eHHG-ny Agabatdaky Merkezi

AMBASSADE DE FRANCE
au TURKMENISTAN

Trkmenistany
hereket edn kanunylygyna
layklykda aay jaa
eeilik hukugy

Agabat . 2009-njy yly dekabr ay

. 2009 .
-1-

u Maglumat gwnamasy HHG-ni Agabatdaky Merkezini tabyrygy bouna hukuky

I.W. Kaganowski tarapyndan taarlandy. u Gwnamany mazmuny bouna bellikleri
we teklipleri HHG-ni Merkezine ugratmagyyzy hay edris.
Fransiany Trkmenistandaky Ilihanasyny malie goldawy bilen ap edildi
***
..
.
.
.

-2-

MAZMUNY
I. UMUMY DZGNLER............................................................................................................................ 6
II. EEILIK HUKUGY DNJESI WE MAZMUNY (EELIK ETMEK, PEDALANMAK, ERK ETMEK).
EEILIGI GRNSLERI ........................................................................................................................ 7
2.1. Eeilik hukugy dnjesi we mazmuny.................................................................................... 7
2.1.1. Eelik etmek ........................................................................................................................... 7
2.1.2. Pedalanmak.......................................................................................................................... 8
2.1.3. Erk etmek................................................................................................................................ 8
2.1.4. Eeiligi grnleri.............................................................................................................. 8
III. GOZGALAN WE GOZGALMAAN EMLGI ARASYNDAKY TAPAWUT ........................................... 10
3.1. Gozgalmaan emlk ................................................................................................................... 10
3.2. Gozgalan emlk ........................................................................................................................ 10
3.3. Gozgalan we gozgalmaan emlgi edini mhletini dzgnledirmekde ze ykan tapawut
........................................................................................................................................................... 10
IV. JAA A-DA BAGA AAY JAA EEILIK HUKUGYNY.......................................................... 12
EDINILMEGI WE ONU BES EDILMEGI .................................................................................................... 12
4.1. Gozgalmaan emlge eeilik hukugy resminamalayn resmiledirmek .................................. 12
4.2. Gozgalmaan emlk bilen geleikleri notarial grni............................................................. 12
4.3. Eeilik hukuklary edinmek ....................................................................................................... 14
4.3.1.Gurluyk etmek hukugy ......................................................................................................... 14
4.3.2. Hususyladyrma ................................................................................................................... 15
4.3.3. Satyn almak-satmak ............................................................................................................. 16
4.3.4. Sowgat etmek........................................................................................................................ 17
4.3.5. Miras almak ......................................................................................................................... 17
4.3.6. Aly-aly ............................................................................................................................. 17
4.3.7. Girew. Ipoteka...................................................................................................................... 17
4.4. Eeilik hukugyny bes edilii ................................................................................................... 18
4.4.1. Dwlet hajatlary in aay jalary ykylyp arylmagy (mellek eri yzyna alynmagy)
........................................................................................................................................................ 19
4.4.2. Eeiligi elden muzdsuz alynmagy..................................................................................... 19
V. AAY JAYNA EEILIK HUKUGYNY ARATYN KADA-KANUNY ............................................ 20
5.1. azga almak we aay jayna eeilik hukugy...................................................................... 20
5.2. aay jayna eeilik hukugyny beleki aratynlyklary...................................................... 20
VI. AAY JAY EESINI HUKUKLARY WE BORLARY................................................................ 22
VII. AAY JALAR YKYLYP ARYLANDA WE MELLEK ERLERI YZYNA ALNANDA EMLK
EESINI HUKUK KEPILLENDIRMELERI ................................................................................................. 25
VIII. EEILIK HUKUGYNY GORAMAGY HUKUK GRNLERI WE RAATLARY EEILIGINDKI
AAY JALAR BOUNA JEDELLERI ZLI TERTIBI ................................................................. 26
8.1. Dwlet edaralarynda we guramalarynda aay ja hukuklaryny goragy.............................. 26
8.1.1. Prokuratura edaralaryna z tutmak................................................................................... 26
8.1.2. Trkmenistany Prezidentine z tutmak............................................................................. 27
8.2. Dwlet dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary hereketlerine ikaat etmek ............. 27
8.4. Kazyetde aay jalar bouna jedelleri zlii................................................................ 29
8.5. Kazyet zgtlerine ikaat etmek ........................................................................................... 30
IX. U MAGLUMAT GWNAMASYNDA SALGYLANAN ...................................................................... 32
KADALADYRYJY-HUKUK NAMALARY SANAWY ................................................................................ 32
(HRONOLOGIK TERTIPDE) ...................................................................................................................... 32
1-NJI GOUNDY: aay jayna eeilik hukugyny goragynda dimleri yzygiderliligi barada
maslahatlar ............................................................................................................................................ 35
2-NJI GOUNDY: erli erine etiriji hkimiet edarasyna ikaaty nusgasy..................................... 36
3-NJI GOUNDY: Kazyete azylan ikaaty nusgasy ....................................................................... 39

-3-


I. ......................................................................................................................... 42
II. (, ,
). .......................................................................................... 43
2.1. ......................................................................... 43
2.1.1. .............................................................................................................................. 43
2.1.2. ........................................................................................................................ 44
2.1.3. .................................................................................................................... 44
2.1.4. ......................................................................................................... 44
III. ............................................... 46
3.1. .......................................................................................................... 46
3.2. .............................................................................................................. 46
3.3.
......................................................................................................................................... 46
IV.
......................................................................................................................................... 48
4.1. ............................... 48
4.2. ..................................................................... 48
4.3. ......................................................................................... 50
4.3.1. ................................................................................................................ 50
4.3.2. ..................................................................................................................... 51
4.3.3. -................................................................................................................... 52
4.3.4. ................................................................................................................................ 53
4.3.5. ...................................................................................................................... 53
4.3.6. ..................................................................................................................................... 53
4.3.7. . ................................................................................................................... 53
4.4. ......................................................................................... 54
4.4.1. ( ) ............................. 55
4.4.2. ........................................................................................................... 55
V. ............................................. 56
5.1. ....................................................... 56
5.2. ........................................ 56
VI. ................................................. 58
VII.
........................................................................................................................ 61
VIII.
, ........................................... 62
8.1. ................................. 62
8.1.1. .................................................................................. 62
8.1.2. ...................................................................... 63
8.2. ........ 63
8.3. ,
................................................................................................... 64
8.4. ............................................................... 64
8.5. ............................................................................................ 66
IX. - ,
( ) ..................................................... 68
1:
.................................................................................................................................................... 70
2: ................................ 71
3: ............................................................................................. 74

-4-

-5-

I. UMUMY DZGNLER
Gs-gni hereket edn kadaladyryjy nama 1 bolup duran Trkmenistany
Konstitusiasyny 2 9-njy maddasyna layklykda eeilik eldegrilmesiz dilip yglan edildi.
Trkmenistanda raatlara degili bolup biljek nmilik seridelerine, ere, beleki maddy
hem ruhy gymmatlyklara hususy eeilik hukugy tassyklanyldy. Eeiligi elinden muzdsuz
alynmagyna ol berilmezlik hakynda dzgnler berkidilendir, die kanunda gz nde
tutulan halatlarda mmkin bolan eeiligi muzduny tlp, mejbury alynmagy
klendirilendir.
Trkmenistan raatlary durmu aay jalar bilen pjn etmek bouna
Konstitusia tadan berkidilen bornamalary z stne almady. ol bir wagtda
Konstitusiany 24-nji maddasynda ele diilr her bir raaty abadanladyrylan aay
jayny almakda we edinmekde, we aratyn aay jayny gurmakda dwletden goldaw
almaga haky bardyr. aay jay el degrilmesizdir. Kanunda grkezilen esaslar bolmasa, hi
kimi aay jayndan mahrum etmek bolmaz.
aay jayna eeilik hukugy baradaky konstitusion kadalary dzgnleri birne
kanunylyk namalarynda, ilki bilen 17.07.1998 . kabul edilen Saparmyrat Trkmenbayny
Trkmenistany Raat kodeksinde 3 we 01.10.1993 . kabul edilen Eeilik hakyndaky
Kanunynda 4 berkedi.
Bu kdki hukuk gatnayklary tze hsieti 1983-nji yldan bri hereket edn
Trkmenistany aay ja kodeksine 5 1991-1996 yllary dowamynda girizilen
tgetmeler we gomaalar bilen berkidilendir.
08.10.1993 . kabul edilen Trkmenistany Trkmenistandaky daary urt
raatlaryny hukuk agday hakyndaky Kanuny 6 12-nji maddasynda daary urt
raatlaryny Trkmenistany kanunlaryna layklykda Trkmenistanda eeilik hukugy
esasynda aay jay bolmaga hukugy berkidilendir.
2004-nji yly 25-nji oktabrynda kabul edilen Trkmenistany er hakynda
Bitewi Kanunynda 7 herlerde we herelerde aaan Trkmenistany raatlaryna, mirasa
gomak hukugy bilen hususy eeilige zbadak aay jayny gurmak we oa hyzmat
etmek hukugy berkidilendir.

Trkmenistany Konstitusiasy, 18.05.1992 . kabul edildi (tze redaksiasy 2008-nji yly 26-njy
sentabrynda kabul edilen) mundan belk Konstitusia.
2
Konstitusiany 5-nji maddasy.
3
Saparmyrat Trkmenbayny Trkmenistany Raat kodeksi, 17.07.1998 . kabul edildi (Trkmenistany
Mejlisini Maglumatlary 1998 yl 2 39 madda; 2003 yl, 4, 36 madda; 2007 yl, 1, 40 madda)
mundan belk Raat kodeksi.
4
Trkmenistany Eeilik hakynda Kanuny, 01.10.1993 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini
Maglumatlary 1993 yl 9-10 53 madda; 2007 yl, 1, 40 madda) mundan belk Eeilik hakyndaky
Kanun.
5
Trkmenistany aay ja kodeksi, 28.06.1983 . kabul edildi (Trkmenistan SSR-ni okary Sowetini
Wedomostlary 1983 yl 18 44 madda; 1985 yl, 5, 14 madda; 1986 yl, 14, 59 madda; 1987 yl,
20, 85 madda; 1989 yl, 5, 20 madda, 14, 69 madda; 1991 yl, 9-10, 103 madda, 16, 171 madda, 16,
172 madda; Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary 1994 yl 3 23 madda; 1996 yl, 1-2, 37 madda)
mundan belk aay ja kodeksi.
6
Trkmenistany Trkmenistandaky daary urt raatlaryny hukuk agday hakynda Kanuny, 08.10.1993 .
kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary 1993 yl 9-10 99 madda; 1995 yl, 3, 38 madda;
2000 yl, 3-4, 41 madda; 2003 yl, 2, 10 madda; 2007 yl, 2, 49 madda).
7
Trkmenistany er hakynda kodeksi 24.10.2004 . kabul edildi (30.03.2007 we 01.10.2007 yllardaky
Kanunlara girizilen tgetmeler we gomaalar bilen).

-6-

II. EEILIK HUKUGY DNJESI WE MAZMUNY (EELIK ETMEK,

PEDALANMAK, ERK ETMEK). EEILIGI GRNSLERI
2.1. Eeilik hukugy dnjesi we mazmuny
Eeilik hukugy dien dnjni hukuk kesgitlemesi Eeilik hakyndaky
Kanuny 1-nji maddasynda berlendir:
Eeilik hukugy - munu zi eeilik hukugyny subektini (mundan belk
emlk eesi dilip alynar) eeilik obektlerine (emlge) z isleine gr eelik edip,
olary pedalanyp we olara erk edip bilnligidir, agny oa ol hereketleri etmge kanun
arkaly ykrar ediln hemem goralan mmkiniligi berilmegidir.
Emlk eesini z eeilik obekti (emlgi) barada Trkmenistany kanunlaryna
ters gelmen islendik hereketi etmge haky bardyr. Ol oa berlen eeilik obektine eelik
etmek, ondan pedalanmak we oa erk etmek hukugyny baga adamlara bermge haklydyr.
Eeilik hukugy (Eeilik hakyndaky Kanuny 3-nji maddasy) hojalyk iini,
eeilik obektini edinmegi netijesinde a-da Trkmenistany kanunlaryna ters gelmen
baga usul arkaly drer.
u Kanuny 4-nji maddasynda bellenilii aly, ular eeilige degili obektler
bolup biler: er, erasty balyklar, suw gorlary, toka gaznasy, smlik hem hawanat
dnsi, dag-magdanly erler, emlk toplumlary, jalar, desgalar, aay ja-kommunal
obektleri, enjamlar, pul serideleri, gymmat bahaly kagyzlar hem-de nmilik, sarp edi
durmu-medeni hajatlar we beleki hajatlar in nietlenen gary eeilik obektleri,
medeniet senetleri, aylar, olap tapylar, senagat nusgalary, haryt nyanlary hem-de
hyzmat edi nyanlary, akyl zhmetini dreden beleki zatlary.
unu bilen, aay jalar jalar a-da otaglar bir a-da bilelikdki (palary
kesgitlenmedik) a paly (palary kesgitlenen) eeilik hukugynda birne adamlary
eeiligine degili obektler bolup biler. Soky halatda, umumy (bilelikdki) eeilikde bolan
eeilige degili obektlere eelik etmeklik, pedalanmaklyk we erk etmeklik emlk
eelerini toparyny agzalaryny hlisini ylalaygy bouna amala ayrylandygy gz
nde tutulmalydyr. Umumy paly eeiligi gatnayjysyny z payny blnip
berilmegine, we umumy bilelikdki eeiligi gatnayjysyny bolsa payny kesgitlenmegine
we blnip berilmegine hukugy bardyr.
hli emlk eeleri bir adama emlk eesine degili bolup biljek we bir adamda
jemlenip bilinmejek eelik etmek, pedalanmak we erk etmek hukuklaryna blnn eeilik
hukugyny dzjilerini mazmunyna dnmelidirler. Bular nhili hukuklar?
2.1.1. Eelik etmek
Raat kodeksini 176-177-nji maddalary bilen eeilige degili obekti edinmegi
we oa eelik etmegi bes ediliini hukuk kadalary bellenilendir. Eelik etmek zady
stnden hakyky agalyk etmek bilen gazanylandygy we eger zady eesi zady baga birine
mydamalyk bern bolsa a-da ol zada hakyky agalyk etmegi gary ol bilen itirn bolsa,
onda eelik bes edilndigi Kanun tarapyndan kesgitlenilr.
Eger ahs uzufruktuari, girew saklajy, krendei, hakyna tutujy, saklap beriji
hkmnde a-da ua meze gary hukuk gatnaygy esasynda zada eelik edn bolsa
(gni eelik etmek), ol sebpli beleki ahs barasynda belli bir zada wagtlayn eelik etmge
onu haky bar bolsa a-da etmge borly bolsa, onda soky ahs hem zada eelik ediji
(aralyk eelik) bolar.
-7-

