Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

brahim Halil Tava*

1. Giri
lkemizde hemen her Cumhurbakan (Cbk.) seimi siyasi ve hukuki tartmalarn odanda yaplagelmitir. Ancak 11. Cbk. seimleri ncesi ileri srlen iddialar, seimin Anayasa Mahkemesine gtrlmesi, Mahkemenin seimin ilk tur oylamasn iptal etmesi, bunun zerine Cbk. seimini dzenleyen Anayasa (AY) hkmlerinin deitirilmesi, bu deiikliklerin Cbk.nca referanduma gtrlmesi gibi hususlar temelde parlamenter rejimin ileyii, zelde Cbk. seiminin bambaka bir boyuta tanmas sonucunu dourduu iin konunun nemini artrmtr. Makalede genel olarak Cbk. seimi ilenecek; bu balamda zellikle seim srecinde tartmalara ve Anayasa Mahkemesi kararna konu olan toplant ve karar yeter says hususlar incelenecektir. 31.5.2007 tarihli ve 5678 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn Baz Maddelerinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanunla Cbk. seimine dair kkl deiiklikler yaplmtr. Bu Kanun, Cbk.nca halkoyuna sunulmutur. Kanun, Cbk. ve Anamuhalefet Partisince Anayasa Mahkemesine gtrlm, Mahkeme 5.7.2007 tarihinde verdii ve henz gerekesini aklamad kararnda, Kanunun ilk maddesinin 367 yerine 366 oyla kabul edilmesinin bir itzk
* TBMM Kanunlar ve Kararlar Mdrl, ileri Komisyonu Yasama Uzman. E-posta: ibrahimhaliltavas@tbmm.gov.tr

28

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

ihlali olduu gerekesiyle yaplan bavuru hususunda yetkisizlik karar vermitir. Henz yrrle girmeyen sz konusu Kanunun getirdii yeni kurallara da ilgili yerlerde deinilecektir.

2. Cumhurbakan Seimine likin Kurallar ve Seilme Yeterlilii Konusunda Anayasalar Arasndaki Farkllklar
Cumhurbakan seimi 1924 AYsnn 31., 1961 AYsnn 95. ve 1982 AYsnn 102. maddesinde dzenlenmitir. 1982 AYsnn adaylk konusunu dzenleyen 101. maddesi ile 1961 AYsnn 96. ve 1982 AYsnn 103. maddesinde dzenlenen ve 1924 AYsnda yer almayan andime kurallar da bu kapsamda deerlendirilmelidir. 1961 AYsndan beri parlamenter rejimle ynetilen lkemizde, Devletin ba olan ve yrtmenin sorumsuz kanadn oluturan Cbk.n dzenleyen kurallar, temel noktalarda ayndr. Ancak 1961 AYsnda, Cbk.nn tarafszlna ve siyasal ilikilerde bir denge gesi olmasna nem verilmiken, 1982 AYsnda Cbk.nn bu zellii korunmakla birlikte, mnhasran kullanabilecei yetkiler oaltlmtr.1 1924 AYsna gre Cbk. seilebilmek iin Byk Millet Meclisi yesi olmak gerekli ve yeterli idi (md. 31). Bu konuda baka bir art aranmyordu. 1924 AYs teklif metninin 32. maddesi,
Mebus olan veya mebus olmak selahiyetini haiz bulunan her Trk reisicumhur intihap olunabilir.

hkmn iermekteydi. Teklifteki bu hkmn korunmas gerektiini savunanlara ramen 32. madde metinden karlm ve 31. maddeye kendi azas meyanndan ibaresi eklenerek teklif kanunlamtr. Ayn madde Tekrar intihap olunmak caizdir. hkmyle, bir kimsenin birden ok defa ve st ste seilebilmesine hibir kstlama bulunmamaktadr. Nitekim 1924 AYsnn yrrlkte olduu dnemde Atatrk ve smet nn drder, Celal Bayar defa st ste Cbk. seilmilerdir. 1961 AYsnda Cbk. seilebilmek iin aranacak nitelikler arttrlmtr. Krk yan doldurmu ve yksek renim yapm olmak getirilen yeni artlardr. 1924 AYsnn arad yelik art da aksi yndeki grlere ramen aynen
1 eref Gzbyk, Anayasa Hukuku, Gncelletirilmi 10. Bas, Ankara, 2002, s. 229.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

29

korunmutur. 95. maddede Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisince, kendi yeleri arasndan, seilir., 63. madde de ise Trkiye Byk Millet Meclisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosundan kuruludur. ifadeleri yer almaktadr. Bylece Cbk. seilecek kii TBMM yesi olacaktr. Bu konuda Millet Meclisine veya Cumhuriyet Senatosuna mensup olmak arasnda bir ayrm yaplmamtr; Cbk. aday milletvekili olabilecei gibi Senato yesi de olabilir. 1924 AYsnda drt yl (md. 31 ve 13) olarak dzenlenen Cbk.nn grev sresi, 1961 AYsyla yedi (md. 95/1) yla karlm, 1982 AYs da bu sreyi benimsemitir (md. 101/1). Grld zere 1924 AYs, Cbk.nn grev sresini bir seim dnemiyle snrlamken, 1961 ve 1982 AYlar Cbk. iin ngrlen sreyi, Meclis iin ngrlen sreden daha uzun tutmutur. Ancak 5678 sayl Kanunun 4. maddesinin deiiklie uratt 101. maddeyle Cbk.nn grev sresi be yl olarak belirlemitir. Ayn Kanun 1. maddesiyle 77. maddede yer alan milletvekili seimi sresini be yldan drt yla indirmekle, Cbk. grev sresinin azaltlmasnn douraca sakncalar gidermeye almtr. Yrrlkteki 1982 AYsnn konuyu dzenleyen 101. maddesine bakldnda, Cbk. seimi konusunda 1961 AYsnda ngrlen artlarn korunduu ancak iki temel noktada farkl dzenlemeye gidildii anlalmaktadr: Bunlardan ilki Cbk. seilebilmek iin, AYda belirtilen dier niteliklere sahip bulunan ancak TBMM yesi olmayan Trk vatandalarnn da Cbk. seilebilmesidir. Bu husus Cbk. seimi ile ilgili olarak nceki anayasalarda olmayp ilk kez dzenlenen nemli bir hkmdr. Madde gerekesinde bu yenilik iin, milletvekilliinde olduu gibi Cbk. seilmenin de artlar tayan her vatandan demokratik ve doal bir hakk olduu vurgulanmtr. Byle olmakla birlikte bu farkn bir adan grnte bir fark olduu sylenebilir. nk 1961 AYs dneminde de TBMM yesi olmayanlarn Cbk.nca kontenjan senatr seilerek Cumhuriyet Senatosuna girebildikleri ve bylece adaylk hakkn kazandklar grlmtr. 1966da Orgeneral Cevdet Sunay bu yolla Cbk. seilmitir. 1973te Cumhurbakanlnn gl adaylarndan Orgeneral Faruk Grler kontenjan senatr olarak adayln koymu, ancak seilememitir. 1961-1980 dneminin dier iki Cbk. Orgeneral Cemal Grsel ve Oramiral Fahri Korutrk de Cumhuriyet Senatosunun halka seilmemi yelerindendir.2
2 Ergun zbudun, Trk Anayasa Hukuku, 8. Bask, Ankara, 2007, s. 307.

30

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

Getirilen ikinci yenilik 1961 AYsnda dzenlenen menfi artn daha ileri bir noktaya tanm olmasdr. 1961 AYsna gre bir kimsenin iki defa Cbk. seilebilmesi imkan tannm ancak ayn kiinin st ste, bir baka ifadeyle, kesintisiz iki defa seilmesine izin verilmemitir. 1982 AYs ise Cbk. seilmeyi bir defaya inhisar ettirmitir. Buna gre bir kimse hibir ekilde iki defa Cbk. seilemeyecektir. 5678 sayl Kanunun 4. maddesi, 101. maddeyi deitirmi ve Bir kimse en fazla iki defa Cumhurbakan seilebilir kuraln ihdas etmitir. Bu hkmle iki defa seilme imkan tannd gibi ayn kiinin st ste seilebilmesinin de n almtr.

