેય બહાર

આ યા પછ થ ,ું હ ુ કંઇ ન દર ન હ આવે. ટકસીવાળાને ૂછ ુ િનવસલ ુ ડયોના

Page | 197
મધરાતે બે વા યા ુ ધી ુ લા રહતા િસટ વોક તરફ હં કાર ગયો. િસટ વોક આમ તો

માક ટગ માટની ટ છે . મોટ મોટ ા ડસના શો મ, ભપકાદાર લાઇ ટગ. પણ

ૂ યોકથી િવ ઓરલે ડોમાં મધરાતે ુ નકાર હતો. શહર તો દસ વા યામાં જ જ ં પી

જ .ું ઓફ સીઝનમાં વાસીઓ હતા ન હ, ુ કાનો પણ અડધી બં ધ હતી.

સો હોટ? આપણે ગીએ, એટલે જગત !ું એકલરામ

કમેરો લાવતા નીક યા લટાર મારવા. ઝગારા મારતા લાં બા એ કલેટર પરથી

પો ટસની રં ગોળ દખાતી હતી. ચપોચપ એના ફોટો ાફસ કલક કર , પછ િન ન

િસટ વોકની શાં િતને ચીર ને હાડરોક કાફના સરોવરમાં પડતાં રોશનીમય િત બબનો

સાઇબરશોટ લેતો હતો, યાં ખભે એક વજનદાર હાથ પડયો. ુ િનવસલનો એક

િસકયોર ટ ઓ ફસર ઉભો હતો. બા ુ માં એક આિસ ટ ટ હતો. ઔપચા રક િવવેકિવિધ

પછ તરત જ એમણે ૂ છ -ું ‘ હાય આર ુ ટ કગ િપકચસ ઓન એ કલેટસ?’

(ત વીરો એ કલેટર પર ચાલતી વખતે કમ ખચી ? ) મત ફરકાવી જવાબ આ યોઃ

મે કગ મેમર ઝ (યાદો બનાવવા!) જવાબ સાચો હતો, પણ કોઇપણ દશના

પો લસવાળાઓ અને પોએ ને બાર ગાઉ ું છે ુ ં હોય છે . ભારતીય બે સમેનો સામે

ઝ કાયેલા શોટપીચ બોલની પેઠ એ એને ઉપરથી ગયો. એણે કમેરા જોવા માં યો. ‘ ુ ડ

કોપ, બેડ કોપ’ ટ ન જ

ુ બ બી એ સહજભાવે ‘કયાંથી આ યા, કયાં જવાના’ વી

ુ જરાતી ૃ હણી ા ડ વાતચીત શ કર . યાં ુ ધીમાં ચાર હિથયારધાર પો લસવાળા

ચોમેર ગોઠવાઇ ગયા હતા. બી ુ ં કોઇ તો યાં હ ું જ ન હ. એક પાસપોટ ચકાસવાનો

શ કય . બી એ એના વે ર ફકશન માટ ઉપર ને ફોન જોડયો. ી એ હ ડબેગ ખોલી

નાખી. હોલી ુ ડ ફ મોના તાપે યાલ આવી ગયો ક એરપોટ વા હર થળોએ

જવાના ર તા ક એલીવેટસ ( લફટ)ના નકશા બનાવી ાસવાદ ઓ ુ સતા હોઇ,

ુ ુ હલથી લીધેલી ત વીરો આ લોકોના મગજમાં શં કા પદ અચરજ જગાવી રહ છે .

ૂ છપરછ લં બાતી ગઇ. આગળની ત વીરોમાં પણ ૂ યોકના ુ ણે ુ ણા કદ કરલા હતાં,

યાં એટ ું વાભાિવક હ ું ક પો લસવાળાઓએ પણ પોઝ આપેલા. પણ ગામ ના ું

Page | 198
થાય, એમ ઘણીવાર માનિસકતા પણ દ રયામાં થી ખાબો ચયા વી થતી હોય છે . એની

વે, પાસપોટ પેલા તગડા િસકયોર ટ ઓ ફસર લઇ લીધો. કમેરા પણ. લાં બી ૂ છપરછ

પછ હિથયારધાર પો લસપસ સને િનદ ષતાની ખાતર થઇ ગઇ, અને એ ચા યા

ગયા. પણ ુ ડયો િસકયોર ટ ને કોઇ મહાન ટર ર ટ પકડ ને મેડલ ઓફ ઓનર

તવા ું આકડ મધ દખા ું હશે, એટલે એ અણનમ ર ા. મને ૂ રતા માન-સ માન

સાથે એમની ઓ ફસમાં બેસાડવામાં આ યો. કલાક થઇ જતાં કા ઠયાવાડ કલે ંની

કમાન છટક . સાચા હોવાની ુ માર અને ગ ડલમાં મોટા થયા હોઇને ભલભલાને રોક ુ ં

જ પરખાવી દવા ું ખમીર અભયકવચ આપ ું ર ું છે . હમતભેર સ ાવાહ અવા

એકલપં ડ પરદશી પોલીસને પડકાયા ‘નાઉ િધસ ઇઝ ગો ગ ુ ફાર.’ મારા દશને પણ

તમારા દશની મજ ાસવાદ પરશાન કર છે , એટલે તમાર ચોકસાઇ સમ ુ ં ,ં

બરદા ું .ં માટ સહકાર આ ું .ં બાક અહ કંઇ ફોટો ાફ ન પાડવા ગેની સાઇન

નથી. મારો કોઇ જ ુ નો બનતો નથી. ુ ં ,ં થાય તે કર લો!’ ઇિમ ેશન લોયર

દો ત રથીનનો નં બર સેલમાં થી ડાયલ કરવા માટ તૈયાર રાખેલો. મામલો તં ગ બ યો.

અ ુ ભવી ભારતીય પોલીસમેન ખથી ભરોસો કળ લેતા હોય છે . યં વ ્ ુર ા

યવ થા ળવતા અમે રકન ુ લીસમેન એવી ‘નોન સી ટમે ટક મેથડ’થી િનદ ષતાથી

પરખ કમ કર ?

અને નજર સામે કો ુ ટર પડ .ું દમાગમાં બ ી થઇ.

શાહ ખને એરપોટ પર રોકાયો, એ ઘટના વખતે ખાનસા’બે હાજર સો હિથયાર ફક -ું

‘ ુ ં ફ મ ટાર .ં એ ચેક કરવા ઇ ટરનેટ પર મારા નામની સચ આપો!’ (વાં ચન ાન

જ આપે છે તે ું નથી, અણીના ટાં કણે તરક બ પણ ૂ ઝાડ છે !) કો ુ ટર પર મારા

નામની સચ આપવા ું ક .ું ઓર ુ ટ, ફસ ુ ક, ટવીટર પર ઢગલાબં ધ ફોલોઅસ

ધરાવતાં ોફાઇ સ ુ યા. અનેક વચનોની ત વીરો ુ લી, માં એક તો અમે રકામાં

જ થયેલા વચનની હતી! િવ કિપ ડયા ું પેજ, ુ જરાત સમાચારની સાઇટ, અમે રકા

વાસની જ શ ટવી સ, ફસ ુ ક પરના ફલે રડા ગેના ટટસ- તરત જ મામલો

Page | 199
(અને માણસ) ુ ઇન હોવાની ખાતર થઇ. ઓ ફસર ક ું ‘યસ મેન, રયલી ુ આર

એ રાઇટર!’ સો યલ નેટવકિ◌ગ સાઇટસ વ લેતી જ નથી હોતી, બચાવતી પણ હોય

છે ! એ છે ક ટકસી ટ ડ ુ ધી ુ કવા આ યો, ટકસી પકડાવી ુ ડબાય કર પાછો વ યો-

અલબ , કમરામાં થી પેલી ત વીરો ડ લટ કર ને જ!

અ ુ ન ભી શાહ ખખાન માફક સે લ ટ બન ગયા!

***

એ રા ે થોડો કચવાટ થયો. કોઇને દખાવ ક અ ણતા થયેલા

વતનને આધાર પાવરના જોર પર આરોપીના કઠરામાં ઉભા કર દવાનો એક ોભ

હોય છે . યાર સ ભલે ન થાય, પણ વગર વાં કની શં કા પણ એક સ જ હોય છે .

દ લતો- ુ લીમો - આ કનોના ઘણા સ ુ દાયને કોમવાદ - રં ગભેદ

અપમાનબોધનો અજ ં પોથતો હોય છે , એ ફ મોમાં જોઇને ન હ, વા ુ ભવે સમ

શકાય- એવી વાત છે . એમાં થી જ ય િવવેકના પોપડા તળે પરો રોષનો

લાવારસ ભ ૂ કવા લાગે છે . અલબ , વદશમાં આવી ઘટના બની હોત તો

પોલીસવાળાઓએ આટલો સમય ળ યા િવના પહલો જ િશકાર વમાનનો કય હોત.

ગાળો ક ગડદાપા ુ થી જ વાત કર હોત. િન ય વાસી હોઇને આવી તોછડાઇની ુ માખી

પણ ભારતવષમાં જોઇ ણી છે . એ યાદ આવતાં અમે રકન પોલીસ યેની અકળામણ

ઘટ . એક પોલીસવાળાએ ઉલટતપાસ દરિમયાન કહ ું જ ‘આ ું અગાઉ નહો .ું પણ

નાઇન ઇલેવન પછ બ ું ફર ગ .ું આ દશની ડમ ઉપર ના ટક વોચ રાખવી પડ

છે !’ ેવો, એ ય હક કત છે ક આવી કડક ચ પને લીધે જ દસ વષમાં યાં ાસવાદ ઓ

ૂ તળ બ બ પણ ફોડ શકયા નથી. લાદને ટવીન ટાવરનો જ ન હ, વગર પાડયે

ટ ુ ઓફ લબટ નો પણ ભોગ લીધો છે !

વેલ, છયાં ય પછ ના દવસોમાં મોકળાશથી થયેલી રોમાં ચક

Page | 200
સફરની મીઠાશમાં આ અ ુ ભવની ુ રાશ તો ઓગળ ગઈ ( ચ લત મા યતાની

િવ ધ આપણા ડોમે ટક એરપોટસ પર િસ ો રટ ના નામે ટલી માથા ૂ ટ છે , એ

માણમાં અમે રકન એરપોટસ સાવ સરળ અને ક ટમર ડલી છે !) પણ આ વાત

કટલાક ભારતીય િમ ોને કર યાર ટિપકલ ર પો સ આ યો- એ રોફ મારતા

જગતજમાદાર અમે રકાની તો... વેઈટ. િથક. એ માનવ વભાવ છે ક વ ુ સફળ

હોય, ભાવશાળ હોય, પાવર લ હોય એની એક પી ઈષા બધાને થતી હોય. એના

પતનમાં અફસોસ સાથે રા પાની પણ લાગણી થાય. આપણા તો આખા સમાજને

અમે રકા ું ઓ સેશન છે . કોઈ કારણ િવના ફ મવાળાઓથી ધમ ુ ઓ, િશ કોથી

પ કારો, કળાકારોથી વેપાર ઓ, નેતાઓથી ને ટઝ સ- તમામને અમે રકાને ભાં ડવામાં

એક કારનો િવ ૃ ત આનં દ થતો હોય છે . આ ર તસરની સે ડ ટ (પરપીડન ૃ િ વાળ)

મનો ૃ િ છે ગમે તે િવષયની ચચામાં અમે રકા અને પા ા ય સં ૃ િતને વખોડવાનો

ઉ મ શ થઈ ય! આ ડરલા, હારલા સમાજની િનશાની છે . વ થ સમાજ આટલી

પારક પં ચાત જ ન કર ! પોતાની લીટ મોટ કર !

ઓબામા આગમનની ઠકડ ઉડાડનારાઓ પણ ઈસપી િશયાળ

વા છે . જો ઓબામા એમની સાથે ફોટો પડાવે તો વં ડ ઠક ને ૂ થપે ટની હરાતો ું

માઈલ આપતા આ જ લોકો ઉભા રહ ય, અને એને સોનેર મમાં મઢાવે અને

આ વન ચારપિ કામાં એનો ઉ લેખ કર! બાક સતત ‘એ લોકો કવા કપડા પહર (ક

ન પહર!)’, ‘એ લોકો ક ું ખાય’થી લઈ ‘એ લોકો કવી ર તે સે સ કર’ ુ ધીની ૂ થલી

ૂ ં યાકર! અમે રકામાં કોઈ ભારતીય સં ૃ િતની બાબતમાં આવી ર તે નાક ખોસ ું

નથી. ઉલ ુ ં ભોળાભાવે એને ણવા સમજવાની કોિશશ કર છે ! ુ ાની વાત પર

આવીએ. અમે રકા પહલેથી જ ‘મોટાભા’ થવાની પાઘડ ચડાવીને ફર છે . એ

જગતજમાદાર છે . રિશયાના પડ ભાં યા પછ ુ લેઆમ એને પડકારવાની કોઈનામાં

ેવડ નથી. ભલે, એ ું અથતં વાં કદખાઓની નજર પડ ભાં ગે ું લાગે- પણ આ ય

એ મં દ માં ય ૧૫ લયન ડોલરની ઈકોનોમી છે (આપણી ૧ લયનની પણ નથી!).

Page | 201
અમે રકાની િસ ધ એનો ‘ડારો’ છે . એની ધાક છે . એ વટભેર સામી છાતીએ લડ અને

ઝ મો મેળવીને મેળવેલી છે . પોચકાં ૂ ક ને ન હ. આપણને ય આનો દરથી અહસાસ

છે . એટલે હડમા ટરની મ ઓબામાસાહબ- પા ક તાનને ખી ય, યાર આખો દશ

ગેલમાં આવી ય છે ! (પાછા એ જ પળે આપણે એ ું કહતા ય હોઈએ છ એ ક

પા ક તાન અમારો ત રક મામલો છે , અને અમાર તરરા ય દખલગીર ની જ ર

નથી ! છાશ લેવા જ ,ું ને દોણી સં તાડવી ? ) અમે રકા એક ઈ ટરનેશનલ બેલે સર

છે . એની વ ુ એક સા બતી બી અ ુ ભવમાં થી મળ . અગેઈન એલોન મધરાતે

‘ટાઈ સ વેર’માં ફરતા ફરતા ફોટો ખચવા માટ એક ભારતીય વા દખાતા ભાઈને

રકવે ટ કર . એણે પોતાની તેડ લી બાળક ને ઉતાર મહનત કર ને સરસ તસવીરો

ખચી આપી. એ ય પોતાની શરમાળ ુ વાન પ ની અને નાનકડ દ કર ને તેડ રાતની

રોનક બતાવવા નીક યો હતો. વાતો હ દ માં શ થઈ. એ પા ક તાની હતો, અહ

ટ સી ચલાવતો હતો. પહલી વખત એના પ ની અને બાળકને અમે રકા બતાવવા એણે

તેડા યા હતા. ભાર સં કોચ સાથે એણે પોતાની પ રવાર જોડ તસવીરો ખચવા િવનં તી

કર . એ કામગીર મ સહષ ુ ર કર . બાળક ખલ ખલાટ હસતી હતી. પ ની ુ ધ

ભાવે થોડાક ડરથી આસપાસનો નઝારો િનહાળતી હતી. એ બરાદર જરાક ઓઝપાઈને

(શરમ સાથે) હ દ માં ક ું ‘હમાર ુ ક ક ુ છ ગલત ખયાલ વાલે લડક ને આપક યહાં

જો કયા, વો અ છા ન હ કયા! યહાં પે હ ુ તાની - પા ક તાની સાથ િમલ ક રહ

સકતે વહાં નહ રહ સકતે!’ એની નજરમાં પણ એક છોભીલાપ ું હ .ું ઠ ક છે ,

મહો બત ભર ુ કાન સાથે ટા પડયા.

એક ભારતીયને એક પા ક તાનીને મળવામાં જરાક ખૌફ અને

ઝાઝો ોધ આવે, એ ડ વાઈસે વસા, છતાં એને ક મને એકબી નો કોઈ ડર નહોતો.

બં ને આરામથી એકબી ના મતભેદ પર વાત કર શ ા. ુ લા દલે િનખાલસ

લાગણીઓ બતાવી શ ા. કારણ ક, એ ઈલાકામાં એક એક મીટર પર એક એક

હિથયારધાર ુ લસ તૈનાત હતા. કશીક ઝપાઝપી પણ થાય તો પળવારમાં કદ

Page | 202
બા ુ શ ત! આ અમે રકન ‘ડારો’ હતો, કા ૂ નનીધાક હતી- માટ ડા ાડમરા થઈને

સં વાદ કરવાની ુ શ ુ માઆબોહવા હતી. અમનચૈનની વાતો આરામથી થઈ શક, એ

માટ ય આસપાસ શાં િત જળવાય એટલી સશ શ તની લોખં ડ િશ ત જોઈએ! શાં િત

િવના િવકાસ નથી, િવકાસ િવના ુ ખ નથી- પણ કડક ધાક િવના શાં િત નથી! અને

સ ત પગલા િવના કડક ધાક નથી. એકતા ભજન કરતાં ભોજનની લાલચ અને

ભં જનના ડરથી વ ુ ઝડપથી ખીલે છે . ઠ ક છે . ઓબામા વેપાર કરવાને માટ શીરા સા ુ

ાવક થઇને આ યા હતા તે કોણ નથી ણ ુ ? આપણે ું ધમાદો કરવા અમે રકન

િવઝા માં ગીએ છ એ ક ડોલર કમાવા ? લોબલાઇઝેશનને આપણે એક પો લસી

(નીિત) માનીએ છ એ. એ વા તવમાં એક ટ ( ૂ હરચના) છે , માં બોર આપી

ક લી કઢાવતા ચીનની મ શીખ ું પડ. સીધીસાદ બે વાત છે ઃ ભારત એટલે ુ રશ

કલમાડ અને એ રા ન હ, એમ અમે રકા એટલે મા નેતાઓ ન હ. અને આઝાદ

પછ અમે રકાને અવગણવાની ૂ લ ભારતે ટંગડ ચી રાખીને પણ પડયા પડયા

ુ ધારવાની છે .

અમે રકા ક ભારત કોઇ પરફ ટ નથી. પણ બં ને મેઇડ ફોર ઇચ

અધર છે . મા લોકશાહ તર ક ન હ, યાપારની ગરજ ખાતર પણ ન હ, પરં ુ

મ ટ ક ચરલ મે ટગ પોટ તર ક વતં નાગ રકતાની મોકળાશ માટ.

ફા ટ ફોરવડ

' Knowlede is the currency of 21st century ! '

( બરાક ઓબામા ું ભારતીય સં સદમાં આપેલા યાદગાર વચનમાં ું ૂથ લ

વોટબલ વોટ- હવે તો વાં ચો ુ જરાત ! )

Page | 203
 28.
વીજળ ને ચમકાર... મોતીડાં પરોવો

પાનબાઈ... અચાનક ધા ુ ં થાશે ર !

‘ધ ડ અથ ૂ ડ ટલ’ નામની ૧૯૫૧માં બનેલી સાય સ

ફ સન ફ મની રમેક ક આ ૂ ર ઝને લઈને ૨૦૦૯માં રલીઝ થઈ. હ દ માં નામ છે

‘મહા લય! અલબ , ડઝા ટર ૂ વીઝને અ ુ પ ચીલર ીલર જોવા ગયેલાઓ જરા

િનરાશ થાય એવી લો, સોબર, હવી ફ મ છે . આ ફ મમાં વગર ક ે સમજવા વી

અઢળક અ ત િસ ુ એશ સ છે . પણ ૂ ળ લોટ એવો છે ક અચાનક ૃ વી પર કટલાક

Page | 204
ભેદ અવકાશી ગોળાઓ આકાશમાં થી ટપક છે . એમ ું િમશન ુ ત છે . એક એ લયન

(પર હવાસી) માનવ ત સાથે સં વાદ કરવા આવે છે . એને િવ ના નેતાઓ સાથે

તાક દ વાત કરવી છે . એ કહ છે ◌ઃ

‘ અમે ૃ વીને બચાવવા આ યા છ એ! ’

આટ ું સાં ભળતા જ ચોમેર ઉભેલા િવ ાનીઓ, રાજ ાર ઓ,

લ કર વડાઓના ચહરા પર રાહત આવી ય છે . પણ એ લઅનના ચહરા પરની ઠંડ

ભાવ ૂ યતા િનહાળ એક ક ફ ુ ડ વે ન એને ૂ છવામાંઆવે છે ક, તમે ું

માનવ તને આગામી લયમાં થી ઉગારશો ? એ લઅન ચોખવટ કર છે ◌ઃ ‘અમે

ૃ વીને બચાવવા આ યા છ એ. માણસ તને ન હ. ખરખર તો ૃ વીને બચાવવાની

છે - માનવથી!’ સ ાટો! અને પછ થતી ચોખવટ. ાં ડમાં ૃ વી વો હ િવરલ છે .

યાં અ ૂ ટ ુ દરતી સં પિ અને અનો ું ુ દરતી સ દ ્ ય હોય! અવનવી સ વ ૃ ટ

હોય, પાણી હોય, વન પિત અને જ ં ગલોહોય, પહાડો અને સ ુ ો હોય, રણ અને

ઝરણાઓ હોય, રં ગબેરંગી પં ખીઓ, પ ુ ઓ, જ ં ુ ઓઅને જળચરોનો અગાધ સં સાર

હોય... ૂ રજ અને ચં નો કાશ, િશયાળા-ઉનાળા-ચોમાસાની ઋ .ુ .. વરસતો વરસાદ

અને મધમીઠો ટ ૂ કો... રસદાર ફળો અને ુ ગ ં ધી લહરખીઓ... ‘પણ માણસ આ બેન ૂ ન

હ માટ ભયં કર ખતરો છે !’ એ લયન કહ છે ! ‘આ ુ મન ચસ સે ફ ડ ટવ છે . એ

પોતે જ પોતાને ખતમ કરવા માટ થનગનતી િવ ચ િત છે . માણસ હર ફર ને

સં હાર અને સવનાશ તરફ આવી ય છે . હસા, વાસના, લોભ, ોધથી દોરવાઈને

પોતા ું તો ઠ ક, પોતાના ઘર ,ું ૃ વી હ ું ુ કસાન કરતો ર ો છે . એ ુ દને તો

પોતાના પાપે ખતમ કરશે જ. પણ આ ું દર હના બાક ના સં સારને પણ ખેદાન-

મેદાન કર નાખશે! ૃ વી એકલા માણસની નથી. માટ અમે માનવ તને કાયમ માટ

ખતમ કર , ૃ વીને બચાવી !ું ’

***

Page | 205
 વ ુ એક ન ું કલે ડર ઇયર આવી ગ .ું િવ મ સં વત ૨૦૬૭.

હા, કલે ડર ઈયર. કારણ ક, નવા વષમાં ન ું કલે ડર જ આવશે. એનાથી

સમાચારોનો ુ ર બો પીરસતી ચેનલોમાં પૌ ટકતા ન હ આવી ય. પા ક તાનના

ાસવાદ ઓ હાથમાં ત બી લઈને ફક ર ન હ બની ય. ાિત અને ગેરલાયકાતના

જોર લડાતી ૂ ં ટણીઓમાંફ ત િશ ત, િતભાવાન, ટવં ત ઉમેદવારો જ ન હ આવી

ય. મારકણી મં દ માં થી તોફાની તે ન હ થાય, એ ડ વાઈસે વસા. અર, થો ુ ંઘ ું

બદલાયે ું લાગશે તો પણ સમય જતાં એ જ ફર વહ ુ રાની કહાની. ફો ુ લા

ફ મોમાં થી ટકારો થાય, તો ફો ુ લા ટ વી િસ રય સ મા ું ુ ખાડશે! અ ુ લ કલામ

રા પિત બનીને નવી આશાની વાતો કરશે, યાં તો િતભા પા ટલ ેિસડ ટ થઈ જશે.

અમનચૈન ું એક શેર નાટક ભજવાશે, યાં શેર ઓમાં દસ ટર ર સ ૂ ટ પડશે. એક

ુ ના પં થના કૌભાં ડો બહાર આવશે, યાં બી સો બાવાઓ એમના કાળા કર ૂ તો

સફદ-ભગવા વ ો નીચે ઢાં કશે !

બે ઝકલી, ો લેમ માણસની આસપાસ નથી. ો લેમ

માણસમાં જ છે . ‘અ ૃ ત થ ુ ાઃ’ ગણાયેલા માનવો, ગાડન ઓફ ઈડનના વગ ય

બગીચામાં થી ઉ પ થયેલા માનવો, અ લાહ મને પયગં બર મોકલી મની કાળ

લે છે એ માનવો... દરથી ઝેર લા છે . નરકના બાિશદા છે . કયામતની ક લેઆમને

સામે ચાલીને નોત ુ ં આપનારા છે ! જ ટ િથક, સમ સં સારમાં ાં ય ુ ત વય ું વ

- નાનકડાં માદા બ ચા ું અપહરણ કર તેના પર બળા કાર કર છે ? ન હ. પણ માણસ

નામનો િવ ૃ ત નરાધમ નાનકડ બાળક ઓ પર રપ કરશે! ન ન સસલીને જોઈને

સસલો એની છે ડતી કરશે? પણ કનટાઈટ ટૉપ જોઈને માણસ કરશે! ૂ ખ વગર,

વબચાવ વગર ફ ત શોખથી એનાકો ડા અજગર કોઈ હરણને ગળ જશે? પણ કોઈ

ુ ચો શે ઠયો એના કમચાર ું આ વન શોષણ કરશે. વજ ં ુ ઓપાસે કં ઈ બ ુ મોટ

સં વેદનશીલતા ક િવચારશીલતા નથી. એટલે એમ ું જ ં ગ લયતભ વતન

ુ વાભાિવક

અને ય છે . પણ માણસ તો આટલી ઉ ાં િત અને ગિત પછ પણ પ ુ પ ં ખી ટલો

Page | 206
પણ િશ તબ ક ુ યવ થત બ યો નથી. ડહાપણ એ ું ચચામાં જ દખાય છે .

જ દગીમાં ન હ ! દવસે- દવસે, વષ-વષ કાળની કસોટ માં માનવ ત ફઈલ થતી

ય છે . ભારત સાથે બને છે , તેમ જો પાડોશીઓ સાથે લડ ું ન હોય, તો ય

અળવીતરાંઓની અવળચં ડાઈને લીધે અિનવાય એ શન લેવા પડ છે ! તમે તમાર

ગાડ લઈને બાં ધેલી પીડમાં, ા ફકના િનયમો ુ જબ જતા હો, તેટલા મા થી

સલામત થઈ શકા ું નથી! સામેથી કોઈ ર ગ સાઈડમાં આવીને તમાર સાથે ઠોકાઈ

શક છે ! એક એસએમએસ બ ુ ફર છે ◌ઃ આપણે વે ટ રયન હોઈએ, એટલા મા થી

કંઈ િસહ આપણને ફાડ ખાવા ું છોડ ન હ. જો તમે ભલા, ભોળા, સીધાસાદા હો તો

તમારો વહલો કો ળયો થઈ ય - કંઈ કોઈ સ માનપ સોનાના પતર ન મઢાવે !

આ ું ક ું ન થાય એ માટ ુ ગો અગાઉ માનવ તે ધમ

શો યો. ભગવાનના નામે પાપ- ુ યની યા યાઓ બનાવી. ઈ ર તો અ યા મ અને

ચૈત ય આ .ું પણ માનવે આદત સે મજ ૂ ર એ ું લેબ લગ કર ના .ું સરવાળે

ધરતી પર સૌથી વ ુ ુ ો ધમના નામે લડાયા. કોઈએ ધમપ રવતન શ કરા ,ું તો

કોઈએ ચેલા-ચેલી બનાવીને સં દાયોની આચારસં હતાના વાડામાં ટોળા ૂ રવા શ

ું

ક .ુ તમામે તમામ ધમ ક પં થોનો પાયો એક જ... ના, સ ય-દયા-ક ણા-અ હસા- મા-

ઉદારતા- ેમ ન હ પણ અહં કાર, દં ભ, પછાતપ ,ુ આ ુ િનકતા અને આનં દનો િવરોધ.

બધા વાણીથી ન હ તો િવચાર-વતનથી પોતે બી ઓ કરતાં વ ુ ચ ડયાતા, વ ુ

પિવ , વ ુ િવ ાન, વ ુ ાચીન, વ ુ આદશ ક વ ુ અ ુ કરણીય હોવાનો ફાંકો રાખે

છે . દવેલ પીધેલા ડાચાં સાથે ઉપદશો આપે છે . નવીન છે , હસવા-ગાવા-નાચવા

ું રં ગરં ગીન છે , એની સમ યા િવના જ ઠકડ ઉડાડ ા કર છે . હાડોહાડ ેષ, નખિશખ

અશાં િત... એ ું બી ુ ં નામ એટલે કોપ રટ મ ટ નેશન સ બનેલા ઓગનાઇ ડ

ર લ ય સ! ાસવાદ ધમઝ ૂ ની હોય ક ન હ, ધમઝ ૂ નીજ ર એ ટવ ન હ તો

પેિસવ ાસવાદ બની ય છે ! ડ ો િવથ પો લ ટ સ એ ડ બઝનેસ. બં ને આમ તો

એક જ ૃ િ ના બે અલગ-અલગ શ દો અને વ પો છે . ‘નોલેજ ઈઝ પાવર’ છોકરાં

Page | 207
રમાડવા માટ ું ૂ બન ું ય છે . વા તિવકતા એ છે ક ‘પાવર હો ડસ નોલેજ!’

સાયં ટ ટ પણ પેટ ટ મેળવીને શ તશાળ સં ગઠનોને વચવાની રહ છે, યાર ોડ ટ

બને! આમઆદમી, લવ એ ડ ડિશપ વી વાતોથી એ ટરટઇન થાય છે . પણ એ ું

િમશન છે . મોર મની ! પાઘડ નો વળ છે ડ. મેનકાઈ ડ ઇઝ સે ફ ડ ટવ. સદ ઓથી

અહ લ યો એવો બળાપો ઠલવાતો આ યો છે . ુ ીભર શાણાઓ ાં િત કરતા ર ા છે .

ગારાઓ ઠર ય છે , રાખ શા ત છે ! કરપીણ ‘પ રણામો’ જોયા પછ પણ

માણસ ત લડવા ,ું હ યા કરવા ,ું છે તરવા ું ક બળા કાર કરવા ું છોડતી નથી.

ા ૃ િતક ુ ેમના દશન વા આ લગન- ું બનની એલજ રાખીને ૂ ઠ, ટાચારને

ગળે વળગાડ સ ા-સં પિ ની વ ગા રટ ું ન ફટ દશન માનવી કરતો ય છે . રાય

ક રં ક, નર હોય ક નાર - કોઈને સમજ ું નથી, ુ ધર ું નથી. પોતાના શર ર ક મન ું

યાન ન રાખતા આ સ વો પયાવરણની કાળ રાખે એ તો અપે ા જ વ ુ પડતી છે

ને ! અને પોતાના એકમા આ ય થાન વા આ હ ૃ વીને ઇ સાન બેફામ બરબાદ

કર ર ો છે ! િમડલ લાસનો ભારતીય યાં- યાં લા ટકનો કચરો નાખશે, ૂ ં કશે.

અપર લાસનો અમે રકન બાયોકિમકલ વે ટ અને ગેસ ું ૂ ષ ણ વધારશે! ીન લીન

એ વાયમ ટ મા કો ુ ટરના વોલપેપરમાં જ રહશે? ક ઝ ુ મર ઇઝ ઈ વલ ુ ગાબજ

ોઅર? મધર નેચરનો ખોળો ૂ ં દવાનેબદલે એ ું આ શેતાની શરારતી સં તાન

સાથળોમાં બચકા ભર ને હાડકા ચાવી ર ું છે ! ધમ, િવ ાન, સા હ ય, કળા, ચતન આ

તમામની લાઈટ ઉપર પોતાની મેલી ુ રાદોના ફ ટર વી આ માનવ તથી ૃ વી

બચશે? ૃ વી બચશે તો ું માણસ બચશે ?

તો ? મહા લય ? વેર, િવ ૃ િત અને િવનાશ ?

***

ફ મમાં માનવ ત યે બલ ુ લ સહા ુ ૂ િતન ધરાવતા

એ લઅનને એક મ હલા િવ ાની િવનં તી કર છે ◌ઃ ‘તમે ને િવ નેતાઓ કહો છો, એ

Page | 208
ખરા િવ નેતા નથી. આ રાજક ય ુ ખો ક સં ુ ત રા સં ઘના આગેવાનો થક

માનવ તની કંઈ મહાન ગિત નથી થઈ. અને એ ી એ લઅનને ખરા િવ નેતા

પાસે લઈ ય છે . એક ૂ ની, ચ મ લાગતો, પોતાની શરતોએ વતો િનઅસ

ૃ વં શશા ી (એ ોપોલો ટ!) યાં નોબલ ાઈઝ ૂ ળ ખાતો હોય છે , અને ૃ

િવ ાની એક સમીકરણ ઉકલવામાં યાનમ ત છે .

કોણ છે ખરા લીડસ? રોજ સવાર ટ પેજ પર તસવીર હોય

એ નેતાઓ? ગગન ું બી દોલતના િમનારા ચણીને અમીરાતમાં ઉડતા ીમં તો? ના.

એમની કાર કદ ક ુ ુ ંબની ગિત જ ર એમણે કર હશે. પણ માનવ તની ગિતના

ઘડવૈયા એવા લોકો છે , માં ના ઘણાખરા તો ુ મનામ છે . અવનવી શોધખોળોમાં

રમમાણ રહતા િવ ાનીઓ, ઉ મો મ કળા ૃ િતઓ માટ ાઉડલી પેશનેટ કળાકારો,

ાન, ૂ યો અને ડહાપણનો ખ નો ‘ ા સફર’ કરતા ૂ ં ફાળા િશ કો અને િવચાર તથા

ક પનાની ઉડાનથી માગદશન કરનારા મેધાવી, મૌ લક ચતકો! કોઈ સં ત-મૌલવી-

બશપ ઇ યા દ તો મોટ ભાગે ‘પપેટ શૉ’ની માફક સલાહો ું િ શન ફાડ દ છે .

માણસ તને વવા વી તો આ સ કો-સં શોધકો રાખે છે . નવા નવા વષ માં નવી

નવી તાજગી એમના થક ‘ઈ ટ’ થાય છે . ધે ક સ લાઈફ હપિનગ! કોઈ ગીતના

શ દો હોય ક કોઈ ટકનોલો કલ ઇ વપમે ટ કોઈ ફવ રટ વૉટ હોય ક કોઈ ેમાળ

પશ-માણસ એના ઉપર વી જતો હોય છે !

વેલ, ોફસર સાહબ એ લઅનની વાતમાં ૂ ર ૂ રાવે છે . પણ

માનવ તનો બચાવ કર છે ◌ઃ ‘ આ લોકોની સમજણ ક કહવાતો િવકાસ હ ુ માં ડ

થોડા હ ર વષ નો છે . આ તો હ ુ ં ૂ લકાં ઓછે , ાં ડની સરખામણીએ! નાના બાળકો

તોફાન કર, એમ આ બધા ઉધામા કર છે . હ ુ માનવને પ રપકવ થતા સમય લાગશે.

એને જવા દો, મે યોર બનવા દો - ગવ મેનકાઈ ડ એ ચા સ ! ’

એ લઅન ઇ કાર કર છે ◌ઃ ‘ આ લોકો ૂ તકાળની ૂ લોમાં થીક ું શીખતા નથી. એમને

Page | 209
તક આપીને સમય વેડફાશે, પણ માણસ ુ ધરશે ન હ ! ’

અને ોફસર કહ છે ◌ઃ ‘ બદલશે માણસ બદલાઈ શક છે . લે કન લોગ તબ બદલતે હ

જબ વો કગાર પે ખડ હોતે હ. પીપલ ચે જ હન ધે આર ઓન ધ એજ!’ યાર બ ું

થર, ું વા , આરામદાયક હોય, ધરતીની છાતી અને આસમાનનો આગોશ હોય,

પાસા પોબાર પડતા હોય, યાર કોઈ નથી બદલા .ું આદત ુ જબ બધા મ ું તેમ

ળવી વી ય છે . ‘ પીપલ ડૉ ટ ચે જ હન ધે હવ બૅટર ઓ શન. ધે ચે જ હન

ધે ફ લ ધેર ઇઝ નો ઓ શન. સલની હોડ ડામાડોળ થાય, યાર એને તોરલના

શ દોમાં વનમં સં ભળાય છે !

ખેર, એ લઅન પણ સમ છે ક માનવ તને પણ એના

આગવા સં બ ં ધોના સમીકરણો છે . ઇ કથી િવરહ ુ ધીની સં વેદનાઓ છે . ૃ ુ અને

એકલતાની સતામણી છે . અને ભયની ક ેમની ધાર પર ઉભેલો માણસ ધર ૂ ળથી

બદલાઈ શક છે . યાર અહસાસ થાય ક હવે આગળ વધવાનો માગ જ નથી, અને એક

ખોટા ડગલાથી સી ું ખીણમાં પટકાવા ું થશે, યાર દરથી પ રવતન વીકારા ું હોય

છે ! લેગ ફાટ નીકળે તો ગં દક સાફ થતી હોય છે . રોજ ાસવાદ ુ મલા થાય, તો

વોટબે ક પો લ ટ સ ું થાન ફઅર જ ટસ લઈ શક છે . મોહભં ગ થાય તો ૂ યોની

‘ કમત’ ગળે ઉતર છે . ખોટ કયા પછ ધં ધામાં યાન વધે છે . ડાયા બ ટસ ક

કોલે ટોરલની બોડરલાઈન આવે તો ડાયેટ ક ોલ અને કસરત ચા ુ થઈ ય છે .

ુ માવી દ ધાની અ ુ ૂ િતથાય, યાર મહો બતની મદ ઘ બને છે . ુ કાળ પછ

પાણીનો સં હ થાય છે . નાપાસ થયા પછ વાં ચન તેજ બને છે . મેચ હાયા પછ

ટ મવક ખીલે છે . મેમો મ યા પછ ટાઈમ મેનેજમે ટ આવડ છે ! કગાર પે આ ક

બદલને ક શ આત હોતી હ! ઈ સ ુ મન નેચર.

ર ડર બરાદર િવ મ સં વત ૨૦૬૭માં ું ધાર ઉપર આવી

વ તેવા લયની તમાર જ દગીમાં રાહ જોશો ? ક સમય ૂ ચકતાવાપર ને લયના

Page | 210
કાઉ ટડાઉન પહલા જ તને બેહતર બનાવવા માટ બદલાશો? ર ડર બરાદર, ુ

ડસાઈડ. ઈ ્ સ એબાઉટ યોર ફ ુ ચર. વ સ અગેઇન, હપી ુ ઇયર !

ઝગ િથગ

ૂ ના ુ રાણા દવોને મ જતા જોયા છે

અને નવા દવતાઓને આવતા

યેક દવસે અને વરસે વરસે

ૂ િતઓ પડ છે અને િતમાઓ ઊભી થાય છે

આ .ુ ં .. હથોડ ની ભ ત ક ં !ં

( કાલ સે ડબગ )

Page | 211
 29.
ગયાં વષ , ર ાં વષ : ુ ખની આખી

અ ુ મ ણકા, દર ુ ઃખનાં કરણ...

દ વાલ પર લખી રાખ ુ ં : “આ સમય પણ ચા યો જશે

! ુ ખ પણ, ુ ઃખ પણ ! ન મદમાં છક જ ,ુ ં ન

વેદનામાં ૂ ટ જ ું ! ”

Page | 212
 આ ક ઝ ુ મ રઝમમાં, તે -મં દ ની દોડમાં, ટોક માકટના

કસીનોમાં, આડા ઉભા, ાં સા ધા સં બ ં ધોમાં, ભૌિતકવાદના ભાવમાં માણસ બ ુ

ુ ઃખી છે , એ ું બધાં જ માને છે . પણ ‘ઇસ શહર મ હર શ સ પરશાન સા ક ું હ?’ ગીત

રચા ું યાર કયાં લોબલાઇઝેશન ક ઇ ટરનેટ આ ું હ ?ું ચારસો વષ પહલાં

શે સિપયર ‘લાઇફ ઇઝ એ ડ ’ લખીને એ દ તાવેજ પર સીલ મા ુ યાર કયાં

ઔ ો ગક ાં િત થઇ હતી? હ રો વષ પહલાં અ ુ નને િવષાદયોગ થયો યાર કયાં

ટ વી-િસનેમા ું આ મણ હ ?ું એથીયે અગાઉ સીતા ધરતીમાં સમાવાની રડતાં રડતાં

માંગણી કર એ ું વા મી કએ લ ું યાર કયાં ગ એ ડકશન ક ટર રઝમના ો લે સ

હતા ?

મતલબ, માણસની ૃ વી હ ઉપરની સફર જ ‘સફ રગ’

(પીડા)થી છલોછલ રહતી આવી છે . જ દગી હં મેશા મધરાતના આકાશ વી હોય છે .

ુ ઃખના કાળા ઘે ુ ર ુ મટમાં વ ચે વ ચે ુ ખના સકડો ટમટમતાં તાર લયા ઝ ૂ કતાં

હોય! આખી જ દગી ફ મોમાં કોમનમેનને પડ કાબ ુ ખ વેચનારા મનમોહન દસાઇએ

તે ડ ેશનમાં આપઘાત કર લીધો હતો! પો ઝ ટવ એ ટટ ુ ડના સં િવધાન ું ‘ઓ ડ

મેન એ ડ ધ સી’ ુ તક લખીને કંઇક વાચકોના દલમાં ફાઇ ટગ પ રટ જગાવનાર

અન ટ હિમ વે ુદ ુ સાઇડ કર ને હાર ગયા હતા!

ઇન શોટ, મા આજની જ જ દગીમાં માણસ ુ ઃખી નથી.

ુ ઃખની જવાબદાર કોઇ ફલાણી સં ૃ િત ક ટકનોલો ના આ મણ પર વળગાડ શકાય

તેમ નથી ને ડાહ ડમર ફલ ુ ફ ના ફોતરાં વા શ દો ચા યા કરવાથી ુ ઃખ ભાગ ું

નથી ને ુ ખ આવ ું નથી. લેટસ એસે ટ ધ રયલ ફકટ. મ આપણી ચામડ ના રં ગ

સાથે આપણને ગમે ક ન ગમે, આપણે વવા ું હોય છે . (માઇકલ કસનની એ

બદલાવવા જતાં ું હાલત થઇ, એ યાદ છેને?) એમ ુ ઃખ પણ એકએક હાટબીટ સાથે

આપણને બીટ કરવાની કોિશશ કર ું રહ છે . જયાં કાશ, યાં પડછાયો, જયાં હોટ યાં

કો ડ, એમ જયાં ુ ખ યાં ુ ઃખ. શા ત ુ ખ ક ઇટનલ હિપનેસ એક ‘ ુ ટોિપયા’ છે .

Page | 213
એવો ટા ુ છે , ક પનામાં છે પણ હ કકતમાં નથી. યાં બધાને જ ું છે , પણ કોઇ યાં

પહ ચ ું નથી. ધકાર ક ઠંડક થાયી છે . કાશ ક ગરમી માટ ય ન કરવો પડ છે .

માટ એનો જ થો મયા દત છે . એ જ ર તે ુ ઃખ લાઇફ નામના િપ ઝાનો બેઝ છે અને

ુ ખ એના પરના ઓ લવ ટોિપ સ.

માણસ કમ સેડ સેડ છે , ને હપી હપી નથી? એના રઝ સ

એના સોફટવેરમાં છે . ઇ ટક સને લીધે માણસની ગિત થઇ, એને જ લીધે એ

વ ુ ુ ઃખી થતો ગયો છે . ઇ સ ઇ ટર ટગ પેરડોકસ ! ઇગો, કો પ ટશન, ક પે રઝન,

ીડ, ક લર ઇ ટકટ, સેક ુ આ લટ વા એલીમે ટસ ન હોત તો આ શ દો ડ ટલ

િ ટગને બદલે કદાચ તાડપ ી પર લખાયા હોત અને બી ઓ ુ ધી પહ યા જ ન

હોત! જ દગીના પડકારો સામે વ ુ ને વ ુ ચે ચડવાની આગ પો ઝ ટવ કરતાં ઘણી

વખત નેગે ટવ એનજ જ ભ ૂ કતી રાખે છે , એટલે મ મ ચ લત ુ ખોનો ાફ

વધતો ય છે , તેમ ુ ઃખો પણ વધતાં ય છે . ૃ િત પોતા ું બેલે સ ુ માવતી નથી.

એરક ડશનરથી ુ લગ પણ મળે છે ને એલજ પણ. મોબાઇલ ક ટ લેનથી લાઇફ

ફા ટ થાય છે પણ રસદ ઘટ ય છે ! લેમરની ચકાચ ધથી ઉ ેજના અનેકગણી

વધે છે અને પછ એ ન ભોગ યાની હતાશા પણ એટલી જ વધે છે !

એઝ ઓ વેઝ, આ પણ માણસના ઘણાં ુ ખોનો સં બ ં ધ

પોતાના સાથે ન હ, બી ઓ સાથે છે . સા ના શ દોમાં જોઇએ તો ‘હલ ઇઝ અધર

પીપલ’ યાને ‘બી ઓ’થી ુ ઃખ મળે છે . ેિમકા છોડ દ, એ ુ ઃખ કરતાં એ બી ને

ેમ કરવા લાગે એ ુ ઃખ રવ ું વ ુ અઘ ં છે . ુ મ અગર ુ જ કો ન ચાહો તો કોઇ

બાત ન હ, ુ મ કસી ઔર કો ચાહો તો ુ કલ હોગી! ુ કશ બાણીને યાં સાડા પાં ચ

કરોડની મેબેક કાર હોય તો આપણને અચરજ નથી થ ,ું પણ આપણા પાડોશીના

ગણામાં એ હોય તો અશાં િત થાય છે ! ઠપકો મેળવવા ું ુ ઃખ ન થાય, એટ ું

હરમાં એ મળે એ ું ુ ઃખ થાય છે . ઘણાં લોકો પધામાં ભાગ લે યાર ન હ, પણ તે

યાર જ દો તોને ણ કરતાં હોય છે .

Page | 214
 ૨૧મી સદ માં સૌથી વ ુ સમ યાઓ રલેશનિશ સની છે .

દરક ુ ઃખ ું પરં પરાગત ઔષધ ગણાય એ ‘લવ’ને લીધે નવા નવા ુ ઃખો ઉભા થાય

છે . જયાર આપણે ‘આઇ લવ ’ુ કહ એ છ એ, યાર ખોટા શ દો વાપર એ છ એ.

આપણી અપે ા ેમ કરવા કરતાં ેમ પામવાની વ ુ હોય છે . ેમ કયા કરવો હોય તો

કંઇ ો લે સ જ નથી. કયા કરો ૂ પચાપ ૂ ણામાંબેઠા બેઠા! ને રા રહો! પણ એમ

કોઇ ુ શ થઇ શક ું નથી. કારણ ક એ ેમના બદલામાં બી પાસેથી ેમ ઝં ખે છે .

એટલે તો, માણસના મોટાભાગના ુ ખ ું રમોટ કં ોલ એના પોતાના હાથમાં નથી.

ઉનાળાની બપોર પં ખો ફરતો હોય ને લાઇટ ન હોય તો માણસ અકળાઇ ઉઠ છે .

ોપટ માં ઇ વે ટ ક ુ હોય, એના ભાવ ન વધે તો ું ઝારો થવા લાગે છે . બ ું સર ું

ચાલ ું હોય તો અણધાય અક માત થઇ શક છે . ૂ રના પાણી ઘરને પલાળ શક છે . ુ

નેવર નો! આ અસલામતી માણસને વ ુ ુ ઃખી બનાવે છે , પણ એ જ લાઇફને વ ુ

એકસાઇ ટગ બનાવે છે ! સ ૃ તો દર વષ વધતી જવાની છે , પણ એની સાથે જ એ

મેળવવાની ૂ ખ પણ વધતી ય છે . ુ જ કો ચાં દ લા ક દો, ુ જ કો તાર લાક દો,

ઔર સાર લાક દો! આઇ વો ટ ઇટ ઓલ, એ ડ આઇ વો ટ ઇટ નાઉ !

બધાને સફળ થ ું છે અને ઝટ સકસેસ લ થ ું છે . નો ટાઇમ

ુ વેઇટ. તપ યા કરવાની, ડા ઉતરવાની, મહનત કરવાની ધીરજ નથી. ઝટપટ

ફટાફટ દોડવા ું હોય યાર હલા-મોડા ગોઠણ છોલાયા િવના રહ ન હ. પહલાં ના

જમાનામાં માણસો થોડા વ ુ ુ ખી લાગતા, કારણ ક એ અ ાની હતાં. જગતમાં કવા

કવા આનં દોના ભોગવટા છે , એની એમને ખબર જ પડતી નહોતી. હવે મોલના

ચકચ કત ડ લેથી લઇને ટ વીના ચકાચક પડદ એમને ખબર પડ ય છે ક

જગતમાં માણવા ું કટ ું બ ું છે . અને આપણે કટલા પાછળ રહ ગયા છ એ!

અભાવથી પીડાતા ચે પય સ અને હડલ રસ વી જ દગી! શનથી બધાના

બોઇલર ગરમ રહ છે . દરનો ત પરનો ુ સો બહાર બી પર ઉતર આવે છે !

એક ુ ઃખ તો ઓસર ું નથી ને નવા શ થઇ ય છે ! મની ઇઝ વોટ મની ડઝ -એ

Page | 215
હવે છે વાડાના માણસને પણ સમ વા લા ું છે . એને પણ ગાં ધ ી ની સાદગી નથી

જોઇતી, િવજય મા યાનો ભપકો ખપે છે . ુ ુ નો? ગર બોની યથા કહતી આટ ફ મો

જોવા કોઇ ં પડપ ીવાળા નથી જતાં. એ બધા મ સે લગ વી કોમિશયલ

એ ટરટઇનરમાં જ ટોળે વળતાં ! પૈસામાં કદ ુ ખ નથી, પણ મનગમ ું ુખ

ખર દવાની ેવડ છે . બરાબર છે . કટલીક બાબતો િપયાથી મળતી નથી પણ વવા

માટ બી ઘણી બધી એવી ચીજો હોય છે િપયાથી (અને ફ ત િપયાથી જ) મળે

છે ! પૈસાથી સગવડો ખર દ શકાય છે અને સગવડોથી આરામ મળે છે . પણ એક

કાર ું ુ ખ છે . મનગમ ું એકાં ત માણ ું હોય ક સં ગીત, િપયા ું કવચ અમોઘ,

અભેદ છે . ુ ઃખ પૈસામાં નથી, ુ ઃખ પૈસા કમાવાને જ લ ય ગણ ું ક કમાયેલી

કમાણીથી જ દગી ણવી અને માણવી એ ક ફ ુ ઝનમાં છે , ાં અટક ું એ ન ન

થાય એ સમ યા ુ ઃખને જ મ આપે છે . બાક , મરવા ું જ હોય તો ટપાથ પર

તરફ ડયાં મારવા કરતાં આઈ.સી. .ુ માં મર ું બહતર છે . અમીરોને ઘની ગોળ ખાધા

િવના પણ ન દર આવી જતી હોય છે , અને મ ૂ રો આવતીકાલની ચતામાં આખી રાત

ઉ ગરો કરતા હોય છે !

માણસ ુ ઃખી છે કારણ ક માણસ િવચારશીલ અને સં વેદનશીલ

છે . એને લીધે જ એ ુ ખી પણ થઈ શક છે . ુ ખ ક ુ ઃખ સરવાળે િનયિતની,

પ ર થિતની શતરં જ છે . ‘આપ ુ ખી છો?’ એ નો જવાબ -તે સમય ુ જબ

બદલાતો રહ છે . જવાબ આપતી વખતે વો ૂ ડ, એવો જવાબ. આખો દવસ ુ ઃખી

માણસ રા ે કોઈ એક ટ લફોન આવી જવાથી ુ ખી ુ ખી ફ લ કરશે, એ ડ વાઈસે

વસા. વળ , વતમાનમાં મો ુ ં ુ ઃખ લાગ ું હોય એની તી તા એ ૂ તકાળ બ યા

પછ ઘટ ય છે . ( મ ક, વજન ું ૃ ,ુ ણયભં ગ). પણ વતમાનના ુ ખની

તી તા મ એ યાદગીર બને તેમ વધી ય છે ! ( ફિમલી વેકશન, એવોડ સેરમની,

મેરજ પાટ ) ુ ઃખી હોવામાં ઘણી વાર ુ ખી થવાની તકો પાયેલી છે . બલ ગેટસને

૧૦ કરોડની સં પિ વ યાથી રોમાં ચ ન હ થાય. પણ કોઈ ૂ ખડ બારસ ભખાર ને ૧૦

Page | 216
હ ર મળશે તો નાચી ઊઠશે! મો રસ મોટર લક દાયકાઓ અગાઉ ‘ ુ બડ’ ુ તક

લખે .ું પં ખી હિપનેસ ું એમાં િસ બોલ છે . પાડોશના બાળકોને મસ ઉજવતા જોઈને

બે ગર બ ભાઈ-બહન િનરાશ છે . એવામાં ુ ઈ દખાતા ુ બડને પકડવા દોડ છે .

ૂ તકાળ અને ભિવ યકાળની સફર કર ને પછ અ ુ ભવે છે ક ુ બડ તો પોતાના જ

ઘરમાં છે ! વનના નાના નાના આનં દોને ઓળખતા આવડ તો મોટ મોટ ુ શીઓના

ખ ના ઠલવાતા રહ છે . ુ જરાતમાં ૂ કંપ આ યો એ અગાઉની નોમલ થિત સાવ જ

ટન લાગતી હતી. પણ ૂ કંપ પછ એ પહલાં વી જ થિત બની (આફટરશોક

િવનાની થરતા) એ કવી રાહતદાયક લાગી? ૂ બ જોરથી લાગી હોય યાર પેશાબ

કરવામાં ક બેહદ તર યા બ યા હોઈએ યાર ઠંડા પાણીનો ૂ ં ટડો ગટગટાવવામાં

નોબલ ાઈઝ ક કટ વ ડ કપ યા ટલો જ આનં દ છે . ણક તો તમામ આનં દ

છે . ણક છે , માટ જ એ ુ ખ છે ! બાબત હં મેશા રહ છે , એમાં થી ુ ખ સરક ું ય

છે . રસના ચટકાં જ હોય. એટલે હની ૂ નમાં ુ ખ છે એ દાં પ યમાં નથી. તાજમહાલ

પાસે રકડ લઈ ઉભા રહનારાને તાજ રોમે ટક લાગતો નથી. સં તાનના જ મમાં

વધામણી છે એ એના ઉછે રમાં નથી. ુ જરાતી ભાષામાં ઘણી વહલી લખાયેલી સાય સ

ફકશન ીલર ‘ક પત ’માં એક ‘માયાચ ’ ું વણન હ ,ું માં ુ ખ અને ુ ઃખની

અ ુ ૂ િતવખતે માણસના દમાગમાં તરં ગો (ન ઝ સી ટમના ેઈન વે ઝ) જ મે,

એ જ કિમકલ રએકશન પેદા કર મમાં રહલા માયાચ ું નોબ ફરવી મન ફાવે યાર

ુ ખા ુ ૂ િતઅ ુ ભવવાની વાત હતી. ુ ખી થ ું એટ ું સહ ું હશે ? ના. ટ ું ુ ઃખ

ઘ , એટ ું જ ુ ખ ઈ ટ સ! ુ ઃખ એટલે ૃ િતઓ, યાદો. બચપણમાં ભોળપણ હોય છે ,

િનદ ષ ુ ધતા હોય છે , યાદો ઓછ હોય છે . એટલે જ બધા લોકોને ૂ તકાળમાં ુ ખના

ઘોડા ુ ર લાગતા હોય છે . બાળક મો ુ ં થાય તેમ જ દગીના અસલી ખેલ એની સામે

ભજવાય છે , એ ુ ઃખી ઈ સાન બનતો ય છે . પછ િવ ૃ િત, અ ત વને ૂ લવામાંજ

એ પરમ ુ ખની ા ત કર શક છે. માટ આવે છે યાન, સમાિધ, માટ આવે છે ાઉન

ુ ગર, આ કોહોલ. માટ આવે છે ચ ો, સં ગીત, પેશન, હોબી, લવ, પાટ . માટ બી

Page | 217
કોઈ પણ ‘ઈઝમ’ કરતાં ઓગઝમ ૃ વીના ઉ વકાળથી હિપનેસ ું અ ટ મેટ

ડ ટનેશન ર ું છે . પણ એ મેળવવા માટ ય ઘણા ુ ઃખો ભોગવવા પડ છે . તો પછ

આજના માણસે ુ ખી બનવા ું કર ?ું આનો કોઈ જનરલ એ ડ ફાઈનલ એ સર નથી.

કારણ ક, બધાની ુ ખની યા યાઓ અલગ-અલગ છે .

જો ક, ુ ખ શોધવા માટ અ યા મનો ર તો એટલો જ

ખતરનાક છે , ટલો િનરં ુ શ મનોરં જનનો માગ! ઈ છાઓને દબાવી દવાથી કદાચ

ુ ઃખ તો હટ ય છે પણ એ તો ઈ ટરવલ પોઈ ટ થયો. કામનાઓ શમી જવાથી ુખ

મળવાની સં ભાવનાઓ પણ ખતમ થઈ ય છે . આપણે ુ લ ગીઅરની ન હ, લસ

સાઈડની તલાશ કર એ છ એ. તો પછ ? િસ પલ. પહલાં તો જ દગી પરફ ટ હોય એવા

વાબો જોવા ું બં ધ કરો. જ દગીમાં ત સારા હોવાથી ક ખરાબ હોવાથી ન હ પણ

લક હોવાથી મળે છે . અને અકળ છે , એ આપણા હાથની વાત નથી. એનો અથ

એવો નથી ક િન ય થઈને પડયા રહવા ું (તો ુ ઃખી થવા ું ફફટ પસ ટમાંથી હ ડ

પસ ટ થઈ જશે!) પણ કંઈ થાય એનો ચચરાટ અ ુ ભવીને ૂ લી જવા !ું ટ શન

નહ લેને કા! એમ કંઈ ૂ લ ુસહ

ં ું નથી, ફાઈન. ક ું ક બી ુ ં પકડતાં રહવા ું એટલે

પહ ું ટ ું જશે.

૧૯૧૩માં એલીનોર પોટર નામની લે ખકાએ ‘પોલીએના’

નામની કમાલ કતાબમાં એક આનં દ કાગડા વી અનાથ છોકર ના મા યમથી મ ની

‘ લેડ ગેઈમ’ શીખવાડ હતી. કંઈ ઘટના બની ગઈ, એ રવસમાં જઈ બદલાવી

શકાતી નથી, માટ એની સાર બા ુ ઓ જોવાની! અક માત થઈને હાથ ભાં ગે તો

િવચારવા ું ક સા ં, મર તો નથી ગયા! પા કટ ચોરાઈ ય તો મન મનાવવા ું ક

અપહરણ તો નથી ગ !ું નાના-નાના ુ ઃખોનો ુ કાબલો આ કરામતથી થઈ શકશે.

