Adyaman niversitesi Fen Bilimleri Dergisi 1 (1) (2011) 1-8

levsel Biyolojik Malzemelerin Hazrlanmasnda Atom Transfer Radikal Polimerlemesinin (ATRP) Kullanm

Turgay Sekin nn niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi, Kimya Blm, 44280, Malatya tseckin@inonu.edu.tr zet Atom transfer radikal polimerlemesi (ATRP) ok ilevsel nano yaplarn hazrlanmasnda kullanlan en etkili yntemlerdendir. Bu yntem kullanlarak molekler dzeyde tasarlanm yaplar elde edilmekte ve biyoloji ve tp alanlarnda kullanm alan bulmaktadr. ATRP ile kesinlemi yaplar elde edildiinden biyolojik tasarmlar gerekli ilevsel gruplar aracl ile hazrlanabilmekte ve eitlendirilmektedir. Bu derlemede polimer temelli biyo elenik malzemelerin hazrlanmas, ATRP ile uygulamalar, ila salnm sistemlerinde kullanlan baz malzemeler ve ncller ile doku mhendislii alannda tasarmda kullanlabilecek polimerik yaplardaki son gelimeler zetlenmektedir. Anahtar kelimeler: ATRP, ila salnm, biyomateryaller, nanoparacklar

Atom Transfer Radical Polymerization in the design of Bio-Functional Materials

Abstract Atom transfer radical polymerization (ATRP) is the mostly used techniques for the design and the prepartion of functional and bio-compatible materials. Multifunctional nanostructured materials for a variety of applications in biology and medicine are prepared by ATRP. This article reviews recent advances in polymer-based nanomaterials using ATRP, including other applications, block copolymer-based drug, tissue engineering, and diagnostic materials. Precise materials in the molecular level with outstanding macroscopic physical properties are envisioned and realized for biyo-medical applications. Keywords: ATRP, drug delivery, biomaterials, nanoparticles

Giri levsel polimerik malzemeler, ila salnm, doku mhendislii ve tbbi grntleme uygulamalarnda biyolojik ve biyo-medikal malzeme olarak nemlidir. Doadaki benzer yaplamalara baklarak protein rneinde olduu gibi dzenli yaplarn tasarmlar bu alanda youn ilgi eken konular arasndadr. Protein, doal bir polimer olarak amino asitlerin belirli bir dzen iersinde birletii yapsal olarak dzenli olduu, molekl arlnn homojen sistemler olduu gibi tanmland, ilevsel gruplar yapsnda ve bileimde ierdii kararl yaplardr. Polimer biliminde son yllarda en ok istenen ve zerinde aratrmalar yaplan konularn banda kararl ve yaps, ilevsellii kontrol edilebilen nano boyutlu tasarmlardr. Polimer bilimin u ana kadar ulat noktada ok sayda yntem, radikalik, anyonik, katyonik, halka alma, kondenzasyon v.b denenmesine ramen yapnn kontrol edilebildii yaklamlar arasnda kontroll radikalik polimerleme (CRP) yntemleri bu amalar dorultusunda ska kullanlmaktadr. Ancak, atom transfer radikal polimerlemesi (ATRP) , tersinir katlma kesirleme polimerlemesi (RAFT) ve buna bal olarak tretilen dier yan tepkimeler kararl bir polimerik yapnn hazrlanmas iin son yllarda ortaya kan ve ok kullanlan yntemlerdendir. Tasarm asndan bakldnda beklenen yaplama ile istenilen ilevsellik ve mikroskopik zellikler molekler dzeyde kontrol edilebilir olmaldr. Bu makro zellikler ATRP ile kontrol edilebilmektedir. Biyo-tp mhendisliinde polimerler mimari yaplar ve fizikokimyasal zellikleri nedeniyle uzun yllardan beri kullanlmaktadr. lk zamanlarda, biyo malzemelerin inert ve biyolojik rnee benzerlii dnlm olsa da sonraki aamalarda spesifik tepki verebilir yaplar zerinde aratrmalar yn bulmutur. Polimer bilimdeki son yenilikler ile Akll Polimerler kavram gelitirilmi zellikli veya ok ilevsel yaplar sentezlenmeye balanmtr. Ancak, burada sorulmas gereken soru udur? Kontrol edilmek istenen ey gerekten nedir? Nasl kontrol edilecektir? Ve sentezlenen yaplarn bu zelliklere sahip olduu hangi ileri teknikler kullanlarak belirlenecektir? Bu nedenle ATRP yntemi polimerlemelerde ska uygulanan yntem olarak kabul edilmi ve kontrol edilebilir polimerik yaplar bu yntemin olabilecek dezavantajlarna ramen hazrlanmtr. ATRP kontroll polimerlemede kullanlabilecek eitlendirilebilir ve gl bir yntemdir. Bu yntem farkl zclerin kullanld ortamlarda farkl artlarda ve hatta sulu ortamda oda scaklnda kullanlabilir bir yntemdir. Birok fonksiyonel grup yapya bu yntemle kazandrlabilir. Polimerleme ve dier parametreler amaca uygun olarak 2

