Modern Trk Tiyatrosunda Etnik ve Mitolojik Unsurlar

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyununun erdii Etnik ve Mitolojik eler erevesinde ncelenmesi

Hazrlayan: Dilara Ararat 20650814 Ders Sorumlusu: Gonca G. Alpaslan

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler
Dilara ARARAT* z: 1960lardan itibaren deiik bir kimlie brnmeye balayan Trk Tiyatrosu, 1970lerden itibaren deiimini tamamlar
ve ortaya Modern Trk Tiyatrosu dediimiz kavram kar. Her ne kadar Geleneksel Trk Tiyatrosuyla Modern Trk Tiyatrosu arasnda ok belirgin farkllklar bulunsa da, muhteva bakmndan Modern Trk Tiyatrosu her daim geleneklerden ve Geleneksel Trk Tiyatrosundan beslenmitir. Sadece oyunlarnda deil, hemen hemen tm eserlerinde gelenekten, Trk mitolojisinden beslenen Murathan Mungan ise, zellikle Mezopotamya lemesinde etnik ve mitolojik elerden oka yararlanmtr. Ben bu almada ncelikle Modern Trk Tiyatrosunda kullanlan etnik ve mitolojik unsurlara genel bir ekilde deindikten sonra Murathan Mungann Mezopotamya lemesinin son oyunu olan Geyikler Lanetler oyunundaki mitolojik unsurlar inceleyeceim. Anahtar Szckler: Murathan Mungan, mitoloji, Geyikler Lanetler.

Modern Trk Tiyatrosunda Etnik ve Mitolojik Unsurlar

Batl anlamda modern tiyatro, edebiyatmza Tanzimatla birlikte girmi ve batl anlamda yazlm ilk tiyatro eserimiz olan air Evlenmesinin baslm olduu 1860 ylndan bugne gelimi ve iine ald pek ok konu, akm ve eyle birlikte bymtr. Trk Tiyatrosunun tarihine bakacak olursak, onun slamiyet ncesi dnemden beri -her ne kadar u an anladmz balamda olmasa da- var olan bir tr olduu aka grlr. Modern tiyatro, edebiyatmza XX. yzylda girmi olsa da, 1970 sonras tiyatro yazarlar oyunlarn modernist bir bak asyla yazm olsalar da bu eserlerde etnik ve mitolojik unsur kullanm gzden kaamayacak kadar fazladr. Edebiyatn pek ok dal gibi tiyatro da geleneklerden ve mitlerden oka beslenmitir. Batda yaplan aratrmalarda tiyatronun kayna genellikle Yunan ve in olarak gsterilir. Orta Asyadaki Trk kltr her nedense bu tiyatro ve drama tarihi almalarnn dnda tutulmu ya da atlanmtr. Yirmi bin yllk bir gemie sahip olan Trk amanlarn sergiledikleri dramatik eylemler, drama ve tiyatro tarihi iin gl figrler oluturmaktadr. amanlar dramann temelini oluturan rol oynama, doalama ve eylem gibi unsurlar hayatlarnn bir paras gibi grrler. Dramatik unsurlarla insan hayatnn her safhasnda karlalabilir. Bu unsurlar, eski Trk kavimlerinde insann kendisini tanmasn salayan ve asla vazgeemedii bir ihtiya olarak kullanlmaktayd. aman kltrnn yansmalar yzyllar sonra eitli ekillerde karmza kar. Onlar tarihimizin ilk oyunculardr. Trk amanlar tarihteki yerlerini; eylemleri, amalar, keskin dramatik etkinlikleriyle belirlemilerdir.1 Bat tiyatrosunun kkeni, Antik Yunan'da Kent Dionysia'snda okunan Dithyramhos Ezgileri olarak kabul edilir. Antik Yunan uygarlnda oyun yazarlnn mitoslarla insanlar arasna belli bir uzakln girdiini tarihlerde balad aktr. Epos'la yani biimsel zellikler n plnda tutularak, belli bir l ve dzene gre yazlan destanlarda mitoslar malzeme yani nesne durumuna gemitir. Artk tanrlar aras ekimeler, ilikiler, tanrlarn keyfi ve adaletsiz eylemleri aka anlatlmaya, hatta eletirilmeye balanmtr. Antik Yunan Uygarlndan XX. yzyla dein batl oyun yazarlar, bata Yunan ve Roma olmak zere Avrupa uluslarnn mitolojilerini kullanm, mitoslar yoluyla yaadklar toplumun siyasal, toplumsal ya da dnsel atmosferini yanstmlardr. Ritelden tiyatroya geite varln koruyan mitoslar, XIX. yzyln balarna dein, ounlukla tragedya malzemesi olma niteliklerini korumulardr. Romantik akmla, mitolojik malzemede, Kuzey ve Bat Avrupa mitoslaryla byk bir canlanma grlm, XX. yzylda mitos oyun yazarlarnn, insan doasna ve kimliine ynelilerinde yeniden ele alnarak, dram ve komedya trlerinde ilenmitir. Mitosun yapsndan gelen yeniden dzenlenebilir oluu yazarlara kendi alarna, an dndan gelen bir bakla ynelme olana vermi, mitoslarn eikteki, eylemi ve durumuyla kendini ortaya koyan kahramanlar oyun yazarlar iin ekiciliklerini her ada korumulardr.

