PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

1/9

BENTONT ve SEPOLT KLLERNN VERM Sondaj amurlar sv ve katlarn bileiminden oluur. Sv ksm; su, petrol veya her ikisinin karm, kat ksm ise killer, barit, polimerler, incelticiler ve sondaj kesintilerinden oluabilmektedirler. Sondaj amurlarnn ou su bazl amurlardr ve ana ksmdan oluurlar; 1. Su faz 2. Kolloidal ksm (kil) 3. Barit, kum ve dier inert (reaksiyona girmeyen) katlar Bu deneyde, su bazl amurlarn temelini oluturan killerin verimlilikleri zerine allacaktr. Bunun iin, sondaj endstrisinde kullanm fazla olan bentonit ve sepiolit killeri gznnde bulundurulacaktr. Bentonit Sondajda en ok kullanlan kildir ve rengi ak yeildir. Bentonit, montmorillonit minerallerinin baskn olduu bir mineral karmnn genel ismidir. Montmorillonitin yapsnda, ortada alminyum hidroksit tabakas ve bu tabakann altnda ve stnde birer silika tabakas mevcuttur (ekil 1). Alminyum grubunda Fe, Mg, Al ve Si arasnda yer deitirmeler olmaktadr. Bu yer deitirmeler sonucunda negatif yklenme olmakta ve bu elektriksel arj Ca, Mg, H ve Na iyonlarndan birisinin emilmesi ile ntrlemektedir. Bu iyonlar kilin bnyesine alaca su miktarn dier bir deyile ime derecesini belirler. Bentonit bu iyonlara gre isimlendirilir; Ca-Bentoniti, Na-Bentoniti vb.. Bentonit kili suya atldnda, her bir kil parac sudan olumu bir film ile kaplanr. Bu emilmi su olup, kalnl bentonitin cinsine baldr. Ca++, Mg++ gibi iki deerli iyonlar tabakalar arasndaki ekme kuvvetlerini arttrarak emilmi su miktarn azaltm olurlar. Na+ gibi bir deerli iyonlar ise tabakalar aras ekme kuvvetini azaltr ve bylece her bir parack daha fazla su emebilir. Na-Bentonitinin, Ca-Bentonitine gre drt kat daha fazla su emdii veya balad saptanmtr.

ekil 1 - Montmorillonit kilinin yaps

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

2/9

Attapulgit Sondaj snf attapulgit, doal olarak oluan bir kil mineralidir. Ayrca, kuartz, feldspat ve kalsit minerallerini de ierir. Attapulgit mineralleri; imeyen, ine ekilli killerdir. Attapulgitin ine ekilli oluu dier kil tipleri arasnda zel bir yeri olmasn salamaktadr. Su ile temasta imedii halde viskozite yapnn nedeni kristal yapsndan dolaydr. ne ekilli attapulgit kristalleri bir araya gelerek fra ekilli kmeler oluturur. Kolloidal dengesi, yksek tuzluluklarda dahil bozulmaz ekli ve ime zellii olmamas nedeni ile su kayb kontrol ve amur keki yaps ynnden iyi olmayp tuz ierii yksek olan sular ile yaplan amurlarda viskozite salamak iin kullanlr. Sondaj esnasnda kesilen eyller iinde hemen hemen hi bulunmaz. Sepiolit Sepiolitler magnezyum silikat grubuna ait olup, lifli bir yapya sahiptirler ve en fazla termal stabilitiye sahip vizkozite (akmazlk) yapc killerdir. Yksek scaklklarda byk bir deiime uramazlar. Bu lif eklindeki kil, bentonitin yerine bire bir baznda geer. Tatl sudan tuzlu suya kadar her tip suda kullanlabilir. Yalnz, sepiolit ine eklinde bir yapya sahip olduu iin ok iyi kartrlmaldr. Bentonitin 170 oC 'de stabilitesini kaybetmesine ramen sepiolit 260 oC 'ye kadar stabilitesini korumaktadr. Sepiolitler az bulunan killer olmasna ramen tuzlu su amurlarnn yapmnda giderek attapulgit kilinin yerini almaktadr. Lifli bir yapya sahip olduundan fazla su tutmazlar ve amur yapmnda su kayb problemi doururlar. Bu da, su kayb azaltc maddelerin kullanlmasyla zmlenebilmektedir. Trkiye sepiolit kil rezervi olarak dnyann en zenginidir. Killerin Verimi Killerin verimi, bir ton kuru kilden ka varil 15 cp (600 rpm 'de okunan deerin yars) vizkoziteli amur elde edilebileceini gsteren API standart tanmdr. 15 cp seilmesinin nedeni ekil 2' den grlebilecei gibi, her tip kilin grafiinde kritik bir nokta olmasndandr. amur verimlerine gore killer Tablo 1deki gibi snflandrlrlar. Tablo 1. amur verimine gre killerin snflandrlmas. Kil Bentonit Metabentonit A-Kalite Kil Dk Dereceli Kil amur verimi (m3 amur/ton kil) 15 10 3-9 1-3