3. Seim Sreci
Seim sreci, Cbk.nn grev sresinin dolmasndan otuz gn nce veya Cumhurbakanl makamnn boalmasndan on gn sonra balar(md. 102/2). Sre, seime balama tarihinden itibaren otuz gn iinde sonulandrlr. Bu hkmle eski Cbk.nn grevinin sona ermesi ile yeni Cbk.nn greve balamas arasnda kesintiye meydan vermemek veya Cumhurbakanl makamndaki boalmay en ksa zamanda gidererek, Devleti basz brakmamak amalanmtr.3 Otuz gnlk srenin ilk on gn iinde adaylarn TBMM Bakanlk Divanna bildirilmesi, kalan yirmi gn iinde de seimin tamamlanmas gerekir (md. 102/2). Seim sresince kural olarak en az er gn arayla en fazla drt oylama yaplabilir (md. 102/3). Ancak Anayasa Mahkemesinin 11. Cbk. seimi ilk tur oylamasn iptal etmesi durumunda olduu gibi fiilen drtten fazla oylama yaplmas da ihtimal dahilindedir. Anayasann 102. maddesinin gerekesinde, Cbk. seiminin belirli bir srede sonulandrlmasnn zorunlu klnmasnn, oylama saysnn drt turla snrlandrlmasnn ve nc ve drdnc oylamalarda farkl bir ounluk aranmasnn gerekesi yledir:
Trkiye Byk Millet Meclisi uzun olmayan bir sre sonunda tercih yapmaya zorlanmakta ve seimin mzminlemesi nlenmektedir. Seimlerin uzamasnn, gerek devlet bakanl makam ve gerekse seilecek kiiler iin arzu edilmeyen eilim ve dncelerin domasna yol at grlmtr. Bundan dolay drdnc turda sonu alnamazsa
3 lker Hasan Duman, 1982 Anayasasnda Cumhurbakan, 2. Bask, stanbul, 1998, s. 45.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

31

Cumhurbakannca milletvekilleri seimlerinin yenilenmesi uygun grlmtr.4

1982 AYsnda Cbk. seimi iin ngrlen sistemin, 1961 AYsndan ayrlan nemli ynlerinden biri, Cbk. seimindeki tkanmann milletvekili seimlerinin yenilenmesiyle sonulanmas olmaldr.5 5678 sayl Kanunun ile 102. madde deitirilmi ve Cbk. seim sreci tamamen farkl bir grnm kazanmtr:
Cumhurbakan seimi, Cumhurbakannn grev sresinin dolmasndan nceki altm gn iinde, makamn herhangi bir sebeple boalmas halinde ise boalmay takip eden altm gn iinde tamamlanr. Genel oyla yaplacak seimde, geerli oylarn salt ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur. lk oylamada bu ounluk salanamazsa, bu oylamay izleyen ikinci Pazar gn ikinci oylama yaplr. Bu oylamaya, ilk oylamada en ok oy alm bulunan iki aday katlr ve geerli oylarn ounluunu alan aday Cumhurbakan seilmi olur. kinci oylamaya katlmaya hak kazanan adaylardan birinin lm veya seilme yeterliini kaybetmesi halinde; ikinci oylama, boalan adayln birinci oylamadaki sraya gre ikame edilmesi suretiyle yaplr. kinci oylamaya tek adayn kalmas halinde, bu oylama referandum eklinde yaplr. Aday, geerli oylarn ounluunu ald takdirde Cumhurbakan seilmi olur. Cumhurbakan greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cumhurbakannn grevi devam eder. Cumhurbakanl seimine ilikin usl ve esaslar kanunla dzenlenir.

Bununla, Cbk.nn halk tarafndan seilmesi dzenlenmi ve seim srecine ilikin olarak Cbk. seimi, Cbk.nn grev sresinin dolmasndan nceki altm gn iinde; makamn herhangi bir sebeple boalmas halinde ise boalmay takip eden altm gn iinde tamamlanaca kurala balanmtr. lk oylamada yeterli ounluk salanamazsa, ilk oylamay izleyen ikinci pazar gn ikinci oylama yaplr.

4. Adaylk
AYnn 101. maddesine gre Cumhurbakanlna milletvekilleri resen aday olabilirken, TBMM yeleri dndan adaylk, TBMM ye tamsaysnn en
4 Trkiye Cumhuriyeti Anayasas: Komisyon Raporlar ve Madde Gerekeleri, TBMM Yayn, Ankara, 1983, s. 161. 5 Atilla Nalbant, Karlatrmal Olarak Gzetme ktidar erevesinde, Cumhurbakannn 1982 Trk Anayasal Sistemi indeki Rol, Tark Zafer Tunaya Armaan, stanbul Barosu Yayn, stanbul, 1992, s. 157, 183.

32

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

az bete birinin yazl nerisiyle mmkndr. Meclis iinden veya dndan aday olanlarn seilme srecinde, adayla nerilme dnda herhangi bir farkllk bulunmamaktadr. 5678 sayl Kanunla 101. maddede yaplan deiiklie gre Cumhurbakanlna Trkiye Byk Millet Meclisi yeleri iinden veya Meclis dndan aday gsterilebilmesi yirmi milletvekilinin yazl teklifi ile mmkndr. Ayrca, en son yaplan milletvekili genel seimlerinde geerli oylar toplam birlikte hesaplandnda yzde onu geen siyasi partiler ortak aday gsterebilir. Bylece adaylk yntemi tamamen deitirilmi bulunmaktadr.

5. Seici Organ
Demokratik lkelerde Cumhurbakan ya dorudan halk ya da parlamento tarafndan seilmektedir. Cbk.n seme yetkisi, basit bir usul sorunu deil, dorudan hkmet sisteminin niteliiyle ilgili bir husustur.6 Ancak bu balamda yaplagelen tartmalar konumuzun snrlarn amaktadr. Denilebilir ki parlamenter rejimlerde Cbk.n genellikle parlamentonun semesi yntemine itibar edilmektedir. Ancak bu yntem her lkenin siyasi gereklerine gre deiik formllerle uygulanmaktadr.7 lkemizde 29.10.1339 tarihli ve 364 sayl Tekilat Esasiye Kanununun Baz Mevaddnn Tevzihan Tadiline Dair Kanunla Cumhuriyet kurulmu, bu Kanunun 10. maddesinin
Trkiye Reisicumhuru, Byk Millet Meclisi Heyeti Umumiyesi tarafndan intihap olunur.

hkmyle, seici organ belirlenmitir. 1924 (md. 31), 1961 (md. 95) ve 1982 (md. 101) AYlar bu esas benimsemi ve korumulardr. 1924 AYsnn grmeleri srasnda seici organ olarak Meclisin yetkisi tartma konusu yaplmamtr.8 1961 AYsnn Temsilciler Meclisindeki grmelerinde, Cbk.nn halk tarafndan seilmesi fikri dile getirilmi ancak bu fikir kabul edilmemitir.9 Doktrinde, gl yetkileri dikkate alndnda halk tarafndan seilmesinin kazandraca manevi otorite nedeniyle siyasal sistemin egemen

6 Kemal Gzler, (2007), Trk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, 2007, 4. Bask, s. 382. 7 Ahmet Kerse, Trkiyede 1961 Anayasasna Gre Cumhurbakan, Doktora Tezi, stanbul, 1973, s. 26. 8 A. eref Gzbyk/Zekai Sezgin, 1924 Anayasas Hakknda Meclis Grmeleri, Ankara, 1957, s. 240 vd. 9 Kazm ztrk, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, Ankara, 1966, C. 3, s. 2855.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

33

gesi haline gelebilecei endiesiyle anayasa koyucunun tercihi olumlu bulunmutur.10 Cbk.nn TBMM tarafndan seilmesi kural anayasalarmzda bandan beri dzenlenmi ve korunmu olan bir kuraldr.11 Trkiye Byk Millet Meclisi ibaresinden, Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulu anlalmaktadr. Genel Kurul lafz 1924 AYsnda aka yer ald halde 1961 ve 1982 AYlarnda gememektedir. Amasal yoruma gre Trkiye Byk Millet Meclisinden maksadn Trkiye Byk Millet Meclisi Genel Kurulu olduu, aktr. Nitekim 1961 AYs dneminde uygulanan ift meclis sisteminde, parlamentonun her iki kanad birbirinden bamsz almasna ramen, AYnn aka gsterdii istisnai hallerden biri olan Cbk. seimi birleik toplantda yaplmtr. Ancak 5678 sayl Kanunun 4. maddesiyle deitirilen 101. maddeye Cbk.nn halk tarafndan seilecei hkm konulmutur. Bylece anayasalarmzda bandan beri seici organ olarak dzenlenen TBMM, yerini halka brakm olmaktadr.

6. Seim Yntemi
6.1. ereve
Seim yntemi kapsamnda, Cbk. seiminde oylamann ekli ile toplant ve karar yeter says konular ele alnacaktr. Bu hususlar 1961 AYsnda;
Cumhurbakan, ye tamsaysnn te iki ounluu ile ve gizli oyla seilir; ilk iki oylamada bu ounluk salanamazsa, salt ounlukla yetinilir. (md. 95) ve 1982 AYsnda Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn te iki ounluu ile ve gizli oyla seilir. / oylamalarn ilk ikisinde ye tamsaysnn te iki ounluk oyu salanamazsa nc oylamaya geilir, nc oylamada ye tamsaysnn salt ounluunu salayan aday Cumhurbakan seilmi olur. Bu oylamada ye tamsaysnn salt ounluu salanamad takdirde nc oylamada en ok oy alm bulunan iki aday arasnda drdnc oylama yaplr, bu oylamada da ye tamsaysnn salt ounluu ile

eklinde formle edilmitir.

