Bölüm 4

• Bu bölümde aşağıdakileri öğreneceksiniz

– Bellek Birimleri ve çalışma prensipleri
– Değişik türlerdeki RAM modüllerinin tanımlaması
– DRAM türlerinin açıklanması
– RAM‘in düzgün bir şekilde takılması
– RAM‗le ilgili basit sorunların giderilmesi
• Bellek Nedir?
– Bilgisayar endüstrisindeki kişiler genelde “Bellek” terimi
yerine RAM (Random Access Memory-Rastgele Erişimli
Bellek) terimini kullanırlar. RAM , geçici komutları ve
görevleri tamamlayabilmek için gerekli verileri tutar.
İşlemcinin (CPU), işlenecek komutlara ve saklanan verilere
daha hızlı ulaşabilmesini sağlar.
– Bellek modülleri farklı boyut ve biçimleriyle gelir. Genelde,
yeşil bir yüzey üzerine ufak siyah modüller yerleştirilmiş
biçimdedir. Aşağıdaki figür tipik bir bellek yapısını ve bellek
modülünün önemli noktalarını içermektedir.
– RAM Modülleri için farklı yonga (çip) tipleri
• DRAM (dynamic random
access memory)
bellekler arasında en
popüler olandır

– Mikroskobik kapasitörler ve
transistorlar sayesinde birleri
ve sıfırları tutan özel bir tür
yarıiletkendir
(semiconductor)
– Tek bir yonga bu kapasitör
transistör kombinasyonundan
milyonlarca içerebilir
• Programlar çalıştırılmadan önce sabit
diskten RAM‟e kopyalanır

1011 0101
1100 1010
1001 1111
1100 0111
1101 1101
HDD 0001 1101
1011 0110
1001 0001
• DRAM standart olarak bilinir
– Düşük maliyet, yüksek hız ve veriyi oldukça
küçük paketlerde depolayabilme
– DRAM in birçok türü bulunur

• DRAM, programları, 8-bit‟lik (1-byte)

bellek parçaları halinde depolar

• Yongalar zaman içinde derinlik ve

genişliklerine göre adlandırılmıştır
– 1 MB x 4
– 256 K x 1
• Derinlik ve genişlik bitler türünden ölçülür
• Yongaya ne yazıldığını saptamak kolay
değildir
• Fiziksel boyut ile yonganın iç
organizasyonu doğrudan bağlantılı değildir
• 8086 16-bit veri yolu kullanır
– Zamanına göre çok pahalıydı
– PC başına $12000, PC devrimine fayda
sağlamamıştır.

• Orijinal 8088 yonga 8-bit veri yolu

kullanır
– Bunun için pazar hazırdı
– 16 bit gerektiren komutlara uyum sağlar
• Adres Yolu
– RAM‘i adresler
– Adres yolundaki hat sayısı, kullanılabilecek
maksimum RAM miktarını belirler (32 hat = 4 GB,
36 hat = 64 GB)
• Dış Veri Yolu (External data bus)
– Adreslenmiş verinin konulduğu yoldur
– MCC RAM‗den veriyi EDB üzerinden alır
– Veri yolunun genişliği RAM‘in genişliğinin nasıl
kullanılacağını belirler
• Frontside bus
– Dış Veri Yolu gibidir
• Backside bus
– Ön Belleğe (Cache) ulaşmak için kullanılır
• Daha iyi bir çözüm
gerekliydi
• 72-pin SIMMs
– Modern CPU‘ların 64-bit
dış veri yolu vardır
– 72-pin SIMM‘in ortasında
çentik bulunur
– Her 72-pin SIMM 32 bit
genişliğindedir (iki gerekli)
• DRAM‟in genişliğinin dış veri yoluna
(external data bus) uyacak şekilde
birleştirilmesine banking denir

• Takılan RAM sayısı ile oluşturulacak bank

sayısı yonga kümesine (çipsete) bağlıdır.
Burada sıralama CPU‟nun dış veri yoluna
göre belirlenir

– 64 bit EDB = 2 SIMMS 32 bit genişliğinde

– 64 bit EDB = 1 DIMM 64 bit genişliğinde
• RAM kapasitesi daha büyük bir genişliğe
sahiptir
– 8 bit genişliğinde = byte
– 16 bit genişliğinde = word
– 32 bit genişliğinde = double word

