TOPLAM VERML BAKIM VE MENTO SEKTRNDE UYGULAMALARI Alper TAZEGN YKSEK LSANS TEZ MAKNA MHENDSL ANABLMDALI Danman

Yrd. Do. Dr. Nilhan RKMEZ TAKIN 2009 EDRNE

iii

ZET

TOPLAM VERML BAKIM VE MENTO SEKTRNDE UYGULAMALARI (Yksek Lisans Tezi)

Alper TAZEGN Trakya niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Anabilimdal

Gnmzde, firmalarn retim, verimlilik ve zorlaan pazar artlarnda rekabet gcn arttrmas temel hedefleri arasndadr. Verimlilik, kalite, maliyet gibi kavramlarn nem kazand son yllarda birok ynetim sistemi ortaya kmtr. letmelerde rekabet avantaj elde etmek iin bu sistemlerden faydalanmaktadrlar. Bu noktada; Toplam Verimli Bakm (TPM) sistemi n plana kmaktadr. letmelerin retim performansn sistematik olarak ykseltmeyi amalayan TPM uygulamalar son dnemde gittike artan bir dzeyde tercih edilmektedir. Bu almann amac, imento sektr gibi bir proses endstrisinde uygulanan TPM merkezli uygulamalarn ve TPMin bir iletmede uygulanabilirliinin inclenmesidir. almann ilk ksmnda giri yaplm ve bakm konusu anlatlmtr. kinci ksmda Toplam Verimli Bakm kavram ile ilgili genel bilgiler verilmi, kayplar ve performans lm yntemleri anlatlmtr. nc ksmda imento iletmelerinde TPM merkezli yaplan uygulamalardan ve performans lm yntemlerinden rnekler sunulmutur.

Temmuz 2009 ,

95 Sayfa

Anahtar Kelimeler : Toplam Verimli Bakm, Toplam Ekipman Etkinlii

iv

ABSTRACT

TOTAL PRODUCTIVE MAINTENANCE AND ITS APPLICATIONS IN CEMENT SECTOR (M. Sc. Thesis)

Alper TAZEGN Trakya University Instute Of Science And Technology Department Of Mechanical Engineering

Today; it is among the main goals that the firms increase their production, productivity and their competition power in market conditions that get harder. In recent years; during which the concepts such as productivity, quality, cost gained importance; numerous administration systems have emerged. The enterprises utilize these systems to obtain advantage of the competition. In this point; Total Productive Maintenance (TPM) system comes into prominence. Recently; the TPM applications; which aim to increase the production performance of the enterprises systematically; are preferred in an increasing level. The aim of this study is to assess the applicability of TPM based applications; that are used in process industry like cement sector; and TPM in an enterprise. In the first part of the study; the preface is presented and the maintenance issue is explained. In the second part; general information about the Total Productive Maintenance is given, losses and performance measurement methods are explained. In the third part; samples of the TPM based applications in cement enterprises and samples of the performance measurement methods are given.

July 2009, 95 pages

Keywords : Total Productive Maintenance, Overall Equipment Effectiveness

TEEKKR

Bu almay yapmamda bilgi, tecrbe ve ynlendirmeleri ile ilk gnden itibaren bana rehberlik ve yardm eden hocalarm Yrd. Do. Dr. Nilhan RKMEZ TAKINa ve Yrd. Do. Dr. Vedat TAKINa, deerli katlm ile birlikte imento sektrnde de desteini esirgemeyen Prof. Dr. Hasan ERGNe ve kaytsz artsz sevgisi ve destei iin aileme teekkr ederim.

vi

NDEKLER
Sayfa ZET ABSTRACT . TEEKKR . NDEKLER SMGELER VE KISALTMALAR . EKLLER LSTES TABLOLAR LSTES .. 1. BAKIM. 1.1. Bakmn Tanm.. 1.2. Bakmn Tarihesi... 1.3. Bakm Metotlar. 1.3.1. Dzeltici (Arzi) Bakm..... 1.3.2. Periyodik Koruyucu Bakm... 1.3.3. Kestirimci Bakm.. 2. TOPLAM VERML BAKIM. 2.1. TPM Tanm 2.2. TPM Hedefleri 2.3. Toplam Verimli Bakmn Tarihsel Geliimi... 2.4. Toplam Verimli Bakmn Oluumu 2.5. Literatr Taramas... 2.6. Toplam Verimli Bakmn 12 Uygulama Adm.. 2.7. Toplam Verimli Bakmn Yap Talar... 2.7.1. 5S Temizlik ve Dzen Sistemi 2.7.1.1. 5S Temizlik ve Dzen Sisteminin Admlar... 2.7.1.1.1. 1S: Snflandrma...... 2.7.1.1.2. 2S: Sralama....... 2.7.1.1.3. 3S: Silme Sprme Temizlik.. 2.7.1.1.4. 4S: Standartlatrma... 2.7.1.1.5. 5S: Sahiplenme.. 2.7.1.2. PUK Dngs 2.7.2. Otonom Bakm.. 2.7.2.1. Otonom Bakmn Etkileri.. 2.7.3. Kaizen.... 2.7.3.1. Kaizen ve Yenilik.. 2.7.3.2. Kobetsu Kaizen.. 2.7.3.2.1. Kobetsu - Kaizen Admlar... 2.7.4. Planl Bakm... 2.7.4.1. Bakm Kavram. 2.7.4.2. Tamir ve Bakm Faaliyetlerinin retime Etkisi 2.7.4.3. retim ve Bakm Blmlerinin Rolleri. 2.7.4.4. Bakm Blmnn Sorumluluu... 2.7.4.5. Ynetim Blmnn Sorumluluu 2.7.4.6. Planl Bakm Yapsnn Kurulmas 2.7.4.6.1. Planl Bakm Yapsn Kurmada 7 Adm.. iii iv v vi Viii ix x 1 1 1 2 4 4 5 7 7 8 8 11 14 18 20 21 23 23 23 24 25 26 27 29 30 32 33 33 34 34 34 36 38 39 40 41 42

vii

2.7.5. Kalite Bakm.. 2.7.5.1. Kalite Bakmn Amac... 2.7.5.2. Kalite Bakm Yaklam............................................. 2.7.6. Eitim .... 2.7.7. Ofis TPM.... 2.7.7.1. Ofis 5S... 2.7.7.2. Sre yiletirme Faaliyetleri. 2.7.8. evre ve Gvenlii..... 2.8. 16 Byk Kayp ve Toplam Ekipman Etkinlii (OEE) 2.8.1. Ekipman Kayplar...... 2.8.1.1. Arza Kayplar... 2.8.1.2. Set up Kayplar.. 2.8.1.3. Sarf Malzemesi Deiim Kayplar 2.8.1.4. Balama (ve Biti) Kayplar.. 2.8.1.5. Kk Durular (Chokote) Kayplar 2.8.1.6. Hz Kayplar.. 2.8.1.7. Kusurlu rn Kayplar. 2.8.1.8. Kapatma Kayplar. 2.8.2. gc Kayplar..... 2.8.2.1. Ynetim Kayplar. 2.8.2.2. Hareket Kayplar.. 2.8.2.3. Hat Organizasyonu Kayplar 2.8.2.4. Otomasyon Eksiklii Nedeniyle Maniplasyon Kayplar 2.8.2.5. zleme ve Ayar Kayplar.. 2.8.3.Yararlanlmayan Ekipman, Kalp, Aparat, Enerji ve Malzeme Kayplar. 2.8.3.1. Yararlanlmayan Ekipman Kalp Aparat.. 2.8.3.2. Enerji Kayplar.. 2.8.3.3. Malzeme Kayplar. 2.8.4. Toplam Ekipman Etkinlii (OEE) . 2.8.4.1. Toplam Ekipman Etkinlii (OEE) Hesaplamalar 3.MENTO LETMESNDE TPM UYGULMASI. 3.1. letme Tantm ak emasnn Aklan ve Tarihesi.. 3.2. Koruyucu Bakm Uygulamalar..... 3.3. Kestirimci Bakm Uygulamalar 3.4. Performans Deerlendirmesi.. 3.4.1. Arzay zme Sresi (MTTR) ve Arzalar Aras Geen Sre (MTBF) . 3.4.2. Toplam Ekipman Etkinlii (Overall Equipment Effectivenes) . 4. SONU.. 5. KAYNAKLAR.. 6. ZGEM...

43 44 45 46 48 48 48 50 52 53 53 54 54 54 54 55 55 55 56 56 56 56 56 57 57 57 57 57 58 59 61 61 63 67 71 80 82 89 91 95

viii

KISALTMALAR

Ksaltmalar CM JIMP KB LCC LCP MP MTBF MTTR OEE PM RCM TB TEE TKY TPM

Aklama Corrective Maintenance - Dzeltici Bakm Japan Institute of Plant Maintenance Japon Fabrika Bakm Enstits Koruyucu Bakm Life Cycle Cost - Hayat Dngs Maliyeti Life Cycle Profit - Hayat Dngs Kar Maintenance Preventive - Bakm Korumas Mean Time Between Failures - Arzalar Aras Geen Ortalama Sre Main Time To Repair - Tamirde Geen Ortalama Sre Overall Equipment Effectiveness - Toplam Ekipman Etkinlii Productive Maintenance - nleyici Bakm Reliability Centered Maintenance - Gvenirlik Merkezli Bakm Tamir Bakm Toplam Ekipman Etkinlii Toplam Kalite Ynetimi Total Productive Maintenance - Total Verimli Bakm

ix

EKLLER LSTES
SAYFA

ekil 2.1
ekil 2.2 ekil 2.3 ekil 2.4 ekil 2.5 ekil 2.6 ekil 2.7 ekil 2.8 ekil 2.9 ekil 2.10 ekil 2.11 ekil 3.1 ekil 3.2 ekil 3.3 ekil 3.4 ekil 3.5 ekil 3.6 ekil 3.7 ekil 3.8 ekil 3.9 ekil 3.10 ekil 3.11 ekil 3.12 ekil 3.13 ekil 3.14 ekil 3.15 ekil 3.16 ekil 3.17 ekil 3.18 ekil 3.19 ekil 3.20 ekil 3.21 ekil 3.22 ekil 3.23

TPMin buzda benzetisi ..

TPM stunlar . PUK dngs Otonom bakm kavram .. Tamir ve KB bakm maliyetlerinin KB younluuna gre deiimi . Bakm aktivitelerinin snflandrlmas retim ve bakm blmlerinin rolleri . Bakm rolnn evrimi . Planl bakmn amac .. Eitimin temel faaliyetleri .. OEE . Ekipman grntleme ekran .. Ekipman teknik doneleri ekran .. emri rnei .. Motor n dikey ynde titreim lm .. Titreim lm yaplrken meydana gelen spektrumlar Titreim lm sonular Titreim lm sonular . Termal kamera ile yaplan bir motor scaklk lm Duru bilgileri ekran .. Arza eitleri ekran Mekanik arza listesi ekran Duru nedenleri raporu Stand by durularnn dalm . Duru nedenleri Proses kaynakl arzalar .. Mekanik arzalar . Elektronik arzalar .. MTTR ve MTBF tablosu OEE detayl yaps .. Frnlarda kayp tanmlar Dner frn OEE ve Kayplar .. OEE ve kayplar Dner frn kayplar

13 20 28 29 36 38 39 39 42 47 60 64 65 66 68 68 69 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 81 83 84 86 86 87

TABLOLAR LSTES
SAYFA

Tablo 1.1
Tablo 2.1 Tablo 2.2 Tablo 2.3 Tablo 2.4 Tablo 3.1 Tablo 3.2 Tablo 3.3 Tablo 3.4

Bakm politikas yaklamlar

Japonyada TPMin geliimi .. TPM uygulamasnn 12 adm . 5S Temizlik ve dzen sistemi . yi bir otonomcu zellikleri Yllara gre arza sreleri ve hedef Arza sre ve sklklarnn gemi yllar ile karlatrmas OEE tablosu Duru sre ve maliyetleri

3 10 19 21 31 63 79 85 88

1. BAKIM

1.1. Bakmn Tanm

Bakm; retim srelerinin planlanan dzeyde devamn salamak iin beklenmeyen arzalar ve muhtemel durular, mmkn olduu kadar, nlemek veya kontrol altna alabilmek amacyla tesis, makine veya tehizatn kabul edilebilir bir standart dahilinde idamesini salamak iin yaplan ilem ve faaliyetleri kapsar. Bu tanmdan anlalaca gibi bakm; iletmenin mr boyunca yaplan temizlik, muayene izleme, ayarlar, para deiimi, onarm, yenileme, korozyondan korunma, v.b. ilemleri kapsamaktadr. [Kocaalan, 2007]

1.2. Bakmn Tarihesi

Bakmn tarihesi, 1950li yllarda Arza Bakm kavram ile balayp, sonraki yllarda koruyucu bakm, verimli bakm yaklamlar ile devam etmitir. Koruyucu bakmn ortaya kmasndan nce irketler, ekipmann arzalanmasndan sonra arzann giderilmesi iin arzi bakm yntemini uygulamlardr. Daha sonra Japon firmalar, Amerikallarn uygulad koruyucu bakm kavramn benimseyerek ekipman arzalarn nemli saylabilecek lde drmlerdir. leriki yllarda koruyucu bakm yaklam da modern dnya sanayisinde ortaya kan yeni talepleri karlayabilmek zere deiim gstermitir. Bu deiimlerden biri, koruyucu bakmn bir paras olarak yaplan ve ekipman ilk durumuna getirici rol oynayan onarm tipinin de tesinde bir yere sahip olan dzeltici bakm ( CM: Corrective Maintenance ) kavram ile birlikte meydana gelmitir. Dzeltici bakm, ayn arzann ilerde tekrar meydana gelme ihtimalini dren, onarmlar zendirici rol oynayan bir yntemdir. Dier bir deiim de; bakm

daha kolay, daha iyi bir ekipman imal edebilme amacna ynelik bir aba iinde tasarm aamasn da bnyesine dahil etmi olan bakm korumas (MP:Maintenance Preventive) kavram ile birlikte meydana gelmitir. Son olarak; PM(Productive Maintenance), CM, ve MP yaklamlar bir araya getirilerek PM ad ile bilinen, fakat bu defa verimli bakm anlamna gelen yeni bir yaklam tipine dntrlmtr. 1960l ylarda A.B.D. de kompleks makine ve cihazlarn gvenirlii ile ilgili yaplan almalarn sonucu olarak, havaclk endstrisinde Gvenirlik Merkezli Bakm (RCM: Reliability Centered Maintenance) stratejisinin temelleri atld. Balangta sadece havaclk endstrisinde kullanlan RCM, zamanla gvenliin n planda olduu nkleer santraller, petrokimya tesisleri, boru hatlar gibi endstriyel alanlarda da kullanlmaya balamtr. Gnmzde RCMnin kullanm alan hzla genilemektedir. RCM, makine durumuna bal bakm (Kestirimci Bakm), alma zamanna bal periyodik bakm ve arza sonrasnda yaplan bakm stratejilerinin optimum birleimini aratrr ve uygular. 1970li yllarda Japonyada RCM den farkl, balangta arlkl olarak otomotiv endstrisinde kullanlan yeni bir bakm stratejisi olumaya balamtr. 1971 ylnda J.I.P.M. (Japan Institute of Plant Maintenance) kalite ve verimliliin st snrlarn zorlayan bu metoda Toplam Verimli Bakm (TPM: Total Productive Maintenance) adn vermitir. [Zafer vd., 2003]

1.3. Bakm Metotlar

Gnmzn modern endstri yaps yksek verimli makine ve makinelerden oluan tesisleri gerektirmektedir. Beklenmedik arzalarn olumas, retim plann aksatmakta ve byk finansal kayplara yol aarak maliyet artmasna neden olmaktadr. Bir tesisin dzenli ve srekli alabilmesi, karll, bakm ekibinin alma sistemine, randman ve tecrbelerine baldr. Makinelerin planl, sistematik bir ekilde bakm ve kontrol, retim maliyetlerini azaltmakta byk rol oynamaktadr. Yakn gemite kullanlan allm bakm yntemleri, arza olduu zaman yaplan bakm, periyodik koruyucu bakm, kestirimci bakm olarak toplam ekilde olmaktadr.