Eger bir zada birne ahs bilelikde eelik edn bolsa, onda olar rikli eeler dilip
hasap edilr, we eger bir zady bleklerine birne ahs eelik edn bolsa, onda olar aryary blekleri eeleri hasap edilr.
Adaty dilde adylanda, eelik etmek hukugy zat a-da emlk kanuny esaslarda
adamy ygtyaryna geen halatynda ze ykar. Mysal in, jay krende bermek baradaky
ertnama baglaylanda, krendei emlk eesi bolmaar, emma onda ele ertnamany
hereket edi mhletine eelik etmek hukugy drer.
2.1.2. Pedalanmak
Pedalanmak hukugy Raat kodeksini 176-njy maddasyny 2-nji bleginden gelip
ykar we onda ele diilr: Zada hakykat znde eelik edn-de bolsa, ony baga
ahsy pedasyna eelik edn we eesini ygtyarlaryny ol ahsdan alan ahs zady eesi
dilip hasap edilmer. Die ygtyar hukugy beren ahs zady eesi dilip ykrar edilr.
Kanuny bu dzgnine ele mysalda asat dnip bolar. okarda adylyy aly,
ertnama baglaandan so jay krendiisinde jaa eelik etmek hukugy we pedalanmak
hukugy drer. Emma onu magala agzalalarynda bolsa die pedalanmak hukugy drer.
2.1.3. Erk etmek
Raat kodeksini 128-129-njy we 132-nji maddalaryna layklykda eeilige degili
obekt (emlk) bilen eesinden alnan ynan haty esasynda hereket edn emlk eesini
wekili bilen hereketler (geleikler) amala ayrylyp bilner.
Eger wekil ynan haty esasynda z ygtyarlaryny klerinde we zni wekililik
edn ahsyny adyndan hereketleri amala ayran bolsa, hukuklar we borlar die wekililik
ediln ahsda emlk eesinde a-da eesinde ze ykar.
Hemmelere mlim bolan mysal bolup indiki agda yky edip biler, agny kimdir
biri emlk eesinden a-da ja eesinden alnan ynan haty esasynda onu adyndan jay
satyn almak-satmak ertnamasyny a-da baga geleigi ja bejern topary hakyna tutmak,
krende a-da tirkeikli krende ertnamasyna gol ekmek we .m. baglaar.
Erk etmek hukugy beleki serediln hukuklara gabat gelip a-da gabat gelmn biler.
unu bilen, awtomobili eesi ony ynan hat bouna baga ahsa berip, oa mayny z
garaynda gomaga we ony srmge (eelik etmek we pedalanmak hukuklary); a-da die
bir srmek dl-de, esem mayny satmaga (eelik etmek, pedalanmak we erk etmek
hukuklary), a-da, awtomobili z garaynda galdyryp satyn almak-satmak ertnamasyna gol
ekip we tlegini alyp (die erk etmek hukugy) bu ahsa ony satmaga rugsat berip biler.
2.1.4. Eeiligi grnleri
Eeilik hakyndaky Kanuny 6-njy maddasynda eeiligi indiki grnleri
kesgitlenendir:
hususy eeilik;
dwlet eeiligi;
jemgyetilik birleiklerini (guramalaryny) eeiligi;
kooperatiw birleiklerini eeiligi;
bilelikdki krhanalary eeiligi;
beleki dwletleri, olary hukuk taraplaryny we raatlaryny eeiligi;
-8-

 halkara guramalaryny eeiligi;

gatyyk (birleen) eeilik.
Raatlary
eeiligi:
raaty
eeiligi
grninde
we
raatlary
birleigini eeiligi grninde bolup biler.
Eeilik hakyndaky Kanuny 9-njy maddasyna layklykda, u aakdaky zatlar
raaty eeiligi bolup biler: mellek erleri, aay jalary, kwartiralar, daalar, bagylyk
leri, garalar, gary jalar we binalar, mellek erdki agalar-smlikler, hojalyk
senetleri we adamy ahsy sarp edi zatlary, nm bern mal hem-de i maly, gu-towuk,
pul serideleri, aksialar, obligasialar hem-de gymmat bahaly beleki kagyzlar,
akyl
zhmetini
netijeleri,
kpliklein
habar
beri
serideleri,
hususy
(magala) krhanasy, nmilik, sarp edi, sosial, medeni hajatlar we baga
hajatlar in nietlenen her bir emlk, agny Trkmenistany kanunylyk namalarynda
emlgi
raata
degili
bolup
bilmejek
dilip
gz
nde
tutulan
gornlerinden zgeleri.

-9-

III. GOZGALAN WE GOZGALMAAN EMLGI ARASYNDAKY TAPAWUT

Gozgalmaan emlk alatmasyny durmuda ulanyp, adamlary kpsi onu dogry
hukuk manysyna dnmerler we unu bilen baglylykda gozgalan we gozgalmaan
emlgi arasyndaky tapawutlyklarda durup gemek zerurdyr. Raat kodeksini 167-nji
maddasynda gozgalan we gozgalmaan zatlary a-da emlgi hukuk kesgitlemesi berilr.

3.1. Gozgalmaan emlk

Gozgalmaan zatlara (gozgalmaan emlk, gozgalmaan zat) mellek erleri,
erastyny uastoklary, arybaga suw obektleri we er bilen pugta baglanyykly zatlary
hemmesi, agny zlerini nietleniliine layk zyan etirmn orunlaryny tgetmek
mmkin bolmadyk obektler, ol sanda tokalar, kp yllyk agalar, jalar, desgalar
degilidir.

3.2. Gozgalan emlk

Gozgalmaan emlge degili bolmadyk zatlar, ol sanda pul we gymmatly kagyzlar
gozgalan emlk dilip ykrar edilr. Bu manyda gozgalan emlge intellektual eeilige
degili obektler hem girndir, agny intellektual iini netijelerine hem-de hukuk ahsy
aratynlamagyny, nmi aratynlamagyny, erine etiriln ileri a-da hyzmatlary
aratynlamagyny ol netijeler bilen deledirilen seridelerine fiziki a-da hukuk ahsy
aratyn emlk hukuklary (ereket ady, haryt nyany, hyzmat edi nyany we .m.) dilip
Raat kodeksini 174-nji maddasynda bellenilr.
undan gelip ykar, eger ja hemie gozgalmaan emlk bolsa, onda, mysal in,
intellektual eeiligine degili bolan jay zboluly taslamasy (taslamany die zi!)
gozgalan emlge degili bolar we onu bilen geleikler gozgalan emlk baradaky
kanunylygy degili kadalary bilen dzgnlediriler.

3.3. Gozgalan we gozgalmaan emlgi edini mhletini dzgnledirmekde

ze ykan tapawut
Raat kodeksini 179-njy we 180-nji maddalary, gozgalan zada eelik edni
zady eesi diip we zada kanuny eelik edn a-da i gatnayklarynda zerur dykgatly
geirilen barlag esasynda ygtyarly ahs dilip ykrar edilip bilinjek zat eesi ynsaply diip
hasap etmelidigini beller.
Raat kodeksini 186-njy maddasynda bellenilii aly, eger hasydyr bir ahs b
yly dowamynda z zady hkmnde gozgalan zada znksiz we ynsaply eelik edip gelen
bolsa, onda ol ol zat barada eeilik hukugyny (hukuk edini wagt mhleti) edinr.
Gozgalmaan emlk in edini mhletini baga dzgnleri bellenendir. Raat
kodeksini 188-nji maddasyna layklykda: Eger ahs mellek erini a-da gozgalmaan
baga emlgi eesi hkmnde jemagat sanawyna (reestrine) girizilip ne olar babatynda
eeilik hukugyna ee bolmadyk bolsa, onda ol eeilik hukugyny edinr, eger bellige
almak on b yllap dowam eden bolsa we btin ol dwr dowamynda zat eesi hkmnde
olara eelik eden bolsa, onda ol eeilik hukugyny edinr.

- 10 -

Kanuny bu kadasyny ele mysalda seredip bolar:

Kanun bouna miras alnanda leni doganlary we ualary ikinji nobatdaky
mirasdarlar, we cagalary bolsa birinji nobatdaky mirasdarlary bolup durarlar (Raat
kodeksini 1154-nji maddasy). Eger jay zbadak eesi lenden so onu dogany, leni
agalaryny (birinji nobatdaky mirasdarlar bolup duran) barlygyna garamazdan, eesi
hkmnde jemagat sanawynda (reestrinde) hasaba alnan bolsa, onda on b l geenden
so, agalar dl-de (birinji nobatdaky mirasdarlar), ol jay eesi bolar.

- 11 -

IV. JAA A-DA BAGA AAY JAA EEILIK HUKUGYNY

EDINILMEGI WE ONU BES EDILMEGI

Gozgalmaan zatlara eeilik hukugyny edinilmegi we onu bes edilmegi Raat

kodeksini 3-nji Babyny 1 paragrafy bilen dzgnledirilr.

4.1. Gozgalmaan emlge eeilik hukugy resminamalayn resmiledirmek

Gozgalmaan zady jay a-da otagy edinmek in notarial tertipde tassyklanylan
resminama we zat edinijini jemagat sanawynda (reestrinde) bellige almak zerurdyr (Raat
kodeksini 206-njy maddasy). Zady eeiliginden ayran hem, ony edinn hem bellige
alynmagy in arza berip biler.
Resminamada gozgalmaan zady edinmek in nmni esas bolandygy takyk
grkezilmelidir. Eger taraplary biri wekili sti bilen gatnaan bolsa, onda resminamada
ynan haty hem takyk grkezilmelidir.
Ygtyarly ahsy arzasyny esasynda eeilik hukugyndan z dndermekligi we
die bu arza jemagat sanawynda (reestrinde) bellige alnandan so amala ayrylar (Raat
kodeksini 207-nji maddasy).
Raat kodeksini 208-nji maddasyna layklykda, edinijini bhbitlerinden ugur
alnyp, eger zady eeiliginden ayran hut ele sypatda jemagat sanawynda (reestrinde)
bellige alnan bolsa, ol zat eesi dilip hasap edilr, ne zady znden ayrany zat eesi
bolmandygyny zat edinijini bilen halatlary mua girmer.

4.2. Gozgalmaan emlk bilen geleikleri notarial grni

Raat kodeksini 223-nji maddasyna layklykda, aay jayna indiwidual eeilik
hukugyny edinmek we ony bes etmek in geleik baglaylmagy we onu jemagat sanawynda
(reestrinde) bellige alynmagy zerurdyr.
Raat kodeksini 75-nji maddasynda geleikleri dnjesi we grnleri
kesgitlenilendir we ol madda layklykda, raat hukuklaryny we borlaryny bellemge,
tgetmge a-da bes etmge gnkdirip, fiziki we hukuk ahslary z erk-islegini bildirmegi
geleik hasaplanar. Geleikler bir taraplayn we iki a-da kp taraplayn ertnamalar bolup
biler.
Gozgalmaan emlk bilen islendik geleik notarial tertipde tassyklanylandygyny we
jemagat sanawyna (reestrine) eeilik hukugyny we gozgalmaan zatlara bolan beleki zat
hukuklaryny girizilendigini talap edilndigini gz nde tutulmalydyr (Raat kodeksini
325-329-njy maddalar). Notarial tertipde tassyklanyy 30.04.1999 . kabul edilen
Trkmenistany Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny bilen bellenilen kadalary esasynda
amala ayrylar. 8
Bu Kanuna layklykda Trkmenistanda notarial hereketler dwlet notarial
kontoralarynda ilen dwlet notariuslary tarapyndan amala ayrylar. Dwlet notarial
kontoralary bolmadyk ilatly punktlarda notarial hereketlerini Geeleri wezipeli ahslary
(aryn a-da aryny orunbasary) amala ayrar. Trkmenistany klerinden daarda

Trkmenistany Dwlet notariaty hakynda Kanuny, 30.04.1999 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini
Maglumatlary, 1999 yl, 1, 9 madda) mundan belk Dwlet notariaty hakyndaky Kanun.

- 12 -

erlen onu raatlary in kanun tarapyndan gz nde tutulan notarial hereketler

Trkmenistany konsullyk edaralary tarapyndan amala ayrylar.
Dwlet notarial kontoralarynda we Geelerde notarial ii retmek dwlet dilinde
alnyp barylar, notarial hereketleri jemi bouna beriln resminamalar bolsa, taraplar in
amatly bolan dilde resmiledirilr (Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny 12-nji maddasy,
24.05.1990 . kabul edilen Dil hakyndaky 9 Kanuny 2-nji, 11-nji we 16-njy maddalary).
Dwlet dilini bilmen ahslar in tekstleri terjime etmek we resminamalary resmiledirmek
ilerini dwlet notariusy, notarial hereketi amala ayran wezipeli ahs a-da terjimei berja
edr.
Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny 16-njy maddasyna layklykda,
gozgalmaan zat baradaky geleikleri (ertnamalary) tassyklanyy dwlet notariuslary
stne klenendir we, bu Kanuny 17-nji maddasyndan gelip ykyy aly, Geei wezipeli
ahslary, die eger olary stne ele notarial hereketleri amala ayrylmagy rite
klenen bolsa, onda olar aay jalara degililikde ele geleikleri (ertnamalary)
tassyklap bilerler.
Munu rn mhm hmieti bardyr, sebbi, eger aay jay satyn almak-satmak
bouna geleik degili ygtyarlyklary bolmadyk Geei wezipeli ahsy bilen tassyklanan
bolsa, onda ele geleik hakyky dl dilip ykrar edilip biner.
Tejribede, Geede ja a-da otag bilen geleigi tassyklamazdan , u ady Gee
gozgalmaan zat bilen geleikleri amala ayrmaga ygtyarlydygyny anyklamak in
Trkmenistany Adalat ministrliginden resmi jogap almaklygy maslahat berilr a-da ele
geleigi degili dwlet notarial kontorasynda tassyklamak zerurdyr.
Notarial hereketler munu in zerur bolan hli resminamalar we dwlet pajyny
bellenilen mberde tlenilendigi grkezilen gni amala ayrylar, ne islendik halatda bir
adan ary dldir (Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny 21-nji maddasy). Dwlet
notariuslary we Geei wezipeli ahslary tarapyndan amala ayrylan notarial hereketleri
hlisi notarial hereketleri bellige alynan sanawynda (reestrinde) bellige alynar, we olara
degili belgi berilr (Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny 30-njy maddasy).
Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny 37-nji, 39-njy we 40-njy maddalaryna
layklykda, notarial hereketi amala ayran dwlet notariuslary a-da beleki wezipeli ahslar
geleikleri kanunylyk tarapyndan amala ayrmagy hkmany notarial formasy bellenilen
geleikleri tassyklaarlar.
Gozgalmaan emlgi etledirilmegi a-da girewi baradaky ertnamalary
tassyklamak ii grkezilen emlgi erlen erinde geirilr.
Emlgi etledirmek baradaky a-da gozgalmaan we beleki emlgi girewe gomak
baradaky geleikler notarial tadan tassyklanylanda ol emlgi etledirilmegine, a-da
girewi amala ayran ahsa degilidigi, ele hem etledirilmge a-da gozgalmasyzlyga
gadaganlygy okdugy barlanylar.
Raatlara hususy eeilik hukugyndaky aay jalaryny gurmak in mellek
erlerini berlendigi hakyndaky ertnamalar mellek eri blnip berlen erindki dwlet
notariusy tarapyndan tassyklanylar. ele ertnamalar tassyklanylanda dwlet notariusy
raatlary hususy eeilik hukugyndaky aay jalaryny gurmaga bolan hukugyny
dzgnledirn kanunylygy talaplaryna ertamany nderejede layk gelndigini
barlamaga borludyr.
Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny 41-nji we 58-nji maddalaryna layklykda,
notarial hereketler amala ayrylanda geleigi taraplaryny a-da wesetnama edijini
isleglerine gr aatlar gatnayp bilerler, onda resminamalara olar hem gol ekrler.
Dwlet notarial kontoralary r-aaly bilelikde azmaa beren arzasy bouna olary birine
9

Trkmenistan Sowet Sosialistik Respublikasyny Dil hakynda Kanuny, 24.05.1990 . kabul edildi (TSSRni okary Sowetini Wedomostlary, 1990 yl., 10, 109 madda).

- 13 -

a-da r-aaly ikisine-de nikada durlan dwrde gazanylan umumy emlkdki paa eeilik
hukugy hakyndaky aatnamalary berr. aay jayna, jay bir blegine, otaga, daa,
bagylyk jayna, garaa eeilige hukuk baradaky aatnamalar ol emlgi erlen
erindki dwlet notarial kontorasy tarapyndan berilr.
aay jayny (jay bir blegini) a-da beleki gozgalmaan emlgi
etledirilmegine gadaganlyk girizilmegi a-da arylmagy tertibi Dwlet notariaty
hakyndaky Kanuny 60-61-nji maddalarynda bellenilendir.
Dwlet notariaty hakyndaky Kanuny 92-nji maddasynda bellenilii aly,
Trkmenistany klerinden daarda beleki dwletleri ygtyarly edaralaryny wezipeli
ahslary tarapyndan dzlen resminamalar, ele hem olardan gelip ykan resminamalar
Trkmenistany dwlet notarial kontoralary tarapyndan Trkmenistany Daary iler
ministrligi tarapyndan kanunladyrylan ertlerde kabul edilr.
Trkmenistany dwlet notarial kontoralary tarapyndan Trkmenistany
kanunylygy, Trkmenistany halkara ertnamalary tarapyndan gz nde tutulan
halatlarda, ele resminamalar kanunladyrylmazdan kabul edilr. 1 Dwlet notariaty
hakyndaky Kanuny bu kadasyny bilmek mhmdir, haan daary urt dwletinde dzlen
resminamalar (mysal in, wesetnama) zerur bolar we Trkmenistany klerinde
gozgalmaan zat bilen geleikleri amala ayrmak in ulanylar.