• Fakat byte olarak ifade edilir

– 256 MB, 512 MB, 1 GB çubuklar
• 168-pin DIMM günümüzde kullanılan en
popüler DRAM paketidir
– Buffering ve ECC gibi fonksiyonları
gerçekleyebilmesi için ekstra pinleri vardır
– 144-pin SO-DIMM (alttaki) dizüstü bilgisayarlarda
kullanılır
• SDRAM (Synchronous Dynamic RAM)
sistem saatine bağlıdır.
– Sistem saati ile senkrondur
– SDRAM her zaman DIMM‘dir, fakat DIMM her
zaman SDRAM değildir
– Çok sayıda pini bulunur
– Küçük boyutlu DIMM (SO-DIIMM) dizüstü
bilgisayarlarda
– DRAM‘lerden hızlıdır
• RDRAM (Rambus
DRAM) Yeni tür bir
RAM dir.
– 800 MHz e kadar hız
– RIMMs denilen yapılar
halindedir
– 184-pin masaüstü için,
160-pin SO-RIMM
dizüstüler için
– Her yuva (slot)
doldurulmalıdır:
kullanılmayan yuvalar
CRIMM‘e sahip olmalıdır
(süreklilik RIMM)
• DDR SDRAM SDRAM‟in çıktısını iki katına
çıkartır
– 184-pin DIMM paketi (masaüstü bilgisayarlar)
– 172-, 200-pin DIMM packeti (dizüstüler)
– Geniş hız seçenekleri
– Günümüzde standart kabul edilir
– Çiftli slotlar mavi, üçüncü slot is siyah
 Clock DDR Speed PC Speed Rating
Speed Rating
100 MHz DDR200 PC1600
133 MHz DDR266 PC2100
166 MHz DDR333 PC2700
200 MHz DDR400 PC3200
217 MHz DDR433 PC3500
233 MHz DDR466 PC3700
250 MHz DDR500 PC4000
275 MHz DDR550 PC4400
300 MHz DDR600 PC4800

• PC Speed Rating =
Clock speed × 2 × 8
• Dual-channel mimarisi
iki kanal RAM‟i birlikte
kullanarak çıktıyı
arttırır
– RAMBUS gibi

• Sadece iki slot RAM

takılırsa çalışır
– Genellikle çiftli slotlar mavi,
üçüncü slot ise siyahtır
• DDR SDRAM SDRAM in çıktısını iki katına
çıkartır

– İki kat saat hızı, artan buffering

– RAM hızı artmıyor, sadece G/Ç artıyor

– 240-pin DIMM (DDR ile uyumlu değil)

• Neredeyse her RAM
bloğu tek taraflı yada çift
taraflı olarak gelir

• Çift taraflı çubuklara

(Double-sided stick)
dikkat edilmelidir
– Bazıları kalındır ve anakarttaki
diğer slotların da dolmasına
neden olabilir
– Anakartınız bu tür RAM‘leri
kabul etmeyebilir.
 Clock DDR I/O DDR PC Speed Rating
Speed Speed Speed
Rating
100 MHz 200 MHz DDR2-400 PC2-3200
133 MHz 266 MHz DDR2-533 PC2-4200
166 MHz 333 MHz DDR2-667 PC2-5300
200 MHz 400 MHz DDR2-800 PC2-6400
250 MHz 500 MHz DDR2-1000 PC2-8000

• PC Speed Rating =
Clock speed × 2 × 2 × 8
Double Data Rate SDRAM, yüksek performanslı sunucular , masaüstü
bilgisayarlar ve taşınabilir PC’ler için günümüzün standardını belirlemektedir.
Samsung bu alanda bir ilktir ve ilk defa 1997’de DDR standardını, 2001’de DDR2
standardını, 2005’te DDR3 standardını piyasaya sürmüştür. JEDEC standartlarına
dayanan , yarıiletken üretim teknolojilerinde ve mühendislik dallarında yüksek
performans ve hız sunan çözümler üretmiştir.
• Band Genişliğinin İkiye Katlanması, yüksek performans
• DDR3 Teknolojisi İle Birlikte Düşük Güç Tüketimi
• Her pin için 1600Mbps hızlarına varan veri hızları
• 1,5V’luk besleme gerilimi ile güç tüketiminin düşmesi
• Ön taşıyıcı tamponunun genişliği DDR3’te 8-bit iken , DDR2 ‘de 4 bit ve
DDR’da ise 2 bittir
 DDR3 Bellek Modülleri DDR2’lerle geriye uyumlu değildir.

