1

Smith Nguyen Studio

September 24

2011
Chi n Tranh Ti n T

Ph n IV CHI N TRANH V SUY THOI: MA B I THU C A NGN HNG QU C T

Ph n IV CHI N TRANH V SUY THOI: MA B I THU C A NGN HNG QU C T

T a sch: Chi n Tranh Ti n T D ch gi : H Ng c Minh

Gi i thi u: Smith Nguyen Studio.

[Smith Nguyen Studio.]

Nguy c th t s c a t n c c ng ho chng ta chnh l chnh ph b nhn ny - m t con b ch tu c kh ng l v i v vn xc tu ang bm cht l y cc thnh ph , cc bang v t n c c a chng ta. Ci u c a con b ch tu c ny l t p on d u kh c a Rockefeller v m t nhm nh c g i l trm s ti chnh c nng l c c c l n c a cc ngn hng qu c t . Trn th c t , chng ang thao tng chnh ph M nh m tho mn ham mu n c nhn c a b n thn mnh. Thng qua vi c kh ng ch ngu n cung ng ti n t d b i u khi n chnh ph , cc nh ti phi t ngn hng cng c c h i bc l t ng i dn v c p bc ngu n ti nguyn c a qu c gia. y chnh l l do gi i thch v sao cc dng h l n ny lun t p trung cao vo quy n l c ng th i d c s c sai khi n quy n l c v thng qua vi c pht hnh ti n t chi m o t ti nguyn. Cc nh ti phi t ngn hng qu c t ny cng nh gia t c Rockefeller chnh l th l c kh ng ch ph n l n bo ch c a t n c. H s d ng nh ng chuyn m c bnh lu n trn cc bo ny ki m ch cc quan ch c chnh ph . Nh ng ng i khng quy thu n s b h t ng kh ra kh i c c u chnh ph . Trn th c t , cc nh ti phi t ngn hng kh ng ch c hai ng ( ng C ng ho v ng Dn ch ), ki m sot cng lnh chnh tr c a hai ng, kh ng ch cc nhn v t lnh o, tin dng cc ng trm c a cc cng ty t nhn. Ni chung, h khng t b t c th o n no s p t nhn s trong cc c vn c p cao c a chnh ph theo c a h (1). John Hylan, Th tr ng thnh ph New York, nm 1927. Chi n tranh lun c n n ti n. Trn th c t , quy m chi n tranh cng l n th l ng ti n ra cng nhi u, y l ci l m ai cng bi t. V n l, ai tiu ti n c a ai? Do chnh ph u M khng c quy n pht hnh ti n t nn ngu n ti n t t y u ch c th c vay t ngn hng. Chi n tranh lm cho t c tiu hao v t t tng c c , khi n cho cc n c tham chi n d c th t b i cng ph i theo u i n cng. Chi n tranh cng khi n cho cc chnh ph tm m i cch vay ti n ngn hng, b i v y m m t i u d hi u l t i sao chi n tranh lun l ti yu thch nh t c a cc ngn hng. H ho ch nh chi n tranh, kch ng chi n tranh, u t cho chi n tranh, v nh ng lu i hoa l c a cc ngn hng qu c t l i th ng c xy trn ng nt ch ng ch t tang thng c a chi n tranh. M t th o n ki m ti n khc c a cc ngn hng qu c t l t o ra suy thoi kinh t . Tr c tin h m h u bao thc y tn d ng pht tri n, t o nn tnh tr ng th tr ng bong bng, r i sau khi ti s n c a ng i dn d n vo cn sng u c th rt m nh vng quay lu chuy n ti n t , t o nn suy thoi kinh t v s t gi ti s n. Khi gi ti s n s t xu ng ch cn m t ph n m i th m ch l m t ph n trm gi tr th c th h l i ra tay mua vo. Trong ngn ng c a cc ngn hng qu c t th hnh ng ny c g i l xn lng c u, Sau khi ngn hng trung ng t nhn c thnh l p, c ng v ph m vi c a hnh ng xn lng c u t n m c cha c ti n l trong l ch s . Hnh ng xn lng c u g n y nh t x y ra nm 1997 trn c th c a cc con h [Smith Nguyen Studio.]

nh v r ng nh c a chu . Vi c con c u Trung Qu c bo nc r t cu c c thot kh i v n en xn lng c u hay khng cn tu thu c vo vi c n c ch u nghin c u nghim tc th m k ch xn lng c u kinh hong t ng x y ra trong l ch s nhn lo i hay khng. Sau khi cc ngn hng c v n u t n c ngoi xm nh p ton di n vo Trung Qu c th i u khc nhau cn b n nh t so v i tr c y n m ch , ngn hng qu c h u tr c y tuy c xung l c thc y l m pht ti n v n ki m l i nhu n, nhng tuy t i khng c v kh nng thng qua vi c si t ch t ti n t t m mu ti s n c a dn. S d t i Trung Qu c k t ngy l p n c n nay cha t ng x y ra nguy c kinh t l n chnh l v n c ny khng c ch quan v kh nng khch quan t o nn nguy c kinh t Sau khi cc ngn hng qu c t xm nh p ton di n vo Trung Qu c th tnh hnh c s bi n i mang tnh ch t cn b n. 1. Khng c C c D tr Lin bang M th khng c cu c chi n tranh th gi i l n th nh t Khi ni v s bng pht c a cu c chi n tranh th gi i l n nh nh t, trong cu n Thu t ngo i giao (Diplomacy) n i ti ng c a mnh, Kissinger c m t cu bnh lu n r t n t ng r ng: i u khi n ng i ta kinh ng c l cu c chi n tranh th gi i l n th nh t bng n khng ph i do m t s vi c khng th m thp g so v i cc cu c kh ng ho ng khc tr c , m l b i n bng n sau m t th i gian r t di(2). Ngy 28 thng 6 nm 1914, thi t Ferdinand von Sterreich-Este c a Vng tri u Habsburg - vng tri u chnh th ng chu u b Osterreich thn tnh vo nm 1908 - b m t thch khch tr tu i ng i Serbia m st. y ch l m t hnh vi ph c th trong k ho ch c a m t t ch c kh ng b n thu n. Lc , ch ng ai ngh r ng vi c ny l i tr thnh ngi n cho m t cu c i chi n trn ton c u, ko theo 30 qu c gia, 1,5 t ng i vo vng khi l a v lm thng vong hn 30 tri u ng i. Do cu c chi n tranh Php - Ph n ra m Php v c tr thnh k th truy n ki p c a nhau, trong khi n c Anh thot kh i chnh sch i l c chu u quang kinh c l p v ph i i m t v i c c di n c m nh Php y u. Lc ny, c tr thnh c ng qu c s m t chu u, n u khng kh ng ch c, qu c gia ny t s tr thnh m i lo th ng tr c c a Anh. V y l Anh li ko Nga v n cng l n c c cht hi m khch v i c, cng Php thnh l p Hi p c ba n c (Triple Entente), cn c lin minh v i o, t y hnh thnh nn hai t p on i l p l n nh t chu u. Hai bn khng ng ng ch y ua v trang chi n l c, duy tr m t i qun s n sng chi n u c quy m l n. Chnh ph cc n c u v v y m ln su vo vng l y n n n. M t b n bo co chi ti t thu th p cng n c a cc qu c gia chu u cho th y r ng, s ti n chi tr li su t hng nm cho cc lo i cng tri ln n 5.343 t -la. Cc n c chu u ln su vo cc kho n n n n ny, cn chnh ph cc n c ny th khng th ki m sot n i tnh hnh. Cho d gy ra nhi u kh nng ng s , nhng so v i tnh tr ng ho bnh v i gi c t v tnh tr ng m t n nh th c l chi n tranh l m t s l a ch n [Smith Nguyen Studio.]