4.3. Eeilik hukuklary edinmek

aay jayna (ja a-da otag) ahsy eeilik hukugy die ja gurmak hukugyny
esasynda gterilende, a-da aay jaa degililikde satyn almak-satmak (ol sanda
hususyladyrylanda) a-da aly-aly ertnamasy, sowgat etmek ertnamasy a-da baga
geleik baglaylanda, a-da miras almak hukugy barada ahadatnama alnanda ze ykar.
4.3.1.Gurluyk etmek hukugy
Ja gurlanda aay jayna eeilik hukugyny meselelerini dzgnledirmekde
gurmak hukugyny bellen Raat kodeksini 5-nji Babyny 1 paragrafyny bilmekligi
mhm hmieti bardyr.
Raat kodeksini 245-nji maddasyna layklykda: Mellek eri baga bir ahsy
pedalanmagyna berlip bilner munu zi z pedasyna mellek eri berlen ahs ol mellek
erinde a-da onu astynda gurluyk ilerini geirmek barada eeilikden arylan we miras
alynan hukugy (gurluyk etmek hukugyny) ediner aly edilip berilmelidir.
Gurluyk etmek hukugy mellek erini gurluyk in talap edilmen blegini, eger
mellek erini bu blegi gurluygy pedalanmak in artykmalyk bern bolsa,
pedalanmaga degili bolup biler.
Gurluyk etmek hukugy belli bir mhletli a-da mhletsiz bolup biler, ne ol
atyrmak erti bilen klendirilip bilinmez.
Gozgalmaan zatlary edinmek kadalary gurluyk etmek hukugyny ze ykmagy
we edinilmegi bilen baglanyykly bolan gatnayklar barasynda ulanylar. Gurluyk etmek
hukugy esasynda gurlan gurluyklar gurluyk etmek hukugyny esasy dzmlein blegidir
(Raat kodeksini 246-njy maddasy).
1

Seret, mysal in, 22.01.1993 . kabul edilen Hukuk kmegi we gradan, magala we jenaat ileri bouna
hukuk gatnayklary hakyndaky Konwensiany (Minsk konwensiasy) Trkmenistany Mejlisini 28.12.1993
. 921-XII Karary bilen ratifisirlendi.

- 14 -

Gurluyk etmge hukugy zat eeleri dl ahslary zat hukuklaryny arasynda die
birinji nobatdaky hukuk hkmnde jemagat sanawyna (reestrine) girizilr. Gurluyk
etmge hukugy mellek erinde gurlan gurluyklary ykylmagy bilen atyrylmaar (Raat
kodeksini 249-250-nji maddalary).
Ja gurmak hukugy atyrylan halatynda, mellek eri eesi (adat bouna, degili
hkimlik bolar) mellek erinde gurlan gurluyklar in degili tlegi gurluyk etmek
hukugyny eesine tlemelidir. Gurluygy gymmatyny den iki bleginden az bolan pul
degili tlegi tlenilendigi hasap edilmer (Raat kodeksini 251-nji maddasy).
Mellek eri eesi degili wez dolmasyny tlemge derek, gurluyk etmek
hukugyny eesine bu hukugy jay bolmagyny ak ediln mhletine uzaldyp biler. Eger
gurluyk etmek hukugy eesi ele uzaldydan z dnderse, onda ol wez dolmasyny talap
etmek hukugyny hem itirr.
4.3.2. Hususyladyrma
Sowet dwrnde aay jayna eeilik hukugy kanunylyk tadan berkidilendir
we die hususy jalary we kooperatiw jalardaky otaglary eelerine degililikde mmkin
bolupdyr. Die geen zyllygy segseninji yllaryny ahyrynda raatlar TSSR-ni
Ministrler Sowetini we TKAB-ny 14.06.1989 . 184 2 Karary bilen tassyklanan
Trkmenistan SSR-ninde dwlet we jemgyetilik aay gaznasyny jalarynda otaglary
raatlara hususy eeiligine satmak hakyndaky Dzgnnamasyny esasynda otagy hususy
eeilige satyn almaga mmkinilik aldylar.
Ondan baga-da, Trkmenistan SSR-ni Kanuny (29.05.1991 .) bilen aay ja
kodeksine tze 531-nji madda (23.09.1994 . Trkmenistany Kanunyny redaksiasynda
hereket edn) girizildi we onda ele bellenilr: Dwlet we jemgyetilik aay ja
gaznasyny ndki aay jayny kirene alyjyny ol ja eesinden degili otagy a-da
i satyn almaga haky bardyr.
Trkmenistan SSR-ni okary Sowetini 29.05.91 . Trkmenistan SSR-ni
aay ja kodeksine tgetmeler we gomaalar girizmek hakyndaky Trkmenistan SSRni Kanunyny herekete girizmek hakyndaky 3 505-XII Kararyny 2-nji nokadynda ele
gz nde tutulypdyr:
2. Trkmenistan SSR-ni aay ja kodeksini 531-nji maddasyna layklykda,
aay ja medany bellenilen tertipde berlen raatlary dwlet a-da jemgyetilik aay
ja gaznasyny eesinden otagy (jay) satyn almaga hukugyny bardygyny bellemeli.
elelikde, otagy (jay) satyn almak-satmak ertnamasy kirene alyjy bilen, ele hem bu
otagda (jada) aay ja medanyna bolan hukugyny itirmedik kirene alyjyny
magalasyny islendik kmillik ayna eten agzasy bilen kirene alyjyny magalasyny
hli kmillik ayna eten agzalaryny azmaa razylygy bilen baglanyylyp bilner.
Dwlet a-da jemgyetilik aay ja gaznasyny jaynda aay ja satyn
almaga boun gayrmasy kazyete ikaat edilip bilner.
Tejribni hzirki pursatynda, aaja ja kodeksini bean edilen kadasyna
layklykda, otaglary satyn alynandygy nmlim, ele-de bolsa ol ksi aly gjnde
galar we hukuk tadan hkmany hsiete eedir.
2

TSSR-ni Ministrler Sowetini we TKAB-ny Trkmenistan SSR-inde dwlet we jemgyetilik aay ja

gaznasyny jalarynda otaglary raatlara hususy eeiligine satmak baradaky Dzgnnamasyny tassyklamak
hakyndaky 14.06.1989 . 184 Karary. Bu karar Trkmenistany Prezidentini 05.02.1996 . 2489
Kararyny 3-nji nokadyny esasynda gjni itirdi.
3
Trkmenistan SSR-ni okary Sowetini 29.05.91 . Trkmenistan SSR-ni aay ja kodeksine
tgetmeler we gomaalar girizmek hakyndaky Trkmenistan SSR-ni Kanunyny herekete girizmek
hakyndaky3 505-XII Karary.

- 15 -

Trkmenistany Prezidentini 25.10.1995 . Gn adamlary dwlet we

jemgyetilik aay ja fondundaky kwartiralary hususyladyrmak baradaky hukuklary
hakyndaky 10 -1670 Permanyna esaslanan dwlet we jemgyetilik aay ja
gaznasyny otaglaryny hususyladyry tejribesi has gi arady. Agzalan Permana
layklykda, 23.12.1993 . grilii prosessini dzgnledirmek we gn adamlary
hukuklaryny goragy hakynda Russia Federasiasyny we Trkmenistany arasyndaky
Ylalaygy esasynda gn adamy hukuk derejesini alan adamlara Trkmenistany dwlet
we jemgyetilik aay ja gaznasyny jalarynda otaglary hususy eeilige satmaga
(hususyladyrmaga) rugsat berildi.
Hususylandyrylyy tertibi Trkmenistany Prezidentini 05.02.1996 . 2489
belgili Karary 11 bilen tassyklanan Gnleri statusyny alan adamlary dwlet we
jemgyetilik aay ja fonduny hususyladyrmagy tertibi hakyndaky Dzgnnamasynda
berkidilendir. Ol Trkmenistandan Russia Federasiasyna we Russia Federasiasyndan
Trkmenistana gn adamlara arap, her gne we onu magalasyny agzalary in
bir gezeklidir we gni hukuk derejesi bolmadyk adamlara aramaandyr.
unu bilen, hzirki wagtda Trkmenistanda hususy we kooperatiw jalary
gurluygyny netijesinde, ele hem TSSR-ni Ministrler Kabinetini we TKAB-ni 1989 .
14-nji iunyndaky 184 belgili kararyna we Trkmenistany Prezidentini 1995 . 25-nji
oktabryndaky -1670 belgili Permanyna layklykda hususylandyry ilerini durmua
geiriliini dowamynda, a-da aay jalary ikilenji bazarynda ele aay jalary
alyp satylyyny netijesinde raatlary eeiliginde bolan jalary we kooperatiw jalardaky
otaglary, ele hem dwlet a-da jemgyetilik aay ja gaznasyny jalaryndaky
hususyladyrylan otaglary hususy eelerini uly gatlagy dredi.
4.3.3. Satyn almak-satmak
aay jay satyn alnyy-satylyy Raat kodeksini 501-503, 506, 508, 511-522,
529-538, 540-544-nji maddalary bilen dzgnledirilr. okarda bellenilii aly,
gozgalmaan emlgi satyn almak-satmak ertnamasy die jay a-da otagy erlen eri
bouna azmaa grninde baglanyylar we notarial tassyklanyy talap edr.
okarda grkezilen Raat kodeksini maddalarynda jay satmak, ele hem satyn
almak ertnamasy baglaylanda hasaba almaklygy mhm bolan ertnamany baglamak bilen
bagly ykdajylary palamak bouna, gurluyk bilen bagly twekgelilikleri geii bouna,
aay jay bahasyny gara goup zmek erti bilen satmak bouna we jay yzyna satyn
almak bouna, jay satyn almakda aratyn adamlar (mysal in, satyjyny garyndalary we
eklendkileri, a-da onu jayny kirene alyjylary) eelp biljek artykmalyk hukugy
bouna kadalar berkidilendir.

10

Trkmenistany Prezidentini 25.10.1995 . Gn adamlary dwlet we jemgyetilik aay ja

fondundaky kwartiralary hususyladyrmak baradaky hukuklary hakyndaky -1670 Permany
(Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany hkmetini zgtlerini ygyndysy, 1995
yl, 10, 2862 madda).
11
Trkmenistany Prezidentini 05.02.1996 . Gnleri statusyny alan adamlary dwlet we jemgyetilik
aay ja fonduny hususyladyrmagy tertibi hakyndaky 2489 belgili Karary (Trkmenistany
Prezidentini namalaryny we Trkmenistany hkmetini zgtlerini ygyndysy, 1996 ., 2, 3030
maddasy).

- 16 -

4.3.4. Sowgat etmek

aay jay sowgat etmegi dzgnledirn kanunylygy kadalary Raat
kodeksini 548-554-nji maddalarynda bellenilendir. aay jaa degililikde ertnamany
bu grnini aratynlyklary gozgalmaan emlgi hukuk derejesinden gelip ykar we satyn
almak-satmak ertnamasyna meze agdada dzgnledirilr.
4.3.5. Miras almak
Jaa a-da aay jayna eeilik hukugy kanun bouna a-da wesetnama
bouna miras almagy netijesinde ze ykyp biler. Miras almak meseleleri Raat
kodeksini 1128-1318-nji maddalary bilen dzgnledirilr.
4.3.6. Aly-aly
aay jay aly-alyy Raat kodeksini 545-547-nji maddalary bilen
dzgnledirilr. Kanunylykdan gelip ykyy aly, aay ja islendik baga emlge alyaly edilip bilner we eger aly-aly ediln emlk gymmaty bouna de bolmasa, onda
taraplary ylalamagy bouna emlgi bir blegini gymmaty pul bilen tlenilip bilner
Aly-aly ertnamasy baglaylanda emlk baradaky eeilik hukugyny birek-birege
bermek taraplary stne klenilr we elelikde aly-aly ertnamasyndaky taraplary
her biri zni alyan emlgini satyjysy, oa derek zat alan bolsa ol zady alyjysy dilip
hasap edilr.
Aly-aly ertnamasyna degililikde satyn almak-satmak baradaky degili kadalar
ulanylar.
4.3.7. Girew. Ipoteka
Girew - raat kanunylygy bouna bornamalary erine etirilmegini pjn
etmegi bir usulydyr. Ipoteka dilende gozgalmaan emlgi girew goulmagyna dnilr,
unda girew goulan zat girew saklajyda a-da nji bir adamda (tarapda) galar.
Ipotekany dzgnledirn kadalar 01.10.1993 . kabul edilen Trkmenistany Girew
hakynda Kanuny 12 we Raat kodeksini 300-324-nji maddalary bilen bellenilendir.
Gozgalmaan emlgi girewi ipoteka Raat kodeksini 300-nji maddasy bilen
kesgitlenilip, talaby pjn etmek in, agny ol zat z pedasyna berlen ahsy ol ahsy
hasabyna z talabyny kanagatlandyrylmagy baradaky hukuk berler aly edilip berlip bilner
(ipoteka).
Ipoteka geljeki a-da ertli talap barasynda, eger ipotekany bellenilen pursatyna enli
bu talap kesgitlenilip bilinjek bolsa bellenip bilner. onu aly-da gozgalmaan emlgi
hasabyna talap kanagatlandyrylyp bilinjek klerdki aryba pul jemi kesgitlenip bilner. Bu
pul jemi kesgitlenr we jemagat sanawyna (reestrine) girizilr.
Mysal in, otagy satyn almak in karz hakynda ertnama baglaylanda karz alyjy
otagy girewne goar we onda karz alyjyny u otagy gymmatyny hasabyna karz almaga
hukugy bolar. unu bilen birlikde, binany a-da desgany girewne goulmagy die olary
12

Trkmenistany Girew hakynda Kanuny, 01.10.1993 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini

Maglumatlary, 1993 ., 9-10, 57 madda; 2007 ., 1, 40 madda) mundan belk Girew hakyndaky
Kanun.

- 17 -

erlen er uastogyny, a-da obekti dbni tutmagy funksional pjn edn bu

uastogy blegini, a-da girewne gouja degili bu uastogy a onu degili blegini
krende (kire) hukugy (hususy jay eesine muny bilmek mhmdir) ol bir ertnamasy
bouna birbada girewne goulmagy bilen rugsat berilndigini gz nde tutmak gerek.
Hzirki wagtda karz almak, ilkinji nobatda, Trkmenistanda gurulan has oaly we
otaglaryny erleii gowulandyrylan aay jalarynda aay jalary (otaglary) satyn
almak-satmak ertnamasyny esasynda eeiligi edinmekde z ornuny tapdy. ajay ja
gurluygyny malieledirmegini amala ayran edaralary, krhanalary, guramalary,
ministrlikleri, pudaklayn dolandyry edaralary, pudaklary we toplumlary igrlerine
ele jalarda otaglary erlemegi Agabat herinde ministrlikleri hem-de pudaklayn
dolandyry edaralaryn seridelerini hasabyna gurlan has oaly we otaglaryny erleii
gowulandyrylan zboluly belent aay jalaryndaky leri erlemek hakyndaky
Dzgnnama 13 layklykda otaglary umumy bahasyndan 50 gterim mberindki
eillik 14 bilen amala ayrylar.
Trkmenistany Prezidentini birne kararlaryny 15 esasynda, Prezidentbank
Tjirilik banky Trkmenistany raatlaryna ele otaglary satyn almak in 30 yla enli
mhlet in gterim stawkasy ylda 1 gterim mberindki karzlary bermge
ygtyarlandyrylandyr. elelikde, esasy bergini apmak bouna 5 yla enli eillikli dwr
bellenildi.
Karz almak ertnamasyny baglaan raatlar satyn almak-satmak ertnamasyny
gje giren pursatyndan balap otaglary eeleri bolarlar, we otag bolsa karzy tlemek
bouna bornamalary pjniligi bolup gulluk edr. Karz almak baradaky ertnama
notarial tadan tassyklanmalydyr we jemagat sanawynda (reestrinde) hasaba alynmalydyr.

4.4. Eeilik hukugyny bes edilii

Jaa a-da otaga eeilik hukugyny bes edilmegi emlk eesini olary
eeiliginden ayran halatynda (satanda, aly-aly edende, sowgat edende), ele hem
dwleti hajatlary in ja ykylyp arylan halatynda a-da dwlet we jemgyilik hajatlary
in mellek erini yzyna alnan halatynda, a-da emlk eesini bergilerini apmak in
emlgi alnan halatynda kazyeti zgdi bouna, ele hem eeiligi elinden muzdsuz
alnan halatynda amala ayrylar.