DRAMs(FBGA)
PCB
SPD (Serial
Presence detect)

DDR3
DDR2

Gold Fingers
(Edge Connector)

Module Key (Çentik)

DDR3 DIMM
DDR2 Socket
Dirençler

Kondansatörler Çentik uyuşmazlığı

• Access Time (Erişim zamanı)
– Erişim zamanı, işlemcinin bellekten veriyi okumak
için gerekli olan minimum zamandır.
– Nano Saniye (saniyenin milyarda biri)
mertebesindedir.
– Karşılaştırmak için, insan gözünün bir kez
kırpılması minimum 1/10 saniye içinde olabiliyor,
buna karşın aynı zaman içinde bir bilgisayar
milyonlarca işlemi gerçekleştirebilir.

Birim Zaman
Mili saniye Saniyenin binde biri
Micro saniye Saniyenin milyonda biri
Nano saniye Saniyenin milyarda biri
Pico saniye Saniyenin trilyonda biri
• Latency
– RAM in ne kadar yavaş olabileceğinin ölçümüdür.

– CL2 düşük lantency (gecikme) ye sahiptir. Hızlıdır.

Veriyi alması için 2 ―clock cycle‖ a ihtiyaç duyar.

– CL3 yüksek gecikmeye sahiptir. Yavaştır.

Veriyi alması için 3 ―clock cycle‖ a ihtiyaç duyar

– Genellikle CAS olarak sınıflandırılır (column address

strobe).
• Eşlik (Parity) veride hata olup olmadığını
anlamakta kullanılan temel metottur.
– Sadece hata olup olmadığı anlaşılır düzeltme yapılmaz
• ECC (error correction code) High-end
sistemlerde kullanılan özel bir RAM türü.
– Ana avantajı DRAM üzerindeki hata kontrolüdür
– Aynı zamanda birçok hatayı düzeltebilir
– Herhangi bir boyutta RAM çubuğu ECC DRAM
kullanabilir,fakat en yaygını 168-pin DIMM
– Anakart ECC RAM in avantajlarından yararlanabilmek için
ECC ye uygun tasarlanmalıdır
• Çoğu anakart 4 adet RAM yuvası (slot)
bulundurur
– Daha fazla RAM ekstra zorluklar oluşturur
• Çıkış probleminin üzerinden gelmek
için, çubukların üzerine tampon bellek
yongası (buffering chip) eklenmiştir
– RAM ve MCC arasında
bir geçiş sağlar
• Bu resimde ne yanlış?
• ESD hasarlarından kaçının
• Pinlere ve konektörlere direk olarak
dokunmayın
• Daha fazla RAM in gerekli olduğunu
gösteren 2 belirti

– Genel sistem yavaşlığı,

özellikle de birden fazla program açıkken

– Disk thrashing yada aşırı sabit disk kullanımı,

aşırı sayfalamaya bağlı olarak oluşur

Not: Disk thrashing, disk fragmentation‘dan da

kaynaklanabilir.
• Veri fiziksel RAM ve sanal RAM arasında
hareket edebilir
– Veri 64-K bellek (page) blokları halinde yer değiştirir
– Çok fazla, çok sıklıkla yapılması disk thrashing ‗e
(aşırı disk kullanımı) neden olur
Physical RAM
Game
OS

Word Disk drive

Browser

E-mail
 İşletim Kabul Tam Çok
Sistemi Edilebilir Performans Kullananlar
Minimum için
Windows 128 MB 256 MB 512 MB
2000
Windows 256 MB 512 MB 1 GB
XP
Windows 512 MB 1 GB 2 GB
Vista

• Gerçek minimum gereksinimler daha azdır

– Genellikle PC nin yavaş çalışmasına ve kullanıcının
mutsuz olmasına neden olur
• Bilgisayarım
Özellikler
– Windows tuşu-
Pause/Break tuşu

• Görev Yönetici
– Ctrl-Shift-Esc
• Kapasitenin belirlenmesi
– Anakart ne kadar destekliyor? (kitapçığa bakın)

• Boş yuvaların (slot) belirlenmesi

– Eğer tüm yuvalar doluysa boşaltmak zorunda
kalınabilir
– Örneğin 256mb‘lık çıkarılıp 512mb‘lık takılabilir

• CPU-Z neye sahip olduğunuzu öğrenmek

için mükemmel bir araçtır
– Aynı zamanda gecikmeleri de görebilirsiniz
• DRAM hızlarını karıştırmak sistemin
kilitlenmesine, verinin bozulmasına
neden olabilir

• Anakartın önerdiğinden daha hızlı DRAM

kullanabilirsiniz ancak performansta bir
artış gözlemleyemezsiniz

• Değişik hızlarda (belirtilmiş hızlardan

daha hızlı) DRAM modülleri değişik
banklarda kullanabilirsiniz.
• Şekildeki gibi yan tutma yerleri açılır.

