Aziz Nesin - Damda Deli Var

Aziz Nesin _ Damda Deli Var NDEKLER Damda Deli Var 7 iniz Oldu Gayri 13 Otomobil D 20 akac nsanlar
26 Aln Teri 37 Ne Gzel Memleket 41 lerigelen Adamlar48 Apona Fuar57 Bir Parti rgt Kuruldu 67 pheleniyorum 71 Gaz Sobas 76 Ev Yaptracakt 81 Bizim Apartmann Sahibi 86 Sinnirte Vasl Oldu 91 Noel Baba Tutukland 99 Arsa 103 ite Evlendik 108 Sinirli Adam 112 Gulgule Yok mu? 116 Guguk 121 Erkek mi, Dii mi? 126 ok Zeki Bir Adam 131 Bedava 136 BR TULUATININ ANILARI I Paratoner II Kz Kurtaramadk III Adam Azman IV Beleten Ankaraya Gitmek iin
143 154 161 169
DAMDA DEL VAR! Btn mahalle ayaa kalkt: Damda deli var! Sokak, bir batan bir baa, deliyi seyre gelenlerle dolmutu. nce karakoldan, sonra Mdriyetten araba ile polisler geldi. Arkadan itfaiye yetiti. Delinin annesi, Yavrum, olum, in aa!... Hadi ocuum!... diye yalvaryordu.
www.cizgiliforum.com Sayfa 1
Deli, Muhtar yapmazsanz, kendimi aa atarm! diyordu. itfaiye erleri, deli aa atlarsa tutabilmek iin branda bezini atlar. Dokuz itfaiyeci, ularndan tuttuklar branda bezini apartmamn evresinde dolatrmaktan ter iinde kalmlard. Komiser, Rica ederim, in kardeim aa! diye yar korkutmak istercesine, yar da yumuak bir sesle deliyi kandrmaya alyordu. 7 Muhtar yapn ineyim! Yoksa kendimi aa atarm. Yalvarmak, yakarmak, korkutmak hibiri para etmedi. Kardeim, yahu... in be aa! unlara bak!... Beni aa indireceinize siz yukar ksanza... Kalabalktan biri, Muhtar yaptk diyelim, dedi. Baka biri, Olmaz yahu, dedi, deliden muhtar olur mu hi?.. Allah Allah... Sahiden muhtar yapacak deiliz ya... Bastonuna dayanm bir ihtiyar, Olmaz, dedi, sahiden de, akadan da yapsanz olmaz. Belki iner... inmez. Ben bunlar bilirim. Bir kere yukar ktlar m, artk inmezler. Hele bir kere aa insin, kolay! inmez! Aadan birisi, - Seni muhtar yaptk! diye bard, haydi in aa!.. Deli, oynamaya balad: inmem! ehir Meclisine ye yapmazsanz, kendimi aa atarm. ihtiyar etrafndakilere, Nasl, dedi, ben size demedim mi? istediini yapalm. Ne yapsanz inmez, insan bir kere dama kacak kadar delirdi mi, artk aa inmez. Komiser, Yaptk, dedi, seni ehir Meclisine ye yaptk. Hadi kardeim in aa da arkadalarn bekletme!... 8 nmem! Belediye Bakan yapn ineyim! ihtiyar, Grdnz m, dedi, vaktiyle gerekti. imdi hi inmez. Ter iinde kalan itfaiye komutan, Yani belediye bakan yapsak ne olur, dedi, yapalm. Sonra iki elini azna boru yapp yukar seslendi: n kardeim!... Seni belediye bakan yaptk, in de vazifene bala! Deli gbek atarak, inmem, dedi, bir deliyi belediye bakan yapanlarn arasnda benim ne iim var? inmem!
Peki, ne istiyorsun? Bakan yaparsanz inerim! Aadakiler ksa bir tartmadan sonra, Pekiy, dediler, seni Bakan da yaptk! Haydi artk in aa!... in... Bak herkes seni bekliyor. Deli, elini burnuna gtrp nanik yapt: inmem! Bir deliyi bakan yapanlarn arasna iner miyim ben!... Haydi kardeim, seni bakan da yaptk, br bakanlar seni bekliyor. Haydi in!... Yama m var, ineyim de beni tmarhaneye kapatn! inmem!... ihtiyar adam, Bouna uramayn, inmez! dedi- Ben bu delileri gayet iyi bilirim. Sizi de bakan yapsnlar, siz de inmek istemezsiniz. Deli, barbar baryordu: - Babakan yapmazsanz, karmam, kendimi aa atarm. Yaptk!... diye bardlar, seni Babakan yaptk. ihtiyar adam, 9 nmez! dedi. Deli tekrar oynamaa balad. Sonra da, Kral yapn, ineyim! dedi, kral yapmazsanz kendimi aa atarm. htiyarn dedikleri doru kyordu. Ona dantlar. Ne dersiniz? Kral yapalm m? htiyar; , iten geti, dedi, artk ne derse yapmak zorundasnz. Bir kere nasl olsa babakan oldu. Seni kral yaptk birader! diye bardlar, haydi bakalm, artk in!... Damda gbek atan deli, nmem! dedi. Ne istiyorsun? Kral da yaptk ite! Yaaa... nmem. mparator yapn ineyim, yoksa kendimi aa atarm. htiyar; Atar, dedi. Yaptk! diye bardlar. Seni imparator yaptk. Haydi gel aa!... Deli, Sizin gibi sersemlerin arasnda benim gibi imparatorun ne ii var? dedi. Peki, ne istiyorsun? Syle de onu yapalm. n be kardeim!... Damdaki deli, Ben imparator muyum? diye sordu. Aadan bardlar: mparatorsun! Mademki imparatorum, canm isterse inerim, istemezse inmem... nmiyorum ite! Komiser kzd: Atlarsa atlasn be!... Bir deli eksik olur dnya10
dan!... diye dnd. Dnd ama, basma bir i kabilirdi, itfaiye komutan, ihtiyara, imdi ne yapacaz? diye sordu, bu deli hi aa inmez mi? ner. Nasl?... Brakn da ben indireyim!... Herkes ihtiyarn deliyi nasl aa indireceini merak ediyordu. htiyar, damdaki deliye, imparator hazretleri!... diye bard, acaba altnc kata kmak arzu buyurulur mu? Deli gayet ciddi, - Pekl, dedi. Dama alan delikten ieri girdi. Merdivenleri indi. Altnc kat penceresinden kalabala bakyordu, ihtiyar, - Hametpenah!... Beinci kata kmak istemezler mi? diye sordu. Deli, - karm! dedi. Herkes aknlk iindeydi. Drdnc kat penceresinden kalabal seyreden deliye ihtiyar, Sayg deer imparatorum, acaba nc kata kmak arzu buyururlar m? dedi. Deli, Elbette!... diye cevap verdi. Deli nc kat penceresindeydi. Artk damdaki gibi gbek atmyor, oynamyordu. zerine sahici bir kral ciddilii gelmiti. Muhterem imparatorumuz, ikinci kata kmak istemezler mi? isterim. ikinci kata da inmiti. Zt hametpenahleri birinci kata kmak arzu ederler mi? 11 Deli sokaa gelmiti, kalabaln arasndayd. Doruca ihtiyarn yanma gitti. Elini ihtiyarn omuzuna koydu, Ulan, dedi, senin de deli olduun nasl belli... Deli, delinin halinden anlar. Sonra komisere, Haydi bakalm, imdi beni bala da tmarhaneye gnder, dedi. Deliye nasl muamele edilir, rendin mi? Deliyi gtrrlerken, merakl bir kalabalk ihtiyarn etrafm aldlar: Beybaba, nasl yaptn bu ii yahu?... htiyar; Eeee... dedi, kolay deil, krk sene politika iinde yuruldukSonra bir gs geirerek, Ah, ah!... dedi, imdi bacaklarmda derman olsa,, ben de dama kardm, kimse de aa indiremezdi. 12
NZ OLDU GAYR! Tannm politikaclar gelecekti. Eskiden olduu gibi bir iki lf konuup gelmeleriyle gitmeleri bir olmuyordu. Ky ky geziyorlar, kasaba kasaba dolayorlard. Politikaclar bu geziye kmadan nce parti merkezinde epey ekimilerdi. ilerinden en tecrbelisi. Arkadalar, dedi, biz aramzda nasl konuuyorsak, halkla da yle konuuyoruz. Meydanlarda krsye kp boyuna nutuk ekiyoruz. Halk bizi anlyor mu, anlamyor mu, hi hesaba kattmz yok. Bu ok yanltr. Halkn partimizden sorup renmek istedii eyler vardr. Bunlara teker teker cevap vermeliyiz. ktidara geince neler yapacamz halk renmelidir. Bu dnce ok yerinde grld. Parti hatipleri, krsye kp kendi bildikleri gibi konumayacaklar, halkn sorduklarna, onlarn anlyaca dille cevap verilecekti. Ama bu, grnd kadar kolay bir i deildi. Krsye kp alabildiine konumak kolayd. Ama sorular, her sorulan cevaplandrmak zor iti. Kyl deyip gememeli, o ne arkl erknharptir! Biey sorar, adam znk diye oturtur, partinin o blgedeki itibar iki pa13 ralk olur. Bunun iin, dolalacak yerlerde halkn sorabilecei btn sorular hesaplanarak, ona gre bir iktisat doktoru, bir hukuk profesr, bir maliye mtehasss, bir yksek ziraat mhendisi, bir de ihtisasn Amerikada yapm doktordan be kiilik gezi heyeti kuruldu. Artk halk ne sorarsa sorsun, bu be aydn kii en zor sorular bile parti tzne gre cevaplandrabilirdi. Partinin tekilt olan her yere, bu propaganda heyetinin gelecei, hatiplerin eskiden olduu gibi krsden nutuk ekmiyecekleri, halkla konuulaca bildirildi. M... liler bu habere baya kzdlar. Konumak da, sorgu sual de oluyormu. ... ilesi Bakan, De bakalm, dedi, sincik n'olacak? Yeni icat m kard bu bizim parti? Eskiden gelirlerdi, barr arr-iard, yar anlar, yar anlamazdk, el rpar, yaa derdik, geer giderlerdi. Sincik n'olacak? Onlarnan kim konuacak, ne soracaz? Haydi biey sorduk, onlarn dediini kim anlayp, kim skecek? Manifaturac Selim Aa, Sen, bizim onlara soracamza bo ver, dedi, lf lf aar, derken ya onlar da bize biey sorarlarsa? Burda bu kadar partili var. Herkesin iinde rezil olduk gitti. Bakan, Buldum, dedi, kolaym buldum, frt frt ortaya kp her bir lfa karmak, yok. Gelenlerle kimin konuacan evvelden bilelim. yi mi? Hep birden, yi, dediler.
Kim konuacaksa, kendine gvenen ksn ortaya! Gnll kmaynca Bakan, Berber Osman'a, Crcr Osman, dedi, niye duruyorsun? Sabah akam ter durursun, ite vaktin geldi. 14 Berber Osman, Bize sz dmez Aa, dedi, bizden nde gelen yallar var. Hi kimse bu ii zerine almak istemiyordu. Sonunda Bakan, Aktar Salih'e, Bu ii yapsan yapsan, bir sen yaparsn, Salih avu, dedi. Aktar Salih kollar kabararak, Bir bama altndan kalkamam, dedi. Nuri Efendi de gelsin... Partiden, kyllerle konumak, onlarn her sorusuna cevap verebilmek iin nasl bir heyet seildiyse, burada da onlara bir eyler sormak iin Aktar Salih avula, Nuri Efendi seildi. Bakan, Beni inci iyi dinleyin, dedi, br partililere rezil olmayalm. Hepsi buraya dolar. Onlarn yannda baktnz, bir lf anlamadnz, hi anlamamcasna davranmayn. Anlam gibisine konuun. Soma onlarn anlattklarn siz evirip evirin, tekrardan kalabala anlatn... Ertesi sabah kasabaya geleceklerdi. Salih avu da, Nuri Efendi de neler soracaklarn akllarndan hesaplamlar, birbir ezber etmilerdi. Saat onda istasyondan drt otomobil M... kasabasna geldi. Be politikac, kendilerini istasyondan karlayan partililerle, parti binasna gittiler. aylar, kahveler iildi. le yemeinden nce bir konuma yapmak istiyorlard. Hukuk profesr olan politikac, Miting yasak olduundan sdece vatandalarla bir konuma yapacaz, dedi, neresi uygundur? Kahveye gidelim. Kahvenin ii de, bahesi de tklm tkhmd. Be politikac gleryzle geldiler, kahve iskemlelerine oturdular. Doktor olan, 15 Vatandalar, dedi, biliyorsunuz miting yasak. Onun iin biz krsye kp nutuk ekmektense burada ahbapa konumay daha uygun bulduk. Her ne isterseniz bize sorabilirsiniz. Sizin sorularnza cevap vermee alacaz. Kahveyi dolduranlar bu gzel szlere sevinmilerdi. Berber Osman, Parti ile Bakanna, Aman aa, dedi, hi gzmz korkuttuun gibi deilmi. Bunlar da bizim gibi, beribenzer adam gibi konuuyorlar ite... Dediklerini anlyoruz. Dur hele, dur... Daha politikaca lfa balamadlar ki... Hele biyol tutsun politika damarlar da, bak bakalm anlalr m ne dedikleri? Aktar Salih avu ayaa kalkt: Msaadeniz olursa biey soracam, i bana getiniz diyelim, neler yapacaksnz?
Politikaclar birbirlerine baktlar. Byle bir soruyla karlaacaklarm oktan hesapladklar iin, cevab da hazrd. Hukuk profesr olan partili anlatmaya balad: Hereyden nce unu arzetmek isterim ki, siyasal ve sosyal messeseleri demokrasi idealine gre gelitirecek, kuvvetler ayrlna dayanan bat rneine uygun bir anayasa yapmak, ikinci meclis, anayasa mahkemesi kurmak lzumunun btn millete anlalmasn istemekte bulunuyoruz. Objektif esaslara dayanarak yaplacak hesaplarla, her siyas parti gibi kendi effektif kuvvetine paralel aksiyon iinde enerjik bir hamleyle almakta olan partimiz, ter ve icra kuvvetleri arasnda hakem olabilecek bir koalisyona taraftar olduunu bildirmekle, ne gibi gayelerle mill iradeyi daha tam veya salam bir ekilde istihsal edebilecek usllere sahip olduunu programnda gstermitir. Aktar Salih avu, 16 Burasn anladk, dedi, bir mklmz daha var, ihepsi iyi ho ya, u bizim eltik ekimi n'olacak? Kahvede herkes kulak kesildi. Kasabann en nemli ii sorulmutu. Bu parti iktidara geerse, eltik ekimini ;ne yapacakt? Bu soru iktisat doktorunu ilgilendirdii iin, sz o sald: Size bu meseleyi gayet ak ve ilm olarak izah .edeyim. Muvazeneli bol ekonomi-politik zarureti undan da bellidir ki, d lemle mnasebetimizdeki ciddiyeti, realizmden uzak bir nikbinlikle mtaleann tipik bir numunesi de bu sene iinde ihracatmzn bir milyar iki yz milyon dolar bulduu halde, halbuki 1953'n aylk ihracat vasatisi 92 milyondur. Binaenaleyh transfer yaplanmayan borlarmzn dondurulmas lzm geldiini elbette anlyorsunuz. ile bakam, Aktar Salih avu'un gznn iine bakt. Aktar Salih avu, Anlamasna anlyoruz, dedi, biz artk o kadarn ,da anlamyacak kadar ey miyiz yani? ktisat doktoru, Durumu kfi derecede tavzih ettiimi, vatandalarm tenvir ettiimi zannediyorum, dediNuri Efendi sze kart. Kalabala dnerek: Yani hemeriler, dedi. Bey demeye getiriyor ki, -sizin iiniz olacakm. eltik te olacak, herbiey de... Salih avu, Anlamadmz biey kald, dedi, msaadenizle olursa eer, onu da soraym. Doktor olan politikac, Tahi soracaksnz, dedi, biz kalktk buraya kadar sizin sorularmz cevaplandrmak, dertlerinize bir are rbulmak, partimizin tzn anlatmak iin geldik. Nuri Efendi,
17 . Onu bunu brakn, dedi, buraya orta mektep yaplacak m, yaplmyacak m? Politikac, Onu da anlataym, dedi, parlamenter demokrasiyi en iyi bir form iinde tahakkuk ettirebilmek iin. kltrn fonksiyonunu hibir zaman unutmamak lzm olduunu bilmeliyiz. Anglo-Sakson mtefekkirlerinderr Thomas Heedly'nin u sz rehber olmaldr: Gayet kritik hallerde hkmet organlarnn otomatikman Sezarizme temayl sosyal politikann muvazeneli koordinasyon mevkiindeki roln bozmaktadr. Binaenaleyh hrriyet mcahidi John Bolinda'nn da dedii gibi bir memleket iindeki sistemsizlik, ilm mtalealar hesaba katmad cihetle sembolik bir mevki igal etmektedir. Anlald herhalde. Vatandalar, sormak istediiniz baka eyler varsar ok rica ederim, ekinmeden hereyi sorunuz. Nuri Efendi, kyllere, Anladnz ya, dedi, o iiniz de oldu gayri... Yni demeye getiriyor ki, orta okul bir tane deil ok yaplacak, lise mektebi bile yaplacak, diyor... Salih avu, ok sorduk ya, kusura bakmayn, dedi, u ttn fiyatlar ne olacak? Maliye mtehasss, Anlataym, dedi, serbest rejim fiilen ortadan kalkmak suretiyle fizik kontrollar son derece mtecazi liberasyon payna yer veren d ticaret rejiminin tatbikine imkn vermemitir. Dahil muvazenemizi ilgilendiren para ve maliye politikasn bu argman ancak u fonksiyonlarla dorultabilir. Satlmayan envanter yn ve sbvansiyonlu mubayaa, rezerve emteann amortisman da hesap edilirse, herey kolaylkla anlalr. Bu suretle size, sorduumuz bu suali de en ak bir dille ve ilm olarak 18 izah etmi bulunuyorum. Anlalmadk bir nokta kalmamtr zannederim. Salih avu, Anlald, saolun, dedi. Nuri Efendi anladklarn kyllere anlatt: __ Yani demee getiriyor ki, o iiniz de olacakm. Ttn fiyatlarn arttracaklar, ama imento fiatlarm, nal mhn, hereyin fiyatm indirecekler, iktisat doktoru, Baka soracanz, renmek istediiniz biey var m? dedi. Salih avu, Saolun, soracak hibieyimiz kalmad, dedi. Ziraat mhendisi, unu da arzedeyim, nk onu sormadnz, diye sze balad. Princeton niversitesinin beynelmilel zira mnasebetler enstitsnn tanzim ettii bir kongre raporundan renmi bulunuyoruz ki alternatifler iyice tefrik edilip maliyete iaret edilmek suretiyle bunun zerinde srarla durmak gerektirAlimanter bir karakteri haiz yni daha ak syliyeyim, dorudan doruya
geimle ilgili bulunan cret, konjonktr ayarlanmasnn kymetten dmesini mahede ettiimize dellet eder. Zannederim bu nokta da iyice anlalmtr. Nuri Efendi, kyllere, Bunu anlamyacak ne var, dedi, yani istasyondan gelen osay kasabaya kadar uzatacaklarms. O i de oldu demektir, anladnz ya... Alklar ykseldi. Politikaclar omuzlarda tand. Acele baka kasabaya gidecekleri iin yemee kalamadlar. Otomobillerine bindiler. Arabalar, omuzlarda havaya kalkt. Yaaa, var ol! sesleri arasnda otomobiller uzaklat. 19 Onun ba dman Rza Bey... nk Rza Bey, domaca, bymece yer olduu iin, akr Yakup'un zenginliini ekemez, ikidebir, Hele u yabann domuzuna bakn hele, derdi, dadan gelmi de badakini kovacak. Biz onun yrk tabanla gelip de, pamuk tarlalannda bir mecide ii durmak iin kapmzda yalvard gnleri de biliriz. Elin ulsuzunun yabandan gelip bu topraklara yerletii yetmezmi gibilerden bir de kalkp soydan eraf bir kiizade ile sidik yarna kmasna ierliyordu. Yakup Bey otel mi yaptrm, Rza Bey hem otel, hem sinema yaptryordu. Rza Bey de altta kalmyor, bir gazino, bir bar yaptryordu. Biri iplikhane mi kurdu, br dokuma tezghlar kuruyordu. Rza Bey kasabada ilk kadillak arabasn alnca, a20 kr Yakup Bey, yalnz oullarna deil, damatlarna da ald. tki beyin kaplarnn nnde renk renk, model model arabalar yatp duruyordu. akr Yakup Bey son model bir Buik arabas alp ta, Onun tm Kadillak'larm benim Byk'n bir tekerine deitirmem, diye ileri geri lf edince iin rengi deiti. Bu lf Rza Beyin kulana gitmiti. Yolda onun Byn grmiyeyim, ezer geerim vallaha, parasn komam!... diye haber gnderdi. akr Yakup Bey, Arkamdan lf etmesin, er meydan buras, dedi, ite arabalar ortada. Erkekse dtrelim! Bunu duyan Rza Bey, Sznden dnen kahpedir, dtrelim, dedi, benim Kadillak, Byn tozunu komaz datr. akr Yakup Bey'le Rza Bey'in otomobil dt-recei haberi azdan aza yayld. Memleket ikiye ayrld: Bir yana Kadillak'lar, bir yana Buik'iler... Her iki Bey'in adamlar, kendi Bey'lerinin arabasnn kazanmasn ister gibi grnyorlard ama, ilerinden de kar tarafn kazanmas iin dua ediyorlard. ddiaya girenler, bahis tutuanlar oalmt: Rza Bey, otomobil d iin t izmir'den ofr smarlam, diye ortada bir lf dolanyordu.
Birka kere araba devirmekten, arpmaktan sabkas olduu iin ehliyeti alnm izmirli ofr geldi. Esrar fazla itii zaman direksiyonun banda uyuklamaktan baka bir kusuru yoktu. Bylesi Rza Bey'in daha ok iine geliyordu. Izmir'li ofr, Arabay, uyuklarken bile srerim, diye vnyordu. 21 Rza Bey, ofre, Vurup teye geeceksin, diyordu... Delip geeceksin... Ezip geeceksin! Toz et namussuzu, paras kalmasn. Ne istersen vereceim. Ortada benim erefim var. Anladn m? erefim!... izmir'li ofr: Bu iin ucunda lm var, dedi, ama madem ortada dnen senin erefin, evelallah parasn komam. akr Yakup Bey, yerli bir ofr buldu. Vaktiyle Rza Bey bu ofr tokatlad iin ofr ona hnlyd. ofr, Yakup Bey, sen bana brak, Allann izniyle dumann savuranm, diyordu. Pazar gn meydan doldu. D yeri nceden kazklarla, tellerle evrilmiti. Rza Bey'in Kadillak' uzaktan grnnce bir alktr koptu. Maallah... Maallah! sesleri ykseldi. Kadillak gelin gibi ieklerle, renk renk ipekli bezlerle, yaldzl gelin telleriyle sslenmiti. Araba meydanda kendine ayrlm yere geldi. Rza Bey meydann bir banda, akr Yakup Bey br basndaydlar. akr Yakup Bey'in ofrn meyhaneden zorla kaldrdklar iin onun arabas ge kalmt. Buik'in klaksonu duyulunca, Yaasn Yakup Bey! diye baranlar oldu. Buik tozu dumana katarak frtna gibi geldi, ezilmemek iin kaan kalabaln arasndan geti, yerini ald. ki arabann arasnda 120 metre ara vard. Tam ortadaki iareti havaya bir el ate edince ofrler gaza basacakt. Yakr Yakup Bey'in Buik'in kurbanlk knal ko gibi donanmt. Arabann burnuna yaldzl bir ko boynuzu yerletirilmi, arkasna da Arapa bir maallah levhas 22 aslmt. Farlarn bir yanna iri bir gz boncuu, nal, bir yanma bir ba sarmsakla, bir eski ocuk pabucu teki aslmt. De balanmadan nce Rza Bey haber yollad: Ben ortaya erefimi koydum, akr Yakup ta e-Tefini koyuyor mu? akr Yakup bir ortadaki Buik'ine, bir de meydann karsndaki dman Rza Bey'e bakt, Benim erefim ite ortada, dedi, erefime!... Ki-minki paralanr ezilirse o artk bu memlekette durmasn! Geni topraklar paylaamayan iki zengin decek otomobilleriyle ortaya ereflerini koymulard. akr Ya-kup'un bir gvendii vard. illi Hoca Buik iin bir muska yazmt. Herkes biliyordu, bu muskay zerine takann harbe bile
girse vcuduna mermi, arapnel, top ilemezdi. Deil Buik, Alman tank olsa ilemez... akr Yakup Buik'e son bir defa daha bakt. illi Hoca'nn verdii muska gizledii yerde duruyordu. Bu akr Yakup besbelli herkesi sersem sanyordu. Elin yabandan gelmi akr Yakub'u, eyh sllesi ocak olmu illi Hoca'y bilir de, bu memleketin eraf Rza Bey illi Hoca'y bilmez mi? Kadillak'n radyatrnn iinde de illi Hoca'nn bir muskas vard. aret verecek adam tabanca elinde ortaya kt, ki ofr de hazr olduklarm bildirdiler. Tabanca patlad-;lki yandan iki homurtu duyuldu. Btn olan biten bir dakikann iinde olmutu. ki araba, iki douken horoz gibi birbirinin zerine atld. Bir arpma... ki motorun homurtusu... Seyirciler bir lk koyverdiler, kimisi ban iki elinin arasna ald. Sanki iki araba son hzla birbirine arpnca baka biey mi olacak sanyorlard? Ne Buik, ne Ka-idillak kavgadan kamt. imdi iki araba da para para 23 birbirlerinin iine girmiti. Yamr yumru olan iki karoseri-paralanan motrler yere serilmiti. akr Yakup Bey, Eyvah, erefim!... Ama onunki de... diye sylendi. ikisi de arabalarna binip ayr ynlerden gittiler. ofrlere biey olmamt. Yerde hl benzin buusu tten kzgn motr seyredenler yava yava dald. Birbirine dman iki Beyin iki ofr glmsyor--du. izmir'den gelen, brne, i oldu arkada, dedi, burnumuz kanamadan atlattk. br, Ben, dedi, bizim Buik'in yeni motorunu dn" istanbul'a gnderdim bile... izmirli, Ben de... dedi. Sonra bir kahkaha att, yerdeki paralar gsterdi: Heriflerin erefine bak, para para oldu. izmirli bir ifte ktl sard, esrarl cigaradan derin bir nefes ekti, arkadana ikram etti. O da sigarada uzun bir nefes ekti. 20 bin'i kvrdk, dedi. Yere serilmi vidalar, paralar ayayla iterken il--li Hoca'nn muskasn buldu, izmirli ofr de radyatre bal muskay kard. Kk muska bir gen biiminde beze dikiliydi. Bezi skt, iinden balmumlu bir bez kt. Bezi de anca gazeteden koparlm bir para. Izmir'li ofr, Vay anmussuz, dedi, gazete parasn muska diye yutturmu. Elindeki gazete parasn okumaya balad: 24 Devlet borlarmzn tutar 982 milyon, rehinde olan 113 ton altn karl alman bor 356, ticar arierler 322, kredili ithalt 800, ekipman kredi anlamalar 733 milyon Trk liras olmak zere, d ticaret bor tutar 3 milyar 500 milyona yakndr. Adanal ofrn muskasndan kan gazetede de unlar yazl idi:
ehirde otobs buhran son haddini buldu. Dviz olmad iin Belediye otobs getiremiyor. 25 AKACI NSANLAR Hayat acdr beyler. Hayat, dikenli bir yoldur. Hayat... Benim tam dolu defterim var, bu defterleri hayat felsefesiyle doldurdum. imdiye kadar, onaltbin u kadar, hayat udur, hayat budur, hayat yledir, byledir diye, defterime hayat stne byk lflar yazdm. Hayat bir straptr. Hayat dik ve sarp br yokutur. Hayat akan bir sudur. Hayat bir tiyatro sahnesidir. Son defterimin en sonuna da hayat iin unu yazdm: Hayat nedir? Evet, ite byle... Hayat acdr beyler. Anlataym da, hayat ac m, deil mi, siz syleyin. iim gcm yoktu, mirasyedi olduum iin deil, i bulamadmdan, iki gndr suyla, havayla yayordum. Parkta oturmu, hayatn ne olduunu dnyordum: Yanmdaki adam gazetesini okuduktan sonra katlayp cebine koyarken, Msaade eder misiniz? dedim. Adam gazeteyi uzatt. Hemen kk ilnlara baktm, ilnlardan birini okuyunca iime bir umut geldi- Her yata kadn, erkek ii aranyordu. Gazeteyi adama verdim. Vakit kaybetmeye gelmezdi. Son gcm topladm, koar gibi ilndaki adrese gittim. ehrin byk i ve ticaret yerinde 26 kocaman bir hann beinci kat; azarlarlar, paylarlar diye asansre bile binemedim. Beinci kata geldiim zaman yorgunluktan merdiven basamana oturup kaldm, i is-tiyeceim 18 numara karmdayd. Bir sr insan ieri ririp kyordu. Girenler umutlu, kanlar kzgn, ask suratlyd. verenlerin karsna canl kabilmek iin epey dinlendim. 18 numaral kapdan girdim. Karma ilk kana, Gazetede bir iln grdm de... dedim. Odacya benzeyen adam, eliyle, eri gir, bekle! iareti verdi. Salonda sandalye ve koltuklar doluydu. Alt kadn, sekiz de erkek oturuyor, be kii de ayaktayd. Benim gibi zavall birine sordum, Acaba ne iiymi? dedim. Bilmiyorum, dedi, srayla ieri alyorlar ite... Kimisi on dakika, kimisi yarm saat kadar ierde kalyor. Sonra bara ara dar frlyor. Demeye kalmad, beklediimiz salondan ieri alan kap, kt diye ald, yz domates gibi kzarm, ter iinde, iman bir adam dar kt. Namussuzlar, alaklar! Reziller!... diye bararak gitti. Her halde ie almadlar da, ona kzm! dedim. Yanmdaki adam, Galiba, dedi, her kan ite byle bara bara kyorKapc, Sra kimde? diye sordu. ok ssl, boyal gen bir kadn,
Bende, dedi, krtarak ieri gkdi. Benim gibi bekleyenlerden birine, Acaba ierde ne yapyorlar? diye sordum. 27 imtihan ediyorlar, zannederim, dedi. Aklmdan, okulda rendiklerimi geirmeye baladm. Buras bir ticaret ii yazhanesi olduuna gre her halde hesaptan imtihan edeceklerdi. imden kerrat bir kere tekrarladm. Sonra iskonto, faiz hesaplarnn nasl yapldm dnmeye balamtm ki, ierden bir kadn l geldi. Kap kanad geriye arpt, kadn al al, moru mor dar frlad. Ahlkszlar! Namussuzlar! diye bararak gitti. Ak kapdan darya kaln, kalabalk, rahat erkek kahkahalar geliyordu. Acaba kadna biey mi yaptlar? dedim-Yanmdaki, Zannetmem, dedi, biey yapm olsalar bar-mazd. Belki zor biey sormulardr. Bir delikanl, Evet, dedi, kadn zora gelmi olacak. Yanmdaki adam, Erkekler de baryor birader, dedi. Odac, Sra kimde? diye sordu. Az nce kan kadn iin zora gelmi olacak! diyen delikanl ieri girdi. Ben yine, aklmdan mrekkep faiz hesaplarna balamtun ki, demin ieri giren delikanl feryat ederek dar frlad: Bu ne biim i! diye bararak, kendini merdivene att. Yanmdaki adam, Bu delikanl, deminki kadn kadar bile dayanamad, dedi. Benden soma ie girmek iin drt kii daha gelip sraya girmilerdi. Bir yandan da yenileri geliyordu. Sras gelip ieri giren, be on dakika sonra kan-ter iinde, surat kpkrmz, bara bara, sverek dar frlyordu. 28 Bir grnp, sras geleni ieri soktuktan sonra kaybolan odacy yakaladm. erde adama ne yapyorlar? diye sordum. Glerek, Tecrbe yapyorlar! dedi, gitti. htiyar kadn da, ihtiyar erkek te brleri gibi canlarn kurtarmak istercesine dar frladlar. Bara ara gidiyorlard. erden her insan knda ak kalan kapdan ierdekilerin kahkahas geliyordu. Herkes byle bara ara kp gittike bir yandan seviniyordum. Demek ki onlar ie almyorlard. Benim ie girme ihtimlim artyordu. Ama bir yandan da korkuyordum. erde nasl bir tecrbe yapyorlard ki, btn bu insanlar kfrederek dar frlyorlard. Korkmaya balamtm. Eer iki gndr a olmasam, ii de, tecrbeyi de, imtihan da brakp gidecektim. Ama, belki ie alrlar umuduyla korku iinde bekliyordum. Benden nceki ihtiyar, rengi kl gibi kapdan kt. brleri gibi barp armaya derman kalmamt. erde ne yapyorlar amca? diye sordum.