13

Trkmenistany Prezidentini 28.04.2005 . Ministrlikleri we pudaklayn dolandyry edaralaryny

seridelerini hasabyna gurlan, has oaly we otaglaryny erleii gowulandyrylan aay jalaryndaky leri
erlemegi tertibini kmilledirmek hakyndaky 7212 Karary bilen tassyklandy (Trkmenistany
Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 2005 ., 4, 107
madda).
14
Trkmenistany Prezidentini Agabat herinde hem-de welaat merkezlerinde gurlan has oaly we
otaglaryny erleii gowulandyrylan zboluly belent aay jalaryndaky leri erlemek hakynda
29.07.2002 . 5801Karary (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini
zgtlerini ygyndysy, 2002 ., 7, 347 madda).
15
Trkmenistany Prezidentini Trkmenistanda gozgalmaan emlk in karz bermegi kmilledirmek
hakynda 18.08.2004 . 6843 Karary (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany
Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 2004 ., 8, 292 madda); Trkmenistany Prezidentini
Trkmenistany raatlaryna gozgalmaan emlgi satyn almak in karz bermegi kmilledirmek bouna
reler hakynda 02.11.2006 . 8115 Karary (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we
Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 2006 ., 11, 564 madda); Trkmenistany
Prezidentini Trkmenistany raatlaryny gozgalmaan emlgi satyn almagy in karzlar hakynda
27.12.2007 . 9327 Karary (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini
zgtlerini ygyndysy, 2007 ., 12, 913 madda).

- 18 -

4.4.1. Dwlet hajatlary in aay jalary ykylyp arylmagy (mellek eri yzyna
alynmagy)
aay ja kodeksini 150-nji maddasy 16 bilen mellek erleri yzyna alynmagy
bilen baglylykda aay jalar ykylyp arylanda kepillendirmeler bermek we wezini
tlemek bellenilendir.
Mellek erleri yzyna alynmagy we aay jalary ykylyp arylmagy
kanunylyk bilen bellenilen tertipde ygtyarly edaralary kararlaryny esasynda amala
ayrylar.
aay jalar ykylyp arylanda we mellek erler yzyna alnanda eelerini
hukuklaryny hukuk kepillendirmelerine aakda serediler.
4.4.2. Eeiligi elden muzdsuz alynmagy
Konstitusiany 9-njy maddasyna layklykda, kanunda gadagan edilen usul bilen
edinilen eeilikden baga eeiligi elinden muzdsuz alynmagyna ol berilmer.
ol bir wagtda Trkmenistany Jenaat kodeksini 44-45-nji we 52-nji maddalary 17
bilen eeiligi elinden muzdsyz alynmagy, agny sud edilen adamyny ahsy eeiliginde
duran, kanun tarapyndan gadagan usul bilen edinilen emlgi dwlet eeiligine mejbury
suratda mugt almaklyk jeza bermegi grnlerini biridir we die gomaa jeza hkmnde
ulanylandygy bellenilendir.
Eeilikdki aay jay elinden muzdsyz alynmagy die jenaat kanuny bilen
gz nde tutulan betnebislik maksatlary bilen amala ayrylan ortaa agyr jenaatlar in,
agyr we aratyn agyr jenaatlar in kesgitlenilen halatlarda bellenilip bilner.
unu bilen birlikde, Kazyeti hkmi bouna eeiligi elinden muzdsyz
alynmaga sezewar bolmaan emlgi sanawyna 18 layklykda, Eger sud edilen we onu
magalasy olarda hemie aaan bolsa, aay ja, otag a-da onu aratyn blekleri
elinden muzdsyz alynyp bilinmez.

16

19.08.1991 . kabul edilen Trkmenistan SSR-ni Kanuny redaksiasynda aay ja kodeksini 150-nji
maddasy.
17
Trkmenistany Jenaat kodeksi, 12.06.1997 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1997
., 2, 9 madda; 1998 ., 1, 11 madda; 2000 ., 1, 3 madda; 2000 ., 3-4, 41 madda; 2002 ., 4, 72
madda; 2003 ., 2, 9 madda; 4, 39 madda; 2004 ., 1, 7 madda; 2-3, 10 madda; 4, 31 madda, 33
madda, 34 madda, 36 madda; 2005 ., 1, 13 madda; 2007 ., 4,80 madda) mundan belk Jenaat
kodeksi.
18
Jenaat kodeksine goundy.

- 19 -

V. AAY JAYNA EEILIK HUKUGYNY ARATYN KADA-KANUNY

5.1. azga almak we aay jayna eeilik hukugy
aay jalara eeilik hukugy hakyndaky mesel seredilende, ilki bilen azga
almak institutyny eeilik hukugyna hi hili dahyllygyny okdugyny takyk dnmek
gerek.
07.12.2005 . kabul edilen Trkmenistany Migrasia hakyndaky Kanuny 19 45nji we 46-njy maddalarynda bellenilii aly, aalan er bouna azga almak, munu zi
raaty Trkmenistany degili etraplaryny we herlerini klerindki aay jaynda
belli bir salgy bouna resmiledirilmegidir, ele hem raaty ahsyetine gw gen
resminamasynda bu barada azgy azmakdyr a-da bellik etmekdir (mhre basmakdyr).
Trkmenistany klerinde birne aay jayna eeilik hukugy bolan adam, olary die
birine azga alynar. azga a-da hasaba almak faktyny oklugy raatlary hukuklaryny we
azatlyklaryny klendirmek in esas bolup hyzmat edip bilmez.
Ondan baga-da, Konstitusiany 9-njy (Eeilik eldegrilmezdir) we 26-nji (Her
bir raaty Trkmenistany ginde ondan-oa erkin gitmge, aajak erini salap almaga
haky bardyr) maddalaryna, Migrasia hakyndaky Kanuny 40-njy (Trkmenistany her
bir raatyny Trkmenistany islendik erinde aajak erini erkin salap almaga hukugy
bardyr) maddasyna we Eeilik hakyndaky Kanuny 1-nji maddasyna layklykda, emlk
eesini z eeilik obekti (hususy ja a-da otag) barada Trkmenistany kanunlaryna ters
gelmen islendik hereketi, ol sanda aay jay satyn almak-satmak we azga almaga
garamazdan aay ja bilen baga amallary etmge haky bardyr.

5.2. aay jayna eeilik hukugyny beleki aratynlyklary

aay jayna eeilik hukugy Raat kodeksini 221-227-nji maddalary bilen
dzgnledirilr.
Kp otagly lerde otaga bolan eeilik hukugy (aay jayna eeilik hukugy) we
jay aay ja hkmnde pedalanylmaan blegine bolan eeilik hukugy (aay
medany dl medana eeilik hukugy) ykrar edilr.
aay jayna eeilik hukugy we aay medany dl medana eeilik hukugy
indiwidual eeilik hukugy dilip ykrar edilr.
Indiwidual eeilik bolup durmaan er uastogy, jay, desgany we abzaly bir
blegi aay jayny eelerini umumy eeiligi bolup durar. Umumy eeilikdki
palary mberleri otaglary (aay otaglaryny) sanyna layklykda kesgitlenilr.
Indiwidual eeilik hukugy die arybaga aay otagy a-da jay arybaga
beleki blekleri barada dowam edip biler. Eger gara uastoklaryny kleri olary uzak
wagty dowamynda pedalanylmagy netijesinde gr belli bolsa, onda ol gara uastoklary
arybaga gara uastoklary dilip hasap edilr.
aay jayny kireine alanlar ol jadan yldan kp wagt aan bolsa, olary
ol aay jayny edinmekde artyk hukugy bardyr. Olar bu hukugy amala ayrmak
hakyndaky arza bilen aay jayny i soky eesine z tutarlar.

19

Trkmenistany Migrasia hakynda Kanuny, 07.12.2005 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini

Maglumatlary, 2005 ., 3-4, 29 madda) mundan belk Migrasia hakynda Kanun.

- 20 -

aay jayna eeilik hukugyny beleki aratynlyklary Raat kodeksini 224227-nji maddalaryndan gelip ykar.
Kesgitlenilen medan, onu aly-da bu medany arylmaz blekleri, agny
tgedilmegi, blnmegi a-da goulmagy umumy eeilik a-da hasy-da bolsa baga bir
aay jayny eesini indiwidual eeilik hukugyna esaslanan hukuklaryny erliksiz
bozulmagyna a-da jay daky grnini tgedilmegine getirmen blekleri indiwidual
eeilik hukugyna degilidir.
Jay mkmligini we howpsuzlygyny pjn edn blekleri, ele hem zat
eelerini umumy pedalanmagynda bolan desgalar we abzallar indiwidual eeilige degili
bolan medanda erlen mahalynda hem indiwidual eeilik hukugyna degili bolup
bilmez.
Umumy eeilikdki aay jayny eesini pay onu indiwidual eeiliginde
bolan medany indiwidual eeilikde bolan btin medana bolan mynasybeti arkaly
kesgitlenilr. Kmeki otaglary we jalary medany (erzeminler we bagalar) btin
medany den bir blegi dilip hasap edilr.
Umumy eeilikdki degili pay nazara alman, indiwidual eeiligi zden
ayrmagyna, girew goulmagyna a-da baga hili kyn agdaa goulmagyna ol berilmer.
Raat kodeksini 227-nji maddasyna layklykda, aay jayna eeilik
hukuklaryny her biri in jemagat sanawynda (reestrinde) aratyn sahypa doldurylar. er
baradaky kitapda aay jayna eeilik hukugyny bellige almak materiallaryny anyna
gurluyk edarasy tarapyndan tassyklanylan gurluyk gwnamasy goulmalydyr, ol
gwnamada bolsa jay taslamasy, onu aly-da jay umumy eeilikdki bleklerini
erlen eri we mberleri grkezilr. ol bir otaga degili edilen ary-ary medanlar
umumy belgi bilen bellenilr.

- 21 -

VI. AAY JAY EESINI HUKUKLARY WE BORLARY

Raat kodeksini 191-nji we 193-nji maddalary we Eeilik hakynda Kanuny 24nji we 25-nji maddalary bilen eeilik hukugyny mazmununy, eeilik hukuklaryny
kepillendirmelerini we goragyny kesgitlen kadalar bellenilendir.
Olara layklykda, zat eesi kanunda a-da ertnamada bellenilen klendirmeleri
ginde emlge (zada), eger edilende goulary a-da beleki nji ahslary hukuklary
bozulmaan bolsa, a-da bu hereket hukugy hyanatly pedalanmagy alatmaan bolsa, onda
erkin eelik edip we pedalanyp biler, beleki ahslary bu emlge eelik etmegine, ygtyar
etmegine ol bermn biler. Pedalanmak hukugy ahsy z zadyny pedalanmazlyk
mmkiniligini hem z iine alar.
Zat eesi bu zada eelik edni eelik etmek hukugyny bar halatlaryndan beleki
halatlarda zady gataryp bermegi eelik ednden talap edip biler. Zat eesini hukuklary
nhili bozulsa-da, hatda munu zi oa degili eeilige eelik etmek, ondan pedalanmak
a-da oa erk etmek hukugyndan mahrum edilmegi bilen baglanyykly bolmasa-da ol ol
dzgn bozmalary dzedilmegini talap edip biler. Zat eesini hukugy kazyeti sti bilen
goralar.
ele hukuklar zat eesi bolmadyk, ne eeilik obektine hojalygy doly
retmek, operatiw dolandyrmak hukugy esasynda a-da kanunda we ertnamada gz
nde tutulan baga esaslara gr eelik edn adama hem degilidir. ol adamy z eelik
edn emlgini hut emlk eesinden goramaga hem haky bardyr, mysal in, haanda zat
eesi krende, kire a-da uzufrukt ertnamasyny kanuny bes edilmesiz aay jay
eelemge synanar.
Zat eelerini islendik biri umumy eeilikde bolan emlk barada nji ahslara
talap bildirip biler. Zat eelerini her biri zady die hli zat eelerini pedasy in talap edip
almaga haklydyr.
Raat kodeksini 260-266-njy maddalrynda serwitut hakyndaky kanunylygy
dzgnleri dzgnledirilendir.
Raat kodeksini 260-njy maddasy bilen ele bellenilendir er uastogy baga bir
er uastogyny (agalyk ediji er uastogyny) eesini pedasyna borly edilip bilner,
unda ol agalyk ediji er uastogyny eesini keseki er uastogyny belli bir halatlarda
pedalanmak hukugy bolar aly a-da keseki er uastogynda belli bir hereketler edilip bilner
aly, a-da borly edilen er uastogyna bolan eeilik hukugyndan gelip ykan hukugy
agalyk ediji er uastogy barasynda ulanyp bolmaz aly edilip berilmelidir (serwitut).
Oa layklykda, mysal in, jay eesini z jayna gosusyny er uastogyny
stnden geelg a-da suw emesini anyna telg, a-da z jayna gosusyny erini
stunden elektrik a-da beleki kommunikasialary geirmg hukugy bardyr.
Trkmenistany 28.12.1993 . kabul edilen Trkmenistanda her gurluyk ii
hakyndaky Kanunda 20 kesgitlenilii aly, raatlary aratyn borlary entek hususy jay
gurluygynda ze ykar. Agzalan Kanuny 8-nji maddasynda ele bellenilr,
Trkmenistany raatlary, daary urt raatlary we raatlygy bolmadyk adamlar aakdakylara
borludyr:
- gi ekologik agdayny aramazladyrylmagyna, taryhy, medeni gymmatlyklary we
arhitektura adygrliklerini, her we tebigy landaftlary bozmaga ukyply islendik hereketleri
aradan ayrmaga;
- degili ilatly nokady, gi meilledirmelerini we ja guramalary tassyklanylan
taslamalaryna, kadalaryna pugta layklykda gurluygy amala ayrmaga;
20

Trkmenistany Trkmenistanda her gurluyk ii hakynda Kanuny, 28.12.1993 . kabul edildi

(Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1993 ., 11-12, 107 madda).

- 22 -

- anayk kleri abadanladyrylmagyna we tweregi gurap alan gurawy meselelerini

zlmegine gatnamaga;
- dwlet dolandyry we gzegilik edaralaryny her gurluyk baradaky kadaladyryjy
namalaryny talaplaryny erine etirmge.
aay jay eesini hususy eeiligindki jadan a-da otagdan pedalanmak
bouna hukuklary we borlary aay ja kodeksinde kesgitlenilr. Oa layklykda,
Trkmenistany raatlaryny abadanladyrylan aay jalary almakda we hususy jalary
gurmakda dwleti goldawyna hukugy bardyr.
aay ja kodeksini 5-nji maddasy bilen aay ja gaznasyny grnleri
kesgitlenendir we ol dwlet we jemgyetilik aay ja gaznasy bilen birlikde aay jagurluyk kooperatiwlerini gaznasyny (aay ja-gurluyk kooperatiwlerine degili aay
jalar) we indiwidual aay ja gaznasyny (raatlary ahsy eeiliginde duran aay
jalary we otaglary) z iine alar.
aay ja kodeksini 7-nji maddasyna layklykda, aay leri we aay
jalary raatlary hemielik aamagy in nietlenilr.
Raatlar z hemielik aaan lerini a-da aay jalaryny krhanany a-da
guramany hukuk salgysy hkmnde pedalanmaga haklydyrlar.
aay ja baradaky hukuklary ol jalary nietleniliine ters geln agdada
a-da beleki raatlary hukuklaryny, onu aly-da dwlet we jemgyetilik
guramalaryny hukuklaryny bozulmagy bilen durmua geirilmegine ol berilmer, emma
kanunda gz nde tutulan esaslardan we tertipden baga esaslarda we tertipde hi kim
zni oturan aay jayndan ykarylyp bilinmez a-da onu aay jayndan
pedalanmak hukugy klendirilip bilinmez.
aay ja kodeksini 122-131-nji maddalary bilen aay jay-gurluyk
kooperatiwlerini jalarynda raatlary aay jalar bilen pjniligi hem-de olardan
pedalanmagy we 132-150-nji maddalary bilen indiwidual aay ja gaznasyny jalarynda
aa jalardan pedalanmagy dzgnledirilr.
aay ja kodeksini 132-nji maddasy ele beller, ahsy eeiliginde aay
i ( bir blegi) a-da dwlet a-da jemgyetilik aay ja gaznasyny a-da aay
ja-gurluyk kooperatiwini lerinde otagy bolan raatlar bu i zi we zni magala
agzalary aamak in pedalanarlar. Olar e aay ja kodeksinde we beleki
kanunylykda belleniln ertlerde hem-de tertipde beleki raatlary aamaga getirmge,
ele hem ony kireine bermge hukuklydyrlar.
01.03.2008 . gje giren salgyt salmagy eillikli ulgamy we kesgitlenen patent
tlegi bouna telekeilik iini amala ayrmagy tze ertlerine gr, Trkmenistany
Prezidentini 08.02.2008 . 9478 Karary bilen tassyklanan Hususy telekeilere salgyt
salmagy eillikli ulgamy bellenilen ileri grnlerini we olar bouna kesgitlenen
patent tleglerini sanawy 21 hereket edr.
Sanawda, hususanda, aay ja medanyny kirene bermek (YIGDK-ny 22 kody
70.20.1), garalary, ammarlary we beleki aalmaan jalary kirene bermek (YIGDK-ny
kody 70.20.2) we azlyk mellegini kirene bermek (YIGDK-ny kody 70.20.3) aly ii
ele grnleri gz nde tutulandyr.
Trkmenistany Prezidentini 08.02.2008 . 9478 Kararyny 3-nji nokadynda
bellenilii aly, ay ja medanyny krende (kirene) bermek bouna patenti degili erli
erine etiriji hkimiet we erli z-zi dolandyry edarasynda aay jalary krende
21

Trkmenistany Prezidentini 08.02.2008 . Hususy telekeilere salgyt salmagy eillikli ulgamy bellenilen
ileri grnlerini we olar bouna kesgitlenen patent tleglerini sanawyny tassyklamak hakynda 9478
Karary (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy,
2008 ., 2 ap edilmedi).
22
YIGDK Ykdysady Ii Grnlerini Dwlet Klassifikatory.