• DIMM aşağıya doğru kuvvetlice itilir.

Tutma yerleri DIMM girdikten sonra
eski halini almalı
• Signal presence detect (SPD)
– BIOS a takılan RAM in hızı, boyutu, veri genişliği ve
voltajı hakkında bilgi verir
– BIOS tarafından okunabilir
– CPU-Z SPD verilerini gösterir

• RAM miktarı
– Power On Self Test in bir parçasıdır
– Adreslenebilir RAM‘i sayar ve rapor eder
– İkili (Binary) sayma ile onlu (decimal) sayma
arasındaki farka dikkat edilmeli.
Örneğin 512 MB, 512 milliona eşit değildir.
• Sistemin kapalı
olduğuna emin olun
– AC bağlantısı olmamalı
– Tüm piller çıkarılmalı

• Paneli çıkartın yada

klavyeyi kaldırın

• Pinleri uygun
pozisyona getirin
daha sonra yerine
oturacak şekilde SO-
DIMM „i aşağı doğru
itin
Sorun Giderme
• Aşağıdaki şekilde gözükür
– Parity (eşlik) hataları, ECC hata mesajları, sistem
kilitlenmeleri, sayfa hataları ve BSoD

• Gerçek bellek hataları

– ―xxxxx‖ de parity hatası
– Eğer xxxxx sıklıkla hata veriyorsa RAM‘iniz
bozuktur

• Phantom hataları
– Rastgele bellek adresleri
– Isı, toz, ve güç problemlerinden kaynaklanır
• RAM kontrolünden önce sistem
duruyorsa RAM düzgün yerleştirilmemiş
olabilir
• Donanımsal RAM test aletleri hataların
önüne geçmekte kullanılabilir

• Ekonomik bir opsiyon da RAM‟i yenisiyle

değiştirmektir

• Memtest32 RAM testinde kullanılan

ücretsiz bir araçtır
• Gerekli grafik performansının
alınabilmesi için oyunlar güçlü video
kartlarına ve video belleğine ihtiyaç
duyar

• Video RAM in nerede olduğunu görmek

için ekran kartına
bakın
Bölüm 5
• Bu bölümde aşağıdakileri öğreneceksiniz

– BIOS fonksiyonlarının açıklanması

– Birçok CMOS setup utility seçeneklerinin ayırt

edilmesi

– ROM ve aygıt sürücülerinin (device driver)

seçeneklerinin tanıtılması

– Power-on self test (POST) hatalarının giderilmesi

Bunları konuşmamız gerekir!
• Bilgisayardaki veri akışı
– CPU ve RAM arasındaki
– CPU ve video arasındaki
– CPU ve diğer aygıtlar arasındaki

• Köprüler (Bridge) parçaları birleştirmekte

kullanılır
– Northbridge
• CPU‘ya yakın olan
– Southbridge
• Uzak olan köprü
• Chipset Northbridge ve Southbridge in birlikte
çalışmasından oluşan bir yonga grubudur

• Northbridge • Southbridge
– CPU, video ve belleği – PC içerisindeki tüm giriş
bağlamakta kullanılan çıkış aktivitelerini
yonga yada yongalardır kontrol eder

• Detaylı olarak Bölüm 7 de işlenecek

– Northbridge ve Southbridge tüm
aygıtlarla bağlantıya sahiptirler
– Tüm sistemlerde aynı değildir
 Northbridge

Southbridge
• Köprüler (Bridge) aygıtları bağlar
– Fakat program olmadan nasıl iletişim
kurduklarını bilmezler

• İşlemcinin (CPU) diğer aygıtlar ile

konuşabilmesi için özel bir tür
programa ihtiyaç duyulur

• Flash ROM (yalnız okunabilir bellek)

yongası bu programları depolar

• Bu programların tamamı basic

input/output service (BIOS) olarak
bilinir
• Klavye, dış veri yolu (external data bus)
ile konuşur
– Klavye denetim yongası (8042) kullanılır
• Her programa servis denir
• Flash ROM yongalarına kaydedilmiş
programlara firmware (bellenim) denir
• Silinebilir ortamlara kaydedilmiş
programlara software (yazılım) denir Klavye
Denetim
Yongası
(Keyboard
controller
chip)
• ROM BIOS dan ayrı bir yongadır

• Uçucudur (Pil varken aktiftir)