Aman sorma, git te gr! dedi. Kapc, Sra kimde? diye sordu. Sesimi karmadm. Benden sonraki, Sra sizin! dedi. Siz buyurun, benim acelem yok, dedim. Olmaz, ben kimsenin srasn alamam! dedi. Kerata, tramvayda, otobste olsa sra sayg dinlemez, beni omuzlar geerdi. Rica ederim buyrun. Yooo... Vallahi olmaz, nce siz buyrun! Kapc arkamdan itti. Kapy kapad. imden Allaha dua ediyordum: 29 Hey Yarabbim! Sen beni mahcup etme! Sen bana kuvvet ver! Tecrbe midir, imtihan mdr, unu bir yzmn ak ile atlatp bir i g sahibi olaym... ieri girdiim zaman belki alktan, belki korkudan gzlerim karanyordu. Buras, dayal deli koskocaman bir yazhaneydi. erde, sayamadm ama, belki on kii vard. Benden nce kana hl kahkahalarla glyorlar, glmekten gzlerinden akan yalar siliyorlard. Hepsi de iman, gbekli, gerdanl insanlar olduklarndan glmek onlara yakyordu. st caml kocaman bir masann arkasnda oturan adamn karsna getim. Adamn bana ilk sorusu, akay sever misiniz? oldu. ie girebilmek iin acaba ne cevap vermeliydim? Adamlar teker teker szdm, ilerinden hi benim gibisi yoktu. Hepsi de iyi giyimli, iman, besili, yanaklarndan kan damlayan insanlard. Bu adamlar herhalde akay seviyorlardr diye dndm, zoraki bir glmseyile, Elbette akay severim efendim, hem de ok severim, dedim, hi akay sevmeyen insan olur mu? Madem ki akay ok seversin, otur u koltua, dedi. Alktan ayakta duracak halim yoktu ama, saygl davranmak iin, Ayakta dururum efendim, dedim. Yoo, olmaz. Madem akay seviyorsun, oturursunakayla oturmak arasnda bir ilinti bulamadm ama, sz dinlemi olmak iin, Teekkr ederim, dedim, oturdum. Yoo, yoo, ona deil, u koltua otur. Gsterdii koltua oturdum. Burada grdn herkes, hepimiz ok akacyz, dedi. 30 ok gzel efendim. Bendeniz de akaya baylrm. Adam sadan, soldan konumaya balad. Arasm bana sorduklarna ksa, terbiyeli cevaplar veriyordum. Ama bana bieyler oluyordu. Affedersiniz, oturak yerimden bir scaklk bast, olur ey deil. Gittike scaklk artyor. Artk bu scak deil, ate... Kzgn tavaya konmu kestane gibi, altmdan doru kebap olmaya baladm. Allah Allah... Acaba hasta mym? Benim bildiim, insana ate, altndan deil, bandan gelir. Saa sola kvranyorum, olmuyor. Ben kvrandka, onlar da bana bakp bakp glyorlar. Zaten adamlar akac, benim
halim de glnmiyecek gibi deil ki... Canm yanyor ama, ben de onlara bakp glmee balyorum. Altmdan yle bir ate geliyor ki, sanki tutuacam. Karmdaki, Ne o, rahatsz msnz? dedi. Hastaym desem, belki ie almaz, onun iin, Hayr, shhatim yerinde, turp gibiyim, dedim. Neden yle kvranyorsunuz? Adamlar kahkahadan krlyorlar. Bir bahane bulmak iin, Affedersiniz, dedim, fistlm var da... Msaade ederseniz ayakta duraym, oturamyorum. Artk glmekten yerlere yatacaklar- Her tarafmdan terler boanyor. Alnmdan akan terleri sildim, ayaa kalktm, Ne glp duruyorsunuz? diye baracam, ama adamlar akac, ya beni ie almazlarsa... Masadaki adam zile bast gelen odacya, Beye bir ay getir, dedi. Buna sevindim. Demek ki, beni beenmilerdi. Alktan karnm gurulduyordu. Scak ay iersem, alm bastrrd. Odac ay getirdi. Ben ayaktaydm. Barda lime aldm, iki kesme ekeri aya atar atmaz puff diye ay kpkler saarak havaya fkrd. Neye uradm 31 ardm. Elimden barda zor attm. stm bam kpkl ay iinde kalm, ellerim scak aydan yanmt. Herhalde bir pot krmtm. Adamlar glmekten artk yerlere yuvarlanyorlard. Dorusu glnmiyecek halde de deildim. ilerinden biri kahkahalar arasnda, u karki kapy a da, masann stnde bir dosya olacak, onu getir, dedi. Adamn gsterdii kapy atm, dosya falan yoktu. Arandm, tarandm, yok... Hay Allah, yok desem, acaba beceriksiz mi derler? Korkarak, Yok efendim, dedim. Hl glen adam, Buradaym, gel! dedi. Tam gelirken, Aman, kapy ak brakmsn, dedi, hemen kapa! Kapy kapadm. Bu sefer baka biri sormaa balad. Ama, sorularna cevap veremiyorum ki... Bir haprk tuttu beni. Btn terslikler stste geliyor. Adnz ne? Adm... hap... hap, hap, hap uuu... Me, mem, Meh... hap, hap, hapuuuu... Adm Mehmet... uuu!... Adamlar yerlere yuvarlanyorlar. u bama gelenlere ne diyeyim bilmem ki?.. Tam krk ylda bir i kt, yok oturak yerime ate basar, yok ay dkerim, hapr-rm... Ka yandasnz? Ki... ki, ki, hapuuuuu!... Krk bir. Hapuuuu... Glmekten boulacaklar, ilerinden biri, Karda musluk var, git suratn yka! dedi. Yzm ykaynca biraz aldm, haprk kalmad
ama, bu sefer balad gzlerim sulanmaya... Gz sulanmas deil, basbaya hngr hngr alyorum. Olur ey 32 deil, bi bama gelmemiti. Acaba alktan m, bilmem ki... Maskara oldum gitti adamlara... Byle sakar, bir haprr, bir zrlar adam ie alrlar m? Neden alyorsunuz? Ben mi? Bilmem... Annem rahmetli... Bir glyorlar, bir glyorlar ki... Lf deil, hngr hngr alyorum. Bir tanesi, dolaptan bir ie kolonya kard. Biraz koklayn, alrsnz, dedi... Avucuma dkt kolonyadan derin bir nefes aldm. Galiba sinir kolonyasym. Oooh, iim ald. Bende bugn mutlaka biey var. Bu sefer de hkrk tutmasn m? Hk, hk... Adamlar bana deli diyecekler. Bir alar, bir haprr, bir hkrr. Hl ne diye kovmuyorlar bilmem... Ne i yapardnz? n... hyk... ce... hyk... boyaclk... hyk. Aman, yeter, sus! diye baryorlar- Glmekten lecekler. u dolab aar msnz? Dolabn kapsn aarken sanki top patlad: gmm! Ben korkudan yere yuvarlandm. Olursa bu kadar terslik olsun. Artk ie filn almazlar. Biey deil, adamlan gldre gldre ldreceim. lerinde en irisi masann stndeki tozu fledi. Biraz sonra da boulur gibi kahkahalar arasnda, Neye kanyorsunuz? diye sordu. Vallahi temizim, dn ykandm ama, bilmem nedense bir kanmadr geldi stme. Pire desem deil, pire insann bir yerine girer. Benim her tarafm kanyor: Hart, hart, hart... En yal olan, Tahsiliniz ne? diye sordu. Edebiyat Fakltesini bitirdim. 33 Kulan azma yanatrd, Hzl syleyin, ar iitirim, dedi. Kulanda, ar iitenlere zg let vard. Bir yandan hart, hart kanrken, bardm: Edebiyat Fakltesi... Ha?... Azm lete yaptrdm: Edebiyat... derken, adamn kulandaki letten suratma fskiye gibi su fkrmasn m? Neye uradm ardm. Olduum yerde ykldm. Buras yazhane deil, perili evdi. Alktan da gzlerim dnmee balad. Yalnz ben deildim yerde. Onlar da glmekten yerlere serilmilerdi. Bir zaman kahkahadan sara nbeti geirir gibi yerde debelendiler. Neden sonra kendilerine
geldiler. Ayaa kalktlar- Artk glmyorlard. Hepsi birer cidd i adam olmulard. aka maka kalmamt. Bir tanesi, Aferin, dedi, ok iyi dayandn. imdiye kadar belki krk kii geldi, hibiri sonuna kadar dayanamad. Hatt ilk tecrbede kaanlar bile oldu. Anlamadm beyefendi, neye dayandm? Amerikada aka malzemesi iml eden bir fabrika var. Bize i teklif etti. Baz aka malzemesi gnderdi. Evet?... Bu akalarn bazs ar oluyor, tehlikeli oluyor. Onun iin nceden bir tecrbe yapmak istedik. Sonra birbirleriyle konumaya baladlar: Amerika'da bu eyalar satan tam 10 bin maaza; varm. Evet, evet... Senede 20 milyon dolardan fazla ciro yapyorlarm. Burada da iyi sat olacak... Tecrbe de gsterdi ki, hibir tehlikesi yok. Fabrika bize elli kalem mal teklif ediyor. 34 brlerinden de istiyelim. Bu ite kazan var. nk bizim halkmz Amerikallardan daha akacdr. Biz akay seven insanlarz. En yal ve en imanlan, ktipleri olduunu tahmin ettiim birine, Not et, dedi, iki bin tane sandalyeye konacak k kzdrma levhas, on bin kutu kant tozu, be yz sandk hkrk kolonyas, be bin dzine su fkrtan sar leti, yirmi bin ie gz yaartc su, be ton deli eker, otuz bin kutu patlama kapsl... Hepsini yaz, hemen gndersinler. Beni takdir ettiklerine gre herhalde ie alm olacaklard. Ama dorusu, iimin ne olduunu anlayamamtm- Kendi aralarnda konuurlarken beni bir kenarda unutmulard. Benimle en ok uraana, Beyefendi, dedim, acaba ie kabul olundum mu? Haaa, dedi, bak seni unutmutum. Evet, isteklilerin iinde senden daha dayankls kmad. Seni ie aldk. Ktibine dnd: Muhasebeciye syle, vezneye sylesin, bu adama iki buuk lira versinler. Sonra bana, Bizim irketimiz, Amerikadaki fabrikadan her ay bu aka malzemelerinin baka eitlerinden getirecek, dedi. Sen her ayn nde burada bulun. Yeni gelen aka letlerini zerinde tecrbe ederiz. Sonra gider vezneden iki buuk liram alrsn. Her aym , unutma!... H hu... diye gldm. O da gld: ok akacsnz. Ben de akay ok severim. Glyordum. O da glyordu. A ma ama, btn gcm toplayp herifin burnuna bir yumruk indirdim, 35
geri geri gitti, knn stne dt. Burnundan f, diye kan fkryordu. brleri de armlard. Size kk bir aka yaptm, dedim. Ama byle de aka olmaz ki... Bu eek akas... Ne yapalm, biz fakiriz. Ayda kazanacamz iki buuk lira ile sizin getirttiiniz aka oyuncaklarndan alamayz ki... Sizin hatrnz iin, aka da m yapmyalm? Aletsiz aka ite bu kadar olur. Kapy, at diye kapadm, ktm. Hemen evime gittim- i hayat felsefesiyle dolu defterimin en sonuna unu yazdm: Hayat ac bir akadr. 36 ALIN TER Onu grmiyeli ancak yl olmutu. Sevdiim bir arkadat. Nasl sevmem, yoksulluk gnlerimizde sefaletimizi dostasma blsmstk. Bir simidi, ikimiz bir bardak ayda slatr yerdik. Bana eski bir pardes vermiti. Pan-talonum, ceketim delik deik olduu iin, btn bir yaz scanda o kaln pardesy srtmdan karamam, kaplca musluu gibi zrl zrl terlemitim. Bana, bir okul arkadam, al u paray da bir i yap, diye iki bin lira vermiti. Btn hayatmda i denen eyi beceremediim iin, iki bin liray gtrp onun avucuna brakmtm. O kendisini mthi, esiz bir i adam grrd. Onu benden nce tanyanlar da yle sylyorlard, istanbul'un karaborsa kralym. Emri altnda krk-elli karaborsac alrm. Gnde temiz para bin, iki bin lira kazanrm. Sonra bir tersi dnm, meteliksiz kalm. Benim de hu-yurndur, nerde tersi dnenler, nerde mirasn yiyip meteliksiz kalanlar varsa, onlar arayp bulur, onlarla arkada olurum. Onu tandm zaman, belki stste on defa ifls etmiti. Artk yle olmutu ki, bir alacakls karsna kp parasn istese, kovard. Ama hibir zaman zengin olmak umudunu yitirmedi. 37 insann ii ters gitti mi gider. Bir eski okul arkadamdan alp verdiim ikibin lira da onu dzeltmedi. Bu baarszl ne ben onun bana kaktm, ne de o benden dostluunu esirgediSonra ben o iki bin lirann deyebildiim kadarn -be, o eski arkadama dedim. Araya pek ok olaylar girdi. Dostluumuzun aras soudu. Birbirimizi kaybettik. Geende baka bir arkadala konuurken sz dnd dolat ona geldi: imdi grme onu, dedi, zengin oldu. Deme yahu... Vallahi... Gnde bin liraya para demiyor. Hadi canm. . zel arabas var, ofr var. Nasl oldu? Basbaya oldu ite. Bir telefonda, gn oluyor, on bin lira kazanyor. Alay m ediyorsun?...
Bir han yaptrd, bir de apartman yaptryor. nsann bitrl inanas gelmiyor. ylda btn bunlar nasl olur? Ben gece gndz alyorum da bodrum katndaki evimin kirasn bile zarzor veriyorum. Bir de stelik, Ne kadar eski borcu varsa dyor! demesin mi? Aklma u bizim eski hesap geldi. Kendisine bir mektup yazdm. Belki hatrlarsn, dedim hani u... Hatrlam. Bir adam gnderdim, paray verdi. Kendisiyle telefonda konutuk. Sen neye bana gelmiyorsun? dedi. Yahu, dedim, ben zten uursuzun biriyim. Kendime faydam yok, sana bari zararm dokunmasn. Eskiden geliyordun, dedi. 38 Eskiden sen de benim gibi meteliksizin biriydin, dedim, kaybedecek neyin vard? ok srar etti. Kalktm gittim. Byk bir handa be alt odal yazhane tutmu. Kapsnn zerinde Aln teri -ithalt, ihracat, komisyon ileri yazl. Beni ok iyi karlad. Arabasna bindik, le yemeini yedik. Baka bir ticarethanesi daha varm. Onun da ad Aln teri ticaret evi. Aman arkada, dedim, yl iinde btn bunlar nasl yaptn? Alnmn teriyle. Kimbilir ka bin lira olan arabay gsterdim: Ya bu? Alnmn teriyle! Sonra beni kendi hanna gtrd. Onun da kapsnda Alm teri han yazl. Bir han daha yaptryormu, ad Kk alm teri han. Akam zeri, yine otomobiliyle apartmanna gtrd. ardm, kaldm. kier daireli sekiz katl bir apartman. Her dairede alt oda var. Kapdan girerken bam kaldrp baktm: Ahn teri apartmam yazyor. Artk dayanamadm, Bana bak, dedim, sen bu ticarethanelerinin, hangarnn, apartmanlarnn adlarn deitir. Neden? Deitir ite... Ne koyaym? drar ticaret evi, Byk idrar han, Kk idrar han, drar apartmam koy. Tekrar, Neden? diye sordu. Neden olacak, dedim, almaktan yalnz aln:m .deil, koltuk altm terliyor, imanm gevriyor, hl bir ev 39
kirasn veremiyorum. Senin alnn Karakulak suyunun kayna olsa ylda bu kadar terlemez be!... Seninkisi alm teri deil, sidik... Durmadan f f bira isen, ; ylda bu kadar idrar bile gelmez insandan... Allahasmarladk demeden ayrldm. Daha alacam be yz lira var. Adam gndersem acaba verir mi? Eer vermezse yandm. Be yz liray karmak iin daha byle elli yaz yazmam gerekecek. Epiyce alnm da, altm, da terliyecek demektir. 40 NE GZEL MEMLEKET ki komu memleket arasnda bir ticaret anlamas yaplacakt. Bu maksatla komu memleketlerin birinden bir ticaret heyeti br memlekete geuniti. Misafir ticaret heyetinin bakan kendi memleketini gngnne rapor gnderiyordu. Aada bu gnlk raporlarn evirisini bulacaksnz. 3 MART 19... Hava alannda uaktan indiimiz zaman bizi gmrk memurlarndan baka karlayan olmad. Memurlar bavullarmz, valizlerimizi didik didik arayp taramaya baladlar. Biz, bu hareketin protokola aykr olduunu, ticaret heyeti olduumuzu, eyalarmz aryamyacakla-nn syledikse de, gmrk memurlarna anlatamadk. Belgelerimizi gsterdik, para etmedi, muayeneden soma iki saat kadar bekletildik. Gelen giden olmad iin ne yapacamz bilemiyorduk. Gece iin kendimize bir otel aramaya karar verdiimiz srada bizi beyz kiiye yakn bir kalabalk karlamaya geldi. Karlayclarn banda bulunan zat, 41 Biz sizi deniz yolu ile geleceksiniz diye sabahtan beri iskelede bekliyorduk, dedi. Pek akacsnz, diye cevap verdim. Bu zatn bizim memlekete denizden yol olmadn bilmemesine elbette imkn yoktu. Gmrk memurlarndan ikyet ettik. Pek nzik ekilde zr diledi: Sizi, bizden sanmlar. Bir kaak etesi geliyor diye ihbar olmu da... Sonra glerek ekledi: Sizi yabanc yerine koymamlar, bizden saylrsnz. Teekkr ederiz-Karlayclarn banda gelen zat, Sizi ancak be, alt yz kiiyle karlayabildik, dedi. Neden bu kadar kalabalk? diye sormama vakit brakmadan, nk, dedi, gazeteciler Amerika'dan gelen bir artisti karlamaya gitmiler. Vekil bey de propaganda gezisinde, mstear bey al treninde, Umum mdr de barajda. Vali, pazar' teftie kt. Protokol mdr garda Babakan uurluyor. Mektupu ile Hukuk ileri mdrn bu sabah emekliye ayrdlar. zel kalem mdr, grlen lzum zerine izinli gnderildi. U. Mdr muavini shh sebepten istifa etti. Kala kala bir ben kaldm. Onun iin bu kadar az kii geldik. Yoksa onbe yirmi bin kii ile sizi karlardk. Zatliniz kimsiniz? diye sordum.
Ben, Vekletin mstear muavininin birinci ube mdr vekilinin sekreter yardmcsna veklet ediyorum. Eer Veklet emrine alnmazsam, shh sebepten istifa ettirihnezsem, mecbur izine gnderilmezsem, grlen lzum zerine iten karlmazsam, vazifeden affedilmez-sem, u dakikada bu ile megulm. 42 Otomobillere binerken, Karlama trenini denizde hazrlamtk, dedi. imdi hep beraber sahile gidelim. Orada tren yapldktan sonra istirahat edersiniz. Sahilde arabalardan indik. Kayklara binerek akta duran yata ktk. Yat> iskeleye yanaamad iin, biz kayklarla yata yanatk. Yat hareket edince, bizi bayraklarla donatlm gemiler karlad. Sahilden krk bir pare top atld. Tekrar sahile geldik. Rhtm zerinde yirmi ile yirmi be ya arasndaki kk kz ocuklar (!) bize buketler verdiler. zerlerinde Ho geldiniz! yazl, mee dallar ve al sprgesi otlariyle ssl taklarn altndan geerken kurbanlar kesildi. Bandonun nnden geerken fotoraflar ekildi. Alklar arasnda misafir kalacamz otele geldik. 4 MART 19... Otelde, gazetecilerin basknna uradk. Fotoraflarmz ektiler. Memleketimizi nasl buldunuz? diye sordular. Biz de her gittiimiz geri kalm lkede, her zaman, her yerde olduu gibi, Fevkalde... Harikulade... Cennet gibi... Kalknmalarnza hayran olduk. Bizim iin sizden alnacak pek ok dersler var... dedik. Gazetecilerden biri bana, En ok hounuza giden ne oldu? diye sordu. Ben, nasl cevap verilirse holarna gideceini nceden rendiim iin, i kebaplarnzla, dolmalarnza, bir de baklavanza bayldk, dedim. Gazeteciler tam ayrlaca srada ilerinden biri, 43 Siz ne oynuyorsunuz? diye sordu. Oyun sevmem, dedim. Yzme tuhaf tuhaf bakt. Cidd sylyorum, hayatmda hi oyun oynamadm, dedim. Bizim heyetteki arkadalardan birine dnd, Siz nerede oynuyorsunuz? dedi. O da oynamadn syleyince, baka birine sordu, Mata kimler oynayacak? Ne ma? dedik. - Siz Magsonar futbol takm deil misiniz? Hayatmda bu denli akac insanlar grmedim, ilerinden biri, Yok canm, bunlar futbolcu falan deil, dedi, bunlar Monako'dan gelen gre takm... Baka bir gazeteci de,
Yok yahu, dedi, grmyor musunuz, heriflerin suratlarm, bunlar besbelli Honolulu'dan gelen operet artistleri... Biz, gazetecilere ticaret heyeti olduumuzu anlatnca, yleyse sabahtanberi ne diye bizi megul ediyorsunuz?... dediler. Kendilerinden zr diledik5 MART 19... Geceki ziyafet pek neeli geti. Ziyafet sofrasnda bir zat ayaa kalkarak, iki memleket arasndaki kltr, ticaret, tarih, corafya, kozmografya, kimya ve hesap mnasebetlerinden ve kader birliinden bahsetti. Ve kadehini erefimize kaldrd. Btn kadehler havaya kalkt srada, birdenbire elektrikler snd. Ksa bir aknlktan sonra, herkes dar frlad. Biz neye uradmz armtk. 44 Kontak!... Kontak!... diye baryorlard. nce bize bu yaplan, bu memleketin bir gelenei, akas, srprizi sandm. Bir sre sonra elektrikler yand. Nzik bir zat, ok affedersiniz, dedi. Biz elektrik kontak yapt sanmtk. nk arasra byle kontak olur. Halbuki kontak deilmi. Neymi? diye sordum. Bu sefer sigorta atm, dedi... Tekrar yemee imee baladk. Yine lmbalar snd. Bir kama, koumaca daha oldu. Karanlkta yakaladm birine, Kontak m, yoksa sigorta m att? diye sordum. Deil, dedi, bu sefer, cereyan kesildi. Ne kadar srer? Belli olmaz. Bazan uzun srer ama, bazan da bir iki saat iinde onarnlar. Bereket versin ok ihtiyatl insanlar olduklarndan hemen gaz lmbalar geldi. Fakat lmbalarn gaz yoktu. Bu sefer, amdaardaki mumlar yakarlarken cereyan geldi. 6 MART 19... Bu gece sabaha kadar sanat gsterisi yaptk. arklar sylendi, sazlar alnd, dorusu pek gzel elendik. 11 MART 19... Dn, mzeleri, antlar gsterdiler. Bugn de yeni alan fabrikalar dolatrdlar. Yarn da ehri gezdirecekler. Henz ticaret konumalarndan lf yok. Ayp olur diye biz de biey sylemiyoruz. Herhalde bir programlan vardr. 45 16 MART 19... Buraya ticaret andlamas iin geldiimizi hatrlatmamzn doru olup olmadna bir trl karar veremiyorum. Bu hususta emirlerinizi beklerim. Dn gece sabaha kadar erefimize muazzam bir ziyafet verildi. Bugn okullar gezdirecekler, akama baka bir ziyafetteyiz. 19 MART 19...
Dn gece yarsndan sonra yirmi alt otomobille Su-lukule denilen yere gittik. Sabaha kadar elendik. Size bu raporu uyku sersemi yazyorum. 20 MART 19... lk gnler bizi elencelerle, balolarla, ziyafetlerle, ikilerle iyice serseme evirip ylece mzakere masasna oturtmak, kazklamak istiyorlar, diye kukulanmtm. Yanlmm. haftadr buradayz. Mzakerenin lfn bile eden yok. 25 MART 19... Bugn U. Mdre andlamay ne zaman yapacamz sordum. ararak, Ne andlamas? dedi. Ticaret andlamas, dedim. Bsbtn arnca, kendilerine akladm. O zaman, Yaaa, siz ticaret heyeti miydiniz? dedi, biz sizi baka bir memleketin yardm heyetiyle kartrmz. Akama yine erefimize bir ziyafet var. 1 NSAN 19... Dn gece bizim heyetten kii ok sarho oldu. Biz de zeybek, iftetelli oynamasn rendik. Ziyafetle46 de, hopluyor, zplyor, gbek atyoruz. Ticaret meselesini bir kere daha hatrlattm. Kolay canm. Biz size palamut, ttn, pamuk, fndk satarz, siz de bize kahve satarsnz, dediler. Bizde kahve yok, yetimez, dedik. yleyse buday satn! dediler. Biz buday alt ay nce sizden satn almtk, dedik. Zarar yok, artan bize satarsnz, dediler. ok akac insanlar. Ertesi gn gazetelerde resimlerimiz kt. Altnda yle yazyordu: Dost komu memleketle ticaret andlamas yapld. Yeniden 500 milyon dolarlk kredi atlar. Zarur ihtiyalarmzdan dudak boyas, zpzp, nalmh, sapan lstii gnderecekler. 20 NSAN 19... Geri dnmemiz iin yksek emirlerinizi aldk. Fakat ticaret heyetimiz bu memleketin havasma o kadar alt ki, artk dnmemize imkn yoktur. Yiyoruz, iiyoruz, eleniyoruz, oynuyoruz. Bu sebeple toptan uyrukluk deitirerek bu gzel memlekette kalmak kararn verdiimizi sayglarmzla arzederiz! 47 LERGELEN ADAMLAR K kasabas hudut zerinde, dou illerimizden bi-rindedir. K alt - yedi ay srer, Hem de karl, frtnal, tipili bir kara ktr.
www.cizgiliforum.com
Sayfa 23
kttidar Partisi Merkez ynetim kurulu aralarnda iyice dnp tamp en uzak, en kk kurulularna, bucaklarna, ocaklarna kadar gndermek iin bir genelge kaleme aldlar. K kasabas Parti Bakan Merkezden gelen genelgeyi okuyunca eli aya birbirine dolat. Sanki hemen kap alp parti ilerigelenleri ieri gireceklermi gibi yrei kt kt atyordu. K kasabasnm Parti ile Kurulu topland. Kendini toparlamaya alan Bakan, Ynetim Kurulu yesi ve Ta mahalle muhtar ve Modern Palas otelinin sahibi Hsn Efendiye, Bay Hsn, dedi, (Resm konumalarnda arkadalarna Bay derdi), u mektubu okuyalm bir. Otelci Hsn Efendi genelgeyi okudu- Belediye Bakan Haydar Bey, Geliyorlar! dedi. 48 Ben de yle anladm, bu mektuptan o anlalyor, geliyorlar!... Merkez, genelgede baz eyler soruyor, bunlarn cevaplandrlmasn istiyordu. stenilen cevaplar madde madde verilmiti: 1 Kasabamzda partimize kaytl be bin ye olup, bunlarn hepsi de icabnda partimize canlarn fedaya hazr ve amade olmakla beraber parti aidat verenlerin yeknu ise elli kiiyi pek ok gememektedir. 2 Yksek emirleriniz bamzla beraber olup, muazzam bir karlama treni hazrlanarak, her gn istasyona ilkokul mektebinin ocuklar yeni elbiselerini giymi olarak karlmakta ve btn ky muhtarlarna, kylerindeki eh aya tutanlarm mevcutlu olarak istasyona gnderilmeleri bildirilmitir. Ayryeten komu kasabalardan bir insaniyetlik olmak zere, er beer bin kiilik yardmc olaraktan kuvvet gndermeleri, yarn aym i balarna gelince bizim de kendilerine yardm edeceimiz bildirilmitir. 3 Kasabamzda partimiz, iki adet futbol topu oyunu iin kulp aaraktan genleri sinesinde toplamtr. Kasabamz terifinizde bu iki genlik takm arasnda, huzurunuzda bir ma msabakas yaplmak iin her gn tlimler icra olunmaktadr. Bundan baka, ayryeten yine genlii sinesinde toplayan iki tiyatro kumpanyas terbiyev mahiyette dram piyesleriyle, son derecelerde ahlki komedilere balam olup, yine terifinizde huzurunuzda bu temsil oyunlar gsterilecektir. Cevap postaya verildi. K birden bastrmt. K kasabas Kasmn ortasnda karlara gmld. Partinin istedii cevap postaland zaman yollar kapal deildi. Ama mektubu gtren tren K kasabasndan 23 Km. ilerdeki 49 istasyondan teye gidememiti. Yol kardan kapalyd. Btn mektuplar, havale, koliler posta vagonunda kalmt. Ankara'daki merkeze, btn parti kurulularndan cevaplar, raporlar gelmiti. Yalnz cevab gelmeyen K kasabas parti bakanlna bu aldrmazlndan
tr ar bir yaz daha yazld. Bu yaz postaya verilene kadar yollar bsbtn kapanm, yaz yolda kalmt. K kasabas particileri, gze girmek iin birbirleriyle yar ediyorlard. Parti Bakan ile Belediye Bakan kendilerini gsterip Merkezin gsterecei milletvekili aday olmak umuduna kaplmlard. Ortaokul mdr bir hafta alarak, Parti Bakanna bir karlama nutku hazrlamt. Buna karlk her gece birlikte ve bakann hesabna iiyorlard. imdi Parti Bakan, her akam rak sofrasnda, mdrn sksk dzelttii bu nutku ezberliyordu. Mdr, bakann szn ara yerde kesiyor, Burada sesini daha bir ykselt! Burada biraz sus, gzlerini yle bir etrafta gez dir, azck gl... Sonra yine bala! diyordu. Belediye Bakan da ziyafet hazrlyla urayordu. Modern Palas otelinin sahibi Hsn Efendinin bu karlama iin frak giyeceini duymutu. Herif hepsinden stn kacakt. Elbette frakl adam, frak giymesini bilen adam dururken, frakszlar mebus yapp Ankaraya gtrmezlerdi. Otelci Hsn Efendi, Cumhuriyetin ilk yllarnda Parti delegesi olarak Ankara'ya gittii zaman, bu frak orada elden dme almt. Kars sandktan kard. Naftalinlerini silkelediler, tlediler. Bitrl frak Hsn 50 Efendi'ye olmuyordu. Elbise biraz klm, Hsn Efendi de bymt. Pantolonun beli kavumuyordu Merkez, K kasabasndan hl cevap alamad iin telland. Bu sefer daha ar bir yaz postaladlar. Ona da cevap yok. Baz ile tekilt olduu gibi baka partiye geiyordu. Sakn K kasabas da byle bir oyun oynamasn!... ii tatlya balamak iin bu sefer K kasabasna, merkeze bir heyet gndermesi yazld. Partiden kopmak zere olan illerden heyet isteniyor, bu heyet parti ileri gelenleri tarafndan kabul olunuyor, ziyafetler veriliyor, birlikte karlan resimler gazetelerde baslnca, merkezle balan kuvvetlenmi oluyordu. K kasabas merkezin arna da cevap vermedi. nk btn mektuplar yolda kalyor, ellerine gemiyordu. Kasabann iki futbol takmna zorla on sekiz oyuncu bulunmutu. Daha drt oyuncu eksikti. stasyon memuru, iki retmen, Husus muhasebeden memur, salk memuru, bir de mbair takma girmiti, st yan rencilerden tamamlanmt. Memurlara, futbol oynamalar iin izin kt duyulunca futbolculua zen birdenbire artt. Hatt Kaymakamlkta ktip elli yandaki Selhattin Efendi bile kaleci durmaya kalkt. Otelin bo alt katnda Genlik Sahnesi kurulmutu. Tiyatroya ilgi daha oktu. Yalnz kadn artist bulamyorlard. Ah, yaz olsa!...