* Hacettepe niversitesi, Edebiyat Fakltesi, Trk Dili Edebiyat Blm drdnc snf rencisi.
1

KARA, 2010; 1180.

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler

Anadolu ky seyirlik oyunlar, ritelden tiyatroya gei srecinin izlenebildii zengin bir alan sunmaktadr. Ancak bu malzeme bat tiyatrosunun kklerinde olduu gibi bir tiyatro gelenei oluturacak koullara sahip olamamtr.2 Geleneksel Trk Tiyatrosunun modern tiyatroyu besleyebilecek yapda olmamas sebebiyle Cumhuriyet sonras dnemde geleneksel tiyatro yava yava terk edilmeye balanm; ancak bu trn muhtevas yapsnn aksine modern tiyatronun iine iyice girmeye balamtr. Bylece Trk kltr ve mitolojisi, gnmz tiyatro yazarlar iin ge bulunan; fakat vazgeilmez bir kaynak halini almtr. Cumhuriyet dnemi Trk tiyatrosunda erken dnemde balayan tarihi oyun merakn besleyen en byk etkenlerden biri de budur. Cumhuriyet dnemi Trk tiyatrosunun Trk Mitolojisi, Trk destan ve efsaneleri ile slmiyet ncesi Trk tarihini konu alan eserleri, Trk tarihine yneliin kaplarn aar. Bu oyunlardan byk bir ksm Cumhuriyetin ilk dneminde yazlmtr. Yeni devleti kuran Trk kimliini anlatma ve tantma amac tayan bu oyunlarla uluslama sreci desteklenmek istenir.3 Bugn pek ok tiyatro yazar Trk mitolojisini, Orta Asyadan kalma ritelleri ve dier pek ok malzemeyi oyunlarnda ska kullanmaktadr. Eski Trk tarihini, Trk mitolojisini, Trk destanlarn Anadolu ve Mezopotamya efsanelerini eserlerine konu edinen sanatkrlar iin tarih malzeme, dncelerini ve zellikle siyas endielerini anlatmak bakmndan ok iyi birer kaynaktr. Bu eserlerle bir tarih uuru vermeyi ve kimlik bilinci gelitirmeyi amalarken eserlerden bazlar, dnemin siyas ideolojisine uygun olarak kaleme alnmtr. Eserlerin bir ksm, devrin heyecanna bal olarak tarih, kltr tarihi ve sosyolojik temellerden uzaktr. 4 Murathan Mungan da treyi, gelenekleri, eski ritelleri ve gelenee dair dier her eyi eserlerinde ska kullanan bir isimdir. Bunun en byk sebebi ise ilkokul ve liseyi okuduu Mardinin kltrel yapsndan oka etkilenmi olmasdr. Eserlerinde Mardini ska kulland gibi dou mitolojisini ve Mardindeki insan olgusunu eserlerine baarl bir ekilde yanstmtr. Yazd ilk oyun ve ayn zamanda ilk eser olan Mezopotamya lemesinin ilki Mahmut ile Yezida bu topraklarn onun zerinde brakt etkiyi kantlayan bir yapttr. Serinin nc ve son kitab olan Geyikler Lanetler ise modern tiyatroda mitlerin, ritellerin ve Orta Asya kltrnn nasl kullanldna rnek tekil etmesi bakmndan ok nemli bir eserdir. Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Mitolojik Motifler Geyikler Lanetlerde, yazarn kulland mitolojik motifleri inceleyebilmek iin ncelikle mitolojinin tanmna bakmak gereklidir. Abdulbasit Sezer, Murathan Mungann Mensur Eserlerinde Halk Bilimi Unsurlar isimli almasnda Mircae Eliadenin mitlerle ilgili grlerine u ekilde yer verir: Mrcae Elade, miti tanmlama denemesi yapmaya alrken ayn zamanda aklayc bilgiler de verir. Bu bilgiler gre mit hem kutsal ykleri anlatmakta hem de yaratl ile ilgili ipular vermektedir: Btn bilginlerin kabul edebilecei ve ayn zamanda uzman olmayanlara da yabanc gelmeyecek bir mit tanm bulmak g olacaktr. Zaten tm arkaik ve geleneksel toplumlardaki mitlerin btn tr ve ilevlerini ierebilecek bir tek tanm bulmak olanakl mdr ki? Mit, ok sayda ve birbirini btnler nitelikteki bak alarna gre ele alnp yorumlanabilen son derece karmak bir kltr gerekliidir. Bana gre en geni kapsaml olduu iin en az kusurlu olan tanm sudur: Mit, kutsal bir yky anlatr; en eski zamanda, balangtaki masallara zg zamanda olup bitmi bir olay anlatr. Bir baka deyile mit, doast varlklarn baarlar sayesinde ister eksiksiz olarak btn gereklik, yani kozmos olsun, isterse onun yalnzca bir paras (szgelimi bir ada, bir bitki tr, bir insan davran, bir kurum) olsun, bir gerekliin nasl yaama getiini dile getirir. Demek ki mit, her zaman bir yaratln yksdr: Bir eyin nasl yaratldn, nasl var olmaya baladn anlatr. Mit ancak gerekten olup bitmi tam anlamyla ortaya km olan eyden sz eder.5