• Sadece değişebilen verileri tutar

– Programları değil
– Şu anki veriyi tutmak için, saat gibi davranır

• SETUP programı ile özelleştirilebilir

• Genellikle Southbridge üzerindedir

• BIOS • CMOS
– Programlar – Veri

– Uçucu değil (sistem – Uçucu (pille yaşatılır)

kapandıktan sonra aynı
kalır) – CMOS, setup ile
değiştirilebilir
– ―flashing‖ ile değiştirilebilir
– Genellikle 128 K veri
– Genellikle 64 K programlar (fakat yonga boyutu
(Flash ROM daha büyük) genellikle 64 K)

– Genellikle ayrı yongadır – Genellikle Southbridge

üzerinde
• Güncellenmiş BIOS programı ile
• Üç ana BIOS Markası
– American Megatrends (AMI), Award, Phoenix
– Ayarlara girmek için şu tuşlara basılır :
(Del, ESC,
F1, F2,
CTRL-ALT-ESC,
CTRL-ALT-INS,
CTRL-ALT-Enter,
or CTRL-S)
• Ana Menü
– Tüm alt menülere ulaşım
• Saat, sabit diskler, disket sürücüler
• Normal olarak default yada auto
ayarlanmalı
• POST, boot sırası
• Güç tasarruf özellikleri açılıp kapatılır
• Günümüz PC‟lerinde nadiren kullanılır
• CMOS ayarlarına ulaşımı engeller
– Bilgisiz kişilerin ana ayarları değiştirmesini engeller
• Bilgisayar üreticileri tüm yeni tür
donanımları tahmin edemezler
• Bring your own BIOS (BYOB) icat edildi:

– Option ROM adaptör kartının üzerine

gömülmüş BIOS yongasıdır – (örn.video
kartları)

– Çoğu yeni donanım BIOS a CPU ile nasıl

konuşacağını bildirmek için aygıt sürücüleri
(device driver) kullanır

– Üzerinde BIOS bulunan çoğu aygıt bunu

sadece iç ihtiyaçları için kullanır ve CPU ile
konuşmak için aygıt sürücüsü kullanır
• Bir aygıt sürücü, işletim sisteminin belirli
bir aygıtla iletişim kurması için gerekli
BIOS komutlarını içeren bir dosyadır

– Sistem açılırken RAM e yüklenir

• Her aygıt kendi aygıt sürücüsü ile gelir

• Her donanım CPU ile konuşabilmek için
programa ihtiyaç duyar.

– Anakart üzerindeki ROM‘da olabilir

– PC kart üzerindeki ROM‘da olabilir

– Sürücü ile yüklenebilir

– Açılışta RAM‘e yüklenebilir

• Power-on self test (POST) ROM yongası
üzerinde bulunan özel bir programdır

– Bilgisayar açıldığında yada yeniden başlatıldığında

çalışır

– Her açılışta sistemi hatalara karşı kontrol eder

• Haberleşme hataları

– Bip kodları

– Yazılı hatalar
• Ekran kartı yoksa yada kusurlu algılandıysa
– Bir uzun bir kısa bip

• Her şey yolundaysa

– Bir yada iki kısa bip

• Eğer RAM yoksa yada hatalıysa

– Güç kesilene kadar oluşacak bir gürültü

• Eski bilgisayarlarda daha karışık bip kodları

bulunabilir
– Anlamları için anakartın kitapçığına bakın
• POST kartları POST‟ları gösterir ve problem
oluşturabilecek donanımları rapor eder

– PC‘yi kapatıp kartı takın ve sonra sistemi yeniden

başlatın

– POST hata kodları

bilgisayarınızı düzeltmez
yalnızca hata için nereye
bakmanız gerektiğini söyler

– Eğer hep hata alıyorsanız anakartı

değiştirmelisiniz
• Bilgisayar açıldığında ilk başlatılan aygıt
CPU dur

• Öncelikle power good denen kablo CPU

ya düzgün voltaj gelip gelmediğini
anlamak için okunur

• Her CPU, POST programın ilk satırı

sistem ROM da bulunan bellek adresine
sahiptir
• POST diye adlandırılan son BIOS
fonksiyonu “bootstrap loader”dır

• “Bootstrap loader” işletim sistemini boot

sektör den yükler
– Disket, CD-ROM yada sabit diski arar
– Boot sırası CMOS dan seçilir