Tablo 1.1. Bakm politikas yaklamlar [Gven, 2006]

DZELTC BAKIM

BAKIM YNETM
1- DZELTC (ARIZ) BAKIM

ELDE EDLEN SONU-DURUM

Ksa dnemde RETCY tatmin eder Byk arza durular olabilir * DK KULLANILABLRLK * YKSEK BAKIM GDERLER

BAKIM Blm RETMin emrindedir: Gelen Talebi Karlar

2- PERYODK BAKIM LETMEnin daha DZENL almasna imkan salar. Arza Durular daha az olur ve Toplam Bakm durular azalr. * DAHA Y KULANILABLRLK * DAHA AZ BAKIM GDERLER BAKIM RETM Blmleri Yetkileri Dengelenmelidir. 3- Durum Kontrolne Dayal GERENDE BAKIM LETMEnin EKONOMK olarak altrlmasna imkan verir. *OPTMUM KULLANILABLRLK * DK BAKIM GDERLER 4- BAKIM EKONOMS BAKIM HTYACININ AZALMASI veya NLENMES Arza kaynaklarnn Islah Dizayn Gelitirilmesi Malzeme Kalitesinin Gelitirilmesi Personel Eitimi: - Tasarm + retim + Bakm * YKSEK KULLANILABRLK (Daha fazla retim) * DK RETM MALYET * GVENL ALIMA * YKSEK VERMLLK

BAKIMIN NLENMES

KORUYUCU BAKIM

1.3.1. Dzeltici (Arzi) Bakm

Dnya genelinde halen en yaygn olarak kullanlan bakm onarm metodu olarak grnse de, gelien artlara uyum salamann gerekliliini fark eden ve bakm ynetim sistemlerini kurmaya balayan iletmelerin hzla terk ettii bu metodun temel avantajlar, daha az bakm personeli gerektirmesi ve grnen maliyetinin dk olmasdr. Bunun yannda bakm onarm personelinin verimsiz kullanlmas, tezghn bozulmas sonucunda baka bir arzann ortaya kma olasl, para deiimi ve/veya tamiri maliyeti, ounlukla fazla mesai yaplmas gerei ile ortaya kan fazladan iilik creti ve beklenmedik zamanlarda meydana gelen arzalar sebebi ile oluan plansz durular sonucu artan maliyetler gibi dezavantajlar vardr. Yinede kritik olmayan, ucuz ve/veya bozulmas halinde tamir edilene kadar retimi ok fazla etkilemeyecek ekipmanlar iin en uygun bakm metodu olarak kullanlabilir. [Denli ve Zeren, 2007]

1.3.2. Periyodik Koruyucu Bakm

Bu bakm yntemi genelde bugn endstride en ok kullanlan bakm yntemidir. Bu bakm ynteminde, bakm ekibinin deneyimi ve makinelerin gemiteki performans ve alma artlar gz nnde bulundurularak, makinenin hangi zaman aralklarnda durdurularak bakma alnaca belirlenmitir. Ayn ekilde, denetime dayal olarak bakma alnan makinede hangi paralarn deitirilecei belirlenir ve bu paralar stokta hazr bulundurulur. Arza meydana gelme art aranmakszn muayene, yalama, ayarlama, revizyon ile makinelerin kullanlabilirlik sresi artrlmaya allr. Ama, arzalarn ve hatal retimin nlenmesidir. Herhangi bir ekipmann bakm zamanlarn ve skln belirlerken, mevcut teknik klavuzlarnda verilen sreler ve uygulamalar sonucu elde edilen tecrbelerden

faydalanlr. Koruyucu bakmn baarl olabilmesi iin ncelikle ngrlen koruyucu bakm dzeyinin mevcut ( veya ngrlen ) igc ve donanm kapasitesine uygun olmas gerekir. Koruyucu bakm faaliyetlerine ilikin ncelik derecelerinin de gereki olmalar nemlidir. Zira programda bir aksama olmas halinde, hangi faaliyetin geciktirileceine bu nceliklere gre karar verilir. [Gven, 2006]

1.3.3. Kestirimci Bakm

Kestirimci Bakm Ekipmanlarn fiziksel parametrelerinin (vibrasyon, scaklk, makine motorlarnn ektii amperlerdeki artlar vb.) trendlerinin llmesi, bilinen mhendislik limitleriyle karlatrlmas, sonularn analizi, yorumlanmas ve arzalara yol aabilecek sorunlarn ekonomik biimde etkisiz klnmas ve dzeltilmesi eklindeki abalar btn olarak tanmlanr. Bilindii gibi arza giderici bakm, yada yaln ifadeyle onarm anlay arza olutuktan, olumsuz sonu doup zarar yaandktan sonra mdahale etmeyi ngrmektedir ve ge kalnm olduu iin de gnmzde kabul grmemektedir. Periyodik bakm ise belirli zaman aralklaryla ekipman muayene etmek ve elde edilen bulgulara gre bakm ileri gerekletirmek olduundan olduka byk kaynak gerektirmekte ve her zaman doru mdahale zamannda gerekletirilememektedir. Kestirimci Bakm mant ise her arzann en az bir habercisi olduu varsaymna dayanmaktadr. Dolaysyla tm ekipman muayene etmek yerine, haberci olarak ifade ettiimiz belirtileri izlemek arza odakl bir alma sistemini getireceinden hem daha az kaynak gerektirmekte, hem de bakm almalarnn etkinlik ls olan istenmeyen arzalarn sfr olmas eklindeki amac eriilebilir klmaktadr. Kestirimci bakm, titreim, scaklk, basn, gerilim veya diren gibi fiziksel parametrelerin llebildii tm ekipmanlarn sorunlarnn nlenmesinde kullanlabilir. Ekipmanlarn bu deerlerinin llmesi tek bana yeterli olmaz. lmlerin yorumlanabilmesi iin mihenk talarnn, yani kriterlerin bulunmas gerekir. Kriterler Kestirimci Bakm terminolojisi iinde mhendislik limiti olarak alnrlar. Tm fiziksel parametrelere

ilikin genel mhendislik limitleri bulunmasna karn her ekipmann zgn koullar nedeniyle bunlarn firma iinde kullanlacak ekilde ayarlanmas gerekir. Ayn zamanda erken uyar anlamna da gelen bu limit deerler arza oluuncaya kadar sorun zerinde dnme ve en uygun nlemin alnmas iin ne kadar zaman bulunduunu belirleyici etmen olmaktadr. [Gven, 2006] Gnmz iletmeleri retim sisteminin aksamadan almasn srdrmek iin, bakm belirli bir plan erevesinde yrtmek ve beklenmedik arzalar minimum dzeyde tutmak, ksaca iletmenin gvenirlik derecesini arttrmak zorundadr. irketler, dnya apnda baar, mteri memnuniyeti, maliyette rekabet edebilme gc, Pazar paynn arttrlmas gibi i hedeflerini gz nne almak durumundadrlar. letmelerde uygulanan bakm trlerinin geliimi dzeltici bakm, nleyici bakm, iyiletirme-gelitirme amal bakm prensipleriyle gereklemitir. yiletirmegelitirme amal bakm makinenin tm ekipmann orijinali zerinde tasarm ile ilgili deiikliklere kadar giden bakm faaliyetleridir. Bugn, iletmelerde uygulanan modern ynetim teknikleri mteri isteklerini baz almaktadr. Mterilerin rn zerindeki beklentisi srekli artmakta olduundan bu durum iletmelerin retim sistemlerinin giderek karmak bir hal almasn salamaktadr. retim sistemlerinin giderek karmaklamas, belirli bir verimlilik standardnn korunmasn zorlatran etmenler arasndadr. Toplam verimli bakm hzla uluslararas kabul gren bir sistem haline gelmektedir. Amerika ve Avrupa lkelerinde geni bir ekilde uygulanmaktadr. ABDde Ford, Harris, P&G, Kodak, Texas Inst., ngilterede Unilever, Nec, Fransada MBK, Renault, Ford, Almanyada Volswagen, spanyada Fagor, Belikada Volvo, talyada Fiat, Pirelli, Elcat firmalar kullanmaktadr. TPM lkemizde de 1990l yllarn balarnda kabul grm bata Pirelli, Brisa, Kordsa, Tofa, Neta, Profilo, Eti Gda Sanayi, Arelik ve Beko olmak zere birok firmada uygulanmaya balanmtr. Japonyann nde gelen kuruluu olan JIMPn tantm ve destei ile TPMyi uygulayan irketlerin says giderek artmaktadr. [Zafer vd., 2003]

2. TOPLAM VERML BAKIM

2.1. TPM Tanm Toplam verimli bakm en genel anlamda tm alanlarn katlmnn ngrld, kk grup faaliyetleri aracl ile gerekleen verimli bakm olarak tanmlanabilir. Toplam verimli bakm, retim faaliyetleri iinde alanlarn tamamnn katlmn gerektiren, operatrlere zerinde altklar makine veya ekipmann otonom bakm sorumluluunu da getiren, arzalar nleyen ve ekipman etkinliini en st dzeye karmay hedefleyen bir yaklamdr. 1971 ylnda, Japonyada, Japon Fabrika Bakm Enstits (JIMP) tarafndan gelitirilen, Toplam Verimli Bakm, Toplam Kalite Ynetimi kavramndan sfr retim hatas dncesini alp bunu, hedefin sfr arza ve minimum retim kayplarna sahip olmak olduu anlayyla ekipmanlara uygulayan bir kavramdr.

Toplam Verimli Bakmdaki toplam kelimesi ise u anlam ifade eder: Toplam Etkinlik: TPMin ekonomik etkinlii ve karll saladn ifade eder. Toplam Bakm Sistemi: TPMin nleyici bakm, bakm gelitirilebilirliini ve koruyucu bakm ierdiini ifade eder. Toplam Katlm: zellikle operatrlerin otonom bakm faaliyetleri ile nem kazanan kk grup aktiviteleriyle tm alanlarn katlm hedeflenmitir. Operatrlere sorumluluk vererek takm almasn gerekletirmek esastr.

2.2. TPM Hedefleri

TPM sisteminin hedeflerini ise u ekilde sralayabiliriz. Ekipman verimliliinin arttrlmas rn kalitesinin arttrlmas Hatalarn azaltlmas (Sfr hata) Kayplarn azaltlmas (sfr kayp) Iskartann azaltlmas (sfr skarta) Stoklarn azaltlmas (Sfr stok) kazalarnn azaltlmas Bakm kalitesinin arttrlmas Grup almalarnn arttrlmas yiletirme fikirlerinin arttrlmas Kltr deiiminin salanmas Teknik eitimin arttrlmas [Yenen ve Grener, 2007]

2.3. Toplam Verimli Bakmn Tarihsel Geliimi

II. Dnya savandan sonra, Japon endstri firmalar ynetim, imalat teknikleri ve becerilerini ABDden ithal etmiler ve bir takm deiikliklerden sonra kendi sistemlerinde uygulamlardr. Sonraki yllarda Japon rnleri stn kalitesiyle, tm dnyada yaylmaya balam ve tm gzler Japon ynetim teknikleri zerinde odaklamtr. Ekipman bakm alannda da ayn durum grlmektedir. Japonlar yaklak elli yl nce Amerikan tarz verimli bakm kendi lkelerine ithal etmi ve Japon endstriyel ortamna uyacak ekilde irdeleyerek zenginletirmilerdir.

1950li yllarda balayan Arza Bakm faaliyetlerinde tesis ve makinelerde oluan arzalarda bakm elemanlar arlyordu. Takip eden yllarda ortaya konulan Koruyucu Bakm, Verimli Bakm, 1970li yllarda Japonyada Toplam Verimli Bakm kapsamnda deerlendirilmeye baland. 1971 ylnda J.I.P.E. (Japanese Institute of Plant Engineers) bu kalite ve verimliliin st snrlarn zorlayan metodolojiye TOPLAM VERML BAKIM adn koydu.

Balangta, TPM olduka kk sayda iletmeye uygulanm fakat kayda deer bir baar gsterememitir. Bu dnemde Japon imalatlar, petrol krizinin neden olduu ar ekonomik sorunlarla kar karya kalmlardr. Bundan dolay, imalatlar pazarda ayakta kalabilmek iin, etkili nlemlerin, ciddi araylarn iine girmilerdir.

1970li yllarn sonunda CHUO SPRING iletmesinde, adm adm kk grup almalar balamt. 1981de TOKAI RUBBER iletmelerinde operatrlerin dzenli bakm sistemini uygulamas iin, prototip 7 Adm Program gelitirilmi ve nemli yararlar elde edilmitir. Bunu izleyen yllarda TPM sistemini uygulayan iletmeler yldan yla artmaya balamtr. nk bu sistemin gerekten mevcut iletmelerin alma koullarnn iyiletirilmesi ve gelitirilmesinin salanmasnda, alanlarn bilgi ve becerilerinin arttrlmasnda nemli rol oynad anlalmtr. TPM kavramlar, iletmelerde yaratt bilgi birikimi ile de devaml olarak gelimektedir. Tablo 2.1de TPMnin Japonyadaki geliimi grlmektedir.

10

Tablo 2.1: Japonyada TPMin geliimi [Gven, 2006]

1950

1960

1970 Toplam Verimli Bakm Btn alanlarn katlm ile verimlilik ve insana sayg temeli zerine oturmu detayl bakm sistemi.

Bakm Sistemi

nleyici Bakm Bakm fonksiyonlar kurulmaya baland.

Verimli Bakm Gvenilirlik, tezgah tasarmnda ekonomi ve verimliliin nemi anlalmaya baland.

Teoriler

1952 Koruyucu Bakm 1953 Verimli Bakm Dzeltici Bakm

1951 PM yaklamn takip eden ilk Japon firmas (La Toa Nenrya Kopgyo) 1953 20 firma PM ile ilgilenip aratrma yapmaya balad. Ana Olaylar 1958 George Smith Verimli Bakm (PM) konusu iin Japonyaya gitti.

1960 nleyici Bakm 1962 Gvenilirlik Mhendislii 1962 Bakm Kolaylatrc Mhendislik 1960 Bakm konulu ilk konferans. 1962 Japanese Productivity Association bakm konusunda aratrma yapmas iin grevlendirildi. 1963 Japonya Londradaki Uluslar aras tesis bakm konferansna katld. 1964 Japonya ilk Verimli Bakm (PM) dln ald. 1965 Japonya New Yorkdaki tesis bakm konferansna katld. 1969 Japanese Institute of Plant Engineers kuruldu.

Davran Bilimleri Yaratclk Performans Analizi Sistem Mhendislii Ekoloji Lojistik 1970 Uluslar aras tesis bakm konferans Japonyada dzenlendi. 1970 Japonya Los Angelesdaki Uluslar aras tesis bakm konferansna katld. 1973 Dzeltici Bakm konusunda bir sempozyum dzenlendi. 1973 Japonya ngilterede dzenlenen Teknoloji konferansna katld. 1974 Avrupa Bakm Konferansna katlm. 1976 Avrupa Bakm Konferansna katlm. 1978 Avrupa Bakm Konferansna katlm. 1980 Avrupa Bakm Konferansna katlm.

11

2.4. Toplam Verimli Bakmn Oluumu

Japon retim iletmeleri dier almalara gre ok nceden nleyici Bakm (PM: Preventive Maintenance) almalarna balamlardr. nk, retim kts, miktar, kalitesi, gvenirlii ve evresi hemen hemen tamamen ara ve gerelerin durumuna baldr. Japonlar tarafndan gelitirilen nleyici ve verimli bakm almalar, rn kalitesi ve verimliliin gelitirilmesinde ok nemli bir rol oynamtr. retim iletmeleri nleyici ve verimli bakm zerinde younlarken, montaj iletmeleri ii younluunu azaltmak iin daha ok yeni ekipmanlara yatrm yapmay yelemilerdir. Bu endstrilerde kullanlan ekipmanlar da otomasyon srekli artt ve Japonya gnmz endstri robotlar kullanmnda dnya lideri oldu. Teknoloji ve otomasyonun art, tam zamannda retim ile birleince etkin ekipman kullanm verimlilik artnda en nemli unsur oldu ve montaj sanayisinde bakm ynetimine olan ilgi artt. Bu da tamamen bir Japon yaklam olan Toplam Verimli Bakmn (TPM) domasna sebep oldu. TPM kavramn ilk defa dile getiren ve Japonyada bunu tantan kii Seiichi Nakajimadr. Nakajima 1950 ylnda Amerikan nleyici Bakm uygulamalar konusunda almaya balyor ve 1962de ilk defa Amerikay ziyaret ediyor. Bundan sonra her yl Amerikal ve Avrupal imalatlar ziyaret ederek, onlarn retim faaliyetlerini gzlemliyor ve nleyici Bakm sistemleri hakknda bilgi topluyor. TPM fikrini ilk defa dile getiren Nakajima TPM; iletmenin yapmas gereken retimi niin yapamadnn incelenmesi ve buna neden olan hatalarn ortadan kaldrlmasdr der. TPMye gre bakm; hatal cihaz git ve tamir et anlay deil, retim sistemleri mkemmelliini, Toplam Ekipman Verimlilii (OEE: Overal Equipment Effectiveness) adyla lp, ona deer katan sreler, alanlar, makine ve cihazlar yoluyla gelitirmek ve iyiletirmektir. TPM, iletme ynetiminde yeni bir anlay olup Verimli Bakm ile Toplam Kalite Kontrol yaklamlarn, alanlarn katlmn ve st ynetimin tam desteini gerektirir. Topyekn katlm ile yaplan verimli bakm olarak

12

da adlandrlr. TPMyi dierlerinden ayran en nemli zellik, operatrler tarafndan yaplan otonom bakmdr. TPM bunu, doru bilgi toplama, analiz ve problem zmnde retim (sre)-bakm (mhendisler) edeer ortaklyla salar. Deneylerle elde edilen iyi sonular standartlatrlp haberletirilir. Bylece baarlardan, hem herkesin haberi olur, hem de onlar herkes kullanabilir. alma aralar, grsel ynetim, problem zme teknikleri ve srekli iyiletirme anlaydr. TPM, Toplam Kalite Ynetimi (TKY)nin bir uygulamasdr. Toplam kalite, yntemler zerinde srekli iyiletirmeyi, retim deerleri zerinde TPMi ve malzeme zerinde annda retim tekniklerini (tam zamannda retim) uygular. Tabii ki, btn bu ilerde esas rol doal olarak kiiye dmektedir. TPMin amac i ve d mterilerin memnuniyetini (tm alanlarn katlmyla) salamaktr. TPMnin buzda benzetisinde, kolay llebilen ve kra etkisi az olan bileenler (iilik, bakm harcamalar vb.) buzdann suyun dnda kalan grnen ksmdr. Ne yazk ki, genel olarak bakm maliyetlerini azaltma denince ounlukla bu en kolay ulalabilen blge akla gelir ve hemen ksntlara gidilir. Halbuki bu blge maliyet zerine etkisi en az olan bileenleri barndrr. Buna karn buzdann ykc etkisi ok fazla olan 7/8i grnmezdedir. ekil 2.1

13

LMKOLAY

LK

KARLILIKZERNE ETKS AZ

Malzeme / Yedek Para / D Servisler / Bakm Harcamalar Hazrlk ve Ayar Kayplar BotaKalmave Kk Durmalar Dk Hzda alma Devre D Kalma

