Professional Documents
Culture Documents
3.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Εμείς σήμερα στη λυρική ποίηση εντάσσουμε επίσης τον ίαμβο και την
ελεγεία (συνοδευόταν από αυλό).
1
ΕΡΩΤΗΣΗ Σ. 4η: πότε και πως γεννήθηκε η λυρική ποίηση; Ως πότε
παρακολουθούμε την ακμή της στην πρώτη παλαιότερη φάση της;
2. Ποιες είναι οι βασικές κοινωνικές συνθήκες δημιουργίας της
λυρικής ποίησης (αποικισμός κλπ); SOS
Η λυρική ποίηση χρονικά ήκμασε από τις αρχές 7ου αι. έως τα μέσα του 5ου
αι.
Μέσα 7ου αι.: έγινε μία τεράστια αλλαγή στην ελληνική κοινωνία:
αποικισμός, οπότε είχαμε διεύρυνση πνευματικών οριζόντων Ελλήνων,
ταξίδια, πλούτος, αναζήτηση καλύτερων όρων ζωής, συμμετοχής στη
διαχείριση κοινών και άσκηση εξουσίας, συνειδητοποίηση προσωπικής
αξίας και αξίας ελευθερίας.
Οι Έλληνες τραγουδούσαν σε κάθε ευκαιρία της καθημερινής τους
ζωής (γάμοι, κηδείες, εργασία, πολεμικές επιχειρήσεις, λατρεία θεών).
2
1. Είδη λυρικής ποίησης (βασικά είδη και χαρακτηριστικά τους,
τίτλοι και λέξεις κλειδιά)
3. Ποιητές, έργα και χαρακτηριστικά (Συγγραφείς κατά είδος και τι
έγραψαν)
3
2) Ίαμβος - ιαμβική ποίηση
2.1. Αρχίλοχος - Πάριος (680-640 π.Χ. περίπου). Περιπετειώδης
ζωή, μάχες, έρωτες, απογοητεύσεις. Ασχολήθηκε με προσωπικά βιώματα.
Ο πρώτος Ευρωπαίος ποιητής που έθεσε ως θέμα της ποίησής του τον
εαυτό του! Ο πρώτος που χρησιμοποίησε ασυνάρτητα και επωδούς, καθώς
και τον αντίστοιχο τροχαϊκό ρυθμό (στίχος: τροχαϊκός τετράμετρος).
Σπουδαίος αλλά πικρόχολος.
2.2. Σημωνίδης – σύγχρονος ή νεώτερος. Σάμιος και Αμοργινός. Κάποιοι
σκόρπιοι στίχοι και δυο μεγάλα αποσπάσματα που τα έσωσε στο
Ανθολόγιο του ο Ιωάννης ο Στοβαίος (5ος αι. μ.Χ.). Ίαμβος των
Γυναικών: το μεγαλύτερο από τα δύο (118 στίχοι), γνωστό σατιρικό του
ποίημα, τυπικό δείγμα ποίησης κατά γυναικών. Περιγράφει επιμέρους
τύπους γυναικών που κατάγονται από διάφορα ζώα: αλεπού, γουρούνι,
μαϊμού. Σκοπός του: Να περιγράψει και να κακίσει με αστείο τρόπο
κοινωνικούς τύπους και χαρακτήρες, «ομαδική κακοδαιμονία». Επίκριση
ελαττωμάτων με τελικό στόχο με τελικό στόχο τη διόρθωση τους. σε
αντίθεση με τους άλλους, που έγραφαν για προσωπικές εμπειρίες ή
πρόσωπα. Πολύ απαισιόδοξος (# Αρχίλοχο).
2.3. Ιππώνακτας – 6ος αι. Έφεσος. Έζησε στις Κλαζομενές ως ζητιάνος.
Ποίηση απόλυτα απομονωμένου ατόμου, και της ρεαλιστικότατης
απόδοσης της στιγμής, χωρίς αναγωγές στην ανθρώπινη ή ατομική ύπαρξη.
Έγραψε σε ποικίλα και ιδιότυπα μέτρα: και σε ιαμβικό και ελεγειακό,
τετράμετρο, δακτυλικό εξάμετρο. Αθυρόστομος με λεξιλόγιο λαϊκό.
2.4. Σόλων – 680-560 Αθήνα. Ποιητής, πολιτικός, νομοθέτης. Διατύπωσε
και υπερασπίστηκε τις πολιτικές του ιδέες και πράξεις. Σ’ ένα έξοχο ποίημά
κάνει απολογισμό του έργου του (απελευθέρωση γης, διαγραφή χρεών,
σεισάχθεια, ...) μπροστά στο δικαστήριο του χρόνου. Πολύ σημαντικό:
«τους ξανάδωσα την πατρίδα τους» = τους ξανάδωσα τη γλώσσα τους.