• Eğer bootstrap loader hata üretiyorsa

açılış diski (bootable disk) üzerinde boot
sektör bulamamıştır
• Yaygın hatalar
– CMOS konfigürasyon uyumsuzluğu
– CMOS tarih/saat ayarsızlığı
– Boot edecek aygıt bulunamaması
– CMOS pili boş

• CMOS verisini kaybetmenin ana

nedenleri
– Diğer işleri yaparken pilin sallanması
– Anakart üzerinde kir/toz birikmesi
– Elektrik dalgalanmaları
– Güç kaynağı problemleri
– Yonganın bozulması
• Eğer sistem sürekli kapanıp açılıyorsa
– Pili değiştirin
• Pilin bitme belirtileri
– Yavaş çalışan saat
– Tarih hep 1 Ocak ‗a döner
• CMOS ayarlarını silmek için, CMOS
jumper„ının yerini silme konumuna
getirin
– Fabrika ayarlarına geri döndürür
– Şifreyi siler
• Flash ROM yongalar tekrar
programlanabilir

• Üreticiden programı indirin

• Programı bir diskete kopyalayın

– Bazı programlar Windows üzerinde de çalışabilir

• Disketten açın ve programı çalıştırın

Bölüm 6
• Bu ünitede aşağıdakileri öğreneceksiniz

– Genişleme Yolu‘nun (expansion bus) yapısı ve

fonksiyonlarını

– Klasik sistem kaynaklarının açıklanması

– Modern genişleme yolu yuvalarının tanınması

– Genişleme kartlarının doğru takılması

– Genişleme kart sorunlarının giderilmesi

Genişleme Yolunun Yapısı ve
fonksiyonları
• Genişleme yuvaları (expansion slots)
Northbridge ve Southbridge „e bağlıdır
• Bütün entegrelerin çalışması clock crystal ile düzenlenir
• Sistem kristal frontside bus üzerindeki CPU, RAM ve
chipset „i kontrol eder
• Genişleme yolu kristali, genişleme yolu üzerindeki kartları
kontrol eder
• IBM XT 8088 işlemciye,
8-bit dış veri yoluna, ve
4.77 MHz hıza sahipti
• Genişleme yolu yaklaşık
7 MHz hızında çalışırdı
(sistem yolundan daha
hızlı)
• AKA PC bus, XT bus,
yada ISA bus
• AT bus 8.33 MHz de çalışan 16-bitlik bir
veri yoludur.
• PC bus sonuna 8 bit eklenir
• PC/XT AKA 8-bit ISA
• PC/AT AKA 16-bit ISA
• Microchannel Architecture (MCA)
– MCA, 386 CPU‘nun dış veri yolu ile uyumlu
olması için 32-bit, 12 MHz hızında veri yoluna
sahipti

• Extended ISA (EISA)

– (EE-sah) 32-bit‘lik kendinden ayarlı MCA‘dan
daha ucuz bir genişleme yoludur

• Video Electronics Standards Association (VESA)

– Çıkış ve hız problemlerini çözmek için dizayn
edildi
• Peripheral Component Interconnect (PCI)
Diğer genişleme yollarına göre güçlü, hızlı
ve daha esnek bir alternatiftir
– Esnek tasarımı sayesinde PCI, diğer ―bus‖lar ile bir arada
çalışmış, hızı ve çıktı gücü bakımından hızla
yaygınlaşmıştır
– PCI aygıtlar kendinden ayarlıdır (tak-çalıştır olarak
bilinir)
– PCI Special Interest Group (SIG)
• Birçok aygıt için I/O adresleri ve IRQ‘lar tanımlanmıştır
• IRQ‘lar yerine paylaşılabilir kesilmeler (interrupt) kullanılmıştır
• DMA‟yı tamamen gerçekler — PCI aygıtların veri
transferini kendi üstlerinden yapmalarına olanak
tanır
• Görevler chipset üzerinde bölüşülür
– Northbridge (veya PCI denetleyici) PCI veri yolu
üzerinde klasik işlevleri ve denetimleri yerine getirir
– Southbridge (PCI‘dan ISA‘ya köprü yada yalnız PCI
köprüsü) PCI veri yolu ile diğer veri yolları arasında
aracılık görevi görür
• Accelerated Graphics Port AGP
(Hızlandırılmış Grafik Portu)
• Sadece video için ayrılmış PCI slotu
• Modern anakartlarda kahve rengi
boyalıdır
• Daha fazlası Bölüm 17 de
• PCI-X
– Hız ihtiyacına bir cevaptır

• Mini-PCI
– Düşük güç ve az yer kaplaması
için tasarlandı
– Laptop uygulamalarında ideal