ગેર ટડ! બી કટલીક બાબતોમાં સ નહાર મફતમાં આપેલી ક પનાશ તને જરા કામે

લગાડવી. હિપનેસ ન હ તો એની ફ ટસી ભલી. મનમાં તો મ ુ બાલાને પણ રાણી

બનાવી શકાય ને ભારતના વડા ધાન પણ થઈ શકાય. વાત શેખચ લી ક ું ગેર લાલ
Page | 218
બનવાની નથી, એ ટવ બનવાની છે . તમારામાં રહલી કોઈ સ કશ તને પોકારો,

તમા ં આગ ું િવ રચતાં અને એમાં કગ ક વીન બનતાં શીખો. કંઈ ઘટનાઓ

બને એને ‘ ુ ઈશ’ને બદલે ‘એ ુ ઝમે ટ’થી જોવાની કોિશશ કરો. ણો મોજથી

માણવા મળે એને આગલા-પાછલા િવચારો ું િપજણ ૂ ક ને હોશથી અને જોશથી વી

લેવી. અને મોટા મોટા ુ ઃખો? વેલ, કોઈ ધમ ુ તકને બદલે ‘ લિવગ ઈટ અપ’ નામની

મે સકન ફ મના એક સં વાદમાંથી બં દાને એની ચાવી જડ છે ઃ તમે જ દગીને નફરત

કરશો, તો જ દગી તમને નફરત કરશે. યાર તમને નાના નાના ો લે સ પણ

ગગન ું બી ક પાતાળભેદ લાગે, ણે ણે વવા ું અસ લાગે યાર સમજ ું ક

લાઈફને આપણે બરાબર સમ યા નથી. લાઈફ એક મ ટ ચેનલ ટ વી સેટ છે . એક

રસ છે . રિવવાર જલસા કરો, સોમવાર પ ર રગડાઈ ય! જ દગી એટલે જ લે ગ

ઈન પા ્ કસ, ા ગ ઈન હો પટ સ. તમને ભેટ એને હાલથી ભેટો. તમને ન ભેટ

એનો અફસોસ ક ુ સો કરવાને બદલે એનાથી ૂ ર રહો. ો લે સ નાના હોય ક

મોટા... ારક તમે તશો, ારક ો લેમ તશે. (સતત બેમાં થી કોઈ ત ું ન હ

રહ) પડ વ, ઉભા થાવ. એટલી વખત ઉભા થાવ ટલી વખત જ ર હોય ! ુ ઃખ

દરક વખતે હાર જશે, એ ું નથી દો તો. એ તે યાર એ વીકારવા ટલા

વા તવવાદ બનીને ુ ઃખને પસાર કરતાં શીખો. ‘હર પોટર’ના પાં ચ મા ભાગમાં મ ત

વોટ છે ઃ જ દગી કોઈની સાથે યાય નથી કરતી. એ તો આપણી ઉપર છે ક આપણે

રોતા રહ એ ક પછ હસતા હસતા ુ કાબલો કર એ. લાઈફ ઈઝ વેઈ ટગ, લાઈફ ઈઝ

હોપ. તૈત રય ઉપિનષદના ઋિષએ ું કહ ું એ વનિવરોધી ચતકો કદ ન હ જણાવે.

એમણે કહ ું ‘યદષ આકાશે આનં દો ન યા ,્ કો હવા માક ાણયાત?’ (જો આ

ૃ ટમાં આનં દ ું ત વ ન હોત, તો ાસ પણ કોઈ શા માટ લેત?) લાઈફ ઈઝ

ુ ટ લ, ઈફ ુ લન ુ લવ ઈટ. સ ચાઈ પીડાદાયક હોય છે , પણ એનો વીકાર

શાં િત આપે છે . વા છો એવા દખાવાથી ુ ખી થવાશે. નથી તેની પાછળ ભાગવામાં

ાં ક છે તે ટ ન ય એની કાળ રાખવી.

Page | 219
બાક દ વાલ પર લખી રાખ ું : ‘ આ સમય પણ ચા યો જશે ! ’ ુ ખ પણ, ુ ઃખ

પણ ! ન મદમાં છક જ ,ું ન વેદનામાં ૂ ટ જ !ું એ જોય! ગવ ચીઅર લ હગ ુ

ડઅર લેઝસ !

બાય ધ વે, આ વાં ચીને આપ ુ ખી થયા ક ુ ઃખી ?

(શીષક પં તઃ ૂ કશ જોશી)

ફા ટ ફોરવડ

સં વત બદલાય છે ,

પણ સં બ ં ધ ન હ !

( ુ રશ કોઠાર ની પં તઓ સં ગાથે હપી ુ ઈયર ! )

Page | 220
 30.

સરદારઃ ચેર િતભા,

ગગન ુ ં બી િતમા !
સરદાર પટલની યશકલગીમાં કવી ર તે ઉમેરા ુ ં હ ુ ં અ વર

રા ય ુ ં પ ?

Page | 221
એક ફ મી કહાની લાગે એવી સ યકથા છે :

ભારત આઝાદ થ ,ું યાર રજવાડાં ઓના એક કરણનો પડકાર

ઉભો થયો હતો, એ વાત તો ણે ૂ ની થઈ ગઈ છે . રિસક ુ જનો હ ાબાદ ક

ૂ નાગઢની તવા રખી દા તાનો વાગોળતા થાકતા નથી. પણ કા મીરની મ વતં

રહવાની ુ જલી ઉપડ હોય એવા બી કટલાક ◌ાર યો જ હતા. એક હ ું રાજ થાન ું

અ વર. અ વરના મહારા એ ભારતનો રા વજ ફરકાવવાનો ઈ કાર કર ને પોતાનો

જ પચરં ગી વજ ફરકાવવાનો ચા ુ રા યો હતો. મહારા પાલામે ટમાં નોમેની હતા,

પણ ભારત સરકારની નીિતઓ િવ ધ ઝેર ઓકતા. અ વરના દ વાન આ જ ૃિ

રા યમાં કરતા. કહવાય છે ક પા ક તાનને િવવાદનો ુ ો મળે એ માટ મહારા એ

કોમવાદ વલણ શ કર , લ ુ મતીઓને રં ડવા ું શ કર .ું ુ ધ અ ભયાન તગત

ક તાનોનો સફાયો બોલાવી દવાયો હતો. સરદાર પટલ દ હ બેઠ બેઠ બસ તમાશો

ૂ પચાપ જોતા હતા. રજવાડાની ત રક બાબતોમાં સીધી દખલગીર કર, તો બી

રા ઓ નારાજ થઈ ય. એવામાં અચાનક ૩૦ ુ આર , ૧૯૪૮ના રોજ ગાં ધ ી ની

હ યા થઈ ગઈ. દશ જ ન હ, સરદાર પણ ખળભળ ઉઠયા. સરદાર ેમીઓએ

ગાં ધી એ નેહ ખાતર કરલા અ યાયની સાથોસાથ યાય ુ ર ું એ ય યાદ રાખ ું

જોઈએ ક ગાં ધી ન હોત તો વ લભભાઈ પટલ એક િવલાયતી બે ર ટર જ ર ા હોત,

સરદાર ન હ. ફ મર સરદાર માટ ગાં ધીની િવદાય એવો ય તગત ઝટકો હતો ક

થોડા સ તાહો પછ એમને જબરો હાટ એટક આવેલો!

ગાં ધી ના અવસાન બાદ સં ુ ત રા માં બધા દશોના વજ

અડધી કાઢ એ ફર ા, પણ અ વર ુ માખીથી પોતાનો ઝં ડો નીચે ન કય . લોકોમાં

વાભાિવક ગણગણાટ થયો. ી ફ ુ ્ રઆર એ દખાવ ખાતર મહારા એ એક

શોકસભા ગોઠવી. માં એ હાજર ર ા, પણ બોલવાથી કતરાતા ર ા. બી દવસે

સવાર સરદાર મહારા ને દ હ તેડા યા. એ જ રા ે ૯ વાગે ઓલ ઈ ડયા ર ડયો પર

Page | 222
હડલાઈન ઝ
ુ હતાઃ ગાં ધી ની હ યામાં હાથ ધરાવતા કાવતરાં ખોર તર ક અલવરના

મહારા શકમં દ સા બત થયા છે . એમને દ હ છોડવાની મનાઈ ફરમાવવામાં આવી

છે . ભારત સરકારના ૃ હખાતાએ આ મામલે મહારા અને દ વાનની સં ડોવણીની

તપાસ શ કરાવી છે , અને અ ય રજવાડાઓની સં મિતથી અ વરના એડિમિન શન

માટ ભારત સરકારના એક િતિનિધની િન ુ ત થઈ છે ! ૧૦ દવસ પછ દ હ થી

િનમાયેલા વહ વટદાર અ વરના મં ાલય પર િતરં ગો ફરકા યો, અને િનવેદન હર

ક ુ ક ‘આ તો છ મહ ના પહલા જ થઈ જવાની જ ર હતી!’ એ ઘટનાના પાં ચ દવસ

પછ સરદાર પટલ ુ દ અ વર પહ યા. ૧૯૪૦માં ટટની ુ લાકાતે આવેલા ટશ

વાઈસરોય ું દબદબાથી મહારા એ વાગત કર ,ું એથી યે વ ુ ભપકાદાર ર તે

સરદાર ું વાગત થ .ું સાં રાજ રિશ કોલેજના ાઉ ડમાં સરદાર પોતાની લા ણક

કટા િમિ ત ધારદાર બાનીમાં વચન આ .ું ુ ં કરતાં પહલા ઉધામા કરવા માં ગતા

મહારા ેમી ત વોને ચીમક પણ આપી દ ધી ‘‘તમારામાં ના ઘણાય પાસે ચકચકતી

તલવારો હશે, પણ હવે એ ું મહ વ ઝા ૂ ટ ું ય ર ું નથી. સાવરણીથી કમ સે કમ

કચરો તો વળાય, તલવારથી તો એ ય ન થાય!’’ અ વર િવમાની મથક ઉતરતાવત

સરદાર મહારા ના સાળાને બોલા યા હતા. કહ ું ક ‘તમારા બહન (મહારાણી)ને

કહજો, એમના પિતની ચતા ન કર. એ ુર ત છે .’ પછ ના થોડાક દવસોમાં બે

ઘટનાઓ બની. હ ુ ગાં ધીહ યાની ંચ ચા ુ હતી, યાં જ ૧૮ માચ અ વરના

મહારા એ ભરત ુ ર, ધોલ ુ ર અને કરૌલીના બનેલા ‘મ ય’ ુ િનયન ( મ

મનગર, ભાવનગર, ગ ડલ, મોરબી વગેરને ભેળવીને એક સૌરા રચવામાં આવે ું

તેમ!) સાથે ભળ જઈને ભારત સાથે જોડાણ કરતાં દ તાવેજ પર સહ કર આપી હતી!

એ પછ તરત જ એવી હરાત થઈ હતી ક ગાં ધી હ યામાં અ વરના મહારા ની કોઈ

સં ડોવણી નથી, એ ું તપાસ કરતા ણવા મ ું છે . એટલે એમને િનદ ષ ઠરવી ુ ત

કરાયા છે ! આ , અ વર રાજ થાન ુ રઝમની હરાતોમાં િવદશી સહલાણીઓને

ભારતમાં આકષ છે ! યાં ભારતીય વાઘો ું સા ર કા અ યાર ય છે .

Page | 223
***

પાઠ ુ રો થાય અને િવ ાથ ઓને વા યાય મળે , એમ અહ

કટલીક શીખ લેવા વી છે . સરદાર અ વરને ભારતમાં ભેળવવા માટ કોઈ ઉતાવ ળ ું

પગ ું ભ ુ નહો .ું ૭ ુ આર , ૧૯૪૮ના રોજ અ ય રા ઓને આપેલા વચન ુ જબ

એ ત રક મામલામાં દખલ કર ને માંડ એકઠા થયેલા અ ય રજવાડાઓમાં ચણભણ

કરવા માં ગતા નહોતા. પણ દશ હતને ખાતર ગાં ધ ીહ યા વી ગત આઘાત આપતી

જડ માંથી પણ ત કાળ ટ બનાવતા એમને ખચકાટ થયો નહોતો! (આ ભ ય,

િસ ધાં તો, સૌજ ય આ બ ું ડાઈિનગ ટબલ પરની ડબે સ ક લોગ પરના

બખાળાઓમાં શોભે- ૃ ણ, ચાણ ક સરદાર એવી ું વાળ ૂ ફયાણી સલાહોની ચતા

કર તો પ ર ાણાય સા ુ નામ, િવનાશાય ચ ુ તામ ું કામ ાર કર?) શોક-

િવષાદની એ પળોમાં પણ સરદાર વ થ ચ ે એક અખં ડ ભારત ગેની ૂ હરચના

કોઠા ૂ ઝથીિવચાર શ ા હતા. આક મક ઘટના ું તકમાં પાં તર કર શ ા હતા.

ુ ચાઈ અને ૂ હા મકતા વ ચેની પાતળ ભેદરખા ઈરાદાની હોય છે . સરદાર

પોતાના ફાયદા માટ ન હ, પણ સમ દશના ભિવ ય ખાતર ગાં ધી ની લાશનો પણ

ઉપયોગ કરવામાં લગીર શરમ રાખી નહોતી. એમ ું ઈ ટલીજ સ નેટવક પસનલ

રલેશ સ પર હ ,ું પગાર પર ન હ. એટલે મહારા ને ભીડવવા ુ રતી- ભેદ મા હતી

એમની પાસે તૈયાર પડ હતી. ગાં ધીહ યા પછ ના રા ય ત ધતાના વાતાવરણમાં

મહારા કંઈ પણ આ ુ ંઅવ ં કર, તો જ એમને જોખી લે. ટાઈિમગ પરફ ટ હ .ું

કચર થ ું હોય તો ય ઘર-ઓ ફસના કામ ૂ લી જવાય એવી આપણી પ ર થિત વ ચે

સરદાર સગા બાપથી િવશેષ ગાં ધીના િનધન સમયે દશ માટના એમના એ ડામાં

ફોક ડ હતા. વેવલાઈ એમની ન ર પટલાઇ સાથે ટક ન શક. એટલે તો ભારત

િવભાજન અિનવાય છે , એ લાગણીશીલ ગાં ધીની પહલાં એ ત કાલીન થિત ુ જબ

સમ ગયા હતા, અને કઠોરતાથી ભાગલાનો તાવ વીકાર દશના બે ઉભા ફા ડયા

થાય એને બદલે સરહદ ચોિથયાં દશો ુ માવીને પણ બાક ના િવરાટ ભારતને

Page | 224
િવકસીત કરવા બચાવવામાં સફળ થયા હતા. પણ આ મ મતા પાછળ એક િનમળ

સં વેદનશીલતાની સરવાણી ૂ કાઇ નહોતી. આ પારાવાર ટ શન અને ધમાલ વ ચે એ

અ વરના એક ુ વાન મહારાણીની માનિસક પરશાની અને એમને કોઠ ટાઢક આપતો

સં દશો પહ ચાડવાની કાળ ૂ યાનહોતા ! આવી ચોકસાઇ ૂ વકની ચીવટને લીધે તો

ૂ રો સ પણ સરદારનો પડ ો બોલ ઝીલવા ત પર હતા.

સરદારને સગવડ ુ જબ હ ુ વાદ (કોમી રમખાણોમાં

સં ડોવાયેલા ુ લીમો સાથે કડક હાથેકામ લેવા ક સોમનાથના ણ ધાર બદલ) ક

લ ુ મતીવાદ (આરએસએસની ઉ ટ કા કરનાર, બં ધારણમાં માઇનો રટ ઝ માટની

કલમો ર ૂ કરનાર) ક પછ ૂ ડ વાદ ( બરલાઓના દો ત, ઉદાર આિથક નીિતના

ુ ત હમાયતી, લાયસ સરાજના ુ ત િવરોધી, સા યવાદ મ ૂર દોલનને ઉગતા

જ ડામી દનાર)ના લેબલ લગાડ જોવામાં જોનારને કદાચ સરળતા થાય છે . પણ

સરદાર મા એક જ વાદમાં માનતા હતા. રા વાદ ! એ માટ કંઇ જ ર હ ું એ

એમણે વીકા ુ અને તીનપા ટયાઓની ટ કા ક ુ ગલખોર ની પરવા િવના કર બતા ું

! જ ટ િથક, હાડોહાડ ‘ હાદ ’ ૃ િતના અને પા ક તાન સાથે ભળ હ ુ ઓને પરશાન

કરનાર હ ાબાદના િનઝામ ક ભગવા રં ગે રં ગાયેલા ગણાતા અ વરના મહારા ને

સરદાર એક જ દવાનો ડોઝ પીવડા યો. બં ને પાસેથી ુ ત ૂ વકએમના રા યો

ખાલસા કરા યા. પોતાના માટ ? હ ુ કાડ ક ુ લીમ કાડ માટ ? ના. વતં

સાવભૌમ સં વૈધાિનક ભારત માટ ! હ ુ - ુ લમ સે ટ મે ટસની રાજક ય પરવા િવના

રોક ુ ં પરખાવી દવાનો એમનો પ ટ વ તા વભાવ હતો ! એટલે જ જો સરદાર

વતા હોત અને ભારતના ુ કાની બ યા હોત, તો આિથક ઉદાર કરણ ૪૦ વષ પહલાં

થ ું હોત. આ ચીન કર છે , એ ાર ું ય ભારત લેબર ઓ રયે ટડ એ સપોટથી

કર ૂ હોત
ું અને સા યવાદ રિશયાને બદલે વાજબી ર તે ૂ ડ વાદ અમે રકાની

સાથે જોડાણ કર ુ ું હોત, એવા ઉ ોગપિતઓના િમ અને મહારા ઓના રાઝદાર

ગણાતા સરદાર ૧૫ ડસે બર, ૧૯૫૦ના રોજ ુ જર ગયા. આ વન ક ેસ પાટ ના

Page | 225
ખ નચી રહલો આ પાવર લ પટલ ભાયડો, ભારતવષનો નાયબ વડા ધાન હતો.

એ ુ જર ગયો યાર િમલકતમાં હાથે કાં તેલા કપડા, ૩૦ વષ ૂ ની એક ઘ ડયાળ,

ૂ ટલીદાં ડ સાં ધેલા ચ મા ુ કતો ગયો ! સરદારની સતત સાથે રહલા દ કર

મણીબહને ૧૯૮૫માં એક ઇ ટર ુ માં કહ ું ક ૃ ુ ના ણ દવસ પહલાં ૧૨ ડસે બર

સરદાર દ હ થી ું બઇ જવા નીકળે લા, યાર મ ણબહનને બોલાવીને એક બો સ

આપે .ું ૂ ચનાઆપી ક મને કંઇ થાય તો આ બો સ જવાહરને પહ ચ ું કર .ું આમાં

કંઇ છે , એ ક ેસ ું છે . સરદારના િનધન પછ થોડા દવસે મ ણબહન નહ ને

મળવા ગયા. ઉઘાડયા િવના ું બં ધ બો સ એમને આ .ું પેટ એમની હાજર માં જ

ઉઘાડવામાં આવી. એમાં (એ જમાનાના) ૨૦ લાખથી વ ુ િપયા હતા. નો ઉપયોગ

નહ એ ૧૯૫૨ની થમ લોકસભાની ૂ ં ટણીમાંપ ને તાડવા કય હતો ! સરદાર

પટલ વા પોતાની િન ઠા, ાન, સ ચાઇ, ૂ રંદશી ુ જબ વખાણ ક ટ કા કરતાં

માણસને કોઇ ય કતગત લાભાલાભ ક ગમા-અણગમાની ખેવના નથી હોતી- એ

સમજવા ટલો ચો આપણો સં ુ ચત સમાજ યાર પણ નહોતો, અને પોતાની

ૃ િ ઓની ટપ ીથી બી ને મા યા કરતો સમાજ આ ય સરદારને ૂ રા સમ શક

તેમ નથી! સરદારને ય આ ખબર હતી, એટલે એમણે ટોળાઓની ઉપે ા કરવા ું અને

ુ વીઓથી તર રાખવા ું શીખી લી ુ હ !ું

***

બાઉ લાઇન પર બેટસમેનને ઝીલાવી દવા માટ ઉ તાદ

બોલર લલચામણો લટોસ નાખે અને ુ બેટસમેન એ પમાં આઉટ થાય, એમ

ુ જરાતમાં ૂ ં ટણીટાણે ુ યમં ી નર મોદ એ નમદાતટ િવ ું સૌથી ુ સરદાર

પટલ ું ‘ ટ ુ ઓફ ુ િનટ ’ બનાવવાની ઘોષણા કર અને સરદારની મૌન રહવાની

િવચ ણતા ૂ લી ૂ કલાિવપ ી આગેવાનો એની સામે ફ રયાદ કરવામાં કોટ એ ડ

બો ડ થઇ ગયા! ઓને ટલી પી કગ, બં ગાળ માટ વામી િવવેકાનં દ ું હોય ક

મહારા માં િશવા ું હોય- એથી અનેકગ ું મહાન દાન સમ દશ માટ સરદાર
Page | 226
પટલ ું છે . પણ એમની સાદાઇ એટલી ક આ ખબર મોટ ભાગે ુ જરાતીઓને જ હોય

છે . ભારત માટ સરદાર લોહ પાણીવીયપસીનો એક કયા એ ભારતને ખાસ છે ન હ!

જગતમાં તો સરદાર ભારતના બ માક કહવાય છે , પણ બં નેના કામનો કલ અને

ચેલે જ સરખાવો તો જમનીના ઓટો વાન બ માકને ુ રોપના સરદાર પટલ એમ કહ ું

જોઇએ. ગીતાથી ગાં ધ ી ુ ધીની મેનેજમે ટ િથયર ઝ ટડ કરતા અ યા ુ ઓ સરદારના

લીડરિશપ ફ ડા પર કદ કોપ રટ વકશોપ કરતા નથી ! ઇનફ. જયાર ભાષામાં

ુ િનયા સમજતી હોય, એમાં એને સમ વવી જોઇએ. ગાં ધી એ પણ કો ુ િનકશન

ખાતર રામ ૂ નથી ચરખા ુ ધી ું ‘મોકટલ’ (બા ુ માં કોકટલ તો ન કહવાય ને!) મોડલ

બના ું હ ,ું અને લોકોને આક યા હતાં. ડફોળે રો સરદાર ું સૌથી ુ ૂત

ુ જરાતમાં બને એ િવચારમા થી ‘આગબ ૂ લા’ થઇને એને ડઝનીલે ડના કા ુ ન સાથે

સરખાવે છે ! છે લાં ૫૪ વષમાં ૬૦ અબજ ( ુ િનયાની ુ લ વસિતના ૧૦ ગણા!) લોકો

ડઝનીલે ડની ુ લાકાતે આવી ૂ કયાછે ! ટ ુ ઓફ લબટ મા ૂ ત ં નથી.

અમે રકન ના િમ જની ઓળખ છે . અમે રકનો શેર એ શેર એ લકનના ૂ તળા

નથી ુ કતા, પણ લા ર ધેન લાઇફ લકન મેમો રયલ બનાવવા ું ૂ કયાનથી. લબટ

ટલી જ ઇ ટરનેશનલી અપી લગ ફ લગ ુ િનટ ની છે . એ નામનો ાસ મળે , તો

આપોઆપ જ રડ મેઇડ ા ડગ થ ું ય! ુ જરાત સરદારની એક ચં ડ િતમા

બનાવે, એમાં અને માયાવતી શેર એ શેર એ પોતાના પસવાળા ૂ તળાઓ ખડક દ-

તેમાં ુ િનયાદ ફક છે . કોઇ ું ઋણ ૂ કવવા ું ુ લાઇ ય, તો ખાનદાન માણસ સામે

ચાલીને ચ ૃ યાજ સ હત એ પા ં વાળે . ઇિતહાસ બોધ ન ધરાવતાં ભારતીયો

ૂ તળા પયટનના બહાને પણ રજવાડાં ની એકતા અને રા િનમાણ િવશે ણે, ક

પરદશીઓ સોવેિનયર તર ક સરદાર ું િમનીએચર સાથે લઇ ય એ તો ર ળયામણી

ઘડ છે . જગત આ ા ડગ અને માક ટગની ભાષા સમ છે . એ ઝં ઝાવાત સામે

ઉખડ જવાને બદલે એ જ પવન સઢમાં ભર હાણને મં જલે પહ ચાડનાર કસબી

ક તાન ગણાય! હ ર કરોડ તો પાણીદાર ુ જરાતીઓ પા ુ ં માર ને ઉભા કર લેશે,

Page | 227
પણ હ ર કરોડ માનવીઓમાં બીજો સરદાર પટલ વાયડા િવવેચનોથી પેદા ન હ થાય

ફા ટ ફોરવડ

‘ સમાજ પોતાના નાયક ું સમયસર સ માન કરતો નથી, સમય એ સમાજને

અપમાનને લાયક ગણે છે . ’

Page | 228
 31.
ન ૂ ફાન મ લોગ ક આિશયાને ઊડ તે હ..

ઉન ૂ ફાન મ હમ અપને ચ બિનયાન ુ ખાતે હ..

ૃ ટની શ આતમાં ક ું જ નહો ....

ું

....પછ રજનીકાં તે ક ું લેટ ધેર બી ગોડ !

* રજનીકાં ત સન લાસીસ એટલે નથી પહરતો ક ૂ યના કરણોથી એની ખને ર ણ

મળે , પણ એટલે પહર છે ક ૂ ય રજનીકાં તની ખોના તેજથી બચી શક !

* ડાયનોસોર રજનીકાં ત પાસેથી એકવાર પૈસા ઉછ ના લીધા અને પાછા ન આ યા.

...એ સમય પછ ડાયનોસોસ ધરતી પર દખાયા નથી.

Page | 229
* ૨૨ હ લનો ક એકવાર રજનીકાં ત સાથે અથડાયો. આ લોકો એને ‘ટાટા નેનો’

કાર તર ક ઓળખે છે !

* એકવાર રજનીકાં ત નાનો હતો, યાર કા મીર જઈ બરફના ુ કડાથી પવત

બનાવવાની રમત રમતો હતો....

....આ એ પવત ું નામ હમાલય છે .

* રજનીકાં તે ુ પરમેન સાથે ફાઈટ કર .

...એમાં શરત એ હતી, ક હાર તેણે પોતા ું અ ડરવેઅર બહાર પહર .ું

* ુ ટન કવી ર તે ુ જર ગયો ?

....પોતાના ભૌિતકશા ના િનયમોને રજનીકાં ત તોડતો હતો, એ જોઈ તે ું હાટફઈલ

થઈ ગ .ું

*દ ણમાં ુ નામી કવી ર તે આ ું ?

....રજનીકાં ત ું ગ ં બેસી ગ ું હોઈને એણે ચે ઈમાં જરાક વધાર સમય કોગળા કયા !

* એક વાર રજનીકાં તના પેટમાં ગેસ થવાથી એણે હગનો ફાકડો ભય અને....

....અમે રકામાં કટર ના વાવાઝો ુ ં આવી ગ .ું

* રજનીકાં તની આ મકથા ું નામ ું ?

.... ગનેસ ૂ ક ઓફ વ ડ રકોડસ !

* ડકશનેર માં ેટ, પ

ુ બ, વ ડર લ, ઓસમ, માવ સ, મેગા વા શ દો ૧૯૪૯ પછ

ઉમેરાયા.

.....કારણ ક, ૧૯૪૯માં રજનીકાં તનો જ મ થયો.

Page | 230
* યાર ગોડ ને આ યનો ચકો લાગે છે , યાર એ ું કહ છે ?

....ઓ માય રજનીકાં ત !

* આ ુ િનયામાં કાળા-ગોરા ું કંઈ છે જ ન હ. મણે રજનીકાં તના હાથનો માર ખાધો

એમની ચામડ નો રં ગ હ ુ ઘેરો છે !

* અમે રકા પાસે ૧૦,૦૦૦ િમસાઈલ, ૫,૦૦૦ અ ુ બો બ, ૭૦૦૦ ફાઈટર લેન, ૬૦૦૦

િશપ, ૩૫૦૦૦ રાઈફ સ છે ...અને ભારત પાસે ? એક રજનીકાં ત !

* એકવાર રજનીકાં તે ઘોડાને ગરદનેથી પકડ ને ચો કય ....

.... યારથી જગતમાં રાફ નામની િત આવી.

* િપયાનો નવો િસ બોલ વા તવમાં તો રજનીકાં તની સહ છે !

* રજનીકાં ત રસાઈકલ બનને ડ લટ કર શક છે .

* એક વાર ગ ણત િશ ક રજનીકાં તને ૂ છ ુ૧/૦

ં એટલે ?

રજનીકાંતે ક ું ‘મને ખબર નથી !’..... યારથી એનો જવાબ ‘અ યા યાિયત’

(અન ડફાઈ ડ/અનં ત) ગણાય છે !

* કટમાં ટોપર થ ું છે ? દરક સવાલના જવાબમાં રજનીકાં ત લખો. લ માકસ મળશે

* ઇ ટલ ું ન ું લોગન છે . રજનીકાંત ઈનસાઈડ !

* રજનીકાં ત ું ઈમેઈલ આઈડ છે .

મેઈલએટ રજનીકાં ત ડોટ કોમ.

* રજનીકાં ત લીિપગ પીલની બોટલ ખાઈ ગયો. પછ બસ, એની પાં પણો એક વખત

ઝપક .
Page | 231
* રજનીકાં તે એક વખત બગા ું ખા .ું

.... યારથી ૃ વી ફરતે ઓઝોન લેયર છે !

* રજનીકાં ત પર ગોળ ટ ....

....ગોળ ુ જર ગઈ !

* રોબોટ ર લઝ થઈ.

....રજનીકાં તે ટાઈ સ ઓફ ઇ ડયાને ણ ટાર આ યા !

***

અહાહાહા ! અ ત સવ રજની જો સનો રાફડો ફાટ ો છે .

રજનીકાંતને ડસીને કો ા ુ જર ગયો....રજનીકાં ત વરસાદમાં થી ૂ ત ં બનાવે.

વગૈરાહ વગૈરાહ. અહ તો કટલીક ુ ન ં દ આઇટ સ જ પેશ કર છે . બાક રજની

અનં ત, રજની કથા અનતા ! પ લકને જલસાટસડા પડ ગયા છે . યાં ુ ઓ યાં લોકો

રજનીકાંતના મેસેજ ફોરવ ્ ડ કર છે . વાસી એસએમએસ પડતા ૂ ક, ફળ ુ પભે ુ ં કામે

લગાડ તા બનાવે છે . ઈ ટરનેટ પર ઘમાસણ મચાવે છે . એનાકો ડાવાળો અ ત

જોક તો હરમાં લખી શકાય તેમ નથી. એક ુ અલી, ઈટસ વેર ઇ ટર ટગ

સાયકોલો કલ ફનોિમના. લોકો આમ તો બ ુ લો કલ હોય છે , અને એક હદથી

વધાર ફાં કાફોજદાર (િશ ટ ુ જરાતીમાં કહ એ તો અિત યો ત) પચાવી શકતા નથી.

આ બકવાસ છે , ફાલ ુ છે , ભવાડા છે , ગ પા છે , બા લશ છે - એ ું બ ું કહ ને ઉતાર

પાડ છે . પણ કટલાં ક હ રોલોગ પર એ જ પ લક મહરબાન થઈ ય છે . ના, એમની

કોઈ અ ૂ ત ૂ વટલ ટ પર ન હ. પણ એમની અદાઓ પર, એમના નખરાઓ પર !

અને એમની ‘ઈ ટાઈલ’ને દલ ફાડ ને મહો બત કર છે . એમને પોતીકા ગણી એમના

પર ખડખડાટ હસે છે . શાહ ખખાન માટ છે , ઈ ટલીજ ટ છે - ટપ બાય ટપ ફ મો

પસં દ કર , એના માક ટગથી બે દસકા લાં બી ક રઅર ઇિનગ અસલામત બોલી ૂ ડમાં

Page | 232
જમાવી શ ો છે . આમીરખાન ઇનોવે ટવ છે . ફ મોની પસં દગીમાં સે સે ટવ છે .

મોશનમાં એ ો છે . મજ ૂ ત મેથડ એકટર છે , પણ સલમાનખાન શાહ ખ ટલો

િમ ડયા ડલી ક આમીર ટલો ર જવાળો એ ટર ન હોવા છતાં એટલી જ લાં બી

ઇિનગ રમી ૂ ો છે ! અને અ યાર ‘વો ટડ’ અને ‘દબં ગ’ પછ ક ટ આઇકોન છે .

સલમાનને અ ુ ક કારના ુ લ ુ લ પાં ડ છાપ રોલ જ ફાવે છે , અને અ ય ુ માર વા

કોઈ એક ા એફટની લમણાઝ ક િવના એ પોતાની નેચરલ ગેઈમ જ રમે છે . એ

ટ કનકલી પરફ ટ ન હ હોય, પણ એનો કોર તોિતગ છે , અને ે કો પૈસાવ ૂ લ

તાળ ઓથી એને વધાવી લે છે ! તો ું લોકોનો ટ ટ જ સાવ આવો છો ? તો પછ ‘ ી

ઈ ડટયસ’ ક ‘લગે રહો ુ ાભાઈ’ મેગાહ ટ જ ન થતી હોત ! પણ ઓ ડય સ એકાદ

આવો કોઈ આઇકોન પસં દ કર છે અને પછ એના ઝમાં એ કોઈ દમાં ગ લડા યા

િવના બસ ગ મત કરવા માટ, જ ટ ફોર માઈ ડલેસ ફન એને લડ વધાવી અને

મોતીડ પ ખે છે . એની મયાદાઓને લોકો ણી જોઈને જ નજર દાજ કર છે . અને

એની ટાઈલ પર ફદા થઈ ય છે .

ખરખર તો દરક ુ ગને, દરક ક ચરને પોતાનો એક રજનીકાં ત

હોય જ છે . ત તા પર અ ભનેતાઓ બદલાયા કર છે , પા નથી બદલા .ું આ

સલમાનને સફળતા મળ રહ છે એવી જ દ વાળ ની રં ગોળ વા ચ િવ ચ

કપડાં સાથેના લાઉડ કરકટસ સાથે ગોિવદા ( અ ભનેતા તર ક પણ લાજવાબ હતો)

ભોગવી ૂ ો છે . એમ તો િમ ુ ન ું ચ વત શાસન પણ અચાનક ટ .એલ.બી. સાદ

એ ડ કંપનીના સાઉથ ઈ ડયન સકસ પર વ ચે ક ું ચાલી ગ ું હ ું ! ઇઇઇઇ..શ !

સફદ ૂ ટ પહર ને નાચતા તે ક ખામોઓઓશ ચ લાતા શ ુ ન વા ક સાઓને

બા ુ એ રાખીએ તો પણ હક કત એ છે ક દર થોડા સમયે એક ુ વાળ આવે છે -

િમ ુ ન, ગોિવદા, સલમાનનો.... માં સામે ચાલીને જ લોકો બેવ ૂ ફ બનીને હસવા,

મનોરં જન માણવા તલપાપડ બનતા રહ છે . પૈસા ખચ ને વૉટરપાકમાં પલળવા ક

થીમ પાકસના ડરામણા ચકડોળ, રોલરકો ટર વી રાઈડસમાં ડરવા માટ લોકો હ શે

Page | 233
હ શે કતાર નથી લગાવતા ? એ ું જ કંઈક ! આમ કોઈને તમે કહો, ક તને દોરડથી

અ ધર લટકાવી ું ક પાણીમાં ુ બકાં ખવડાવી ું તો એ મારવા દોડ ક ભાગી ટ....પણ

જોયરાઈડ ક ી સ ખાતર એ સામે ચાલીને આ ું બ ું કરવા દોટ ૂ ક ! વાત

રજનીકાંત મેિનયાની થતી હતી. રજનીકાં ત કંઈ ુ લા રાિશનો પહલો આવો લા ર ધેન

લાઈફ ુ પર ટાર નથી. વ સ અપોન એ ટાઈમ, રાજ ુ માર ભી ુ આ કરતે થે, ની !

રજનીકાંત બસ ક ડકટરમાં થી તો રાજ ુ માર પોલીસ ઇ પેકટરમાંથી હ રો બની ગયા

હતા. (એટલે જ કોમનમેનના ટ ટની એમને પરખ હશે ?) રજનીકાં તે િસગારટ હવામાં

ઉછાળ ક ગોગ સ ુ માવી પોતા ું રજવા ુ ં જમાવવાની શ આત કર , તો રાજ ુ માર

ખરજના અવાજમાં ડાયલો સ ઉછાળ ને ! હમ કો િમટા સક વો જમાને મ દમ નહ ,

જમાના હમ સે હ, હમ જમાને સે નહ ! વાહ વાહ ! રાજ ુ મારની એક એકટર તર ક

પારાવાર લિમટશ સ હતી. અ ુ ક પા ોમાં તો એની ક પના જ ન થઈ શક.

રાજ ુ મારને માર ખાતો ક પી શકો ? ગર બ બચારો ં પડ માં રહનારો ઇ સાન એ

બની શક ? એના ચહરા પર અ ુ ક એ સ ેશ સ મ રાજ થાનમાં નોફોલ ૂ ટ, એમ

પરમેન ટલી ૂ ટતા હતા. ચાહતની ુ માશ ક ર ૂ જનો રોમાંચ કદ ડોકાતો જ ન હ,

રાજ ુ મારના ચહરા પર (રજનીકાં ત તો ઘણો સ જ અ ભનેતા કહવાય એ ટએ !)

છતાં ય રાજ ુ માર ચા યો. આ વન ચા યો. દલીપ ુ મારોથી લઈને નાના પાટકર

સામે ટ ર લીધી, એવો ચા યો ! એના ફમસ ડાયલો સ ઢ યોગ બની ગયા ! ન

ક ઘર શીશ ક હોતે હ, વો ૂ સર ઘર પે પ થર નહ ...વાળા સં વાદ ું મો ડ ફકશન ન

ક ઘર શીશ ક હોતે હ, વો લાઈટ બં દ કર ક કપડ બદલતે હ, એ ું થ .ું આપ ક પાવ

બ ુ ત હસીન હ, ઇ હ જમીન પર મત ર ખયેગા, વના મૈલે હો યેગે ું એકસટ ડડ

વઝન આ ું - જમીન મૈલી હો યેગી !

એ ું નથી ક આ ું બ ું ભારતમાં જ થાય છે . અગાઉ

હોલી ૂ ડમાંચક નો રસ નામના એકશન ટાર ઝં ડા નાખી દ ધા હતા ! રજનીકાંતના

ઘણા જોક તો ચક નો રસ પર બનેલા જો સની કોપી છે . પછ િવન ડઝલ નામના

Page | 234
ટાલીયા એકશન ટાર ચક નો રસનો ુ ગ ખતમ થયા પછ થોડા સમય માટ એને

ર લેસ કરલો. અગાઉ વે ટન ફ મોથી છવાયેલા કલી ટ ઈ ટ ૂ ડ આ ું ટટસ

ભોગવે .ું િમ ુ ન તો ભારતમાં આ ય નામ મટ ને િવશેષણ છે , કોઈ તડક-ભડક

કપડાં, ગોગ સ, લાં બા વાળ રાખીને સીનસપાટા રાખનારા દશી જવાિનયાને તરત

િમ ુ ન કહવાઈ ય છે !

***

આ ખર ?

કમ રજનીકાં તના નામે આવા દબં ગ મેસે ઝ થયા કર ? અને

હર કોઈને એનો ુ ફ ઉઠાવવામાં લ જત આવે છે ? કારણ ક, ુ પર ુ મન બનવા ું

માણસમા ું ફિસલેશન છે . ભારતીય ુ રાણકથાઓ, અર બયન પર કથાઓ, ીક-

રોમન માયથોલો , અમે રકન કિમક સ-સઘળે એવા વીરનાયકો છે , અસં ભવને

સં ભવ બનાવી દ. ને કોઈ િનયમો લા ુ ન પડ ુ દરતને પણ તોડ -મરોડ શક.

દ રયા વ ચે ર તો કર અને ૂ રજને ગળ ય ! આ બે ઝકલી, કાળાધોળ પીળા

સોનેર લાલ હર કોઈ રં ગના માથાના માનવીની ફ ટસી છે . પોતે નોબડ છે , મયાદા-

નબળાઈઓથી ભર ૂ ર છે . ક ું પે યલ પરા મ કર શક તેમ નથી, એ માણસને ખબર

છે . એટલે એને એક અવા તિવક ૃ ટ રચવી ગમે છે - યાં કા ૂ ન પણ કોઈ

કરામતબાજની કદમબોસી કર ! ફોમા લટ માં થી ડમ હર કોઈ ઝં ખે છે . સ નીચે

કરડાયેલી પોતાની લાઈફમાં આવા ઇમે ને ટવ ફનનો એક એ કપ શોધે છે , આદમી,

ટિપકલ િસ રયસનેસ વ ચે એક ેક લે છે . નફકરાઈ, આઝાદિમ , હમેશા એક

હ રોઈક પં ચ પેદા કર છે . બધાને એવા બે ફકર, બ દાસ બન ું દરથી ગમ ું હોય છે .

આપણા બધામાં એક ‘મેડનેસ ન’ પાયે ું હોય છે . ને ક ું ક ઉલટા ુ લટા કર ,ું

અવળચં ડાઈ કરવી, થો ુ ં અતા કક ર તે િવચાર ને ુ -લાગણીના ભાર િવના મ તી

કરવી - આ બ ું ગમે છે . દ વાનગી પણ જવાન હોવાની સા બતી હોય છે . પી. . યાને

Page | 235
‘ ુ અર જોક’ પર હસીને પણ ુ વડગં ભીર ડાચાં સાથે બેઠલા કોઈ મહામં ડલે ર ક

ર પેકટડ ઓનરબલ સર/મેડમ કરતા વ ુ ‘ રચ’ હોવાનો વૈભવ માણી શકાય છે .

ારક કોઈ ન િનહાળે યાર અર સા સામે ક દ રયા કનાર આપણે ખાનગીમાં થોડાક

ગાં ડા ચેનચાળા નથી કરતા ? ( ન કરતા હો, તો હર વનમાં તમે જોખમી ગણાવ !

) રજનીકાં ત ટાઇપનો મેવ રક ઝી વેવ આપણા આ પાગલપનના પવનને ઉડાડવા

માટના બ ૂ સ આપે છે . કદ નથી કર શકવાના, એ કોઈનાથી થઈ શક છે - એવી

બે ઘડ ની મોજ આપે છે . જમાનો એવો છે ક એ ટરટઈનમે ટ વ ડમાં ‘ચીપ’ ઇઝ

કો ટલી ! ચીપ દખા -વત

ું ું પણ એક પો ુ લર ા ડ છે ! યે બ ચ ક ખેલને ક ચીજ

ન હ...લગ યે તો ૂ ન િનકલ આતા હ....ટાઇટલ ક શેર કો દખો.....એક મારા, પર

સો લડ મારા હ ક નહ .

Page | 236
 32.
ચં દા ર... ચં દા ર... કભી તો જમ પર આ,

બૈઠગે, બાત કરગે...

ુ ં જો આ માર સાથે ગશે.. ચાંદ થોડો ચાંદ વો

લાગશે ! (અદ િમરઝા)

ચાં દની અને ૂ ધપ આવાળ શરદ ૂ નમ હમણા જ ૂ ર થઈ છે .

થોડાઘણા ધાિમક ઉ સવો, િમ ો સાથેની િપકિનક અને બચી ૂ ચી નવરાિ નીચોવી

લેવા માટની ખેલૈયાઓની િતમ તક િસવાય લોકોને હવે ૂ નમ ક અમાસનો ઝાઝો

Page | 237
ફરક પડતો નથી. કાં તો શહરોમાં ચાં દનીની ખબર જ ન પડ એટ ું ઝગઝગાટ

અજવા ં રહ ું હોય છે , કાં તો ચાંદની પણ વેશી ન શક એ ું ગાઢ ધા ં છવાયે ું

રહ ું હોય છે . ઈસરો ભલે ચં યાન મોકલવાની તૈયાર કર, બાળકો ભલે ચાં દામામાના

જોડકણા ૂ લોમાં ગણગણે... બે ઝકલી, આપણે ચં ુ લાલો અને ચં શ ુ મારોની

સરભરામાં ચાં દાને ૂ લતા જઈએ છ એ. ‘પોષી પોષી ૂ નમડ, અગાસીએ દખાયા

ચાં દ... ભાઈની બહન રમે ક જમે?’ તો લગભગ ગાયબ થઈ ગઈ છે. ‘ચાં દ પા

બાદલમ’ વાળ કરવા ચૌથ જ દગીમાં થી નીકળ ને ટ વી એ સ ક ફ મોમાં સમાઈ ગઈ

છે . ‘ ૂ ં શબનમી પહલે નહ થી ચાં દની’ વા ગીતોમાં ું જતો ઈદનો ચાં દ રમ ન

ૂ રો થાય પછ કટલા ચી ડોક આસમાનમાં નીરખીને િનહાળે છે ? ‘કહો ૂ નમના

ચાં દને...’ ના રાસો સવમાં મતા ખેલૈયાઓ ક ‘ચાં દો ઉ યો ચોકમાં’ની ગરબી જોઈ

િવખેરાતા દશકોમાં ના કટલા ઘેર જતી સમયે થોડ વાર વાહન પાક કર ને ચં માં સામે

તાકતા રહવાનો વૈભવ માણે છે ? ક ડલલાઈટ ડનરને રોમે ટક કહ એ, તો ૂ નલાઈટ

ડનરને ું કહ ?
ું િસ પલી ઈરો ટક ! વેલ, લોકો કદાચ એ ું માને છે ક, સનસેટ તો

હલ ટશને જ જઈને જોવાનો હોય, આપણા ગામની સીમમાં તો ુ લકટ ચાઈનીઝ

ૂ રજ ઢળતો હશે. ચાંદની રાતમાં તો ી નાઈટસ, ુ ડઝના પેકજમાં બીચ પર જઈએ,

યાર જ બેસવા ું હોય.

કદાચ ૧૯૬૯માં માણસ ચં પર પહો યો અને ચં ું વૈ ાિનક

િનર ણ - પર ણ થઈ ગ ,ું પછ માનવ ત ,ું કળાકારો ું ચાં દ યે ું ફિસનેશન

જરા ઓ ં થઈ ગ !ું ‘‘ચૌદહવી કા ચાં દ હો, યા આફતાબ હો’થી ‘ખોયા ખોયા ચાં દ’

કારના ૂ ન પે યલ ગીતો પણ ધીર ધીર ઘટતા ગયા. સાય ટ ટસે ૂ ન સાથે

હની ૂ ન શ ક ,ુ એમાં ચં ફરતે રહ ય - રોમાં ચ ું તેજોવલય હ ,ું એનો િમ ટક

ચામ હતો એ ૂ ં થાઈ ગયો. એ દોડતા સસલાં ક ની ૂ ણી કાં તની ડોશીમાને

સાચવનાર ફ ટસી બોલ મટ ને એક ખાડાટકરાવાળો ૂ ખરો ઉપ હ મટ ને જ રહ

ગયો! ચાં દાની સફર જવાની બાળવાતાઓ આઉટડટડ થઈ ગઈ, ચાં દાપોળ ઘીમાં

Page | 238
ઝબોળ ને ખાવાની મ લલકારતા બ ચાં ઓ બા - બા ુ બ યા પછ ચોકલેટ પે

સં તાનોને ખવડાવતા થઈ ગયા! ( સાદ િસવાય છે લે પતાસાં કયાર ખાધા હતા, યાદ

કરો! ) ચં ુ ખી કોઈ ચં ચલ નયન, ચપળ ચાલવાળ ચ ુ ર નાર હોય ક ચં હ તે

પોતે, જયાં ુ ધી કોઈ થો ુ ંક અ ું હોય એની ફરતે થો ુ ં ભેદભરમ ું ં વ ટળાયે ું

હોય, એની ફરતે જરા - તરા આવરણો હોય યાં ુ ધી એ વ ુ આકષક લાગે છે . એક

વાર એ ચાંદ કા ુ કડાને ‘એક લોર’ કર લો, એને ૂ ર ૂ રો ણી લો- પછ ઘણી

વખત એના માટ ું ખચાણ ઓસર જ ું હોય છે . ચરં વી સોમચં દ સાથે પણ ક ું ક

આ ું જ થ ું છે . ઈલેક િસટ ની ભ ૂ કતી રોશની સામે ચાંદની (બેટમેનના િવલન)

જોકરતણા સ ગ ‘ડા સ િવથ ડિવલ ઈન પેલ ૂ નલાઈટ’ની માફક ફ પડ રહ છે .

નવવ ૂ ના ઘટમાં
ૂં થી બહાર ડોકાતાં ુ ખકમળથી યે મોટો થાળ વડો શરદ ૂ નમનો

ચાં દ ટ ક ટ ક ને જોતી વખતે ું િવચારો આવી શક?

છ ્ , િવચારો નહ , ધસમસતા મો ં ું સં ગીત આવે દરથી, થે કસ ુ બોલી ૂ ડ,

આપણી પાસે િવ ે ઠ ચં ગીતોનો કોમળ, શીતળ, રશમી, ુ લાબી બગીચો મઘમઘે

છે !

***

હ દ િસનેમાના ફ ટા ટક, મેમોરબલ ૂન ુ ઝકમાં દમ ભર

ક ઉઘર ૂ ં હ ફર જો ચં દા, મ ુ મ સે યાર કર ૂ ં ગ,ી બાત હ ર કર ૂ ં ગીના

નટખટપણાની સાથે યે રાત ભીગી ભીગી, વો ચાં દ યારા યારા પણ આવે. પણ ન યે

ચાં દ હોગા, ન તાર રહગે, મગર હમ હમેશા ુ હાર રહગેના શા ત ણયિવષાદના

કિમટમે ટથી યે ચાં દ સા રોશન ચહરાની મ તીની વ ચે, પડોસની ખડક માં ઉખડા

ઉખડા દખાતા ચાંદ કા ુ કડાઓના િનસાસા વ ચે, મ તેરા ચાં દ, ૂ મેર ચાં દનીની

પર પરની મ કાબા અને આ સનમ મ ુ ર ચાં દની મ હમ...ના વીટ ચોકલેટ

રોમા સની વ ચે િશરમોર એ ું એક પસનલ ફવ રટ કલાિસક સ ગ છે ૧૯૫૨ની ‘ લ’

Page | 239
ફ મ (દવઆનં દ) માટ સા હર ુ િધયાનવીએ લખે .ું .. યે રાત, યે ચાં દની ફર કહાં...!

અહા ! આ ખા યે મ ુ રજની સ ગમાં ચાં દનીના પશ ચેતનવં તી બનતી સકળ ૃ ટ ું

ક ું મી ુ ં અને માદક વણન થ ું છે ! એમાં ય હમં ત ુ મારનો મખમલી અવાજ! ુન

દલ ક દા તાં કહ ને તી ારત ેમી ું કહ છે આગળ? પેડ ક શાખ પે સોઇ સોઇ

ચાં દની, તેર ખયાલોમ ખોઇ ખોઇ ચાં દની... ઔર થોડ દર મ થક ક લૌટ યે◌ેગી,

રાત યે બહાર ક ફર કભી ન આયેગી... દો એક પલ ઔર હ યે સમાં... ુન દલ

ક દા તાં ! અને? જરાક િવઝ ુ લાઇઝેશન તો ુ ઓ એટલે ાસા ુ ાસની ુ કબં દ અને

કિવતા વ ચેનો ફક સમ શેઃ લહર ક હોઠ પે ધીમા ધીમા રાગ હ, ભીગી હવા મ

ઠંડ ઠંડ આગ હ... ઇસ હસીન આગમ ુ ભી જલ ક દખ લે, ઝદગી ક ગીત ક ુન

બદલ ક દખ લે... ુ લને દ અબ ધડકનો ક બાં... યે રાત, યે ચાં દની ફર કહાં...

શરદ ુ નમ વી કોઇ રાતલડ એ ચં સાથે તારામૈ ક કરવાની તક ુ માવીને અફસોસ

કરતા હો, યાર ણે જ દગી, ુ શી, આશા, આનં દ બધા જ આપણને પોકાર છે - હ

તી બહાર હ, ઉઠતી જવાનીયાં, તાર ક છાઓમ, પહલે કહાનીયાં (એ ડ વોટ એ

કલાઇમેકસ!) એક બાર ચલ દયે અગર ુ ુ કાર ક, લૌટકરના આયગે કા ફલે બહાર

ક... આ અભી જ દગી હ જવાં... ુન દલ ક દા તાં !

ુ રબાન! આ ગીતને વારં વાર સાં ભળતા રહતાં વેદ અ તર

એટ ું જ ટચી ગીત ‘સપને’ ફ મ માટ લ ું અને એની લાજવાબ કચી ટ ુ ન રહમાને

બનાવી! કોણ કહ છે - આજકાલના ગીતોમાં રિપટ વે ુ નથી? આ સ ગ સાં ભળ

સાં ભળ ને પણ અ ૃ ત રહવાવાળ આખી એક જનરશન છે , ને પચાસ-સો વાર એ

સાં ભ યા પછ પણ ધરવ નથી થતો- અને હ ુ યે એ એટ ું શ શ લાગે છે . ચં દા ર,

ચં દા ર કભી તો જમ પર આ, બૈઠગે બાતે કરગે.... કવી મા ુ મ, શિમલી, ના ુ ક

સં વેદનાઓનો પેર તાં તણો અહ રચાયો છે ! ુ જ કો આને ઇધર લાજ આયે અગર,

ઓઢ ક આ ુ બાદલ ઘને..! (વાહ!) ુ લશન ુ લશન, વાદ વાદ બહતી હ રશમ

સી હવા, જ ં ગલજ ં ગલ પરબત પરબત હ ન દ મ સબ એક મેર િસવા...! અને એ

Page | 240
રાતના ગતી ખો પોતાની કંપની માટ ચાં દને ઇજન આપીને ું ઝં ખે છે ? આ

સપન ક નીલ નદ યાઁ મ હાયે, આ યે તાર ુ ન ક હમ હાર બનાયે, ઇન ું ધલી

ૂ ં ધલી રાહ મ હમ દોનો ખો યે.... હ રહરન અને સાધના સરગમે કસરકઢલા ૂ ધની

મ ગીતને બહલા ું છે - પર ઓના દશ વા ચાં દાને પાસે બોલાવીને બાળસહજ

િવ મયથી અહ સવાલો ૂ છવામાંઆવે છે ઃ િતતલી ક પર ક ૂ ં ઇતને રં ગીન હોતે હ?

(ચાંદને મધરાતે બોલાવીને થો ુ ં કંઇ કોલ ઇ ડયાનો ઇ ુ ભરવા માટ ડમેટ એકાઉ ટ

િવશે ૂ છવા ુહોય?)

ં એકલવાયા કોઇ રોમે ટક વડાને રાતના જ ં તરડાપર ચં માં

પોતાની કંપની દખાય છે. દવસભરના સળગતા ૂ રજનાતાપથી દાઝેલા કોઇ

આ માને ઘવા માટ ચાંદનો ઠંડકભય પાળો ખોળો જોઇએ છે . હ ું ઠાલવવા માટ એ

િસ વર ૂ ન સાથે ગો ડન મોમે ટસ માં ગે છે !

કશોર ુ મારના ુ ફાઓમાં ું જતા અવાજમાં ચાં દની રાત મ

ઇક બાર ુ હ દખા હથી લઇને મોહ મદ રફ ના પ છા પર સરકતાં અવાજમાં મને ૂ છા

ચાં દ સે, દખા હ કહ , મેર યાર સા હસ ુ ધીના ગીતો ચાં દની રાતે લ ગ ાઇવમાં

સરસ ુ ઝક સી ટમ પર સાં ભળતા રહ એ, પછ કોણ કમ તને મો લઇને સં સારનો

ફરો ફર ન ફરવાના ુ િવચારો આવે!’ બે ટ રોમે ટક ડટ આ ાના તાજમહાલમાં પણ

નથી, અને ું બઈની તાજ હોટલના વીટમાં પણ નથી. એક નર, એક નાર યાર

એકાં તમાં, સાપની કાં ચળ ની મ ચમકતી કાળ સડક પર હાથમાં હાથ પરોવીને,

ગળ ઓમાં ગળ ઓ ૂ ં થીને ખામોશીને ચીરતા ધીમા પગલે, એકબી ના ાસને

સાં ભળતા સાં ભળતા, ચાં દનીમાં નીતર ને હાતા ચાલતા હોય- એ છે પરફ ટ ડટ! હા

મોબાઈલમાં ‘ચાં દ િસફા રશ જો કરતા હમાર ’ ક ‘યે ઉજલી ચાં દની જબ હસરત કો

ુ દ ુ દાયેગી’ વા ગીતો ું જતા હોય તો ચાર ચાંદ લાગી ય! વો ચાં દ સી લડક

કોઈ દખાય અને મેરા ચાં દ ુ આયા હ નજરનો થનગનાટ થઈ ય! ને એ મળે

યાર... ચાં દની રાત હ, ુ મેર સાથ હ, ુ છ હવા સદ હ, દલ મ ભી દદ હ... લબ પ

કોઈ બાત હ! ૂ ન િવના લવસ ું ું થાત? ૂ નમ ું યાર ું હોય છે . ેમ ૂ ણ થયા

Page | 241
બાદ, વધી ન શક, પણ ધીર ધીર ઘટ શક! કિવ રમેશ પારખ તો મધરાતના ુ લેયેટને

જગાડવા રોિમયોને એના ફ ળયે પ થરને બદલે ચાં દો ગોફણમાં ઘાલીને નાખવાની

વાત કર છે . તો ચાં દની ર તસર પીરસીને એનો વાદ લેતા ુ લઝારને તો કમ

ૂ લાય? નેમન ફ મમાં એ લખે છે ‘િપયા ક ુ લાઈમ ચાંદ તો ુ બારા હ, રાત કો

ચડાયા થા, દનકો ઉતારા હ!’ યાર સાં ભળો યાર ન ું ન ોર લાગે તે ું ‘બ ટ ઓર

બબલી’ ું આ નશીલા ગીતના પણ પેગ ભરો...

ધાગે તોડ લાઓ ચાં દની સે ૂ રક ( ા બાત હ!), ૂ ં ઘટ હ બના લો રોશની સે ૂર

ક...થી શ થ ું ગીત અજ ં પાભરલાકોઈ આ માને કહ છે ઃ આ ન દ કા સૌદા કર, ઈક

વાબ દ, ઈક વાલ લે◌.ે .. ઈક વાબ તો ખો મ હ... ઈક ચાં દ ક ત કયે તલે

( બાત!) કતને દન સે યે આસમાં ભી, સોયા ન હ આજ ઈસ કો ુ લા દ... બોલ ન

હ ક હ ક...

***

ા ઝ લયન રાઈટર ફલોસોફર પાઉલો કોએ હો એમની

કથાઓમાં વારં વાર અ ાતને પામવાના ૂ ઢ માગ માં ડશન ઓફ સન અને ડશન

ઓફ ૂ નની વાત કર છે . ૂ યનો પથ ાનમાગ છે . પરમ ચૈત ય ુ ધી લો ક,

નોલેજની તા કક સફરથી પહ ચાય છે . ચં પથ ફિમનાઈન છે . િયન-યાં ગ વી, ુ ષ-

ૃ િત વી આ વાત છે . એ ઈ ટ ુ ઈશન - ફ લગનો ર તો છે . ‘આપ ું ુ ખ જોઈ

મનમાં થાય છે, ચાં દ પર લોકો અમ તા ય છે ’ની પો ુ લર ગઝલોથી આગળ

ુ જરાતી સા હ ય ફંફોસો તો ઉદયન ઠ રની ચં પરની એક અ ત કિવતા વાં ચવા

મળે . નો ઉપાડ જ કિવ કર છે ઃ ૂ ઘવાટોથી ન આ યો હાથમાં, કવો ઝીલાઈ ગયો

િનરાં તમાં... ૂ રપાટ વહતા, ઉછળતા, વેગીલા પાણીમાં ચાં દા ું િત બબ પડ ું નથી.

રલાઈ ય છે . પણ શાં ત, િનમળ, થર જળમાં ચાં દો આખો પકડાઈ ય છે ! સં બ ં ધો ું

પણ આ ું જ છે ને! આગે? ઉજળો ધં ધો તો સોમાલાલનો, વેચે રોકડમાં ને લે ઉધારમાં!

Page | 242
અગેઈન, કિવએ ચમકતા ચાં દને ૂ ટા ુ આ તારા બનાવતો સાટકો વ ઝ ો છે ઃ ચાંદની

એ તો ૂ રજના ઉછ ના કરણો છે , છતાં ૂ રજનેબદલે હાલ વ ુ ચાં દાને મળે છે !