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

3/9

ekil 2 - Killerin verimlilikleri DENEYDE KULLANILACAK ARA ve DONANIMLAR amur Terazisi (Mud Balance) amurun younluunu lmek iin kullanlr. Tipik bir amur terazisi ekil 3' te verildii gibi iki ana paradan olumaktadr; Standart amur hacminin konulduu kap ve devamnda leklendirilmi ksm ile dengenin saland sabit para. amur terazisinin kalibre edilmesinde tatl su kullanlr ve younluu 8.33 lbm/gal ' dur. llecek amur kaba konulduktan sonra, ortas delik kapakla rtlr. Ortadaki delikten fazla amur dar taar ve standart hacim belirlenir. leklendirilmi ksmdaki serbest parayla oynanarak denge salanr ve okuma yaplr. Okuma lbm/gal, gr/cm3, lbm/ft3 ve lbm/in2/1000ft birimlerinde yaplabilmektedir.

ekil 3 - amur terazisi donanm Marsh Hunisi ( Marsh Funnel) ekil 4' te verilen Marsh hunisinden amurun akma zaman, bir sondaj svsnn zelliini gsteren hzl bir lmdr. Bunun iin, bir Marsh hunisi ve zel kab ile bir kronometre gerekmektedir.

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

4/9

Kalibrasyon, tatl suyun 75 oF ' taki huni vizkozitesi 26 saniye /quart (s/qt) olarak yaplr (1qt=950 ml). llecek amur, huni tamamen dolacak biimde boaltlr. Huni dik tutularak, kabn iine 1 qt 'lk ak olacak ekilde ak salanr ve ak sresi saniye olarak bulunur.

ekil 4 - Marsh hunisi donanm amur Kartrclar (Mud Mixer) ve Kartrma Kaplar (Blender) Tm numuneler 350 ml 'lik kartrma kaplarnda hazrlanrlar. Bunun nedeni, saha birimleriyle uyumlu olmasnn salanmas iindir. nk,

g lb =1 bbl 350 ml
farkl hzda

eklindedir. amur kartrclar, kilin suyun iinde iyice karmasn salar. kartrma yaplabilmektedir. Hassas Teraziler

Deneylerde, genellikle malzemeler gram mertebesinde kullanldklarndan, ok hassas terazilere gereksinim vardr. 1000 g lme kapasitesine sahip olan teraziler deneyler iin yeterli olmaktadr. Rotasyonel Vizkometre (Rotational Viscometer) ekil 5' de grlen standart bir rotasyonel vizkometrede amurun iki silindir arasndaki davran llr. Dtaki silindir (sleeve) sabit bir devirde dnerken (N), iteki silindir (bob) ise bir yayla tutturulmutur. Bu yay belirli dereceleri gstermektedir. ekil 6' da verilen kesitte, dtaki silindir dnmeye baladnda, aradaki amur harekete geerek iteki silindiri dndrr. Dtaki silindir sabit devire ulatnda, iteki silindir belli bir ada kalr. Bu a, belirli devirdeki vizkometre okumasn (N) verir.

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

5/9

ekil 5 - Standart bir rotasyonel vizkometre

ekil 6 - Rotasyonel vizkometrenin kesiti

amurun ne tr bir reolojik zellik gsterdii, kayma hz (shear rate) ve kayma gerilmesi (shear stress) deerleri elde edilerek sylenebilir (ekil 6). Saha birimlerinde, rotasyonel vizkometre kullanlarak kayma hz, = 1.703 N [1/s] (1)

eklinde ve kayma gerilmesi de = 1.06 N [ lb/100ft2] (2)

olarak hesaplanabilir. Ayrca aadaki denklem kullanlarak grnr vizkoziteler de hesaplanabilir. a = 300

N N

[cp]

(3)

Eer amurun Bingham Plastik veya Power-Law reolojik zellik gsterdii biliniyorsa, aadaki denklemlerden, bu modellerin karakteristik parametreleri bulunabilir.

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

6/9

ekil 7 - Kayma hz - kayma gerilmesi ilikisi ve reolojik modeller 1) Bingham Plastik Model Plastik Vizkozite;

p (cP ) =

300 ( N 2 N 1 ) N 2 N1
N1 = 300, N 2 = 600

(4)

p = 600 300

(5)

Akma Noktas ( Yield Point );

lb

100 ft 2

)=

N1

N1 300

(6) (7)

y = 300 p
2) Power-Law Model

N1 = 300 log N 2 / N1

n (Flow-Behavior Index) =

log( N 2 / N1 )

(8) (9) (10)

n = 3.322 log 600 300

K(Consistency Index)=

( N1 = 300, N 2 = 600)
510 N (1.703N1 )n

K=

510300 511n

(11)

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

7/9

DENEYDE ZLENECEK PROSEDR Deney aadaki admlar izlenerek yaplr.