Yazn kasabaya cambazlar, arkclar, saz takmlar gelirdi, onlardan bir iki artist kadn kiralarlard. Erkeklerden birini kadn klna sokmay dndler. Buna da kimse yanamad. 51 Okul mdr, btn oyuncular erkek olan bir piyes bulmutu. Hergn provalar yaplyordu. K kasabas particilerinden kuyumcu Rza Bey, Yahu, yollar kapal, bouna bu hazrlk, dedi, tren ilemiyor ki... Bakan, iki ay nce gelen genelgeyi kuyumcu Rza'ya uzatt: Oku unu!... Pek yaknda geleceklerini yazyor. Onlar gelecek olurlarsa, trenle mi gelirler? Bir de bakmsn bir sabah kasabay otomobiller sarvermi... Syle bakalm Bay Rza, o zaman ne yaparz? Yahu yollar kapal... Yollar sana, bana kapal... Onlar gelecek olduktan sonra kapal mapal dinlerler mi? Kadillaklarn nne, efendime syliyeyim, bin traktr dizerler, silindirler korlar, karlar temizler, hem biyandan yollar yapar, hem gelirler... lkokul, ortaokul rencileri balarnda retmenleri her gn istasyona iniyor, karlama iin hazrlanyorlard. Kn iek deil, yeil ot bile bulunmazd burada. Enstitnn diki retmeni (baka retmeni yoktu) krepon ktlarndan yapma iekli bir buket yapmt. Kaymakamn on bir yandaki kz Glsen, her gn bu buketle istasyona iniyordu. Glsen'in, trenden, ya da otomobilden iner inmez, ileri gelenlere bu buketi nasl verecei tlim ediliyordu. Mart ortalarna doru artk herkes bu hazrlktan bkm, almalar gevemiti. Parti Bakan da umudunu keser gibi olduu iin, Merkezden kesinlikle gelip gelmi-jeceklerini renmek istiyordu. Dorudan doruya st 52 makama sormak ayp olurdu. (Bakan askerliinde iyi bir avutu.) Bunu bir kurnazca soracakt. ehirleraras telefon almad iin candarma telefonu ile konuacakt. Candarma dairesine gitti. Candarmanm telefonu manyetolu telefondu, Ankara'ya kadar dorudan doruya konuulamazd. Candarma avuu, Biz ...... le konuuruz. Orada telsiz var... dedi. telefon eder. Ordan (......) ye sorarlar. Orasnn Ankara.ya irtibat vardr. Onlar telsizle ...... ye sorar, (......) de (......) ye Bir buuk ay ilemeyen tren, ertesi gn ilk defa kasabaya gelecekti- Haberler birbirini tutuyordu. Demek ileri gelenler trenle geleceklerdi. Piyeste rol olanlar, rollerini unuttuklarndan yeniden ezberlemeye baladlar. Futbolcular
son bir antrenman yaptlar. Oyunda, salk memuru topa vuruyorum diye ayan boa savurduundan sakatlanmt. Karlayclar sabah erken istasyona toplanmlard. Karlayclarn ortasnda, izmir mar ile Cezayir marn ok iyi alan alg takm vard: Bir davulcu, bir kemanc,, bir zurnac, bir de klarneti kipti Apti... En bata renciler, soma futbol kyafetleriyle iki takm yer almt. Onlardan sonra da Genlik Sahnesi artistleri vard, istasyona boydanboya zerinde Ho geldiniz yazl bir bez gerilmiti. Arkada halk ylmt. Komu kasabadan gelen partiler de oradayd. ileri gelen adama verilecek bukete baknca Bakan kzd. Hergn istasyona gtrlp getirilmekten kt iekler kirlenmi, slanp yumuam, yrtlmt. Bakann asl kzgnl Otelci Hsn'ye idi. stnde frak olduu iin en baa gemi, birdenbire bir nem almt. 53 Frak giyince kimse de ona geri dur! diyemiyordu. Belediye Bakannki yeniydi ama fraka benzememiti. Siyah kravat da bulamad iin, renkli bir kravat takmt. Parti Bakan teltan, heyecandan okuyaca nutku unutmutu. Sksk helaya gidip nutuk kdn okuyor, nutku ezbere alyordu. Her taraf kt bayraklarla donanmt. Trenin dd duyulunca heyecan son kerteyi buldu. Tren istasyona girdi, bir kaynama oldu, bir uultu, arkadan alk ve yaa sesleri ykseldi- Davulun tokma ile saz-mzka takm zmir marna balad. Trenden inenler oluyordu ama, hangisinin ileri gelen olduu pek belli deildi. Belediye Bakan, trenden inenlerden en iman olannn elini pyordu. Modern Palas sahibi k birinin eline sarlmak iin eilirken darack frak pantolonunun dikileri sklmt. Genlik kolu da adama yapm, omuzlarnn stnde havaya kaldrmlard. Halk, Yaaaa!... yaasn! diye baryordu. Bu enlik, barma, bu kargaalk bir eyrek kadar srd. Ondan sonra herkesi bir sessizlik ald. Halk arasnda fsldama balad: Gelmemiler!... Ben gzmle grdm be!... Bizim bakan elini pyordu. O bir yolcuymu!... Deil vallahi... Bir gbei vard ki maallah... yle yolcu mu olurmu?... Bu srada posta memuru elinde bir sr zarfla Parti ile bakanna geldi. Mektuplarn hepsi Partiye, hem de Merkezden gelmiti. Parti Bakan heyecanla mektuplar ald. Hi imdiye kadar merkezden bu kadar mektup birden almamt. Titreyen parmaklaryla en stteki zarf 54 at. Etrafndakiler merakla ona bakyorlard. Okumas pek kuvvetli olmad iin, Demir Ali olum, benim gzm iyi semez, okuyuver unu!... dedi.
Demir Ali Merkezden gelen yazy yksek sesle okudu: K Parti Bakanlna, ile Ynetim Kurulunuzun, parti ilerine kar aylardan beri srp giden ilgisizlii, parti tekilt iindeki bozguncu hareketleri, ykcl, partiler arasnda nifak yaratmak gibi parti disiplinini bozan hareketleri delilleriyle sabit olduundan, parti selmeti bakmndan Haysi-rst Divan kararyla grevden alndn... Parti Bakan sarsld. yelerin rengi sarard. Uzun. bir sessizlik oldu. Sonra Belediye Bakan, Elli kiilik ziyafet hazrlamtm, ne olacak? dedi. Futbol takm kaptan: Yazk, dedi, karda kta don gmlek bu kadar titredik... Demir Ali, Tiyatro, dedi, makiyajlar bile hazr... Parti Bakannn kan beynine srad. O hiddetle dili zld: Arkadalar, biz bu kadar hazrlk yaptk... Evet yaptk... Bu kadar hazrla gnah!... Bir teklifim var... imdi hep birden Mill Kudret Partisi ne geeriz... Haa!... Ne dersiniz? Hi hazrlmz bozmyalm!... Mill Kudret Partisinin ileri gelenlerini arrz!... arrz... Karar m? Karar... 55 Karar imzalamak ve tabely deitirmek iin parti binasna giderlerken bir istanbul gazetesinin muhabiri olan Demir Ali Postahaneye kotu, istanbul gazetelerine telgraflar ekti: K kasabas ...... partisi Ynetim Kuruluyla birlikte 500 yesi ...... partisinin zararl gidiini beenmediklerinden, ve dzeltilmesine de imkn grmediklerinden toptan istifa ederek Mill Kudret Partisi ne gemilerdir. 56 APONA FUARI Tarihimiz boyunca btn kt, yanl, gln ilerin eski dnemde yaplm olduunu sylemek gelenektir. Biz bu geleneimizi bozmak istemediimizden, bu hikyedeki vak'alarn da eski gnlerde gemi olduunu aklarz. Apona ehri, Milletleraras Fuar, imdiye kadar-kilerin hepsinden stn olacakt. Bundan iyi propaganda frsat ele geemezdi. Btn ticaret ataeliklerine, fuarda kendilerine yer ayrabilmeleri iin, en ge iki ay iinde cevap isteyen mektuplar yazld. Mektuplar alanlar, arya teekkrle, fuara katlmak istediklerini bildirdiler. Yalnz bir yerden ne evet ne hayr diye cevap geldi.
Cevap vermeyen memleketle, fuar aacak memleketin ticaret heyetleri arasnda o srada bir anlama yaplyordu. Ziyafette Heyet Bakan, Ticaret Bakanna, Apona Fuarna katlsaydnz, memleketinizin propagandas bakmndan ok faydal olacakt... dedi. Ticaret Bakan hayretle sordu: * Apona m? Fuar m? Apona'da fuar m alyor? 57 Ticaret Heyeti Bakan, iki yldr btn milletlerin bu fuar iin hazrlandklarn, btn ajanslarn gazete ve radyolarla durmadan Apona fuarna ait haberler verdiini syledi. Ticaret Bakan, ertesi gn hemen mstearn ard: Apona Fuarndan neden bana bahsetmediniz? Gelen mektubu neden bana gstermediniz? Mstear, byk bir iyiniyetle, her ne kadar Avrupa ktasnda Apona diye bir ehir olduunu hatrlyorsa da, orada bir fuar alacandan, bir ar mektubu gnderildiinden haberi olmadn syledi. Ticaret Bakanl altst oldu. Bakan, iddetle mektubun bulunmasn emretti. Bakanlk daireleri, ubeler birbirine girdi. Ortalk o kadar kart ki, bu kargaalkta aknlktan Msra pamuk, Kanada'ya buday, Irak'a petrol, svire'ye saat ihrac iin teklifler yaplrken, ngiltere'den fndk, ran'dan atom bombas, Habeistan'dan tepkili uak ithali iin teebbslere de geildi. Bir trl mektup bulunamyor, stelik kaybolan mektup aranrken, bulunan mektuplar da kayboluyordu. ar mektubu Apona Ticaret Ataeliine soruldu. Ataelik, Apona'da fuar alaca hakknda her ne kadar bilgisi yoksa da, byle bir haber duyulur duyulmaz, hemen arzolunacam bildiriyordu. Uzun arama taramalardan sonra, Bakanlk Evrak Kalemindeki kaytlardan, on ay nce, Apona ticaret ataeliinden resm' bir mektup geldii kefedildi. Bu srada ataelik de, on ay nce Apona Fuarna ar mektubunu gnderdiini, tarih ve saysiyle bildirmiti. Artk ipucu bulunmu demekti. imdi i, mektubun nerelere havale edildii, en sonra nerede taklp kald, kimin ve hangi sepete attn renmee kalmt. Bakanln en ibilir, 58 zeki, enerjik memurlar bu resm mektubun aratrlmasyla grevlendirildi. Evrak kalemindeki kayt defterlerinin incelenmesinden, Apona Fuar iin gelen mektubun D Ticaret Dairesine sevkedildiini kefeden memur, fevkalde mesaisinden dolay iki derece birden terfi ettirildi. D Ticaret Dairesi Mdrne Apona'dan gelen mektup sorulunca, Apona m? dedi, gzleri bir mddet mazinin htralarna dald. Sonra o htralarn iinden biey karmak ister gibi, salarn kartrd: Haaa, evvv... vet, yle bir mektup hatrlyorum. Uzun bir aratrmadan sonra, mektup bulunamad ama, kayd bulundu. nc ubeye havale edilmiti. nc ube Mdr,
Hm... dedi, byle bir ey olacakt... aidiyeti ci-letiyle galiba kinci Ksma gnderilmiti. kinci Ksm efi ban iki elinin arasna alp derin derin dndkten sonra, Arimet Kanununu ikinci defa kefetmi gibi, Bulduum!... diye bard. Apona, deil mi? Tamam... Bakn bakalm u kayt defterine! Kayda gre Ticaret Ataesinden gelen mektup Msteara verilmiti. Mstear Bey siler ardndan biey semee alan kaptan gibi gzlerini ufka dikti, Apona... Apona... Apona!... diye be dakika kadar tekrarladktan sonra, imdi hatrladm, diye bard, una Apona Fuar iin gelen mektup desenize! Ben o mektubu Bakana arzetmitim. Mstear, Bakana hatrlatmak iin, Beyefendi, dedi, hani geen yazd... Tatl bir akamd. Zat devletlerini tren istasyonundan uurluyorduk. Siz Floryaya nemli bir i grmee gidecektiniz... Ben59 deniz size, o srada aceledir diye Apona'dan gelen mektubu... Bakan, Mstearn szn kesti: Eveeeettt... canm una Apona Fuar iin gelen ar mektubu desenize! imdi hatrladm. Bakan, masann gzlerini, dolaplar kartrd. Buralarda olmadna gre cebimdedir, dedi. Ceplerini kartrd, bulamad. Sonra Msteara dnd: Benim stmde o gn hangi elbise vard? Gzlerini tavana diken Mstearn dnceden aln krt. Skntdan parmaklarn tlatt. Epiyi ter dktkten sonra, Bugnk gibi gzmn nne geldi, dedi, Beyefendi, stnzde bej renkli spor ceketiniz, altnzda daha ak bej pantolonunuz vard. Evet evet... Ayanzda pantolon olduunu ok iyi hatrlyorum. Hatt, stl ukulata rengi iskarpin giymitiniz... Ayan beyan gzmn nne geldi Beyefendi. Hatt orabnz kahve rengi naylondu. ok ktnz Beyefendi o gn, ok... Bakan hemen evine telefon etti Bej rengi ne kadar spor ceketim varsa hepsinin ceplerini arayn!... iinde ok nemli bir evrak olacak... Biraz sonra telefonda cevap verdiler. Cevab alnca Bakann surat asld: Th!... elbiseyi lekeciye gndermiler!... Hemen lekeciden elbise getirildi. Ceplerine halttlar... tamam... Oh, ok kr, i cepten drt evrak kt. Bir tanesinin basl balanda Apona Ticaret Ataelii yazlyd. Fakat yaz?... Yok... Lekeci elbiseyi o kadar dikkatle, kuru buhar sistemiyle temizlemiti ki, mektup kdndaki yazlar da, elbise lekeleriyle beraber km, silinmiti. Bo bir kt hlindeki ar mektubunda neler yawww.cizgiliforum.com Sayfa 30
60 zh olduu bilinmemekle beraber, her ne olursa olsun Fuara katlacamz, ticaret ataeliine bildirildi. Gelen cevapta, ar mektubuna ok ge karlk verildii iin, fuardaki btn yerlerin kapatld, hi bo yerin kalmad bildiriliyordu. Ne olursa olsun, memleketi tantmak iin iyi bir propaganda frsat olan bu fuara katlmak gerekti. Hemen politik uramalara baland. ki millet arasndaki tarih dostluk ve kardelik balar gibi kuvvetli torpiller kullanmak suretiyle Apona Fuarnda bir yer saland. Ama bu yer, hem kenar kede, hem de kkt. Her ne kadar Apona Fuarna katlan milletlerden sekizinin pavyonlar daha kk, daha darsa da, yine de iyi bir yer gerekirdi. Telgraflar, telefonlar, mektuplar, araclarla nce geni bir dostluk ve kardelik ilikileri, sonra mektup, rica, para, kira, binbir zorlukla Apona Fuarnn en geni yeri saland. Pavyon yeri bulana kadar, baka milletlerin pavyonlar kurulmu, sslemelerine balanmt. Bu ilerden ve btn ilerden ok iyi anladklarn syleyenlerden bir heyet seildi. Heyet Bakan, parti iktidara gemeden, daha partinin muhalefet zamannda byk hizmetlerde bulunmutu. Taltif edilmesi gerekirdi. Elli yandan soma, gz kapaklarnn altlar ien karsna gzellik ameliyat yaptrmak istiyordu. Bu hayat ameliyat iin, Apona Fuar Heyeti Bakanl iyi bir frsattHeyetin ikinci bakan, bir hafta nce, ana muhalefet partisinden dare Heyetine seilmedii iin, bu prensip meselesi yznden istifa ederek, iktidar partisi saflarnda tarafsz kalm, tecrbeli, yetmi yanda bir memleket evld idi. yelerden biri de, muhalif parti lideri mitingde konuurken ehrin elektrik cereyann kestirerek, mikrofon61 da liderin gr sesinin sinek vzltsna dnmesine sebep olan ok alkan bir memurdu. oktanberi taltif edilmek istenen bu memur fuar vesilesiyle bu geziye katlacakt. br ye daha yeni evlenmi olduu iin, fuar iiyle balaym da bir rpda karacakt. Beinci ye, senedir izin diye tutturmutu. Nasl olsa, bu heyete adam lzm olduuna gre, o memurun izni de aradan kacakt. Altnc ye, zten hibir ie yaramyordu. Aylakt... nemli bir politikacnn bezik arkada olduu iin almaya vakit bulamyordu. Burada kalmasiyle, fuara gitmesi arasnda hi bir fark yoktu. Yani onu da fuara gndermekte hibir saknca yoktu. Yedinci ye, sz reddedilmiyecek birinin damadyd. Ksacas bu heyete hakszlk edilerek, iyice dnlp tanlmadan, ince elenip sk dokumadan hi kimse seilmemi, kayrlmamt. Herbirinin ye oluunda bir gereke vard. Ama btn bunlarn arasna, gerekten bu ilerden anlayan birinin de katlmas gerekirdi, tte bu yzden, bir de uzman, heyet arasna sokulmutu.
Heyet Apona'ya gittii zaman, fuardaki btn pavyonlar yaplm, sergilenecek mallar da gelmee balamt. Fuar Heyetinden yalnz uzman olan kalm, brleri kendi zel ilerini grmek iin dalmlard. Uzman ok acele bir pavyon pln yaplmasn Bakanla bildirdi. Hemen pavyon pln yarmaya kondu. Birincilii kazanan plna on bin, ikinciye be bin, ncye de iki bin lira verildi. Fakat Bakan, plnlarn hi birini beenmedi. Ci-gara paketinin arkasna kendi dakikada bir pavyon pln izdi. imdi bu pln uygulayacak mimar, dekoratr lzmd. Pavyonu kuracak san'atlar Apona'ya gittikleri zaman, br pavyonlarn hepsi tamamlanm, sergilenecek eyalar da yerlerine konulmutu. Fuarn almasna on gn kalmt. 62 Bir yandan pavyon yaplrken, bir yandan da Apo-na Fuar iin bir komisyon kurulmutu. Komisyon ilk toplantsnda, Apona Fuarnda nelerin gsterileceini kararlatracakt. Komisyon yesi Ticaret Odasndan bir ye, fuara gnderilecek mallan sayd: Fndk, ttn, incir, zm, pamuk, pancar, palamut... Sanayi Odasndan bir ye, Bu saydklarnz, dedi, Milttan nce de bu topraklarda yetiiyordu. Biz asl endstriyel rnlerimizi gndermeliyiz. Evet, evet... Ne gnderelim?... Kibrit... tuz... Uygundur. Konserve... lokum... akide ekeri... Baka? Kuma... orap... ok gzel... ie... kt... Komisyondan tarihi bir ye kar koydu: Btn bu saydklarnz, biz yabanc memleketlerden alyoruz. Fuarda tehir edince, ya alc karsa?... Madem bunlar siz yapyorsunuz, ne diye bizden alyorsunuz, derlerse... Tarihi haklyd, Biz, dedi, ancak tarih eserlerimizle kendimizi tantabiliriz. Doru... Doru... Mehter takmmz gnderelim, pavyonumuzun kapsnda durmadan ks vurup zil alsnlar. Baka? Sultan Mahmud'un incili kaftann gnderelim, 63 kaftan grsnler... Yavuz'un klc, Sultan Selim'in kavuu...
Bugnk san'atmz gstermiyelim mi? Evet... Bir ince saz takm, tannm iki ses san'-atkr... rakkase... Apona Fuarna gnderilecek mallar tesbit edilmiti. Apona Fuar ald. Yalnz pavyonlardan biri tamamlanamad iin, etraf tahta perdelerle evriliydi. Gerilen bezlerin zerindeki yazlarda, pek yaknda burada pavyon alaca iln ediliyordu. Apona Fuar Heyetinden ortada yalnz bir kii vard. brleri kimi tedaviye, kimi balay gezisine gitmi, kimi geziye kmt. Fuarn alnn onuncu gn sergilenecek mallar geldi. Sandklar ald. Sandn birinden kan incirler kurtlu idi. Fndklar rkt. Apona Fuarndaki mmessille Ticaret Bakam arasnda telgraflar ekilmee balandTicaret Bakanl, Apona Fuarna gnderilen incirlerin kurtlu, zmlerin bozuk, fndklarn rk olduu arzolunur. Apona Fuarnda Ticaret Mmessilliine, Baka memlekete ihra edilecekken, bozuk maddelerin yanllkla fuara gnderildii anlalmtr. Fuarda tehir edilmek zere Tekel maddelerinin yola karld... Ticaret Bakanl, Fuarn kapanmasna on be gn kald. Tekel maddesi olarak gnderilen likr, arap gibi iki ielerinin yolda krlm olduunu, yalnz bir likr, bir de arap iesinin salam kaldm ve paviyonu ap amamak hu64 susunda yksek emirlerinizi beklemekte olduumu arze-derim. Ticaret Mmessilliine, Yola kardmz tarih eserler, Sultan Murad'n klc, Sultan Sleyman'n kemeri, Yenieri ve mill kyafetimizden mrekkep elbise kolleksiyonunu alr almaz, hemen, vakit kaybetmeden paviyonun bir an nce almasn rica ederim. Fuarn kapan gn, paviyonun da al treni yaplyordu. Fuarn en byk ziyafeti, bu paviyonun alnda verilmiti. ki aylk fuar sresince bir trl alamayan paviyonu halk merak ettii iin, her taraf tklm tklmd. Kapdan daha girmeden: La kukaraa plnn sesi duyuluyordu. Mehter ve ince saz takmlar gelmediinden mmessil, kendi zevkine uygun, oradan ele geirebildii plklar alyordu. Mavi Tuna valsiyle La ku-karaann mmessilin dnnde alnd iin, onda kymetli htras vard. Alt metre yksekliinde, on metre geniliindeki duvarda fmdk retimini gsteren grafikler, fndn besleme deeri zerine seme szler; Fndk ye, fndk gibi ol eidinden szme szler yazlyd. Btn bu rakamlarn, izgilerin, lflarn altnda bir avu fndk vard. Mmessil, rk fndklardan ancak bu kadar salam fndk ayrabilmiti. Ttn, cigara hi gelmemiti. Bir salon batan baa ttn, cigara retiminin artn gsteren cetvellerle, resimlerle doluydu. Lflarn, boyalarn, renklerin,
klarn iinde, bir paket Birinci cigara paketi duruyordu. Mmessil, gelirken getirdii cigarasn burada sergiliyordu. Baka bir byk salonda bir ie arapla, bir ie likr vard. Ziyaretilerin asl ilgisini eken baka bir sa65 londu. Burada caml dolaplar iinde bir kaftan, bir kavuk, bir malah ve bir kl vard. Pavyon, ald gnn akam Fuar kapanmt. Tarih eya geriye getirilince kyametler koptu. Sultan Mah-mud'un kaftan, yolunmu kaza dnmt. zerindeki btn inciler alnmt. Tarih klcn kabzasndaki deerli talar arlmt. Kavuun altn srmalar yoktu. Gazeteler ver yansn ediyordu. Muhalefet, yine her zamanki gibi, pireyi deve yapmt: Tarihimizi aldlar, imdi biz ne yapacaz? Bereket versin Bakan, gazetelere, Kaybolanlarn elmas, inci, prlanta olmayp, deersiz boncuklar olduunu aklad da bu i de bylece kapand. 66 BR PART RGT KURULDU K. L. Partisi Anadolu'da tekilt kurmak, tekilt kurduu yerlerde de genileyip yaylmak iin var kuvvetiyle alyordu. C. Kasabas halk uyank insanlard. Yllardan beri demokrasiye susam olduklarndan kasabalarnda her eit partiden bulunsun istiyorlard. Yeni kurulan K. L. Partisinden baka belli bal btn partilerin C. kasabasnda birer rgt vard. C. kasabasnda okuryazar says, br kasabalardan oktu. Btn gazeteleri okurlard. Gazeteler o sra cayr cayr K. L- Partisini yazyorlard. C. Kasabasndaki partiler birbirlerine dman deillerdi. ster iktidar, isterse muhalefet partisinden olsunlar hepsi birbirleriyle dosttular. iktidar Partisinin C. Kasabas ile Bakan Hamza Efendi o akam kahvede, ana muhalefet partisi ile bakan Mahmut Aa'y bir kenara ekti: Mmd Aa, dnyay nasl gryorsun? u yeni kan parti pek cayrt kopard. ok dehet gidiyor. 67 Ben de onu sana diyecektim. Yarn bu ii aramzda bir grsek? ok iyi olur derim. Sen recep Aa'ya, Ismyl Aa'ya haber ilet, ben de Bekir Efendi'ye sylerim. Yarn ikindi namazndan sonra benim dkknda buluup bu ii aramzda grelim. Ertesi gn Mahmut Aa'nn pazar yerindeki Bin-bir eit tuhafiye, zccaciye ve hrdavat dkknnda bulutular, iktidar Partisi ile Bakan olan Hamza Efendi,'
Arkadalar, dedi, bugn byledir, yarn nasl olaca belli olmaz. Bir bakarsn, bizim parti der, recep Aa'nm partisi kar, recep Aa'nnki der, Ismyl Aa-nnki kar. Esas mesele ne benim parti, ne senin parti, esas kasabann ileridir. Bekir Efendinin partisi i bandayken kasabadan istasyona yol yaptrdk. araphaneyi kurdurduk. Bizim parti baa geince, su getirttik, alettirik getirttik. Yarn iler belli olmaz. Sincik K. L. Partisi diye bir parti daha km ortaya. Gazetelere bakarsan yaman gidiyorlar. Evdeki hesap arya uymaz, derler. Yarn bir de bakmsn ki herifler iktidara gemi. Bizim kasabada ubelerini amadk deyi kzarlar. Oysam, bizim kasabada daha yaplacak iler ok. Ondan tr, kasabamzdda bir de bu partiden kuralm, ne dersiniz? iktidar Partisi ile Bakan Hamza Efendinin bu szlerine ismail Aa, Doru, dedi, asak bir zarar yok ya... Ne olur ne olmaz. Kr var, zarar yok. Fazla mal gz m karr? Hamza Efendi, iyi ho emme, dedi, bizimkilerini kzdrtmayalm. Recep Aa, Canm Hamza Efendi, dedi, bir partinin ubesini amakla, tm melmeket o tarafa aktaracak deil ya... 68 ok iyi olur. Velkin ubeyi bizim adrttmz duyulmamal. Bekir emmi, imdiyecek tekiler duyuldu mu ki!. Ne kadar ok parti olursa, melmekete o kadar iyilik gelir. Yalnz bir biri, bir biri hkmete gemeli ki, birbirlerine kzp i grsnler. ktidar Partisi le Bakan Hamza Efendi, Helbette, dedi, bizim parti kasabaya yapacan yapt. Okulu, usay, emeleri yapt. Gayrik durdu. Ben oyumu bu sefer baka partiye vereceim. Bir sefer de onlar yeni iler yapmal. Boyuna denisin!... Mahmut Aa, Bu yeni parti alm yrm, dedi, i bana geecee benzer. Aalar ge kalmyalm, unun da bir ubesini aalm. Ne kadar n alrsak sonunda biz size unu bunu yaptk diye sayar dkeriz. Hepsi iyi, iimizde bir partisiz var m ki?... Yok... te bu kt. Yeni kurulacak partiler iin her dim yedekte adam tutmalyz. Arzuhalci Hseyin Efendi partisiz. O kursun... ismail Aa, Biz, dedi, bu demokrasiye iyi bir hizmet etmek istiyorsak iimizden bir kamz partilerinden istifa etmelidir, teki partilere aktarma olmaldr. O zaman i bana geldiler mi, gk diyemezler... Biz sizin iin eski partimizden ktk, bu partiye girdik. deriz, ne desek yaptrrz. Hamza Efendi, ok doru, dedi, her partiden er beer istifa edelim. Zabt ktibi Muhsin Efendi'ye de syleyin. stanbul'un btn gazetelerine, partiler zlyor, istifalar
69 balad. Herkes K. L. ye girdi. diyerekten mektuplar yazsn. ismail Aa, Gozel, dedi, kimler istifa edecek? Ismyl Aa hi hak gemesin, yaz tura atarz... Partilerden listeler geldi. Yaz tura atarak kimlerin istifa edecekleri kararlatrld. ktidar Partisi ile Bakan da istifa edecekler arasndayd. C. Kasabasnda K. L. Partisi de bylece kurulmu oldu. 70 PHELENYORUM smail Bey, kinci Dnya Savann ilk yllarnda bir irketin veznedaryd. ocuk, bir kadn, bir de kendisi, be kiilik aileyi geindirmek kolay m? Hele o darlk yllarnda... Bu yzden, veznedarlkla ilgili, bandan hoa gitmiyen bir olay geti. Patron ii akt. smail Beyi ard. Patron ok ters, ok sert bir herif olduu iin, smail beyin d patlad. Polise, savcla telefon etmitir, diye dnyordu. Umduu gibi kmad. Dokuz yldr yannda alt patronu ilk defa bu kadar yumuak, bu kadar gleti: - Buyurun, oturun smail Bey. smail Bey, patronun karsndaki koltuun iine bzld. Patron tane tane konuuyordu: smail Bey, size elimden gelen iyilii yaptm. Dokuz senedir ekmeimi yiyorsunuz. olugunuz ocuunuz bu sayede geiniyorlar. Messeseme yetmi be lira aylkla girdiniz. Maanz arttrdm, doksan lira yaptm. Daha ne yapaym? Nasl eliniz vard da bu ii yaptnz? Benim gibi adama bu yaplr m? Patronun yumuak szlerinden smail Bey umuda kapld; galiba hrszln affedecekti. Koltuun iine bsbtn bzlerek, gzleri yrtk pabularnda, Hakknz var beyefendi, dedi, ben bir vicdanszlk yaptm. Pek skntda kalmtm. Maamdan yerine ko71 rum diye kasadan elli lira aldm. lk aylmdan kesersiniz efendim... Patronun birdenbire surat asld, Yoo! diye bard, gz yumamam... Olmaaz! Gz yumamam!... ismail Bey, ismail Bey, kendinize gelin! Vaktiyle benim de bama geldi. Ben namussuz bir herifin yannda krk liraya ktip duruyordum. Alak herif, garsonlara bile elli lira bahi verirken, on lira iin beni hapislerde yatrd. Olmaz ismail Bey, cezan ekeceksin!... ismail Bey cezasn ekti. Gveni ktye kullanmaktan bir yl hapis yatt. Karsyla kz, o hapiste yatarken, fabrikalardan aldklar orap konlar ve fanel kollarn evde dikerek geindiler. ismail Bey hapisten knca, elden dme bir orap makinesi uydurdu, makineyi evinin iki odasnn birinde kurdu. Derken orap makinesi ikileti, leti. Arkadan bir de dokuma tezgh kurdu. Kars, kzlar, kendisi almaya
baladlar, i gittike byd. Topkap'da be tezghl bir dokuma atelyesi kurdu. ikinci Dnya Sava sona erdii zaman ismail Beyin atelyesi, iinde yz krk ii alan bir dokuma fabrikas olmutu. Bir sabah fabrikasnn nc katndaki idare ksmna gelen memurlar arp kaldlar. Kasa akt, ama paralar duruyordu. ismail Bey Cihangir'deki apartmannda, yeni evlendii ikinci karsnn koynundan daha kmamt. Kendisine telefon ettiler. smail Bey, kanarya sars Buick ara-basiyle fabrikaya geldii zaman, polisler oktan soruturmaya, aratrmaya balamlard. Fabrikann mdr, ismail Beye raporu verdi: Kasada 178 bin lira varm. Sabahleyin muhasebeci sayd, 350 lira eksik... br paralar, bonolar, senetler hep yerinde... Kasa da ak... 72 Polis hi bir iz bulamad. Soruturmay yrten sivil komiser, akama doru, ismail Bey'e, Beyefendi, dedi, hrszln mhiyetini imdilik zemedik. Yalnz gece bekisinden... ismail bey komiserin szn kesti, O almaz, dedi, nk, bir kere bekr, fabrikada yatp kalkyor. htiyac az. Kyden de yeni geldi. Daha gz almamtr. O halde, kapc... Hayr, o da almaz- nk ona bir defa yz elli lira aylk veriyorum. Sonra da, biliyorum, krpntlar alp satyor, ayln drt yze getiriyor, o almaz. iileriniz arasnda hrszlktan sabkal biri var, acaba o... O deildir... Eer o alsa, yz elli lira deil, btn paralar alar. Hrszlk masas komiseri sank olarak zerinde durduklarn birer birer sayd. smail Bey, hepsini de bir gerekeyle savundu. Sonra komiser ona sordu: Siz kimden pheleniyorsunuz Beyefendi? smail bey dnd, dnd, Tamam, buldum, dedi. Paray alan buldum. Hrsz buldum. Muhakkak o almtr. Kim beyefendi? Muhasebede alan bir ktip var, Zeki... ite o! Fakat Beyefendi, ben soruturdum, pek namuslu bir gen... ok da alkanm. Sakn... Hayr o almtr. Yanlmyasnz... - Asla!... O almtr. Ama... O almtr, diyorum size. Ondan pheleniyorum. 73 phenizin sebebi? nk... Evet, evet, o almtr. Muhakkak o almtr. Muhakkak o almtr.