deitirilebilmekte ve tepkime kinetii bu yolla kontrol edilebilmektedir. Bunun yan sra, homojen ve heterojen fazda polimerler yzeyde bytlmektedir. Yzey olarak protein, organik malzemeler ve inorganik nanoparacklar (SiO2, Al2O3, v.b.) farkl deneysel koullarda kullanlmaktadr. Biyo-sensr uygulamalarnda hidrojellerin yaplandrlmas ve jel yapnn gzeneklerinin homojenlii salanarak tbbi grntleme, tanmlama, ila salnm yaplabilmektedir. ATRP yntemi kullanlarak oklu yaklamlar ile biyo-uyumlu ve biyobozunur yaplara tasarlanmakta ve bu ama dorultusunda denenmektedir. Bu almann ana temas, ATRP ile yaplandrlmasdr. 1. ATRP Yntem ve Mekanizmas ATRP ilk kez 1995 ylnda tantldktan sonra polimer biliminde kontroll polimerlemede kullanlabilir olmasndan tr birok almada kullanlm ve alannda nemli bir yere sahip olmutur. ATRP ynteminin biyoloji ile ilgisi, ATRP yntemi ile yzeyde polimerlemenin kontroll biimde elde edilebilir olmasndan trdr. ekil 1de verildii gibi ATRP de aktif ilerleme gruplarnn dk deriimleri ile daha byk zincirler arasndaki denge vardr. Bu dengede, gei metal kompleksleri i blgelere elektron gn salamaktadr [1-4]. biyo-tp mhendisliinde kullanlabilecek nano malzemelerin

Bilinen

radikal

polimerlemesinde,

radikalik

gruplar

kullanlarak

balama

salanmakta, bu zincir basaman ilerleme ve sonlanma mekanizmalar takip etmektedir. Klasik radikalik polimerlemesinde raikaller k p ve kt hz sabitleri ile ilerlemekte ve sonlanmaktadr [5-8].

ekil 1. ATRP mekanizmas ATRP polimerlemesinde ise, radikaller tersinir redoks ilemi ile gei metalleri ile katalizlenerek olumaktadr. Radikal gruplarn monomere katlmas ile polimer zinciri bymekte ve byme hz sabiti k p sabit olmaktadr. Sonlanma tepkimeleri (kt) ATRP tepkimelerinde vardr ve orantsz veya radikal elemesi ile gerekleir. Ancak, sonlanmaya giden polimer miktar ok azdr nk ortamdaki aktive byme radikallerinin deriimi az dier zincir gruplarnn ise fazladr. ATRP ynteminde bakr en ok kullanlmasna ramen demir bileikleri de daha az zehirli olmalar nedeniyle kullanlmaktadr. ATRP yntemine ilave olarak elektron g ile aktif merkezin oluturulduu (AGET)-ATRP yntemi de biyo uyumlu malzeme alanlar tarafndan tercih edilmektedir. 2. Polimer Biyoelenikler Biyo teknolojik almalardaki ilerlemeler peptit, protein, be antikor temelli ila sistemleri ile ilgilidir. Bu aratrmalardaki temel ama daha ksa yar mrl kararll dk

ekil 2. Polimerik biyo-elenik polimerik yaplara rnekler immunojenisitesi zellikli yaplar elde etmektir. Polimerler bu ama iin ska kullanlmaktadr. Biyo-elenik polimerlerin hazrlanmasnda ATRP ve CRP en ok tercih edilen yntemler arasndadr. Polimer zincirlerinin yzeye alanmasnda ve a halde eldesin de kullanlan en etkili teknik tm basamaklarn molekler dzeyde kontrol edildii ilemlerdir. ATRP ile blge zellikli alama yaplabildii gibi yzey zerinden ilem devam ettirilebilmektedir. Dier radikalik yntemler ile karlatrldnda ATRP ile radikal-radikal elemesi en aza indirgenir ve dengede radikal deriimi az olduundan sonlanma basama daha az meydana gelir ve polimerleme kontrol altna alnm olur. ekil 2de ATRP ile hazrlanan polimer eleniklerin ilevsel balatclar ile hazrlanmas ile ilgili rnekler verilmektedir.