10 Ergun zbudun, a.g.e., s. 306. 11 Zafer Gren, Anayasa Hukukuna Giri, 1. Bask, zmir, 1997, s. 221.

34

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

6.2. Oylamann Tr
Oylamann tr hususunda tartmaya medar olabilecek bir mulakln olmad grlmektedir. Her iki hkm de oylamann gizli yaplacan amirdir. Gizli oylamann nasl yaplaca tzkte belirlenmi ve parlamento uygulamasnda istikrar kazanmtr (tzk md. 147, 148). Cbk. seiminin gizli oyla yaplmas siyasi parti gruplarnn ve genel bakanlarnn milletvekilleri zerindeki muhtemel basklarn azaltacaktr. Keza oylamann gizlilii Cbk.nn siyasi partilerden bamsz olmasna da hizmet eder.12 5678 sayl Kanunun getirdii yenilikle Cbk., genel oyla yaplacak seimle halk tarafndan seilecektir.

6.3. Toplant ve Karar Yeter Says

Cbk. seiminde toplant ve karar yetersaysnn son zamanlarda tartma gndemine tanmas konunun nemini artrmaktadr. ncelikle toplant yeter says ve karar yeter says kavramlarnn tanmlanarak erevelerinin belirlenmesi gerekmektedir. 6.3.1. Toplant ve Karar Yeter Says Kavramlar Bilimsel veriler asndan bakldnda toplant yeter says ve karar yeter says terimleri hukuki kavram olarak farkl olduklar gibi ilevleri itibariyle de tamamen ayr niteliktedir.13 Toplant ve karar yeter says ile ilgili anayasal ve genel mahiyetteki hkm 96. maddedir. AYnn 96. maddesinde, mantken de farkl kavramlar olan toplant ve karar yeter saylar aka ayrlmakta ve maddenin balnda bu iki kavram ayr ayr zikredilmektedir. Maddenin ilgili hkm;
Anayasada, bakaca bir hkm yoksa, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn en az te biri ile toplanr ve toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamaz.

eklinde ifade edilmitir. O halde toplant yeter says, TBMM ye tamsaysnn en az te biri ve karar yeter says ise ye tamsaysnn drtte birinden az
12 Kemal Gzler, (2007), s. 383. 13 Ahmet yimaya, Kim demi Erdoann seilmesi iin 367 art diye?, Zaman Gazetesi, 6.1.2007.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

35

olmamak artyla toplantya katlanlarn salt ounluu olarak tanmlanabilir. 1961 AYsnn muadil 86. maddesi toplant yeter saysn, Millet Meclisi ve Danma Meclisi iin ye tamsaysnn salt ounluu, TBMM iin her iki Meclis ye tamsays toplamnn salt ounluu olarak belirlemitir. Karar yeter says olarak da toplantya katlanlarn salt ounluu tespit edilmitir. Grlyor ki 1982 AYsyla toplant yeter says salt ounluktan te bire drlmtr. Her iki AY da bu genel kural, AYda baka hkm olmamas kaydna balamtr. Metinlerden anlalyor ki 1961e gre sadece karar yeter says iin baka dzenleme yaplabilecekken, 1982ye gre ise, bakaca dzenleme, her iki yeter say asndan mmkndr.14 AYda zel hkmler olmas halinde bu genel hkmler uygulanamayacaktr. yleyse maddede verilen tanmlar genel nitelikte olup AYda zel nitelikli ounluun arand hallerde zel kural uygulanacaktr. Toplant yeter saysyla ilgili, 1961 ve 1982 AYlarnn ikisinde de aka dzenlenmi zel bir hkm bulunmamaktadr. Karar yeter says iin yrrlkteki tzkte de bir genel hkm yer almaktadr. Buna gre oya konulan btn hususlar, AYda, kanunlarda veya tzkte ayrca hkm yoksa, toplantya katlan milletvekillerinin salt ounluuyla kararlatrlr. Salt ounluk belli bir saynn yarsndan az olmayan ounluktur. Genel Kurulda bulunup da oya katlmayanlar yeter sayya dahil edilirler. AYdaki dzenlemeye paralellik grlmekle birlikte salt ounluun tanm ve Genel Kurulda olup oylamaya katlmayan milletvekillerinin karar yeter saysnn hesaplanmasna dahil edilecei hususuna netlik kazandrlmtr. (md. 146) tzn bu hkm farkl bir yeter say ngrmemitir; aksi halde zaten AYya aykr olurdu. tzk Cbk. seimiyle ilgili 121. maddede de keza AYnn ilgili maddelerine atfla yetinmekte, bu maddelere dayanarak yeni bir dzenleme yapmamaktadr. Byle bir dzenleme yaplmas da sz konusu olamaz. nk AYnn baz maddeleri dorudan uygulanr bazlarnn ise uygulanabilmesi iin baka dzenlemelere ihtiya duyar. Bu dzenlemeyi kanun veya itzk yapar. Ancak AYnn Cbk. adayl ve seimiyle ilgili maddeleri, dzenleme yapmay gerektirmeden dorudan uygulanmas gerekli hkmlerdir.15 lkemizde toplant ve karar yeter saylarnn AY dzeyinde kodifikasyonunun, parlamentoda belirli sayda milletvekilinin katlm salanmadan alnacak
14 brahim Kabolu, Cumhurbakanl seimi (2), Birgn Gazetesi, 10/01/2007; Necmi Yzbaolu, Cumhurbakan Seiminin Hukukilik ve Meruiyet Ynleriyle rdelenmesi, Gncel Hukuk, ubat, 2007/2, s. 25. 15 Zafer skl, Mahkemenin, seimi iptal yetkisi yok, Zaman Gazetesi, 25.4.2007.

36

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

kararlarn meruiyet temellerinin zayf olaca endiesinden kaynakland tahmin edilebilir. phesiz iyiniyet rn olan bu hkmler uygulamada sklkla tersi sonular verebilmektedir. Muhalefet partileri eitli saiklerle oturumlara katlmayarak toplant yeter saylarnn olumasn engellemekte, iyi rgtlenmi muhalefet karsnda yeterli destei salayamamaktan endie eden veya i btnlne yeterince gven duymayan hkmetler de ayn aralar kullanabilmektedir.16 5678 sayl Kanunun 3. maddesi AYnn 96. maddesinin birinci fkras u ekilde deitirilmitir:
Trkiye Byk Millet Meclisi, yapaca seimler dahil btn ilerinde ye tamsaysnn en az te biri ile toplanr. Trkiye Byk Millet Meclisi, Anayasada bakaca bir hkm yoksa toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamaz.

Yeni hkme gre TBMMnin istisnasz tm ilerinde toplant yeter says ye tamsaysnn te biri olarak tespit edilmitir. Yine yeni dzenlemeyle bakaca hkm sadece karar yeter says iin ngrlmtr. Bylece genel kurala istisna getirilmesi hususunda 1961 AYsndaki dzenlemeye geri dnlm olmaktadr. 6.3.2. Cumhurbakan Seiminde Toplant ve Karar Yeter Says Yukarya alnan genel aklamalardan sonra Cbk. seimi balamnda yaplan tartmalar, ileri srlen grler, TBMM uygulamas ve konunun Anayasa Mahkemesi kararlarna yansmas incelenecektir.
6.3.2.1. Sorun ve zm Yntemi

En genel ifadesiyle sorun Cbk. seiminde toplant ve karar yeter saysdr. AY yapmaya veya daha genel ifadesiyle kanun yapmaya yetkili organ mnhasran TBMMdir. Bu manada yeni bir kural ihdasn ve var olan kurallar kaldrma/deitirmeyi ancak TBMM yapabilir. Belirtilmelidir ki Cbk. seimi konusunda AYda boluk yoktur. AYda boluk olmad iin hukukta boluk doldurmann arac olan rnekseme (kyas)
16 lter Turan, Parlamentonun Daha Verimli almas Sorunlar ve neriler, TBMMnin Etkinlii, lter Turan (koordinatr) iinde, TESEV Yaynlar, stanbul, 2000, s. 66-67.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