Bozuk kt Balang Kayplar

YeteneklerinVerimsizKullanm Ge Gnderme Esnek Olmama

Kt Grnt

ekil 2.1: TPMin buzda benzetisi [Gven, 2006] 1971 ylnda Nippon Danse irketi Japonyada TPMi ilk uygulayan ve tantan firma olmutur ve bu TPMin balangc kabul edilir. [Gven, 2006]

TPM uygulanmas ile dl kazanm 200 irketin kaydettii ve JIPM tarafndan yaynlanan sonular yledir; retim verimliliinde art Arzalarda azalma Iskartalarda azalma kazalarnda azalma 1.5 kat, 1/100-1/150, %90, %100,

14

Bakm maliyetlerinde azalma ikayetlerde azalma Stok seviyelerinde d evre kirliliinin azaltlmas
alanlarn nerilerindeki art

%30, %75 - %100, %50, %100, 10 kat. [Gven, 2006]

TPMin temeli, operatrn makinesini sahiplenmesi, makinesinin farkna varmas, makine, enerji, hammadde ve kendisi ile rn, yani girdiler ile ktlar arasnda ilikiyi kurmas, makine ve enerji bilgilerini n plana kararak bunlar i hayatna yanstmas eklindedir. TPMin temel amac retimde alana verilen deeri n plana kararak kalite ve verimlilii maksimum deere ulatrmaktr. TPM, retim aralarnn sfr hata ve sfr kayp ile retir hale getirebilinmesiyle, kalite ve verimliliin st snrlarnn srekli zorland bir sistem olarak rnlerin, firmalar aras artan rekabetin iinde, rekabet glerini devaml gelitirebilmek amacyla uygulanacak bir sistemdir. [Ate, 2006]

2.5. Literatr Taramas

Toplam Verimli Bakm konusunda yaplan almalara bakldnda zellikle son on ylda konu hakknda yaplan alma saysnn artm olduu grlmektedir. malat sektr bata olmak zere, farkl alanlarda da deiik lekte uygulamalar olan TPM anlay ile ilikili, zellikle uygulamalarn firmalara adaptasyonu ve getirileri konusunda almalar mevcuttur. Miyake vd., imalat sistemlerinin geliiminde tamamlayc uygulamalar olan tam zamannda retim, toplam kalite kontrol ve toplam verimli bakm anlaylarn ve ilikilerini incelemilerdir. TPM dln alan firmalardan, otuz yedi adet kuruluta hangi tr uygulamalarn yapldn aratrmlardr. [Miyake vd., 1995]

15

McAdam ve Duffner, toplam kalite programlarnn uyguland irketlerde, TPM uygulamalarnn nasl daha etkili gerekletirilebileceine ilikin incelemeler yapmlardr. malat sektrndeki iki firmada anket ve uygulamalar yaparak toplam kalite ynetimi almalarnn ve toplam verimli bakm sisteminin birlikte yrtlmesinin etkilerini aklamaya almlardr. Blanchard, imalat sektrnde toplam verimli bakm uygulamalar iin bir yntem gelitirerek, genel tehizat verimliliinde art ve maliyetlerde dme salamtr. [McAdam ve Duffner, 1996, Blanchard, 1997] TPM sisteminin baarl ekilde uygulanmasna ilikin faktrlerin belirlenmesi amac ile yaplan bir almada Bamber vd., aratrmaclar ngilteredeki KOBlerdeki uygulamalar esas alarak, TPM gelitirme ve uygulama programlar oluturmulardr. McKone vd., farkl lkelerdeki doksan yedi tesisteki TPM uygulamalarn baz alarak, TPM sisteminin kullanm ve JIT, TQM ve alan katlm (EI) kavramlar ile ilikilerini belirleyen bir ara yz gelitirmilerdir. [Bamber vd., 1999] Miyake ve Enkawa, yaptklar almada, toplam kalite kontrol ve toplam verimli bakm anlaylar arasndaki tamamlayc ilikileri vurgulamlardr. Bu anlaylarn uyguland iletmelerde incelemeler yaparak, imalat stratejileri zerindeki etkilerinden bahsetmilerdir. Chand ve Shirvani, otomotiv sanayi tedarikisi konumundaki hcresel retim yapan bir firmada toplam verimli bakm almalarnn etkilerini incelemilerdir. Genel ekipman verimliliini ve alt byk kayptan kaynaklanan zararlar tespit etmilerdir. Tsang ve Chan, yksek hassasiyete sahip makinelerin retildii indeki bir fabrikada fazl olarak gerekletirilen toplam verimli bakm uygulamalarn incelemilerdir. Cua vd., toplam kalite ynetimi, toplam verimli bakm ve tam zamannda retim uygulamalar arasndaki ilikileri ve imalat performans konusunu incelemilerdir. Her anlayn uygulanmasndaki ara ve teknikleri karlatrmlar ve btnleik bir ara yz oluturmulardr. Diskriminant analizi ile bu anlaylar arasndaki ilikileri irdelemilerdir. Ireland ve Dale, benzer yapya sahip farkl iletmedeki TPM uygulamalarn inceleyerek, verimlilik ve maliyetler asndan deerlendirmeler yapmlardr. [Miyake ve Enkawa, 1999, Chand ve Shirvani, 2000, Tsang ve Chan, 2000, Cua vd., 2001, Ireland ve Dale, 2001]

16

Kodali ve Chandra, TPM gerekliliklerini ok deikenli karar verme tekniklerinden biri olan analitik hiyerari srecini (AHP) kullanarak modellemilerdir. Oluturulan nceliklerin TPM kapsamndaki stratejik ve operasyonel uygulamalarda kullanlabileceini belirtmilerdir. McKone vd., yaptklar almada, toplam verimli bakm uygulamalarnn imalat performansna etkilerini incelemilerdir. TPM ve imalat performans arasnda yapsal eitlik modeli bazl bir yap kurarak direkt ve dolayl ilikileri tam zamannda retim kapsamnda incelemilerdir. Park ve Han, TPMin uzun dnemdeki faydalarna ve kazandrdklarna deinerek, toplam verimli bakmn rekabete etkisi konusunu incelemiler, ayrca baarl bir TPM uygulamas iin ara yz tasarlamlardr. [Kodali ve Chandra, 2001, McKone vd., 2001, Park ve Han, 2001] Swanson, bakm stratejileri ve irket performans arasndaki ilikilerin sonularn inceledii almasnda, fabrika yneticileri ve bakm yneticileri ile kapsaml bir anket almas gerekletirmi, proaktif ve agresif bakm stratejileri ile performans arasndaki ilikiyi faktr analizi kullanarak irdelemitir. Wang ve Lee, srekli gelime iin toplam verimli bakmn stratejik bir silah olduunu vurguladklar almalarnda, TPM uygulamas iin dorusal olmayan bir regresyon modeli gelitirmiler ve bu modeli performans lm iin uygun zamanlarn belirlenmesi iin kullanmlardr. [Swanson, 2001, Wang ve Lee, 2001] Vanderwall ve Lynn, yaptklar almada, Gney Afrikadaki bir selloz ve kat fabrikasnda toplam verimli bakm uygulamalarn gerekletirmiler, uyguladklar anket ile konu hakknda alanlarn izlenimlerini tespit etmilerdir. Sun vd., Hong Kongtaki bir imalat iletmesinde toplam verimli bakm uygulamalarn ve gelitirilmesini inceledikleri almalarnda, pilot uygulamalarla toplam verimli bakm tekniklerinin denendiini, baarl sonular elde edildikten sonra genel uygulamaya geildiini belirtmilerdir. Eti vd., Nijerya imalat endstrisindeki toplam kalite ynetimi, yaln retim ve toplam verimli bakm uygulamalarn incelemilerdir. Elde edilen performans artlarn, TPM uygulanmadan nceki deerlerle karlatrarak yorumlamlardr. Waeyenbergh ve Pintelon, kendileri oluturduklar yedi adml, bakm gelitirme yapsn almalarnda sunmulardr. Bakm politikalarnn seimine ynelik rehber olan bu karar destek aracnn kullanmna ilikin bilgiler vermilerdir.
[Vanderwall ve Lynn, 2002, Sun vd., 2003, Eti vd., 2004, Waeyenbergh ve Pintelon, 2004]

17

Chan vd., elektronik endstrisinde TPM uygulamalarnn incelenmesine ynelik yaptklar almada, yar iletken mamuller reten bir iletmeyi incelemilerdir. TPM uygulamalar sonucunda, ekipman kullanmnda gelime salandn belirtmilerdir. alanlarn bilgi ve becerilerinin arttn, alma isteklerinin olumlu ynde gelitiini tespit etmilerdir. Elevli vd., toplam verimli bakm kapsamnda genel ekipman verimlilii (OEE) konusunu ele almlardr. Kk ve orta lekli iletmelerde toplam verimli bakm uygulamalar ve genel ekipman etkinliinin belirlenmesine ynelik almalar yapmlardr. Patra vd., bir ktphanede yaplan ofis TPM uygulamasn incelemilerdir. 5S uygulamas ile birlikte gerekletirilen almada, daha verimli i ortam olutuunu, alan memnuniyetinin arttn belirtmilerdir. [Chan vd., 2005, Elveli vd., 2005, Patra vd., 2005] TPM kapsamnda gerekletirilen nleyici bakm almalarnn maliyetlerinin proaktif yaklamla azaltlmasna ynelik olarak yaplan almada Eti vd., gvenirlik merkezli kltr kavramn aklayarak, renen organizasyonlar kavramna deinmilerdir. Ayrca TPM iin fayda ve maliyet skalas oluturmulardr. Gosavi, almasnda markov karar srelerini kullanarak, toplam verimli bakm iin risk hassasiyeti yaklam ad altnda kapsaml bir matematiksel model oluturmutur. [Eti vd., 2006, Gosavi, 2006] Pinjala vd., Belika ve Hollandadaki uygulamalar dikkate alarak ileri imalat teknolojileri (AMT), tam zamannda retim (JIT), toplam verimli bakm, d kaynak kullanm (outsourcing) gibi farkl ynetim ve bakm anlaylarn, elde edilen verilere dayanarak incelemi ve kyaslamlardr. [Pinjala vd., 2006] Rodrigues ve Hatakeyama, yaptklar almada ncelikle TPM baar faktrlerine deinmi, ardndan st ynetimin konuya sahiplenmemesi gibi durumlar eletirerek sistemin tm alanlar tarafndan benimsenmesi gerektiini belirtmileridir. Giyici, imalat endstrisindeki iletmelerde toplam verimli bakm sistemini uygulayarak, maliyette kazan ve arzalarda azalma olduunu belirtmitir. Sara vd., TPM kapsamnda bir porselen retim iletmesinde, genel ekipman verimlilii hesaplamalar yapmlardr. Varyans analizi ile de desteklenen alma sonucunda iyiletirme nerileri sunmulardr. [Rodrigues ve Hatakeyama, 2006, Giyici, 2007, Sara vd., 2007, Yenen ve Grener, 2007]

18

2.6. Toplam Verimli Bakmn 12 Uygulama Adm

Toplam Verimli Bakmn hedefi, alanlar ve ekipman kullanmn gelitirerek irket iinde verimlilii artrmaktr. TPMin uygulama srecinde izlenecek yol, Tablo 2.2de 12 temel adm olarak snflandrlmtr. TPMin uygulamas 12 temel adm ieren aamadan oluur: Hazrlk, Uygulama, Sreklilii salama. Hazrlk aamas, Toplam Verimli Bakma giri plan ve programlarnn hazrlanmasn salayan admlardan oluur. TPM sisteminin yaps bu blmde oluturulur. Uygulama safhas, retimin durumu, retimi etkileyen sorunlarn analizi, tespit edilen bakm programnn gelitirilmesi ve eitim gibi uygulamalar kapsar. Son safhada ise, sistemin deerlendirilmesi, yeni ve st dzey hedeflerin konulmas, PM dlne bavuru gibi srekliliin salanmas ve daha iyi bir sistem iin yaplmas gerekenler nem kazanmaktadr. [Yenen ve Grener, 2007]

19

Tablo 2.2: TPM uygulamasnn 12 adm [Yenen ve Grener, 2007] AAMALAR ADIMLAR
1. st Ynetim Tarafndan letmede TPM Uygulanacann lan 2. TPM konusunda Tantm ve Eitim Faaliyetlerinin
TPMin ierii ve uygulanabilirlii konusunda seviyesine gre alanlara eitimler verilir. alanlar motive edilmeye allr.

DETAYLAR
letme yneticileri nc olarak, konuyu ve nemini duyururlar. alanlar genel olarak bilgilendirilir ve uygulamann faydas aklanr.

HAZIRLIK

Balatlmas 3. Organizasyonel Yapnn Oluturulmas 4. TPM konusunda Temel Politika ve Hedeflerin Belirlenmesi 5. TPM in Ana Plann Hazrlanmas 6. TPM Balama Vuruu Yaplmas 7. Ekipman Ynetim Sisteminin Kurulmas 8. Otonom Bakm Sistemi Kurulmas 9. Planl Bakmn Gelitirilmesi 10. nleyici Mhendislik Faaliyetlerinin Yerine Getirilmesi 11. Operasyon ve Bakm Yetenekleri Gelitirilmesi in Eitim 12. TPM Sisteminin
Deerlendirme yaplmas, hedeflerin gncellenmesi, PM dlne bavuru gibi aamalar ierir. Tm dzeylerdeki alanlarn eitimlerinin sreklilik kazanmasdr. Plann hazrlanmasndan sonra tm alanlarn katlaca bir organizasyonla uygulamalar balatlr. Bu aamadan sonra, her alan kritik nemdedir. Srekli iyiletirme takmlarnn almalar ile kayplar nleyecek faaliyetlere odaklanlr. Arzalar iin nlem alnmas, retim aralarnn Detayl uygulama plan hazrlanr. TPM uygulamalarnn srekliliini salamak iin bir organizasyon kurulmas, alma kurallarn belirleyerek, ilerlik kazandrlmas safhasdr. Var olan koullarn analiz edilmesi, temel politika ve hedeflerin belirlenmesi admdr.

periyodik bakmnn bir blmnn makine banda alan operatrler tarafndan yaplmasdr. retim aralarnn gruplandrlmas, retim aralarna ait dosyalarn eylemlerin oluturulmas, tanmlanmas, alt gruplarn ayrlmas, takibi ve uygulamann

UYGULAMA

kontroln ierir. Elde edilen sonularn yeni ekipmanlara aktarlmas ve mr evrim maliyeti analizi yaplmasdr.

SREKLLK

Korunmas ve Yeni Hedeflerin Belirlenmesi

20

2.7. Toplam Verimli Bakmn Yap Talar

Baarl bir TPM uygulamas tpk bir evin inas gibi bu yap talarnn doru bir ekilde ve salkl olarak yan yana getirilmesi ile gerekletirilir. Toplam verimli bakmn temeli bakma ve retime dayanmakla birlikte, gnmzde bakmn dnda evre, i sal ve gvenlii, ofislerde TPM gibi eitli konular da ihtiva eden bir ynetim biimi haline gelmitir. 5S temizlik ve dzen sistemi, toplam verimli bakmn ilk admn oluturmaktadr. ekil 2.2de toplam verimli bakmn stunlar grlmektedir.

TPM STUNLARI

SALII, GVENL VE EVRE

ODAKLANMI YLETRMELER ( KAIZEN )

OTONOM BAKIM

5S TEMZLK VE DZEN SSTEM

ekil 2.2: TPM stunlar

OFS TPM

KALTE BAKIMI

PLANLI BAKIM

ETM

21

2.7.1. 5S Temizlik ve Dzen Sistemi

Toplam verimli bakm esas olarak 5S temizlik ve dzen sistematii ile balar. 5S, be admdan oluan, amac alma ortamnn organizasyonu ve israfn yok edilmesine yardmc olmak olan, son derece basit ve TPM almalarnn merkezinde yer alan bir ynetimdir. Bu admlar orijinali Japoncada S ile balayan be kelime ile ifade edilir. 5S sistematii benzer ekilde Tablo 2.3de grld Trke ve ngilizce olarak da S ile balayan be admdan oluur. 5S yaklamnn en byk zellii basit olmas ve kolay uygulama alan bulmasdr.

Tablo 2.3: 5S Temizlik ve dzen sistemi Japonca Seiri Seiton Seiso Seiketsu Shitsuke ngilizce Sort Set in Order Shine / Sweep Standardize Sustain / Self - discipline Trke Snflandr Srala Sil Spr (Temizle) Standartlatr Sahiplen

5S Sisteminin baars iin st ynetimden balayarak alt alanlara kadar herkesin katlm arttr. Bu nedenle st ynetimin destei ok nemlidir. Bu sistemin baars, sistemin herkes tarafndan anlalmasn, basit olmasn ve srekli olarak gzden geirilmesini gerektirir. Yaklamn, baars iin gerekli olan bir baka faktr de, herkesin Grup almas Ruhu na sahip olmas ve bu ruhun eitim yolu ile yerletirilmesidir.

22

Literatrde 5S sisteminin avantajlar aada belirtilmektedir.

Toplam verimli bakmn ilk admdr. sraf grnr hale gelir ve eliminasyonu kolaylar. Ekipman, malzeme ve alma alan zerindeki kontrol artar. letme iinde morali ykseltir, takm almasn tevik eder, nk herkes katlabilir. Ayar set up sreleri ksalr. Kalite deerleri ykselir, harcamalar azalr. alma gvenlii artar. Birim zamana den retim ve katma deer artar. Firma yada kurum iin en iyi reklamdr. 5S baarlrsa pek ok ey baarlr. 5S dnce yapmzn deimesi gerektiini syler. Toplam kalite ortam yaratmann be admdr. Sfr hata elde etmenin srrdr. Hata orann azaltr. Zaman kazandrr. kazalarn nler. Verimi ve kaliteyi arttrr. Maliyetin dmesine yardmc olur. alanlarn moralini arttrr. alanlarn kendine olan z gvenlerini ve iyerine sahiplenmesini arttrr.