- 23 -

(kirene) bermek hakyndaky ertnamalary hasaba almak tertibine layklykda ertnama

hasaba alnandan so berilr.
Hususy eeilikde bolan aay jay a-da otagy eelerini borjuna olary
saklanyy, gndeki we dpli abatlay ilerini geirilii, jay tweregini tertipde
saklanyy girr.

- 24 -

VII. AAY JALAR YKYLYP ARYLANDA WE MELLEK ERLERI YZYNA

ALNANDA EMLK EESINI HUKUK KEPILLENDIRMELERI

Eeilik hakyndaky Kanuny 24-nji maddasynda eeilik hukuklaryny dwlet

kepillendirmeleri bellenilr. Bu madda bilen, hususanda, Trkmenistan eeilik hukugyny
atyran kanunylyk namalaryny kabul eden mahalynda, ele namalary netijesinde emlk
eesine etirilen zyany wezini dwlet oa doly tlendigini beller.
ele hem, eger Trkmenistany dwlet edarasyny a-da gary edarasyny kanuna
layk gelmen nama ykarmagy netijesinde emlk eesini hem-de beleki adamlary
zlerine degili eeilik obektine (emlge) eelik etmek, ony pedalanmak a-da oa erk
etmek baradaky hukugy bozulan bolsa, ele namany emlk eesini a-da hukugy bozulan
adamy beren arzasyna gr Trkmenistany Mejlisi hakyky dl diip hasap edndigini
beller.
Ondan baga-da, emlk eesi a-da hukugy bozulan adam wezipeli adamy hem-de
degili edarany hereketleri barada kazyete ikaat edip biler.
aay ja kodeksini 128-nji we 150-nji maddalary bilen er uastoklaryny
yzyna alynmagy sebpli aay jalary ykylyp arylanda kepillendirme bermekligi we
wezini tlemekligi bellenilr.
aay ja kodeksini 128-nji maddasynda ele bellenilr, eger-de dwlet a-da
jemgyetilik hajatlary in er uastogyny yzyna alynmagy sebpli aay ja-gurluyk
kooperatiwine degili ykylyp arylmaly bolsa, onda ykylyp arylan aay ni
deregine kooperatiwi eeiligine hut ol bilen de derejedki aay i berilr.
aay ja kodeksini 150-nji maddasynda ele bellenilr:
er uastoklary krhanany, edarany we guramany dwlet hem-de jemgyetilik
hajatlary in yzyna alnan mahalynda raaty ahsy eeiligindki aay jay ykylyp
arylanda ol er uastogy hasy krhanany, edarany we guramany ygtyaryna beriln
bolsa, olar aay jay bilen binalary tze ere grmge, eger-de tze ere grmek
mmkin bolmasa, tze erde ki jayny we binalaryny hem-de gurlularyny
mberinden kii bolmadyk, hili hem olar bilen de derejede bolan aay jalaryny,
binalary hem-de gurlulary gurup bermge we ol raaty ahsy eeiligine bermge
borludyrlar. Tze eeiligi gurlanda ykylyp arylan aa jalaryny, binalary we
gurlulary gymmatyny wezi tlenilmer.
Dwlet a-da jemgyetilik aay ja gaznasyna a-da aay ja gurluyk
kooperatiwine degili aay jay ykylyp arylanda, eger raaty onda ahsy eeilik
hukugynda otagy bar bolsa, z ygtyaryna er uastogy beriln etrap, her hkimi,
krhanalar, edaralar we guramalar ol raaty z ahsy eeiligine ki otagy bilen de
derejedki otagy muzdsuz bermge borludyr.
Bu maddany kadalaryna layklykda, ahsy eeilik hukugynda aay jay a-da
otagy bolan raaty ol aay jay ykylyp arylan mahalynda, z islegine gr, onu
magala agzalaryna, ele hem ol jalarda, otaglarda hemielik aaan beleki raatlara
dwlet a-da jemgyetilik aay ja gaznasyna degili jalarda bellenilen normalar
bouna otaglar berilr, unda aay jayny, otagy eesine ol ykylyp arylan
eeiligini a-da otagyny gymmaty tlenilr. ykylyp arylan jay eesini wez
puluny erine ol ykylan jalary, binalary, gurlulary materiallaryndan z islegine
gr pedalanmaga haky bardyr. Raaty islegine gr, erli erine etiriji hkimiet
edaralary oa (otag bermegi deregine) aay ja-gurluyk kooperatiwini agzalygyna
binobat girmek hem-de ondan otag almak mmkiniligini pjn edrler.

- 25 -

VIII. EEILIK HUKUGYNY GORAMAGY HUKUK GRNLERI WE

RAATLARY EEILIGINDKI AAY JALAR BOUNA JEDELLERI
ZLI TERTIBI

8.1. Dwlet edaralarynda we guramalarynda aay ja hukuklaryny goragy

Ilki bilen, meseleleri kpsini degili edaralara z tutmak oly bilen zmek
mmkin bolandygyny bellemek gerek. ele ztutmalara garamagy tertibi
Trkmenistany 14.01.1999 . kabul edilen Raatlary z tutmalary we olara garamagy
tertibi hakynda Kanuny 23 bilen kadaladyrylyp berkidilendir.
Raatlary z tutmalary hakyndaky Kanuny 8-nji maddasyna layklykda,
dwlet, jemgyetilik edaralary we beleki edaralar hem-de olary wezipeli adamlary,
eeiligi hli grnlerindki krhanalary, edaralary, guramalary olbaylary hem-de
wezipeli adamlary raatlary ztutmalaryna z wagtynda, dogruyl we hemmetaraplayn
garamaga, olarda bean edilen agdalary barlamaga, ulanylan kanunlara layklykda
zgtleri kabul etmge, olary erine etirilmegini pjn etmge, raatlara ztutmalara
garamagy netijeleri hakynda habar bermge borludyrlar.
ztutmalara garamagy netijeleri bouna hkmany tertipde jogap berilr we oa
degili olbay a-da onu ygtyarly eden wezipeli adamsy tarapyndan gol ekilr. Eger
ztutmany kanagatlandyrmakdan boun gayrylmagy baradaky zgt kabul edilse, onda ol
azmaa grnde raaty dykgatyna etirilr, onda ulanylan kanunlara salgylanylar we
boun gayrmagy esaslary hem-de delilleri bean edilr, ele hem kabul edilen zgt
barada ikaat etmegi tertibi we mhletleri dndirilr.
Raatlary z tutmalary hakyndaky Kanuny 12-nji maddasynda bellenilii aly,
raatlary ztutmasy gelip gowan gnnden balap bir adan kp bolmadyk mhletde,
gomaa barlamak zerur bolmadyklary bolsa haal edilmn, olar alnan gnnden balap, on
b gnden gij galynman zlr. ztutmany zmek in rite barlaglary geirilmegi
a-da uly mberdki materialy wrenilmegi zerur bolan halatlarynda degili edarany,
krhanany, guramany, edarany olbaysy a-da onu orunbasary ol ztutmany zmek
in zerur bolan mhleti beller, bu barada ztutmany beren adama habar berilr. unda
ztutmany zmegi umumy mhleti kyrk b gnden gemeli dldir.
8.1.1. Prokuratura edaralaryna z tutmak
Prokuratura edaralary raatlary we guramalary kanuny bozulandygy hakyndaky
maglumatlar bean edilen arzlaryna, ikaatlaryna we beleki z tutmalaryna garaarlar
hem-de olary konstitusion hukuklaryny we azatlyklaryny goramak hem-de dikeltmek in
re grrler (Trkmenistany prokuraturasy hakynda Kanuny 11-nji maddasy) 24 .
Prokuror raatlary hukuklaryny we azatlyklaryny, guramalary edaralary hem-de
krhanalary kanuny bhbitlerini bozmakda gnli, onu aly-da ele ikaatlar bouna
ol hak-hukuklary goramak baradaky z borlaryny erine etirmedik wezipeli adamlary
jogapkrilige ekmek in kanunda bellenen tertipde re grr.

23

Trkmenistany Raatlary z tutmalary we olara garamagy tertibi hakynda Kanuny, 14.01.1999 . kabul
edildi (Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1999 ., 1, 15 madda) mundan belk Raatlary z
tutmalary hakyndaky Kanun.
24
Trkmenistany Trkmenistany prokuraturasy hakynda Kanuny, 15.08.2009 . kabul edildi.

- 26 -

Prokurory arza-ikaat bouna kabul eden zgdi barada okarda duran

prokurora ikaat edilip bilner.
8.1.2. Trkmenistany Prezidentine z tutmak
Trkmenistany Prezidentini 14.01.1999 . ykaran -2745 25 Permanyna
layklykda, Trkmenistany Prezidentini Edarasynda raatlary ztutmalaryna garamak
baradaky blm dredildi. Onu esasy wezipeleri raatlary ztutmalaryna garamaklygy
gurnamakdan we olary zliini agdayna gzegilik etmekden, raatlary hukuklaryny
we azatlyklaryny bozulmagyny ze ykmagyna ardam edn sebplerini we ertlerini
ze ykarmakdan we gelip gowan ztutmalary meseleleri bouna Trkmenistany
Prezidentine her hepdede habar bermekden ybaratdyr.
Trkmenistany Prezidentini Edarasyny, Trkmenistany Ministrler Kabinetini,
welaatlary we Agabat herini hkimliklerini jalarynda Trkmenistany Prezidentini
adyna iberilen azmaa ztutmalar in rite gutular oturdylandyr. Hatlary alynmagy we
olary Trkmenistany Prezidentini Edarasyna eltilmegi feldegerilik aragatnaygyny
birlikleri tarapyndan amala ayrylar.
Bu Permany 3-nji nokadyna layklykda, welaatlary we Agabat herini
hkimleri z adyna iberilen raatlary ztutmalaryna garamak bouna z edaralarynda
blmleri dretmek we welaatlary, Agabat herini, etraplary we herleri
hkimliklerini jalarynda hkimlere iberilen raatlary ztutmalary in rite gutularyny
oturtmak tabyrylandyr.

8.2. Dwlet dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary hereketlerine

ikaat etmek
Dwlet dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary raatlary hukuklaryny
kemsidn bikanun hereketleri bolan halatynda, ikaatlar Trkmenistany Raat prosessual
kodeksini 26 Dwlet dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary raatlary
hukuklaryny kemsidn bikanun hereketleri baradaky ikaatlar 241-nji Babyna layklykda
edilr (RPK-ni 2411-2418-nji maddalary).
RPK-ny 2411-2412-nji maddalaryna layklykda, eger raat dwlet dolandyry
edarany a-da wezipeli adamy bikanun hereketleri bilen z hukugy kemsidilen diip hasap
edn bolsa, onu ikaat bilen kazyete z tutmaga haky bardyr.
Dwlet dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary kazyete ikaat edilmge
degili hereketlerine kollegial we ekebara hereketler degili bolup, onu netijesinde raata
kanun a-da beleki kadaladyryjy nama arkaly berlen hukugyny onu doly a-da kem25

Trkmenistany Prezidentini Raatlary Trkmenistany Prezidentini adyna iberilen ztutmalary bilen i

alyp barmak hakynda 14.01.1999 . -2745 Permany (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we
Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 1999 ., 1, 11 madda).
26
Trkmenistany Raat prosessual kodeksi, 29.12.1963 . kabul edildi (Trkmenistan SSR-ni okary
Sowetini Wedomostlary, 1963 ., 36, 95 madda; 1966 ., 20, 23 madda; 1971 ., 11, 81 madda; 1975
., 4, 11 madda; 1977 ., 18, 105 madda; 1981 ., 17, 64 madda; 1982 ., 2, 2 madda; 1983 ., 24,
64 madda; 1984 ., 21, 93 madda; 1985 ., 5, 13, 15 maddalar; 10, 71 madda; 23, 130 madda; 34,
172 madda; 1986 ., 20, 111 madda; 1987 ., 12, 55 madda; 36, 177 madda; 1988 ., 8, 41 madda;
1988 ., 14, 79 madda; 1989 ., 24, 169 madda; 1990 ., 10, 120 madda; 1991 ., 9-10, 101 madda,
102 madda; 16, 171 madda; Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1992 ., 9, 87 madda; 1994 .,
1-2, 6 madda; 1998 ., 3, 56 madda; 2000 ., 1, 2 madda; 2007 ., 1, 4 madda; 2, 47 madda)
mundan belk RPK.

- 27 -

kslein amala ayrmak mmkiniliginden bikanun mahrum edilen bolsa a-da raata
hasydyr bir bor bikanun klenen bolsa.
RPK-ny 233-nji maddasynda bellenilii aly, kazyet dwlet dolandyry
edaralaryny we wezipeli adamlary raatlary hukuklaryny kemsidn bikanun hereketleri
dogrusyndaky ikaatlar baradaky ilere garaar, we RPK-ny 151-nji maddasyny 13-nji
nokadyna layklykda, kazy dwlt dolandyry edaralaryny w wzipli adamlary
hrktlri dogrusyndaky ikaatlar baradaky ilr bir zi garaar.

8.3. Raatlary konstitusion hukuklaryny bozan wezipeli adamlary

hereketlerine kazyet tertibinde ikaat etmek
Raatlary konstitusion hukuklaryny bozan wezipeli adamlary hereketlerine
ikaat edilende 06.02.1998 . kabul edilen Raatlary konstitusion hukuklaryny we
azatlyklaryny bozan dwlet edaralaryny jemgyetilik birleiklerini, erli z-zi
dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary hereketlerini kazyete ikaat etmek
hakynda rite Kanunyndan 27 pedalanmak amatly bolar.
ele ikaat etmek in ilki bilen hasy konstitusion hukuk bozulandygyny
kesgitlemek gerek. Raatlary eeiligindki aay jalara degililikde, adaty bouna, bu
eeilik (Konstitusiany 9-njy maddasy) a-da erk etmek (Konstitusiany 26-nji maddasy)
hukuklarydyr, haanda azga almakdan boun gayryp Konstitusia bilen bellenilen
Trkmenistany ginde ondan-oa erkin gitmek we aajak erini salap almak hukugyny
klendirrler.
Bu Kanuna layklykda, ikaat okarda duran wezipeli adama a-da prokurora, ada edarany erlen erindki kazyete, a-da hereketlerine a-da kararlaryna ikaat
ediln wezipeli adamy ilen erindki kazyete berilr (Kazyete ikaat etmek
hakyndaky Kanuny 3-nji maddasy).
Kazyete ikaat etmak hakyndaky Kanuny 4-nji maddasy bilen kazyete ikaat
bilen z tutmak in aakdaky mhletler bellenilr:
- raata z hukuklaryny we azatlyklaryny bozulandygy hakynda mlim bolan gnden
balap bir yl;
- okarda duran edarany a-da wezipeli adamy ikaaty kanagatlandyrmakdan z
wrendigi hakyndaky azmaa habary raaty alan gnnden balap a;
- eger raat tarapyndan ikaat berlenden so oa azmaa jogap almasa, ikaata garamak
in bellenilen mhleti geen gnnden balap a.
ikaaty bermegi esasly sebp bouna goberilen mhleti kazyet tarapyndan
dikeldilip bilner.
Kazyete ikaat etmak hakyndaky Kanuny 9-njy maddasyna layklykda,
kazyet ikaaty kanagatlandyrmakdan z wrmek hakynda zgt ykaran halatynda,
ikaata garamak bilen baglanyykly kazyet harajatlary raaty stne klenmendigini
bilmek mhmdir.

27

Trkmenistany Raatlary konstitusion hukuklaryny we azatlyklaryny bozan dwlet edaralaryny

jemgyetilik birleiklerini, erli z-zi dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary hereketlerini
kazyete ikaat etmek hakynda Kanuny, 06.02.1998 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini
Maglumatlary, 1998 ., 1, 2 madda) mundan belk Kazyete ikaat etmek hakyndaky Kanun.