Elinizde deliller var m? Var. Hem de ok kuvvetli. Syliyeyim birer birer... Bir defa bu adam gnde on saat alr, iman gevrer, eline ayda yz seksen lira geer. Bu zamanda hamallar bile ayda be yz lira kazanyor. Bu herif almaz da ue yapar?... Ama Beyefendi... Hayr, hayr. ..ondan pheleniyorum. Anas, kars, ocuk... Tam alt kii... Ayda yz seksen lirayla kuru ekmek bile yiyemez. almazsa nasl geinir? Belki... phelerim onun stnde toplanyor. Ev kiras, yol paras, st ba... Hi yz seksen lira yeter mi? Tabi o almtr... Fakat... Elinden hergn binlerce lira geiyor. Soma da ayl yz seksen lira... Hi phesiz almtr. almasn da ne halt etsin?... Komiser, patronun ar pheleri karsnda ktibi savunuyordu. smail Bey, ktibini ard. Ktip sklm pklm ieri girdi. Buyrun Zeki Bey... Kirli sar yzl, avurdu km, sska gen koltuun iine bzld. Patron yumuak, gle bir yzle tane tane, Zeki Bey, dedi, size elimden gelen iyilii yaptm. Alt senedir ekmeimi yiyorsunuz. Fabrikama yz yirmi lirayla girdiniz, aylnz 180 lira yaptm. Daha ne yapaym? Nasl utanmadan, arlanmadan kasamdan 350 lira aldnz? Vicdannz szlamad m? Zeki Bey'in gzleri doldu, Hakknz var Beyefendi, dedi, ben bir namussuz74 luk yaptm. Pek skntdaydm. Anlalmaz diye kasadan 350 lira aldm, tik iki aylm kesersiniz efendim... smail Bey'in birdenbire surat asld, Yooo!... diye bard, olmaaaz! Kendinize gelin Zeki Bey... Vaktiyle ben, alak, namussuz bir herifin yannda doksan liraya alyordum. Hergele bir kumar masasnda 40 bin lira brakr, kl bile kprdamazd da, 50 lira iin beni hapislerde rtt. Hrszlar cezasn ekmeli Zeki Bey... Ktip Zeki, sivil komiserin yannda suunu itiraf ettii iin iki polisle savcla gnderildi. ismail Bey hiddetinden baryor, aryor, odasnda bir aa bir yukar geziniyordu. Komiser, smail Beyi yattrmak iin, Beyefendi, neden bu kadar sinirleniyorsunuz? dedi, ok bir para almam. Maallah durumunuz da iyi... stelik suunu itiraf etti. Cezasn da ekecek... smail Bey, Ben yz elli lirada deilim, dedi. Bir adam daha yetitirdik- Bamdan geti de bilirim. Ben de bu yollardan geerek yetitim. Bir sene sonra piyasada bir milyoner daha doacak... Zaten iler durgun, kazancmzn bir ksmn da
herif alacak... Al sana yeni bir rakip... ite ben ona kzyorum... Ne diye byle eylere tenezzl ederler, namuslaryla alsalar ya... 75 GAZ SOBASI Onu bunu anlamam, insanlar alyor, durmadan alyor; altka da kazanyorlar. Kim derse ki, almakla para kazanlmaz, lf, bir kulamdan girer, bir kulamdan kar. Hayatta baarmak iin almal. Bakn size, alkan insanlarn hayatlarn anlataym da rnek aln. Ben size bir tanesini anlataym, siz brlerini hesap edin. Size Baditto ailesini anlatacam. Bu ailenin hikyesi, alanlarn her ii nasl baardklarna iyi bir rnektir. phesiz bu dnyada Baditto ailesinden daha alkanlar da vardr. Ama ben Baditto ailesini tandm iin, onlar anlatacam. Baditto ailesi geni bir ailedir. Salamon Baditto, Jozef Baditto'nun oludur. Jozef Baditto, Marko Baditto-nun yeenidir. Marko, Yanko'nun amcasdr. Yanko, Mordahay'm kardei, Mordahay Baditto, Misel Baditto'nun damad, Misel de Moiz Baditto'nun kayndr. Moiz Baditto da... Durun, durun, aklnz karacak, en iyisi ben size bu aileyi ve bu ailenin alkanln bir gaz sobas araclyla anlataym. Gaz sobas, hem sizin anlamanz, hem benim anlatmam iin kolaylk. imdi stikll caddesindeyiz. u byk maazann vitrinindeki gaz sobalarn gryorsunuz. Boy boy, eit 76 eit... Hangisini beendiniz? Evet, ok gzel ama, etiketine bakn: 2120 lira... Biz en iyisi u zerindeki etiketinde 750 lira 63 kuru yazl gaz sobasna bakalm. Bu gaz sobasnn maceras, Baditto ailesinin ne kadar alkan nisanlar olduklarn, alan insanlarn da nasl hakederek kazandklarn size anlatmaya yeter. Izak Baditto'nun Perembe pazar ile Arap Camii arasnda bir ardiyesi vardrSokaklardan, yangn yerlerinden, plklerden baz adamlarn kt, paavra, eski teneke, cam kr, demir paralar topladklarn grm-snzdr. ite btn bunlar, Izak Baditto'nun ardiyesine gelir, burada toplanr, eitlerine gre ayrlr. Izak Baditto'nun sayesinde yzlerce adam bylece para kazanr. Ayrca Baditto vergi de verdii iin, devlet btesine de yarar vardr. Ama biz gaz sobasn anlatacaktk. Bu dalar gibi ylm teneke, inko, demiri gryorsunuz ya... Bunlar Izak Baditto kilosu 12 kurutan yeeni Moiz Baditto'ya satar. Sat yazhanede olduu iin satlan hurdalar, ne eski sahibi Izak, ne yeni sahibi Moiz grmtr. Moiz Baditto, kayn biraderi Fredi Baditto'ya telefon eder. hracat Fredi Baditto'ya hurda teneke ve demirleri kilosu 15 kurutan satar. Fredi Baditto,
yzn grmedii hurdalar, ingiltere'deki Jak Baditto'ya kilosu 17 kurutan satar. Hurdalar gemi ile bir ingiliz limanna gider. almak ok iyi eydir. Moiz'in ve Fredi'nin sayesinde birok insanlar, yazclar, daktilolar, ktipler, bekiler, para kazanr, hem de memlekete dviz girer. Ayrca vergi de verirler. Jak Baditto satn ald hurdalar, amcas Davit Baditto'ya kilosu 20 kurutan satar. Davit Baditto'nun fabri77 kasnda bu hurdalar levha, ubuk, tel haline getirilir. Da-vit bunlar Adam Baditto'ya ortalama kilosu 20 kurutan satar. Adam Baditto'nun gaz sobas yapan fabrikas vardr. Burada her be kilo kadar teneke, inko ve demirden bir gaz sobas yaplr, boyanr, cilalanr. Adam Baditto and Brothers firmas, istanbul'daki mmessili Jozef Baditto'ya bir teklif mektubu ile birlikte, iinde fabrikasnn yapt sobalarn resimleri bulunan bir katalog gnderir. Bu katalogda, vitrinde grdmz sobann fiyat Trk parasiyle 85 liradr. Fabrikann istanbul mmessili Jozef Baditto, kardei ithalt Avram Baditto'ya sobalarn ithal hakkn, yzde yirmi mmessillik hakk olarak 102 liradan satar- Avram yzde yirmi ithalt kriyle 122 lira 40 kuru fiyatla sobalarn ithal msaadesini Hayim Baditto'ya satar. Hayim Baditto, ilerini daha kolay yrtebilmek iin, Ahmet Trkolu ile ortak bir irket kurmutur. Bu irket, Bank Nerien m ite bir hissesine sahiptir. Hayim Baditto, kendi bankasndan yzde sekiz faizle para alrJ Bylece ithal edilecek gaz sobasnn fiyat 134 lira 44 kuru olur. Ahmet Trkolu irket adna ithal msaadesi alr. Hayim Baditto, bu lisans yzde sekiz kanun kr hakk ile, yani her sobay 145 lira 20 kurutan Baditto'ya satar. Mihail Baaditto ii yzde 20 krla komisyoncu Baditto'ya verir. almak ok iyi eydir. alma sayesinde, sobalar ingiltere'deki depoda durduklar yerde fiyatlar 174 lira 24 kurua ykselir. Komisyoncu Mion Baditto, ii Nakliyat irketi sahibi Salamon Baditto'ya brakr. Yzde krk nakliye masraf bindii iin sobalarn fiyat 208 lira 94 kuru olur. Nakliyeci Mion Baditto, days sigortac Yasef Baditto'ya 78 . . balar 221 lira 48 mallan yzde alt ile sigorta ettirir. b< kuru olur ve gmre gelir q almak ok iyi eydir alan ^ b^a sinde bir sr insan hayatn kazanr- i .. ..v ... 9. , ... gurrruk vergisi de rkte ithal sobalardan yzde otuz k . , , J^ u ..mrukte 292 lira 36 alnr, btemiz kabarr. Gaz sobas gu ,., yoktur. Kat iyen kuru olur. Merak edilecek hbey J , , ' ,, , , . raplar tamamdr,
hakszlk olmaz. Kurusu kuruuna he: f ...., , ', , v * Tjadtto, damad M-Gumruge gelen sobalar Yaset B . , ti ,- , j -i lua 84 kurutan el Baditto ya yzde yirmi ile yan 35 devreder. , , t, j ur n> kl?a kadar gumMsel Badtto yazn gelen sobala, ,. , , ,, ,, f.....le alt ardiye paras ruk antrepolarnda beklettii iin yuzc J \ , , ,- ,* , i Tm kl?n' Misel Ba" ile sobalar 372 lira 35 kuru olur. T< . .,A, ' , , " 446 lira 83 kuru dtto, yzde yirmi karla satar, sobala olmutur. wvv ir rr x*'u -i. ne Mln, ne YaNe adam, ne Haym, ne Mhal, . , . ..... . ' , . ,-in sobalar m yuzunu sef, ne Misel, yan Badtto lann hb , f ' .. ' . , ,. ^ r , ma yalnz bir takm bile grmemilerdir. Onlarn masalar . ,f ,. ' ., , .., .^atlarn zerindeki ktlar gelir gider, onlar birtakm k , . , . , , +. kadar... Butun bu birtakm pullan imzalarlar, ite o __, , , ... . , saymazlar. Ama aals verilerde ellerine para da alp s ^ , mrlar. lskanlklar sayesinde durmadan kaza .. ' ,,... _,-- iz sobalarn yzde Mordahay Badtto, grmedii ga Baditt satar. yirmi ithalt kn ile toptanC1 Fed. yzde ile Fedon Baditto, grmeden ald soba ^ ^ kuru kuzenine satar. Gaz sobasnn fiyat . m ^ , ,._ abalarn y-zde yirmi olur. Toptanc Fedon Baditto, gaz so . + ^ , ^ . tes Izak badtto nun karla, yan 750 lira 63 Jcurutan ent maazasna satar. J sobadr^ Pein 750 ite vitrinde grdmz soba b & lira 63 kuru. Taksitle 890 lira, 84 onu da ikram ederler. 79
Paras olanlar bu sobay alrlar. Drt be sene sonra bozulur, kullanlmaz bir hale gelir, atarlar. plkten birisi alr- Kilosu 5 kurutan Izak Baditto'nun hurda ar: diyesine satar. Baditto, br Baditto'ya... Bu devr-i daim makinesi Con Ahmed'in icad deil, Baditto ailesinindir. Fizikte okumusunuzdur ya, tabiatta hibiey yok olmaz... te isbat meydanda. Ben onu bunu anlamam, almak ok iyi eydir. Ba-ditto'lar alkanlklar sayesinde binlerce insann hayatlarn kazanmasna sebep olurlar, devlette binlerce lira vergi derler. Onlarn almas sayesinde 85 liralk gaz sobas 890 lira olur. Ah almak ne iyi ey... Bir arkadam bu gaz sobasn taksitle almt. Tembel herif taksitlerini deyeme-di. Ne ayp!... Borcunu dememek gibi ahlkszlklar var m dnyada? Ama Baditto'lar, onu mahkemeye verdiler, radyosuna, dolabna haciz koydurup, atr atr paralarn aldlar. Baditto'lar, ne arkadamn yzn, ne de sobann yzn grmt. Ben size Baditto'lar rnek getirerek alkanln yararlarn neden anlattm biliyor musunuz? Ben ok tembelim de ondan... Tam drt yldr bir gaz sobas almak istiyorum, bitrl anlamyorum. Bu yoldan geerken, u vitrinin nnde durup ierdeki sobaya bakarm. Baditto ailesine her yl bir damat girdiinden veya ocuklarndan biri i sahibi olduundan her yl soba fiyatlar ykselir. Bu yl Nesim Baditto da damat olduundan soba fiyatlar yzde yirmi daha artt. Tembellik fena ey, bitrl alamyorum u gaz sobasn. Gnde ancak on sekiz saat alabiliyorum. Yirmi drt saat alsam herhalde alrdm. Ama tembellik ok kt. Hayatta baarmak iin ok almal, ite Baditto'lar ortada... 80 EV YAPTIRACAKTI ocukluundanberi kira evinin ne demek olduunu bildii iin, ne olursa olsun ban sokacak bir ev sahibi olmak istiyordu. ocukluunun en byk, en derin anlar bir kira evinden baka bir kira evine tanmalaryd- Her tanmada, ille annesiyle babas kavga ederler, darlrlard. Krlacak eyalar, tabak, anak, iltelerin arasna, yumuak yerlere konur, denkler yaplrd. Annesi sacayandan, mangal borusuna, gazete ktlarna sarp sarmalad balk zgarasna kadar btn ufaktefei denklerin bir yerine tktrrd. Eyalar, ift atl arabaya yklenir, annesi hl, arabann urasna, burasna, dibi delinmi konserve kutularndan sakslara dikilmi sardunyeleri, karanfilleri, haseki-kpelerini, trlar yerletirmee alrd. ocukluk gnlerinin, eya tayan, bir yerinden kp grnen, bir yanma iple teldolab bal arabalarn hi unutamant. Eyalar yeni eve gelince birka tabakla lmbann, bardan krld, zeytinya, sirke, yada, annesinin yapt gelincik urubunun, kantaron yann mantar alan ieden dkld, amarlar berbat ettii grlrd. Babas, 81
Fakirlik rezillik be!... diye barrd. Hep bunlar babasyla annesinin yeni batan kavgalarna sebep olurdu. Yeni eve yerlemek de ayr bir dertti. Tam yerleirler, rahat edecekleri sra, ya kiray veremezler, mahkemelere, icralara derler, polisle, karakolla eyalar sokaa dklr, ya da evsahibi, Ben oturacam, evi tamir ettireceim gibilerden bir bahaneyle onlar evden karrd, sanbul'un hemen her semtinde oturmulard, ilk ocukluu Kasmpaa'da sonra skdar'da gemiti, ilkokula Sleymaniye'de balamt. nc snf, Aksaray, Cerrahpaa, ehremini'nde, ayr okulda okumutu. istanbul'da nereye, hangi mahalleye gitse, ille oradaki evlerden birinde bir ans bulunurdu. Babasnn u sz kulana kpe olmutu: Dnyada mekn, hirette iman!... 1930 da liseyi bitirip hayata atld zaman artk ne annesi vard, ne babas... Kiraclk derdini bildii iin bir ev sahibi olmadan evlenmiyecekti. Be yl bir kat elbiseyle yetindi; cgaraya, rakya almad; sinemaya, tiyatroya, gitmedi, gezip tozmad, bir kei, bir Hint fakiri gibi yaad. Be yln sonunda diinden, trnandan ikibin lira arttrabildi. Onun gibiler iin ikibin lira ok para saylrd. Parasna gre, hatt bin liraya bile satlk evler vard ama, onun isteince deildi. rk, ark eylerdi. Bir arsa alp, stne kendim bir ev yaptraym diye dnd. Deniz kysnda, gzel grntl geni baheli, caddeye yakn bir ev istiyordu. Olunca olmal... istedii yerde, arad artlarda iki arsa buldu. Birine bin, bn-ne binbeyz istiyorlard. Bin liraya bile daha geni arsalar vard ama, isteine uygun deildi. Daha bir zaman para biriktirmeliydi. 82 1937 ylnda toplanan drtbin lirasn cebine koydu. Artk istediinden gzel bir arsa alacana gvenli, aratrmaya balad. binbeyz lira istedikleri arsaya gitti. Bu arsann yars satlm, stne bir vill yaplmt. br yarsna be bin lira istiyorlard. Eskiden bin lira dedikleri arsaya gitti. Buraya altbin lira istiyorlard. En beenmedii, eskiden bin Ura dedikleri arsaya imdi drtbinbeyz diyorlard. Parasn bankaya yatrd. Eskisinden daha tutumlu oldu. Pene pene stne kundura, yama yama stne elbise giydi. Artk deniz kenarnda arsadan vazgemiti. ehrin iyice bir yerinde arsa aryordu. Arsay alacak, ev yaptracak, eya alacak, evlenecek, oluk ocuk sahibi olacakt. 1943 ylnda ancak bebin liras toplanabilmiti. Ne kadar elini sktysa da pahallk yznden daha ok para biriktirememitiDrt bin lira dedikleri arsann stne drt ev yaplm, geriye bir para bo yer kalmt. Buraya da altbin istiyorlard.
Artk oktaan, ehir iinde arsa almaktan vazgemiti. ehrin kenarndakine bile razyd. Ama nerde? Artk tutumlu deil de cimrinin, pintinin biri olmutu. Yemiyor, imiyor, ha babam para biriktiriyordu. Terfi etmiti. Ayl da ykselmiti. imdi eline eskisinden daha ok para geiyordu ama, 1950 ylna kadar ancak yedibin liras olabildi. Yedibin liraya arsa m? Glyorlard. ehrin dnn dnda bir evlik deil, bir kulbelik arsalar bile bu pa' raya satlmyordu. Taa eskiden bakt ikibin liraya satlan arsann yir83 mide bir paras bo, satlkt. Buraya krkbin lira istiyorlard. Arsa alabilmek iin daha ok para biriktirmekten baka yol yoktu. Yeni bir hzla para biriktirmeye balad. Evinin plnn bile yapmt, iinde hem alaturka, hem alafranga helas olacakt. Bir yatak odas, bir misafir odas, bir yemek odas, bir salon, bir oda da doacak ocuklarna... Be oda istiyordu. Eskiden evini iki kat zerine isterken imdi plnn deitirmiti. Artk yalanmt, dzayak istiyordu. 1954 ylnda onbin liras olmutu. stanbul kazan o kepe, arsa arad. Bu kadar paraya ancak ekmece, yahut Kartal srtlarnda yer bulabiliyordu. Biraz daha diini skp, biraz daha kemeri skp para biriktirmeliydi. Hele bir arsay alsa, bir de stne ev... Be odadan vazgeti, bir alaturka, bir alafranga heladan vazgeti. Tek bir oda, yeter ki ban sokabilsin... Evini,yaptrr yaptrmaz ilk i evlencekti. 1956 da emekliye ayrld. Artk emekli maayla ne kadar az yese ise para biriktiremezdi. Yirmi alt yllk almasnn kuru kuru biriktirerek verdii sonu ite onikibin lirayd. Ne ehrin iinde, ne ehrin dnda, ne deniz kenarnda, ne da banda bu paraya arsa yoktu. Arsa aramaktan sanki yirmi yl daha yalanmt. Babasnn szleri kulanda nlyordu: Dnyada mekn, hirette iman!... Bu dnyada mekn kalmamt. br dnyaya bakmalyd. Arsa aramaktan yorgun argn dnd bir akam yolunun stnde bir mezarlk grd, ieri girdi. Buras ne kadar da gzeldi. Tpk hayalindeki evin bahesi gibi gzel bir bahe, iekler, ayrlk, imen... Temiz yeillik 84 ve renk renk iekler, gller arasnda mermer mezarlar grnce, nsann hemen u gzel mezarlarn iine girecei geliyor! diye sylendi. Nasl olsa lecek deil miydi? ite buradan bir mezar yeri satn almal, salnda, istedii gibi bir mezar yaptrmalyd. Mezarlk bir tepede, denize karyd. Serin selvi glgeleri arasnda sonsuz uykuya yatmak, yaamaktan daha iyiydi.
Ertesi gn hemen Mezarlklar Mdrlne kotu-Kendisi iin bir mezar yeri satn alacakt. Sizin istediiniz mezarlkta bo yer yok! dediler. Ama eer isterse baka bir mezarlkta, yirmi bin liraya iyi manzaral bir mezar yeri satn alabilirdi. Utanarak, Daha ucuzu, bana gre bir yer yok mu? dedi. Vard, onbebine, onikibine, onbine de vard. Dnd... Arsa iinden tecrbesi vard. Ertesi gne mezarlar da frlar, bu paraya, mezar yeri de bulamazd. Hemen o gn muameleyi yaptrd, grmeden mezarm satn ald. Sonra gidip grd. Kapal, manzarasz, krk dkk mezar talar arasnda bir yerdi. Ama o sevindi. Gz bebekleri parlyarak, Ooooh, buras benim! Benim! dedi. imdi her gn, eskiden iine gittii gibi sabah erkenden mezarna geliyor, en sonunda bir, toprak sahibi elmann kvancyla burada oturuyor, yabani otlar temizliyor, getirdii iekleri dikiyor ve sanki meknna kavuaca gn zlemle bekliyor. 85 BZM APARTIMANIN SAHB Yedi katl bir apartmanda oturuyorum. Apartma-nn be kat yer stnde, iki kat da maden ocaklar gibi yer altndadr. Bu iki katn altnda da bir yarm kat var. Hani yer altnda babam ba diye bir bulmaca vardr ya... Ben ite, yer altnda babam ba gibi, yer altndaki bu yarm katta otururum. Bizim katn tavanlar o kadar alaktr ki, iki yldr apartman sahibi mi daha alak, yoksa tavanlar m, bitrl karar veremedim. Zeki desinler diye, bir de bam kap tavanlarna arpmamak iin ksa boylu kaldm halde, gnde iki- defa tavanlar Demok-les'in klc gibi bama kt kt vurur, kendine gel, buradan baka istanbul yok! diye beni uyarr. Ben bu evden ok memnunum. nk manzara denilen hibiey olmad iin evdekilerin gnden gne itah kapanmakta, bylece de kazancmzla evimizin dahilinde ve namusumuz dairesinde rahat rahat geinmekteyizEvimiz hava da almadndan cereyanda kalmak, souk almak, nezle olmak tehlikeleri de yoktur. Hele gne girmemesi, evimizin en iyi niteliidir. Gne adresimizi bulamyor ki, ieri girsin. Ama gnein adresi bu86 lup gelemedii evimizi icra memurlar elleriyle koymu gibi bulurlar. Gne girmedii iin perdelerimiz solmuyor. Biz de solmuyoruz. Bizim evin bir iyilii daha vardr. Topraktan daha aada olduu iin, rtgenciler evin penceresinden ierisini dikizliyemezler. Bizim katta neler yaptmz seyretmek iin denizaltlardaki gibi teleperiskop drbn gerektir. Ho bu evde iki yldr ok kr seyre deer bir ey yapacak hlimiz de kalmad ya... Rntgenciler seyre gelseler adamlara fena halde mahcup olacaz.
Evimizin iyilikleri saymakla bitmez. Bizim evin susuz kalmak tehlikesi kat'iyyen yoktur. Btn istanbul'un sular kesilse, istanbul susuzluktan yansa, kavrulsa biz susuz kalmayz. Yaz k duvarlarndan sular szar. Eline bir musluk al, musluu duvarn rastgele bir yerine ak, sonra evir, grl grl, arl arl sular akar. Ho bu kadar zahmete demez, mutbakta ukurlar var. Marapay daldr daldr, su doldur. Bizden nceki kirac bir akgz adamm, istanbullularn yaz scaklarnda susuzluktan yanp kavrulmalarna dayanamam, evin duvarlarna musluklar takp, duvarlardan ie ie sular alm. Bu sular Duvar menba suyu adyla piyasaya srm. O zaman bizim ev ayazmaya dnm, sucular kapda kuyruk olurlarm- Hem de bu Duvar menba sular o kadar tesirliymi ki, iki ie ienin iinde ne varsa temizliyormu. On ieden fazla iilirse, yalnz bbreklerdeki ta, kum akl deil insann bbrekleri, sidik torbas, barsaklar da dkldnden Duvar Menba Sular reeteyle satlmaa balam. Duvar suyundan on gn sreyle ienlerin, azdan barsan son noktasna kadar, btn sindirim organlar kire balyor-mu. Daha ok ienler, donmu imento gibi ta kesilip heykele dnyorlarm. Bizden nceki kirac bir akgz adamm, istanbullu 87 olunca, hemen evsahibimiz, olumu evlendireceim diye onlar karmak istemi. Ama kurnaz kirac, evsahibinin Adl tbda muayenesini istemi. Adl tbda verilen rapordan bizim ev sahibinin iktidarsz olduu, ne olu, ne kz olamyaca anlalm. Bu sefer ev sahibimiz, burada insan oturamaz diye Belediyeden ve Salk Mdrlnden rapor alarak kiracy karm. te biz ondan sonra tasndk. Ama kontratta duvar sularn satmayacamza dair bir madde var. Zaten apartman sahibi sularn ounu yandaki apartmanma evirdiinden bizim duvarlarda satlacak kadar su yok, ancak bize yetiyor. Bizim apartmanm katnda ok nemli bir ey daha var... Koridorun duvarlar rutubetten gherile balyor. Her sabah duvarlardan bir kilo kadar gherile topluyoruz. Biliyorsunuz gherile pahal bir kimya maddesi. Biz topladklarmz kalayclara satyoruz. Ev sahibi duyacak diye dmz patlyor. Gherileden para kazandmz bir duyarsa bizi de evden kartr. Evimizin iyilikleri saymakla bitmez. Bir tanesini daha syliyeyim. Bizim eve hi misafir gelmez. Aklk, ferah, haval, gneli bir evimiz olsa, misafirden bamz kayamazdkBir de iin fiyakas var. Nerde oturuyorsunuz? dedikleri zaman, kasla kasla, Falan apartmanda!... demek yok mu, salt bu cakas insana yeter. Apartman sahibimiz, ayn biri oldu mu, aylk bir metronom dzeniyle damlar. Biz aym biri olduunu apartman sahibimizin geliinden anlarz. Kiray vermek iin bir iki gn msaade istesek, yle alar, yle yanar yaknr ki, insann deil yalnz kiray, bir yerden faizle bor para bulup adama yardm edecei gelir. Zavallnn her ay dewww.cizgiliforum.com Sayfa 46
88 yecei birka bin liralk bonosu vardr. Onlar da yannda getirir, nanmazsan bak! diye gsterir. Bizim evin bir zellii daha var. Evimizde karnca, sinek, tebih bcei, krkayak, akrep, iyan, solucan, smkl bcek, karafatma, hamam bcei, rmcek, trtl, gve gibi bilinen bilinmiyen ne kadar haere varsa hepsi bulunur. Bu apartman ilk yapld zaman stanbul niversitesinde ders veren bir Alman hayvanat profesr bizim katta aratrma yapm. O zamana kadar Zooloji dnyasnn bilmedii cins haere kefetmi burada. Yine bizim kattan dnyann en zengin haere koleksiyonunu elde etmi. Apartman sahibimiz bize bu kat kiralarken bunlar anlatm ve yle demiti: O Alaman pirefesr, dedi ki, yazk size dedi, hi bieyin kymatm bilmiyorsunuz, dedi. Eer byle bir yer bizim Alamanyada olsa, orasn hemen hayvanat mu-zas yapardk, dedi. ocuklarn hi mektebe gndertmee lzum yok. Burada her bir hayvan grr, renirler. O sebepten kiray on para indiremem. Ucuz bilem viriyo-rum. Benim apartman sahibim eskiden "apartman kapc-sym. nce kapya, sonra apartmana sahip olmu. Bir ay kiray verememitim. Apartman sahibim altm derginin idarehanesine damlad- Yirmi yl nce bizim patronun kapcs olduu iin patronum hemen onu tand. Ne o Ali Efendi? Kiray almaya geldim. Ne kiras? Hasan Bey benim apartmanda kirac da... Nasl? Ay senin apartmanm da m var? Apartman sahibim patronumun bu aknlna alnd, 89 insaf edin Beyefendi, dedi, yirmi iki yldr istanbul'daym, istanbul kaldrm iniyorum, artk bir apartmanm da olmasn m? Ben doma byme istanbullu olduuma, yirmi iki deil, krk iki yldr Istanbulda yaadma utandm, bam nme edim. O gnden sonra, Nerelisin? diye sorsalar, Sivaslym, istanbul'a geleli alt ay oldu, diyorum. Apartman sahibimin yalnz oturduumuz deil, bundan baka bir apartman, Nianta'nda bir evi, birka yerde arsas, dkkn da var. Aydan aya kiray almaya gelip de ne zaman borlarn sylese, bonolarn gsterse, Aman Ali Efendi, derim, maallah bu kadar mal mlk ne zaman yaptm? O da her zaman, Yapmazsak ayp Hasan Bey, der, unun urasnda yirmiiki yldr istanbul kaldrm iniyoruz.