ekil 3. la teslimat sistemlerinde kullanlan baz polimerik malzemeler 3. la Teslimat Sistemleri Hidrofobik ilalarn sudaki zayf znrlkleri ve sistematik toksin etkileri amfililik polimerik yaplarn hazrlanmasndaki en nemli konular arasnda yer almaktadr. Bu nedenle blok kopolimerler hazrlanrken asidik pH de yarlabilir halkal orto esterler (ekil 3) , k duyarl gruplar, pirenilmetil, o-nitrobenzil, kumarin, v.b. gruplar yapya kazandrlr. Bu tr blok kopolimerler suda misel olutururlar ve misel yap d etkilerle (asidik pH, k v.b.) etkilerle bozularak kontroll ila salnm salarlar. yaplar verilmektedir [9]. 4. Biyoaktif Yzeyler Hcre almalarnda malzeme ile hcre arasndaki etkileim malzeme yzey zellikleri ile dorudan ilgili olduundan hcre yapmalarnda, bymelerinde ve ayrtrmalarnda ok nemlidir. ATRP yntemi kullanlarak farkl yaplar biyo zellikli hale getirilebilmektedir. rnein altn yzeyine biyo uyumlu oligo(etilen glikol) temelli kopolimerler alanarak hcre etkileimi kontrol edilmektedir. ekil 4de verildii gibi farkl mikro jeller sulu zeltilerde bu ama iin kullanlmaktadr. 6 ekil 3de k duyarl kopolimerik

ekil 4. Manyetik bozunur hidrojellerin ematik gsterimi Yzeyler gliko proteinler, zwitteriyonik polimerler ile kaplanmaktadr. Kuaterner amonyum ile kaplanm yaplar yksek anti bakteriyel etki gstermektedir [10-14]. leri polimer kimyas ve malzeme bilimi bilgileri ile biyoloji bilgileri birletirilerek farkl ve karmak yaplar elde edilebilmektedir. Bu alandaki en nemli gelime Arg-Gly-Asp dizinini izleyen amino asitlerin sentetik olarak yzeyde kullanlmasdr. Bu almann rehberliinde birok aratrma konusu bu alanda ilgi eken konular arasda yer almaktadr. ATRP metodu ve polimer kimyas bilgileri ile mevcut dier bilgilerin birletirilmesi ile elde edilebilecek yaplar ise gerek bir molekler mimariyi oluturabilecek potansiyele sahiptir. Gelecek yllarda, farkl karmak polimerik yaplar ile nano lekte hazrlanabilecek akll ve cevap duyarl polimerik malzemelerin sentezleri ile ilgili olacaktr. Kaynaklar [1] R. Langer, J.P. Vacanti, Science, 1993, 260, 920. [2] R. Duncan, Nat. Rev. Drug. Discov., 2003, 2, 347. [3] R. Langer, D.A. Tirrell, Nature, 2004, 428, 487. [4] D.G. Anderson, J.A. Burdick, R. Langer, Mater. Sci., 2004, 305, 1923. 7

[5] K. Matyjaszewski, Y. Gnanou, L. Leibler, Macromolecular engineering: Weinheim: Wiley-VCH; 2007. p. 2982. [6] J.F. Lutz, N. Badi, Chem. Soc. Rev., 2009, 38, 3383. [7] L.L. Hench, J.M. Polak, Science, 2002, 295, 1014. [8] L.L. Hench, J. Wilson, Science, 1984, 226, 630. [9] L. Hartmann, H.G. Borner, Adv Mater, 2009, 21, 3425. [10] H.G. Borner, Macromol. Rapid Commun., 2011, 32, 115. [11] J.S. Wang, K. Matyjaszewski, J. Am. Chem. Soc., 1995, 117, 5614. [12] K. Matyjaszewski, J.H. Xia, Chem. Rev., 2001, 101, 2921. [13] W.A. Braunecker, K. Matyjaszewski, Prog. Polym. Sci., 2007, 32, 93. [14] K. Matyjaszewski, N. Tsarevsky, Nat. Chem., 2009, 1, 276.