37

yntemi bu konuda kullanlamaz.17 Zaten mevcut soruna, lehte ve aleyhte, yorumlama faaliyetiyle zm aray gerek bir boluun olmadn gsterir. Zira hukukta gerek bir boluk olmas halinde yaplacak i kurucu iktidar yetkisi kullanlarak yani AY yaplarak boluu doldurmak olacaktr. zellikle AY kural gibi nemli bir meselede hibir yorum tali kurucu iktidarn iradesi yerine geemez. Bu konuda hukukta boluk yoktur ve bir ekil kural olan nisap/yeter say yorumla retilemez.18 O halde konumuzla ilgili kanun koyucunun iradesi mevcuttur. Bu iradenin tespiti iin yaplacak faaliyet ise hukuk tekniine uygun yorumlar olmaldr. Kanun koyucunun bir hkmde ortaya koyduu iradenin tespitinde tereddt hasl olduunda szel, amasal, tarihsel yorum yntemleri eliinde TBMMnin hkm ne iin koyduuna bakmak gerekir. Hukuksal yntem budur; bu yntem kanun koyucu dnda kalan her kurum ve kii tarafndan dikkate alnmaldr.19 Yorumun temeli ontolojik metindir. Dnyada genel kabul grm ilke yorumun yazl hukukun metnini aamayaca ynndedir.20 Yorum yoluyla yeni eylem biimleri ortaya konulamaz; var olan eylemler de ortadan kaldrlamaz.21 Cumhurbakan seimi zerine yaplan tartmalar gstermektedir ki lkemizde hukukta yorum disiplini hala salanabilmi deildir.22
Hukuku yorumcularn yorum etkinliinde bulunurken, teknik hukuk asndan, olan hukuk, yani 1982 Anayasasnn metni iinde kalmalar zorunludur. Olmas gereken hukuka gre yasal metinler yorumlanamaz.23

Konumuzla ilgili yaanan kargaa yorum kurallarna uymamaktan kaynaklanmaktadr.24

6.3.2.2. ddia ve Dayanaklar

Doaldr ki seimin yaplabilmesi iin nce TBMM Genel Kurul toplantsnn almas gerekir. Toplantnn almas iin de Genel Kurul salonunda toplantnn

17 Sami Seluk, Cumhurbakan seiminde var olmayan / ilevsiz toplantnn sanal says: 367 (4), Star Gazetesi, 16.4.2007. 18 Ahmet yimaya, Kim demi Erdoann seilmesi iin 367 art diye?, Zaman Gazetesi, 6.1.2007. 19 Kazm Berzeg, Seimin iptali, Anayasa Mahkemesini tartmal hale getirir, Rportaj, Zaman Gazetesi, 28.4.2007. 20 Sami Seluk, http://www.haber7.com/haber.php?haber_id=238580. 21 Osman Can, Cumhurbakanl seimi, Radikal Gazetesi, 31.12.2006. 22 Sami Seluk, http://www.haber7.com/haber.php?haber_id=238580. 23 Sami Seluk, Cumhurbakan seiminde hukuksal yorumu aan yaklamlar, Star Gazetesi, 2.4.2007. 24 Sami Seluk, Cumhurbakannn seimi ve yanszlk/uzlama amalar, Star Gazetesi, 9.4.2007.

38

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

balayabilmesi iin gerekli olan toplant yeter saysnn olup olmadna baklr.25 Tartmann z bu noktaya mnhasrdr: Cbk. seimi turlarna balanabilmesi iin, ilk iki oylama iin aranan en az karar yeter says olan 367 milletvekilinin (TBMM ye tamsaysnn te ikisi) toplantya katlmas gerektii ileri srlmektedir. Yani toplant yeter says en az ilk oylamadaki karar yeter says kadar olmaldr. Bu iddia, Trk hukukunda ilk defa Tezi tarafndan dile getirilmitir. Tezi, 1961 AYsnda toplant ve karar yeter saysna ilikin genel hkm olan 86. maddenin;
Her meclis ye tamsaysnn salt ounluuyla toplanr ve Anayasada bakaca hkm yoksa, toplantya katlanlarn salt ounluuyla karar verir.

kuralnn Anayasada bakaca hkm yoksa ibaresinden hareketle yorumlama faaliyetine girimekte ve muhtelif maddelerde ngrlen salt ve te iki ounluklarn karar yeter saysyla ilgili olduunu, ancak bu durumlarda toplant yeter saysnn ister istemez en az bu saylarda olmas gerektiini belirtmektedir. Dikkat edilirse Tezi, ngrlen zel nitelikli yeter saylarn karar yeter saylar iin sz konusu olduunu kabul etmekte ancak bunlarn toplant yeter saysn da etkileyeceini ifade etmektedir.26 Toplant yeter saysnn sabit olmad temeline dayanan bu gr zetle, toplant yeter saysnn, nitelikli karar yeter saylar arand hallerde, en az karar yeter says kadar olmas gerektiini savunmaktadr. Bu gr 9. Cbk. seimleri srasnda da tartlmtr. Ancak TBMM uygulamasnda herhangi bir deiiklik olmam ve konu yargya tanmamtr. ddia en son 11. Cbk. seimleri srecinde yinelenmi ve konu yarg organna gtrlmtr. Bilindii gibi 11. Cbk. seimleri srecinde emekli Yargtay Cumhuriyet Basavcs Sabih Kanadolu, TBMMnin Cbk.n semek amacyla toplanabilmesi iin Genel Kurulda en az 367 milletvekilinin yani karar yeter says kadar milletvekilinin hazr bulunmas gerektiini iddia etmitir.27 Hemen belirtelim ki bu gr hukuken zayf bir grtr.28 Dier ifadesiyle kurala aykr, genel kabul grmemi, tek kalm bir grtr. Bu aykr gr, bugne kadar ne reti ne de Anayasa Mahkemesince benimsenmitir.29
25 Zafer skl, Mahkemenin, seimi iptal yetkisi yok, Zaman Gazetesi, 25.4.2007. 26 Erdoan Tezi, Trk Parlamento Hukukunun Kaynaklar ve lgili Anayasa Mahkemesi Kararlar, stanbul, 1980, s. 162, dipnot 12 vd. sayfalar. 27 Sabih Kanadolu, AKP Tek Bana Seemez, Cumhuriyet Gazetesi, 26 Aralk 2006. 28 Mustafa entop, Anayasa Mahkemesi Tezie kar!, Zaman Gazetesi, 14.4.2007. 29 Sami Seluk, Cumhurbakan seiminde var olmayan / ilevsiz toplantnn sanal says: 367 (4), Star Gazetesi, 16.4.2007.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

39

Nitekim Tezi de Anayasa Mahkemesi kararlar nda parlamento hukukunun kaynaklarn iledii, anlan tezinde grn destekleyen rnek karar vermemektedir. Tezi, iddiasn, karar yeter saysnn zel nitelikli olarak ngrlm olmasnn doal bir sonucu saymann tesinde baka bir argmana dayandrm deildir. Gr ancak son tartmalar kapsamnda, olumlu/olumsuz deerlendirilmeye giriilmi ve doktrinde destek bulabilmitir. Cbk. seimi iin nitelikli toplant yeter saysnn gerekli olduunu savunanlarn balca dayanan, 96. maddede yer alan bakaca hkm ibaresi ile 102. maddedeki, ye tamsaysnn te iki ounluu ile seilir. ibaresi arasndaki iliki oluturmaktadr.30 Kabolu, AYnn hibir hkmnn toplant yeter says deyimini kullanmyor olmasndan hareketle unu ileri srmektedir:
Madde 96nn toplant yeter says ve karar yeter says arasnda ve balac ile kurduu dorudan iliki nda, gereke ile birlikte okunduunda, toplant yeter saysn ayrca belirtmeye gerek yok, karar yeter says belirtilmi ise yeterlidir.31 Keza toplant yeter says olarak te iki ounluu aramayanlar birbiriyle balantl iki yn grmezlikten gelmektedir: Teknik yn; m. 96ya gre, 139 oyla karar alabilmek iin 184 kii bulunmal; ancak, 367 oyla alnacak bir karar iin, 184 kii nasl yeterli olabilir? Bu saysal ann yaratt eliki ve dengesizlik, nasl aklanabilir? Amasal yn; eer toplant yeter says iin 184 oy yeterli olacaksa, rnein, Cumhurbakan makamnn boalmasnda, TBMM toplant halinde deilse, hemen toplantya arlr; ncelikle bu toplanty gerektiren konu grlmeden ara verme veya tatile devam edilemez (m. 93/son). Toplantya 184 milletvekilinin katld varsaymnda, sre balatlabilecek mi? Milletvekili, naslsa son oylama iin 276 yeterli dncesi ile, srf TBMMnin yenilenmesini nlemek iin, 3 hafta sonra gnbirlik gelerek, oyunu kullanp tatiline dnebilecek mi?32

AYnn 96. maddesinin formlasyonundan hareketle, yani Anayasada bakaca hkm yoksa ibaresi metnin bana konularak AYda sadece karar yeter says bakmndan deil, toplant yeter says bakmndan da zel nitelikli, istisnai hkmlerin bulunduuna iaret edildii, 1961 AYsnn 86. maddesiyle karlatrmal olarak deerlendirildiinde 1982 AYsnda anayasa koyucunun toplant yeter says iin 96. maddedeki genel kuraln istisnalarn bilinli olarak ngrd ileri srlmtr. Bu erevede 1982 AYsnn, 1961e gre rasyonalist parlamenter rejimi ngrd veya yasama organnn almalarn kolaylatrc ve tkanklklar
30 brahim Kabolu, Cumhurbakanl seimi (2), Birgn Gazetesi, 10/01/2007. 31 brahim Kabolu, Cumhurbakanl seimi (1), Birgn Gazetesi, 03/01/2007. 32 brahim Kabolu, Cumhurbakanl seimi (2), Birgn Gazetesi, 10/01/2007.