Geen gn apartman sahibimin basma byk bir felket geldi. Zavall adam murakplar karaborsa yaparken yakalamlar. Savc da cezaevine tkm. Eh insanlk lmedi ya, adamn bize bunca iyilii var. Drt paket ikinci cigaras alp ziyaretine gittim. Cezaevi tellerimin arkasnda alyordu. Zavall ev sahibimi avutmak iin, zlme Ali Efendi, dedim, yirmi iki yldr Istan-buldasm. Artk bir cezaevine de mi girmiyeceksin yahu? Aldrma, daha ok girer kar, alrsn kardeim, aldrma... 90 SNNRTE VASIL OLDU Alt kiilik ahlk zabtas ekibi gizli alan bulu-maevine baskn verdii zaman ierde uygunsuz ve uygunlu ve yar uygunsuz durumda be buuk ift yakalad. Buuk ift, tek kadnd, daha mterisi gelmemi, ift olmaa vakit kalmadan ahlk zabtas onu tek yakalamt.. Odalardan ifter ifter kan arkadalarnn yannda tek yakalanmak izzetinefsine dokunmutu. Sanki bu kadar acele edecek ne vard ki... Yarm saat daha ge baskn verseler, en zengin, en yakkl mterinin kimi setiini grrd onlar. Tek yakaland iin kadmn meslek haysiyeti incinmiti. Kadmlar arabaya doldurup nce en yakn komiserlie gtrdler- Orada kimlikleri soruldu. Srmeli gzl, gsleri ayva iriliinde taze bir kz, adnn Badagl, yann on drt olduunu sylyordu. Badagl diye bir ad hi duymamlard. Deftere adlar yazan memur, a karnna kadn gbei grm gibi az sulanarak, Nerelisin? diye sordu. Kk kz, Posofluyum, dedi. Sonra erkekler serbest brakldlar, kadnlar muayene ve kontrol iin Ahrkap'daki Zhrev Hastalklar Hasta91 nesi ne gnderildi. Hastahanede bir hafta kalan kadnlara gerekli muamele yapld. Sra on drt yandaki Ba-dagl'e gelince i zorlat. Ayva gsl, srmeli gzl kk kz, yl nce Posof'tan ayrldn sylyordu. Komiser, Posof nerde Zeki Bey? diye sordu-Polis memuru, Posof mu? dedi. Posof... Posof... Odadaki memurlardan biri, Antalya'dan tede olacak, dedi. Kzn ya kk, kimsesi de olmad iin memurlar ne yapacaklarn bilmiyorlard. br kadnlar, kocalar, analar, babalar, sevgilileri, alt evlerin patronlar gelip teslim almlard. Memleketine gndermek lzm. Son karar bu oldu. Posof'un Kars'n ilesi olduunu, Kars'n da yurdun en dou snrnda olduunu renmeyen kalmamt. Ahlk zabtas efi, Belediyeye bir tezkere yazn! dedi.
Elinden byle bir ok hdiseler gemi olan tecrbeli memur dosyadan kard rneklere bakarak yle bir tezkere yazd: stanbul Belediyesi Yksek Riyasetine zeti: Randevuhanede uygunsuz bir vaziyette derdest edilen henz sinnirdne vsl olmam bir kza yaplacak muamele hakkndadr.)) Randevuhane ve genelev sermayelerinden hara almakla geinen Yasz Recep namiyle maruf bir sabkalnn ihbariyle, sabkai mkerrere esbabndan Sosyete Neriman'n ili Kebapl Sok. Mambo Apt. 3 nc katnda gizlice iletmekte olduu randevuevine 3.6.946 gecesi saat sfr sfr on bete ve komiser Hdai Canalr'n idaresindeki numaral zabtai ahlkyye ekibi tarafndan yaplan n 92 bir baskn neticesinde, randevuhane derunundakilerin hi birinin firarna meydan ve aman verilmeden drt ift ile bir tek kadn gayet uygunsuz bir durumda ve bir vaziyeti gayri ahlkyede ve gayri meru bir ekilde derdest edilmi olup, bunlarn sabka defterlerine kaytlar ilendikten sonra emraz zhreviye hastahanesine evkleri yaplm idi- Ancak bunlarn iinde asl ad Badagl olup nam dier olarak piyasada Leyl adn kullanan, henz sinnrdne vsl olmad anlalan, on drt yandaki bir kzn, ailesine teslim edilmek zere memleketi olan Kars vilyetinin Posof kazasna gnderilmesi iin bir polis refakatinde ve muhafazasnda harcrahnn tznn, mahsus maddesine tevfikan verilmesi hususunda yksek emir ve msaadelerinizi derin sayglarmla arz ve rica ederim. ef yazdaki iki daktilo yanln dzeltti. M. yerine S yazlm, Mambo apartman Sambo apartman olmutu, iki kelime arama bir de virgl yerletiren ef, st makama giden evraka niin dikkat etmiyorsunuz? dedi. Msveddeyi yapan memur biraz kzd. Orada virgln hi mnasebeti yoktu, ama sesini karmad. Mdr, br yazlar arasnda bunu da imzalad. Kayda gitti. Asl ad Badagl olan Posof lu Leyl koridorda bekliyordu. Akam oldu. Memurlar gidiyorlard. lgili memur, Bu kzn evrak ne oldu? diye sordu. imzaya gitti. Hastaneden ktnn nc gn akam paydosunda Leyl yine koridordayd. Nbeti mir, Ne bekliyorsun kzm? diye sordu, ilgili memur, 93 Randevuevinde yakaland, dedi, evrakn yazdk, kayda gitti. Memleketine gnderilecek. On gn oldu, Leyl'ya iyi kalpli memurlar yemek veriyorlar, kz da oradaki ufak tefek hizmetleri gryordu. Epey i de renmiti. ubelere, ksmlara evrak gtrp getiriyordu. Btn memurlarn adn renmiti-ay, kahve, gazoz sylyordu.
Ne oldu bu Leyl'nn ii? Gnderdik, cevap bekliyoruz. Leyl... Git Tahsin beye syle, C dosyasndaki Marika Marikapolos'un evrakn karsn, al gel! iki hafta gemiti. Aceleci bir memur, Tekit yazalm, dedi, Leyl'nn yazsna cevap gelmedi. Belediye'ye Leyl'nn ii kere hatrlatld. Leyl'nn koridora geliinden bir ay sonra bir memur, Mjde Leyl, dedi, senin evrakna cevap geldi. Gelen cevap yleydi: Falan tarihli, filn sayl yazya cevaptr: liik yaznzla maruf randevuculardan Sosyete Neriman Hanm'n evinde uygunsuz bir vaziyette bulunduu esnada sust olarak tarafnzdan derdest edildiini bildirdiiniz on drt yandaki ve henz maalesef sinni-rdne bile vsl olmam bulunan Badagl, nam dier Leyl'nn bir muhafz polis memuru refakatinde memleketi olan Kars Vilyeti arkiyesinin Posof kazasna kadar izam iin Belediyemiz btesinden harcrah istendii anlalmtr. Her ne kadar tznn M fasl, K bendi drdnc maddesi bu kabil dknlerin Belediyeler marifetiyle memleketlerine kadar gnderilmesini amirse de, yine tzk-U mezkrun onuncu maddesi H fkras, bu nevi ehasn ancak bir belediye hududundan, mcavir vilyet belediye hududuna kadar gnderileceini sarahaten mir bulunmaktadr. Binaenaleyh merkumenin stanbul Beledi94 ye hudutlar haricine karlarak, zmit Belediyesine teslimini, ondan sonraki ilemin de zmit Belediyesine aidiyeti cihetiyle Leyl'ya gereken muamelenin oraca tezekkr edilecei anlalmtr. Ancak, her ne kadar zmit belediyesi hududuna kadar sevk ii belediyemize terettp ediyorsa da, son gnlerde fazla saydaki dkn ve kimsesizlerin memleketlerine gnderilmek zere zmit hududunda braklmalar hasebiyle belediyemizin bu gibi hayr ilerine ayrdm bulunan tahsisat tamamen sarfedil-mi bulunduu cihetle, Sosyete Neriman Hanmn rande-vuhanesinde gayri meru bir ekilde crmmehut edilen Badagl nam dier Leyl'nn zmit Belediyesine teslim edilmek zere, vazifelen zmit'e gidecek olan bir memura veya namusuna gvenilir bir ahsa terfik edilmesini rica ederim. Leyl izmit'e vazife ile gidecek bir memurun kmas iin drt gn daha bekledi. Sonra izmit Belediyesine bir yaz yazld. Bu yazda Badagl'n Sosyete Neriman'n evinde nasl, ne ekilde, hangi saatte ve ne vaziyette yakaland, sonra yaplan btn ilemler anlatlyor ve yle deniliyordu: Ad geen Leyl'nn tarafnzca tesellm edildiinin bildirilmesini rica ederim. Leyl'nn ayrlmas zntl olmutu. Ona herkes o kadar almt ki... Bu ayrl Leyl iin de ac oldu. Leyl bir tomar evrakla birlikte izmit Belediyesine teslim edildi. Belediye, Candarma Komutanlna gnderdi. Leyl denein kmas iin orada onbe gn bekledi. Onbe gn sonra Leyl'nn izmit hudutlarndan karlarak, Bilecik
hududunda braklmas iin belediyeden denek kt. Bir candarma ile Bilecik'te bir buuk ay kald, be candarma karakolu dolat. Leyl'nn evrak oald iin, daha o yola kmadan nce postayla yollanyordu. Bir byk dosya halindeki evrak Eskiehir Belediyesine gel95 misti. Ama kz ortalarda yoktu. Btn belediye memurlar, istanbul'da Sosyete Neriman'n evinde, ahlk zabtasnn gece saat sfr sfr onbete yapt n ve n-kihan bir basknla, gayetle uygunsuz bir durumda yakalanan Badagl takma adyla Leyl'y merakla bekliyorlard. Onu karlamak ans bir gece nbeti olan memura dmt. Eskiehir Belediyesinde de dknleri yerlerine gndermek iin denek yoktu. denein kmas iin kz Belediyede bekledi. denek knca candarmaya teslim edildi. Candarma kadrosu zaten dard. Onun iin Leyl karakoldan karakola teslim ediliyor, bu suretle candarmala-nn ileri kolaylayordu. Sosyete Neriman'n evinde yakalandktan alt ay sonra Ankara Belediyesine teslim edilmiti. Ankara'dan Krkkale'ye gnderildi. Krkkale'den orum'a m, ycksa "Vozgata m gnderilecei hakknda pheye dld. Yolun dorusu Yozgat'a gndermekti ama, orum'da da gayet iyi ve Leyl'y ok merak eden bir arkada vard. Leyl bir vilyetten brne gitmeden, gndengne ien evrak kendisinden nce gidiyordu. Yalnz evrak de-fdl, mektuplar da gidiyordu. Bazs daha iyi korunsun diye kzn eline tavsiye mektuplar bile veriyordu. Kayseri Belediyesinden Yozgat Belediyesine telgrafla yle bir yaz gelmiti: Falan tarihli, filn sayl yaznzla, geen sene Haziran aynn nc gecesi istanbul'da ili semtinde Sosyete Neriman Hanmn iletmekte olduu randevuhanede ahlk zabtas tarafndan ok mnasebetsiz ve gayetle gayriahlk bir uygunsuz vaziyette yakalanarak, memleketine gnderilmek zere belediyemize teslim edilecei bildirilen ve henz sinnirdne bali olmam bulunan Badagl nam dier bayan Leyl'nn evrak geleli ay olduu ve kendisine buraca tarafmzdan yaplacak t'uame96 lenin hazrl itmam edildii halde henz kendisi vilyetimizin hudutlar dahiline girmemi ve hakknda bugne kadar hi bir malmat ta maalesef alnmadndan, bayan Leyl'nn hlen nerede ve hangi vaziyette olduunun acilen indirilmesini rica ederim. Bu telgrafa Bayan Leyl'nn Kayseri yoluyla deil, Amasya yoluyla kuzeyden gnderildii, binaenaleyh Leyl'} a eit evrak dosyasnn Amasya Belediyesine gnderilmesi gerektii cevab veriliyordu. Kayseri Belediyesi buna fena halde kzd. Normal olarak yolun Kayseri'den gemesi gerekirken, Leyl'nn kuzey yn seilerek her ne sebebe mebni ise Amasya'ya gnderilmesi, belediye btesinden fuzulen sarfiyata sebep oldunduundan, kzn derhal Kayseri'ye gnderilmesi isteniyordu. Karlkl yazmalar epey srd. daha yksek makamlara ikyete kadar gitmeden nlendi. Leyl Kayseri Belediyesine teslim edildi.
Kayseri'ye geleli henz iki ay ancak olmutu ki, Sivas Belediyesi stste Leyl'nn akbetini sormaa balad. Daha muamelesi ikml edilmemiti. Muamelesi tamamlanp belediyeden de yolluk kktan sonra, candar-ma ile Sivas'a yolland. Sivas'tan Erzincan'a, oradan da Erzurum'a gitti. Erzurum'da, yollar kardan kapandndan, br illerdekin-den daha ok bekledi. Tam Kars'a gnderilecei gn Leyl ortadan kayboldu. Btn illerin belediyeleri birbirine girdi. Daha sinni-rdne vsl olmam zavall bir kzcaz stanbul'daki sefalet yuvalarndan kurtarp Posofdaki ailesine teslim edememilerdi. Leyl, Erzurum'da kayboluundan bir hafta sonra, stanbul'da yine Sosyete Neriman'n yeni at bir randevu evinde ahlk zabtas tarafndan yakaland. 97 Kayd yapldktan sonra ahlk zabtas efi, bir memura: Belediyeye yazn da denek isteyin, memleketine gnderelim! dedi. , Leyl, Yoo, dedi, beni bir yere gnderemezsiniz. Sin-nirdme vsl oldum artkOn sekiz yandaym. abuk vesikam verin de gideyim, istediim yerde serbeste alaym. 98 NOEL BABA TUTUKLANDI Meryem Ana'nm evinden sonra, Noel Babann evi de lkemizde bulundu. Turistler hl yurdumuza gelip kazklanmamakta direnirlerse, o zaman bize paalar svayp Havva Anamzla, dem Babamzn evini bulmak dyor. Noel Baba hibir ylbanda bizim eve uramaz. Da yrmezse, aptal yrr derler. O bizim eve gelmezse, ben onun evine giderimPosta idaremizin kard Noel Baba pullarnn stndeki resme baka baka, Antalya'da bir hayli dolatktan sonra, Noel Babann evini buldum. Kendimi tantnca, Noel Baba, Ben de biraz sonra ocuklarn hediyelerini datmaa kacaktm; iyi ki geldin, dedi. Hazrln yaparken, bir yandan da anlatyordu: ocuklar ok severim. Ylba geceleri evlerin bacalarndan girer, yoksul ocuklara hediyeler veririm. iyi ama Noel Baba, dedim, yoksul ocuklarn hediye falan ald yok. Hediyeler hep zenginlere gidiyor. Kabahat benim deil, dedi, siz dnyann tertisini 99 yzne evirmisiniz. Aranza karnca benim de tersim dnyor. Makiyaj yapmyorsunuz. Bizim bildiimiz Noel Babamn gbeine kadar pamuk sakallan, yine pamuktan uzun byklar, kaim kalar olur.
Eyvah!... Diye bard, demek dnya yznde maskara etmediiniz hibiey kalmad. Tarih filmlerdeki artistler gibi demek beni de maskaraya evirdiniz, yle ini? Vakit gelmiti. Haydi gidiyoruz, gzlerini kapa! dedi. Zaten kapal, dedim, akgzler, gzmz amaya frsat m brakyorlar? Elimden tuttu. Bulutlarn stnde umaa baladk. Bir apartmann damna konduk. Tam bacann yanna gelince karaltlar grdk. Bir takm adamlar ift-tek diye bahse tutuuyorlar, yle konuuyorlard: Benden ift. Benden tek. ift ise ne vereceksin? Bir ziyafet. Ya senden? Benden de... Noel Baba, Buraya giremeyiz, dedi, ahlk zabtas bizden nce davranm. Randevu evini basacaklar. Aada uygunsuz vaziyette iftler var. Memurlar ift mi, tek mi diye mterek bahis oynuyorlar. Benden ift! Diye bardm. Noel Baba elimden tutunca beni havalandrd. Sus! dedi, bam belya m sokacaksn? Meer gecen ylbanda, Noel Babay da gizli bir evde uygunsuz vaziyette yakalamlarm. 100 Baka bir apartmann atma konduk. Noel Baba, Hay aksi eytan!... diye sylendi. Ne var? Baksana... kinci ube memurlarna. Bacadan girip ierdeki kumarbazlar yakalyacaklar. nc apartmann tam bacasndan girerken, ieriden bir feryat ykseldi: Poliiis, poliiis!... Ne var? diye sordum. Bir adam kars ile baldzn doram, imdi de kaynatasn kesiyor, dedi. Zor katk. Hemen yanndaki apartmana geldik. Noel Baba, Ne olmu buraya? dedi. Byle aksilik grmedim. Yine ne var? Kr msn? Polislere baksana. erdeki eroin fabrikasn basacaklar. Hediye uvallar, Noel Babann omuzunda, bitrl bir evin bacasndan ieri giremiyorduk. Yeni konduumuz evin bacasndan yukar bir adam kyordu. Bu ne oluyor? diye sordum. Noel Baba, Sus! dedi, galiba kadnn kocas geldi- Zanpara da bacadan kyor. Bu sefer ne olursa olsun bir evin bacasndan girecektik. Noel Baba, Ksmet deil, dedi, buradan da hrszlar, bizden nce gidiyorlar. Grrlerse, elimizdekilerini de alrlar.
Noel Baba fena halde kzmt. Damlarn stnden caddeye inmitik. O hiddetle konuuyordu: Bu ne rezalet, bu ne kepazelik! Evlerin bacalar kaplarndan ok iliyor. Gven yok mu? Demokrasi nerede? Haniya hrriyet?... Noel Baba kzdka kzm, gittike baryordu: 101 Anayasann deitirilmesini isteriz! Yarg gvenlii isteriz! ift meclis isteriz! niversite muhtariyeti isteriz! Halis st isteriz!... ocuk bahesi isteriz!... Noel Baba bardka etrafmz kalabalk almt. Yedek para isteriz! Nal mh isteriz! Bu srada iki adam Noel Babann koluna girdi. Bir tanesi sordu: On dokuzlardan msn? Hayr!... Hangi partidensin? Hi bir partiden deilim. Hmm!... Anlald. Biraz bizimle gelin bakalm... Noel Baba yavaa kulama eildi, fsldad: Sen bu uvallar al, dat!... Benim ne zaman dneceim pek belli olmaz! Noel Baba'y sivil polisler gtryorlard. 102 ARSA Gazetelerde u iln kmt: stanbul (......) c cra Memurluundan: Bir bortan dolay mahcuz olup satlmasna karar verilen Beyazt,......... Sok. ta 78 metrekare ara 2.5.956 aramba gn saat 16.30 dan 17'ye kadar, birinci artrma muhammen kymetin yzde 75 ini bulmad takdirde 4.5.956 cuma gn ayn saatte ikinci ak arttrma suretiyle en ok pey srene pein para ile satlaca iln olunur. Gazetede iln edilen gn ve saatte icra dairesi salonu, arsay almak iin teminat akesi yatranlarla doluydu. Alclarn hemen hepsi, ehrin belli bal emlkileriy-di, hepsi de birbirlerini tanyorlard, birbiriyle konuuyorlard. Yalnz Hner Emlk Brosu sahibi hsan Bey'le Garanti Yap ve naat Brosu sahibi Yaar Bey birbirlerinin amansz rakibi olduklarndan ok souk selrnla-mlar, sonra salonun iki bana gemilerdi. nceden inceye birbirlerini szyorlard. Tam saatinde icra memuru, bir kere satlacak arsay, imalen falan yer, arken filn yer diye parseli ve tapusuyla tarif ettikten sonra, icrann tyin ettii fiyat bard: ki bin yz yetmi lira!... 103 Bir sessizlik, sonra bir uultu oldu. Emlk komisyoncularndan biri, Seksen!... dedi... Telll bard:
ki bin yz seksen lira! Arkadan, bin!... diye bir ses duyuldu. Telll tekrarlad, Hner Emlk Brosu sahibi hsan Bey, bin diyen adama yaklat. Arif Bey, iki yz... dedi... Arif Bey dedii adam, Olmaz, dedi, beyz verirsen ekilirim. Telll, bin!... bin!... diye barrken hsan Bey'le Arif Bey de pazarlk ediyorlard. Drtyz lira zerinden anlatlar. 400 liray alan komisyoncu Arif artrmadan ekilmiti. O zaman ihsan Bey, bin yz!... dedi... icra memuru bard: bin yz lira!... Garanti Yap Brosu sahibi Yaar Bey, rakibi hsan Beyin en ufak hareketini gzden karmad iin, komisyoncu Arifle, artrmadan ekilmesi iin drtyz lira verdiini de grmt. Adamlardan birine gz krpt. Kendine gz krpan, burnunun ucu alkolik bir morart ile imi adam, 3500 diye bard, ihsan Bey aldrmaz grnd. Ama oradan baka bir ses ykseldi: Sekizyz bende!... Yaar Bey bu adama sokuldu, Rza Bey ikiyz vereyim ekil!... dedi. Rza Bey drtyze raz oldu, ekildi. Drtbin!... Bu ihsan Beyin bir adamyd. Yaar Beyin adam, ald iaret zerine, 104 Drtbin beyz! dedi. hsan Beyle, Yaar Bey ilgisiz gibi duruyorlar, ama birbirlerinin en ufak hareketlerini de gzden karmadan kendi adamlarna, nceden aralarnda kararlatrlm gz, ka, el iaretleri veriyorlard. ki byk rakipten ayrca araya girenleri, baz ihsan Bey, baz da Yaar Bey, ellerine havadan er beer yz lira vererek dar karyorlard. hsan Bey, ok kzgn, bu sefer kendisi, Bebin!... diye bard. Yaar Bey, Altbin!... diye cevap verdi. Oysa hsan Bey, mahsustan kzm grnmt. Hesabna gre arsa deerinden ok arttrlmt. Maksad arsay Yaar'n stnde brakmakt. Hem de yle oldu. Arsa, altbine Yaar'da kald. Kendisi saa sola havadan 900 lira vermiti ama, byle eyler olurdu. Rakibi de hem arsay pahal alm, hem de etraftakilere 1300 lira datmt. Emlkiler salonu boalttlar. O zaman hsan Beyin akl bana gelir gibi oldu. Kendisine kazk att sand Yaar otuz yllk emlkiydi. Hi byle kurt herif kazk yer miydi? Bunda bir i vard ama, neydi? Ya arsa, istimlk sahasnda olduu iin bir yolunu bulup Belediye'ye 100 bin liraya satacak, yahut nnden cadde filn geecek, erefiye kazanacakt. Evet, bu arsay kaptrmakla, mutlaka kazk yemiti. O hrsla rakibinin yazhanesine gitti. Sadan soldan konutuktan sonra,
Bugn aldn arsay bana satar msm Yaar Bey? dedi. Yaar Bey, arsay almakla kazk yediini hemen anlamt. Onun iin bu teklifi frsat bildi. OnbinL dedi. Pekl... 105 hsan Bey onbin liray sayd, kt imzaland. Yaar Bey o gece uyuyamad. Bu hsan denen herifin pazarlksz mal ald imdiye kadar grlmemiti. Hi pazarlksz onbini trnk diye saymt. Bunda anlayamad bir i olacakt. Ya arsa fiyatlar birdenbire ykselecek, ya altn decek, mutlaka biey olacakt. Sabah zor etti. Erkenden rakibinin yazhanesine gitti, nce havalardan, sonra ilerden konutuktan sonra, Dn sana sattm arsay bana satar msn? dedi. hsan Bey dnd. yle bir fiyat syliyeyim ki hem herifin niyetini, hem de arsann deerini anlyaym, diye geirdi iinden. yle bir fiyat ki Yaar alamasn. Yirmibin!.. dedi. Razym. Al, yirmibin!.. Vay anasn!., yine kazk yemiti. imdiye kadar yazhanesine hi gelmeyen Yaar Beyin bu geliindeki maksad anlamalyd- ki gn bu meseleyi dnd. Bu Yaar denen herif, i siyaseti, d siyaseti, dnya durumunu gn gnne izler, ne zaman gayrimenkul deerinin artacan, parann deceini bilirdi. ki gn bunu dnd. Sonra yedii kazn acsn kartmak iin, rakibinin yazhanesine gitti. Kahveleri ierlerken, Benden aldn arsay satar msn? dedi. Otuzbin... Trnk paralar sayd. Yaar Bey, krkbin demediine piman olmutu, ama i iten gemiti. Bu hsan denen hergele nas da onu kafese koymutu? Demek bu arsada bir i var ki, herif bir tahtada otuzbini saymt. Daha bir defa bile arsay gidip grmemiti. Acaba arsada tarih deeri olan bir ta, bir mezar filn m vard? Ne olursa olsun kaz yedii kesindi. Acaba?.. Bir hafta bu acabay dnd... Sonunda dayanamad, rakibinin ayana gitti. Hobeten sonra, 106 O arsay sat bana!., dedi. Ellibinden elli para aa vermem!.. Al param!.. Bu sefer kaz yiyen ihsan'di. U gn sonra 80 bine arsay geri ald. Daha ertesi gn de yz bine Yaar Beye satt- Yaar Bey yz bine ald arsay iki gn soma rakibine yz yirmi bine devretti. En sonunda arsa 180 bin liraya Yaar Beyde kalmt. Ihsan'n ii iini yiyordu. Ancak on gn dayanabildi. Yaar'n yazhanesine gitti. Ikiyz bin vereyim, arsay geri ver!., dedi. Yaar Bey, Bir mteri kt, sattm, dedi.
Kaa? kiyzellibine!.. ihsan Bey sinirden titriyordu. Terbiyeyi, nezaketi, her eyi unutmutu. Rakibine, Alak., diye bard, yle arsa hi ikiyzbine satlr m? Madem satacaktn ne diye yabancya sattn? ite pekl birbirimize satyorduk, ikimizde kazanyorduk. Yaar Bey ok zgnd, Sorma, dedi, hi sorma, ben o arsay sana su iinde 300 bine satardm. Bir eeklik ettim, ihsan Bey, Tabii eeklik ettin, dedi. Ben senden yz bine alr, baka bir eee be yz bine satardm. Yaar Bey, Doru, diye cevap verdi, ikimizde de kazk yedik... 107 STE EVLENDK Sevgilim, teklifimi kabul ettiine o kadar sevindim ki... Greceksin, seni memnun etmek, mesut etmek iin elimden gelen hereyi yapacam. Tabi, tabi... Ben szmde duruyorum. Mkemmel bir balay seyahati yapacaz. Elbette... Tam ay gezeceiz. Gittiimiz memleketlerden, dostlarmza, kartpostallar gndeririz. Herey senin istediin gibi olacak. nce Avrupay dolarz. Roma, Venedik, Milano, Nis, Paris, Berlin... ngiltere mi?.. Elbette oraya da gideriz. Sonra Amerika... Mademki sen istiyorsun, ay dnyay dolarz. Bak sana biey syliyeceim sevgilim. Evet, senin arzun iin ay balay seyahatine kacaz. Ama, ay ok deil mi?.. Yoook, yine sen bilirsin?.. ay yerine bir ay olsa, artan paramzla da kendimize ok gzel bir ev tutsak?.. Ha?... Ne dersin?.. Demek raz oldun... Ah sen ne ekersin, ne iyi kalpli kzsn. Bak, sana ne diyeceim sevgilim... Ne diyp sanki memleket dna gidiyormuuz?.. Balay seyahatimizi memleket iinde geirsek olmaz m?.. Dviz israf etmemi oluruz. Yazk deil mi?.. nce bir Karadeniz seyahati, 108 arkadan da Akdenizi dolarz... Vapur gezisi ne kadar da gzel olur. yi deil mi? Sen bir meleksin sevgilim, kabul edecini zaten biliyordum. Sana biey syliyeyim mi?.. Bu zamanda seyahat ok zordur. Vapurlar kalabalk, deniz de dalgal olur. En iyisi gel seninle, bir hafta Bursa'da kalalm. Olmaz m?.. yle deil mi?.. Hem daha gzel, hem ucuz, hem de rahat... Ah, sen altn kalplisin. Sen dnya yzne gelmi bir meleksin. Sevgilim, sanki ne diye otellerde srneceiz?.. Oraya vereceimiz para ile sana en pahalsndan bir bro alrm. Ha?.. Daha iyi deil mi?.. Nasl?.. Fikrimi fevkalde bulmadn m ekerim?.. Yaa.. Nasl istersen... Be bin lira m? stersen
on bin liralk olsun, seyahat, otel motel, bunlar geer gider, br hi olmazsa maldr, kalr. Tabi, tabi... Sen zaten dnyann en akll kzsn. Dur, sana bir ey syliyeyim. Bak, fikrimi ok beeneceksin. Yani bu bro da ne oluyormu?.. Bir kere sen zevk sahibi bir kzsn. Deil mi? yle yeni zenginler gibi, ite benim cicim var diye herkese gsteri yapacak deilsin ya... Gel vazgeelim bu brotan... Ona verecek paramzla, mkemmel bir dn yaparz. Dillerde destan olsun, ha?.. Vallahi. Grace Kelly'nin dn gibi bir dn yaparz. Ah, ne kadar iyisin sevgilim. Dn deil mi?.. Vallahi bilmem ki... imdi onu bunu elendirmek iin dnya kadar masraf edeceiz. Salon tutacaz.. Caz ister... Yemek ister, iki ister... Ne o?... Bir sr insan elenecek. stelik de hi kimse memnun olmad gibi, trl dedikodu yaparlar. Gel, biz seninle akll insanlar gibi hareket edelim. Akrabalarmz 109 yakm dostlarmz arrz. Dn evimizde yaparz. Vallahi daha gzel olur. Demek fikrimi parlak buldun- Sen dnyann en zeki kzsn... Biey syliyeyim sana?... Dn elbisesine ne diye yzlerce lira verecekmisiz? Nasl olsa hayatnda bir kere giyecek deil misin?.. Ona verecek paramzla evimize eya alrz. Senin de akim yatt. Evet, senin dediin gibi, en iyisi dnden vazgemek... Bir apartman kat tutanz, dayarz, deriz. Sana elbiseler alrm. - Ama bak... Bir dakika beni dinle... imdi apar-toanlar ok pahal... Alemi zengin edecek deiliz ya... yle kenar mahallede ku yuvas gibi iki odal bir ev tutarz. Evet, hatt bir odal... Nasl olsa kalabalmz yok. Nasl?.. Muhakkak nikh ister misin?.. Tabi canm, nikhsz olur muymu... Dostlarmz, arkadalarmz arrz. Ama dur... Nikh da ne oluyor?.. Bizim birbirimize itimadmz yok mu?.. Nikh bir nevi resm mukavele... Bizim byle senetler sepetlere ihtiyacmz var m?.. kimiz de birbirimize nasl olsa gveniyoruz. Tabi canm. Nikh falan istemez. Oraya vereceimiz para ile sana bir elbise alrm. Elbette en gzel elbise... Birinci snf terziye diktiririz, pahal olsun tabi... Sevgilim yaz geldi. imdi o ar kumalar giyilmez ki... Bak u kumalara.. Ne gzel!.. Renk renk.. iekli... uradan drt metre basma alrz. Canm ne diye terziye para vereceiz? Sen kendin dikersin, olur biter. 110 Drt metre ok deil mi?.. Yaz imdi... Havalar ok scak... Kolsuz olsun, yakas da ak... Etekler ksa... Bir buuk metre yeter... Ah, sen dnyann en iyi huylu kzsn... Ne geldi aklma biliyor musun? iki gnl bir olunca, samanlk seyran olur. Sanki ne diye ev tutacakmsz... Bu zamanda ev... deil mi? Basma deil mi?.. O da lzumsuz... Karnn m ackt. Dur, sana imdi bir sandvi alrm. iklet de inersin... Gel seni peyim...