ng suy ngh(3). T nm 1887 n nm 1914, tnh hnh chnh tr b t n c ng v i gi c t v n bm ch t chu u. Chnh ph cc n c chu u v ch y ua v trang m lm vo nguy c ph s n nhng v n nhn nhau b ng con m t i ch. T c ng c cu: M t pht pho n ng gi v n l ng vng, h th ng ngn hng chu u cung c p cc kho n vay tn d ng cho cc bn i l p do dng h Rothschild xy d ng v pht tri n, d c s c xi gi c cu c i u qun s ny. Trn th c t , cc qu c gia ang dng ti n v lng th c nh nhau. n nm 1914, m t i u r t r rng l cc qu c gia ch y u c a chu u khng th gnh vc m t cu c chi n trn quy m l n. Tuy c l c l ng qun i lun trong tnh tr ng s n sng v m t ch ng vin qun s ph c p cng nh h th ng v kh hi n i nhng kinh t c a cc qu c gia ny l i khng s c chi tr cc kho n chi ph chi n tranh kh ng l . Tnh hnh ny di n ra ng nh nh ng g c quan tnh bo Nga vi t trong th g i cho Sa Hong thng 2 nm 1914, Khng cn nghi ng g n a, chi ph chi n tranh s v t ra ngoi kh nng ch u ng c a Nga. Cho nn, chng ta c n ph i vay ti n c a cc n c lin minh v cc qu c gia trung l p d ph i tr gi t. N u k t qu cu c chi n b t l i cho ta, h u qu kinh t c a vi c chi n b i l kh c th tnh c, n n kinh t n c nh s ri vo tr ng thi hon ton t li t. D c ginh c th ng l i th chng ta cng khng l y g lm vui n u i u gy b t l i cho n n ti chnh n c nh, b i m t khi thua tr n th n c c cng s ch ng c g b i hon chi ph chi n tranh cho ta. Hi p c ho bnh s mang l i l i ch cho n c Anh m khng cho php c c c c h i ph c h i kinh t tr h t cc kho n n cho chng ta, th m ch sau khi chi n tranh k t thc, c cng khng th c kh nng hon tr cc kho n n (4). Trong tnh hnh ny, m t cu c chi n quy m l n x y ra l i u khng th hnh dung n i. N u nh chi n tranh th c s bng n th cng ch c th di n ra trong ph m vi c c b , mang tnh t m th i v c p th p, c th s gi ng nh cu c chi n Ph - Php nm 1870 - m t cu c chi n ch ko di trong kho ng th i gian 10 thng. Nhng k t qu chi n tranh nh th ch c th xoa d u ch khng th gi i quy t c c di n i l p chu u. Cho nn, th i gian khai chi n ch c th ti p t c c ko di trong s b t n chnh tr v gi c leo thang, mi cho n khi c s ra i c a C c D tr Lin bang M . Lc ny, n c M bn kia b i dng l m t c ng qu c cng nghi p s m t th gi i c nng l c l n trong s n xu t cng nghi p v ngu n ti nguyn phong ph. Nhng mi n nm 1913, M v n l m t n c d a vo cc kho n vay n c ngoi v c t kh nng cung c p cc kho n vay cho n c ngoi. Nguyn nhn chnh l do khng c s hi n di n c a ngn hng trung ng, v b i v y m cc nh ngn hng New York kh c th t p trung i u ng ngu n ti chnh trong c n c. Nhng cc nh ngn hng th ng c h ng th v i chi n tranh quy m l n, b i chi n tranh s em n cho h ngu n l i nhu n kh ng l . Ngay sau khi n C c D tr Lin bang M c thng qua, cc nh ngn hng qu c t l p t c b t tay hnh ng. Ngy 3 thng 8 nm 1914, ngn hng c a Rothschild Php g i thng bo cho Morgan ngh l p t c chu n b m t kho n tn d ng tr gi 100 tri u -la M Php mua v t t t M . Khi nghe tin, Wilson l p t c ph n i, trong khi William Jennings Bryan - B tr ng ngo i giao c a M lc b y gi [Smith Nguyen Studio.]

ln n kho n cho vay ny l giao d ch phi php x u xa nh t. c v M xa nay cha t ng k t giao v i nhau trong kinh t v chnh tr . Lc ny, M c kho ng 8 tri u ng i M g c c, chi m kho ng 10% dn s M , v khi M l p qu c sut n a th ti ng c tr thnh qu c ng c a M . Ng i M g c c c s c nh h ng chnh tr khng nh , thm vo dn nh p c n t Irlen v n d khng m y thi n c m i v i Anh. Chnh ph M t ng m y phen giao chi n v i Anh, cho nn giai o n s kh i c a chi n tranh, chnh ph M lun gi m t thi dng d ng, khc h n v i cc nh ngn hng ang s t ru t nh ki n b trong ch o nng. Cc i gia ngn hng tch c c xi gi c M tuyn chi n v i c, cn chnh ph th kin quy t ph n i chi n tranh v gi th trung l p. Tr c tnh th ny, cc nh ti phi t ngn hng bn ngh ra m t k sch t m th i - c p tn d ng cho cc n c thu c kh i ng minh mua v t t c a M thay v cho cc n c ny vay ti n thng qua vi c bn cng tri. D i s b c p c a cc nh ngn hng, Wilson bu c ph i g t u ng . V th i gian b u c t ng th ng m i cho nhi m k ti p theo s p n g n nn Wilson ngy cng nghing v l p tr ng c a cc nh ngn hng trong v n tham chi n v i hi v ng ti c c l n hai. Ngy 23 thng 12 nm 1913, D lu t C c D tr Lin bang c thng qua, v cc i u ki n cho s bng pht m t cu c chi n tranh c p th gi i b c vo giai o n chn mu i. C my chi n tranh v n im l ng qu lu cu i cng c th kh i ng. Ngy 16 thng 11 nm 1914, C c D tr Lin bang M chnh th c i vo ho t ng. Ngy 16 thng 12, Davison - cnh tay c l c c a Morgan n Anh m phn v i th t ng Anh - Herbert H. Asquith - v kh nng M cung c p cho Anh m t kho n tn d ng. Ngy 15 thng 1 nm 1915, Ngn hng Morgan v Anh t c b n h p ng tn d ng v i t ng gi tr l 10 tri u b ng. i v i M , vi c ny l m t thng v tng i kh quan, v ch ng ai c th ng r ng t ng s kho n vay cu i cng l i t n m c 3 t -la M - m t kho n vay kh ng l ! Ngn hng Morgan thu 1% ph th t c, ngha l ngn hng ny xi tr n 30 tri u -la! Ma xun nm , Ngn hng Morgan l i k k t h p ng tn d ng v i chnh ph Php. Thng 9 nm 1915 l th i kh c cc ng trm kh o nghi m li u ph Wall c th s c tr thnh Trung tm Ti chnh Th gi i hay khng. Kho n vay Anh-Php (Anglo French Loan) tr gi 500 tri u -la M chnh th c c m mn. T ng th ng Wilson v n d tr c lun kin quy t ph n i vi c ny khng ch ng c s t n cng t c pha cc nh ngn hng l n cc thnh vin n i cc. Tn B tr ng Ngo i giao c a Wilson l Robert Lansing c nh bo r ng: N u khng c cc kho n vay th n n s n xu t s b h n ch , cng nghi p suy thoi, ngu n v n v s c lao ng b khng, nguy c ph s n s di n ra trn quy m l n, s t c gi n v b t mn c a dn chng s tng ln(5). Nghe xong, Wilson tot m hi l nh, ch cn bi t nh ng b thm l n n a. i v i vi c [Smith Nguyen Studio.]

bn cng tri ra ngoi v i quy m cha t ng c l n ny, cc ngn hng ph Wall cng ph i tung h t chiu c a mnh. 61 nh ti phi t k nh n trch nhi m thanh ton cng tri v 1570 c c u ti chnh tham gia vo nghi p v pht hnh v tiu th (6). y l m t nhi m v c c k gian nan, c bi t vi c m r ng tiu th nh ng cng tri ny n mi n Trung v Ty M cng tr nn kh khn hn. Ng i dn M u khng cho r ng cu c chi n tranh l v n c a chu u v h c quan h tr c ti p g trong cu c chi n tranh , ng th i khng mu n em ti n c a vo cu c chi n. nh tan s nghi ng ny, cc ngn hng m nh mi ng tuyn truy n r ng, ngu n ti n u t ny s l i n c M . M c d dng r t nhi u chiu th c, nhng vng Trung Ty M ch c m t ngn hng c a Chicago ch u gia nh p vo i qun c a ph Wall. Hnh ng ny l p t c gy ph n n i v i h u du c a ng i c vng ny. H pht ng k ho ch ngn ch n cc cu c v n ng c a ngn hng. n cu i nm 1915, v n c m t kho n cng tri tr gi 187 tri u -la M cha c bn xong. Khi chi n tranh b c sang th i kh c quan tr ng, ki m c nhi u ti n hn n a, chnh ph Anh tuyn b s trng thu thu nh p l i t c i v i cng tri M m ng i dn Anh ang n m gi . Ng i dn Anh l p t c bn bn tho nh ng cng tri ny. Ngn hng Anh qu c r t nhanh tay thu mua m t l ng kh ng l cng tri M v l p t c l nh cho cc cng ty i l c a Morgan M em nh ng cng tri ny ra tiu ph ph Wall. Cc nh u t M t nhin n nh n kho n cng tri c a n c mnh, th t nhanh chng kho n cng tri tr gi 3 t -la M ch y vo th tr ng, n c Anh l i thu c m t kho n ti n kh ng l chi tr cho chi n s . Nhng v tr ch n c tch lu hn m t trm nm c a ng i Anh trong thong ch c tan theo khi l a chi n tranh. T y, trong m i quan h ch n c a Anh i v i M thay i v cn b n. Tn d ng c a M nh c ti p thm d u vo l a. Ng n l a chi n tranh b t u t c t c lan trn, m c th m kh c c a cu c chi n cng theo m leo thang c c . Ch trong chi n d ch sng Mane, n i ch m t ngy, cc n c ng minh tiu t n h t 200 nghn pht n pho. Nhn lo i cu i cng hi u c r ng, s k t h p gi a h th ng s n xu t cng nghi p hi n i, h u c n hi n i v th o n ti chnh hi n i c th khi n cho cu c chi n tranh ngy cng thm th m kh c v ko di. Cu c chi n tranh khi n cho v t t tiu hao v i t c chng m t. Chi n tranh khi n cc n c tham chi n b t ch p m i gi theo u i, b t ch p m i gi vay ngn hng. l l do gi i thch t i sao chi n tranh lun l i u m cc nh ngn hng mong ch v yu thch. 2. C c D tr Lin bang th i chi n d i s thao tng c a Benjamin Strong Benjamin Strong b t u gy c s ch c a cng chng l vo nm 1904, khi ng tr thnh Quy n Ch t ch c a Ngn hng Trust. Khi , Davison - m t nhn v t thn tn c a Morgan - ang lo l ng tr c vi c cc cng ty u thc ngy cng l n m nh. Ph m vi nghi p v c a nh ng cng ty u thc ny cn r ng hn cc ngn hng thng m i v b chnh ph tri bu c t hn, v v y c th thu ht ti chnh v i m c l i nhu n cao hn. i ph v i s c nh tranh m i ny, sau khi c s ng c a Morgan, vo nm 1903, Davison cng can d vo vi c mua bn u thc, v Strong tr thnh ng i th c thi c [Smith Nguyen Studio.]