• PCI Express
– 2 Gbps‘lık hat
– Aygıtlar birden çok hat
kullanabilirler
• Genişleme kartları ve CPU iletişim
kurmak için bir yola ihtiyaç duyarlar

• Sistem kaynakları iletişimin nasıl

gerçekleşeceğini tanımlamaya yardımcı
olur
– I/O adresleri
– IRQ
– DMA kanalları
– Bellek adresleri

• Günümüzde nadiren ayarlamak gerekir

– Tak ve Çalıştır çoğu işi halleder
• Her aygıt G/Ç adresine sahip olmalı

• Çoğu aygıt birden fazla G/Ç adresi

kullanır (yada daha geniş G/Ç adresleri)

• Aygıtlar farklı G/Ç adresleri kullanmak

zorundadır

• G/Ç bellek
sinyalleri adreslenen
aygıta aittir
• G/Ç adresleri hakkında konuşursak, öne
gelen sıfırlar atılır (1F0, 01F0 değil)

• Her aygıt adres genişliğini alır

• İlk G/Ç adresi = temel G/Ç adresi

• Hex olduğunu belirtmek için değerin

sonuna „h‟ harfi konulur (1F0h)

• G/Ç adresleri iki yönlü iletişim sağlar

(CPU aygıt)
• 10 rakamının ikili ve onaltılı gösterimi
– İkili düzende 1 0 1 0 (1 sekiz ve 1 iki)
– Onaltılı düzende Ah (―A hex‖ olarak okunur)

Onaltılık Tablo

1010 Binary 0 0000 8 1000

23 22 21 20 1 0001 9 1001
2 0010 A 1010
3 0011 B 1011
8 4 2 1
4 0100 C 1100
5 0101 D 1101
1 0 1 0 6 0110 E 1110
7 0111 F 1111
• 10 „a kadar saymak
– Onlu düzende 0, 1, 2 … 9, 10
– İkili düzende 0, 1, 10
– Onaltılı düzende 0, 1, 2… E, F, 10

10‟a kadar nasıl sayılır?

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Onlu
0 1 10 İkili
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F 10 Onaltılı
• CPU diğer aygıtlarla istediği gibi iletişim
başlatabilir

• Her aygıt CPU ile konuşabilir ancak nasıl

CPU‟nun dikkatini çekebilir?

• Aygıtlar CPU„nun kendileriyle ilgilenmesi

için kesilme mekanizması kullanırlar.
Bunun için özel bir kablo olan INT(kesme
teline) „a voltaj verirler
• Birçok aygıt, birçok INT

• Aygıtlar IRQ kullanırlar(interrupt isteği)

– Her aygıt için birden çok IRQ
– I/O Advanced Programmable Interrupt Controller
(IOAPIC) IRQ ‗ları yönetir

• IRQ‟lar 0 dan 23 e numaralandırılmıştır

– Sadece 16 sı kullanılır

• Açık IRQ‟lar atanmamıştır

– Tak ve Çalıştır (Plug and Play) yeni bir aygıt
takıldığında gerekiyorsa IRQ atamasını kendisi
yapar
• İletişim & Line Printer (LPT) portları
• IBM standart önayarlı IRQ ve G/Ç
adreslerinin kombinasyonlarını yarattı
• COM port ve LPT port aşağıdaki
kombinasyonlarda önayarlıdır:

COM1 03F8 IRQ4

COM2 02F8 IRQ3
COM3 03E8 IRQ4
COM4 02E8 IRQ3
LPT1 0378 IRQ7
LPT2 0278 IRQ5
• Direct memory access (DMA) CPU kullanmadan
belleğe ulaşma işlemidir
• CPU‟yu kesmeye uğratmadan arka planda
uygulamanın çalışmasına olanak tanır
• Bus mastering aygıtları 8237 ye yada CPU
ya ulaşmadan DMA kullanır

• Devre ona dış veri yoluna (external data

bus) ulaşan diğer cihazları izlemesine
olanak tanır
– İki farklı cihaz aynı anda dış veri yolunu kullanamaz

• Sabit disklerde oldukça popülerdir

– Tüm EIDE sabit diskler bus mastering teknolojisinin
avantajlarından yararlanırlar

• Disket sürücüler hala eski DMA kullanırlar

• Bazı genişleme kartlarının (hepsi değil)
bellek adreslerine ihtiyacı vardır

• Bunun iki nedeni olabilir:

1. CPU‘nun adreslemesi gerekli olan yerleşik
(onboard) RAM‘e sahip olabilirler
2. Az sayıda kart yerleşik ROM‘a sahiptir
(adaptör, opsiyon türü; Bölüm 5 e bakın)

• RAM yada ROM ana sistem RAM

adreslerinden çalabilir

• Bellek adresleme tamamen otomatiktir

1. Bilgi

2. Fiziksel hareket

3. Aygıt sürücüleri

4. Doğrulama
1. Dokümantasyonu okuyarak aygıt
hakkında bilgiye sahip olun

– İşletim sisteminiz için aygıt sürücülerine sahip

misiniz?(Windows, Linux, vb)

– Aygıt sizin işletim sisteminizle çalışacak mı?