ap, up... ap up... muup!.. Oooh!. Bak ite evlendik gitti sevgilim... Bu i o kadat zor deil ki... Ah, sen dnyann en enayi kzsn... Zaten enayi ol-nasan, benimle evlenir miydin? ite evlendik sevgilim... Nasl?., inanmyor musun?.. Vallahi billahi evlendik sevgilim. 111 SNRL ADAM Sinirden eli aya sapr sapr titreyen, zayf, yal adam, iteleyerek karakoldan ieri soktular. Bu adamdan davacyz komiser bey, bize hakaret etti. En bataki, iri yar delikanlya komiser sordu: Ne dedi? ok ar komiser bey, pederimi kartrmasay-d, aldrmazdm. Ama merhum pederimi de kartrd. ihtiyar adam atld: Evet... Eoolu eek, dedim. Anlataym da, hak etti mi, etmedi mi, siz syleyin. Dolmu arabasnday-dm. Bu delikanl da Altnbakkal'da arabaya bindi. Tak-sim'de inmesin mi? Dayanamadm, yakasndan ektim. Maallah, eek kadar herifsin! gensin, gcn kuvvetin yerinde. Altmbakkalla Taksim arasn saysan, be yz adm tutmaz, insan bu kadarck yere dolmua biner mi, a eoolu eek!., dedim- Aynen byle dedim, inanmazsanz, sorun kendisine!. Uzun boylu, kap kanad kadar geni omuzlu delikanl, ihtiyar dorulad. Srada sadan ikinci ikyeti, 112 Bu delikanl, kfr hak etmi, dedi, ama bu adam bana da svd... Komiserin sorusuna meydan brakmadan ihtiya balad: Ona da eoolu eek! dedim, ama hak etti, istedi... Bu adam da Taksim'de dolmua bindi, Aacami'-ye gelene kadar iki egara iti. Yetmezmi gibi bir tane daha yakt. Cgarann birini sndrp birini yakyor. C-gara dumanndan otomobilin iinde gzgz grmyor. erde boulacaz. Hi olmazsa pencereyi aaym, dedim. Bu sefer de Hava souk, pencereyi ama! demesin mi? O zaman dayanamadm. Madem hava souk, pencereyi atrmazsn, Yavuz'un bacas gibi durmadan burnundan duman savuruyorsun, dolmuta stste egara iilir mi a eoolu eek!.. dedim. nc ikyeti, Allah iin hak etmi, dedi, byle saygszlara ben de sinir olurum. Komiser, bu adama sordu: Sizin ikyetiniz? Efendim, bana da... ok ar, aza alnmaz eyler syledi. ihtiyar, Syledim, dedi, tabi sylerim. Bu adam Galata-saraydan dolmua bindi. Sanki krk yllk ahbabmm gibi balad anlatmaa... Drt nfus iki odal bir
evde ki-raclarm, kars aznza lyk ok iyi pilki piirirmi. Kzm geen sene evlendirmi ama, damad hayrsz km. Kars drdnc ocuunu sezarien ameliyat ile pek zor dourmu. imdi de beincisine gebe imi. Acaba ocuk yapmamak iin bir tedbir biliyor muymuum? Artk kan beynime srad. Efendi, efendi, dedim, banda sa, aznda di kalmam, benden beter olmusun. Karn hl ocuk douruyorsa, tedbiri sen deil, ko113 nu komu delikanllar, e dost alsn... nsan, yatak odasnda olup biteni, dolmuta rastlad yabanclara anlatr m, a eoolu eek! dedim. Sradaki ikyetilerden biri, ok iyi demisin, dedi, bylelerine ben de pek kzaran. Sizin ikyetiniz? diye komiser o adama sordu. Komiser bey, bu adam bana da hakaret etti... ihtiyar, Ettim, dedi, elbette ederim. Bu adam Tepeban-da dolmua bindi. Biner binmez de Hokis makineli tfekleri gibi hi tutukluk yapmadan haprmaya balad. Havalardan nevazil olmuum dedi. Hem de hapnr-ken, nian alr gibi arayp arayp, insann surat budur diye itfaiye hortumu gibi pskryor. Bir seferinde suratm tkrk iinde braknca artk dayanamadm: Madem nevazil oldun, hi olmazsa haprrken azna mendil tut, mendilin yoksa elini azna kapa. nsann suratna haprlr m? A eoolu eek!.. dedim, istemedi mi komiser bey?.. Beinci ikyeti, Hay azn peyim, bylelerine sylemeli elbet... dedi. Komiser bu adama, Siz ne istiyorsunuz? dedi. Bana da aza alnmaz szler syledi, ihtiyar, Syledim, dedi, hem de eoolu eek!.. dedim. Bu adam ihane'de arabadan indi. Balad ceplerini kartrmaya... Bir trl paray koyduu yeri bulamaz. Gidi geli saati. Arkamza tramvaylar, otobsler, otomobiller birikti. Trafik memuru ddk ttrr, vatmanlar, ofrler barr. Bu adam, oral deil. Ar ar hababam ceplerini kartrr. Kartrd, kartrd. Paltosunun, ce114 ketinin, yeleinin, pantalonunun ceplerine bakt. Sonra, hah buldum, burdaym diye, i cebinden bir yz liralk karp ofre uzatmasn m? Sabrm tkendi: nsan dolmua bindi mi, parasn nceden hazrlar, bu kadar millet yolundan alakonmaz. Elli kuru iin de ofre yz lira bozdurulmaz a eoolu eek! dedim. ofr, hemen atld, Azn dert grmesin, iyi dedin, yerden ge kadar haklsn! dedi. Komiser, ofre dnd: Siz? Ben davacym, bu adamdan. Kfr etti. htiyar,
Ettim, dedi eeoolu eeek!.. dedim. Bu ofr, arabasndan inen bir kadn para verince, eyvallah abla, dedi. Baka bir kadna buyur anacm! dedi. Mterilerden birine Amca, birine Day bey bir gence Abi dedi. Bir delikanlya, olum, bir adama beybaba, dedi. Hi birine ses karmadm. Arabasndan inerken, parasn uzattm, bana da eyvallah babalk!.. demesin mi? Artk durulur mu, szn sras geldi. Trkede bay, bayan, hanm, bey diye bir lf vardr, bilmez misin? Ben senin anan tanmam, avradn tanmam, nerden baban oluyorum? Arabana binen btn mteriler senin akraban m, a eoolu eek!.. dedim. Komiser, sinirli ihtiyara dnd: Bu istanbul ite byledir, bu yaa gelmisin, bunca yl istanbul kaldrm inemisin. Madem bu sulu, terbiyesiz, kendini bilmez, kaba heriflere dayanamyorsun. Bu yata ne diye evinden karsn, a... Komiser, biraz durdu, dnd. Sonra, ... a beyim!., diye lfn tamamlad. 115 GULGULE YOK MU? Saat 8.30 da stanbul radyosunu mutlaka dinleyin! ehremini'nde Kocayusuf mahallesindeki Asm Amcann baheli kahvesi o gece her zamankinden daha kalabalkt. Kahvenin gediklilerinden baka, evinde radyosu olmyanlar da, gazetelerde Mjde, Mjde!.. diye iln edilen, srpriz radyo programn dinlemek iin sim Amca'nm kahvesine dolmulard. Darda lapa lapa kar yayordu. Boydanboya tr ve begonya yapraklanyla kapanm pencere camlan buulanmst. Biyandan sa soba kpkrmz olmu, biyandan sigara, nargile duman, insan nefesinden, kahve ocann ssndan, ay, kahve buusundan ierisi smscak olmutu- insan evinde bile bu kadar rahat edemezdi. On be kurua hem bir kahve i, hem gece yarsna kadar dnya vaziyeti nden memleket ahvalbnden, mahallede olan bitenden konu, hem de iliklerine kadar sn... Alt taraf on be kuru. Az nce radyo gazetesi okunduu iin sim Efendi radyonun dmesini evirmiti. Mzede odac Mustafa efendi, cebinden saatini karp bakt. Sonra, kahve ocan ayran cam blmenin erevesine asl yuvarlak caml alar saate bakt. 116 sim Efendi, senin saat arpa yemi... A hele radyoyu... sim Efendi, delikli para ekmecesinin stnde duran, zeri kanavie ili patiska rt altndaki radyonun dmesini evirdi. Dannn!.. Muhterem dinleyiciler imdi zel programmz ayoruz. Bir anda tavla akrtlar, oyun kd hrtlar, domino grltleri durdu. Btn kahve kulak kesildi. Hatt, makinist Aziz usta, programn ara yerinde ksrme-mek iin, birikmi ksrklerini hep birden harcad.
imdi deerli ses sanatkr Mnir Nurettin konserine balyor. Refakat edenler... nce saz topluluunun keman, ut, tambur, kanun sesi duyuldu. Arkadan titrek, yank ili alamakl bir ses arkya balad: Kuyunda figanmla acep gulgule yok mu? Gulgule yok mu? Gulgule yok mu? perde perde birka kere tekrarland. Gulgule yok mu? sim Efendi'nin mterileri iinde en ateli muhalif olan ser hademe Yunus Efendi, Vay anasn., diye bard, memleketi ne hale getirdiler yahu?.. Bak, ie sen, gulgule bile kalmam.. yice anlayabilmek iin, elini kulana boru yapp radyoya uzanm sim Efendi sordu: Ne diyor, ne diyor? Ne yokmu? Gulgule... Desene gulgule de kalmam... Muhalefet iin yakalad frsat karmak istemiyen ser hademe Yunus Efendi, tpk alt dairedeki mdrn pozunu taknarak, 117 Memlekti ne hale getirdiler, dedi, gulgule de olmazsa, ne olacak peki? Mzede odac Mustafa efendi, belki herkes biliyor da ben bilmiyorum diye utanarak yanndakine sordu: Bu gulgule ne Allsen? Bilmem... Radyoda da yok diye feryat ettiklerine gre pek lzml bir ey olacak... Gulgule yok mu? Koyu demokrat lardan Stk Efendi, Hi zannetmem, dedi, eer pek yle millete lzmlk bir ey olayd, Menderes onun da pavlikasm kurard. Kahveci sim Efendi, Bu gulgule, nargile olacak, dedi. Nargilenin lu-gatas besbelli. Makinist Aziz bilgi bilgi gld: Gulgule motor aksamndan bir yedek paradr. Anamili dili aynaya balayan pirinten bir halka vardr. O halkann ucundaki pim'e gulgule derler. Mustafa efendi, Pek mi mhim? diye sordu. Makinist Aziz, ihtisasn ilgilendiren bir konu yakaladna memnun, Elbette mhim, dedi, gulgule olmazsa motor, ma-kina dediin herbiey istop eder. Gulgule olmazsa tramvay almaz, otomobil almaz, otobs, vapur, pavlika, hibiey almaz. Memleket mahvolur. Dahilde yaplmaz m? Bu gulgule dnya yznde yalnz bir yerde yetiiyor. O da Amerikann bir ehrinde...
Peki be kardeim, insamn derdi iinde kalmal. Gulgule yoksa yok... Byle radyolardan gulgule yok. diye feryat edip de btn dnyaya memleketi iki paralk 118 etmenin lemi var m? Ben olsam u radyo mdrn haysiyet divanna verir, vallahi partiden attrrm. Yahu, yok yok diye baryoruz ki, Amerika duysun ki bize gulgule versin. Alamayan ocua meme verirler mi? Malm ya, radyo bu, burdan bardn m, git Amerikadan kendi sesini dinle! Gulgule yok! diye ba-rmazsan, sende gulgule olmadm Turuman ne bilsin? sim Efendi bu yanl hemen dzeltti: Turuman gideli haniiii... imdi Ruzvelt var bata. Geen gn gazetede okudum, Amerika Yunanistan'a 5 milyar eki gulgule vermi. Bize 200 okka m veriyormu. Bizimkiler de kzmlar, hem biz bu kadar ey yapalm, hem de gulgule vermesin diyerekten... O zamana kadar sze karmam olan asker tfeki ustalndan emekli Salim Efendi, Yahu, dedi, sizin bir yanllnz var. Bu gulgule denen ey Hindistandan gelir. Kulun arlarna, seyyar yellere, bir de affedersiniz, adem-i iktidarszla ve kadnlarn muayyen zamanlardaki sanclarna kar birebirdir. Gayetle mcerreptir. U sabah bir bardak sahlebe iki dirhem de gulgule kartr i, bi iznillh- tel cmle dertlerden pr pk olursun. Tfeki ustas o kadar kuvvetli kuvvetli konuuyordu ki, makinist Aziz ok fena bozuldu. O srada radyoda arknn baka msralar okunuyordu: T beste-i zencr- berefnn olaydm, Makinist Aziz hemen atld: Bak zincir diyor... Zincir de yok zira... il olur muymu gulgule hi?.. ark hl devam ediyordu: Kuyunda figanmla acep gulgule yok mu? Gulgule yok mu? 119 Peki bu radyo hkmetin radyosu deil mi? Radyo baka kimin olur? Madem radyo kendisinin de, ne diye gulgule yok diyor. imdiye kadar radyodan her eyin yok denildiini ilk defa duyuyorum. Baka bir ark balamt. Ama herkes gulgulenin tartmasyla urayordu. Eski devir geti. imdi hkmet dobra dobra... Vara var, yoka yok... Anladn m? Radyoda muhaliflere sz hakk tannacakt. Sakn bu gulgule diye baran adam muhalif olmasn?.. Muhalif olsa, hi byle gulgulemiz bitti, kalmad, diye bartrlar m? Nedir yleyse?
Sayfa 63
Bu olsa olsa dman radyosu. imdi yabanc radyolar araya giriyor. Sen dinliyorsun, dinliyorsun, bir de bakyorsun ki, sonunda herif buras falan yerin radyosu demiyor mu? Efendim bu gulgule... Radyoda spiker, Bugnk yaynmz sona ermitir. Geceniz hayrl olsun! dedi. Kahve boald. Dar sokaklar dolanan gulgule sesleri gecenin karanlna den karlarda eridi: Gulgule yok mu? 120 GUGUK Hayat Apartman sekiz katldr, iskeleti demir, etleri betondan bir dev gibi topran srtma abanmtr. Hayat Apartman eik bir arazi zerine kurulduundan, nden baknca be katl, br yzden baklnca sekiz katldr. kat, biyandan kuyu gibi topran karnna gmldr, bir yan arka caddeye bakar. En alt katn kiracs her akam saat alt ile yedi aras Hayat Apartmanmn sokak kapsndan girer. Yerin dibine doru dne dne merdivenleri inerken, kendini burgulu iviye benzetir- Kapdan girerken ba ne eilir. Bir kat inince omuzlar der, ikinci katta beli bklr. Kendi katndan ieri girerken beli iki bklmdr. Gerekten byle biey olduu yoktur, ama o, bu apartmana girdikten sonra, her katn arl omuzlarna yklenmi sanr. Birka kez, uyku arasnda yataktan, eziliyorum! diye bararak frlad. Yataa girince sekiz kat birden onun stne ylr. Kars, Ev sahibi... dedi. Bunu her akam syler. Erkek, topraktan balayan pencereye ban kaldrd. Yarn... dedi. Kadn, icraya verecek, dedi, sokakta kalacaz. 121 Adam, stndeki beton klesinden kurtulmak ister gibi bir davrand. Kz okula gitmiyor, dedi kars. Adam sesini karmad. Gen kz yrtk pabula okula gider mi? Elbette gitmez... Yemee oturdular. Bakkal hesap pusulasn gnderdi bugn... Hesab demezlerse veresiye vermem! diye haber gndermi... Yatakta kars, Mantom, dedi, sekiz yllk manto... Herkesin iine kmaya utanyorum. Adam gece yars bararak yataktan frlad: Eziliyorum! Kars, Ne var? diye sordu. Hi... hibiey... Kapnn ziliyle uyand. Karsyla kapda konuan sesi duyuyordu: Dn yirmi be kilo odun almsnz... Evet, dedi kadn, parasn yarn vereceiz... Erkek evden karken kars,
Krmz kt geldi, dedi, elektrii kesecekler... Manavn nnden gememek iin yolunu uzatt. Kasabn nnden geerken inallah, ierde mterisi vardr, beni grmez! diye dua etti. Daireye gelince mdr seni istiyor! dediler. Mdr, Bu nasl i? diye bard, onlar bizden demirba listesini istiyorlar. Siz tutup krtasiye ihtiyacn bildirmisiniz. Affedersiniz... 122 Bu kanc?.. Geende de ubelere gidecek evrak, Bakanla gndermitiniz... Masasna oturduu zaman bir i sahibi yurtta, Sizi ikyet edeceim, dedi, bugn git yarn gel! Hem benim verdiim vergilerle... Bir kadn da, Ayptr, dedi, bu yamda katr gidip geliyorum. Alt taraf bir numara vereceksin... Baka biri, , Tabi, dedi, istediklerinin iini bir dakikada grrler. Aranan evrak numarasn bulmak iin, dosya kolunun altnda, kalem odasndan kt. ki kanad ak geni kapdan dairenin mermer salonuna k dolmu, yal boya krem rengi tavan prl prld. Adamn iki kolunda siyah kolluklar, elinde dosya kapya yrd. K gneine bakt, gzlerini krptrd. Mermer merdivenleri indi. Bir uyurgezer gibi, kendinde olmadan sokaa kt. Sokakta yrd, yrd... Kars, bakkal, mdr, kz i iin masasnda bekleen yurttalar, ev sahibi, elektriki, manav, oduncu... suratlar gznn nnden geip gidiyordu. Hepsi hakl... hepsi... diye mrldand. Dirseklerine kadar siyah saten kolluklar, elinde kaln dosya, yrd. Mdr hakl, karm da hakl, bakkal da... Yrd. Vitrinlere bakt, grmeden... Bir yokutan kt. Bir dkknn n kalabalkt. erde birka kii, bir tezghn stne dirseklerini dayayp tfekle nian alyorlar, acayip ekilli, renk renk hedeflere ate ediyorlard. Tfekten kan arkas pskll, ucu sivri mermi, bu hedeflere isabet edince, boyal teneke hedef oynak yerin123 den hareket ediyor, ddk ya da ngrak sesi duyuluyorduDkknn d tarafnda bir kuvvet lme makinesi vard; bir mein torba... Etrafna toplanan genler mein torbay yumrukluyorlar, torba arpnca bir gsterge yukar doru frlyor, vurann kuvvet derecesini lyordu. Gstergeyi 60 dereceye karana bir paket cgara mkfat... triyar bir delikanl gerildi, gerildi, mein torbaya bir yumruk indirdi. Gsterge elli sekize kadar kt, sonra dt. kinci yumrukta ancak elli ikiyi buldu.
Mein torbaya bakyordu, gzleri hep torbadayd. Torba yava yava mdrn suratna benzedi. i yanaklar, tombul tombul bir yz... Tam mdrn surat. Sen haklsn Mdr Bey, dedi; sen haklsn ama... Ben de haklym. Kolunun altndaki dosyay tezghn stne koydu. Sa kolluu kard. Gerildi, gerildi, mdrn suratna bir yumruk indirdi. Gsterge altma frlad. Delikanllar ellisini akn snepe adama hayretle baktlar. Dkkn sahibi bir paket sigara uzatt, Buyrun!.. Gzleri mein torbadayd. Mein torba, tpk tpksna kasabn i yz, etli, kanl yz... Sen haklsn, ama... Ben de haksz deilim... Mein torbaya bir yumruk daha indirdi, gsterge altma kt. Buyrun cigaranz... Tpk karmn surat... Onun gibi ask surat... Haklsn karcm... Ama ben de... Alt paket sigara ald. Tezgha kolunu koydu. Ktk ktk salar oksijenle sarartlm, boyal yz iman kzdan bir tfek ald124 Tfei omuzuna dayad. Renk renk boyal teneke hedeflerden bir oyuncu kadn seti: Siz bir evrak numarasn isteyen hanmsnz deil mi? ok gidip geldiniz... Yoruldunuz... Bugn git, yarn gel... Haklsnz... Ama ben de... Tetie bast. Tam isabet... Oyuncu kadn hedefi, oynak yerlerinden bkld, oynad. Tamam, ld, dedi. At pavyonunun iisi iman kz, tfee baka bir pskll mermi koydu. Bu kmrc... Para isteyen kmrc. Hakl... Tetie bast. Kurun, hedef arpnca bir trampet sesi duyuldu. ld, kurtuldu...O da, ben de... Kz tfee bir mermi daha srd. Pskll mermi ev sahibinin tam alnna sapland. ngr ngr bir zil ald. Bakkal... Sen ha? Vallahi haklsn... Ama ben? Tetie bast... Tahta oymal saat kutusunun deliinden bir ku ban uzatt: Guguk!.. Guguk!. Guguk!.. Adam gld. Yllardr byle iten glmemiti. Siyah saten kolluklarn cebine soktu. Dosyay da kolunun altna ald- Hem yryor, hem glyordu. Rahatt, ii kafas bombotu. Ne kars, ne ocuklar, ne ev sahibi, ne bakkal, ne i iin gelen vatandalar, ne de mdr... Glyordu adam. Yoldan geenler bu mutlu adama alayl alayl bakyorlard. 125 ERKEK M, D M?
Tiyatronun fndk kurdu gibi gzel bir oyuncu kzdr. Ona hangi byk rol verseler yine de rol ona lyk grmem. Ah, ah, derim, rejisr ben olacam ki, o kz oynataym. Byle dnrken, bilinaltmda yldzla giden yol rejisrn yatandan geer lfmm yeri var mdr bilmem. Sizin anlyacamz... Neyse, amayn yaram. altm dergi, ite bu tpt gzel kzla rportaj istemi. Aman, dedim, ben gnllym. Kalktk, fotorafyla evine gittik. Ben baz sesleri burnumla, dilimle duyarm. Bilmem sizde de olur mu byle ey? Seslerde, renk grr msnz? Sesleri koklar, tadar rnsmz? Bana onun sesi, marul gbeinin diler arasnda ezilirken kard trdy hatrlatr. Sesi, yeni srm imen imen kokar. Rengi, evet sesinin rengi, kanarya gsnn yumuak sarsna alar. O konuurken, ktr ktr canerii yiyormuum gibi dilerim kamar. Yani onun sesini, btn duygularmla birden duyarm; grrm, koklarm, iitirim ve tadarm. Tuh Allah kahretsin, air olmak iten bile deil... Zavallck gazetecilerden yle bir korkmu ki... Kor126 kuunun nedenini anladm. Son zamanlarda gazeteci ad altnda, banda tablayla gezen dut satclar klnda birileri tredi. Bu zavalllar her eit yollardan korkuttular. Yok, ne soyunacaksnz, ne plak resminizi ekeceiz. .. Artistik poz ad altndaki bu yar plak resimler, sonradan antaja kadar varan ilerde kullanlyor. Biraz ii rahatlar gibi oldu. Zaten, gazetecilerle, yani kendilerini byle tantanlarla konumak istemiyormu. Dorusu ben rportaj filn oktan unuttum. Umurumda m benim rportaj. Lf hep tatl yerinden amaya alyorum, inadma da aklma hep uygunsuz eyler geliyor. Krpecik engelky salataln, ortasndan tutup, elinizle krn, t, demez mi? t der ikiye ayrlr, sonra salataln o krlan yerleri boncuk boncuk terler. O konuurken, nedense t diye ayrlan taze, krpe, terli bademi hatrlyorum. Ah, diyor, ah bilseniz... Aznn iine bakyorum. Sanki plesi dudaklarn bir at myd, inci dilerinin arasndan bir ku, muhabbet kuu uuverecek. Bir peremi ak sarya boyanm, sa da alnmn stne kvrm kvrm dmyor mu! l be!.. Ah, ah bilseniz... Onu ne kadar seviyorum. Al bakalm, al lf da tut ucundan vur duvara. Ah bilsek, ah bilsek ne kadar da seviyormu. Sevdii de kim-bilir ne hyar aasdr. Her gzel kadnn yanndaki erkek, bana hep armudun iyisini seen o zevk sahibi hayvan hatrlatr. yle seviyorum ki...
Onun taze akam simidi atrdayl sesine, aralk kapdan odaya giren bir kedi cevap veriyor: Mrrr.. Mrrrrr.. MrnavvvL 127 Kuyruunu dmaiK kaldrm, baiyle hanmnn ayak bileklerini okuyor. Gzm ayaklarna gidiyor. ncecik, arap ksrannkine benzeyen bilekler, si den do ya doru kalnlaan nota gibi... te benim sevgilim bu, diyor. Hay Allah, ne diyeyim sana kz... inden pazarlkl bir n rakibi, armudun iyisini yiyen bir ay olmasmdansa, sevgilinin ayaklarn okayan bir kedi olmas elbette iyidir. Fotoraf, kediyi kucana alyor, sevmeye, okamaya balyor. Konumak iin lf gerek ya, hani szm ona bir de espri yapmak iin soruyorum: - Sevgiliniz erkek mi? Bilmem, diyor. Bilmez misiniz? Hayret vallahi... Demek kedinizin erkek mi, dii mi olduunu bilmiyorsunuz?.. Bilmiyorum. Anlamam ki... Kedinin erkeklii, diilii nasl anlalr? Hoppalaaa... imdi gel de anlat bakalm. Fotoraf, Bu kedi dii, diyor. Nerden anladnz? Fotoraf, Dikkat ederseniz, diyor, bu kedi renkli. renkli kediler mutlaka dii olur. Bakn sar, siyah, beyaz. .. renkli kediler kesinlikle erkek olmaz. Fotoraf hem bunlar sylyor, hem de renkli kediyi bandan kuyruuna kadar okuyor. Kedi okan-dka, kuyruunu fotorafnn burnuna doru havaya kaldryor. Bir zamanlar renkli kedi konusu dva olmutu. renkli erkek kedi olurdu, olmazd, diyen iki kedi sever iddiaya girmilerdi. Sonunda btn Trkiye'yi arayan iddiaclardan biri, Samsun'da m, Erzurum'da m, renkli 128 : bir erkek kedi bulmu, bu nadide ve mstesna hayvan taa oralardan istanbul'a kadar getirmiken skdar vapurunda karmt- Fotorafya Adliye tarihimizde, basn ve .demokrasi dvalar kadar nemli bir yer alan bu renkli kedi dvasn anlatyorum. Sanki konuulacak baka lf yokmuasna o eek inadyla, Bu kedi mutlaka dii... diyor. Yalnz renginden .-deil, tylerinden de belli... Bakn ne kadar parlak. Dii kedilerin tkleri parlak olur. Yalnz tyleri deil... u kuyrua bakn, ne kadar uzun. Erkek kedilerin kuyruklar ksa ve kaim olur. Ka, gz ediyorum, anlamaz. Hay Allah belsn versin, dii kedinin de, erkek kedinin de... Baka lf m yok konuacak... O hl dii kediler hakknda konferansna devam ediyor: Kedinin kuyruu, kuyruk kknde ince, ucuna doru tyl, kaln olursa o kedi mutlaka diidir. Gzlerine bakn u hayvann!..
Ben asl onun gzlerine bakyorum ama, anlamyor ki... Kes artk u kedi lfn... Gzler aydnlk, parlak. Karn da dk. Hatt bu kedi gebe bile... Eliyle hayvann karnn yokluyor: tane yavrusu var maallah, diyor, bir aya kalmaz dourur. Hani nerdeyse kedinin karnndaki yavrularn erkek mi, dii mi olduunu, renklerini bile syleyecek. Kedi, sanki sylenenleri anlam gibi, bir yandan, Mrnav!.. diye sesler karyor, bir yandan kuyruunu havaya dikip, iaret vererek, arkasn fotorafnn yzne eviriyor. Ama bizim fotorafda anlay nerde?.. Bin liraya bahse girerim ki bu kedi diidir- n-,.k penelerine bakn... Yahu, biz buraya neye geldik? Kedinin erkekliini, 129 diiliini muayeneye mi?.. Bu ii ne kadar da bilirmi. Anlatyor da anlatyor: Dii kedinin byklar... Madem bu ii bu kadar bilirsin, resimlerini ekeyim derken politikaclardan, yok polislerden dayak yemek tehlikesi altnda gazete fotorafl yapacana, gidip hayvanat enstitsne profesr olsana. Dii kedilerin arka ayaklar, erkeklerinkine gre... Artk hayvan dayanamad, atlad fotorafnn kucandan yere. Sanki erkek mi, dii mi olduunu iyice gstermek iin, kuyruunu havaya dikti. Btn almetleri meydanda, odann iinde sallana sallana tur att. O zaman gzel yldz, Aaa, ayol, erkekmi bu kedi!., dedi. Fotorafnn yzne baktm, azn amak zereydi ki, Sus artk be, dedim, sen hanmefendiden daha m iyi anlayacaksn?.. Artk rportaj bitmiti. Bundan sonra gzel artiste ne sorar, artk onunla ne konuabilirdik?.. 130 OK ZEK BR ADAM Seninle muhakkak grmek istiyorlar. Evlerine ardlar, dedi. Ne mnasebet? dedim, ben onlar tanmam ki... Evet ama biz seni, yle zeki, byle zeki, yle bir stn zek diye vdk ki, gklere kardk... Zeki olmak, hele bakalarna da byle tantlmak kimin houna gitmez? Yine de, sesi gzel olanlarn, bir ark syle, denilince kendilerini naza ekmeleri gibi utanma, alak gnlllk numaralariyle kemkm ettim. Sonunda, yksek zekma uzaktan hayran olanlarn apar-tmanna gittik. Baba, anne, iki gen kzlar, bir de delikanl oullar var- Daha kapdan girer girmez, sandan
trnana kadar srf zek olan bir acayip yarata bakar gibi beni incelemeye baladlar. Ben hi bilmedii dersten snava giren, tenbel, haylaz bir renci durumundaym. Baba, Aman beyefendi, diyor, biz btn aile sizin yksek zeknzn hayranyz. Anlayn, ne kadar armm, Yaaa!... yle miii?... Peki, peki... diye adam tersliyorum. Anne, 131 Sizi tanyan btn dostlarmz, zeknz... Derken, evin byk kz heyecandan ellerini uuturuyor. Byk zek nn eve arldn duyan daha bakalar da misafir geldiler. Hepsi de, hayvanat bahesinde, hi grlmemi acayip bir hayvan seyreder gibi, ilgiyle bana bakyorlar. imdi ben ne yapaym? Her nasl olmusa bikez bunlara benim mthi bir zek olduum anlatlm. Reklmla iirilmi bozuk mal gibi, fiyasko-vereceim diye dm kopuyor. Ya bir pot krarsam?... Bu kadar iirilen, gklere karlan stn zek bu herif mi? derlerse!.. Acaba her zamanki tabi davranmla suspus bir kenarda m otursam? Yoksa, her lfa karp kimseye az atrmasam m? Espiriler yapp etrafmdakileri kahkahadan krp geirsem mi? Yoksa dirhem dirhem mi konusam?... Kendimi ar m satsam?... Ter dkyorum, ter... Herhalde bieyler yapmak, zeki olduumu gstermek zorundaym. Aksi gibi, o gn btn avanaklm da stmde galiba. Ellerimi koyacak yer bulamyorum. Suratm uzuyor, dilerim byyor, sanki boynumun stne getirip bir eek ba oturtmular. Tuh Allah kahretsin!... Herkes konuup glyor. Benim azm bak amyor. Dnya kadar fkra bilirim, biteki aklma gelmiyor. Arkamdan kimbilir nasl alay edecekler? Rezil oldum gitti. Ev sahibi, Sizin dnceniz nedir beyefendi? diye soruyor. Belli ki, gzler kamatran parlak zekmn ortaya kmasn bekliyorlar. Ama ben ne zerine konutuklarn bilmediim iin, Ben mi?... ey, yani... Bu meselede ben... Tabi sizin fikrinizdeyim! diyorum. 132 Bir kahkaha kopuyor. Hay anasn... Hani neredeyse alyacam- Bam kaldrp tavana bakyorum. Birdenbire sanki eytan drtt. Hani bir fkra vardr, dedim. Fkra mkra yok, atyorum. Bu fkra da nereden gerekti bilmem. Hepsi de, ne cevher yumurtlyacak diye azmn iine bakyor.
