T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)

GRAFK VE FOTORAF

PNHOLE (NE DEL) KAMERA

ANKARA 2007

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr. Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 ................................................................................................... 3 1. FOTORAFIN BULUNUU.............................................................................................. 3 1.1. Tanm ve nemi .......................................................................................................... 3 1.2. Fotoraf Bulan Kiiler ve lk Fotoraflar ................................................................. 4 1.3. lk Fotoraf rnekleri ................................................................................................. 17 1.4. Fotorafn Evrim Sreci.............................................................................................. 33 1.4.1. Karanlk Kutu-Kamera Obscura .......................................................................... 33 1.4.2. Fotorafn Optik Evrimi ...................................................................................... 33 1.4.3. Fotorafn Kimyasal Evrimi ................................................................................ 34 1.4.4. Fotoraf Makine Teknolojisinin Geliim Sreci ................................................. 37 1.5. Fotorafn lk Kullanm Alanlar ................................................................................ 42 1.6. Fotorafn Yaygnlamas ........................................................................................... 46 1.6.1. Dnyada fotorafn geliimi ................................................................................ 46 1.5.2. Trkiyede Fotorafn Geliimi........................................................................... 49 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 61 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 62 RENME FAALYET 2 ................................................................................................. 65 2. PNHOLE KAMERA......................................................................................................... 65 2.1. Karanlk Kutu (Kamera Obscura) ............................................................................... 65 2.1.1. Grnt Oluumu ................................................................................................ 65 2.1.2. Karanlk Kutunun Yaps..................................................................................... 68 2.1.3. lk Karanlk Kutu rnekleri................................................................................. 69 2.1.4. Karanlk Kutunun Geliimi.................................................................................. 73 1.2. lk Fotoraf Makineleri............................................................................................... 75 2.2.1.Tanm................................................................................................................... 75 2.2.2. Amac................................................................................................................... 77 2.2.3. Balca zellikleri ................................................................................................ 77 2.2.4. Mekanik yaps .................................................................................................... 90 2.2.5. Dijital Yaps........................................................................................................ 91 2.2.6.alma Prensipleri............................................................................................... 92 2.2.7. Kullanm ............................................................................................................. 98 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 103 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 105 RENME FAALYET- 3 ................................................................................................ 106 3. PNHOLE KAMERAYLA EKM YAPMAK .............................................................. 106 3.1. Diyafram ................................................................................................................... 106 3.2. Enstantane ................................................................................................................. 106 3.3. Objektif ..................................................................................................................... 107 UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 113 LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 115 MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 116 CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 117 KAYNAKLAR..................................................................................................................... 119

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
MODLN KODU ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 213GIM012 Grafik ve Fotoraf Alan Ortak Pinhole (ne Delii) Kamera Bu modl, fotorafn geliimini,tarihini ve pinhole (karanlk kutunu)n nasl yapldn anlatan bir renme materyalidir. 40/32 Bu modln n koulu yoktur. Pinhole (ine delii) kameray ve tarihini renebilmek. Genel ama Uygun ekim ortam salandnda, Pinhole kamera ile tekniine uygun ekim yapabileceksiniz. Amalar 1. 2. 3. Fotorafn gnmze kadar olan tarihsel geliim srecini doru analiz edebileceksiniz. Pinhole kameray tekniine uygun olarak hazrlayabilecek siniz. Hazrlad Pinhole kamerayla tekniine uygun olarak ekim yapabileceksiniz.

SRE NKOUL YETERLK MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

Donanmne , karton mukavva, zmpara, folyo, siyah sprey boya, siyah bir kapak (rtc) Ortam ekim ortam, karanlk oda Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralaryla kazandnz bilgileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen, modl sonunda size lme arac ( test, oktan semeli, doru yanl vb.) uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgileri lerek deerlendireceksiniz.

ii

GR GR
Sevgili renci, nsanolunun yeryz serveni hep "yaparak renme" eklinde gelimitir. Buna "snama yanlma" yntemi de denir. Herhangi bir gereksinimi iin bir yol dener, olmaynca bir bakasn uygulamaya balar, baarnca da bunu bilgi hazinesine kaydedip kullanr. Ressamlarda geree daha yakn resimler izmek iin aratrmalar yapm ve bir karanlk odann duvarna atklar delikten ieri aldklar k nlar yardmyla, dardaki grnty ieride bir dzlem zerine tamlardr. te bu bulutan sonra yepyeni ve olaanst bir tarihi de balatm oldular. Bu modlde, resim ile balayp fotoraf ile devam eden yepyeni grntler tarihi olan pinhole (ine delii) kamerann 15 yy.dan balayp 1839 ylnda yepyeni bir boyut kazanan ilgin servenin bugne kadarki tarihsel srecini reneceksiniz. Ayrca pinhole KAMERA yapmn ve yaptnz bu karanlk kutu yardmyla ekim yapmay reneceksiniz.

RENME FAALYET 1
AMA

RENME FAALYET 1

Fotorafn bulunuunun tarihsel srecini, ilk fotoraf ekimlerinin geliim srecini ve ilk fotoraf rneklerini renebileceksiniz.

ARATIRMA Fotorafn
Fotoraf makinesinin bulunuundan gnmze kadar fotoraf makinelerinin geirdii evreleri ve ilk fotoraf rneklerini ansiklopedilerde, ilgili kitaplarda, fotoraf dergilerinde internette aratrnz; bulduunuz dokmanlar dzenleyerek snf arkadalarnzla paylanz.

1. FOTORAFIN BULUNUU
1.1. Tanm ve nemi
nsanolu ilk gnlerinden balayarak dncelerini, duygularn bir yzey zerine aktarmaya almtr. Maara duvarna bizon resmini izen insandan balayarak, tarih iinde eitli yzeyleri; izerek, boyayarak ve bask tekniklerini kullanarak grdklerini ve duygularn sabit bir yzey zerine kaydetme eilimleri gstermitir.Tm bu aba ve araylar 1800l yllarn ortalarnda, ve a kar duyarl bir yzeyi kullanarak nesnelerin grntlerini yzey zerine kaydederek sabitletirme tekniini bulmayla sonulanmtr. Yzeyi, pozlayarak kullanlan bu yntemin ad fotoraftr. nsann ilk olarak suretini su zerindeki yansmalarndan grebildii gz nnde bulundurulursa bu bulu muazzam bir ilerlemedir. ngiliz dilinde ine delii (pinhole), fotoraf literatrnde ise karanlk oda ya da karanlk kutu (KAMERA obscura) adyla anlan fotoraf teknii olduka basit bir ilkeye dayanr. Latince'de "kamera" "oda", "obscura" da "karanlk" anlamlarn tar.

Resim.1.1:KAMERA obscura

Gneli bir gnde, zerinde minicik bir delii olan bir odadan girdiinizde, deliin karsndaki duvar yzeyinde bir grntnn olutuuna tanklk edebilirsiniz. Bir sihir gibi grnmekle birlikte bu oluum, eskiden beri bilinen basit bir fizik kuralna dayanr. Doru boyunca yol alan k yanstc bir objeye arptnda, baz k nlar geri yansr. Yansyan k nlar ok ince bir malzemeden yaplm ok kk bir delikten salmakszn geebilirler.

1.2. Fotoraf Bulan Kiiler ve lk Fotoraflar

Thomas Wedwood

Karanlk kutunun salad grnty, yzey zerinde sabitletirebilmek iin a kar duyarl olan ve ktan etkilenerek tonu deien baz kimyasal maddelerle zelliklede gm nitrat ve gm klorr zerinde daha detayl almalar gerekmitir. Thomas Wedgwood (1771-1805) ilk kez kullanarak yan pozlama yoluyla bir nesnenin grntsn yzey zerine kayt etmeyi baard.

Resim.1.2: Thomas Wedgwood (1771-1805)

Wedgwood yle diyordu: Beyaz bir kat ya da beyaz bir deri, gm nitrat alamyla slatldktan sonra tamamen karanlk bir ortamda tutulduunda, herhangi bir deiiklik szkonusu olmaz, ancak gn na karldnda kat ya da derinin tonu hzla deiir, zaman ilerledike kahverengi ve grinin ton deerleri grlr. Uzun sre sonra kararr. Kt ya da derinin zerine herhangi bir nesne konulduunda, nesnenin kaplad yer beyaz kalr, dier yerler aamal olarak kararr Wedgwoodun gerekletirdii basit deney yleydi: Gm nitrat alam srlm olan kat ya da parmen zerine, dz bir nesne rnein madeni para, anahtar yada bir yaprak koydu, yzey zerine den gne gm nitrat srlm yzeyi karartarak nesneyi siluet yan beyaz olarak ortaya kartt. Wedgwood siluetin yan nesnenin grntsnn gidererek kararmasn engelleyemedi. Siluet sabitletirilmedii iin gl bir a tutulduunda karararak yok oluyordu. Wedgwoodun uygulad yntem; gnee tutularak kt zerine oyulmu ekillerin elma zerinde oluturulmasna benzemektedir. Niepce

Bu almalar, yeni aratrmalara yol at, zelliklede grntlerin kimyasal yoldan oaltlmas dncesini gelitirdi. Ayn dnemde, litografgi (tabask) ad verilen yeni bir yntemle grntler kopya edilerek oaltlmaya baland. Kire tann kimyasal zelliklerinden yararlanlarak gelitirilen ta bask teknii 19. yzyln ilkyarsnda Avrupa da yaylmaya balad. Bu yntem, fotorafn nclerinden Joseph Nicephore Niepcein (1765-1833) dikkatini ekti.

Resim.1.3: Joseph Nicephore Niepcein (1765-1833)

Niepce, tabask teknii ile eitli denemeler yapt. Mrekkep ve eitli vernikleri kimyasal yollarla kartrd ve gm tuzlaryla duyarl hale getirilmi bir vernik alamn kullanarak gravr kopyalamay baard. Niepcein bu teknii aslnda Wedgwoodnun tekniinden farkl deildir. Niepce, kardei ve olu Isdore Niepcele(18051868) birlikte, ta bask ve gravr kopyalama iine yneldi. Niepce, a kar duyarl malzemeyi gelitirdi ve bu malzemeyi bir levha zerine srerek duyarl yzey elde etti. Gravr kopyalama iinden bu yntemi kulland. Ancak, grntnn bu yzey zerine pozlanmasn gerekletiremedi. 1815te duyarl yzeyi karanlk odada pozlandrma dncesini gelitirdi. 1816 da Niepce ilk sonularn ald; konunun koyu blmlerini ak, ak blmlerini de koyu olarak yzey zerine kayt etmeyi baard. Bylece Niepce, Wedgwoodtan habersiz karanlk kutuyu kullanarak grnt kayt etmeyi baard. Niepcenin elde ettii bu grnt daha sonraki yllarda fotoraflkta ok sk kullanlacak olan negatif grntyd. Gn nda bakld zaman hemen yok olan negatifte, bask yoluyla gerek fotoraf elde etmeyi dnemedi. O, karanlk kutuyu kullanarak bir seferde pozitif fotoraf elde etmeye alt. Niepce bir taraftan, karanlk kutuya giren kontrol edebilmek iin diyafram sistemini kuland. te yandan ise ktan etkilenerek ton deeri deien yeni maddelerin peine dt. Niepce, btn bu yorucu al (1824).

Resim.1.4: Joseph Nicphore Nipce. Kurulmu Masa. Heliyografi. 1827

Lavanta ya ile kartrlan yahuda bitm maddesi karanlkta tutulduktan sonra, kla pozlandnda kimyasal olarak bozulmayan bir yapya sahiptir. Niepce, kurun ve kalay alamndan oluun bir levha zerine bu maddeyi kaplayarak, a kar duyarl bir yzey elde etti. Ik etkisinde kalan duyarl yzey, ktan etkilenerek deiiyordu. Iktan ok etkilenen yerler yani konunun aydnlk ve beyaz alanlar levha zerinde beyazlayor ve o ekilde sabit kalyordu. Konunun daha koyu alanlar ise levha zerinde daha az deiiyor ve karanlk kalyordu. Levha kta yeterli sre kaldktan (yeterli pozlamadan ) sonra duyarl yzeyi karanlk yerleri yani k almam alanlar levha zerinden gl bir zc ile temizleniyordu. Sonu olarak, ktan etkilenen alanlar beyazlam olarak ktan etkilenmeyen alanlar ise duyarkatn eritilmesiyle (temizlenmesiyle) plaklaan levha olarak ortaya kyordu. Niepce, helyografiyi gravr kopyalamak iin kulland. 1827 ylnda ise fotoraf makinesini kullanarak tarihin bilinen ilk fotorafn ekti.

Dagerryotip

Yahuda bitm, a kar ok duyarl bir madde olmad iin pozlama sresi ok uzundu, gne altnda tam sekiz saat pozlamak gerekiyordu. Pozlama sresini ksaltmak iin Niepce baka maddelerin arayna girdi. Bu arada, Pariste optiki Charles Louis Chevaliaerin (1804- 1859) evinde Louis Jacgues Mande Daguerrele(1787-1851) tant (1827).

ResimF.1.5: Louis-Jacques-Mand Daguerre 1844

Daguerre, o dnemde ressam ve sahne gsterileri yapan bir kiiydi. Parisin eitli tiyatrolarnda Diyorama (Diorama) gsterileri yapyordu. Diyorama fotorafn ortaya k srecinde nemeli bir yere sahiptir. Daguerre,bu gsteri yle gerekletiriyordu: Kk boyutlarda yaplan izim resimleri karanlk kutu araclyla 14x22 m. Boyutlarndaki yar effaf tl perdeye bytlerek her iki yzne resmediliyordu. Tl perde zel olarak hazrlanm salonlarda yukardan aaya doru aslyordu. nden ve arkadan aydnlatlan bu resim, ayrca zerindeki konuyu belirtmek ve ortam yaratabilmek iin zel efektlerle destekleniyordu. Karartlm bir ortamda gerekletirilen bu gsteri, izleyicileri kukusuz ok etkiliyordu.

Resim .1. 6 Louis Jacques Mand Daguerre resimli diorama. Bry-sur-Marne Kilisesi

Resim.1. 7: Bir Diorama bileti

Niepce, karanlk kutuyu ( KAMERA obscura) kullanarak diyorama gsterileri yapan gen Daguerreden etkilendi. Bu ilk tanmann (1827) ardndan iki yl sonra, yann da ok ilerlemi olmas nedeni ile Daguerrele bir ortaklk anlamas imzalamaya karar verdi(1829). Niepce, btn aratrmalar ve elde ettii sonularla ilgili bilgileri en ince detayna kadar Daguerree iletti.

Resim.1. 8: Bu litograf, Place du Chteau d'Eaunun sol tarafn gstermektedir. Arkada grnen yap ise Daguerrein Dioramasdr. Arka duvarda yer alan uzun pencereler , n geirilmesini salamaktadr. 1830-1835.

Niepcenin salad bilgiler nda Daguerre almalarn srdrrken Nipce ld (1833). Daguerre almalarn yeni kimyasal maddeleri denemeye yneltti. Daguerre,1835 cva buharndan gelitirdii yntemi ile, dorudan doruya pozitif grnty elde etti. 1837 de kendi yntemi ile stdyoda sabit nesnelerin, detayl grntlerini yzey zerine kaydetti ve daha da nemlisi kaydettii grnty sabitletirmeyi baard. Daguerre elde ettii sonu alacak derecede iyi idi. Grntnn aydnlk ve karanlk alanlarnda her trl detay vard ve konu kusursuz bir ekilde grlyordu, pozlama sresi sekiz saatten birka dakikaya dmt,ayrca uygulanan yntem ok kolayd. Daguerre, buluuna Dagerreyotip (Daguerreotype). Niepcenin mirass olan olu sidore, Daguerre ile isteksiz olarak yeni bir anlama imzalad. Daguerre bu anlamada, yeni yntemin sadece kendi adyla anlmasn art koarken, bu buluunun ilk aamasnda Nicephore Niepcenin anlacan belirti. Dagerreyotipin parasal dln de Daguerre, Niepcenin olu sidoreye verdi (1839).

Daguerre yeni buluunu Franois Aragoya ( 1786- 1853 ) aklad. Arago, yntemi uygulad ve sonu karsnda ard, 7 ocak 1839 da Fransz Bilimler Akademisinde dagerreyotipi heyecanl bir konuma ile tantt. I kullanarak yzey zerine bir nesnenin grntsn resmetme yntemi ok ilgi uyandrd. nsanlar Daghuerrein peine dtler. Ayn gnlerde bir yangn sonucu Dagueerrenin atlyesi yand. Yangn sonucunda her eyini kaybeden Dagueerre daha ok ilgi oda haline geldi. Louis-Philippein hazrlad bir yasayla devlet belli bir cret karlnda Dagueerre sidore Niepceden Dagerreyotipi satn ald. Dagueerre, almalarn yeniden srdrd. 19 Austos 1939 Fransz Bilimler Akademisi tarafndan Dagerreyotip buluu onayland. Dagueerre ayn yl iinde yntemini anlatan bir bror yaynlad: Daguerretip ve Diyaroma Ynteminin Tarihesi ve Tarifi. Bror ngilizce, Almanca, talyanca, spanyolca ve svee ye evrildi. Dagerreyotipin yntemi yleydi: zerine gm srlm ve yzeyi dzletirilerek parlatlm bakr levha, iinde iyot partiklleri bulunan bir kabin stne kapatlr, kabn iinde buharlaan iyot, bakr levha yzeyindeki gmle birleerek a kar duyarl gm iyodu meydana getirir. Bu levha, fotoraf makinesiyle 20 dakika pozlanr. Pozlama srasnda, gm iyot zerinde gelen klar k alan yerlerdeki gm younluunu azaltr. Daguerre daha sonra pozlanm levhay altndan ocakla stlan cva dolu bir kabn stne yan cva buharna tutar. Cva buhar, k alan yerlerdeki gm, ktan etkilenme oranna gre yavaa azaltr ve pozitif grnt ortaya kar. Daha sonra levha sodyum hipo slfte konularak grnt sabitlenir. Ve pozlanmam (deimemi) gm tuzlar levha zerinden temizlenir. Bylece konunun az k alan yerleri karanlk gzkr. Bu banyodan sonra levha ykanr ve kurutulur. Grntnn ortaya kt levha yzeyi en kk srtnmeyle bozulacak derecede hassas olduu iin nne bir cam konularak korunur.

Resim.1. 8: (Dagerotip Ynteminin ve Dioramann Tarihesi ve Tarifi) adl Kitabn, nadir bulunan ilk basmn Alphonse Giraux imzal (yaymlayan) n (balk) sayfas. n sayfada bulunan el yazs, Bry belediye bakan, Daguerrein olunun yakn arkada M.Mentiennein imzas yer almaktadr.

Dagerryotip yntemi ile ekilen fotoraf tektir. Ayn fotoraftan birden fazla elde etmek iin srecin aynen tekrarlanmas gerekir. Ayrca dagerryotipi grmek gtr. Gm kapl bakr levha parlatld iin zerindeki grnt bir ayna etkisi oluturur. Ayrca fotorafn nndeki cam nedeni ile grlebilmesi kolay deildir. Ancak belli bir ada tutulduunda fotoraf grlebilir. Dier bir olumsuz yan da pozlamann uzun olmasdr. Pozlama iin ortalama yarm saat gerekir. Doay renkli yerine tek renkli gstermesi en byk eletiri nedeni olmutur. Levhalarn hareketlenmesi kullanlan aygtlarn ar ve karmak olmas da dagerryotip almalarn gletirmitir. Btn bu olumsuzluklarn yannda detay inanlmaz bir keskinlikte kaydetmesi dagerryotipin en nemli zelliidir. Dagerreyotipin bir endstriye dnerek yaylmas yannda, fotoraf tarihi asndan nemli gelimeler oluyordu. Daguerree kar eletiriler hatta ar tepkiler gelmeye balamt. Niepcein dagerreyotip buluundaki yeri ve nemi konusunda Niepcein dostlar ar eletirilerde bulundular. zellikle de Daguerrei, Niepcele tantran optiki Chevalier bu eletirileri yapanlarn banda yer ald. Chevaliere gre Niepce 1829 yllnda bir anlamayla helyografiyle ilgili btn bilgileri Daguerree aktarmt. Bu nedenle bu buluu Niepceden bakas yapamazd. Niepce 1825 te gm klorrl kat zerinde elde ettii ve sabitletirilmi olan negatif grntleriyle ilgili almasn 1827de Londra Kraliyet Bilim Akademisi sekreteri olan Dr. Bauere iletmiti ve konunun Bilim Akademisine sunulmasn istedi. Niepce, 1816da balad almalarn resmiletirmek istedi. Ancak sre tanmland ancak Bilim Akademisinin kurallarna gre yayn yapmak yasakt. Bu nedenle, Niepcein almas yaynlanamad. Dr.Bauer, konuyla ilgili yle demektedir: Dagueere ve Niepcein,birbirlerinden ayr olarak, dageereyotipin gelitirilerek ortaya kmasndaki farkl aamalardaki rolleri, asla her ynyle doru olarak bilinemeyecekti. Niepce ve Dagueereden nce hi kimse, karanlk odada hazrlanan duyarl malzemeyi fotoraf makinesiyle pozlayarak grnt elde etmemitir. Bu ikiliye eklenecek tek bir isim Wedgwood olabilir. Bu nedenle, yle demek daha dorudur. Fotoraflk, Wedgwoodun aratrmalaryla balam, Niepce ve Dagueerein aratrma ve elde ettikleri sonularla gelimi, resmi olarak da Daguere tarafndan sonulandrlmtr. Kalotip Talbot

Niepce ve Dagueerenin almalar sonucunda ortaya kan fotoraf, metal levhalar zerinde gerekletiriliyordu. Metal levhalarn yzey olarak kullanlmas nemli bir engel oluturuyordu. Ayrca metal levhalarn maliyeti de ok yksek idi. ekim ilemi srasnda kullanlan karanlk kutular yani fotoraf makinesi de ok ar ve hantald. Bu anlamda, fotorafla yn vererek fotorafn daha geni kitlelere yaylmasn salayan kii ngiliz bilim adam William Henry Fox Talbotdur (1800-1877).

10

Resim .1. 9:William Henry Fox Talbot 1800-1877)

ok ynl bir bilim adam olan Talbot, 1833de KAMERA lucida (aydnlk kutu) kullanarak, kuzey talya daki Como Glnde izimler yapt. Bu almalar, aydnlk kutu yoluyla doadan kopya resimler yapmann tesinde almalar deildi. Ancak Talbotun amac bu deildi, o karanlk kutunun salad doal grnty kat zerinde sabitlemeyi dnd ve kat zerinde almaya yneldi. Yani karanlk kutunun verdii grnty ilk kez kt zerine sabitlemeye alt.

