2000’L YILLARDA ISO 9000 KAL TE GÜVENCE S STEM STANDARTLARI

ÖZET

ISO 9000 serisi standartlar, ürünlerin genel teknolojik düzeylerinin ı ı ında incelendi inde,
bu standartların gerektirdi i uygulama ve düzenlemelerin a ırı güçlü ü olmadı ı
görülmektedir. Buna ra men ISO 9000 serisi standartların Avrupa’da zorunlu uygulamaya
konulması söz konusu oldu unda, bu ihtimal ülkemizde endi eye neden olmu tur. Bu da
ülkemizin dı pazara yönelik rekabette ne denli zayıf oldu unu göstermektedir.

ISO 9000 serisi standartların hukuki yaptırımının olmamasına ra men, tüketicinin kalite
güvencesi konusundaki baskısı üreticilerin bu standartlara uymasını gerektirmektedir.

Ekonomik geli meler sınırları kaldırırken, kalite güvencesinin dünya ticaretindeki önemi ve
a ırlı ı sürekli olarak artmaktadır. Bunda u noktalar önemli olmu tur:

- Tüketici her alanda bilinçlenmi tir. Ülkemizdeki tüketicilerin, geli mi ülkelerdeki

tüketicilerin seviyesinde oldu u ku kusuzdur.
- Ortak yapımcılık zincirinde yer almak çabasında kurulu lar, gelecekteki rekabet anslarını
iyice gözden geçirmelidir.
- Kalitenin maliyeti yoktur, ama kalitesizli in gizli ve açık maliyeti vardır.
- Kalite güvencesi beklentisi, ya am kalitesi anlayı larında meydana gelen geli melere
paralel olarak devam edecektir.
- ISO 9000 standartları günümüzde kalite anlayı ına paralel olarak zorunluluk olmu tur.
1- G R

ISO 9000: 1994’ün yayınlandı ı andan itibaren uygulamada bazı artları tam anlamıyla
kar ılamadı ı görülmü tür. Özellikle de yeni geli en bilgi sistemleri ve buna ba lı olarak
çalı ma ya amında ele alınmasında tüm dünyada yorum ve uygulama farklılıkları ya anmı tır.
Sürekli iyile tirme yakla ımının standartta do rudan yer almaması uygulamaların bu
yakla ımla bütünle mesini engelleyerek standarttın kurulu çalı malarına iyile tirme katkısı
do rultusunda etkilerini sınırlamı tır. Bu durum 1 Ekim 1990’da yayınlanan “Vizyon 2000:
1990’larda kalite arenasında uygulanan uluslararası standartlar için bir strateji” isimli raporda
net bir ekilde vurgulanmı tır (1).

ISO 9000 standardıyla ilgili olarak, ISO tüm standartların ilgili komite tarafından her 5 yılda
bir gözden geçirilerek;

- Aynen kalması
- Revize edilmesi veya
- Kaldırılması kararının verilmesi gerekti ini arta ba lamı tır. Bu çerçevede ISO 9000’nin
2000 yılında revize edilmesi kararla tırılmı tır.

ISO 9000 standardının revize edilmesinin arkasında yatan bir di er önemli gerekçe ise,
kurulu taki süreçlere yo unla arak performansı sürekli iyile tirmek ve gerçekle tirilecek
faaliyetler aracılı ıyla kurulu a katma de er yaratma fırsatı verilmektedir (2).

2- DE KL N KAPSAMI

ISO 9000 serilerindeki ikinci safha de i iklikleri, her bir dökümün içeri ini de i tirmekle
kalmamı , ayrıca yapılarını ve birbirleri ile ili kilerini de de i tirmi tir. De i iklikler
a a ıdakileri içermektedir:

- ISO 9001, 9002 ve 9003 bir araya getirilerek tek bir standartta indirgenmi tir ve ISO 9001
: 2000 olmu tur.
- ISO 8042 ve ISO 9000-1’in içeri inin bir kısmı da kaldırılmı ve ISO 9000 : 2000
olmu tur.
- ISO 9004-1’in revizyonu ISO 9004 : 2000 olmu tur.
- ISO 10011 (tüm parçaları) ile ISO 14010, ISO 14011 ve ISO 14012 bir araya getirilerek
kalite ve çevre yönetim sistemi denetimi için yeni kılavuz ISO 19011 olmu tur.

