Subscribe to DeepL Pro to translate larger documents.

Visit www.DeepL.com/pro for more information.

Bölüm 1: Giriş

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018

 Önbellekleme

■ Bilgisayarda birçok düzeyde (donanımda, işletim

sisteminde, yazılımda) gerçekleştirilen önemli ilke
■ Kullanımdaki bilgiler geçici olarak daha yavaş
depolamadan daha hızlı depolamaya kopyalanır
■ Daha hızlı depolama (önbellek), aşağıdakilerin olup olmadığını
belirlemek için önce kontrol edilir
bilgi orada
�If bu, doğrudan önbellekten kullanılan bilgi (hızlı)
�If değil, veriler önbelleğe kopyalanır ve orada kullanılır
■ Önbelleğe alınan depolamadan daha küçük önbellek
�Cache yönetimi önemli tasarım sorunu
�Cache boyut ve değiştirme politikası

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.2 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Çeşitli Depolama Türlerinin Özellikleri

Depolama hiyerarşisinin seviyeleri arasındaki hareket açık veya örtük olabilir

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.3 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 INTEL "* 64 VE IA-3Z MIMARILERI

Tablo Z -2. En Yeni Intel 64 İşlemcilerin Temel Özellikleri (Devam)

Intel İşlemci Tanıtıl Mikro-arşitek- Girişte Tran- Kayıt Sistem Nax. Kalıp
dığı tür En sistörler Boyutları Veriyolu Dışarıd Üstü
Tarih Yüksek /qPl an. Önbellekl
İşlemci Bağlant Addr. er
Taban ı Hızı Uzay
Frekansı
Intel Xeon Z007 Geliştirilmiş Intel 3.D0 6Hz 8ZD N GP: 3Z, 64 1Z.8 GB/s ZS6 GB L1: 64 KB
İşlemci Core FPU: BD LZ: 6NB
5472 MicmarchitectUe MMX:64 (l2MBTota)
Dört Çekirdekli; XMN: 1 ZB
Intel 64 Mimarisi;

Intel VirtUalization
Teknolojisi.
Intel Atom Z008 Intel Atom Z.D - 1.6D 47 t'l 6P: 3Z, 64 Llp'den kadar L1: 56 KB4
4.Z'ye
İşlemci NicroarchitectUre; GHz FPU: 80 GB/s 64GB LZ: 51ZKB
Intel 64 MMX: 64
Mimari; XMN: 1 ZB
Intel Sanal
Gerçekleştirme
Teknoloji.
Intel Xeon Z008 Geliştirilmiş Intel Z.67 0Hz 1.9 B GP: 3Z, 64 8,3 GB/s 10Z4 GB L1: 64 KB
İşlemci Çekirdek FPU: BD LZ: 3NB
7460 MikroarktektUre; MMX:64 (9MBTota}
Sx Çekirdekleri: XMM:128 L3:16MB
Intel 64
Mimari;
Intel Sanal
Gerçekleştirme

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.4 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Teknoloji.

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.5 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 "A" verisinin Disk'ten Register'a taşınması

⚫ Örneğin, 1 artırılması gereken bir A tamsayısı olduğunu varsayalım

B dosyasında bulunur ve B dosyası sabit diskte yer alır.
⚫ Arttırma işlemi ilk olarak A'nın bulunduğu disk bloğunu ana belleğe
kopyalamak için bir G/Ç işlemi gerçekleştirerek devam eder.
⚫ Bu işlemin ardından A önbelleğe ve dahili bir kayda kopyalanır.
⚫ Böylece, A'nın kopyası birkaç yerde görünür: sabit diskte
ana bellekte, önbellekte ve dahili bir kayıtta

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.6 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 "A" verisinin Disk'ten Register'a taşınması

■ Çoklu görev ortamları, depolama hiyerarşisinde nerede

depolandığına bakılmaksızın en son değeri kullanmaya
dikkat etmelidir

■ Çok işlemcili ortam, tüm CPU'ların önbelleklerinde en son

değere sahip olacak şekilde donanımda önbellek tutarlılığı
sağlamalıdır
■ Dağıtılmış ortam durumu daha da karmaşık
�Several bir verinin kopyaları mevcut olabilir
�Various Bölüm 19'da ele alınan çözümler

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.7 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 G/Ç Alt Sistemi
■ İşletim sisteminin bir amacı da donanım cihazlarının özelliklerini gizlemektir
kullanıcıdan
■ Aşağıdakilerden sorumlu G/Ç alt sistemi
�Memory tamponlama (verilerin aktarılırken geçici olarak
depolanması), önbelleğe alma (performans için veri parçalarının
daha hızlı depolamada saklanması), bekletme (bir işin çıktısının
diğer işlerin girdisiyle örtüşmesi) dahil I/O yönetimi
�General cihaz-sürücü arayüzü
Belirli donanım aygıtları için �Drivers