4
3) Μέλος – μελική ποίηση μονωδία
3.1. Αλκαίος - Λέσβος (τέλος 7ου-αρχές 6ου αι.) Έζησε σε εποχή
μεγάλων πολιτικών αναστατώσεων. Αριστοκράτης, εξορίστηκε.
Ελάχιστα θρύψαλα της ποίησής του διασώθηκαν. Στασιωτικά
ποιήματα, εμπνευσμένα από την καθημερινή πολιτική
πραγματικότητα της εποχής του: έχθρα και μίσος, διάθεση για
αγώνα, άφατη χαρά για τη νίκη, απογοήτευση και απελπισία για
την ήττα. Ερωτικά τραγούδια, προσκλήσεις σε φίλους του για
γλέντια αλλά και Ύμνους σε θεούς και ήρωες. Γλώσσα: απλή και
ρέουσα, αιολική διάλεκτος. Μέτρο: περίτεχνό. Αλκαϊκή
στροφή: 2 αλκαϊκοί 11σύλλαβοι στίχοι, 1 9σύλλαβος, 1
10σύλλαβος.
3.2. Σαπφώ - Λέσβος (τέλη 7ου –αρχές 6ου π.Χ. αι.). Αριστοκράτισσα
σαν τον Αλκαίο, λίγο μεγαλύτερη συνομήλικη του, βρέθηκε στη
δίνη πολιτικών ταραχών και εξορίστηκε κι αυτή. Γεννήθηκε στην
Ερεσσό, έζησε στη Μυτιλήνη. Ποίηση: προσωπικά βιώματα, οι
διαλογισμοί της πάνω στις σχέσεις των ανθρώπων και στα
προβλήματα του κύκλου της και του κοινωνικού της
περιβάλλοντος. Περιγραφή ερωτικού πάθους, κοινής ζωής με
συντρόφισσες – πηγή χαράς, αισθημάτων, νοσταλγίας και
αναμνήσεων. Περίφημη και ολόκληρη μόνο η Ωδή στην
Αφροδίτη (αγαπημένη θεά της Σαπφώς). Χορική ποίηση:
επιθαλάμια. Γλώσσα: απλή, λιτή, λόγος σχεδόν καθημερινός.
Μεγάλη ποικιλία μέτρων. Σαπφική στροφή: 3 σαπφικοί
11σύλλαβοι κι ένας αδώνειος.
3.3. Ανακρέων Τέω, Ερωτικά, συμποτικά ποιήματα, αλλά στα
πλαίσια του μέτρου η ποίησή του. Παρεξηγημένη
προσωπικότητα. Απλή ιωνική διάλεκτος. Μέτρα: ίαμβοι,
χορίαμβοι, γλυκώνειοι και φερεκράτειοι.
5
4) Χορική ποίηση
4.1. Αλκμάνας – β’ μισό 7ου αι. από τις Σάρδεις, μάλλον Ίωνας παρά
Λυδός Ο πρώτος χορικός ποιητής, ξένος κι αυτός στη Σπάρτη.
Χαρακτηριστικό: λακωνικό ιδίωμα, ομηρισμοί, ξενικά στοιχεία.
Ποίηση γραμμένη σε απλά μέτρα, συνήθως δακτυλικά και
ιαμβοτροχαϊκά. Μόνο μερικά παραθέματα και κάποια,
εκτεταμένα, παπυρικά αποσπάσματα. Ποίηση της ειρήνης για
επίσημες θρησκευτικές τελετές. Επίσης και ερωτικά ποιήματα
και παρθένεια (ποιήματα που τραγουδιούνταν από ομάδα
κοριτσιών σε θρησκευτικές γιορτές). «Μεγάλος παρθένειος»:
λείπει η αρχή, περίπου 35 στίχοι, και υπάρχουν αρκετά κενά
μεταξύ των 100 σωσμένων στίχων, δημιουργώντας πρόβλημα
ερμηνείας. Εισαγωγή: μιλά για τους γιους του Ιπποκόωντα, που
τους σκότωσε ο Ηρακλής. Το μυθολογικό κομμάτι κλείνει με τη
γνώμη, όπως αργότερα στη χορική ποίηση π.χ. Πίνδαρος.