2 3 4 5

ERGN, http://www.toplumdusmani.net/v2/mitoloji-sozlugu/22-tiyatronun-kokeni-rituel-ve-mitoslar.html, 14.03.2012. ENGL, 2009; 1955. ENGL, 2009; 1957. SEZER, 2007; 132.

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler

Mircae Eliade, bu tanmyla mitlerin kutsal yaratl ykleri olduunu dnmemizi salar. Mitler insanln karanlk zamanlarnda, doa olaylarna ve balarna gelen olaylara bir sebep bulmak ihtiyacyla ortaya atlmlardr. Onlar masallardan ayran en nemli ayrnt ise mitlerin, toplumlar tarafndan gerekliklerinden asla phe edilmeyecek bir biimde kabul grm olmalardr. Murathan Mungan, eserlerinde genel olarak mitolojik unsurlar olaylar desteklemesi asndan yardmc e olarak kullanr. Geyikler Lanetlerde, iki tane mitolojik unsur vardr. Bunlardan ilki insan bal ylandr: KUREYA- Bir falc gelmi kar dan yamacna; en uzak obalardan bile duyulmu nam, esrar.nsan bal bir ylanm, lakin konuurmu, syleirmi gidenle. Korkusu olanlara gre deilmi ne kendi, ne syledikleri. Lakin aresizliin gzn karartt nice insan bekleir dururmu kapsnda gene de. 6 nsan bal ylan tanmlamas akllara ahmeran getirmektedir. Bilindii zere ahmeran, yllarn ahdr ve Tarsusta yaamtr. ahmeran Camsab tarafndan ldrlmtr; fakat efsaneye gre ylanlar ahmerann ldrldn bilmemektedir. Bu inana gre ylanlarn bunu rendikleri takdirde Tarsusu basacaklar rivayet edilir. ahmeran bilgedir ve ifaldr. Bu bakmdan ahmerann geliinin o esnada ocuu olmayan ve kt ryalar gren Cudanaya Kureya tarafndan haber edilmesi manaldr. kinci mitolojik unsur ise, Cudana, lanetlerini okurken beinci lanette geen ejderhadr: Dnya kuralal beri ne kadar kudreti olmusa kelimelerin ne kadar tlsm, efsunu olmusa hepsinin kara gcne sahip olsun bir ejderhann kanl azndan kan u ateli dilim u ateten kelimelerim cn alsn oyulmu gzlerimin boluunda kaybolup giden her eyin ey simli n tenimde duyduum yzn bir daha gremediim ay! glgesi tenime vurulan muska yazgnn karanlk ekimi kelimelerin derin uurumu kurbanm isterim sizden! bana bir kurban verin!7