Resim .1. 10:KAMERA lucidann optik yaps

11

Wedgwood , Niepce ve Daguerrein yolunda giderek 1835de ilk sonucu elde etti. Niepcein negatifine benzemeyen ton deerleri olan negatifi kt zerinde elde etti. Talbotun iki byk baars vardr: Birincisi kt zerinde negatif grnt elde etmektir. kincisi ise negatif grnty kullanarak saysz pozitif elde etmektir. Talbotun gelitirdii bu yntemle birlikte artk bir oaltma arac olmutur. Dageereyotip yntemiyle ekilen fotoraflar, bir tane idi ve oaltlamyordu, bu nedenle de resim gibi biricikti oysa Talbotun yntemiyle birlikte tek negatiften onlarca pozitif oaltlmaya baland. Talbot kaliteli yaz kdnn, seyreltilmi bilinen tuz (sodyum klorr) eriine sokup kurumasn bekledi, daha sonra kd gl gm nitrat eriyiine soktu. Bu ilemi, her kt iin defalarca tekrarlad. Kimyasal maddeler, reaksiyon sonucunda gm klorre dnyor ve a duyarl olan bu madde kt yzeyinde ortaya kyordu. Bu madde, suyun iinde kdn dokusunda zlmyordu. Bu ekilde hazrlanm ktlarn stne Talbot; yaprak, tl,dantel gibi nesne koyarak gne nda kad pozlad. Kadn, gne n alan yerleri aamal olarak karard. Ve nesneler siluet olarak ortaya kt. Bylece Talbot, kat zerine kodlanm olan gizli grnty ortaya karmay baard. Daha sonra grnty sabitletirmek iin nceleri scak tuzlu suyu,daha sonra arkada olan bilim adam Sir John F.W.Herschelin (1792-1871) nerisiyle sodyum hiposlfitten oluan sabitleme banyosunu kulland (1839) , sodyum hiposlfit, o gnden beri hl sabitleme banyosu olarak kullanlmaktadr. Talbotun elde ettii sonu; siyah zemin stnde beyaz siluet eklinde nesnedir. Bu sonu gnmzn negatif grntsdr. Talbot, bu negatif siluet grntlere fotojenik izim ( photogenic drawing) ve glge izim ( sciagraphic;Yunanca,skia glge demektir) adn verdi.

Resim .1. 11 W.H.F:Talbot. Bitkilerden elde ettii bir negatif Grnt.

12

Talbot, gm klorrl ktlar sradan karanlk kutularda ( fotoraf makinesi) kulland. Yksek k ortamnda bir saat pozlad. Kk fotoraf makineleriyle ok kaliteli ancak boyut olarak ok ok kk fotoraf elde etti. Talbot, negatif grntdeki aydnlk ve karanln yeniden bir fotojenik izimini yaparak negatiften birok pozitif bask yapmaya yneldi. Talbot aslnda bu konuyla ok daha nce ilgilenmeye balamt, ubat 1835deki bir notunda yle demektedir: Fotojenik izim (photogenic drawing) ya da glge izim (sciagraphic) ynteminde; kt eer effaf olursa, ilk izimdeki nesne bir sonraki izimi salar, sonu olarak, aydnlk ve karanlk ters dner. Talbot, 1840da yntemini temelden deitirdi. Talbot ilk denemelerinde a duyarl kimyasal kd gne na tutarak grnt elde ediyordu. Grnt, pozlama srasnda ortaya kyordu. Oysa yeni ynteminde, fotoraf makinesi iinde pozlanan kat karanlkta duracak ve kadn pozlanan gizli grnts ( latent image) kimyasal sre sonunda grlebilir olacakt. Talbot bu ynteme, Yunanca kahos gzel ve typos izlenim szcklerinden oluan Kalotip ( Calotype) adn verdi. Bu yeni yntem kendi adyla talbottype olarak adlandrld. Talbot un arkada olan Sir John Herschel, arkadann bulduu bu yeni ynteme, Yunanca photos (k) ve graphos (izmek) szcklerinden oluan photography adn verdi. Ayrca Sir John, Talbotun yntemini tanmlarken ilk kez negatif ve pozitif szcklerini kulland (1840). Talbot, ubat 1841de kalotipin patentini ald.

F.1.12 W.H.F:Talbot.Kafesli Pencere Negatif grnt. 1835

Talbot daha sonraki yllarda kalotip yntemine eitli eklemeler yapt. Duyarl maddelerin niteliini artrarak,pozlama sresini ok azaltt. Ancak dnemin fotoraflar kalotip yerine dagerreyotipi tercih etmeyi srdrdler. Dagerreyotipin detay keskin, yzeyi parlak ve ton deerleri zengindi. Dagerreyotipin negatifi yoktu, tek bir fotoraf olmas, klk ve zariflik simgesi olarak ssl erevelerde saklanmasn salyordu. Kalotipin datey daha yumuakt ve grnt kadn yaps nedeniyle benekliydi. Talbotun kendisi de kalotipin yaylmasn engelledi. Kendisinden izinsiz yani yksek lisans creti demeden kullananlarn hakknda davalar at. Ayn dnemde, Talbot kalotipin kitlesel retimi iin kk bir de imalathane at (1843) ve kalotip yntemiyle retilmi fotoraflarn yer ald bir kitap Doann Kalemi ( The Pencil of Nature; 1844) yaynlad. Bu, iinde fotorafnda yer ald ilk kitaptr. Kitapta, Parisin ve Oxfordun eitli fotoraflar yannda, Talbotun yntemiyle ilgili bilgiler yer almtr. Talbot, almalarna ara vermedi, yntemini gelitirmeye alt ve yaamnn kalan dneminde de 600 fotoraf ekti.

13

Saint-Victor (18051870)

Talbotun yntemiyle elde edilen negatif grntnn kt zerinde olmasnn iki temel sakncas vard: Birincisi; kt yaps gerei ikinci bir kopyann yaplabilmesi iin yeteri kadar effaf deildi. Bu da pozitifin detayn ve keskinliini azaltyordu. kincisi ise kt tabann ypranma sorunuydu. Fotoraflar iin dagerreyotip ve kalotip yeterli deildi ve araylar devam etti. Niepcenin kuzeni olan Clade Flix Abel Niepce de SaintVictor(18051870) gm bileimini yumurta akyla (albmin) cam levha zerine srerek ok nitelikli negatifler elde etmeyi baard (1874). Cam yzey, kt yzeye gre birok yarar salad. Camn doku sorunu yoktu, kendisi effaf bir yzeydi ve kimyasal malzeme przsz olarak srlebiliyordu. Niepce de Jaint-Victorun yntemi yleydi: Yumurta akna ok potasyum iyot katlarak, bu bileim sertleene kadar rplyor ve ortaya kan kpk, camn zerine srlerek kuruyana kadar bekletiliyor. Daha sonra zerine yumurta ak srlm olan cam, duyarl hale getirilmek iin gm nitrat banyosuna daldrlyor. Bu yntem, yumurta ak albmin kullanlarak yapld iin albminli duyarkat (albmin yntemi) olarak adlandrlr. 1900lerin bana kadar albmin yntemi eitli yzeylere zellikle de kat yzeylerin duyarkatla kaplanmas iin kullanlmtr. Archer Kollodyum Yntemi

Bu yeni gelime de fotoraflar pek tatmin etmedi. Grntnn detay ok iyi ve duyarkat yzeyi ok dzgn olmasna ramen albminle hazrlanan levhalar kolayca hasar gryordu ve pozlama sresikalotipten az deildi. Daha iyi duyarkatl malzemeler birka yl iinde ortaya kt. ngiliz heykeltra Frederick Scoot Archer (1813-1857) albminle yaplan duyarkat yerine, alkol ve eter karm iinde pamuk-barut zeltisi olan kollodyum maddesini kefetti (1851).

F.1.13:Frederick Scoot Archer (1813-1857)

14

Archerin duyarl yzeyi hazrlamas yleydi: Kollodyum iyotla kartrlarak cam bir levha zerine dzgn bir ekilde svanr. Camn yzeyindeki almn bir sre phtlamasn bekledikten sonra gm nitrat banyosuna daldrlarak yzeyde gm iyodr oluturulur ve yzey duyarl hale getirilir. Bylece elde edilen duyarl cam levha henz yaken; fotoraf makinesinde pozlanr ve aradan fazla zaman gemeden zerine pirogallik asit dklerek banyo edilir. Daha sonra ise sodyum tiroslfat ( sonralar potasyum siyanr) zeltisi ile grnt sabitletirilir. Bu yntemde, banyo ileminin hemen yaplmas gerekiyordu, nk kollodyum katman sertletikten sonra ileme tabi tutulamyordu. Archerin buluu olan bu yeni yntem, ya kollodyum yntemi, dagerreyotip ve kalotipin yerini alarak1880e kadar ok yaygn olarak kullanlmtr. Bu yeni yntem, yeni bir yntemin tesinde fotorafla yeni bir anlay getirmitir. Artk cam levhalarn duyarll ok artmt. Pozlama sresi be saniyeye dmt. Negatiften alnan pozitif kopyalar ok baarlyd, ton farkll ok ayrntlyd, ton deerleri net ve kesindi;ancak sre ok uzundu ve hala ok malzeme kullanlyordu. Gaspard Flix Taurnachon (Nadar)

Resim.1. 14: G.F.T. Nadar (1820-1920)

Archerin ynteminin yaygnlamaya balad1850li yllarda, fotorafla ilgili olarak bir kii daha ortaya kt. Gaspard Flix Taurnachon (1820-1920) ksa adyla Nadar. Nadar, yazarlk ve karikatristik yaptktan sonra1849 ylnda dikkatini fotoraf ekmeye verdi. David Octavius Hill gibi Nadarda bir sanat olarak fotorafla ilgilendi ve ilk fotorafn 1850de ekti. Nadar kollodyum yntemini kullanarak ok baarl fotoraflar ekti. 1853de Pariste bir fotoraf stdyosu at. Pariste yaayan bir ok nl dostunun portrelerini ekti. Delacroix, Daumier gibi nl ressamlarn; Rossini, meyerbeer ve Richard Wagner gibi nl bestecilerin; Baudelaire, Champleury, Gautier, Sainte-Beuve, Bakunin gibi filozof ve politikaclarn portrelerini ekti. Ayrca Nadar, bir balona yerletirdii fotoraf makinesiyle ilk hava fotorafn ekerken, fotoraf bilimsel amala kullanlan ilk kii oldu.

15

F.1. 15:Eugene Pelletan 1855-59

F.1. 16:Gioacchino Rossini1856

Richard Leach Maddox

Archerin kollodyum ynteminin en nemli zellii levhalarn ya olarak yani kollodyumun kurumadan pozlandrlmasyd. ngiliz Richard Leach Maddox (1816-1902) tarafndan 1871de kollodyumun kuruyarak duyarlln kaybetmesi nlendi.

Resim.1. 17: Richard Leach Maddox(1816-1902)

Maddoxun buluu devrim niteliindeydi, nk gm bromrden oluan jelatin kvamnda bir duyarkatla kaplanan kuru levhalar artk aylarca, hatta yllarca pozlandrlmadan saklanabiliyordu. Hatta levhalar, pozlandrldktan sonra da ayn ekilde saklanabiliyordu. Maddoxun bu yeni buluuyla fotoraflkta kollodyumun yerini jelatin maddesi almtr. Jelatin bromrle kapl bu yeni levhalar, ya kollodyum levhalara gre ok daha duyarldr. Pozlama sresi artk saniyenin dilimleriyle llmeye balanmtr. Bylece fotoraflar ilk kez, fotoraf makinesini tayan sehpalardan kurtularak, makinelerini ellerinde tamaya baladlar. Yine bu dnemde ilk kez an fotoraf ekilmeye baland ve fotoraflk hzla yayld.

16

George Eastman

Kuru levha yntemiyle fotorafl endstri haline dntrme almalarna George Eastman (1854-1932) balamtr.

F.1.17. George Eastman(18541932)

Eastman,1880de kurduu bir iletmeyle, pozlanmaya hazr cam yzey zerinde jelatin bromrl levhalar satmaya balamtr. Eastman, zel bir ortam iinde korunarak, seri halde satlabilecek duyarl malzemeler retmeye balamtr. lk denemeleri, kat kullanarak kalotip yntemine benzer almalard, ancak kadn effaf olmamas nedeniyle negatiflerde detay salayamad. 1889da gm bromr duyarkatyla kaplanm selloit filmi gelitirdi. Eastman, esnek bir taban malzemesi dncesinden ortaya karak bu malzemeyi gelitirdi. Bundan sonra artk cam levhalarn yerine selloit rulolar kullanld. Bu duyarl malzeme hem makaralara sarlm olarak hem de tek tek yaprak halinde piyasaya srld.

1.3. lk Fotoraf rnekleri

Ik yalnzca hayatin deil, sanatn da kayna. Varoluun bu ele avuca smaz ocuu, karanlk alardan bu yana ele geirilmek isteniyor. Kimi zaman elmaslarda yada kristallerde aranan bu hakimiyeti, karanlkta aramay dnebilen ilk kii Aristo'dur. Bir ine deliinden geecek kadar sihirli k demetinin, getii yerdeki nesneleri hafzasnda barndrarak srlarn karanlk bir odann duvarna aacan da ondan baka kim dnebilirdi ki? Bu antik a bilgesinin at ine deliinden szan k, yzyllar sonra bir Rnesans lgnnn yzne dt. Leonardo usta, k ile karanlk arasndaki antik banty yeniaa tad.

17

Hi kuskusuz , tarih ve Her ey bir kulbenin atsndaki gvercin evinin bulank grntsyle balad. Dnyada var olan en eski fotoraf Nicphore Nipce (emekli ordu subay) tarafndan 1827 ylnn bir yaz gn ekildi. Fotorafna haliograph (gne izimi) adn vermiti. Fotorafn ya, bu fotoraftan 12 yl sonra balamt. Ocak 1839'da Fransz Bilim Akademisi Louis Jacgues Mande Doguerre'un metal bir plakaya kalc bir bask yntemi kefettiini duyurdu. Daguerre (Nipce'nin son yllarda birlikte alt) sekiz saatten fazla olan pozlama sresini 30 dakikann altna indirdi. Sanatnn sergilenmesiyle esrarengiz bir ekilde yrtt almalarn insanlara sundu. Basitten karmaa btn fotoraf makineleri,ine delii fotoraf makinesinin sistemine gre alr.

Resim .1. 18: Nicphore Nipce 1827

1827 Her ey bir kulbenin atsndaki gvercin evinin bulank grntsyle balad. Dnyada var olan en eski fotoraf Nicphore Nipce (emekli ordu subay) tarafndan 1827 ylnn bir yaz gn ekildi. Fotorafna haliograph (gne izimi) adn vermiti. Fotorafn ya, bu fotoraftan 12 yl sonra balamt.

18

Resim.1. 19:W.H.F Talbot.Kafesli Pencere Negatif grnt. 1835.

1835: Raporlarn yaylmas ile, ngiliz William Henry Fox Talbot hzl bir ekilde Kraliyet topluluuna kendine zg yntemini ilan etti. Drt yl nce Talbot'un laboratuvarlarnn penceresine doru ektii grnt, u an bilinen en eski kat negatiftir (posta pulu).

Resim .1. 20.:Joseph Saxon 1829

19

1839: Cephanelik ve cupola Philadelphia'nn (Central High) yaayan en eski Amerikan fotorafnn konusunu oluturuyordu. Ve bu fotorafta, darphane memuru Joseph Saxon tarafndan ekilmitir.

Resim .1. 21: L.J. M.Daguerre. Dagerotip. 1839.

Resim .1. 22: Louis Jacques Mande DAGUERRE, Boulevard du Temple, Paris, 1838

20

Ocak 1839'da Fransz Bilim Akademisi Louis Jacgues Mande Doguerre'un metal bir plakaya kalc bir bask yntemi kefettiini duyurdu. Daguerre (Nipce'nin son yllarda birlikte alt) sekiz saatten fazla olan pozlama sresini 30 dakikann altna indirdi. Sanatnn sergilenmesiyle esrarengiz bir ekilde yrtt almalarn insanlara sundu. Sa tarafta (daguere'nin) Paris stdyosundaki fotoraflad, durgun hayat ilk rneidir.

Resim .1. 23. yl 1839

1839: Dagerotip Ynteminin ve Dioramann Tarihesi ve Tarifi adl Kitabn, nadir bulunan ilk basmn Alphonse Giraux imzal (yaymlayan) n (balk) sayfas. n sayfada bulunan el yazs, Bry belediye bakan, Daguerrein olunun yakn arkada M.Mentiennein imzas yer almaktadr. Daguerre, Fransz hkmetini daguerreotype tekniinin detaylarn aa vurmasndan hemen sonra yntemini yaygnlatrmtr. Bu 79 sayfalk klavuz annda ilgi grmt.

21

Resim .1. 24:Hippolyte Bayard. Al dkmlerle hazrlanm natrmort. Kat zerine pozitif grnt.1839. Paris

Resim.1. 25: Robert Cornelius. Kendi Portresi. 1839. Dagerotip. zel Koleksiyon. Philadelphia

22

Resim.1. 26: yl 1839

1839: Kanadal P.G.J. Lotbinire tarafndan resmedilen Atina'da bulunan Propylaea erken Daguerreotype'n tipik bir rneidir. Binalar en fazla ilgi eken konulard. Baka ne poz vermek iin 15 dakika bekleyebilirdi ki?

F. 1. 27: L.J.M.Daguerre

Notlarna gre abuk solan fotoraf, ilk olarak baklava ekilli camlar aa vuracak kadar yeterince belirgindi. Daguerreotype'n netliinde olmamasna ramen, Talbot'un negatif-pozitif yntemi modern fotorafln temelini oluturmaktadr. 19 Austosta Daguerre tekniini heyecanl Paris halkna anlatt. Birka saat iinde optik dkknlar kendisini fotoraf sanan insanlarn aknna urad. gn sonra bir grg tannn yazdklarna gre "Paris'in btn meydanlarnda bulunan kiliselerin ve saraylarn nne ayakl siyah kutular dikilmiti".

23

Resim.1. 28: L.J. M.Daguerre

1840: Hippolyte Bayard tarafndan fotoraflanan boulmu adam portresi. lk kat zerine baslan direk pozitif bir fotoraft. Ve bu fotorafn baarszl Daguerre tarafndan hicvedilmitir.

F.1. 29: John William Draper 1940

24

1840: Belki de en eski ay fotoraf. New York'lu bir kimya profesr olan John William Draper tarafndan ekilmiti. 1969 Greenwich Kitapevinde gn na karlmt.

F.1. 30: W.H. Fox Talbot

1841: Calotype yntemini patenti (Yunancada gzel resim anlamna gelen) W.H. Fox Talbot tarafndan alnmtr. 1845 ylnda D.O. Hill ve R. Adamson tarafndan ekilen McCandlish'in ocuklaryd.

Resim.1. 31:W.H.F.Talbot. Ak Kap Open Door. Kalotip negatifi. 1843 Doann Kalemi kitabndan, Fox Talbot Mzesi.

25

Resim.1. 32: 1843 W.H.F.Talbot

Resim .1. 33: W.H.F.Talbot

1844: Talbot, The Pencil of Nature (fotorafik tabakalar kitab) isimli yaynn basmaya balamt. Ve Kralie Victoria bunun bir kopyasn satn almt.

26

Resim.1. 34: Daguerreotype

1845: lk photomicrographslar (daguerreotype makinenin mikroskopla birletirilerek ) yaymland. Bu kurbaa kan hcresinin bytlm bir fotorafyd.

Resim .1. 35: 1845 Gustav Oehme gen kzn portresi

27

Resim .1. 36: John Pumbe Washington 1845

Resim .1. 37: Friderich Von Martens. Paris Panoramas Louvredan Grnm. Dagerotip. 1846

George Eastman Koleksiyonu: Paris'te yaayan, bask iiyle uraan Alman Friedrich von Martens (lensi 150 'den fazla bir eride hareket eden) eri bir dzleme aktaran bir makine kefetti. Bu fotoraf, Left Bank'n Loure mzesinin atsndan Marterns'in bak asyla grndr. Tm daguerreotype grntlerde olduu gibi, bu grnt de terstir. Plakay kavisleten bir kamerayla ekilmitir.

28

Resim .1. 38: W.T.G. Morton 1846

1846: lk tbbi fotorafn rnei, Bostonlu W.T.G. Morton tarafndan ekilen, ilk acsz ameliyattan sonra dinlenme annn fotorafyd. Bu ameliyatta ilk defa slfrik eter anestetik olarak kullanlmt.

Resim. 1. 39: Meksika sava srasnda Saltillo'dan gelen bir birleik devletler tmgenerali ve askerleri (1845-1948). Fotoraf kullanarak belgelenen ilk savatr.

29

Resim .1. 40: Daguerreotype'tan daha ucuz olan ambratype (rnek olarak avc fotoraf), koyu fon kullanlarak grnty pozitif yapan bir cam fotorafdr.1854

Resim.1: 41

30

1856 lk defa ferrotype kullanlmaya baland. Daha sonra bu ilem tintype olarak adlandrlmt. ok ucuz, hafif, salam albm yapmak iin uygun olduundan ambrotypeden daha yaygn olarak kullanlmaya balanmtr.

Resim.1. 42: Thomas Skaife1858

1858 lk hareket donduran fotoraf, Thomas Skaife tarafndan kendi tasarlad pistolgraph (tabanca eklinde) kamerayla ekilmitir. Bu, Londra'da bir top tarafndan frlatlan merminin fotorafyd.1858

Resim.1. 43: Henry Peac Robinson, be negatifi bir kadn zerine basarak ilk kompozit fotoraf yapmtr (Shelly'nin iirinin grsel ifadesidir). 1858

31

Resim .1: 44.James Wallace Black

1860: Boston'un zerinde 1200 feet ykseklikte bir balondan, James Wallace Black tarafndan ekilmi, ilk Amerikan hava fotoraf. Nadar, iki yl nce Parisin fotoraflarn ekmiti.

Resim .1: 45. Sava fotoraf

1861: Sivil savan hasarlar, birtakm fotoraflar tarafndan belgelendi. Ve bunlardan birisi, muharebe alanlarndaki nemli plakalarla arlkl olarak uraan grup, Alexander Grander tarafndan ynlendirildi.

32

1.4. Fotorafn Evrim Sreci

1.4.1. Karanlk Kutu-Kamera Obscura
Photos + graphus = k + izim M.. 4.Yzylda Aristo maara deliinden ieri giren n, kar duvarda ters grntsn yansttn bulur.1490 ylnda Leonardo Da Vinci nin yaynlanan notlarnda resimde perspektif iin karanlk odadan yararlanma fikrini ortaya att bilinmektedir. 1500lerde Kamera Obscura bulunur. Bu dzenee Daniello Barbero' nun 1568 ylnda bir diyafram dzenei ve Gralamo Cardano nun ince kenarl bir mercek ilave etmesiyle, optik ve mekanik adan almalar hemen hemen tamamlanm olur. 17.-18. Yzylda KAMERA Obscura boyutlar tanabilir hale geldi. Alman bilim adam Johann Zahn 1776 'da zellikle portre resimleri izebilmek iin, elde tanabilecek kadar kk KAMERA Obscuray imal etti. Bu sistemde tp iine yerletirilmi ileri geri hareket edebilen netlik ayar yapabilen bir mercek sistemi, ayrca giren n iddetini denetleyici bir delik ve grnty yanstan bir ayna bulunuyordu. Delikten geen grntler, kutunun yukarsnda bulunan opal cam zerine yerletirilmi ya kdndan, yar saydam yzeye dyordu. Bu sistem tek mercekli refleks makinelerin ilevine sahipti.