th c a Davison. Trong cn kh ng ho ng nm 1907, u thc ngn hng cn c thm cc hnh ng c u vn c c u ti chnh khc, v nh v y m danh ti ng c a Strong n i nh c n. Sau khi C c D tr Lin bang M thnh l p nm 1913, Davis v Paul Warburg tm n Strong ti n hnh m t cu c m phn v i hi v ng Strong s m nh n v tr Ch t ch Ngn hng New York thu c C c D tr Lin bang M . V Strong vui v ng . T y, Strong tr thnh nhn v t chnh y u trong h th ng d tr lin bang M . Strong nhanh chng thch ng v i vai tr m i. ng ta thnh l p m t di n n, ti n hnh h p nh k thng th o v cc quy t c hnh ng c a C c D tr Lin bang trong th i k chi n tranh. V i nh ng th o n v cng kho lo Strong thao tng chnh sch ti n t c a C c D tr Lin bang, ng th i t p trung quy n l c phn tn t cc ngn hng c a 12 khu v c tr c thu c C c D tr Lin bang v tay Ngn hng New York. B ngoi, C c D tr Lin bang M cho php Ngn hng D tr Lin bang 12 khu v c trn ton n c M c quy n cn c vo nhu c u th c t c a a phng m t ra chnh sch v t l chi t kh u c a m i ni cng nh c m c ngn phi u thng nghi p, hay ni cch khc, Ch t ch Ngn hng D tr c a cc bang s c quy n quy t nh lo i ngn phi u thng nghi p no c th c c m c v i m c chi t kh u ra sao. n nm 1917, c t nh t 13 lo i quy t c c m c ngn phi u thng nghi p khc nhau c l p nn(7). Th nhng, do chi n tranh, s cng tri c dng lm ngn phi u c m c c a Ngn hng New York thu c C c D tr Lin bang M trn th c t khng ng ng tng nhanh, do v y m h n m c cng tri v t xa r t nhi u so v i t ng s ngn phi u thng nghi p khc, ch ng m y ch c khi n cho chnh sch c m c ngn phi u c a cc ngn hng khu v c khc thu c C c D tr Lin bang M tr nn v hi u. D i s kh ng ch c a Trong, thao tc th tr ng cng khai xem cng tri l ngn phi u c m c ch y u v duy nh t, t ton b h th ng C c d tr 1 ln bang M b thao tng m t cch nhanh chng. Do vi c pht hnh cc kho n cho vay quy m l n tr gip ti chnh cho cu c chi n chu u nn lu l ng ti n t M gi m i gh g m, uy l c c a Ngn hng Trung ng b t u c hi n r. Chnh ph M b t u tng thm l ng cng tri kh ng l , cn C c D tr Lin bang M th cng ti p nh n v i kh i l ng ng kinh ng c. Chi phi u C c D tr Lin bang (Federal Reserve Note) v i h n ng ch l n t ho vo ng ch y ti n t ch ng khc no n c l v , b xung cho s thi u h t ti n t do cc kho n cho vay chi n tranh m chu u gy nn. Ci gi ph i tr l s tng ln theo chi u th ng ng c a cc kho n cng tri M , k t qu l ch trong vng 4 nm k t khi C c D tr Lin bang i vo ho t ng (t nm 1916 n 1920), s cng tri c a M tng b t pht g p 25 l n, t 1 t -la M ln n 25 t -la M (8). T t c s cng tri hi n c c a M u d a trn nh ng kho n thu cha n p c a ng i dn M th ch p. K t qu l trong chi n tranh, cc nh ti phi t ngn hng ki m c m t kho n ti n kh ng l trong khi ng i dn l i m t ti n, m t s c, th m ch l c mu. [Smith Nguyen Studio.]

3. M tham chi n v nguyn t c dn ch v o c Khi c m t ng nghi p l i s Th Nh K t i c h i v i thi d y v hoi nghi r ng t i sao M c n ph i gy chi n v i c, v i s M p r ng: Ng i M chng ti tham chi n v nguyn t c o c. Cu tr l i nh v y khi n cho i s Th Nh K v u vu t trn. Ti n s Kissinger gi i thch v vi c ny: N c M t ngy l p qu c n nay lun t cho mnh l k khc ng i. Trn bnh di n ngo i giao, h t o ra hai thi mu thu n nhau: m t l thc y ch dn ch trong n c ngy cng tr nn hon h o; hai l quan i m gi tr c a M khi n cho nhn dn n c ny tin r ng h c n ph i truy n b nh ng quan i m ny ra ton th gi i(9). Qu th t, nh ng g n c M tr i qua c khc v i cc qu c gia khc trn th gi i. Khi ni m gi tr dn ch c a M cng qu th t l x ng ng cho ng i ta ca t ng, nhng n u ni r ng n c M tham gia chi n tranh th gi i l n th nh t ch v o c v l t ng, th c th ti n s Kissinger suy on m t cch h . Ngy 5 thng 3 nm 1917, trong b c th m t g i cho t ng th ng Wilson, i s M Walter Hines Page - ng i ang th ng tr Anh lc - ni r ng: Ti cho r ng cu c kh ng ho ng s p t i s v t ra ngoi kh nng ch u ng trong vi c cung c p cc kho n vay c a cng ty Morgan i v i Anh v Php. S gip l n nh t m chng ta c th cung c p cho cc n c ng minh chnh l tn d ng. N u khng khai chi n v i c, chnh ph c a chng ta s khng th cung c p tn d ng tr c ti p cho cc n c ng minh(10). Lc ny, h th ng cng nghi p n ng c a M chu n b c nm cho vi c tham chi n. T nm 1916, l c qun v h i qun M b t u mua m t l ng l n cc thi t b kh ti h ng n ng. tng thm ngu n ti chnh, cc nh ti phi t ngn hng v cc chnh tr gia b t u ngh ra nhi u k sch hn n a. Cu c xung t khi n chng ta ph i suy ngh thm m t b c pht tri n khi ni m thu thu nh p - m t ngu n v n quan tr ng v n cha c khai thc. D lu t thu thu nh p c xy d ng ph c v cho nhu c u c a chi n tranh(11) Lu r ng, thu thu nh p y c ngha l thu thu nh p cng ty ch khng ph i l thu thu nh p c nhn. Trong nm 1916, cc nh ti phi t ngn hng hai l n tm cch thng qua D lu t yu c u n p thu thu nh p c nhn, nhng c hai l n cu i cng u b To n t i cao bc b . M , quy nh ng thu thu nh p c nhn t tr c n nay v n ch ng c php lu t lm cn c . Ngy 28 thng 7 nm 2006, b phim N c M t t do n ch ngha pht xt (America: Freedom to Fascism) c cng chi u r ng ri kh p n c M . ng knh c a Aaron Russo - o di n i n nh n i ti ng ng i M t ng 6 l n nh n c gi i Oscar - th hi n m t s th t tr n tr i. Khi c cng chi u t i lin hoan phim Canes nm 2006, b phim gy ch n ng m nh m cho cng chng. Sau khi ch ng [Smith Nguyen Studio.]

10

ki n m t c nh t ng chn th c v s khc bi t c a chnh ph M so v i nh ng g h ru rao v nh ng th l c ti chnh sau lng n th c m gic u tin c a t t c khn gi lc th t kh c th t n i. Trong t ng s hn 3.000 r p chi u c a M , ch c 5 r p dm cng chi u b phim ny. Sau khi c a ln m ng, b phim ny v n t o nn nh h ng to l n kh p n c M , 940.000 ng i t i b phim ny v xem, 8.100 ng i tham gia bnh lu n v i nh ng nh gi cao nh t(12). Ngy 13 thng 10 nm 1917, t ng th ng Wilson pht bi u long tr ng r ng: Nhi m v c p bch l c n ph i huy ng tri t ngu n ti nguyn ngn hng c a M . p l c v quy n l i t cc kho n cho ng minh vay c n ph i c t ng ngn hng c a t n c ny gnh vc. Ti tin r ng, s h p tc ngn hng nh v y trong th i kh c ny l m t trch nhi m yu n c. Cc ngn hng thnh vin c a C c D tr Lin bang M chnh l s ch ng minh cho ch ngha yu n c c bi t v quan tr ng nh v y(13). Wilson - m t gio s i h c - th a bi t ai a ng n v i con ng quy n l c trong Nh Tr ng. B n thn t ng th ng Wilson cng khng tin vo cu c thnh chi n dn ch c u vn th gi i th ng c nh c n. Sau ny, ng th a nh n r ng chi n tranh th gi i di n ra ch ng qua l v c nh tranh kinh t m thi. S th t l, kho n vay 3 t -la m M cung c p cho cc n c ng minh v kho n v t t xu t kh u tr gi 6 t -la M v n cha c hon tr . N u nh c ginh th ng l i th cng tri c a cc n c ng minh hi n ang n m trong tay cc nh ti phi t ngn hng s ch ng ng gi m t xu. V mu n b o v cc kho n cho vay c a mnh m Morgan, Rockefeller, Paul Warburg v Schiff ng tm hi p l c y n c M vo cu c chi n tranh. 4. Cc nh ti phi t ngn hng i pht ti nh i chi n Ngay sau khi M tham chi n vo ngy 6 thng 4 nm 1917, Wilson trao quy n l c ch y u c a t n c cho nh ng ng i c cng gip ng nhi u nh t trong cu c tranh c l: Paul Warburg - n m gi h th ng ngn hng c a M ; Bernard Baru - n m gi ch c ch t ch u ban cng nghi p th i chi n (War Industries Board); Eugene Meyer - ki m sot cng ty ti chnh th i chi n (War Finance Corporation) . Anh em nh Warburg Max Warburg - anh trai c c a Paul m nh n ch c C c tr ng C c tnh bo c, cn Paul tr thnh Ph ch t ch C c D tr Lin bang M - ng i ch u trch nhi m g n nh l cao nh t v ti chnh c a M ; ng i em trai th ba Felix l c ng cao c p c a cng ty Kuhn Loeb, em trai th t Fritz - gi ch c Ch t ch S Giao d ch Vng Hamburg, t ng i di n cho n c c b m t gi ng ho v i Nga. Ton b b n anh em u l nh ng nhn v t chp bu trong dng t c ngn hng Do Thi.