23

2.7.1.1. 5S Temizlik ve Dzen Sisteminin Admlar

2.7.1.1.1. 1S: Snflandrma

Gerekli, gereksiz malzemeleri ayklayarak tasnif etmek, snflandrmaktr. letmedeki her malzemenin doru yerinde bulundurulmas amac ile yaplan tasnif ilemine snflandrma denir. Aadaki sorular sorulmal ve izelge esas alnarak tasnif ilemi yaplmaldr.

alma sahanzda danklk yaratan gereksiz bir eya var m? Olduu gibi braklan kablo, boru gibi gereksiz malzemeler var m? Zemin de duran el aleti ve tehizat var m? Tm malzemeler snflandrld m? Depoland m? Etiketlendi mi? Tm el aletleri, ekipmanlar, l aletleri, malzeme ve evrak snflandrlp kendi yerlerine konulmu mu?

2.7.1.1.2. 2S: Sralama

Genel tertip ve dzenlemedir. her eye bir yer ve her ey yerli yerinde olarak tanmlanabilir. Yerinde olmayann baknca kolayca anlalmas gerekir. Nesnelere kolay eriilebilmeli, alann zorlanmasna sebep olmayacak ekilde nesneler yerletirilmelidir.

24

Sralama Dzenlemede 3 anahtar soru aada belirtilmitir: 1. NEREDE? Blge Tanmlamas Alt Blge Tanmlamas 2. NE? Raf tanmlamas Malzeme Tanmlamas 3. NE KADAR? Minimum Seviye Tanmlamas Maksimum Seviye Tanmlamas

2.7.1.1.3. 3S: Silme Sprme Temizlik

Ama, tertemiz bir alma ve yaama alan yaratmaktr. Btn alma alanlarn temiz ve aydnlk bir hale getirmek ve alanlarn moralini ykseltmek, ilk iki maddeyi (snflandrma ve sralama) srekli gzden geirmek ve canl tutmak, kirliliin temel kaynaklarn bulmak ve yok etmektir. nk; toz, kir ve artklar, dankln, disiplinsizliin, verimsizliin, hatal retimin ve i kazalarnn kaynadr.

Bir temizlik kampanyas aada belirtilen 5 admdan oluur: Hedeflenen temizlik seviyesinin tespiti Grevlendirme Metotlara karar verme Aralarn temini Takip, kontrol listeleri

25

Ve hedefi vardr:

Btn alma alanlarn temiz, aydnlk bir hale getirmek ve alanlarn moralini ykseltmek, lk iki maddeyi srekli gzden geirmek ve canl tutmak, Kirliliin temel kaynaklarn bulmak ve yok etmek.

2.7.1.1.4. 4S: Standartlatrma

lk 3Si saladktan sonra temizlik ve dzeni srdrecek bir sistem gelitirilmesi ve her ekipman ve faaliyetin standartlara kavuturulmasdr. Ama ; iyi bir evre dzeni ve i yeri ortam yaratmak ve bunu srdrmektir. Yaplm olan dzenlemeyi ve temizlii devaml hale getirebilmek iin her ey belirli kural ve artlara balanarak tekdze hale getirilmelidir.

Standartlatrmak iin 1- Gzlem yap 2- Problemi belirle 3- Kontrol noktalarn belirle

Bu aamann amac ulalan seviyenin srekli olmasn temin edecek kurguyu oluturmak ve bir sistematie kavuturmaktr.

26

2.7.1.1.5. 5S: Sahiplenme

Ama; kurallara uymak ve takip etmektir. Sadece snflandrma, dzenleme, temizlik ve standartlatrmay yapmak iletmede veya kurumda verimlilii salamak iin yeterli deildir. Bunlarn devaml ve kalc olabilmeleri iin tm personelin eitilmesi, sahiplenmesi ve disiplin gerekir. Sahiplenme aamas 5S almasnn belki de en zor olandr. nk insan doasnn deiime kar diren eilimi vardr. 5S aktif bir alma sonucunda baarlabilir, yeterli enerji harcanmaz ise eski duruma kolayca dnlebilir.

Bu aamay kolaylatrmak iin aadakiler yaplabilir:

Bu almann nemi her frsatta anlatlmal, rnekler ile (eskiden imdi) desteklenmeli, Kontrol ve kyaslama listeleri oluturulmal ve periyodik olarak kullanlmal, Sonular herkes tarafndan bilinmeli, sistem nerilere ak olmal Eski durum istenmeyen durum olarak belirlenmeli ve alma boyunca geirilen safhalar grsel yntemler ile belgelenmeli, gz nnde olmal.

Sonu olarak 5S almas uygulayan irketlerde israfn nlendii, arzalarn azald, kaynaklarn daha etkin kullanld ve personel motivasyonunun artt ve irketi sahiplendii grlmektedir. 5S almas gelip geici bir heves deil, bir yaam biimi haline getirilmelidir. Toplam verimli bakmn temelini oluturur. Ancak TPM sistemini uygulamayan irketlerde de kolaylkla uygulanabilir. 5S almas sadece i yerlerinde deil, ofislerde, okullarda ve evlerde de kolaylkla uygulanabilecek bir sistemdir. Sistemin uygulamas belirli bir zaman alacaktr. nemli olan sisteme st ynetim ve tm alanlarn katlmn ve katksn salamak, sabrl olmaktr. Personelin eitimi ok nemlidir. Planla uygula kontrol et nlem al dngs, uygulamann her aamasnda sorgulanarak, eksik ve aksak ynler giderilmelidir. [ayr, 2007]

27

2.7.1.2. PUK Dngs

PUKnn alm Planla (P), Uygula (U), Kontrol et (K) ve nlem al ()dr. PUK dngs deikenliin sebeplerini tespit etmek ve kaliteyi iyiletirmek iin kullanlan sistematik bir yntem olarak tanmlanabilir. Bu dng organizasyonlarn retim sistemlerini iyiletirmenin bir yolu olarak Walter Shewhart (1939) tarafndan gelitirilmi ve uygulanmtr. ekil 2.3de Deming tarafndan uyarlanm hali gsterilen PUK dngs aadaki basamaklar ierir:

1. yiletirme iin yaplacak deiiklii planla, 2. Deiiklii pilot olarak uygula, 3. Deiikliin etkilerini analiz et ve yorumla, 4. Elde ettiin bilgiler dorultusunda nlem al ve harekete ge, 5. 1inci basama tekrarla, 6. 2nci basama, kapsamn genileterek tekrarla,

28

ekil 2.3: PUK dngs [Gven, 2006]

Dngnn balangcnda Plann formle edilmesi gereklidir. Uygula aamasnn icrasn ve Kontrol et ise planlanan deiiklerin etkili olup olmadnn deerlendirilmesini kapsar. Dngnn nlem al aamasnda ise Kontrol et aamasnda elde edilen bilgiler nda tespit edilen yararl deiikler standartlatrlr. [Gven, 2006]

Dier tm yap talarnn amalar ve ierikleri aadaki blmlerde anlatlacaktr. Unutulmamaldr ki TPM atsnn salkl bir ekilde kurulabilmesi iin tm yap talarna gereken nem verilmelidir. Bir tek yap tann dierlerinden zayf olmas binann tmn tehlikeye sokacaktr.

29

2.7.2. Otonom Bakm

Otonom kelimesi bamsz anlamna gelir. Otonom Bakm, operatrlerin; ekipmanlarnn ve rnlerinin birtakm bakm, tamir ve kalite faaliyetlerini ilgili destek birimlerine ihtiya duymakszn kendi balarna yapabilme yeterliliine sahip olmalardr. Otonom Ynetim, mkemmel otonom bakm uygulamalar ile kendi kendini ynetebilen bir iletme yaratlmasdr. Otonom Ynetime ulamann yolu, 7 adml otonom bakm uygulamalarn her admdaki faaliyetlerin ieriine uygun ve sistematik olarak uygulamaktan geer. 1- Temizlik 2- Kirlilik kaynaklarnn yok edilmesi ve temizlenmesi, zor blgelerin iyiletirilmesi 3- Geici otonom bakm standartlarnn hazrlanmas ve grsel kontrol 4- Teknik eitimler ve ekipman muayene metotlar 5- Otonom muayene 6- Standardizasyon 7- Otonom ynetim

ekil 2.4: Otonom bakm kavram [Tiryakiolu vd., 2007]

30

2.7.2.1. Otonom Bakmn Etkileri

Otonom Bakm sonucunda hem alanlarda hem de ekipman ve alma alanlarnda nemli deiimler meydana gelmesi beklenir. Sz konusu etki ve deiimler; alanlar asnda bilgi ve beceri seviyesinin artna paralel olarak gerekleen faaliyet deiimi ve kavramsal deiimken, ekipman ve alma alanna hata ve arza oranlarnda d, i gvenlii dzeyinin yksek olduu daha allabilir ve zendirici bir alma ortam eklinde yansr. Otonom bakm ile birlikte beklenen faaliyet deiimi, operatrn makinenin sadece altrlmas ile ilgili grevlerinin, temel nleyici bakm faaliyetlerinin de ilave edilmesi ile zenginletirilmesidir. Temel faaliyet deiimi ile aadaki temel faaliyetler operatrlerin alma alanlarna sistematik olarak dahil edilir:

lme faaliyetleri alma artlarnn kontrol Gnlk kontroller Periyodik kontroller

nleme faaliyetleri Temizlik Kontrol Skma Yalama

Dzeltme faaliyetleri Kk ayarlar, basit tamirler Anormalliklere kar tedbir alma Anormalliklere F-tag asarak ve i emri aarak rapor etme

31

TPM, alanlarda benim makinem anlayn gelitirerek, fabrikadan elde edilebilecek verimin byk lde artrlmasna olanak salar. [Unilever, 2002] yi bir otonom bakm uygulamas sonucunda operatrler aadaki zelliklere sahip otonomcular haline gelirler.

Tablo 2.4: yi bir otonomcu zellikleri FARKINDALIK edebilme rn kalitesine etki edebilecek anormal Normal ve anormal durum alma artlarn tehis edebilme Mekanizma ve fonksiyonlarn ileyileri ve ilikileri hakknda bilgi alma sahasndaki hatal koullar dzeltebilme Ekipman zerinde tamir yapabilme Problem zme becerisinin gereklilii rn zerinde tamir yapabilme Mevcut alma koullarn iyiletirebilme KAIZEN yapabilme Standartlarla almann nemi Standart oluturabilme, kural koyabilme ve kurallar izleyebilme nisiyatif kullanabilme gerekli durumlarda Benim makinem bizim fabrikamz kendi bana karar alabilme Ekip halinde alabilme YETKNLK Ekipmanda oluan arza belirtilerini tehis

32

2.7.3. Kaizen

Japoncada Kai ve Zen szcklerinden oluan Kaizen SREKL YLETRME anlamn tar. Kaizenlerin ana fikri ekip veya bireysel olarak, insann evresinde, sorumlu olduu alanlarda srekli kk iyilemeleri bulmas ve uygulamasdr. Japonlar retimde uyguladklar Kaizen (srekli iyiletirme) anlay sayesinde kendilerine nemli bir rekabet gc kazandrmlar ve daha rekabeti rnler yaparak dnya piyasasnda uzun sre endstriyel hkimiyetlerini srdrmler ve halen de srdrmektedirler. Biraz kaynak kst, biraz da kltrel yaplar gerei, Kaizen metodolojileri Japon sanayisinde ok kolay ve yaygn olarak kullanlmtr. Japonlarn takm almasna yatkn olmalar, srekli iyi niyetle Kaizen retmeleri, Kaizeni retimde de, rnlerde de yapyor olmalar onlara ayr bir stnlk getirmitir. Japonlar iyilemeye ynelik bu deiim kltrn 1950lerden bu yana sanayiye kazandrdklar iin srekli gelierek verimlerini arttrmlardr. Japon Human Resources tarafndan tanmlanan ekliyle Kaizen, bir ama dorultusunda iyilemeler btn veya kullanlan bir metodun deitirilmesidir. Dier bir tanm, kk deiikliklerin birikimiyle yaplan iyilemelerdir. Dolaysyla Kaizen herkesin yapabilecei, o gn yapabilecei ii en iyi bilen ve tezghn banda alan kii tarafndan yaplabilecek iyilemeler ve bunlarn ok sayda yaplarak srekli klnmasdr. Sanayi asndan Kaizen, bir ama dorultusunda retim metodunda, sre ya da srelerinde, rn zelliklerinde kk deiiklikler yaplarak ktlarda salanan iyilemelerdir. [Tiryakiolu vd., 2007] Kaizen, herhangi bir kuruluta sorunlarn varlnn anlalmasyla balad iin, herkesin bu sorunlar rahatlkla kabul edebildii bir irket kltr oluturularak problemlerin zlmesini ngrr. Problemler fonksiyonel veya fonksiyonlar aras olabilir. Szgelimi yeni bir rn gelitirmek pazarlama, mhendislik ve retimde grevli kiilerin ibirlii ve katlmn gerektirdii iin tipik bir fonksiyonlar aras faaliyettir. [Imai, 2003]

33

2.7.3.1. Kaizen ve Yenilik

Kaizen kavramn daha iyi tarif edebilmek iin ne olmadn da anlatmak yararldr. Kaizen, yenilik deildir. Kaizen ve yenilik farkl iki kavramdr. Yenilik ya da inovasyon, ksa vadeli srama eklinde yaplan ve byk admlarla gerekleen deiikliklerdir. Yenilik (inovasyon) birok durumda farkl bilgiler, teknoloji, ciddi bir yatrm ve n alma gerektirir. Halbuki Kaizenler; daha mtevaz ve kktr. Yaplan deiiklikler kk admlarla ve uzun srede toplanarak nemli bir sonuca varlr. alanlar veya kk ekipler tarafndan kk yatrmlar ile yaplabilirler. Sonuta Kaizen basit, pratik, ok fazla kaynak ayrlmadan ve genelde eldeki kaynaklarla gerekletirilebilen iyilemelerdir. Fabrikalarda rekabet gcnn artmas iin retim srelerinin, retim aralarnn ve retilen rnlerin srekli iyilemesi gereklidir. Bu iyilemelerle kalitede art, maliyet ve teslim sresinde azalma salanarak mterilere satlan rne deer katlm olur. Ne kadar ok sayda kk iyilemeler (Kaizen) yaparsak, toplamda elde edilen iyileme dolays ile mteriye yansyan deer artar.

2.7.3.2. Kobetsu Kaizen

Kobetsu Kaizen ekipler tarafndan yaplan Kaizenlerdir. Metodik ekilde nemli iyilemeler salamak iin Kobetsu Kaizenler yaplr. Hedef hatalar sfrlayp, kaliteyi iyiletirmek, retim ve teslim srelerini ksaltmaktr. Kayplar azaltlp, fireler drlerek maliyeti drmek zere younlar. Kobetsu Kaizende daha bilinli bir Kaizen sz konusudur ve daha fazla eitim gereklidir. Birok durumda, alanlarn, kayt ve istatistik tutmalar, grafik izmeleri iin bir n eitim almalar gerekebilir. Hedef bir grup alann alma blgelerindeki hatalar ekip almas yaparak sfrlamalar, kaliteyi ykseltmeleridir.

34

Kobetsu Kaizen yapabilmek iin, model alma ekli belirlenir ve Kobetsu Kaizen formlar hazrlanr. Kayplar, hatalar, hatalarn olutuu yer, yaplan Kaizen ve sonular, hedefler bu formlarda yer alr. Gelimeler iaretlenir, deitirilir.

2.7.3.2.1. Kobetsu - Kaizen Admlar

1. Model alma ekli belirlenir, formlar hazrlanr. 2. Problem alanlar seilir. 3. Proje ekibi (leri) kurulur. 4. Kayplar belirlenir. 5. Kaizen temas kurulur. (hedef ve sorumluluklar) 6. Plan hazrlanr. 7. Veri toplanr ve izlenir. 8. Kaizenler uygulanr. 9. Etkinlik llr, kontrol edilir. 10. nerilenler tekrarlanr, yaygnlatrlr.

2.7.4. Planl Bakm

2.7.4.1. Bakm Kavram

Bugnn modern endstri dnyas yksek verimli makine / makinelerden oluan tesisleri gerektirmektedir. Beklenmedik arzalarn olumas, retim plann aksatt gibi byk finansal kayplara da yol amakta ve maliyet artmasna neden olmaktadr. Gnmzde, bir tesisin dzenli ve srekli alabilmesi, karll, bakm ekibinin alma sistemine, verimine ve tecrbelerine bal olmaktadr. Makinelerin planl, sistemli bir biimde bakm ve kontrol, retim maliyetlerini azaltmada byk rol oynamaktadr.

35

Herhangi bir makinenin bakma alnmas dier makinelerin bo kalmasna sebep oluyorsa kapasite kayb var demektir. ok makineli sistemlerde, bakm yznden kapasite kaybnn nlenmesi ayr bir sorun tekil etmektedir. Dier taraftan bakm ilerini yrtecek insan gcnden yararlanma orann da yksek tutmak gerekmektedir. Bakm faaliyetlerinde belirsizlik bulunduundan eldeki kstl insan gcnden % 100 yararlanmak mmkn deildir. Bu orann yksek tutulmas bakm faaliyetlerinin toplam maliyetin drlmesi asndan nem tamaktadr. Tamir bakm faaliyetlerindeki aksaklklarn retim ak, verimlilik ve dolaysyla maliyetler zerindeki etkileri yle zetlenebilir.