- 28 -

8.4. Kazyetde aay jalar bouna jedelleri zlii

Raatlary eeiligindki aay jalar bouna beleki fiziki we hukuk taraplar
bilen jedelleri zlii RPK-ny III Blmini 11-nji Babyna layklykda amala ayrylar
(RPK-ny 115-nji, 127-134-nji maddalary).
Ii agdalaryny subut etmek borjy talapyny zne a-da prosessi beleki
gatnayjysyna degilidigini (RPK-ny 30-njy maddasy), we subutnamalar hasydyr wakalary
a-da talaplary tassyklaan islendik hakykat zndki maglumatlardan ybaratdygyny bilmek
gerekdir. Subutnamalar taraplary we nji taraplary dndirileri bilen, aatlary
grkezmeleri, azmaa we maddy subutnamalar bilen we ekspertleri netijeleri bilen
takyklanylar (RPK-ny 29-njy maddasy).
Talap arza jogapylary sany bouna nusgalar bilen kazyete azmaa grninde
berilr we ol RPK-ny 127-nji maddasyna layklykda aakdakylary z iine almalydyr:
1) arza beriln kazyeti ady;
2) talapyny ady, onu aaan eri a-da talapy hukuk tarap bolup duran bolsa, onda
onu erlen eri, onu aly-da arza wekil tarapyndan beriln bolsa, wekili ady we
onu salgysy;
3) jogap berijini ady, onu aaan eri a-da jogap beriji hukuk tarap bolup duran
bolsa, onda onu erlen eri;
4) talapyny z talabyny esaslandyran agdalary we talapyny bean eden
agdalaryny tassyklaan subutnamalar;
5) talapyny talap arzasy;
6) eger talap arzasyna baha berilmge degili bolsa, onda talap arzasyny bahasy;
7) arzany anyna goulan resminamalary sanawy.
Talap arzasyna talapy a-da onu wekili tarapyndan gol ekilr. Wekil tarapyndan
berlen talap arzasyny anyna ynan haty a-da wekili ygtyarlylygyny tassyklaan baga
bir resminama goulmalydyr.
Raat ii bouna arzany kabul etmek hakyndaky meselni kazyny bir zi zr
we RPK-ny 131-nji maddasy bilen bellenilen esaslar bouna z dnderip biler:
1) eger arza kazyetlerde garalmaga degili bolmasa;
2) eger kazyete z tutan gyzyklanan adam ii ilki kazyetsiz zmek barada
ileri u kategoriasy in kanunda bellenen tertibi berja etmedik bolsa;
3) eger kazyeti hut ol taraplary arasyndaky jedel bouna, hut ol predmet
hakynda we hut ol esaslar bouna ykaran we kanuny gje giren zgdi a-da talapyny
talap arzasyndan z dndermegini kabul etmek hakynda a-da taraplary barlyyk
ylalaygyny tassyklamak hakynda kazyeti kanuny gje giren kesgitlemesi bar bolsa;
4) eger kazyeti retmeginde hut ol taraplary arasyndaky jedel bouna, hut ol
predmet hakynda we hut ol esaslar bouna i bar bolsa;
5) eger hut ol taraplary arasyndaky jedel barada, hut ol predmet hakynda we hut
ol esaslar bouna oldalyk kazyeti z ygtyarlygyny klerinde zgt ykaran bolsa;
6) eger u jedeli bitaraplar kazyetini zmegine bermek hakynda taraplary
arasynda ertnama baglaylan bolsa;
7) eger i ol kazyete degili bolmasa;
8) eger arza kmillik ukyby bolmadyk adam tarapyndan berlen bolsa;
9) eger gyzyklanan adamy adyndan azylan arza ii retmge ygtyarly
bolmadyk adam tarapyndan berlen bolsa.
Kazy arzany kabul etmekden z dnderende bu hakda delillendirilen kesgitleme
ykarar. Kazyny u maddany 2-nji, 7-nji, 8-nji we 9-njy nokatlarynda gz nde tutulan
esaslar bouna arzany kabul etmekden z dndermegi, eger ol berlen bozu aradan
arylsa, hut ol i bouna arza bilen kazyete ikinji gezek z tutmaga psgelilik bermer.

- 29 -

Arzany kabul etmekden z dndermek hakyndaky kesgitlemede kazy, eger i u

kazyete degili bolmasa, onda arza berijini hasy edara z tutmalydygyny a-da ii ze
ykmagyna psgel bern agdalary ndip ayrmalydygyny grkezmge borludyr.
Talap arzasyny kabul etmekden z dndermek hakynda kazyny ykaran
kesgitlemesi arza berijini beren resminamalary bilen birlikde oa gatarylyp berilr. Bu
kesgitleme barada hususy ikaat a-da hususy garylyk bildirilip bilner.
Jogapyny kazyet zgdini we ol bouna z bornamalaryny erine
etirmekden boun gayrmazlygy in kazy z balangyjy bouna a-da bu ide gatnaan
taraplary hayy bouna talaby pjniligi in reler grp biler.
RPK-ny 136-njy maddasyna layklykda, talaby pjn etmek bouna ele reler
grlp bilner:
1)
jogapa degili bolan we onda a-da beleki adamlarda saklanylan emlgi a-da pul
jemlerini gozgamasyz etmek;
2)
belli bir hereketleri etmegi jogapa gadagan etmek;
3)
emlgi jogapa bermegi a-da jogapy barasynda gary bornamalary erine etirmegi
baga adamlara gadagan etmek;
4)
emlgi gozgamasyz etmekden boatmak hakyndaky talap bildirilen mahalynda emlgi
satylmagyny duruzmak;
5)
eger bergidar talap tertibinde erine etiriji resminama barada jedellen bolsa we
unu aly jedellem kazyet tertibinde ol beriln bolsa, onda ol erine etiriji
resminama baradaky tlegleri tletmegi duruzmak.
Zerur halatlarda talaby pjn etmegi, birne grnini ulanylmagyna ol berlip
bilner, emma welin olary umumy jemi talaby bahasyndan artyk bolup bilmez.
Kazyet seljermesi RPK-ny 146-192-nji maddalary bilen bellenilen dzgnler
bouna geirilr.

8.5. Kazyet zgtlerine ikaat etmek

Kazyet zgtlerine ikaat etmek kassasion tertibinde we kazyet gzegiligi
tertibinde amala ayrylar.
Taraplar we ie gatnaan beleki adamlar etrap, her kazyetlerini we welaat,
Agabat her kazyetlerini zgtleri barada, ele hem Trkmenistany okary
kazyetini zgtleri barada kassasion tertibinde ikaat bildirip bilerler. Kassasion
instansiada i retmegi tertibi we proseduralary RPK-ny 284-318-nji maddalary bilen
bellenilendir.
Trkmnistany hli kazyetlerini kanuny gj girn zgtlrin, kesgitlmlrin
w kararlaryna u Kodksi 324-nji maddasynda grkziln wzipli adamlary garylyklary
bouna kazyet gzgiligi trtibind tzdn garalyp bilnr. u aakdakylar garylyk
bildirmg haklydyr:
- okary Kazyeti Balygy we Ba prokuror - Trkmnistany hli kazyetlerini,
zgtlri, ksgitnamalary w kararlary barada, ol sanda hm okary kazyeti
Plnumyny kararlary barada;
- okary kazyeti Balygyny orunbasarlary w Ba prokurory orunbasarlary Trkmnistany islndik kazyetini zgtlri, ksgitnamalary w kararlary barada,
n okary Kazyeti Plnumyny kararlary mua girmr.
- Wlaat w Agabat hr kazyetlerini balyklaryny hm-d wlaatlary w
Agabat hrini prokurorlaryny etrap, hr kazyetlerini zgtlri,
ksgitnamalary w kararlary barada hm-d wlaat, Agabat hr kazyetlerini
kassasion ksgitnamalary barada garylyk bildirmg haky bardyr.

- 30 -

Garylyklar bouna gzegilik tertibinde ilere garamaklygy tertibi RPK-ny 325338-nji maddalary bilen bellenilendir.
aay ja meseleleri bouna jedelleri kazyet zliini durmu tadan
mhm hmietini, hereket edn kanunylygy, kazyet prosedurasyny we tejribesini
bilmekligi zerurlygyny nazara alyp, jedelli meselni kazyete geiren halatyyzda z
tejribize we bilimleriize daanma. Krini biln hukukyny hyzmatlaryny ulanyp
kazyetde ii alyp barmak amatly bolar. Ony dogry salamak, hususy aay jalara eelik
etmek, pedalanmak we olara erk etmek hukuklary bilen bagly z bhbitlerini goragy
hakynda karar kabul edilenden so, esasy wezipe bolup durar.

- 31 -

IX. U MAGLUMAT GWNAMASYNDA SALGYLANAN

KADALADYRYJY-HUKUK NAMALARY SANAWY
(HRONOLOGIK TERTIPDE)
1. Trkmenistan SSR-ni Raat prosessual kodeksi, 29.12.1963 . kabul edildi
(Trkmenistan SSR-ni okary Sowetini Wedomostlary, 1963 yl, 36, 33 madda;
1966 yl, 20, 23 madda; 1971 yl, 11, 81 madda; 1975 yl, 4, 11 madda; 1977
yl, 18, 105 madda; 1981 yl, 17, 64 madda; 1982 yl, 2, 2 madda; 1983 yl,
24, 64 madda; 1984 yl, 21, 93 madda; 1985 yl, 5, 13, 15 maddalary; 10, 71
madda; 23, 130 madda; 34, 172 madda; 1986 yl, 20, 111 madda; 1987 yl,
12, 55 madda; 36, 177 madda; 1988 yl, 8, 41 madda; 1988 yl, 14, 79 madda;
1989 yl, 24, 169 madda; 1990 yl, 10, 120 madda; 1991 yl, 9-10, 101 madda,
102 madda; 16, 171 madda; Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1992 yl, 9,
87 madda; 1994 yl, 1-2, 6 madda; 1998 yl, 3, 56 madda; 2000 yl, 1, 2 madda;
2007 yl, 1, 4 madda; 2, 47 madda).
2. Trkmenistany aay ja kodeksi, 28.06.1983 . kabul edildi (Trkmenistan SSR-ni
okary Sowetini Wedomostlary 1983 yl 18 44 madda; 1985 yl, 5, 14 madda;
1986 yl, 14, 59 madda; 1987 yl, 20, 85 madda; 1989 yl, 5, 20 madda, 14, 69
madda; 1991 yl, 9-10, 103 madda, 16, 171 madda, 16, 172 madda;
Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary 1994 yl 3 23 madda; 1996 yl, 1-2, 37
madda).
3. TSSR-ni Ministrler Sowetini we TKAB-ni Raatlara Trkmenistan SSR-nde dwlet
we jemgyetilik aay ja gaznasyny jalarynda otaglary hususy eeilige satmaklyk
baradaky Dzgnnamasyny tassyklamak hakynda 14.06.1989 . 184 Karary.
4. Trkmenistan Sowet Sosialistik Respublikasyny Dil hakynda Kanuny, 24.05.1990 .
kabul edildi (Trkmenistan Sowet Sosialistik Respublikasyny okary Sowetini
Wedomostlary, 1990 yl, 10, 109 madda).
5. Trkmenistan SSR-ni okary Sowetini Trkmenistan SSR-ni aay ja kodeksine
tgetmeler we gomaalar girizmek hakynda Trkmenistan SSR-ni Kanunyny
herekete girizmek hakynda 29.05.91. 505-XII Karary.
6. Trkmenistany Konstitusiasy, 18.05.1992 . kabul edildi (tze redaksiasy 2008-nji
yly 26-njy sentabrynda kabul edilen.).
7. Trkmenistany Trkmenistany prokuraturasy hakynda Kanuny, 15.08.2009 . kabul
edildi.
8. Trkmenistany Eeilik hakynda Kanuny, 01.10.1993 . kabul edildi (Trkmenistany
Mejlisini Maglumatlary, 1993 yl, 9-10, 53 madda; 2007 yl, 1, 40 madda).
9. Trkmenistany Girew hakynda Kanuny, 01.10.1993 . kabul edildi (Trkmenistany
Mejlisini Maglumatlary, 1993 yl, 9-10, 57 madda; 2007 yl, 1, 40 madda).
10. Trkmenistany Trkmenistandaky daary urt raatlaryny hukuk agday hakynda
Kanuny, 08.10.1993 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary 1993 yl
9-10 99 madda; 1995 yl, 3, 38 madda; 2000 yl, 3-4, 41 madda; 2003 yl, 2,
10 madda; 2007 yl, 2, 49 madda).
11. Trkmenistany Trkmenistanda her gurluyk ii hakynda Kanuny, 28.12.1993 .
kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1993 yl, 11-12, 107 madda).
12. Trkmenistany Prezidentini Gn adamlary dwlet we jemgyetilik aay ja
fondundaky kwartiralary hususyladyrmak baradaky hukuklary hakynda 25.10.1995 .
-1670 Permany (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany
Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 1995 ., 10, 2862 madda).

- 32 -

13. Trkmenistany Prezidentini Gnleri statusyny alan adamlary dwlet we

jemgyetilik aay ja fonduny hususyladyrmagy tertibi hakynda 05.02.1996 .
2489 Karary (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany
Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 1996 ., 2, 3030 madda).
14. Trkmenistany Jenaat kodeksi, 12.06.1997 . kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini
Maglumatlary, 1997 ., 2, 9 madda; 1998 ., 1, 11 madda; 2000 ., 1, 3 madda;
2000 ., 3-4, 41 madda; 2002 ., 4, 72 madda; 2003 ., 2, 9 madda; 4, 39
madda; 2004 ., 1, 7 madda; 2-3, 10 madda; 4, 31 madda, 33 madda, 34 madda,
36 madda; 2005 ., 1, 13 madda; 2007 ., 4, 80 madda).
15. Trkmenistany Raatlary konstitusion hukuklaryny we azatlyklaryny bozan dwlet
edaralaryny jemgyetilik birleiklerini, erli z-zi dolandyry edaralaryny we
wezipeli adamlary hereketlerini kazyete ikaat etmek hakynda Kanuny, 06.02.1998 .
kabul edildi (Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1998 . 1 2 madda)
16. Saparmyrat Trkmenbayny Trkmenistany Raat kodeksi, 17.07.1998 . kabul edildi
(Trkmenistany Mejlisisni Maglumatlary, 1998 ., 2, 39 madda; 2003 ., 4, 36
madda; 2007 ., 1, 40 madda).
17. Trkmenistany Raatlary z tutmalary we olara garamagy tertibi hakynda Kanuny,
14.01.1999 . kabul edildi, (Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary 1999 . 1 15
madda)
18. Trkmenistany Prezidentini Raatlary Trkmenistany Prezidentini adyna iberilen
ztutmalary bilen i alyp barmak hakynda 14.01.1999 . -2745 Permany
(Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini
zgtlerini ygyndysy, 1999 ., 1, 11 madda).
19. Trkmenistany Dwlet notariaty hakynda Kanuny, 30.04.1999 . kabul edildi
(Trkmenistany Mejlisini Maglumatlary, 1999 ., 1, 9 madda).
20. Trkmenistany Prezidentini Agabat herinde hem-de welaat merkezlerinde gurlan
has oaly we otaglaryny erleii gowulandyrylan zboluly belent aay
jalaryndaky leri erlemek hakynda 29.07.2002 . 5801 Karary (Trkmenistany
Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy,
2002 ., 7, 347 madda).
21. Trkmenistany Prezidentini 20.11.2003 . 6454 Karary bilen tassyklanan
Trkmenistany Adalat ministrligi hakynda Dzgnnama.
22. Trkmenistany Prezidentini Trkmenistanda gozgalmaan emlk in karz bermegi
kmilledirmek hakynda 18.08.2004 . 6843 Karary (Trkmenistany Prezidentini
namalaryny we Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 2004 ., 8,
292 madda).
23. Trkmenistany er hakynda Kodeksi, 25.10.2004 . kabul edildi (30.03.2007 . we
01.10.2007 . Kanunlar bilen girizilen tgetmeler we gomaalar bilen).
24. Trkmenistany Prezidentini 28.04.2005 . 7212 Karary bilen tassyklanan
Ministrlikleri we pudaklayn dolandyry edaralaryny seridelerini hasabyna gurlan,
has oaly we otaglaryny erleii gowulandyrylan aay jalaryndaky leri
erlemegi tertibini kmilledirmek hakynda (Trkmenistany Prezidentini
namalaryny we Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 2005 ., 4,
107 madda).
25. Trkmenistany Migrasia hakynda Kanuny, 07.12.2005 . (Trkmenistany Mejlisini
Maglumatlary, 2005 ., 3-4, 29 madda).
26. Trkmenistany Prezidentini Trkmenistany raatlaryna gozgalmaan emlgi satyn
almak in karz bermegi kmilledirmek bouna reler hakynda 02.11.2006 . 8115
Karary (Trkmenistany Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini
zgtlerini ygyndysy, 2006 ., 11, 564 madda).