6 7

MUNGAN, 2007; 91-92. MUNGAN, 2007; 123.

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler

Bilindii zere ejderha genellikle Uzak Dou Mitolojisiyle alakal gibi dnlr; oysa ejderhann Trk mitolojisinde de nemli bir yeri vardr. Deniz Karakurtun Trk Sylence Szlnde ejderhadan u ekilde bahsedilmektedir: Ebren: Ejderha. Evren olarak da ifade edilir. Sylencesel dev srngen. Kanatldr, korkun bir grnm vardr. Bazen devasa bir ylandr. Yeraltndaki maarada yaar ve orada bulunan hazineyi korur. Sularda veya ormanda yaad da anlatlr. Bazen atein iinde barnr. Azndan ate saar. Kurakln ve lmn simgesidir. Masallarda suyun nn keser ve brakmak iin karlnda kurban ister. Su yaam demektir, dolaysyla onu kendi denetimine alarak yaama sahip olacaktr. Bir baka adan bakldnda susuz brakt yeryzne lm ve kaos getirir. teki taraftan bunlar elinde bulundurduu iin ayn zamanda bereketi refah ve g simgesidir. Altay inanlarnda Bkrek (Bukra) adl iyicil bir ejderha ile Sangal adl ktcl bir ejderin birbirleriyle yaptklar savalar anlatlr. Ebren (Ev/Eb), Evrilmek szcyle balantldr. Dndrmek, evirmek, kvranmak gibi anlamlar ierir. Evren szcnn farkl bir syleyi biimidir. Dolaysyla Evren (kainat) aslnda bir ejderhadr, tpk ejderha gibi evren de byk ve insanstdr ve insan aklyla btn niteliklerini anlamak mmkn deildir. Ever (Eski Moolcada Ebher), Moolcada boynuz demektir ve ejderhalarn boynuzlarnn olduu yaygn bir inantr. Tunguz dilinde re szc ylan veya ejderha anlam tar. Tunguzcann Ula lehesinde ise Vere szc ayn anlama gelir.8 Trk Sylence Szlnde de getii zere ejderha genellikle ktye iarettir. Gldr ve genellikle de uursuzdur. Cudanann lanet okurken Dnya kuralal beri/ne kadar kudreti olmusa kelimelerin/ne kadar tlsm, efsunu olmusa/hepsinin kara gcne sahip olsun/bir ejderhann kanl azndan kan/u ateli dilim/u ateten kelimelerim/cn alsn diyerek ejderhalara uursuzluk, g ve lm yklemesi de bunun kantdr. Ejderha Cudanaya gre onun intikamn, lanetini somutlatran bir gtr. Geyikler Lanetlerde geen son mitolojik unsur ise ayn zamanda etnik bir unsur olarak da inceleyeceimiz geyik motifidir. Geyik, Trk Mitolojisinde olduka nemli bir yere sahiptir. Kutsal hayvanlardan biridir. Trk Sylence Szlnde baz sylencelerde, geyik ekline giren Su Ana ile Gktrklerin Atas evlendii, eitli sylencelerde hep denizden kan varlk bir geyik olarak betimlendii, beyaz renk suyu ve temizlii simgeledii bilgisi verilmektedir.9 Ayn zamanda Alageyik motifi, Bozkurt ile birlikte soy kavramn oluturmas bakmndan Trkler iin nemlidir. Yine Trk Sylence Szlne gre olgunluk, mkemmellik, ykselme anlamlarna sahip olan eren szcnn Manu dilindeki fonetik karl olan ren szcnn geyik anlamna gelmesi ise tesadften te bir durumdur. 10 Erenlerin don brnme zelliine (metamorfoz) sahip olduklarna ve gvercin ya da geyik ekline girebildiklerine inanlr. Geyik Trk kltr hayatnda da nemli yer tutar. Hunlarn meneine dair efsanelerde geyie byk yer verildii, yaplan arkeolojik kazlar sonucu elde edilen malzemelerde rastlanan geyik figrlerinden anlalmtr. Orta Asya kltrnn en nemli sahneleri hayvan resimleri ve hayvan mcadelelerini anlatan tablolarla doludur. Bunlarn ou bronzdan yaplm, geyik ve ceylanlarn gzelliini gsteren sanat eserlerinden ibarettir. Bu heykeller ierisinde geyikler kutsallatrlmtr. Geyik Anadoluda olduu gibi, Orta Asyada da Trk halklarnn zihinlerini en ok harekete geiren hayvanlardan biri olmutur.11 Geyikler Lanetler oyununda da Mustafann kaybolmas, ancak gnler sren bir aramadan sonra ormanda ylece bir geyie bakarken bulunmas, bu geyiin gzlerine k olduunun anlalmasyla geyiin eitli by
8 9