40

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

zc zelliinin baskn olduundan hareketle de toplant yeter says iin nitelikli ounluk aranmad sonucuna ulalamaz. Zira 1961in 96. maddesine bakldnda ye tamsaysnn salt ounluu ile toplantnn genel kural olduu, karar yeter says iin bakaca dzenleme yaplabileceinin ngrld anlalr. 1982de ise, bakaca dzenleme, her iki yeter say asndan mmkndr. Grld gibi, 1961e gre 1982 toplant yeter saysn drm ama buna istisna yaplabileceini ngrm; karar yeter saysn ise ayn tutmu. Toplant yeter saysn drm olmakla birlikte, buna istisna getirilebileceini ngrmesi nedeniyle, kolaylatrma ile zorlatrma, birbirini dengelemekte. AY koyucunun gerekesinden hareketle, AYda ngrlen haller dnda, kolaylatrld sylenen TBMM almalar, bata yasa yapm gelmek zere, Meclisin olaan yasama faaliyetleridir: AYy deitirmek, Cbk.n semek, af kanunlar karmak ise istisnadr. Bu kolaylatrmann kapsamna girmez. 1961e gre, ye tamsaysnn te iki ounluu ile ... seilir; ilk iki oylamada bu ounluk salanamazsa, salt ounlukla yetinilir (m. 95). Oysa, 1982ye gre, Cumhurbakan, ye tamsaysnn te iki ounluu ile ... seilir (m. 102/1). nc fkra ise turlar ve seim srecini ayrntl olarak kurallara balar; zorlatrd bile sylenebilir. Tek kolaylatrma, drdnc oylamann nc oylamada en ok oy alan iki aday arasnda yaplmasdr.33 Ayn balamda AYnn 102. maddesinin dzenlemesinde;
... ilk gze arpan husus, maddenin hem 1. fkrasnda hem de 3. fkrasnda (87, 94, 99, 100, 111 ve 175. maddelerdeki zel hkmlerden) farkl olarak, iki yeter say ngrlmesidir. 3. fkrada drt tur oylamann, ilk ikisinde ye tamsaysnn te iki ounluunu, nc ve drdnc turlarda salt ounluu salayan aday seilmi olur, denilmek suretiyle, drt tur oylamada seilmek iin gerekli olan yeter saylar ayr ayr ve aka belirlenmitir. Bu durumda, 1. fkradaki, Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu ile seilir hkm ile ifade edilen yeter saynn, 3. fkradan bamsz, ayrk bir ilev grd ortaya kmaktadr. Bu farkl ama ve ilev ise Cumhurbakan seiminde, toplant yeter says bakmndan da 96. maddede genel kuraln istisnas olarak bulunduu iaret edilen, Anayasada bakaca bir hkm olmasdr. Bu nedenlerle, Cumhurbakan seiminde, 102/1 hkm toplant yeter says bakmndan, 102/3 hkm de karar yeter says bakmndan, 96. maddedeki toplant ve karar yeter saysna ilikin genel kuraln istisnasn oluturan bakaca hkmlerdir. Nitekim Meclis Bakan seimine ilikin 94. maddede, Meclis Bakan iin, sadece gizli oyla seilir hkm bulunmaktadr. Bu farkllk da, 102. maddenin 1. fkrasndaki Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu ile seilir
33 brahim Kabolu, Cumhurbakanl seimi (2), Birgn Gazetesi, 10/01/2007.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

41

hkmnn, anayasa koyucu tarafndan bilinli olarak, toplant yeter says amal konduunu gstermektedir.34

gr ifade edilmitir. Yine ayn mantkla 102. maddenin yazlndaki kurgu dikkate alndnda, 1. fkrada, Cumhurbakan, TBMM ye tamsaysnn te iki ounluu ile ve gizli oyla seilir hkmnn devamnda bunu artran Meclisin toplantya arlmasndan sz etmesi; drt tur oylamada her turda seilebilmek iin karar yeter saylarnn ayr ayr belirlendii 3. fkra ile 1. fkra arasna otuz gnlk seim takviminin dzenlendii 2. fkray koyarak, 1. ve 3. fkralar birbirinden ayrmas da 1. fkrada ngrlen yeter saynn toplant iin konulduu eklinde yorumlanmasna uygun dmektedir.35 Keza, AYnn 102. maddesi Cumhurbakan, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn te iki ounluu ile ve gizli oyla seilir. demekle Cbk. seiminin ana kuraln belirlemitir. Bu ana kuraln amac olabildiince tarafsz bir kii zerinde uzlalmasn salamaktr. Ama bu olduuna gre maddenin dier fkralarn da ayn dorultuda ve bu amaca uygun olarak yorumlamak gerekir. ye tamsaysnn te ikisi 367 olduuna gre en az ayn sayda yenin bir araya gelmesi maddenin konulu amacnn gereidir. Zaten birinci fkrann devam hkmler istisna kurallardr ve aksi yndeki bir yorum istisnay ana kuraln yerine koymak olur.36 Uzlama hususuna bir baka noktadan da varlmtr. Buna gre 1982 AYs 12 Eyll 1980 ncesine tepki olarak, 102. maddesiyle Cbk. seimini takvime balayan, TBMMyi uzlamaya zorlayan bir prosedr ngrmtr. Bu dzenleme aka Cbk. seiminde olabildiince nitelikli bir uzlama salamay amalamaktadr. Bu amaca ulaabilmenin yolu AY 102/1 hkmnn toplant yeter says olmasyla mmkndr.37 ddia bir karsamayla da desteklenmektedir. Buna gre 175. maddenin AY deiikliinde teklif, iki kez grme ve nitelikli karar yeter saysna dair kaytlar dnda, kanunlarn grlmesi ve kabul hakkndaki hkmlere uyulacan belirtmi olmas iddiann dayanak noktas olarak grlmektedir. Yani AY deiiklii iin kanunlarn grlmesi ve kabul hakkndaki hkmlere gnderme yaplmas, AY deiiklii iin yaplacak toplantnn ye tamsaysnn te birinin katlmyla yaplabileceinin gstergesidir. yleyse anayasa koyucu Cbk. seimi iin te bir katlm yeterli bulsayd benzeri bir atf yapard. Dier bir ifadeyle 96. madde genel kuraldr. AY deiiklii konusunda zel bir kural
34 35 36 37 Necmi Yzbaolu, a.g.m., s. 25, 26. Necmi Yzbaolu, a.g.m., s. 26, 27. Fazl Salam, Cumhurbakanl Seimiyle lgili Tartmalar, Cumhuriyet Gazetesi, 9/1/2007. Necmi Yzbaolu, a.g.m., s. 26, 27.

42

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

olan 175. madde nasl ki 96. maddeye atfla sorunu zmtr, Cbk. seiminde de 102. madde zel kuraldr. Buna ramen 102. madde 96. maddeye atf yapmamtr.38 Cbk. seiminde, AY 102/1deki hkmn toplant yeter says olduu ynndeki iddia ve bu iddiay desteklemek amacyla doktrinde ortaya konmu gerekeler, anahatlaryla bunlardan ibarettir.
6.3.2.3. Hakim Gr

Anayasann 96. maddesi;

Anayasada, bakaca bir hkm yoksa, Trkiye Byk Millet Meclisi ye tamsaysnn en az te biri ile toplanr ve toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar verir; ancak karar yeter says hibir ekilde ye tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamaz.