Ξαφνικά αρχίζει τρίτο μέρος, που φτάνει ως το τέλος. Μιλά για
δυο κορίτσια, Αγιδώ και Αγησιχόρα. Γεμίζει το ποίημα με την
ομορφιά της νιότης.
4.2. Στησίχωρος - από Ιμέρα Σικελίας (τέλος 7ου-μέσα 6ου). Θέματα
από μύθους επικού κύκλου ή μύθους Ηρακλή. Σώζονται μόνο
αποσπάσματα Θέματα από μύθους επικού κύκλου ή μύθους
Ηρακλή. Σώζονται μόνο αποσπάσματα. Δυο ποιήματα για Ωραία
Ελένη: Παλινωδία. Ρυθμός: δακτυλικός. Δομή: επωδική τριαδία
(στροφή, αντιστροφή, επωδός). Γλώσσα: ομηρικό πρότυπο, αλλά
και δωρικό χρωματισμό.
4.3. Ίβυκος - Ρήγιο Καλαβρίας (α μισό 6ου αι.). Αρχικά υπό την
επίδραση του Στησίχορου. Μόνο κάποια θρύψαλα. Αγάπη για το
μύθο, για σχεδόν ξεχασμένες παραλλαγές τους. Παθιασμένα
ερωτική μονωδία η ποίηση του. Ρυθμός: δακτυλικός. Γλώσσα:
ταίριασμα δωρικών και επικών στοιχείων. Η αγάπη για τα αγόρια
6
τον απέκλεισε από τα σχολικά βιβλία, γι’ αυτό ελάχιστα
αποσπάσματα.
4.4. Σιμωνίδης – από Κέα (τέλος 6ου-μέσα 5ου), πέθανε Ακράγαντα
Σικελίας. Έκανε πολλά ταξίδια. Περίφημα τα επιγράμματά του,
ιδίως για τους πεσόντες σε Μαραθώνα και Θερμοπύλες. Έγραψε
και σκόλια (τραγούδια συμποσίων). Χορική ποίηση: επινίκια,
θρήνοι, εγκώμια και Διθύραμβοι (56 νίκες).
4.5. Πίνδαρος - από τις Κυνός Κεφάλες, συνοικισμός της Θήβας
(τέλος 6ου- μέσα 5ου αι.). ο πιο σημαντικός χορικός ποιητής.
Καλλιέργησε όλα τα είδη χορικής ποίησης: Ύμνους σε θεούς,
Παιάνες (=λατρευτικά τραγούδια προς τιμήν αρχικά Απόλλωνα,
μετά κι άλλων θεών), Διθυράμβους (=θρησκευτικά τραγούδια
προς τιμή Διονύσου αρχικά, στη συνέχεια όχι), Προσόδια
(πομπικά τραγούδια), Παρθένεια (=τραγούδια τραγουδισμένα
από χορούς κοριτσιών), Θρήνους (=θρηνητικά τραγούδια,
νεκρικά μοιρολόγια), Επινίκια (=επίνικοι, θριαμβικές ωδές προς
τιμή νικητών σε αθλητικούς αγώνες για να τιμηθούν στην
πατρίδα τους), Ύμνους (όχι θεών αλλά ανθρώπων),
Υπορχήματα (=λατρευτικού περιεχομένου χορευτικά
τραγούδια). Όλα, εκτός από τα επινικία, σχετίζονται με τη
λατρεία, και έχουν σωθεί ελάχιστα αποσπάσματα. Επινίκια στο
σύνολο τους σχεδόν. Δομή: 1)στοιχεία για νικητή και οικογένεια
του και για την αφορμή, 2)αφήγηση ενός μύθου, 3)κλείνει με
γνώμη ή γνώμες με βαθυστόχαστο θρησκευτικό-ηθικό
περιεχόμενο. Στα ποιήματα αυτά αντικαθρεφτίζεται η κοινωνική
υπεροχή της ελληνικής αριστοκρατίας που συνδεόταν με τη
μυθική-ηρωική παράδοση και απαιτούσε από τα μέλη της
συνεχώς καλύτερες επιδόσεις. Ο Πίνδαρος ήταν ο κήρυκας της
αριστοκρατικής κοινωνίας. Ο παλαιότερος από τους σωζόμενους
επίνικους του είναι ο 10ος Πυθιόνικος ενώ ο μεγαλύτερος είναι ο
4ος Πυθιόνικος. Γλώσσα: πλούσια σε δωρικά και αιολικά
7
στοιχεία, με γλωσσικό υλικό από το έπος. Αριστοτεχνικά μέτρα
και ρυθμός: δακτυλεπιτριτικά και αιολικά, «επωδική τριάδα»,
στροφή, αντιστροφή, επωδός. Προσωπικές του δημιουργίες τα
εντυπωσιακά επίθετα και οι μεταφορές.