1.4.2. Fotorafn Optik Evrimi

Kaytlara gre en eski optik firmas 1756 'da Viyana 'da Johanh Crisroph Voightlander tarafndan kuruldu. Voighlande 1849 'da Brunswch de bir fabrika kurdu ve bunu Viyana ' ya taid. Lenslerden baka geni al objektifli fotoraf makineleri retmeye balad. Ancak baar, Z- kontarafndan 1965 de ele geirildi. Fotorafn kefedildi yllarda Paris'te ok iyi bir optik firmas vard.Bunlar Derogy, Hermagis'tir. Fakat en nemlisi Daguerre'in arkada olan Chevaller 'dir Daguerre makinelerine uygun lens imal etmesiniistedi. Fakat baarl olmad. Bu lens Petzval'n Portrait Lens ile yaracak bir lensti. Petzval 1839 'da meslekta Andeos Freicerr Von Ettinghaussen' in zorlamas ile portre ekimine uygun yksek diyafram tasarm stlendi. Forml Voighlande 'de devretti ve en ok aranan Portrait Lensleri retmeye balad.Fransa 'da bir dier lens reticisi 1822 'de fabrika kuran Jean Theodore Jamin 'dir. Daha sonra Fransa 'da binlerce objektif yapacak olan asistan Alphonse Darlot ii devrald.Almanya 'da ilk lens fabrikas Agust Steinhell (1801-1870) tarafndan 1852 ylnda kuruldu. ngiltere' de mikroskop objektiflerinin mucidi Andresross'tur. 1844' de Parisli Fredrerich Von Marters 150 derecelik bir alann fotorafn ekebilen bir kamera yapmtr. Panoramik kamera olarak adlandrlan bu ara, zerindeki bir evirme kolu ile, ierideki bir diliyi evirmekte, dili de bir eksene bal olarak mercei dndrmektedir. Bu dnme hareketi ile duyar kat yava yava pozlanyordu. O zamanlar panoramik, kent ve doa fotoraflar, bu tipkameralarla ekilmiti.1854'de Parisli fotoraf Adolph Eugene Disderi, portre ekimini kolaylatrmak iin, 6,5 X 8,5 in boyutlarnda, her biri ayr ayr ayarlanabilen, ok mercekli bir kamera gelitirmitir. Bu kamera ile bir fotorafik levha, zerine bir dzine fotoraf ekilebiliyordu. Fotoraf bilinli olarak ilk kez 1853 -1856 yllarnda Krm Savanda iletiim niteliinde kullanlmtr. ngiliz Reoger Fenton, 360 sava fotoraf ekmi ve medya niteliinde kullanmt. Basn tarihinde ilk kez bu fotoraflarla sansr uygulanmtr. Nedeni ise ngiliz halknn rencide olmasdr.

33

Renkli Filmlere Gei (Autochrome)

1907 ylnda Fransz Lumiere Kardeler ilk pratik renkli fotoraf cam tabaka sreci olan Auotchrome'u tantrd. Autochrome byk bir hzla Avrupa 'da tannmaya baland ve birka yl iinde de ABDde tantt. Bugn National Geographic Society ktphanesinde Yaklak 15.000 cam tabaka vardr.

1.4.3. Fotorafn Kimyasal Evrimi

Ia duyarl kimyasal maddeler zerinde ilk almay Cristoph Adlof Boldwn gerekletirdi (1674). Buluu, Latince k taycs anlamna gelen "Fosfor "du. 17 yy. da Angelo Sala (talyan bilim adam): "Toz halinde Gm Nitrat gnete brakldnda kmr gibi kararr " 1727 ylnda Jojann Heinrich Schulze (Alman Tp Profesr) Baldwin' in deneylerini izledi. Schpophors adl eriyii kefeder. Bu bir kire nitrat kar m? Kada veya rafine edilmi derilere oyulmu desenlerle Gm Nitrat doldurulmu ieleri, gnee braktnda bunlarn duyarl yzey zerine iz brakt grd. Bunlar mrsz ilk fotoraflard. 1802 ylnda ngiliz Thomas Wedgwood Gm Nitrat emdirilmi beyaz kat ve deri paralar ile deneyler yapt. KAMERA Obscura ile ok silik grntler alabildi. Foto gramlara yneldi. Ancak grntleri saptayamyordu. Saptama banyosu olmadndan saydam desenler karanlkta mum ile grlmekteydi. Joseph ncephore nepce (1765 -1833): hologravure ( helio + gravr = gne resim.)

1816 da vernikle saydamlatrd bir katta oluan grntleri, kalay levha zerine geirmeyi baarm ve kulland eitli kimyasal maddelerle deneylerini srdrmtr. Niepce, olu Isdore ile ta bask zerine desenler gerekletirmekteydiler. Olu kalplar hazrlar, kendisi de desenleri yapard. Isidore, askere gidince, desen izimi sorun olur. O yllarda k grnce sertleen bir tr asfalt kullanlmakta idi (ngiliz asfalt). Ta bask kalbn Yahuda Bitm z ile kaplar, zerine desen izilmi kad rter gnete brakr. Bu ite metalik aynalar kullanr. Lavanta ya ile ykar. Yumuak ksmlar akar, ta ortaya kar. Asit Banyosu ile bu ksmlar ukurlatrlr. Asfalt tabakas kaldrlnca geriye kalp kalr. 1824 Klasik resimlerin Helio gravurelerini yapar; aklna KAMERA Obscura kullanmak gelir. Charon sur Saune' daki evinin odasn KAMERA Obscura' ya evirerek, btn bir gn, sekiz saatlik bir pozlandrma ile penceresinden grnen avlunun grntsn kaydeder. 1826 bu duvar bugn New York Kodak mzesinde bulunmaktadr. Buluu tm Fransa 'da duyulur.

34

1827 ylnda Jacoues Louis Daguerre' (1787-1851) den mektup gelir. Benzer almalar yaptn, iletiim iinde olmak istediini belirtmektedir. Niepce: 64 yanda, aristokrat, Deguerre: 42 yanda, orta snf, hayat adam (Mimarlk brosunda izerlik, ressamlk, Paris Operasnda dekorculuk, Diorama grnt tiyatrosu, dans, akrobasi, ip cambazl yapmaktadr. ) 1829 ylnda ortak olurlar. 4 yl ayr alp birbirlerine bilgi verirler. Gm iyodr zerinde alrlar. 1833 ylnda Niepce lr. 1835 ylnda gm iyodr kap levhann cva buharndan etkilendiini gzler. 1837'de gm iyodr deniz tuzu ierisinde eriterek almalarn srdrr, poz sresini azaltmay baarr. 7 Ocak 1839 ylnda Jacoues Daguerre buluunu Fransz bilim akademisine aklad. Bilimsel eitimi olmadndan buluunu kendisi yerine bir arkada sundu. " Daguerreyotp "ler ok etkileyiciydiler. Yntemin zellikle de ayrnt kaydetme yetenei mthiti. Yntem: Bakr levha gm ile kaplanyor. Gml taraf iyot buharna tutuluyor. Gm iyodr meydana geliyor. KAMERA Obscura iinde a duyarl hale getiriliyor. ekimden sonra karanlk odada cva (Hg) buharna tutuluyor. Parlak birleik meydana geliyor. Hipo' ya tutuluyor. Gmler atlyor ve bakr levha zerinde grnt ortaya kyor. Daguerreotype yntemi ile ekilen grntlerden bir ikinci suret meydana getirebilmek imkanszdr. Ayrca cva insan salna zararl olduundan pek makbul deildi Fotoraf 19 Austos 1839'da Fransz Bilimler Akademisinden Arago tarafndan resmen tm dnyaya duyuruldu. Daguerre buluuna yardmc olduu fotoraf tantrken ondan, zenginlerin elenebilecei bir oyuncak olarak sz etmiti. Onu tantan afite "Yksek snf" diye yazyordu, "Daguerreotype" de ok ekici bir bo zaman deerlendiricisi bulacaktr. Herkes herhangi bir resim izme becerisine sahip olmadan bile, konann yada kknn resmini ekebilecekti. Parisli tarih konular ressam Paul Delaroche, Akademinin tarihsel oturumunda, "resim sanat lmtr" diye barmtr. ngiliz meslekta William Turner de, optik an alna sert tepki gsteriyor, "Bu sanatn sonudur" diyordu. 25 Ocak 1839 tarihinde William Henry Fox Talbot Kraliyet Enstits'ne Talbotype yntemi sundu. Talbot Cambridge mezunu, okiyi Asurca biliyor, matematikten anlyordu. 1833 'ten beri fotoraf kimyas ile ilgilenmekte idi. Talbot, Gm nitrat ktlar zerine emdirilmi katlar ynteminden yola karak, Hipoyu buluyor. Deniz suyu eriyiine, sonra gm nitrata batrlarak a duyarl hale getirdii kt yzeyi pozlandrarak, dnyann ilk pozitif grntsn elde eder. Fotogramme (izdm grnts) yntemi ile kuty, dantel yaprak kullanarak, gizil grnt yntemine gerek kalmadan kararmay bekliyor. Tespit banyosuna sokarak grnty elde ediyordu. Ksa odakl camlar yardm ile kk boy kameralar yapmtr. 1842 ylnda ilk ticari amal laboratuvarn kurmutur. Talbot 'un almalarna yardmc olan Sr John Herschel bugn saptama banyosu olarak kullanlan Sodyum hipo Slfit i bulur (Tiyoslfat).

35

1840' ta Sr John Herschel, Gizil Grnt + Gelitirme = Calotype poz sresi insan fotoraflar ekebilecek kadar ksald. Talbot 'un buluuna Herschel'in adn verdii bu yntemin ad Calotype (Yunanca kkenli, KALOS + TYPOS = Gzel + zlenim), her eyi grnr klan bir bulutu.1847 Ekiminde Joseph Niepce'nin yeeni, Abel Niepce De Saint Victor, yumurta akn iyotla birletirip albminli bir Cam Negatif elde etmeyi baard. Ancak fazla duyarl deildi.1850 ylnda ngiliz Frederck Scott Archer, Wet- Collodion ynetimini kefeder Ana maddesi selloz nitrat ve alkol olan yapkan madde ile kaplanan cam plaklar pozlanmaya hazr hale gelmektedir. Fakat bu cam plaklarn kuruduka duyarllklar azalmaktayd.1850 Ocanda Robert Bingham: (ingiliz Kimyager) Collodion kullanarak Wet Plate'i yapt. Kuruyunca duyarszlayordu. Poz sresi ok ksald. Collodion savata yararllar iin kullanlan bir maddedir. eriinde selloz nitrat, eter, alkol vardr. Bu karm, hava ile temas ettiinde hemen sertleir. Bu maddeye gm nitrat ve Pirogallik asit ilave ediliyordu. 1860'larda cololdion yerine, jelatin kullanlmaya baland. 1871 'de Richard Madox ilk kez kuru negatif cam elde etti. Bu zamana kadar fotoraflar yanlarnda balmumu kavanozlar tayordu. Plaklar makineye kuru yerletiriliyordu. Poz sresi saniyenin 25te birine kadar dmt. 1873 'te Johnston ve Bolton jelatin bromrl negatif duyarl bir kart elde ettiler. 1880 'de bir banka memuru olan George Eastman bir ngiliz fotoraf dergisinde gm bromr gryor. Bankadaki grevinden ayrlarak, annesinin kiracs olan kii ile 1881 'de bir ortaklk kuruyor. (1.000 $ lk bir sermaye ile) G. Eastman gm bromr, jelatin zerine tatbik ederek Dry Plate (kuru tabaka)y buluyor. 1884 ylnda Eastman Dry Plate Company 'i kuruyor. Levhadan kurtulup kvrlabilir film araylarndadr. 1885'te American film C.o. yu kuruyor. Bu irket kat zerine film yapyordu. 1885 'te ilk amatr makineyi bularak 100 filmlik bir depozit sistemini kurmutur. "Siz dmeye basnz, gerisini biz hallederiz" slogan ile fotoraf makinesini tm katmanlara yaymtr.1888 ylnda Kodak firmasn kurmutur.1887 ylnda Hannbal Goodwn : Saydamroll film iin patent istedi.collodon + kafuru = selloid 1889da Kodak ayn malzeme iin patent ald. 1898 Goodwin patent ald. (Ansco firmasn kurar) 1900 ylnda patent davas ald. (Kodak 5 milyon $ tazminat dedi.) Renkli filmlere gei (autochrome)

1907 ylnda Fransz Lumere Kardeler ilk pratik renkli fotoraf cam tabaka sreci olan Autochrome 'u tantrd. Autochrome byk bir hzla Avrupa 'da tannmaya baland., ve birka yl iinde de ABD de tantt. Bugn National Geographic Society ktphanesinde yaklak 15.000 cam tabaka vardr.

36

1.4.4. Fotoraf Makine Teknolojisinin Geliim Sreci

Resim .1. 45:lk kameralar 1839

1839 Daguerrotype Kameralar J.N.Nipce, J.M.Daguerre, W.F.H. Talbot Giroux, Paris ilk kameralar bu seriden retildi, 50 kg arlndaki kameralar 400 Frank karlnda satld. 24 Haziran 1839, Hippolyte Bayard dnyadaki ilk uluslararas fotoraf sergisini gerekletirdi.

Resim .1. 46. Yl.1840

1840 Daguerrotype Kaymal-kutu kameralara Spencer, Glasgow 5x5 in, maun gvde, aamal kaymal-kutu slak kamera 1840 Joseph Petzval (1807- 1891) 1:3,6 diyafram deerli objektife ilikin hesaplar yapt. Petzval irketinin objektifleri porteler iin kullanld.

37

Resim:1. 47:Yl.1841

1841 Metal Kameralar P.W.F.Voigtlnder, Wien Voigtlnder 4 elemanl metal-portre kamera Petzval objektif 1:3,7 1841 Wien lk portre lensi (bunun iin tasarlanm konik kamerann iinde bulunan) Viyanal matematiki Joseph Max Petzaval tarafndan bulunmutur. Yuvarlak fotoraflar ekilebiliyordu.

Resim .1. 48:Yl.1841

1850 Krkl kameralar (Voigtlnder Reise kamera Tip A (1900'lerde) Stereo kameralar Jules Dubosq, Londra(Zeus Httig ve Sohn, Dresden (1895)

1851

38

Resim.1: 49.Yl.1860

1861 Single reflex (tek yansmal) kamera Thomas Sutton, ngiltere (Monocular

Duplex Calvin Smith, ABD 1884 1865 Fla pudras bulundu. John Trail Taylor, ngiltere1899, fla lambas (Eastman Co. USA) 1907'lerde, fla amplleri (Cenei, Almanya) 1928'lerde, Blitzkolben 1935, elendirilmi kameralar (Ihagee, Almanya) 1938 ilk elendirilmi yaprak rtc (Gauthier, Almanya) 1873 Renkli fotoraf iin kameralar L.Ducos du Hauron Miethe Kamera Bermpohl, Berlin, Almanya 1904 1880 Dedektif kameralar Detective Thomas Bolas, ngiltere 1880 El kameralar (Magazin kameralar olarak da bilinir) Simplex Kamera Dr.Krgener Almanya 1890

1882 rtcler Baz rtcler Rotationsverschluss 1885 Yaprak rtc 1882 Minyatr kameralar Adolphe Bertsch, Paris Kombi Alfred Kemper, ikago, ABD 1893 1885 Casus Kameralar R.D.Gray, New York Ben Akiba E.Kronke/A.Lehmann

Almanya 1903

39

1885 Destekli kamera J.Shew "Eclipse" J.Shew "Eclipse" Ango C.P.Goerz, Berlin

1896 1885 Kvrml Kameralar(byk serilerde retildi) The Instantograph Lancaster & Son Birmingham, ngiltere ~1890

1887 Kitap kameras George Lowdon Vega Vega SA, Genf Schweiz 1900 1888 Rulofilm kameralar The Kodak Eastman, Rochester USA 1888 1889 Anastimat Objektifler "Protar", Paul Rudolph Dier Objektifler Cooke 1893 Aldis Anastigmat 1901 Heliar 1902 Tessar 1902 Dagor 1904

Xpres 1914 Aviar 1918

1890 Panorama Kameralar No.1 Panorama Kodak Eastman Kodak Rochester, USA ~1900 1890 Opera kameralar Jules Carpentier, Fransa Photo Jumelle Jules Charpentier Frankreich ~1890 1897 Kvrml rulofilm kameralar Folding Pocket Kodak Eastman Kodak Rochester USA 1897 Rulafilm de ekebilen birleik kameralar No.4 Cartridge Kodak Eastman Kodak Rochester USA 1897 1898 J.Poljakow hzn otomatik denetleyebilen bir kamera retti.

40

1900 ipak kameralar Brownie Eastman Kodak Rochester USA

1900 Pul Kamera Briefmarkenkamera ICA Dresden Almanya 1910

1900 Basn Kameralar Tropenkamera Ernemann Dresden Deutschland 1925 1900'lerde otomatik selftimer retildi (otomatik pozlama). 1903 Yelek cebi kameras Block notes Gaumont & Cie Paris Frankreich 1903 1913 35mm Kameralar Ur-Leica Oscar Barnack Wetzlar, Deutschland 1913 1929 Twin lens reflex (ift objektif yansmal) kamera Rolleiflex Franke&Heidecke

Braunschweig Almanya 1929

1933 35mm reflex (yansmal) kamera Almanya 1938 1934 Yay motorlu kamera Robot Berning Desseldorf Almanya 1936 Minyatr kamera, 8x11mm Minox Valsts Electro Techniska Riga Rusya 1948 Hzl grnt kameralar 1956 Film deitirilebilir arkalkl kameralar Adox 300 Adox Wiesbaden Deutschland

41

1959 Zoom (zum) objektif 1959 Otomatik pozlamaya programlanm ilk kamera retildi (Agfa Optima)

1960 Elektrik motorlu srcs bulunan ilk foto-kamera

1963 ift film kartulu ve otomatik film hz okuyabilen kamera Kodak Usa

1964 Elektronik flal Kamera 1967 Otomatik pozlamal single lens reflex kamera Zenith D Krasnogorsk Mechanical Factory "KMZ" SSCB Otomatik odaklamal (autofocus) kompakt kamera Konica C35AF Konishiroku Tokyo Japan 1981 Saysal kamera Mavica Sony Tokyo Japan

1.5. Fotorafn lk Kullanm Alanlar

Her gn saysz kez karlatmz, fotoraf adn verdiimiz grntler yalnzca grnt sanatlarnn deil, bilimsel aratrmalarn ve bu almalarda kant olarak kullanlan, vazgeilmez aralardandr. Her yeni bulu gibi hangi konularda yararl olaca kesin snrlarla belirlenememi bir bulu olan fotoraf, bulunuundan bu yana bilimlerin de emrinde olmutur. Daha nitelikli grnt elde edebilmek iin yaplan fizik ve kimya alanndaki aratrmalar fotorafn tm aratrma dallar iin neminin 200 yldan beri giderek arttnn gstergesidir. Anahtar Szckler: Karanlk Kutu. Gm Tuzu, Stroboskabik Ik, Fotoraf ve Bilim. Kukusuz Teknolojik yeniliklerin hibiri tek bir insan emeinin karl deildir. rnein bir binann yapm iin nasl beton, demir, elektrik, shhi tesisat dallarnda mhendis ve uzmanlar vb. birlikte alp bir yap ortaya karyorlarsa, bir buluun kamuoyuna sunulmasna kadar geen evrede de birden fazla bilim insan ve aratrmacnn emei sz konusudur.

42

Hangi buluun, bulunuundan sonra kullanlaca alanlar nceden kestirilebilir? Fotorafn da onlarca aratrma alannn vazgeilmez bir arac olabilecei dnlemezdi. IX. yzyln nemli bulularndan olan fotoraf, gnmzde amatr ve sanatsal uralarn dnda, artk uzay aratrmalarndan tbba, askeri amalardan sualt aratrmalarna kadar her alanda yararlanlan sektr durumundadr. Bugnk anlamda fotorafn, adnn dahi henz konulmad tarihe kadar geen zaman iinde, n etkisiyle neler yaplabileceini, fotoraflkla uzaktan yakndan ilgisi olmayan aratrmaclar kefettiler. Fotorafn buluusu olarak kabul edilen Joseph Nicephore Niepcee kadar bu bulu zerinde alan onlarca insann adn biliyoruz. In nesneler zerindeki etkisini aratranlar ise Aristoya kadar gnderiyoruz. 1100l yllarda Karanlk Kutu (KAMERA Obscura) nndeki deliin byklnn nemini aklayan Arap Matematiki Hassan bn Hassan ve bu kutuyu daha kolay ve perspektifi daha dzgn izimler yapmak iin kullanan Leonard da Vinci gibi nclerin ilkel kamera ngrlerindeki fiziksel almalarnn yannda, simyaclarn aydnlkta braklan gm tuzlarnn n etkisiyle karardn gzlemlemeleri ve dier kimyasal deneyleri, birok buluun olduu gibi fotorafln da nc almalarn oluturmutur. Grntnn bir yzey zerinde kalc hale getirilmesi aamas artk yeni uygulamalarn da yolunu am oldu. Ayrca pozlama sresinin azaltlmas ve grntlerin daha nitelikli elde edilmesi, farkl alanlarda aratrma yapanlarn fotoraftan yararlanma umutlarn glendirdi. Her fotoraf tutkunu ve aratrmac deiik trde fotoraf ekim teknikleri gelitirmeye yneldiler. Bu ekim tekniklerini, fotorafn bulunuundan 3040 yl sonra grmeye balyoruz. Eadweard Muybridge ve Etienne Julius Mareyle ilk rneklerini grdmz hareketlerin zmn kolaylatran kaydedilmi grntler, Harold Eugene Edgertonn ok daha hzl cisimleri kaydedebilme aratrmalarna kadar hzl bir sre izliyor.

Resim .1. 50: E.Muybridge, Drt Nala Giden At, 1878

43

Edward Muybridge 1870li yllarda bir atn koma sresinden daha uzun sren hareketler grntledi. Atn bir tek uzun admnn 10-12 poz fotorafn ekti. Bu grntlerle bir bakma, ressamlarn atn drt ayan yerden kesen grntsnn atn dyormu izlenimi verir gr bu fotoraflarla rtlm oldu. Atlarn fotoraflanmasnda kullanlan makineler ise, atlarn koarken kopardklar iplerin yardm ile alan elektrikli tetik (deklanr) sistemli makinelerdi. Eadward Muybridge Californiyada at yarlaryla ilgili bir iddiay zmlemek iin balad koan atlarn fotoraflarn ekme iini yaparken gelitirdii teknolojiyi sonralar yaygn biimde birok yerde kulland ve sinemann ilk admlar atlm oldu (1874). Onun zellikle insan hareketlerinin saysz trlerini paralara blerek fotoraflamas sonucunda elde ettii binlerce kare, hem zamannn bilim insanlar hem de ressamlar iin zengin kaynak oluturdu.

Resim .1: 51.E.Muybridge 1881

Muybridge, kas hareketlerini zmleme amal almalar iin daha sonra, yryen, emekleyen, giyinen ykanan, atlayan, top oynayan vb. durumlarda, plak ve giysili bebek, kadn ve erkek fotoraflar ekti. Yaklak 1/1000 ( baz kaynaklara gre 1/2000) saniye rtc hznda, diyafram otomatik ayarl 24 ayr yere yerletirilmi fotoraf makinesi kulland. Bu makineler ayn anda ekim yapmaya ayarlanmlard Gnmzde bu tr fotoraflar ok daha gelimi fotoraf makineleriyle ekilmektedir. Hatta dijital kayt yapan video kameralarnn tesinde dijital fotoraf makineleri de yaygn olarak kullanlmaktadr. Hareketleri ayr karelerde grntleyen Muybridgein fakl bir almasn ayn dnemde Mareyde gryoruz. Asl meslei tp doktorluu olan Fransz Etienne Julius Marey hareketleri tek bir kare zerinde dondurmay baard. Hareketlerin her aamasn ayn kare zerine kaydetti. Dier bir deyile, Muybridge hareketi dilimlere blp, bunlar tek tek kaydederek bize grntsel bir analiz sunarken, Marey hareketi daha soyutta incelemeyi ve onu kendi bana bir kavram olarak gsterebilmeyi amalyordu.