સં ૃ ત સા હ યના ુ તકોથી ઉ ૂ ની શાયર ઓ ુ ધી ચાં દ એવર ીન છે . િશવ ની

જટાથી માઈકલ કસનના ૂ નવોક ુ ધી છવાયેલો છે . ‘ ડ પેકબલ મી’ નામની

હોલી ૂ ડ એિનમેશન ફ મમાં ચાં દાની ચોર નો જ લોટ છે ! (‘ચાં દ ુ રા ક લાયા ’વા
ૂં ં

ગીત યાદ આ ું ક?) ુ જરાતણોના ુ ખારિવદ કરતા ડા ુ ટ ગૌર ‘ફાં દા’ ૂ નમના

ચાં દા વા વ ુ લાગતા હોય છે , છતાં ય ચાંદ-તારા તોડ લાવવાના વાબ દરક

ચં કાને આવતા રહ છે . એક ુ અલી, ુ નપર ઓનો ચહરો જ ફકત ચં વો હોય,

એ ું નથી. શરદ ૂ નમના ચાં દાના િવશાળ વ ુ ળો એમની છાતી પર પણ ઉગે છે ! અને

ટલ ખોમાં પણ બે ૂ નમ જ ખીલે છે ને ! ટઈક અ ેક. ગો આઉટ. વોચ અ ૂ ન.

ચં સાથે પણ લાઈન માર ુ ઓને ારક! પછ ગણગણો- ચાં દની રાતે... હાયે,

ચાં દની રાતે... સબ જગ સોયે, હમ ગે... તાર સે કર બાત... ચાં દની રાત!

ફા ટ ફોરવડ

‘ચં ી વો છે . એ ૃ વીથી આવ ું જોઈએ, તેથી વ ુ ન ક આવે છે- અને માણસને

દ વાનો બનાવીને ૂ ર સરક ય છે !’

(િવ લયમ શે સપીયર)

Page | 243
 33.

ગે ઈમ,શેઈમ,નેઈમ !
આપણા ૯૦% સે લ ટ લેયસ સરકાર ક િશ ણના

સહયોગથી ન હ, પણ પોતાના ઘરના જોર પર આગળ

આ યા છે .

સમાચારોના મધ ૂ ડા વ ચે અને નવરાિ ના હ ચાક ઢ બાં ગ

વ ચે એક સમાચાર દટાઈ ગયા છે . ૧લી મેના દવસે, આ જ વષ ફઝલ શહઝાદ

નામનો પા ક તાની અમે રકાના ટાઈમ કવેરમાં બો બ ૂ કવા માટ પકડાયો હતો.

(સમય- ૂ ચકતાનેલીધે કારબોમ ૂ યોકમાં ટ ો નહોતો) ૫મી ઓ ટોબર આ જ

Page | 244
વષમાં (યાને ૫ મ હના બાદ) અમે રકાની કોટ ખટલો ૂ રો કર ફઝલને આ વન

કદની સ પણ ફરમાવી દ ધી ! અને અજમલ કસાબનો વક લ ટ વીમાં કાય મ આપે

છે , યાર વળ વડા ધાન ી મનમોહનિસહ (ઉ ફ, લાય સની લાગણી ુ ભાઈ જશે-

સોઓઓર ) હરાત કર છે ક સીડબ ુ (કર શન વાલી ગેઈ સ-યાિન ક

કોમનવે થ ગેઈ સ)માં થયેલા ટાચારની તપાસ ણ મ હનામાં કરવા માટ સિમિત

રચાશે.

***

હ દ ફ મોમાં વારતહવાર નાયક-નાિયકાઓને એ નેિશયા

અથા ્ ૂ લવાની બીમાર થઈ ય છે . આ ૂ લકણાપ ુઆપણો

ં રા ય રોગ છે . હ ુ

ના આરં ભ પહલા ‘ દ હ સીડબ ુ ટ ડયમમાં લાઈટબ બ બદલવા ૧૦,૦૦૦

લોકો જોઈએ- એક બં દો બ બ બદલવા અને બાક ના ટ ડયમની છત પકડ રાખવાં

વા મ કના મેસે ઝ થતા, એ સીડબ ુ ને અચાનક પ લક પાણી છાં ટ ને પિવ

કર આપી ! બચારા ચેતન ભગત વા કોઈ શાણા આદમીએ આ રમતો ટ વી પર

જોવી, એ ય ટાચારને સમથન આપવા ું છે - એવી કાગારોળ છતાં ચેનલો

સીડબ ુ ના કર શનની વાતો કરતી હતી, એ જ શીરા સા ુ ાવક થઈને

હ ુ તાનના હ રો ( લેયસ)ની શ ત કરવાની હર ફાઈમાં સામેલ થઈ ગઈ !

બોફસના ૬૪ કરોડના ુ ે સરકાર ગબડાવી દતી એ સી ેર હ ર કરોડ (થોડા

હ ર કરોડ વ ુ ઉમેરો તો ઓ લ પકના આયોજન ું બ ટ થઈ ય !’) ના અધધધ

એવા ઉઘાડ છાગ ચાલેલા ◌ં◌ં◌ં◌ંકૌભાં ડને તાળ ઓથી વધા ું ! ૩૬-૨૭-૩૬ વા

સે સી વાઈટલ ટ ટકસમાં આપણને મેડ સ મળતા જનતાજનાદન રા રા થઈ

ગઈ. આ વખતે િમ ડયામાં સીડબ ુ છવા ું એટલે આપણને ખબર પડ . બાક આમાં

ન ું ું છે ? ૨૦૦૬ની મેલબોન (ઓ લયા) ખાતે યો યેલી કોમનવે થ ગેઈ સમાં

ભારત ૨૨ ગો ડ, ૧૭ િસ વર અને ૧૧ ો ઝ મેડ સ સાથે ચોથા થાને તો ર ું જ હ ું

! ઘર ગણે અ ુ ૂ ળ (ગં દક ભયા) વાતાવરણમાં રમતો હોય, અને િવવાદ, ાસવાદ,

Page | 245
અ યવ થા વા કારણોસર અઢળક ચે પીયન ખેલાડ ઓ આ યા પણ ન હોય

(કલમાડ નો આ બાબતમાં આભાર માનવો પડ ને - એમના ય નોથી જ તગડા

હર ફોએ ભારત આવવા ું જ માં ડ વા ું !) યાર આટ ું તો મળે ને ! સીડબ ુ ની

સમા ત પછ ુ હ લે શેઠની સરસ વીટ હતી. લેયસને અને દવસરાત દોડધામ

કરનારા વોલ ટ અસને શાબાશી બાક નાઓને ? ૂ ં ઠ પાછળ કચકચાવીને એક લાત !

યસ, સીડબ ુ ને લીધે લોકો ું યાન ખચા ,ું સમાચારપ ોએ કટ-ટિનસ િસવાય

આખા પાના પૉટસને ફાળ યા. તમાશા ેમી ભારતીય જનતાને ઉ ાટન-સમાપનના

ભ ય મનોરં જક કાય મો માણવા મ યા અને જવાન ખેલાડ ઓનો ઉ સાહ વ યો. ધેટસ

ઇટ. આ િસવાય કલી પી કગ, આપણે કોઈ મોટો વીર માય નથી. સીડબ ુ ું

કો પ ટશન લેવલ ઓ લ પકની હરોળમાં ગણા ું નથી. ઉલ ુ ં આપણે જગતને દખાડ

દ ું ક ઓ લ પક માટ દ હ હ ુ કટ ું ૂ ર છે ! લાયકાત ુ રવાર કરવાના હરખમાં

આપણે ગેરલાયકાત સા બત કર બતાવી ! આમ પણ ભારતને વષ થી ટશરો ‘ નેક

ચામસ ક ’ કહ ને વખોડતા (અને ઘણા અ ૂ ધ િવદશીઓમાં કમનસીબે ઇ ડબલ

ઇ ડયાની આ જ ખોટ છાપ છે !) હવે ટશ તાજની ુ લામીના િસ બોલ વી

સીડબ ુ ( માં લે ડના ૂ ત ૂ વ ુ લામ રા ો જ હ સો લે છે !)ના આયોજનમાં

‘ખેલગાં વ’માં જ ૭૦૦ ટલા સાપ નીક યા, અને એટલે આપણે સરા હર સ ાવાર

ર તે િસ કર આ ું ક હ ુ ભારત સાપ-મદાર નો જ ૂ ખડ બારશ દશ છે ! ( હક કતે

નથી - એટલે આ ઘટના મ ઓર ચીડ ચડાવે તેમ છે !) હા, ખેલાડ ઓ ઝળ ા. એમને

અ ભનં દન પણ રણ ોફ ની સદ અને બાઉ સી ફોરન િવકટસ પર ઇ ટરનેશનલ

મેચમાં સદ વો અને ટલો આ તફાવત છે . ૂ ળ હ ુ જો રમતગમત ગે ૃ િત

ઉભી કરવાનો હોય, તો મોટા ભાગની ુ નામે ટસમાં ે કોના નામે નવરાિ માં

ુ જરાતના િથએટરમાં નાઈટ શોની મ કાગડા ઉડતા હતા. ટ .વી. પર બધાએ

લેયસને પ યા ફાઈન. પણ કટલા લોકોને બે-ચાર પો ુ લર ગેઈ સ િસવાયની

પોટસમાં રસ પડ ો ? હા, થે કસ ુ બોલી ૂ ડ અને મે ોક ચર, ( ને વખોડવામાં

Page | 246
પાછા આપણે પા ં વળ ને જોતા નથી !) લોબલ ટા ડડની ઈવે ટસ કરવામાં આપણે

માહર થતા જઈએ છ એ. એટલે બે ુ માર ખચ (ઉ ાટન સમારં ભ ું બ ટ ણવા મ યા

ુ જબ ૧૦૦૦ કરોડથી વ ુ હ ,ું માં અડધોઅડધ બા ુ લોગની ખાયક હતી !) આપણે

દમામદાર અને રજવાડ ભપકાવાળા-સમારં ભો જ ર કર બતા યા. પણ એનાથી

પૉટસ ું ું ભ ું થાય ?

યાદ આવે છે ? ગઈ સદ ના તે યાર િમસ વ ડ અને

ુ િનવસનો નવો નવો ઝ ભારતમાં યો હતો, યાર ભારતની બો ડ ુટ મ ુ

સ ેએ પોતાની ામા ણકતાને લીધે ાઉન ુ માવી દ ધો હતો. ‘ ુ ં ગર બ બાળકોની

સેવા કર શ’ વા ગોખ ણયા ગળચ ાં જવાબોને બદલે (એમ તો ઐ યા, ુ મતા,

લારા, િ યં કાએ પોતાના જોબનના જલવા ફ મોમાં બતાવી, સ તી ટ કટ ખર દ એ

જોઈ શકનારા ગર બોની સેવા જ કર ગણાય ને ! હ હ હ ) બચાર મ ુ એ એમ કહ ું ક

‘ ુ ં ઈનામ રકમથી ભારતમાં પૉટસ કો પલેકસ બં ધાવીશ !’ પો ્ સ ગેની બે ઝક

ફિસ લટ ઝ ૂ લ લેવલે સાવ સાહ ક ર તે લેનારા પિ મી જજોને મ ુ ની લાગણી ન

સમ ઈ, અને એ ર ટ થઈ ગઈ ! અને ચીનની હર ફાઈમાં સીડબ ુ ગોઠવીને

પોરસા ું ભારત ? ૧૯૮૪ને (રા વિવજયને) ભારતમાં આ ુ િનક કો ુ ટર ુ ગના

ીગણેશ માં ડતો કટ ઓફ પોઇ ટ ગણીએ ( યાર જ ચીને પણ મહાસ ા બનવા તરફ

કદમ માં ડવાના નવી નીિતઓથી શ કયા હતા) તો ખરખર ખરાખર અને

બરાબર નો ખેલ છે , તેવા ઓ લ પકમાં આ ૨૦૧૦ ુ ધીમાં ભારતે ુ લ ણ મેડ સ

યા છે . અને ચીને ? ૂ રા ૪૨૦ !

ગેઈમ ઓવર !

***

ુ ઝમેગેઝીન તહલકામાં કોમે ટટર ુ રશ મેનને એક સરસ

મા હતીસભર પીસ ભારતના પોટસ ક ચર પર લ યો છે . આ કટારના િનયિમત

Page | 247
ર ડર બરાદરોને એમાં ના ૂ ઝથી નવાઈ ન હ લાગે. પણ કટલીક પ ટ સ ચાઇઓની

ફકટફાઈલ ણવા વી છે . સીડબ ુ ું ઘર બાળ ને તીરથ કયા પછ આપણે

લાઈને ફાળકો થઈને જગતના ચૌટ નામ કાઢ ાના ખયાલી ુ લાવ પકવીએ છ એ.

પણ હક કત ું છે ? વ ડ પૉટસમાં ભારત હ ુ દાયકાઓ પાછળ છે . ૧૦૦મી.

રિનગમાં આપણો ે ઠ દખાવ ૧૦.૩ સેક ડનો દ હ માં ૨૦૦૫માં અિનલ ુ મારનો છે .

૧૦.૩ સેક ડનો લે ડમા ્ ક કનેડાના પલ િવ લય સે તો છે ક ૧૯૩૦માં (૭૫ વષ

પહલાં !) જ મેળવી લીધો હતો ! (ફા ટ ટ રનર ઉસેઈન બો ટના ૯.૫૮ સેક ડના

રકોડની તો વાત જ નથી !) લ ગ જ પમાં આપણો ે ઠ દખાવ ૨૦૦૪માં

અિમતપાલિસહનો દ હ ફડરશન કપમાં હતો. ૮.૦૮ મીટર ! યાર ૧૯૩૫માં

અમે રકાના સી ઓવે સે ૮.૧૩ મીટરનો ૂ દકો માર લીધો હતો ! ૪૦૦ મીટરની

દોડમાં એથે સ ઓ લ પ સમાં ભારતના ક.એમ. બ ુ એ ૪૫.૪૮ સેક ડમાં તર કા ,ું

યાર તેને મેડલ ન મ યો. કારણ ક ૪૯ વષ પહલા અમે રકાના ૂ ઈ જો સે એ માક

વટાવી દ ધો હતો ! સીધી સી બાત હ - આપણો રકોડતોડ દખાવ ખેલજગતમાં વાસી

અને પછાત ગણાય છે . ને ટક ફટનેસ નથી, ઇ ા કચર નથી, પોટસ માટની

કલર એ ટટ ુ ડ પણ નથી. છે , તે ન ુ કર ટ પો લ ટ સ છે . મો ટ પો ુ લર અને

સૌથી વ ુ બાજનજર ના પર છે , એ કટ કં ોલ બોડના ચેરમેન પણ શરદ પવાર છે

( હવે આઇસીસીના વડા થશે !) શરદ પવાર ું કટમાં દાન તો જવા દો, એમ ું

કટ ગે ું નોલેજ પણ કટ ું ? કટમાં આવી હાલત હોય (આપણી ફ ડગની

નબળાઈ ક ફા ટ બો લગનો ૂ યાવકાશ પણ ાં ૂ ર થાય છે ? કારણ ક એ માટની

ખેલાડ ઓમાં એ લે ટક ફટનેસ નથી !) યાં બી રમતમાં વે ટન ટાઈલની

સાય ટ ફક ઈિનગ ક ટકનોએ ોચ તો આકાશગં ગાથી એ લય સ ખોળવા વો ક

ય ભચાર ને વૈ ુ ંઠધામ ું અવા તિવક સપ ું છે .

ભારત જ ર વ ડ પૉટસના નકશા પર છે . પણ ાં ાં ?

િવ નાથ આનં દની ચેસ બેસીને લો ક લડાવીને રમાતી રમત છે . કટ તાકાત પર

Page | 248
ન હ, પણ આવડત પર રમાતી રમત છે . (એમાં ટબોલ વો ફોસ હોતો નથી)

કબ માં તો બી હર ફોનો જ નથી. હોક ની ટફ ફર ગઈ, એમાં તો આપણને ટફ

પડ ગ ું છે . કરમ- બ લયડ પણ મ કરતાં વ ુ એકા તા માં ગતી રમતો છે . ુ તીના

આપણા પહલવાનો મોહ મદઅલી ક માઈક ટાઈસનનો ઠ સો પણ ખમી શક તેમ નથી.

ૂ ટગ તો ડશનલી અ ુ ન-કણના દશની રમત છે . અને ૂ ટગ ક વેઈટ લ ્ ટંગમાં

પણ ઇ ડિવજ ુ અલ અ ચવમે ટ છે . ડ ો ટિનસ ( માં ખરખરા ચે પીય સ પેદા

કરવાના હ ુ બાક છે !) બા કટ બોલ રમવાની ચાઈ આપણી પાસે (દરક અથમાં)

નથી. બીસીસીઆઈના થમ સે ટર અને ૧૯૫૧ની ભારતમાં યો યેલી એિશયન

ગેઈ સના વ ન ટા એ થની ડમેલોએ એ જમાનામાં એક કતાબ લખેલી ◌ઃ પો ઈટ

ઓફ ઇ ડયન પોટ ની તાવનામાં ફ ડ મા ્ શલ કર અ પાએ લખે ું ક હવે

ભારત ૧૯૬૪ની ઓ લ પક ું યજમાન બની શકશે ! અને ૧૯૬૬ની કોમનવે થ પણ

અહ યો શે. કોમનવે થમાં જ એમનો દાજ ૪૪ વષ મોડો સાચો પડ ો, અને

૧૯૮૨ના એિશયાડની આવી જ ધામ ૂ મ પછ અ ુ ઘર િસવાય બ ું જ ૂ લાઈ ગ ું

અને કોઈ ૂ વ તૈયાર િવ તર છવાઈ જવાની થઈ જ ન હ ! ભારતના ટલા

નામાં કત ખેલાડ ઓ છે , એ ુ દ જ પોતાના ફડરશન સામે બખાળા કાઢતા હોય છે .

(રા યવધન રાઠૌરથી લઈને વાલા ુ ા ુ ધી !) યાં બાપડા નવો દત ખેલાડ ઓ ું

તો ું ગ ુ ં ? યાદ રાખજો, આપણા ૯૦% સે લ ટ લેયસ સરકાર ક િશ ણના

સહયોગથી ન હ, પણ પોતાના ઘરના જોર પર આગળ આ યા છે . મોટ ભાગે એમના

માતા-િપતા ક ભાઈઓએ ભોગ દઈ, પૈસા ખચ , પો સરિશપ માટ પગિથયાં ઘસી

એમને ઉપર ચડા યા છે . ઘણાખરા સે લ ટ ઈ ડયન પોટપસ સના માતા-િપતા ુદ

ઇ ટરનેશનલ લેવલ પર જતા રહ ગયા હોય, એમણે સં તાનોને પોતાના કડવા

અ ુ ભવમાં થી ઘડ ા છે . (િવજય અ ૃ તરાજની માતા મેગી ટિનસ રમતી, કાશ

પા ુ કોણેના િપતા રમેશ બેડિમ ટન અને િવ નાથ આનં દની મા ુ શીલા પણ ખેલાડ

રહ ૂ ાછે !) ખાટલે મોટ ખોડ છે એ છે ક ુ િનયાભરના પોટસની ણ મધર

Page | 249
ગેઈમ ગણાતી રમતની તાલીમમાં આપણે મો પામેલા આ મા વી ચરશાંિત રાખીને

બેઠા છ એ. એ લે ટકસ, ના ટ સ અને વીિમગની બચપણમાં તાલીમ ન મળે -

યાં ુ ધી કોઈ પણ રમતના વ ડ ચે પીય સ પેદા ન થઈ શક. પોટસ આપણે યાં

મા પાસટાઈમ છે . ઓ ટરને ટવ ક રઅર તો જવા દો, લાઈફટાઈમ પેશન પણ નથી.

આપણે વાતો સં તોષ અને ભ તની કરવી છે , પણ પૈસા ન મળે એવી ૃ િ પાછળ

ફના થઈ જવાની આપણી તૈયાર નથી અને થાય છે , એની શહાદતને યાદ કરવા

ટલી રસદ પણ નથી ! પોકાર પોકાર ને લ ું છે તેમ આ માં દલા દશ પાસે પોટસ

ક ચર નથી. ભ યાં ખાધા પછ અડધો કલાક ચાલવામાં મને પસીનો ટ જતો

હોય, એ લો મોશનમાં યોગાસન કરવાની ‘હોબી’ કળવી શક-પરસેવો મેદાનમાં

પાડ ન શક !

૧૯૭૪માં બે ભારતીય િવ ાનીઓએ રસચ કરલો ક,

િવ તરના દોડવીરોના ફફસાંની ઓ સજન હણ કરવાની મતા ભારતીય ટસ

કરતા ૨૦% વ ુ છે . પણ રમતવીર નથી એવા ુ રોિપયન/અમે રકન ક ઈ ડયનની

આ મતામાં ઝાઝો ફક નથી. મતલબ ? િસ પલ. વે ટમાં એ લેટસે પોતાની મતા

મહનત કર , યો ય વાતાવરણ-તાલીમથી ખીલવી છે - જ મ ત જ છે , એ ું નથી !

અને છતાં આ સૌથી વ ુ ુ વાનો ધરાવતો દશ ટ વી સામે ચીટક ને સીડબ ુ ને

રમતગમતમાં નામ કાઢવાની સફળતા માને છે ! અને રા ય ગૌરવના નામે રા ય

શરમ વા ટાચાર-ગં દક (એક ન ફટ અિધકાર એ તો એ ું ટટમે ટ આપે ું ક

‘આપણા અને એમના હાઈ ન ટા ડડ અલગ છે !’ ચોર પે સીનાજોર ?) કોઠ પાડ ને

વીસર જઈએ છ એ. ુ રશ કલમાડ પરના કસનો ુ કાદો ફઝલ ટલો સપાટાબં ધ

આવશે ? એ જ મટ પ માટ લમાં જશે ? ૂ છો લ લત મોદ ને !

Page | 250
ઝગ િથગ

દો ુ ની ચાર અને આ ોશ. ભં ગાર દબં ગ જોવા ટોળે વળતા દશકો આ બે ઇ ૂ બેઝડ

ઇ ટ સ, હાડ હ ટગ ફ મ જોવા ફર ા પણ ન હ ! શર ર તો ,ું મગજ પણ કસ ું

નથી ?

Page | 251
 34.
હમ કો મન ક શ ત દના, મન િવજય કર...

ુ સર ક જય સે પહલે, ુ દ કો જય કર...

ત ુ ં ફળ આપણા હાથમાં નથી, પણ લડાઇ ુ ં કમ જ ર

આપણા હાથમાં છે .

‘આયે લેખકડાં...’

‘હ? હં? ું ક .ું ..?’

Page | 252
‘ક ું ન હ, તમને લેખકડાઓને તો સાદ પાડ ને બોલાવીએ, તો ય એમાં ક ું ક સાં ભળ ને

એના લસીસ કર ું હોય!’

‘ઓહ, ું છે ... સાલા જયલા!’

‘ ુ ં જ હો ને! બી ુ ં કોણ છે ભાવનગરની હો પટલમાં તે રાવણદહનની

આતશબા ને ુ ટ કર દતો ભકડો તા યો, યારથી હરકદમ, દમ-બ-દમ તાર જોડ જ

તને કંપની આપતો ર ો ,ં અને દ’ ું કોણ ણે કયા નગરમાં થોડાઘણાં ને ભકડા

તણાવી એ કઝટ કર જઇશ, યાર પણ તાર સાથે ુ ં જ હોવાનો, સમજયો!’

‘યસ, યસ, થે કસ, થે કસ... ુ નો, ુ એ ડ આઇ-ઇન િધસ ુ ટ ઉઉલ વ ડ, ડગ

ટ ન ડ ગ ટન... તારારારા... લા...લા...લા...’

‘લેખકડા, િતિથ ુ જબનો આ દશેરાએ તને તાર જબાનમાં ક ુ ં તો એચબીડ - હ પી

બથ ડ...ને પાટ ?’

‘જયલા, એટલે તો ુ ં છ ી ઓકટોબરને બદલે િવજયાદશમી ઉજવતો ર ો ,ં ુ નો!

આખો દશ મીઠાઇઓ ખાતો હોય- પાટ જ પાટ બધાના ઘરમાં!’

‘ને છ ી તાર ખ તો વકિ◌ગ ડ હોય, ભણતો યાર તાર પર ા જ આવતી એ દહાડ

બરાબરને? દશેરા તો પ લક હોલીડ....’

‘એ ટલી!’

‘હા તો, વહાલા તરા માં ! આપણે સાથે કટકટ ું ફયા ...આપણને જ એક બી ની

કંપની... બે ઝન ભર ને રડયા અને બાથ મ ભર ને હ યા! વધારાની ટ કટના

એકસપે સ ક સીટની પેસ િવના હ રો ફ મો દોડ દોડ ને જોઇ નાખી. વી હડ ગોન

લેસીઝ. દશદશાવરની યા ાઓ કર . બીચ પર બ કનીબાળા જોઇ લાળ ટપકાવી અને

કા ૂ ન નીરખ ું બ ૂ ક બ
ું ું જોઇને એને ગાલે હાલ ક ...
ુ જ ં ગલોમાંખોવાયા અને

મધરાતે અ ણી ૂ મસામસડકો પર ભટકયા... ચકડોળે બેઠા, નાવડ એ તયા ...

Page | 253
હોડિ◌ગે ઝળ ા... બધી જ સે સીઝના યોર લેઝરનો આિવ કાર કય ... ુ

માઉ ટન કોફ ની સીપ લીધી અને બ બે કો ળયે બગર ખાધા... ૂ ક ભા ને સા સા

સોસ એકસરખા ચટાકાથી ઝાપટયા... મારક ું સ દય જો ું અને ાન ું ગાં ભીય

મા ...
ું ૂ યા પેટ ુ ઝયમ ફરવાની ભરબપોર એટલી જ મ આવી, ટલી ભરલા

પેટ નાઇટ કલ સના ખોળા ું દવાની... મં દરોની ૂ િતઓ જોઇ અને સાય સ ફકશનની

ફ ટસી પણ જોઇ... મહાિવરાટ મં ચો પરથી જ ં ગીજનમેદનીઓને સં બોધન ક ,ુ અને

એકલા ઓરડામાં બેસીને આખી આખી રાત વાં ચન પણ ક ...

ુ એવોડસ તણી

તાળ ઓની ું જ સાં ભળ અને મદ લાનશીલા ગીતોની સપાટાભેર ચાલતા ચાલતા

ઇયર લ સમાં થી વહતી ૂ ન પણ સાં ભળ ... વધામણીઓ સાં ભળ ને મલકાટ કય અને

િવરોધના િતકાર માટ ઉ કરાટ પણ કય - વી લવ એટ એક સ- છાતી ફાડ ને

ગમાડવા ,ું ને છાતી કાઢ ને વખોડવા !ું ઇટસ સો કલર લ ુ બી એલાઇવ! ી ચીઅસ

ફોર િવકટર !’

‘બાત ૂ ં હ ક- િવજયાદશમી એટલે િવજયનો દવસ, રાઇટ? સે લ ેશન ઓફ િવકટર ,

મ હષા ૂ રપર ભગવતી ુ ગાનો, રાવણ પર રામનો...’

‘ તનો એક નશો હોય છે ડ યર... અને િવજય માણસની ઉતર ગયેલી બેટર ચા

કર નાખે છે - જય એ મા આપ ું જ નામ નથી. વેદ યાસના ૂ ળ મહાભારત ં થ ું

નામ પણ એટલે જ જય હ !’ું

‘બરાબર. પણ િવજયી હોવાની મહ વકાં ા એક વાત છે , અને િવજયી થવાની

જ રયાત બી વાત છે! ‘ તને ક લયે ના’વાળા કંઇક યો ાઓ ઇિતહાસમાં નામ

દ કરાવી ગયા છે પણ મને વરવા વતમાનનો સામનો કરવો પડ છે એમણે તો

‘ ને ક લયે તના’ની ચેલે જ ઉપાડ ને ભિવ યની સીડ એક-એક પગિથ ું ઉપર

ચડવી પડ છે !’

‘??!!’

Page | 254
‘થાય એ તો- બ ું જ કંઇ બધાને સમ વી શકાય ન હ. અને મોટ ભાગે તો લોકો

પોતાને પસં દ હોય, એ ું િત બબ જ મા યમોમાં શોધે છે . ન ું ક ું ક કરવાનો

ય ન કરો તો મ વકાસીને ુ મબરાડા પાડ છે .’

‘ મ ચાવી ચાવીને લોકો ખાતા નથી, એમ ચાવી ચાવીને વાં ચતા પણ નથી. વાકયે

વાકયમાં ચીવટ ૂ વક બધો ુ લાસો હોય તો ય પોતાની અ ૂ ર સમજ ુ જબની મના

ચોકઠામાં જડ ને, અદાલતી કઠરામાં ઉલટતપાસ લેવા ું શ કર દ છે ! ન ું ૂ ં

શીખતા નથી, ૂ ું યાદ રાખતા નથી. બ ું અ ુ ં, અધકચ ં!’

‘પણ સ નસીબે ઘણાં તનથી અને કટલાક મનથી ુ વા એવા અઢળક દો તો છે , મને

શનેસ ગમે છે . જ દગીને માણવા માં ગે છે . એમને લેખક ું મા ક પહરલો ઉપદશક

નથી ખપતો, પણ ન ું ન ું શીખવામાં મદદ પ થાય એવો કોઇ ડ, ફલોસોફર,

ગાઇડ જોઇએ છે - ની ગળ પકડ ને ગમતાનો ુ લાલ કર શકાય... દરક વખતે

સં ૃ િત ક ધમનો ડંગોરો પછાડયા િવના ખરા અથમાં સેક ુ લર એવા ુ ખ, આનં દ,

યાર, ાનની વાતો કર, મનોરં જનને માણવા સાથે ણવાની ાસા જગાવે!’

‘ડોટ. અને એમાં એક સ ચાઇનો રણકો અને લાગણીનો ઉમળકો ય ભળવો જોઇએ.

ઇમાન જોઇએ, ગર જોઇએ. લોકો ું કહશેનો ભય ન હ, પણ લોકોને ક ું ક કહ ું જ

પડશે- ું સાહસ જોઇએ!’

‘વોહ તો! સકસેસના માપદં ડ એવોડસ નથી. એના બે સૌથી મોટા ૂ ચકાં કછે ઃ જયાર

તમાર ણી જોઇને નકલ થવા લાગે અને અને જયાર વગર કારણે ટ કા થવા લાગે,

યાર સમ લે ું ક તમે ટોચ પર, ચાઇએ પહ ચી ગયા છો!

‘સવાલ ચે પહ ચવાનો નથી હોતો. સવાલ છે , ચે ટકવાનો. બે ટ પરફોમ સ માટ

જગતને ૂ લીને ત સાથે પધા કરવી પડ છે . લીડર પોતાના અ ુ ભવોની યા ાથી

બને છે . પોતાના નાના-નાના ુ મનામ એવા િવજયોના સરવાળાથી બને છે , એને

એક મહાન નામાં કત ગૌરવા વત િવજય ુ ધી લઇ ય!’

Page | 255
‘બસ, બસ બ ુ ભારખમ ભાષા શ થઇ ગઇ. આપણે તો બોલીએ તે ું લખવાવાળા,

અને લખીએ તે ું રં ગીન વવાવાળા!’

‘હા તો- અને એ જ તો ક ુ ં -ં િવજયાદશમીએ યાદ આવે છે , એ ફર યાત મેળવવા

પડલા િવજયો!’

‘ફર યાત મેળવવા પડલા િવજયો?’

‘કમ? બચપણથી હરહં મેશ સાથે ર ા છે , એને કયાં નવાઇ લાગવાની છે ? આ

બાયોડટામાં લખાય છે ક કોલેજકાળમાં તેલી િવ મસ ક પધાઓ, પણ શા માટ એ

કોઇ ૂ છ ુછે ? જો હર ફાઇઓની જ ૂ ખ હોત તો પછ એકઝાટક એ છોડ ું શા માટ?’

‘મને ખબર છે , પણ ુ િનયાને નથી!’

‘હા, કારણ ક અનોખી ર તે શ થયેલા શૈશવ ું મેઘધ ુ ષી તા ય નહો .ું િપતાની

કોઇ ગફલતને લીધે પ રવારને માથે કરજ ચડ .ું યાજ ું િવષચ પાં સળ ઓ ભ સવા

લા ,ું બહાર ઉ ચ મ યમ વગ ું લેબલ અને દર ગર બી હોય એ અવદશા આકર

હોય છે . ગર બ માટ તો લોકોને સહા ુ ૂ િતથાય, પણ આમાં તો પ લકને જો ું થાય,

તમાશો થાય!’

‘ખબર છે એ પીડાનો ગાળો, મ તેમ કર ને માતા બે છે ડા ભેગા કરતી, પણ ુ તકોના

બ ટમાં કાપ ન ૂ કતી. જ અને ટ વી તો ,ું એક નાનક ુ ં પોટબલ કસેટ લેયર પણ

વચાઇ ગ ુ હ .ું િમ ડયાનો શોખ, પણ એક લેક એ ડ હાઇટ પોટબલ ટ વી હ -ું એક

ઓરડાના ભાડાના મકાનમાં! જયાં સં ુ ત ટોયલેટમાં જવા માટ ય- એપોઇ ટમે ટ

માં ગતા શીખ ું પડ તેમ હ .ું લાય ેર માં બેસીને લેખો નોટ પર ઉતારવા પડતા.

તહવારોએ ફટાકડાની મ લેણદારોના હાકોટા ટતા. ઘણી વખત ૂ ર રાશન

ુ ન હોય,

એટલે ૂ પચાપ એક ટંક ું જમવા ું વગર ડાયે ટગે કપ કર દ ું પડ !ું લ નમાં

જઇએ તો ય લોકો મત કરવાને બદલે હસી પડ! બે ય ઘટના ભલે લાગે સરખી, પણ

Page | 256
એમાં ય ભેદ હોય છે ! બથ ડ પાટ માં બોલાવવામાં ય મશાનના ડા ુ ું ડા ું રાખે!’

‘ઇનફ. આ મકથા માં ડવાનો અવસર નથી અને જ મો ઘાયલો િસવાય કોઇને સમ તા

નથી.’

‘વાત ુ દ છે . વમાન ખાતરના સં ઘષની છે . યાર જ બોધપાઠ મ યો ક વ ું હશે,

તો ત ું પડશે. ફકત બે જોડ ુ િનફોમમાં હાઇ ૂ લ નીકળ ગઇ, અને રકડ પરથી

ખર દલા સેક ડહ ડ કપડાં પહર ને કોલેજ પણ શ થઇ ગઇ. મોટ સં થા, મો ુ ં શહર

તો મોટો ખચ. એટલે રાજકોટ ભણવાનો મ યમ માગ પસં દ કય . પણ ફ ના પૈસા તો

તમહનતે જ ભરવાનો િનધાર. એ વગર નોકર એ કમ મળે ? વેપારને બદલે ફકત

િવચાર જ આવડ એવી તાલીમ હતી. ૂ ડ માંહતા શ દો, ાન, ભાષા. એટલે થોડાક

િપયાના ઇનામો, થોડ ઘરવપરાશની વ ુ ઓ મેળવવા માટ િનબં ધ, વક ૃ વ, કવીઝ

કો ટ ટસમાં ભાગ લેવા ું શ ક .ુ નં બર આવે તો જ ભણવાનો ખચ નીકળે !’

‘ર ડર બરાદરોને મા ૂ મ કયાં થી હોય નાની પધાઓમાં મોટો િવજય મેળવવાની’

આદત એટલે પાડવી પડ ક એના િવના વી શકાય તેમ નહો .ું શાનૌશૌકત વધારવા

ન હ, પણ અ ત વ ટકાવી રાખવા માટ સતત િવજય મેળવતા રહ ું પડ તેમ હ .ું ું

ના ું નાખી દવામાં આવે ,ું એ ું દવાદાર થઇ ગયે ું નામ ફર થી સા બત કર ને

સમાજને એની જ ભાષામાં જવાબ દવા માટ ફકત િસ જ ન હ, િસ પણ અિનવાય

હતી. એટલે ેસર લઝ, પ લક રલેશ સ નેટવક- બધાની સમજ પડતી ગઇ- િસિવલ

સિવસની દશા ૂ ક ને આિથક ખાઇ પર ુ લ બનાવવા િ સપાલિશપ વીકાર ને

બે કબેલે સ પર િવજય મેળ યો- િસ ાં તને ખાતર એ છોડ ને મા લેખન- વચનના

સહાર વવા ું ન ક .ુ પાંચ િમિનટની વક ૃ વ પધા હોય ક પચાસ િમિનટ ું

વચન, ફરતા િશ ડની િનબં ધ પધા હોય ક આખા ુ જરાતને ફર વળતી કટાર....

રોજ-બ-રોજ અવનવા અ ુ ભવો, માન-અપમાન, ગમગીની- ુ શહાલી બધાની થપાટો

વ ચે નવા-નવા િવજય મેળવવા જ પડ તેમ છે . એના રણિશગા - ઢોલ ાં સા વગાડવા

Page | 257
પડ છે . ન હ તો જય જ ખોવાઇ ય!’

‘અને છતાં ય વાં ક(અ)દખાઓને લાગે છે ક આ ભાઇ તો હ રની દોર એ હ યા છે અને

ચાં દ ને ચમચે જ યા છે , એટલે આવી બધી લક રયસ લાઇફ ટાઇલની વાતો માં ડ છે

!’

‘એમને કયાં ખબર છે ક આ બ ું છ નવીને ન હ, છે તર ને પણ ન હ, પણ વટથી સામી

છાતીએ સં જોગો સામે લડ ને અને ર તસર તીને મેળવે ું છે ! લોકોને પોતાને મળ

ન શક ું હોય, એની ટ કા કરવાની ઇસપીયા િશયાળની ખ ુ મડ ા વી માનિસકતા

ધરાવે છે . પણ ગળ ૂ થીમાં ફાઇટ ટાઇટની સાથે સા ું સા ં લાગે એને બેધડક

પ ખવાની ખેલ દલી મળ છે . ભલે એ પોતા ું ન પણ હોય!’

‘અને એટલે જ યં ગ ટસ પ પા ના પૈસે બાઇક, ગોગ સ, સીઝ મેળવે યાર એમની

મ કર ૂ ઝે છે . ેવડ હોય તો ચા ુ ચીલાને છોડ કંડારો તમાર વાં ક ૂ ક કડ ! ન હ

તો દશેરાના લાડવા ખાવાના બં ધ કરો. કયાં ુ ધી પારકા િવજયો સવને વધાવીને

છાતી લાવશો? કંઇક એ ું કર બતાવો ક તમારા િવજયનો ઉ સવ બી ઓ મનાવવા

લલચાય!’

‘અને એ માટ તવા ું લ ય જ ર રાખો, પણ કોઇને હરાવવા ું ન હ. બી ને પણ

તવામાં મદદ કરો, એ ય તમાર ત છે . તો, તાડો, બી પો ઝ ટવ લાઈક અ

ચાઈ ડ ુ િનયા ,ું દો તો ય આપણા ુ જબ નથી ચાલવાના. એમનો - આપણો ઉછે ર

ુ દા છે . ુ િનયાદાર ના ગ ણત અલગ છે . વીકાર લેવા ું સહજભાવે. િવ મયથી સા ી

બનીને ુ ુ રાયા કરવા !ું ’

આ તે છે , એ આવતીકાલે હારશે જ ન હ તો ુ દરતને નવા િવ તાઓ કયાં થી

મળશે? આપણને ય કોઇ હરાવશે, હં ફાવશે...’

‘પરાજયને પચા યા િવના જય ુ ધી પહ ચા ું નથી. રામ, ૃ ણ, સસ, મોહ મદ,

Page | 258
નાનક, કબીર, મહાવીર, ુ , જર ુ , મો ઝસ. કોઇને સતત નોન ટોપ િવજયો મ યા

નથી. પણ એ લોકો તીને છક નથી જતાં, હાર ને છળ નથી મરતા. ગમ ું ગીત

ગાવા ું એમણે ચા ુ રા ,ું પોતાને માગ સાચો લા યો, તેના પર લહરથી મ ત

બનીને ચા યા. િવજય ું લ મ ું તો મોજથી ચસચસાવીને ું ,ું વેદનાનો કાં ટો

ભ કાયો તો દાં ત ભ સીને દદ સહન કર લી !ું િન ફળતા એક ઘટના છે , અવ થા નથી.

ખબર ન હ, કમ આસપાસ બધે જ માં દલી માનિસકતા જોવા મળે છે . કોઇનામાં અભય

નથી, એટલે જ િવજય પણ નથી!’

‘હ ુ યે દ રયાના મો ઓ વ ચે તરવાની માફક એક િવજય મેળવો, યાં બીજો પડકાર

આવીને ઉભો રહ છે . ફલેટ મેળવવો હોય ક ફટનેસ- ટક રહવા માટ તતા શીખતા

રહ ું જ ર છે . હ રો દયો તીને કોઇ એક તવા ધાર ું દલ ન પણ તી

શકાય, કોઇ બે ખલડ ઓ પર દશેરાના દહાડ ઘો ુ ં ન પણ દોડ! બટ, લાઇફ ઇઝ

વોર. લવ ડ જરસલી. નામોશીથી હાર વીકાર ડરતા ડરતા વ ,ું એ કરતાં વટથી

હારવા માટ પણ લડતાં લડતાં મર ું એમાં શા ત િવજય પાયેલો છે ! બથ ડ ન

હોય છે . ડથ ડ ન હ- માટ પળ પળમાં જ દગીના ું ટ આ જ ગટગટાવવા.

આવતીકાલનો અફસોસ ન રહ!’

‘હપી બથ ડની ટ ુ નમાં વી શેલ ઓવરકમના વડસ સં ભળાય છે ? જરાક શાં ત ચ ે

હાટબીટ સાં ભળ....’

‘અર, ટાગોરથી ે રત ‘ફક રા ું ગીત ટ ૂ ક છે ૂર િતજો પરની પહાડ ઓમાં થી

હ રયાળા બગીચે ૂ દતા ઝરણામાં. ઓ તેર ુન ક ુ કાર... કોઇ જબ ન હો આને કો

તૈયાર... હમત ન હાર, ચલ ચલા ચલ, અકલા ચલ ચલા ચલ...’

Page | 259
ફા ટ ફોરવડ

ત પર હસતો ર ો ને હાર પર હસતો ર ો,

લની શૈયા ગણી ગાર પર હસતો ર ો.

ઓ ુ સીબત! એટલી ઝદા દલીને દાદ દઃ

ત ધર તલવાર, તો ુ ં ધાર પર હસતો ર ો!

કોઇના ઇકરાર ને ઇ કાર પર હસતો ર ો,

મ યો આધાર એ આધાર પર હસતો ર ો.

કોઇની મહ ફલ મહ , થોડા ુ શામદખોરમાં

ના વીકા ુ થાન, ને પગથાર પર હસતો ર ો.

લ આ યા ને મ યા પ થર કદ , તેનેય પણ

ેમથી પારસ ગણી, દાતાર પર હસતો ર ો.

વતો દાટ કબરમાં એ પછ રડતાં ર ા,

ુ ં કબરમાં પણ, કરલા યાર પર હસતો ર ો.

નાવ મઝધાર પર છોડ મને ચાલી ગઇ,

એ કનાર જઇ ૂ બી, ુ ં ધાર પર હસતો ર ો.

ભોિમયાને પારકો આધાર લેતો જોઇને,

ૂ ર જઇ એ પાં ગળ વણઝાર પર હસતો ર ો.

-જિમયતરાય પં ડયો

Page | 260
 35.

મેન, મશીન, મો ટર...

લગભગ ૨૦૦ વષ પહલા, િ સાઈઝલી મે ૧૮૧૬માં એક

ુ ગલ સમર વેકશન ગાળવા ટનથી વી ઝલ ડના િનવા ગ .ું ાં િતકાર અને

િવ યાત મહાકિવ પસ બી. શૅલી ( ું ૩૦ વષની ભર ુ વાનીમાં અવસાન થયે )ું

અને એની વીટહાટ ેયસીપ ની મેર શૅલી, યાર ટનમાં સે લ ટ કપલ ગણાતા

હતા. વળ વી ઝલ ડમાં એ લોકો એવા જ િવ યાત કિવ લોડ બાયરન અને એમના

થક ેગન ટ એવી એમની િ યતમા લેરની સાથે જોડાવાના હતા. ૧૪ મેએ

Page | 261
શૅલી ુ ગલ િનવા પહ ું પછ ૨૫ મેએ બાયરન ુ ગલ પોતાના ુ વા ડૉકટર ડોન

પૉ લડોર સાથે એમના વેકશનમાં જોડા .ું બધાએ લેક િનવા પાસે આવેલા એક

ર ળયામણા ગામમાં િવલા ભાડ રા યો. સમવય ક અને સમરિસયા દો તો, આખો

દવસ બો ટગ કર, હરફર, મધરાત ુ ધી અવનવી ચચાઓ કર અને બે જગિવ યાત

કિવઓ (એ ય પોતાની પાળ ‘ ેરણા ૂ િત’ઓની જોડ!) એટલે લખે પણ ખરા ! ઘણી

વખત એ ું બન ું ક પિ મી પરં પરા ુ જબ ગમે યાર આડધડ વરસાદ યાં ૂટ

પડતો. એટલે ુ ગલજોડ ઓ આખે આખો દવસ ઓરડામાં ૂ રાઇ રહતી. ચચાના અનેક

િવષયોમાં એક દવસે વાત ૧૮મી સદ ના કિવ (િવ ાની ન હ) ડાિવનની છે ડાઇ, મણે

ગા વેિનઝમની ૂ ઢ પં થમાં મડદાઓના ગો કાપીને એને સ વન કરવાના યોગોમાં

બદનામી વહોર હતી. સા હ ય ૂ રા બાયરન-શૅલી તો રાતના તાપ ું સળગાવી મોટથી

જમન ેતકથાઓ પણ વાં ચતા. આ ું બ ું સાં ભળ ને માં ડ ઓગણીસેક વષની ટડ

પ ું દર મેર ને ભેદ સપનાઓ પણ આવતા ! એમાં વળ એક દહાડ ેમી જોડાં ઓ

વ ચે ખ ીમી ી ન કઝ ક થઇ. શૅલીએ ક ું ‘ ીઓ તો સરસ ેમ કર શક, પણ લખી ન

શક- એ બધી અઘર સ કિવ ાઓ એમ ું કામ ન હ!’ ચડસાચડસીમાં મેર એ ચીડાઇને

ક ું ‘એ તો અમે છોકર ઓ એવી માથા ૂ ટમાં પડ એ ન હ એટલે, બાક તમારા કરતાં ય

સા ુ ં લખી બતાવીએ! ખડખડાટ હા ય વ ચે પિત-પ ની વ ચે ચેલે જ થઇ. મેર એ એ

ઉપાડ લીધી. (એ વખતે મેર શૅલીના ુ ની મા બની હોવા છતાં એમના સ ાવાર

િવવાહ થયા નહોતા, પાછળથી થયા )

મેર એ પહલા તો કિવતા લખવા ું િવચા .ુ પછ થ ું ક બધા

એમ જ માનશે ક એ તો શૅલી વો પિત હોય, એ જ લખી આપે ને! પછ એણે

ુ પરનેચરલ ટોર નો લોટ િવચાય . એમાં એક રાતે પેલી હૉરર ટોર ઝ સાં ભળ ને

અચાનક આવેલા વ નને ( માં ફ ા ચહરાવાળો એક ુ વાન િવ ાથ મડદામાં ાણ

ંક ને ત ધપણે એને તાકતો રહ છે !) વાતામાં ઢા .ું પિત શૅલીને વાતા ખરખર ગમી

ગઇ. પ નીને એણે આ લોટને વ ુ િવ તારવા ું ો સાહન આ .ું ીક માયથોલે ના

Page | 262
થોડા રફર સીઝ આ યા. એટ ું જ ન હ એની નવલકથા લખવા ું ૂ ચન કર , કાશન

માટ (પોતાના જલદ િવચારોને કારણે શૅલીની આિથક હાલત યાર બ ુ સાર નહોતી)

પણ ય નો કયા. એક નાનકડાં વેકશન, હળવી મ તીમાં થી એક કહાની સ ઇ હતી.

અને ુ ત િવચારના શૅલીએ પ ની લે ખકા બને એમાં ઈષાને બદલે આનં દ અ ુ ભવીને

રસ પણ લીધો હતો. ( ુ વાન િવધવા બ યા પછ મેર એ પણ આ ું વન દ કરાને

ઉછે રવા, અને શૅલી ું સા હ ય સાચવવામાં ખ ુ હ )ું િનયિતની શતરં જ ગોઠવાઇ ૂક

હતી. શૅલી થક મેર ની સમાજમાં ઓળખાણ હતી, એ શૅલીની કિવતાઓ કાળના

વાહમાં મા ુ તકાલયમાં બં ધ અ યાસલેખોનો િવષય બની રહવાની હતી. અને

મ ક મ કમાં એની બનઅ ુ ભવી પ ની મેર એ લખેલી નવલકથા આજની તાર ખે

પણ િવ માં અમર બનવાની હતી. એ ું શીષક એક ુ હાવરો ક િવશેષણ બની જવા ું

હ .ું એના લોટની ુ િનયાભરના લેખકો ક ફ મસ કો નકલ કરવાના હતા. એમાં થી

ેરણા લેવાના હતા. એટ ું જ ન હ, ૧૯મી સદ ની એક યં ગ, ુ ટ લ હાઉસવાઈફ

લખેલી કહાની સમય જતાં ુ િનયાભરની પહલી ‘સાય સ ફકશન’ નવલકથા તર ક

ઓળખવાની હતી. યસ, ફ ટ

્ ફકશન ઓફ વ ડ!

એ કથા એટલે ‘ ક ટાઈન’!

ુ વા િવ ાની િવકટર ક ટાઈન ભાર લાગણીશીલ અને

આદશવાદ . હાલસોયી માના ૃ ુ પછ એનામાં િવધાતાની ૃ ુ નામની ર મ કને

પડકારવા ું ઝ ૂ ન વળ .ું કિમ ના ુ ડ ટ તર ક વષ ુ ધી ણે એકાંત સાધના

કર , અને િવ ુ તને ઊ નો ોત માની, એમાં થ ી શર રને ચેતનવં ુ કરવાની ફો ુ લા

શોધી. એના જોશને જોઇ એક અ ુ ભવી ોફસર ચેતવણી આપી ક ‘ ુ દરતના મમાં

દખલગીર કરવાના પ રણામો ભયાનક આવશે’ પણ િવકટર તો સમ માનવ ત ું

ભ ું કરવાના, એને અમર બનાવવાના ઉમદા ઈરાદાના કફમાં ુ લતાન હતો. ુપ ુપ

ફાં સી પામેલા કદ ઓના મડદાં લઇ આવી, એમના મજ ૂ ત ગો જોડ ને ઈ ર પણ ન

બના યો હોય એવો પડછંદ, ુ શાળ , મહાપરા મી, િવરાટ મહામાનવ સ વાની
Page | 263
ડૉકટર ક ટાઇનને હ શ હતી. પણ એક વખત આ રા સી માનવી લેબોરટર માં

સ વન થયો, પછ ુ દ એનો ઘડવૈયો- એનો ા જ ડઘાઇ ગયો. ડર ને ભાગી ગયો!

ુ િનયાદાર થી સાવ અ ણ એવો પેલો મહાકાય મો ટર તા ં જ મેલા બાળક પેઠ

ું ઝાઇ ગયો. હડ ૂ ત થઇ શહરની બહાર જ ં ગલમાંગયો. એક ગર બ પ રવારની પી

મદદ કર પણ એને નજર જોયા પછ એ જ પ રવાર ડર ને એની સામે પડ ો! ધ

ુ ુ ંબ પાસેથી ભાષા શી યો. અને તે ોધથી રાતોચોળ થઇ ડોકટર ક ટાઈન પાસે

આ યો, અને ક ું ક ‘મા ુ ં ભરણપોષણ કરવાની ેવડ નહોતી, તો મા ુ ં સ ન શા માટ

ક ?ુ ું જ મારો ઈ ર છો. હવે મને એક જોડ દારની જ ર છે . મારા વી એક નાર

બનાવી દ. ુ ં જ ં ગલમાંએને લઇને જતો રહ શ. પણ જો તે મને ક પેિનયન બનાવી

નથી દ ધી, તો પછ ુ ં તારા લ નમાં આવી, ુ હાગરાતે જ તાર પ નીને માર

નાખીશ!’ િવકટર ક ટાઈને આવા ુ ગલના સં તાનો થશે, તો ું થશે એ એ ભયથી

આપે ું વચન પા ું ન હ અને... પોતાના જ સ ન, િવ ાન ુ સમા મો ટર સાથે

વેર બાં !ું એ મો ટર ું પણ તે તો પોતાના આ ઘડવૈયા િવ ાની િસવાય કોઇ

વજન જ ાં હ ?ું એની વાત, એની જઝબાત સમ ? પછ ું થ ?ું એ ણ ું

હોય તો રમણલાલ સોનીએ ુ જરાતીમાં અ ુ વાદ કરલી ‘નરા ુ ર’ કથા વાં ચજો.

ક ટાઈન તો નેટ પર ડાઉનલોડ માટ ઉપલ ધ છે . એના પરથી બનેલી અનેક

ફ મોમાં ે ઠ ા સસ ફોડ કાપોલાએ ોડ ુ સ કરલી (કનેથ ાધ દ દશ ત) છે . અને

મેલ ૂ ્ ર સની ુ મરસ કોિમક િસ વલ ‘યં ગ ક ટાઈન’ પણ છે . માણસ નરો મ

બનવા જતા નરા ુ ર બની યએ ાપમાં િવ ાનના બેક ાઉ ડને વણી લેતી આ કથા

એવી તો પો ુ લર નીવડ છે ક ક ટાઈન નામ તો કથાના હ રો ું હોવા છતાં એ

િવનાશક રા સી સ ન માટનો શ દ બની ગયો છે !

***

એક મ હલા મેર શેલીની વાતાએ અઢળક ુ ષો માટ

સા હ યની ‘સાય સ ફકશન’ નામે નવી જોનરના દરવા ખોલી ના યા. એમાં ય
Page | 264
ભી મ િપતામહ ું થાન મેળ ું ૂ ળ રિશયન, પણ અમે રકામાં રહતા ુ યાત

િવ ાન કથાલેખક આઈઝેક એિસમોવે! એિસમોવની િવ ાનકથાઓમાં થી ેરણા લઇને

તો અવનવી શોધખોળો થઇ છે . અવનવી કળાઓ ( ચ ોથી ફ મો ુ ધી) પર એનો

ભાવ પડ ો છે . ૧૯૯૨માં દ ઘા ુ ભોગવીને ુ જર ગયેલા આ મેધાવી લેખક

ક ટાઈનના લોટની િવ ભરના િવ ાનકથાલેખકો પર પડ ગયેલી અસરથી ભાર

નારાજ હતા. બધી જ વાતાઓમાં િવ ાની ક ું સ ન કર એ પછ એ સ ન

િવનાશકાર નીવડ એવા જ ટ ર યોટાઈપ લોટ આવતા હતા. (હ ુ યે આ યા કર છે!)

વીસમી સદ માં રોબો ટ સ અને આ ટ ફ યલ ઈ ટલીજ સ (યં ગ માણસની મ િવચાર,

અ ુ ભવે)ની થીમનો દબદબો હતો. (સોર , ુ જરાતી સા હ યકારોની અહ વાત નથી!)

એિસમોવને આ બાબત ુ િપ ડટ લાગતી. વ ુ ાન મેળવ ું જોખમી છે , એવી

નકારા મક છાપ પાડતી લાગતી. ગટના ડો. ફો ટસ વી ાઈમ-પિનશમે ટની

માયા ળ રચવા એિસમોવે ૧૯૪૨માં ‘રનએરાઉ ડ’ નામની ૂ ંક વાતા લખી. માં

પહલી વખત આ િવ ાનકથાના જ ન હ, રોબો ટક કોપ રશ સના બં ધારણીય કાયદા

વા બની ગયેલા ુ િસ ‘રોબો ટ સના ણ િનયમો’ આ યા હતા.

િનયમ નં બર વન. રોબોટ ારય માણસને સામે ચાલીને

ુ કસાન પહ ચાડ ન હ, ક િન ય રહ ને માણસ (એને/ ુ િનયાને/ ુ દને) ુ કસાન

પહ ચાડ અને સાં ખે ન હ, ઉલ ુ ં એનો બચાવ કર.

નં બર ુ . રોબોટ હંમશા માણસની આ ા- ુ ચના ું પાલન કર,

િસવાય ક એ ૂ કમ િનયમ નં બર વનની િવ માં હોય.

નં બર ી. રોબોટ હં મેશા પોતા ું ર ણ કર, યાં ુ ધી એ

‘ િવષા’ િનયમ નં બર એક ક બેના હાદ સાથે ટકરાય ન હ!

૨૦૦૪માં આવેલી િવલ મથની ઈ ટર ટગ ફ મ ‘આઈ

રોબોટ’ આ ણ િનયમોમાં જ અનોખો વી ટ કર ને સ યેલી ી સ પર હતી. માં

Page | 265
રોબોટ સા ૂ હક બળવો કર છે , માનવ તના નાશ માટ- અને ો ાિમગ ુ જબ ણે

િનયમો ું પાલન કરવા છતાં િનયમભં ગ થતો નથી- કારણ ક, મ ુ ય પોતે જ પોતાનો

ુ મન છે . પયાવરણની ઐસીતૈસી કર ુ ો લડ છે , ુ ચાઇથી ખટપટ કર ને ૂઠ

બોલે છે ! એિસમોવની ાં િત પછ તો સાય સ ફકશનના િવ માં એક નવો શ દ

ગટ ો ◌ઃ એ ોઈડ! ( ૂ ગલે મોબાઇલ માટની પોતાની ઓપર ટગ સી ટમ પણ આ જ

નામે બહાર પાડ છે !) ૂ ળ ીક ભાષામાંથી આવેલો ( યાં ‘ઑઈડ’ યય-સા ફ સ

લાગે તેનો અથ થાય- ‘ના ’)

ું આ શ દ ચ લેખક િવલસ ૧૮૮૬માં પોતાની

નવલકથા ‘લ ઈવ ફ ુ ચર’માં િસ બના યો હતો. યો ુ કાસે પોતાની ટારવોસ

ફ મમાં ‘ ોઇડ’ શ દ ઈ ટલીજ ટ રોબો સ (આર ુ ડ ુ વા!)◌ઃ માટ એ ોઇડ પરથી

જ વાપય હતો. બાયસે ટમે ટલ મેન, ટિમનેટર, ટાર ક, ા સફોમસ, રોબોકોપ, લેક

રનર, એ.આઈ., ટોટલ રકોલ વી ફ મોમાં પણ એ ોઈ સ હતા. એ ોઈડ એટલે

એવા ‘સાયબૉગ રોબોટ’ ક દરથી મશીન હોય, પણ બહારથી શ લ- ૂ રતમાં

માણસ વા જ દખાતા હોય! અને છે ક પેલા લાક ડયા રમકડાં ‘િપનો કયો’ના વખતથી

માણસ વા દખાતા એ ોઈડસ યં મટ ને માણસ બનવા, માણસ વી જ ેમ,

િવ ાસ, ોધ, ઈષા, હતાશા, ડરની લાગણીઓ અ ુ ભવવા ય ન કર, એ લોટ

એવર ીન છે ! ‘િવઝાડ ઓફ ઓઝ’ વી િસ પર કથામાં પણ દય ઝં ખતો ટ નનો

ક ઠયારો છે ! આવી મ હલા રોબોટને ‘ મબોટ’ ક ‘ગાયનોઈડ’ પણ કહવામાં આવે છે .

એ ોઇડ/ગાયનોઈડ અને ુ મન વ ચેની લવ ટોર ઝ પણ સાઈફાઈ િવ ની એક

સદાબહાર ઈમોશનલ થીમ છે ! અને આદમી તથા એ ોઈડ વ ચેની પાવર ગેઈમ

પણ!