Fkra malm... Hoca merhum bign... Tuh, Hocann bitek fkras bile aklma gelmiyor... Bereket versin evin hanm. Yemee buyur ediyor. En arkada kalmak istediim halde, ilkin ben frlyorum. Neredeyse azmn yerini bulamyacam. Kaktan orba stme dklyor. Elinize salk, pek lezzetli olmu diyecek yerde, evin nazik hanmna, Nafile... pek tuzlu olmu! diyorum. Gen kz tabama et koyuyor. Teekkr ederim, yeter efendim demek isterken, Koy, koy... Doldur!... diyorum. Sanki iimde baka bir insan var. Karmda oturan gence, Delikanl, diyorum, kumar ahlkszlktr. Halbuki galiba sen... Hayatmda hi kumar oynamadm, diyen gence, stn zekm gstermek frsatn bulduum iin: Sen onu babana yuttur! diye cevap veriyorum. Artk herkes beni dinliyor. Zenberei boanm gramofon gibi sylyorum. Ev sahibi kibar beye dndm: Kznz, kzolan kz mdr? Damdan der gibi bu soruma adam utana skla, Henz evlenmedi, diyor. Siz ona bakmayn, diye cevap veriyorum, siz 133 bir kere muayene ettirin. Hatt her hafta muayene ettirin. nk kznzn gzn beenmiyorum. Yemekten sonra salona getik. Kahveler geldi. Kendimi frenlemeye, dilimi tutmaya alyorum... Ama ne mmkn... Baym, sizin maanz ne kadar? Yediyzkrk lira... Hmm... Bukadar masraf... ocuk. Ha?... Syle bakalm, bunlar bu maala olmaz! Rvet filn?... Kma bir tekme vurup kap dar etseler sevineceim, br misafirler lf deitirmek istiyorlar. Kim brakr: Bu ocuklar sana hi benzemiyor yahu... Yksek zekma hayran olanlarn yzlerine baktm. Hi birinde t yok. Ayaa kalktm, avazm kt kadar. Ben bir aptalm!... diye bardm. Estafurullah... O nasl sz? Biz sizin byk zeknz. .. Ben hdn biriyim! Kendi aralarnda konumaya baladlar: Ne mthi zek!... Gzleri ate sayor. Dayanamadm: Eein biriyim ulan!... diye bardm. insanln halini hicvediyor! diye sylendiler. Artk duramadm, masann stne kp anrmaya baladm... Sonra kendimi sokaa attm.
Onlarn benim arkamdan yle konutuklarn duyar gibiyim: Grlmemi bir zek!... Bu kadar zeki adam grmedim. Tayor. Aklnn fazlalndan delirmi. Zaten zek ile delilik kardetir. Fakat ne espiriler yapyor, ne fkralar anlatyor, ne byk zek... 134 BEDAVA Karadeniz'in bir sinirsiz zamanna rastlarsanz, vapur gezisine doyum olmaz. iek gibi bir vapur, araf gibi dedikleri bir deniz. Hafif esintiden, denizin ipek derisi bir bakire teni gibi rpertiler geiriyorYol arkadalarm da cici mi cici, eker mi eker... Birbirinden gzel drt gen kz, ikisi karde, biri yien, Jbiri de onlarn bieysi. Anneleri, tam olmu canerii, ktr ktr maallah. nsan uzaktan bakarken ii kamayor. Hani bir trk vardr: Anasn istemem Kzn da ver bana Hayr, insan kanaryalar gibi cvl cvl, muhabbet kular gibi renk renk, akvaryum balklar gibi l l olan hu kzlarla analarn grnce, bu trky mutlak deitirir: Anasn isterini, Kzn da isterim. Anasn ver bana, Kzn da ver bana. Ne tadmlk, ne doyumluk... Ye Mehmet ye!... Anlattm, hikye olsa, kzlarla arabuk ahbap olduk, derdim. Ama rya deil bu, ayniyle vki... Cierci ksrann arkasna den kediler gibi kzlarn etraf135 larnda dolanyorum, ama i yok... Seimi atlatm iktidar gibi hi yz vermiyorlar. Gzm onlarda, kulam onlarda, burnum onlarda, yalnz ellerim onlardan uzak. Bir Gner var, dudaklar p beni diyor. Bir Aysel var, anasndan prenses domu kfir, yrrken etekleri kalbinizi de peinden srklyor. Birsen'in her yan sanki imdi krlp dklecekmi gibi, gldke si bemolden kahkahalar karyor. Gsler ye beni diyor, kalalar mambo oynuyor. Trabzon'a kadar iimiz i... Ama kfirlerin hepsinin-de dokunulmazl var sanki, havalar insan saryor da^. yine de yaklaamyorsun, tutamyorsun. Aysel soruyor: Gner, emprimeni kaa yaptrdn ekerim? Kuma, terzisi be yze kt. Anne, Aaa... bedava! diyor. iskarpinlerin pek cici Birsen, kaa aldn ? Yz yirmiye cicim. Aaaa... vallahi bedava... Evet ok ucuz. Sizinkiler yazla nereye gittiler?
. Ada'ya gideceklerdi. Ge kalmlar. Suadiye'ye-tandlar. Bari iyi mi? Eh, yle byle... Kaa tuttular nonoum? Yazl yedi bin be yze... Aaaa... Aman ne iyi... Bedava ayol... Tandklarym da, ucuza kiraladlar. iimden ne geiyor biliyor musunuz? imdi bir bora? ksn, bir frtna kopsun... Vapur alabura olsun. Hayda kzlar denize. Ben cuuup! diye atlyaym. Dalgalarm 136 arasndan birini yakalayaym. Ama hangisini? Hi birinden de vaz geemiyorum. Glperi'nin dnne gittin mi Ik? Gittim canm. Bir gelinlii vard, grme. Hrika. Paris'te be bin liraya diktirmi. Ne diyorsun... Be bin mi? Bedava ayol. Bedava ya... Dn nerde oldu? Hansarayda... Onsekiz bin liraya salon kiralamlar. - Aman ne kadar ucuz ayol, kr olaym bedava. Bedava ya... Kocas yirmi drt tal bir bro takm. ngiltere'den otuz sekiz bin liraya alm ama... Sudan ucuz... Ucuz da lf m ekerim, bedava... u gemi batsa. Ben Tarzan gibi dalsam denize. u kzlar alsam gsmn stne, kum mavnalar gibi, -karsam kyya. Bunlar da insan. Elbet minnet altnda kalrlar. Hayatlarn kurtardm iin, bana kk bir iyilikte bulunurlar, sevaba girerler. Biliyor musun, Suna'lar Cihangir'de bir daire al-dlard... Yaaa... Ama sattlar yine. Kaa? Sekiz yz doksan bin liraya... Aman ne ucuz! Bedava... Bedava ekerim, bedava... Keke siz alsaydnz. Biz bir vill aldk Feneryolu'nda. Kaa... Sekiz yz bin... Aman ne diyorsun? Bedava ayol... Evet, bir kelepir dt elimize... Gzn seveyim be Karadeniz! Adna uygun co 137
yle bir... Dklsn u kzlar denize. Sonra onlar toplay toplayvereyim. Bunlar hi mi iyilikten anlamaz... Glperi Paris'ten bir krk alm... Aman grlecek ey. Kaa? Nerdeyse ben baracam: Bedava! Aysel cevap veriyor: On dokuz bine canm. Aaaa, bedava... Ne ucuz ey!... Ucuz ama fevkalde... Tanr duam kabul etti. Karadeniz ne Karadeniz olduunu gsterdi. Gemi fndk kabuu gibi da da dalgalarn stnde kalkp kalkp iniyor. Ellerimi atm, dua ediyorum: Dayan be mbarek! Ne are, Trabzon'a geldik, gemi akta demir att. Kzlar gidiyorlar. Yolcular kyya karacak kayklar gemiye yanat. Merdivenler dik, dar... Vapur da oynak, yerinde duramyor. Kzlar merdivenden korku iinde bara ara iniyorlar. Ben de arkalarndaym tabi. Ekmek kaca yok ama, Kzlay yararna alyorum. O Aysel var ya Aysel... te o, tam geminin merdiveninden kaya ayan atacakkeeeen... Bir dalga kaykla geminin arasn birdenbire amaz m! Kz, Ayyy!... dedi. Denize deil, kayknn kollarna dt, sonra kaya yld. Ucuz kurtuldum, dedi. Artk dayanamadm, Ucuz da lf m ekerim, dedim, bedava!... Vallahi billahi bedava... Bu kadar bedavac kzlar, bedavadan elimden kardm. Kendimi kaldrp denize ata-madmsa, benim hayatmn onlarnki gibi bedava olma-masmdandr. Yine iyi kt stmdeki elbise, kundura krk elli lira eder. 138 BR TULUATININ ANILARI Bu blmdeki drt hikye, Damda Deli Var'n nceki basmlarnda yoktur, drdnc basmna eklenmitiBR TULUATININ ANILARI: I PARATONER Bir Sanat Tiyatrosu kuracaz ama paramz yok. Vali emeklisinin olu olan arkadamz, bir tuluat kumpanya-syla turneye klrsa ok para kazanlacan syledi; byle olduunu o da bakalarndan duymu. nce turnede para kazanp bu parayla da sanat tiyatrosu kurmaya karar verdik Tophane'de bir artistler kahvesi varm. Aranan her trl artist orda bulunuyormu. arkada, araya sora bulduk bu artistler kahvesini. Kadn, erkek, yal, gen, ierisi tk tk dolu... Kimisinin elinde, ut, keman, def gibi alglar var. Gzmz dumana, burnumuz kokuya alp da saa sola bakmnca, btn gzlerin stmzde olduunu grdk; kimisi dorudan bakyor, kimisi bakmazm gibi grnerek bakyor...
Dars souk olmad, ierisi de scak olduu halde, kahvedekiler yorlarm gibi bzlmler, birbirlerine iyice sokulmular; hani sereler, akam serinliinde saaklarda birbirlerine nasl sokulurlarsa ite yle... Ya burann havasndan olacak, ya onlara baka baka, biraz sonra bizim de onlar gibi elbiselerimizin iine bzlp birbiri141 mize sokulmu olduumuzu farkettim. Bizi yabanc saydklar belli, biz de onlar yadrgadk... Kahveci geldi, ne ieceimizi sormadan, Snnet dn m var? Artist filn isterseniz? dedi. Sa yanmzdaki yal adam sokuldu: Kuklac lazmsa ben gelirim... Gayet zengin kukla takmm vardr. Kuklacnn sol yannn inmeli olduunu, bize yaklarken ayam srynden ve cigaray yakndan anladk. Biz bir kumpanya kurup turneye kmak istiyoruz. .. Kolay... ikisi kadn, ikisi erkek, bir de kendisi be kiilik bir trup nerdi. Bu be kiide, yirmibe artistin gsterecei hnerler varm. Erkeklerden genci, birinci snf Hamlet oynarm, hem de nl komikmi. Karsyla birlikte do yapar, operet arklar sylermi. Sahnede rol yokken de davul alarm. Karsna gelince, alaturka, alafranga ark ve dans kraliesi... br erkek, hem illzyon-cu, hem de gayet kuvvetli dram oyuncusu... Kl yutar, seyircilerin soluunu kesermi heyecandan... Bundan baka, elabukluuna getirip seyircilerin czdanlarn kaybeder, sonra birbirlerinin ceplerinden kartrm. aknlktan seyircilerin parmaklar azlarnda kalrm. stelik, dekor, afi yapar, trambon da alarm. Kendisine gelince... Hayatn batan sona anlatt. zetlersek, genliinde tiyatrocu olmak istiyormu, bir kadn oyuncuya tutulmu, babadan kalan btn parasn bu uurda tkettikten sonra hokkabaz olmu. Sonra inme inip de seyirci karsnda hokkabazlk yapamaz olunca, ii kukla oynatmaya dkm... Kuklaclktan baka, biletilik, perdecilik gibi tiyatronun btn ilerini de yaparm. 142 Yal kuklac: Bu i tamam, dedi, leden sonra br arkadalar da gelir, tanrsnz, pazarl yaparz. Siz yalnz iki paratoner bulun yeter... Paratonerin tiyatroda ii ne? Turne tiyatrolarnn bilmediimiz bir terimiydi belki de... Yasl kuklacy gzmz tutmadndan, kahvecinin yardmyla, bakasn bulduk. Bunlar, kar-koca, bir de iki kk kzlar, drt kiiydiler. Drt kii ama, krk artistin iini yapyorlarm. Kk kzlar bir kanto syler-mi kii... Bir de dans ederlermi kiii... Koca ayd. Siz yalnz iki paratoner bulun, ama gzel olsun... dedi. Arkadalarla birbirimize baktk.
Bu ayla anlamak zereydik ki, ayaa kalknca jn rollerine kacak olan bu adamn topal olduunu grdk. Bu yzden onlardan vazgetik. Bir eski tulat bize be kiilik bir trup kurdu, ikisi kadn, erkek... Kadnlardan birinin be ylan vard, ylanl dansz diye nlyd. Erkeklerden biri, dnyann sekizinci hrikas, iki bal, drt boynuzlu bir canavar biimine giriyordu. Kendi sylediklerine gre, bunlarla turneye karsak, para kracaktk. Yalnz tek istedikleri vard: ki paratoner, gzel ve iman olacakt paratonerler... Pazarlkta uyuamadmzdan, kiilik baka bir trupla anlatk. Bunlardan iki kz kardele, bunlardan birinin kocas... Adam, dmdzlak kel olduundan peruka takyor, bu yzden de ona Zlfiyar diyorlard. Zlfiyar, boyu iki metreye yakn, derisi sahtiyan esmeri, iskele kaz gibi bir adam... Siz iki paratoner bulun, hemen kalm yola... Paratonerler iman olsun, etine dolgun... Byleleri makbuldr. 143 Tiyatrocu geindiimiz iin, paratonerin ne olduunu soramyorduk. Ucuza gelsin diye ben, Tek paratonerle olmaz m? dedim. Zlfiyar, srtarak: Biri esmer, biri sarm olacak ki, dedi, kimisi esmerden, kimisi sarndan holanr... Srttktan sonra azn kapamad iin, kazma dileri ortada kald ylece... Artistler kahvesinin ocaks, bizim paratoner almaktan yana olmadmz grnce, Zlfiyar'm hakk var, dedi, paratoner gtrmezseniz, sizi tarada perperian ederler... Turneye kmadnzdan bilmezsiniz bey kardeim, vallahi, sonra kendi namusunuzu bile kurtaramazsnz. Ertesi gn Zlfiyar, Tkz Ibo'ya syleyelim, bize iyisinden, iki paratoner bulsun... dedi. Tkz Ibo dedikleri, kadn telll, smarladmz iki paratoneri getirdi, ikisi de etine dolgun, biri esmer, biri de esmerden boyama sarn... Tkz bo, yz papel komisyon isterim... dedi. Paratonerler de, yeme ime, yol, otel paras bizden, otuzar lira gndelik, bir ayln da pein istiyorlar. Biz oktur diye mrnkrn edince, esmer paratoner, Cannz isterse, dedi, ben Galata'da alyorum, iimden memnunum, gnde yz, gecede ikiyz liraya para demem... Ama bir bellm var da, ondan yakam kurtarmak iin turneye gelecektim... Sarn paratoner, Benim de yle, dedi, benim bellm, elimdekini avucumdakini metazori alyor...
Emekli valinin olu, evdeki deerli eyalar kaldrm, Bitpazar'nda satt. br arkadam nerden para bul144 duunu bilmiyorum. Ben, annemin aylklarm yrttm, ilerde sanat tiyatrosu kurup para kazannca, mz de, kendimizce borlandmz paralan deyecektik. Yola ktk. Otobse binince, artist kadnn kucandaki kunda grp ardk. Bu Zlfiyar'n kars ok nl bir artistmis, ama, memede ocuu olduundan turnede i bulamyormu, olmaz deriz diye ocuunu bizden gizlemiler. Turnede oynamak iin piyesimiz var, birini valinin olu yazm, birini de ben yazacam daha... br arkada da yazaca piyesin konusunu anlatt. Zlfiyar, Kardeler, benim ok tecrbem var, turnede piyes miyes skmez, sonra yollarda a, sefil kalrz. Benim hanmla baldz, batan kantoya ksnlar, ben keman alarm... Sonra da ben sahneye kar, birka numara yaparm. Sonra da karmla apa dans yaparz ki ok sksesi vardr. Ondan sonra da, bizde ne piyesler var, onlardan oynarz... Bizim yazmadmz, daha dorusu benim yazacam piyes oynamadktan sonra, ne diye bu ilere girdik? Bizim amacmz, halka tiyatroyu gtrmek; madem halk tiyatroya gelmiyor, tiyatro halka gidecek... Halk, nce bir alsn diye de, batan kantoydu, uydu buydu, hepsi olacak. Sonra da kazandmz parayla stanbul'da sanat tiyatrosu kuracaz. Zlfiyar, Siz bilirsiniz, dedi, patron sizsiniz, sizin sznz geer, benden sylemesi... Bir kasabaya geldik, bir otele yerletik. Zlfiyar, karsyla baldzn bir odaya kilitledi, anahtar cebine koyduktan sonra, paratonerleri de yanmza alp resm muamele iin, Zlfiyar'n nclnde bir daireye gittik. 145 Masada oturan adam, bizi sert sert szerken, Zl-fiyar adamn elini ap diye pt. Efendim, biz Mill Sahne Tiyatrosu sanatkrlar... Ztlinizin byk bir sanatsever ve sanatkrlarn babas olduunuzu ta stanbul'dan duyduumuzdan, namnz ii-terekten buraya gelmi bulunuyoruz efendim... Adam, biey sylemek iin davrand. Zlfiyar ona frsat vermeden esmer paratoneri masann nne iteli-yerek, Mill Sahne'mizin medar- iftihar, ba artistlerimizden, dans ve varyete yldzmz Belma hanm... dedi. Arkadan, sarn paratoneri ileri srd: Selma hanm da ba yldzmz, primadonnamz ve ayn zamanda alaturkann blbl namyla mehur film ydzmzdr. Yaa... yle miii? ok memnun oldum... Allah balasn... Allah balasn... Merref oldum... O katr suratl esmer paratoner, krlp dklerek, cilveler dkerek,
O eref bize ait efendim... dedi. Sarn paratoner, szm szm szlyor, adamn karsnda szdrma ya gibi eriyecek. Masadaki adam, ilkin bizi sert sert szerken, surat yumuad, iyice yumuad, alt duda sarkt ta enesine kadar, sonra sarkan dudan toparlamaya alarak, tkrkler saa saa, Buyrun, buyrun... Oturun rica ederim... Yok olmad oras... yle buyrun efendim... Ho geldiniz, sa-falar getirdiniz... Bizi ihya ettiniz efendim... diye iki paratonerin yresinde fr dnmeye baladBize bakt bile yok... Zlfiyar'a, Hanmlar ne kadar misafirimiz olacak? diye sordu. Bir hafta kadar efendim... 146 Olmaaaz! Katiyen oknaaaz!... diye yle bir bard ki, arlyor sanp odac ieri girdi. Hah... tyi ki geldin olum, bak, hanmlar ne emrediyorlar? Teekkr ederiz efendim, biey istemez... Ne demek? iniz efendim... ay, kahve, gazoz... srtarak Buras resm daire olduundan baka ey iilmez ama, onu da akama hep birlikte ieriz. ki paratoner kahve istediler. Bize soran yok ne istediimizi... Bizim bu kasaba insan, gayetle misafirperverdir ve sanatkr milletine ok dkndr. ki yldz elimize geirmiken, yle kolay kolay salmak olur mu canm... Gelmek misafirden, gndermek bizden... Bir haftada insan birbirine ancak alr, ancak snr... Szde espri yapt, kendi esprisine, keh keh diye teke sesi kararak gld. Zlfiyar, Emrederseniz daha kalrz... dedi. Rica ederiz... Bu gece serbest misiniz? Serbestiz bu gece, bouz... Oh oh... Memnun oldum. Ben muamelenizi yapar belediyeye, emniyete, her yere gnderirim... Allah mrler versin efendim... Sanatkrlar himaye vazifemiz... Biz, mz, kap arkasnda ayakta duruyorduk. Sonunda bizi grd: Siz ne dikiliyorsunuz? Biz de Mill Sahne'nin... Ti!... kn, darda bekleyin!... Biz karken Zlfiyar, Efendim, arzu ederseniz, Belma hanm burda kalsn, muamele bitince evrak getirir bize... dedi. Hay hay... ok mnasip... 147
Sayfa 78
Srtan katr suratl esmer paratoneri orda brakp baka bir daireye gittik. Sarn paratoneri de ordaki muamele iin brakp otele dnmzde Zlfiyar, bir oh ekip, imdilik bizim karlar kurtardk... dedi. O gece kasabann tek sinemasnda ilk oyunumuzu verdik. Her yer doluydu, ikinci gece, elli kii ancak geldi. Zlfiyar, Ben size sylemitim, dedi, buralarda piyes miyes skmez. lk gece, neyin nesidir, bilmeden geldiler, ikinci gece ite rezalet... Karma, amarlar asn... dedi. Kadn, amar asmak benim iim deil, paratonerler assn... diye kocasna kt. Canm biliyorsun, paratonerler ide... Siz asve-rin... amar asmann ne demek olduunu hi anlayamadm. leden sonra, Zlfiyar'm karsyla baldz, sanki i amarlarn ykamlarm gibi, klot, sutyen, kombinezon gibi amarlarn suya sokup slattktan sonra, kurumalar iin, gienin stne, sopaya ip gerip astlar. Aman-., demeye kalmad, kasabann btn erkekleri gie nne yld, hepsinin kafas yukarda, amarlara bakyorlar. Zlfiyar, buras olmaz, imiyor... Dar aslsn... dedi. Kadn i amarlar, dar asld. Rzgrdan hepsi tulum gibi iip sallanmaya balaynca, binann n ana-baba gn oldu. Bilet alabilmek iin birbirlerini eziyorlar. Perdeyi atk. Varyete numaralan balad. Kulise gelen beki, Zlfiyar'a, Bey'in mahsus selmlar var, bizim dairede bir iki muamele eksik kalm da... dedi. 148 Zlfiyar, Beye hrmetlerimi syle, yarn hanmlar gelir, eksik kalan muameleyi de tamamlatrlar... dedi. Her gece, eksik kalan bir muamele iin birisi geliyordu. Hani iyihal ktlarnz? A ktlar olmadan perdeyi aamazsnz... Askerlik ilemi grlecek... Salk muayeneniz yapld m? Bunca muameleye iki paratoner deil, yirmi paratoner yetmiyecek... Sinemann sahibi, Sinemam yklacak, ya bu amarlar odanzda kurutun, ya baka yere gidin... dedi. amarlar dardan kaldrnca, mteriler azald. Paralar suyunu ekmeye balad. Paratonerleri zorla ele geirip bir gece ordan katk, baka bir kasabaya vardk. Orda da paratonerlerimiz ok ie yarad. Kasabada ne kadar resm daire varsa, askerlik ubesinden tut postaneye kadar, hepsindeki muameleyi bitirdiler. Bir gece, oyunun yarsnda, bir orman koruma memuru geldi,
Bizim dairenin muamelesi eksik kalm... dedi. Zlfiyar, ertesi gn bizim muamele takipilerini gndermek istedi ama, Olmaz, mdr bey imdi istiyor, resm muamele yaplmadan perde almaz... dedi. Sarn paratoner, orman koruma memurluundan dnmedi. Esmer paratoner de Binbir eit Hrdavatiye Tecimevi nin sahibiyle kald. Zlfiyar' bir teltr ald: Aman arkadalar, paratonersiz olmaz... abuk stanbul'a dnelim, Allahm izniyle bizim karlar kurtaralm. .. iyi ama, dn paramz yok... Hi olmazsa iki oyun verelim de, dn parasn kazanalm, dedik. Karsyla 149 baldz bakaldrd iin, Zlfiyar kendisi kadnlarn amarlarm gie stne ipe gerip ast. Tam perdeyi aacaz, bir de baktk, Zlfiyar'n baldz ortada yok... Ara, tara, yok, yok... Zlfiyar'n kars, kendi kzkardei iin, Vay namussuz, byle dar zamanda bu yapbr m hi? Her gece n srada oturan palabykl bir mteri vard, hediyeler gnderip duruyordu, mutlak ona kamtr deyip duruyor. Zavall Zlfiyar, Hi olmazsa kary kurtarsak da stanbul'a kapa atsak Allahin izniyle... diyordu ki, bre aman, kars da yok ortalarda... Otel odasnda, baldznn brakt pusulay bulduk: Ksmetim kt, ben ayrlyorum. Zlfiyar, karakola gidip karsnn karldn sylemi. Beki, Ne karlmas yahu... Mektup brakt, ben de size getiriyordum demi. Kadn mektubunda, Para-tonersiz kalnca nasl olsa beni karacaklard; hi olmazsa bir uygununa kendim gidiyorum diye yazm. Seyirciler tiyatroya dolmu, perde alsn diye slk alp, barp, tepinip duruyorlar. Nerdeyse ykacaklar binay... Paralar, sinema sahibinde, oyundan sonra hakkmz verecek, bizde olsa, oktan savuup gideceiz... Zavall Zlfiyar'n kundaktaki ocuu, kuliste ciyak ciyak alayp duruyor, a ocuk... Emzii biriki ekitirip st gelmeyince atyor azndan. lle de meme istiyor. Zlfiyar, ste bulad sere parmann ucunu emdire emdire ocuu uyuttu. Sonra perde nne kp, kyameti koparan seyircilere, gndz kasabada rtkanla yaptmz iln tekrarlad: Sayn seyirciler! Mill Sahne'nin, bu gece ok zengin bir programla huzurunuza kacan, byk fedakrlkla getirttiimiz ses ve dans kraliesi ve operet yldz, biricik sanatkrmz ve medar- iftiharmz Ayla Tat-lses'i dinleteceimizi vdetmitik. Byk yldzn gecikmesi yznden perdemizi biraz ge atmz iin zr 150 dileriz. Bir iki dakika sonra Ayla Tatlses'i dinleyecek ve seyredeceksiniz... Bir alk koptu. Kulise gelince Zlfiyar'a, Yahu, ne yaptn? Nerde Ayla dediin kar? dedim.
Baka aremiz yok, yoksa burdan gidemeyiz... Ben dansz rolne kacam makyaj yapp... dedi. Az sonra makyajn yapm geldi ki, kadn desen kadn deil, erkek desen erkek deil, trl renk boya flarna girip km acayip bir yaratk... O arada, vali emeklisinin olu, sinema sahibinden bizim hakkmz olan paray alm, otobs biletlerini de alm, geldi. ki saat sonra otobs kalkacak, hazrlkl olun, oyundan sonra hemen gidiyoruz... dedi. Ama, Zlfiyar' kadn klnda grnce, Eyvah... diye bard, bu herif kadmm diye sahneye kar da oynarsa, seyirciler vallahi bizi dver... Zlfiyar, karsnn pullu, tlden dans elbisesi iinde boynunu bkp, Ne yapalm, baa gelen ekilir... dedi. Boyu da uzun olduundan, dans elbisesinin etekleri baldrlarnn onda birini bile rtmyor, kll bacaklar ortada... Valinin olu davul alacak, daha dorusu tokma vurup duracak. Keman alacak adam yok... br arkada perdeyi at, kundaktaki ocuk da alamaya balad-Ben, susturmak iin ocuu kucama alp sallamaya baladm. Zlfiyar kt sahneye, hem oynuyor, hem ark sylyor. Zpladka, sahne yklacak... Sesi de sis dd gibi... Zlfiyar ilk numarasn yapt, perde indi. Seyirciler alklyor, tepiniyor... 151 ikinci knda seyirciler, Soyun, soyun!... kar, onu da kar, onu da... Striptiz!... diye barmaya baladlar. Zlfiyar, stnden birka para karp att ama, seyirciler yetinmiyor, ille de striptiz istiyorlar. Perdeyi kapattk, arka kapdan savutuk. Doru otobslerin olduu yere. Zlfiyar, boyalarn silmeye, stndeki o pullu tll bezleri karmaya vakit bulamamt. ocuk, valinin olundayd. Ben bavullar otobse yerletirirken, bir de baktk, bir kalabalk bize doru geliyor. Eyvah, dvecekler demeye kalmad, Ya ya ya, a a a, Ayl yavrum ok yaa! diye barmaya baladlar, gelip bizi evirdiler. O koskoca Zlfiyar' kaptklar gibi, koturmaya baladlar. Onu kucaklayan delikanl, Yavrum... Ayl! diye baryor, koca Zlfiyar da kazk gibi bacaklarn sallayp tepiniyor, Ulan, ben erkeim be, erkek... Brakn! diye boru gibi sesiyle baryordu. O bardka, Yesinler seni Ayl'cm... diye cevap alyor. Gzmzn nnde koca herifi, omuzlarda, kucaklarda sallasrt alp gtrdler. O bouma srasnda, Zl-fiyar'n takma meme diye gsne tktrd paavralar yerlere sald. Valinin olu, elenceli olay seyreden bekiye,
Ayl hanmn ocuu kald, bir dakika tutuver unu... diyerek, kundaktaki ocuu bekinin kollarna brakp otobse atlad. Ertesi sabah, daha yoldayken, otobsn durduu bir yerde emekli valinin olunu polisler yakaladlar. Babas, gazetelere, olunun resmini de bastrp kayp aranyor, diye iln vermi. br arkada da, polisler istanbul'da enseledi- En bymz oydu, onsekizini bitirmiti. O da, Sanat Tiyatrosu iin gereken paray, komularnn evinden araklam. 152 Bana gelince, ben daha bizim mahalleye girer girmez, beni gren komular, Mjde, olun geliyor! diye anneme kotular. Bu maceray en ucuz ben atlattm. Annem, snfta kaldm iin alp bam gittiimi sanm. 153 BR TULUATININ ANILARI: r KIZI KURTARAMADIK Biz ok ektik beyim, ok... O zamanlar tiyatro oyunculuu, imdiki gibi deildi. Bu anlattklarm, Cumhuriyetin ilk yllarnda oluyor. Rahmetli V. . yeni bir heyet kurmutu, ben de onun heyetindeyim. Turneye kmazdan birka gn nce V. . heyete bir kz getirdi. Ama ne kz, bir iim su... Onalt-snda var yok... Bir-iki sahneye km ama, daha pimi deil, eli yz almam... Turnede yetitireceiz kz da... Heyetteki erkekleri grsen, hepimiz kza pervane kesilmiiz. Bylesi de iyi deil, nk hepimiz birden kulkle olduumuzdan kz hi birimize dmyor. Konya dolaylarn dolatk, kamyonla baka bir yere gidiyoruz. Bir candarma yolumuzu kesti, kamyonu durdurdu. inin!... Kadnlar braktk kamyonda, biz indik. Kadnlar da insin!... Onlar da indi. karn nfus ktlarnz!... Nfus ktlarmz var ama, eyalarmzla, dekorlar, 154 aksesuvarlanmzla birlikte sandklarda, denklerde... Or-dan karmak iin, bir kamyon yk boaltp aramak gerekliHemen V. ., Bastne... deyip, cebinden bir kt kard: Bize hkmet turne iin toptan izin kd verdi, ite hepimizin adlar burada yazl, nfusumuz burada... Yaklap baktm, rahmetli V. . candarmaya, istanbul'dan yola karken satn aldmz eyamn faturasn -zatm. Tabii fatura'da mhr de var, pul da... O zamanlar, okur yazar olmayan bizim candarmaya pul olsun, mhr olsun da, ne pulu ne mhr olursa olsun... Pulla mhr demek, hkmetin ta kendisi demek. Candarma, faturay eline ald, bir zaman kurnaz kurnaz bakt, ama ters bakyor. Haritay arazide ynne dorultur gibi, evire evire, pullu mhre bakarak, sonunda doru tuttu kd... Bir zaman da yle bakp,
Sraya girin! dedi. Yanyana dizildik. Kendisini kazklyor muyuz, kandryor muyuz, diye de ikilli olduundan, belli ki candarma bize sert otoritesini gstermek istiyor. Birden, sanki karsnda kadnl erkekli onbir tuluat oyuncusu deil de, bir alay varm gibi, yle bir, Hazroool! komutu ekti ki, sesi dalarda talarda yankland. Korkudan tirtir titreyen kadnlar da, Esas vaziyeti didik len!... diye azarlad. En bataki V. . ye sordu: Senin adn ne?... Adn syledi. Candarma, elindkei faturaya bakarak, szde orada V. . nin adn aryor. Ben, candarmanm yannda olduumdan, ne yaptn gryorum. Parman faturadaki mal cinsleri stnde gezdirdi, gezdirdi, sonra ora155 da adm bulmu gibi, 2 adet pullu dansz entarisi yazl yere parman koyup, Sen ge bu yana!... Tamam! dedi. V. - karya geti. Candarma, cebinden kard boyal kalemi dilinde tkrkleyip, V. . nin ad diye 2 adet pullu dansz entarisi yazsnn yanna bir iaret koydu: Senin adn ne? Hayri... Szde faturada Hayri'nin adn arayp buldu, yeniden dilinde tkrkledii kalemle, 3 adet peruk yazsnn yanna bir iaret koyup, Sen de ge!... dedi. Sra bana gelmiti: Senin adm?... Benim adm, Hasan Yololu ama, her nedense birden, zamann babakannn adn, soyadn syleyince, arkadalar dayanamayp kkrdadlar. Ama beni bir korku ald... Candarma akarsa, kendisine Babakan ss veren bir sahteci yakaland diye canma okurlar... Faturada parman dolatra dolatra, 1 adet ngrak yazl yerde durunca, ben hemen, Oras deil, benim adm aadaki... diye 3 ift zenne iskarpini yazl yeri gsterdim.' Bu davranmdan ona hem gven geldi, hem de, Kr msn, ite orasn okuduk... dedi, bir iaret koydu kalemle. Adn syleyen karya geiyordu. Hepimize, azarlar gibi, Adn ne, adn ne? derken, sra o gzel kza gelince sesi bir incelip, bir holap da: Ya sizin adnz ne? deyince, ben V. . nin kulana: Kz elden gitti... dedim. - Brakmayz... 156 Aman, sakn... Cumhuriyet candarmasna kar gelinmez. Ad sorulan kz, Hlya... dedi. Hlya, yle mi? Adn da bek gozekni... Siz o yanna gein Hlya Hanm...