44

Muybridgein fotoraflar film kareleri gibiydi. Hareket adm adm kaydediliyordu. Marey ise hareketin her aamasn tek kare zerine grafiksel bir grnt olarak kaydediyordu. Muybridge ve Marey elde ettikleri grntler iin pozlama sresi 1/1000 1/2000 saniye dolayndayd. Ancak daha hzl hareketler iin, rnein tabancadan kan satte 3.000 km hzla giden bir mermi ekirdeinin ya da bir hareketin ok ksa aralkl anlarn tesbit iin daha zel aralara ihtiya vardr. ok ksa sreli pozlama yapmak iin o kadar fazla a gerek duyulur. Baz durumlarda gn , film duyarl ve diyafram akl bu ihtiyac karlayamaz.

Resim. 1. 52: Yryen Adam, E.Jules Marey, 1886

Bu ihtiyac karlamak iin yaplan almalarda olumlu sonuca ulamak Amerikal fizik mhendisi ve fotorafs Harold Eugene Edgertona nasip oldu. Edgertonn, Massachusette nstitute of Technologyde srdrd almalar, 1937de Fransz Laportun ksenonlu tpyle donanm dk gerilimde ok gl kondansatrlerle beslenen bir fla yapmyla sonuland. Edgerton, Stroboskop adn verdii bu ok gl k kayna sayesinde, son derece hzl hareketleri filme kaydedebildi. Balonlar patlatan merminin hareketini izleyebilmek iin saniyenin 500.000 de biri kadar ksa srelerle ekim yapt. Atom bombasnn patlama an grntlerini kaydetmek iin Edgertonn gelitirdii manyetooptik kapak sayesinde saniyenin milyonda biri sreyle ekim yapld. Bilimsel aratrmalarnda fotoraftan yararlanan bilim insanlarndan bir dieri de spanyol tp doktoru Cajaldr. Fotoraf tutkunu, 1901 yl Nobel Tp dl sahibi Santiago Ramony Cajal, binlerce fotoraf ekmenin tesinde, autochrome plakalarn ve XIX. yzyln sonlarnda Lippmann bulduu sistemin gelitirilmesi konusunda titiz almalar yapt. 1902 ylnda yaynlad Renklerin Fotoraf adl kitabnda, renk konusundaki btn sorunlar zmeye ynelik aratrmalarn aklad. Cajal mesleki aratrmalarnda renklendirmelerden ok yararland. Sinirleri grnr hale getirebilmek ve birbirinden ayrt etmek iin renkli basklar kulland. Grnt kaydetme yntemlerindeki bu gelimeler birok ura alanlarnn da yararland bir alan oldu. rnein ressamlar insan ve hayvan resimleri yaparken fotoraflarn ektikleri grntlere bakarak anatomik yaplar daha orantl olarak izmeye baladlar. Hatta hareketli grntlerin kaydedildii fotoraflardan esinlenerek yeni ekol yarattlar.

45

Resim.1. 53 : E.J.Marey, Balyoz Darbesi,1895

Resim.1: 54. Merdivenden nen plak, Marcel Duchamp,1912

Bu tr resim rneklerini Marcel Duchampn resimlerinde gryoruz. Tp dnyas da kaslarn ve vcut hareketlerinin daha ayrntl incelenmesine fotoraf sayesinde olanak buldu. Fotoraf uygun protezler yapmna kolaylk salad. Sporcularn baarlarnda, fotorafla balayan hareketli grntlerin deerlendirilmesinin nemi vardr. Uzaydan gelen ilk grntler yine fotorafik olarak incelendi. Sonu olarak, gerek anlarmz ssleyen bir ara gerekse savata veya barta yararlanlan bir bulu olsun, fotorafn vazgeilmezlii yadsnamaz. Fotoraf bulunuundan itibaren yaammzda giderek daha ok yer almaktadr. Yararlanma alanlarnn gn getike artmas, teknolojilerin birbirinden yararlanma ve gelitirme abalarn da beraberinde getirmektedir. zetle, fotoraf, yalnzca anlarn kaydedilmesini salayan bir ara deildir. Fotoraf, sanatlarn kendilerini ifade aracdr. Fotoraf kltrleraras ilikileri kolaylatran bir iletiim aracdr. Fotoraf, bilim insanlarnn aratrmalarn kolaylatran temel bilgi ve kant aracdr. Fotoraf, kefinden bugne nemini artrarak ve kullanm alanlar giderek artan bir bulutur. Bu nedenledir ki grnt kaydetme alannda fiziksel ve kimyasal aratrmalar srdrlmekte ve her geen gn daha gelimi teknolojiler insanlarn hizmetine sunulmaktadr.

1.6. Fotorafn Yaygnlamas

1.6.1. Dnyada fotorafn geliimi
Wedgwood, yzey zerine kimyasal yoldan grnt kayt etmeyi baarmtr ancak kalc olmasn salayamamtr.

46

1827 ylnda ise fotoraf makinesini kullanarak tarihin bilinen ilk fotoraf olarak evinin ahrn resmeden Niepce, bu fotoraf sekiz saat gibi ok uzun bir sre pozlayarak ekti. Bu pozlama sresinde gne, binann etrafnda hareket ettii iin glgeler birbirine kart ve sonu olarak netsiz bir fotoraf ortaya kt. Niepce helyografi tekniini kat ve cam zerine uygulad, ancak tonlar arasndaki ayrm hala net olarak karamyordu ve konunun btn siluet olarak grlyordu.

Resim.1. 55:Nicphore Nipce tarafndan 1827de ekilen ilk fotoraf. Helyografi.

Dagerryotip daha nitelikli objektiflerin ve yeni fotoraf makinelerinin retilmesi ile geliti ve yaygnlat. Ia duyarl objektiflerle 1840 yllnda dagerreyotip pozlamas yarm dakikaya dt. Bu gelimelerle birlikte dagerreyotip zellikle porte ekimlerinde ok yaygnlat. nce ok hzl bir ekilde Avrupada yayld ve ardndan Amerikada bir endstriye dnt. Dagerreyotip ilk nce pozlama sresi nedeniyle mimari almalarnda kullanld. 1840-1844 yllar arasnda Paris ehrinin 114 dagerreyotipi ekildi. Paristen Atinaya, Msr, Moskovaya mimari yaplar resmetmek iin yayld. nl Amerikal mcit ve ressam Samuel F.B.Morse(1791-1872) Amerika da ilk dagerreyotipi (1839) kullanan kiidir. Morse, gne n kullanarak 10-20 dakika pozlamayla, kars ve kznn dagerreyotipini ekti. 1840 sonunda ortaya kan nemli teknik gelime daguerretipin yaylmasn salad. Birincisi, Daguerrein kulland objektiflerden, parlaklk asndan 22 kez daha gl objektifler gelitirildi. kincisi, levhalarn a kar duyarll gelitirildi. ncs ise levhalarn yaldzlandrlmas ve yaldzlandrlm fotoraflarn elde edilmesidir. Bu teknik gelimeler sonucunda, porte stdyolar bat dnyasnda hzla geliti.

47

Pozlama sresinin ksalmas ile birlikte fotoraf makinesi nndeki dzenlemeler nem kazand. ou kere oturan kiiler ak ya da koyu renkli fon nnde fotoraf makinesine gre dikey olarak konumlandrld. Portreler genellikle cepheden deil objektife hafif dnerek bakan alar olarak yaygnlat. Giderek nesne aydnlatmas balad, bunun iin stdyoya giren doal ktan yararlanld. Amerikadaki dnemin nl dagerreyotip ustalar Josiah Johnson Hawes ve Albert Sands Southworth bu i iin, iinde eitli dekorlarn olduu stdyo kurdular. Portreye konu olan kiiyi dzenlenmi bir ortama yerletirdiler ve bu ortam iinde hem konuyu hem de fonu aydnlatmak iin k kullandlar. Hawes ve Southworthun 1850 yllndaki fiyatlar, byk boy dagerreyotip iin 33.00 Dolar, boy iin 8.00 Dolar ve kk boy iin 2.50 Dolar idi. Rekabet nedeni ile 50 Cent, 25 Cent ve 12.5 Cente kadar dt. Bu yllarda gnde ortalama 1000 ekim yaplyordu. 1890l yllarda Hawesin dagerreyotipleri 1000 Dolara alc buluyordu. Dagerreyotipin bulunuunun 150.Yl nedeni ile yaynlanan bir almada Daguerre iin Darwinden daha kktenci olarak insann dnyaya bakn,Marxtan daha fazla dnyay deitirdi, denilmektedir. Daguerrein salad bilgiler insanln tarihi iinde pozlama teknii ile deiik yzeyler kullanabilmesine olanak salamtr. Film, elektronik grnt (video),bilgisayar grnts gibi. Talbot, ubat 1841de kalotipin patentini ald.Kat zerine bask yapmay Niepce dnd ancak Talbot bunu gerekletirdi. Kat zerinde negatif grnt bir kez sabitletikten sonra ktan hi etkilenmiyor ve sonsuz sayda pozitif kopya yapmaya olanak salyordu. Talbotun kalotip yntemini dnemin nl fotoraflar David Octavius Hill (1802- 1870) ve Robert Adamson (1821-1848) Edinburg ve skoyada kalotipi kullanarak ok nitelikli portreler elde ettiler. Hill ve Adamson portreleri, d mekanda gl gne nda ektiler. Pozlama sresi en az iki dakikayd ve fotoraf ekilen kiinin kprdamadan durmas gerekiyordu. Bu ikili, fotoraf estetii asndan nemli olan; k kullanm, ifadenin ortaya kmas, modelin konumlanmas gibi konularda baarl olan yzlerce portre ekmilerdir. Bu portreler, dagerreyotip kadar keskin detay vermemesine ramen geni kitlelere yaylmtr. Bunun yannda kalotip mimari ve gezi amal fotoraf ekimlerinde kullanld. nk kalotip ynteminin aygtlarn ve duyarl katlar tamak dagerreyotipin aygtlarna gre ok kolayd. Ayrca kalotip kitap basmnda da kullanlabiliyordu. Fransz devleti, birok Fransz katedralinin Talbotun yntemiyle fotoraflanmasn salad. 1847de kalotipin eksiklerini gidermek iin Fransz ve ngiliz bilim adamlar birok yenilii bu ynteme eklediler. Kalotip fotorafn kitap bask iinde kullanlmas saland ve 1851de ilk fotoraf albm yaynland. Ya kollodyum ynteminde duyarl levhalarn, kollodyum henz ya iken, kurumadan pozlandrlmas gerekiyordu. Bu nedenle zellikle d meknlarda, uzak yerlerde fotoraf ekenler, zel donatlm aralarla birlikte fotoraf ekmeye gidiyorlard. Bu amaca ynelik olarak zel donatlm at arabalar retildi. Bu aralar ilk kez ortaya kn gezici fotoraf laboratuarlardr. Bu dnemde, Archerin yntemini kullanarak gnlk yaamda, savalarda ve Alp dalarnn ok baarl fotoraflar ekildi. Yine bu dnemde, tamas kolay olan, katlanabilen, srt antasnda tanabilen fotoraf makineleri ve sehpalar retildi. ekim iin kullanlan fotoraf makinesi ve dier yardmc malzemenin arl toplam 15-20 kilogramdr.

48

1871li yllarda Maddoxun devrim niteliindeki buluundan sonra fotoraflk hzla yayld ve fotoraf hayatn iine girdi. Avrupadaki bakentlerde fotoraf sergileri ald fotoraf dernekleri kuruldu. Fotoraf makineleri gnlk yaam, dnyann farkl kelerindeki yaam, savalar grntlemek iin kullanld. Fotoraf artk portre ve aile fotorafl tesinde belgeleme arac olarak kullanlmaya balad. Bu dnem, dnyann hem teknolojik hem de ekonomik olarak gelitii bir dnemdir. 1867de elektrik,1876da telefon,1879da ampul bulunarak gnlk hayata girdi. Dier nemli bir gelime de demir yolunun hzla yaylarak, her trl tamacl yaygnlatrlmasdr. ehirlerin nfuslar artm, Avrupann toplam nfusu 1780de 110 milyon iken 1880de 315 milyon olmutur. Ayn dnemde ABDde nfus yaklak 4 milyondan 50milyona ykselmitir. Bireysel retim biimi yerini kitle retimine brakm ve ticari adan bakldnda, her mal iin byk pazarlar ortaya kmtr. Her alanda pazara ynelik olarak mal retimi yaplrken rekabet ortaya kmtr. Bu genel ekonomik gelime iinde fotoraf da yerini almtr. Fotorafn ucuz ve seri retilmesinin gereklilii ortaya kmtr. Maddoxun kuru jelatin bromrl cam levhalar seri olarak retilmeye balamtr. Bu yeni yntemle birlikte, fotoraf eken artk kendi negatifine sahip olmaya balamtr (1854). 1800l yllarn sonunda dnyada birok alanda, ortaya kan bulular ve gelimeler yirminci yzyla yn verecek gelimeler olmutur. Selloit duyarkat, fotoraflkta gerek anlamda bir devrimdir. Fotoraflk bu gelimeyle birlikte herkesin kullanmna sunulmutur. Gm bromr duyarkatla kaplanm selloit filmler ve daha sonra atee dayankl olanlar retildi. 1950 ve 1960larda ise gnmzde kullanlan polyester tabanl filmler retildi ve sonu olarak cam levhalar tamamen kullanlmaz oldu.

1.5.2. Trkiyede Fotorafn Geliimi

lkemizde Cumhuriyet sonras bir aratrma yapldnda yazl belgenin yeteri kadar bulunamad, bulunanlarn da gereklii ve deeri konusunda inandrclnn kesin olmadn gryoruz. Belgelere baktmzda ise, kronolojik saptamalar yaplrken kiilerin kendi inanlarna gre, yorumlar da getirdiini gryoruz. Halbuki, kiiler gemii hibir zaman kendi grlerini dorulamak iin alet etmemelidirler. Fotorafn tarihini yazarken sadece kronolojik olarak deil, iinde bulunduumuz yzyln etkisini, olumlu veya olumsuz olarak yorumunun da yaplmas gereklidir. nk her yzylda toplumlar etkileyen deiim ve gelime gsteren teknoloji, kiilerin kendine zg dn biimleri, yaad an yanstan anlatm dilidir. Dier bir adan baktmzda ise her toplum kendine ait olan yaam biimi ve an yanstan anlatm dilini belirler. Her toplumda, teknolojideki yenilik, kltrel ierii etkiler ve yeni aratrmalar ortaya kartr. rnein, fotorafn 19. yzyla optik a dedirtmesi gibi.

49

Avrupa ile Trk fotorafn karlatrdmzda ise, Avrupada 1900lerden sonraki dnemde, Strandn fotoraflar sanatsal birikimlerini ieren ve grsel bir iletiim arac olarak kullanlyordu. lkemizde ise fotorafn gnah olduu inanc ve teknolojik ara gerecin yokluu, fotorafn gelimesini engellemitir. Bu dnemde fotoraf sadece belge olarak kullanlmtr. Fotorafn estetii zerinde durulmamtr. Doa almalarnda ise insan figr fotorafn leke deerlerindeki dengeleme unsuru olarak kullanlr. Yzlerdeki ifade belirli deildir. Halbuki belirli olmayan bu yzler, izleyenlere evrensel bir iletiim dili olan insan yzne ilikin bir bilgi vermezler. zleyen kii arka plandaki doadan, kiinin giysisinden insanlarn, toplumsal ve ekonomik durumlar ile ilgili bilgileri alabilir. Cumhuriyetin ilan ile balayan ulusallama anlay ile kltr ve sanat btnletiinden fotoraf, bamsz olarak yerini almtr. Cumhuriyet dneminden nce, sz zerine kurulan iletiim, cumhuriyetten sonra grsel iletiim olarak n plana kmtr. Ayn zamanda sinema da kendini bu dnemde kantlamtr. lkemizde fotoraf 1900lere kadar aznlklarn elindeydi. Cumhuriyet dneminde ise fotoraf gnlk yaamn bir paras haline geldi. imdi bu gelimelere bir gz atalm: Osmanlda Fotoraf Sanat

18. Yzylda, nce ngiltere'de daha sonra da tm Avrupa'da dnen fabrika arklar, yeni bir dnemi haber veriyordu. nsanlk tarma dayal kltrden endstri ana gemeye balad. Toplum yaamnn her alann etkisi altna alan endstri a, kendine hizmet edecek bulular da beraberinde getirdi. Bu asr Avrupa'snda, en grkemli yllarn yaayan endstri devrimi, Osmanl mparatorluu'nu politik, kltr ve sanat, askeri ve ticari ynlerde de etkilemeye balad ve Bat'ya dnk bir politikann esas alnmasna neden oldu. Toplumun beenileri deiti. Resim, mimari ve mzikte gelenekselin yan sra, Osmanl toplumunda elit zmreyi oluturan entelektel, brokrat ve saray evrelerine Bat zevki girmeye balad. Batl hkmdarlarn bir gelenek haline getirdii, kendi portrelerinin devlet dairelerine astrlmas ve hediye edilmesi alkanl, Osmanl mparatorluu'nda ilk kez Sultan II. Mahmud (Saltanat 1808-1839) dneminde uyguland. Yenieri olayndan (1826) sonraki gnlerde, 6.5X7.5 cm. boyutunda, kabartma sar ve pembe gllerin, zerlerinde elmas bulunan mavi ieklerin evreledii bir alann ortasna, askeri niforma giymi olan Sultann bir resmi hazrland. Tasvir-i Hmayun ad verilen bu nianlar zincir ile boyuna taklr veya resmi dairelerin duvarlarna aslrd.

50

Bir ksm tutucu evreler Sultann bu davranndan rahatsz olduklar iin bunu ykmak isteyen Sultan, 1832 ylnda Cuma Selamlndan sonra, Kksu'da ikamet eden eyhlislam Abdlvahab Efendi'yi huzuruna kabul ederek kendisini Tasvir-i Hmayun ile dllendirdi. 1835'de Harbiye Mektebi'ne ve 1836'da, Rami ve Selimiye Klalarna byk bir trenle Sultann resimleri asld. Ve II. Mahmud, Msr Valisi Kavalal Mehmed Ali Paa kuvvetlerine kar arpacak olan Osmanl ordusunun kumandan Merkez Hafz Mehmed Paa'ya, 1838 ylnda, moral vermesi iin bir resmini gnderdi. 3 Ekim 1839'da Glhane Hatt- Hmayunu'nun Reid Paa tarafndan okunmasndan bir iki hafta sonra, fotorafn bulunuu ilk kez, stanbul'da yaynn Trke, Arapa, Franszca srdren Takvim-i Vekayi gazetesinin 28 Ekim 1839 (19 aban 1255) Pazartesi gn 186. saysnda duyuruldu. 1840 ylnda Yenicami avlusunda ilk Postane-i Amire kuruldu. Ayn yl ngiliz William Churchill'in yabanc basndan aktard yazlarla yaynna balayan Ceride-i Havadis Gazetesi'nin 25 Austos 1840 (26 Cemazyelahr 1256) Sal gn 47. saysnda, Daguerre'in ticari amala oaltt makinasndan sz edilmekteydi. 1839 ylnn Ekim aynda, Fransz ressam Horace Vernet (1789-1893), yeeni Charles Marie Bouton ve Daguerreotypist Goupil Fesquet (1806-1893), Marsilya limanndan yola karak dnyadaki ilk fotorafik geziye baladlar. Suriye, skenderiye, Kahire, Sina, Filistin, Tyre, Saidon, Deir El Kamar, am, Kuds, Nazareth, Beyrut ve Baalbeck'den sonra, 4 ubat 1840'da zmir'e vardlar. Fesquet tarafndan hazrlanm olan an defterinde, 13 ubat 1840'da Iena gemisinin bordasndan ekilen zmir'in Daguerreotype'larndan sz edilmektedir. Bu yllarda matbaa ve bask teknii gelimediinden, ekilen fotoraflar yayn organlarnda ve kitaplarda gstermek olanakszd. Bu ekimler, fotoraflara ara tonlar verilerek yeniden ressamlar tarafndan izildi. Fotoraftan tekrar izim yolu ile hazrlanm ilk kitap Excursions Daguerriennes: Vues et Monuments Les Plus Remarquables du Globe (1840-1844) ad ile Paris'te N.P. Lerebours tarafndan yaymland. Bunlar Avrupa ve Ortadou'nun eitli yerlerinden saptanm grntlerdi. slam mimarisi zerine aratrmalar yapan Joseph Philbert Girault de Prangey (18041892), Ortadou'da 1842-1845 yllar arasnda 1000'in zerinde Daguerreotype ekti. Bunlardan yaplan illstrasyonlar 1846'da Paris'te Monuments Arabes d'Egypte de Syrie, et d'Asie-Mineure Dessineset Mesures de 1842a 1845 ad ile basld. Fransz asll Kompa'nn 1842 ylnda stanbul'a geldii ve Beyolu Belv'de alt, Ceride-i Havadis gazetesinin 16 Temmuz 1842 (8 Cemazyelahr 1258) Cumartesi gn 95. saysnda duyuruldu. Fransz yazar Maxime du Camp (1822-1894), 1843'de zmir, Efes ve stanbul'da ektii fotoraflarn, 1848'de Paris'te, Souvenirs et Paysages d'Orient: Smyrne, Ephese, Magnesie, Constantinople, Scio adl kitabnda yaymlad.

51

Jacob August Lorent (1813-1884), 1842 ylnda stanbul'dan balayarak, zmir, Msr, Kuds, Karadeniz'e yapt seyahatini, 1845 ylnda Wanderungen im Morgenlande 18421843 adl kitabnda yaymlad. Ernest de Caranza, 1852'de stanbul'a geldi ve Anadolu yarmadasn gezerek pekok Calotype ekti. Bunlardan 55 adedi ile hazrlad albm Sultan Abdlmecid'e ( Saltanat: 1839-1861) takdim ederek, "Sultan Fotorafs" nvann almay baard. Yine ayn yl Alfred Nicolas Normand (1822-1909), stanbul'un 16 X 21 cm boyutunda Calotype'larn ekti. rlanda'l John Shaw Smith'in (1811-1873), 1852 ylnda ektii Pera fotoraf, iki negatiften olumu, bilinen en eski iftli baskdr. Francis Frith (1822-1898), zmir'i 1860'l yllarda gezdi ve yrenin fotoraflarn ekti. 37 fotoraflk albmn ilk sayfasna, Trk kostmleri iinde kendi portresi de basld. Francis Bedford (1816-1894), Galler Prensi VII. Edward'n Trkiye ve Ortadou'ya 1862'de yapt geziye katlarak, Wet Collodion'lar ekti. Bu gezinin fotoraflar, Londra'da Day&Son tarafndan basld. Arkeologlar iin bulunmaz bir hazine olan Kk Asya topraklar, Fotorafla uraan ve eski eserlerle ilgilenen gezginlere fotorafn bulunuu ile birlikte yeni bir alma olana sunmu oldu.

1861'de George Perrot, mimar Edmond Guillaume ile Anadolu yarmadasna arkeolojik bir gezi dzenledi. 1862'de Paris'te Exploration Archeologique de la Galatie et de Bithynie adnda bir kitap yaymladlar. Jules Delbet'nin fotoraflaryla yaymlanan bu kitapta verilen bilgiler, arkeologlara yol gsterici oldu. Fransa'nn Osmanl mparatorluu'ndaki elisi Marquis de Moustier'in akrabas olan A. de Moustier, 1862 ylnda stanbul'dan balayarak, Marmara blgesi ve Kuzey Ege'nin eitli grntlerini ekti. Bu fotoraflar, gravr teknii ile hazrlanarak, 1864'de Le Tour de Monde adl 15 ciltlik kitabn iinde yaymland. Felix Bonfils (1831-1885) ve olu Adrien Bonfils'in (1861-1929) Beyrut'ta fotoraf stdyolar vard. Baba-oul, stanbul ve Anadolu yarmadasnn fotoraflarn da ektiler.