***

અમે રકાથી પાછા ફરતાવત હોલી ૂ ડનીયાદ તા કરાવે

એવી રજનીકાં તની ‘રોબોટ’ ફ મ િનહાળ , અને સાઈફાઈ ટોર ઝની આ દા તાનો ણે

રવાઈ ડ થઇ ગઇ. ૂળ ુ તા નામના વગ થ તિમલ સા હ યકારના િવચાર પરથી

Page | 266
બનેલી ‘એ ધીરન’ ફ મમાં પણ ટલે ટડ ડાયરકટર શં કરની ‘ લટ પસના લટ ’

(બેવડાં ય ત વ) અને ડબલ રોલની ફવ રટ થીમ રપીટ થઇ છે (યાદ કર,

હ ુ તાની, સ, અપ ર ચત, િશવા વગે◌ેર!) પણ રાકશ રોશનના અધકચરા

એલીયન યાસો પછ રોબોટ ખરા અથમાં ભારતની પહલી સવાગસં ૂ ણ, મેઈન મ,

મેગાબ ટ અને મેગા હત સાય સ ફકશન છે . અહ િવદશી ફ મની બે ી નકલ નથી.

અ લ દોડાવીને એમાં થી લીધેલી ેરણા ું મૌ લક ભારતીયકરણ છે. સા ુ ં થ ,ું

શાહ ખખાને આ ફ મ છોડ દ ધી. કારણ ક સાઠ ૂ દાવી ૂ કલારજનીકાં તે કમાલ

ર જ દાખવી ફ મના કરકટસને અભિમતાભની અદામાં ટા પાડ બતા યા છે . રજની

ઈઝ ધ બોસ! એની લા ર ધેન લાઈફ ઈમેજને શં કર ૂ બીથી લોટ સાથે ‘જ ટફાઈ’

કર , ાં ય વધારાના મેલા ામા ક ચીપ મસાલા િવના (ઉફફ, આ સડકછાપ સાઉથ

સ સ!) એક પરફ ટ એ ટરટઇનર બના ું છે . ડ બા વી દબં ગ સફળ થાય એના

આઘાત પછ રોબોટ પણ ફિમલી ચોઇસ બને એ રાહત ું આશા કરણ છે .

મેર શૅલી તો ગઇ, પણ એનો ક ટાઈન હ ુ ૨૦૧૦ના ભારતમાં પણ નવા અવતારો

ધારણ કરતો ર ો છે ! કાશ, આપણા રોબોટ દમાગો હવે ઉઘડ. ને કોઇ ુ જરાતી

સાય સ ફકશન લખે!

ઝગ િથગ

સવાલ : રજનીકાં ત ચેક લખે તો ું થાય?

જવાબ : બે ક બાઉ સ થઇ ય!

Page | 267
 36.
નટરાજ, ૃ ય, નવરાિ ની લવ ટોર ઃ

ડા સગ ડવાઇન, ડા સગ ડલાઇટ!

હાલી ૂ ડની સફર અ ૂ ર રાખીને 'લેકમા' (લોસ એ જ સ

કાઉ ટ ુ ઝયમ ઓફ આટ) જોવા ઉતર પડલો. આઠ િવરાટ ભવનોમાં પહોળા પને

પથરાયેલા આ ુ ઝયમમાં ચોથા બ ડગના ટોપ ફલોર પરના સાઉથ એિશયન

પેઇ ટગ એ ડ ક ચરના િવભાગમાં વેશ કય અને તરત જ વાગત ક ુ

'નટરાજ'ની નયનર ય કાં ય િતમાએ! ુ નો, િશવ ૂ ું થમ જ ૂ છે ◌ઃ નતક ◌ઃ

Page | 268
આ મા! આપણો આ મા નતન કર ર ો છે ! આ પણ વનો િશવ ુ ધી પહ ચવાનો

માગ છે ! રાવણે કલાસપિતને રા રાખવા રચેલા િશવતાં ડવ ોતનો પાઠ તો

આજકાલ ુ જરાતી ડાયરાઓની 'એ ટરટઇનમે ટ આઇટમ' બની ગયો છે . એ ું જ

િશવમ હ ન તો ું છે . તેમાં 'મહ પાદાધાતાત જિત...'થી શ ૃ થતી પેલી ચલતીની

પીકમાં ગવાતી 'જયતા ડતતરા'વાળ પં કતઓ સાં ભળ ને પ લક તાળ ઓ પાડ છે .

પણ એનો અથ નવરાિ ના સેહવાગ ટાઇલ ઓપિનગ વો છે ઃ

'હ નટરાજ! ૃ યની શ ૃ આતમાં તમારા પગના ઠકાથી આ ધરતી હાલકડોલક થઇ રહ

છે . મં ડલાકાર ૂ મતા આપના બા ુ ઓથી આકાશમાં તારાઓના ૂ થો આમથી તેમ

ફંગોળાઇ ર ા છે . આપની વીખરાયેલી જટાના ( ૃ યની ગિતને લીધે) લાગતા

ઝટકાથી ાં ડ (લોલકની મ) ડોલી ઉઠ છે !'

યસ, ધેટસ ધ પાવરડા સ! જવાનીના જોશ અને

એ ટરટઇનમે ટની એનજ ું ફ ુ ઝન! કા લદાસના 'મેઘ ૂ ત'ના ૩૮માં લોકમાં પણ

પેલો ેમિવરહ ય મેઘવાદળને લવ મેસે જર બનાવતી વખતે ૂ ચના આપતો કહ

છે ક ' ું જયાર ઉજ નમાં સાં જના સમયે પહ ચીશ, યાર મહાકાળ ું સાયં ૃ ય

(ઇવિનગ ડા સ!) ચાલી ર ું હશે, અને (પવનમાં લહરાતા) ચેરા ૃ ો ુંવન એમના

ચ ાકાર ૂ મતા હાથનો વેગ ઝીલી ર ા હશે!'

ડા સ ઇઝ લાઇફ. નટરાજ ું િનરં તર, િન ય ૂ તનનતન એટલે જ દગી. 'રાસ' ઓફ

ુ િનવસ!

***

થોડા સમય પહલાં બ ુ ગા લો (અને એના માણમાં ઓછો

વરસેલો) પેલો લા હડોન કોલાઇડરનો 'મહા યોગ' યાદ છે ? ાંડની બગ બગ

િથયર ચકાસ ું અને ઉ ભવ પહલાં ની થિતનો અ યાસ કર ું િવ ભરના પા ટકલ

ફ ઝકસના ખેરખાં િવ ા◌ાનીઓના આ સં ુ ત યોગ ું વ ુ ં મથક વી ઝલ ડના

Page | 269
પાટનગર િનવા ખાતે છે. ભઈઇશ (સીઇઆરએન-સન) નામે ઓળખાતી આ

િવ િવ યાત સાય સ રસચ ઇ ટટ ુ ટના ગણામાં જ ૨૦૦૪થી ૨ મીટર ચી

આપણા નટરાજની ભ ય િતમા શોભાયમાન છે ! આમ કમ? એનો જવાબ ૧૯૭૫માં

કાિશત થયા પછ ૪૩ આ ૃ િ ઓ પામી ૂ કલા ુ તક 'તાઓ ઓફ ફ ઝકસ'માં છે .

૨૪ ભાષાઓ ( િશક ર તે, યાને પાટલી ુ જરાતીમાં પણ)માં અ ુ વાદ પામેલા આ

ુ તકના એક કરણમાં સમ ાં ડને નટરાજના ૃ ય તર ક ર ૂ કરવામાં આ ું છે ,

અને એ પણ સાય ટ ફક આધાર ુ રાવાઓ સાથે! આ કતાબના લેખક ડો. ઝોફ કા ા

િવ િવ યાત ભૌિતકશા ી છે . ુ િનયાના નામાં કત રસચ ઈ ટટ ુ ટસમાં ભણી અને

ભણાવી ૂ કલકા ા સાહબે િશવ અને નતન પરનો થમ અ યાસલેખ છે ક ૧૯૭૨માં

લ યો હતો. કા ા લખે છે ◌ઃ ી મની નમતી બપોર ુ ં દ રયા કનાર બેઠો હતો, અને

ૂ ઘવતા સમં દરને જોઈ મને અ ુ ૂ િતથઈ ક આ ું ય વાતાવરણ એક મહાન

િવ યાપી ૃ ય છે . ુ ં મટ રયલ ફઝીકસનો સં શોધક એટલે ણતો હતો ક માર

આ ુ બા ુ ના રતી, પ થરો, પાણી, હવા બ ું જ ગિતશીલ (ડાયનેિમક) અ -ુ પરમા ુ

અને લ ુ કણો (પા ટક સ) બને ું છે . મના વ ચે સતત યા - િત યા ચાલે છે .

ૃ વી પર હં મેશા ઉ સભર કરણોની ઝગમગતી વષા થાય છે . બા ાવકાશની

ઊ માં એક લય અને તાલ સ ય છે . મારા દહના અ -ુ પરમા ુ ઓ આ ઊ ના

િવ યાપી નતનમાં સામેલ છે . એક એ (અનાહત) નાદ સાં ભળો તો ણી શકો ક આ

ુ િનયા, ભારતીયો ને ૃ યના દવ તર ક ૂ છે , એ િશવ ું ૃ ય છે ! નટરાજના

ૃ યના ભારતે પાં ચ પ રમાણો ક યા છે ◌ઃ ૃ ટ (સ ન), થિત ( થરતા), સં હાર

(િવસ ન), િતરોભાવ (માયા - મણા - ફ ટસી) અને અ ુ હ ( ેમ) આપણે જયાર

મન ૂ ક ને, તન ઉલાળ ને નાચીએ છ એ - યાર આ બ ું જ અ ુ ભવીએ છ એ.

આપણી દરની ેઈન ુ રો સ અને લડ સે સની ુ િનયા બહારથી આપણે થર

હોઈએ, યાર ય સતત ગિતમાં હોય છે . ડા સ એ દરની પરમેન ટ પીડને એકસ ેસ

કરવાનો આપણા આ માનો ઉમળકો છે . િશવ ૂ જ કહ છે ◌ઃ રં ગો તરા મા! આપણે

Page | 270
આ મા જ શા ત ૃ યનો એક રં ગમં ચ છે .

મહા ચ કાર મક ૂ લ ફદા ુ સેને પહલી વખત ુ િનયા સામે એ

વાત ૂ ક ક, જગતમાં ઈ ેશી ટ, એ કટ વી ચ પરં પરા તો બ ુ મોડ આવી,

પણ ુ િનયામાં એના હ રો વષ પહલા ભારતે થર ચ ોને બદલે ગિત, ૃ ય,

વૈિવ યને મ ટ લેયડ ી ડાયમે સનમાં કળાની અ ભ ય કત કરવાની શ ૃ આત કર

હતી. ું ે ઠ ટાંત એટલે નટરાજની િતમાઓ, અને ચ ો! એ િવ ની સવ થમ

એવી કળા ૃ િત છે - માં ટ ડગ પો ઝશનને બદલે ડા સગ પો ઝશન ઝીલાઈ છે . એક

હાથમાં નર - નાર ના અડિધયાં ના િમલનથી સ તા િમ ટક ુ ઝકના તીક ૃ પ ડમ ૃ

છે , ના સાઉ ટથી િશવ વના સ ન ું સં ગીત વહાવે છે . એકમાં લયનો અ ન છે .

એક વળ અભય ુ ામાં ૃ ય કરતા કરતા જ પાટનસને ો◌ેટકશન આપે છે .

આહવાન ૃ પી વામન રા સ ૃ ના પગ નીચે દટાઈ ૂ કયો છે , અને ફર ું કાશ ું ચ

રચાઈ ગ ું છે ! પિ મ લો કથી સબએટોિમક પા ટક સના ડા સને જોઈ શક છે , પણ

ૂ વ એમાં રહલા નટરાજના કો મક ડા સને અ ુ ભવી શક છે . ાંડ ગે

િવ ા◌ાનીઓની ઈટનલ કવે ટ છે - આ બ ું જ રચા .ું .. પણ એ ર ડમ નથી. તો કવી

ર તે રચા ?
ું કોણે ર ?ું હો, તારા, અવકાશ, વાદળો, લાવારસ, સ ુ , પવન, ૃ ો

બ ું જ નાચી ર ું છે . દોડતી િશકાર િસહણથી લઈ પાં ખો ફફડાવતા મોર ુ ધી, તરતી

ડો ફ નથી લઈને સરકતા સાપ ુ ધી, આકાશગં ગાઓના ચકચાવાથી ક પર દરડ

ફરતા પાતાળ ુ ધી, ફરકતાં ૃ ં વાડાઓથી પટપટતી ખો ુ ધી બધે જ નટરાજ ું એક

મહા ૃ ય ચાલી ર ું છે . આપણી જ ભીતર એ ું જોશથી ભ ૂ ક તાં

ું ડવ છે . અને

આપણી જ ભીતર હોશથી શાં ત એ ું લા ય છે ! િશવની ી ખને દખાતી ુ િનયા

પાછળના ભેદ પારખવાની નજર ૃ પે જોતા ફ ઝો ્ કા ા જયાં રહ છે , તે ક લફોિનયા

ટટમાં જ નવરાિ ઉપર ગરબે રમવા ુ જરાતીઓ ભેગા થયા હોય, એવી હકડઠઠ

મેદની વ ચે નવરાિ નાં નવરસ વા િવષયના યા યાન માટ ું ઈજન સૌિમલ શાહ

આપે છે , અને ખો સામે તરવર છે , નટરાજના ૃ ય , ું શ તની ઉપાસના ું અને

Page | 271
 ૃ ણના રાસ ું ોસ કો બનેશન કરતા કનેકશનની લવ ટોર !

***

અચરજ લાગે એવી વાત છે . નવરાિ માં મહામાકડય ુ રાણના

ગ ૃ પ ચં ડ પાઠ ( ુ ગાસ તશતી)ના શ ાદયની ુ િત માતા ની ૂ -અચના માટ છે ,

એ બરાબર. પણ શરદ ૂ નમની રાતલડ એ રાસ રચવાની વાત તો નટવર ૃ ણની

'રિતર િત' છે ! શ ત ૂ માં યં , મં , હોમ, હવન બ ું જ છે . પણ ગરબા-ગરબી-રાસ

નથી. બેસીને કરવાના પાઠમાં આ રાસલીલાની રસલીલા કવી ર તે જોડાઈ હશે? વેલ,

ઈ ડયન માયથોલો માં એક રોમા સ, ામા, એકશન વગેરથી ભર ૂ ર લવ ટોર છે .

બાણા ુ ર નામનો િશવભ ત સ ાટ. િશવને તો અ ુ રો પણ ભ શક, ભ જ છે .

બાણા ુ રની દ કર ઉષા તો કલાસમાં જ િશવ પાસે રહ. બાણા ુ ર વામનના ી ડગ

માટ પોતા ું મ તક ધર દનાર બ લરા નો ( મના નામ પરથી ર ાબં ધનને બળે વ

કહવાય છે ) વં શજ. બાણા ુ ર કાિતકયને રમતા જોઈને 'મને ય તમારો ુ બનાવો'

એવી િવનં તી કર હતી! િશવે સ થઈ બાણા ુ રની રાજધાની શો ણત ર

ુ ના સં ર ણ ું

કામ સં ભા .ું કાિતકયે પોતાનો મ ુ ર વજ એને આ યો. બાણા ુ રની દ કર ઉષા તો

િશવપાવતી પાસે જ રહવા લાગી. િવ ુ ુ રાણ અને હ રવં શ ુ જબ િશવપાવતીની

ઉ કટ ણય ડાઓ જોઈને ઉષા ઉ ે ત થઈ. ઉષાને 'કામજવર' (વાહ! ાચીન

ભારતમાં 'બી ગ હોન ' માટ ય કવો સરસ શ દ હતો! લવે રયાથી પણ એક ટપ

ચ ડયાતો!) લા ુ પડયો. પાવતીને ઉષાની હાલત સમ ઈ જતાં, એમણે લાયક

ૂ રિતયો શોધવા ું વચન આ .ું એમના સં કતથી ઉષો ૃ ણના પૌ (અને ુ નના

ુ ) એવા અિન ૃ ધને વ નમાં જોયો! અને વ નમાં જ એની સાથે શ યામાં એવો

ઉ માદક રાસ રચાઈ ગયો ક હ રવં શમાં પ ટ લ યા ુ જબ એ 'ઈરો ટક મ'ને લીધે

ઉષાનો કૌમાયપટલભં ગ થઈ ગયો! સખી ચ લેખાએ એને ચીતર બતા યો, અને

બહનપણીને છા તેમ અિન ૃ ધ ુ ધી લવ મેસે જરનો રોલ ભજવી બતા યો.

અિન ૃ ધ પણ ઉષાને જોઈ એના ેમમાં પડયો, અને મહ નાઓ ુ ધી મૈ ુ નરાસ

Page | 272
રચવા, એના જ મહલમાં ચ લેખાની સહાયથી ુ પ ુ પ આવવા લા યો. મહ નાઓ

પછ આ ુ ીની ીિત અને અિન ૃ ધની રિતની ખબર બાણા ુ રને પડતા એ

એકવીસમી સદ ના ભારતીય બા ુ ઓની મ ખી યો. દ કર મેળે વનસાથી પસં દ

કર, એ િશવના સસરા દ ને પણ ાં ગ ું હ ?ું બાણા ુ ર અિન ૃ ધ કદ પકડયો.

અને મ ત િવ ડયો ગેઈમ બને એવો ચં ડ સં ામ નારદ ૃ ણને સમાચાર પહ ચાડયા

પછ ૃ ણ- બાણા ુ ર વ ચે ખેલાયો! બાણા ુ રને પ ે વયમ શં કર ઉતયા. ૃ ણ-

િશવ ું મહા ુ ધ વ ચે પડ ને ાએ અટકા .ું પછ કાિતકય- બાણા ુ રને ૃ ણે

હરા યા (બાણા ુ રની માતા કોટારાએ) િનવ અવ થામાં આડા ઉતર , ૃ ણને

આમ યામાં રાખી દ કરાનો વ બચા યો!) વાજતે ગાજતે અિન ૃ ધ- ઉષાના લ ન

થયા. વયમ- જગદંબા નટરાજ િશવના અધા ગની, ૃ ય એમને િ ય ઉષાએ પાવતી

પાસેથી ીઓ માટ ું માદક, રં ગી ું ૃ ય શીખે .ું ઉષા ુ જરાતમાં ૃ ણની રાજધાની

ારકામાં અિન ૃ ધને પરણીને સાસર આવી. અને ઉષાએ એ રોમે ટક ડા સ

ુ જરાતણોને કો ચગ આપીને શીખવાડયો હશે. ૃ ણ તો ગોપીઓની રાસલીલાના

ણેતા. રાતના રાસ રચવાની ુ રલી વગાડતા માધવ. એટલે ુ જરાતમાં શ ત ૂ માં

નર-નાર નો રાસ પણ ભળ ગયો. નવરાિ નો રાસ પરા ુ વ થી ૃ ણ-ગોપી (રાધા),

િશવ-પાવતી, અિન ૃ ધ- ઉષા ું ુ ગલ ૃ યજ ર ો છે - એટલે આજના ુ વાિનયાઓ

પોતાની ફટનેસ ું દશન કર મન ુ ક ને અવાચીન દાં ડયા ખેલે એમાં વાં ધાજનક

ક ું છે જ ન હ. બસ, નટરાજ ું મરણ કર નીરખવાનો આ ૃ યાનં દઅને

સાં ભળવા ...

ું ચદાનં દ ૃ પમ, િશવોહમ િશવોહમ!

ફા ટ ફોરવડ

' નાચી ન શક, એવા નેતા / ુ ૃ નો ભરોસો કરવો ન હ ! '

(૧૯૯૪ની 'કરાટ કડ' ફ મનો સં વાદ

Page | 273
 37.

ુ રામ ુ મર, જગ લડવા દ

‘આપણે ઇિતહાસ બદલાવવા ટલી માથા ૂ ટ કર એ છ એ,

એટલી મથામણ ભિવ ય બદલાવવા માટ કર એ તો ?’’ ગત વષ લબરહાન સિમિત

રપોટ િનિમ ે ુ રા ણ લેખોની રામજ મ ૂ િમ િવવાદ ગે લમણાતોડ ર સચ પછ

તવાર ખી ાયોલો ‘‘ પે ોમીટર’’ અને ‘‘અના ૃ ’’માં લખેલી, તે ું આ છે ું

વા હ .ું સદનસીબે, જો ખરખર ભિવ ય બદલાવ ું જ હોય તો એની શ આતની

દશા ચ ધ ું એક કરણ, હાઇકોટના ઐિતહાિસક ૂ કાદા પછ ધારાને ચીર ું ફકા ું છે

ખ ં ! સો, લે સ ટઇક અ વક ર વાઇ ડ. (મા ુ કાદાને પ ટ કરવામાં મદદ પ

Page | 274
મા હતી રુ તો જ લેશબેક. એ ું િવ લેષણ ૂ ળ લેખોમાં વાં ચ ું !)

***

સતત રામજ મ ૂ િમની ુ ત માટની અથડામણો ચાલતી જ

રહ છે . મ દ બં ધાતી હતી યાર ય કટલાક િ યો-સં તો એ અટકાવવા ખપી ગયા.

અકબર સમયે સમાધાન પે યાં ચ ૂ તરો બ યો, કામચલાઉ મં દર બનાવવાની ટ

મળ . જહાં ગીર-શાહજહાં ના સમયમાં યાં ુ મા ( ુ વાર)ની નમાઝમાં ુ લીમો

આવતા અને બા ુ માં આરતીનો ઘં ટારવ થતો. પણ ૧૬૬૪માં ઔરં ગઝેબે યાં રમખાણ

મચાવી પોતાના જ પરદાદાએ કરલા સમાધાનની ઐસી ક તૈસી કર નાખી ! ુ

ગોિવદિસહ બાબા વૈ ણદાસે કરલો સૈયદ હસન અલીનો ુ કાબલો, મહ રાનં દ,

બલરામાચાર , પં ડત દવીદ ન પાં ડ, મહતાબિસહ...બધાએ આપેલી આ ુ િત તવાર ખમાં

દ છે . અપવાદો અવધના ગાદ પિત આસ દદૌલા, અને વા દઅલી શાહના

આસ દદૌલાના મં ી ટકતરાયે હ ુ માનગઢ બનાવડાવેલી તો રામનવમી-

જ મા ટમીના તહવારો ઉજવતા દારા િશકોહ સર ખા ઉદારમતવાદ , હ ુ વમાં

આ થાવાન અને ખરા ધમિનરપે નવાબ વા દઅલીશાહ રામજ મ ૂ િમ પર

ૂ પાઠની ટ ગે ુદ ુ લીમ ક રપં થીઓ સામે બાથ ભીડ હતી. બાબર મ દ

માટ સમાધાન પર આવેલા અમીર અલી-બાબા રામચરણદાસને ૧૮૫૭ના બળવામાં

ફાં સી આ યા પછ રાણી િવ ટો રયાએ લં ડન બેઠ બેઠ રામજ મ ૂ િમનો નકશો મં ગાવી,

તેમાં એક લીટ દોર મ દ-ચ ૂ તરા વ ચે દ વાલ બાં ધી દ ધી હતી. ૧૯૧૨માં

ગાયની ુ રબાની વખતે થયેલા ુ લડોના મામલે અયો યા દોડલા લોડ હાડિ◌ગે

ગોહ યા પર િતબં ધ હર કય પણ ૧૯૩૪માં ફર પાછ આ હરકત થતાં ભાર

રમખાણો મચી ગયા. અખાડાના સા ુ ઓએ મ દ પર કબજો જમાવી દ ધો. યારથી

મ દમાં નમાજ પઢવાની બં ધ થઈ ગઈ.

આ અગાઉ રામજ મ ૂ િમ પર મ દ બં ધાઈ હોવાની વાત

Page | 275
વારં વાર કહવાઈ ૂ ક છે . ૧૭૬૭માં ઓ યન પાદર જોસેફ ટાઈ થલર ચમાં આ

વાત લખી, ઔરં ગઝેબે રામકોટ તોડ ાની વાત લખી છે . એ સાયકલોિપ ડયા ટાિનસ

વી િત ઠત કતાબ પણ રામજ મ ૂ િમના થળે બાબર મ દ હોવા ું લખે છે .

ટશ રાજ વખતે તેને ‘‘બાર ’’ ન હ પણ ‘‘મ દ એ જ મ થાન’’ જ કહવાતી.

ર ુ વ ં શથી રામાયણ ુ ધીના હ ુ ં થોનો તો ઢગલો છે , અયો યામાં આ થા ુ રવાર

કરતો ! અ ુ લ ફઝલ (અકબરના નવર નોમાં ના એક)થી લઈને સકડો ુ લમ

ઇિતહાસકારોએ આ વાત વીકાર છે . આ કયોલો કલ સવ ઓફ ઇ ડયાએ આ

જ યાએ મં દર હોવાના ુ રાત વીય અવશેષો ૨૦૦૩માં િસ કયા છે . ૧૮૮૬માં

ફઝાબાદ હાઈકોટના ગોરા જ ૩૫૬ વષ પહલાં ‘‘પિવ ૂ િમ’’ પર મ દની વાત

લખી છે . ૧૯૪૯માં અહ આઝાદ પછ રાતોરાત ૂ િતઓ આવી જતા તોફાનો શ થઈ

ગયા હતા. યાર પણ વડા ધાન નેહ એ યથા થિત ળવવા કરલા ૂ કમો ું

‘‘પાલન’’ જોખમી હોવાનો રપોટ લા કલેકટર ક.ક. નાયર ુ યમં ી ગોિવદવ લભ

પં તને આ યો હતો. ‘ હ ુ તાન ઇ લામી આહદ મ’ નામના ુ તકમાં મૌલાના હક મ

સૈયદ અ ુ લ હાઇએ લખે ું રામજ મ ૂ િમ પરના મં દર ભાં ગવા ું કરણ અચાનક

ગાયબ થઇ ગ ું ! આવી જ ર તે મોહ મદ અઝમાત અલી િનઝામીના ુ તક ુ ાઇ

સ
ુ વર માં પણ આ વણન નીકળ ગ ું ! આ મ દ કમ બની, શા માટ બની, યાં ક ું

મં દર હ ,ું એ જ રામજ મ ૂ િમ હતી ક ન હ,.... આ તમામ બાબતોના અદાલતમાં ઉભો

રહ શક, અને નીર- ીરન યાય ગણાય એવો ુ રાવો એટલે બાબરની આ મકથા.

રોજનીશી ઝીણી ઝીણી િવગતોની પ ટ શ દોમાં ડાયર લખવાના શોખીન બાબર

એમાં પોતાની ૂ હરચના, શરાબખોર , માનિસક હાલત, ચતા તમામની િનખાલસ

ન ધ કર છે . ઇ.સ. ૧૫૨૮ની ૨૮મી તાર ખે બાબર અયો યા પહ યો હતો પણ ૨

એિ લ ૧૫૨૮થી ૧૮ સ ટ બર ૧૫૨૮ ુ ધીના ૃ ઠો તેમાં ગાયબ છે ! એ પછ ની

ુ મા ુ ની બીમાર થી પોતાની ૃ શ
ુ યા ુ ધીની ન ધો અકબં ધ છે . એ ું મનાય છે ક

આ હ ત લ ખત ડાયર સાથે ુ મા ું િસધ ું રણ ઓળંગી ર ો હતો, યાર ચં ડ

Page | 276
ઝં ઝાવાતમાં આ પાનાઓ ઉડ ગયા.

વાત નવાઇભરલી લાગશે, પણ અ યોની સાપે ે યારની

પ ર થિતના ાજવે તોળ એ તો બાબર માણમાં ધમિનરપે હતો ! એણે

ગોવધિનષેધનો કાયદો કરલો. ત લીગના નામે જોરજબરદ તીથી ચાલતી વટાળ ૃિ

પર લાલ ખ કર હતી. અયો યામાં રામ-સીતાના દાતણની જ યા ગણાતા

દં તધવન ુ ંડના મં દર પાસે રહલી જમીન પર મોટો કર નખાયેલો, એ માફ કરવાનો

આદશ એમણે યારના આચાય શ ુ ન મહારાજને તાં બાના પતર કોતરાવીને આ યો

હતો ! ૨૭ ુ લાઈ ૧૯૩૭ના ‘નવ વન’માં રામભ ત ગાં ધી એ પણ રામગોપાલ પાં ડ

‘‘શારદ’’ના પ ના જવાબમાં પ ટ લખે ું ુ સલમાનોના કોઇ ઉપાસના ૃ હ અગર

હ ુ ઓના અિધકારમાં હોય તો હ ુ ઓએ ુ સલમાનોને સ પી દવા જોઈએ. તે જ ર તે

હ ુ ઓના મં દરો ઇ યા દ ધાિમક થળો પર ુ સલમાનોએ કબજો જમાવી દ ધો છે ,

એ ુ શી ુ શી હ ુ ઓને સ પી દ, તેથી આસપાસના ભેદભાવ તથા કલહ ન ટ થશે.

હ ુ ુ લીમોમાં આપસમાં એકતાની ૃ થશે ભારત વા ધમ ધાન દશ માટ

વરદાન પ િસ થશે. ગાં ધ ી ની માટનેસ ુ ઓ. એ વખતે હ ુ ઓએ કબ કરલા

ઇ લાિમક ધાિમક થળનો કોઈ િવવાદ જ ાં હતો ? એટલે સરવાળે તો હ ુ ઓના

ધમ થળો જ વૈ છક ર તે પરત કરવાનો અ ુ રોધ હતો. પણ ૂ ં ચે તેવી ‘રફ’ લ વેજને

બદલે મીઠાશભર ર તે બા ુ એ સ ય સં ભળાવી દ ુ હ ું ! એ આખા લાંબા જવાબમાં

એમણે એ ય ચો ું ક ૂ ુંછે ક, ધમાધતાને લીધે હ ુ ઓના ઘણા ધાિમક થળો

ન ટ ટ કરવામાં આ યા છે . એમાં ૂ ં ટફાટપણ કરવામાં આવી છે . ઘણામાં મ દો ું

જ પ આપી દવા ું છે . મં દર-મ દ બં નેમાં ભેદ નથી, બં ને પિવ ઉપાસનાના જ

થળો છે . પણ પરં પરાની ર તે કોઈ કોમ આ ું સહન ન કર ! ગાં ધી ના પ ટ

અ ભ ાય પછ આઝાદ બાદ ભારતની ુ િ મ કોટ પણ તાળા ખોલી યાં નાં મં દરમાં

ૂ ની ટ આપી હતી ! પણ નહ ઢ લીપોચી ફલ ૂ ફ ડહોળવામાં વયં ્ ગાં ધી એ

આ બાબતે લીધે ું ‘ ટ ડ’ ૂ લી ગયા હતા. એટલે ુ લીમોના એ વખતનો અસં તોષ

Page | 277
ઠારવા અકબર નહો ું ક ુ એ ક સરકાર ક .ુ એ િવવાદા પદ થળને રિસવર ૂક

સીલ કર દ .ું ઠા ુ ર ગોપાલિસહ િવશારદ તરત જ ૧૯૩૪થી આ થળ હ ુ ઓ પાસે

છે , અને મ દ તો વેરાન છે , પછ અમને વેશબં ધી કમ ? એવી અર િસિવલ

કોટમાં કર , ટકિનકલ ાઉ ડ પર રદ થઈ. એ ટ કનકલ જ રયાતો ૂ ર કર ને

નવો ુ કદમો પરમહં સ સમચં દાસ તરફથી દાખલ થયો. એ વખતે ુ લીમો તરફથી

િન ૃ યાયાધીશ (અ હાબાદ) ઇકબાલ વક લ હતા, તો હ ુ ઓ તરફથી કદારનાથ.

કોટ ુ કાદો હ ુ ઓની તરફણમાં આ યો. ુ લીમોએ યાગ હાઈકોટમાં અર કર .

યાં પણ ૂ કાદો બરકરાર ર ો. ુ સલમાન આગેવાનોએ એવી અર કર ક બધે

હ ુ યાયાધીશ હોવાથી આ કસ અલીગઢમાં ા સફર થશે, તો જ અમને યાય મળશે

! પણ ફઝાબાદ (અયો યા) કોટમાં જ કસ ચલાવવો એ ફાઇનલ જજમે ટમાં આ ું !

૧૯૮૬માં ભરણપોષણ માટ અદાલતમાં ગયેલ ુ લમ મ હલા શાહબા ુ ની તરફણમાં

અપાયેલા ૂ કાદાનેવોટબે ક ખાતર ક ેસ સરકાર પાલામે ટમાં ઉલટા યો. પછ

કદાચ અપરાધબોધથી....પણ રા વે રામજ મ ૂ િમ ઉપર પહલી વખત સામે ચાલીને

હ ુ ઓનો દખીતો પ લીધો ! બં ધ પડલ બાબર ઢાં ચા આસપાસ ક તાન બનીને

િવ તરવા લા ,ું એ ુ ે ફર હ ુ ુ લીમો વ ચે ચણભણ થઈ. અચાનક જ રા વ

ગાં ધીએ રામજ મ ૂ િમ પર બનેલા મં દરના તાળા ખોલવાની હરાત કર દ ધી !

(આમ તો બં ધબારણે ૂ પાઠ માટ પાછલા દરવા થી ૂ ર ઓ તો જતા આવતા

રહતા જ !) નેચરલી મામલો અદાલતે ચડ ો. પણ ફ ુ ્ રઆર ૧૯૮૬માં ફઝાબાદ

કોટના જ ટસ ૃ ણમોહન પાં ડ એ ૂ રતી ુ બાનીઓ પછ તાળા ખોલી નાખવાનો

સ ાવાર ુ કાદો આપી દ ધો ! અગાઉ ુ લતાન ુ રના ૂ ં ટાયેલા સાંસદ મોહ મદ

ના ઝમે તો કહ ું જ ક િનદયતા ૂ વક તોડફોડ કરનાર ુ લમ ‘ગાઝી’ તર ક

બરદાવાય છે , તો એવી જ ભાં ગફોડ કરનાર હ ુ ને ું ડા કમ કહ શકાય ? પણ

પા ક તાનના જમાનાથી િવભાજનવાદ નેતાઓ આ ૂ કાદાસામે રમખાણે ચડ ા.

કા મીરના હ ુ ઓ પર આ મામલે હસાખોર થઈ ! બાબર મ દ સં ઘષ સિમિતએ

Page | 278
શોક દન મનાવવાની હરાત કર .

૧૯૮૯માં રા વ પોતાના શાસનનાં િતમ વષમાં િવવાદ

પ રસરમાં ( યાર મ દ અડ ખમ ઊભી હતી યાર) રામમં દરના બાં ધ કામના

િશલા યાસની પરવાનગી આપી. ૧૯૯૦માં રા વે ચં શેખર પર દબાણ કર ને

અયો યા મામલે એક કોલસ ડબેટ ું આયોજન કરા ,ું માં આ થળના ઈિતહાસ

ગે ચચા કરવાની હતી. આ ડબેટમાં ડાબેર માનસના સે ુ લ ર ટ (એ ટ હ ુ )

ઈિતહાસકારો ર તસર ઉઘાડા પડ ગયા હતા. મં દર તોડ ને મ દ બની હોવાના તો

અઢળક ુ રાવાઓ ર ુ થયા. ૧૮૫૬માં િમઝા ન નામના ુ લીમે જ લખે ું ક રામના

જ મ થળે મં દર હ ું એ પાડ ને મ દ બનાવાઈ, યાં ના ું મં દર યાં નાની મ દ,

મો ુ ં મં દર યાં મોટ મ દ એવી યારના ુ લીમ શાસકોની નીિતર િત હતી.

જ મ થાનના થળે જ મ દ કમ બની એ વણવ ું ુ તક હદ કા-ઈ-શહાદા લખનૌથી

બહાર પડ .ું િમઝા રજબ અલી બેગ ુ ર (૧૭૮૭-૧૮૬૭) પણ સીતા ક રસોઈના

થળે બાબર મ દ બનાવડાવી હોવાની વાત લખે છે . ઈ.સ. ૧૬૦૮માં ભારતમાં રહ

જનાર ટશ ઈિતહાસિવદ િવ લયમ ચે અયો યામાં રામકોટ ું વણન લ ું હ .ું

૧૯૭૫થી ૧૯૮૫ના દસકામાં રામાયણ સાથે સં કળાયેલા ૧૪ થળોનો સવ થયેલો,

માં બી.બી. લાલ વા તજ ો બાબર મ દમાં મં દરમાં હોય તેવા તં ભોની વાત

ન ધી છે (તેની તસવીરો પણ છે !) એ મ દમાં િશવ-પાવતી-ગણેશ-િવ ુ વગેરની

ાચીન ૂ િતઓ દખાતી હતી ! ુ લાઈ ૧૯૯૨માં પણ મ ય ુ ગના મં દરોમાં હોય એવી

લોની ડઝાઇનવાળ ળ ન ધાઈ હતી !

૬ ડસે બર, ૧૯૯૨ના રોજ કારસેવકો (ખરો શ દ હથથી થતી

સેવા, માટ ‘કરસેવા’) અચાનક જ ઉભરાઇ નહોતા પડ ા. અકબર જ યાએ રામ

ચ ુ તરો (કામચલાઉ મં દર) અને સીતા ક રસોઈની મં ૂર સમાધાન માટ આપે યાં

વતં ભારતની નેતાગીર ૂ પ હતી. ૬ ડસે બરની ઘટના પહલા ૂ ળ મીર બાં ક ના

(બાબરના કહવાથી અવધમાં મ દ બનાવનાર ૂ બો) વારસદાર વેદ ુ સેન

Page | 279
પોતાના ગામ સહાનવામાં (ઇ તમાં આ વાન ડમ વખતે મં દર ખસેડા ું હ ું તેમ)

બાબર મ દ ખસેડવાની અને એ થળ હ ુ ઓ માટ ખાલી કરવાની દરખા ત કર

હતી ! હ ુ ઓ આ માટનો ખચ ઉઠાવવા તૈયાર હતા. પણ એ િશયા હોઇ બાબર

મ દ એકશન કિમટ ના ુ ી હો ે દારો સમાધાન માટ ટસથી મસ ન થયા. જો

વાઇસરોય હાઉસને આઝાદ પછ રા પિતભવન કર ભારતીય ગૌરવના ચ ો યાં

લગાડ ુ લામી ૂ ં સાઈ શકાય, તો બાબર ના થાને રામમં દર કમ ન હ ? (પોલે ડ

વોસ માં રિશયા પાસેથી આઝાદ થઇ ૧૯૧૫માં ુ લામીના તીક સ ું તા ુ ં બનેલ

કથ લ તોડ ું હ .ું ) પા ક તાનના લાહોરના નૌલખા બ રમાં એક ુ ારા છે.

શાહ દગં જ ઈ.સ. ૧૭૨૨માં એ ુ ારના થાને એક મ દ હતી. ૧૭૬૨માં શીખોએ

લાહોર તી લી .ું ૧૮૯૪માં શીખ રા યની ટશ સ ાએ સમા ત કર પણ

મ દના ભાગને ુ ારામાં ફરવી નાં ખવામાં આવેલો એ િવવાદ ચા ુ ર ો. થાિનક

ુ લમ આગેવાનોની વાં ધા અર ઓ થતી રહ . ૧૯૨૫માં શીખ ુ ારા એ ટ

અમલમાં આ યો, યાર શાહ દગં જ ુ ારા જ ગણા .ું ૭ ુ લાઈ ૧૯૩૫ના રોજ

શાહ દગં જનો મ દવાળો ઢાં ચો પાડ દવામાં આ યો. લાહોરમાં રમખાણો ફાટ

નીક યા. કસ અદાલતોમાં થતો ‘િ વી કાઉ સીલ’ ( ટશ તાજના સલાહકારોની

સવ ચ સં થા) ુ ધી પહ યો. ૧૯૪૦માં ુ લીમોના દાવાને એમ ફગાવી દવામાં

આ યો ક થળના કબ ના ૧૨ વરસમાં એ ગે યાય માં ગવાનો હોય, હવે આ

સ ાવાર ર તે મ દ રહ નથી ! ૧૯૩૪ પછ બાબર મ દમાં પણ કોઈ ઇબાદત

થઇ નથી. એ પડ ગઇ યાર ય એને મ દ કહ ન શકાય. િમ ડયાને લીધે આ ય

એને ‘‘બાબર મ દ’’ કહવાય છે , પણ ૬ ડસે બર ૧૯૯૨ પછ (ક ેસ) સરકાર

પોતે જ બહાર પાડલા ૧૨૨ પાનાના ેતપ કમાં એક પણ વખત બાબર મ દ

એવો શ દ યોગ કય નથી. ‘ ડ ુ ટ ડ (િવવાદા પદ) કચર’ એમ જ લ ું છે ! ુદ

ઇ લાિમક સા હ યમાં પણ નાનાભાઈની સં મિત લીધા િવના મોટાભાઈએ મ દ બનાવી

નાખી, તેની ફ રયાદ નાના ભાઈએ ખલીફા મર બન અ ુ લને કર , યાર ુ રાવાની

Page | 280
ખરાઈ પછ જ યાના મા લકની સં મિત િવના ચણાવેલી મ દ પાડ નાખવાનો

ખલીફાએ ુ કમ કય , એવી કથા છે .

ુ ક માં ઇ તં ુ લની ભ યાિત ભ ય ‘ ુ ગયા સો ફયા મ દ’

પહલા બાઝે ટાઈન િસ બોલ ું ‘સા ટા સો ફયા કથે લ’ હ .ું ૧૪૫૩માં ઓટોમન

ુ ક એ કો ટન રયોનલ તી લી ,ું યાર આ ભ ય તી કથે લને મ દમાં ફરવી

નાખવામાં આ .ું ૧૯૩૫માં આ ુ િનકતા ુ ધારાવાદ એવા ુ ક શાસક કમાલ આતા ુ ક

સદ ઓ પછ એમાં ઢાં ક દવાયેલા તી થાપ યોને ઉ ગર કર , એને ુ ઝયમ

બનાવી દ ધ . ૨૦૦૭માં અમે રકાના રાજકારણી અને બઝનેસમેન સ ુએ ‘

સો ફયા’ ૂ વમે ટ ચલાવી, મની માં ગ આ ુ ઝમમાં ફર પિવ ચચ શ કરવાની

હતી. એની દલીલો સાં ભ યા પછ જગતજમાદાર અમે રકાના ક ેસનલ ુ મન

રાઇટસના ચેરમેન ટોસ લે ટોસે ક ું ‘‘છે લાં ૨૫ વષમાં માનવાિધકાર હનનના અમે

ટલા ક સાઓ તપા યા છે, તેમાં સૌથી મહ વના ગણાય છે - ધાિમક વાતં ય પર

તરાપના ! અમે બળજબર થી ‘ક વટ કરલા’’ ાચીન પિવ થળો ગે િવશેષ યાન

આપી ,ું માં હગીઆ સો ફયા છે !’ પેનમાં સં યાબં ધ મ દ ઇ લાિમક શાસનમાં થી

આઝાદ થયા પછ તોડવામાં આવી, મલેિશયામાં મં દરો ૂ ટ .ા..અર, આપણે યાં પણ

મં દરો ું ડમોલેશન થાય છે . ૧૯૯૪થી ડૉ. ઇ માઇલ ફા ક વસ સ ુ િનયન ઓફ

ઇ ડયાનો કસ છે . હવે આખો મામલો જમીનનો થઇ ગયો છે . િવવાદ ઢાં ચાના ૩૨૦૦

ટની મા લક વકફ બોડની છે . આસપાસની ૬૭ એકર જમીન ક સરકાર હ તગત

કર , એમાં ‘રામજ મ ૂ િમ યાસ’ની મા લક ની ૪૩ એકર જમીન પણ છે . ૨૦૦૩માં જોક

‘આ કયોલો કલ સવ ઓફ ઇ ડયા’એ એ જ યાએ આ થળે ઉ ખનન કર લાં બો

રપોટ આ યો છે . ૧૩૧ સ યોની ટ મ ( માં ૨૯ ુ લીમો હતા) ારા ખોદકામ કર

એએસઆઈએ યાં અગાઉ હ ુ મં દર હોવાના ઢગલાબં ધ ુ રાવા શો યા છે . હ ર-

િવ ુ ની ૂ િત ય વાળો તં ભ, મોર, દવક યા, ારપાલ વગેર અલગ અલગ કાળની

શૈલી ું દખાયા છે . ગઢવાલના રા ગોિવદચં નો િશલાલેખ અને હ ર-િવ ુ ની ૂ િત

Page | 281
મળ છે . ૫૭૪ પાનાનો રપોટ છે . એમ તો ૨૦૦૨-૦૩માં કને ડયન યોલો ટ લોડ

રો બલાડ ‘‘યોજો િવ સ’’ કંપનીના રડારથી એ ું િસ ક ુ છે ક મ દના થળે દર

ક ું ક બાં ધકામ જમીનમાં છે . અયો યા મામલે લડતી બં ને પાટ ઓ સં ુ ચતતામાં

ભટકાડો તો એકબી ને ગોબા પાડ તેવી છે ! અહ કોઈ હ ુ છે , ુ લીમ છે , ન-

શીખ-દ લત- તી-બૌ છે . ભગવા છે , લીલા છે . પણ કોઈને ‘‘ભારતીય’’ થઈને

િવચાર -વત
ું ું નથી. અહ ય ત વાતં યના અિધકારને ધાિમક વતં તા ું લાયસ સ

માની લેવાય છે . અયો યાના િવવાદ થળે ટ ખળ ઓએ શૌચાલય-વે યાલય વા

‘સે ુ લર’ થળો બનાવવાની મ કથી લઈ હો પટલ, ચ ન પાક બનાવવાના ઉકલો

અપાયા છે . પણ એ બધા થ ગડાં છે . સમ યા કોમવાદ ુ ્ રવીકરણના ુ ટકરણ સામે

નબળા પડતા તટ થ યાયની છે . ુ લીમો મં દર બનાવવા માટ જ યા સ પે, અને

હ ુ ઓ એક નવી મ દ બનાવી દ. ઇ લામ ‘ ૂ તપર ત’ નથી એટલે ફ ત ૂ િતઓ

તોડવી એમ ન હ, સવ યાપી ચૈત ય વા અ ય અ લાહ સામે ક ,ું ટ-પ થરનો

મોહ ન રાખવો એમ ! અને રામ િવખવાદ ન થાય માટ ધ ુ ષબાણ છતાં અયો યા

છોડ વનવાસ લઈ શક, એમના નામે કટલી દ ચલાવી શકાય ?

***

આ છે લો ફકરો એ લેખની આકાઇ ઝમાંથી યથાતથ ર ુ કય

છે . અને જજમે ટ હવે આ .ું એ પણ શ દશઃ તેનો જ પડઘો પડ છે . યાર પણ

લખે ું ક આશા છે . હવે પેઢ ઓ બદલાઈ છે . લોકોને ુ ખાકાર ને િવકાસમાં રસ છે .

ધમના નામે વારં વાર રાજકારણ રમનારાઓને અ ુ ભવે ઓળખી ગયેલી હવે

એટલી ઉ માદ રહ નથી. િવ તા ઉદારતાથી મો ુ ં મન રાખે અને હારલા સ મત

ખેલ દલી રાખે તો હ રો વષ ુ નો કોયડો ઉકલાઈ ય ! ભલે આખા દશની

સેલી ીટ ઓએ થાક જવાય એટલો શાં િતપાઠ કય , પણ પહલી વખત ભારતના

સામા ય હ ુ - ુ લમોમાં પ રપકવતાના સા ુ હક દશન થયા છે . કક કાયદાને માન

આપી ગત લાગણીઓમાં જ ું કરવાની ભાવના દખાઈ છે . ુ જરાતના ુ યમં ીએ

Page | 282
સા ું જ ક ું છે . તેમ આ અવસર કોઈ પ ના જય પરાજયનો નથી, રા ય ગૌરવનો

છે . પેલી ું બઈ મેર ન ફ મમાં હ .ું એમ સામસામે ધ ા દવાની િસ ટમ કોઈક તો

બં ધ કરવી પડશે ને ારક...એમાં કોઈ હાર ું ક ત ું નથી, હાર થાય છે તો અ યાય

ને જડતાની થાય છે . ત થાય છે તો ભાવી પેઢ ની ુ ખ શાં િતની થાય છે . ડર

ુ લીમોને એ છે ક, આ બહાને હ ુ ઓ ગામેગામ નવી માં ગણીઓ ચા ુ કરશે અને

રોષ એમને એ છે ક ભાગલા વખતે ભારત પર પસં દગી ઉતાર હોવા છતાં, એમને

શં કાની નજર જોવાય છે . ડર હ ુ ઓને એ છે ક ાસવાદ માનિસકતા સાથે ફર

ભારતના ભાગલા થાય એવી ૃ િ થયા કરશે, અને રોષ એમને એ છે ક

સે ુ લા રઝમના નામે એમને પોતાના જ દશમાં પોતાના જ વારસા બાબતે એમને

ખામી ખા ું પડ છે . ારક તો ુ લી ને, નારાબા ને ૂ તકાળ બા ુ એ ૂ ક ને આપણે

િનખાલસ વાતો ઉકલ માટ માં ડવી પડશે. ન ું સાહસ કર ું પડશે. ુ િનયા પર રાજ

કરવા એકબી ને તારાજ કરવાની એ લોકો વાળ િતર કારની વાતો બં ને પ ે

ઓગાળવી પડશે. અમે રકા આ જ કરવાનો ય ન કર છે . પણ સફળતાની શ તા

આપણે જો શ કર એ તો આપણી ઉજળ છે . ફ મોની અસર ગણો, ક

લોબલાઇઝેશનની ોડ માઇ ડડનેસ-જરાક સ હ ુ તા વધી છે . આ અસલી ભારત છે .

હ રો વષ થી િવરોધાભાસોને સમાવી પચાવી લેવાની તાકાત ધરાવે છે .

એક ચનગાર કહ સે ૂ ંઢ લાઓ દો તો, અભી ઇસ દયેમ ભીગી ુ ઈ બાતી તો

હ...નાવ જ ર હ સહ , ુ ફાનો સે ટકરાતી તો હ....

Page | 283
 38.
ભારત કમ ુ લામ બ ું એ ણ ુ ં છે ? તો

અમે રકન ુ જરાતીઓની ુ િનયા િનહાળો !

એક વખત એક મહાન દશ હતો, ભારત એ ુ ં નામ હ .ુ ં

ભારત પાસે બ ુ બ ું હ .ું સા હ ય અને સૌ દય એની

ચેતનામાં ધબક ું હ .ું ુ ર અને કળા એના ાસમાં પરોવાઈ ગયેલા હતા. સ ૃ

અને સગવડોની અહ રલમછે લ હતી. ા◌ાન અને અ યા મના િશખર પર એ હ .ું

જગતના ે ઠ વ ો એની પાસે હતા અને ઉ મ તે નાનો ખ નો પણ એનો જ હતો.

ભ ય મહાલયોનો ઝબકાર અને મ ુ ર સં ગીતનો રણકાર હતો. ૃ યો હતા, ઉ સવો હતા.

િવચારશીલ મનીષીઓ અને પરા મી યો ધાઓ હતા. મ વી ખે ૂ તો હતા અને

મીઠાબોલા વેપાર ઓ હતા.

Page | 284
નહોતી બસ એક વાત. એકતા !

હા, સં પ નહોતો, વાથ હતો. વયં િશ તને બદલે

વક ીપ ું હ .ું એકબી કરતાં મોટા દખાવાની ખોટ ુ ંસા ું સી હતી. ટાં ટયાખચ

હતી. ત રક કાપાકાપીનો અ ભગમ હતો. રામાયણમાં ઘરની જ ય કત કકયીને લીધે

રામને વનવાસ મળે , અને સગા ભાઈ િવભીષણના તાપે રાવણને અને ુ ીવના

તાપે વાલીને મોત મળે એ ભારતના સૌથી ાચીન મહાકા યનો લોટ છે !

મહાભારતનો સગા ભાઈઓ વ ચે રચતા ુ ુ ે નો અને ભાગવતનો યાદવા થળ નો

આપણો વારસો છે . હ રો વષ થી, ભારત માં હોમાં હ લડ ું ઝગડ ું ર ું છે . અવતારો

આ યા અને ગયા, પણ ટ મ બ ડ ગ ના આ ું ! પોતાના અહં માટ ભી ીકોને

અહ લઈ આ યો. મીર ફરને લીધે ેજોએ િસરાજ ઉ ્ દૌલાને હરા યો. રાજ ૂ ત

રા ઓ ુ ઘલોના પડખે રહ ને લડયા. ૧૮૫૭નો વાતં ય સં ામ કમ પાઠય ુ તકમાં

એક િવ લવ મા બનીને રહ ગયો ? કારણ ક, બધા જ પોતપોતાના રા ય માટ

લડતા હતા. ભારત માટ લડવાની ુ નેહ ક ૂ હરચના નહોતી. યાર ઇ ટરનેટ તો ું

ટ લફોન પણ નહોતા એ જમાનામાં દોઢસો વષ ેજો ભારત પર રાજ કર ગયા.

અમયાદ સ ા ટનથી જોજનો ૂ ર ભોગવી ગયા, પણ કોઈએ પોતાની કંપની ક તાજ

માટની વફાદાર ફગાવીને ય કતગત હ ુ માટ બળવો કય ? પણ ભારતમાં ુ બો ય

એક દસકામાં વતં થઇ ય ! ઔરં ગઝેબ જ દારા િશકોહને મરાવી નાખે !

ગાં ધી ની સૌથી મોટ િસ ભારતને આઝાદ અપાવવાની નથી, પણ ગઇ કાલે જ

મનો બથ ડ ગયો એ બા ુ ું મહાપરા મ આ દશને પહલી વખત એક િવચાર માટ

એક કરવા ું છે !

ભારતના પતનનો ઇિતહાસ બી કરતાં ચ ડયાતા સા બત

થવા માટ◌ેન ી ખટપટ અને ' ુ ખ મ રામ બગલ મ ર 'ના દં ભથી ખદબદ છે . ુ જરાતી

સરદાર ૫૬૫ રજવાડાને એક કરવા ું ઐિતહાિસક કાય ક .ુ એમાં ૨૨૨ તો ખોબા

વડા સૌરા માં હતા ! ( ી સલી ટટસ ઓફ કાઠ યાવાડ) એમાં ય ૫ ગામનો ધણી
Page | 285
હોય, એની સીમમાં કોઇ બહારવટ ચડ ું હોય, ને બી રા ય ?) ની હદમાં ભાગી જ ું

હોય ! દરક રા પોતાની મોટાઈ બતાવવાની હર ફાઈમાં દરો દર ખ નો ખાલી

કર ને પણ લડયા કર ક ખરચના ખાડામાં ફતનદવાળ યો થયા કર. લોકોને એકઠા

કર ને પોતાના ુ ણગાન ગવડા યા કર. એ માટ ખાસ કિવઓ ભાડ રાખે. પછ એમને

િશ તમાં રાખવા બહારની સ ા પગપેસારો કર. લોલીપોપ વા ખતાબો, માન

અકરામો, પદવીઓ, સ માનપ ો ૂ સવાઆપીને અફ ણી ઘેનમાં એમને ુ વાડ રાખે.

પણ બોકસી ગ ર ગમાં મચ જોતી હોય એમ તમાશો જોઈ હરખાયા કર અને ક ું

ન ું િવચારવાની ત દ લેવાને બદલે ક ચા ુ ચીલો છોડવાની ાં િત કરવાને બદલે

ુ લામીને સલામતી માની વધા યા કર ! બહાર ું ચાલે એ યે સાવ બેદરકાર અને

ઉદાસીન એવી જનતાને ભ ત કરવા મળે , મનોરં જન અને ખાણીપીણી મળે , ૃ િપયા

મળે એટલે રા રા . ન સાહસ, ન િવચાર. બસ નય વેપાર. આગે સે ચાલી આતી

હ. ખેલાડ ક ટન સાથે અસહકાર કર. ુ યમં ીઓને િવરોધ પ ો કરતાં પોતાના જ

અસં ુ ટો ગબડાવી પાડતા હોય ! ઓથેલોના ઇયાગોતણી લીલીછમ ઈષાએ આ

ધરતીમાં ' ૂ ટલ'પ ું ( બ યલ, ુ સી !) રોપી દ ું છે . સાથે બેસીને સામસામાં પતરા

કરવાની આપણને ફાવટ છે . સમાજ યવ થાનો પાયો જ વણ યવ થા વા 'આઈ

એમ ધ બે ટ'ના ઇગો લેશ પર હોય, યાં ધ ુ રો વાવો તો મોગરો થોડો ઉગે ?

આ ઇિતહાસની ર લીકા જોવી હોય તો ુ ઝીયમમાં જવાની જ ૃ ર નથી. બસ, ખકાન

ુ લા અને આ મા ચો ખો રાખી અમે રકા આવી વ, અને અહ ના ુ જરાતી

કાય મોમાં સામેલ થવા ું જોખમ ખેડ ુઓ !

***

અમે રકા ું ુ જરાતીઓને જ મ ત એટ ું ું બક ય આકષણ

હોય છે , ક યાં જવા મળે એ ય એમને ુ ર કાર લાગે છે અને વમાન ગીરવે ૂક

લોટાની માફક અ દાતાઓના ચરણોમાં આળોટવા માટ િવ ાન કહવાતા સા હ યકારો

Page | 286
પણ હર ુ ડા થઇ થનગની ઊઠ છે . રોટલીની આશાએ લાળ ટપકાવતા ગ ુ ડયાં ની

માફક કલાકારો ક સ કો લ ુ ડાપ ુ ડા કરતા, ૂ ં છડ પટપટાવતા, અધદ ધ આયોજકોની

આસપાસ ગરબો લીધા કર છે . મદાર ની ુ ગ ુ ગી પર વાં દ ુ ં નાચે એમ મે ટલી ર ટાડડ

ઓ ડય સ સામે મજ ૂ ર ુ જરો કયા કર છે ! આગળ વધતા પહલાં એક ચોખવટ. આ

વાં ચતી વખતે તમને હસ ું આવ ું હોય ક આ ોશને સમથન આપવા ું મન થ ું હોય,

તો તમાર ફટ ગ ુ જબની હટ ચડાવી લેવાની જ ૃ ર નથી. હાશ, તમે ુ ખદ અપવાદ

છો. પણ અપવાદો િનયમની સા બતી હોય છે . અને િનયમ એ છે ક આપણા િવદશવાસી

એન.આર. . (નોન રસીડ ટ ુ જરાતી)ઓ મોટ ભાગે પોતાની વાતમાં કોઇ િનયમને

માનતા નથી. ુ જરાતના ગામડામાં પણ ક પી ના શકો એવા િવ ચ યો અહ હર

કાય મોમાં જોવા મળે છે . ધમલાભ આપતા ુ ુ ઓ યલાભ માટ પરદશી

ચેલાઓને આિશષ આપવા ખડપગે તૈયાર હોય છે. સતત અમે રકન િશ ત પાળ

પાળ ને દર દબાવી રાખેલી વદશી ધા ૂ ં ધીને માં ડ બહાર નીકળવાનો મોકો

ુ જરાતી કાય મોમાં મળે છે . ગોળના દડબાં ફરતે માખીઓ બણબણે એમ દરક ટ ,ુ

િપ ,ું ચ ુ ને અહ ઝટ ટજ પર જઈ ફો ુ ં પડાવી લેવાની અને અખબારમાં નામ

છપાવી દવાની અદ ય તાલાવેલી હોય છે . એમને એકાદો ટક ળયો એવોડ હર ના

કરો તો એમનો મહા ુ લો અને ઇ યોડ આ મા અવગતીયે ય ! અને એમની

વાહવાહ થાય તો સદહ મો મ યાનો મહાઆનં દ થાય. અહ દર બીજો માણસ પોતે

પહલાથી કટલો અલગ (અને સારો) છે , એની આ મગાથા દર ી માણસને

સં ભળાવતો ફયા કર છે . ગમે તેટલા પૈસા મ યા હોય, પોતાની વ શ ત કા એ

ભ ુ ક થઇ ય ! મેનેજમે ટ થી કર અ ાહમ મા લો કહતા ક માણસની ૂ ખતરસ,

ુ ખસગવડની જ ૃ રયાતો ૂ ર થયા બાદ એમનામાં એ ટ મ નીડ ગે છે યાને

આ મ લાઘાનો તલસાટ ! બસ, પછ પ લીસીટ ના નામથી એમના દમાગની સીટ ઓ

વાગે છે . િસ કરતાં િસ પાછળની દ વાનગી ઉઠ છે . મોટ ભાગે સા હ ય, કળા ક

ઇવન ુ જરાત પણ એમના માટ એક ઓ ુ ં હોય છે - પોતાની મોટાભા બનવાની

Page | 287
 ુ જલી િમટાવવા ું ! એટલે ગામેગામ તભાતના ુ જરાતી મં ડળો ભાદરવાના

ભ ડાની માફક ટ નીકળે છે . િનરં જન ભગત સર ખા વડ લ િવ ાન અ યાસ કર ને

ટાગોર પર બોલે, એ સાં ભળવા ુ રા પાં ીસ લોકો ય ભેગા ના થાય (અને આવે એ

વા ાદ ના સામે કાંઠ પહોચેલા સીનીયર િસટ ઝ સ હોય !) પણ ર નાટકો ક સ તા

ુ ચકા ક બે ુ રા સાદ ગવાતા ગીતો સાં ભળવા ડોલરો ખચ ને પણ હ રો લોકો પહ ચી

ય! પાછા અમે રકામાં રહતા હોવા છતાં યાદો તા રાખવાને ખાતર પોતાના

ના તાની ડ શીઝ, પેપર કપ ક નેપક ન સીટની નીચે જ ફક ને ગં દવાડો કર ચાલતી

પકડ. અમે રકામાં થતા ુ જરાતી કાય મોમાં કટલાક છાપેલ કાટલાં ઓ હ ુ વ ુ

છપાવાના લોભે િનરં તર પોતા ું લાયેઝન કરતા ફરતા રહ, અને નવો ુ ગ -બકરો

મળે એમના ુ મળા મ તક પર પોતાની ક િત કરા કોટડાઓ ચણીને યશની ધ પતાકા

ફરકાવતા રહ ! ુ જરાતી અિતથીઓ પણ એમને ટપી ય એવા હોય એટલે મફત

રહવા-ખાવા-ફરવાની ુ િવધા શોધતા િશકાર િશયાળની પેઠ રડાર ફરવતા ફરતા હોય

! ધે ધ ધાર મ યા તે આ ું નામ ! એન.આર. .ઓ પોતે ક ું અને કટ ું

મ હમાવં ત દાન ક ુ છે અહ સં ૃ િતને વં ત રાખવા -ું એ કહવા માટ વીર િવ મના

ખભે બેઠલા વૈતાળની મ એ પેધા પડ ને ચ ટ ય. પણ પોતાના જ સવાઈ

અમેર કનાઇઝડ સં તાનોને એ ુ જરાતી કાય મોમાં આવવા માટ સમ વી ના શકતા

હોય !