[Smith Nguyen Studio.]

11

Lin quan n anh em nh Paul, ngy 12 thng 12 nm 1918, bo co b m t c a H i qun M c vi t r ng: Paul Warburg: New York, g c c, nm 1911 nh p qu c t ch thnh cng dn M . Nm 1912, c hong c trao t ng hun chng. T ng gi ch c Ph ch t ch C c D tr Lin bang M . C m t ng i anh em gi ch c C c tr ng C c tnh bo c(14). Trong m t bo co khc c p n hong n c c, William nh t ng p bn qut vo m t Max r ng, l no anh lun ng sao?, nhng sau v n t t l ng nghe ki n c a Max v v n ti chnh(15). i u khi n ng i ta c m th y k l l thng 5 nm 1918, Paul t ch c C c D tr Lin bang M , nhng trong b n bo co ny l i khng c p n. Sau khi M tham chi n, v anh trai c a Paul ang m nhi m ch c C c tr ng C c tnh bo c, nn v l thuy t, Paul c th b nghi ng l thng ng v i ch, nhng trn th c t , n c M ch ng c ai nng ng n m c c th n m gi c m ch mu ti chnh. Thng 6 nm 1918, ngay sau khi t ch c C c D tr Lin bang M , Paul vi t cho Wilson m t m u tin nh n r ng: Ti c hai ng i anh em hi n ang l ch cc ngn hng c. Theo l ng nhin, h ph i t n l c gip t n c mnh, cng gi ng nh ti ang gip t n c ta v y(16). Bernard Baruch - Sa hong cng nghi p M th i chi n V i b n ch t c a m t ng i nh u c m ph t nhanh, Baruch h p nh t 6 cng ty thu c l quan tr ng c a M vo nm 1896, thnh l p nn Cng ty thu c l Lin h p (Consolidated Tobacco Company). Sau , ng l i gip dng h Guggenheim thu tm n n cng nghi p khai khong ng c a M v cn h p tc v i Harriman - m t nhn v t d i tr ng c a Schiff - kh ng ch h th ng v n chuy n New York. Nm 1901, Baruch cng cc anh em c a mnh thnh l p cng ty mang tn Baruch Brothers. Sau khi c t ng th ng Wilson b nhi m vo v tr Ch t ch u ban Cng nghi p th i chi n M vo nm 1917, ngay l p t c Baruch c c quy n sinh st i v i cc cng ty cng nghi p M . Thu nh p m i nm c a Baruch ln n 10 t -la v ng ta tr thnh ng i quy t nh gi mua bn v t t chi n tranh c a chnh ph M . Trong m t cu c i u tr n t i Qu c h i nm 1935, Baruch ni r ng: T ng th ng Wilson giao cho ti m t b c th, trao quy n cho ti ti p qu n b t c doanh nghi p cng nghi p v cng x ng no. Ti v Ch t ch Judge Gay c a cng ty gang thp M c i cht hi m khch, nhng ngay sau khi c xem b c th ny, ng ta ni: Xem ra chng ta c n ph i gi i quy t xch mch gi a i bn, v qu th c ng ta lm nh v y(17). C m t s Ngh s Qu c h i t ra nghi ng t cch c a Baruch trong cc quy t nh mang tnh sinh st i v i n n cng nghi p M , cho r ng ng ta v a khng ph i l nh cng nghi p, l i cha t ng bi t th no l cng x ng, v ngay t i bu i i u tr n tr c Qu c h i, ng ta cng t th a nh n ngh nghi p chnh c a mnh l nh u c. T The New Yorkers t ng ng t i thng tin r ng, sau khi bi t c Washington tung ra tin [Smith Nguyen Studio.]

12

ho bnh gi , Baruch ki m c n 750 nghn -la M trong m t ngy. Cng ty ti chnh th i chi n c a Eugene Meyer. Cha c a Eugene Meyer l ng s h u ngn hng Lazard Freres - m t ngn hng qu c t n i ti ng. Eugene l ng i c lng nhi t tnh khc th ng i v i kinh doanh. ng t ng h p tc v i Baruch l p ra Cng ty khong s n vng Alaska, ng th i cn cng h p tc trong m t s giao d ch ti chnh khc. M t trong nh ng s m nh quan tr ng c a Cng ty Ti chnh th i chi n chnh l pht hnh v tiu th cng tri M , cung c p nh ng kho n ti chnh cho chi n tranh. Khng c m t hnh ng no c a Cng ty Ti chnh th i chi n do Eugene i u hnh khi n ng i ta kinh hi hn vi c lm gi s sch. Sau ny, khi b Qu c h i i u tra, cng ty ny tng ca th ng xuyn vo ban m s a l i s sch, r i sng hm sau a cho cc nhn vin i u tra c a Qu c h i xem. D i s i u hnh c a ngh s Mcfadden, trong hai cu c i u tra i v i cng ty ny vo cc nm 1925 v 1930, ng i ta pht hi n ra nhi u v n : S l ng cng tri trng l p ln n 2.314 nhm, s l ng chi t kh u trng l p ln n 4.698 nhm, gi tr ti n m t t 50 -la M n 10.000 -la M , th i gian h i oi n thng 7 nm 1924. Trong , m t s d li u trng l p l do nh m l n, cn s khc th do lm gi s sch(18). Ch ng th m sau khi chi n tranh k t thc, Eugene c th mua l i Cng ty lin h p ho h c v thu c nhu m (Allied Chemical and Dye Corporation), sau l i mua ti p t Washington Post. Cn c theo tnh ton, s l ng s sch lm gi c a Eugene t nh t t o nn m c thm h t cng tri n hng m y trm tri u -la M (19). Edward Stettinius - ng i sng l p T h p cng nghi p qu c phng M . Edward Stettinius l m t ng i h t s c c n tr ng, cu n t ng chi ti t, tr c y pht ti nh ngh u c lng th c Chicago. Trong th i k chi n tranh, ng c Morgan cn nh c v b nhi m ch c qu n l B ph n xu t kh u (Export Department), ch y u ph trch mua s m v kh n d c. ng tr thnh ng i chi ti n n i ti ng trn th gi i trong th i k chi n tranh. S v t t qun s mua s m m i ngy ln n 10 tri u -la M , sau em nh ng v t t ny s p x p xu ng thuy n, nim phong, v n chuy n n chu u. ng em h t s c mnh nng cao nng su t s n xu t cng nh nng su t v n chuy n. T i tr s 23 ph Wall, ch c n ng ra l nh m t ti ng th v s cc i l hay cc nh bun thi t b qun s b nho n. T i m i c a phng lm vi c h u nh u c c nh st b o v . M i thng, l ng mua s m c a ng tng ng v i t ng gi tr s n xu t c a ng i dn th gi i 20 nm tr c. Ng i c khng th ng r ng, trong m t kho ng th i gian ng n nh v y m n c M c th chuy n t mi tr ng s n xu t th i bnh sang qu o s n xu t cng nghi p qun s th i chi n.

[Smith Nguyen Studio.]

13

Davison - thn tn c a Morgan. Nh cng s c l p ra ch Morgan v l c ng cao c p c a cng ty J.P. Morgan nn Davison nh n c mi ng m i bo b ny t H i Ch th p M , t kh ng ch kho n ti n kh ng l ln n 370 tri u -la M do ng i dn M quyn t ng. 5. Ho c Versailles: B n h p ng ng ng b n k h n 20 nm Ngy 11 thng 11 nm 1918, cu c Chi n tranh th gi i l n th nh t tn kh c v m mu cu i cng cng h mn. Trong vai tr l n c chi n b i, c b m t i 13% lnh th ng th i ph i ch u trch nhi m b i th ng m t kho n 32 t -la, ngoi ra m i nm cn ch u thm kho n li su t 500 tri u -la, b trng thu 26% kho n ph ngoi nh m c i v i hng ho xu t kh u v m t lun quy n ki m sot i v i cc x thu c a. S l ng l c qun ch c gi l i 100 nghn ng i, cc chi n h m ch l c c a h i qun khng c v t qu su chi c, khng c trang b cc lo i kh ti h ng n ng nh tu ng m, my bay, xe tng ho c tr ng pho. David Loyd George - Th t ng Anh, t ng tuyn b ph i em c ti n v cho d c ph i l c sot h t ti c a ng i c i chng n a, nhng v pha mnh, ng ta cng th a nh n: Vn ki n (ho c) m chng ta so n th o gieo m m cho cu c chi n tranh 20 nm sau. Nh ng i u ki n m cc b n p t cho ng i c c th khi n ng i c ho c l khng tun th i u c, ho c l pht ng chi n tranh. Curzon - B tr ng ngo i giao Anh cng c cch nhn tng t , ng ni: Ho c ny s ch ng em l i ho bnh, m n ch c th l m t b n ho c nh chi n c th i h n 20 nm m thi. Sau khi xem xong b n ho c n y, t ng th ng M Wilson cng nhu my ni r ng: N u l ng i c th ti ngh r ng mnh s tuy t i khng t bt k b n ho c ny. V n khng ph i l cc chnh tr gia c th c c b n ch t c a v n hay khng m ph thu c vo cc s ph sau lng h - nh ng ng i ra quy t sch th c s . Cc ng trm ngn hng thp tng t ng th ng Wilson trong cu c vi hnh n Paris g m c: C v n ti chnh cao c p Paul Warbung, Morgan v lu t s Felix c a ng, Thomas Lemon c ng cao c p c a cng ty Morgan, Baru - Ch t ch u ban cng nghi p th i chi n, anh em nh Dulles (m t ng i l nhn v t chp bu c a CIA sau ny, m t ng i l B tr ng ngo i giao). Sau lng Th t ng Anh l Philip Sassoon - con chu ch tn c a dng h Rothschild. Jeroboam Rothschild cn b tham mu c p cao c a th t ng Php Clemenceau. Ng i d n u on i bi u c a c chnh l Max Warburg anh trai c c a Paul. Khi cc nh ti phi t ngn hng qu c t t t u n Paris, trong vai tr l ch nh, nam t c Edmond de Rothschild ti p i cc v khch qu nhi t tnh. ng b tr cho cc quan khch c mu m t c a on i bi u M ngh ngi trong dinh th l ng l y c a mnh Paris. [Smith Nguyen Studio.]