Makinelerin ve onlar altran iilerin bo kalmalar Endirekt iilik ve genel imalat giderlerinin artmas Mteri taleplerinin karlanamamas, satlarda dmeler Aksakln meydana geldii departmanla ilgili bulunan dier departmanlardaki gecikme ve bo beklemeler Hurda orannn artmas, kalitenin dmesi, siparilerin zamannda teslim edilememesi yznden mteriyi kaybetme veya tazminat deme

Aadaki grafik tamir ve koruyucu bakm faaliyetlerinin koruyucu bakm younluuna gre maliyetin ters ynde deiimini gstermektedir. Koruyucu bakm younluu arttka koruyucu bakm maliyetleri dorusal bir ekilde artmaktadr. Buna karlk tesadfi arzalarn says azalacandan tamir maliyetleri hzla dmektedir. Planlama asndan nemli olan nokta toplam maliyeti minimum yapan koruyucu bakm younluunun bulunmasdr. Bu da iki maliyetin eit olduu noktadr ve kolaylkla hesaplanabilmektedir.

36

ekil 2.5: Tamir ve Koruyucu Bakm maliyetlerinin KB younluuna gre deiimi [Tiryakiolu vd., 2007]

2.7.4.2. Tamir ve Bakm Faaliyetlerinin retime Etkisi

retimin programlara uygun biimde srdrlmesi, temel retim unsurundan ikisini oluturan makine ve tesisin aksamadan almasna baldr. Makinelerin belirli zamanlardaki bakmlar ve beklenmedik zamanlarda ortaya kan arzalarn giderilmesi retim akn mmkn olduu kadar aksatmadan yaplmaldr. retim sistemi bydke veya retim miktar arttka tamir bakm (TB) faaliyetlerinin nemi artmaktadr. Yzlerce tezghtan oluan bir retim hattnda birka makinenin arzalanmas, zincirleme etkilerle btn sistemi felce uratabilmektedir. Sipari retiminde arzalanan veya bakma alnan makinelerin yokluunu bir lde giderme olana vardr. Fakat srekli retimde ve zellikle proses retimde arzalarn retim ak zerinde etkisi ok byktr. rnein bir petrol rafinerisindeki bir noktada belirlenen arza tm sistemin durmasna yol aar. Arza giderildikten sonra normal retim dzeyine kncaya kadar da uzun bir sre geer. Demir elik, eker, imento vb. retimlerde de bu durum ayndr. Otomasyonun arlk tad fabrikalarda sorunu

37

gletiren bir baka faktr daha vardr: Otomatik makinelerin arzalarnn giderilmesinde son derece iyi yetitirilmi, yetenekli TB personeline ihtiya vardr. zellikle karmak mekanizmalarn ve elektriksel veya elektronik kontrol cihazlarnn yer ald makinelerde kalifiye TB elemanlarnn altrlmas zorunludur. Kronik arza ve hatalarn birok nedeni olmakla birlikte bunlardan en nemlisi insan faktrdr. Arzalar azaltmann ve hatta tamamyla ortadan kaldrmann en nemli yolu TPM yntemin uygulanmasdr. TPM, tm alanlarn katlm ile yaplan bir retken bakm faaliyetidir. TPM, gnmzde robotlarn robot retimi ve 24 saat otomatik retim ne kadar realite ise adamsz fabrika da o kadar gereki bir olaslktr. Kalite kontrol tartlrken, insanlar sk sk kalitenin prosese bal olduunu sylerler. Gnmzde, robotlama ve otomatikleme arttka, kalitenin ekipmana bal olduunu sylemek daha doru olmaktadr. retkenlik, maliyet, envanter, gvenlik ve salk ve retim kts kalite de olduu gibi ekipmana baldr. Otomasyonun ve adamsz retimin art gstermesi insan emeine olan ihtiyac azaltmayacaktr. Sadece operasyonlar otomatikleecek, bakm hala gl bir biimde insan girdisine dayanacaktr. st ynetimden retim hattndaki mavi yakallara kadar herkesi organize eden TPMin iki amac vardr: Sfr arzaya ve sfr durua ulamak.

Bakm hedeflerini gerekletirmek iin kullanlan bakm lleri iki ana snfa ayrlr.

Koruma aktiviteleri: hatalar nlemek Kaizen aktiviteleri: bakm sresini ksaltmak, bakmdan kurtulmak

Bu ller 3 ksma ayrlrlar: 1. Ktye gidileri nleyen aktiviteler 2. Ktye giden durumlar len aktiviteler 3. Ktye gidileri dzelten aktiviteler 4. Tm bu aktiviteler bakmn amacnn anlalabilmesi iin yararldr.

38

ekil 2.6: Bakm aktivitelerinin snflandrlmas [Tiryakiolu vd., 2007]

2.7.4.3. retim ve Bakm Blmlerinin Rolleri retim blmnn rolleri aadadr: 1. Temel koullar (temizleme, ya temini, vb) 2. retim koullarn koruma 3. retimin erken aamalarnda arzi durumlar tespit etmek ve ktye gidileri nleme 4. Set -up ve ayar gibi teknik kontrolleri ieren retim yeteneklerini gelitirme

Yukardaki 4 madde otonom bakm aktiviteleri olarak adlandrlr. Dier taraftan bakm blmnn rol de aadadr: 1. 2. iyiletirme 3. 4. Tasarmn zayf noktalarn bulma ve kullanm koullarn aklama Bakm yeteneklerini gelitirme retim blmnn Jishu-Hozen aktivitelerini teknik olarak destekleme Ktye giden durumlar denetim, kontrol ve demontaj vb. araclyla

Yukarda belirtilen 4 madde temel noktalardr ve bakm blmnn grevleridir.

39

ekil 2.7: retim ve bakm blmlerinin rolleri [Tiryakiolu vd., 2007]

2.7.4.4. Bakm Blmnn Sorumluluu

Genellikle bir ok olayda ktye gidileri nleyen aktivitelerden bahsedilmez. Bakmdaki en temel aktiviteler ktye gidii nleyen aktivitelerdir. zerinde durulmas gereken nokta, ktye gidileri nleyen ve len aktivitelerin bakmclar tarafndan gerekletirilmesi bunlarn dndaki iyiletirme ve dzeltici aktivitelerin operatrler tarafndan yaplmasdr.

Bakm kriterlerinin ve kategorilerinin nasl olduu aadaki ekilde aklanmtr:

PM
Bakmpersonelininrol

Operatrnrol ekil 2.8: Bakm rolnn evrimi [1]

40

Bu noktadan itibaren, i bakm blmleri bakm teknolojisini vurgulamal ve mekanik bakm uzmanlar tarafndan yaplmaldr. Bakm blm arzalar ile ba ederek bu konuda uzman olmal ve bakm teknolojisinin ieriini deitirmelidir. [1]

2.7.4.5. Ynetim Blmnn Sorumluluu

Birok irkette var olan ynetimden kaynaklanan zayf noktalar temel problem niteliindedir. lk olarak, retim blmnde ben retirim sen ayarla anlay yaygndr. Dier taraftan da bakmclarn uzman eitimleri yoktur. Bunlara ek olarak ekipman tasarm ounlukla darda taeronlara yaptrlmaktadr. Sonu olarak, arzalar kronik hale gelir ve zayf noktalar hzla oalr. Ynetim seviyesinde PM neminin farknda olunmamasndan dolay zayf noktalarn ve arzi durumlarn meydana gelmesi kanlmazdr. PM bilincinin orta ve st ynetimin benimsemesi iin 2 neden vardr. Birincisi, ynetim yksek ekonomik byme esnasnda ekipmann atlma fikrinden kaamaz. Bunun kant olarak, ekipman yatrmlarnn ilk masraf (daha ucuz, daha iyi vb.) olarak belirleme fikri ynetimdedir. Bylelikle bakm masraflarn %20-30 lara indirirler. kinci neden ekipman bakmndan kaynaklanan kayplarn byklnn ynetim tarafndan farkna varlmamasdr. Yeterli olmayan ekipman bakmndan kaynaklanan kayplar sadece ara sra oluan kayplar deildirler. Set-up ve ayar zamannn artmas, kk duru ve bota bekleme sklnn artmas, evrim sresinin artmas, kalitenin ve karn ktlemesi, enerji kayplar ve adam saat kayplar rnek olarak verilebilir. Ynetimin arzalar azaltma aktivitelerini aka anlamas ve desteklemesi

gerekmektedir. Aksi takdirde sadece teknik destek yetersiz kalabilir.

41

2.7.4.6. Planl Bakm Yapsnn Kurulmas

Planl Bakmn Amac:

Sfr hata ve sfr arzay bakm teknolojilerini ve yeteneklerini artrc aktivitelerle gerekletirmek, ekipmann arzalar aras geen ortalama zaman (MTBF) artrmak ve tamirde geen ortalama sreyi (MTTR) drmek,

Ekipman bakmn etkin hale getirmek amacyla girdileri azaltmak,

LCP (hayat dngs kar) MAX

Bakm Etkinlii

LCC (hayat dngs maliyeti) MIN

Yukardaki formlde gsterildii gibi bakm etkinlii makinenin mr boyunca salad faydann, hayat dngs sresince oluan iletme maliyetine orandr. Bakm etkinliinde referans oran iletmeye ve ekipman tiplerine gre deiir. [1]

42

ekil 2.9: Planl bakmn amac [Tiryakiolu vd., 2007]

2.7.4.6.1. Planl Bakm Yapsn Kurmada 7 Adm

Adm 1: Planl bakm yapsnn kurulmasna ihtiya olup olmad belirlenir. Bu fabrikada planl bakm yapsna ihtiya vardr fikrine ulaabilmek iin mevcut problemler ve grevler tespit edilir.

Adm 2: Planl bakmn amalar, politikalar belirlenir. Planl bakmn iletmeye uygulanabilmesi iin amalarn politikalarna karar verilir.

Adm 3: Formasyon oluturulur ve pozisyon aklanr.

Adm 4: Yapnn kurulmas iin kurulu admlar aklanr.

43

Planl bakm aadaki elerle uygulanmaya konulur. Otonom bakm aktivitelerine rehberlik ve destek olma, Sfr hata aktiviteleri, Planl bakm yapsn kurma Yalama ynetimi, Yedek para ynetimi, Bakm maliyet ynetimi, retken bakm aratrmas, Bakm teknolojilerini ve yeteneklerini artrma.

Yukardaki 8 madde planl bakmn 8 temel esi olarak bilinir.

Adm 5: Her madde iin spesifik maddeler allr. Adm 6: Uygulamaya koyma iin plan oluturulur. Adm 7: Bakm sistemi kurulur ve etkileri izlenir.

2.7.5. Kalite Bakm

Kalite Bakm, iletme ierisindeki tm proseslerde ve proseslerin her aamasnda kalite koullarnn (% 100 kaliteli rnn mteriye ulamasn salamak iin gerekli olan tm koullar) salanmasn hedefleyen bir destek metodolojidir. Kalite Bakm temrininin ngilizce karl Quality Maintenancetr. Terim ierisinde yer alan bakm kelimesi, kalite koullarnn srekliliinin ve srdrlebilirliinin salanmas anlamnda ele alnmaldr. Dolaysyla kalite bakm tedarik zinciri ierisindeki tm sreleri kapsayan bir metodolojidir. Elbette ki TPM, ekipman odakl bir metodoloji olarak doduundan kalite bakmn balang noktas yine retim ve ekipman koullarna

44

odaklanr. Ancak, TPMin ilerleyen aamalaryla birlikte Kalite Bakmn tm srelere yaygnlatrlmas gereken bir metodoloji olduu unutulmamal ve uzun vadeli planlamada bu yaygnlamann ne ekilde yaplaca dnlmelidir.

2.7.5.1. Kalite Bakmn Amac

Proseslerin k kalitesini kontrol etmek yani hatal rnleri eleyerek bir sonraki adma gemesini engellemek genellikle kolay olmakla birlikte hatal kt retilmesini engellemek daha zordur. Ancak proses koullarnn salanamad durumlarda kt kalitesi ne kadar kontrol edilse de hzl ve hatasz rn gndermede problemler karmza kabilir. irketler kt kalitesine odaklandklarnda aadaki problemler nedeniyle istedikleri sonular elde edemediler: a. kt kalitesini kontrol etmek reaktif bir yaklamdr, proakitif deildir. Yani hata olutuktan sonra fark edilmesini salar, olumadan nlemeyi deil. b. Kt alan bir proses, kalite hatalarna neden olduu zaman, proses kontrol standartlar ou kez rn ya da hizmetin kalitesiyle ilikili deildir. Sonu, kalite problemlerinin srekli olmasdr. c. Kalite hatas olutuktan sonra harekete geerek sfr hata hedefini yakalamak hibir zaman mmkn olmamaktadr. Bunun en byk nedeni de hata olumas acil bir durum tekil ettiinden baka bir yangn sndrme timi ilk mdahaleyi yapp yangn sndrdkten sonra ilgili kimse(ler)in rahatlayarak kalitesizliin tekrar olumamas iin konuya gereken nemi vermemekte, verememektedir.

Mkemmel bir kalite dzeyini salayacak bir sistem oluturmak isteniyor ise, hatalar meydana geldikten sonra ayklamak yerine hata olumadan nlemek hedeflenmelidir. Bunun iin de, kalite nedenlerini kontrol etmeyi amalayan bir sistem oluturulmaldr.

45

Bir dier deyile sfr hata iin gerekli koullar oluturmalyz. Kalite Bakmn temel amac Kaliteyi, nedenleri araclyla kontrol etme dir.

2.7.5.2. Kalite Bakm Yaklam

Baarl bir Kalite Bakm uygulamas iin aadaki faaliyetleri gnlk faaliyetlerin iine entegre etmeyi baarmalyz:

1. Hata retmeyen sreler oluturmak amacyla sfr hata koullarn tespit etmeliyiz. (koullar tespit et) 2. Koullar, planl ve sistematik olarak lmeli ve kontrol etmeliyiz. (koullar kontrol et) 3. ltmz deerlerin standartlar ierisinde kalmasn salamalyz. (kalite iin nleyici bakm uygula) 4. lm sonularndaki eilimleri izleyerek hata oluumunu nceden tahmin etmeliyiz. (eilimleri gzlemle ve kestirimci bakm uygula) 5. Eilim sonularna gre hata olumadan harekete geerek gerekli faaliyetleri gerekletirmeliyiz. (nleyici faaliyet yap)

46

2.7.6. Eitim

TPM eitim sistemi aadaki faaliyetler dorultusunda beyaz ve mavi yakal alanlarn Otonom Ynetimine hazrlk ve iine ynelik yetitirmeyi ama edinir. Yetitirilen igcnn beklenen profili aadaki gibidir: Bilgi ve beceri seviyesi yksek Motivasyonu yksek Yapt iin irket hedeflerine katksn bilen Hedefler dorultusunda alan

Firma mavi yakal eitim sistemi aadaki tanmlamalar ile ie balamal. Sistemin alma prensibi Eitim sisteminin misyonu tanmlanmal Elde edilmek istenen nedir belirlenmeli Temel ilkeler Eitim sisteminin politika ve ilkeleri Rol ve sorumluluklar Program hazrlanmasnda sorumlu birim ve kiilerin belirlenmesi. Program ynetilmesinden sorumlu birim ve kiilerin belirlenmesi Programn yrtlmesinden sorumlu birim ve kiilerin belirlenmesi

Bu tanmlamalarn ardndan eitim sisteminin hayata geirilmesi iin yaplmas gereken temel faaliyetler aadaki gibidir:

Sistemin nasl alaca belirlenecek, Genel ve spesifik eitimlerin listesi ve eitim dokmanlar hazrlanmas Eitim gruplarnn belirlenmesi (A,B,C,D)

47

ekil 2.10: Eitim temel faaliyetleri [Tiryakiolu vd., 2007]

Eitim etkinliini lme sisteminin kurulmas Firma ii eitmen havuzunun belirlenmesi Uygulamalara ynelik Metot Odas kurulmas Eitimlerle ilgili dokmanlar tamamlanacak, alanlara ynelik eitim haritalar Yllk eitim plan hazrlanacak, Eitimlerle ilgili raporlama sistemi Eitim ihtiyalarnn belirlenmesi.

Genelde Beyaz yaka iin dnlen sistemin hzla Mavi yaka alanlar iin de yaplmas gerekir. Firma uygulamalarna bakldnda baz byk fabrikalarda irket ii srekli eitim merkezleri kurulmaktadr. Trkiye apndaki byk fabrikalarda bu tr srekli eitim merkezleri mevcuttur. rneklere bakldnda firmalar ncelikle gerekli eitim alanlarn belirleyerek bir eitim ders program hazrlad grlmektedir. Bir zaman sonra sadece eitim alan, operatrler sertifikal operatr makine bana geebilmekte, bylece fabrika daha bilinli ve verimli bir igcne sahip olmaktadr.

48

2.7.7. Ofis TPM

TPMin nemli yap talarndan bir tanesi de Ofis TPM faaliyetidir. dari departmanlarda retimi destekleyecek, brolarn etkinliini artracak bir sistem kurulmaldr. dari departmanlarda alanlar retim etkinliini artrmak amacyla baz almalar yapmaldrlar. Bu tr almalara dolaplarn dzeni, dosyalama sisteminin kurulmas, etiketleme yaplmas, dolap raflarnn ayakta dururken bile kolayca grlp ulalmasnn salanmas rnek gsterilebilir. Gerek hayatta uygulanan prosedrlerin azaltlmas, kararlarn hzl alnmasnn salanmas da dier arpc rneklerdir. Dolaysyla Ofis TPM faaliyetleri temel olarak birbirinden ayr yrtlp organize edilebilecek iki ana faaliyet grubunu kapsar: 1. Ofis 5S Faaliyetleri 2. Sre yiletirme Faaliyetleri

2.7.7.1 Ofis 5S: Ofis 5S faaliyetlerinde de retim sahalarnda uygulanan 5S faaliyetlerindeki admlar tekrarlanr. Ancak faaliyetlerin ierii doal olarak biraz farkllamaktadr.