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.8 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 1.6. Koruma ve Güvenlik

■ Koruma - süreçlerin veya kullanıcıların işletim sistemi tarafından

tanımlanan kaynaklara erişimini kontrol etmeye yönelik herhangi bir
mekanizma
■ Güvenlik - sistemin iç ve dış saldırılara karşı savunulması
�Huge hizmet reddi, solucanlar, virüsler, kimlik
hırsızlık, hizmet hırsızlığı
■ Sistemler genellikle kimin ne yapabileceğini belirlemek için önce
kullanıcılar arasında ayrım yapar
�User kimlikleri (kullanıcı kimlikleri, güvenlik kimlikleri) ad ve
ilişkili numara, kullanıcı başına bir tane
�User ID daha sonra erişim kontrolünü belirlemek için o
kullanıcının tüm dosyalarıyla, süreçleriyle ilişkilendirilir
�Group tanımlayıcı (grup kimliği), kullanıcı kümesinin
tanımlanmasına ve kontrollerin yönetilmesine olanak tanır, daha
sonra her işlem, dosya
�Privilege eskalasyon, kullanıcının aşağıdakilerle etkin kimliğe geçmesine
olanak tanır
daha fazla hak
İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.9 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 1.7. Sanallaştırma

■ İşletim sistemlerinin diğer işletim sistemlerindeki uygulamaları çalıştırmasına

izin verir
�Vast ve büyüyen endüstri
■ Kaynak CPU tipi hedeften farklı olduğunda kullanılan emülasyon
türü (yani PowerPC'den Intel x86'ya)
�Generally en yavaş yöntem
�When yerel koda derlenmemiş bilgisayar dili -
Yorumlama
■ Sanallaştırma - CPU için yerel olarak derlenmiş işletim sistemi, çalışan
konuk
İşletim sistemleri de yerel olarak derlenir
�Consider VMware, her biri yerel WinXP ana işletim sistemi
üzerinde uygulamalar çalıştıran WinXP konukları çalıştırıyor
�VMM (sanal makine yöneticisi) sanallaştırma sağlar
HİZMETLER

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.10 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Sanallaştırma (devam)

■ Kullanım durumları, keşif veya uyumluluk için birden fazla

işletim sistemi çalıştıran dizüstü ve masaüstü bilgisayarları
içerir
�Apple Mac OS X ana bilgisayar, Windows konuk olarak çalıştıran dizüstü
bilgisayar
�Developing birden fazla işletim sistemine sahip olmadan birden fazla
işletim sistemi için uygulamalar
sistemler
�QA birden fazla sisteme sahip olmadan uygulamaları test etme
�Executing ve veri merkezlerindeki bilgi işlem ortamlarını yönetme
■ VMM yerel olarak çalışabilir, bu durumda da ana bilgisayar olurlar
�There genel amaçlı bir ana bilgisayar değildir (VMware ESX
ve Citrix XenServer)

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.11 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bilgi İşlem Ortamları - Sanallaştırma

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.12 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 1.8. Dağıtılmış Sistemler

■ Dağıtık hesaplama
● Birbirinden ayrı, muhtemelen heterojen, birlikte ağa
bağlı sistemler topluluğu
⏵ Ağ bir iletişim yoludur, TCP/IP en yaygın olanıdır
– Yerel Alan Ağı (LAN)

– Geniş Alan Ağı (WAN)

– Metropolitan Alan Ağı (MAN)
– Kişisel Alan Ağı (PAN)
● Ağ İşletim Sistemi, ağ üzerindeki sistemler arasında
özellikler sağlar
⏵ İletişim şeması sistemlerin mesaj alışverişi
yapmasına olanak tanır
⏵ Tek bir sistem yanılsaması

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.13 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 1.9. Çekirdek Veri Yapıları

■ Standart programlama veri yapılarına çok benzer

■ Tek bağlı liste

■ Çift bağlı liste

■ Dairesel bağlantılı liste

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.14 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Çekirdek Veri Yapıları

■ İkili arama ağacı

sol <= sağ
● Arama performansı O(n)'dir
● Dengeli ikili arama ağacı O(lg n)
● Linux : CPU zamanlama algoritması şunları kullanır

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.15 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Çekirdek Veri Yapıları

■ Hash fonksiyonu bir hash haritası oluşturabilir

■ Bitmap - n öğenin durumunu temsil eden n ikili rakamdan oluşan dize

■ Linux veri yapıları <linux/list.h> dahil dosyalarında tanımlanmıştır,
<linux/kfifo.h>, <linux/rbtree.h>