– Windows pazarını kontrol edin

• http://testedproducts.windowsmarketplace.com
• Sitedeki aygıtlar Microsoft tarafından Windows üzerinde
çalışabilen sertifikalı aygıtlardır
2. Kartı takın
– Kartı köşelerinden tutun –
konektörlere yada kart
üzerindeki bileşenlere
dokunmayın
– Doğru açıyla yerleştirin
– Bağlantı vidası kullanın, bu
kartı sabitler ve yerinden
oynamasını engeller
– Uygun ESD prosedürünü
uygulayın
• Her aygıt BIOS „a ihtiyaç duyar,
genişleme kartlarının (expansion card)
neredeyse her zaman sürücüsü vardır
– Aygıtlar kurulum CD‘si içerisinde bulunan aygıt
sürücüleri (device driver) ile gelirler
– Üreticinin web sitesinden son çıkan sürücüleri
yüklemeniz önerilir

• Önce hangisi?
– Sürücü mü, aygıt mı? Genellikle önce aygıt
– Eğer USB yada FireWire ise önce sürücü
• Device manager (aygıt
yöneticisi ) ekranında
aygıta sağ tıklayarak
sürücüyü güncelleştir
(update driver) seçilir…

– Sürücüyü kaldırmak için Kaldır

(uninstall) seçeneği

• Program Ekle/Kaldır
(Add/Remove Program)
bölümünden de kaldırma
işlemini
gerçekleştirebilirsiniz
• Üreticiler aygıtlarını ve sürücülerini
Microsoft‟a test için gönderirler
– Bir kere test edilip onaylananlar dijital imzalı
(digitally signed) olur
– Onaysız sürücüler uyarı almanıza neden olur

• Yandaki mesaja rağmen

sürücüler test
edilemeseler de
çalışabilirler
• Aygıtla birlikte gelen CD‟yi kullanın
– Fazladan istenmeyen programlar yüklenebilir

• Denetim Masası‟ndan Donanım Ekleme

Sihirbazını kullanın
• Aygıt Yöneticisi
içerisinde aygıtın
üzerine sağ tıklayın,
Özellikler‟e girin ve
buradan da Sürücü
sekmesini seçin

• Eğer yanlış sürücü

yüklemişseniz
buradan geri alarak
önceki sürücüye
dönebilirsiniz
• Aygıt
özelliklerini
Aygıt
Yöneticisi‟nden
kontrol edin,
doğru çalışıp
çalışmadığına
bakın
• Aygıt Yöneticisinden (Device Manager)
aygıtı kontrol edin

– Bilgisayarım‘a Sağ tıkla | Özellikler | Donanım

sekmesi | Aygıt Yöneticisi

– Eğer aygıt Aygıt Yöneticisinde görünmüyorsa

• Denetim Masasından Donanım Ekleme/Kaldırma Sihirbazını

çalıştırın

• Eğer hala görünmüyorsa, aygıt hasarlı yada aygıtın sistem

kaynakları doğru yapılandırılmamıştır
• Siyah ! Sarı daire içinde
– Kayıp aygıt, Windows aygıtı
tanımlayamamış, yada sürücü
problemi var
– Aygıt çalışabilir

• Kırmızı X
– Etkisiz kılınmış aygıt—Etkinleştirin
– Hasarlı aygıt—işleri 2 kez kontrol edin
– Aygıt çalışmıyor

• Mavi I beyaz arka planın üzerinde

– Sistem kaynakları manual olarak ayarlanmış
– Sadece ACPI olmayan sistemlerde görülür
– Bilgi amaçlıdır—aygıt çalışır
• Aygıt Yöneticisi hangi
kaynakların
aygıtlarınız tarafından
kullanıldığını
görmenizi sağlar

– Bilgisayarım‘ı Sağ
tıklayın | Özellikler |
Donanım sekmesi |
Aygıt Yöneticisi düğmesi