4.6. Βακχυλίδης - από την Κέα (α’ μισό 5ου αιώνα), ανηψιός
Σιμωνίδη. Ύμνους, παιάνες, παρθένεια, υπορχήματα,
διθυράμβους, εγκώμια, επινίκια. Η δομή των επινίκων του είναι
όμοια με του Πινδάρου. Είχε ιδιαίτερη αφηγηματική ικανότητα
που φαινόταν στο τμήμα του μύθου. Γλώσσα: τεχνητή
χορικολυρική γλώσσα, όπως και στο Πίνδαρο, αλλά πιο απλή. Τα
μέτρα του επίσης πιο απλά.
8
3.2. ΕΛΕΓΕΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Σώθηκε μόνο ένα απόσπασμα από ένα ποίημα του, 21 στίχοι, μια
προτροπή προς τους νέους να εγκαταλείψουν την αδιαφορία τους και να
πάρουν τα όπλα να υπερασπιστούν την πατρίδα τους.
9
Ποιήματα: Υποθήκες = ποιήματα συμβουλετικά, Ευνομία = για το
πολίτευμα της Σπάρτης ως προϊόν θείας πρόνοιας, Εμβατήρια =
πολεμικά τραγούδια (πολλά νόθα)
Κύριο θέμα ποίησης του : οι χαρές της νιότης και του έρωτα, η φρίκη
των γηρατειών.
3.2.6 ΘΕΟΓΝΗΣ από Μέγαρα (τέλη 6ου ή αρχές 5ος αι. π.Χ.).
10
Σήμερα σώζεται μια συλλογή περίπου 1.400 στίχων, μικρά ποιήματα,
συνήθως ένα ως έξι δίστιχα.
11
3.3. ΙΑΜΒΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
12
3.3.2. ΣΗΜΩΝΙΔΗΣ ο Αμοργίνος (αλλά από τη Σάμο!), σύγχρονος ή λίγο
νεώτερος του Αρχίλοχου.
Από την ιαμβική του ποίηση κάποιοι σκόρπιοι στίχοι και δυο μεγάλα
αποσπάσματα που τα έσωσε στο Ανθολόγιο του ο Ιωάννης ο Στοβαίος
(5ος αι. μ.Χ.).
3.3.3. ΙΠΠΩΝΑΚΤΑΣ από την Έφεσο (κάπου στα μέσα του 6ου αι. π.Χ.)
Έζησε στο περιθώριο της κοινωνίας, φτωχός, πεινασμένος και
κουρελής, αληθινός ζητιάνος στις Κλαζομενές.
13
Μέσα από τα ποιήματά του διατύπωσε και υπερασπίστηκε τις πολιτικές
του ιδέες και πράξεις.
Ιαμβικό είναι ένα έξοχο ποίημά του , όπου κάνει απολογισμό του έργου
του (απελευθέρωση γης, διαγραφή χρεών, σεισάχθεια, ...) μπροστά στο
δικαστήριο του χρόνου. Πολύ σημαντικό: «τους ξανάδωσα την πατρίδα
τους» = τους ξανάδωσα τη γλώσσα τους.
14
3.4. ΜΕΛΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ (ΜΟΝΩΔΙΑ)
15
αγώνα, άφατη χαρά για τη νίκη, απογοήτευση και απελπισία για την
ήττα.
Περίφημη και ολόκληρη μόνο η Ωδή στην Αφροδίτη (αγαπημένη θεά της
Σαπφώς).
16
3.4.3 ΑΝΑΚΡΕΩΝ από την Τέω.
Παρεξηγημένη προσωπικότητα
Ανακρεόντεια: αποκαλούνταν αφενός τα ποιήματα (κακότεχνα εν γένει)
που μιμούνταν τα συμποτικά και ερωτικά του ποιήματα, αφετέρου μια
συλλογή 60 ποιημάτων στο τέλος της Παλατινής Ανθολογίας.
17
Ο Ανακρεοντισμός (παραμορφωτική εικόνα Ανακρέοντα) άσκησε
μεγάλη επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Ο 1ος χορικός ποιητής, ξένος στη Σπάρτη. Μάλλον Ίωνας παρά Λυδός.
Χαρακτηριστικό: λακωνικό ιδίωμα, ομηρισμοί και ξενικά στοιχεία.