demektedir. AY, karar yeter says olarak, baz maddelerinde (md. 84, 87, 99, 102, 105, 111, 175) zel ya da nitelikli ounluk ngrd halde, toplant yeter saysyla ilgili hibir zel veya istisnai hkme yer vermemitir. Nitelikli karar yeter says aranan hibir yerde arlatrlm karar nisabna denk bir toplant yeter says ihdas edilmemitir. Bu husus kurucu iktidar belgelerine de yansmtr. Danma Meclisi Anayasa Komisyonu divan yesi akademisyen Turgut Tan AYnn hibir yerinde zel toplant nisabnn ngrlmediini vurgulamaktadr.39 AYda baka bir hkm bulunmadna40 gre, dier bir ifadeyle AY, Cbk. seimi ve dier hibir konuda zel toplant nisab/nitelikli yeter say ngrmediine gre, Cbk. seimi dahil her konuda, 96. madde hkmnn uygulanmas ve TBMMnin en az, ye tamsaysnn te biri olan 184 milletvekilinin hazr bulunmasyla toplanabilmesi gerektii aktr. AYnn gerek lafzi yorumu gerek tarihsel ve amasal yorum bu gr desteklemektedir.41 Bilindii zere 1961 AYsnda toplant yeter says olarak ye tamsaysnn salt ounluu kabul edilmiti. Bu hkmn uygulamada sebep olduu sorunlar karsnda 1982 anayasa koyucusu bu yeter sayy te bire indirme gereini duymutur. Dier bir ifadeyle TBMM almalarnn kolaylatrlmas amalanmtr. Keza aksi grn kabul halinde mesele sadece Cbk. seimleriyle snrlandrlamayacak, rnein AY deiiklikleri, af kanunlar gibi konularda toplanp karar verme son derece zorlaacaktr.42
38 39 40 41 42 Fazl Salam, Cumhurbakanl Seimiyle lgili Tartmalar, Cumhuriyet Gazetesi, 9/1/2007. Danma Meclisi Anayasa Komisyonu Tutana, s. 271. Ergun zbudun, Cumhurbakan Seimi ve Anayasa, Zaman Gazetesi, 17.1.2007. Ergun zbudun, Cumhurbakan Seimi ve Anayasa, Zaman Gazetesi, 17.1.2007. Ergun zbudun, Cumhurbakan Seimi ve Anayasa, Zaman Gazetesi, 17.1.2007.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

43

1982 AYs, karar yeter saysn toplantya katlanlarn salt ounluu eklinde tanmlasa da 1961deki dzenlemeden bir adm ileri giderek bu saynn hibir ekilde ye tamsaysnn drtte birinin bir fazlasndan az olamayacan emretmektedir. Bu hkm 550 milletvekiline uyarlandnda, toplant yeter says en az 184, karar yeter says ise en az 139 olacaktr. Drtte birinin bir fazlasndan az olamama zorunluluu getirilmeseydi, karar yeter says en az 93 olacakt. 1961 AYs hkm bugnk ye tamsaysna uygulandnda ise toplant yeter says 276, karar yeter says 139 olarak tezahr edecektir. Bir baka ifadeyle 550 milletvekilinin sz konusu olduu bir durum iin 1961 ve 1982 anayasalarnn ilgili hkmleri kyaslandnda toplant yeter saysnn 276dan 184e drld oysa karar yeter saysnn hkm deiikliine ramen fiilen ayn (139) kald grlmektedir. 1982 Anayasas toplant yeter saysnn drlmesinde herhangi bir kayg duymamken karar yeter says sz konusu olduunda farkl bir hkm ihdas etme gereinden kanamamtr. Yani AY bir taraftan Meclisin toplanabilmesini kolaylatrc almlara gitmekte dier taraftan, rejime ilerlik kazandrma duyarllnn karar almada suiistimalini nlemeye girimektedir. Parlamento hukukunun geliim seyri de toplant yeter saysnn drlmesi ynndedir.43 Parlamentolarn geliim tarihine bakldnda gnmzde gelinen noktada temel aktrn parlamento yesi olmad, temsilin byk oranda siyasal partiler araclyla gerekletirildii gzlenmektedir. Partiler ou zaman disiplin esasn benimsemekte, parti disiplininin uygulanmad/uygulanamad hallerde bile bir temsilcinin oyunu nasl kullanacanda en nemli etkenin mensup olunan siyasal parti olduu aratrmalardan anlalmaktadr. Dolaysyla toplantlara katlan milletvekili saysnn, kacak kararda belirleyici etkisinin olduunu sylemek olduka gtr. Hatta gl bir siyasi iradeyi temsil ettikleri bilindiinden ou zaman az sayda milletvekilinin katld toplantlarda alnan kararlarn meruluunun glgelenmedii kabul edilmektedir. Belirtilen hususlar TBMM iin de geerlidir. Parlamentomuzda da temel siyasal aktrler siyasi parti gruplardr.44 Cbk. seiminde 1924 AYsndan farkl olarak, 1961 ve 1982 AYlarnda karar iin yksek ounluklu yeter say aranmas benimsenmitir. Cbk., lkenin ve ulusunun btnln salayan ve devleti temsil eden, kurumlar uzlatran, lkenin, cumhuriyetin, demokrasinin deerlerini savunan partiler st bir kiiliktir. deal olan durum elbette byle bir kiinin uzlamayla seilmesidir.45
43 Ahmet yimaya, Kim demi Erdoann seilmesi iin 367 art diye?, Zaman Gazetesi, 6.1.2007. 44 lter Turan, a.g.m., s. 65. 45 Sami Seluk, Cumhurbakan seiminde var olmayan / ilevsiz toplantnn sanal says: 367 (4), Star Gazetesi, 16.4.2007.

44

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

Cbk.nn uzlama ile seilmesi meru ve saygdeer bir siyasal temennidir. Ancak bu temenninin anayasal bir zorunluluk olduu savunulamaz. 102. madde lafznda ve ruhunda, Cbk.nn geni bir konsenssle seilmesi gerektii kaydn iermemektedir. Anayasa koyucu geni bir konsenssle seilmeyi zorunlu grseydi veya isteseydi, ilk iki turda aranan te iki ounluk, nc ve drdnc turlarda salt ounlua indirgenmez; AY deiiklikleri, af kanunlar, Cbk.nn vatana ihanetten dolay sulandrlmas iin gerekli toplant yetersaysn ngrlen karar yeter saylarndan ok daha dk tutmazd.46 Hukukun ve mantn dokunulamaz ilkeleri, kavramlar, yazl hukuk, btn yorum trleri iin geerli kurallar, olusal ve tarihsel olgular ve kolaylatrc gelerin bilekesi alndnda, kanun koyucunun AYya yanstt nesnel iradesinin lkenin Cbk.sz kalmamas olduunu ortaya karmaktadr.47 Bu sonu Cumhurbakan seiminde ilk iki tur, partileri uzlamaya; son iki tur ise, seime zorlamakta.48 eklinde daha ara bir formlle de ifade edilmitir. AYnn tartmalarn odanda yer alan 102. maddesinin bal ve ifade eklinde sorun olduu ve maddenin kt yazld kabul edilmelidir. Maddenin metninde toplant yeter says ile ilgili bir hkm yer almamasna ramen, toplant yeter says ibaresinin de bala tanmas zihin kartrc rol oynamtr. Ancak AYnn dil asndan genellikle ciddi sorunlar ierdii dikkate alnrsa baka verilerle desteklenmedike salt bu hususa hkm bina edilmemelidir.49 Cbk. seimine ilikin dzenlemesinde zel bir toplant yeter saysna dair ak bir hkm ngrmeyen AY, TBMM toplant halinde deilse hemen toplantya arlmas dzenlenirken dahi bu toplantnn almasyla ilgili herhangi bir zel dzenlemeye gerek grmemitir. AY esasen, Cbk. seimi iin grme veya adaylar hakknda lehte aleyhte sz alma, gr aklama veya herhangi bir karar alma eklinde bir yntem de ihdas etmemitir; ayrntl olarak zel bir seim prosedr dzenlenmitir. Buradan hareketle de toplant ve karar yeter says hakkndaki genel hkmn uygulanmas gerekir.50 AY deiiklii konusunda zel bir kural olan 175. maddede 96ya yaplan atftan hareketle Cbk. seiminde de 102. maddenin zel kural olduu, buna ramen 102. maddenin 96. maddeye atf yapmad eklinde yaplan karsama da hukuki dayanaktan yoksundur. nk ilk halde baz kaytlarla da olsa bir
46 Ergun zbudun, Cumhurbakan Seimi ve Anayasa, Zaman Gazetesi, 17.1.2007. 47 Sami Seluk, Cumhurbakan seiminde var olmayan / ilevsiz toplantnn sanal says: 367 (4), Star Gazetesi, 16.4.2007. 48 brahim Kabolu, Cumhurbakanl seimi (2), Birgn Gazetesi, 10/01/2007. 49 Zafer skl, Mahkemenin, seimi iptal yetkisi yok, Zaman Gazetesi, 25.4.2007. 50 Hasan Fehmi k, 367 gerekir diyen madde yok!, Zaman Gazetesi, 13.4.2007.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