Mevcut ISO 9000 standartları ailesinde 27’den fazla doküman bulunmaktaydı. Bunların hepsi
gözden geçirilmi tir. Bunların bazılarına daha fazla ihtiyaç duyulmadı ı için ortadan
kaldırılacak, bazıları teknik raporlar, teknik spesifikasyonlar veya kılavuz bro ürlere
çevrilecektir. Ölçme ekipmanları için kalite güvencesi ISO 10012, bir uluslararası standart
olarak kalacaktır (3).

Yeni yapı beraberinde, yeni dökümanların kapsamını yansıtan yeni ba lıklar geli tirmi tir.

- ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemleri Ana Temeller ve Sözlük (Kalite Yönetim Sistemleri
çin Özel Terminoloji ve Prensipleri Tanımlar.)
- ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemleri: artlar (Mü teri ve yasal artları kar ılayarak
mü teri memnuniyetini sa lamak amaçlı bir kalite yönetim sistemi için özel artlardır.)
- ISO 9004 Kalite Yönetim Sistemleri: Performans iyile tirme için kılavuz (ISO 9001
prensiplerine ba lı kalarak performans iyile tirme için kılavuzdur.)

ISO 19011 Kalite ve Çevre Yönetim Sistemleri denetim için kılavuzlardır (4).

ISO onbir binden fazla standart yayınlamı tır. Bunlardan ISO 9000 serisi en popüler
ürünlerdir. ISO 9000 için sorumluluklar teknik komite 176’ya verilmi tir (Kalite yönetimi ve
kalite güvence komitesi). Komite çalı mayı her bir özel görevin gruplar tarafından ele alınıp,
çalı ıldı ı alt komitelere da ıtmı tır. Alt komitelerin sorumlu oldukları taslaklar unlardır:

SC1 : ISO 9000, kavramlar ve terminoloji

SC2 : ISO 9001 ve ISO 9004, kalite sistemleri
SC3 : Çevre Teknik Komitesi TC207 ve SC2 beraberinde çalı tı ve ISO 19011 geli ti.

3- ISO 9000: 2000 LE STANDARTTA YAPISAL OLARAK ÖNGÖRÜLMÜ

DE KL KLER

ISO 9000 (1994) hali hazırda toplam 27 adet standart, rehber gibi dokümanlardan olu an bir
seri standart yardımıyla uygulanmaktadır. ISO / TC 176 kolay anla ılabilirli i ve
uygulanabilirli i sa lamak amacıyla tüm bu standartların a a ıda belirtilen 4 standarda
indirgenmektedir: Bu standartların çok daha az sayıda dokümanlar yardımıyla uygulanması
komitenin di er hedefleri arasında yer almaktadır. 27 dokümanın jenerik özelli i ile
kar ılanması amaçlanmaktadır.

ISO 9000:2000 Kalite Yönetim Sistemleri – Temel Kavramlar ve Terimler.

ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemleri – artlar
ISO 9004:2000 Kalite Yönetim Sistemleri – Performans yile tirme Kılavuzu
ISO 19011:2000 Kalite ve Çevre Yönetim Sistemleri Tetkik Kılavuzu

Revize edilen ISO 9001 ve 9004 standartlarının maddelerinin birbirleriyle aynı olmasına
dikkat edilmi tir. Revize ISO 9001 bir kurulu ta mü teri beklenti ve taleplerinin kar ılama
yeterlili ini göstermek için kalite sistem artlarını açıklarken, revize ISO 9004, ISO 9000’in
yaygın bir kalite sistemi aracılı ı ile uygulaması sonucu tüm payda ların talep ve
beklentilerinin kar ılanmasının gere ine i aret eder.

Her iki standartta da kullanılan terimler temel kavram olarak ISO 9000:2000’de
tanımlanmı tır. Bu standartta yer alan ve açıklanan terimler mantıksal ve sistematik bir
yakla ımla kullanım kolaylı ı sa lamak için tanımlanmı tır. Mevcut ISO 9001, 9002 ve 9003
konsolide edilerek ISO 9001:2000 haline getirilmi tir. Ancak ISO 9001:2000’nin 7.
Maddesiyle sınırlı olmak kaydıyla bazı uygulanmayan artların sistem harici tutulması
mümkün kılınmı tır (5).