Ποίηση γραμμένη σε απλά μέτρα. Συνήθως δακτυλικά και ιαμβο-
τροχαϊκά
19
Ποίηση της ειρήνης για επίσημες θρησκευτικές τελετές.
Επίσης και ερωτικά ποιήματα και περίφημα παρθένεια (ποιήματα που
τραγουδιούνταν από ομάδα κοριτσιών σε θρησκευτικές γιορτές).
20
Δομή: «επωδική τριάδα» (στροφή, αντιστροφή, επωδός)
Η γλώσσα του είχε ως πρότυπο τη γλώσσα του Ομήρου, αλλά και
δωρικό χρωματισμό.
21
Ο πιο σημαντικός χορικός ποιητής.
Καλλιέργησε όλα τα είδη χορικής ποίησης: Ύμνους στους θεούς,
Παιάνες (=λατρευτικά τραγούδια προς τιμήν αρχικά Απόλλωνα, μετά κι
άλλων θεών), Διθυράμβους (=θρησκευτικά τραγούδια προς τιμή
Διονύσου αρχικά, στη συνέχεια όχι), Προσόδια (πομπικά τραγούδια),
Παρθένεια (=τραγούδια τραγουδισμένα από χορούς κοριτσιών),
Θρήνους (=θρηνητικά τραγούδια, νεκρικά μοιρολόγια), Επινίκια
(=επίνικοι, θριαμβικές ωδές προς τιμή νικητών σε αθλητικούς αγώνες),
Ύμνους (όχι θεών αλλά ανθρώπων), Υπορχήματα (=λατρευτικού
περιεχομένου χορευτικά τραγούδια).
22
Στα ποιήματα αυτά αντικαθρεφτίζεται η κοινωνική υπεροχή της
ελληνικής αριστοκρατίας που συνδεόταν με τη μυθική-ηρωική
παράδοση και απαιτούσε από τα μέλη της συνεχώς καλύτερες επιδόσεις.
23
Είχε ιδιαίτερη αφηγηματική ικανότητα που φαινόταν στο τμήμα του
μύθου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΣΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΧΩΡΙΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3
24
προτροπή για υπεράσπιση πατρίδας,
πόλεμος,
θρήνος,
χαρές της νιότης,
έρωτας,
φρίκη γηρατειών,
αντιηρωική συμπεριφορά,
σάτιρα αξιών εποχής,
παντοδυναμία θεών,
ρόλος μοίρας,
αγάπη για την πατρίδα,
δικαιοσύνη,
κοινωνικές συγκρούσεις εποχής,
συμπόσια,
κοινωνική δομή,
ηθικές παραινέσεις
25
Θέματα που απασχόλησαν την ποίηση Αρχίλοχου και Ιππώνακτα. Τι κοινό
έχουν μεταξύ τους; σε τι διαφέρει από την ποίηση του Σιμωνίδη;
Θέματα Αρχίλοχου:
πάθη του,
μίση του,
προτιμήσεις του,
ζωή του,
αντιηρωικά θέματα,
ερωτικά
Θέματα Ιππώνακτα:
περιθωριακός τρόπος ζωής του,
φτώχεια του,
παράπονά του από θεούς
Η ποίησή τους διαφέρει από την ποίηση του Σημωνίδη στο εξής: Όλοι
κατακρίνουν, αλλά η κριτική του Σημωνίδη δεν είναι κακόβουλη ή
στείρα. Σκοπό έχει να επισημάνει για να διορθωθούν τα κακώς κείμενα.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3η:
συμφωνείτε με το χαρακτηρισμό «αντάρτικα» για τα στασιωτικά
ποιήματα του Αλκαίου;
26
Ναι, με την έννοια του ότι ήταν πολιτικά, ανατρεπτικά, επαναστατικά,
κατά της τότε εξουσίας των τυράννων, γραμμένα από έναν εξόριστο και
συμμετέχοντα στα πολιτικά δρώμενα του καιρού του.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4η:
Θέματα ποίησης Σαπφώς:
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 5η:
Θέματα Ανακρέοντα:
συμποτικά θέματα,
έρωτας. Και ο Ανακρέων, όπως και η Σαπφώ ασχολήθηκε με θέματα
ερωτικά, με το πάθος και τις απολαύσεις της ζωής.
27
Οι κοινωνικές συναναστροφές αποτέλεσαν και για τη Σαπφώ πηγή
έμπνευσης, καθώς σε πολλά ποιήματά της περιγράφει τη ζωή με τις
συντρόφισσές της.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 6η:
Είδη και θέματα χορικής ποίησης:
28