- 33 -

27. Trkmenistany Prezidentini Trkmenistany raatlaryny gozgalmaan emlgi satyn

almagy in karzlar hakynda 27.12.2007 . 9327 Karary (Trkmenistany
Prezidentini namalaryny we Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy,
2007 ., 12, 913 madda).
28. Trkmenistany Prezidentini Hususy telekeilere salgyt salmagy eillikli ulgamy
bellenilen ileri grnlerini we olar bouna kesgitlenen patent tleglerini sanawyny
tassyklamak hakynda 08.02.2008 . 9478 Karary (Trkmenistany Prezidentini
namalaryny we Trkmenistany Hkmetini zgtlerini ygyndysy, 2008 ., 2
ap edilmedi).

- 34 -

1-NJI GOUNDY: aay jayna eeilik hukugyny goragynda dimleri

yzygiderliligi barada maslahatlar
aay jayna eeilik hukuklary bozulan dilip hasap etmge esaslar bolan
halatynda, z hukuklary hukuk goragy bouna indiki dimleri yzygiderli etmek amatlydyr:
1. Kanunylygy kadasy bilen berkidilen hukuk hakykatdan hem bozulandygyna gz
etirmek.
Munu in amatly wariant krini biln hukuky bilen maslahatlamak, agny
hasy hukuklar bozulandygyny, hasy kadaladyryjy hukuk nama bilen olar gz nde
tutulandygyny anyklamak we kanuny, permany, karary, gzkdirijini a-da baga
kadaladyryjy namany dogry adyny, onu belgisini, kabul edilen senesini, kanuny gjne
giren senesini azyp almakdyr.
2. Trkmenistany Adalat ministrligine * adyny we beleki rekwizitlerini, ele hem
takyk nokadyny a-da maddasyny grkezmek bilen hasy hereket edn kadaladyryjy hukuk
namasy bilen aay ja eesini degili hukugy bellenilendigini resmi tadan dndiri
bermek barada hay bilen azmaa z tutmalydyr.
3. Bozulan hukugy dikeltmek hayy bilen ygtyarlandyrylan dwlet edarasyna ada ygtyarlandyrylan wezipeli adama azmaa uz tutmalydyr.
4. Bozulan kanuny hukugy kanagatlandyrmakdan ygtyarlandyrylan edara a-da
wezipeli adam z dnderen halatynda, raaty hukuklaryny kemsidn dwlet dolandyry
edaralaryny we wezipeli adamlary bikanun hereketlerine kazyete ikaat bilen z
tutmalydyr.
5. Raaty hasy konstitusion hukugy bozulandygyny kesgitlemeli we okarda
duran wezipeli adama a-da prokurora, a-da edarany erlen erindki kazyete, a-da
hereketlerine a-da kararlaryna ikaat ediln wezipeli adamy ilen erindki kazyete
azmaa ikaat bermeli ** .
6. okarda bellenilii aly, kazyete z tutmak bilen bir bada Trkmenistany
Prezidentine kanuny hukuklary (hasy kadaladyryjy namalar bilen olar bellenendigini
grkezip) bozulmalaryny agdalaryny bean edip, ele hem kanuny hukugy dikeltmge
mmkinilik bermen wezipeli adamlar tarapyndan kabul edilen kararlary we ztutmany
tassyklaan hli resminamalary nusgalaryny anyna goup z tutmalydyr.
7. Eger hukuklary bozulmagy hukuk gorajy edaralaryndan gelip ykan bolsa,
onda Trkmenistany Prezidentini anyndaky hukuk gorajy edaralary iini meseleleri
bouna raatlary ztutmalaryna garamak baradaky Dwlet toparyna arza bilen z
tutmalydyr.
8. hli eleter we mmkin bolan kazyet proseduralaryny geenden so hukuklar
dikeldilmedik bolsa, Adam hukuklary babatynda Trkmenistany halkara bornamalaryny
erine etirmekligi pjniligi bouna Pudakara toparyna z tutmalydyr.

Trkmenistany Prezidentini 20.11.2003 . 6454 Karary bilen tassyklanan, Trkmenistany Adalat

ministrligi hakynda Dzgnnamany 8-nji nokadyna layklykda, Ministrlik hukuk we fiziki ahslara
kanunylygy dndirmge borludyr.
**
Kazyete ikaat etmek hakyndaky Kanuny esasynda.

- 35 -

2-NJI GOUNDY: erli erine etiriji hkimiet edarasyna ikaaty nusgasy

NUSGA
-------------------------------------------------------------------------------------------------------(etraby/aheri) Hkimligi
(aaan erini salgysy): salgysynda
aaan, tel.: (telefony belgisi),
(familiasy, ady, atasyny ady) raaty
tarapyndan,

ARZA
Soky dwrde (etraby/heri) hkimligi igrleri okarda grkezilen salgydaky aap
oturan aay jaymyzy ykylandygy sebpli, meni magalamdan ony boatmagy talap
edr. Emma ykylan jaa derek baga aay ja bermek baradaky mesele entegem
zlmedik. unu bilen grr hususyladyrylan otag, agny hususy eeilikdki aay
ja barada barandygyny bellemek gerek. Meni u otaga bolan eeilik hukugym
kanunylyk bouna talap ediln hli resminamalar bilen tassyklanandyr (goundylara
seret).
(Etraby/heri) hkimligi igrleri, eger akyn wagtda biz tarapdan otag meletin
boadylmasa, onda biz mejbury agdada we gerek halatda g ulanylyp
ykaryljakdygymyz barada bizi gorkuzarlar. (Etraby/heri) hkimligi igrlerini ele
szleri we mmkin bolajak hereketleri Trkmenistany Konstitusiasyny, eeilik
hakyndaky kanunylygyny we aay ja hakyndaky kanunylygyny gdek bozarlar:
) Trkmenistany Konstitusiasyny 9-njy maddasy bilen eeiligi
eldegrilmesizligini we kanunda gadagan edilen usul bilen edinilen eeiligi elinden
muzdsuz alynmagyna ol berilmedigini yglan edr (ele hem 01.10.1993 .
kabul edilen Trkmenistany Eeilik hakynda Kanuny 26-njy maddasyny 2-nji
blegine seredi).
b) aay ja kodeksi hem hususy eeiliginde aay ja, otagy bar bolan
raatlary hukuklaryny kepilliklerini beller. aay ja kodeksini 136-njy
maddasyna layklykda, raatlary ahsy eeiliginde duran aay jalary,
otaglary olardan alnyp bilinmez, olary eesi aay jayndan, otagyndan
pedalanmak hukugyndan kanunlarda bellenileninden baga agdalarda mahrum
edilip bilinmez.

- 36 -

) Trkmenistany kanunylygy dwleti pedasyna eeiligi mejbury alynmagyny

gz nde tutar, emma die muzduny tlp ele mejbury alynmagyna ol berilr
(Konstitusiany 9-njy maddasy we Eeilik hakynda Kanuny 26-njy maddasyny
1-nji blegi). Raaty hususy eeiligindki aay jay ykylyp arylanda, aay
ja kodeksi bellenilen kepillikleri we wez dolmalary gz nde tutar (136-njy we
150-nji maddalara seret). Dwlet a-da jemgyetilik aay ja gaznasyna a-da
aay ja gurluyk kooperatiwine degili aay jay ykylyp arylanda, eger
raaty onda ahsy eeilik hukugynda otagy bar bolsa, z ygtyaryna er uastogy
beriln etrap, her hkimi, krhanalar, edaralar we guramalar ol raaty z ahsy
eeiligine ki otagy bilen de derejedki otagy muzdsuz bermge borludyr. ahsy
eeilik hukugynda aay jay a-da otagy bolan raaty ol aay jay ykylyp
arylan mahalynda, z islegine gr, onu magala agzalaryna, ele hem ol jalarda,
otaglarda hemielik aaan beleki raatlara dwlet a-da jemgyetilik aay ja
gaznasyna degili jalarda bellenilen kadalar bouna otaglar berilr, unda aay
jayny, otagy eesine ol ykylyp arylan eeiligini a-da otagy gymmaty
tlenilr. ykylyp arylan jay eesini wez puluny erine ol ykylan
jalary, binalary, gurlulary materiallaryndan z islegine gr pedalanmaga haky
bardyr.
(Etraby/heri) hkimligi (senesindki) (belgili) z hatynda bize otag hdrlenendigi
barada habar berr. Emma, unu bilen birlikde hdrlenen otagy takyk salgysy
grkezilmndir, pedaly we aay ja medanyny legleri, otaglary sany we beleki
tehniki hsietnamalary barada habar berilmndir, ele hem maa teklip ediln jay meni
hususy eeiligimdki ja hkmndki hukuk derejesi, mysal in, hkimi tze otagy meni
hususy eeiligime geirilndigi we hli tassyklajy resminamalary ( kitabyny,
tkkelei iini we .m.) resmiledirilmegi hakyndaky karary arkaly tassyklanmandyr.
onu in, (etraby/heri) hkimligi (senesindki) (belgili) hatyny ze ykan
jedelli agday zmek in eterlikli dl diip hasaplaaryn. Eeilik hakynda Kanuny
26-njy maddasyny 1-nji bleginde: Emlk eesi zni eeiligini-emlgini muzduny
tlp, mejbury almak hakynda ykarylan karara nrazy bolan mahalynda, kazyet jedeli
zn, ol emlk eesini elinden alnyp bilinmez diilndigini bellemek gerek.
Bagaa szler bilen adylanda, baga aay ja bermek baradaky jedeller, ol sanda
kazyetde hem, ja ykylmazyndan zlmelidir, we jadan ykarylmaklyk die jedel
kazyetde seredilenden so we onu zgdi gje girenden so mmkin bolup biler.
okarda adylanlary esasynda, ele hem 19.01.1999 . kabul edilen Trkmenistany
Raatlary z tutmalary we olara garamagy tertibi hakynda Kanuny 2-nji we 3-nji
maddalaryna esaslanyp, aay jay ykyly prosessini adalatly we kanuny pjniligine
we itiriln hususy eeilik in adalatly wez dolma almaklygyma ardam etmegiizi
Sizden hay edrin.
Goundy (nusgalar; ___ sah.):
1. (etraby/heri) hkimligini (senesindki) (belgili) haty;
2. tkkelei ii;
3. kitaby;
4. satyn almak-satmak ertnamasy;
5. aajylary pasportlary.

- 37 -

(familiasy, inisiallar)

"____" ___________ 200_ .

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 38 -

3-NJI GOUNDY: Kazyete azylan ikaaty nusgasy

NUSGA
-------------------------------------------------------------------------------------------------------(Etraby/heri) kazyeti
(aaan erini salgysy): salgysynda
aaan, tel.: (telefony belgisi),
(familiasy, ady, atasyny ady) raaty
tarapyndan,

IKAAT.
(sene) Hususy eeilik hukugynda maa degili we (salgy) salgy bouna erleen ja
(etraby/heri) hkimligi igrleri tarapyndan (etraby/heri) tzeden gurmak bilen
baglylykda ykyldy. ykylan aay jay umumy aay medany () inedrdl
metrden ybarat. (Etraby/heri) hkimini (sene) (belgi) belgili karary bilen maa
umumy medany () inedrdl metr bolan otag berildi. unu bilen, men ykylan jay
aay medanyndan () inedrdl metr kem bolan aay medanyny aldym. Men
birne gezek (etraby/heri) hkimligine maa umumy aay medany () inedrdl
metrden az bolmadyk gomaa otagy bermekligi barada hay bilen zlendim, emma care
grlmedi.
u ikaat Trkmenistany Raat-prosessual kodeksini 2411-2415-nji maddalaryny,
06.02.1998 . kabul edilen Trkmenistany Raatlary konstitusion hukuklaryny we
azatlyklaryny bozan dwlet edaralaryny jemgyetilik birleiklerini, erli z-zi
dolandyry edaralaryny we wezipeli adamlary hereketlerini kazyete ikaat etmek
hakynda Kanuny 1-5-nji maddalaryny esasynda berilr. (Etraby/heri) hkimligi
maa ykylan jaymy leglerinden kem legli aay ja medanyny berip,
Trkmenistany Konstitusiasy we kanunlary bilen goralan meni eeilik hukugymy, ele
hem Trkmenistany aay ja kodeksi bilen gz nde tutulan hukuklarymy bozdy
diip hasaplaaryn.
aay ja kodeksi hem hususy eeiliginde aay jay, otagy bar bolan raatlary
hukuklaryny kepilliklerini beller. aay ja kodeksini 136-njy maddasyna gr
Raatlary ahsy eeiliginde duran aay jalary, otaglary olardan alnyp bilinmez,
olary eesi aay jayndan, otagyndan pedalanmak hukugyndan kanunlarda
bellenileninden baga agdalarda mahrum edilip bilinmez.
Trkmenistany kanunylygy dwleti pedasyna eeiligi mejbury alynmagyny gz
nde tutar, emma die muzduny tlp ele mejbury alynmagyna ol berilr

- 39 -

(Konstitusiany 9-njy maddasy we Eeilik hakynda Kanuny 26-njy maddasyny 1-nji

blegi).
Raaty hususy eeiligindki aay jay ykylyp arylanda, aay ja kodeksi
bellenilen kepillikleri we wez dolmalary gz nde tutar (136-njy we 150-nji maddalara
seret). er uastoklary krhanany, edarany we guramany dwlet hem-de jemgyetilik
hajatlary in yzyna alnan mahalynda raaty ahsy eeiligindki aay jay ykylyp
arylanda ol er uastogy hasy krhanany, edarany we guramany ygtyaryna beriln
bolsa, olar aay jay bilen binalary tze ere grmge, eger-de tze ere grmek
mmkin bolmasa, tze erde ki jayny we binalaryny hem-de gurlularyny
mberinden kii bolmadyk, hili hem olar bilen de derejede bolan aay jalaryny,
binalary hem-de gurlulary gurup bermge we ol raatlary ahsy eeiligine bermge
borludyrlar. Tze eeiligi gurlanda ykylyp arylan aa jalaryny, binalary we
gurlulary gymmatyny wezi tlenilmer. ahsy eeilik hukugynda aay jay a-da
otagy bolan raaty ol aay jay ykylyp arylan mahalynda, z islegine gr, onu
magala agzalaryna, ele hem ol jalarda, otaglarda hemielik aaan beleki raatlara
dwlet a-da jemgyetilik aay ja gaznasyna degili jalarda bellenilen kadalar bouna
otaglar berilr, unda aay jayny, otagy eesine ol ykylyp arylan eeiligini
a-da otagy gymmaty tlenilr.
okarda adylanlara layklykda we Trkmenistany RPK-ni 2416-2417-nji maddalaryny,
Trkmenistany Raatlary konstitusion hukuklaryny we azatlyklaryny bozan dwlet
edaralaryny jemgyetilik birleiklerini, erli z-zi dolandyry edaralaryny we
wezipeli adamlary hereketlerini kazyete ikaat etmek hakynda Kanuny 6-9-njy
maddalaryny, Eeilik hakynda Kanuny 24-nji maddasyny 4-nji blegini we 25-nji
maddasyny 3-nji blegini esasynda,
(etraby/heri) hkimligini maa, umumy medany () inedrdl metrden kem bolmadyk,
gomaa aay jayny bermekligi borly etmegiizi
HAY EDRIN.
Goundy (nusgalar; ___ sah.):
1. kitaby;
2. tkkelei ii;
3. pasport;
4. (etraby/heri) hkimligi bilen hat alymalar;
5. dwlet pajyny tlegi baradaky kwitansia.
(familia, inisiallar)

"____" ___________ 200_ .

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 40 -

- 41 -

I.
9 , 1
, 2
.
, , ,
.
,
, .

. 24
,

. .
, .

, ,
17.07.1998 . 3
01.10.1993 . 4

, 1991-1996 1983
. 5
12
08.10.1993 . 6

.
25 2004 . 7
, ,

.