1. amur terazisini ve viskometreyi su ile kalibre ediniz. 2. Suyun Marsh hunisi vizkozitesini oda scaklnda lnz. 3. Arlka %3, %6 ve %8 bentonit ieren amuru tatl su kullanarak hazrlaynz. Bunun
iin; Kartrma kaplarna 350 ml su koyunuz. Aadaki eitlii kullanarak gereken bentonit miktarn terazi ile lnz.

x( g ) =

350 A rlka% 1 A rlka%

(12)

Kartrma kaplarn kartrclara yerletirip, yava yava kili dknz. Kilin yava yava dklmesi, su iinde iyice dalmas bakmndan nemlidir. Kili yavaa ekledikten sonra 10 dakika karmasn bekleyiniz.

4. Hazrladnz amurlarn grnr vizkozitelerini 600 rpm 'de lnz. 5. %8 'lik bentonit amurunun younluunu amur terazisi ile lnz. Bu amurlar ATIK
AMUR KOVASINA dkebilirsiniz. 6. Arlka %3, %6 ve %8 sepiolit ieren amuru tatl su kullanarak hazrlaynz. 7. Hazrladnz amurlarn grnr vizkozitelerini 600 rpm 'de lnz. 8. %8 'lik sepiolit amurunun younluunu amur terazisi ile lnz. Bu amurlar ATIK AMUR KOVASINA dkebilirsiniz. 9. 16 g/L tuz zeltisi hazrlaynz. Bunun iin, 1000 ml 'lik bir kaba 16 g tuz koyduktan sonra zerini 1000 ml 'ye tamamlaynz ve yksek hzda 10 dakika kartrnz. 10. Tuz zeltisini kullanarak %6 bentonit ve %6 sepiolit ieren amurlar hazrlaynz ve bu amurlarn grnr vizkozitelerini 600 rpm 'de lnz.

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

8/9

Ad, Soyad No

: : DENEY VERLER

Grup

A. Su zellikleri 1. younluk, 2. huni viskozitesi, B. amur viskoziteleri Grnr viskozite @600 rpm Tatl Su Tuzlu Su (16 g/L) Bentonit Sepiolit Bentonit Sepiolit (cp) (cp) (cp) (cp) ppg sn/qt

Kil ierii (wt%) 3% 6% 8%

C. amur younluklar 1. Tatl su bazl %8 bentonit, 2. Tatl su bazl %8 sepiolit, ppg. ppg.

Tarih: Lab. Sorumlusu :

PET 322 Sondaj Akkanlar Lab.

Deney # 1

9/9

DEERLENDRME (1) Grnr vizkozite - % Kil ierii ilikisini bir grafik zerinde gsteriniz. Bentonit ve sepiolit killerinin verimini, ekil 2 zerinde izdirerek deerlendiriniz. (2) Deneyde kullandnz bentonit ve sepiolit killerinin verimini bbl/ton cinsinden hesaplaynz. (3) Su tuzluluunun killerin verimi ve viskoziteleri zerindeki etkisini grafik zerinde gstererek deerlendiriniz. (4) Arlka %3, %6 ve %8 konsantrasyon kullanlarak hazrlanan amurlarn younluklarn teorik olarak hesaplaynz. PROBLEMLER 1. 350 ml damtk (saf) suya deiik yzdelerde seilip hazrlanm X kili katlmtr. Hazrlanan X amurlarnn viskozite okumalar aadadr.
Arlka % X 10 20 30 Arlk,gram 38.8 87.5 150 600 24 30 46 300 18 23 32 200 15 20 28 100 13 18 23

(a) X kilinin amur verimini m3/ton ve bbl/ton cinsinden hesaplaynz. (b) X kilinin snfn belirleyiniz. (ekil 2yi kullannz). (c) Bu okumalarla, X amurunun grnr viskozite, plastik viskozite ve akma noktas zelliklerini tablo halinde dzenleyiniz. (d) Arlka % 10'lik amur iin, kayma gerilmesi ve kayma hz deerlerini hesaplaynz. Kayma hz-kayma gerilmesi grafiini iziniz ve bu grafii yorumlaynz. 2. 15 cp grner viskozite (600 rpmde Fann viskozimetresinde llmtr) elde etmek iin 1 bbl suya kartrlan 40 lbm/bbl kil ile oluturulan amurun verimini (yield) hesaplaynz. (NOT: 1 short ton=2000 lbm).