2.7.7.2. Sre yiletirme Faaliyetleri: Ofis TPM almalarnn aslnda 5S faaliyetleri de dahil olmak zere temel hedefi srelerdeki kayplar azaltmak ve retimi destekleyici faaliyetler gelitirmek amacn tamaktadr. Bu nedenle ncelii retime direkt destek olan srelerden balamak zere kapsaml sre analizleri gerekletirilir. Bu analizlerde; Bilgi aklarndaki kopukluklar retim akndaki kopukluklar Gereksiz iler

49

Tekrarl iler Uzun zaman alan operasyonlar Uzun zaman alan onay sreleri Srelerde sk tekrarlayan hatalar Gizli iletmeler

Ortaya karlmal ve bunlarn irket ierisinde yaratt kayplar ortaya koyulmaldr. Bunun arkasndan en nemli ve acil konular iin proje ekipleri oluturularak uygun analiz ve iyiletirme teknikleri ile problemler ortadan kaldrlmaldr. Ofis TPM faaliyetleri ayn zamanda retim ierisinde operatrler ya da sadece retim alanlar tarafndan zlemeyecek ve retim sre ve teknolojisini bir st kademeye, mhendislik ofislerine tayacak konulara da odaklanmaldr. Bu anlamda Deer ak analizleri Hat dengeleme almalar (yoksa balang iin) Gelecek durum haritas oluturma, Bunlara paralel gerekli planlama ve malzeme ekme sistemlerinin oluturulmas, Tedariki gelitirme sistemleri vb.

Konularnda Ofis TPM almalar kapsamnda ele alnmas gerekir.

50

2.7.8. evre ve Gvenlii

TPM metodolojisinde alan gvenlii maksimum dzeyde gz nne alnmaktadr. alanlarn i kazas riski tamadan rahat ve gvenli bir alma ortam ierisinde almas TPMin temel hedeflerinden biridir. Kazalar, emniyetsiz koullarla dikkatsiz davranlarn bir araya gelmesi sonucunda oluur. TPM, hataszlatrma felsefesi gerei ncelikle emniyetsiz koullarn ortadan kaldrlmasna ncelik verir. Ancak elbette ki her eye ramen dikkatsiz davranlar da ortadan kaldrabilmek iin i gvenlii ile ilgili alanlarn eitimine de byk nem vermektedir. zellikle otonom bakm yaklam ile birlikte makinesine daha fazla dokunmaya balayan alanlarn kaza risklerini en aza indirgemek iin verilen her yeni grevle birlikte beraberinde dikkat edilmesi gereken i gvenlii noktalarnn eitiminin de verilmesini ngrr.

TPM yaklam genel olarak aadaki gibi zetlenebilir: 1. Kaza ve meslek hastalklarna ynelik risklerin belirlenmesi: Bunun iin TPMin nerdii iki yntem bulunmaktadr. Bir tanesi mhendisler tarafndan sz konusu risklere ynelik olarak gerekletirilecek FMEA almalar dieri ise kaza riskine en yakn alan operatrlerin seslerini duyurabilmesine olanak salayan Hata Kartlarna benzer ekilde Kaza Risk kartlar. 2. Belirlenen risklerin nceliklendirilmesi: Her iki yntemle belirlenen riskler nem srasna gre nceliklendirilir. 3. Risklerin ortadan kaldrlmasna ynelik zmler retilmesi 4. zmlerin uygulanmas

51

gvenliine ynelik risklerin tm ortadan kaldrlana dek bu evrim 1. admdan balayarak srekli tekrarlanmaldr. TPM, zellikle sahada i kazas ile riskleri yaayan alanlarn bu konuyla ilgili Kaizen faaliyetleri gerekletirmesini tevik etmeyi nerir. Zira ou zaman, irketler parasal getirisi olan Kaizenleri daha fazla tevik eden sistemler kurarlar ve alanlar da i gvenlii ile ilgili Kaizen yapmak yerine parasal getirili Kaizenlere ynelirler. Bu nedenle i gvenlii Kaizenlerini tevik edecek bir sistem kurulmas nemlidir. TPM metodolojisinde retim esnasnda evreye verilen zararn azaltlmas, kaynaklarn minimum tketimi yani ksacas evreye olan etkilerin en aza indirilmesi de nem verilen dier konulardan biridir. evreyle ilgili yaklamda tpk i kazasnda olduu gibidir. Risklerin belirlenip yok etmek iin gerekli almalarn gerekletirilmesi gerekmektedir. TPM, tm alanlardaki i gvenlii ve evre bilincinin artrlmas iin sahalarda i gvenlii ve evreye ynelik zel panolar oluturulmasn da nermektedir. Bylece saha alanlarnn bu konuyla ilgili yapmas gereken ve gerekletirdii faaliyetler, hem herkes tarafndan grlm olur hem de alanlarn konuya daha fazla hassasiyet gstermesi iin rnek tekil eder. TPMin ortaya kt tarihte i gvenlii ile ilgili yaklamlar gnmzden ok farkllk gstermektedir. irketleri bu konuda ynlendirecek sistemler henz ortaya kmamtr. Bu nedenle TPM, bu konuya ayrca nem verip ayr bir yap ta olarak ele almtr. Gnmzde artk alanlarla ilgili gerek yasal dzenlemeler gerekse i gvenliine ynelik zel sertifikasyonlar irketlere bu konuyla ilgili nemli bir ynlendirme salamaktadr. Zaten bir ok fabrikada evre ve i gvenliine ynelik risk analizleri gerekletirilmekte, dzeltici nleyici faaliyetler planlanmaktadr. Ancak yine de TPMin nemli bir stnl bu konuyu da tm alanlarn katlmyla gerekletirilmesi gereken bir faaliyet olarak ele alp zellikle operatr dzeyindeki iyiletirme faaliyetlerini tevik etmesidir. [Tiryakiolu vd., 2007]

52

2.8. 16 Byk Kayp ve Toplam Ekipman Etkinlii (OEE)

TPMin temel amac iletmede kayplar (16 Muda) azaltarak; nihai verimi (Toplam Ekipman Etkinliini TEE) arttrmaktr. Bunun iin fabrikalarda snflanm, ayrml olarak tanmlanm kayplar bilmek, lmek, iyiletirmek, iyilemeyi grmek, gereklidir. [Tiryakiolu vd., 2007] Bu ynetim yaklam kapsamnda yaplan almalarla iletmelerin TPM konusundaki geliim dzeyine bal olarak maliyetlerinde zellikle de ncelikli olarak retim maliyetlerinde iyileme salanr. Bu sonulara ulaabilmek iin iletmeler proseslerinde oluan veya oluabilecek kayplar sfr dzeyine getirmeye alr.

Kayp sebepleri temel olarak iki kategoriye ayrlmaktadr: Aniden ortaya kan kayplar, Kronik tip kayplar

Aniden ortaya kan kayplar, ani, dramatik ve beklenmeyen ekipman hatalardr; genellikle ak ve dzeltilmesi kolaydr. Sklkla gerekleen veya kronik kk kayplar ise; dzeltmek iin yaplan birka baarsz denemeden sonra genellikle gz ard edilirler. Bu tr kayplar yok etmek zordur ve aniden ortaya kan kayplar, toplam kaybn byk bir yzdesini oluturmas sebebiyle daha nceliklidir. Aniden ortaya kan kayp tek bir sebebe dayanabilir. Kronik kayp ise birden fazla sebepten kaynakland gibi bileik sebeplerden de ortaya kabilir. Kronik kayplar; sebepleri direkt analiz etmek yerine btn faktrler incelenerek ve btn kt sebeplerin lm yaplarak incelenerek ortadan kaldrlmaldr. [imirel ve etin, 2007] TPM, ilke olarak retim sahasndaki kayplarn tmyle yok edilmesini ve verimlilii maksimum olan bir retim sistemi yaratmay hedefler. Bu nedenle TPMdeki her bir yap ta kayplarn azaltlmasna ynelik olarak tasarlanmtr.

53

Kayplarla mcadele etmek iin ncelikli olarak kayplarn nerelerde olutuu ve hangi konulardan kaynaklandnn tespit edilmesi gerekir. TPMde kayplarn tespit edilmesi aamasnda 16 byk kayp yaklam uygulanr. Japonlar bu kayplara Muda demektedir. 16 byk kayp yaklamnda kayplar ana balkta toplanr. Bunlar: Ekipmann verimli kullanmn engelleyen 8 kayp, Ekipman Kayplar gc verimini kstlayan 5 byk kayp gc Kayplar Yararlanlmayan Ekipman Kalp Aparat, enerji ve malzemeye ilikin 3 byk kayp Yararlanlmayan Ekipman, Enerji ve Malzeme Kayplar olarak adlandrlr. Kayplarn izlenmesi aamasnda retim maliyetleri detaylandrlr. Tanmlanm kayplarn, her bir maliyet bileeni bal altnda parasal byklklerini tespit edilerek Kayp Maliyet Matrisi oluturulur. letmeler, TPM yolculuunda daha ileri dzeylere ulatka, kayp kavramna bak alar geniler, gemite kayp olarak grlmeyen birok nokta kayp olarak kabul edilir ve bu noktalarda iyiletirme almalar yaplr.

2.8.1. Ekipman Kayplar

Bir ekipmann maksimum verimle almas, o ekipmann sahip olduu kapasiteden tamamen faydalanlmas demektir. Ekipmann verimli kullanmn engelleyen 8 faktr, Ekipman Kayplar olarak adlandrlr. Bunlar;

2.8.1.1. Arza Kayplar Ekipmanlardaki teknik problemlerden kaynaklanan ve arza olarak tanmlanm duru veya fonksiyon kayb ile oluan kayp zamandr. Kayp zaman, makinenin durduu an ile ilk doru rnn retildii an arasnda geen sredir.

54

2.8.1.2. Set up Kayplar Bir ekipman zerinde bir rnn retiminin tamamland andan, dier bir rnn standart kalitede retiminin balad ana kadar geen zaman o ekipmann set-up zamandr. Bir ok iletme set-up zamanlarn 10 dakikann altna drmeye almaktadr. Set-up zaman; Makinenin alt zamanki faaliyetler (d set-up) ile makinenin durduu zamanki faaliyetlerin (i set-up) kesin izgilerle birbirinden ayrlarak, i set-upta yaplan faaliyetlerin d set-upa atlmasyla ciddi miktarda azalr.

2.8.1.3. Sarf Malzemesi Deiim Kayplar retim srasnda sarf malzemesinin yenilenmesi iin geen sredir. rnein talal imalat yapan bir tezgahta kesici takm deitirme iin harcanan zaman kayb bu tip kayptr.

2.8.1.4. Balama (ve Biti) Kayplar retime balanlan an ile tam randmana ulamasna kadar geen srede meydana gelen kayplardr. Herhangi bir nedenle oluan boluktan bir rne dnldnde ya da; rnden bolua dnldnde oluan kayplar bu kapsamdadr. Bir rnn retiminin balamas srasnda, standart hz ve kalitede retime eriene kadar geen srede, retim srecinden, aparatlarndan, kalplarndan, ayarlardan, operatr becerisinden kaynaklanan verim dklkleridir.

2.8.1.5. Kk Durular (Chokote) Kayplar Ksa sreli durular veya durua neden olabilecek ama operatrn kk mdahalesiyle nlenen noksanlklardr. Kk durular, retimin geici olarak kesilmesi ve bir makinenin rnler arasnda bo kalmasyla oluur. Bu tr kesikli durular, ekipman arzalarndan aka ayrlr. Normal retim ak, operatrn kk mdahaleleri ile

55

giderilir. Kk durularn nlenebilmesi iin ncelikle bunlarn iyi tanmlanmas, zelliklerinin ve sebeplerinin bilinmesi gerekir.

2.8.1.6. Hz Kayplar Hz kayb, ekipmann dizayn hz (teorik hz) ile gerek alma hz (fiili hz) arasndaki farktr. Kayplar ortadan kaldrmak iin ekipman tasarm hznda altrmak gereklidir. [imirel ve etin, 2007] Hz kayplar, bazen yanl ayar bazen de fonksiyonel yavalama nedeni ile meydana gelebilir. Hz kayplar genellikle kayt altna alnmas en g kayplardr. Hz kayplarnn tespit edilebilmesi iin standart zamann biliniyor olmas ve dier kayplarn sistematik olarak kayt altna alnyor olmas son derece yararldr. [Tiryakiolu vd., 2007]

2.8.1.7. Kusurlu rn Kayplar retim srasndaki uygunsuzluklar nedeniyle hurda haline gelen rn ya da yeniden ileme, tamir ihtiyac gerektiren ve retim ekipmanndan kaynaklanan kalite kayplardr.

2.8.1.8. Kapatma Kayplar Planl iler veya stok fazlas nedenleri dnda ekipmann (hattn) kapatlmasndan kaynaklanan kayplardr. Ara verme amal, doal afet nedenli veya deneme vb. amal ekipman durduran sebeplerdir.

56

2.8.2. gc Kayplar gc kaynandan yeterince yararlanmamaya sebep olan kayplar 5 snfta incelenir.

2.8.2.1. Ynetim Kayplar Mavi yakal personelin ne i yapacann belli olmad, beyaz yakal personelden talimat bekledii sredir. Organizasyonel i dzenlemeleri ile ortadan kaldrlabilir.

2.8.2.2. Hareket Kayplar Makinenin ya da hattn yerleimi nedeniyle operatrlere yaptrlan tama kayplardr. Gereksiz tama ve yrmeyi engellemek iin fazladan ayrlan iilik olarak da deerlendirilebilir. Ergonomi odakl almalarla bu tip kayplar ortadan kaldrlabilir.

2.8.2.3. Hat Organizasyonu Kayplar Hattn temposunu darboaz proses ve/veya makine belirler. Dier proses ve/veya makinenin evrim hz ile darboaz proses ve/veya makinenin evrim hz arasnda farktan kaynaklanan kayptr. Proses dengeleme iyiletirmeleri ile ortadan kaldrlabilir.

2.8.2.4. Otomasyon Eksiklii Nedeniyle Maniplasyon Kayplar Herhangi bir ilem noktasnda otomasyon yaplabilecei halde, otomasyon

olmadndan dolay fazla iilik kullanlmas sonucu ortaya kan kayplardr. Mteri asndan bir deer yaratmayan kaldrma, indirme, vb. faaliyetleri kapsar.

57

2.8.2.5. zleme ve Ayar Kayplar Ekipman ya da makinenin almasna ya da i sonularna gvenilmedii iin rn akn ya da rn kalitesini srekli izlemek ve mcadelede bulunmak zorunda kalnan iilikleridir. Ayrca problem nedeniyle geici olarak konulan veya i talimatlarna standart olarak yazlm tm lm / ayarlarn yaratt kayplar bu kapsamdadr.

2.8.3. Yararlanlmayan Ekipman, Kalp, Aparat, Enerji ve Malzeme Kayplar

2.8.3.1. Yararlanlmayan Ekipman Kalp Aparat mrlerini tamamlamam olmasna ramen, retimde kullanlmayan ekipman, kalp, aparatn kullanlmamaya baland andan itibaren oluan teknik amortisman maliyetidir.

2.8.3.2. Enerji Kayplar retim iin kullanlan fazla enerjinin maliyetidir. Hava kaaklar, s enerji kayplar, gereinden byk elektrik motorlar, boa alan motorlar ve lambalar vs. bu kapsamdadr.

2.8.3.3. Malzeme Kayplar retim, depolama veya sevkiyat srasnda oluan hurda bitmi rn kayplardr. [imirel ve etin, 2007]

58

2.8.4. Toplam Ekipman Etkinlii (OEE)

retim tesislerinin performansn artrmak amac ile kullanlan en etkili lm parametrelerinden birisi, dnya literatrn de Overall Equipment Effectiveness (OEE) olarak geen letme Etkinlii dir. letme Etkinlii (OEE); retimin bileeni olan zaman kullanm, performans ve kalite faktrleri arasnda iliki kuran, bu faktrleri optimum noktada birletiren ve ynetim imkan salayan bir lm sistematiidir. retim tesislerinin yksek verimlilik ve etkinlikte altrlmasnda yaplan bakm faaliyetlerinin byk nemi vardr. Programl bakm srelerinin etkin bir planlama ile azaltlmas ve programsz bakm durularnn minimuma indirilmesi ile, tesisin retim iin gereken alma sresi arttrlmaktadr. Bu durum direkt olarak tesisin retme potansiyelini ve dolays ile iletme etkinliinin (OEE) artmasna sebep olmaktadr. Overall Equipment Effectiveness (OEE) lm metodu, TPM sisteminin temel lm parametresi olarak kullanlmaktadr. lkemizde Overall Equipment Effectiveness (OEE) iin standart Trke karlk tanmlanmad iin eitli tabirler kullanlmaktadr. Bu tabirler u ekildedir: Toplam Ekipman Etkinlii, Genel Ekipman Verimlilii, Genel Tesis Etkinlii, letme Etkinlii vb. Kyaslama almalar iin uluslar aras literatr de belirtilen ve ayrca lkemizde TPM uygulayan irketler tarafndan Overall Equipment Effectiveness tabirinin ksaltma harfleri olarak OEE harfleri kullanlmtr. [Yanmaz ve ayr, 2005]

59

2.8.4.1. OEE Hesaplamalar

OEE ve arpanlarnn hesabnda u formller kullanlmaktadr.

OEE = NO x PO x KO OEE : Overall Equipment Effectiveness

NO : Net alma Oran (Availability rate) PO KO : Performans Oran (Performance rate) : Kalite Oran (Quality rate)

Net alma Oran; retim iin kullanlan net zamann, iletme saatine oranyla hesaplanmaktadr.