52

Resim .1:56FelixBonfils

Askeri renimde boyutlu eyann doru grntsn yakalayabilmek amac ile,Bat tarznda ilk resim dersleri Mhendishane-i Berri-i Hmayun'un 18. yzylda programna alnmt. 19. Yzylda fotoraf derslerinin eklendii bu okulda retmenlii, ressam snfndan mezun olan renciler yaptlar. Mhendishane-i Berri-i Hmayun'un ressam snfndan mezun olan Yzba Hsn Bey, Servili Ahmed Emin, skdarl Ali Rza Bey, Ali Sami Akzer, Harbiye Mektebi mezunu Kolaaas Mehmet Hsn, Fahreddin Bey, skdarl Hasan Rza, Kenan Bey, Mekteb-i Bahriye-i ahane ve Leyl Tccar Kaptan Mektebi'nin naiye snfndan mezun olan Bahriyeli Ali Sami, II. Abdlhamid'in olaylar izlemek iin grev verdii asker fotoraflardand. Antlar, tarihi evre, arlar, sokaklar, seyyar satclar, trenler, dnemin tannm kiilerinin portreleri, mparatorluu ziyarete gelen yabanc hanedan mensuplar, Osmanl Donanmasnn amiralleri, yabanc donanmalar, alan hastaneler ve okullar, resmi trenler, Pra'nn nl fotoraflarnn almalarnda yeniden hayat buldu. Bu yllarda (1840) Osmanl Darphanesi'nde alan hakkak ve modelci ngiliz James Robertson (1813-1888), stanbul'da fotoraflar ekmekteydi. Gazete fotorafl anlaynn ncln yapan ve desinatr olarak almaya balayan Robertson Krm Sava sonlarn, 1855 ylnda ektii fotoraflar ile grntledi. mparatorlukta yerleik stdyolarda almaya balad. Bu stdyolarn sahipleri, evre grntlerinin yansra, portre ekimlerine de yer verdiler. Bu ilk portreler, o gne kadar grntlemek iin kullanlan resim sanatndaki genel eilimleri yanstyor gibiydiler. evre grntleriyse, gravrlerdeki ana konular iermekteydi. Carlo Naya (1816-1882), talya'dan Pera'ya gelip yerleen ilk fotoraflardan oldu. 1845 ylnda stanbul'da balayan almalarn gnn gazetelerine verdii ilanlarla da duyurdu. Stdyosu, Grande rue de Pera'da, Rus eliliinin karsndayd. almalarn 1857 ylna kadar burada srdrd.

53

Osmanl halkndan Basile Kargopoulo, fotoraf stdyosunu 1850'de Pera'da at. zellikle stanbul ehir panoramas ve ehir belgelemeciliinde etkin bir rol oynayan Basile Kargopoulo'nun fotorafhanesinde, sslenme heveslisi ayak takm genlerin kyafet deitirerek, fotoraf ektirmeleri iin, geni bir gardrobu vard.

F.1: 57.Basile Kargopoulo

1848'de Osmanl mparatorluu'na snan Macar mltecilerinden Raif Efendi, 1854 yllarnda stanbul'da emberlita'ta fotorafla uramaya balad. Alman kimyager Rabach, 1856'da Beyazt'ta bir stdyo at. Pascal Sebah, 1857'de El Chark ad ile at stdyosunda, yerel giysileri iinde dnemin Osmanl tiplerini ekti. 1888'de Policarpe Joaillier'nin de katlmas ile stdyonun ad Sebah&Joaillier olarak deitirildi.

Resim.1: 58.J. Pascal Sbah (Turkish, 18231886)

54

1867 ylnda Beyazt'ta bir stdyo aan Nikolai Andreomenos (1850-1929), otuz yla yakn burada altktan sonra, Pera'da da bir ube at. Andreomenos'un Sultan II. Abdlhamid'den iki madalyas vard. sveli Guillaume Berggren (1835- 1920), bir gemi yolculuu srasnda urad stanbul limannda karaya knca, yolculuunun devamndan vazgeti. Dou'nun bu gizemli ehrini grd anda burada kalmaya karar vermiti. 1870'li yllarn banda Pera'da bir stdyo aan Berggren, stanbul'un en gzel grntlerini usta teknii ve kompozisyon anlay ile belgeledi. Pera'l fotoraflardan Glmez Kardeler, zellikle portreler ve stanbul'un krsal grntlerinin fotoraflarydlar. nl Pera fotoraflar iinde Bogos Tarkulyan (?-1940), fotoraflnn yansra portre ressaml konusunda da almalar yapmaktayd. Foto Phebus'n sahibi olan Tarkulyan, daha sonra fotorafhanesinin ad ile kendi ad birletirilerek "Febs Efendi" diye arlmaya baland. Tm bu fotoraflara teknik donanm salayan, fotorafn ticareti ile uraan, fotoraf malzemeleri ithal eden en byk firmalar; Onnik Diraduryan, Caracache Biraderler ve Nadir Fotorafhanesi'nin sahibi G. Paboudjian'd. Cumhuriyet Dnemi

Cumhuriyet dneminde, Osmanl Devletinden arta kalan bir ok fotorafhane yeni isimlerle almalarna devam etmitir. Birinci Dnya Sava srasndaki uygulamada olduu gibi, Kurtulu Savanda da ounluu orduda grevli subay ve askerlerden oluan film fotoraf ekipleri ile savan yapld cepheler, kent ve kasabalar belgelenmitir. stanbuldan balayarak, Anadolunun eitli kentlerinde almaya balayan fotoraf stdyolar ksa srede lke geneline yaylmtr. Cumhuriyetin ilan ile gelen nfus kad, pasaport ve resmi evraklara fotoraf konmas zorunluluu resim ektirmek istemeyen bir ksm halkn da, bu stdyolarla srekli bir balant kurmasn gerektirmitir.

55

Resim .1: 59.

Resim.1: 60. Fahreddin Trkan portresi

Cumhuriyetin ilan ile balayan ulusallama abalar, stdyo fotoraflndan bamsz, bata gazete olmak zere eitli yaynlar iin gerekli malzemeyi oluturacak fotoraflar ortaya karmaya balamtr. Cumhuriyet dnemi sz zerine kurulu bir toplumdan yaz ve fotoraf toplumuna gei, grselliin kklemesi srecini iermektedir. Osmanl dneminde aznlk stdyolarnn tekelinde olan fotoraflk Cumhuriyet dneminde hzla gnlk yaamn ayrlmaz bir paras durumuna gelmi, sanatlarmz insanlara n anlatm ve yorum gcn tattrmay amalamlardr. 1925te stanbulda Vakit ve Cumhuriyet gazetelerinde fotomuhabirlii yapan Cemal Iksel, 1929da Atatrkn emriyle Ankara Ulus gazetesinde bu grevini srdrmtr. Atatrkn iinde bulunduu evreyi srekli izleyen Iksel, gnmze kadar ulaan Atatrk fotoraflarndan oluan ok zengin bir kolleksiyon meydana getirmitir. Atatrk, hayatta bulunduu onbe yllk ksack Cumhuriyet dneminde Trk toplumunu biimlendirirken iinde bulunulan toplumsal koullar hie sayan baz hedefler koymu, morali yksek tutmu, halk snrlarnn tesinde bulunan bir yaam yakalamaya zorlamtr. Demokrasi, sanat, bilim, dil bilinci, adalet, halklk, devrimcilik, laiklik, bamszlk baz kimselere hemen olurmu gibi gelmeye balamtr. Atatrk, bu balamda efsanevi bir kavrayla sanaty Alnnda ilk hisseden insan olarak halkmza tantmtr. 1932 ylnda, gen Cumhuriyetin kltr atlmlarndan biri olarak kurulan Halkevleri eitim dzeyinin ykseltilmesi iin pek ok alanda yapt almalarn yannda 1932 ylndan balayarak dzenledii fotoraf kurslaryla gen heveslilerin ve amatrlerin bu alanda almalarna olanaklar hazrlanmtr.

56

Resim.1: 61. Beyazd Yangn Kulesi ve Seraskerlik Binas

Basn Yayn Genel Mdrl 1933- 1937 yllarnn banda Vedat Nedim Tr ile fotoraf faaliyetlerini srdrr ve yine bu dnemde ilk defa sistemli olarak Trkiye fotoraflanr. 1926 ylnda Trkiyeye yerleen Avusturya asll Othmar Pfershy, Basn Yayn Genel Mdrl adna Anadoluyu gezerek binlerce fotoraf eker. Tarihi yaplar, kent peyzajlarn ve insan yaamn ele alan bu fotoraflar, Fotoraflarla Trkiye ad altnda Almanyada basks yaplan bir kitapta toplanr. 1940 ylnda Mnif Fehim, Hsn Cantrk, Suat Fenik, lhan Arakon ve hsan Erkl, Eminn Halkevinde atklar fotoraf sergisiyle fotorafn da sergilenebileceinin ilk rneini oluturdular. Grsel tarih oluturma tutkusu olanlarn, olaylar gereki bir biimde yansttklar savndan kaynaklanan bir doruluk saplants vardr. Oysa fotoraf yansz deildir. lkemizde Cumhuriyetin ilk yllarnda propoganda servisleri tarafndan yaynlanan tantma ynelik fotoraf albmleri ya da dergiler egemen siyasal kadronun grlerine uygun bir biimde hazrlanmtr. Bunlara bir tr resmi grsel tarih yapt da diyebiliriz. Yazl tarih sonradan deitirilebilir. Grsel tarihi deitirmek olanakszdr. Fotorafnn, yanl dzeltilmez trden bir sorumluluu vardr. Fotorafnn sorumluluklarndan biri de literatr iyi bilmesidir. Ksr dngye girmemesi, ta stne ta koymas buna baldr.

Resim.1. 62 63: Behice KOCAGZn zel arivi anakkale

57

Bu arada 1936da Basn Genel Direktrlnn at Trkiye, Gzellik, Tarih ve Memleketi adl sergi geni bir almayla yaplan ilk belgesel rneklerinden saylabilir. Trkiyeyi ierde ve darda tantmay amalayan bu sergi 652 fotoraftan oluuyordu. Bunlarn 500 Matbuat Umum Mdrlnde grevli fotoraflarn ektii 5.000 fotoraf arasndan seilmiti. Dierleri ise amatr ve profesyonel 22 fotorafnn gnderdii fotoraflard.

..
Resim .1. 65: Atatrk fotoraflar

Cumhuriyet Dneminde fotoraflar arasnda (Atatrkn dedii gibi.) Alnnda ilk hisseden lerden biri inasi Barutu hoca olmutur. Barutunun hocal bir yaktrma deildir.Tam anlamyla canyla, kanyla bir hocalktr. O yllarn egemen toplum ruhu Barutunun fotorafna sinmitir. Bu fotoraf ince duygular ieren, herkesin dikkatini ekmeyen ayrntlar araclyla btn yanstan, yaamn doruklarn yakalamay amalayan bir fotoraftr. Bin dokuz yz ellili yllar fotoraflarn Anadolunun tozuna toprana kart, krsal temalara arlk verdii, ayn paralelde kynden, toprandan koparak kent kylarna vurmu insanlarn grntlenmesine zen gsterdikleri yllardr. 1980 sonras, fotoraf sanatna eilim duyanlarn topraa bal haslk rzgarnn etkisinden bir lde kurtularak Dnya nsan almn yakalama ura iinde olduu grlmektedir.

Resim .1: 66. inasi Barutu

lk admda, gnlk yaantya ilikin gerekleri fotoraf diliyle yorumlama abas fotoraflarmzda zgn slup yaratma kaygsnn domasna neden olmutur. O yllarda ekilen fotoraflara egemen olan konu eitlemesi iindeki izlenimci tavr, siyah-beyazn dramatik gcnden alabildiine yararlanrken eline geirdii bu yeni anlatm olanann snrlarn aratryor gibidir.

58

1948 ylnda gelimi bir teknikle yayn hayatna balayan Yeni stanbul gazetesi geni bir fotomuhabir kadrosu oluturmutur. Zeki Bkey, Mehmet Biber, Limasollu Naci ve Ara Gler ilk fotomuhabirleri arasnda bulunmaktadr. Yine ayn yl Hrriyet Gazetesi, gazete fotoraflna nem veren ikinci byk gazete olarak basna katldnda, yazlarn yerini byk lde grntler almaya balamtr. Olaylar izleyip fotoraflarla haber olarak verme ilkesi btn gazeteleri etkileyen bir tutum olarak basnmz iinde hzla yaylmtr. Gazetelerin fotoraf kadrolarn oluturduklar 1950 yllar, ilk fotoraf ajanslarnn kurulduu gelimeleri de iermektedir. Life dergisini rnek alan Hayat Mecmuas haber, aktualite, magazin konularn ileyen aylk bir dergi olarak 1954 ylnda yaynlanmaya balamtr. Ayn dnemde yaynlanan Artist, Haftann Sesi gibi magazinlerden farkl olarak dnyadan ve yurttan olaylara temiz baskl ve sekin fotoraflara yer veren dergi, ksa sre iinde byk ilgi grerek haftalk bir dergi haline gelmitir. 1959da stanbulda kurulan FSAK (stanbul Fotoraf ve Sinema Amatrleri Dernei) amatrler arasnda dayanma oluturmay, bilgi ve becerileri birletirerek kltr ve sanat ortamna fotorafla katlmay amalamaktadr. Yine buna benzer bir amala 1977de Ankarada kurulan AFSAD (Ankara Fotoraf Sanatlar Dernei) fotoraf sanatnn rn ve ura olarak geni ynlara ulamasn hedeflemektedir.

Resim .1:67.Ara Gler ykm sonras Eminn meydan 1959

Resim.1:68.Ara Gler sirkecidebir k gn 1959

59

Trk fotorafnda yaayan nl ve nc ustalarn yannda 1970li yllardan balayarak, bu alanda belirli teknik dzeyin zerinde amatrce, ciddi almalara tank olunmaktadr. eitli fotoraf dernekleri veya gruplarn yapt toplu almalar yoluyla bu alanda yerli ve yabanc ustalarn yaptlarn deerlendirip, onlar gibi ekim yapmay, zaman zaman ise onlar amay baaran Gen Kuak Fotoraflar ise genler oluturmaktadr. 1977 ylnda stanbul Gzel Sanatlar Akademisinin ald bir kararla bamsz bir fotoraf okulu kurulmutur. Her biri bu alanda deerli almalar yapm Mehmet Bayhan, Sabit Kalfagil, Gler Ertan, Cafer Trkmen ve Ylmaz Kaini nclnde oluturulan ve gnmzde Mimar Sinan niversitesi bnyesinde faaliyet gsteren enstit, stanbuldaki fotoraf ustalarndan ve onlarn atlyelerinden de yararlanarak almalarn yrtmektedir. kinci Dnya Savandan sonra sosyal ve ekonomik alanda liberalleme dncelerinin belli bir ivme kazanmas, fotoraflar arasnda sorunlarn zerine gitme, zdeerlerimizi arpc bir biimde vurgulama: Anadolu insanmz tm yanlaryla tantma, kltrel ve doal zenginliklerimizi betimleme r amtr. Bu baka bir anlamda tarih boyunca iinde yaadmz, birlikte yorulduumuz deerlere kar duyulan borcun denmesi demektir. Artk, fotoraf sanatna ada bir anlayla yaklaanlarn says lkemizde gn getike artmaktadr. Dncelerin fotoraf yoluyla aktarlmas disiplini yer etmeye, anlatm esneklii kazanlmaya balanmtr. Gnmz Trk fotorafnda an fotoraf, deneysel fotoraf blnmesi kendi ilerinde deiik ynlerden birbirini tamamlayacak anlatm zenginliine erime sancs ekmektedir Fotoraf seksenli yllarla birlikte Trkiyede byk bir ivme kazanmtr. Trk fotorafndaki kimlik deitirmeye balad, deiik eilimlerin ortaya kt dnem olmasyla da Cumhuriyet sonras Trk fotorafnda nemli bir yer tutar.lk niversite dzeyinde eitimin balad bu dnem, fotoraf kadrolarnn da deiime urad dnem olmutur. Fotorafn akademik dzeye tanmas, fotorafta bilgi ve grg dzeyinin, teknik ve estetik boyutu giderek ykseldi. Bu dnemde fotorafn deiik ynlerine ynelen fotoraflar, yarma performanslar ve atklar sergilerle yepyeni tartma ortam yarattlar. Fotorafn sanat ve ulusal boyutu, ilk defa sorgulanmaya balad. Bu dnemde pepee fotoraf albmleri yaynland. Fotorafik eilimlerini net olarak ortaya koyan gen ve akademili kadrolar, bu dnemin itici gc olmulardr. Trk fotorafnda seksenli yllar deneysel eilimlerin youn kabul grd bir dnemdir.

60

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilemleri tamamladnzda Fotorafn tarihesini inceleyerek (Avrupa) ilk fotoraf rneklerinden oluan bir dosya hazrlam olacaksnz.

lem Basamaklar neriler Aristo dneminde fotorafla ilgili ne gibi nternet ortamnda veya ktphanede gelimeler olmu? Bu konuyla ilgili aratrma yapabilirsiniz. yeterli bilgi toplayabildiniz mi? Da Vincinin fotoraf ile ilgili almalar hakknda aratrma yapabildiniz mi? Niepcenin elde etmi olduu ilk fotoraf rneini incelediniz mi? Kronolojik olarak elde ettiiniz dokman ve fotoraflar deerlendirdiniz mi? Btn inceleme ve aratrmalarnz dosyaladnz m?

61

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandnz bilgi ve becerileri aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

LME SORULARI
renme faaliyetleri kapsamnda iki tip test sorusu vardr. Doru-yanl ve doldurmal cmleler. Her cmleyi dikkatle okuyunuz. fadede belirtilen fikir doru ise cevap kadnz da ilgili maddenin nne (D ), yanl ise (Y ) harfini yaznz. Ayrca aadaki cmlelerde baz nemli szcklerin aras bo braklmtr. Aada verilen cmlelerin boluklarna uygun kelimeleri yazarak cmleyi tamamlaynz. 1. ( ) lk kez kullanarak pozlama yoluyla bir nesnenin grntsn kayt etmeyi baaran Thomas Wedwooddur. ( ) Karanlk kutuyu kullanarak ilk defa grnty kaydetmeyi baaran Daguerre olmutur. ( ) 1837 ylnda kaydettii grnty sabitletirmeyi ilk kez Niepce baarmtr. ( ) 19 Austos 1939 ylnda Fransz Bilimler Akademisi Daguerrenin bulduu Dagerreyotipin buluunu onaylad. ( ) Dagerreyotip yntemi ile ekilen fotoraf tektir oaltlamaz. ( ) Gnmzde kullanlan polyester tabanl filmler1960-1970li yllarda retildi. ( ) Bat tarznda resim derslerinin verildii Mhendishane-i Berri-i Hmayunda ilk fotoraf dersleri yurt dndan gelen retmenler tarafndan verildi. ( )Fotoraflk, Wedgwoodun aratrmalaryla balam, Niepce ve Dagueerein aratrma ve elde ettikleri sonularla gelimi, resmi olarak da tarafndan sonulandrlmtr. ( ).. .. Negatif grnty kullanarak pozitif grnty elde eden ve bu yntemle grntleri oaltmay baaran ilk fotofdr. ( )Yunanca kahos gzel ve typos izlenim szcklerinden oluan teknie yntemi denir. ( )Yunanca photos k ve graphos izmek szcklerinden oluan ynteme ....denir.

2.

3. 4.

5. 6. 7.

8.

9.

10.

11.

62

12.

( ) Albminle yaplan duyarkat yerine, alkol ve eter karmn iinde pamuk-barut zeltisi olan koladyum yntemini bulan ve kullanan fotoraf ...dr. ( ) Bir balona yerletirdii fotoraf makinesiyle ilk defa hava fotorafn ekerek, fotoraf bilimsel amal kullanan ilk fotoraf dr. ( ) Gm Bromrden oluan jelatin kvamnda bir duyarkatla kaplanan kuru levhalar pozlandrmadan ve pozlandrdktan sonra bile ok uzun sre koruyarak saklayabilen yntemi bulmutur. ( ) Kuru levha yntemiyle fotorafl endstri haline dntrme almalarna .. balamtr.

13.

14.

15.

Not: Cevap anahtar modln sonundadr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

63

DEERLENDRME LE UYGULAMALI TEST

Aadaki ilemleri tamamladnzda Trkiyede fotorafn tarihesini inceleyerek fotoraf sanatlar ve sanatlarn fotoraf rneklerinden oluan bir dosyas hazrlaynz. Bu almanz aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz. Aada listelenen davranlar, davranlarnzn her birinde uyguladysanz EVET, uygulayamadysanz HAYIR kutucuklarn iaretleyiniz. Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. GZLENECEK DAVRANILAR Trkiye de fotorafn tarihesini aratrdnz m? lk fotoraf rneklerini incelediniz mi? Yaplan aratrmay ve rnek fotoraflar dosyaladnz m? Fotorafn evrim srecini aratrdnz m? Fotorafn ilk kullanm alanlar ile ilgili bilgi aratrdnz m? Fotorafn dnyadaki ve lkemizdeki geliimini aratrdnz m? Evet Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Cevaplarnzn hepsi EVET ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

64

RENME FAALYET- 2 RENME FAALYET 2

AMA
Bu faaliyette verilen bilgiler dorultusunda karanlk kutuyu, grnt oluumunu, yapsn, geliimini ve ilk fotoraf makinelerini tanyabileceksiniz ve alma prensipleri hakknda fikir sahibi olabileceksiniz.

ARATIRMA
Bir gurup arkadanzla birlikte deiik obje veya materyallerden (kare, dikdrtgen, silindir) pinhole kamera yapnz ve bu denemeleri snfla paylanz.

2. PNHOLE KAMERA
2.1. Karanlk Kutu (Kamera Obscura)
2.1.1. Grnt Oluumu
Drt taraf kapal, iine k szdrmayan bir kutunun bir yzne alan ine deliinden giren n yardmyla grnt elde etmek ve insann derisinin gne ndan etkilenerek kararmas sonucunda kol saatinin bilee glgesinin kmas gibi iki basit doa olayndan yola karak fotorafln teknik sreci kolaylkla anlalabilir.

Resim. 2: ne deliinden grnt oluumu

65

Bu k nlar delie paralel tutulan bir yzey zerine drldklerinde yanstc cismin ters bir grnts elde edilir.inli filozof Mo Ti, objelerin her ynde yansttnn farknda olarak, ok kk bir delikten geen n yaratt ters grnty, yazlarna M.. 5. yzylda kaydeden ilk kii. Yine bir inli, Yu Chao-Lung, 10. yzylda, bir tr tapnak olan pagodalarn mimari modelini, bir perde zerinde grntler oluturmakta kullanr. Ancak, bu gzlem ve deneyler grntnn oluumuna ilikin geometrik bir teori oluturulmasna yetmez. M 4. yzylda, Aristoteles "Problem" adl almasnda ine delii de denilen kk bir delikten elde edilen grntnn oluumunu yorumlamaya alarak; gne tutulmasyla ilgili sorularna yant arar ama doyurucu bir aklama getiremez.