ISO 10011-1,2 ve 3 ISO 14010, 14011 ve 14012 ile birlikte revize sürecine tabi tutulmu tur.
Bu revizyon çalı ması sonucu 2001 yılının son çeyre inde ISO 19011:2000 Kalite ve Çevre
Yönetim Sistemleri Tetkik Kılavuzu’nun yayınlanması hedeflenmektedir. Ayrıca yine bu
amaçlar do rultusunda ISO 9000:1994’te yer alan 20 madde, ISO 9000:2000’de 5 maddeye
indirgenmi tir. Bu indirgemenin en önemli nedenlerinden biri standart ba lıkların olarak
imalat sektörü terimlerinden olu masıdır. Bu ba lıklar ve buna dayalı uygulamalar zaman
zaman anlamsız ekilde olabilmekte firmanın de il de standardın gereksinim ve artlarına
göre kalite sistemi kurulması gibi son derece etkisiz yakla ımlara yol açmaktadır. Bu madde
sayısındaki azalma ayrıca ISO 14000 Çevre Yönetim Standardı ile yapı, dil ve terminoloji
açısından uyum sa lamak hedefi de güdülmü tür.
4- ISO 9000:1994 LE ISO 9000:2000 ARASINDAK YAKLA IM VE FELSEFE
AÇISINDAN TEMEL FARKLILIKLAR

ISO 9000:1994; “tedarikçinin uygun ürün tasarımı ve temini konusunda yeterlili inin
gösterilmesi gereken durumlarda kullanılan kalite sistem artlarını belirlemektedir. Belirtilen
artlar, tasarımdan servise kadar bütün a amalarda öncelikle uygunsuzlukların önlenerek
mü teri memnuniyetinin sa lanması amacına yöneliktir.”

ISO 9001:2000 ise; kurulu un

• “mü terinin bekledi i ürünleri sürekli olarak kar ılama yeterlili i ile uygulanabilir yasal
artları kar ılama yeterlili ini göstermek,
• sistemin sürekli iyile tirilmesi için süreç yakla ımı ve mü teri talep ve beklentilerine
uyum güvencesi dahil olmak üzere sistemin etkili bir ekilde uygulanması sonucu mü teri
tatminini sa lamak” amacıyla kalite yönetim sistemi artlarını tanımlar.

Ayrıca ISO 9001:2000 standardının temel felsefesi, mü teri tatminin süreklili i ve kurulu un
etkin ve verimli çalı masını sa layarak tüm payda lar için fayda sa lamak olarak özetlenebilir
(6).

ISO 9000 standartlarındaki bir di er önemli de i iklik ise, bütünsel kalite yönetim yakla ım
sonucu kurulu taki faaliyetlerinin tümünü sistem kapsamı dahilinde ele alınması ola andır.

5- ISO 9001:1994 LE ISO 9001:2000 ARASINDAK TEMEL FARKLAR:

Öncelikle standardın adı de i erek “ ISO 9001:2000 Kalite Yönetim Sistemleri – artları ”
haline gelmi tir.

ISO 9000:1994 ile ISO 9000:2000 arasındaki en temel fark yakla ımlarda ve standardın
sındadır. Yakla ımdaki en temel de i iklik standardın yapısının “ Süreç Bazlı Kalite
Yönetim Sistemi Modeli ” çerçevesinde yapılandırılmı olmasındadır. Bu yapı ayrıca sürekli
iyile tirme temeli olarak peki tirilmi tir.

Bu yakla ımın yansıması olarak ISO 9001:2000 standardı, gerek ISO 14001 çevre yönetim
standardı uyum ve gerekse de süreçler çerçevesinde sürekli iyile tirme yakla ımının kurulu ta
bir ya am ve i yapma biçimi haline dönü mesi amacıyla PUKÖ / Deming (planla – uygula –
kontrol et – önlem al / plan – do check - act) döngüsüne göre yeniden yapılanmı tır.