45

kanun yaplmas sz konusuyken dierinde yaplacak olan bir seimdir. Kald ki ilk yorumun kabul edilmesi halinde anlan nitelikte bir atfn AYda nitelikli ounluk aranan tm kararlar iin yaplmas gereklilii ortaya kacaktr. Oysa AY deiiklii hari, karar iin nitelikli ounluk aranan hibir maddede byle bir atfa tesadf edilmemektedir. Keza AY nc turda salt ounluu yeterli sayp drdnc turda salt ounluun daha kolay salanmas amacyla aday saysn da ikiye indirgemiken tm seim sreci iin toplant yeter says olarak te iki ounluu aram olamaz. Ayrca unutulmamaldr ki genel kural, zel kuraln ngrd hallerde yaplacak atflarla iletilebilmesi salanan kural deildir. Bilakis genel kuraln ierii olan konu hakknda zel nitelikli bir dzenleme yoksa resen uygulanmas gereken mahiyette kuraldr.51 Bir baka noktadan hareketle, 102. maddenin birinci fkrasnn ye tamsaysnn te ikisi ve gizli oyla seilir. ifadesindeki ve gizli oyla ibaresi de burada bahsedilenin toplant yeter says olmadn iaret etmektedir. Zira oylamann tr yani gizlilik, karar iin sz konusudur. Keza ayn mantkla oy ve seme ibarelerinin karar parametreleri olduu sylenebilir.52 1982 AYsnda Cbk. seiminde, 1961 AYs dneminde karlalan sorunlar ve sistemin tkanklklarn giderici bir yntem ihdas edilmitir. Buna gre ilk iki oylamada ye tamsaysnn te iki ounluunu, nc oylamada, ye tamsaysnn salt ounluunu, drdnc oylamada ise nc oylamada en ok oy alan iki aday arasnda yaplan oylamada, ye tamsaysnn salt ounluunu salayan aday Cbk. seilmi olur. Bu oylamada da Cbk. seilemezse derhal TBMM seimi yenilenir (AY md. 102/3). Bu hkmden anlald zere, 1982 AYsyla, 1961 AYsnda Cbk. seimi iin aranlan ounluk oran drlmemitir. Her iki AY hkmlerine gre de Cbk. ilk iki oylamada ancak ye tamsaysnn te iki ounluunun oyu ile seilebilmekte, dier oylamalarda ise ye tamsaysnn salt ounluundan daha az bir oranla Cbk. seilmesine imkan tannmamaktadr. Ancak 1982 AYsnn ngrd sistemle, Cbk. seimi iin yaplan oylamada amacn gerekleme ihtimali olduka yksek, sistemin tkanmas ihtimali ise olabildiince dktr. Kald ki 1961 AYs dneminde Cbk.nn seilememesi durumunda meru zeminde ne olaca hususundaki belirsizlik de, TBMM seiminin derhal yenilenecei (Any. md. 102/3) emredici nitelikte dzenlenmek suretiyle, akla kavuturulmu olmaktadr. Keza Cbk.nn seilememesi durumunda, TBMM seiminin derhal yenilenecei (Any. md. 102/3) hkm seim srecinde yaanacak bir tkanmann zm
51 Hasan Fehmi k, 367 gerekir diyen madde yok!, Zaman Gazetesi, 13.4.2007. 52 Osman Can, Cumhurbakanl seimi, Radikal Gazetesi, 31.12.2006.

46

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

olmann tesinde bir anlam iermektedir. Cbk.nn seilememesi halinde seime gidilecektir. Bu seimde oy kullanma hakkna sahip yelerin bazlarnn, hatta ounluunun tekrar milletvekili seilemeyecek olmas kuvvetle muhtemeldir. Bu ihtimal, milletvekillerinin Cbk.nn seilebilmesi ynnde oy kullanmalarn etkileyebilecektir. Ayrca paragrafn banda ifade edildii zere gemi dnemde toplant yeter saysnn bulunamamas nedeniyle parlamentonun sk sk toplanamad grlm ve bu artn yumuatlmasnn parlamenter rejimin dzenli ilemesine katkda bulunaca dnlmtr.53 Cbk. seimi iin toplant yetersaysnn 367 olduunun sylenmesi, sz konusu toplant yetersaysnn zel toplant yetersays veya nitelikli toplant yetersays olduu anlamna gelir. Sadece 1982 AYsnda deil, yabanc lkelerin anayasalarnda da Cbk. seimi iin bizdekine benzer, nitelikli karar yetersaylar ngrlm, ancak ayn anayasalar, bu konuda bir zel toplant yetersays veya nitelikli toplant yetersays ngrmemitir.54 Keza Trk anayasa hukuku literatrnde 2007 ylna kadar nitelikli toplant yetersays kavram, hukuk kural olarak varln bir yana braknz, doktrinde kavram olarak dahi iitilmemitir. Yine gerek Franszca, gerek ngilizce anayasa hukuku literatrnde de nitelikli toplant yetersays (qualified quorum, quorum qualifi) kavramna rastlanmamaktadr.55
6.3.2.4. Anayasa Mahkemesi Karar

Tm bu tartmalarn nihayetinde, TBMMnin Cbk. seimi iin te iki ounluk olmadan toplanp, seim ilemini tamamlamas halinde bile bu ilemin Anayasa Mahkemesi tarafndan iptal edilecei ileri srlmtr. Nitekim 11. Cbk. seiminin ilk tur oylamas Anamuhalefet Partisi tarafndan Anayasa Mahkemesine gtrlmtr. Mahkeme 2007/45 Esas, 2007/54 Karar sayl ve 1.5.2007 tarihli kararnda,
Trkiye Byk Millet Meclisinin eylemli tzk deiiklii niteliinde olan 27.4.2007 gnl, 96. birleiminde alnan 11. Cumhurbakannn seiminde gzetilmesi gereken toplant yeter says ile ilgili kararnn Anayasaya aykr olduuna ve iptaline

oyokluuyla, yrrlnn durdurulmasna da oybirliiyle karar vermitir. Mahkemenin, TBMM Bakanlna gnderdii sz konusu kararndan anlaldna
53 lter Turan, a.g.m., s. 63. 54 Kemal Gzler, Cumhurbakanlarnn Seimi: Karlatrmal Anayasa Hukuku ncelemesi", Terazi: Aylk Hukuk Dergisi, Y. 2, S. 9, Mays 2007, s. 19-29. 55 Kemal Gzler, http://www.anayasa.gen.tr/cb-secimi.htm, (Eriim Tarihi:e 28.5.2007).

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

47

gre, Cbk. seiminde ncelikle yoklama yaplmal, bu yoklamada toplant yeter says olarak ye tamsaysnn te ikisi olan (367) milletvekilinin hazr olduu tespit edilmelidir. Mahkemeye gre TBMMnin, 27.4.2007 tarihli 96. Birleiminde bu prosedr uygulamadan Cbk. seiminin ilk tur oylamasn yapmas eylemli bir itzk kural deiikliidir; ve bu nedenle sz konusu karar iptal edilmitir. Mahkeme gerekede aynen;
TBMMnin toplant ve karar yetersaylar bakmndan, 96. maddedeki genel kurala istisna getiren, zel hkmler getirdii grlmektedir. Bu durumda kukusuz TBMMnin toplant ve karar yeter saylar bakmndan, 96. maddedeki genel kural deil, belirtilen maddelerdeki zel hkmler uygulanacaktr.56

ifadelerini kullanmtr. Bu ifadelerden Mahkemenin 102. madde dnda, doktrinde hem hakim gr hem de aksi grte olan her iki tarafn da sadece karar yeter says bakmndan 96. maddenin istisnas sayd 87., 94., 100., 105., 99 ve 111., 175. maddeleri de hem toplant hem de karar yeter says bakmndan genel kurala istisna getiren zel kural olarak grd anlalmaktadr. Ancak ayn metnin devamnda ise;
Anayasann genel kurala istisna oluturan sz konusu maddeleri, ifade biimleri ve ilevleri ynnden incelendiinde bunlarda belirtilen nitelikli ounluun Cumhurbakan seimine ilikin 102. madde dnda karar yetersaysna ilikin olduu anlalmaktadr.

denilmektedir. Pe pee dile getirilen bu ifadelerden Mahkemenin de grnn net olmad sonucuna varlabilir. Belirtilmelidir ki Anayasa Mahkemesi, 1961 AYsnn uyguland dnemde dorudan ve 1982 AYs dneminde ise dolayl olarak birok kararnda toplant ve karar yeter says konusuna deinmitir. Bu kararlarnda toplant yeter saysn sabit kabul etmi, deien karar yeter saylar iin toplant yeter saysnn da deimesini kabul etmemitir.57 Anayasa Mahkemesinin son kararyla bu konuda itihat deitirdii sylenebilir. Anayasa Mahkemesine grev ancak AY ile verilebilir. Kanun, itihat veya yorumla anayasal yarg grevi retilemez.58 Bu balamda bilindii gibi AYda belirtilen istisnalartzk, milletvekilliinin drlmesi ve milletvekillii dokunulmazlnn kaldrlmasdnda TBMM kararlar Anayasa
56 Bkz. Anayasa Mahkemesi Karar, E.2007/45, K.2007/54, T.1.5.2007, s. 11. 57 Bu kararlarn bazlar iin bkz. http://www.anayasa.gov.tr/general/kararbilgibank.asp: E.:1970/1, K.: 1970/31, T.: 16.6.1970, E.: 1973/19, K.: 1975/87, T.: 15.4.1975, E.: 2002/99, K.: 2002/51, T.: 28.5.2002, E.: 2003/30, K.: 2003/38, K.: 29.4.2003, Eriim Tarihi: 6.6.2007. 58 Ahmet yimaya, Kim demi Erdoann seilmesi iin 367 art diye?, Zaman Gazetesi, 6.1.2007.