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.16 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 1.10. Bilgi İşlem Ortamları - Geleneksel

■ Bağımsız genel amaçlı makineler

■ Ancak çoğu sistem diğerleriyle bağlantılı olduğu için
bulanıklaşmıştır (örn. İnternet)
■ Portallar dahili sistemlere web erişimi sağlar
■ Ağ bilgisayarları (ince istemciler) Web terminalleri gibidir
■ Mobil bilgisayarlar kablosuz ağlar üzerinden birbirine bağlanır
■ Ağ iletişimi her yerde yaygınlaşıyor - ev sistemleri bile kullanıyor
ev bilgisayarlarını internet saldırılarından korumak için güvenlik duvarları

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.17 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bilgi İşlem Ortamları - Mobil

■ El tipi akıllı telefonlar, tabletler, vb.

■ "Geleneksel" bir dizüstü bilgisayar ile aralarındaki
işlevsel fark nedir?
■ Ekstra özellik - daha fazla işletim sistemi özelliği (GPS, jiroskop)
■ Artırılmış gerçeklik gibi yeni uygulama türlerine izin verir
■ Bağlantı için IEEE 802.11 kablosuz veya hücresel veri
ağlarını kullanın
■ Liderler Apple iOS ve Google Android

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.18 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bilgi İşlem Ortamları - İstemci-Sunucu

■ İstemci-Sunucu Hesaplama
● Aptal terminallerin yerini akıllı bilgisayarlar aldı
● Artık birçok sistem, oluşturulan taleplere yanıt veren sunucular
müşteriler tarafından
⏵ Bilgisayar-sunucu sistemi, hizmet talep etmek için
istemciye bir arayüz sağlar (örn. veritabanı)
⏵ Dosya-sunucu sistemi, istemcilere depolama için arayüz sağlar
ve dosyaları geri getirme

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.19 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bilgi İşlem Ortamları - Peer-to-Peer

■ Başka bir dağıtık sistem modeli

■ P2P istemcileri ve sunucuları ayırt etmez
● Bunun yerine tüm düğümler eş olarak kabul edilir
● Her biri istemci, sunucu veya her ikisi olarak hareket edebilir
● Düğüm P2P ağına katılmalıdır
⏵Hizmetini merkeze kaydettirir
ağ üzerinde arama hizmeti veya
⏵ Hizmet talebini yayınlayın ve keşif
protokolü aracılığıyla hizmet
taleplerine yanıt verin
● Örnek olarak Napster ve Gnutella verilebilir,
Skype gibi IP üzerinden ses (VoIP)

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.20 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bilgi İşlem Ortamları - Bulut Bilişim

■ Bilgi işlem, depolama ve hatta uygulamaları bir ağ üzerinden hizmet olarak sunar
■ Sanallaştırmanın mantıksal uzantısıdır çünkü sanallaştırmayı temel olarak kullanır
işlevselliği için.
● Amazon EC2'd e binlerce sunucu, milyonlarca sanal makine, İnternet
üzerinden kullanılabilen petabaytlarca depolama alanı, kullanıma göre
ödeme
■ Birçok çeşit
● Genel bulut - İnternet üzerinden ödeme yapmak isteyen herkes tarafından
kullanılabilir
● Özel bulut - bir şirket tarafından şirketin kendi kullanımı için çalıştırılır
● Hibrit bulut - hem genel hem de özel bulut bileşenlerini içerir
● Hizmet Olarak Yazılım (SaaS) - bir veya daha fazla uygulama
İnternet (örn. kelime işlemci)
● Hizmet Olarak Platform (PaaS) - İnternet üzerinden uygulama
kullanımına hazır yazılım yığını (örn. bir veritabanı sunucusu)
● Hizmet Olarak Altyapı (IaaS) - İnternet üzerinden kullanılabilen
sunucular veya depolama (örn. yedekleme kullanımı için mevcut
depolama)

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.21 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bilgi İşlem Ortamları - Bulut Bilişim

■ Geleneksel işletim sistemlerinden oluşan bulut bilişim ortamları,

artı VMM'ler, artı bulut yönetim araçları
● İnternet bağlantısı güvenlik duvarları gibi güvenlik gerektirir
● Yük dengeleyiciler trafiği birden fazla uygulamaya yayar

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.22 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bilgi İşlem Ortamları - Gerçek Zamanlı Gömülü Sistemler