14

Th c t , h i ngh ho bnh Paris l m t cu c lin hoan c a cc nh ti phi t ngn hng qu c t . Sau khi ph t m nh nh vo cc kho n ti n thu c t cu c chi n, h ti n tay gieo h t m m cho cu c chi n ti p theo: chi n tranh th gi i l n th hai. 6. Chi n d ch xn lng c u v cu c suy thoi nng nghi p nm 1921 M

Ngy 1 thng 9 nm 1894, chng ta s nh ch t t c vi c ko di cc kho n vay. Ngy , chng ta s vt l i h t ti n c a mnh, s t ch thu v pht mi cc ti s n cn cha thanh ton h t cho chng ta, s dng gi do chng ta nh ra c c hai ph n ba t ai nng nghi p tnh t sng Mississippi v pha ty v hng ngn hng v n hec-ta t ai mi n ng n c M . Nh ng nng dn m t t v ph s n s bi n thnh nh ng k lm thu, ch ng khc g Anh c . Hi p h i cc nh ti phi t ngn hng M nm 1891 (su t m t ghi chp c a Qu c h i ngy 29 thng 4 nm 1913). Xn lng c u (fleecing of the flock) l m t thu t ng chuyn mn trong n i b cc nh ti phi t ngn hng, ngha l vi c l i d ng c h i c t o ra trong qu trnh pht tri n v suy thoi kinh t c c ti s n c a ng i khc ch b ng m t ph n m y gi tr th c c a ti s n y. Khi cc ngn hng kh ng ch c quy n pht hnh ti n t c a M th s tng tr ng hay suy thoi c a n n kinh t M tr thnh qu trnh c th kh ng ch chnh xc. Hnh vi xn lng c u lc ny i v i ngn hng ch ng khc no giai o n chuy n ho c a nh ng ng i dn du m c t sn b t ki m s ng sang s n xu t n nh nh bi t chn nui m t cch khoa h c. Cu c chi n tranh th gi i l n th nh t em n cho n c M s ph n vinh trn di n r ng. Vi c mua s m v t t chi n tranh v i quy m c c i thc y s n xu t v d ch v c a cc ngnh cng nghi p M pht tri n. T nm 1914 n nm 1920, C c D tr Lin bang M u t nh ng kho n ti n l n vo lnh v c kinh t . M c li su t c a C c D tr Lin bang New York t 6% trong nm 1914 gi m xu ng cn 3% trong nm 1916, v c duy tr mi n nm 1920. cung c p cc kho n vay l n cho cc n c ng minh, trong vng hai nm 1917 1918, cc ngn hng b n l n ti n hnh huy ng v n trn quy m l n, g i l tri phi u t do (Liberty Bond), li su t th tng t 3,5% n 4 - 5%. M t m c ch h t s c quan tr ng c a cc t pht hnh tri phi u ny chnh l nh m thu ht l ng ti n t v tn d ng m C c D tr Lin bang M pht hnh qu nhi u. Trong chi n tranh, ng i cng nhn c tr lng cao, cn lng th c c a nng dn th bn r t c gi, tnh tr ng kinh t c a cc t ng l p cng nhn th thuy n c nng ln ng k . Sau khi chi n tranh k t thc, do chi ph sinh ho t v tiu dng gi m xu ng, nng dn n m gi m t l ng hi n kim r t l n, v kho n ti s n kh ng l ny l i khng n m d i s kh ng ch c a cc ngn hng ph Wall. a s nng dn mi n Ty v Trung c a n c M th ng em ti n g i vo ngn hng a phng c t gi . V mu thu n [Smith Nguyen Studio.]

15

v i ngn hng qu c t New York, cc ngn hng v a v nh ny v a khng tham gia vo h th ng ngn hng C c D tr Lin bang, v a khng ng h i v i vi c cho vay chi n tranh chu u. V th , cc lo lng ph Wall mu n tm c h i ch nh n cc ngn hng nh qu ny ng th i chu n b ra tay xn lng c u i v i b y c u nng dn bo mp. Cc ngn hng ph Wall tr c h t dng k v tha b t th t, xy d ng m t c c u c g i l u ban cho vay Nng nghi p Lin bang (Federal Farm Loan Board) chuyn khuy n khch nng dn em nh ng ng ti n m hi xng mu c a mnh u t vo vi c mua t ai m i. T ch c ny ch u trch nhi m cung c p nh ng kho n vay di h n, v ng nhin, i v i nng dn th i u ny ch ng khc no c nh bu n ng g p chi u manh. V th r t nhi u nng dn xin vay v n di h n c a cc ngn hng qu c t d i s i u ph i c a t ch c ny, v n p kho n chi u tin v i t l cao. Nh ng ng i nng dn c th ch ng bao gi ng c r ng, h ri vo ci b y c thi t k h t s c tinh vi. Trong cc thng 4, 5, 6, 7 c a nm 1920, lnh v c cng nghi p v thng m i t m c tng tr ng tn d ng cao. i u ny gip cc nh cng nghi p c c h i tho g cc kho n vay tn d ng. Ring ch c nng dn l b t ch i khi mu n vay tn d ng. y l m t qu b c ph ti chnh c ph Wall thi t k chnh xc! N ch nh m t c o t ti s n c a nng dn v hu ho i nh ng vng t nng nghi p c a cc ngn hng v a v nh dm c tuy t l nh c a C c D tr Lin bang. Trong m t h i ngh , Owen - Ch t ch Ngn hng th ng ngh vi n v u ban ti n t (cng k d lu t C c D tr Lin bang nm 1913) - ni r ng: u nm 1920, nng dn l nh ng ng i c cu c s ng sung tc. H vay c nhi u ti n mua nh c a ru ng v n. Cu i nm 1920, vi c cc ngn hng si t ch t tn d ng v ti n t m t cch t ng t khi n cho nng dn ph s n hng lo t. S ph s n c a nng dn x y ra trong nm 1920 tng ph n hon ton v i i u ph i x y ra(20). Nh ng kho n tn d ng c tung ra qu nhi u trong chi n tranh c n ph i c gi i quy t t ng b c trong m t kho ng th i gian nh t nh. Ngy 8 thng 5 nm 1920, u ban C c D tr Lin bang M ti n hnh m t h i ngh b m t. H h p kn v i nhau su t m t ngy, bin b n h i ngh dy n 60 trang, v ngy 19 thng 2 nm 1923, nh ng bin b n ny cu i cng cng xu t hi n trong h s c a th ng ngh vi n. Thnh vin h i ng qu n tr lo i A (C c D tr Lin bang), thnh vin c a u ban T v n C c D tr Lin bang M tham gia h i ngh ny, nhng cc thnh vin h i ng qu n tr lo i B nh ng ng i i di n cho thng nghi p, m u d ch v nng nghi p th khng c m i. Tng t , nh ng ng i thu c nhm C i di n cho ng i dn M cng khng c m i d h p. Ch c nh ng ngn hng l n tham gia vo h i ngh b m t ny. Cc thnh vin h i ngh ngy hm i n th ng nh t chnh sch th t ch t tn d ng, khi n cho thu nh p c a M gi m 15 t -la trong nm th hai, m y tri u ng i th t nghi p, gi t ai v trang tr i s t gi m n 20 t -la. [Smith Nguyen Studio.]