અમે રકામાં રહ ને પણ કોઈ અમે રકન સમયપાલન શીખી

શ ું નથી. બધા જ ુ જરાતી કાય મો સમયથી મોડા શ ુ થાય. કંઈક ગં ભીર વાત

આવે એટલે ધાવ ું છોક ુ ં રડ પડ એમ બોર થઇ ય, ને એકની એક વાતો-ગીતો

ું ગ ગમ ચાવતા બ ચાની પેઠ વખા યા કર. વષ થી પોતે જયાં રહતા હોય, એ

શહરના ક ચરલ પોઇ ટસ િવષે મા હતી ભેગી કરવાની બનનફાકારક ૃ િ માં પડ તો

એમની માભોમ ત ું ુ જરાતીપ ું લા ! ટ ક ટના ભાવ સાં ભ ળ ને ોડવે જવા ગે

નેરો માઇ ડડ બની ય ! વાસી ડ પીરસતા ઇ ડયન ર ટોરાં ચલાવતા ક અમે રકન

Page | 288
ટોર કરતાં સાવ ઉલટ 'વેચેલો માલ પાછો રાખવામાં આવશે ન હ'ની (અ)નીિત કરતા

આ વનામધ યો બસ બી કરતાં પોતે કટલા મહાન છે એની હવામાં બ ૂ નની પેઠ

લીને તયા કર ! ીસ વરસથી રહ ને પણ એક એવો અમે રકન દો ત ના બનાવી

શ ા હોય ને પોતાના કાય મમાં બોલાવી શક ! પોતાના સં ુ ચત ુ ંડાળામાં થી બહાર

નીકળવા ું જ ન હ ને ! હા, ુ જરાતમાં ર યલ એ ટટના ઇ વે ટમે ટ વી કોઇ રિસક

વાત છે ડો તો એમને એ ગેના ( ચાર) 'સા હ ય'માં ડો રસ ગે ખરો ! બ ુ

ઓછા, ગળ ને વેઢ ગણાય એવા અમે રકન ુ જરાતીઓ છે ક વા તવમાં ગાં ઠ ું

ગોપીચં દન કર િશ ણ ક સા હ યની ખરખર એકટ વીટ કરતા હોય ! મ ક, લોસ

એ જલસમાં રહતા અને કલીફોન યા ુ િનવસ ટ ને દાન આપીને પણ 'ય ુ નં દન' સે ટર

ચલાવતા ઉકાભાઈ સોલં ક .. પં દર ુ પર ટોસના આ ન મા લક પોતે પો સર કરલા

કાય મમાં પણ વોલ ટયર વક કર ને ૂ યા પેટ પડદા પાછળ દોડાદોડ કર ! ક ુ

મહતા વા સામે ચાલીને ફ મ શોની વાત કર ! ગોિવદભાઈ લાલાણી, િવણભાઈ

પટલ ક અ પેશ ભાલાળા વા ઘણા િનખાલસ એન. આર. .ઓ પણ આ કડવી

વા તિવકતાની ક ૂ લાત કરતા હોય છે . કારણ ક ઘણાખરા િશખાઉ ુ જરાતી આયોજકો

અમે રકનો પાસેથી ટકોરાબં ધ આયોજન ક ન ુ નેદાર એકઝીક ુ શન અમે રકામાં રહ ને

પણ શીખી શકતા નથી. વામીનારાયણ વી િશ તબ કાય મો માટ પં કાયેલી

સં થાઓએ અમે રકામાં ુ જરાતીઓને સફળ કાય મ ું મેનેજમે ટ શીખવાડવાની

િશ બરો કરવાની તાતી જ ૃ ર છે . અર, ુ જરાતના ગામડામાં પણ સરસ કાય મ દલથી

કરનારા આયોજકો મળ રહ છે !

પણ, અમે રકામાં આ ું થ ું નથી. કારણ ક અમે રકન

ુ જરાતીઓ એકબી સામે પટાબા ખેલવામાં થી ચા આવતા નથી. આટલે ૂ ર

પણ એક થઇને રહવાને બદલે એકબી ની િવ ુ માં દાવપેચ લડા યા કર છે . પોતા ું

નામ આવી ગ ું ક ફોટો પડ ગયો પછ એમને બી કશી વાતમાં રસ પડતો નથી.

તાં િ ક બાબાઓની હરાતો વાં ચતો આ વગ ડ ીધાર મ ુ ર છે , પણ એજ ુ કટડ ક

Page | 289
 એટ વ નથી. ો ા ડ લાઇફમાં ેક લેવા માટ નાના છોકરાઓ 'માં, મને છ મ વ ુ 'ં

કહ ને દ ચડ, એમ ધ ા ુ અને ક જયાકંકાસ કયા કર છે , અને િવદશી સ ાની

નીચી ૂ ં ડ એ ુ લામી ભોગવે છે . ન ું ણવા ક માણવાણી એમની પાસેથી અપે ા જ

યથ છે . ડાયનોસોર ું હાટ ફઇલ થઇ એવી ચી ચી વાતો ફકનારા અમે રકામાં

રહ ને પણ ોફશનલાઝીમ ક કિમટમે ટનો એકડો ય ૂં ટ શ ા નથી. 'અભી બોલા,

અભી ફોક' એમ ું કદાચ સકસેસ િસ ટ છે . કાળાધોળાપીળા અમે રકનો અ યા

ુ જરાતીને હસીને મદદ કર, પણ પોતાના જ હમવતની ું પગથી ું બનાવી

ુ જરાતીઓ ઉપર ચડ એને ઠબે મારશે ! બી ની ગિત જોઈને બળ ને કોલસો થઇ

જશે. સોર ુ સે, પણ મોટા ભાગના (બધા જ ન હ) અમે રકન ુ ુઓ ુ ચા છે .

કિનગ એ ડ ક ક ુ લે ટવ ! ચામડ ૂ ટ પણ એમની દમડ ના ટ. ટોપી પહરાવીને

અલોપ થઇ ય. એ ું નથી ક બી માટ સ કો / કળાકારો આ સમ નથી શકતા.

પણ વખાના ક િવવેકના માયા ુ પ રહ છે . ુ ઝણી ગાયની લાત ખાઇ લે છે . પરં ,ુ આ

નબળ ગાને ઝાઝી બગા વળગેલી છે . ૂ ળ ૂ તર તે તો આ બધા ડોલર કમાવા દશ

ૂ ક ને અહ આવી ચડલા છે , ા◌ાન મેળવવા ન હ ! એટલે ભારતીય સં ૃ િતના

વખાણ કરતા ભીના ભીના થઇ જશે, પિ મી સં ૃ િતને ગાળો ભાં ડશે-પણ તો પછ ભ ય

ભારત- ુ જરાતમાં રહવા જ કમ નથી આવી જતા ? વતન ેમના ગીતો સાં ભળ ને

ખો ભીની કયા કરવી એ તો ત સાથેની છે તરપ ડ છે .

પેલા ટાઈમ મેગેઝીનમાં લેખ લખનારા બાપડા અમે રકને

માફ માં ગવી પડ હતી. માં એણે લખે ું ક અમા ુ ં યા ુ ં એડ સન ( ુ જસ ) આ

ુ જરાતીઓએ હાઈ ક કર ને બગાડ ના ું છે . એની વાતમાં અિતશયો ત હતી, પણ

એની વેદના સાચી હતી. ગાં ઠ યાના ઝારા, શેરડ નો ચચોડો ને બીડ ની ડ સાથે

ુ જરાત અમે રકામાં વં ત છે . ઇિતહાસમાં ભારતની ુ લામી ું રહ ય ના સમ ું

હોય, તો વતમાન ું મોડલ હાજરાહ ૂ ર છે !

Page | 290
ફા ટ ફોરવડ

અમે રકામાં આટલા બધા ચા કાય પસ હોવા ું કારણ ું ? બગ ઇગો ! બી

કરતાં પોતાને વ ુ ચા સા બત કરવાની આ મઘાતી પધા !

( એ પાયર ટટ બ ડ ગ પરની ઓ ડયો કોમે માં થી કોમે ટ )

Page | 291
 39.
ડોલ રયો દશ, ઘોલ રયો ટકોણ!

ઓહ ોડવે.. આહ ોડવે!

એક વાર બાળક ચોકલેટ નો વાદ ચા યો, એ હમેશા એ ું

નામ પડ ને લાળ ટપકાવે એ ું એ ું ખચાણ. એના કફ માટ તો યાં પગ ુ કવાના

પણ પૈસા થાય એવા મ ઘાદાટ મેનહટનમાં હોટલમાં રહવા ું આિથક ુ સાહસ ક .ુ

(આખર ુ જરાતી લેખકો પાસે પોતાના યજમાનો િસવાયના સં ભારણા પણ

િવદશયા ાના હોવા જોઇએ ને!) ઉપરાછાપર રં ગ ૂ િમની રં ગત માણતા છે લે દવસે

રાતના ‘ ટો પ’ જોવા જવા ું ન ક .ુ આપણા િશવમણીની યાદ તા કરાવે એવા

આઅ ત ુ ઝકલ શોમાં કોઇ જ તના સં વાદ િવના મા તભાતની ઘરગ ુ

Page | 292
ચીજો બડ ટાઇલથી વગાડવામાં આવે છે .

એ રા ે જ ુ યોકમાં વરસાદ પડ ો ધોધમાર. ટો પ પા ં

ઓફ ોડવેમાં મે ો ન પકડ જોવા જ ું પડ. દોડતાભાગતા મતેમ કર ને પહ યો

િથએટરના ાર. શો શ થયાને પં દર િમનીટ થઇ ુ ક હતી. અમે રકન ટા ડડ ટાઇમ

ુ જબ ટ કટબાર બં ધ થઇ ુ ક હતી. ૂ કગ લાકને િવનં તી કર .. બ ુ ુ રથી

આશાભયા તે અમે આિવયા ર લોલ ું ગળગળા સાદ આ મિનવેદન ક .ુ કહ ું ક છે ક

ભારતથી આ ું ,ં આ શહરમાં અ યાર છે લી રાત છે . બીજો ચા સ નથી., પણ

વીઆઈપીગીર ચાલે તો વદશ ને પરદશમાં ફરક શો? એ ય બાપડો લાચાર.

કો ુ ટર લોઝ થઇ ગયે .ું હસાબ પણ ૂ રો થઇ ગયેલો. િસ ટમ લાગણી ન હ,

યવ થા ુ એ છે . એનાથી ફર એ ર ઓપન જ થાય ન હ, તો ટ કટ ાં થી મળે ? સો

ડોલરની ટ કટના સવાસો આપો તો ય ના મળે ! વસવસા અને અફસોસ સાથે બહાર

કાચમાં થી દખા ું પો ટર તાકતો ઊભો. થોડ મીનીટો માટ કવો હાવો ુ મા યો, એ

િવચારતો હતો, યાં દરથી ડોરક પ છોકર બહાર આવી. એણે માર ૂ કગ લાક

સાથેની વાતચીત સાં ભળ હતી. એણે મેનેજરને જઇ વાત કર . મને ક ું ‘એઝ ુ કમ

ોમ સો ફાર ુ જ ટ અવર લે, ઈન પે યલ કસ- વી એલાઉ ુ ઇન!’ ધારામાં એ

મને આગળની ીિમયમ સીટ તરફ દોર ગઇ, સો ડોલરની નોટ હાથમાં રાખેલી મ

આપવા માટ. આભારવશ નજર સાથે એ આપી તો એણે હસીને ક ું ‘ના, આ અમારા

તરફથી.. ુ નો, ટ કટ તો વાત થઇ એમ બં ધ જ છે . આ તો તમારો લા ટ ચા સ હતો,

અને તમાર ખમાં તડપ હતી, એ જોઇ એટલે એક નાનકડ હ પ કર બસ!’

***

આ જ ુ યોકમાં પગ ુ ો યાર અચાનક જ હોટલ

બદલવાની થઇ, મે ો નમાં બે મોટ મસ બેગ સાથે ુ િનયાના સૌથી વ ુ ભીડવાળા

પૈક ના એક શહરમાં ુ સાફર કરવા ું ‘જોખમ’ લે ું પડ એમ હ .ું ટશન પરની ૂ કગ

Page | 293
લાક એક ફ મ હલા હતી. ક ું ક ા વગર સામે ચાલીને મારો સામાન જોઇ એણે

ઊભા થઇ, ટાફની અવરજવરવાળો િસ ો રટ ગેટ ખોલી આ યો. પણ મેનહટનમાં તો

ૂ ગભ ટશનમાં થી ઉપર ચડ બહાર નીકળવા ું હ .ું એ કલેટર પર વજન સાથે ચડ

શકાય એમ નહો ,ું એકમા િવક પ ચી સીડ એક-એક પગથી ું ચડ ને ઉપર જવાનો

હતો. હમાલય ્ કગની અદામાં હાં ફતા હાં ફતા એક બેગ આગળ ચડાવી. સહજ

રોકાઇ બી ને ઉપર લઇ ધીર ધીર ચડવા ું શ ક .ુ ખભે લેપટોપ બેગ અથડાતી

હતી. આસપાસ કશે યાન હ ું જ ન હ. અચાનક એક હાથમાં થી ભાર હળવો થઇ ગયો.

પા ં ફર ને જો ું તો ઓ ફસે જવા સ જ એક િપ તાલીસેક વષના ચા ગોરા

અમે રકન સ જન ુ ુ રાતા હતા. ‘ઈ સ ટફ જોબ મેન, લેટ મી શેર સમ બડન’ અને

એ એક વજનદાર બેગ લઇ સડસડાટ ઉપર ચડ ગયા. ુ ં પહ યો યાં ુ ધી બેગની

રખેવાળ કર અને ‘હવ એ નાઈસ ડ’ કહ હાથ ફરકાવી ચા યા ગયા! એ જ ણે ૬

વષ પહલાની થમ અમે રકન યા ાનો પગ ૂ કતાવત થયેલો પહલો જ અ ુ ભવ

તાજો થઇ ગયો. હોટલમાં ૧ લાસ ૂ ધ માં ગે ુ. પાણી કરતા કોકોકોલા સ ું હોય એવા

આ દશમાં કોફ મળે , પણ લેઇન િમ ક હોટલમાં ઓડર ના થાય એ શીખવાને હ ુ

વાર હતી. આ અણસમજ પેલો વેઈટર પારખી ગયો હશે. પહલા એ માર સા ું તાકતો

ઊભો ર ો. પછ દર જઇને એક લાસ ૂ ધ લઇ આ યો. મ ડોલરની નોટ કાઢ ,

એટલે એણે ક ,ું ‘અહ િમ ક વેચા ું મળ ું નથી. પણ તમે ુ ર ટ છો. એટલે રાતના

મારા બાળક માટ ઘેર લઇ જવા મ ુ ુ ં રાખે ું ૂ ધ તમને આ ,ું ઈ સ ઓન મી,

પસનલી.’ અને આ લેખ મનમાં ઘોળાતો હતો, યાર ુ ં ઓરલા ડો ડઝનીવ ડની સફર

પહ ચી ગયો હતો. આખો દહાડો ચાલીને ુ સ થયા પછ ુ િનવસલ ુ ડયો પાસે

આવેલી હોટલ પહ ચવા ભાવમાં થોડ રકઝક કર ટ સી કર . આ કન અમે રકન

ાઇપર મં દ માં ઘટલી આવકની વાત કરતો હતો. એણે મને ોપ કય યાર મમાં

પગ ુ કતાવત અહસાસ થયો ક ખ સામાં મોબાઇલ નથી! અમે રકામાં પણ ટટસ

િસ બોલ ગણાય એવો ગેલે સી એસ ટચ ન ફોન! તરત જ નં બર જોડ ો, ર ગ

Page | 294
વાગીને ૂ ર થઇ ગઇ. આમે ય એ ઉપાડવાની ટકનીક અટપટ .

થોડ વાર થઇ યાં મને છોડલો એ મ દા શોધતો શોધતો ટ સી ાઇવર ગટ

થયો. ર ગના રણકાર એણે મોબાઇલ પાછલી સીટ જોયો હતો, અને એ મારો છે એ ું

િવચાર એ એબાઉટ ટન કર પાછો આપવા આ યો! પોતા ું પે ોલ બાળ ને!

***

અમે રકા કોઇ મહાન માનવતાવાદ દશ છે , એ ું િસ કરવાનો

ઈરાદો હરગીઝ નથી. પણ અલગ અલગ સં જોગોમાં અણધાયા અનેકાનેક અ ુ ભવો

એટલી સાહદ તો જ ર ૂ ર છે ક, આ ડોલ રયા દશ તર ક વગોવાયેલા મલકમાં ુ ના

જમાના ું છાપાળ ું ુ જરાતી વાપર ને કહ એ તો ‘માનવતા મર પરવાર નથી!’ વાર

તહવાર િવદશ ઊડ જતા સં સાર યાગી ધ ૂ પ ૂ ઓ બહામ ું ચ દોર ને બીવડા યા

કર છે , એવો આ લાગણીહ ન દશ નથી. અહ રં ગભેદ છે , પણ ઓછો છે અને છે

એનો અપરાધબોધ છે . દોઢસો ડોલરનો એ પાસ વ યા પછ , એના મા ુ લી

લા ટ ક હો ડરના પાં ચ ડોલર કટકટાવી લેવા ું હાડોહાડ કોમિશયલાઇઝેશન છે , તો

સિવસ આપવામાં જરાકય દલદગડાઇ નથી. મોકો મળે યાર રસીઝમ ક નફાખોર માં

આપણે ચાલીસ ચાસણી ચ ડયાતા ુ રવાર થઇ એવા ઉ તાદ છ એ, પણ છતાં ય ‘સબ

સે ચી આપવડાઈ(?)’માં થી ચા જ આવતા નથી! પણ આપણા મોટા ભાગના લોકો

યાં ફ ત પૈસા કમાવા જ ગયા છે , અને અમે રકન લાઇફ સાથે એ િસવાયની કશી

લેવડદવડ રાખતા જ નથી. એમને વતન છોડ ા પછ નો રાપો એટલો સતાવતો હોય

છે , ક એમના ચ માં બી ુ ં ક ું િનહાળવા માટ એ ટ લેર થઇ ય છે . આપણી

ટાઈમપાસ મનોરં જન આપતી ફ મો/સીર યલો/ના ટકાઓ, મતઉઘરાઉ આગેવાનો,

અધદ ધ લોભીયા લેખકો/કલાકારો અને બજનેસસા ા ય િવ તારવા આ ુ ર

િસ ૂ યા સા ુ બાવાઓએ વષ થી ું ેઇનવોિશગ કય રા ું છે - અમે રકા

(વાં ચો પિ મ)માં ભલમનસાઇ ું ક ું હોય જ ન હ, યાં ુ ુ ંબભાવના ના હોય,

Page | 295
માનવતા અને મદદગાર નો મોનોપોલી ઠકો તો એકલા ભારતનો જ છે , વગેર વગેર.

તઅ ુ ભવથી ચકાસણી કયા િવના આપણે આ બ ું માની પણ લઇએ છ એ!

ગો ડલ ું એક મર ું ભાર િવ યાત છે . એ ું ઘોલર મર .ું ઘોલરની ખાિસયત એ ક

એનો ૂ કો નાખો એટલે લાલચ ક રં ગ આવે, પણ એમાં બ ુ તીખાશ ન હોય! વાનગી

ટલી રાતીચોળ દખાતી હોય એના માણમાં મોળ લાગે! પિ મને માપવાનો આપણો

વ ૂત ટકોણ પણ આવો ‘ઘોલ રયો’ છે . ઉપર ઉપરથી જોઇને ટ ું વક ી,

ભૌિતકવાદ ક સ બ ધહ ન માનીએ છ એ, એ ું આ જગત નથી. કહવાનો મતલબ

એવો નથી ક આ કોઇ વગ છે (ને ફોર ધેટ મેટર, ભારત સા ાત નક છે ) - યાં

માણસો હોય યાં લસ - માઇનસ પોઇ સ પણ હોવાના જ. બધા અ ુ ભવો ગળચ ા

ના થાય.. કડવા-તીખા-ખાટા ય થાય (એ પણ થયા છે , પણ ઘણા ઓછા!) પણ આપણે

તો અગાઉથી જ વે ટન વ ડ ગે નેગેટ વ ુ કાદો આપીને જ બેઠા હોઇએ છ એ! પણ

આપણા ઘણા િવદશવાસી ભારતીયોનો પણ ઈગો આ ું ક ુ લવામાં ‘હટ’ થઇ ય છે .

પોતાની તને ચ ડયાતી સા બત કરવા એ બી ને ઉતરતી સા બત કરવામાં

ર યાપ યા રહ છે . કટલાક આવા ર ડર બરાદરો ૂ છે છે ‘તમે ું યાર, યાર ને યાર

પરદશના વખાણ જ લ યે રાખો છો?’ અર, વખાણ કરવા ું લાગે તો ય ુપ જ

રહવા ?ું ણી જોઇને બસ ટ કા જ કરવાની બેવ ૂ ફોની તાળ ઓ ઉઘરાવવા? યાં

ટ કા કરવા વી લાગી છે યાં ભારતની પણ કર છે અને અમે રકાની પણ- અને

અમે રકામાં શાહ ુ ખખાનછાપ અ ુ ભવ થયો એ પણ તાજો જ છે ( ની વાત ફર

કભી)- પણ એવા અઢળક અવળચં ડા અ ુ ભવો ઘેર પણ થતા રહ છે , એ ું ?ું

પા ા ય ને આપણે િનરં તર સે સઘેલી જ ચીતયા કર છે (કમ ણે આપણને

અના ૃ ત તનબદન જોઇને એસીડ ટ થઇ જતી હોય!) પણ એના માઈ લગ, ક રગ,

લિવગ એવા ૂ ં ફાળા અ ુ ભવોની વાત જ શેતરં નીચે સં તાડ ને રાખીએ છ એ.

હોટલમાં મળ ગયેલા અને અમે રકાના િન ય વાસી એવા િવ ાન અ ણી હમાં ુ ભાઇ

યાસ બ ુ જ સચોટ શ દોમાં આખા ડોલરકો ટર અમે રકાને મા એક વા માં

Page | 296
સમ વી દ છે ◌ઃ ‘‘અમે રકા ઓને ટ દશ છે !’’ હવે આ ું વાં ચીને અમે રકામાં થયેલા

કોઇ બક કૌભાં ડની િવગતો લમણે ઝ કવા અમે રકન સચ એ ન ૂ ગલ પર

ખાં ખાખોળા ના કરશો. વાત એ ટોનમાં છે ક સે સમેનિશપ અને લા ટક માઇલની

વ ચે પણ એક સમાજ તર ક (રાજકારણની વાત નથી, એમાં બધા ું લોહ કા ં છે

ુ િનયામાં!) અમે રકન સમાજ પારદશક છે , વો છે એવો દખાય છે . આપણી મ

નથી તે દખાડવાનો ખોટો દં ભ કરતો નથી. હરમાં ું બન કરવાનો ઉમળકો થાય તો

સં તાડતો નથી, અને કિમટમે ટ લ ન વનમાં ના મળે તો ટાઇગર ૂ ડસનેપણ

ટાછે ડા આપતા ખચકાતો નથી. ગમા-અણગમા ગટ કરવામાં એ િનખાલસ છે ,

એટલે પરાણે ુ ક દા પ ય વઢારવાને બદલે ેક અપ કર છે . ગમતા ગીતો પર

ઉછળ ને નાચે છે , ગમતા આઈકો સની ભ ત કર છે . પોતાની ખામીઓ ગે પણ શરમ

િવના છાપર ચડ ને અમે રકનો જ ુ િનયાને ણ કર છે . અ ાન પાવવાને બદલે એ

હટાવવા માટ ુ ુ હલ રાખે છે . િપયાનો મોહ ઢાં કવા યાગની ુ ફ યાણી ફલ ુ ફ

હાં કતા નથી. ઇન શોટ, વા છે તેવા દખાય છે, વા દખાય છે તેવા છે . જવાબો અહ

ડા પાળા ન હ પણ સાચા મળે છે , અને તેથી વ ુ પાળા લાગે છે ! બધી સં ૃ િતને

સમાવી લેવાનો એક મા ણક ય ન અહ થઈ ર ો છે . તમાર વાત િનયમ ુ જબ ના

હોય તો ફગાવી દવાને લીધે અમાનવીય યવહાર લાગે, પણ તમાર વાત પર

બનશરતી ભરોસો ુ કવાની ઓને ટ પણ અહ છે ! યસ, ઈ સ ઓને ટ ક ! અને

અમે રકામાં વસતા િ ય ભારતીયો? એમની ‘ઓને ટ ’(?)ની વાત હવે પછ ;)

ઝગ થગ

‘અમે અમે રકનો ાઉડ (ગવ) અ ુ ભવવામાં અ ેસર છ એ, લોકો ન હોય છે , એ

પણ પોતાની ન તા બાબતે ાઉડ ફ લ કર છે !’

(વો ટ ડ ઝની વ ડમાં અમે રકન એડવે ચર શોમાં સાં ભળે લો કટા )

Page | 297
 40.
કા ઠયાવાડ કોપ રટ ક ચર (?) કામ કમ,

બાત યાદા

વાત મા આરામની નથી. એને લં ચ અવર ગણીને વીકાર લો,

તો પણ વાત કામ ન કરવાના અ ભગમની છે .

ઇ રના દરબારમાં એક હ રફાઈ હતી. દરક દશના

રહવાસીએ પોતે માં ે ઠ હોય, ૃ િ પોતે સતત કરતા હોય, એ કર ને

બતાવવાની. એક જમન આ યો, એણે તભાતના હિથયારો ફટાફટ બનાવી કાઢ ા.

એક ઈટાલીયને આવીને ધડાધડ અ ત િશ પ તૈયાર કયા. એક અમે રકને ગગન બી

ું

ઑ ફસ ધરાવતી કંપની બનાવી કાઢ . એક ટશર ાનિવ ાનના ુ તકોનો થોકડો

Page | 298
કર આ યો. એક ચે ું દર રૉમે ટક ચ ોની હારમાળા સજ આપી. એક આરબે

લહજતદાર વાનગીઓ અને આસવો પેશ કયા. આ બ ું ચાલ ું હ ,ું યાર એક

કા ઠયાવાડ દશી ભાયડો ક ું ય કરવાને બદલે બસ, એક ૃ ના છાં યડ લં બાવીને

આડ પડખે પડ ને ક ું બબડતો હતો. એને ૂ છવામાં આ ું ◌ઃ તને ખબર નથી? તાર

તારા િવ તારની ે ઠ કામગીર નો ન ૂ નો ર ૂ કરવાનો છે .

ધરટ ખો ચોળ ને એ સૌરા વાસી ટ ુ ો ◌ઃ ‘તં યે બી ુ ં ુ ં ક ુ ં ?

ં આ ુ વોને,

ઈવ ુ ં ઇ જ હાયલે છે !’

બધા ું ઝાયા. આ ક ું કરતો નથી ને આવો જવાબ! જોરથી મ માં નો તમા ુ વાળો માવો

ૂ ં ક ને જણ બો યો ◌ઃ ‘લે, અમાર યાં ની બે ટમબે ટ કામગીર આવડ આ જ છે .’

‘ ું છે ?’

‘આરામ કરવો અને બી ને કામ કરવાનો ઉપદશ આપવો!’

***

સૌરા મીઠાબોલી નો ુ લક છે . ખડતલ, ુ માર અને

ખમીર અહ ની ના લોહ માં છે . એની રસધાર મા મેઘાણી જ ન હ, કંઈક ડાયરા

ગજવનાર ગઢવીઓને પણ તાર દ ધા છે . એક જમાનામાં અહ ે રિસડ સી ું

થા ું હ .ું નરિસહ મહતાનાં ભજનોથી લઈને જલારામબાપાની ભ તથી કા ઠયાવાડ

િસ ્ ધ છે . મહારા ભગવ ્ િસહ થી મહા મા ગાં ધી એના ખોળામાં ખે યા છે . પણ

આવો છે વાડ દ રયાકાંઠ આવેલો આ ગરવી અને નરવી જનતાનો દશ બદલાતી

ુ િનયાની િશ ત અને શૈલી પચાવવામાં િન ફળ ગયો છે . બી બધી વાતો જવા દો.

ુ જરાતની વાદોર વા ધં ધારોજગાર વેપારની આ ુ િનક ર તરસમોને કોપ રટ

ક ચર કહવાય છે . િવ માં મસમોટાં કોપ રશન થાપીને ઘ ડયાળના ટકોર કામ લેવાની

આચારસં હતા અને ર તરસમો છે . ે માં એને ‘કોડ ઑફ ક ડ ટ’ કહવાય.

Page | 299
મેનેજમે ટ અને માનવ વનનો સં ગમ થાય યાર કોપ રટ ક ચરની સં ૃ િત ખીલે.

ગિત અને ભાવ માટ એ અિનવાય છે . અમદાવાદ, ુ રત ક ું બઈમાં પણ

ુ જરાતીઓ છે . ઘણા કા ઠયાવાડ દશીઓ છે . પણ આ બધા ‘ડાયનેિમક િસ ટઝ’ છે .

યાં તમાર સતત ‘ઑન ધ ટોઝ’ યાને ખડ પગે ખબરદાર રહ ું પડ છે . રસના

ઘોડાની◌ે મ ના ુ ઓ કસીને દોડતા રહ પસીનાથી તરબોળ થઈ હા ું પડ છે . ભ

ઉપર મધ અને હાથમાં માખણ રાખ ું પડ છે . ઍ ટકટ અને મૅનસને દમાગમાં હાડોહાડ

ઉતાર ને તેની આદત પાડ દવી પડ છે . પણ આ બધી કોપ રટ ક ચરની વાતો આવે

એટલે ન વા ુ ટકા કા ઠયાવાડ ઓ ‘પોઢ ’ ય છે . લટરલી. શ દશઃ! આખાયે ૃ વી

હ પર કદાચ આ એક જ એવો દશ છે , યાં તમામ કોમિશયલ યાને ધં ધાદાર

કૉ લે ોની લ ટ બપોર ૧ થી ૪ સ ાવાર ર તે ઠ પ થઈ ય છે ! ણે ર તસરનો

કરફ !ુ વાં ક કવળ લ ટમેનનો નથી હોતો. રાજકોટ વા કા ઠયાવાડની રાજધાની

ગણાતા શહરની કોપ રટ ઑ ફસોના બોસીઝ (જો એ કા ઠયાવાડ હોય તો) વામ ુ ી

લેવા માટ ગાદ વાળ ર વો વગ ચૅર છોડ ને ઘરના ું વાળા ગાદલા ભેગા થઈ ય

છે . આખો દશ બપોર ુ કાનો-ઑ ફસોને તાળાં માર ને આરામ કરવા નીકળ ય છે .

રો રોજ િનરં તર સદાકાળ! આ સમયે ઘણા ર ાવાળાઓ પણ ટસથી લં બાવી દ છે .

કહવાય મ વી, પણ ઠાઠ માલવપિત ું જ વો હોય છે . ઉઠાડો તો તોરથી કહ દ

‘ભાઈ, આરામનો ટમ છે . નથ !’ું લો, કર લો બાત! ઝેરો (ફોટોકોપી, ુ સી) કર ને

પે ટ ું રળનારાઓ હાથમાં કાગળ રાખીને ઘ ડયાળ સામે જોઈને કહ દ - ‘હવે ઘેર જવા

ટા ું થ .ું કૉપી સાં લઈ જજો હો!’ સવાર નવ-દસવાગે ુ કાનો/ઑ ફસો ૂ લે. વળ

બપોર ણેક કલાક ટાઢો ુ .ં પછ પાં ચેક વાગે બ ું ધમધમ ું થાય યાં સાતેક વાગે

દ વાબ ી. પછ આઠ સાડા આઠ વધાવી લેવા !ું ી ૃ ણ! આમાં ુ િનયાના નકશે

સૌરા નો વેપાર કવી ર તે ડાં ફો ભર ને ટોચ પર બરા ? વાત મા આરામની નથી.

એને લં ચ અવર ગણીને વીકાર લો, તો પણ વાત કામ ન કરવાના અ ભગમની છે .

યાર બ ું ધણધણ ું હોય યાર પણ કામ કર ને િપયા કમાવા બેઠલા કા ઠયાવાડ નો

Page | 300
ઈરાદો શ એટલી ઓછ મહનત કરવાનો જ હોય છે . દશ આખાના બાવાઓ કંઈ

અહ અમ તા જ ‘ઇ પોટ’ નથી થતા. ધરમ યાનથી પૈસો મળ ય તો કામ કર ું

ન હ, ?
ું

કટસી યાને સૌજ ય એક એવો શ દ છે , ને સૌરા માં થી કાળા પાણીની સ કાપવા

દામાન-િનકોબારની સૅ ુ લર લમાં ધકલી દવાયો છે . ુ ખદ અપવાદો બાદ કરતાં

અહ વાતચીતમાં િવવેક ક અ ુ શાસન વી કોઈ બાબતની હાજર ન ધવી એટલે ણે

રણની રતી વ ચે લી ું છમ જ ં ગલશોધ !ું

સૌરા ની હૉટલોમાં નખિશખ કૉપ રટ કટસી અપે ત રહ જ.

પણ જો તમે એનાં ઈમારત ક સ વટથી આકષાયા િવના ુ ઓ તો કટસીમાં આ

હૉટલોમાં ( નો બઝનેસ જ સિવસ ઉપર ચાલે છે !) કટસીનો ઝેડ ેડ પણ જોવા ન

મળે ! કાઉ ટર પર કંઈક ૂછો તો બકના કિશયરની મ રસે શની ટ કંઈક ભળતી જ

ૃ િ માં મશ ૂ લ હોય. સરકાર ડાક બં ગલાના ુ ા ફાનસવાળા ચોક દારની માફક

એને ઢંઢોળવો પડ. ‘ફલાણો મ ાં છે ?’ આવા સવાલનો કોઈ પરાણે એરં ડ ુ પાઈને

ુ લાબ કરાવ ું હોય, એવા ુ વડગં ભીર ચહરા સાથે જવાબ મળે . ‘ઉપર’ ‘ઉપર કવી

ર તે જવા ’ું ‘ડાબી બા ુ સીડ છે ’ ‘ લ ટ નથી?’ ‘છે ને!’ ડ ો આ ું જ કોઈ ર ટોરાં ક

હૉલમાં ક હૉ પટલમાં પણ થવાની ગૅર ટ ! થટ ઈયસ કા એ સિપ રય સ હ. ચહરા

પર મત ફરકાવો એના પર નાણામં ીએ વૅ ુ એડડ ટ સ ઝ ો હોય, એવા સો ગયા

ડાચાં (એને વળ ુ ખારિવદ કમ કહવાય?) બધા જ રસે શન કાઉ ટર પર જોવા મળે .

આ જગાએ સામેવાળા ું િવવેક ૂ વક યો ય માગદશન કરવાનો પગાર મળે છે. એ તો

યાં બેઠલા ૂ ય બહન ી ક ભાઈ ીને મા ચા-પાણી પીવા જતી વખતે જ યાદ

આવે! વ થ ચ ,ે મં દ ુ ુ રાહટ સાથે, ૂ છનારને ૂ ુ ં એક જ વખતમાં સમ ય એવી

િવગતો સાથે અને મદદગાર ની ભાવનાવાળ બોડ લ વેજ સાથે જવાબો આપવાના

હોય છે . પણી આવી કૉપ રટ કટસીની ણે કોઈને તાલીમ જ નથી. ૂ છતા ભી

દ વાના, બોલતા ભી દ વાના! સામા ય ર તે ે તહઝીબ ુ જબ આગં ુ કને ‘ ુ ડ

Page | 301
મોનિ◌ગ/ઈવન ગ’ ક ‘વૅલકમ સર’થી આવકારવાનો હોય છે . પછ ૂ છવા હોય
ું ◌ઃ

‘હાઉ આર ?ુ ’ સામો માણસ વ થ થાય ક ‘મે આઈ હ પ ,ુ સર?’ આવે. છે લે એ

ય યાર ‘વૉટ એ સ કન આઈ ુ ફોર ?ુ ’ ( ુ ં આ િસવાય આપના માટ બી ુ ં ું કર

શ ુ?
ં ) ૂ છ ને છે લે ‘હવ એ નાઈસ ડ’, ‘સી ુ અગેઈન’ વી ુ ભે છા આપો, એને

કૉપ રટ ક ચર કહવાય. પણ વાં ક મા કાઉ ટર પર બેઠલાનો જ શા માટ કાઢવો?

એના શે ઠયાઓ ાં કમ હોય છે ? ટબલ પર સે ડિવચ, ભ યાં ક ફાફડાની મહ ફલ

ફાઈલોની સાથોસાથ ગોઠવવી એમની ફવ રટ ૃ િ હોય છે . ઍરક ડ શનર ચા ુ હોય

યાર િસગારટ ંકવાની એમને બડ મોજ આવે છે . િસગારટ સળગાવતા પહલાં સામેની

ય તની ર મં દ લેવા ું ભણતર એમને ગળ ૂ ં થીમાં થી જ મળ ું નથી. વકિ◌ગ

અવસ દરિમયાન ગમે તેવા સં બ ં ધો હોય તો પણ લાં ું બેસાય ન હ એ ું કોઈ સમજ ું

નથી. સમ તો પાલન કર ું નથી. ચા-પાણી અને ઘેર જમવા પધારવાના િવવેકમાં જ

અ ૂ ય સમયની બેફામ બરબાદ થાય છે . આ માનવીય ઉ મા ક સં બ ં ધોની ૂ ં ફ નથી.

નય દખાડો અને કામચોર છે . કામમાં ય ત હોય એ આવા યથ િવવેકમાં ફાલ ુ

સમય બગાડ શા માટ?

મોટ કોપ રટ ઑ ફસોમાં બગબોસ ુ ધી પહ ચવા અને પાછા

ુ ય દરવા પહ ચવા માટ ુ િનયાભરમાં ‘ઍ કોટ’ (વળાિવયા)ની થા છે . એક તો

એમાં ુ લાકાતી ું સ માન છે , બી ુ ં એને દર સાચી જ યા શોધવાની સગવડ અને

સમય બચાવવાની ભાવના છે . પણ સમય એક ણે કા ઠયાવાડ ફાફડા સાથે મફત

મળતો સં ભારો હોય એમ આ દશમાં બધા જ એને વેડફતા રહ છે . સમયપાલન વો

શ દ ુ જરાતી ન હ, પણ કોઈ આ કન આ દવાસીના ‘ ઝગાલાલા’ શ દકોશમાં હોય,

એમ એને અહ હડહડ કરાય છે . આમં ણકાડમાં છાપેલા સમયથી પણ બ ું અડધી

કલાક મો ુ ં જ ચાલે એ ું ધરખમ કંપનીઓ પણ વીકાર લે છે . ઍપોઈ ટમે ટસ આપે

છે . બધા... પણ પાળ ું કોઈ નથી! ગમે તેવી મોટ સં થા ક વેપાર /ઉ ોગપિત હોય...

ઍપોઇ ટમે ટસ ું માન કોઈ ળવ ું નથી. તમને સમય આપી તમાર નજર સામે

Page | 302
બી સાથે ટોળટ પા ચા ુ થઈ ય! ડૉ ુ મે ટસ માં યા હોય, તો તૈયાર હોય જ ન હ

ને!

કા ઠયાવાડ કૉપ રટ વ ડનો ટલો સમય ટ લફોન પર ગ પા

ઝ કવામાં ય છે , એટલો બ બૈયા કૉપ રટ વ ડનો વખત ડા સબારમાં બરબાદ થતો

નહોતો! મનફાવે તે સમયે (ખાસ કર ને કામના કલાકોમાં) મોબાઈલની ર ગ ઝ કવાની

સ ુ ને ૂ ર આદત છે . શે ઠયાઓ પણ ણ શેર ૂ ર સં ભળાય, એવા અવા ફોન પર

ઘાં ટાઘાંટ કર ૂ ક છે ! ફોન કરતી વખતે કકશ અવાજમાં ‘હલો, કોણ બોલો સો?’

સાં ભળવાની તૈયાર ન હોય તો પ થર ુ ગમાં વતાં શીખી લે ું પડ, િથયેટરો,

હૉ પટલો ક હર સમારં ભોમાં મોબાઈલ વાઈ ેટર ઉપર ૂ કતા લોકો તો જ શીખશે,

જો એમના ભ માં વાઈ ે ટગ કરં ટના ચકા આપવામાં આવશે! ઑ ફસો, રાહદાર ક

પોલીસમેનની ર તભાતની તોછડાઈ અને તોબરાથી તો બધા ટવાઈ ગયા છે . પણ

કહવાતા તરરા ય તરના શૉ- મ ક શોપ ગ મોલ ક ુ પર માકટમાં પણ તોબા

તોબા થઈ જવાય છે . આવી જ યાએ પગ ૂ કો એટલે તરત જ પાળે ુ ુ ર ુ ર ું આગળ

પાછળ ફર એમ કોઈ ફાલ ુ કમચાર કરમચં દ ૂ સની અદામાં પીછો કરવા લાગે છે .

‘બોલો, ું બતા ?’
ું ‘ ું જોઈએ છે ?’ ‘ ું ખર દ ું છે ?’ ...કહવા ું મન થાય... ‘તાર

ભ!’ એની વે, એને ખરખર ણકાર માટના ટકિનકલ સવાલો ૂ છો તો બે સવાલોમાં

તેની બોલતી બં ધ થઈ ય છે . ગ ણયે મીઠા આવકારાની વાત ુ હાઓમાં જ પડ

રહ છે . તમે જો કંઇ ‘કામના’ ન લાગો, તો તમને કાયદસર ‘ઍવોઇડ’ કરવામાં આવે

છે . કોઈ શૉ- મમાં યવ થત અને િવવેક ટમે ટ નથી મળતી. કોઈ વ ુ ખર ા

પછ પૅક પાછ આપી શકવાના કા ૂ ની હકની પણ ઐસીતૈસી થઈ ય છે . ન કોઈ

ચીજ પૅ કગ બહાર ખોલીને જોવા મળે છે ! િસવાય ક તમાર ગત ઓળખાણ હોય!

કા ઠયાવાડમાં કાવ ડયાં છે , પણ કૉપ રટ મૅ ટા લટ નથી. કપડાં ફશનેબલ થયા છે .

ઑ ફસોમાં પતરાં ની જ યાએ લાસ આ યા છે . ગાદ -ત કયાની જ યાએ સોફા અને

ચોપડાના થાને કૉ ૂ ટસ આ યા છે . પણ માનિસકતાનો િવકાસ થયો નથી. યો ય

Page | 303
વળતરની સામે યો ય પરફોમ સ સમયસર મળ ું નથી. દરક કામ માટ વારં વાર

‘ર માઈ ડસ’ આપવા પડ છે . સૉર , ઍ ુ ઝમી ક થૅ સ વા શ દો ઉમળકાથી કહો

તો ભણેલગણેલ ૉફશન સ પણ તેર મણનો તોબરો ચડાવીને ટગર ટગર જોયા કર છે .

સામો જવાબ, હ કારો તો ઠ ક જરાક ુ ંફા ં માઈલ આપવામાં પણ ણે પેટમાં ૂં ક

આવે છે . આળ ુ ના પીર હોવાની વા તિવકતાને ઘણા કા ઠયાવાડ ઓ સં તોષની

લા ણકતા માને છે . માઈ સ ુ ગો બફોર ધે લીપ. સૌરા નો ધમધમાટ પૈસાને લીધે

છે . ખેતીને લીધે છે . ગામડાં ની બ રને લીધે છે . પણ આ બધામાં જ ર કૉપ રશન

ખોલવાની નથી. કૉપ રટ મૅ ટા લટ કળવવાની છે . ગત જદગી ગમે તેવી મ તીભર

મોકળાશથી વી શકાય. પણ યાર યાવસાિયક બાબતોની વાત આવે યાર તેની

એક ુ દ જ િશ ત હોય છે . દશમાં લાખો િપયાની કાર લેનારા પાસે બે દોકડાની

પણ ા ફક સે સ ન હોય યાં આ વાતો મં ગળ ઉપરથી પાણીની પાઈપલાઈન નાખવા

વી લાગી શક. પણ જો ૨૧મી સદ ની સૌરા ની રસધારમાં સૌરા સરદાર બન ું

હોય તો રામના કરતાં પણ વ ુ ૂ ય છે એવા આરામને છોડવો પડશે. આવક

મેળવવી હ ુ યે સહલી છે , પણ એ માટ ું અ ુ શાસન કળવ ું અઘ ુ ં છે .

કા ઠયાવાડમાં હમણા ુ ધી ુ દરતે પાણીની મહર ઓછ કરલી, પણ માનવીઓ

પાણીદાર પેદા કયા છે . ધ ગી ધરાના ધરખમ માનવીઓ પા ુ ં માર ને પહાડ વ ચે

ર તો કર એવા છે . પણ ો લૅમ એ છે ક મોટા ભાગના લોકો છકડાક ચરથી આગળ ું

િવચાર શકતા નથી. પૈસા તો બધાને અહ કમાવા છે , પણ એ માટની િશ ત કળવવી

નથી. ધોકાબા ની દાદાગીર બહારવ ટયાઓના જમાનાથી પેધી પડ ગઈ છે . સરદાર

પટલે ૫૬૫ રજવાડાં ભારતમાં એકઠાં કયા એનાં ૨૨૨ તો મા ‘િ લી ટટસ ઓફ

કા ઠયાવાડ’ના હતાં! કદાચ એટલે અહ દરક માણસ રા પાઠમાં વત છે ! સારા

પગારવાળ નોકર માટ મા ું કાવી, કમર તોડ ને કામ કર ું પડ - એ એમના

લોહ માં નથી. નોકર માં મળતો ઠપકો એમને ુ લામી લાગે છે . ોફશનલ કટસીથી

પરફોમ સ આપવા માટ એમને ભાઈબાપામાતા કહ ને હાથ જોડવા પડ છે . પીડ

Page | 304
સૌરા ચાખી નથી. એટલે બદલાતી ુ િનયાનો પવન આ જહાજના સઢમાં

લોબલાઈઝેશન છતાં ૂ રાતો નથી. કોઈ કામ બે- ણ વખત ૂ ચના/યાદગીર િવના

થ ું નથી! એ ન થાય યાં ુ ધી દાયકાઓ પહલાં ની કિવ વેણીભાઈ ુ રો હતની કિવતા

દરક કા ઠયાવાડ કામના સમયે ુ ટકા ક તમા ુ વાળા પાનનો ુ ચો ભચડ ભચડ ભસની

મ વાગો યા કર છે , એમ મમળાવજો ◌ઃ

બાપદાદાની બાં ધેલ ડલી

એક ફળ બં ધ હોય હવેલી

એ...ય િનરાં તે લીમડા હઠ ઢોલીયા ઢાળ

સ ુ ૂ તાહોય એમ કાં લાગે?

આપણામાં થી કોક તો ગે!

કોક તો ગે કોક તો ગે,

કોક કોણ ગે?

ું જ જો ગે...

તો ું જ થા આગે!

ફા ટ ફોરવડ

ગોવાની ભીની સોનેર રતી પર. એક ૂ બ ૂ રતહસીના બ કનીમાં ા કશ લહરાવતી

બેઠ હતી.

સાં જનો લહરાતો પવન, ગટાર ું ેમનીતર ું સં ગીત, ચોકલેટ આઈ મનો વાદ,

લોની મદહોશ ૂ ...ુ

Page | 305
એણે ૂ ંફા ં મત કર , શરબતી ખો નચાવી પાસે બેઠલા કાઠ યાવાડ ુ વાનને

ૂ છ -ું ...‘ ુ મ ું ખામોશ હો? ુ છ બોલતે ું ન હ?’

કાઠ યાવાડ એ ુ ુ રાઈને શરમાતાં શરમાતાં રતી પર ગળ થી લ ું - ‘‘ મોઢામાં

ફાક નો માવો સે! ’’

Page | 306
 41.
ુ ડ પા ુ ડ ુ િનયા ફટ , ડસ, ફટ ૂ ડસ...

ફટ ઈઝ ફટલ.

હા. ચરબી ઘાતક છે . ાણઘાતક. ચરબીથી રોગો થાય છે ,

એ તો અધસ ય છે . ચરબી ુ દ એક રોગ છે . ુ જરાતીવાળા ‘મોટા’ માણસ થ ું એ જો

અહોભાવનો િવષય હોય, તો હ દ વાળા ‘મોટા’ માણસ થ ,ું એ અ ભ ાપનો સ ટ

છે ! જો ક, ુ િનયા કટલી ભીમપલાસી થઇ રહ છે , એ ણવા માટ વાસન ેમી

(રોમમાં રસ ુ ર , ને પે રસમાં પાતરાં!) ુ જરાતીઓએ ગાં ઠના ગોપીચં દને મણ

કરવાની જ ર નથી. સ ગતેલના ‘ઉપયોગ’ ન હ, પણ ‘ઉપભોગ’ને લીધે િશ પા શે ી

Page | 307
 વી કાયામાં થી એક દસકામાં જયલ લતા વી મહામાયા થઇ જતી અમાપ, અઢળક,

અ ુ લનીય સેવ ટ એમ.એમ. ુ જરાતણો નજર સામે જ ગજગાિમની થતી દખાઇ જશે.

ભારતમાં ‘ બગે ટ ૂ ઝર’ કારના રયા લટ શો યાં થી આયાત કરવામાં આવે છે , એ

જગતજમાદાર અમે રકાની ફાં દ હ તાખાઉ હવાલદારની મ લી રહ છે . ુ િનયાના

સૌથી વ ુ ‘ઓવરવેઈટ’ નેશનમાં આવતા ‘વજનદાર’ ુ નાઇટડ ટટસમાં છે લા ણ

દાયકામાં ડયાઓની ટકાવાર ૧૪%થી વધીને ૩૧% થઇ ગઇ છે ! એમાં ના ૪૧%

ઢમઢોલ ઈ સાનો એ ું માને છે ક પોતે તો નોમલ જ દખાય છે ! પરં ુ દર વષ યાં

૪,૦૦,૦૦૦ નાગ રકોના ૃ ુ ફ ત ઓબેિસટ ને લીધે થાય છે . એક બા ુ થી યાં

ડાયા બટ સ ધરાવનારાઓની સં યા ૨૦ વરસમાં બમણી થઇ ગઇ છે , બી બા ુ થી

એટલા જ સમયમાં ૧૨ થી ૧૯ વષના ટ ન એજસ ગડ દયાં વા લાગે એ ું માણ

તો ણ ગ ુ થઇ ગ ું છે ! ૧૯૫૦માં અમે રકન ીઓના સની એવરજ સાઇઝ ૮ હતી,

આથી વધીને ુ પર એક ા લા યાને ૧૪ થઇ છે . વષ ૧૦૦ અબજ ડોલર મા

ચરબીકારક રોગો પાછળ ખચતા અમે રકામાં જ ં ગ ડના ઝને લીધે ખાં ડ, મદો, ચીઝ

વા ખા પદાથ ના સેવન ું યસન બનજ ર ફટ ું શર રમાં ટોરજ કર છે .

ભારતની કમરનો ઘેરાવો પણ ચતાજનક હદ વધી ર ો છે .

ડયાઓની સૌથી વ ુ વસિત ધરાવતા ટોપ ટન દશોમાં એક ભારત છે . શહરોમાં ૧૨

કરોડ ટલી વસિત ઓવરવેઇટ છે , અને ૩૫ વષની ઉપરની ૫૦% ીઓની કાયા

ચરબીથી લથપથ છે , એ ું એ સ (ઓલ ઈ ડયા ઈ ટટ ુ ટ ઓફ મે ડકલ

સાય સીઝ) ું સવ ણ કહ છે . કટલાક િવ ાનીઓએ અલબ , ચરબી માટ સામા

વાહના સં શોધનો કયા છે . અ યાર ‘ કલર ફટ ન’નો િવવાદ જગતમાં ચચાના

ચકડોળે ચડ ો છે . માં એ ું મનાય છે ક ઘણી ય તઓના શર રમાં એ ું જનીન

જ મથી હોય છે , એને મર વધતા ૂ ળ કર દ છે . ભારત વા એિશયાઇ દશો

માટ એક સં શોધન એ ું થ ું છે ક વારં વારના ુ કાળ ક ૂ ખમરો વેઠતી માં

આપોઆપ ુ દરતે ઓછા ખોરાકમાંથી વ ુ કલર સં ચત થાય એવી ચયાપચયની યા

Page | 308
(મેટાબો લઝમ) િવકસાવી છે , ુ ખી થયા પછ ખોરાક લેતી વખતે શર ર લાવી દ

છે . લ ન અને સં તાન ા ત પછ કમરા વી ક મર ધરાવતી ‘બેબી ડૉલ’ને બદલે

‘ઢમઢોલ’ ુ જરાતી ૃ હણીઓએ ચટાકા માટ ખવાતી કટલીક વાનગીઓની કલર યાદ

રાખવી જોઇએ. ું બઇ ું ફવ રટ ડ વડાપાં ઉ ૨૯૫ કલર ધરાવે છે ! બે પાં ઉ અને ૧

લેટ ભા ◌ઃ ૬૦૦ કલર ! છોલે- ૂ ૂ ર◌ઃ ૪૫૦ કલર . ૂ ર ભા ◌ઃ ૪૫૦ કલર .

ચોકલેટ ુ ડગ (િમ ડયમ સાઈઝ) ◌ઃ ૩૧૫ કલર . ખાર બ કટ ◌ઃ ૨૦૦ કલર .

ુ જરાતીઓની પે ય લટ ખમણઢોકળાં ◌ઃ ૨૨૦ કલર ! ુ લાબ ં ુ ◌ઃ ૩૦૦ કલર .

રસ ુ લા ◌ઃ ૨૫૦ કલર . ૧ લેટ ઈડલી-સં ભાર ◌ઃ ૩૧૨ કલર . એની સાથે આવતી

કોપરાની ચટણીમાં ૧ ચમચીએ ૯૦ કલર ! વે ટબલ સે ડિવચ ◌ઃ ૨૬૦ કલર . ૧ કપ

મલાઇવા ૂ ધ ◌ઃ ૧૫૦ કલર . ૂ ધને બદલે દા પીનારાઓ માટ ઓર માઠા

સમાચાર! ૧ ામ આ કોહોલ ૭ કલર સર લસ કર છે ! ૧ ચમચો ઘી ૧૧૫ કલર અને

૧ ચમચો માખણ ૯૦ કલર ધરાવે છે ! ૩૦ ામ સેવમાં ૨૦૦ કલર હોય છે .

સા ુ દાણાની ખીચડ માં લેટદ ઠ ૩૭૬ અને પાલકપનીરના એક કટોરામાં ૨૮૪ કલર

હોય! ચીઝ લથબથ િપઝા ૬૬૭ કલર તો ચોકલેટ ાઉનીમાં ૬૬૨ કલર હોય છે !

આઈ મ િમ કશેઇક ૪૮૦ કલર . મગની દાળનો શીરો ૪૮૭ કલર . બટરનાન ૨૩૫

કલર અને આ ુ પરોઠા ◌ઃ ૨૯૦ કલર ! માં સાહાર ઓએ પણ િનરાં તનો ાસ ન લેવો.

નોનવે ટ રય સના ફવ રટ તં ૂ ર ચકનમાં ૨૭૩, તો બટર ચકનમાં ૩૯૧ કલર !

ઓક. ઓક. આટલા કડાઓ વાં ચીને ૩ કલોમીટર દોડવા ટલી હાં ફ

ર ડર બરાદરોને ચડ જતી હોય છે , એટલે આટલેથી અટક એ. હ ુ તો કલર ઉપરાં ત

આ ડસની ફટ ું સરવૈ ું તો માં ડ ું જ નથી! શર રને નોમલી નર-નાર ના બં ધારણ

અને મ ુ જબ ૧૮૦૦થી ૨૫૦૦ કલર નો રોજ ખપ પડ છે . પણ આ બધી લહજતદાર

વાનગીઓ (અને પીણાઓ) એનાથી સર લસ કલર ઠાલવી દ છે! બન આઉટ થયા

િવનાની દર ૯ કલર એ ૧ ામ ફટનો વધારો થાય છે ! સામે કલાકો ુ ધી વૉ કગ,

ડા સગ, સાયક લગ, રિનગ ક વીિમગ કરવાની તૈયાર કટલાની ? સો વાતની એક

Page | 309
વાત. ગમે તેટલી એકસરસાઇઝ ક ાણાયમ ઈ યા દ કરો. સં ુ લત આહારિનયં ણ

િવના ઓબેિસટ ઘટવાની નથી (અને રોગોની સં યા તથા ઘાતકતા વધવાની છે !)

વાત ‘ડાયે ટગ’ની નથી. ‘ડાયેટ ક ોલ’ની છે . ભાવતી ચીજ ારક અને માણસર

ખાઇને ‘ ૂ લી’ ( ભ)ને લગામમાં રાખવાની છે .

બી.એમ.આઇ. વા શ દો યા પછ ક અ ય- ઋિતક ક

કર ના-કટર નાના ફગર જોઇને સીસકારા બોલા યા પછ ફ ત મ ક યોગાથી વેઇટ

ક ોલ થ ું નથી. એ બધા સાથે ડાયેટ ટ સ અપાય છે . હમાલયના બાબા હોય ક

હોનો ૂ ૂ નાડોકટર... એમની એડવાઇસ કોમન છે . વેફર, ચોકલે સ વા જ ં ક ડ અને

મીઠાઇઓ ક ફરસાણનો ત કાળ યાગ કરો! ચરબીથી છલોછલ વાનગીઓ ઝાપટવા ું

બં ધ કરો. નાિમ ધમ ,્ ન ચ મે ૃ િ . ફટ ડસને છોડવાની વાત કોણ નથી

ણ ?ું પચવામાં ય ઘણીવાર આફરો ચડ એવા આ ભારખમ પદાથ હોય છે . છતાં ય

એ ખાવાની લાલચ ટતી નથી. ત બયત ,ું અર, જ દગી ું જોખમ તોળાય છે . પાળા

દખાઇને- છટાદાર છાકો પાડવા ું બધાને ગમે છે . છતાં ય ુ ટકાના બં ધાણીની મ

માણસો ફટ ડસના એ ડ ટડ છે . આમ કમ? એક તો દખીતી (ક ‘ચાખીતી’) વાત છે

◌ઃ ફટ ઈઝ ટ ટ . સમોસા, ભ યા, ગાં ઠયા, ૂ રણપોળ, પડા, લા ુ , ું દ , રસ ુ લા,

બા ું દ , િશખં ડ, મોહનથાળ, ખાર િશગ, તળે લો પાપડ, જલેબી, ચેવડો, મ, બગર,

આમલેટ, કક, લી, પે ... બધા જ હાઈ કલર ડાયેટ છે . પણ વેર વેર ટ ટ ટ ટ !