18.05.1992 . ( 26.09.2008 .) .
. 5 .
3
17.07.1998 . (
, 1998 ., 2, . 39; 2003 ., 4, . 36; 2007 ., 1, . 40) .
4
01.10.1993 . ( , 1993
., 9-10, . 53; 2007 ., 1, . 40) .
5
28.06.1983 . ( ,
1983 ., 18, . 44; 1985 ., 5, . 14; 1986 ., 14, . 59; 1987 ., 20, . 85; 1989 ., 5, . 20,
14, . 69; 1991 ., 9-10, . 103, 16, . 171, 16, 172; 1994 .,
3, . 23; 1996 ., 1-2, . 37) .
6
08.10.1993 .
( , 1993 ., 9-10, . 99; 1995 ., 3, . 38; 2000 ., 3-4, . 41;
2003 ., 2, . 10; 2007 ., 2, . 49).
7
24.10.2004 . ( ,
30.03.2007 . 01.10.2007 .).
2

- 42 -

II. (,
, ).
2.1.
1
:

( ) ,
.

, .
,
.
( 3 )
,
, .
, 4 ,
: , , , , ,
, , , , , , ,

,
,
,
, , , ,
, ,
.
,
(
) ( ) .
, ,
, () ,
.
,
- .

, ,
,
, . ?
2.1.1.
176-177
. ,
,
,
.
, ,
, ,
( ),
- 43 -

 ,
( ).
, ,
, ,
.
, ,
. ,
,
.
2.1.2.
2 176 ,
, : ,
,
.
.
. ,

. .
2.1.3.
128-129 132
() ()
, .
,
( ),
,
.
, -

- ,
..

.
,
( ); ,
( , ) ,
, , -
( ).
2.1.4.
6 ,
:
;

- 44 -

;
();
;
;
, ;
;
() .

.
9
, , ,
, , , ,
, ,
, , , , ,
, ;
() , , ,
, ,
,
.

- 45 -

III.

,
. 167

.

3.1.
( , )
, , ,
, ,
, , , ,
. ,
.

3.2.
, ,
, .
,


, ,
( , , ..),
174 .
, , ,
, ( !),
,

.

3.3.

179 180 ,
, ,
,
,
, .
186 , -

, (
).

- 46 -


. 188 :

, ,
,
.
:

, ( 1154 ).
,
( )
, ,
( ), .

- 47 -

IV.

1 3 .

4.1.

, ,
( 206 ).
, .

. ,
.


( 207 ).
208 ,
, ,
, ,
, .

4.2.
223

.
75 ,

, ,
. -
().
,
,
( 325-329
). ,
30.04.1999 .
. 8

,
. ,
,
( ). ,
8

30.04.1999 . (
, 1999 ., 1, . 9) .

- 48 -

, , ,
.

, ,
,
( 12 , 2, 11 16 9
24.05.1990 .). , ,
, ,
, .
16
()
, 17 ,
()
,
.
, -
,
,
.
, ,



.

,
( 21
). ,
,
, ( 30
).
37, 39 40 ,
,
, ,
.

.

,
,
.


.

,
.
9

24.05.1990 . (
, 1990 ., 10, . 109).

- 49 -

 41 58

, .


, .
, , , , ,
.
(
) 60-61
.
92 ,
,
, , ,

.

,

4
. ,
, (, ),

.

4.3.
( )
, ,
- (
) , (,
), .
4.3.1.

1 5 ,
.
245 :
, ,
,
(
).

, ,
.
4

., ,
22.01.1993 . ( ),
921-XII 28.12.1993 .

- 50 -

 ,
.
,
, . ,
,
( 246 ).
,
, .
,
( 249-250 ).
(
, )

. ,
( 251 ).


. ,
.
4.3.2.


.



, 14.06.1989
. 184. 5
, 29.05.1991 .
531 (
23.09.1994 .), , :

.
2 505-XII
29.05.91 .
6 :
2. , 531
()
,
. - ()
,
5

14.06.1989 . 184

. 3
05.02.1996 2489.
6
505-XII 29.05.91 .

.

- 51 -

, ()
.

.
,
, .

,
25.10.1995 . -1670
. 10
, ,

23.12.1993 .,
()
.

,
,
05.02.1996 . 2489. 11 ,

,
, .
,
,

,
,

14 1989 . 184 25
1995 . -1670,
.
4.3.3. -
- 501-503, 506, 508, 511-522,
529-538, 540-544 . ,
.

, , ,
, ,
(,
10

25.10.1995 . -1670
(
, 1995 ., 10, . 2862).
11
05.02.1996 . 2489
,
( , 1996 ., 2, .
3030).

- 52 -

 , ),
, .
4.3.4.
, ,
548-554 .

-.
4.3.5.

.
1128-1318 .
4.3.6.
545-547 .
,
,
.


, , ,
.
.
4.3.7. .

. ,
, .
01.10.1993 . 12 300-324
.
300
,
, ,
().

,
. ,
12

01.10.1993 . ( , 1993 ., 910, . 57; 2007 ., 1, . 40) .

- 53 -

 .
.
,

. ,

, , ,
,
() ,
.
, ,
- ()
,
. ,
, , , , ,
,

,
. 13 50 14
.
15

1
30 .
5 .

-,
.
.

4.4.

(, , ) ,

13

28.04.2005 . 7212

, (
, 2005 ., 4, . 107).
14
29.07.2002 . 5801
.
(
, 2002 ., 7, . 347).
15
18.08.2004 . 6843
(
, 2004 ., 8, . 292); 02.11.2006 . 8115
(
, 2006 ., 11, . 564);
27.12.2007 . 9327
( ,
2007 ., 12, . 913).

- 54 -

 ,
, .
4.4.1. ( )
150 16
.

,
.

.
4.4.2.
9
, , ,
.
44-45 52 17
, ,
,
, ,
.

, ,
, ,
.
, ,
, 18 ,
, .

16

150 19.08.1991 .
12.06.1997 . ( , 1997 ., 2,
. 9; 1998 ., 1, . 11; 2000 ., 1, . 3; 2000 ., 3-4, . 41; 2002 ., 4, . 72; 2003 ., 2, . 9;
4, . 39; 2004 ., 1, . 7; 2-3, . 10; 4, . 31, . 33, . 34, . 36; 2005 ., 1, . 13; 2007 .,
4, . 80) .
18
.
17

- 55 -

V.
5.1.

, , ,
.
45 46
07.12.2005 ., 19

,
() , .
,
, .
.
, 9 ( )
26 (
) , 40
(
) 1 ,
(
) , ,
- .

5.2.
221-227
.
(
) ,
( ).

() .
, , ,
,
.
( ).

.
,
.
, ,
.
.

19

07.12.2005 . ( , 2005 .,
3-4, . 29) .

- 56 -


224-227 .

, , ,
,
-
, ,
.
, ,
,
,
.

, ,
, . ,
( )
.
,

.
227

.

, ,
, .
.

- 57 -

VI.
191, 193 24 25
,
.
,
,
(), , ,
,
.
.
,
, .
,
,
. .
, ,
,
,
.
, ,
, .

.
.
260-266
.
260 ,

( ) ,

,
,

().
, ,
,
- .

, 28.12.1993 .
. 20 8
, ,
:
,
, ,
, ;
20

28.12.1993 .
( , 1993 ., 11-12, . 107).

- 58 -

 ,
,
;

;

.


.

.
5 ,
,
- ( , ) (
, ).
7
.
, ,
, .

,
,

, .
-
122-131,
132-150
.
, 132 , ,
( )
- ,
.
, ,
.
01.03.2008 .

,
,

, 21
08.02.2008 . 9478.

21

08.02.2008 . 9478
,
(
, 2008 ., 2 - ).

- 59 -

, , ,
( 22 70.20.1), ,
( 70.20.2) ( 70.20.3).
3
08.02.2008 . 9478, ()


() .
,
, ,
, .

22

- 60 -

VII.

24
. , , ,

, , ,
.
,

,
,
, ,
.
, , ,

.

128 150 .
128 ,
-
,
.
150 :


, ,
, ,
- ,

.
, .

- ,
, , , ,
, ,
.
,
, ,
, , ,
, ,

,
.
,
.
( )
- .

- 61 -

VIII.
,

8.1.
,
.

14.01.1999 . 23
8
, ,
, ,
, ,
,
, ,
.
,

.
, ,
,
.
12 ,
, ,
, ,
. ,
,
, , ,
,
, .
.
8.1.1.
,
, ,
( 11
). 24

, ,

.
23

14.01.1999 .
( , 1999 ., 1, . 15)
.
24
15.08.2009 .

- 62 -

 , ,
.
8.1.2.
14.01.1999 . 2745 25
.
,
,

.
,
, .
, .

.
3 .

, , .
, ,
.

8.2.


, ,
241 26

, ( 2411-2418 ).
2411-2412
, ,
.
,
,
,
,
, - .
25

14.01.1999 . -2745 ,
(
, 1999 ., 1, . 11).
26
29.12.1963 . (
, 1963 ., 36, . 95; 1966 ., 20, . 23; 1971 ., 11, . 81; 1975 ., 4, . 11;
1977 ., 18, . 105; 1981 ., 17, . 64; 1982 ., 2, . 2; 1983 ., 24, . 64; 1984 ., 21, . 93;
1985 ., 5, . 13, 15; 10, . 71; 23, . 130; 34, . 172; 1986 ., 20, . 111; 1987 ., 12, .
55; 36, . 177; 1988 ., 8, . 41; 1988 ., 14, . 79; 1989 ., 24, . 169; 1990 ., 10, . 120;
1991 ., 9-10, . 101, . 102; 16, . 171; , 1992 ., 9, . 87;
1994 ., 1-2, . 6; 1998 ., 3, . 56; 2000 ., 1, . 2; 2007 ., 1, . 4; 2, . 47) .

- 63 -

 233 ,
,
, 13 151 ,

.

8.3. ,

,
, ,
06.02.1998 . ,
, ,
. 27

. ,
, , ,
( 9 ) ( 26 ) ,
,
, .

,
, ( 3
).
4
:
, ;

;
,
.

.
, 9
, ,
, .

8.4.

, ,
11 III ( 115, 127-134 ).
,
( 30 ),
27

,
, ,
06.02.1998 . ( , 1998 ., 1, . 2)
.

- 64 -

 -
.
, ,
( 29 ).

127 :
1) , ;
2) , ,
, - , ,
;
3) , ,
, - ;
4) , , ,
;
5) ;
6) , ;
7) .
.
, ,
, .

, 131 :
1) ;
2) , ,

;
3)
,

;
4) ,
;
5) ,
, ,
;
6)
;
7) ;
8) ;
9) ,
.
, ,
. ,
2, 7, 8 9 131 ,
, .
,
, ,
, .

- 65 -


.
.

, ,
, .
, 136 ,
:
6) ,
;
7) ;
8)
;
9)
;
10) ,
,
.

, .
,
146-192 .

8.5.

.
, ,
,
, .
284-318
.
,

, 324 .
:
,
,
;

, ,
.

,
,
, .

325-338 .

- 66 -


, ,
,
.
,
,
, .

- 67 -

IX. - ,
(
)
1. 29.12.1963 . (
, 1963 ., 36, . 95; 1966 ., 20, . 23;
1971 ., 11, . 81; 1975 ., 4, . 11; 1977 ., 18, . 105; 1981 ., 17, . 64;
1982 ., 2, . 2; 1983 ., 24, . 64; 1984 ., 21, . 93; 1985 ., 5, . 13, 15;
10, . 71; 23, . 130; 34, . 172; 1986 ., 20, . 111; 1987 ., 12, . 55;
36, . 177; 1988 ., 8, . 41; 1988 ., 14, . 79; 1989 ., 24, . 169; 1990
., 10, . 120; 1991 ., 9-10, . 101, . 102; 16, . 171;
, 1992 ., 9, . 87; 1994 ., 1-2, . 6; 1998 ., 3, .
56; 2000 ., 1, . 2; 2007 ., 1, . 4; 2, . 47).
2. 28.06.1983 . (
, 1983 ., 18, . 44; 1985 ., 5, . 14; 1986 ., 14, . 59;
1987 ., 20, . 85; 1989 ., 5, . 20, 14, . 69; 1991 ., 9-10, . 103, 16,
. 171, 16, 172; 1994 ., 3, . 23; 1996 .,
1-2, . 37).
3. 14.06.1989 . 184

.
4.
24.05.1990 . ( , 1990 ., 10, . 109).
5. 505-XII 29.05.91 .

.
6. 18.05.1992 . ( 26.09.2008 .).
7. 15.08.2009 .
8. 01.10.1993 . (
, 1993 ., 9-10, . 53; 2007 ., 1, . 40).
9. 01.10.1993 . (
, 1993 ., 9-10, . 57; 2007 ., 1, . 40).
10.
08.10.1993 . ( , 1993 .,
9-10, . 99; 1995 ., 3, . 38; 2000 ., 3-4, . 41; 2003 ., 2, . 10; 2007 .,
2, . 49).
11.
28.12.1993 . ( , 1993 ., 11-12, . 107).
12. 25.10.1995 . -1670

(
, 1995 ., 10, . 2862).
13. 05.02.1996 . 2489
,
(
, 1996 ., 2, . 3030).
14. 12.06.1997 . (
, 1997 ., 2, . 9; 1998 ., 1, . 11; 2000 ., 1, . 3; 2000 .,

- 68 -

3-4, . 41; 2002 ., 4, . 72; 2003 ., 2, . 9; 4, . 39; 2004 ., 1, . 7;

2-3, . 10; 4, . 31, . 33, . 34, . 36; 2005 ., 1, . 13; 2007 ., 4, . 80).
15. ,
, ,
06.02.1998 .
( , 1998 ., 1, . 2).
16. 17.07.1998 .
( , 1998 ., 2, . 39; 2003 ., 4, . 36; 2007
., 1, . 40).
17.
14.01.1999 . ( , 1999 ., 1, . 15).
18. 14.01.1999 . -2745
, (
, 1999 .,
1, . 11).
19. 30.04.1999 . (
, 1999 ., 1, . 9).
20. 29.07.2002 . 5801

. (
, 2002 ., 7,
. 347).
21. ,
20.11.2003 . 6454.
22. 18.08.2004 . 6843
(
, 2004 ., 8, . 292).
23. 25.10.2004 . ( ,
30.03.2007 . 01.10.2007 .).
24. 28.04.2005 . 7212

,
(
, 2005 ., 4, . 107).
25. 07.12.2005 . (
, 2005 ., 3-4, . 29).
26. 02.11.2006 . 8115

(
, 2006 ., 11, . 564).
27. 27.12.2007 . 9327
(
, 2007 ., 12, . 913).
28. 08.02.2008 . 9478
,

(
, 2008 ., 2 -
).

- 69 -

 1:

, ,
,
:
1. , ,
.

, , ,
, , ,
, , ,
.
2. *
,

, .
3.
.
4.

,
.
5. , **

,
, .
6. , ,

(, ),
,
, , .
7. ,

8. ,


.

8 ,
20.11.2003 . 6454,
.
**
.

- 70 -

 2:

------------------------------------------------------------------------------------------------------- (/ )
/ (, ,
), /
: ( )
.: ( )

.
(/ )
, ,
.
. ,
, .. , .

(. ).
(/ ) ,
,
, .
(/ )
,
:
) . 9

, , (. .
26 . 2 " " 01.10.1993 .).
) ,
, . . 136
" , , ,
,
, , ,
".

- 71 -

)
,
(. 9
. 26 . 1 " ").
, ,
(. .. 136 150).

- ,
, , ,
, ,
.
,
, , ,
, , ,
,

, .

,
.
() () (/ ) ,
. ,
, ,
,
, ,

( ,
..).
, (/ ) () ()
.
, . 26 . 1 " " : "
,
". ,
, .. ,
, , ,
.
, .. 2 3
" " 19.01.1999 .


.
(; ___ .):
1. (/ ) () ();
2. ;
3. ;

- 72 -

4. ;
5. .

(, )

"____" ___________ 200_ .

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 73 -

 3:

------------------------------------------------------------------------------------------------------- (/ )
/ (, ,
), /
: ( )
.: ( )

.
() ,
: (), (/ )
(/ ).
() .. (/ ) () ()
() .. , ()
, () ..
(/ )
, () .,
.
.. 2411-2415 -
, .. 1-5 "
, ,
,
" 06.02.1998 . ,
, (/ ) ,
, ,
.
,
, . . 136 "
, , ,
, ,
, , ".

,
(. 9 . 26 . 1
" " 01.10.1993 .).
- 74 -

 , ,
(. ..
136 150). ,

, ,
,
, ,

.

, .
,
, , , ,
, , ,

,
.
.. 2416-2417
, .. 6-9 "

, ,
,
", . 24 . 4 . 25 . 3 " "
:
- (/ ) ,
() ..
(; ___ .):
1. ;
2. ;
3. ;
4. (/ );
5. .

(, )

"____" ___________ 200_ .

---------------------------------------------------------------------------------------------------------

- 75 -