16

William J. Bryan - B tr ng ngo i giao c a t ng th ng Wilson - nu ra ch xc cn nguyn c a v n : Ngn hng C c D tr Lin bang M l ra ph i l ng i b o v nng dn, nhng trn th c t l i tr thnh k th l n nh t c a nng dn. Vi c si t ch t tn d ng i v i nng nghi p l m t t i c c m mu(21). Sau khi vui m ng nh b i thu t hnh ng xn lng c u i v i nng nghi p, hn n a, cc ngn hng nh ngoan c vng Trung - Ty M cng b qut s ch, C c D tr Lin bang l i b t u bung l ng vng quay lu chuy n ti n t . 7. m mu nm 1927 c a Ngn hng qu c t Nh vo s ng h c a cng ty Morgan v Kuhn Loeb, Benjamin Strong nghi m nhin ng i vo v tr Ch t ch H i ng Qu n tr Ngn hng New York thu c C c D tr Lin bang. V cng v i Montagu Norman - Ch t ch H i ng Qu n tr c a Ngn hng Anh, ng mu tnh nhi u s ki n quan tr ng trong n n cng nghi p ti chnh Anglo-Saxion, trong bao g m c cu c i suy thoi trn ph m vi th gi i nm 1929. B v ng ngo i c a Norman u t ng m nhi m v tr Ch t ch h i ng qu n tr Ngn hng Anh - m t i u th t c bi t trong l ch s n c ny. Trong cu n sch Chnh ph ti chnh, Johnson vi t r ng: V i t cch l m t ng i b n thn thi t, Strong th ng cng Norman i ngh mt mi n Nam n c Php. T nm 1925 n nm 1928, trong chnh sch n i l ng ti n t c a New York th gi a Strong v Norman c m t tho thu n ng m nh m khi n cho m c li su t c a New York th p hn m c li su t c a London. Nh vo m i h p tc qu c t ny, Strong c mu n p ch m c li su t c a New York, mi cho n khi x y ra h u qu khng th vn h i m i thi. Chnh sch n i l ng ti n t c a New York khch l s ph n vinh trong nh ng nm 20 c a n c M , d n n phong tro dn chng u c m t cch in cu ng(22). Lin quan n hi p nh b m t ny, vo nm 1928, d i s ch o c a ngh s Louis McFadden, House Stabilization Hearing ti n hnh m t cu c i u tra, v k t lu n c a ra l: B ng vi c thao tng dng lu thng c a vng, Ngn hng Qu c t t o nn s s p c a th tr ng c phi u M . Ngh s McFadden: Tha ng, i u g tc ng n quy t nh cu i cng c a Ch t ch H i ng Qu n tr C c D tr Lin bang M (ch chnh sch h li su t vo ma h nm 1927)? Miller (Ch t ch C c D tr ): Ngi h i m t v n m ti khng th tr l i. McFadden: Ni cch khc, i u ti quan tm l: do u m c quy t nh h li su t ma h nm ngoi, tha ng?

[Smith Nguyen Studio.]

17

Miller: Ba ngn hng Trung ng chu u l n nh t phi i di n c a h n t n c ny. H l Norman - Ch t ch Ngn hng Anh, ti n s Hjalmar Schacht - Ch t ch Ngn hng Trung ng c v Gio s Rist c a Ngn hng Php. Nh ng v ny h p bn cng v i ng i c a ngn hng New York thu c C c D tr Lin bang M . Kho ng sau m t vi tu n, h xu t hi n hn n a ngy Washington. T i hm , h n Washington DC, hm sau h c cc v ch t ch c a C c D tr Lin bang M n ti p, chi u l i th h tr v New York. McFadden: Cc v ch t ch c a C c D tr Lin bang M u c m t t i bu i ti c tra ch , tha ng? Miller: , ng. Ch t ch C c D tr Lin bang M cn c s p x p cho m i ng i t t p cng nhau. McFadden: l m t ho t ng c tnh ch t x giao, hay l m t cu c th o lu n nghim tc, tha ng! Miller: Ti c m th y l m t ki u ho t ng x giao. Tr c b a ti c tra, ti tr chuy n r t lu v i ti n s Hjalmar Schacht, v cng hn huyn v i c gio s Rist. Sau b a ti c, ti cng v i ngi Norman v Strong New York (Strong l Ch t ch Ngn hng C c D tr Lin bang M New York) tn g u m t lc lu. McFadden: V y c ph i l m t cu c h i ngh ch l ch (C c D tr Lin bang) chnh th c khng? Miller: Khng ph i. ng Beedy: Nh ng s hi u bi t v vi c b qua ny r rng khng c ghi l i chnh th c ph i khng, tha ng? Miller: Khng c. Sau ny u ban Chnh sch Th tr ng m t ch c m t h i ngh , v m t s bi n php c nh ra nh v y. Ti nh r ng theo k ho ch ny, ch trong vng 8 thng, s ngn phi u nh m c kho ng 80 tri u -la M c Ngn hng C c D tr Lin bang M New York mua vo (pht hnh ti n c b n). McFadden: Vi c thay i m t chnh sch nh v y tr c ti p d n n tr ng thi khng bnh th ng c a h th ng ti chnh t n c ny (phong tro u c th tr ng c phi u nm 1927 - 1929). Theo ti th y, m t quy t sch tr ng i nh v y c n ph i c s ghi chp chnh th c Washington. Miller: Ti ng v i cc quan i m c a ng. Ngh s Strong: S th t l h n y, t ch c h i ngh b m t, n u ng ti c tng, [Smith Nguyen Studio.]

18

bn lu n vi n vng, cu i cng cho C c D tr Lin bang M h th p t l chi t kh u, r i sau , h em vng c a chng ta di m t. ng Stege: Chnh sch ny gip chu u n nh ti n t nhng lm do l n v th c a ng -la M , dng v y khng tha ng? Miller: ng v y, chnh sch ny chnh l t c m c ch (23) Trn th c t , Ngn hng C c D tr Lin bang M New York hon ton n m b t c ton b ho t ng c a C c ny. Cu c h p bao g m 7 v ch t ch c a C c D tr Lin bang M Washington ch l hnh th c, cn h i ngh b m t th c ch t c cc nh ti phi t ngn hng c a chu u v ngn hng C c D tr Lin bang M New York ti n hnh c tu n l . Tuy nhin, ho t ng ny ch di n ra Washington cha n m t ngy, l i ch l ho t ng mang tnh x giao, v th l ng vng tr gi 500 tri u -la M c c t quy t sch c a h i ngh b m t New York ch y v chu u. M t quy t sch quan tr ng nh v y m l i hon ton khng c ghi chp trong b t c vn b n no c a Washington, t c th th y a v th c t c a H i ng qu n tr 7 ng i ny. 8. Chch n bong bng nm 1929: L i m l hnh ng xn lng c u T nm 1929 n nm 1933, C c D tr Lin bang M si t ch t 1/3 l ng lu thng ti n t nh m t o ra m t cu c i suy thoi. Milton Friedman. Sau h i ngh b m t, Ngn hng C c D tr Lin bang New York l p t c b t tay vo hnh ng, gi m li su t t 4% xu ng 3,5%. Ch trong nm 1933, h pht hnh thm 60 t -la cho cc ngn hng thnh vin. Cc ngn hng ny dng phi u c a mnh lm th ch p. N u c hon i sang vng th kho n ti n ny s nhi u g p 6 l n t ng l ng vng lu thng trn ton th gi i lc b y gi ! L ng -la pht hnh thng qua phng th c ny cao g p 33 l n so v i l ng ti n c C c D tr Lin bang M tung ra tr c ! i u khi n ng i ta kinh ng c hn l, nm 1929, ngn hng C c D tr Lin bang M New York l i pht hnh thm 58 t -la cho cc ngn hng thnh vin vay(24)! Th tr ng c phi u New York th i cho php cc nh u t mua vo l ng c phi u b ng 1% v n, n u c nhu c u, h c th vay thm c a ngn hng. Trong khi ang nn nng kh ch u th cc ngn hng n m gi tn d ng h n ng ch l n l i g p c nh u t i kht tham lam. Qu l ch ng khc g c nh bu n ng g p chi u manh. Ngn hng c th vay ti n t C c D tr Lin bang v i m c li su t kho ng 5% v cho cc nh u t ch ng khon vay l i v i li su t 12%. Nh v y, h c th h ng m c chnh l ch li su t 7% m t cch ngon lnh. Lc ny, th tr ng c phi u New York c mu n khng tng gi cng khng th c. [Smith Nguyen Studio.]

19

Ng i dn M lc ny b kch ng em h t m i c a c i tch lu c c u t vo th tr ng c phi u. Th m ch ngay c kch ng. Trong b o r ng, th tr r ng, vi c mua c cc chnh tr gia Washington cng b cc trm ti chnh ph Wall m t bu i ni chuy n chnh th c, Melo - B tr ng ti chnh - m ng c phi u v n cha qu cao. T ng th ng Coolidge cng xc nh n phi u lc ny v n ang r t t t.

Thng 3 nm 1928, khi tr l i ch t v n t i th ng ngh vi n v m c li su t cho vay i v i cc nh u t ch ng khon, Ch t ch C c D tr Lin bang M tr l i r ng: Khng th ni chnh xc cc kho n vay c a nh u t ch ng khon c qu cao hay khng, nhng ti ch c ch n h l nh ng ng i an ton v b o th . Ngay sau khi C c D tr Lin bang M b t u lo i b chnh sch bung l ng ti n t c th c hi n t nm 1927, ngy 6 thng 2 nm 1929, Norman - Ch t ch Ngn hng Anh b m t n M . Cc nh ngn hng Anh ch ng nh th c hi n xong m i cng tc chu n b cho m t s ki n l n, v th i c pha M ra tay cng n. Thng 3 nm 1929, t i i h i c ng th ng nin c a Ngn hng qu c t , Paul Warburg - b c th y ti chnh c a M - c nh bo r ng: N u nh s tham lam khng ki m sot ny v n ti p t c th nguy c kh ng ho ng n ra khng ch nh vo b n thn cc nh u t, m cn khi n cho c n c M ri vo th m ho suy thoi(25). Paul v n l ng i lun gi c thi tr m tnh trong su t nh ng nm thng m s tham lam khng c ki m sot, ng tr v by gi l i t ng t nh y ra c nh bo nguy c kh ng ho ng. T New York Times l p t c cho ng bi pht bi u c a Paul, v trong tch t c, bi bo gy nn m t cn kh ng ho ng trn th tr ng ti chnh. Ngy 20 thng 4 nm 1929, gi i ti phi t ngn hng ra phn quy t khai t i v i th tr ng c phi u. T New York Times ngy hm pht i m t thng tin quan tr ng: 9. U ban t v n lin bang h p kn t i Washington U ban t v n lin bang xy d ng khung ngh quy t v giao cho H i ng qu n tr c a C c D tr Lin bang M , nhng m i thng tin lin quan n vi c ny v n c gi kn. Cc ng thi ti p theo c a u ban t v n lin bang v H i ng qu n lr C c D tr Lin bang v n cha c ti t l . Cch th c b o m t thng lin c a l n h p kn ny h t s c nghim ng t. Cc phng vin ch nh n c nh ng cu tr l i n a v i(26). Ngy 9 thng 8 nm 1929, C c D tr Lin bang M nng li su t cho vay ln m c 6%. Ngay l p t c, ngn hng C c D tr Lin bang M t i New York cng tng li su t cho vay u t ch ng khon t 5% ln 20%. Cc nh u t ch ng khon ch cn cch b c a ch y l y ng i. Th tr ng c phi u s t gi m t cch th th m ch ng khc g c nh v . Trong su t thng 10 v 11, kh p cc sn ch ng khon ch th y m i l nh bn. Kh i ti s n tr gi 160 t -la trong nhy m t tan thnh my khi. Xin lu r ng, 160 t -la l m t kho n ti n l n, g n nh tng ng v i t ng v t t kh ng l m n c M s n [Smith Nguyen Studio.]