20 maddenin özetlendi i 5 ana ba lı ı ise a a ıdaki gibi verebiliriz (7).

ISO 9001:2000 madde 4 Kalite Yönetim Sistemi

ISO 9001:2000 madde 5 Yönetim Sorumlulu u

ISO 9001:2000 madde 6 Kaynak yönetimi

ISO 9001:2000 madde 7 Üretimin / Hizmetin Gerçekle tirilmesi

ISO 9001:2000 madde 8 Ölçme, Analiz ve yile tirme

6- ISO 9004:1994 LE ISO 9004:2000 ARASINDAK TEMEL FARKLAR:

Öncelikle standardın adı de i erek “ ISO 9004:2000 kalite yönetim sistemleri – performans
iyile tirme kılavuzu ” haline gelmi tir (8).

Bu kapsamda olan standart sayısı azaltılarak sadele tirilmeye gidilmi tir. ISO 9004:1994
standardı ve sektörel açıklamalar rehberlikler bazında verilen 4 adet standarttan olu maktaydı.
ISO 9004 – 1 Kalite Yönetim Sistem Elemanları, Bölüm 1 Kılavuz.

ISO 9004 – 2 Kalite Yönetim Sistem Elemanları, Bölüm 2 Hizmetler çin Kılavuz.

ISO 9004 – 3 Kalite Yönetim Sistem Elemanları, Bölüm 3 lenmi Malzemeler çin Kılavuz.

ISO 9004 – 4 Kalite Yönetim Sistem Elemanları, Bölüm 4 Kalite yile tirme çin Kılavuz.

Bu standart ISO 9004:2000 ba lı ı altında tek bir standartta toplanmaktadır. Bu revize

standart, ISO 9004:1994’ten farklı olarak sürdürülebilir mü teri tatmini ile tüm payda lara
katkı sa lamaya odaklanmı ve kalite yönetim sisteminin bu yakla ım çerçevesinde nasıl
kurulup, yönetilece ini açıklayan bir hale dönü mü tür. Revize standarttaki bir di er önemli
de i iklik ise standardın maddelerinin ISO 9001:2000 ile uyumlu olması, ISO 9001:2000
artlarına tıpkı ISO 14001’de oldu u gibi standartta yer vermesidir. Ayrıca EK’ler bölümünde
verilen “ Öz De erlendirme Kılavuzu ” ile “ Sürekli yile tirme Süreci ” açıklamaları revize
standardın uygulamalarının kurulu ta uygulanan di er kalite yakla ımlarıyla
bütünle ebilmesine katkıda bulunması beklenmektedir. ISO 9004.1994’te bulunan ancak
kar ılı ı ISO 9001:1994’te net bir ekilde yer alamayan;

• Risk, Maliyet ve Kazanç

• Ekonomi – Kalite Maliyetinin de erlendirilmesi

ve buna benzer maddelerin tamamı standardın içerisinde ve uygulamayı destekler bir ekilde
dönü türülmü tür (9).

7- ISO 9000:1994 LE ISO 9000:2000 ARASINDAK DE KL KLER:

Öncelikle standardın adı de i erek “ ISO 9000:2000 Kalite Yönetim Sistemleri – Temel
Kavramlar ve Terimler ” haline dönü mü tür. Bu standardın yayınlanması ile birlikte ISO
8402:1994 ve ISO 9000–1:1994’ün 4. ve 5. Maddeleri yürürlükten kalkacaktır ISO 9000–
1’in yürürlükten kalkan bu maddelerinden kaynaklanan bu bo lukları ile seçim ve kullanım
kılavuzundan doldurmak ise “ ISO 9000 Standart Ailesi Yol Haritası ” isimli bir bro ür
hazırlanacaktır.

ISO 9000:2000 standart ailesinde kullanılan terimlerden uygulama esnasında bizlerin ne

anlamamız gerekti ini bunların tanımlayarak açıklar. Bu yakla ım standart uygulamasında
çıkabilecek tartı maları ortadan kaldırmaya yönelik ve anlayı ta birli i geli tirmeye önemli
katkılarda bulunacak bir yakla ım olarak de erlendirilmektedir. Ayrıca standartta terimlerin
ba lıklar altında verilmesi hem anla ılmayı hem de yorumlamayı kolayla tırmaktadır (10).