એકદમ વા દ ટ. દાઢ ચ ટલો વાદ ઝટ ટ ન હ. અર નવ ત િશ ુ ને પણ

સાકરવાળ ગળ ચટાડો તો ટસડા પડ છે ! ગળપણ સામે માણસ પર ભોળપણ

સવાર થઇ ય છે ! અને ભારતીયો પાસે તો ‘ઓપેક’ દશોને શરમાવે એવા ખાવાના

તેલના ૂ વા !

વેલ, ફરગેટ સાયકોલો એ ડ ેબ ધ સાય સ. ચરબીવાળો

ખોરાક જ મન ુ ભાવન શા માટ? કારણ ક, કોઇ પણ ‘ લેવર’ને ળવી રાખવા ું કાય

કરવામાં ચરબીના યો ચાવી પ ૂ િમકા ભજવે છે . વાદ અને ુ ગ ં ધને ળવવામાં

Page | 310
 ુ દરતે ‘ફટ પા ટક સ’ને ક રઅર (વાહક)ની ૂ િમકાસ પી છે . બી શ દોમાં, ખોરાક

તરફ ખચતી લેવર જો સેલફોન હોય, તો ફટ તે ું ચા ર છે . િસ પલ એકઝા પલ ◌ઃ

બાફ ું બટ ુ ં ખાવ, વઘાર ું બટ ુ ં ખાવ અને િસગતેલમાં તળે ું બટ ુ ં ખાવ! ાઇડ

પોટટો વ ુ ભાવશે! કારણ ક વ ુ તેલ યાને વ ુ ચરબીની હાજર થી એના વાદ- ુ ગ ં ધ

સોળ વરસની ું દર ની માફક ખીલી ઊઠ છે . બે ઝકલી, માઈ ો કોપમાં ફટના અ ુ ઓ

ુ ઓ, તો મોટા અને ગોળાકાર દખાશે. ભને ું વાળપ અને વાદની અ ુ ૂ િત

કરાવે છે ! કઢલાં કસર-બદામવા ં ૂ ધ ક બ રમાં મળતા આઈ મ કપ કરતાં

(રાજકોટમાં મળે છે તેવા સં ચાના) મલાઈદાર આઈ મ વ ુ ટ ટ લાગે છે . કારણ ક,

આ વાનગીઓમાં રહલી ‘મલાઈ’ હં મેશા ચરબીના ટ સ ( ફ ટક) ળવી રાખે છે .

થી ભને ‘ફ લ ુ ડ’ થાય છે .

યાર વાનગીના ૂ ળ ૂ તબં ધારણના ટ સ ફટના

અભાવમાં ઝડપથી ૂ ટ છે . એટલે તો, નો ફટ, નો ુ ગર, નો ઓઇલ, નો બટરવાળ

હ ધી વાનગીઓ ભાવતી નથી. મ િવનાની િમ કની બનાવટો પસં દ પડતી નથી. લો

ફટ મી સ લો ટ ટ! (િસવાય ક ુ શળ કલાકાર હાથોની ના ુ ક ગળ ઓ એમાં

ેમભર કાળ થી કરામત કર!) શેકલા ઓળા કરતાં તળે લી િશગ વ ુ પસં દ કરતા

ફરાળિ ય ુ શ ુ મારો અને િમસ ુ ર ઓને વ ુ સમ વવાની જ ર નથી. એક

કનેકશન નમક ું પણ છે . ‘નમક ન’ (સો ટ ) વાનગીઓ મોટા ભાગે ચરબીથી ફાટફાટ

થતી જ હશે! સવાલ ફ ત વાદનો જ નથી. માણસ પોતા ું હત સમ ને પરાણે વાદ

પર િનયં ણ રાખવા ય, તો ય ફટનો ભરડો એમ ઉતર ન હ! એ ું ‘ફ લ ુ ડ ફકટર’

ફ ત મોમાં જ નથી. મગજમાં પણ છે ! કારણ ક, જનરલી પેટ ડ એ ટ - ડ ેસ ટ

એ ડ ૂ ડ વ ગ પણ છે . એ હતાશા અને કંટાળાની લાગણી ૂ ર કર છે . ઘણી વખત

ોકન રલેશનિશપના સ પછ નર-નાર ના શર ર આડધડ આચર ૂ ચર ખાઇને

અદોદળા થઇ ય છે . કારણ ક, ડ ેશનમાં માણસ અને મનને મોજમાં રાખવા

યસનની મ ચરબીવાળા ખોરાક ું ભ ણ કરવા ૂ ટ પડ છે . હાઇ કલર , હાઇ ફટ,

Page | 311
હાઇ કાબ હાઈ ટવાળ દરક વાનગીમાં ‘ ટો ફન’ નામના એક એિમનો એિસડ

(એિમનો એિસડ ોટ નનો એકમ છે )ની ખોટ ૂ રાઇ ય છે . આ એિમનો એિસડ

‘સેર ટોિનન’ નામના તઃ ાવ સાથે જોડાયે ું છે , ૂ ડ ુિનયં

ં ણ કર છે . ‘િ -

મે અલ ટ શન’ અ ુ ભવતી ીઓ ચોકલે સ ક ખટમ ુ ર પાણી ુ ર વ ુ ખાય છે .

ડ ો, તી -ું ખા ુ ં ખાવા ઈ છતી ેગન ટ ુ મન. યાં તાણ આવી, યાં ચરબી ું ખચાણ

વધવાની વીચ દબાઇ ગઇ એ માની લો!

એક મે ડકલ રસચ એવો પણ છે ક સતત ઓછા

કોલે ટોરલવા ં ખાતા અને દયરોગથી ડાયા બ ટસના ખતરાથી ૂ ર રહનારા માણસો

વભાવે સો ગયાં હોય છે. કચક ચયા હોય છે . આપઘાત કર એવા નકારા મક હોય છે !

(ગાંધીવાદ ઓ ક અિત ધાિમક લોકોને મળો તો આ વાત વગર સવ ણે ગળે ઉતર

જશે!) યાર ચરબીવા ં ખાઇને ડયા થનારા લોકો વભાવે હસ ુ ખા અને આનં દ

હોય છે . ાણીબાગના વાનરોને પણ ફટ ડસ ખવડાવો તો એ શાં ત થઇ ય છે .

મામલો બડો પેચીદો છે . ડ ુ ડ નથી, એ જ ફ લ ુ ડ કરાવે છે ! વેલ, દરક વખતે

ઈનર િસ ન સનો ભરોસો જોખમી છે . લાં બા ગાળે ુ કસાનકારક હોય, એ ૂ ંકા ગાળા

માટ આકષક લાગી શક છે !

ઝગ િથગ

લીચનાર કગ સચં ◌ીજ સી બં!

( ક વીન લીન )

Page | 312
 42.
વ ણમ જ
ુ રાતી સમાજના ૉસ રૉ સ

ડશનલ ુ ડ -નેશનલ !

સાત સમં દર પાર અમે રકામાં ુ જરાતી સમાજ વ ચે વ ણમ

ુ જરાતની ઉજવણી કરતાં કરતાં ુ જરાત િમસ થાય, અને પછ ુ જરાતીઓની આજ

અને આવતીકાલના િવચારો વરસાદ વાદળોની માફક મનમાં ગોરં ભાઈ ય! યાર

આર.ક. ુ ડયોના એ બલમના પોઝમાં િશ પા શે ીને કાવીને રચાડ ગેર પ પીઓ

કર , એ એક ઘટનાના અનેક રિપટ ટ લકા ટ જોતાં જોતાં એક શરારતી સવાલ થયો

Page | 313
હતો. સા ં હ ું ક સામે િશ પા શે ી હતી. ુ ુ વાકષણથી િવ દશામાં કમાનાકાર

ુ શીથી ઢળ ગઈ. પણ યાં જો કોઈ ુ જરાતણ હોત તો ? કાં તો કમરા વી કમરને

લીધે એને લાવતા જતાં રચાડ ફસડાઈ પડ ો હોત, કાં તો ૂ બળ પાતળ કાયાને

લીધે એના હાડકાનો ક ૂ ડાટ કાય મનો ફ તો કર નાખત ! જો સ એપાટ, પણ

ુ જરાતી ીઓ ક ુ ષોને હ ુ ય ફટનેસ સાથે ખટિપટ જ રહ છે . એ ખ ં ક શહરોમાં

નેિશયમ ક હ થ કલ સમાં, ક પછ લા ફગ કલ સ અને જો ગગ પાકમાં ઘણાં

ુ જરાતી નર-નાર ઓ નજર ચડ છે . પણ એ લોકો અને આ જ યાઓએ ન દખાતા

બી અનેક લોકો િસગતેલમાં તરબતર ફરસાણની જયાફત ઉડાવતા પણ નજર ચડ

છે . ુ જરાતી લાઇફ ટાઈલમાં ક અને િપ ઝા આવી ગયા છે , મં ુ રયન અને

ાઉની વેશી ગયા છે . પણ ઢોકળા, ભ યાં ક ફાફડા-ખાર િશગના દશી જ ં ક ડની

એ ઝટ નથી થઈ. ચીનમાં પણ ન મળે એવી વાનગી ુ જરાતમાં જોવા મળે છે ◌ઃ

ચાઇનીઝ ભેળ !

બસ, ુ જરાતના સામા જક વાહોનો વાદ આ ચાઇનીઝ ભેળ

વો છે ! નામે લૉબલ, કામે લોકલ ! ુ જરાતી સોસાયટ ની લાઇફ ટાઈલ

િવરોધાભાસોનો િવ ફોટ છે . અહ લોકોનો મા ૃ ભાષાનાં વખાણ વાં ચતી-સાં ભળતી વખતે

તાળ ઓ પાડવા માટ ઊઠતો હાથ જ લીશ િમ ડયમની ૂ લ-કૉલેજના એડિમશન

ફોમમાં સહ માટ વળ ય છે . ુ જરાતીઓના પૈસાથી ૂ ના ક બ લોરમાં અનેક

એ ુ કશનલ ાડ સ સ ર થયા પછ ુ જરાતમાં સે ફ ફાઈના ડ એ ુ કશનનો

પવન ંકાયો છે . અલબ , મોટ ભાગે શીરા સા ુ ાવક બનેલા ‘કળવણીકાર’ સં ચાલકો

એને સે ફ(ના) ફાઈના સ (માટ )ું એ ુ કશન ગણે છે . પણ ુ જરાતમાં ઝપાટાબં ધ

ે મા યમની શાળા-કૉલેજો ું વચ વ વધ ું ય છે . વી ર તે ખેતરો િવરાટ

શોિપગ મોલમાં પ રવિતત થતાં ય છે , એમ તો ! મોલ ક ચર ુ જરાતીઓનો

મોબાઈલ ક ચર પછ નો નવો ટાઇમપાસ છે . વીક-એ ડની સાં બહાર જમતા પહલાં

ટાબ રયાંઓને શોિપગની ોલીમાં બેસાડ ને મોલની સૈર કરાવવામાં આવે છે . ણકારો

Page | 314
માને છે ક આ અબન ૂ કમાંથયેલો કો મે ટક ફરફાર છે . સારો મેકઅપ કરવાથી કાયમ

માટ વચા પાળ થઈ જતી નથી. અ યા ુ ઓના મતે મોલથી મ ટ લે સ ુ ધીની

વધતી જતી ઝાકમઝાળને ુ જરાતી માનસ ગિત માને છે , એ એમની અ પમિત છે .

કારણ ક, ુ જરાતીઓ માટ પૈસા ખચવાના માગ ટલા ૂ યાછે , એટલા િપયા

રળવાના ર તાઓ ૂ યાનથી !

અલબ , ુ જરાતી સમાજમાં સૌથી વ ુ ‘ફાઈના સયલ

ા ઝેકશ સ’ થતાં હોય એવો વેપલો ધરમનો છે . ુ જરાતીઓને ‘ન ુ રા’ રહવામાં

‘ન ુ ણા’ હોવાનો અહસાસ થાય છે . એટલે ફિમલી ડૉ ટરની માફક દરક ુ જરાતી

ુ ુ ંબમાં એક ફિમલી ુ ુ હોય છે . ુ નીતા િવ લય સ ભલે ુ જરાતમાં ર ા િવના

એ ોનોટ બ યાનો હરખ ુ જરાતીઓ કર, એમને રસ એ ોનોટ (અવકાશયા ી) કરતાં

એ ોલોજર ( યોિતષી)માં વ ુ પડ છે . નવાઈ લાગે એવી વાત એ છે ક માનિસક

શાં િતથી લઈને સં કારિસચન વી બાબતોની જ ર બહાર, કા મીર ક મ ણ ુ રમા વ ુ

છે . પણ દરક રા યમાં થી િવિવધ કારના ુ ુ ઓ અને સં દાયો ુ જરાતી સમાજ

પર ૂ ટ પડ છે . યથાશ ત તમામ ક ડ ઓને કણને બદલે મણ મળ જતા હોય છે .

બધા જ પર ાં તીય બાવાઓના નવા કોપ રટ ક પેઇ સ ુ જરાતથી શ થાય છે .

ધમ ેમી ુ જરાતીઓ માટ સાય સ

્ મેગેઝીન બાળકોનો સ ટ છે , અને સાય સિસટ

િપકિનક પૉટ છે . અહ આઇ.ટ .ની કૉલેજો કરતાં કંપનીઓ ય ત માણમાં આવે છે .

એનડ એ અને ુ પીએની બે સરકારોમાં ટ સટાઈલ િમિન ટસ ુ જરાતી ર ા હતા.

પહલાં અમદાવાદ અને પછ ુ રત આ ‘ગામ ટસ હબ’ હોવા છતાં અહ સં ૃ િત ેમી

સં ગઠનોની ‘ સાદ ’ મ યા પછ ની રહમનજર િવના ‘ફશન શો’ થઈ શકતા નથી !

સરકાર વાય ટ નવરાિ ઊજવે છે , પણ રા યભરમાં ટલી દર -દરગાહો બને છે ,

એટલી સહલાઈથી ડ કોઝ બનતા નથી ! જનરશનનેક ટ અહ ચ -િવ ચ શ દોના

સનેડાના તાલે નાચી શક છે , પણ ઝ, રોડ, ુ ઝ વા ુ ઝકની લાઈવ કો સટ

માટ હ ુ તેઓ તર યા રહ છે . યાસીઓ તો ક પીવાને પણ અહ મહાન િસ સમ

Page | 315
છે !

ું બઈ વા શહરમાં મ હલાઓ માટની એ સ ુ ઝવ

‘એસ.એન.ડ .ટ .’ વી સં થાઓ અપવાદ પ ગણાય છે . પણ ુ જરાતમાં હ ુ યે મ હલા

કૉલેજો અને ભઈલા કૉલેજોની ડશનલ ડ બરકરાર છે ! ગાં ધીના ુ જરાતમાં

ગાં ધી એ જ સહિશ ણની વક લાત કર હોવા છતાં ુ જરાતીઓ ગાંધી ને મા

દા બં ધી ૂ રતા જ યાદ કર છે. દા બં ધી હટ ય તો બે નં બરની કમાણીનો એક મોટો

ુ ટરઉ ોગ બં ધ થઈ ય એ ું ઘણા સ ાધીશો માને છે . ુ જરાતી ને દા યે

ટલી ૂ ગનથી, એટલી દ ‘ ાય ટટ’ તર ક ‘પિવ િત ઠા’વાળ ઇમેજને વહાલ

કરવામાં છે . જો દા નથી, તો ુ જરાતીઓ ું એ ટરટઈનમે ટ ું છે ? છાશ ? ના,

એ છે આઈ મ! ુ જરાતભરમાં ખાણીપીણી હોય ક મેળાઓ.....પ લકને ા ડડ

કંપની કરતાં સં ચાનો થાિનક આઇ મ ખાવામાં ગજબનો નશો આવે છે . ઓટલા

પ રષદોની જ યા ટ .વી.એ લઈ લીધી છે , અને દર ી ટ વીિસર યલોમાં ુ જરાતી

પ રવાર ડો કયાં કર છે - કારણ ક ‘પાવર ુ મન’ બનતાં બનતાં ુ જરાતી ૃ હણી

‘પાઉડર ુ મન’ બની ગઈ છે, અને બપોર, રા ે ટ લિવઝન પર આડાઉભાસીધા ાં સા

સં બ ં ધો જોયા કર છે . ુ જરાતી ફિમલીને પહલેથી જ ડબલ િમિનગના જો સ

સાં ભલવામાં બલ નથી થતી, અને ડ ુ ટસના હસાબો ગવાહ ૂ ર છે ક સૌથી વ ુ

કોમેડ ફ મો ુ જરાતમાં ચાલે છે .

જો ક, ુ જરાતી ી ફ મી હ રોઈન કરતાં વ ુ બો ડ બની રહ

છે . ુ ુ ષો કરતાં ીઓના િવચારો વ ુ આઝાદ છે . અને જ દગીને જલસાથી

ચસચસાવીને વી લેવાના ુ ે ુ જરાતી હાઉસવાઇફનો પો ઝ ટવ એ ટટ ુ ડ ટલ

લીઅર છે . ુ ટકા ચાવતા ુ જરાતી પિતદવો શેરબ રમાં સ ો કર ને સાઈડ ઇ કમ

વધારતા રહ છે , યાર પ નીઓ સીના તાન ક ઘરની બહાર જવાની કવ સી વધારતી

રહ છે . મોબાઈલ અને ઇ ટરનેટ ટ નએજ ુ જરાતી ક યાઓને નેવર બફોર ડમ આપી

દ ધી છે . સર ાઇ ઝગલી, ુ જરાતી પેરટ સ કશોરવયનાં છોકરા-છોકર ઓના

Page | 316
બોય ડસ/ગલ ડસના ુ ્ રપને ઘરમાં આવકાર છે . એમની સાથે સં તાનો હરવાફરવા

ક ફ મ જોવા ય એ વીકાર છે . પણ વાત મેરજની આવે ક યં ગ જનરશન પણ મોટ

ભાગે મ મી-પ પાની ચોઇસને જ રાઇટ માને છે . ુ જરાતી સમાજ ફશનમાં ટલો

મોડન થયો છે , એટલો આ ુ િનક િવચારોના એડો શનમાં થયો નથી. બે પેઢ પહલાં ના

માણમાં અભણ ુ જરાત કરતાં આજ ું ટાઇ લશ લાગ ું ુ જરાત વ ુ ાિતવાદ

બ ું છે . દરક ાિતઓ છા ાલયોથી સ માન સમારં ભના બહાને પોતા ું શ ત દશન

વારતહવાર કયા કર છે . તર ાતીય ક તરધમ ય લ નો હ ુ અહ પોલીસ સાથે

પો લ ટ સ ું દબાણ લઈ આવે, તેવી સમ યાઓ ગણાય છે . ુ જરાતી છોકર ઓ ટલી

ભણે છે , અને ક રઅર માટ સભાન બને છે , એટલા લાયક ુ રિતયા એમને ઝટ મળતા

નથી. મેરજ ુ રોથી મે ોમોિનયલ એડ ુ ધીની પસં દગીની ુ ુ ષ ધાન માનિસકતામાં

ખાસ ફરક પડ ો નથી. ૧૯૮૦ હોય, ૨૦૧૦ હોય ક ૨૦૨૦ એ જ ચી, ગોર , ુ શીલ,

સં કાર , ુ ંવાર ક યાઓની ફ ટસી ુ જરાતી પ રવારો િનહા યા કરશે, એ ું લાગે છે .

પરં ,ુ આ ુ જરાતી ીઓમાં અપ રણીત રહ ને કાર કદ બનાવવાનો ડ વધી ર ો

છે . વતં ઓળખના ુ ે ટાછે ડા પણ વધી ર ા છે . એમ તો, શરમાળ અને ઘરખ ુ

ગણાતી ુ જરાતી ીઓ ારા પિત અને ુ ુ ષના શોષણના ક સાઓ પણ વધતા

ચા યા છે .

ુ જરાતી નાર પરં પરાગત ુ જરાતી સાડ છોડ ને ‘ સ’

કહવાતા પં બી પોશાક અને સ-ટ શટને ચપોચપ અપનાવી રહ છે . સાડ શહર

વકિ◌ગ ુ મનમાં મા લ નસરામાં પહરવા ું વ જ રહ ગ ું છે . ‘ ા ડ ુ જરાતી

વે ડગ સ’ એવા છે ક ુ તકો ન વાં ચતા ુ જરાતીઓ કંકો ી સાથે ુ તકાઓ ભેટ

આપવા લા યા છે . કરકસર ેમી ુ જરાતીઓ ટલા બે ટ સેલર ુ તકો ખર દ છે ,

એનાથી વ ુ ે કો ુ જરાતમાં કોઈ ફલોપ ફ મને એક જ દવસમાં મળ રહ છે . છતાં

ુ જરાતમાં મેઈન મ કહવાતાં સવાર-સાંજનાં ૧૫-૨૦ અખબારો ધમાકદાર ચાલે છે .

ચણામમરાના ભાવે કટારલેખકોથી છલોછલ ૂ િતઓ ઘેરબેઠાં વાં ચવા મળે છે , એટલે

Page | 317
વાણી કરતાં વા ણ યને વ ુ ેમ કરનાર ુ જરાતીઓએ મેગેઝીન ખર દવા ું ઓ ં કર

દ ું છે . ુ જરાતીઓને ભાષણો સાં ભળવાં બ ુ ગમે છે , પણ ુ યમં ીને બાદ કરતાં

અહ ભા યે જ ાઉડ ુ લર ગણાતા વ તાઓ સા હ ય ે માં થી છે . ધાિમક કથાકારો

‘ઓલરાઉ ડ’ વા ુ પર ટાર પીકસ બનતા ય છે , અને સાં ૃ િતક કાય મોમાં લોકો

હાજર આપે એ માટ ભોજન ફર જયાત હોય છે. એના એ જ મયા દત ોતાઓ અને

એનાં એ જ ગીતોને લીધે ુ જરાતી ુ ગમ સં ગીત જનતાજનાદન માટ ુ ગમ જ ર ું છે .

ુ જરાતી પોપિસગસ પરદશમાં છવાઈ જતા નથી. ુ હાઓના ભાં ગડાની મ ર-િમ સ

શ થયા નથી. ુ જરાતી ટ વી ચેન સ વાનગીઓ અને ડાયરાઓ પર નભે છે .

‘લ ગ ટ
્ રિનગ સ ગ એ ડ ડા સ ફ ટવલ ઑફ ધ વ ડ’ એવી નવરાિ મનાવતા

હોવા છતાં શા ીય ક વે ટન ડા સનો કૉલે ય સ િસવાય ુ જરાતમાં ઝ નથી.

ુ જરાતી સમાજને સામા ક ક સાં ૃ િતક વાહોના સં શોધનમાં એટલો જ રસ પડ છે ,

ટલો ગીરના િસહને શેરડ ખાવામાં પડ ! મ ુ ડ ક મ ટ લે સની યા ા કરનાર

ુ જરાતીઓ મોરિશયસ ય છે , પણ મોઢરા જતા નથી. ુ જરાતીઓનો નવો શોખ

ભ ય મશાનો ઊભાં કરવાનો અને ક ચરલ ુ ્ર સ ક ડઝ કલબ બનાવવાનો છે .

સમાજસેવા અને માનવતાની વાતને હ ુ ય ુ જરાતમાં ૂ ં ગળાવી નાખે એવો ૂ ં ફાળો

િતસાદ મળે છે . પણ જનરલ નૉલેજ ક િસિવલ સિવસ ું તમહનતે લખપિત થઈ

શકનારા ુ જરાતી બ ચાં લ ોગને આકષણ નથી. યેક ુ જરાતીના લોહ માં ટલા

ર તકણો હોય છે , એટલા જ ફલ ૂ ફ ના કણ હોય છે. મ ૂ રથી મહાસે લ ટ ુ ધીનો

કોઈ પણ ુ જરાતી દાશિનક અને આ યા મક ફલોસોફ ધરાવે છે , અને વાતવાતમાં

સં ભળાવે પણ છે ! ુ જરાતી એન.આર.આઇ.ની વસિત િનરં તર ગિતમાં રહ છે . સાત

સમં દર પાર જઈને વેપાર કરતાં કરતાં ુ જરાતીઓએ આ કા, ુ રોપ અને અમે રકા

જઈને ૂ ળયાંજમા યાં છે . જો ક, ુ જરાતની યં ગ જનરશન િવદશવાસી ુ જરાતીઓની

ુ વા પેઢ કરતાં વ ુ એડવા ડ છે ! વતન રાપાને લીધે મોટા ભાગના એન.આર. .

પેરટ સ સં તાનોને વ ુ ડશનલ બનાવે છે . એમને ટિપકલ ુ જરાતી ક ચર ું

Page | 318
ફિસનેશન હોય છે . યાર જનરશન ગેપને લીધે ુ જરાતી યં ગથ ઝ એ લોકો કરતાં

અહ ર ે વ ુ ુ ત, વ ુ વે ટન થયા છે . કંઈ લેટ ટ છે , એ ુ જરાતી માટ

‘એસે ટબલ’ છે . પૈસો ાં ખચવો એમાં પાપ- ુ યનાં ધોરણો છે , પણ પૈસો કોઈ પણ

ર તે કમાવો એ ુ યકાય જ છે .

આ પણ ુ જરાતી સમાજની વનશૈલી પર ન

ત વદશનની પરો અસર ઊડ ને ખે વળગે છે . બાલદ ાનો િવરોધ થતો નથી,

પણ સે સ એ ુ કશનનો િવરોધ થાય છે . અફાટ સાગર કનારો છતાં શાકાહાર

ુ જરાતીઓને મ યો ોગની ૂ ગ છે . મયાદા અને સં યમથી દરક સં શયને દબાવી

દવાની વાત વ ુ લોકિ ય બને છે . િવ ભરના ુ રઝમને ફાયદો કરાવતા ુ જરાતીઓ

‘સં ૃ િત ટ થઈ જવા’ના અ ય ભયથી ફોરન ુ ર ટસને ઉમળકાભેર આવકરતા

નથી. એટલે અહ બીચ છે , પણ બ કની નથી. રોયલ હ રટજ પેલેસીઝ છે , પણ

લક રયસ લાઇફ ટાઇલ નથી. વજ નીટ હ ુ પણ ‘ બગ ઇ ૂ, ઓવર મોલ ટ ૂ’

ગણાય છે . શહર લોકોને ગામડામાં નથી જ ,ું નથી પરણ .ું એ ું જ શહરની પોશ

સોસાયટ અને ુ નવાણી પોળ ું સમજ ું ! પહલાં છા ું આવ ું એ ટટસ િસ બોલ

ગણાતો. પછ ે છા ું આવે એ ટટસ િસ બોલ ગણાય છે . આ ઇ ટરનેટ

કનેકશન ક ડ ટલ કમેરાવાળો મોબાઈલ ટટસ િસ બોલ છે . આવતીકાલે કદાચ

ુ જરાતી ન બોલ ું અને ન વાં ચ ું એ ‘કોમન’માં થી ‘લોડ’ ગણાવાનો માપદં ડ હશે !

ગોળપાપડ ું થાન કડબર એ લઈ લી ું છે , પણ હ ુ ાઉન ુ ગર આ ું નથી.

ુ જરાતીઓમાં ુ દરતી ર તે કટલા આગળ વધીને ાં અટક જ ું એની સં ુ લન શ ત

છે . માટ ૨૧મી સદ ની ડઝાઇન અને વા ુ શા ુંકમાલ કૉ બનેશન એ રચી શક છે .

એન.આઇ.ડ . અને આઇ.આઇ.એમ. વા ક પસમાં બન ુ જરાતી િવ ાથ ઓને ભણતા

જોઈને એમના પેટ ું પાણી નથી હાલ .ું એમને નોકર એ રાખી શકવાની તાકાત

ુ જરાતીઓમાં છે જ ને !

૧૯૬૦માં ુ જરાત થાપના દન િનિમ ે એક મર ણકા બહાર

Page | 319
પાડવામાં આવી હતી. એમાં ુ જરાતની ‘અ મતા’ શ દ આપનાર કનૈયાલાલ ુ નશીએ

એક લેખમાં આગાહ કર હતી ◌ઃ ‘ ુ જરાત ધન ા ત કરવા ું એ ચો સ. એના

રાજક ય ુ ુ ષો યવહા ુ હોવાના એ પણ િનઃસં દહ. ઘણા ોના ઉકલ ુ જરાત

ડહાપણથી લાવશે, એ પણ ખર વાત. એટલે આ ર તે િવ ાનને લીધે સમ ત

સં સાર એક થઈ ર ો છે , તે જોતાં ુ જરાતીઓ તરરા ય યવહારમાં સહલાઈથી

િન ણાત થઈ શકશે.....પણ એક ખામી રહ જવાનો ડર છે . પરા મશીલતાનો

આપણામાં અભાવ છે . તેથી રા યતં થી દબાઈને ચાલવાની આપણી વ ણક ૃ િ બળ

થયા િવના રહવાની નથી !’ રાઈટ, ુ જરાતી નવ ુ વાનને ફૌજમાં ભરતી થવામાં નહ ,

પણ મ ટ નેશનલ કંપનીમાં ભરતી થવાનાં સપનાંઓ સતાવે છે . હ મેટના કાયદાથી

લઈને નેશનલ િમ ડયામાં ખરડાતી છાપ ુ ધી, અર ાસવાદ ક પર ાં તીય ુ નાખોર

સામે પણ એક થઈ લડ લેવાને બદલે ‘જવા દો ને’ વાળો થિત થાપક અ ભગમ

ુ જરાતી સમાજ અપનાવતો ર ો છે . જો ક, આ જ જ ું કરવાની ભાવનાને લીધે

ુ જરાતીઓ ટક ને ફલાતા ય છે . ુ જરાતી ફ મઉ ોગ ડચકાં લેતો હોય યાર

બોલી ુ ડ પર ુ જરાતીઓની એકચ આણ છે . માટ ુ જરાત લાઇફ ટાઈલ ું માક ટગ

આવનારાં વષ માં વધવા ું છે . ‘ક યા ું મ કા ં’ કર ને ુ જરાતીઓ વ ુ ઝડપથી

પ રણામ લઈ આવી શક છે . ક ૂ તરબા કર ને પણ ફોરન ‘સેટલ’ થવાનાં ‘સાહસ’

કર શક છે ! બઝનેસ એ ડ ૉ ફટ, િનગોિશએ સ એ ડ ઇ વે ટમે ટ ુ જરાતીઓએ

ઇ ટટ ૂ ટમાં જઈને શીખવાની બાબતો નથી.

વેલ, ૨૦૧૦ના ુ જરાતી સમાજમાં ૃ ા મો પણ વધતા ય

છે , પણ પલ એ ્ સ ુ ફ સની ડ વીડ ું વેચાણ પણ વધ ું ય છે . ુ જરાતી

બોલતી મ મીઓના લીશ િમ ડયમમાં ભણતા બાળકો ૉ ટસ કર છે ,અ ને એમના

પ પાઓ રિવવાર સવાર મોડા ઊઠ ને કવોશ ન હ, ટિનસ ન હ પણ કટ રમે છે .

જ મા ટમીએ ુ ગાર અને દવાળ એ દ વડા હ ુ થતા રહ છે . બેસણાની હરાતો અને

લવ મેરજ સામેની નો ટસો છપાતી રહ છે . પતં ગથી લઈને લ ન સં ગ ુ ધી આપણી

Page | 320
 ગાઈવગાડ ને હસી શક છે . ૨૦૩૦નો ુ જરાતી સમાજ કવો હશે ? ું પમ

બે કમાં થી ઈન િવ ો ફ ટલાઇઝેશન કરાવીને લ ન િવના જ મા બનતી ુ વતીઓને

સમાજ વીકારતો હશે ? હાઈ ૂ લમાં કો ડોમ વે ડગ મશી સ હશે ? કંપનીઓ કરતાં

રસચ લેબોરટર ની સં યા વ ુ હશે ? કા ૂ ન નેટવકને બદલે એિનમેશન ફ મ જોવાતી

હશે ? વેકશનમાં જવાં બદનો અથાણાના ડ બાને બદલે દોરડા ખભે ખડક ને હચ

હાઇ કગ કરતાં હશે ? ુ જરાતી થાળ માં પેિનશ ૂ પ અને ફનલે ડ ફશ આવી હશે ?

ુ જરાતી ફશન ડવાના નામ ું પરફ ુ મ પે રસમાં લો ચ થ ું હશે ? ક પ ગેિસગ. પણ

એક વાત ન . ુ જરાતી સમાજ યાં વો હશે, યાં ફિમલી ગેટ ુ ગેધરની ફ લ સ

હશે ! એ જ તો ‘ ુ જરાતીયત’ની ુ ુ છે !

ફા ટ ફોરવડ

શા માટ કોઈ ુ જરાતી અમે રકન ુ ખ ન થઈ શક ? આ ર ાં મ દાર, લ જતદાર

કારણો !

(૧) હાઈટ હાઉસમાં કાકા, મામા, માસી, ફોઈનાં સગાંસ ં બ ં ધીઓ માટ ૂ રતી જ યા

નથી.

(૨) એરફૉસવનમાં ફલાયર માઈ સના પોઈ ટ મળતા નથી.

(૩) ખાખરા, ઢોકળા, બટાકાપૌઆ, ફાફડા બનાવતા ૂ ક હાઈટ હાઉસમાં નથી.

(૪) ૂ ની અગરબ ીથી મોક એલા સ વાગશે.

(૫) મોશન અને પગારવધારો ન હ હોય.

(૬) ૂ તાં બહાર કાઢવાને લીધે પો લ ટકલ મી ટગ મોડ થશે.

(૭) પાન-મસાલા ખાતાં ખાતાં ેસ કો ફર સ સં બોધી નહ શકાય !

Page | 321
 43.

ભારતીય ુ ષની ફમેલ ફ ટસી

મેર સોણી...મેર તમ ા !

લ ન વનના એક વરસ પછ પિતએ એક િમ પાસે ફ રયાદ

કર ...‘‘આટલા વખતથી સાથે છ એ, છતાં માર પ નીને રસોઈમાં મારા ટ ટની ખબર
Page | 322
નથી.’’

‘એમાં ું ? ીઓને રા રાખવી પડ, તો એ તમાર દરકાર કર, ું કદ એને

સર ાઈઝ ગ ટ આપવા સાડ ખર દ ને ઘેર ગયો છે ?’ દો તે શાણી સલાહ આપી.

‘લે, કટલીવાર ગયો ં ! પણ ુ ં લાલ સાડ લઈ તો કહ ક મને પીળો રં ગ ગમે,

અને લીલી સાડ લઈ યાર પપેલ શેડની વાત કર છે !’

‘લે બોલ ! લ નના એક વરસ પછ એક-બી ને ૂ રા ઓળખતા નથી ? તને તાર

પ નીને ો રં ગ ગમે છે એની ખબર નથી પડતી, અને એને પિતને ો વાદ પસં દ

છે - એની ણકાર નથી ! કમાલ છે ને !’ િમ ે ટોણો માય .

આ કા પિનક ક સો મોટા ભાગના સં બ ં ધોમાં સાચો પડ છે . આ

બડ કોિમક િસ ુ એશન છે . દો તો, પ ર ચતો, સહકમચાર ઓ જવા દો - પણ પિત-

પ ની વા એકદમ ગાઢ ર તામાં જોડાયેલા ુ ગલો પણ એકબી થી શરમાતા હોય,

યાં સહ વનનો આનં દ કવી ર તે મેળવે ? શરમાય ક કરમાય ! આમ તો આપણે યાં

ુ ષ આખાબોલો ગણાય છે . નાર એ વતન તો ,ું બોલવામાં પણ માનમયાદા ું

પાલન કર ું પડ છે . પણ ુ ષ ુ લેઆમ ગાળો બોલી શક. અલબ , મોટ ભાગે ોધ

આસાનીથી ય ત કર દતો એ ુ ષ એટલી આસાનીથી યાર ય ત કર શકતો નથી.

વષ ની વડ લશાહ અને ુ રાણી પરં પરાઓના ભાર નીચે ુ ષ ી ગેની પોતાની

ફ ટસીને મનમાં ધરબીને રાખે છે. પછ એમાં થી સ ય છે અસં તોષ, બેવફાઈ,

હતાશા....સહ વનમાં િતરાડો સ તી અઢળક સમ યાઓ ! ુ ઓ, આપણે યાં હ ુ ં ૯૦

ટકા લ નો ‘એર જડ મૅરજ’ હોય છે . એ કરનારા ૯૯ ટકા ુ ષોને એમની મ ુ મન

િવશે ૂ છશો તો ટા ડડ જવાબો મળશે ‘ઘર સાચવે એવી, ખાનદાન ક ઇ જત વધાર

તેવી, ુ શીલ, ુ ણયલ, મા-બાપની સેવા કર તેવી....’ જો આ બધા ‘ ુ ણ’ જ જોઈતા

હોય તો પછ આ ુ ષો ‘છોકર જોવા’ શા માટ ય છે ? મતલબ, નાર નો દખાવ

એનો ફ ટ ૅફર સ ક ફ ટસી છે ....ઍ ડ વાઈસે વસા. છતાં ય ુ ષની ‘સહધમચા રણી’

Page | 323
માટની યા યા ‘ગોર , ચી, દખાવડ , ું દર’ એટલા શ દોમાં સમાઈ ય છે ! ણે

સોફટ ફસની બોટલો ું એસે બલી લાઈન ોડકશન !

એ તો સવ વી ૃ ત વૈ ાિનક હક કત છે ક ુ ષને મા ીનો

વભાવ જ ન હ, દખાવ પણ અપીલ કર છે ....અને દખાવ એટલે મા ચહરો ક વચા

ન હ - પણ ફગર ! ુ ડોળ, સમ માણ, ઘાટ લો દહ અને એના વળાં કો ! ર તા અને

ી ું સર ું હોય છે . ટલા વ ુ વળાં કો એટલી અક માતોની શ તા વ ુ ! પૉ ટર પર

મ લકા- બપાશાઓને જોઈને મ ને બદલે મનમાં લાળ ટપકાવતા ુ ષો ારય

પોતાની ેયસી ક પ નીના સામે આ સ ચાઈની ક ૂ લાત કરતા નથી. નાર વાદ

લે ખકા જમન ીઅર એકવાર ુ ષો પર કટા કરતાં લખે ું ક ‘‘ ુ ષોને ીનો દખાવ

એની ુ કરતાં વ ુ ગમતો હોય છે , કારણ ક ુ ષોની િવચારશ ત કરતાં ટ

વધાર ખીલેલી હોય છે !’’ એ ું જ કાઉ ટર ટટમે ટ કરતાં હોય એવી ર તે રામગોપાલ

વમાએ ફરમા ું છે ‘‘ ૂબ ૂ રત ઔરતો મને જોવી ગમે છે , પણ વાતો કરવાની હોય તો

ુ ં મારા કોઈ ુ શાળ દો તને ફોન લગાવીશ !’’ સ ય આ બં ને િતમોની વ ચે છે .

કોઈ ુ ષ મા ીના ત રક સૌદયની વાત કર તો એ દં ભી અથવા િન ફળ છે , એમ

જ ર માન .ું ત રક સ દય એટલે ું બ ુ પા ં જઠર ક નમ ું ફફ ું ? પાતળ

અ નળ ક ભરાવદાર લીવર ?....ભલા માણસ, ત રક િવચારો હોય, ગમા-અણગમા

હોય, િસ ાં તો હોય ક વભાવ હોય... ુ ટ ‘ઇટનલ’ (શા ત) નથી હોતી એમ

‘ઇ ટરનલ’ ( ત રક) પણ ન હોય. ફગરના ફ ચસ બા જ હોય ! ઑ લયન

દં પતી એલન પીઝ અને બાબરા પીઝે વૈ ાિનક કારણો અને માણ ૂ ત સવ ણના

તારણો જોડ ને ુ ષને શાર રક ર તે ીના દખાવમાં ું વ ુ આકષક લાગે, તેની

મા ુ સાર યાદ બનાવી છે . ( ુ ઓ બો સ) ફમેલ ફ ટસીમાં આવી ગ- દશનની

વાત ટલમેન ઍ ડ નોબલ ુ મનને વ ગર લાગતી હોય, એમણે ખ ઈને ‘આ

નવર વી ું વાતો કરો છો ?’ એવી કોમે ટ કરવાનો હક છે . બરાબર છે , આવી

યા યાઓ પ ુ ુ ય જ છે . પણ શા માટ ?

Page | 324
 કારણ ક, સાય સ કહ છે ક આપણે હ ુ ૯૮ ટકા નવર જ

છ એ ! ‘ ુ મન નોમ મૅિપગ’ના મહાભારત ૉ ટમાં માનવના જમીન (ડ એનએ)નો

અ યાસ કયા બાદ એ િસ થ ું છે ક ૯૬ ટકા સ માણસ અને બી પ ુઓ - મ

ક, ૂ ં ડ ક ઘોડા - માં સરખા જ હોય છે . માણસ અને ગો રલા (એવ)માં ૯૭.૫ ટકા

જનીનો સમાન છે . માણસ અને ચ પા ઝીમાં ૯૮.૪ ટકા સરખા છે ! યાને ુ ષ ીને

જોઈ વાનરવેડા કર એ ા ૃ િતક છે . ૧.૬ ટકામાં સ માણસને માણસ બનાવે છે -

સં વેદનશીલતા અને આયોજનબ િવચારશીલતા સૅ ટમે ટસ લસ િથ કગ િવથ

ફૉરવડ લા સ ! અને આ બં ને બાબતો ું કૉ બનેશન જ ‘ફ ટસી’માં વ ન ું દર ઓની

યા યા ઘડ છે . દરકના સપનાઓની માફક જ એ સપનામાં ડોકાતી ું દર ઓની

પસં દગી સરખી હોતી નથી. પણ આવી ક પનાઓનાં સામા જક-સાં ૃ િતક બૅક ાઉ ડ

પણ મહ વનો ભાગ ભજવે છે , િવ ટો રયન ુ ગમાં પહોળા ઘેરવાળા ‘કોસટ’ પહરનાર ,

ફ વચા અને ચા કપાળવાળ ીઓ જ લ બરથી લઈને પૅઇ ટરને ું દર

લાગતી. આ ો-અમે રક સને - ચી, કસાયેલી, યામવણની ડાઉ સગ વીન, પૉ ્ સ

ઍ લેટ કારની ‘િનગર’ ીઓ (હલ બેર , િનઓની ક પબેલ) ું દર લાગે છે !

ભારતીય ુ ષને ? ીઓ ભલે િમિન કટથી મે સી ુ ધી ફાવે તે પહર... ભારતીય

ુ ષને ી સાડ અને ચ ણયાચોળ માં સૌથી વ ુ માદક લાગે છે ! યસ, ીઓને

પોતાની ત એટલી સાડ ક ઘાઘરા-ચોલીમાં જોવી નથી ગમતી, ટલી ુ ત ર તે

પહરાયેલી હોય તો ુ ષને ગમે છે ! ‘કાટ ન હ કટતે’માં ભ યેલી ીદવી, ‘મડર’માં

મ લકા, ‘રામ તેર ગં ગા મૈલી’માં મં દા કની, ‘ કશન ક હયા’માં િશ પા

િશરોડકર....બધા સાડ માં વ ટાયેલા હતા ! તો ‘ચોલી ક પીછે ા હ’ ક ‘ધક ધક કરને

લગા’ની મા ુ ર ચ ણયાચોળ માં હાટ ોથ ઑફ મેલ ફ ટસી બની ગઈ હતી !

પૌ ષપસં દ ગીતો માટ ુ યાત દ ણ ભારતીય ફ મ ઇ ડ ના સ સ પર કોઈ

સાઉથ ઇ ડયન ટ વી ચૅનલ ચા ુ કર ને નજર નાં ખી લેજો ! ગરબડ એ છે ક િસગની

વાત જવા દો - ુ ષ અહ પોતાને ી કવા ‘ ૂ ક’માં ગમે છે - એ કહતા ગભરાય છે .

Page | 325
હમત કર ને કહ દ, તો પછ ીઓ ‘એમ કંઈ ુ ં એ કહ, એમ થોડ તૈયાર થા ’ એ ું

ુ ડો ફિમિનઝમ ચલાવીને ંગરાય છે ! સરવાળે , ચડભડ, ઘષણ ! બાક શણગારમાં

પણ ુ ષને નાકમાં નથ ક ૂ ં ક પહરલી, કપાળે બદ કર , વાળ ા ૂ કલી, બાવડ

ાજ ું (ટ ) ોફાવેલી લવલેસ ચોળ ક ટોપ પહરલી પગમાં ઝાં ઝર, ગળામાં માળા,

કાનમાં કણ લ (ઇયર ર સ) પહરલી, ના ભ િવધાવેલી ક ચીતરાવેલી ીઓ પરા ૂ વથી

ગમતી આવી છે . ૂ ની ઘ ડયાળના લોલકની મ િનતં બોને લૅ ટ ુ રાઈટ, રાઈટ ુ

લે ટનો ‘ વગ’ આપતી નાર ની ચાલ પણ એમને અિતશય ગમે છે !

આ તો બહારની વાત થઈ. હવે દર ક બાત કા મામલા ા

હ ? પિત હોય ક ેમી હોય - ુ ષને ઢ ગલી ગમે છે . ીઓ કરતાં પણ વ ુ ! ચ ક ન

જશો. વળ પાછ બોડ ુ ટ લની વાત નથી કરવી. પણ ુ ષમા ને ‘ચાઈ ડ

લાઈક’ ુ મનની અ ટમેટ ફ ટસી હોય છે ! નમણી- પાળ ન હોવા છતાં ફ મી પડદ

છવાયેલી ીદવીએ ભજવેલા મોટાભાગના પા ો વી ! એવી ીક ના ચહરા પર

બાળકની મા ૂ િમયત હોય... વભાવે થોડ નટખટ અને નખરાળ હોય... કા ું ઘે ું

વીટ વીટ બોલે (અને ઓ ં બોલે...!) મ રમક ુ ં સમ ને ની સાથે રમી શકાય,

અને ના રમિતયાળપણામાં બધા ુ ઃખદદ ૂ લાઈ ય ! ઘણીવાર ુ ષને ી સાથે

નાના બાળકની સાથે થાય એવી ‘ચ ુ ડ ’ું હા ું હા ું બ ુ ડ ’ું ટાઈપની વાતો કરવી

બ ુ ગમે છે . પણ સગાઈથી લ ન ુ ધીના સમયમાં જ આ દૌર ું તો બા પીભવન થઈ

ય છે ! કદાચ ીઓને ‘અ ત વ’ની તલાશમાં આ ઢ ગલીકરણનો કંટાળો આવે છે

અને પછ એવી ‘ વતં મા ુ ની’ઓથી ુ ષને કંટાળો આવે છે . જ ટ િથક, શાર રક

જ રયાતો ની સં તોષાતી હોય એવા પામતા-પહ ચતા અને અિત કા ુ ક ન હોય તેવા

ુ ષો પણ ડા સ બાર ક ગલ ક કૉલગલની માયા ળમાં એના ખતરા ણીને પણ

કમ લપેટાતા હોય છે ? નોટ ફૉર સૅ સ. ફૉર સિવસ. ૉફશનલી ઇ ડ ીઓ ર તે

આ ુ ષોને પં પાળે છે , કાળ લેવાનો ૃ િ મ દખાવ કર છે , અને એને ‘અડપલા’

કર ને એને ‘ઍટ ડ’ કર છે ...એ જગતભરમાં સદ ઓથી ુ ષમા ને ગમ ું આ ું છે .

Page | 326
મોટા ભાગના ુ ષોની ીઓ પાસેથી બે કારની અપે ા હોવાની :

(૧) ી એને બાળકની મ લાડ લડાવે, એની સાથે ગ મત કર, એને હાલથી

ુ ચકાર, એના વાળમાં ગળ ઓ ફરવે, એને ગલીપચી કર, એની સાથે અથ

વગરની મીઠ વાતો કર વગેર

(૨) ી થોડ તોફાની (વાઇ ડ) બને : એને સર ાઈઝ આપ ું આ લગન ક ું બન

ારક હરમાં કર લે, ાઈટ કલસમાં હૉટ વ ો પહર ને ગટ થાય. જરા એકા ુ ં

ડા સ ટપ ક કંઈ ન હ તો ુ મકો માર, થોડ ક ‘નોનવેજ’ કહવાની વાતો - કૉમે ટસ ક

ૂ ચકાઓ કહ ક સાં ભળે, ુ ષને યારથી ું કાર ક તોછડ જબાનમાં બોલાવે, કમ સે કમ

બીચ ક બૅડ મમાં તો બ કની પહર ! ુ ષોને ી થોડ ગૅઇમ રમે, ૂ કાિછપી કર એ

પણ ગમે છે .

ગમે ક ના ગમે. ધે સ રયા લટ . આવા ચકાઓ આનં દ

આપતા હોય છે . ૂ ળ તો આપણે યાં સામા જક િનયમોને શરમે ુ ષોને પણ આ

ફમેલ ફ ટસીની બાબતમાં કાં મૌન, કાં પેિસવ બનાવી દ ધા છે . મોટા ભાગના પોતાની

ઇ છાઓને મનમાં જ ઢ ૂ ર ને યે ય છે . પછ એમના ુ ુ ત મનમાં રહ ું એ

ક શન ેમ જ ન હ, દાં પ ય વનમાં અભાવની લાગણી પેદા કર છે . દાખલા તર ક,

ુ ષને ગમતી ીને પાછળ હળવી ટપલી મારવી ક એની છાતી - પેટ પર ટરવાં

રમાડવા, હોઠ પર ગળ ફરવવી, ખોળામાં મા ું રાખ ું - આ ું બ ું સૅ ુ અલી

એ સાઈ ટગ લાગે છે . બી ની પ નીઓ સાથે આ ું કરો તો કા ૂ ની ુ હાની હદ થતી

અિશ ત ગણાય...પણ સા ું કહજો, પોતાની પ ની સાથે એકાં તમાં પ નીની મર થી

આવી ટછાટ કટલા ુ ષો લઈ શકતા હોય છે ? પછ એમની ફ ટસીઝ ફ મી પડદ

જ ુ ર થતી હોય છે , િથયેટરના ધકારમાં કપલ સીટ પર ન હ ! ફ ટસી એ ો લેમ

નથી. ો લેમ છે કૉ ુ િનકશનનો અભાવ. પોતાને ગમતી ી પોતાને ગમ ું ક ું ક કર,

બોલે, વત - એવી ઇ છામા થી કંઈ ી અલાદ નના નની માફક ‘જો ુ કમ મેર,

Page | 327
આકા’ કરવાની નથી. ુ ષે યવ થત ર તે, ભાષણ િવના આ વાત કૉ ુ િનકટ કરવી

જોઈએ. અને ીને પોતાના એ સાથીદાર પર બધી ર તે ભરોસો હોય તો એ ું આ

કૉ ુ િનકશન હ ધી ર તે લે ું જોઈએ. ેમ સહ વન ું સૌથી અસરકારક ટૉિનક છે .

િ યજન ુ શ રહશે, તો પોતે પણ ીને ુ શ કરવા માટ અડધો-અડધો થઈ જ જશે !

ડ એ છે ક અહ ઘણી બધી આદશ ભારતીય નાર ઓને તો જ મતાવત સા વી થઈ

જ ું હોય છે ! (સતી સાિવ ી એ ું તો નહ કહ એ. કારણ ક સાિવ ી તો સ યવાનઘેલી

રૉમૅ ટક નાર હતી !) માટ ભોજયે ુ માતા બન ું બધાના સમાં છે . પણ સ

યાં થી આવે છે , એ ‘શયતે ુ રં ભા’ બનવામાં ઝાટકા લાગે છે ! પરણીત ુ ષે પણ

બળજબર કરવાની ન જ હોય. પણ સામી બા ુ એ ય િવચારો ક ું પોતાની ુ વાં ગ

કાયદસરની અધા ગની પાસે ટછાટની થોડ ફ ટસી મેળવવા એ તડપે તો ું બા

ઔરતો પાસે ય, એ વાજબી કહવાય ? અહ તો લવસ-કપ સ માટ હરમાં

ઉમળકાથી ભેટ -ું ૂ મ એ

ું ય ફ ટસી છે ! હવે આ નવી વાત આવી ગઈ. ુ ષની

ફ ટસીને જ મહ વ આપવા ું ? ીઓને અચાનક, અણધાર ુ ષો પાસેથી શી અપે ા

હોય ? એમને કવા લાડ ગમે ? કવો દખાવ ક શણગાર ગમે ?

વેલ, એક ુ ષ તર ક આ વાત ું જજમે ટ ન લઈ શકાય ! કાં

તો એ માટનો લેખ કોઈ લે ખકાએ મ ત િમ જમાં આવીને લખવો પડ, કાં તો ીઓના

િનખાલસ અ ભ ાયો ણવા પડ ! પહલી શરત હ ુ ુ જરાતી લેખનમાં ઝટ ૂ ર થાય

એમ લાગ ું નથી, અને બી માટ....વા ચકા નાર ઓ - ઝટ તમારો ફ ડબૅક આપો તો

ુ છ બાત બને ! લચઅપચડ યસચૈન.બસ

ઝગ િથગ

ુ ષને ી યે ઉ ે જત કરતી શાર રક લા ણકતાઓ

(૧) ીનો ચરબી િવનાનો, ઘાટ લો વળાં કવાળો દહ.

Page | 328
(૨) સં વેદનશીલ ચહરા પરના રસાળ હોઠ.

(૩) ુ ટ તન

(૪) લાંબા ુ ડોળ પગ

(૫) પાતળ કમર અને ગોળાકાર િનતં બ

(૬) ભરાવદાર ૃ ઠભાગ (બૅ સાઈડ)

(૭) આકષક ખો

(૮) લાંબા ું વાળા વાળ

(૯) ના ું નમ ું નાક

(૧૦) કમાનાકાર પીઠ

(૧૧) ધ ુ ષાકાર ુ તાં ગ

(૧૨) લાં બી ુ રાહ દાર ગદન (ડોક)

(એલન - બાબરા પીઝના સવ ણ ુ જબ)

Page | 329
 44.

માઃ લોને કચડતાં ૂ તાં પર

પથરાતી ુ ગંધ !
માફ માંગવા કરતાં આપવી અઘર છે , અને મોજ

િવના માફ આપી શકાતી નથી !

ફલ ૂ ફ પી.ડ . ઓ પે ક ની એક સરસ કતાબ છે . ‘ધ જ

લાઈફ ઓફ ઈવાન ઓસો કન’. એનો નાયક ઈવાન ઓસો કન એક ઓ લયા ૂ ગરને

Page | 330
મળે છે . ઓસો કન કહ છે ઃ ‘ ુ ં માણસ તો સારો .ં પણ છતાં ય મારાથી કટલીક ૂ લો,

કટલીક ગરબડ થઈ ગઈ છે . આ ૂ લો અ ણતાં જ થઈ છે . મારા અ ાનને લીધે થઈ

છે . ધા ંહ .ું ર તો અપ ર ચત હતો, ખાડો આ યો ને કોઈકનો ધ ો લા યો, ને ગબડ

પડયો. મારો કોઈ વાં ક નહોતો. પણ મને ખબર જ નહોતી તો ું ક ?

ં કાશ, બી વાર

ચા ુ તો ખાડામાં ન પ ુ !ં આ તો બનાવ બની ગયો, બસ!’ ૂ ગર ક ,ું ચાલ ુ ં તાર

મર બાર વષ ઘટાડ ના ું .ં હવે ું બાર વષ પછ પાછો મને મળ . ઓસો કને

વાયદો આ યો ક ‘હવે ુ ં બદલાઈને ુ દ ર તે વીશ. બસ, માર એક મોકો જોઈતો

હતો ક ફર થી ુ ં જ દગીમાં ગલતીઓ ન ક !ં ’ બાર વષ ઓસો કન રડતો રડતો ફર

ફક ર પાસે પહ યો. એણે ક ,ું ‘અફસોસ! ખાડો ર તામાં હતો ક મારામાં એ જ મને

સમ ું નથી. બાર વષ ફર થી વવામાં મ એ જ બધી ૂ લો ફર થી કર , ક

અગાઉ કર ૂ ો હતો! કવી નવાઈની વાત છે ?’

ઓ લયાએ ક ું ‘ ુ ં ણો હતો ક આમ જ થશે. ું કમ નવેસરથી કરવાની કોિશશ કર,

પણ એ કરવાવાળો તો ું જ હોઈશ ને! ુ િવલ ુ ઈટ અગેઈન એ ડ ુ બી ગ ધ

સેઈમ!’

ઓસો કનની જ ન હ, આપણા બધાની જ દગી િવ ચ હોય છે . હા, આપણને ૧૨ વષ

ફર થી વવા નથી મળતા. પણ કટલીય ઘટનાઓ ફર -ફર ને બ યા કર છે , માં

આપણે આગલા અ ુ ભવે એકશન- રએકશન બદલાવી શક એ. મ ક, લાઈફમાં ુ સો

એક જ વાર થોડો આવે છે ? હ ર વખત આવે છે ... અને ારય એ મમાં આપણે

પ રવતન કરવાની કોિશશ કર એ છ એ? ચાલો, ોધ પર માનો ક બે ઘડ કા ૂ ન રહ,

તો એ માટ ુ લી ખેલ દલીથી મા માં ગી છે ?

જ દગીને ‘ ૂ લ ૂ ફ
’ બનાવી શકાતી નથી. ગલતી કદાચ આદત

બની ય છે . પણ કટસી બતાવવા ‘સોર ’ કહવાને બદલે તરથી મા માં ગીએ, તો

એનો ખટકો એવો રહ, એ ું ુ નરાવતન રોક! માણસ ઘ ડયાળના કાં ટા પાછા ફરવી

Page | 331
શકતો નથી. પણ એ કાં ટા કોઈને ભ કાયા હોય તો એ માટ દલગીર બનીને માફ તો

માં ગી શક ને? ન ધમમાં તો પ ુ ષણ મહાપવનો પાયો જ આ ‘ખમાવવા’ની

માભાવના પર છે ! લે કન, મગર, ક ુ... મા ભમાં થી ન હ, ગરમાં થી આવે તો

રન વી... ન હ તો રજકણ વી! આ બાબતે ઈ લામના આદશો સામા ય વનમાં

ઉપયોગી થાય તેમ છે . (ઈ લામ સાથે ો લેમ એની ૂ નવાણી ટાઈમ મ છે . બાક

ુ રાન-એ-શર ફમાં પરલોકને બદલે આ લોકની જ દગી કમ વવી એની જ રયા લટ

ટ સ વ ુ છે !) માફ માં ગવા ગેના ચાર િસ પલ પણ સો લડ ટ સ અહ છે ઃ સૌથી

પહલા તો ૂ લનો અહસાસ થાય એટલે એનો એકરાર કરો. ફાઈન. પણ મોટા ભાગના

આટલેથી જ અટક ય છે . આગળ? વેલ, પછ એ બી વાર ન થાય એ માટનો

સં ક પ કરો. ( ૂ લોની કવળ ક ૂ લાતથી એ અટકતી નથી!). નેક ટ? એ ૂ લથી જો

કોઈ ું ુ કસાન થ ું હોય તો એ ુ ધારવાનો ય ન કરો! મા માફ માં ગી જવાબદાર

ખં ખેરો ન હ. ને ૂ લના ભોગ બન ું પડ ું હોય તેની મા માં ગો! પછ ? આટ ું ુ

દયથી ક ુ હોય તો પરવર દગાર-એ-આલમ એવા અ લાહની સામે સર કાવીને

તેની મા યાચવાનો હક બને છે !