Net alma Oran = Net alma saati / letme Saati

Performans Oran; tesisin kapasite kullanm etkinliini, retim hzn, kk durular ve retim dne sebep olan faktrleri gsterir.

Performans Oran = Fiili retim / Optimum Kapasite

Performans oran eitliinde; fiili retim olarak, hesap yaplan zaman dilimi ierisinde yaplan fiili retim miktardr.

60

Optimum kapasite deeri ise, Maksimum retim > Tesisin dizayn kapasitesi ise, payda maksimum retim Maksimum retim < Tesisin dizayn kapasitesi ise, payda dizayn kapasitesi olarak alnr. Kalite Oran prosese hkimiyeti ve kaliteyi bir defada elde edebilme yeteneini gsterir. Kalite kusuru olmayan rn miktarnn toplam retim miktarna oran veya mteri ile belirlenen kalite kriterlerine uygunluk oran olarak tanmlanr.

Kalite Oran = Kaliteli retim Miktar / Toplam retim Miktar [Yanmaz ve ayr, 2005]

1)ArzaKayplar 2)KurmaveAyarKayplar Netalma

3)BoKalmaveKsaSreli DuruKayplar Performans 4)AzaltlmHzKayplar

ToplamEkipman Etkinlii(OEE)

5)KaliteKusurlarveYeniden lemeGerei 6)BalangKayplar

Kalite

ekil 2.11: OEE [Gven, 2006]

61

3. MENTO LETMESNDE TPM UYGULMASI

3.1. letme Tantm ak emasnn Aklan ve Tarihesi

letme Marmara ve Trakya blgesinin imento ihtiyacnn karlanmas amacyla kurulmutur. Fabrika hem blgedeki insanlara i imkan salam hem de bunun dnda dolayl olarak yre halkna nakliye, inaat ve ticaret ynnden ekonomik katkda bulunmutur. Fabrika 1991 ylnn 6. ayndan itibaren tme ve paketleme tesisleri ile, 1992 ylndan itibaren de dier tm niteleriyle beraber faaliyete balamtr. Fabrikann 1.100.000 ton / yl klinker retim kapasitesi ve 2.000.000 ton / yl imento retim kapasitesi vardr. Son yllarda yaplan yenileme almalaryla lke iinde en modern imento fabrikalarndan biri haline gelmitir. Fabrikann belli bal niteleri olarak Konkasr (Krc), Farin Deirmeni, Dner Frn, Kmr Deirmeni, imento Deirmeni, Paketleme ve yardmc tesisileri (Kazan Dairesi, Bakm Gruplar vs.) saylabilir. Hammadde olan Kalker ve Kil ocaklardan karlarak kamyonlarla fabrikann krc nitesine getirilir. Burada deiik boyutlardaki kalker paralar krc zgara ayarna bal olarak maksimum 2 5 cm ebatlarna kadar krlr. Krlan bu malzemeler tayc lastik bantlarla stokhole getirilir. Ayn ekilde kil de konkasrden kalker ile birlikte belli oranlarda kartrlp geirildikten sonra dk titrasyonlu malzeme olarak stokholde stoklanr. Yine dzeltme maddesi olarak kullanlan demir cevheri de krcdan geirilerek stokholde stoklanr. Laboratuarlarda yaplan analizlere paralel olarak, istenen orandaki malzemeler, miktarlar ayarlandktan sonra Farin Deirmenine girer. Farin deirmenine giren 2 -5

62

cm ebatlarndaki malzemeler tane boylar yaklak 10 mikron dzeyinde tlp istenilen fiziksel ve kimyasal zellikleri salayacak ekilde farin homojene silolarnda homojene edilerek, farin stok silolarnda stoklanr. Stok silolarndan alnp farin enkinde (frn kantar) tartlarak geirilen farin, sevk sistemi ile frnn n kalsinasyon ksm olan siklonlara verilir. Kuru sistem olan Dner Frnda piirilecek farin, frn ierisinden kan gaz ile beraber ters akm prensibine gre ilerleyerek kalsine olmaya balar ve % 30 35 kalsine olmu ekilde dner frna girer. % 3-3.5 eime sahip olan dner frnn kalsinasyon blgesinde yaklak 1150 0C de tamamen kalsine olan malzememiz emniyet ve gei blgelerinden getikten sonra sinter blgesine gelir. Malzemenin bnyesindeki bileikler burada 1300 1500 0C civarndaki scaklkta reaksiyona girerek oluacak olan yar mamulmz klinkerin temel yapsn tekil eden fazlar, silikatlar ve alminat bileiklerini meydana getirirler. Pimi malzemeye yar mamul yani Klinker ad verilir. Dner Frn sinter blgesinden kp havuzlama blgesinden soutma nitesine dklen klinker burada soutma fanlarnn oluturduu hava ile soutulur. Soutma nitesinde yava bir hzla ilerleyerek soutulan klinker, klinker krcdan geirilerek koval nakil sistemiyle klinker stokholnde stoklanr. Dner frnda yakt olarak kullanlan kmr, Kmr Deirmeninde dner frn ihtiyacn karlayacak zelliklerde yani istenen incelik ve rutubet deerlerini salayacak ekilde tlr. Uygun tartm sisteminden geirilerek dner frn alev borusuna sevk edilir. Alev borusundan frna pime scakln salayacak oranda, yakt olarak verilir. Kapal veya ak stokholden tayc lastik bant veya deiik tipte sevk sistemleriyle alnan klinker, al ta ve tras imento deirmeni bunkerlerine getirilir. Bunkerlerden de retilecek olan imento cinsine gre tartmlar yaplarak belirli oranlarda imento deirmenlerine verilirler ve burada tlrler. Seperatr (ayrc) araclyla istenen incelie ulaanlar ayrlarak imento silolarna sevk edilir. Haval bantlarla ve elevatrlerle (koval ykseltici) silolardan alnan imento ya ak dolum ksmna ya da paketleme ve tartm ilemini ayn anda yapan paketleme makinelerine gelir. Buradan manel veya eitli tip ykleyiciler vastasyla aralara yklenir.

63

3.2. Koruyucu Bakm Uygulamalar

Toplam Verimli Bakm anlay, nemli bir ok faaliyetin bir arada olmas, birbirini tamamlamas ve desteklemesi odakl bir anlaytr. TPMin baarl olmas bu faaliyetlerin etkin bir biimde srdrlmesiyle mmkndr. Bahsedilen Toplam Verimli Bakmn iletmede uygulanan temel faaliyetleri arasnda Koruyucu ve Kestirimci bakmda vardr. Koruyucu bakm uygulamalarna gemeden nce iletmede asl amacn hi kukusuz kaliteli ve talepleri karlayacak miktarda imento retmek olduunu belirtmek gerekir. Bu ynde yaplan bakm planlamas uygulamalarnda doru ynde yol alnmal ve bakm amac iyi belirlenmelidir. Makineleri hi arza yapmayan ve ilk kurulduklar gndeki gibi alan bir fabrika temel amatr. TPMin gerei olarak teknik eitimlerle bakm personelini uzmanlatrmak ve hedefe ulamak iin otonom bakm faaliyetlerine destek verilmelidir. Ynetim, ok temel olarak arza srelerini gelecek yllarda daha az sreye indirilmesiyle duru srelerinin ksaltlmasn hedeflemektedir. rnek olarak Tablo 3.1

Tablo 3.1:Yllara gre arza sreleri ve hedef 2008 Arza Sresi (Saat) 864 2009 576 2010 480

64

Fabrikada ki tm ekipmanlar alr vaziyette muhafaza etmek ve srpriz arzalar nlemek iin uygulanan koruyucu bakm sisteminde yaplan temel belli bal faaliyetler aadaki gibidir. Yalama ilemleri Temizleme ilemleri Muayeneler durum muayenesi (vizitler) Kalibrasyon, ayar Programl onarmlar Programl revizyonlar Programl para deiimleri vb.

Koruyucu bakm almas iin ekipman bazl koruyucu bakm almas balatlmtr. lk i olarak ekipmanlarn takibini kolaylatrmak ve ortak bir dil kullanmak adna kodlama ilemi yaplmtr. Ekipmanlarn teknik bilgileri katalog veya ekipman zerinden alnarak kullanlan koruyucu bakm sistemine kaydedilmitir.

ekil 3.1: Ekipman grntleme ekran

65

ekil 3.2: Ekipman teknik doneleri ekran

Koruyucu bakm (KB) tekrar nitelikli bir i olduu iin bakm srelerinin standartlatrlmas gerekmektedir. Bunu iin gemi kaytlardan yararlanlabilir yada ekipmana ait imalat firma talimatlarndan faydalanlr. Sreler iin 52 haftalk bir i gc ykleme diyagram kullanlr. Tespit edilen periyotlar i program zerine ilenir. letmede yllk planlar genellikle Vizit, Duru, Revizyon eklinde olmaktadr. Periyotlar ise; 1G, 1H, 2H, 1A, 3A, 1Y, vb. gibi olmaktadr. G: Gn, H:Hafta, A: Ay, Y:Yl

66

niteler, vizitrler tarafndan vizit programna gre gezilir ve gerekli kontroller yaplr. Duru esnasnda yaplacak olan standart ilere ek bir aksaklk grrler ise, bu durumu acil i emri eklinde belirtirler ve tm i emirlerini nitenin duru gnnden bir gn nce koruyucu bakm sisteminden kt alarak ilgili sorumlu nitelere verirler. emirleri ilerin bitiminden sonra KB geri dner ve yaplan iler ve nemli para deiimleri ve bakmlar ekipman siciline kayt edilir ve daha sonraki yllar iin bilgi amal olarak saklanr. Kullanlan i emirleri; Planl Bakm Emirleri Acil Bakm Emirleri lk Duru Bakm Emirleri Revizyon Bakm Emirleri

ekil 3.3: Emri (Sipari) rnei

67

3.3. Kestirimci Bakm Uygulamalar

Bilindii gibi imento endstrisinde duru maliyeti en yksek nite Dner Frn dr. Dner Frn ekipmanlarn zaman baznda periyodik olarak durua alp, bakm yapmak pek mmkn olmamaktadr. Ancak tek kanlmaz arza olan tula dkme hadiselerinde veya bal olduu nitelerin duru yapmasyla bakm iin geni ve yeterli zaman bulunabilir. Bu nedenle tm fabrika genelinde ve zellikle dner frn nitesi ekipmanlarnda durum takip veya kestirimci bakm nem kazanr. Bu metot, daha nce de bahsedildii gibi makine ve tehizatn srekli gzlenmesi ve ilem grme artlarnn ve bunlarn zamanla geliiminin analiz edilmesini ierir. Kestirimci bakm makine salnn izlendii bir sretir ve kestirimci bakmn temelinde lme vardr. Sektrde en yaygn kullanlan takip sistemlerinin banda titreim analizi gelmektedir. letmelerde yaygn olarak bu analizlerden yararlanr ve ekipman performans takip edilir.

68

ekil 3.4: Motorun n dikey ynde titreim lm

ekil 3.5: Titreim lm yaplrken meydana gelen spektrumlar

69

Resme dikkatlice bakldnda cihaz ekrannda lm sonucu oluan spektrumlar grlmektedir. Bu spektrumlar bilgisayara aktarlarak incelenir ve ekipman durumu hakknda yorum yaplacak bilgiler edinilir. Aada elde edilen grafik rnekleri verilmektedir.

ekil 3.6: Titreim lm sonular

ekil 3.7: Titreim lm sonular

ekilden 3.7de grld gibi belirli tarihlerde yaplan lmler sonucunda vibrasyon deerlerinin 16 mm/s seviyelerine kt gzlemlenmi ve ekipman saln korumak iin lm sonucuna gre yaplmas gereken mdahale belirlenmi ve eklin sol ksmnda daha net grlen trend erisinden mdahale sonucunda vibrasyon deerinin 3 mm/s civarna indirildii grlmtr.

70

Baz durumlarda bu tip lmler iin dardan hizmet alm yaplmaktadr. Uzman kurulularca verilen hizmetler belirli periyotlar da olmakta ve raporlamalar sonucu yaplacak mdahaleye karar verilmektedir. Yeni kurulan bir kritik ekipman iin, alt ilk gnden balayarak belirli aralklarda titreim lm yaplabilir ve ekipmann belirli zaman sonrasnda bile durumu hakknda ilk gn ki durumu ile kyaslama yaplarak durum deerlendirmesi yaplabilir. Ama daha ncede deinildii gibi ekipman performansnn kontrol ve srpriz arzalarn elimine edilmesidir. letmede, titreim lmnn yannda ayrca hzl ve gvenilir sonu vermesi asndan termal kamerada kullanlmaktadr. Kamera sayesinde ekipman hakknda ok ksa srede bilgi sahibi olunabilir ve scaklk deerinin yorumlanmasyla arza tespiti yaplabilir.

ekil 3.8: Termal kamera ile yaplan bir motor scaklk lm

71

Motorda s kaynann yeri ve scakl ok ksa srede renilebilir. Ayrca snmaya ar yalamann, srtnme yada elektrik balantsndaki gevek ularn m sebep olduu tespit edilebilir.

3.4. Performans Deerlendirmesi

letmede ekipman veya nite baznda performans takibi ve deerlendirmesi yaplmaktadr. Anlatlacak uygulamalarn tamam imento iletmelerinde ana nite olan ve duru maliyeti en yksek olan dner frnlar iin olacaktr. Performans tablolarna gemeden nce verilerin elde edilme eklinden bahsedilecektir. Koruyucu bakmdan bahsederken fabrikalarn nite ve ekipman baznda kodlandna deinilmiti. Tm nitelerden gnlk olarak koruyucu bakma duru raporlar gnderilir. Her sabah niteye gelen raporlarda sistemin ne zaman, hangi sebepten ve ne kadar sre durduuna ilikin bilgiler bulunur. Bu bilgiler koruyucu bakm sistemine aktarlarak gemie ait bir data oluturulur.

ekil 3.9: Duru bilgileri ekran

72

nitelerden koruyucu bakma gelen duru raporlar yukarda grlen ekrana ilenir ve kesinti sresi belirlenir. Eklenen bilgilerden sonra daha sonraki istatistik almalar iin arzann snf tespit edilir ve ayn sayfaya eklenir.

ekil 3.10: Arza eitleri ekran

Yukardaki ekrandan arzann hangi gruba ait olduu seilir ve bir alt grubuna gidilerek net arza ismi belirlenir.

73

ekil 3.11: Mekanik arza listesi ekran

Verilen rnekten arzann mekanik arza olduu ve mekanik arza listesinden de Bant Kopmas Deiimi isimli arza olduu seilir ve sisteme kayt edilir. Daha sonra belli sreler iin yaplacak olan (3A, 1Y vb.) performans deerlendirmesi almalar iin sisteme daha nce kayt edilen bilgiler listelenir. Listelenen bilgiler ok eitli raporlama ekilleriyle ekranda grntlenebilir. Sadece ekipman baznda yada sadece belirli bir arza baznda vb. gibi.

74

ekil 3.12: Duru nedenleri raporu

Yukarda bir ksm gsterilen raporlamada arzann hangi tarihte, hangi saatler arasnda ve hangi nedenden olutuunu gsteren listeleme grlmektedir. Bu raporlamada istenilen sre aralnda nitenin ve ya ekipmann ne kadar sre ve ka kez duru yapt bilgilerine kolayca eriilebilir.

75 7

Elde edile veriler ile oluturulan performan figrlerin en e n ns nden bazlar r;

Sta and-by Arz zalar

Saat Frek kans

450 400 350 Saat / Frekans 300 250 200 150 100 50 0

413,5

200

40,34 1

24,1 17

17,9 23

Revizyon R

Gerilim as Dalgalanma

Fr n Tavlan nmas (Revizy yon)

Enerji Ke esilmesi

ekil 3.13: Stand by durularn dalm y nn

, ilmesi veya gerilim dal lgalanmas gibi stand - by duruu ierisinde u e Revizyon, enerji kesi yer alan arzalarn y iindeki dalmn gstermek yl i ktedir. Sre baznda elde edilen e e n bilgiler bazen b ak klayc ol lmamaktadr, bundan n dolay tekrar say ys nem m kazanmak ktadr. Sren ok ksa olmasna ramen ok fazla sayd duru tekrar says nin a r k daki nitede h kaypla hz arna neden olmaktad n dr. Gerilim dalgalan m nmalarn buna rnek b k gsterilebi ilir.

76 7

Aadaki grafikte is arzalarn genel ba altnda ne kadar bir sre du i se n lk a urua sebep p verdiini g gstermekte edir.

DURU N NEDENLE ER
700 600 500
Saat
413,5 624, ,96

400 300 200 100 0 Planl Durular D Etkenler Elektronik Arzalar Mekanik Arzalar Proses Arzalar
58 62,5 39,58 9,77 9,06 4,09

Kompresr ve Hidrolik

ekil 3.14 Duru ned 4: denleri

Yaplan b tip alm bu malar sonuc cunda genel bir bilgi e l edinilse bile daha deta inilerek e aya k kk sebep aratrlm pler makta ve zm iin daha hzl uy d ygulamalara geilebilm a mektedir. Bunun ii her bir ana duru nedeninin alt detay duru nede in enlerine ait bir analiz t z yaplarak hangi arza ann daha sklkta meydana geldii ve kroniklem nedenler ok a mi r kolayca g rlebilmek ktedir.

Elektrik Arzalar

77 7

PROS ARIZA SES ALARI

250 200 Saat 150 100 50 0
73,67 50,41 5 240,49 9 183,86 1

25,16

24,17 17,51

3,68

Temizlik

Tkanma

Tula Deiimi

Frn Tavlanmas (Break-down) (Break do n)

Bal Olduu nite Duruu Frn Tavlanmas (Overhaul)

Mal Kesilmesi 7

ekil 3.15 Proses kay 5: ynakl arza alar

Yukarda tula yenil lemesinin e fazla dur en rua neden olduunu v proses arzalarnda ve a a birinci sra olduu grlmekte ada edir. Takip eden frn ta avlanmas v temizlii ve inde nemli i srelerde d durua nede olduu g en grlmekted dir.