Resim. 2. 2:Aristonun kamera obscuras

10. yzylda yaam, Alhazen adyla da bilinen Arap fiziki ve matematiki bn AlHaitam birbirinden farkl mumu belirli bir biimle dzenleyerek, zerinde kk bir delik bulunan bir perdeyi duvarla mumlar arasna yerletirir. Ikla dzenek arasndaki etkilemeyi inceledii deneyin sonunda Alhazen, grntnn sadece kk delikten geen k yoluyla biimlendiini ve sadaki mumun, duvarn sol tarafnda bir grnt oluturduunu notlar arasna kaydeder, dier yandan da n dorusalln alglar. Alhazen'in bu almalar 13. yzylda Avrupa'da deer bulur. Aristoteles'ten yaklak 1000 yl sonra, ngiliz filozof ve eitim reformisti Roger Bacon, Arap yazmalarndan rendii "karanlk kutu"nun ayrntl bir tanmn yapar. Rnesans'n byk ustas Leonardo da Vinci, ine delii grnt oluumunu perspektifle ilgili almalarnda "varsayalm ki gne, bir binay, bir meydan ya da doal gzellie sahip bir alan aydnlatsn. Byle aydnlanan bir meknn karsnda duran, glgedeki bir evin duvarna minik bir delik aalm; ite o zaman aydnlatlan tm nesnelerin grntleri kla bu delikten tanr ve evin i duvarnda ters olacak ekilde belirir" ifadesiyle tanmlar.

66

Resim.2. 3: Leonardo da Vincinin obscura almalar

Rnesans matematikisi ve astronomu olan Paolo Toscanelli 1475 ylnda Floransa Katedrali'nin penceresine bir delik aarak, deliin evresine bronz bir bilezik yerletirir. Bu delikten gneli gnlerde geen nlarla, gnein Katedral'in zeminine yapt izdm bugn bile grmek mmkn. lest, bu grnt Katedral'in zeminini bir "le iareti" olarak iki eit paraya bler. Katedral zemini ve "le iareti", o dnemlerde, saat yerine geen zaman gstergeledi. 1580'de Papalk astronomlar, Roma'daki Vatikan Gzlemevi'nde, Katedral'dekine benzer bir le iaretiyle bir kk delii (ine delii), 11 Mart kabul edilen bahar ekinoksunun Papa 13. Gregorius'un ne srd zere 21 Mart olduu iddiasn kantlamakta kullanrlar. ki yl sren dikkatli bir izleyiin ardndan Papa 13. Gregorius on gnlk bir farkla Jlyen takvimini dzeltir; bylece bugn de geerliliini srdren Gregoryen takvimi yaratlr. Bir ine delii kamerann ilk resmi gkbilimci Gemma Frisius'un "De Radio Astronomica et Geometrica"adl kitabnda izim olarak yer alr (1545). Astronom olan Gemma Frisius 1544'teki gne tutulmasn incelemek zere karanlk odasnda ine delii kullanr.

Karanlk oda/kutu tekniiyle yaplan fotoraf almalar, gnmzde de film ve kart malzemeleri dnda 19. yzyl sonundaki tekniin aynisi ile yrtlmektedir.

67

2.1.2. Karanlk Kutunun Yaps

1500 yllarnda Rnesans sanatnn gelitii dnemlerde ressamlar KAMERA obscura denilen aracn yardm ile doa grntlerini izmeye balamlardr. Bu sisteme 1568 ylnda Daniello Barbero bir diyafram dzenei, Giraham Gardan ise ince kenarl bir mercek ilave etmesiyle mekanik dzenekler sisteme uyguland. 1776 ylnda Alman bilim adam Johann Zahn ressamlarn zellikle portre izimleri yapabilmesi iin boyutlarn klterek KAMERA obscura' y tanabilecek hale getirdi. Bu sisteme tp ierisine yerletirilmi ileri geri hareket edebilen, netlik ayar yaplabilen bir mercek ve grnty yanstan bir ayna bulunuyordu. Delikten geen grntler kutunun yukarsnda bulunan opal cam zerine yerletirilmi yal kattan, yar saydam yzeye dyordu. Bu sistem gnmzde halen kullanlmakta olan refleks fotoraf makinesinin ilevlerine sahipti. Gerek teknik, gerekse tanm ok basittir: Karanlk oda/kutu fotoraf, objektifsiz fotoraftr. Bilinen fotoraf makinelerindeki objektiflerin yerini, 0,25-1 mm apndaki bir delik alr. Ik bu delikten geer ve karanlk ortam salayan kamerann iinde bulunan a duyarl yzey zerinde bir grnt oluturur.

Resim.2. 4: Tanabilir kamera obscura

Bu teknik iin kullanlan kameralar kk ya da byk olabilir. Deniz kabuklarndan, ekerleme, kola hatta kibrit kutularndan ya da eski buzdolab, karavan gibi iri hacimli nesnelerden ya da k geirmezlii salanm bir odadan kamera olarak yararlanmak mmkndr. Basit bir ilke olarak, k geirmeyen her kapal ortam, bir ine deliinden szan kla KAMERA obscura'ya dnebilir.

68

2.1.3. lk Karanlk Kutu rnekleri

Mekanik olarak izim yapmak iin gelitirilen dier bir aygta ngiliz bilim adam Willam Hyde Wollaston (1766-1828) tarafndan 1807 de tasarlanan KAMERA lucida dr (aydnlk kutu). Bu aygt, zerine kt konulan bir sehpa ve sehpaya taklan prizma sisteminden oluur. Gzn prizmaya dayayan kii, prizmann nnde duran nesnenin yansyan grntsn kt zerinde grr. Bu grnt, kalemle izildiinde nesnenin resmi ortaya kar. Aygt kullanan kii hem kt zerindeki yansyan grnty hem de nesnenin kendisini grr. Mekanik bir teknik olarak Physionotrace ve KAMERA Lucida hzla yaygnlat, ancak bu almalar kopya yapmaktan teye gemiyordu. Ayrca bu aygtlar, optik araclyla yzey zerine yanstlan grntnn kalem kullanlarak izilmesini salyordu.

Resim.2. 5: Yaklak 1830'da kullanmdaki kamera lucidann gravr

Kat ve kalem kullanmadan, grnty ortaya karan kullanarak,grntnn sabitletirilmesi nasl salanabilirdi? nsanolu dncelerini bu ynden srdrd ve sonunda fotorafa ulat.

Resim .2: 6.

69

Resim.2. 7: portatif karanlk adr

Resim.2. 8: portatif karanlk adr (katlanan)

Resim.2. 9: Avrupa stili tanabilir karanlk oda adr 1877 Resim.2. 10:Avrupa stili tanabilir fotoraf makinesi 1877

70

Resim.2. 11: Kamera obscura

KAMERA obscura teknii gnmzde hem fotoraf makinelerinde modern biimleriyle kullanlmakta hem de en ilkel ve basit biimiyle halen birok alanda kullanlmaktadr. Arkeoloji blm rencilerine ders olarak cihazn kullanlmas retilmektedir. Deerine paha biilemez tarihi eserler bu sayede izimlere geirilmekte, izimlerden yararlanlarak paralar bulunmakta ve birletirilmektedir. Karanlk oda/kutu tekniiyle yaplan fotoraf almalar, gnmzde de film ve kart malzemeleri dnda 19. yzyl sonundaki tekniin ayns ile yrtlmektedir.

Resim .2. 12: Kamera obscura

Resim.2. 13:Jobez Hogg portre ekerken

71

Resim.2: 14. Yl.1841

Resim.2:15. carte-de-viste kamera 1860

Resim.2:16. Yl. 1880

Resim.2: 17. Yl. 1864

Resim.2: 18. pohoto Binocular 1861

Resim .2:19. Yl. 1880

72

Resim .2: 20. Yl 1887

Resim.2: 21. Yl. 1888

Resim.2. 22: Yl. 1890

Resim.2:23

2.1.4. Karanlk Kutunun Geliimi

KAMERA obscura ad, 1571-1630 yllar arasnda yaam, modern bilimin nclerinden Johannes Kepler'in bulduu bir isim. Onun zamannda bu ad ressamlarn manzara resmi yapmakta yararlandklar mercekli bir delii olan karanlk bir kutu, adr ya da oda anlamna gelir. Mercek kullanm grnty daha parlak hale getirerek, grntnn belli bir uzaklkta odaklanmasna araclk eder. Bylece kamerann bu tr Frisius'un 1544'te kulland aratan farkl hale gelir. 1620'lerde Johannes Kepler tanabilir bir KAMERA obscura yapar. izimlerin de yardmyla ksa srede farkl biim ve ekillerde ok sayda KAMERA obscura retilir. Bunlar o dnemlerin sanat ya da amatr ressamlarnca pek ok alanda yardmc ara olarak kullanlr.18. yzyla gelindiinde, KAMERA Obscura' lar yerlerini iinde ayna, nnde objektif bulunan fotoraf makinelerine brakmaya hazr haldedirler. Sz konusu ilke, bugnk bilgilerimize gre yaklak olarak milattan nce besinci yzyldan beri bilinmektedir. inli dnr Mo Ti, deneysel gzlemleri sonucunda, karanlk bir ortama alan kk bir delikten giren n darda bulunan kl nesnenin tmyle ba aa bir yansmasn meydana getirdiini yazmt.

73

Ik snlar ile aratrmac insann zeka prltsnn akmas, kukusuz, Mo Ti ile snrl kalmad. M 4. yzylda Aristo; 10. yzylda ise k nlarnn dorusal yaylm ilkesini bulan Ibn Al-Haytam; 15. yzylda Leonardo da Vinci ve Paolo Toscanelli; 16. yzylda Gemma Frisius ve 19. yzylda Sir David Brewster karanlk bir ortama alan ine deliinden szan n giziyle ilgilendiler. 965-1038 Karanlk Kutuyu (KAMERA Obscura) ilk kullanan, ortaada gne tutulmas srasnda gne nlarn incelemek isteyen zamannn nl optik bilgini Basral elHasan'dr. Roger Bacon, 13.yzyl Arap yazmalarndan rendii "Karanlk Kutunun" ayrntl bir tanmn yapm. 1460-1472 dneminde Leon Battista Alberti ve Leonardo da Vinci de Karanlk Kutu dan yararlanarak cisimlerin grntlerini yanstmay baarmlardr. 1553 Giovanni Battista Della Porta "Magiea Naturalis Libri IV" adl eserinde Karanlk Kutuyu etraflca anlatmtr.(Bu yzden Karanlk Kutunun ilk mucidi saylr) 1568'de Danillo Barbaro, karanlk kutunun k gren deliine bir mercek yerletirmi ve grnt kalitesini belirgin bir biimde artrmtr. Birok deiiklikler sonrasnda; Gerekli yerlere yerletirilen ayna ve mercek sistemiyle Karanlk Kutuya bir resim masas nitelii kazandrlm ve saydam yzeyinde meydana gelen grntlerin izilmesinde kullanlmtr. Daha sonralar grntlerin kat zerine elle izilmesi yerine bu tr zorluklar ortadan kaldracak tespitler aranmaya balanmtr. 1727'de Johann Heinrich Schulze gm tuzlarnn a tutulunca deiiklie uramasnn nedeninin k olduunu aklad. 1777'lerde Scheele, mavi ve mor nlarn krmz nlardan daha etkin olduklarn kantlad. Bu geen srede n etkisiyle, duyarl maddeler zerinde grntleri tespit etmek konusunda birok denemeler yapld. 17. yzylda talyan bilim adam Angelo Sala, toz halindeki gm nitrat gnee braktnda kmr gibi karardn notlarna dmt. 1802 ylnda ngiliz Thomas Wedgewood, gm nitrat emdirilmi beyaz kat ve deri paralar zerinde deneyler yapt ve KAMERA Obscura ile ok silik grntler elde etti. 1813'de Joseph Nicepore Niepce a duyarl bir levha zerinde, kalc grntler elde etmeyi baard. 1826'da Joseph Nicephore Niepce ayn ilemi Karanlk Kutuya da uygulad. 1829'da kendisi gibi Karanlk Kutuda meydana gelen grntleri tespit etme yollar zerinde alan Louis-Jacques-Mande Daguerre ile birleerek bir ortaklk kurdu.

74

1837'de fizik bilgini Francois Arago tarafndan Daguerre'in metodunun (Daguerrotype) esas, bir gm levhay, iyot buharna tutarak, zerinde bir gm iyodr tabakas elde etmek ve bu levhay karanlk kutuda uzun sre a tuttuktan sonra, cva buharyla tutarak banyo yaptrmaktan ibaret olduunu aklad. Daguerrotype metodunda kopyas elde edilen tek kopya grnt aynadaki grntnn tersiydi. 1839 ve 1840'larda William Hanry Fox-Talbot gm tuzlarna batrlm bir kat kullanarak elde edilen negatif grntlerden, yine ayn usulle hazrlanm katlara istenilen sayda pozitif fotoraf basmay baarmtr. 1847 Albmin, 1851 Kollodyum ve 1873 Jelatin usulleri duyar tabakay bir cam levha zerine dayandrdlar ve kat yerine de saydam ince bir film kullandlar. 1888'de John Curbult gerek anlamda (selloit levha zerine a duyarl madde kaplanm) ilk fotoraf filmini hayata geirdi. Bunu takip eden yllarda George Eastman roll film kullanan yeni bir kamera tasarlad. 1895 Lumiere kardeler saniyede 16 kare gsterim kapasitesine sahip sinema makinesini tanttlar. Daha sonraki yllarda makineler o kadar hzl geliim gstermitir ki, 35 mm film kullanan makineler dahi gnmzde eskimekte olan bir teknoloji olmutur

1.2. lk Fotoraf Makineleri

2.2.1.Tanm
KAMERA Obscura, yani ine delii kamera yalnzca karanlk bir kutudan ibarettir. Bu kutunun bir tarafnda ine ucu byklnde bir delik vardr. Konudan gelen k nlar bu delikten geerek kar taraftaki ekran zerine der ve o konunun ters bir grntsn oluturur.

Resimekil 2. 24

75

Tm fotoraf makinelerinin temel prensibi bu kameradr. Ancak bir takm sorunlar vardr. rnein deliin ok kk olmas nedeni ile olduka karanlk bir grnt elde edilebilir. Grntnn daha aydnlk olabilmesi iin delik apnn bytlmesi gerekmektedir. Buda grntnn bulanklamasna sebep olur. Bu kameray gelitirmek iin yaplacak ey, ona kullanm kolayl salayabilmesi iin bir takm ilaveler yapmaktr. Bunlar, daha net ve aydnlk bir grnt iin bir mercek ve bu mercekten geen nlarn iddetini denetleyebilmek iin bir diyafram (iris), n istediimiz zaman geebilmesi iin alr kapanr bir kapak ya da rtc (obtratr), bu rtc sistemin hareketini balatabilmek iin bir deklanr, rtcnn istediimiz sre kadar n gemesini salayabilecek hz ayarlayabilen bir baka kontrol dzenei (enstantane ayarlar), nereyi fotorafladmz grebilmemiz iin bir baka (vizr), film koyma haznesi, filmi sarma kolu, biten filmi geriye sarma kolu, bulunduumuz ortama gre n iddetini lebilecek bir k ler (pozometre) gibi bir takm dzenekler olabilir.

Resim.2. 25: Kk bir delikten grnt oluumu

Resim.2. 26: Byk bir delikten grnt oluumu

Resim.2. 27.:Basit bir mercek ile grnt oluumu

76

2.2.2. Amac
Fotoraf, doada mevcut gzle grlebilen maddi varlk ve ekilleri, k ve baz kimyasal maddeler yardmyla a kar duyarl hale getirilmi film, kat veya herhangi bir madde zerine saptayan fiziksel ve kimyasal bir ilemdir. Kelime Yunanca k anlamna gelen "photos" ve yaz anlamna gelen "graphes" kelimelerinden olumaktadr. Yani kla yazmak anlamna gelmektedir. Fotoraflk uluslararas bir dildir ve modern hayatta nc bir gz vazifesi grr. Fotoraflk bakmakla grmenin ayr ayr eyler olduunu kantlar. Fotoraf bugnk gelime devrinde bir bilim ve dier bilim kollarnn da hi phesiz ki en byk yardmcsdr. Fotoraf makineleri genelde ayn amaca, yani bir eyleri grntlemeye hizmet ederler. Resim, tm tarihi boyunca hibir zaman gereklikle fotorafn kurduu trden bir iliki kurmam, tm benzetme abalarna karn nesnenin bir yorumu olmu, ilkel maara resimlerinden Leonardo da Vincilere kadar bu adan deien bir ey olmamtr. Ertesi gn kaca avn verimli olmas iin, av hayvannn ldrln maaraya resmetmeye alan ilkel insann elinde bir fotoraf makinesi olsayd muhtemeldir ki sanat tarihi bambaka bir yol izlerdi. Belki de, resim tarihi diye bir ey olmazd. Fotoraf, her eyden nce teknolojidir. Bu nedenledir ki dnemin ressam ile fotorafs arasnda temel bir farkllk vardr. Bu, teknolojinin vaadidir. Fotorafnn amac ressamnkinden farkldr. Mmkn olan en ok konuyu yakalamaktr onun amac. Gzler, insann dnyaya alan pencereleridir. Yaama tanktr. Fotoraf ise bu tankl kiisel deneyim ile snrlamayp onu anonimletirmitir.

2.2.3. Balca zellikleri

TLR

Bu makinelerde, makinenin gvdesine balanm iki objektiften biri, konuyu fotoraflamakta, dieri ise film ile objektif arasna yerletirilmi 45 derece eimle duran aynadan yansyan grntnn, gvdenin st ksmndaki pentaprizma araclyla gze iletilmesine yaramaktadr. Bylelikle vizrden izlenen grntnn objektif odak uzunluundan bamsz olmas salanr ve paralaks hatas en aza indirilir.

77

Bunlar, tek objektifli refleks fotoraf makinelerinden daha nce kullanlmaya balanm ve 2. Dnya Sava srasnda yaygn hale gelmitir. Bugn de yapm sren bu tr makineler genellikle 120 formatnda film kullanarak, 6x6 cm. boyutlarnda grntler kaydetmektedirler. Makine gvdesi iki ayr blme ayrlabilir. Gvdenin st blmnde 45 ayla sabit duran bir ayna vardr. Makine zerinde ayn odak uzaklna sahip iki objektif bulunur. Bunlardan stteki ayna yardmyla bakaca grnt salarken, alttaki de, film zerine grnt drr. Bu yzden yalnzca alttaki objektifin zerinde diyafram ve rtc mekanizmalar bulunur. Bazlarnn objektifleri de deimektedir. Bakaca grnt salayan ayna da sabit olduundan ve pozlama srasnda da hareket etmediinden bakataki grnt pozlama srasnda kesintiye uramaz. Refleks Olmayan Fotoraf Makineleri

Objektiften film dzlemine den grnt fotoraf tarafndan vizrden izlenebilir. Vizr ile objektiften giren grnt arasnda a fark yoktur. Objektiften giren k nce bir ayna sisteminden yansyarak vizre ular. Bu srada film dzleminde grnt olumasn hem ayna hem de perde engeller. Deklanre basldnda ayna ve perde alarak k film dzlemine ular ve grnt oluur, kaydedilir. Bu srada ayna ald iin vizrde grnt oluamaz. Bu tr makinelerin bakac, objektifleri gibi ancak daha basit mercekler dizgesine sahiptir. Bakacn ilettii ve objektifin film zerine drd grntler kabaca e olmalarna karn farkllk gsterirler. Bu tr makinelerle yaplan yakn veya ayrnt ekimler paralaks hatas bakmndan istenmedik sonular dourabilirler. Bu tr makinelerin baka dizgesi yaplarndan tr bir ayna iermediinden "refleks" olma niteliinden de yoksundurlar. Kk, hafif ve sessizdirler (ayna sesi yoktur). Bakataki grnt dier sistemlere oranla daha parlak ve nettir. Kimilerinin objektifi deiebilirken, kimileri sabit odakl objektiflere sahiptirler. Daha ok spor ve belgesel fotoraflk alanlarnda kullanlan bu tr makineler, alan derinliinin grsel denetim sorunu ve paralaks hatas yznden ounlukla seim d braklrlar. Bu makineler ayn zamanda format asndan da farkllk gstermektedir.

Resim.2. 28:ift Objektifli Refleks Fotoraf Makineleri Resim..2. 29:Tek Objektifl Refleks Fotoraf makineleri

78

Resim .2. 30: Refleks olmayan fotoraf makineleri

Byk Boy Makineler

Large Format

Profesyonel makine snfna girerler. Daha ok profesyonel amalarla ve atlyelerde kullanlrlar. 9x12, 10x15, 13x18, 18x24cm ve daha byk boydaki plaka filmleri kullanrlar. Kullandklar film boyutuna gre isimlendirilirler. Makinelerin arkalarnda bir buzlu cam bulunur ve bu buzlu cama bakarak ayarlar yaplr. Makine ayarlandktan sonra buzlu cam karlr, yerine ereve iindeki film taklr ve resim ekilir. Dorudan fotoraf kd zerine grnt kaydeden Alamint makineleri bu gruba sokabiliriz. Genelde 9x12 veya 13x18 formatta fotoraf kd kullanrlar. Arka blmnde bir karanlk odas bulunur. Fotoraf grnt kaydederken karanlk odada alr. lk ekilen fotoraf negatiftir. Negatifin fotorafn ekerek bir pozitif grnt oluturur. stedii byklkte kda grnty drerek daha byk formatta basklar yapabilir. Gandolfi ( Field KAMERAs ), Horseman, Linhof, Toyo, Walker, Wisner, Wista ve ( View KAMERAs ) Arca-Swiss, Horseman, Linhof, Sinar, Cambo, Gulobika bu snfn en tannm makine reticileridir. Byk boy makineler genelde stdyo almalarnda kullanlr. Genelde film kullanmayan, direk karta pozlayan makinelerdir. Filmin zerine grntnn pozlanmas, filmin banyosu ve tekrar karta basm srasndaki kayplar olmadndan profesyonel ilerde kullanlrlar. Film tekniinin gelimedii dnemlerde direk karta bask yntemi daha ok kullanlmaktayd. Gnmzn plaka film kullanan fotoraf makinelerinin 19 yzyln balarnda yaygn olan krkl fotoraf makinelerinden hemen hemen hibir fark yoktur. Ancak ounlukla tahta yerine artk metalden retilmektedirler.

79

Plaka film kullanan bir fotoraf makinesi balca u blmlerden oluur: o inde diyafram ve rtc mekanizmalar bulunan bir objektif, o Karanlk kutu niyetine ancak ayn zamanda seiklik ayarn da stlenmi bir krk sistemi, o Grntnn zerinde yukardan aaya ve sal sollu ters olutuu bir buzlucam. Buras ekim aamasnda yaprak filmleri tutan film muhafazalar ile yer deitirmemektedir.

Resim .2. 31: Century marka makine krk objektifli makine

Resim.F.2. 32: Century Petite

Century marka makine krk objektifli ve ahap anta eklinde bir gvde olarak retilmitir. Century Petite 1902 retimi klasik kamera kadnlarn rahat kullanmas nedeniyle ve bayanlarn kk antalarna k deri kutusuyla rahat sdndan " Kadn kameras " olarak tannd. Piyasaya ktnda 200 Dolara satlmt. 3 1/4 x 4 1/4 llerinde kat tabakas kullanyordu.

Resim .2. 33: Antony Tailboard

Resim.2. 34:Vaterbury marka ahap gvdeli klasik makine

Antony Tailboard 1902 retimi klasik 300 dolarn altnda satlmak iin retildi. Salam aa kasas ok kt. Netlii krk yardm ile gvdesinin ileri geri gidip gelmesiyle salyordu. Pozlama iin kapak kullanlp fotorafcnn tercihi ile belirleniyordu. 6 1/2 x 8 1/2 llerinde kat tabakas formatn belirliyordu.