KARAKURT, 2011; 80 KARAKURT, 2011; 15 KARAKURT, 2011; 84 AYTA, http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:3ulqGJND0W8J:scholar.google.com/&hl=tr&as_sdt=0,5, 15.05.2012.

10 11

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler

ve efsunlarla kadna dnmesi (Cudana) ve Mustafayla evlenmesi vardr. Cudana insana dntnde, gzleri hari her yeri insan halini alr; fakat gzleri geyik gzleri eklinde kaldndan ocuu olmaz. Ne gn ki gzlerinden vazgeer, o zaman Kasm ile Nsr dourur, anne olur. Oyunun ata saylan Cudana ile almas, Cudanann bir zamanlar geyik olmas eren mitine gnderme olarak saylabilir. Oyunun nc sahnesinde, zamann biraz daha gemie gitmesiyle soyun zerindeki uursuzluk ve lanet aa kavumu olur. Mustafann babas Hazer Bey geyiklerin yurdu olan bir ormanda bir kasr yaptrmaya ve airetini burada yerleik hayata geirmeye karar vermitir. Gebe airetin yerleik dzene gemesi, trelere ve Hazer Bey'in babasnn isteine aykrdr. Bu sebeple Hazer Bey'in babasnn hayaleti ortaya kar ve ald karar sebebiyle Hazer Bey'i lanetler. Henz Beyler Kasr ina edilmemi olduu iin Hazer Bey ile Kureya ormann ortasnda bir adrda kalmaktadr. Ancak Kureya ormann her ynnden gelen geyik ulumalarndan korkar. Buray yurt edinmekle geyiklerin yurdunu ellerinden aldklarn dnmektedir. Ayrca yurt tutma treni gerei Hazer Bey bir dii geyik vurmu, kann bir kseye doldurup saklamtr. Bylece gelenee gre, yurt edinilen topran zehri bu kanla birlikte alnm olur. Kureya geyiklerin bu yzden aileyi lanetlediini dnmektedir. Lanetin sonucu olarak da iftin ocuu olmamakta, soylar yrmemektedir. Kureya bu laneti sona erdirmek iin Hazer Bey'i oradan ayrlmaya, baka bir yere yerlemeye ikna etmeye alr. Baarl olamaynca zehirli kan iip lmeye, bylece l vcuduyla birlikte topran zehrini topraa geri vermeye karar verir. Ksedeki kan ier ancak lmez. Bunu yerine Mustafa'ya hamile kalr. Burada Hazer Beyin geyiklerin olduu ormana gelerek kendi tresine kar durarak yerleik hayata getii iin Kureyann dncesine gre lanetlenmitir. Bu lanet, kutsal hayvanlar olan geyiklerin lanetidir. Hazer Beyin dii bir geyik vurarak kann alp saklamas ve bunun topran zehrini alarak onlar lanetlenmekten koruyacana dair bir inan gelitirmesi ise kutsal geyik mitine balanabilir; fakat Kureyann zehirli addedilen bu kan iip lmeye almas, akabinde zehrin ifa olarak ona geri dnmesi geyiin kutsallndan ve ifa vericiliindendir. Mungan, geyie ykledii ifa verme ve kutsallk misyonlaryla eski Trk kltrn modern tiyatroda yaatan bir yapt ortaya koymutur. Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik Motifler Geyikler Lanetler oyununda en nemli etnik motiflerden biri tre, bir dieri ise av motifidir. Bu iki motifin yan sra bir de evlilik motifi vardr. Her ne kadar evlilik motifi treyle birlikte alnabilir ekilde ilenmi olsa da biz burada ayr ayr ele alacaz; zira Mungan, tre motifini genellikle dinle glendirerek kullanmaktadr: Kavmimim tresi olmazsa deil yedi yl yedi bin yl beklesen umurum olmazd. Lakin airetimin erleri, bykleri, ulular szm kollarlar. Ata kadn olarak hkm vermem gerektir gayr. Bo dm gelin evde tutulmaz. Senden anlay ve itaat bekliyorum. Simdi szn kssas: Allah'n emri, peygamberin kavliyle olum Nasr'a seni senden isterim. 12 O geyik olmasa bir bakasn vuracaktm. Trenin tetiindeydi parmam.13 Su bohann iine nice rman tresini, detini, inancn, uurunu topladm bunca zaman; ka ayrn otu, bitkisi, yeili var iinde. Madem yurdumuz burasdr gayr, buraya toplansn hepsi, simdi asalm bunlar adrlarmza, ocak baslarmza, kaplarmza, sandklarmza koyalm, tts kaplarmza.14 Tremizdir. Bilmez gibi konuursun. Yurt tuttuun yerin kurbann almazsan eer, o yer haram olur sana. Dirlikten dzenden yoksun kalrsn.15