Skma 8

78 7

MEKAN ARIZ NK ZALAR

16 14 12 10 Saat 8 6 4 2

15

6,83

6,33 6

6, ,5

3, ,33 1 Izgaral Soutucu 0,42 Mekanik Arza 0,17 Yatak scaklk Ykselmesi

Mekanik Bakm

Kaynak ii K ki i

Kaplin Arzas

Klepe Arzas

ekil 3.16 Mekanik a 6: arzalar

Mekanik arzalar ii inde ilk s ray mekan bakml nik larn aldn daha so n onra kaplin n problemin geldii grlmekte nin edir. Sre dnda ayr problem zmnd arzann d ca m de n tekrar say da nem s mlidir.

Gale Ring Arzas

79 7

ELEKTR RONK AR RIZALAR

7,84 7 8 6 4 2 0
Hz Kontrol l Arzas Sivi Arzas Hz Monitr Arzas s

Saat

1,76 0,17 0

ekil 3.17 Elektronik arzalar 7: k Tablo 3.2: Arza sre ve sklklar : e rnn gemi yllar ile k i karlatrlm mas

ME EKANK ARIZALA A AR
2007 2008 2 20 007 Fre ekans 20 008 Frek ekans 200 - 2008 07 Saat Farklar t ( Saat )

Rulman Arzas Mil Krlm mas Cvata K Kesilmesi Kay Ay yarszl Kay Ko opmas Izgaral S Soutucu Plaka Deiimi i Kaynak i Yatak Scaklk Ykselmesi Mekanik Arza k Mekanik Skma k Mekanik Bakm k Valf Arz zas Klepe Ar rzas Szdrma azlk Soru unu Bant Kay ymas

1 1 0 0 4 2 7 1 3 9 6 1 1 3 2 15

2 2 1 1 8 4 1 12 1 1 11 5 9 0 0 0 0

15,75 1 -17,5 0,17 2 5,32 13,75 1 10,83 1 5 30,18 3 -3,59 18,69 1 -0,17 -0,83 -0,59 -0,92 78,09 7

TOPLA AM

80

Btn bu yaplan almalar ile kk sebep bulunup Kobetsu Kaizen almalar yaplabilir ve imento endstrisinde ylda bir kez yaplan dnemsel revizyonlarda kobetsu - kaizen almalarn uygulama imkan verir. Analiz ile detaylar daha rahat grlebildiinden arzalarn tespiti daha da kolaylamaktadr.

3.4.1. Arzay zme Sresi (MTTR) ve Arzalar Aras Geen Sre (MTBF)

MTBF (Arzalar Aras Geen Sre Mean Time Between Failure) MTBF: Mevcut sistemin arza karmadan alma becerisini gsterir.

MTBF = Ykleme Sresi Arza Sresi / Arza Adedi

MTTR (Arzay zme Sresi Mean Time to Repair) MTTR: Arzay zme sresidir.

MTTR = Arza Sresi / Arza Adedi [2]

letmede uygulanan performans deerlerinin arasnda MTBF ve MTTR de bulunmaktadr. Hesaplama yaparken break-down arzalar dikkate alnr. Stand by ve frn tavlanmalarn hesaplama dnda tutulur.

81

PERFORMANS GRAF
STAND-BY (saat) (%) 496 ALIMA (saat) (%) ARIZA (saat) (%) 668 7,6 Arza duru says 254 Elde Edilebilen alma Oran (%) MTBF MTTR (saat) (saat) 91,9 30 2,6

6,2 7620 86,8

ekil 3.18: MTTR ve MTBF tablosu

82

3.4.2. Toplam Ekipman Etkinlii (Overall Equipment Effectiveness)

letmede performans deerlendirme kriterlerinden biri olarak OEE raporlamalarndan yararlanlmaktadr. OEE hesaplanmas iin kullanlan forml;

OEE = NO x PO x KO

Ancak; imento sektrnde tm retim aamalar laboratuar kontrl altn da gerekletirilen bir imalat olduundan uygun olmayan rn oran ihmal edilecek derece de dk olmaktadr. Hatta bu uygun olmayan rnler imento imalat aamasnda ok az miktarda rn iine kaliteyi bozmadan katlabildiinden formldeki KO ile belirtilen Kalite Oran ihmal edilebilir boyuttadr.

OEE = Net alma Oran x Performans Oran

imento endstrisinde ana nite olan Dner Frn iin OEE hesaplanmas grafik ekilde gsterilmitir.

Net alma orann (availability) = Operasyon Zaman / Takvim Zaman

Performans Oran

= Net Operasyon Zaman / Operasyon Zaman

olduu grlmektedir. Grafik incelediinde renkler ile belirtilmi kayplarn frnlar iin geerli olan kayplar olduu ve OEE hesaplanmasnda Availabilty ile Performance orannn dikkate alnd grlmektedir.

83

ekil 3.19: OEE detayl yaps

84

Frnlarda kayplarn tanm yaplrken aada gsterilen ekil aklayc olmaktadr.

ekil 3.20: Frnlarda kayp tanmlar

ekil incelendiinde, frnn revizyon veya breakdown durular ardndan belirgin oranda bir hz kayb yaad grlmektedir. Frnlarn maksimum tonaja kmas ve rejime oturmas durulardan sonra zaman almaktadr. Hz Kayb: Deiik nedenlerden dolay makinenin tanmlanm hzndan daha dk hzda kullanlmas ile ortaya kar. Ekipmanlar mutlaka standart hzlarnda kullanmaldr. Bundan dolay stte ki ekilde hz kaybnn rahatlkla grlebilmesi iin maksimum tonaj belirtilmitir. [Unilever, 2002]

85

Fabrikada OEE uygulamalarndan bir rnek aada gsterilmitir. Tablo 3.3: OEE tablosu

86

ekil 3.21: Dner Frn OEE ve Kayplar

ekil 3.22: OEE ve Kayplar

87

Tabloda retim miktarlar, durular, durulara bal tonaj kayplar, hz kayplar ve OEE aylar baznda grlmektedir. Ayn tablo gnlk retim ve OEE grlmek istendiinde de kullanlabilir. Ayrca bte almalarnda ve bakmn ve retim birimlerinin hedef koymalarnda bu veriler k tutmaktadr. Ama hep iyiye ynelmek olduundan gelecek yllarda daha fazla retim, daha az duru ve hz kayplar hedeflenmektedir. Bu tablolar dnda bir de bu veriler nda parasal olarak kayplar da gsterilebilir.

ekil 3.23: Dner Frn kayplar

88

Tablo 3.4: Duru sre ve maliyetleri

ekil 3.22de grld gibi kayplar nlenebilir yada nlenemez kayplar olarak snflandrlm ve maliyetleri karlmtr. Bu veriler nda iyiletirme almalarna yn verilmektedir. Kayplarn nne geerek verimlilik hedeflenmektedir.

89

4. SONU

inde insan, makine, malzeme ve metot gibi birok deikeni barndran TPM, gnmzde iletmelerin, srekli deien ve gelien rekabet ortamlarnda verimlilii arttrmak, maliyeti drmek adna uygulad yntemlerden biri olmutur. TPM, retimi bizzat gerekletiren operatrlerden st ynetime kadar tm alanlar organize eden, btn retim operasyonlarn destekleyebilecek, iletme apnda bir makine ve ekipman bakm ynetim sistemidir. Bakm maliyetlerinin azaltlmas, kronik kayplarn ortadan kaldrlmas ve otonom bakm faaliyetleri gibi TPMin ana unsuru vardr. Bu amalar dorultusunda Toplam Verimli Bakm almasnn iletmeye salad faydalar aadaki gibi olacaktr. Ekipman kayplar incelenerek, ekipmanlardaki problemlerin kk nedenleri bulunur. Dzeltme faaliyetleri uygulanr. Otonom Bakm faaliyetleri sayesinde maliyetlerde ve duru srelerinde azalma salanr. Ayn zamanda arza tekrarnn da nne geilir. 5S uygulanarak ortamn srekli temiz tutulmas salanr.

Bu almada bir imento letmesinde, iletmenin sahip olduu varlklarn verimli kullanmalarn salamak zorunda olduu yaklamndan yola karak, TPM merkezli yaplan almalar ve TPMin temel faaliyetleri incelenmitir. TPM sisteminin dier sektrlerde olduu gibi imento sektrnde de

uygulanabilirliinin mmkn olduu gzlenmitir. Yaplan performans almalaryla TPM merkezli faaliyetlerle; kayplarn, arzalarn ve hatalarn azald bu sayede verimliliin artt tespit edilmitir. Planl bir organizasyon ve sistemli alma gruplar sayesinde TPM uygulamalarnn baarl olmamas iin hibir sebep yoktur. Bu noktada st ynetimin destei ve tm alanlarn katlm nemlidir.

90

TPM merkezli almalar ile birlikte son yllar iersinde iletmede nemli deiiklikler gzlenmitir. Farin deirmeni, imento deirmeni gibi retim blmleri bazndaki takip sistemi, daha detayl olarak ekipmanlarn takip edilmesi ekline dnm ve ekipman performans takibi yaplmaya balanmtr. Temizlik, bakm ve zellikle yalama ilemi sistematik bir hal almtr. alma alanlar daha dzenli hale getirilmitir. Performans arttrc iyilemeler ve buna bal kapasite artlar olmutur. Ambar blm daha dzenli hale gelmi stok seviyelerinde azalma grlmtr. KB, ambar ve muhasebe arasnda malzeme akna bal bir iliki kurulmutur. gvenlii ve evre iletme iin daha nemli hale gelmi ve bu ynde eitimler verilmeye balanmtr. i sal ynnden risk oluturan yerler iaretlenmi, tehlikeli yerler iin nlemler alnmtr. Toz kaynaklar elimine edilmitir. Yaplan iyiletirme almalar devam etmektedir. Uygulamaya gemek isteyen iletmelerin, nce tespit edilen pilot uygulamalarla sistemi test edip avantajlarn grmelidirler. Pilot uygulamalarla elde edilecek deneyimler sonrasnda, TPM anlayn ve uygulamalarn belirli bir plan dhilinde tm srelere yaymaldrlar.

91

5. KAYNAKLAR

Ate S., (2006), "Kalite Gelitirme Srecinde Toplam Verimli Bakm'n nemi Lastik Sektr Uygulamas" Yksek lisans Tezi. Bamber C. J., Sharp J. M., Hides M. T., (1999), "Factors Affecting Successful Implementation of Total Productive Maintenance-A UK Manufacturing Case Study Perspective", Journal of Quality in Maintenance Engineering, 5, 3, 162 - 181. Blanchard B. S., (1997), "An Enhanced Approach for Implementing Total Productive Maintenance inThe Manufacturing Environment", Journal of Quality in Maintenance Engineering, 3, 2, 69 - 80. Chan F. T. S., Lau H. C. W., Ip R. W. L., Chan H. K., Kong S., (2005), " Implementation of Total Productive Maintenance: A Case Study", International Journal of Production Economics, 71 - 94. Chand G., Shirvani B., (2000), "Implementation of TPM in Cellular Manufacture", Journal of Materials Processing Technology, 149 - 154. Cua O. K., McKone K. E., Schroeder R. G., (2001), "Relationships Between Implementation of TQM, JIT and TPM and Manufacturing Performance", Journal of Operations Managment, 675 - 694. ayr E., (2007), "5S Temizlik ve Dzen Sistemi", Kongresi ve Sergisi, 369 - 376. III. Bakm Teknolojileri

Denli B. H., Zeren Y., (2007), "Kestirimci Bakm", III. Bakm Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, 9 - 24. Elveli S., zcan G., ipal A., (2005), " Kk ve Orta lekli letmelerde Toplam Ekipman Etkinliinin Belirlenmesinde Yaanan Glkler", V. Endstri ve letme Mhendislii Kurultay Bildiriler Kitab, MMO Yayn No: E/2005/401. Eti M. C., Ogaji S. O. T., Probert S. D., (2004), " Implementing Total Productive Maintenance in Nigerian Manufacturing Industries", Applied Energy, 389 - 390. Eti M. C., Ogaji S. O. T., Probert S. D., (2006), " Reducing The Cost of Preventive Maintenance (PM) Through Adopting A Proactive Reliability - focused Culture", Applied Energy, 1235 - 1248.

92

Giyici A., (2007), " ASSAN-Alminyum Deiimdeki Mkemmellik", 8. Mkemmellii Aray Sempozyumu, zmir. Gosavi A., (2006), " A Risk-Sensitive Approach to Total Productive Maintenance", Automatica, 1321 - 1330. Gven K., (2006), "Periyodik Bakm Yapan Bir Tekstil letmesinde Bilgisayar Destekli Toplam Verimli Bakma Gei ve Kaliteye Etkisi", Yksek Lisans Tezi. Ireland F., Dale B.G., (2001), "A Study of Total Productivite Maintenance Implementation", Journal of Quality in Maintenance Engineering, 183 - 191. mai M., (2003), "Kaizen" Kocaalan B., (2007), "Bilinli Tasarm ile Bakm Sorunlar Azaltlabilir", III. Bakm Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, 2 - 8. Kodali R., Chandra S., (2001), "Analytical Hierarchy Process for Justification of Total Productive Maintenance", Production Planing & Control, 695 - 705. McAdam R., Duffner A. M., (1996), "Implementation of Total Productive Maintenance in Support of An Established Total Quality Programme", Total Quality Management, 7, 6, 613 - 630. McKone E. K., Schroeder R. G., Cua K. O., (2001), " The Impact of Total Productive Maintenance Practices on Manufacturing Performance", Journal of Operations Managment, 39 - 58. Miyake D. I., Enkawa T., (1999), "Matching The Promotionof Total Quality Control And Total Productive Maintenance: An Emerging Pattern For The Nurturing of Well-Balanced Manufacturers" Total Quality Managment,10, 2, 243-269. Miyake D. I., Enkawa T., Fleury A. C. C., (1995), "Improving Manufacturing Systems Performance By Complementary Application of Just -In - Time, Total Quality Control and Total Productive Maintenance Paradigms", Total Quality Management, 6, 4, 345 - 363. Park K. S., Han S. W., (2001), " TPM - Total Productive Maintenance: Impact on Competitiveness and a Framework for Successful Implementation", Human Factors and Ergonomics in Manufacturing, 321 - 338. Patra N. K., Tripathy J. K., Choudhary B. K., (2005), " Implementing The Office Total Productivite Maintenance-Office TPM-Program: A Library Case Study", Library Review, 415 - 424.

93

Pinjala S. K., Pintelon L., Vereecke A., (2006), " An Empirical Investigation on The Relationship Between Business and Maintenance Stretegies", International Journal of Production Economics", 214 - 229. Rodrigues M., Hatakeyama R., (2006), " Analysis of The Fall of TPM in Companies", Journal of Meterials Processing Technology, 276 - 279. Sara M. ., Tekin O., Doanay E., ve Elveli S., (2007), " Toplam Ekipman Etkinliinin Ktahya linde Bir Porselen retim letmesinde Uygulanmas", Yneylem Aratrmas / Endstri Mhendislii 27. Ulusal Kongresi Bildiri Cd'si. Sun H., Yam R., Wai-Keung N., (2003), " The Implementation and Evaluation of Total Productive Maintenance (TPM)-An Action Case Study in a Hong Kong Manufacturing Company", International Journal of Advance Manufacturing Technology, 224 - 228. Swanson L., (2001), " Linking Maintenance Strategies to Performance", International Journal of Production Economics, 232 - 244. imirel B., etin O., (2007), "TPM'de Kayp Yaklam", III. Bakm Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, 225 - 230. Tiryakiolu U., Uta T., Sava H., (2007), "Toplam Verimli Ynetim TPM", stanbul Sanayi Odas. Tsang A. H. C., Chan P. K., (2000), "TPM Implementation in China: A Case Study", International Journal of Quality and Reliability Managment, 144 - 157. Vanderwall R. W. E., Lynn D., (2002), " TPM in South African Pulp and Paper Company: A Case Study", The TQM Magazine, 359 - 366. . Waeyenbergh G., Pinelton L., (2004), " Maintenance Concept Development: ACAse Study", International Journal of Production Economics, 395 - 405. Wang F. K., Lee W., (2001), " Learning Curve Analysis in Total Productive Maintenance", Omega, 491 - 499. Yanmaz M., ayr E., (2005), "letme Etkinliinin (OEE) llmesi", II. Bakm Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, 61 - 74. Yenen V. Z., Grener A., (2007), "letmelerde Toplam Verimli Bakm almalar Kapsamnda Yaplan Faaliyetler ve Verimlilie Katklar", stanbul Ticaret niversitesi Fen Bilimleri Dergisi Say:11.

94

Zafer N., Trke E., Kasap M., (2003), "Bakm Mhendislii ve Yeni Teknikleri", I. Bakm Teknolojileri Kongresi ve Sergisi, 325 - 330. Unilever Sanayi ve Trk Ticaret A.., TPM Eitim Notlar, (2002). [1] www.tpmakademi.com, (21.05.2009). [2] www.tpmdanismanlik.com, (11.06.2009).

95

6. ZGEM

1976 Ylnda Kars da dodu. lk, orta ve lise eitimini Karsda tamamlad. 2000 ylnda Erciyes niversitesi Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii Blmnden mezun oldu. 2003 ylnda askerlik grevini tamamlad. 2004 ylnda imento sektrnde almaya balad. Halen ayn sektrde Makine Mhendisi olarak grev yapmaktadr.