80

Orta Boy Makineler

Hasselbland, Rolleiflex, Kiew, Bronica, Mamia, Lubitel, ER-67, Nikkormat, Bronica, Pentax, Holga, Beattie, Contax, Fuji, firmalar bu format kullanan makineler retmektedirler. Fotoraf literatrnde rolleiflex makineler olarak tannr. Orta boy makineler, 4.5x6, 6x6, 6x9 cm boyutunda film zerine grnt kaydeden makinelerdir. ok kaliteli pozitifler verirler ve her zaman agrandismana gerek gstermez. Genelde 50 milimetreden, 135 milimetreye kadar deien odak uzakl objektiflere sahip olduklarndan uzak mesafelerden grnt almada baarl olur. Bu tip makinelerde birok markada objektif deitirme olana yoktur. Birok modeli reflekstir ve vizr telemetre vardr. Genelde iris diyaframldr.

Ortaboy makineler
1. 2. 3. 4. Kutu Makineler Tek Objektifli Refleks Makineler ift Objektifli Refleks Makineler Katlanabilen Makineler olarak snflandrlr.

Kullandklar 4.5x6, 6x6 veya 6x9cm film roll ( rulo ) eklindedir. Profesyonel makine snfna girer. Genelde 50 - 135mm aras sabit objektifleri bulunur ve uzak mesafe almalarnda kaliteli ekim yapar. ok aznda objektif deitirme zellii bulunur. Genelde iris diyaframl ve refleks bir vizr telemetreleri vardr. zellikle fotoraflk dnyasnda rolleiflex tipi makineler olarak ta bilinir. Genelde ilk retilen makineler refleks tipindedir. Gnmzde refleks olmayan modelleri de retilmektedir.

Resim.2. 35:Katlanabilir model bir klasik. 127 roll film kullanan bir Kodak fotoraf makinesi. 1915 ylnda retilmi. Vest Pocket Kodak olarak piyasaya srlm. Makine kutusu ile birlikte satlm.

81

Resim.2. 36:Kutu tipi bir makine. 127 roll film kullanan bir Kodak fotoraf makinesi. 1914 ylnda retilmi, 20 Dolara The No. 0 Brownie ismi ile satlm

Resim2. 37: Katlanabilir model klasik bir makine. The Vest Pocket Kodak Model B ismiyle, 1926 ylnda retilmi. 127 roll film kullanan makine 40 dolara satlm.

Resim 2. 38:ift objektifli refleks model bir klasik. Yashica 44LM ve 44A modelleri 1959 ylnda retilmi. 127 roll film kullanan makineler 100 dolara satlm.

82

Resim.2..39: Tek objektifli refleks makine. stten bakmal kepenk katlamal bir vizr sistemi. Exacta B modeli fotoraf makinesi 1934 ylnda retilmi. 127 roll filmler iin dizayn edilmi 300 dolara satlm.

Resim.2. 40:Katlanabilir makine trne iyi bir rnek. Kodak Flash Bantam modeli 1948 ylnda retilmi. 828 roll film ve 35mm kullanan iki ayr modeli piyasaya srlm. 35 dolara satlm.

Resim.2. 41:ift objektifli reflex model bir klasik. Sawyer's Mark IV modeli, Tokyo Kogaku firmas tarafndan retilmi ancak Amerika'da sata sunulmu. 1958 ylnda retilen bu model 127 roll film kullanyormu ve 120 dolara satlm.

83

Resim .2. 42: Katlanabilir makinelerin en eskilerinden. 1904 yapm bir kodak. No 4 screen focus kodak markasyla retilmi. 400 dolara satlm anta eklindeki gvdesi metal ve deri kapl.

Resim .2. 43: Folding Pocket Kodak, 1914 ylnda retildi. Metal gvdesi katlanarak kk bir paket oluyordu ve 40 dolara satlyordu

Resim.2. 44: Argus A2 tipi makine 1940 yllarnda kullanld. Alternatif metre ayar sayesinde ksa zamanda popler bir makine oldu. 25 dolara satlmt

84

Resim.2. 45: Fotron 1960 yllarnda spor karlamalarnda kullanlan ve o dnemlerin en modern modeliydi. 40 dolara satlmt

Resim. 2. 46: Century Petite 1902 ylnda retilen klasik model. Bu makine zellikle bayanlar ve genler arasnda ok kullanlan bir modeldi. 200 dolara satlmt

Resim. 2. 47: 1954 ylnda retilen Retina IIc ( tip 020 ) modeli objektifi koruyan bir kapakla piyasaya km. 160 dolara satlm

85

Resim.2. 48: Retina Automatic III ( tip 039 ) modeli 1960 ylnda retilmi. combined automatic exposure control and a coupled rangefinder with sleek styling. 75 dolara satlm

Resim.2. 49: Retina marka 126 roll film formatnda bir makine 200 dolara satlm. 1968 ylnda retilmi Instamatic Reflex modelinde bir makinedir.

Kk Boy Makineler

Standart sinema filmi zerine 24 x 36 mm boyutunda grnt kaydeden ve fotoraf literatrnde Leica tipi olarak bilinen makinelerdir. Kolay tanr olmalar, hafif gvdeleri, filminin tama boyutu ve ucuzluu nedeniyle zamanla btn dnyada yaygn hale gelmitir. Bugn hem amatr hem de profesyoneller tarafndan kullanlan modelleri retilmektedir. Genelde retilen filmleri 24 veya 36 pozdur. Elde film sarldnda bu say azaltlp arttrlabilir. Bu filmlerin negatiflerinden bask yaplarak yararlanlr. Refleks ve olmayan modelleri halen retilmektedir.

86

Leica makineler olarak tannrlar. Gnmzde ok daha deiik modelleri retilmektedir. Reflex modellerden, kendinden flal ve zumlu modellere, her trl ayarn kendi yapan ve bir krn bile hatasz fotoraf ekebilecei makinesi modelleri mevcuttur. Bu tr fotoraf makineleri her iki kenar da perforeli sinema filmi zerine ounlukla 24x36mm. Boyutunda grntler kaydederler. 2. Dnya Sava srasnda yaygnlamaya balayan bu tr makineler, geni yardmc gereler dizgesine sahiptir. Birok fotoraflk alannda yaygn olarak kullanlmaktadrlar. Bazlarnn deiebilir objektifleri, buzlucamlar ve prizmalar bulunmaktadr. Yeni retilen modellerin iindeki kk bilgisayarlar pozlama ve netlik gibi ilemlerle ilgili tm kontrolleri devralmlardr. ounun bnyesinde bulunan k ler sistemi, diyafram ve rtc ayarlarn da kontrol ederek "otomatik pozlandrma (AE)" sistemlerini oluturmutur.

Resim.2:50. Petri marka fotoraf makinesi. Artk klasiklemi bir model ve retilmiyor. Metal gvde sonsuza kadar ekerim diyor sanki. Metal objektif gvdesi ve metal halkalar. Fotoraf makinesini elinize alnca arl insana gven veriyor

Resim 2: 51. .Samoca marka makine

87

Minyatr Makineler

Avu iine sabilecek ekilde retilen, kibrit kutusu byklnde veya yzk, saat, dme, akmak, kalem eklinde olanlar retilmitir. 8mm, 16mm sarma film kullanlacak ekilde dizayn edilmilerdir. Kaset tipi filmler genelde 30 pozdur. Kaset tipi olmayan makinelerde film karanlk odada el ile makineye taklr ve makaraya sarlmaldr. Seri retimleri olmayan deneysel amalar iin retilen deiik modellerine rastlanlabilir. 8mm veya 16 mm film kullanrlar. Bu deneysel modeller zellikle souk sava srasnda ortaya kan gizli fotoraf ekme ihtiyacndan kaynaklanmtr. Casusluk amacyla da kullanlmlardr. Bu amaca zel retilen sessiz modelleri de retilmitir. Kol dmesi, dme, saat, akmak, kalem tiplerinde minyatr fotoraf makineleri retilmitir. Maket uaklara taklarak uzaktan kumanda ile kullanlan gelimi modelleri de vardr. Genelde casusluk amac iin kullanlmlardr. Objektifleri sabit al ve genelde 3.5 diyaframda retilirler. Grntleri ok kk olduundan en byk ve iyi sonu 6x6 boyutunda bytmeyle elde edilebilir. Minyatr makinelerin en tannm olan Minox marka fotoraf makineleridir. Minox firmas halen gnmzde retilen en kaliteli minyatr makineleri de retmektedir. 110 Formatnda Fotoraf Makineleri

Plastik kartu iindeki filme kaydedilen grnt boyutlar genellikle 11x17 milimetredir. Makineler kullanm asndan basittirler. Grnt boyutlar kk olduundan bask srasnda da seiklik elde etmek zordur. Yardmc paralar asndan yetersizdirler. Amatr iler iin banyo tanklarnn ve agrandizr aselerinin bulunmas da gtr. Bunlarn yan sra kullanmlar basit ve hzldr. Fiyatlar ise, dier sistemlere oranla daha ucuzdur. Minyatr makineler snfna giren ancak ok zel amalarla retilen ve mikro film kullanan modeller de bulunmaktadr. Fotoraf makinesi birka milimetre byklnde film kullanan zel bir tasarmdr. Byte altnda grlebilecek negatifler eker. En fazla 4.5x6 boyutuna bytlebilir ve baskda kalite aranmaz. Tp alannda insan vcudunun iinde fotoraf ekmek amacyla kullanlan modelleri de vardr. Panoramik Makineler

Balkgzne yakn ok geni al bir objektif yardmyla enine geni bir alan tarayacak ekilde dizayn edilmilerdir. Bu sayede uzun bir film eridine grnt kayd mmkn olmu ve panoramik format ortaya kmtr. Objektifi dar al olan modellerinde objektif 180 kadar dnerek tarama yapar. Filmin mekanik veya motor yardmyla dnerek grnty kaydettii modelleri de vardr.

88

Oluturduklar grntler asndan ok geni al fotoraf makinelerine benzetilebilirler. Bu makinelerin kiminin objektifleri sabitken, bazlarnnki pozlama srasnda kendi ekseni etrafnda evrinerek yatay dzlemde daha geni bir mekann kaydedilmesini olanakl klar. Film de bu evrinmeye kout olarak makineye yerletirilir. evrinmenin temel amac perspektif bozukluu yaratmadan gr asn arttrmaktr. Bu makinelerin kullanm ounlukla d ekimlerle snrldr. En ok mimari, endstri ve doa fotoraflnda kullanlmaktadrlar. Bu tr makinelerin zerinde bulunan objektiflerin yatay gr as ok fazladr. rnein, normal gr asnn yatay olarak 45 olduu dnlrse, bu makinelerin sahip olduu 90-180 derecelik alara sahip objektifler, kapal ve kstl mekanlarn rahat grntlenebilmesinde veya manzara ekimlerinde yararl olurlar. Genellikle objektifler makine gvdesine sabittir.

Resim 2: 52. WIDELUX Panoramik model 1500 Gr as 150

Panoramik makineler genelde refleks tipte retilmilerdir. Bunun nedeni de vizrden kaydedilecek btn grntnn grlememesidir. Grntnn tamamn grmek iin ayn a ile gren baka bir vizr kullanlmak zorundadr. Teknik olarak objektifin nceden belirlenen enstantane hznda dnerek grnty film tabakasna drmesi ile grnt kaydedilir. Tabii ki bu ilem srasnda makinenin servo motoru yardmyla film de ilerlemektedir. Bu mekanik dzenin uyumlu almas normal makinelerden daha ok para ve teknik gerektirdii iin panoramik makineler daha pahaldr.

Resim .2:53. WIDELUX Panoramik model F-8 35mm Gr as 140

89

Panoramik makineler manzara almalarnda blmek istemediimiz grntleri alrken kullanlr. Genelde enine dnlse de dik olarak da kullanlabilir. Bu sayede yksek bir gkdeleni kaydetmek mmkn olabilir.

2.2.4. Mekanik yaps

Resim .2. 54: Fotoraf makinesinde baz dzenekleri

Her fotoraf makinesi eitli ayar ve dzenekleri ve elektronik devreleri karld takdirde temel olarak k geirmez bir kutudur. Bir fotoraf makinesinin n ksmnda, resmi ekilen konudan yansyan n ieri girmesine olanak salayan ve genellikle akl deiebilir bir diyafram olan objektif; arkasnda ise, grntnn kalc bir kaydn yapabilen, a duyarl bir film vardr. En basitinden en gelimiine dek btn fotoraf makinelerinin drt temel ortak paras vardr: objektif, diyafram, obtratr ve vizr. Konudan (sjeden) gelen k nce objektifte toplanr ve odaklanr. Sonra, diyaframdan, yani objektifin iindeki bir diskin ortasndan geerek obtratre ular. Fotoraf makinelerinin ounda obtratr filmin tam nne yerletirilmitir. Obtratr fotoraf ekerken belli bir sre ak kalarak objektiften gelen n film zerine dmesini salar. Vizr makineyi konuya odaklamaya ynelik bir dzenektir.

Netleme Sistemi
A. Helikoid Sistem: Netlemeyi gerekletiren vidal iki tpten ibaret bir aparattr. Bir ie kapann alp kapanrken yukar-aa hareketi gibi merceklerin film dzleminden uzaklap yaknlamas ile netleme yaplr. Netleme ayar, manuel (M) yaplabildii gibi son zamanlarda gelitirilmi modellerde otomatik olarak da (autofocus-AF) netleme yaplabilir. B. Krkl Sistemler: Byk ve orta boy kameralarda bulunur. Objektif ile film dzlemi arasnda bir krk vardr ve objektif yada film dzlemi ileri geri hareket ettirilerek netleme yaplr. Grntnn kadraj ve netlik kontrol bir buzlu cam zerinden izlenebilir.

90

2.2.5. Dijital Yaps

Pozlandrmay etken belirler: Filmin olan duyarll ya da "hz" (Uluslararas Standartlar Organizasyonu [ISO] tarafndan verilen saylarla belirlenir) objektif diyaframnn akl (f says ile ayarldr); ve obtratrn ak kalma sresi ya da "enstantane" (saniyenin kesirleri olarak llr: 1/1000 sn vb.). Doru pozlandrmann elde edilmesi, zellikler fotorafla yeni balayanlar iin olduka zordur. Bu konuda, zaman zaman deneyimli profesyoneller bile hata yapabilir. te yandan gnmzn yar ya da tam otomatik pozlandrma programl fotoraf makineleri diyafram ve enstantaneyi otomatik olarak ayarlar ve genellikle iyi verirler. Buna karn belirli bir konuyu ekerken etkin bir grnt elde edebilmek iin tek bir enstantane ve diyafram akl birleimine bal kalmak gerekmez. Bu yzden fotoraf makinesi seerken, pozlandrmas elle (manuel olarak) ayaralanabilen, hi deilse bir diyafram ya da enstantane ncelikli pozlandrma program olan bir makine tercih edilmelidir. Gerekli n film dzlemi zerine drlmesi ilemidir. Doru poz deerini sizin hesaplamanz gerekir. nk ekeceiniz fotorafn duygusunu hangi poz deerlerinin daha iyi vereceini sizden daha iyi kimse bilemez. ektiiniz fotorafn en nemli blm grlmesini istediinizden daha ak grnyorsa fazla pozlandrdnz daha koyu grnyorsa az pozlandrdnz demektir. Yeni Tip Pinhole Makineler

Resim.2. 55: Volblad marka fotoraf makinesi. Pinhole makinelerin modern yorumlarndan biri

91

Resim.2. 56: Volblad marka fotoraf makinesi. Pinhole tekniine merakl alternatif fotorafclar iin bulunmaz bir nimet saylabilir. Objektiflerinin deitirilebilmesi ise byk avantaj.

Resim.2. 57: Volblad marka fotoraf makinesi.

2.2.6.alma Prensipleri

Resim. 2. 58: ne delii kamera alma prensibi ve zellikleri

92

Bu kameray gelitirmek iin yaplacak ey, ona kullanm kolayl salayabilmesi iin bir takm ilaveler yapmaktr. Bunlar, daha net ve aydnlk bir grnt iin bir mercek ve bu mercekten geen nlarn iddetini denetleyebilmek iin bir diyafram (iris), n istediimiz zaman geebilmesi iin alr kapanr bir kapak yada rtc (obtratr), bu rtc sistemin hareketini balatabilmek iin bir deklanr, rtcnn istediimiz sre kadar n gemesini salayabilecek hz ayarlayabilen bir baka kontrol dzenei (enstantane ayarlar), nereyi fotorafladmz grebilmemiz iin bir baka (vizr), film koyma haznesi, filmi sarma kolu, biten filmi geriye sarma kolu, bulunduumuz ortama gre n iddetini lebilecek bir k ler (pozometre) gibi bir takm dzenekler olabilir .

2.2.6.1. Diyafram
Fotoraf makinelerinde, film dzlemine decek k miktarn ayarlayan en nemli paralardan birisi diyaframdr. nsan gznde, gz bebeinin ilevi ne ise fotoraf makinelerinde de diyaframn ilevi aynsdr. Normal olarak ortamdaki kllk durumu youn ise, baka bir ifadeyle ortam ok kl ise kapal (ksk), ortam az kl ise ak durumda bulunur. Diyaframn ilevi asndan bir muslua benzetmek mmkndr. Musluk ok aldnda suyun ok akmas gibi, diyafram ak olduu zaman da filme den k miktar artacaktr. Objektifin mercek gruplar arasna yerletirilmi ve merkezden istenildii kadar genileyip daralan bir delii bulunan elik yapraklardan oluan perdeye diyafram denir. Diyafram akl ve enstantane hz, uygun deerlerde seilerek filme, grnt oluumu iin gereken miktarda k drlr. Bir grntnn film zerine tespit edilmesi iin gerekli olan k miktarn tayin edici bir zellie sahip olan, diyafram gz bebei gibi alr. In ok olduu zamanlarda kapatlarak az olduu zamanlarda aarak film zerine her zaman istenen miktarda (film zerinde grntnn oluabilmesi iin gerekli miktar) n dmesini salar. Tpk gzmz ksmak ve amak gibi! Diyafram aldka giren k oalr, ksldka da azalr.

93

Ana amac grnty keskin netlikte elde etmek olan eitli cins objektiflerin yaplar incelendiinde karmza mekanik ve elektronik bir sistemin kt grlr. Objektiflerde, netleme mekanizmas ve optik elemanlarn yan sra deiken boyutlu, yuvarlak bir delik olan ve filme gelen k miktarn kontrol eden diyafram yaprakklar da bulunur. Diyafram yapraklar, alt ila sekiz metal yapraktan oluur. Bu yaprakklarn alp kapanma kumandas objektif borusu zerindeki diyafram halkas ile olur. Elektronik makinelerde ekrandan ya da diyafram dmesinden de kontrol edilebilir. Objektiflerinin oununda bulunan diyafram halkas objektif ierisindeki yayl bir mekanizmaya baldr. Diyafram yaprakklarnn alp kapanmas bu mekanizmayla kontrol edilir. Metal yapraklardan meydana gelen diyaframa iris diyafram ad verilir. En ok kullanlan diyafram tr olan iris diyaframlar, karartlm ince madeni levhalardan olumutur. Dner bir halka, istenilen akl salamak gayesiyle zerinde yazlan rakamlara ayarlanr. Objektif gvdeye balandnda gvdede ve objektifteki manivalar karlkl olarak alr ve diyafram yaylarnn gerilmesini salarlar. Bylece diyafram en ak haline gelerek fotorafnn rahat netleme yapmasna imkn tanr. Fotorafn ekim esnasnda yani deklnre basldnda manivel nceden ayarlanan diyafram aklna gre diyafram almasn salar ve film zerine istenilen miktardaki k der. Bir baka ifadeyle tek objektifli btn makinelerde zel ve mekanik bir sistem fotoraf ekmek iin deklanre basana diyafram ak tutmaya yarar (diyaframn ak tutulmasndaki ama yetersiz k koullarnda netlemenin kolay yaplmas iindir.); deklanre basld zaman diyafram otomatik olarak tayin edilmi akla dek kapanr. Diyaframn grevi, objektiften giren n miktarn ayarlamak ve netlik derinliini azaltp oaltmaktr. Diyaframn objektiften geip film zerine den kontrol grevi poz ayar iin nemlidir. Diyafram emberinin zerindeki rakamlar ieriye ne kadar k girdiini gsterir. Rakamlar kldke ieriye daha fazla k girerken rakamlarn bymesi ieriye giren n azalmas anlamna gelir. Diyaframn ne kadar alaca kadranndaki numaralara gre ayarlanr. Genel olarak kullanlmakta olan diyafram aklk deerleri unlardr: 1,4 - 1,7 - 1,8 - 2,8 - 4 - 5,6 - 8 - 11 - 16 - 22 - 32 - Bir diyafram rakamlar grubunda en kk rakam, yani diyaframn en ak hali; objektifin aydnlk veya parlaklk deerine eittir. Her iki diyafram rakam aras bir misli alma veya ksalmay ifade eder. Bir baka ifadeyle diyafram deeri f/4 iken f/5,6ya gre iki misli fazla ve f/2,8e gre iki misli az k film zerine der. Film zerine drlen k miktarn, ayarlayan diyafram, k ok olduu zaman byk numaralara doru (azaltmak iin) az olduu zaman ise kk numaralara doru (ieriye giren k miktarn artrmak iin) ayarlanr. Diyafram kadranndaki en kk rakam en byk diyafram aklna en byk rakam ise en kk diyafram aklna karlktr.

Resim . 2. 58:Baz diyaframa aralklar

94

Resim .2. 59: Baz diyafram

2.2.6.2. Enstantane (Obtratr)

In film zerine dme sresini belirleyen mekanik bir sistemdir. Bu sreler ounlukla saniyelerin birimleri kadardr. Sistemi vardr. Enstantanenin iki fonksiyonu vardr; Ik miktarn saptamak Hareketi saptamak.

Resim 2. 60: Obtratr skalas

95

yi bir grnt elde edebilmek iin (film zerinde grntnn oluabilmesi) yeterli miktarda n (diyafram ile) yeterli srede (obtratr ile ) objektiften gemesi gerekir. In ok olduu durumlarda sreyi saniyenin kesirleri olarak ayarlarken yetersiz k artlarnda saniyenin katlar olarak ayarlarz. Diyaframdan getikten sonra miktar ayarlanm olan n, film dzlemini ne kadar sreyle etkileyeceini belirleyen mekanizmaya obtratr denir. Obtratrn alp kapanma hzna enstantane denir. Enstantane deerleri belirli standart seride toplanmtr. Bunlar; T, B, 1, 2, 4, 8, 15, 30, 60, 125, 250, 500, 1000, 2000, 4000 ve 8000 gibi ederlerdir. Enstantane deerleri aslnda tam bir saniyeden balamak zere (baz makinelerde 2, 3, 4, 8, gibi saniyeleri de belirten deerler vardr.) saniyenin kesirleri olarak devam eder. Bir baka ifade ile 4 saniyenin 4 de 1 olarak 1000 saniyenin 1000de biri olarak deerlendirilir. Yani enstantaneyi 4 enstantane aldmzda perde saniyenin 4de biri kadar 1000 enstantane aldmzda saniyenin 1000de biri kadar sre ak kalp tekrar kapanr. Enstantane deerleri dizisinde dikkat edilmesi gereken en nemli nokta, ardarda gelen iki hzdan birinin sresinin, dierinin sresinin iki kat (ters ynde yaras) kadar olduudur. rnein 1/60 saniye 1/30 saniyeye gre iki kat daha fazla film zerine k dmesini salarken 1/125 deerindeki enstantane 1/60 saniyenin yars kadar k geirir. Enstantaneyi (B) ayarna getirdiimiz zaman elimizi deklanrde basl tutuumuz srece perde alacaktr. (T) ayarnda ise deklanre basldnda perde alr ve ikinci kez basldnda perde kapanr. zellikle gece fotoraflnda ve zayf k koullar altnda fotoraf ekerken bu ileme bavurmak gerekmektedir. Enstantane (Obtratr) eitleri 1.Yaprak (Merkezi) Obtratrler

Yaprak obtratrler, fotoraf makinelerinde objektifin iinde mercek elamanlarnn arasnda bulunur. Yaprak obtratrler birbiri zerine kayabilen elik yapraklara yaptrlan dairesel dnme hareketi sonucu gzdeki irisin almasna benzer bir biimde alp kapanr. Genellikle bu obtratrler ayn zamanda diyafram grevini de yerine getirirler ve 1 saniye ile 1/500 saniye aras hzlarda alr. Yaprak obtratrle ekilen bir filmde orta ksm kenarlara gre daha fazla pozlanr. Bu tm filimin farkl oranlarda pozlanmas anlamna gelir. Bunun nedeni ise perde iten da doru alp tekrar ie doru kapanrken orta ksmlara kenarlara gre daha fazla k gemesinden kaynaklanmaktadr. Bu durum dk enstantane hzlarnda fazla nemli deildir. Bu sakncalarna ramen ok sessiz ve titreimsiz altklarndan sessiz almann gerektii durumlarda tercih edilir.