12 13 14 15

MUNGAN, 2007; 23. MUNGAN, 2007;57. MUNGAN, 2007; 83. MUNGAN, 2007; 55.

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler

Grld gibi Mungan, Geyikler Lanetlerde bugn hala yaayan len kardein eini alma tresine de yer vermitir. Bo dm gelin evde tutulmaz. cmlesiyle trelerin ne kadar keskin olduunu, yerine getirilmedii takdirde uygulanacak yaptrmlar da okuyucuya ve izleyiciye hissettirmitir. Oyunda verilen bilgilerden trelerin insanlarn snrlarn nasl izdii, yazsz kurallar silsilesi olduklar halde kltr iinde ne kadar ei benzeri olmaz bir yerde bulunduklar, tre denildii zaman akan sularn nasl herkes iin durduu da anlalmaktadr. Sonu olarak Murathan Mungann eserlerinde yaygn olarak kullanlan tresel ve geleneksel yaklamlar, yaptrm yksek unsurlar olarak ortaya konur. Zaman zaman kiinin bu tip yaptrmlar karssndaki tutumu ve aresizlii, olay rgs ierisinde deerlendirilir.16 Bir dier ve en nemli etnik unsur ise av geleneidir. Geyikler Lanetler oyunu adeta av gelenei motifi zerine kurulmu gibidir. Av gelenei, Trk tresinde, zellikle de halk hikyelerinde vazgeilmez bir edir. Hemen hemen btn halk hikyelerinde bakahraman belli bir yaa gelince kendini kantlamak iin ava gider. Av, ayn zamanda Trk kltr iin vazgeilmez bir unsur olan atn nemini arz etmesi, at biniciliinde ustaln ve at stnde silah kullanmnn da bir gstergesi olmas bakmndan nemlidir. Peinde dman airetler ile birlikte babasnn upuzun ah varm, o ah bir hayalet olup buralara dek ard sra gelmi. Bir de geyikler tabii.17 Nasr kardeim kanmayalm ormann ve lanetlerin bize kurduklar bu tuzaklara, karmadan elimizden vuralm bu geyii. Avmzdr bu geyik, ksmetimizdir, geleceimizdir. Aktarak kann hem erliimizi kazanalm hem de babamz kurtaralm.18 Ve on be yalarna gelen ikizler gelenek zre olduu gibi ava kmlar.19 On beine varm her oul, ava kar geyik avna. lk tran olur ve ava kar. Av ki erliin ikinci snnetidir. Bir geyik vurup da, basn getiren her oul adnn erliini mhrler kavminin gznde.20 Bu cmlelerden de kartlabilecei zere oyun av motifiyle ve avclk gelenekleriyle, halk inanlarna ve treye bal motiflerle sslenmitir. Geyikler Lanetlerde av gelenei de treye bal birtakm kurallar erevesinde gerekleir. Ava kp avlanan erkek, kendini kantlam olur. Avdan eli bo dnmedii takdirde evresine ne kadar yetkin bir avc, ne kadar iyi bir binici ve silah kullancs olduunu gstermi olur. Elbette Geyikler Lanetlerdeki etnik unsurlar bu kadar deildir. Tre ve avclk kadar ne kmasa da evlilik de Geyikler