ખાટલે મોટ ખોડ એ છે ક મા તો રએકશન છે . ખ ં એકશન

છે - ૂ લ, ુ હાનો અહસાસ અને એનો પ ાતાપ. વગમાં થી ઉતરતા પ તાવાના

િવ ુ લ ઝરણાને જોઈને આજકાલના પાપીઓ એમાં ૂ બક લગાવવાને બદલે રઈનકોટ

ચડાવીને લાઈફબોટમાં સવાર થઈ ય છે . એ ઝરણામાં ભ ું ન પડ એ માટ શર ર

પર વ ટાળાતા લા ટક ું નામ છે ઃ ઈગો. અહં કાર. એકલા એકલા કદાચ માણસો

પોતાના દોષ, અપરાધો ક ગલતીઓને ઓળખી ય છે . તને ુ પ ુ પ કોસે પણ છે .

પણ હરમાં એના વીકાર માટ સાવજ ું કલે ુ ં જોઈએ! અને વાત મા ટોળામાં

ઉભરાતી પ લકની જ નથી. ઘણી વખત એક લાખ માણસો સામે ૂ ઠ બોલી શકાય

છે , તે િ યજનની બે ભીનાશભર ખો સામે બોલી શકા ું નથી! વજનની નજરમાં થી

‘ઉતર ’ જવાનો ક એને ખોઈ નાખવાનો કોઈને ડર લાગે છે . આ તો હ ુ ય ‘સા વક

Page | 332
ભય’ છે . મોટા ભાગનાઓને તો જમાવેલી આબ , મેળવે ું પદ, ક સાચવેલી સં પિ

ુ માવી દવાનો ડર લાગે છે . બધા ું કહશે? એ બીકથી પોતાની ૂ લને જ એ લોકો

સગવડ ૂ વક ૂ લી ય છે . મા દલથી માં ગવી હોય, તો બી ની સામે તો ઠ ક

મનોમન પોતાની ૂ લનો એકરાર કરવો પડ. એ ું દદ ટાં ચણીની મ દયમાં ભ કાયા

કર, િપ ચગ થાય, તો જ નીચેવાળા તો ઠ ક ઉપરવાળો ૂ લને માફ કર શક!

‘હ ,ુ અમને માફ કરજો. એ ું કર ર ા છે , એ એમને ખબર નથી’ એ ું વગરવાં ક

ોસ પર ચડ ને બોલનારા ઈ ુ તના તી ધમમાં એટલે જ મા ું આગ ું મહ વ

થાિપત કરવા, ‘સી સ’ (પાપો) ક ૂ લાતના ક ફશનનો મ હમા છે . સદ ઓ પહલા

ચચના હાથે ગેલે લયોને થયેલા અ યાય માટ પોપ આ માફ માં ગી શક છે .

ફર ગવનેસ એવો શ દ જયાર કાને પડ, યાર ુ લી ખે િવકટર ુ ગોની ‘લા

િમઝરાબ’ ( ુ ઃ ખયારા)ની કહાનીનો અઠંગ ુ નેગાર જયાં વા જયાં અને મા માની

તાકાતથી દાનવના દહ નીચે પાયેલા માનવને સ વન કરનાર પાદર અને એની

ચાં દ ની દ વીઓ યાદ આવી ય છે ! રાતવાસો આપવાના બદલામાં એ દ વીઓ

ચોર ને ભાગતા ઝડપાતા ચોરને વગર ઓળખાણે પાદર ‘અર, આ તો મારા મહમાન

હતા, મ જ એમને આ ભેટ આપી છે ’ કહ ને ચ કાવી દનાર પાદર બોલવાને બદલે

વતનથી મા આપે છે . અને એ ણે એ કાિતલ ું ા સફોમશન ટલમાં થાય છે . આ

ઘટના ું ચેઈન રએકશન એ ું આવે છે ક, એ જ દગીના ુ કલમાં ુ કલ વળાં ક

શરમને બદલે હમતભેર માફ માં ગતા અને આપતા શીખી ય છે !

વેરની આગમાં માઈ ોવેવ ઓવનની માફક ધખધખતા લોકોને

માફ વેવલાઈ લાગી શક છે . પણ વ ુ એક ચ કલાિસક િવચારતા કર શક છે . અનેક

હ દ ફ મોની ેરણા ૂ િત એવી એલેકઝા ડર ૂ માની ‘કાઉ ટ ઓફ મો ટ ટો’માં નો

પ રવાર, ેયસી, કાર કદ બ ું જ ન ટ થ ું છે એવો નાયક એડમં ડ દા તે મરવાને

બદલે લમાંથી ભાગી ખ નો મેળવીને ૧૪ વષ બદલો લેવો પાછો આવે છે .

ુ મનોનો યાય તોળ ને અજબગજબની તરક બોથી મોતને ઘાટ ઉતારતા એડમં ડના
Page | 333
ઝેરથી એના વફાદાર ુ વાનની િ યતમા અને એડમં ડને હાલી એવી ુ મનની િનદ ષ

દ કર ૂ લથી મર ય છે અને એકલા ચૌધાર ુ એ રોતા એડમં ડને લાગે છે , ક

‘આ પાપ કરતાં તો ુ મનોને માફ કયા હોત, તો શાં િતથી વી શકત!’ અ યાયની

સામે મા આપવામાં આ લો ક હશે? ક યાય ઈ ર પર છોડ દવાનો! એ વ ુ

બાર કાઈથી લેખા - જોખા લઈ શકશે! પણ કયારક કાળની ર મ ક વી ઘટનાઓ

જોઈને તરડ કકળ ઉઠ છે ક આવી ઘટનાઓ સજ ને માનવને ર બાવવા માટ

દવતાઓએ ‘સોર ’ કહ ું જોઈએ ક ન હ?

દવતાઓની ખબર નથી, પણ ભારતની ાચીન સં ૃ િતમાં મા

માં ગવી સહલી નથી, એ પ ટ છે . હ ુ પરં પરા કમના િનયમ ુ જબ છે , કંઈ થ ,ું

બોલા ું એ ‘ર ટડ’ કર , અનેક જ મો પછ પણ એકાઉ ટનો હસાબ મેળવવામાં

આવશે એવી મા યતા છે . કમ થયા પછ સં ૂ ણ મા તો ઈ ર ય અવતારોને પણ

નથી મળતી. પણ કદાચ એટલે જ વા સ ય ૂ િત ‘માતા’ની ૂ ભારતવષ વીકાર .

મા બાળકના તોફાનો મો ુ ં મન રાખીને માફ કર દ! એટલે તો દવી માટની ુ િત

‘દ યપરાધ તો ’માં માતા ને ‘આઈ એમ સોર , ફર ગવ મી’ કહવા માટની

ુ ્ રવપં કત છે ◌ઃ ુ ુ ો યેત, કવ ચદિપ ુ માતા ન ભવિત! (માવતર કમાવતર

થાય?) ુ જરાતીમાં ‘મમ પા હ ઓ ્ ભગવતી ભવ ુ ખ કાપો’ની િવ ં ભર પણ

માપના ાથના જ છે ને! ‘મહાભારત’ના ઉ ોપવમાં િવ ૂ ર પે ું રા િવ યાત વાકય

ઉ ચાર છે ◌ઃ મા વીર ય ૂ ષણ ! ્ પોતાની ગલ ડની છે ડતી કરતા મવાલી પ ાને

જોઈ ‘વી આર સોર ’ કહ ને ચાલતી પકડવામાં કાયરતા છે . ઘણી વખત લડ ન શકાય

યાં સોર કહ ને છટક જવાની ઉ તાદ માં માફ ને બદલે ુ સ ગીર વ ુ હોય છે . પણ

તમે કોઈને ખતમ કર શકો તેટલા પાવર લ હો, અને એને તમાર શ તનો વાદ

ચખાડ ‘ માફ કયા ૂ ’ કહ ને જવા દો, એ તો મારવા કરતાં વધાર ગહર ચોટ

કર ું પરા મ છે . પણ યાદ રાખ ,ું આ ક ળ ુ ગ છે . સીધેસીધી માફ આપી દવાને

તમાર નબળાઈ સમ લેવામાં આવશે, અને એ સહનશીલતા ક ઉદારતા બદલ તમને

Page | 334
વખાણવાને બદલે રં ડવાની ફ લેવામાં આવશે! માટ માફ કરતા પહલાં શ ુનો

દમાગી કચરો સાફ થઈ ય એટલા સામ યનો પશ એને કરાવવો અિનવાય છે . નહ

તો ૃ વીરાજ ચૌહાણની માફક મા ુ મનની મતામાં વધારો કરતી જશે!

એક ુ અલી, ુ મનોને તો માફ કરવા હ ુ ય સહલા છે . પણ દો તોને માફ કરવા

અઘરા છે ! જયાં ‘નો સોર , નો થે કસ’ (થે કસ ુ એ રક સેગલ એ ડ ુ રજ

બડ યા!)ની પારદશ કતા હોય યાં જ ડિશપ હોય. એમાં કોઈ ઉ ૂ બનાવે, પીઠ

પાછળ ઘા કર, મહૌ બત બતાવી મ ક કર... યાર રડ લડ સે સ પોઈઝનસ થઈ

જતા હોય છે ! વનની સમીસાં જ મોની યાદ જોવામાં સૈફ પાલન ુ ર ની માફક

બધા ગત ગત નામોને લીધે બ ુ ઓછા પાના ફરવી શક છે ! અલબ , કટલાક

એવા મીઠા મહકતા સં બ ં ધો હોય છે , જયાં નાની - મોટ ૂ લો વગર માફ માં યે પણ

માફ કર દવાનો ઉમળકો ગે છે . રયલ અનક ડ શનલ લવનો ટ ટ એ છે જયાં

સામાની પાસે સોર કહવડાવી રડાવવા કરતાં ખોમાં ઝળઝ ળયા સાથે વગર વાં ક

પણ સોર કહવાની તાલાવેલી વ ુ હોય!

વેલ, માફ માં ગવા કરતાં ય અઘર વાત ું હોઈ શક? માફ

આપવી તે! ઘણી વખત કોઈ ખરા દલથી સોર કહ ું હોય, યાર બરડ ધ બો માર ને

ક ગાલ થપથપાવી હસવામાં ‘ફરગેટ ઈટ’ કહ ને વાતને ઉડાડ દવા માટ ય ગર

જોઈએ! હક કત તો એ છે ક બી સાથે આપણે એટ ું જ સમાધાન કર શક એ, ટ ું

આપણી ત સાથે કર શક એ. અને ઘણી વખત બી માટ ન હ તો પોતાના માટ

માફ આપવી જ ર હોય છે . િ યં કા ગાં ધીએ રા વ ગાં ધીના હ યારાઓને જઈને માફ

કયા, એમાં મા એક મે ડસીન છે , સાયકોલો કલ ટ શનમાં થી ટકારો મેળવવાની!

રણબીર ક ૂ રની ‘બચના એ હસીનો’ ફ મનો ઘણાને બો રગ લાગેલો વ ુ ઈ ટર ટગ

સેક ડ હાફ આ માની થીમ પર જ છે . છોકરમતમાં બે છોકર ઓના અરમાનો (અને

એકના તન સાથે) પણ ખેલી ૂ કલોહ રો પોતાની વીટહાટ પોઝલ ર કટ કયા

પછ સે ફ ઈ ો પેકશન કર છે , અને પોતે ના દલ ુ ઃખ યા હતા, એ છોકર ઓને

Page | 335
મળ માફ માં ગ વા ય છે . માં માફ મફતમાં થોડ મળે કહ ને બપાશા એને ભર ૂ ર

અપમાિનત કર છે . પણ તે માફ કરતી વખતે એક સરસ વાત કહ છે ◌ઃ ‘ ુ ં રોજ

સવાર ઉઠતાવત તને નફરત કરતી. મનમાં ૂ ં ટાતો રોષ વષ થી મને અજ ં પોઆપતો

હતો. તને ુ કસાન પહ ચાડવાની માર ૃ િત નથી. તો પછ બહતર છે ક તારા માટ

ન હ, તો માર માનિસક શાં િત માટ તને માફ કર દ . પછ ુ ં કંઈક આગળ

પો ઝ ટવલી િવચાર શક શ. તને ફર પડ ક ન પડ... માર અકળામણ ું ‘કથાિસસ’

(િવરચન) થઈ જશે!’

માની જ થીમ પર અિમતાભ બ ચનની ‘ ૂ તનાથ’ ફ મ પણ

રસ દ છે . એમાં ય એક થોટ ોવો કગ પોઈ ટ છે . ડલી ઘો ટ બ ચન પોતાના

દો ત બનેલા બ ચા બાં ુ ને ૂ લમાં થયેલા ઝગડા ગે કહ છે ‘માફ કરના સીખો...’

‘ફર ગવ એ ડ લેટ ગો’ની સલાહ આપનાર ૂ તનાથ પોતે પોતાના દ કરાને એના

ગેરવતન માટ સ આપવા પીડા સહન કર ેતયોિનમાં રહ છે ! તે એને

સમ વવામાં આવે છે ક, મા આપીને એ બં ધનમાં થી ટકારો મેળવો. એક તો ‘હટ

થયા’નો ગમ હોય ને ઉપરથી એના મનોમં થનમાં બી ની ૂ લ માટ તને સ

આપવાની? એ કરતાં તો સામે ચાલીને માફ કર આપણે ટકારો ન મેળવી લઈએ!

બે ઝકલી, માણસ ુ શીમાં હોય, મ તી અને મોજમાં હોય યાર

આપોઆપ ‘રા પાઠ’માં આવીને ુ ઃખદદ ૂ લાવી, બી ઓને માફ કર દતો હોય છે .

ગલ ડ સાથે ુ શિમ જ રોમે ટક ડટ પરથી પાછો ફરતો લવરબોય એવો આનં દમાં

હોય છે ક એની બાઈક પર લસોટો પાડનાર ટ ખળ ને પણ સીટ વગાડતો માફ કર દ

છે ! યાદ રાખજો, માફ આપવા માટ મ માં હો ું એ ૂ વશરત છે ! માણસે માણસ

બનવા માટ તાલીમ લેવાની છે , એ માફ માં ગવા અને આપવામાં સં કોચ ન

રાખવાની છે ! હર ય ભચારના આ ેપ પછ ગ લાત લાં ને બદલે ની માફ

માં ગી લેનાર અને ૂ લ ક ૂ લ કરનાર લ ટન આ ય એમના પ નીની ેિસડ ટ

તર ક િવચારણા થાય, એવા હ રો છે . મા દલથી માં ગ ો તો (કમસેકમ ઉપરવાળાની)

Page | 336
મળ જતી હોય છે ! અને ભખાર ને ના પાડવા વા અવા ‘માફ કરો, આગળ વ’ના

ટોનમાં કહો તો એ માફ લાફા વી લાગે છે !

તો દલ સે, િમ છાિમ ુ ડમ...!

ફા ટ ફોરવડ

‘ માણસ ટલો ેમ કર શક છે , એટલા માણમાં જ (િ યપા )ને માફ કર શક છે !

( ા કોઈસ રોશેફ ોક ડ)

Page | 337
 44.
સે લ ટ નં બર વન લેડ ગાગાના ાગાં

સંગીતનો નાદ, સ કતાનો ઉ માદ, િવ ચ

િવષાદ !

Page | 338
 ૨૮માચ ૧૯૮૬ના રોજ ૂ યોકના એક િમડલ લાસ ફિમલીમાં

થમ સં તાન તર ક એક ક યા જ મી. ઓળ ઝોળ પીપળપાન િવના ટફની જોઆન

એ લીના જમનો ા એ ું નામ એના ઈટા લયન િપતા જોસેફ અને માતા િસ થીયાએ

પાડ .ું ઘર મ યમવગ ય એ ું ક બાળકોને ઉછે રવા િપતા નાનકડ ઈ ટરનેટ કંપનીમાં

કામ કર, તો મા ટલીફોન ઓ ફસમાં સવાર ૮થી રાતના ૮ નોકર એ ય. ટફ નીને

ભણવા માટ મેનહટનના પૉશ ઈલાકાની રૉમન કથો લક કૉ વે ટમાં ૂ કવામાં આવી.

તેજ વી છોકર ડિસ લીનમાં એકદમ ડાહ ડમર . સ કોડમાં ઓથ ડો સ. પોતે બ ુ

સાર આિથક થિતવાળા ુ ુ ંબમાં થી ન હ, પણ આસપાસના બધા ગભ ીમં તોના

ચાં દ ના ચમચા જ ન હ, થાળ વાટકા લઇને જ મેલા સં તાનો- એટલે સતત તાણમાં
Page | 339
ર ા કર, અને ૂ લની ુ ઝકલ ઈવે ટસમાં ભાગ લીધા કર!

૪ વષની મર જ એની ગળ ઓ િપયાનોના ક બોડ પર

ફરવા લાગી હતી. િપતા પણ એની ુ વાનીમાં િન ફળ ગયેલા રોક ુ ઝ યન, એટલે

ઘરમાં ઑ સજન સાથે થો ુ ં સં ગીત હમેશા વાતાવરણમાં વહ ું હોય. ૧૩ વષ ટફની

હર કાય મોમાં પરફોમ કરતી થઇ ગયેલી. ૧૭ વષની મર તો એણે ૂ યોકની

િવ િસ ધ અને હોલી ૂ ડના માં ધાતાઓ પણ યાં ભ યા છે , તેવી િત ઠત ટશ

(◌્◌ૈજબર) ૂ લ ઓફ આટસમાં એડિમશન લઇ લી !ું આટલી નાની મર ુ ઝક

કોસમાં ડાયર ટ એડિમશન મેળવ ,ું એ ય એક િસ તો હતી જ, પણ હ ુ ટફની પાસે

ર નહોતી. એણે ુ િનવિસટ ની કોમન ડોરમેટર માં રહ ને ભણવા ું ચા ુ ક .ુ

ન ધપા કહવાય એવા િનબં ધો કળા, ધમ, રાજકારણ, સામા ક સમ યાઓ વગેર પર

લ યા. પણ ટફનીને લાસ મમાં બેસવામાં અકળામણ થતી. એને લાગ ું ક પોતાના

બૅચમૅટ કરતા એ વ ુ એ ટવ છે , અને ફ ડ મના અ યાસ મો એને અકળાવી ૂક

છે . ‘એક વખત વતં િવચારતા આવડ ય, તો આપણે જ આપણા િશ ક બની

શક એ’ એ ું એણે એક સહપાઠ ને ક .ું એ બચાર ને આ વા ન સમ ું પણ

ટફનીને સમ ઇ ગ ું હ ું ક વ ું હશે, તો એક જબરદ ત ુ માવ આપવો પડશે

લાઇફને. અને ર ક ટન જો ભર ુ વાનીમાં ન હ લઇએ, તો ૂ ઢાપો તો આપોઆપ સામે

ચાલીને અથડાવાનો જ છે ! અને ટફનીએ પહલી વખત પોતાના ઠાવકા ચહરાનો મા ક

ઉતાર એકવીસમી સદ ની ુ લ ુ લી ટ નેજર છોકર ના જ ં ગલીતોફાનની ાડ નાખી!

ુ િનયાને શાં ત, ઠરલપ ુ ગમે છે , કારણ ક સલામત લાગે છે . ઉછળતા મો ંઓથી તો

તણાઇ જવાનો ડર લાગે છે . ટફનીએ મહામહનતે મ ઘી ઈ ટટ ુ ટમાં ટલે ટના જોર

પર મળે લા કોસના સેક ડ સેમે ટરને જ અલિવદા ક !ું લોહ નો રં ગ બધે લાલ હોય,

એમ ુ વાન દ કર ના બાપા ઓ ું ભે ુ ં દ કર ની આઝાદ બાબતે જગતભરમાં

લાલચોળ જ હોય છે . પ પા ખ યા. તા ૂ ક ને છોકર ને ઘરમાં થી કાઢ ૂ ક. એક

વરસનો ખચ પણ એ શરતે આપવાની ઓફર કર ક ધોર માગ ૂ ક ને કાં ટાળ ઝાડ માં

Page | 340
 તે ચાલીને કડ કંડારવાની દમાં િન ફળતા મળે તો ફર એડિમશન લઇ લે ું

પડશે. ટફનીએ િવ લવનો પડકાર ઝીલી લીધો. સથી એ ટિવટ માં કવા તરં ગો

આવે છે , એની રં ગીનિમ કરવા નશો પણ કય ! અલબ , ઓશો રજનીશની

ટાઇલમાં એક ટસીનો એને એ સિપ રય સ લેવો હતો, એ ડ ટ બન ું નહો .ું પણ

લાઈફ ઓન ધ રો સનો એ ગાળો ટફની માટ પ થરની ુ ક લી ધાર આગળ નાચવા

માં ગતા કદમોમાં ભ કાવોનો ક ઠનકાળ હતો. પહલા પ પાએ ઘરમાંથી તગેડ ૂ ક,

અને પછ ૧૯ વષની મર જ ડફ મ રકોડિ◌ સવાળાઓએ પહલો ેક આપવાનો

કો ા ટ સાઈન કર ણ મ હના પછ પડતી ૂ ક! નાનક ુ ં બે ડ બના ,ું ઘેર અબોલા

હોઇ લોકલ શો કરવા ું શ ક .ુ ુ ઝક ઈ ડ માં એ લેવા માટ ટની પીયસથી

ુ સીકટ ડૉ સ વા પૉ ુ લર ા ડનેમના ગીતો લખવા ું ટફનીએ શ ક .ુ એ વખતે

૧૯૮૪ના પૉપ આ ટ ટ વીનના ુ પર હટ સ ગ ‘ર ડયો ગાગા’ના નામ પરથી એક

ુ ઝક ોડ ુ સર આ ૂ ની, ઘેલી છોકર ને લેડ ગાગાના નામથી ચીડવવા ું શ ક .ુ

એ જ સમયે પગલીદ વાની બનીને ને એ યાર કરતી હતી, એવા એક હવી મેટલ

બે ડના મર તર ક કામ કરતા લવર એની સાથે ેક અપ કર ને પોતાની લાઈફમાંથી

એને ૉપ કર . ૂ ટલો અ યાસ, ૂ ટલો પ રવાર, ૂ ટલી કાર કદ , ૂ ટલીજ દગી અને

હવે એક ૂ ટલા સં બ ં ધથી ભાં ગે ું જવાન દલ! કરોડો યં ગ ટસની માફક ટફનીની

જ દગી યૌવનના સૌથી મ ુ ર તબ ામાં જ ક ્ કશ-કકડવી થઇને વેરિવખેર થઇ હતી.

અને ટફની નામની એક ચં ચળ છોકર એ લવના હાટ ેક પછ ફાઈટર બની. એણે

ન ક ુ ક રો ું કરગર ું નથી, ભીખ માગીને ઈ કની ઉઘરાણી કરવાની લાચાર કરવી

નથી, હાલ મેળવવા વલખાં માર ને ુ ઃખી ુ ઃખી થઇ, ુ મનામીમાં મર ને જ દગી

બરબાદ કરવી નથી. ‘‘મને, મારા સાચા ેમને ર ટ કરનાર એ માણસને એક દવસે

અફસોસ થવો જોઇએ. મને એને ુ મા યાના ગમમાં ટ ું રડ ું આ ,ું એટલા ુઓ

મને ટોચ પર બેઠલી જોઇને મને ુ મા યાના પ તાવામાં એના નીકળવા જોઇએ.’’

માણસને પ ર થિત ન હ, પણ પ ર થિત સામેનો એનો િતભાવ ઘડ છે . ટફનીમાં

Page | 341
આગળ વધીને ક ું ક કર બતાવવાની ભ ૂ કતી અગન ગી. એણે પોતાનામાં રહલી

ટફનીને એમાં ભ મી ૂ ત કર નાખી. અને ુ િનયા સામે એ રાખમાંથી ગટ થઇ

તેજ લસોટા વી સા ાત અ નિશખા...

લેડ ગાગાના અવતારનો આરં ભ થયો!

***

માઈકલ કસનના સ ગ સાં ભળ ને પોપ ટાર થવાના વાબ

આવતા હતા, એ માઈકલ કસનના નાર વ પ ું બ દ લોકિ યતાની ટએ લેડ

ગાગાને મળ ૂ છે
ું . લેડ ગાગાના નામની ુ ઝકવ ડમાં સોનામહોરો પડ છે .

ઓલરડ પો ુ લા રટ ચાટમાં એ ુ પરસે સી આ ો-અમે રકન િસગર બયો સ પછ

બી નં બર છે . આ વષના ૨૦૧૦ના એમટ વી ુ ઝક એવોડસમાં એકસાથે ૧૩ (તેર)

નોિમનેશ સ સાથે લેડ ગાગાએ ૨૪ વષની વયે ૧૩ રકટર કલના ૂ કંપ વો િવ મ

સજ ના યો છે . (૧૨ સ ટ બર એવોડ હર થશે) સં ગીતના બદલાયેલા ડ ટલ

ુ ગમાં પોતાના સ સના ુ ઝક િવ ડયોઝના ૪૦ લાખ પેઈડ (પૈસા ૂ કવીને)

ડાઉનલો સ થવાનો બીજો એક િવ િવ મ લેડ ગાગાના નામે છે . ફો સ મેગેઝીનના

સે લ ટ હ ડના લ ટમાં ઓપરાહ િવ ક સ કમરોન (અવતાર) પછ

િવ ક ાએ એ ું નામ ચોથા અબજો ડોલરની અધધ કમાણીની ટએ છે . ‘ટાઈમ’

મેગેઝીનના િવ ને ભાિવત કર એવા સો ુ ન ં દા નામોમાં એ ું નામ આવી ગ ું છે .

એના એક પછ એક ગીતો ધ માલ મચાવી ુ પર હટ થાય છે. એની કો સટસ, એના

ુ ઝકલ શો ગણ ીની િમિનટોમાં આખી ુ િનયામાં હાઉસ લ થાય છે . ુ પર પૉ ુ લર

સે લ ટ સો યલ નેટવકિ◌ગ સાઈટ ્ િવટર પર આ મ હને જ ટનીને પાછળ રાખીને

પૉ યાલા રટ માં નં બર વન પો ઝશન મેળવી લીધી છે . આ લખાય છે યાર લેડ

ગાગાના વીટર પર ૬૦,૩૮,૮૩૪ ફોલોઅસ ઓ ફ યલી છે ! મેગા ટાર પૉપિસગર

એકોને ુ ્રપ િસગર તર ક ટફનીએ સાં ભળ , એના માટ ભલામણ કર અને પોતાના

Page | 342
૨૦૦૮માં આવેલા ડ ુ આ બમને લેડ ગાગાના વ પમાં એણે સાથક કર બતા ,ું

ું નામ હ ું - ‘ધ ફમ!’ એના જ ટ ડા સ અને પૉકર ફસ ુ િનયાના તમામ દશોના

ચાટમાં નં બર વન બ યા. લા ખો કોપીઝ વેચાઇ ગઇ. અને ‘વાઇરલ િવ ડયોઝ’

(ઈ ટરનેટ પર ડસ સાથે ની લ ક શેર થતી હોય એવા િવ ડયોઝ)માં પણ એક

અબજનો કોર કરનાર એ થમ ૃ વીવાસી બની ગઇ! ‘ફમ મો ટર’ આ બમ

પછ ની ‘મો ટર બોલ ુ ર’ પણ સો ડ આઉટ રહ અને મા પૉ ુ લા રટ જ ન હ,

ુ ઝક વ ડના નૉબલ ાઇઝ ગણાતા ેમી એવોડસમાં પણ ગયા વષ એને પાં ચ

નોિમનેશ સ (અને બે એવોડસ મ યા!) લેડ ગાગા આ હોટકક નામ છે . હમણા એ

ુ રમા અને લ ઝી ું તી ું તમતમ ું ભારતીય ભોજન લેવા એક અમે રકન ર ટોરામાં

પહ ચી ગઇ, અને ઈ ડયન પાઇસી ડ એને ભા ,ું એ સમાચાર આખી ુ િનયામાં

ચમ ા હતા ! આ મરચી વી મસાલેદાર છોકર ટિપકલ પૉપ ટાર નથી. એ

ઓલરાઉ ડર છે . ગીતો લખે છે . ક પોઝ કર છે , કો રયો ાફ કર છે , પોતે જ પરફોમ કર

છે , કો ુ મ ડઝાઇિનગ અને માક ટગ પણ પોતે જ કર છે ! (વન ુ મન શો!) બી

પૉપ ટારના પૉ ુ લર સ સ પણ એ લખી આપે છે ! દર વષ એક લેખે આ બમ બહાર

પાડ છે . એ ું ુ ઝક પણ ટિપકલ નથી, એના ‘વ ડ ફમસ ગૅટ અ સની મ વીઅડ

(િવ ચ ) છે . ુ લશન ોવરની માફક લેડ ગાગા અવનવા ુ ાવાળા કો ુ મ અને

મેકઅપ ચડાવી ર તસર હરમાં ફર છે . આઝાદખયાલ અમે રકામાં પણ ‘પ લક

ડસ સી’ના ભં ગ માટ એની સામે ફ રયાદો થાય છે . લોકો હગ એ ડ કસ કરતા હોય,

તેના તરફ પણ યાન ન આપતા દશોમાં લેડ ગાગાના ‘વાઘા’ (અને વેશ!!)

ભલભલા ું યાન ખચે છે . કોઇ ફશન ડઝાઇનર પણ િવચાર ન શક એવા આઇ ડયાઝ

એના ફળ ુ પભે માં આવે છે . ‘રો લગ ટોન’ મેગેઝીનના ટાઇટલ ફોટો ૂ ટ માટ એણે

મા બબ સ (પરપોટાં) ‘પહર ’ને પૉઝ આપેલો. પોતડ પહર ને કગ યો ને મ

ગાં ધી બે ફકર થઇને મળવા ગયેલા, એમ લેડ ગાગા લાલ રકઝીનના ભડકામણા

સમાં વીન એ લઝાબેથને મળવા રૉયલ ોટોકોલની ઐસી તૈસી કર ને ગઇ હતી.

Page | 343
દરક ટજ પરફોમ સમાં મા ડા સ એ ડ ુ ઝકને બદલે એ સડ આ ટ ટક થીમ અને

કો ુ મ, ો સ લઇ લેડ ગાગા આવે છે ! પોતાના ચાહકોને એ પોતાના વા ‘ લટલ

મો ટસ’ (નાનકડા શેતાનો) કહ છે ! પોતાના યારાિપતાને હાટ સ ર ના સમાચાર

આ યા, યાર કથાસ સ પે લેડ ગાગાએ િસ બો લક ર તે છાતી ચીર દય ખાવાનો શો

કરલો! એના ગીતોમાં સે સ, પોન ાફ , િસ ૂ ખ, નશો, ઝ ૂ ન, લવ, ૂ થ પ રટ,

ેકઅપ, ડ ેશન, ફાઇ ટગની વાતો હોય છે . ‘ ુ ં માં થી પસાર થઇ ,ં ું -ં એ

લ ું .ં ક ઉપરવાળો માર પાસેથી એ ું લખાવડાવે છે .’ ગાગા ઉફ ટફની કહ છે . એ

પપલ ટ કપ ટજ પર લઇ ય છે , કારણ ક મ મી એને એમાં ચા પીવડાવતી!

પોતાની સરખામણી કોઇ સાથે ન થાય, એટલે કાળા વાળને સોનેર રં ગાવે છે !

અણધાયા તભાતના ુ સખા કર , એ લોકોને હરત પમાડ સતત ૂ ઝમાંરહ છે .

‘ બહવ યોરસે ફ’ના ુ શીલ સં કાર ુ ડયાપણા સામે એનો આ ોટ ટ છે . હ ુ ેમને

ૂ લી નથી. પણ જ ટ ફોર ફન એ ડ એડવે ચર બાયોસે ુ અ લટ નો વાદ આપે છે .

એના િવશે વાત પણ કર છે . ી સ માટ બોડ છે , િથ કગ માટ સૉલ છે , એ ું માનતી

લેડ ગાગા ‘બેડ રોમા સ’ ટાઇપના સ ગ અચરજ પમાડતાં કપડાં માં ગાઇને એક

આગવી ઈમેજ બનાવી ૂ ક છે . પ લક સાથે લે કર પૉ ુ લા રટ વધારતા,

ળવતા, મેળવતા એને આવડ ગ ું છે . હોય તે, પણ એમાં સાવ પ લિસટ ઝી

પાગલપન નથી. છોકર એકદમ એ ટવ છે . ટલ ટનો ચં ડ િવ ફોટ છે .

***

ઈઝીલી ગાળો બોલતા અને ન ફટ થઈ કા ટગ કાઉચની વાતો

કરતા કરતા લેડ ગાગા એક ઈ ટર ૂ માંહ ું ખોલે છે .

‘‘મારો ૂ તકાળ મારા માટ મહ વનો છે . મારા ૂ ના સીધાસાદા દો તો, માર શેર ... આ

બધાએ મને બનાવી છે . સીધી જ પથાર માં થી ખ ુ લે ને ુ ં પર કથાની મ અહ

પહ ચી નથી. ુ ં હોલી ૂ ડમાંર ુ ં ં પણ હોલી ૂ ડને ચાહતી નથી. ુ ં ચા ુ ં -ં મારા

Page | 344
 ુ ુ ંબને. મારા મ મી-ડડ ને. મારા ડડ ને સં ગીતકાર બન ું હ ,ું પણ એમની કદ કોઇએ

ન ધ ન લીધી. આ માર ન ધ ુ િનયાએ લેવી પડ છે . એ મારા ડડ ને મ આપેલી

ગ ટ છે . ુ ં રોજ ન ું લ ું ,ં ક પોઝ ક ુ ં .ં ણે ભગવાન મારા ખોળામાં એ બ ું

આવીને ૂ ક દ છે . સવાર ુ ં ઊ ુ ં યાર અસલામતીથી પીડાતી, ુ િનયાથી ડરતી ૨૪

વષની સામા ય છોકર હો .ં પણ રોજ સવાર માર તને ક ુ ં -ં ‘ચલ, ું હવે

ટફની ન હ, લેડ ગાગા છો- ઉઠ, ઊભી થા. કામ કર. તને નીચોવી ....’

મને ખબર છે , મા ુ ં બેવ ુ ં ય ત વ છે . ફાઈન. કો ું નથી હો ?ું માર એની થેરપી નથી

જોઇતી. એ માર એ ટિવટ છ નવી લેશ.ે માર થેરપી ુ ઝક છે . કઓસ

(અરાજકતા)માં થી એ ટિવટ આવે છે . મા ુ ં બચપણ જરાય ખરાબ નહો ,ું વીટ હ .ું

માર બે ટ બહનપણી હ ુ ય ૂ લ ટાઇમની છે . હા, માર ત ણાવ થા ખરાબે ચડ હતી,

પણ માર કારણે. માર એક આ ટ ટક યા ા કરવી હતી, અ યા ધકારને અડક ું

હ .ું ુ ં હ ુ ય મ મીને ક ુ ં ં ‘સોર .’ અને એ હસીને ગાલે ટપલી માર છે , ‘કંઇ ન હ,

બેટા, ત એ ું વળતર આટલા આગળ આવીને વાળ દ ું છે !’

ફરતા કોકઇનના ઢગલા, વં દા, ગં ધાતી પથાર , ૂ ટલાઅર સામાં થી એક છોકર અહ

ુ ધી પહ ચી, એજ ુ રાવો છે ક કોઇ અ ય મહાન શ ત તમને જોઇ રહ છે . ુ ં કમના

િસ ાં તમાં મા ું .ં દ પક ચોપરા પાસેથી યાન શી ું .ં ુ ં સાવ એકલી હો ં યાર

મારા બે ટ ડ મારા પ પા છે . ુ ં એમની પાસે જઇ રડ પ ુ ં .ં માર લી ડ બન ું

છે , એમાં ું ખો ુ ં છે ? ુ ં મારા ગરને માર હથેળ પર રાખીને નીકળ .ં મને ગમશે,

જો મારા બાપ વો મરદ માર જ દગીમાં આવશે.

મારા આ બમની પ લિસટ માટ ુ ં એ ું ટ ૂ કરા ું .ં લોકો

ફોટા પાડ છે . પણ મારા શર ર પર મ જમન કિવ ર કની કિવતા પણ ોફાવી છે . પણ

આજના જમાનામાં લોકોને ઈ ટલીજ ટ વાતમાં રસ લેતા કરવા ક કરવી પડ છે . કળા

મા એક ૂ ઠ છે . સં ગીત પણ રયલ નથી. પણ તમે એને એવી ર તે ર ૂ કરો છો ક

Page | 345
ચાહકો માટ એ સ ય બની ય છે ! ુ ં મારા આનં દ, માર પીડાને માટલી ગીતોમાં

પરોવીને વ ુ .ં માટ છે , એ માર ગત જ દગી એમાં થ ી સમ જશે. મારા

ુ માવી દ ધેલા ેમને હ ુ ય ચા ુ ં ,ં પણ હવે એ ેમ મારા ચાહકોમાં વહ ું .ં

ેમને ુ રો સમજો, તો કળા પેદા જ ન થાય. સં ઘષ અને વેદના િવના સ ન યાદગાર

નથી બન .ું દરક આ ટ ટ હાટ ોકન હોય છે . માર આસપાસની િવ ચ તાઓમાં લોકો

ું ચવાયેલા રહ તો સા ુ ં છે , ગત જ દગીમાં ઓછા ડો ક ું કરશે. મને ુ પસ નામનો

અસા ય રોગ બોડરલાઇન છે . તો? ુ ં તો અલગ જ ુ િનયામાં ર ુ ં -ં મારા િવ ડયો

ટજ શોમાં તે બના ું ં ◌ઃ બકોઝ આઈ એમ બડ.

Page | 346
 45.
િશ ક એટલે ાનના અજવાળાનો ર ક

અને અ ાનના ધારાનો ભ ક!

ટ ચસને ટપાલ... Know and Grow !

ડયર ટ ચસ,

છ ા પગાર પં ચના અમલ માટ અ ભનં દ અને હ ુ યે

ર ાવાળા કરતાં ય ઓછ કમાણીવાળા ફ સ િવ ાસહાયકપણા અને ખોટા પગારોના

કડામાં સાચી સહ કર ને વિનભર સં થાઓ ું વા ય તગ ુ ં બનાવવા માટ

Page | 347
અફસોસ. ...અને દો તો, ે ું પે ું િવ યાત વૉટ યાદ આવી ગ ું ક એ ુ કશન

લોકોને વાં ચતાં લખતાં તો શીખવાડ છે , પણ ું લખવા-વાં ચવા ું છે (ક નથી!) તેની

પસં દગી શીખવાડ શક ું નથી !

બસ મારા હાલા િશ કિમ ો, અહ જ તમારો રોલ શ થાય છે .

ને ું હ રની ફ ભર ને િશ ણ ુ ડ ટ મેળવી ન શક, એ કોઈ ખરો ાન યાસી વ

ને ું િપયાની ફ ભર ને લાય ેર ક સાયબર કાફમાં શીખી શક છે . ૨૧મી સદ ના

િશ ક પાઠ વાં ચી જવાનો નથી, એમાં િવ ાથ ઓને રસ લેતા કરવાના છે . રસ પડશે,

તો પછ પાઠ આપોઆપ િવ ાથ ઓ જ વાં ચતા થઈ જશે. હવે ‘ઓપન એર ૂ સ’ ું

િશ ણ ગ ,ું હવે તો ‘ઓપન યોર માઈ ડ’નો જમાનો છે . અગેઈન, મા કમ ફૉ સ ું

િવ િવ યાત વૉટ. િશ ણનો હ ુ ખાલી દમાગને ( ુ ક મા હતીથી) ભર દવાનો

નથી, પણ ખાલી દમાગના થાને ુ લા દમાગ ઘડવાનો છે ! આપ બધા ભણાવો છો,

લોકો ભણે છે . પણ હ ુ ુ લા બનતા નથી. ખાલી જ રહ છે . ભારતમાં ઓનર ક લગ

થાય છે . ટર રઝમ છે . વીસમી સદ માં નહોતો એટલો વસમો ાિતવાદ છે . સમાજમાં

િશ ણ ું માણ આટ ું વધે છે , તો ા ફક સે સ કમ વધતી નથી? આટલી બધી

ક યાકળવણી થયા પછ પણ કળવાયેલાં ક યાર નોને કમ પછાત, ર ેસીવ, વા હયાત

મા યતાઓ, ફ મો અને િસ રયલો જ ગ યા કર છે ? િશ ત લોકો મ ઘી ટ કટ ખચ ને

સ તા ુ જરાતી ુ ચકા પર હ યા કર છે ?

િશ ક ું ઘેર લઈ જવા માટ હોમવક જ આપવા ું છે ,

િવ ાથ ઓને? સોર સર, સોર મેડમ. તમાર એમને એક િવચાર ,ું િવકસ ું અને

િવ તર ું ભે ુ ં આપવા ું છે , શાળામાં થી ટ યાર ઘેર લઈ જવા માટ! એમની

ગેરમા યતાઓના બં િધયાર દરવા ઓના કાટ ખાઈ ગયેલા ન ૂ ચાઓ દાં ત ભ સીને

ઉઘાડવાના છે . એમનો એ ટટ ૂ ડ બદલાવવાનો છે . એમની એક ખમાં સપનાં અને

બી ખમાં આશા જવાની છે . ારક તો એમના દફતરમાં નોટ ુ સ, વક ૂ સ,

વા યાયપોથીને બદલે કશીક આ વન યાદ રહ ય એવી કોઈ સરસ વાત ૂ કો ને!

Page | 348
એમને ગમી ય એ ું ક ું ક ુ ૂ હલએમની ટપ ી, પે સલ, સં ચા સાથે કંપાસમાં

ગોઠવોને! બ ુ બધી ન હ, તો એક-બે ઉપયોગી આદત એમને ુ િનફોમ સાથે

પહરાવોને! સ ટ ફકટ ઓફ ઓનરની સાથે એને ઓનરથી વવા વો એકાદ િસ ાં ત

છાતીએ કોતર ને મઢાવી આપોને !

તમે લોકો અકળાઈને કહશો, એમ કવી ર તે આ બધા

જડ ુ ઓના દમાગ ુ લા થાય? ુ ુ વય , એની ુ ુ ચાવી જ એ છે ક પહલા આપ ું

પોતા ું દમાગ આપણે ુ ું કર ું પડ. નવી વાતોને વીકારવી પડ, ૂ ની ૂ લોને

ક ૂ લવી પડ. ભારતમાં િશ ણસં થાઓ છે , પણ િશ ણ બ ુ ઓ ં છે . અ યાપકો-

િશ કો બીડ - ુ ટકાના બં ધાણી છે . િશ કાઓ ગોિસપમાં ય ત છે . પગાર ૂ રો મ યા

પછ પણ પરફોમ સ ૂ ુ ં કર ું નથી. આપણી કટ ટ મ અને આપ બધા વ ચે ખા ું

એ ું સા ય છે . કોઈ વાર એકાદ ખેલાડ ની ુ શળતા ક પરફોમ સ પર આખી ટ મને

તનો જશ મળ ય છે , પણ બાક ટલાં ૂ યો ચેકમાં ઉમેરાય છે ,.. એટલા મેદાન

પર રન ઉમેરાતા નથી! સ જ બનો, સાહબો. ર ના દવસે, વેકશનમાં થો ુ ંક પોતાના

સ ટ ું હોમવક કરો - ફોર એ ચે જ. તમારા સ ટના કટલાં ુ તકો અને

મેગેઝી સ વખચ વધી ગયેલા પગારમાં થી મં ગાવો છો? ઈ ટરનેટ પર સફિ◌ગ કર

ુ ડ ટસ સાથે શેર કરવા વી કટલી વેબસાઈટની મા હતી રાખો છો? ખબર છે , આપ

બધા ૂ બસં મેલનો કરો છો. ત-ભાતના સેિમનાસમાં પેપર ર ડગ કર ને પોઈ ટ

કોર કરો છો. પણ આ બ ું ગોખે ,ું ઉધાર-ઉછ ું લીધે ,ું બે-ચાર આડાઅવળા

સોસમાં થી ‘કોપી’ કર ું ાન છે . ાન નથી, પણ ાનનો દખાડો છે . કમ નવી કોઈ

પેટ ટ મળે એવો ધમાકદાર રસચ રપોટ પીએચડ માં ર ૂ નથી કરાતો? કમ થીિસસ

બધી બની ગયેલી, ચવાઈને ુ થો થયેલી ૂ ની ુ રાણી થીમના જ હોય છે ? એમાં ક ું

ફ ુ ચ ર ટક નથી હો ?ું કર ટ નથી હો ?ું સેલફોન પર િતબં ધ આ યો શાળા-

કોલેજોમાં. કટલાક તરફણ કર , કટલાક િવરોધ. પણ અ યાર ુ ધીમાં આપ બધામાં થી

કોઈએ કશો ઓથે ટક રપોટ કય મોબાઈલ, ટ વી, ઈ ટરનેટથી બદલાતા (બગડતા ક

Page | 349
 ુ ધરતા વા ૂવ હો ન હ, જ ટ બદલાતા) િશ ણ ગે? નવી ટકનોલો ને

િસલેબસમાં સામેલ કરવા ગે ? અને સામેલ કર ું એટલે કો ુ ટરની મ એક લેબ

ઊભી કર ને એ ું પેપર દાખલ કર ,ું એમ ન હ. એનો ભણતરમાં એક હિથયાર તર ક

ઉપયોગ કરવો! ૂ યમાળાપણ કો ુ ટર ારા લાસમાં બતાવી શકાય અને

સ ર ૃ પોની શીતિન ા પણ! હ દ છોડો દોલનનો ઇિતહાસ અને સરદાર સરોવર

ડમની ૂ ગોળ પણ! બોલપેન વા જ આ બધા નવા ડ ટલ ડવાઈસ એક ૂ લ છે ,

મોડન એ ુ કશનના! આ ુ િનકતા એટલે નવા ગોગ સ, નવી પેટનના સ ન હ,

આ ુ િનકતા એટલે ૂ નાં બં ધનો, ધિવ ા ુ િનયમો, પરં પરાના ચોકઠાં માં થી આઝાદ

થ ું !

િશ ણની આખી યાને મા એક શ દમાં જ ૂ કવી હોય

તો? વષ પહલાં એ જવાબ જગતને ભારતે આપેલો છે . ૃ વી પર દરક શ દ, દરક

ઘટના, દરક િશ પ, દરક સ ન પાછળ એક રસ દ કહાની હોય છે . ારય િવ મ

્ ય

થ ું છે એ સમજવા ?
ું ના િવશે ચી ડોક આપણે મફિતયો ગવ જ પં પા યા કર એ

છ એ, એવી એક મહાન િવ ાપીઠ હતી ભારતમાં - નાલં દા. કટલાએ ત દ લીધી છે ,

એનો અથ સમજવાની? શ દો યાદ કરવા એ િશ ણ નથી, અથ સમજવો એ િશ ણ

છે . નાલં દા એટલે ન અલમ દા. મતલબ, આટ ું ૂ ર નથી!

ું ડ કવર ચેનલની

કચલાઈન યાદ આવી ગઈ? એ સપા ડ યોર હોરાઈઝ સ! ધરતી-આકાશ યાં

એકમેકમાં ઓગળતા હોય એ િતજને કદ પશ નથી શકાતી, મ એને પકડવા

ચાલો, એ ૂ ર ભાગતી ય! પણ એ યા ા અવનવા અ ુ ભવો આપે, નવી સમજ, નવી

દશા આપે. ૂ ની યા યાઓ તોડ એ ું શ લનિ◌ગ આપે. િશ ણ ું પણ આ ું જ છે .

એમાં ૂ તકાળનો આદર છે , વતમાનનો સા ા કાર છે અને ભિવ ય ું ઘડતર છે . બસ,

એ માટ સતત િશ ક ચાલતા રહ ું પડ. થિતઊ ું ગિતઊ માં પાં તર કરતાં

શીખ ું પડ. પ થર વા િવ ાથ ઓને પડતા ૂ ક, બાક ની ભીની માટ પર ફોકસ

કરવાની ુ શળતા ણવી પડ.

Page | 350
 તમને ખબર છે િ ય િમ ો, તમાર મર નોકર માં મ મ

વધતી જશે, એમ એમ તમારા િવ ાથ ઓની ઘટતી જશે. િવ ાથ હમેશાં ચર ુ વાન જ

રહવાનો છે . માટ અ યાપક ક િશ કને ઘરડાં થ ું પાલવે નહ . કરચલીઓ તન પર

પડ છે , મન પર ન ું શીખવાની ઈ ી ફરવી શકાય છે ! ર પે ટડ ટ ચસ, રં ગીન બનો,

શોખીન બનો, કા બલ બનો, ઝદા દલ બનો. િવ ાથ તમાર વાણીમાં થી ન હ,

વતનમાં થી અ ુ કરણીય આચરણ હણ કરતો હોય છે. ૂ યો વગમાં રોપવાં હોય, તો

પહલાં ુ દમાં ઉછે રવાં પડશે. તમે ગાઈડ છો, ગા ડયન નથી. છોકરાઓ કવાં કપડાં

પહર છે ક કવા સે લ ેશન કર છે - એમાં તમા ુ ં યાન જ કમ ય? જો તમે તમારા

કાયમાંથી િન ઠાથી ૂ ં પેલા હો તો? યાદ રાખજો, કોઈને સતત વખોડ ને તેની ન ક

જઈ શકા ું નથી. ારક િવ ાથ ના નામ-ઠામ ક ઘરપ રવારની િવગતને બદલે એને

એના ગમા- અણગમા િવશે ૂ છો. એના વનની હપીએ ટ એ ડ સેડ ટ મોમે ટ િવશે

ણો. ારક એની િમ યા ભમાની માનિસકતા ૂ ટ એવી રોકડ ચચા કરવાની ુ ાર

ુ માર રાખો. પણ િશ ક િસ સયર બનવા ું છે , િસ રયસ ન હ! લનિ◌ગ ઇઝ

એ સાઈ ટગ ોસેસ. ફ લ ધ ફન ઓફ ઇટ. ફ ત હ િશયાર જ ન હ, થોડા ટાઇ લશ

અને માટ બનો. મા ઘ ડયાળ-ઘરણાં જ ન હ, ચહરા પર થો ુ ંક મત પણ પહરો! જો

આ બ ું બ ુ વધાર લાગ ું હોય, પરાણે-પરાણે કર ું પડ ું હોય, જોબ પર બોર થઈ

જતા હો, ચેલે જથી ભાગતા ફરતા હો તો લીઝ એક વહલી સવાર હસતા મ એ

રા ના ું લખી નાખ .ું વળતર મેળવવામાં જો આપણે મોકો ૂ કતાન હોઈએ, તો

પછ જવાબદાર િનભાવવામાં બહાનાં શા માટ? ભારતમાં ટ ચ ગ ોફશન એક મો ટ

િસ ોડ, મો ટ ક ફટબલ, હાઈ રટન, લેસ કો પ ટ ટવ જોબ છે . એટલે જ એ ુ કશન

ખાડ ગ ું છે ! વૉ લટ મા ઉપરથી આવતા કં ોલથી ન હ, દરથી ઊભી થતી

પધા મક અસલામતીથી પણ જળવાય છે . િશ કના પગાર સમાજમાં સવ ચ હોવા

જોઈએ, એ સં કાર ોડ શન પ લક લિમટડનો સીઈઓ છે . પણ એની નોકર કાયમી

ન હ, ુ ણવ ાના ધોરણે હં ગામી હોવી જોઈએ. ટ ુ શનમાં કમાતા ટ ચસને ાં સે ટ

Page | 351
હોય છે ?

અઢળક શૈ ણક યા યાઓના ગત અ ુ ભવે બે વાત જડ છે

◌ઃ ુ જરાતના ઘણા ુ વા ટ ચસ એમના ુ રોગામી વા આળ ુ નથી. એમનામાં

ઉ સાહ છે , યં ગથ સ સાથે ું સાહ જક કને શન પણ છે . બી ુ ,ં ૂ ના-નવા ઘણા-ખરા

િશ કો ફ ત ‘એ ઝાિમનેશન સી ટમ’ બની રહતી એ ુ કશન સી ટમથી ફ ટડ છે ,

બોર થયેલા છે . સં ચાલકો ક ુ ડ ટસ સામે િનખાલસ ન હ બનતા હોય, પણ

દરખાનેથી એમની સહા ુ ૂ િતિવ ાથ ઓ સાથે, અને ખટપટ સામે છે .તો હમખયાલો,

હમદદ નેક ઔર ૂછ ૂછ
? ાં ુ ધી સ ય, સાહસ, સં શોધન, સં ઘષને ભણાવી દવાના

જ િવષયો સમજશો? સં ગ ઠત થઈને ૂ નો ઢાં ચો ફગાવી નવી પ ધિતનાં વધામણાં

કરો! બદલી-બઢતી િસવાય ારક એટ વ એ ઝા સ અને ઇમે ને ટવ અ યાસ મ

માટ પણ દોલન કરો! એકનાં એક ભાષણો સાં ભળ ભોજન સમારં ભોમાં ગં દક

વધારવાને બદલે જરા પોતાના જ ે ની ગં દક ઉલેચવાનો પરા મય કરો. મોલ,

મ ટ લે સ, મોબાઈલના જમાનામાં ફ મોએ પણ બદલા ું પડ છે , તો ૂ લો-કોલેજો

કમ ન હ? કોઈપણ ે માં િવકાસ યાર જ થાય, યાર એમાં કામ કરતી ટ મમાં

એવરજ અને એ સલ ટ પરફોમસ વ ચેનો ગેપ ઘટતો ય! સ સીબે, રા યથી રા

ુ ધીના વડરા નેતાઓ િશ ણના પ રવતન બાબતે ૂ રા સં મત છે . પણ

િવ ા યાવસાયીઓ એકમત છે ખરા?

રસદ િશ ક દને સાં પડ ગઈ એવી ર નો લાભ લઈ,

ગાં ધીનગરના અ રધામ ખાતે તૈયાર થયેલો તરરા ય તરનો (ભારતનો

એકમેવ) વૉટર શૉ જોવા જજો. સાય સ એ ડ પર ુ અ લટ નો અ ત અ ુ ભવ તો

થશે જ, પણ ભારતીય વારસા ું એક વ ણમ કરણ યાદ આવશે - યમ, ન ચકતા

સં વાદ !ું કઠોપિનષદના આ બાળનાયક યમ પાસેથી સકડો વષ ું આ ુ ય, સ ાટના

રાજપાટ, િવ ના વૈભવિવલાસ, હ થ-વે થ-પાવર બ ું જ ૂ ક ને ું મા ું હ ?ું

Page | 352
 ાન!

હ ાનમાગ ઓ, હર પોટરથી ટાર વોસ ુ ધી ું તેજ તમને

ા ત થાઓ એ જ ાથના. પણ િશ ક દને જો બદલાશો ન હ, તો બદલશો કવી

ર તે? રજનીશથી લઈને બલ ગે સ ુ ધીના િશ કો આપણને શીખવે છે , મા બે જ

શ દો ◌ઃ નો (◌ં )ુ એ ડ ો (ય ્ િ◌◌ુ). પહલાં ણો, પછ િવકસો. િશ ણસે ુ ના આ બે

કનારા છે .

ઑલ ધ બે ટ. ક પ ઇટ અપ. ુ આર ધ લા ટ હોપ!

લ ખતં ગ

શીખતાં બાળક અને શીખવતા િશ કને જોઈને અમથેઅમ ું મલકા ું એક ુ બ .ું

ફા ટ ફોરવડ

‘ િશ ણનો ૂ ળ હ ુ છે અર સાઓને બાર માં બદલવાનો ! ’

( િસડની હ રસ ું િશ ત થયા િવના સમ ન શકાય એ ું ફવ રટ વૉટ )

Page | 353
 46.

‘ ુ ે ર’ ૃ ણ ‘વીર વો રયર ! ’

ભારતનાં પલાયનવાદ સમા મ ટ ડાયમે શનલ ૃ ણના

ણ વ પોને બરાબર યાદ રા યા છે . ચતા ુ ર વદને ચતન કરવાનો ુ ટરઉ ોગ

ચલાવતા ફલોસોફરો ડનર આરોગીને ૃ ત થયેલા ઓ ડય સના દમાગને

ખં જવાળવા, ભગવ ીતાવાળા ‘યોગે ર ૃ ણ’નો ઉપદશ રપીટ કયા કર છે . ઘણા

ભાગવત કથાકારો એમની લોયલ ઓ ડય સ ગણાતી મ હલાઓને ર ઝવવા સતત

બાળ ૃ ણની લીલાઓના વણન મોહનથાળ ખાઈને લાલમલાલ થયેલા વદને કયા કર

છે . ુ જરાતી કવી રોથી લઈને કિવડાઓનો લ સોલપટ, ું વાળો, બરં જની સેવ વો

હોટફવ રટ ટોિપક છે , રાધા અને ૃ ણ.... ુ રલીધર માધવને ગોપીઓનો કહાન...

Page | 354
 ૃ ણના આવા આદશ ને ૂ જવા ભજવામાં કોઈ જોખમ નથી, કારણ ક કોઈ પરા મ

નથી. એકશન ટંટ કરતા અ ય ુ મારના હાડકા ભાં ગવાની ટલી શ તાઓ છે ,

એટલી ચોકલેટ રોમે ટક બોય રણવીર ક ૂ રની ન હોય ને ! સામા ય જનમાનસમાં

ૃ ણની એક છાપ પડ ગઈ છે , ક ૃ ણ તો બળ કરતાં ુ નો ઉપયોગ

કરવાવાળા.... ે ટકલ કબા કર ને ુ મનને ૂ ળચાટતો કરવાવાળા....બાક તો એ

અ ુ નને ‘ ુ વ’નો ઉપદશ આપે, ને તવાની ચાલબા ઓ બતાવે...લડવામાં તો

ક હયાલાલ હં મેશા ‘રણછોડ’ હોય, એવી જ એક મ તીભર છાપ લોકો અજમાવે છે .

જરાસં ધ સાથેના ુ માં ૃ ણે પાં ડવોની મદદ લીધી અને (ઇનફકટ, સળ જ હલાવીને)

એને ખતમ કય , તથા ‘મહાભારત’માં તો લડવાને બદલે મા સલાહકારની ૂ િમકામાં

જ ર ા એ બે પો ુ લર સં ગો જનમાનસમાં એવા જડબેસલાક ચ ટ ગયા છે ક

ુ દશનચ નો ૃ ણનો ડા સગ ‘ ોપ’ હશે, એ ું ેક ટ (જનરશન નેક ટ !) માનવા

લાગી છે !

રયલી ? અફ કોસ નોટ ! ક ું ને, આ ઉપદશ ધાન દશને

સદ ઓથી ‘ ુ ’ નામના શ દની ભાર બીક લાગે છે . ર તરં ત તલવારવાળા ચ વત

અશોકને બદલે ુ ના ચરણોમાં નમી પડતો અશોક આ નો નાયક છે . એ રામને

ખર સેનાપિત તર ક ન હ પણ સીતાયિત તર ક જ વખાણવામાં ધ ય થઈ ય છે .

કારણ ક, અહ ‘સેફટ ’ છે. કોઈ જોશથી ાસવાદ ઓને ુ લેઆમ પડકાર, તો

મ મતાથી એના પડખે ઊભા રહવાને બદલે આ ઢ લાશં કર પોચીદાસો ‘આમ થો ુ ં કંઈ

ાસવાદ ઓને આમં ણ અપાય ?’ કર ગયાને ધડાકા...આના કરતાં ૂ ં ગા ર ા હોત

તો ?’ કહ ને જશને માથે ૂ િતયાં ફટકાર છે ! માટ, ધાિમક કહવાતી પ લક

સગવડતા ૂ વક ૂ લી ગઈ છે , એ ૃ ણ ું ‘નર-વીર’ વ પ યાદ કરવાનો સમય

પાક ગયો છે . ગામને ચોર બેસીને નવી પેઢ એ ું કર ું જોઈએ એની િશખામણો

આપતા ભાભાની મ ૃ ણ કંઈ મા માયા-મો ું ચતન ડહોળનારા વડ લ નથી. એ

એક ુ ે ર પણ હતા ! ભાગવત, મહાભારત અને ખાસ તો ૃ ણકથા કહવા માટ જ

Page | 355
રચાયેલા ‘હ રવં શ’માં ુ ત અને પ રપ વ બ યા પછ ૃ ણે રણસં ામમાં કરલા

પરા મોની એ સાઈ ટગ, રોમહષક ગાથાઓ છે ! યાં ૃ ણ શ દોથી, શ ોથી ાટ ા

છે !...અને ના, આપણે િશ ુ પાલવધ વી એકલ-દોકલ ઘટનાઓની વાત નથી કરતા !