■ Gerçek zamanlı gömülü sistemler bilgisayarların en yaygın biçimi

● Değişken önemli, özel amaçlı, sınırlı amaçlı işletim sistemi,
gerçek zamanlı işletim sistemi
● Genişleyen kullanın
■ Diğer birçok özel bilgisayar ortamı da
● Bazılarının işletim sistemi vardır, bazıları işletim sistemi olmadan
görevlerini yerine getirir
■ Gerçek zamanlı işletim sisteminin iyi tanımlanmış sabit zaman kısıtlamaları
vardır
● Kısıtlamalar dahilinde işlem yapılmalıdır
● Yalnızca kısıtlamalar karşılandığında doğru çalışma

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.23 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.24 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 1.11. Ücretsiz ve Açık Kaynak İşletim Sistemleri

■ İşletim sistemlerinin sadece ikili kapalı kaynak ve özel mülk

yerine kaynak kodu formatında kullanıma sunulması
■ Kopya koruma ve Dijital Haklar Yönetimi (DRM)
hareketine karşı
■ Özgür Yazılım Vakfı (FSF) tarafından başlatılan
"copyleft" GNU Kamu Lisansı (GPL)
● Özgür yazılım ve açık kaynaklı yazılım iki farklı fikirdir
farklı insan grupları tarafından savunulmaktadır
⏵ http://gnu.org/philosophy/open-source-misses-the-point.html/
■ Örnekler arasında GNU/Linux ve BSD UNIX (çekirdek dahil)
Mac OS X) ve çok daha fazlası
■ VMware Player (Windows'ta ücretsiz), Virtualbox (açık kaynak
kodlu ve birçok platformda ücretsiz - http://www.virtualbox.com)
gibi VMM kullanabilir
● Keşif için konuk işletim sistemlerini çalıştırmak için kullanın

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.25 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 İşletim Sistemleri Çalışması
İşletim sistemlerini incelemek için hiç bu kadar ilginç bir zaman olmamıştı ve bu hiç bu kadar kolay
olma m ı ş t ı . Açık kaynak hareketi işletim sistemlerini ele geçirdi ve birçoğunun hem kaynak hem de
ikili (çalıştırılabilir) formatta kullanıma sunulmasına neden oldu. İşletim sistemlerinin listesi
Her iki formatta da mevcut olan sistemler arasında Linux, BUSD UNIX, Solaris ve macOS'in bir kısmı
bulunmaktadır.
Kaynak kodunun mevcudiyeti, işletim sistemlerini içten dışa doğru incelememize olanak
sağlamaktadır. Bir zamanlar yalnızca belgelere ya da bir işletim sisteminin davranışına bakarak
yanıtlayabildiğimiz soruları artık kodun kendisini inceleyerek yanıtlayabiliyoruz.

Artık ticari olarak uygulanabilir olmayan işletim sistemleri de açık kaynaklı hale getirilerek, daha az CPU,
bellek ve depolama kaynağının olduğu bir zamanda sistemlerin nasıl çalıştığını incelememize olanak
sağladı.
Açık kaynaklı işletim sistemi projelerinin kapsamlı ancak eksik bir listesi mevcuttur
https://curlie.org/Computers/Software/Operating_Systems/Open_Source/ adresinden

Buna ek olarak, sanallaştırmanın ana akım (ve genellikle ücretsiz) bir bilgisayar işlevi olarak
yükselişi, birçok işletim sistemini tek bir çekirdek sistemin üzerinde çalıştırmayı mümkün
kılmaktadır. Örneğin, VMware (http://www.vmware.com) Windows için yüzlerce ücretsiz işletim
sisteminin çalıştırılabildiği ücretsiz bir "oynatıcı" sağlamaktadır.
"sanal cihazlar" çalıştırabilir. Virtualbox (http://www.virtualbox.com) birçok işletim sisteminde
ücretsiz, açık kaynaklı bir sanal makine yöneticisi sağlar. Öğrenciler bu tür araçları kullanarak, özel
donanım olmadan yüzlerce işletim sistemini deneyebilirler.

Açık kaynaklı işletim sistemlerinin ortaya çıkışı da öğrencilikten işletim sistemi geliştiriciliğine geçişi
kolaylaştırdı. Biraz bilgi, biraz çaba ve bir internet bağlantısı ile bir öğrenci yeni bir işletim sistemi
dağıtımı bile oluşturabilir. Sadece birkaç yıl önce kaynak koduna erişmek zor ya da imkansızdı. Şimdi
ise bu erişim sadece öğrencinin ne kadar ilgi, zaman ve disk alanına sahip olduğu i l e sınırlıdır.

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı 1.26 Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018
 Bölüm 1'in Sonu

İşletim Sistemi Kavramları - 10. Baskı Silberschatz, Galvin ve Gagne ©2018