Kz bizden ayrd. Faturadaki adlar okuyup bitirince, daha bealt kalem eya kaldndan faturada, Sizin kumpanyann daha alt kiisi olacak, onlar nerde? dedi. V. .: Onlar Konya'da braktk... dedi... Bakt ki, nfus ktlar tamam, ille de bir eksik bulup, kz alakoyacak, Nerde sizin izinnameleriniz, nerde vesikalarnz? dedi. V. . hemen cebinden bir pullu makbuz daha kard: te buyrun. Ald, bakt, bakt... Peki, nerede mhlarnzn iyi hal kd... O bir ey istedike, V- . cebinden bir fatura, bir makbuz karyor. Salk czdannz? Buyurun... Artk isteyecek bir resm kt ad aklna gelmeyince, yanaklarm yayarak gld: Her bieyiniz tamam maallah, ok eyi, dedi, bu yanlarda ekiya var da ondan baktm kahatlannza, kusura kalmayn... V. .: Zarar yok, vazifenizi yaptnz... dedi. Hee, vazife ya... 157 Kal salcakla, hadi bize eyvallah... Durun hele... - kamyonun stndeki davulu gsterdi - indirin u davulu, zurnay da, oynayn bi grelim, ondan kelli gidersiniz... Aman olmaz, ge kalrz... imiz ok... olmaz! Olur, hem de ne gozel olur kii... Byle sylerken, tfein dipiiyle V. . yi itelemeye balad. Olmaz aslanm... olmaz aslan hemerim. Olmazsa siz bilirsiniz. - gzel kz gsterdi - olmazsa, aha bu kary alakorum. Nasl alakorsun? Zati onun ad yoktu nfus kdnda... Var kardeim, ite bak! V. . faturadan 1 adet gecelik yazsn gsterdi. Okuman var hemerim, bak oku ite, ad var... O'ssa da, olmasa da kalacak dedik bi kerem, sz azmdan kt, daha dnmem... Bakt olaca yok, V. ., Peki yleyse, dedi, davulu zurnay indirelim de kadnlar oynasnlar nce... Candarma buna pek keyiflendi. V. . kt kamyona, davulu zmeye alt, zemeyince, bizi yardma ard. Kadn, erkek dolutuk kamyonun stne... Ama ne yaptksa zemiyoruz... Hemerim, gel hele yardma... Baksana ipler krdm olmu, zlmyor...
Tfeini aaca dayayp candarma kamyona knca ofr de gaza bast. Bizim klstr kamyon uuyor ama, yollar ok bozuk olduundan, sen o yiit candarmay bir grsen, bir grsen... Kamyon sarsldka dp dp kalkyor Durun, durun dedik len... Candarmaya kar mj geliyonuz alaklar? - pat dyor - yahu, durun imansz158 lar.. - kalkyor - vazgetik kardan mandan.. Len candarma karmann suu ardr... - Pat, dyor - Etmeyin kardelerim, etmeyin... Balad yalvarmaya... V.., Vilayete gidiyoruz, doru vilayet candarma komutanlna... Candarma, Kardeler, bir aka ettik canm, siz akadan anlamaz msnz... diye yalvaryor, etmeyin... Yzba beni dayaktan bitirir. Amann, tfek de orada kald... Tfek askerin namusu... Brakn beni... Seni tutan m var, hadi atla git! Nereden atlayacak, ayakta zor duruyor. Vilyet uzak deilmi, candarma komutanlnn nnde durdu kamyon. Biz ok yanl yapmz, candar-may yolda salmak varm... Ama nereden bileceiz? V.. candarma komutan yzbaya kp, olanlar anlatt. Yzba hepmizi yanma ard, candarma da orada... Hepimiz olan biteni anlattk. Bunun zerine yzba, candarmaya bir sopa ekti, bir sopa ekti ki... Koca candarma alayp yalvaryor. V.., kulama, Yzbann bizim yanmzda candarmay dvmesini hi beenmedim. Kz candarmadan kurtardk, ama yzbadan kurtaramayacaz... diye fsldad. Ne de olsa gngrm adam, dedii gibi de oldu. Yzba bizi savp kz yannda alakoydu. V..'ye: Yahu, gidip daha st bir yere ikyet edelim, vahye filan dedik... V.., Hepsi ayn ey, dedi, bu sefer de orada alakor-lar kz, ok dolar. Ellerine dmemek vard, bi kere dtk ellerine... 159 Kz, ertesi gn geldi, heyete katld. Merakla, Ne oldu? diye sorduk. Sanki, bilmediimiz ne olabilirdi de? Kz, Hi, dedi, hibiey olmad... Tabi anlalmt neler olduu... O olaydan sonra kzda byk bir gelime oldu, byk baar kazand. Yaaa beyim, biz ok ektik, ok... Bizim zamanmzda oyunculuk, imdiki gibi deildi. 160 BR TULUATININ ANILARI: III
ADAM AZMANI Biz ok ektik beyim... O zamanlar oyunculuk imdi-:ki gibi deildi, ok ektik, ok... Bir tarihte Rodos'taydk, Rodos'ta ok Trk vard o zamanlar. Ben gencecik bir oyuncuyum, Jn'e kyorum. Daha turneler kal -be yl ancak olmu. Kumpanyann kzlaryla aramz iyi... iyi olup da ne olacak yani, ar-rkadalk ediyoruz, ite o kadar... Gelgelelim patron bir Allahm bels herif ki, kumpanyann kzlarn bizden kskanr. Sanki harem kurmu da kumpanyann btn kadnlar onun... Elinden de biey gelmez ha, ya gemi, beli diline vurmu bir moruk... Kzlara sarkntlk bile edemez de, patron cakasyla kasr, zart zurt eder, sulanr. Erkek oyuncularn, tiyatro dnda kz oyuncularla konu.masn bile yasak etti. Kzlarn kam kaynyor, benim kamm kaynyor... Ben o zaman, imdiki gibi deilim... Bakmayn siz imdiki halime... Bir gn otelde kzlardan birinin odasnda pipirik oynuyoruz, vallahi baka biey yaptmz yok... Odada kz, iki de erkeiz... Birara erkeklerden biri dar kt. 161 Az sonra da patron hmla ieri girdi. Bizi cmbl kahkahalar iinde pipirik oynarken grnce kudurdu. Beni odasna ard: Ulan, ben sana kzlarla dalga geilmiyecek demedim mi? Dalga getiim yok namussuzum, pipirik oynuyorduk... Senin gibilerinin kumpamyamda ii yok, defol! Param ver, gideyim... nme yirmibe kuru att. Hi olmazsa bir lira ver... diye yalvardmsa da ta yrei yumuamad, nme bir yirmibe kuru daha atp, Artk on para daha vermem, dedi. Rodos denilen su ortasndaki yerde kaldm m bir bama... Kyda dolamp dururken bir de baktm, bir kayk Fethiye'ye gidecek yolcu aryor. Kaa hemerim? Bir lira... Bende elli kuru var. Demek beni kayk yar yola gtrp, ordan denize atacak... Kurban olduum Anadolu toprana ayam bir atabilsem, ondan sonras kolay, nasl yapar eder stanbul'a varrm. Rodos Adasnda kalacak deilim ya, bindim kaya... Kayk byk, daha bealt yolcu var... Fethiye'ye yaklarken, yolcular paralar tahta stne brakmaya baladlar. Ne yapacam diye iim iimi yiyor... Fethiye'ye varnca, param yok, derim... Kayk bana ne yapacak, alp geri gtrecek deil ya... skeleye yanar yanamaz, herif beni geri eker de Rodos'a gtrr diye korkumdan hemen karaya sradm. Sen? Hemerim, paray vermedin... Birden,
Verdim ya, oraya koydum ite... diye bir yalan atp yrdmse de, kayk arkamdan yetiti yakalad. 162 iyi ki yolculardan biri, Verdi yahu, koydu oraya, ben grdm... diye yalanc tanklk etti de kayk beni brakp, verdi, vermedi, diye onunla az dalana balad da, ben de aradan syrlp savutum. Ne yapsam, diye dnp duruyorum ama, alktan kafam almyor. Baktm bir simiti... Simitte ok keramet vardr. Ne zaman simit yesem, zihnim alr. Bizim gazeteciler, yazarlar neden simit yer ayla? Herkes paraszlktan sanr. Yok canm, ayla simit zihin aar da ondan... Bir simit alp kahveye girdim, ayla simiti yeyince, kafam da almaya balad. Kahvenin bahesinde bir ayakkab boyacs, ama boyacnn boyu iki metre var, belki daha da uzun... Ayakkabm boyatrken herifi inceliyorum, evet, insana benzer yanlar varsa da, ilk bakta insan olduunu anlamak zor... Anasnn gnahm almyaym ama, ya aydan, ya orangotandan bir karkl olsa gerek... Ka para kazanyorsun gnde? Allah bereket versin, krk elli kuru kazanyorum... Ben sana gnde ikibuuk lira vereceim, benimle alr msn? O zamann parasyla gnde iki buuk lira ne demek, ok para, dkkn - tezgh sahipleri kazanamaz... Szm burdan dar, btn uzun boylular gibi, ne ii olduunu bile sorup etmeden, alrm... dedi. Peki, imdi stnde ka paran var? Cebindeki, boya sandnn ekmecesindeki bozuk paralarn karp sayd: ikiyzotuz kuru... yi... Gel benimle! O gn Fethiye'nin pazar gnym, girdik bununla pazar yerme. Boyacnn parasyla iki kei pstekisi aldm, 163 bolca kat tutkal aldm, hani marangoz tutkal vardr yar ondan... iki takm da sr cieri aldm. Fethiye'nin en byk hanna gittik, bir han odasna girdik. Boyacya, Soyun! dedim. N'olacak? N'olacan sonra grrsn, hele soyun sen... Herif anadan doma soyununca, bsbtn korkun bir zebella oldu. Tutkal, su dolu kovaya koyup iyice kaynattm. Kei postekisini de para para kesip, boyacnn plak bedenine tutkalla iyice yaptrdm. Tutkal da yle koyu olmu ki, yapan kei derisinin herifin derisinden ayrlaca hi yok, eksen ayrlmaz ola ki adamn derisiy-le, etiyle birlikte iskeletinden syrla... Herif batan trnaa, kei klyla donand. Bir de ayaa
kalkt ki, eyvah... Asln bilmese, bir yabani yaratk diye korkumdan bararak kaacam. Bunu han odasnda brakp, hancnn yanma gittim. Amca, dedim, hann u kk ahr bo duruyor, bana orasn kiralar msn? lkin verimcil olmad. Byk ahr iin gryor nasl olsa, oras bo... Gnl bir liradan kiralyaym. Bir liray duyunca hancnn gzleri parlad. O zamann bir liras ok para. Biz, iki kii, han odasna gnde on kuru veriyoruz. Hayvan m balyacaksn? Hayvan olsa kolay... Hayvandan beter bir canavar... Grmeler ister bir adam azman... Hanc raz oldu. Bizim adam azmannn boynuna bir yular atp ahra soktum, yularn ipini direin halkasna skca baladm. Arkada, paray vurduk, dedim, ben sana gndeliin ikibuuk kt m, dedim... Sen bu ie ok elverili 164 olduundan, imdiden gndeliini liraya kardm; yeler ki sen, ben ne dersem ylecene yap... Buyur, ne dersen yaparm... Pazardan aldm sr cierlerini bir kovaya doldurdum. Az sonra buras seyirci dolacak. Sen, iki elini de yere dayayp drt ayak gibi duracaksn. Ben, kovadan cier paralarn sana attm m, sen iki ard ayan zerine srayp havaya kalkacak, cier paralarm daha havadayken kapacaksn... Cieri aznda iniyeceksin... Sonra ne olacak? Ben i cieri yutamam yahu... Yutma... Sen aznda ine... Ben o sra, seyircileri dar karnca, sen de inediin cierleri azndan atarsm... Birka kere de bunu talim ettirdim. Sonra han kapsndaki binek tama kp, gazete kdndan yaptm boruyla barmaya baladm: Muhterem vatandalar! Ikiyz vahi hayvan avcsnn insan aya girmemi Afrika ormanlarndan yakalad, insan cieri yiyen adam azman ierde... Buyrun, gelin grn; adam azmannn insan cierini nasl yediini grn. Drt ayakl, iki metre boyunda, ikiyz okka arlnda adam azman... Gelin, gelin, grn.. Hann kaps pazar yerine ak, herkes orda... Bu Fethiye de o zaman, sinemasz, tiyatrosuz, durgun dural bir yer... Ben yle barnca, pazar yeri boalp, hann kapsna biriktiler. Be kuru vereni ieri alyorum. Seyircileri otuzar otuzar ahra sokuyorum. Ahr byk olsa yzer kii dolduracam, ama yer yok.- Otuz kiiyi dolduru-yorum ahra, kovadan aldm cier paratarm atmamla, bizim adam azman iki aya zerine dikilip, cier paralarn daha havadayken kapp balyor inemeye... Haydi tamam!..
Seyircileri karyorum, adam azman da azndan 165 cieri atyor. Yeniden bir otuz kii daha dolduruyorum. Yamur gibi yayor paralar, ben artk paralar koyacak yer bulamaz oldum. Ceplerim doldu da, bozuk paralarn arln ekemez oldum. Ahrdan bir yem torbas bulup, paralar onun iine koymaya baladm. oluk ocuk, kadn erkek, gen yal, duyan geliyor. Ben artk, binek tana kp rtkanlk yapmyorum, para toplamaktan vakit yok ki... Halk, adam azmann grmek iin birbirini eziyor... Gren, gidip bakasna anlatnca, duyan geliyor. Kovadaki cierler bitti, yerdekileri toplayp yeniden atyorum buna... Derken bu bizim adam azman, Aman dur, dayanamyacam... Bana bieyler oluyor, etlerim ekiliyor, yanmaya baladm... dedi. Kei postekisini, marangoz tutkalyla bunun derisine yaptrmtm ya, tutkal kuruyunca, bzlm, herifin derisini ekmeye balam, adamn derisi atr atr atlyor... Aman, dur... sras m yahu, dayan hele biraz daha, akam bulalm... Adam azman, acdan, sancdan naralar attka seyircilere, Aman yaklamayn, azd gene, kolunuzu, kafanz kapar... diyerek korku salyorum. Seyirciler kt m, adam azman yalvaryor: Aman etme, bittim... Yanyorum cayr cayr... Etlerim kopuyor... Koca herif alamaya balamaz m? Hayr, benim korkum baka, adam ahrdan nasl alacam? Kapnn n insan dolu... Ahrdan herifi alnca, yamyam olmadm anlyacaklar, korkum bu... Akam etsek de karanlk bassa, ben de paralar toplayp tyeceim. Baktm olaca yok, adam azmanna, Gndeliini vermem... dedim. 166 Gndelik, istemem, sana verdiim ikiyzotuz kuru da hell olsun, tek beni sal burdan kurtulaym... Ben seyircileri ieri alp, paralar toplar dururken, birisi naslsa, yamyam dediimizin oral ayakkab boyacs olduunu anlayp, candarma komutanna gitmi, Tandm, bizim boyacy adam azman diye yutturuyorlar... demi. Bunun zerine komutan da bizi yakalamak iin bir manga silhl candarmay gndertmi zerimize... Benim onlardan haberim yok, boyuna baryorum; Muhterem vatandalar, insan aya girmemi Afrika ormanlarndan yakalanm insan cieri yiyen yamyam grn, burda... Yeni seyircileri ieri soktum ki, adam azman yok... Aman, demeye kalmad, darda bir kyamettir koptu. ktk kapya. Halk korkudan il yavrusu gibi dalm, baryor:
Kat... Aman, adam azman kat... Tutun... Vurun... Yakalayn yahu... Ta atn... Tabancas olan mslman yok mu? nsan cieri yiyen adam azman kayor! Adam azman, kuruyan tutkaln verdii acya dayanamayp, ben darda seyirciden para toplarken, ahrn krekle gbre atlan arka penceresinden kam. Ben dar kp baktm zaman, zavall adam azman da, denize doru kouyordu, aklnca denize dalp da, suda tutkal yumuatp kei derisinden syrlacak... te o srada da candarmalar gelmi. Halk, tutun, vurun yabani kayor, adam azman... diye barp da, candarmalar bir yabani yaratn lap lap katn grnce, tfeklerini omuzlayp atee balamazlar m? 167 Aman etmeyin... O da sizin, benim gibi bir ben" demdir! Ben yalan dedim aslanlarm... diye yalvararak,-candarmalann tfeklerine sarldm. Candarmalar beni tutup karakola gtrrlerken, adam-azman kzgn manda gibi denizde debelenip duruyordu. Adam azmann da karakola getirdiler, koca adam-acdan alyor. Candarma komutan, abuk bunu hamama sokun! dedi. stmden paralar aldlar, saydlar; seksenyedi lira..^ Komutan, Ulan namussuz, milleti kandrrsn ha? diye balad. Orada bir zabt tutup beni savcya kardlar. Savcya: Beyim, dedim, bu bir sanattr... Btn lunaparklarda, panayrlarda hep byle yaplr. Kesikbal insan,. Yars kz, yars balk, deniz kz diye, yok, nek bal ocuk, Alt kollu kadn diye halka gsterirler. Hi; kesik bal beden yaar m? Bu, sanat beyim... Sanatta,-yalan dolan vardr, uydurma olur az biey... Neyse, savc sanattan anlar biriymi de, topladm parann yansm bana verip, abuk git, durma buralarda... diye beni savd. Parann yarsn da adam azmanna vermi olacaklar. Ben hemen o akam bir otobse binip stanbul'un yolunu tuttum. Biz ok ektik beyim, ok... O zamanlar oyunculuk,, imdiki gibi deildi. 168 BR TULUATININ ANILARI: IV BELETEN ANKARA'YA GTMEK N Biz ok ektik beyim, ok... Bizim zamanmzda oyunculuk, imdiki gibi deildi... Nerdeee? ok ektik, ok...
1930-31 yllar olacak... Gemi zaman, tarihi tam aklmda deil. Bizim heyetle t......... da alyoruz. Bunca yllk oyuncuyum, hi bir yerde orda kaldmz kadar uzun kalmadk, iki yla yakn zaman kaldk orda. stesek daha da kalrdk, ama heyet dald. Orda o kadar ok tutunmamzn sebebine gelince, ora insan bir acayip beyim, alamaya ok dkn, ille de alayacak... Tiyatroya gelince alatabildin mi bol bol, verdii paray hell eder, ertesi akam yine alamaya koarak gelir. Ne oynayacamz her akam, oyuna kmadan nce ben ayarlyorum, nk artk daarckta eski oyunlar kalmad- Ne oynayacaklarn anlatyorum arkadalara ksaca, kyoruz sahneye... Bazlar, ikinci, nc perdede, ne yapacaklarn unutup, bana soruyorlar. Yahu, ben nerden bileyim, benim aklmda m? Anlatmm biey, sonra unut169 muum... Kendi rolm unuttuum bile oluyor. Uydur, uydur, artk bende yalan dolan tkendi. Ya yoksul kzla zengin olan birbirlerini severler, ya zengin kzla yoksul olan... Zenginin anas babas evlenmeyi engeller. Seyirci de, alar da alar... Bir gece yine sahnedeyiz, ikinci perdenin ortasnda, seyircilerin arasndan bir adam ayaa frlayp barmaya balad: Bursa polis yok mu? Tiyatro diye menfi propaganda yaplyor, milletin iine ikilik sokuluyor. Byle piyes oynayamaz... indirin! Kapatn perdeyi! Bir nutuk att... Adam, oyunu yarda kestirecek. Gzyalar iindeki seyirciler, ilerini eke eke: Devam etsin! isteriz!., diye barmaya baladlar. iyi ki, savc da oradaym. Kalkt: - Oyun yarda kesilmez, perde kapanmaz. Oyun biter, bir ikyeti olan varsa, ilgili yere bildirir... dedi. ite bu hava iinde nc perdeye baladk. Btn arkadalar yle sinirlenmiiz ki, artk hepimiz birden oyunu unutmuuz. Benim iyice tepem atm, ktm sahneye, ama ne sylediimi bilmiyorum... Atm azm, yumdum gzm... Artk oyun moyun yok... Ben byle yapnca arkadalar da cotular, verip veritiriyoruz. Ama alktan da nerdyese tiyatro yklacak... Sabaha kadar konusak, seyirci daha, aman bitmesin, diyecek. O nc perde srm iki saat... Perde kapannca polisler, o baran adam, dolutu kuliie... Biz yle candan, cierden iimizi dkp konumuuz ki, o ikyet eden adam da dayanamam, iki gz iki eme hem alyor, hem de bir yandan burnunu ekerek: Msaade edilmemeli... Yasaklanmal, deyip duruyor. 170 Ertesi gn, savc bizi ard: Yahu, ne yaptn? dedi. O adam, ilk barmcaya kadar szlerinde hi bir su yoktu, ama ondan sonra sylemediini brakmadn... N'olacak imdi?
Demek ben o kzgnlkla ipin ucunu karp, iimi dkmm. Neyse, seyircilerden tanklar, yledir byledir, dediler de kurtulduk. Bunun zerine bizim tiyatro seyirci almaz oldu. Vali de merak etmi, bizim haberimiz yok, bir gece oyuna gelmi. Oyundan sonra: Vali aryor... dediler. dm patlad, korkudan titreyerek valinin yanma gittim. Vali de bir ho adamm: Aferin olum, dedi, ok iyi yapyorsun... Bu milletin mr boyunca, hem kendisinin, hem anasnn alad yetmiyor, bir de tiyatroya gelip alamak iin ste para veriyor. Alat alatabildiin kadar... Belki alaya alaya aklmz bamza gelir... Artk bir zaman sonra yle oldu ki, beni gndz sokakta grenler birbirlerine gsterip: te, o zengin namussuz herif kzn vermedii iin dn gece intihar eden adam... diye fsldaarak, alyorlar. Nerde olursa olsun, beni gren alyor. Millet kendi derdini unutmu... Evet, biz orda daha yllarca kalp, insanlar daha ok alatarak paralarn alrdk ama, neye yarar ki, bu bizim tulat milleti, gebeler gibi gezgincidir. Orda burda bir zaman srttkten sonra, paralar suyunu ekti. Sivas'ta heyet de dald. arkclar, varyeteler hep gitti. Biz kala kala, drt kii kaldk: ad gerekmez, Allah selmet versin bir kuklac arkada, iki kadn oyuncu, bir de ben... Sivas'tan drt yal eek aldk ucuza. Eeklerden ikisine kukla takmlarn, takm taklavat ykledik, br ikisine de kadnlar bindi, biz de yaya olarak eeklerin ardna dtk... 171 ilk vardmz ilede kukla oynatp da geineceiz. Ama para da kalmad, ileye girdiimiz zaman cebimizde meteliimiz yoktu artk... nce ilenin tek hanna yerletik. Arkadalar handa kald. Ben izin almak iin doru kaymakama gittim: Kaymakam: Ka kiisiniz? dedi. Drt... Ka kadn? kisi... brleri de gelsin, nce hepinizi bir greyim de ondan sonra... Kaymakamn niyetinin bozuk olduunu anladm. Hana dnp kuklac arkadaa: Bu kaymakamn niyeti bozuk, gel, biz surdan, para vereceiz, diye iki ingene kars bulalm, kaymakama gtrp ite bunlar, diyelim de kadn oyuncularmz kurtaralm... dedimKuklac: Olmaz yle ey, nasl olsa anlalr, sonra rezillii kar... dedi. Biz drdmz kaymakama gittik. Kaymakam, bir zaman kadnlara alc gzle bakp hobe ettikten sonra, br n hana gnderip, beni alkoydu: Ben size izin veririm ama, o sarn kadnla bir gece kalrsam... dedi.
Korktuum bama geldi. Aman kaymakam bey, etme eyleme, ehli rz ve ehli namus kadndr, udur budur diye yalvar yakar ol-duysam da, uncask acma duymayp: Eh, siz bilirsiniz, yoksa izin vermem... dedi. Yahu, ne yapacaz, drdmz de az dpedz. Gidip soraym, dedim. Hana dnp, kuklac arkadaa anlattm. 172 Blbet burda namusumuzu koruyacak biri bulunur, hadi candarma komutanna gidip anlatalm, dedi. Gittik candarma komutanna. Yakkl, yiit bir yzba. Anlattk. Siz gidin kaymakama, peki olur, deyin. Oyunu verin. Oyundan sonra syleyin, bana gelsin. Oh... Bir sevindik. Komutan bey tuza kurup kaymakam sust bastracak. Gittim kaymakama: Dediiniz oldu beyim, dedim, gece oyundan sonra hana buyrun, istediiniz hanm odasnda sizi bekleyecek. izin kdn p diye imzalad. Biz de oyun vereceimiz kahveyi tuttuk. Bir ilem eksik kaldndan bir daha kaymakama gittimse de, yerinde bulamadm. Odacs, kaymakamn uyumaya evine gittiini syledi. Besbelli dinlenip, tavlanp, zalanp, yalanp yle gelecek kadna. Neyse, biz gece oyunumuzu verdik, hana dndk. Ama bizim kuklac arkada, istim stnde vapur kazan gibi, azndan burnundan fosur fosur buu salarak, koridorda homurdana homurdana dolanyor. Candarma komutannn dedii gibi, biz oday hazrlayp pusuyu kurduk, kadn da av yemi olarak alesta beklemekte... Derken, kaymakamn odacs elleri, kollan dolu geldi: Bunlar kaymakam bey gnderdi. ie rak, kzarm iki tavuk, meyvalar, daha da neler, neler... Kadn, ald bunlar odaya, bekliyor. Evet, kaymakam da geldi, yannda bir kii daha... Yanndaki neyin nesi, bilemedik. O da, belki, br kadn bota kalp zlmesin diye olacak. Kaymakamla adam geldi, kapya dayand. Aman bre yzbam, yeti.. Yoksa rz namus elden gidecek... Ve yetiti yzba. 173 Hayrola kaymakam bey, bu saatte buralarda? dedi. Kontrola ktm, dedi kaymakam. Artistleri mi? Evet... Ya bu raklar, tavuklar, neyin nesi, kontrol iin mi? iler tam yolunda gidip dururken, bizim kuklac arkada, kendini tutamayp da birden kaymakamn suratna aaap diye bir tokat indirmez mi.. Tuh Allah lyn versin, bir uval inciri pisletti. Tutun, yakalayn, derken kuklacy
alyaka ettiler. Bak imdi, haklyken haksz duruma dmek diye ite buna derler. Yapt yetmezmi gibi bir de, ii siyasete dkp ileri geri konumaya balamaz m... Bunu yakalayp gtrdler. Geceyi karakolda geirdi. Ertesi gn bizi de arp, bunu sorguya ektiler. O gn leden sonra, candarma komutam: ler ktye gidiyor, dedi, siz bu kaymakamdan davac olmaktan vazgein de, cezay ucuz atlatn. Kaymakam tokatlamann cezas ardr. Kuklac arkada dvadan vazgeti, kaymakamla dalamasndan otuzbe gn hapis yedi. O hapiste, ben iki kadnla kalakaldm. Eeklerden n yok pahasna sattm. Kalan eee de kukla takmlarn ykleyip, ky ky dolayorum, kylerde kukla oynatp, yumurta, tavuk, un filn toplayarak onlar geindiriyorum. Kuklac arkadan hapislii bitti. Ordan ktk, gidiyoruz. Buna sordum: Ulan, Allah cezam versin, herifi niye tokatladn? Kendim kaybettim karde, kanma dokundu, birden tutamadm kendimi, patlattm tokad... 174 Hadi tokad anladk, ya ne diye lf siyasete getirip ileri geri konumaya baladm? Neden olduunu anlat. Bir zamanlar cezaevinde siyas sanklarla birlikte bulunmu. O zaman bunlar trene bindirip Ankara'ya gndermiler. unun iin yle dedim ki, diyor, yni bize sen karamazsn, Ankara'daki bykler karr, demeye getirdim. nk ben grdm, bu siyas sanklara insan gibi davranyorlar. Bizi buralarda srm srm srndrrler diye yle dedim ki, trene atp Ankara'ya yollasnar. Beleten Ankara'ya gidebilmek iin, buradan kurtulmak iin yle dedim... Oras senin, buras benim, uraya dura, kadnlar varyete yaparak, ark syleyerek, biz de kukla oynatarak stanbul'a kapa attk da, canmz kurtardk. Yaa beyim, biz ok ektik, ok... Bizim zamanmzda oyunculuk, imdiki gibi deildi... Nerdeee...
Sayfa 94

Aziz Nesin - Damda Deli Var

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aziz Nesin - Damda Deli Var

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Aziz Nesin _ Damda Deli Var NDEKLER Damda Deli Var 7 iniz Oldu Gayri 13 Otomobil D 20 akac nsanlar

143 154 161 169

You might also like