8- ISO 9002:1994 ve ISO 9003:1994 STANDARTLARININ GELECE :

Mevcut ISO 9001, 9002, 9003 standartları revize ISO 9001:2000 standardına
dönü türülmü tür. Dolayısıyla ISO 9002 ve 9003’e göre belgelendirilen kurulu lar tekrar
belge sahibi olmak isterlerse ISO 9001’in artlarını yerine getirmek durumunda kalacaktır.
Ancak hangi artların uygulama dı ı kalaca ı standardın 7. Maddesi olan üretim maddesi ile
sınırlı kalacaktır. Bu maddeye göre kurulu analiz uygulama alanı dı ı kalan yerleri
saptayacak ve mevcut sistemini ISO 9000:2000’e uyumlu hale getirilecektir.

Örne in kurulu ISO 9002’e göre belge aldıysa ve kurulu un mü teri talep ve beklentileriyle
yasal artları kar ılama kabiliyetini göstermek için tasarıma gerek yoksa, di er bir de i le
kurulu standartta belirtilen anlamda tasarım ve geli tirme faaliyeti yapmıyorsa “ 7.3 Tasarım
ve Geli tirme Maddesi ” ni sistem kapsamı dı ında tutabilir (11).

9- SONUÇ

Küreselle me ve ekonomik sınırların ortadan kalkmasıyla birlikte, uluslararası bir

standartla maya gidilmesi kaçınılmaz olmu tur. ISO “International Standardizalition
Organization” uluslararası standartla ma organizasyonu sanayile mi ülkelerde kullanılan
mevcut standartları temel olarak, uluslararası gerçeklilikte ISO 9000 serisi standartları
hazırlanmı ve 1987 yılından itibaren kullanıma sunulmu tur. Bu standartların amacı mutlak
ürün kalitesini sa lamaktır. Bu standartların uygulanması her ne kadar zorunlu olmasa da
mü teri açısından bazen önemli bir artı puan, bazen de olmazsa olmaz ko ul haline gelmi tir.
Ancak ISO 9000:1994’ün yayınlandı ı andan itibaren uygulamada bazı artları tam anlamıyla
kar ılamadı ı görülmü tür. Özellikle de yeni geli en bilgi sistemleri ve buna ba lı olarak
çalı ma ya amında gündeme gelen de i ikliklerin standart kapsamında ele alınmasında tüm
dünyada yorum ve uygulama farklılıkları ya anmı tır. Sürekli iyile tirme yakla ımının
standartta do rudan yer almaması uygulamaların bu yakla ımla bütünle mesini engelleyerek
standardın kurulu çalı malarına iyile tirme katkısı do rultusunda etkilerini sınırlamı tır. Bu
çerçevede ISO 9000’nin 2000 yılında rezerve edilmesi kararla tırılmı tır.
 REFERANSLAR

(1) ES N ALP, ISO 9000’in I ı ında Toplam Kalite, T.M.M.O.B Yayınları, Yayın No:216,
Ankara, 1999.
(2) ISO 9000:2000 Ç DENETÇ GEÇ E T M SEM NER NOTLARI, Ankara, 2000.
(3) ISO 9000:2000 Ç DENETÇ GEÇ E T M SEM NER NOTLARI, Ankara, 2000.
(4) DEREL Turkay, BAYKASO LU Adil, ISO 9000:2000 REV ZYONU: Getirdikleri ve
Getiremedikleri, II. Kalite Sempozyumu, Bursa, 15 – 16 Haziran 2001, s. 57.
(5) DEREL Turkay, a.g.m, s. 57
(6) KANHOLM J. ISO 9000:2000, 33 New Requirements and Compliance Guide, AQA
Press, 2000.
(7) KANHOLM J. a.g.e
(8) DEREL Turkay, a.g.m, s. 58.
(9) DEREL Turkay, a.g.m, s. 59.
(10) ISO 9000:2000 Ç DENETC GEÇ E T M SEM NER NOTLARI, Ankara, 2000.
(11) DEREL TÜRKAY, a.g.m, s. 59.