Lanetlerde ciddi bir ekilde ele alnan motiflerdendir. Daha ok tre erevesinde ilenmi olsa da evlilikle ilgili kimi adetlere de yer verilmitir: Ey damat! Gzel damat! Ey gzel bey! Nasr Bey! Haydi, gelin odasna airetin seninledir. Srayla srtn yumruklar, akalarlar. Nasr, teker teker kucaklar onlarla.21 Dn yapldktan sonra, damat gelinin yanna gidecei vakit damadn arkadalar, yaknlar, ahbaplar damadn yolu boyunca dizilirler ve gerdee girmeden evvel srtna vurarak akalarlar. Burada da bugn hala yaatlan bu gelenek vardr.
16 17 18 19 20 21

SEZER, 2007; 269. MUNGAN, 2007; 18. MUNGAN, 2007; 131. MUNGAN, 2007; 129. MUNGAN, 2007; 43. MUNGAN, 2007; 137.

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler

Geyikler Lanetlerde evlilik motifi en ok tre zerinden verilmitir demitik; etnik unsurlardan tre zerinde dururken de bugn Anadoluda hala var olan len kardein karsyla evlenme geleneinden bahsetmitik. Oyunda, Cudanann gelini Sveyda, kocas Kasm Bey kaybolduktan sonra Cudanann zorlamasyla Kasm Beyin erkek kardei Nsr Beyle evlenmitir. len kardein esinin dier bir kardele evlendirilmesi geleneinin temelinde Mungan'n da aada ifade ettii gibi gelinin daha sonraki dnemlerde el yatana teslim edilmesini engellemek ve onu tamamen sahiplenmektir. 22 Artk dul bir kadn saylrsn. Gelinimizi el yatana teslim etmeyiz biz. Kasm'n kardei Nasrla evleneceksin.23 imdiyse oldu. Ne ac bir yazgdr, ne kt bir talihtir ki, imdi seni br oluma gelin isterim.24 Kavmimin tresi olmazsa deil yedi yl yedi bin yl beklesen umurum olmazd. Lakin airetimin erleri, bykleri, ulular szm kollarlar. Ata kadn olarak hkm vermem gerektir gayr. Bos dm gelin evde tutulmaz. Senden anlay ve itaat bekliyorum. Simdi szn kssas: Allah'n emri, peygamberin kavliyle olum Nasr'a seni senden isterim.25 Yedi yl bekledik seni. Ayalin bekledi, olun bekledi, annen bekledi, kardein bekledi, airetin bekledi, beyliin bekledi. Sonra oldu bildik seni. Ayalini kardeine verdik, beyliini kardeine verdik.26 Levirat denilen bu evlilik ekli aslen, kardelerden birinin lm durumunda, dier erkek karde evli de olsa, bekar da olsa kardeinin eine sahip kmas eklinde yaplr. Bu evlilikte asl ama, gelin gittikten sonra artk o ailenin namusu saylan kadnn baka biriyle evlenmesinin ve baka bir aileye gitmesinin nne gemek, ayrca varsa ocuklara babalar dnda en iyi babalk yapacak insann amcalar olmas sebebiyle, onlar yetim psikolojisiyle bytmeme abasdr. Elbette aile iinde bllecek mirasn yabancya gitmemesi iin de yaplr.