Resim 2. 61: Merkezi obtratr sistem

96

2.Perdeli Obtratrler

Bady zerinde karanlk odann giriinde filmin hemen nnde yer alan yatay hareketli bez veya dikey hareketli elik perdelerden oluur. Perde, makineye taklan filmin byklne eit boyutlarda siyah zel dokunmu bez veya metal plakalardan yaplmtr. Perdeli obtratrler iki perde halindedirler. Kurucu bir yay ile hareket ederler. Deklanre basld zaman ilk perde hareket ederek filmin nn aar. Sre bitiminde ise ikinci perde birincinin zerine kapanarak n geiimini engeller. Film zerinde hareket eden bantlar halinde film zerinde gerektii kadar n girmesini salar. Bez perdeler saa sola hareket ederken, elik perdeler alttan ste veya sten alta doru hareket eder. 1/250 saniye ve daha yksek hzlarda iki perde aralarnda bir yark brakacak ekilde ayn anda hareket eder. Bu durum, hareketli objelerin fotoraflarnn ekilmesi esnasnda perde obstratrn hareket ynyle fotoraf ekilen objenin hareket yn ayn olursa objenin grntsnde uzama gibi bozulmalar meydana gelir. (Bu durum bilinli kullanld zaman fotorafa baz estetik deerler kazandrabilir.)

Resim . 2. 62: Perdeli Obtratr

2.2.6.3. Objektif
Objektif, grnty film zerine net olarak dren ince ve kaln kenarl merceklerden oluan optik bir sistemdir. Objektifler ayn zamanda, zerinde netleme yaplan, fotoraf ekilmek istenen konudan gelen k nlarn film dzlemine aktarmaya araclk eden optik elamanlardr. Objektif konudan gelen klar toplayarak film zerine dmesini salar. Objektifler ok sayda ibkey ve dbkey merceklerin bir araya gelmesiyle oluurlar. Objektifler, mercekler ile ayn prensip ile almalarna ramen, ok daha karmak bir yapya sahiptirler. En ilkel objektif bir tek dbkey mercekten olumutur. Yalnz dbkey mercekten oluan objektifler, dzgn bir ekilde film zerine dremediklerinden dbkey mercekle birlikte bir de ibkey mercee ihtiya duyulmutur. Bir ibkey ve bir de dbkey mercein birbirine yaptrlmasndan oluan merceklere akromatik mercek ad verilmektedir.

97

Resim. 2. 63: Objektif

Resim.2. 64: Objektif

Objektiflerin formlleri, yaplar ve kaliteleri ne olursa olsun baz deimez optik kurallara uygun olarak tek yada birka mercek topluluundan meydana gelmilerdir. Fotoraf ekilecek konunun btn noktalarndan yansyarak gelen nlar odak noktasnda (asal eksene dik odak dzlemi) toplayarak konunun kk bir grntsnn olumasn objektif salar. Objektif mercekler sistemi olduuna gre, asal eksene paralel gelen nlar, her mercekten ayr bir krl yn ile yoluna devam eder. Bu nlar son mercekten getikten sonra yine mercekler asal eksenine doru krlarak devam eder ve asal ekseni bir noktada keserler ki ite bu nokta odak noktasdr. Objektiften geen grnt ters olarak filmin emlsiyonlu ksmna der. Bir canl iin gz ne ise bir makine iinde objektif ayn eydir. Gz evreni grmemizi, objektif ise evrendeki objelerin film ya da kart zerine dmesini salar. Bir fotoraf makinesinin en nemli paras olan objektif ana ksmdan meydana gelir.

2.2.7. Kullanm
Karanlk kutu gerek teknik, gerekse tanm uygulamann aksine olduka basittir. Karanlk oda/kutu fotoraf, objektifsiz fotoraftr. Bilinen fotoraf makinelerindeki objektiflerin yerini 0.25-1 mm apndaki bir ine delii alr. Ik bu delikten geer ve karanlk ortam salayan kutunun iinde bulunan a duyarl yzey ( film ya da kart) zerinde bir grnt oluturur. Bu teknik iin kullanlan kameralar kk ya da byk olabilir. Deniz kabuklarndan, ekerleme, kola hatta kibrit kutularndan ya da eski buzdolab, karavan gibi iri hacimli nesnelerden ya da k geirmezlii salanm bir odadan kamera olarak yararlanmak mmkndr. Karanlk oda/kutu fotoraf. Yaplan her tr KAMERA obscura gerek dnya ile d dnyamz arasndaki snrlar zorlar ve normal fotografik grntlerin tesinde rnler sunar. Yabanc literatrde her sanat tarafndan retilen KAMERA obscura sanatnn kendi adyla anlr.

98

Eski tip pinhole makinelar

Resim 2. 65:Bender marka pinhole makine. Klasik bir model. Artk retilmiyor. Alternatif fotoraflkla uraanlar tarafndan elde yaplyor. Basit bir model olma zelliiyle teknii bilenler tarafndan kolayca retilebilir

Resim .2. 66: Bender marka pinhole makinenin n grn. Pozlandrma delii ak durumda

Resim2. 67: Ayn modelin arka blm. Fotoraf kart yerletirmek iin gereken dzenek grlyor.

99

Resim 2: 68. Pinhole Kamera

Resim .2. 69: Pinhole Kamera

Resim2 .70

100

ne delii yapm

ne delii kamerada en nemli ksm ine deliinin kendisidir. Delik, lkemizde hrdavatlarda bulunabilir trden bir pirin pul, marketlerde satlan kk cam ya da kutu kapaklarndaki ok ince metalden yaplabilir. Baz fotoraflar frn folyolar kullanr. Sradan folyolar fazla incedir. Kutu kapandan alnacak metal, ok iyi bir zmpara kdyla boya ya da verniini ince hale getirmek iin zmparalanmaldr. Deliin kenarlar przsz ve keskin olmaldr. Uygun delik apnn saptanmasnda, kamerann odak uzunluu, yani delik ile film ya da fotoraf kart arasndaki uzaklk belirleyicidir.Genelde; daha kk delik daha net grnt demektir.Ancak,delik fazla kkse n krnm etkisi grntdeki netsizlii artrr. Orta sertlikte bir mukavvann stne bir metal paras koyun. Olabildiince yuvarlak olmasna zen gsterek bir ine yardmyla delik an. neyi yzeyle 90 derecelik bir ada tutun. Metal parasn dndrn ve inenin girdii yzeyin arka tarafn iyi bir zmpara kdyla, przsz olacak ekilde zmparalayn.

ne deliinin kenar ok dzgn olmasna dikkat edin!

Sonra metali mukavvann dier yzne koyun ve ineyi hassas bir ekilde delikte dndrerek deliin yuvarlak olduuna emin olun. Delik bir bytele kontrol edilebilir.Bir agrandizr yada projektrlerde ine delii apn kontrol edebilirsiniz.

Silindirik kutu kamera yapm

ne delii kameralar ktan korunmal ok eitli kutulardan yaplabilirler. Silindirik bir mukavva kutu, cips, ay yada kahve kutular 120 rulo film paralar ya da fotoraf kartlar iin ine delii kameraya kolayca dntrlebilir. 1. Mukavva bir film tutucuyla balayn. Film tutucu, silindirik kutunun iinde sabilecek boyutlarda iki para mukavvadan yaplabilir. Paralardan biri (A) filmin arka yzeyini tutmak iini dier paray ikiye bln, kk para Byi Aya yaptrn byk para C zerinde film ya da kart iin bir pencere (D) an. Elektrik band ya da benzer kalitede bir bant kullanarak C yi Bye skca bantlayn. Bir para 120 rulo film ya da fotoraf kartn A ile C arasna yerletirin.

Film tutucuya film ykleme ii karanlk odada yapmalsnz!

2. Film tutucuyu kutunun her iki yanndaki yivlerin iine sabitleyin. Yivler kutunun iine yaptrlan mukavva eritlerdir. Yivlere yaptrlan bir para mukavvayla film tutucusu iin bir destek (E) yapabilirsiniz. Bu, zerine film yerletirilmi film tutucunun yiv iinde kaymasn daha kolaylatracaktr.

101

3. Kapak dahil kutunun iini ve film tutucunun btn d yzeyini siyah mat bir spreyle boyayn. Kapan yar saydam olmamasna dikkat edin. Gerek duyduunuz takdirde siyah plastik bir astar yada mukavva yaptrarak kapa matlatrabilirsiniz. 4.Kutunun n yzne bir delik an. Eer zel bir merkez d etkisi yaratlmak istenmiyorsa, optik eksen film tutucunun penceresinin tam merkezine denk gelecek ekilde almaldr. 5. Sonra ine delii dzlemini yukarda anlatlan yntemle yapn. 6. ne delii dzlemini silindirik kutunun zerine yaptrn. 7. ne deliinin zerine gelecek ekilde kutuya fotoraf kart ambalajndan siyah plastik bir kapak yaptrarak basit bir rtc yapn. Kapak bir plastik ilde tutturulabilir. Fotoraf ekeceiniz zaman lastii karn, kapa an ve yeterince pozladktan sonra kapatn. 8. Kameranzda eri film dzlemi kullanmak isterseniz, mukavva film tutucusunu karn ve film yada fotoraf kartn kamerann iine dorudan bantlayn. Bu ilemi de karanlk odada yapmay unutmayn.

Resim. 10.71: Numara ine

Resim: 2. 72: ne delii, film tutucu ve silindirik bir kutu kamera rnei

102

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Aadaki ilemleri tamamladnzda gerekli malzemelerle, Pinhole (ine delii) kamerann maketini hazrlam olacaksnz.

Malzemeler
Delik iin pirin pul, Kk cam yada kutu kapaklarndaki ok ince metal Frn folyo Sprey boya Siyah rtc

lem Basamaklar
Malzemeleri temin ediniz. Pinhole (ine delii ) kamerann zelliklerini inceleyiniz. Kutunun iini siyah sprey boyayla boyaynz. Kutunun kenarna bir delik anz. Deliin zerine alminyum folyo yaptrnz. Alminyum folyoyu dzgn bir ekilde deliniz. Deliin zerini kapatacak siyah rtcy hazrlaynz. Karanlk odada kutunun iinde deliin kar cephesine bir film paras yaptrnz. Tm bu hazrlklar srasnda evrenizi datmamaya zen gsteriniz.

neriler
Malzemeleri hrdavatlardan temin edebilirsiniz. Marketlerde satlan kk cam kapaklarndaki ince metalden yapabilirsiniz. nce sradan folyo almaynz. Kutu kapandan alnacak metal, ok iyi bir zmpara kdyla boya yada verniini ince hale getirmek iin zmparalanmaldr. Deliin kenarlar przsz ve keskin olmasna dikkat ediniz. neyi yzeyle 90 derecelik bir ada tutunuz. Metal parasn dndrn ve inenin girdii yzeyin arka tarafn iyi bir zmpara kdyla, przsz olacak ekilde zmparalaynz. Temiz almak iin atlye ortamn tercih ediniz.alma bittikten sonra atlyeyi temizleyiniz.

103

UYGULAMALI TEST
Aada listelenen davranlar, davranlarnzn her birinde uyguladysanz EVET, uygulayamadysanz HAYIR kutucuklarn iaretleyiniz. Aklama:Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. GZLENECEK DAVRANILAR Siyah karton kutu temin ettiniz mi? Kutunun iini siyah sprey boyayla boyadnz m? Kutunun kenarna bir delik atnz m? Deliin zerine alminyum folyo yaptrdnz m? Alminyum folyoyu dzgn bir ekilde deldiniz mi? Deliin zerini kapatacak siyah rtcy hazrladnz m? Karanlk odada kutunun iinde deliin kar cephesine bir film paras yaptrdnz m? Tm bu hazrlklar srasnda evrenizi datmamaya zen gsterdiniz mi? Pinhole (ine delii ) kamerann zelliklerini incelediniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Cevaplarnzn hepsi EVET ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

104

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

LME SORULARI
renme faaliyetleri kapsamnda, iki tip test sorusu vardr. Doru-yanl ve doldurmal cmleler. Her cmleyi dikkatle okuyunuz. fadede belirtilen fikir doru ise cevap kdnz da ilgili maddenin nne ( D), yanl ise ( Y ) harfini yaznz. Ayrca aadaki cmlelerde baz nemli szcklerin aras bo braklmtr. Bo yerleri doru szcklerle doldurunuz. 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) ( ) M.. 5. yzylda Aristoteles kk bir delikten n yaratt ters grnty kaydeden ilk kiidir. ( ) Karanlk oda/kutu fotoraf objektifli kameradr. ( ) Ik geirmeyen her kapal ortam, bir ine deliinden szan kla KAMERA Obscura ya dnebilir. ( ) Kamera Lucida (Aydnlk Kutu) zerine kat konulan bir sehpa ve bu sehpaya taklan prizma sisteminden oluur. ( ) Ortaada Kamera Obscuray kullanarak gne nlarn inceleyen nl optik bilgini Nadardr. .. daha ok profesyonel amala ve atlyelerde kullanlr. 9x12, 10x15, 13x18 cm ve daha byk plaka filmleri kullanrlar. Kutu makineler, Tek Objektifli Reflex Makineler,ift Objektifli Reflex Makineler, Katlanabilen Makineler ... olarak snflandrlr. Fotoraf makinelerinde, film dzlemine decek k miktarnn kontrol edilebilmesini salayan,k miktarn bytlebilen yada kltlebilen sisteme ... denir. In film zerine dme sresini belirleyen mekanik sisteme . denir. Grnty film zerine net olarak dren ince ve kaln kenarl merceklerden oluan optik sisteme denir.

9) 10)

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.

105

RENME FAALYET- 3 RENME FAALYET- 3

AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun ortam salandnda, pinhole kamerayla ekim yapmay doru ve eksiksiz yapabileceksiniz.

ARATIRMA
Fotorafn tarihesini inceleyerek fotorafn Trkiyedeki geliim rneklerinden oluan bir dosya hazrlaynz. lk karanlk kutu rneklerini ve geliimini kitap, dergi ve nternette aratrnz. lk fotoraf makinelerini, zelliklerini, mekanik yapsn ve dijital yapsn aratrnz. alma prensiplerini ve kullanmn renerek arkadalarnzla paylanz. Pinhole kamerayla ekim yapnz, ekim sonularn snfta arkadalarnzla tartnz. Aratrdnz bu konular snfta sunum yapnz.

3. PNHOLE KAMERAYLA EKM YAPMAK

3.1. Diyafram
In younluunu kontrol edilebilmesini salayan, kltlebilen bir delikten ibarettir. ki fonksiyonu vardr. In younluunu kontrol eder. Net alan derinliini kontrol eder. bytlebilen ya da

Diyaframn ve obstratrn birlikte kullanlmas ile n younluu, sresi, hareket ve alan derinlii kontrol edilir. O halde; karanlk kutuda alacak deliin bykl ya da kkl makinemizin diyaframn oluturur.

3.2. Enstantane
Filmin zerine dmesi gereken n sadece diyaframla salanmas yeterli deildir. In ne kadar sre ile filmin zerine dmesi gerektii de dnlmelidir. In miktar ve sresinin beraber ayarlanmas iine poz verme denmektedir. Uygun poz ayar iin mutlaka diyafram ve enstantaneyi birlikte ayarlamalyz.

106

Bu durumda, karanlk kutu zerindeki delikten geecek k miktarnn sresi enstantane deerini verir.

3.3. Objektif
Objektif konudan gelen klar toplayarak film zerine dmesini salar.

Uygulama
Karanlk odada hi k olmayaca iin magazinlerin ve ihtiyacnz olabilecek olan aletlerin dzenli bir biimde olmas gereklidir. 13x18 cm boyutunda Kodak T-Max 100 Asa tabaka film kutusundan karlr. Duyarkata zarar vermemek iin zel eldivenler ya da steril olmayan pudrasz eldivenler kullanlmaldr.

Resim . 3. 1

Filmin doru ynn bulmak iin entiklerden yararlanlr.

Resim. 3. 2

107

PVC magazinin iki yzeyine her iki film ayr ayr ift tarafl bant yardmyla yaptrlr.

Resim. 3. 3

Magazin kutunun iine yerletirilir.

Resim. 3. 4

Magazin kutu iinde oynamayacak ekilde sabitlenir.

108

Resim. 3. 5

Delik ile film dzleminin merkezlenmesi yaplr. Yaplacak ilk ekimde d bkey film kullanlacaktr. KAMERA Obscura nn bir zellii de burada ortaya kar. Film d bkeyse oluan grnt i bkey perspektifli olacaktr.

Resim. 3. 6

Kutunu kapa skca kapatlr ve kenarlar emniyet iin bantlanr.

109

Resim. 3. 7

Artk KAMERA Obscura ekime hazrdr. Ancak iki filmlik ekim hakknz vardr.

Resim. 3. 8

KAMERA Obscura ekimlerinde k lmleri belli matematiksel temellere dayanmasna ramen yaplan denemeler ve sezgilerde nemli bir yer tutar. Kadraj ve k lm yaplr.

Resim. 3. 9

110

Pozlama sresi, gn nda 15 sn ile 10 dakika arasnda deiirken, i meknlarda 2 saate yaklaan pozlama sreleriyle ekim gerekletirilir.

Resim. 3. 10

Magazinin dier yzeyindeki filmi kullanmak iin KAMERA obscura karanlk torbaya sokulur ve magazinin yn deitirilir.

Resim. 3. 11

Resim. 3. 12. 13: Ahmet Selim Sabuncu pinhole kamera ile ekilmi fotoraflar

111

Resim. 3. 14. 15: Ahmet Selim Sabuncu pinhole ile ekilmi bir fotoraflar

Resim . 3. 16: Clarissa Carnell, Stonehenge, Pinhole makineyle ekilmi fotoraf 1986

112

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Bir nceki faaliyette hazrlam olduunuz pinhole kamera ile grup fotoraflar ekiniz. Malzemeler: Pinhole kamera Film.

LEM BASAMAKLARI

NERLER

Malzemeleri temin ediniz. Hazrladnz pinhole kameray Pinhole (ine delii ) kamerann kullannz. zelliklerini inceleyiniz. Kamera duruunun doru olmasna Pinhole kamera ile ekeceiniz grup dikkat ediniz. fotoraflar iin farkl kompozisyonlar Grup fotoraflar iin snfnzdaki hazrlayarak k ynne gre ekim arkada grubunuzu tercih edebilirsiniz. yapnz.

113

DEERLENDRME LE UYGULAMALI TEST

Aada listelenen davranlar, davranlarnzn her birinde uyguladysanz EVET, uygulayamadysanz HAYIR kutucuklarn iaretleyiniz.

Aklama: Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. GZLENECEK DAVRANILAR Karanlk odada kutunun iinde deliin kar cephesine bir film paras yaptrdnz m? Fotoraf ekilecek konunun nne fotoraf makinesini doru yerletirebildiniz mi? Siyah rtc kapa deliin nnden kaldrabildiniz mi? Filmin pozlanmas iin uygun sre beklediniz mi? Karanlk odada, pozladnz filmi banyo ettiniz mi? Fotorafta kan ekim sonucunu arkadalarnzla deerlendirdiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz EVET ler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. HAYIR larnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Cevaplarnzn hepsi EVET ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

114

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

LME SORULARI
renme faaliyetleri kapsamnda, doru ya da yanl cmleler vardr. Her cmleyi dikkatle okuyunuz. fadede belirtilen fikir doru ise, cevap kadnzda ilgili maddenin nne ( D), yanl ise ( Y ) harfini yaznz. 1. ( ) Karanlk kutu zerindeki delikten geecek k miktarnn sresi enstantane deerini verir. ( ) Objektif n younluunu kontrol eder.

2. 3.

( ) Diyafram konudan gelen klar toplayarak film zerine dmesini salar.(objektif) ( ) Kullanlan film ibkeyse grnt dbkey, Film d bkeyse oluan grntibkey perspektifli olacaktr. ( ) mekanlarda 4 saate yaklaan pozlama sreleriyle ekim gerekletirilir.

4.

5.

115

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Pinhole (ine delii) Kamera modl, faaliyetleri ve aratrma almalar sonunda kazandnz bilgilerin llmesi ve deerlendirilmesi iin retmeniniz size lme arac uygulayacaktr. Bu deerlendirme sonucuna gre bir sonraki faaliyeti uygulamaya geebilirsiniz. Pinhole (ine delii) Kamera modln bitirme deerlendirmesi iin retmeninizle iletiim kurunuz.

116

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI
Sorular 123456789101112131415Cevaplar D Y Y D D Y Y Daguerre Talbot Katolip Photograph Archer Nadax Maddox George Eastman

117

RENME FAALYET 2 CEVAP ANAHTARI

Sorular 123456Cevaplar Y Y D D Y Byk Boy Makineler Orta Boy Makineler Diyafram Enstantane Objektif

78910-

RENME FAALYET 3
Sorular 12345Cevaplar D Y Y D Y

118

KAYNAKLAR KAYNAKLAR
KILI, Levend, Fotorafa Balarken Dost, Yaynlar, Ankara, Mart 2005. DUYGUN, M.Ufuk, Temel Fotoraf Semineri Ders Notlar, fsak stanbul, Aralk2005. YILDIZ Serpil, Pinhole Kamera Yapm, Bilim ve Teknik, Haziran 2001. www.pinhole-photo.com ahmet selim sabuncu www.fotobas.com www.paylas.com www.artistindex www.fotografya.com say:3,4,9 www.fotogen.org www.photoline.com.tr/fotovebilim.htm www.biltek.tubitak.gov.tr/geliim/fotograf/kamera/tarih.htm www.biltek.tubitak.gov.tr/geliim/fotograf/kamera/ilkyllar.htm www.biltek.tubitak.gov.tr/geliim/fotograf/kamera/obscura www.fotografdergisi.com say: 68 www.fotograf.net www.forumuz.biz/ilk_fotoraflar- 82610+.htm www.fortunecity.com/meltingpot/lawrence/250/camindexe. www.frpworld.com/modules.php?name=Forums&file=viewtopic&t=5313 102k www.kameraarkasigurubu www.turkforum.net/showthread.php?t=163499

119