20

xu t c trong chi n tranh th gi i th hai. M t nh u t ch ng khon c a ph Wall miu t v v nh th ny: Theo m t k ho ch c dn x p chnh xc, l ng cung ng cho vay u t vo c phi u trn th tr ng ti n t New York t ng t gi m m nh gy ra cu c kh ng ho ng ti chnh nm 1929. Trn th c t y l hnh ng xn lng c u c cc trm ti chnh qu c t tnh ton nh m vo cng chng(27). i m t v i n n kinh t M m m, ngy 4 thng 7 nm 1930, t New York Times khng kh i bi ngi khi ng t i nh ng dng nh th ny: Gi nguyn v t li u ri xu ng m c c a nm 1913. Do d th a lao ng, ti n cng s t gi m m c t ng c ng 4 tri u ng i th t nghi p. V kh ng ch c Ngn hng C c D tr Lin bang M New York v H i ng qu n tr C c D tr Lin bang nn Morgan kh ng ch c c h th ng C c D tr Lin bang M . Ph Wall khng ng ng p d ng th o n t o ra kh ng ho ng ti chnh lo i b cc ph n t i l p. T nm 1930 n nm 1933, t ng c ng c 8.812 ngn hng ph i ng c a. Do t ng t thi b ng vai ph i l a v i nm i gia ti chnh New York ng th i khng ch u vay n t h th ng C c D tr Lin bang M nn ph n l n cc ngn hng v a v nh ph i n i ui nhau ph s n. 10. Mu th c s c a vi c ho ch nh i suy thoi Khng cn nghi ng g n a, cu c suy thoi ti chnh nm 1929 l m t mn k ch c cc i gia ngn hng o di n t i h i ngh b m t nm 1927. Do li su t trn th tr ng New York b h th p m t cch c v li su t trn th tr ng London b nng cao m t cch c l i nn s chnh l ch li su t gi a hai th tr ng khi n cho dng vng c a M ch y v Anh, gip Anh v cc qu c gia chu u khc khi ph c ch b n v vng. Trn th c t , cc nh ti chnh chu u hi u r r ng, vi c t o ra l m pht ti n t nh m t c o t ti s n s mang l i hi u qu cao hn r t nhi u so v i cch cho vay li. Vi c dng vng lm c s cho vi c pht hnh ti n t v cho php hon i ti n gi y sang vng s c th kh ng ch cc ngn hng t o ra n n l m pht ti n t ki m l i. V y t i sao gi i ti chnh chu u m i di n l cc nh ngn hng Anh l i mu n khi ph c b n v vng? Cu tr l i l cc nh ti phi t ngn hng qu c t ang chi m t vn c th v . Chi n tranh th gi i l n th nh t k t thc v i th t b i c a c. S ti n b i th ng chi n tranh kh ng l ng nhin khng th do dng h Rothschild v dng h Warburg c a n c c gnh vc. N c c u tin m c hai dng h ny th c hi n l kh i ng b my t o ra n n l m pht ti n t t v vt ti s n tch lu c a ng i dn. V nh v y, nhn lo i hi u bi t c uy l c siu c p c a n n l m pht ti n t . Trong th i k chi n tranh t nm 1913 n nm 1918, t c pht hnh ti n t c a c tng g p 8,5 l n, ng mc c s t gi n 50% so v i ng -la M . B t u t [Smith Nguyen Studio.]

21

nm 1921, t c pht hnh ti n t c a Ngn hng Trung ng c tng phi m, nm 1921 tng g p 5 l n so v i nm 1918, nm 1922 tng 10 l n so v i nm 1921, nm 1923 tng v vn l n so v i nm 1922. T thng 8 nm 1923, v t gi leo thang chng m t, m t chi c bnh m hay m t phong b th c gi 1.000 mc. M i ngy, m t cng nhn c c tr ti n cng hai l n nhng s ti n y b c hi nhanh chng ch sau m t gi ng h (28). Chnh v hnh vi chn p t ng l p trung lu trong x h i khi n h tr nn tr ng tay m cc nh ti phi t ngn hng c gieo vo lng ng i dn s cm ph n t t ng th i t o ra c s cho ng pht xt ln n m quy n sau ny. So v i c nh ng c a n c Php sau khi b i tr n trong cu c chi n Ph - Php nm 1870 th nh ng kh khn bi th m m ng i dn c ph i gnh ch u cn n ng n hn r t nhi u. C th th y r ng, m m m ng c a cu c chi n tranh th gi i th hai sau ny c gieo t nm 1923. Khi ti s n c a ng i c b v vt c n ki t th ng mc c ph i c n nh tr l i. D i s i u ph i c a cc nh ngn hng qu c t , vng b c c a n c M tr thnh chi c phao c u sinh cho vi c n nh ti n t t i c. N c c ti p theo do cc nh ti phi t ngn hng Anh ti n hnh. Sau khi Chi n tranh th gi i l n th nh t bng n nm 1914, tu ng m c nhi u l n t p kch vo i Ty Dng, tu v n chuy n vng c a Anh khng th no t do xu t c ng. Cc nh ti phi t ngn hng Anh bu c ph i tuyn b t m th i ng ng chuy n i vng, v nh v y, b n v vng c a ng b ng Anh tr nn h u danh v th c. Nm 1924, Churchill nh m ch c B tr ng ti chnh Anh. V khng ph i l chuyn gia trong lnh v c ti chnh nn Churchill khng nh n ra m mu khi ph c b n v vng c a cc nh ngn hng - nh ng ng i c khng khng cho r ng c n ph i b o v v th tuy t i c a ng b ng Anh trn th tr ng ti chnh th gi i. Ngy 13 thng 5 nm 1925, Anh thng qua D lu t B n v Vng (Gold Standard Act). Lc ny, do tr i qua nh ng m t mt n ng n c a chi n tranh nn th c l c kinh t c a Anh khng cn m nh so v i M . Th m ch ngay t i chu u, Anh cng khng cn gi c v th n c l n, v th vi c p bu c khi ph c b n v vng s khi n ng b ng Anh tng gi v tc ng nghim tr ng n s c c nh tranh xu t kh u c a Anh ng th i gy ra h u qu x u v kinh t nh gi nguyn li u th p, ti n lng gi m i, t l th t nghi p tng cao. Lc ny, Keynes - m t b c tinh anh quy n qu t ng l i di n c a B ti chnh Anh t i H i ngh ho bnh Paris nm 1919 - kin quy t ph n i nh ng i u kho n kh c nghi t p d ng cho n c c, th m ch s n sng t ch c ph n i v n ny. ng ch trng ph b b n v vng, t r s b t ng i v i cc th l c ngn hng London. T i u ban Macmillan chuyn v i u tra tnh kh thi c a b n v vng, Keynes kh ng khi trnh by v tc h i c a b n v vng. V theo cch nhn c a ng th vng ch l di tch d man, l ro c n i v i s pht tri n c a n n kinh t . Trong khi , Norman - Ch t ch Ngn hng Anh - l i cho r ng b n v vng l th khng th thi u i v i cc nh ngn hng chn chnh. Theo Norman th cho d gnh n ng c a n c Anh c nh th no, cc ngnh ngh ch u t n th t nghim tr ng ra sao, m i ng i cng ph i ch p nh n ch b n v vng th hi n danh d hng u c a cc nh ti phi t ngn hng London. Ng i dn [Smith Nguyen Studio.]