ૃ ણની સોળ હ ર એકસો ને આઠ રાણીઓનો ફગર ( કડો, ુ સી!) પ લકને

બપાશા બા ુ ની ફગર (કમનીય કાયા, ુ ઓ વેઝ સી !)ની મ દમાગમાં કોતરાઈ

ગયો છે . પણ આઠને બાદ કરતાં સોળ હ ર એકસો ાં થી આવી ? કમ સે કમ, ીઓ

પાછળ બરબાદ કરવાનો સમય તો ૃ ણ પાસે એવો નહોતો જ ! પણ એ સમય

નરકા ુ ર પાસે હતો ! ા યોિતષ ુ ર (આજના આસામ)નો રાજવી નરકા ુ ર વણનની

ર તે કંસથી ુ ય ધન ુ ધીના ૃ ણના તમામ ખલનાયકોમાં સૌથી વ ુ ભયાનક અને

શ તશાળ ગણી શકાય ! નરકા ુ ર પાસે ટલો ર નભં ડ ાર હતો એની િ ુ વનમાં પણ

ક પના ન થઈ શક, એ ું હ રવં શ ન ધે છે ! એટલે તો એણે ૂ વ ભારતમાં મ ણ ુ ર

થા ું હોવાની દં તકથા છે ! ઇ ને થથરાવતા નરકા ુ ર સહયોગી ૂ રની મદદથી

દવતાઓ-ગં ધવ -મ ુ યોને ૂ ં ટ અપરં પાર દોલત અને સોળ હ ર એકસો વ પવાન

ુ વતીઓ પોતાના કબ માં રાખી હતી.

‘વોર હ રો’ તર કની ૃ ણની ચં ડ િસ આ નરકા ુ ર

સં ામમાં ગટ થાય છે ! એક તો ારકાથી ા યોિતષ ુ ર ( ુ જરાતથી આસામ !)

સૈ ય લઈને જ ,ું એ જ ઐિતહાિસક સેનાનીની ‘મેનેજમે ટ કલ’નો ુ રાવો છે . (યાદ છે

ને, વાસથી થાક ને ભાગ ટ ું ‘િવ િવ તા’ િસકદર ું લ કર !) વળ નરકા ુ ર

સાથેની લડાઈની ૂ હરચના‘ટો બ રઈડર’ વી અફલા ૂ ન િવ ડયો ગેઈમનો મસાલો

ૂ રો પાડ તેમ છે . નરકા ુ રની રાજધાની ફરતે ચાર ‘લેયસ’ હતા, એને

‘અનબીટબલ’ બનાવે ! ગ ર ુ ગ (પવત), જલ ુ ગ (ફર ું પાણી અને એમાં તૈનાત

રા સો), અ ન ુ ગ (નગરની ફરતે ભ ૂ કતી અગન વાળાઓ) અને શ ુગ

(આસપાસના સો જોજન િવ તારોમાં પાવીને ગોઠવેલા ધારદાર પ થરોના પ- માં

ચાલનાર ફસાય તો વથી ય !) આ તમામ અગવડો ૂ ર કર ને નરકા ુ રને

Page | 356
પડકારવા પહ ચેલા ૃ ણ સાથે નરકા ુ ર સં ામ ું હ રવં શ ું વણન ‘૩૦૦’ વી

ધમાકદાર એકશન ફ મને ટ ર માર તે ું છે ! આઠ લોખં ડ પડાવાળા, હ ર ઘોડા

જોડલા અને પોલાદ સાં કળોથી ુર ત-રથમાં નરકા ુ ર ૃ ણનો સામનો કરવા

ધસમસતો હતો. બ તરબ , મહાકાય, ૂ વણના, રાતીચોળ ખોવાળા રા સો એની

સાથે હતા. ુ રતીના હ રા- ુ વણથી ુ શો ભત શ તઅ ના હારને ૃ ણે સોનાની

પાં ખવાળા એક તીરથી કાપી ના ું હ ું ! પ યા થી િન ું દ દાનવની સેનાને

બાણવષા કર હં ફાવી હતી. સં યાકાળના ૂ યની મ ચમકતો નરકા ુ ર મેઘગ ના

વા લલકાર સાથે અ નની મ લડવા દોડ ો હતો. પણ ૃ ણે એની સેનામાં ક લેઆમ

મચાવી હતી ! શ ુઓના હાથ, પગ અને ડોકાં વેરિવખેર પડ ા હતા. પોતાની

‘કૌમો દક ’ ગદાના હારથી ૃ ણે કટલાકની છાતીઓ ચીર નાખી હતી ! િ ૂ લ લઈને

લડતા નરકા ુ રના તે ૃ ણે ુ દશનચ થી બે ૂ કડા કયા હતા ! પાછળથી આ ુ ની

જ ‘બેક ટોર ’ તર ક પ નીને ગમ ું પા ર ત ૃ લઈ ૃ ણ ર તસર વગના અિધપિત

ઇ ની સામે ુ ે ચડ ા હતા !

એવો જ એક જ ં ગ જના સામેનો છે , માં ચાવી પ ૂ િમકા

ૃ ણ ુ ુ ને ભજવી હતી ! વ ુ રનો આ શેતાન દમાગ રા એની અભેદ

રાજધાનીને લીધે ુર ત હતો. પણ શોખથી ભ નામ નામના નટની અ ભયન

મં ડળ માં જોડાયેલો ૃ ણ ુ ુ ન યાં વેશ ભજવવા પહ ચી ગયો હતો. બાપ તેવા

બેટા ! ુ ને નાટકો ભજવતાં ભજવતાં જનાભની ુ ી ભાવતીને જ ેમમાં પાડ

દ ધી ! ભાવતીની જ અગાસીમાં બં નેનો ુ પ ુ પ સમાગમ થતા, અને ભાવતી એવી

તો લવ-િસક થઈ ક િપતાને મારવા માટ એણે જ ુ નને તલવાર આપી તે

જનાભ હણાયો. ૃ ણે આવીને રા ય કબ ક .ુ એ ું વેર વાળવા માટ જનાભનો

ભાઈ િન ુ ંભ ાટ ો. ભલભલી ‘ પલ એ સ’ ફ મોને શ ગદા ળયા ઠરવે, એવી

કામો ેજક સાગર ડાના ઉ સવ વખતે િન ુ ંભે ૃ ણની દ કર ભા ુ મતી ું અપહરણ

ક .ુ અ ુ ન- ુ ન- ૃ ણ દોડ ા અને તે થાકલા અ ુ ન અને કદ પકડાયેલા ુ નને

Page | 357
બચાવવા ૃ ણે ુ ુ લ ુ લડ િન ુ ંભને માર ના યો ! (અને ૃ ણ ુ ી ભા ુ મિત પછ

સહદવને પરણી !) આ ઘટનાઓ બની પછ સોણના રા શા વે ારકા પર આ મણ

ક .ુ શા વ િશ ુ પાલનો દલો ન દો ત હતો, જરાસં ધનો ટકદાર અને કમ ણહરણ

વખતે ૃ ણપ નીનો ઉમેદવાર હતો. કમણીહરણ સમયે એણે હર િત ા લીધી હતી

ક ય ુ વં શનો નાશ ન ક ,ં યાં ુ ધી રોજ ભોજનમાં એક ૂ ી ૂ ળ ખાઈશ ! એ માટ

િશવ પાસેથી એણે બ તરબં ધ રણગાડ ું ‘અન ેકબલ’ વાહન મેળ ું હ ુ ં !

િશ ુ પાલવધના સમાચાર પછ ૃ ણ યાર ઇ થ હતા, યાર શા વ ારકા ચડ

આ યો. ારકાની ુ ર ા માટ ૃ ઉ સેને પગલાં લીધા, પણ શા વની ઝં ઝાવાતી ફોજ

સામે બનઅ ુ ભવી ુ વાનો ટક શક તેમ નહોતા. પરા મી ુ ન ઘવાતા સારથી રથ

લઈને પાછો ભા યો. શા વે ારકામાં કાળો કર વતા યો. ઉ ાનો વેરણછે રણ કર

ના યા. યાં ુ ઓ યાં ભાં ગેલ ા પ થરો અને ઉખડલા ઝાડ ઘરણાં ઓ ૂ ં ટ ,ા નગરને

ત ધ કર દ .ું

પાછા આવેલા ૃ ણે ‘આરપારની લડાઈ’ અને ‘યો ય તપાસ’ના

િનવેદનોને બદલે તાબડતોબ કાઉ ટર એટકની યોજના બનાવી. સીધા શા વની

રાજધાની માિતકાવતી પહ યા. ુ સહ ું નહો .ું શા વના હારથી ૃ ણનો ડાબો

હાથ ભાં યો. ૃ ણને હરાવવા ચાલાક થી દવક ના નામે સં દશો પહ ચાડ ો ક િપતા

વ ુ દવ ું શા વના સૈિનકોએ અપહરણ કર , એમની હ યા કર છે ! ભાગવત-

મહાભારત લખે છે ક આ સાં ભળ ૃ ણ ૂ ં ઝાયા. બળરામ હોવા છતાં િપતાની આવી

અવદશા ? અને જો આ ું બ ું હોય તો ારકાના સવ વજનોનો ય નાશ થઈ ગયો

હોય ! ૃ ણ ું ‘માઈ ડ’ સં ૂ ણિવનાશની ક પનાથી ‘ લૅ ક’ થઈ ગ .ું િવ ળ દશામાં

િપતાના ૃ ુ ની ક પનાથી ધ ુ ય પડ ગ ું અને એ રથમાં બેસી પડ ા. આવી

ભાં ગેલી મનોદશામાં ૃ ણ મોતની ન ક પહ ચે એવી ર તે પરા ત થતા હતા. પણ

તરત એમણે ત સં ભાળ . ફર ુ કર શા વને તે ખતમ કય ! ર ડર બરાદર, ુ છ

સમ ? ુ ે ના ૃ ણ પાસે આ ‘પસનલ એ સિપ રય સ’ હતો ! માટ વજનોના

Page | 358
 ૃ ુ ની ક પનાથી િવષાદ ત અ ુ નને એમણે બ ું ૂ લીને લડવા માટ બેઠો કય , એ

શ દો ‘પોથીમાં ના ર ગણા વા ઠાલાં પોલાં નહોતા ! ત અ ુ ભવમાં થી આવેલી ન ર

અને વા તિવક વાત હતી ! અને કદાચ ‘નરો વા ુ ંજરો વા’ વાળ ોણવધની

કપટ ુ ત પણ પોતાના પર અજમાવેલી ચાલાક પરથી જ ૂ ઝી હશે !’ ૃ ણના

વનના ઉ રાધમાં આવેલો શો ણત ુ રના બાણા ુ ર સાથેનો રણસં ામ જગ હર છે .

અિન -ઉષાની લવ ટોર (ઓખાહરણ)ને લીધે એની વાતા હ ુ કટલાય ભારતીયો

માટ સાવ અ ણી નથી. વાત ફ ત ‘વોર’ની જ કર એ તો ૃ ણનો પૌ અિન ની

ુ ી ઉષાને ભગાડ લઈ આ યો, એ બાણા ુ ર િવ યાત બ લરા નો યે ઠ ુ ! પોતે

પણ ુ ણવાન, િન ઠાવાન, શં કરનો એવો સાચો ભ ત ક એની રાજધાનીના સં ર ણ ું

કાય વય ્ મહાદવે સં ભાળે ું ! અને િશવ ુ કાિતકય તો યાં જ રહતો, અને પોતાનો

વજ (મ ૂ ર વજ) એણે બાણા ુ રને આપી દ ધેલો !

બાણા ુ ર એટલો તો પરા મી હતો ક ‘હ ર હાથવાળો’ યો ો

કહવાતો. એની સામે કોઈ લડ ું ન હ એટલે કંટાળ ને એણે વરદાનમાં ુ માં ુ ં હ ું !

તે અિન -ઉષાના મામલે ‘મોહ બત ક ુ મન’ બાણા ુ ર ૃ ણની સામે ુ ે ચડ ો.

એના પ ે વચન ુ જબ શં કર પોતે લડ ા, અને ૃ ણ-શં કર વ ચે એ ું ધમાસણ ુ

થ ું ક ાએ વ ચે પડ સમાધાન કરાવ ું પડ ું ! ૃ ણની એનામાં શર ર ૂ ં થાય

અને બળતરા થાય એવી બીમાર આવી પડ . પણ ૃ ણે ધૈય ટકાવી, સં ામ ચા ુ

રા યો. તે બાણા ુ ર અને િશવ ુ કાિતકયને બચાવવા બાણા ુ રની માતા કોટરા

સં ૂ ણિનવ થઇ આડ આવી. પર ીને િનવ ન જોવાની આમ યાથી ૃ ણે મા ું

અવળ દશામાં ફર ું અને બાણા ુ ર-કાિતકય ભા યા. બાણા ુ ર િશવભ તમાં સં યાસી

થઈ ગયો ! ૃ ષના રા પ ક માટ તો ુ દ ૃ ણ એ પરા મમાં બીજો પર ુરામ છે ,

કહ ને એની શં સા કરતા પોતાને ૃ ણથી ચ ડયાતો િસ કરવા પ ક પોતાને જ

‘વા ુ દવ’ કહવડાવતો ! ૃ ણની ગેરહાજર માં એમ ું થાન લેવા પહ ચેલા પ ્ ◌ે

ારકા તી એને ખતમ કરવાનો આદશ આ યો. અચાનક ૃ ણની એ થઈ ! ૃ ણે

Page | 359
પ ક ને સમ યો ક ચ તાર પાસે પણ હોય, અને માર પાસે પણ હોય...પણ

બં નેની શ તમાં ભેદ હોય. ુ ં તો ગાયોનો ગોવાળ ,ં તને શોખ હોય તો ું ચ , ગદા

રાખતો થા ! પ ક ુ સે ભરાઈને ચ ફ ુ, અને એ ઘા ૂ કવી ૃ ણે એને માર

ના યો ! એ જ ર તે જરાસધના ચ ુ ર મં ીઓ હકસ- ડભક બદલો લેવા ુ કરના

દ રા ની ઓથે ચડલા અને ૃ ણ

્ પાસેથી મીઠાં નો ટ સ માં ગવામાં આ યો !

ગાં ધી ની અ હસાવાદ દાં ડ ૂ ચને બદલે ૃ ણનો ર પો સ ુ દો હતો ! એમણે ક ું

‘જ ર ુ ં કર ૂ કવીશ, પણ નાણા ક નમકમાં ન હ ! બાણ અને તલવારથી !’ અને તે

ૃ ણથી ભાગેલા હં સ- ડભક અક માત અને આપઘાતથી મરણશરણ થયા !

ઇ ટર ટગ વાત એ છે ક ુ પર વો રયર નાએ દરક ુ માં થી મળે ું રા ય ક

સં પિ ભોગવવાને બદલે એ ું દાન કર દ ું હ ું ! વેલ, ૃ ણનાં મહાસં ામો

‘ધમસં થાપનાય’ હતા...પસનલ ગેઈન માટ ન હ ! હ પી જ મા ટમી !

ઝગિથગ !

ોઅન અ સ ◌ઃ ર ને દવસે િમ ો સાથે બેસીને જોવા વી મ દાર ફલોિશપ

ડિશપ ફ મ !

Page | 360
 47.

તાર હાક ુ ણીને કોઈ ન આવે તો

? ..તો અપના હાથ જગ ાથ !

અમને નાખો જ દગીની આગમાં, આગને પણ ફરવી ુ ં

બાગમાં, સર કર ુ ં સ ુ મોરચા, મોતને પણ આવવા દો
લાગમાં !

(શેખાદમ આ ુ વાલા)
Page | 361
 ધારો, ક તમે ફ મના દશક ન હ, ફ મ દ દશક છો. અને તમને
કોઈ કહ ક એક એકશન ફ મ આપણે બનાવવાની છે . પણ ‘એકશન’ ફ મમાં હ રો પોતાની
જ યાએથી એક ચ પણ ખસી ન હ શક, તો? મોશન (ગિત)માં જ ન હોય, અવા હ રો ું
મોશન િપકચર કવી ર તે બને? એક એવી સ યઘટના ક એક જ ૂ ાભ પ થરોના
લોકશન પર (ર ળયામણા બાગ ક હ રયાળા જ ં ગલોક નયનર ય ધોધ પર ન હ!) સળં ગ
૧૨૭ કલાક યાને ઓલમો ટ પાં ચ દવસ ુ ધી બની ૂ ક છે , એને ફકત ૯૦ િમિનટની
ફ મમાં ઢાળ ને રસ દ ર તે ર ૂ કરવાની છે , તો તમાં ર હાલત કવી થાય? તમને
કહવામાં આવે ક ે કો સીટની ધાર ુ ધી આવીને નખ ચાવવા લાગે, એ ું એક ીલર
સજ . પણ એમાં કોઈ જ િવલન ન હોવો જોઈએ. હોરર ફ મ વી સનસનાટ થવી જોઈએ,
પણ ૂ ત ેતનીવાત ન હોવી જોઈએ. આખી ૃ િતમાં ૮૫% સમય એક જ પા , એક જ
કપડાં માં દખા ું જોઈએ (અને એ પાળ કમસીન ક યા ન હોય!) છતાં ય એકિવધતા
(મોનોટોની)નો કંટાળો ન આવવો જોઈએ. અને વળ આ બ ું પા ં સ યઘટના પરથી હોય,
એટલે એમાં તભાતના ફરફારો કરવાની ટની મનાઈ!... અને આ ું કોઈ કહ ન હ, અને
સામે ચાલીને જ કોઈ એ ટવ િનયસ ચેલે જ લેવા માટ ‘ઉઠ હાણા પગ પર’ કર ને
આવા નોખા ચીલે ચાલી અનો ું કરવા ુ દ કાવે તો તમે ું કહો? જયાર એ ફ મસ કની
છે લી ઈ ટનરશનલ હ ટ ઓ કારમાં ૂ મમચાવી હોય, અને મોમાં યા બ ટથી ધારો એવી
ફ મ બનાવવા માટ ોડ ુ સસ - એકટસ તલપાપડ હોય, યાર એ સાવ ૂ દ જ ‘ મોલ
સોલો હ રો’ ડોક ુ મે ટર ટાઈપ ફ મ કર યાર? આ જ ુ િનયાદ ફક હોય છે , પેશન ફોર
ોફશન અને ોફશન ફોર પેશનનો! દરક ભે બાજ થોડોક ભે ગેપ હોય છે .

કોઈક વીરલાઓ હટ ક ર તે ચાલવા ું સાહસ કર, યાર જ

આપણને હાઈવેની બા ુ ના જ ં ગલમાંનાનકડ પણ મં ઝલ ુ ધી પહ ચાડતી કડ ઓ જોવા
મળે છે .વાત થઈ રહ છે , ‘ લમડોગ િમ લયોનર’ના ુ યાત સ ક ડની બોયલની.
૨૦૦૬માં એમના હાથમાં આવેલી એક આ મકથા મક કતાબ ‘ બટિવન રોક એ ડ ધ હાડ
લેસ’ની. ૨૦૧૦માં એના પરથી આ વખતની ધ ગી કો પ ટશન વ ચે ઓ કારમાં
નોિમનેટ થનાર ફ મ ‘૧૨૭ અવસ’ની. િથએટરમાં જ જોવા વી ભ ય િસનેમેટો ાફ અને
બેક ાઉ ડ સાઉ ડ (અ ુ ન કા રહમાન, ભી ુ ! ) વાળ આ અ ત કળા ૃ િત ખતમ થયા પછ
તમે પણ નાયકની માફક સીટમાં થી ઉભા થવા માટ હલીચલી ન શકો, એટલા મે મેરાઈ ડ

Page | 362
થઈ શકો છો. ણે પડદા પરની પીડા અને સ તા, હાર અને ત કોઈ પા ની ન હ, પણ
તમાર પોતાની બની ય છે . અને ઉ મ સ નની આ જ તો પરખ છે !

ૂ ળકથા અમે રકામાં તો ડાયરાની લોકવાતા ટલી ણીતી બની

ૂ કલીછે એટલે એના વટાણા વેર દઈએ. ૨૦૦૩ના ઊનાળામાં એરન રો ટન નામનો ૨૭
વરસનો નફકરો ુ વાિનયો ઉટાહ રાજયમાં નદ એ બનાવેલા િવરાટ ક યો સ (કોતરો)માં
હાઈ કગ કરવા સીટ વગાડતો ઉપડ છે . ઉપરવાળાએ નવરા હાથે કંડારલા નમણા
અમે રકન કોતરોનો ુ અને એમાં જ ટ ફોર એડવે ચર કાવતા સાહિસક છોકરા
છોકર ઓની ધ ગી ફટનેસ નજરોનજર િનહા યા પછ એમાં ક ું ય ફ મી નથી લાગ .ું
કલોમીટરો ુ ધી નજર ન પહ ચે એવા આ ખડકાળ - રતાળ દશો છે . ભીષણ છતાં ભ ય
એવી યાં ઝ ંબતી ભેખડો વાસીને િન ન એકાં તમાં પોકારતી રહ છે . તો એરન ઉપડ છે ,
એકલો એક વીકએ ડમાં. એ જરાક આમ પણ મન વી કહવાય એવો તરં ગી છે . ઓલરડ
ચા પગારની ઈ ટલની એ નીઅ રગ જોબ છોડ ને મેરથોનમાં દોડવા જતો રહ એવો!
ઘરથી ૂ ર આઝાદ થી રહ છે . કોઈ દો ત - સં ગાથીને કયાં જવાનો છે , એ કહતો નથી.
મોબાઈલ ફોનની ખલેલ પસં દ નથી, (અને ફોન સાથે હોય તો પણ એવા િવ તારમાં જવા ું
છે , જયાં નેટવક આવે ન હ!) અને કોતરોમાં રખડતા અચાનક જ અક માતે બે પાસેપાસેની
ચી પહાડ દ વાલો વ ચેની ઉભી ફાટ યાને ‘કરાડ’માં સરક પડ છે . ઉપરથી લગભગ
ચારસો કલો વજનની તોિતગ િશલા પણ આવે છે , એના જમણા હાથને એક ભેખડ સાથે
સે ડિવચની મ પ ચાના ભાગથી દબાવી દ છે ! રાઈટ હ ડ લોડ થઈ ય છે ! એરન
લટક ય છે. ખસેડવાના ારં ભક ય નોમાં હાથ સાવ ભ સાઈ ય છે હવે? આસપાસ
કોઈ માનવવ તી નથી. ગમે તેટ ું ગ ં ફાડો, અવાજ બહાર પહોચવાનો નથી. એવી જ યા
છે , જયાં કોઈ હરથી રખડવા આવવા ું નથી. એક દવસની િપકિનકના ખોરાક - પાણી છે .
દોર ુ ં છે ૂ પે
ુ ં ન નાઈફ છે . લા ટક બેગ છે . હ ડ કમ છે . અને ગરથી એ ુ ઈશ ુ ધીની
ફ લ સ ું ભયાનક એકાં તમાં ઉમટ ું ઘોડા ૂ ર છે !
એરને પહલા ચ લમ ચ લી કર , પછ રડયો. પછ થોડ ક ેઝ સ
ઓફ માઈ ડ યાને કોઠા ૂ ઝકામે લગાડ ને સવાઈવલ માટ, ટક રહવા માટની તૈયાર
કર .ગા ળયો તૈયાર કય ૂ વામાટ, પેશાબ એકઠો કરવાની શ આત કર ટ પે - ટ પે
પીવાતા ક મતી પાણીને રસાઈકલ થયા બાદ ફર ‘પી’ જઈને ડહાઈ શનથી બચવા માટ

Page | 363
હ ડ કમમાં એણે પોતાની િવ ડયો ડાયર બનાવવાની શ આત કર . અને કલાકો, રાતો,
દવસો વીતતા ગયા! મા ◌ંદર િમિનટનો રોજ દર ૂ ય કાશઆવે તાજગી અને
જ દગીનો અહસાસ કરાવવા - બાક સાવ જ એકલા, અસહાય, અજ ં પાભર હાલતમાં મદદ
ને બદલે મોતનો ઈ તેઝાર! દબાયેલો હાથ ૂ રોબનીને લીને ખોટો પડ ગયો. આશાની
રોશની આડ વા તિવકતાની વાદળ નો ધકાર છવાતો ગયો. એરનને બ ુ પ તાવો થયો,
ઉતાવ ળયા ઉદં ◌્ડ વભાવનો... જ દગીમાં રહ ગ ,ું ટ ગ ું તેનો... પાણીના
અભાવે ‘હ ુ િસનેશ સ’ યાને તાવમાં આવે એવી મણાઓના વાબ શ થઈ ગયા. પણ
હામ ુ માવી બેઠલા એ હતાશ ુ વાનને અચાનક ણે પોતાનો ભિવ યમાં થનારો દ કરો
(આ ઘટના સમયે એરન લવ ોકન, અનમે રડ હતો) પોકારતો હોય એવો અને એને ફર
વી જવા ું જોમ ચડ .ું આકરો િનણય લઈ કાળની નાગ ૂ ડમાં થીછટકવા એણે પારાવાર
દદ સહન કર ટ ૂ કડાચા ુ થી ડાબા હાથે જમણો હાથ કાપવાની, હાડકા ભાં ગવાની શ આત
કર ! અને પછ યે ઝાડા કરતા એ કપાયેલા હાથે પડતો. આખડતો માઈલોના માઈલો
ચા યો. માનવશ તની મયાદાને વટાવીને દરના બળ ું ણે ટ પેટ ું નીચોવીને બ યો
!

આ એરન સકસેસ લ મો ટવેશનલ પીકર છે. એક હાથ છતાં

વીિમગ ચે પીયન છે . માઉ ટનીઅ રગ કર છે . હમણા જ ણ વષ પહલા વનમાં
આવેલી િ યતમા સાથે લ ન કયા છે . અને એક નાનકડો દ કરો (પેલી ગેબી અ ુ ૂ િતનો
અવતાર?) એના ખોળામાં રમે છે ! પેલો એનો હાથ કાઢવા માટ પાછળથી ૧૩ માણસો અને
હાઈ ો લક ક કામે લગાડ પ થર હટાવવો પડલો, મતલબ એકલ પં ડ યાં થી નીકળ ું
ુ કલ ન હ, અસં ભવ હ .ું પણ એરને ચમ કાર જોયો ન હ, વી બતા યો! એના
અ ુ ભવોના ુ તક પરથી ાસ અ ધર કર દતી દલચ પ ફ મ બની ◌ઃ ૧૨૭ અવસ.
***
પો ુ લર અમે રકન િમ ડયા માટ એરનની ુ પરહ રો ા ડ
ુ ઝ ટોર છે . હાઈ ટ આરપીવાળ . પણ ફ મમાં ડની બોયલે બ ૂ બીઆ
વનડાયમે શનલ ઘટનાને મ ટ કલર કર છે . આ કંઈ િસ વે ટર ટલોનની કલફહગર
નથી. અહ એરનની ફ ઝકલ જન ટોપ થાય, યાર ઈમોશનલ જન ુ લે છે . મોત સામે
ભાળ ગયેલા દરક માણસની માફક એને પોતાના વજનો યાદ આવે છે . એમની સાથે ન

Page | 364
વીતાવી શકાયેલા સમયનો પ તાવો થાય છે . ઘેરથી નીક યો યાર જ એની ખબર ૂ છતો
મ મીનો ફોન હતો. હશે, મા તો રોજ કચકચ કયા કર - આપણે બ દાસ વો આપણી
લાઈફ! મોમ ુ બોર ટોપ કો લગ મી! અને એને થાય છે ક મ મીનો ફોન લીધો હોત, પોતે
ાં છે , એ ક ું હોત તો? નેહાળ િપતા એને માઉ ટનીઅ રગ શીખવાડતા અને કાળ
રાખવા ું કહતા એ યાદ આવે છે . હાલી બહનને પોતે કવી ચીડવતો, અને એનાથી ૂ ર
ભાગતો- દો તો, ેિમકા, અક માતના થોડા સમય પહલા મળે લી બે ૂ બ ુ રતહસીનાઓ...
એરન એની ક પનામાં અને સપનામાં કોતરની બહાર નીકળે છે . પણ બધા જ યોમાં
બોયલે અ ય પા ો બતા યા છે . ે કને ાં ય નાયક બહાર ફરતો દખાય, અને એ રલે સ
ન થઈ ય એ માટ ! ડની બોયલે આખી વાતને અદ ુ ત ટકોણ આ યો છે . એરન અહ
પછ ુ પર ુ મનનથી, પણ પહલા છે ! એ ક યોનમાં વેશે છે , યાર ૬ ફ ટ બે ચનો ુ ત
તં ુ ર ત નવજવાન છે . જરાક ઉ ંડ છે . વ ુ પડતા આ મિવ ાસથી છલકછલક થાય છે .
વક ી છે . દો તો બ ુ બનાવતો નથી. ઘરથી આઝાદ થ ું છે . ટલે ટડ હોઈ પૈસા મળે છે ,
રમતગમતમાં ચે પીયન છે . લાઈફ એના કદમો ૂ મેછે . બે છોકર ઓને મળે છે , યાર ય
એમને વટભેર ઈ ેસ કર છે - પોતાની સફળતા અને તાકાતના નશાથી! એક છોકર ટા
પડયા પછ કહ પણ છેઃ ‘‘અડધી કલાક પછ એના દવસમાં આપણી ન ધ પણ ન હ હોય!’’
િવિધની વ તા એ છે ક અડધી કલાક પછ ફસાયેલો એરન સમય પસાર કરવા એ છોકર ું
િવ ડયો ટજ જોયા કર છે ! એરન અહ નોમલ ઈ સાન છે . તકલીફમાં એને મા ઈ રજ
યાદ નથી આવતા. હોટ હસીનાઓના ફગર અને બીઅર પણ યાદ આવે છે .
પણ ફ મના જ ડાયલોગ ુ જબ ણે લા ખો વષ પહલા આકાશમાં થી ઉ કા પે પડયો,
યારથી ણે ધરતી પર આ કાળ ુ ખો પ થર એની રાહ જોતો હતો, અને પોતે જ મીને
ટલા ાસ લીધા, ટલા જલસા કયા, ટલી ગિત- ગિત કર , એ આખર તો ણે આ
પ થર ુ ધી પહ ચવાની જ દોટ હતી! (વોટ એ પોએ ટક થોટ!) વાતનો આ ચોટદાર ( લેન
અ ભ ેત!) વળાં ક છે .

ણે પોતાની મ તીમાં ભાન ુ લીને ભટકતા એક કોક કો ફડ ટ

ઉ ધત ુ વાનને ુ દરતે ક ું ‘ ટોપ. ું તાર તને સમ છે ું માર પાસે
? ું ુ છ
મગત ં છો. લે , ેવડ હોય તો છોડાવ તાર તને મારા એક પ થરથી એકલે હાથે.’
અને ફ મ િસ બો લકલી આ અ ડરકર ટ વહતો રાખે છે . મધર નેચર એરનને ણે

Page | 365
િશ તના પાઠ ભણાવતી હોય એમ કહ છે ક ‘ ું આ પ થર (વાં ચો, િનયિતના કઠોર સં જોગો)
ખસેડ ન હ શક. જો તાર બહાર નીકળ ું હોય તો તાર બદલા ું પડશે. તારો જમણો હાથ
(વાં ચો, અહં કાર) છોડવો પડશે! ’ એરન સાહસો કરવા પ રવાર, ેમ, સં બ ં ધોથીભાગી
ટતો હતો, એને એ જ યાદ આવે છે ! વધાર પડતા જોખમી ચા સ લેવાવા ં એ ું ‘હોટ હડ’
એને આ ુ સીબતમાં સપડાવે છે , અને પછ થપાટ ખાઈને બદલાઈને લો કલી િવચાર ,ું
લાગણીશીલ બન ું એ ું ‘ ૂ લ હડ’ એને ઉકલનો, ટકવાનો માગ બતાવે છે ! સડક પર
મનફાવતી પીડ બાઈક ચલાવતા પરા મીઓ પોલીસ લોકઅપમાં જવા ું થાય તો વીરતા
ૂ લીનેિવલાપે ચડ ય છે , એ ું જ! એરન પોતાના ેમમાં પડલા નાસ ટથી સે ફ
અવેરનેસ પામેલો સોફટ ગાય બને છે . કરલેસ હચહાઈકર ફ મના તે પોતા ું ‘તોખલી’
દમાગ બદલાવી ન તાથી કહ છે - આઈ નીડ હ પ. પણ એ ું ય નથી ક એનામાં બ ું જ
નબ ં છે ક નરમાશથી જ જ ં ગ તે છે . એની દરનો ‘નેવર સે ડાઈ’વાળો તોફાની
પડકારો ઝીલવાનો પ રટ જ એને ૧૨૭ કલાક વતો રાખે છે . હ ઈઝ લ ઓફ લાઈફ
ફોસ. ફ અરલેસ. િથ કગ. ૂ લે વનની અદ ુ ત પસનલ ફવ રટ ‘સાહિસકોની ૃ ટ’ની મ
એ પોતાના લિમટડ રસોસ ઝમાં થી અ લ લડાવી ુ સખાઓ શોધે છે . આપિ ના
ઓછાયા નીચે ય એની ર ૂ જ ૃ િ ઢંકાઈ જતી નથી. ુ દની જ મ ક ઉડાવતો રહ છે .
િવ ડયોમાં બોલતો રહ છે . (ઓ ર નલ વીસ આમ નાઈફને બદલે સ ુ ચાઈનીઝ ચા ુ
લઈને એ ય છે , નકા ું નીવડ છે . એરન બોલી ઉઠ છે - ચાઈનીઝ તકલાદ ચીજો
સ તાના મોહમાં વાપરવા ું આ ફળ મળે !)
‘ ુ રડ’ ક ‘કા ટઅવે’ વી ફ મોને ઓવરટક કરતી ‘૧૨૭
અવસ’માં સ કોએ િસનેમા યમની મયાદાઓ ઓળંગવાનો ચેતોિવ તાર કર બતા યો છે .
એરનની માફક અશ ને શ ક ુ છે . લટ નથી શ આતમાં ભાગ ું એ ડ ટગ, પછ
ઠહરતો કમેરા, રહમાન ું ખરા અથમાં સરહદો િમટાવી દ ું અવણનીય સં ગીત! ( રહમાનમાં
વૈિવ ય નથી એ ું ઠાવકા મ એ કહનારા હ ુ ૧૯૫૦-૬૦માં થી બહાર નથી આ યા, યાં
રહમાન ભારતની બહાર પહ ચી ગયો છે ! ). પડદા પર ણે અવનવા સં વેદનો ું
કલાઈડો કોપ રચા ું રહ છે ઃ પીડા, હા ય, આશા, િનરાશા, બહા ૂ ર , પડકાર, ુ સો, ેમ,
ભય, હમત, પેિનક, ડ પેરશન, મ, ઈ ુ ઝન, જોય... આમ એક મં કોડો બટ ુ ભર તો
આપણને ચીડ ચડ, પણ એકલા એરનને મં કોડો પશ યાર કોઈક વં ત ત વની કંપનીનો

Page | 366
અહસાસ થાય છે ! બાત ! આ બ ું જ ટલે ટડ સ કોએ ઓ કારલેવલ
પરફોમ સથી ( પાઈડરમેનનો હર ઓ બોન) ઉપસા ું છે .

આ જવાં મદ અ ભનેતા કોલર ુ ડ ટ રહ ૂ ોછે . એ ટવ

રાઈ ટગમાં મા ટસ કર ૂ ોછે . એની ૂ ંક વાતાઓનો સં હ પણ બહાર પડયો છે
(પાઅલો આ ટો), િનબં ધકાર છે . ફ મ પણ બનાવી ૂ ોછે ! ફ અરલેસ ીલસીકર
એરનની અનફરગોટબલ જન એ વી ગયો છે . પણ પર ાની મોસમમાં આ ફ મ ‘િવલ
ુ િવન’ ું અ ૃ ત બ ુ છે . ુ િનયાને કોસવા ું બં ધકર , તને થોડો વ ુ ‘ ુ શ’ આપી
એનજ ટકબનવા ું ‘ચા ર’ છે. વનમાં નકામા બનેલા ગમતા હ સાને પણ આગળ
વધવા માટ મ મપણે કાપવો પડ છે . લાશ ન બન ું હોય, તો ઘાયલ બન ું પડ છે .
ઝ મ ુ પડ છે . કપરા સં જોગો સામે ુ માર થી ટક રહ ું પડ છે .
િવષા! વવાની બળ ઈ છા. સફળતાના અજવાળા ું એ જનરટર છે . ૧૨૭ અવસ
િવષાનો વં ત સા ા કાર છે .

ફા ટ ફોરવડ

‘તમે યાં હો, યાંથી, ટ ું કર શકો તેટ -ું ૂ રા દલથી જોર લગાવી કરો. િવજય માટ
બીજો િવક પ નથી.’

-( ેિસડ ટ ઝવે ટ)

Page | 367
 48.
કભી કભી હમાર દલમ ઉ ખયાલવા આવત હ !

લાઈફની સમર નોટસ લખવી હોય તો બે જ શ દોમાં ૂ ર થઈ

ય ઈફસ એ ડ બ સ. જો અને તો ું નામ એટલે જ દગી. ઘણી વખત સમાચારો પર
ખ-કાન આપીએ, યાર મન ુ ં ું ગેર લાલ બનીને ઠકમઠક કરવા લાગે છે . જો આમ ન હ
ને, તેમ થ ું હોત તો ? તો ું થઈ શક એના તરં ગ- ુ ામાં ગમ પણ છે , અને ગ મત પણ
છે . હક કતોને તો વી ટસ આપી શકાતા નથી, તો ચાલો ખયાલ ના કારવાં ને જરા ટન
આપી જોઈએ !

*જો ીસંત ભારતનો વડા ધાન હોત તો ?

હા, બરાબર જ વં ચા ુછે . વ ડકપનો ‘ટ પો’ હ ુ યો નથી. પણ કર શન ું ટ પરચર
બરાબર હાઈ છે . આપણે એટલે જ કટની ન હ, પાલામે ટની વાત કર એ છ એ. હમણા

Page | 368
વડા ધાન મનમોહન એ (િસહ કહતા વ નથી ચાલતો, અબોલ નવરોની પણ કંઈક
ઇ જત તો હોય ને !) એક ેસ કો ફર સ બોલાવી, અને ુ જરાતી ફ મોની હ રોઈન વા
રોદણાં રડ ા ! પોતે કવા મજ ૂ રછે , એની ક ફયત િન ય રડમસ સાદ આપી. આ તો ણે
૫૨ બ સો વાર શાર રક સં બ ં ધબાં યો હોય, એ ી મજ ૂ ર માં‘લલચાવી, ફોસલાવી,
ધમકાવી’ને પોતાના પર ‘બળા કાર’ થયાની ફ રયાદ ન ધાવે એવી ઘનચ ર વાત થઈ.
અ યા ભઈ, આટલી મજ ૂ ર હોય તો રા ના ું આપી જયરામ રમેશ વા (માં ડ એકાદા
વધેલા) મજ ૂ તિમિન ટરને સ ા સ પી પડો ર તે, નમ તે ! રોજ સવાર ૂ રજઉગે એમ
એક કૌભાં ડ ટ નીકળે છે . િમ ડયા ગોક રો મચાવે પછ તપાસના ુ ખા નાટકચેટક થાય
છે . ટાચાર તો સમ યા, એમાં કંઈક કામ પણ થાય. આ તો ઉઘાડ ના દરશાહ ૂ ં ટફાટછે
! ુ સભામાં જનતા ું છડચોક વ હરણ થઈ ર ું હોય, અને ધળા ૃ તરા ‘ઈતના
હં ગામા ૂ ંહ ભઈ’ કહતા કહતા રસોડા ભણી દોડતા હોય એવી ઓ સડ કોમેડ ભજવાઈ
રહ છે !

બી બા ુ , ધોનીને ચતા એ છે ક ીસં ત ું ફાટ ું જ ું બોઈલર-

કા ૂ માંકમ લે ું ? ે ટસ મેચમાં ય એ ફાટ ને ુ માડ ય છે . જ ટ િથક, અ યાર આવા જ
વડા ધાનની આપણને જ ર છે . અજમલ કસાબથી એ રા , કલમાડ ની વીસ બકના
કાળાબ રયાઓ, તમામ પર ોટોકોલની પરવા િવના ડોળા કકડાવીને અ સલ ‘ ુ તી’
ચોપડાવતા ચોપડાવતા ૂ ટ પડવા ું ! પા ક તાનથી ચીન ુ ધી પહ ચી યને ‘કારારા
જવાબ !’

* જો રાહત ફ ેહ અલી ખાન અમે રકન પોપ ટાર હોત તો ?

તો એ ગીત ગાતો હોત ‘ લ સ ડો ટ લાઈ’ ! મહશ ભ ને યો ય ર તે ‘નાદાિનયત’ ભ ુ
ૃ ય ક ,ું એમાં આ ૂ ફ ગાયક સવા લાખ ડોલરની નોટો બેગમાં ઠાં સીને જતા ઝડપાઈ
ગયા. એને તો બેય બા ુ થી સાં ભળવા ું- પા ક તાનમાં બધા એમ કહ, ‘લે લેતો , ગા હ ુ
ય બોલી ૂ ડનાગીતડાં !’ને ભારતમાં બધા કહ ‘જોયા મોટા પા ક તાની અમનચૈનવાળા !’
રાહત ું ગ ં એ ું એ ું લાજવાબ છે ક સવા લાખ ડોલર તો એના માથે ફરવીને એના
ખોળામાં ઠાલવી દવા ું મન થાય. ડ .આર.આઈ.ના કસમાં એને ભારતમાં જ કાયમી રોક
પાડવા ું પણ મન થાય. પણ અહ ગાયક ની વાત નથી. વાત ણે એમ છે ક આપણે યાં
ગે આ રં ગ ું જણ લી ધાિમક નજરને લીધે ટજ શો કરતા બાપડા માઈકલ કસનો
Page | 369
ક શક રાઓને સતત શેતાની ગણીને વખોડવામાં આવે એની ઠકડ ઉડાડવામાં આવે.
સં ૃ િતના હવનમાં હાડકા નાખતા અ ુ રો ચીતરવામાં આવે. અને ુ જરાતના સોમાં થી ને ું
ભજિનકો બીડ અને બાટલી વગર ટજ પર ો ામ કર શકતા નથી ! કોઈ સા હ યકાર
બોલવાનો ુ ર કાર માં ગે તો અકળવકળ ડોળા ફરવનારા ‘અલખના ઓટલા’ અને
‘રામ ના રોટલા’ વા મોહમાયાની બં ધનોમાંથી ુ ત કરવાના ભજનો ગાવાના રોકડા
પૈસા એડવા સ માં ગે, એ ચરણોમાં આળોટતાં ૂ કવીદ !

સ ાવાર કડા બોલે તે, રાહત વા કલાકારો ભારતભરની

ઘણી ધાિમક જ યાઓમાં પરફોમ કર છે , અને એમના ભાવ આસમાની હોય છે . આ ુ ર
ૃ િ નો યાગ શીખવાડનારાઓ પાછલા બારણેથી એની બેગમાં આ ુ ર સં પિ ની નોટો
ઠાં સોઠાં સ ભર દ છે અને રાહત વા ઉ તાદ ઓ મં ચ પર મા લક માટ ફનાગીર ની ફક ર
લઈ લેવાની રચનાઓ લલકાર છે . એ પોપ ુ ઝકને પાપ ગણીને પાકસાફ બં દગી-
ઈબાદતના ગીતો ગાય છે . અને બ ું છોડ ને ભ તમય થઈ જવાની દ વાનગીમાં ડો ુ ં
ૂ ણા યાપછ બેગો ભર ને િપયા ગણી લે છે ! ઝ ભો એટલે પિવ , સ એટલે
અપિવ -આ લેબ લગમાં થી કયાર ટકારો થશે ?

* જો યશવં ત સોનાવણે વતા હોત તો ?

એ લમાં ન હ તો સ પે શનનો ઓડર લઈને ઘરમાં બેઠા હોત ? મે બી. મે નોટ બી.
મહારા સરકારના એ ડશનલ કલેકટરને ધોળે દહાડ વતા જલાવી દવાયાના સમાચાર
ટ વીની ે કગ ૂ ઝવાળ ો લગ પ ીમાં વાં યા યારથી જ મગજમાં ખં જવાળ શ થઈ
હતી. એસએમએસથી દશભ તનો અ ભષેક કરવાવાળાઓને તો તરત જ એક હ રો ું નામ
મળ ગ ું હ .ું રા ની વાત આવે એટલે આપણી ારય હક કતોની ખરાઈ
તપાસવાની તસદ જ ઉઠાવતી નથી. ડટ ટવ દમાગ કામે લગાડો તો તરત જ હાજમૌલા
ખાઈને પણ પચાવવા ુ કલ થાય એવા સવાલો ુ મરાવા લાગે. આ દર ની ય તને
આમ સળગાવી દવાના ું પ રણામ આવી શક - એ ું ન િવચારનારો કોઈ મા ફયા
ગગલીડર થઈ ન શક - ભખાર થઈ શક. માનો ક, ફ મી ટાઈલમાં ધાક બેસાડવા આ ું
થ ,ું તો પછ એમાં િવલન ુ દ દાઝી ય, એ ું કઈ ર તે બને. અહ તો સોનાવણેના ૃ ુ
પછ એને સળગાવી દનાર ‘ઓઈલ ડોન’ િશદ ું પણ એ વખતે દાઝી જવાને લીધે થોડા
દવસોમાં હો પટલમાં ૃ થ
ુ ું !
Page | 370
 એક-બે જ યાએ આવીને તરત ‘ લેક આઉટ’ થઈ ગયેલી ટોર
સોનાવણે મડરની મદદગાર માં ઝડપાયેલા િશદના ુ વાન ુ પોલીસ
ું સામે અપાયે ું
ટટમે ટ છે . એ છોકરાના ગલથી વઝન આવે છે , એ ઇ ટરવલ પછ ુ માવ લેતી
સ પે સ ફ મ ું છે . માં િશદ તો િવલન જ રહ છે , પણ સોનાવણે હ રો રહતા નથી. એ
ુ જબ સોનાવણે-િશદ તો એકબી સાથે િમલીભગતવાળા પાટનસ ઇન ાઇમ હતા !
વષ થી એમની હ તાથી જોડાયેલી નેહગાં ઠ હતી. િશદના મકાનના ( ૃ ુ નાવષ પહલા
લેવાયેલા) ફોટો ાફસમાં સોનાવણેની હાજર છે ! પછ બી પાટ ઓને આ ગેરકા ૂ ની
ધં ધામાં િશદની હર ફાઈમાં પૈસા લઈને એ લેવા દવાની બાબતે જરા ટસ ઉભી થઈ
હતી. નેશનલ ૂ ઝમાંચમકલી ુ ઘટના સમયે અિધકાર સોનાવણેની નજર ગેરકાયદ
ભરાતા ટ કર પર ગઈ. એ કાયદા ું પાલન કરાવવા ન હ, પણ હ તો વ ૂ લકરવા યાં
એકલા ગયા. િશદની પ નીના િનધનની િવિધમાં એ સપ રવાર બેઠો હતો. ‘સાહબ આ યા
છે ને સેટલમે ટમાં આપ ું મન રાખતા નથી.’ એ મતલબનો િશદના માણસનો ફોન
આવતા ન ટક ૂ ં ધવાયેલોિશદ બે દ કરા અને જમાઈ સાથે યાં પહ યો. ભાગબટાઈના
મામલે બોલાચાલી થઈ. િશદએ ૃ ત પ નીની િવિધનો હવાલો આપતા સાહબ એના પર
ક ું ક બો યા અને ગરમાગરમીમાં ગરમ આગ સર ગઈ. બં ને એકબી સાથેની
માથા ૂ ટમાં દાઝ ા....આ વાતમાં પણ મોણ નખાયે ું જ હશે.

અને શાસન કંઈ સં ૂ ણસ ચાઈ ક ૂ લીપોતા ું તં ક ું ટ

અને ુ નેગારો સાથે હ તાબા વા ં ક ું છે , એ ક ૂ લકર ન હ. પણ સોનાવણેની ‘શહ દ ’ને
ટલી વટાવવી જોઈએ, એટલી વટાવવાને બદલે સરકાર ભેદ મૌન રા ું છે , એ જોતાં
આખી દાળ ન હ, તો દાળમાં કંઈક કા ં છે . આ દશમાં મા ફયાથી પણ મોટા ડૉન કર ટ
ૂ રો ટસછે - એ નર સ ચાઈ છે .

* જો ગરનાર રોપ-વે દસકા પહલા શ થયો હોત તો ?

તો શાર રક તકલીફો/બીમાર ને કારણે મને ડોળ ના હડદોલા ખાવા ન પડ (ગીધોની

પયાવરણના નામે ર ા થાય, તો સાઈકલમાં બી માણસને ખચવાની વાત તો ઠ ક પણ
અ યને પાલખીની મ ચક ને પગિથયા ચડવામાં ુ લામી નથી ? માનવ અિધકારનો

Page | 371
ભં ગ નથી ?) એવા કમનસીબ દદ ઓ આ ુ િનયા છોડતા પહલા પોતાના િ ય
પવતિશખરના િતમ દશન આરામદાયક ર તે કર શ ા હોત !

આપણે યાં િવિવધ ધોળા-કાળા-પીળા-ભગવા કપડા

પહરાવાવાળા સં દાયો ુ દરતી સ દય વાળા નેશનલ હ રટજ ગણાય તેવા લોકશ સ પર
ધરાર કબજો ઠઠાડ ને બેસી ગયા છે . પયાવરણ માટ સૌથી મોટો ખતરો આ કહવાતી
આ યા મક જ યાઓનો બેફામ ગાવો છે . બાપડા પૈસા ખચ બે ઘડ ની મોજ ક શાં િત
મેળવવા આવતા ુ ર ટસ નથી. ૂનાગઢ લા પાસે ઈ ટરનેશનલ લેવલના ુ ર ટ
લોકશ સ છે , પણ અહ મા થાિનક તરના ભ તો જ આવે, અને આતં રરા ય તરના
વાસીઓ પગ પણ ન ૂ કએ માટ કટલાં ક સં ુ ચત અને બં િધયાર સં ગ નો દોડતા રહ છે .
મને ક ટ લઈને ભ ત જ કરવી છે , એમના માટ કંઈ પગિથયાં ઉખડ નથી ગયા પણ એ
વગ પોતાની મા યતાના આધાર કંઈ આખા રા યની ની ુ ખાકાર પર ઠોકશાહ ન
ચલાવી શક. હર ાર, પાવાગઢ ક બા પણ પિવ ાચીન થળો છે , રોપ-વે થવાથી
કંઈ યાં ડ કોથેક નથી થઈ ગયા અને માનો ક થઈ ય, તો પણ એ ય ઈ રની જ એક
લીલા છે . ભારત તો બં ુ ર લઈને રાસ રચતા, પ ની માટ ુ ે ચડતા, િ યા ખાતર તાં ડવ
કરતા ઈ રોની સં ૃ િતનો દશ છે . આનં દિવરોધી અહ ભગવાન નથી, એમના દલાલો છે .
ૂ ળતો દ હ ની માફક ૂ નાગઢમાં ય મા નામના િસહ રાિશના વ ુ પડતા સા વક
આગેવાનો ું શાસન ર ,ું એમાં એક સાવ સાદ અને સાહ ક ગણાય, એવી સમ
ુ જરાતના વાસનને ફાયદો કરાવે એવી યોજના રા ય ુ ો બની ગઈ ! વયં ્ ક ીય
પયાવરણમં ીએ ક ું ક આટ ું લાં ુ ખચીને ધરાર આ ુ ો નવા પયાવરણની િનયમોની
સમી ામાં ૂ કવામાંઆ યો. જો ૨૦૦૮ પહલા રોપવે બની ગયો હોત, તો આમાં બીજો કોઈ
જ નહોતો. ગીરમાં તો િસહો છે , પણ ગરનાર રોપવે માટ િસહગ નાની ડણકને બદલે
બલાડ ું યા યા જ સં ભળાયા કર છે . બદલાતા સમય ુ જબના પ રવતનોને
ૂ ષણનેબદલે ૂ ષણ કહવાની દ છોડ ,ું તો ગિતના િશખર વગર રોપ-વેએ પહ ચી
જવાશે !

* જો મૌલાના વ તાનવી દવબં દના વાઈસ ચા સેલર ન થયા હોત તો ?

Page | 372
તો આ દશમાં ુ લીમ દો તો સાથે સં વાદ થઈ શક છે , એ બની બેઠલા વક લ વા ક ર
સે ુ લા ર ટસ સાથે થઈ શકતો નથી, એની વ ુ એક સા બતી ન મળ હોત ! તો તા લબાન
વી બાય ોડ ટ નીપ વતી બં િધયાર ફકટર માં નવા ‘ઈ મ’ની બાર ખોલવાના ભણેલા
માણસોના યાસોને રા ય િસ ન મળ હોત !
દવબં દ ઉપર અગાઉ આખો એક લેખ લખતી વખતે ઘ ુ રસચ
કરવા મ ું હ .ું ઈ લામની તાલીમ માટ એિશયાભરમાં ગા લી અને અ યોની
સરખામણીએ સૌથી વ ુ જોરાવર ગણાતી આ સં થાની હાલત ુ જરાતી સા હ ય પ રષદ
વી છે . માં હો ે દારો બદલાતા રહ, પણ રમોટ કં ોલ (અને માઈ ડસેટ) ચો સ કાટલ
( ુ ્ રપ ઓફ પીપલ)ના જ હાથમાં રહ. મતલબ, લોકા ભ ુ ખ યાને પ લક ડલી ન જ રહ
! દવબં દ પર આવો જ બની બેઠલો કબજો મદની ુ ુ ંબનો છે . ક ેસના સાં સદ એવા સૈયદ
અસદ મદનીએ ત કાલીન રકટર કાર મોહ મત તૈયબ સામે રાજક ય આશીવાદથી હસક
બળવો કરાવેલો. ૨૦૦૬માં એ જ તશીન થયા પછ ‘ગાદ ’ માટ એના ભાઈ અરશદ
મદની ( વ તાનવીના વેવાઈ થતા હોવાના પણ વાવડ છે ) અને ુ (અરશદના ભ ી ,
અસદના દ કરા) મહ ૂ દમદની િશગડા ભરાવી ર ા છે . આ મહ ૂ દમદનીએ પા ક તાનના
ૂવ ુ ખ ુ શરફને ભારતીય ુ લીમો ુંઉપરા ું લેવા માટ હરમાં ધધડા યા હતાં.
વ તાનવી દવબં દ દા લ ઉ ૂ મનાવી.સી. ૂ ં ટાયા યાર અરશદ હાયા. ભાઈ-ભ ી
વ ચેની ુ ઘલ ા ડ પધાને લીધે મહ ૂ દમદનીના ૂ થનો ટકો વ તાનવીને મ યો.
અરશદ મદની પર ક ેસના ચાર હાથ છે . મહ ૂ દમદનીએ ક ેસ, સમાજવાદ પાટ
( ુ લાયમ) પછ રા યસભામાં જવા રા ય લોકદળ (અ તિસહ)નો હાથ પકડ ો છે . વળ
વ તાવીને આસામમાં થી સં સદમાં આવેલા કરોડપિત બદ ન અજમલ ( દવબં દ
મ સાની ગવનિ◌ગ કાઉ સલના સ ય છે ) નો ુ ધારા માટ ટકો છે . મામલો ૂ ળએ છે ક
દવબં દ પર ઢ ુ ત ુ લાઓની માનિસકતાનો ઈ રો છે . એમાં આ ુ િનકતાને
શેતાનીયત ગણવામાં આવે છે . ેજોએ- ુ લીમ શાસકોને ભારતમાં હટા યા, યારથી
ુ ત ઈ લાિમક આગેવાનોને પિ મ યે એક પો િધ ાર ર ો છે , ઘણી વાર હાદ
ાસવાદના વ પે હર થઈ ય છે . ભલે ને, ાસવાદ ઓ ઈ ટરનેટ, મશીનગન ક
બો બ પિ મના િવ ાનીઓએ જ તૈયાર કરલા વાપરતા હોય ! મ સામાં ે ને બદલે
અર બક જ શીખવાડાય, તો નવી શોધખોળો ક ટકનોલો નો લાભ ાં થી મળે ? પછ
કસાબ મળે , પણ કલામ ન મળે !

Page | 373
 વ તાનવી એમબીએ થયેલા છે . પોતાની સં થાઓમાં કો ુ ટર
અને આ ુ િનક િશ ણના સફળ યોગો કર ૂ કલાછે . .ુ પી.- બહારની એક લોબી આ
‘ ાન’થી ભડકલી છે . સં થાના સં ચાલકોને હં મેશા સ યો અભણ રહ, એ જ ગમે. કારણ ક તો
જ એમને ધાયા તાલે નચાવી શકાય. મનઘડં ત ગ પાઓ એમના ગળે ઉતરાવી શકાય.
સં ૃ િત અને પરં પરાના ડાબલાં એમની ખે ચડાવી, પાપ- ુ યના ચા ૂ કફટકાર
ઘોડાઓ દોડાવીને તેના પર સવાર કર શકાય. વીએચપી હોય ક દવબં દ - આ જ જડતા એ
એમનો ‘ ાઈિવગ ફોસ’ છે . વ તાનવીને ઘણા ુ વાન િવ ાથ ઓનો ટકો મળ ર ો છે .
કારણ ક, એમને ન ું ાન, નવી મોકળાશ જોઈએ છે . માળ ું બદલા યા િવના ુ તનો
વાદ માણવો છે . વ તાનવીને હટાવવા મદની કાકા-ભ ી એક થાય, એ માટ એક
પા ક તાની મૌલવી અહ લટાર લગાવી ગયા હતા ! ક ેસને તો રસ હોય જ ક ુ લીમો
પછાત રહ, ગર બ રહ અને તો જ એ એમની વોટબે ક રહ. ન હ તો કો મે ટક હો ાઓને
બદલે આટલા વખતમાં ખરખર ુ લીમ સમાજનો ુ નાખોર ને બદલે- ાનમાં િવકાસ થાય
એવા કડક અને સમતોલ યાયવાળા પગલા સરકાર ન લીધા હોત ?

ઈ જ તમાં ઈ ટરનેટથી સર ુ ખ યારનો ુ કાબલો થાય છે .

ભારતમાં ‘ તર’ખોજથી કરવાનો છે . ુ લીમો ક કોઈ પણ ાિત/કોમ/વગ ુ ય ધારામાં
ભળ ું હોય, તો ભણ ું પડશે અને પોતાના નાના નાના ઝરા ું અ ત વ ઓગાળ ું પડશે.
વભાવ-દખાવ-વતાવમાં સતત અલાય ુ ં રહ ,ું અને પછ ભેદભાવની ફ રયાદ કરવી - બે
ય એકસાથે ાં થી ચાલે ? ઈ લામનો ુ વણ ુ ગકળા, સા હ ય, િવ ાનનો હતો - ફાલ ુ
ફતવાઓ અને િધ ારની ૂ નામરક નોન હ.

ઝગ િથગ !

‘ ન તા એટલે િસફતથી પાવે ું અ ભમાન ! ’

(નસીમ િનકોલસ તાલેબ)

Page | 374
Thanks ! You can send me ur feed back on my
e-mail id –

RISKY9NAUGHTY_NIKS@YAHOO.COM

You can also contact me on FACEBOOK , just

type NIKUNJ VANANI .

Page | 375
Page | 376
Page | 377
Page | 378
Page | 379
Page | 380