Sonu
Murathan Mungan, modern tiyatro ierisinde mitolojik ve etnik unsurlar en ok kullanan yazarlardan biridir. Mezopotamya lemesinin sonuncusu olan Geyikler Lanetler oyunu ise, yazarn bu unsurlar en ok kulland oyunlarndan biri, adeta ustalk almasdr. Geyikler Lanetler oyununda, geyik bata olmak zere ahmeran ve ejderha gibi mitolojik yaratklara yer verilmi, bu yaratklara Trk mitolojisinde nasl yer almlarsa bu rollere paralellikler arz eden bir misyon yklenmitir. Bu balamda ahmeran bilge ve ifa veren; ejderha habis, gl ve lm temsil eden; geyik ise kutsal ve ruhani gc yksek, ata ruhlu olarak yorumlanabilir. Mitolojik yaratklar sembolik bir ekilde kullanan Mungan, Geyikler Lanetlerde dier eserlerinin aksine dou mitolojisinin yaratklarn semitir. Etnik unsurlar ise daha ok tre kavram evresinde ekillenmektedir. Treye kar gelmenin sonucunda btn soyun lanetlenmesi ve buna bal olaylar, geyik ve avla ilgili inanlarn evresinde vuku bulur. Av ritelleri ve bu ritellere bal kurallar oyun iinde sklkla gemekte, avn nemi her frsatta vurgulanmaktadr. Geleneksel ve tresel yapnn kaynaklarn ve insanlar zerindeki etkilerini ayrntl bir ekilde anlatan Mungan, bu yapnn insan zerindeki etkilerine, bu etkilerin insann hayat ve/veya kaderi zerindeki gcne gndermelerde bulunmutur. Sonu olarak Murathan Mungan, bu oyunda yer verdii mitolojik ve etnik unsurlarla, modern ada unutulmaya yz tutmu pek ok ayrnty, toplumun kltrel belleine yeniden kazmay grev edinmiesine, halkn kafasnda bir hatrlama ve yeniden biimlendirme yolunu aacak bir oyun ortaya karmtr.
22 23 24 25 26

SEZER, 2007; 279. MUNGAN, 2007; 22. MUNGAN, 2007; 23. MUNGAN, 2007; 165.

MUNGAN, 2007; 23.

Murathan Mungann Geyikler Lanetler Oyunundaki Etnik ve Mitolojik Unsurlar zerine Baz Dikkatler

KAYNAKA

Ayta, G. (2012). Trk Kltr Edebiyatnda Geyik Motifi. 15.05.2012 tarihinde http://scholar.googleusercontent.com/scholar?q=cache:3ulqGJND0W8J:scholar.google.com/&hl=tr&a s_sdt=0,5 adresinden eriildi. Ergin, E. (2007). Tiyatronun Kkeni, Ritel ve Mitoslar. 14.03.2012 tarihinde http://www.toplumdusmani.net/v2/mitoloji-sozlugu/22-tiyatronun-kokeni-rituel-ve-mitoslar.html adresinden eriildi. Kara, . K. (2010). Dramann lk Uygulayclar: Trk amanlar. Turkish Studies, 5 (2), 1180. Karakurt, D. (2011). Trk Sylence Szl. Trkiye: E-Kitap. Mungan, M. (2007) Geyikler Lanetler. stanbul: Metis Yaynlar. Sezer, M. A. (2007). Murathan Mungan'n Mensur Eserlerinde Halk Bilimi Unsurlar. Doktora Tezi, Dicle niversitesi, Diyarbakr. engl, A. (2009). Trk Tiyatrosunda Tarih. Turkish Studies, 4 (1), 1931-1987.