22

Anh b g i l nh ng k h . V cng gi ng tnh hnh M , hnh nh c a cc nh ngn hng Anh cng khng c nh gi t t p g trong m t ng i dn. Theo h , nh ng g m cc nh ngn hng ng h t t nhin u khng t t p g, cn nh ng ai dm ph phn m nh m quan i m c a cc nh ngn hng s ginh c s m n m c a dn chng. y m i l ph n c s c nh t c a v k ch. V i lai l ch r t n gi n, Keynes di n xu t r t t t vai v s c a nhn dn, trong khi cc nh ngn hng th xu t hi n v i t cch l tn c a vng. M t mn k ch th t th v v i k tung ng i h ng nh p nhng, cng v th m d lu n v lng dn b thao tng m t cch d dng. Qu nhin, m i vi c khng n m ngoi d on c a Keynes cng nh cc nh ti phi t ngn hng Anh. Sau khi khi ph c b n v vng, n n kinh t Anh tu t d c khng phanh, t l th t nghi p t 3% nm 1920 tng v t ln 18% vo nm 1926. Cc cu c bi cng di n ra kh p ni trn n c Anh, chnh tr ri vo c nh h n lo n, chnh ph Anh i m t v i nguy c kh ng ho ng nghim tr ng. Tuy nhin, xin nh r ng, i u m cc nh ti phi t ngn hng lun kht khao mong m i chnh l kh ng ho ng! Ch khi no t o nn kh ng ho ng th cc nh ti phi t ngn hng m i c th thc y cu c cch m ng ti chnh theo c a h . Nm 1928, thng qua D lu t Ti n t v Gi y b c Ngn hng (Currency and Bank Notes Act), ngh vi n Anh tho g nh ng rng bu c v gi i h n trong vi c dng cng tri m b o cho ng b ng Anh - m t hnh th c xi ng xch tri bu c cc nh ngn hng Anh su t 84 nm. Nm 1844, n c Anh ban hnh php l nh nh m h n ch cc ngn hng trong vi c pht hnh 19,75 tri u b ng Anh c m b o b ng cng tri. Bn c nh , cc nh ngn hng ph i dng vng b o m cho vi c pht hnh ti n gi y. Cng gi ng nh s xu t hi n c a C c D tr Lin bang, vi c dng cng tri lm th ch p trong pht hnh ti n t th t s l m t gi c m ng p i v i cc nh ngn hng Anh. Ch trong m y tu n sau khi php l nh m i c thng qua, Ngn hng Anh pht hnh 260 tri u b ng b ng cng tri. Php l nh m i cn trao quy n pht hnh cng tri khng gi i h n cho ngn hng Anh trong nh ng tnh hu ng kh n c p, mi n sao sau c B ti chnh v Qu c h i ch p thu n(29) v nh v y, quy n pht hnh ti n khng h n ch c a C c D tr Lin bang M cu i cng cng n m trong tay Ngn hng Anh. N c c th ba m cc nh ngn hng th c hi n l hnh ng xn lng c u. Sau h i ngh b m t nm 1927, do chnh sch h li su t c a C c D tr Lin bang M nn m t l ng vng kh l n c a M tr gi 500 tri u -la ch y ra n c ngoi. Nm 1929, C c D tr Lin bang l i ti p t c nng li su t khi n cho cc ngn hng thi u vng nghim tr ng v khng th th c hi n d ch v cho vay. Ng i dn M cng v th m tr nn kh n n. Cc nh ti phi t ngn hng qu c t thi nhau d c v n thu mua m t l ng l n c phi u t t v i gi r nh bo. Ngh s McFadden miu t th ny: M i y, ch n i trong m t bang c t i 60.000 ngi nh v nng tr ng b pht mi trong m t ngy. qu n Auckland thu c bang Michigan c 71.000 ch nh v ch trang tr i b t ng ra [Smith Nguyen Studio.]

23

kh i c a. Nh ng tnh c nh tng t ang di n ra

t ng bang c a n c M .

Trong cn i n n kinh t cha t ng th y ny, ch c m t t ng i thu c t ng l p th ng lu c m i quan h m t thi t v i dng h Rothschild m i bi t c di n bi n c a mn k ch l n nh t trong l ch s n c M . Nh ng ng i ny nhanh tay bn tho t t c nh ng c phi u mnh c t p trung u c cng tri chnh ph . Nh ng k khng c dnh dng g t i cc ng trm ngn hng, cho d c giu sang n m y cng khng th trnh c tai ho . Nh ng cng ty c dnh dng n cc ng trm ti chnh bao g m J.P. Morgan v Kuhn Loeb, ngoi ra cng cn c m t s khch hng u tin cnh h u, m t s chnh tr gia quan tr ng m cc nh ngn hng mu n duy tr m i quan h h u h o ho c nh ng nh c m quy n c a cc qu c gia c m i quan h t i v i h . Khi Morrison t ch c t i C c D tr Lin bang M , trn t Newsweek s ra ngy 30 thng 5 nm 1936 xu t hi n nh ng dng bnh lu n nh sau: Ng i ta cho r ng, C c D tr Lin bang M m t i m t nhn v t ti nng. Nm 1929 (tr c khi th tr ng c phi u lm vo kh ng ho ng), Mornson tri u t p m t h i ngh v ra l nh cho cc ngn hng trong h th ng c a ng ph i ch m d t cho vay u t ch ng khon tr c ngy 1 thng 9. V th , cc doanh nhn ny m i d dng pht t trong cn suy thoi sau ny(30). Ti s n c a Joe Kennedy tng t 4 tri u -la vo nm 1929 ln n 100 tri u -la vo nm 1935, ngha l g p 25 l n. Tr c khi cu c kh ng ho ng x y ra, Bernard Baruch bn s ch c phi u v n c c a mnh u t vo cng tri. Vi ngy tr c th Ba en t i (ngy 29-10-1929), Henry Morgenthau t i ngn hng v ra l nh cho cng ty c a ng trong vng ba ngy ph i bn h t l ng c phi u tr gi 60 tri u -la M . Cc nhn vin d i quy n c a Henry c m th y kh hi u v khuyn ng nn bn d n trong m y tu n. Nhng Henry li n n i cu qut ngay vo m t nhn vin mnh r ng: Ti n y khng ph i tranh lu n v i anh? Hy lm theo l nh ti i! Sau g n 80 nm, khi nhn l i giai o n l ch s ny, chng ta v n ph i thn ph c mu tr thng tr ng c a cc nh ti phi t ngn hng qu c t . Khng nghi ng g n a, h chnh l nh ng ng i thng minh nh t th gi i. Th o n, mu m, nh ng k ho ch c tnh ton k l ng, ch t ch , lng can m v mu tr qu th c l nh ng i u khi n ng i i ph i thn ph c. Th m ch cho n ngy nay, khng t ng i v n cn cha tin r ng, s ph n c a h b cc nh ti phi t ngn hng ny thao tng. Sau ma b i thu t v xn lng c u c a cc nh ti phi t ngn hng qu c t , t t ng ti n t gi r c a Keynes tr thnh c my t o ra s giu c cho cc i gia ngn hng.

CH THCH

(1) L i pht bi u c a c u Th tr ng Thnh ph New York John Haylan t i Chicago v trch d n 27/3/1927, New York Times. (2) Henry Kissinger, Thu t ngo i giao (Diplomacy) - Simon & Schuster; 4/4/1995, [Smith Nguyen Studio.]

24

Chng 8. (3) T p ch Joumal of Eonomics, 4/1887. (4) Henry Kissinger, Thu l ngo i giao (Diplomacy) - Simon & Schuster; 4/4/1995), Chng 8. (5) Ron Chernow, Gia t c Morgan (The House of Morgan) - New York: Grove Press 1990 - tr. 198. (6) Ron Chernow, Gia t c Morgan (The House of Morgan) - New York: Grove Press 1990 - tr. 200. (7) Glyn Davis. L ch s ti n t t th i c i n nay (History of Money From Ancient Times to The Present Day) - University of Wales Press 2002, Chng 9. (8) Glyn Davis. L ch s ti n t t th i c i n nay (History of Money From Ancient Times to The Present Day) - University of Wales Press 2002, tr. 506. (91 Henry Kissinger, Thu t ngo i giao (Diplomacy) - Simon & Schuster; 4/4/1995, Chng 9. (10) Eustace Mullins. B m t c a C c D tr lin bang (The Secrets of the Federal Reserve) - Bankers Research Institute, 1985, Chng 8. (11) Cordel Hull, H i k (Macmillan, New York, 1948) t p 1, tr. 76. (12) http: www.freedomtofascism.com. (13) Ron Chernow, Gia t c Morgan (The House of Morgan) - New York: Grove Press 1990, Chng 10. (14) Eustace Mullins. B m t c a C c D tr lin bang (The Secrets of the Federal Reserve) - Bankers Research Institute, 1985, Chng 8. (15) Max Warburg, H i k c a Max Warburg, Berlin, 1936. (17) L i khai c a Baruch tr c U ban Nye, 13/9/1937. (18) Eustace Mullins. B m t c a C c D tr lin bang (The Secrets of the Federal Reserve) - Bankers Research Institute, 1985, Chng 8. (19) Eustace Mullins. B m t c a C c D tr lin bang (The Secrets of the Federal Reserve) - Bankers Research Institute, 1985, Chng 8. (20) Eustace Mullins. B m t c a C c D tr lin bang (The Secrets of the Federal [Smith Nguyen Studio.]

25

Reserve) - Bankers Research Institute, 1985, Chng 9. (21) Hearst Magazine, 11/1923. (22) Brian Johnson, i s ng chnh tr c a ti n b c (The Politics of Money) - New York: McGraw Hill 1970, tr. 63. (23) Cc phin to 1928. (24) H s Qu c h i, 1932. (25) Eustace Mullins. B m t c a C c D tr lin bang (The Secrets of the Federal Reserve) - Bankers Research Institute, 1985, Chng 12. (26) New York Times, 20/4/1929. (27) i t Curtis Dall, F.D.R., B v ti (My Exploited Father-in-law) Liberty Lobby, 1970. (28) Glyn Davis. L ch s ti n t t th i c i n nay (History of Money From Ancient Times to The Present Day) - University of Wales Press 2002, tr. 575. (29) Glyn Davis. L ch s ti n t t th i c i n nay (History of Money From Ancient Times to The Present Day) - University of Wales Press 2002, tr. 377. (30) Newsweek, 30/5/1936. . Ch nh s a v ng gi ebook Smith Nguyen Studio - 1/1/2012 Copyright 1/2012 Smith Nguyen Studio. All right reserved. Email: SmithNguyenStudio@ymail.com

Smith Nguyen Studio.

[Smith Nguyen Studio.]