48

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

Mahkemesinin denetimine tabi deildir. O halde Anayasa Mahkemesi, Cbk. seimi ile ilgili karar niteliindeki yasama ilemini denetleme yetkisine sahip deildir.59 Bir baka ifadeyle TBMMnin Cbk. seme karar ekli adan bir parlamento karardr. Dolaysyla TBMMnin Cbk.n seme ilemi Anayasa Mahkemesince denetlenemez.60 Nitekim, 27.4.2007 tarihli TBMM kararnn iptal davasnda iin esastan incelenmesine Mahkeme Bakan ve ye kar kmtr. Ancak Anayasa Mahkemesi, ad byle konmasa bile tzk dzenlemesi niteliinde grd parlamento kararlarn denetleme yetkisini de kendinde grmektedir. Bunun sz konusu olabilmesi iin kararn, ya AYya aykr bir itzk deiiklii nitelii tamas veya AYda ve tzkte hakknda hibir hkm bulunmayan bir konuda, AYya aykr yeni bir uygulama tesis etmesi gerekmektedir.61 nmzdeki olayda ise ak bir AY kural ve ona uygun olarak yaplm bir ilem sz konusudur. tzn Cbk. seimine ilikin 121. maddesi, AYnn 102. maddesine sadece atfta bulunmaktadr.62 Dorudan doruya AYda dzenlenmi bir konu tzk meselesi olamaz; aksi halde, dorudan AYda dzenlenmi bir konudaki uygulamay tzkle ilikilendirmek AYy normatif olarak yok saymak anlamna gelir.63 Bir baka ifadeyle Cbk. seimiyle ilgili tartlan sorun bir itzk sorunu deil, AYda dzenlenen bir konudur. Zira toplant yeter says AY hkmdr, tzk hkm deildir. Dolaysyla burada Anayasa Mahkemesinin itzk ihdas gibi dolayl bir denetim yoluna gitmesi mmkn deildir.64 Her eyden nce Anayasa Mahkemesinin iptal kararnn, AYnn 96. ve 102. maddelerinin szel, amasal ve tarihsel yorumlaryla badamas mmkn deildir.65 AYnn 102. maddesinin ilk cmlesinin toplant yeter saysn da kapsadnn kabul; nc fkrada yer alp nc ve drdnc turlarda karar yeter saysn ye tamsaysnn salt ounluu olarak belirten hkmlerin tamamen geersiz klnmas, yani bu hkmlerin ihmal veya iptal edilmesi anlamna gelecektir. nk te birlik bir aznlk birinci veya ikinci turlara katlmamak suretiyle
59 60 61 62 63 64 65 Zafer skl, Mahkemenin, seimi iptal yetkisi yok, Zaman Gazetesi, 25.4.2007. Kemal Gzler, Trk Anayasa Hukuku Dersleri, 4. Bask, Bursa, 2007, s. 384. Ergun zbudun, Cumhurbakan Seimi ve Anayasa, Zaman Gazetesi, 17.1.2007. Ergun zbudun, Cumhurbakan Seimi ve Anayasa, Zaman Gazetesi, 17.1.2007. Mustafa Erdoan, Anayasa Mahkemesi: ki kere iki be eder, Star Gazetesi, 3.5.2007. Mustafa entop, Anayasa Mahkemesi Tezie kar!, Zaman Gazetesi, 14.4.2007. Ergun zbudun, Anayasa mahkemesi ve demokrasi, Zaman Gazetesi, 3.5.2007.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

49

sreci tkad takdirde, nc ve drdnc turlara eriilmesi hibir zaman mmkn olamayacaktr. Anayasa koyucu tarafndan, AYnn mutlaka ok geni bir ounlukla seilmesi istenmi olsayd, te iki ounluk zorunluluu nc ve drdnc turlarda da muhafaza edilirdi. Nitekim AYda, birok maddelerde, ye tamsaysnn salt ounluundan daha gl nitelikli ounluklar ngrlmtr (m. 87, 105, 175). Bu anlamda Anayasa Mahkemesi, 102. maddenin nc fkras hkmlerini pratikte ihmal veya iptal etmek suretiyle, kendisini anayasa koyucu yerine koymutur.66 Erdoan, Anayasa Mahkemesi kararn farkl bir adan eletirmektedir:
Bir kere, drt aamal ve henz tamamlanmam bir seim srecinde yaplan bir oylamay bal bana bir meclis karar olarak grmenin hibir mantki ve hukuki temeli yoktur. Aktr ki oylamalarn hibirisi bir karar deildir. Karar ancak Cumhurbakanl seimi sreci tamamlannca olumlu veya olumsuz ynde ortaya kabilir. Dolaysyla, burada herhangi bir yarg organnn ileyebilecei hukuki bir ilem bulunmamaktadr. Ayn nedenle bu oylamann yaplm olmas fiili bir tzk deiiklii niteliinde de saylamaz. nk, tzk Meclisin grme ve karar alma usullerini gsterir. Cumhurbakanl seiminde ngrlm olan usul ise drt aamadan oluan bir sretir. Yani, usuln aamalar tamamlanmamtr ki, uygulanan usuln yanl olduuna karar verilebilsin.67

Halk iradesini temsil edenlerin ilemlerini denetledii iin, zellikle Anayasa Mahkemesinin yetkileri, anayasalarda zenle belirlenmi ve snrlanmtr. Bu snrlar alamazlar. Oysa Anayasa Mahkemesi, kyas yntemiyle (fiili itzk ihdas) sadece idari yargya tannan yrtmeyi durdurma (m. 125) kararlaryla anayasal snrlar zorlamakta; kanun yapma tekelinin yasama organna ait olduunu gz ard etmektedir.68 Bu balamda Anayasa Mahkemesinin ayn zamanda yrtmeyi durdurmaya hkmetmesine doktrinde ciddi eletiriler yneltilmitir: Zira ilem iptal edilmise, zaten yrtlemez. Birinci tur oylama iptal edildiine gre, bu iptalin sonucu birinci tur oylamann tekrar edilmesidir. Yani durmas gereken bir ilem yoktur. ptal kararnn otomatik sonucu olarak ikinci tur oylamaya zaten geilemez.69 Yrtmeyi durdurma ancak kanun, kanun hkmnde kararname ve TBMM tz gibi uygulama sreklilii bulunan ilemlerde sz konusu olabilir. Bunun mant da AYya aykrl ciddi anlamda pheli bir ilemin uygulanmasna devam edilmesinin telafisi mmkn olmayan zararlara yol aabilecei dncesidir. Oysa burada TBMMnin bir seim karar
66 67 68 69 Ergun zbudun, Anayasa mahkemesi ve demokrasi, Zaman Gazetesi, 3.5.2007. Mustafa Erdoan, Anayasa Mahkemesi: ki kere iki be eder, Star Gazetesi, 3.5.2007. Sami Seluk, Yargnn hukuk snav, Star Gazetesi, 28.5.2007. Mustafa Erdoan, Anayasa Mahkemesi: ki kere iki be eder, Star Gazetesi, 3.5.2007.

50

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

(daha dorusu seememe karar) sz konusu ve bu o ana mahsus hkm ifade eden, uygulanma sreklilii olmayan dolaysyla yrrl de sz konusu olmayan bir ilemdir.70 Zira ortada Cbk. seimine ilikin ilk tur oylamas vardr; iptal edilen bu oylamadr; iptal kararnn doal sonucu olarak tekrarlanacak olan da birinci tur oylama ilemidir. Verilen kararlar, yetersayya ilikin kavramlar, yani toplant yetersays ile karar yetersaysn birbirine kartrmtr. AYyla ilgili olmayan zel hkmgenel hkm ilikisi ile olayn dayana bulunan temel hkm-yardmc hkm ilikisi yalnzca birbirine kartrlmam, stelik bu sonuncu iliki dlanmtr. AYda hibir boluk olmad halde, yasal metinde olmayan toplant yeter saysn 102. ve dolaysyla 84, 87, 94, 99, 100, 105, 111, 175. maddelere eklemleyerek ve yasa koyucunun yerine geerek kuvvetler ayrl ilkesini inemi, yetki amyla sakat karar verilmitir. Bu karar ile aznln sz konusu maddeleri ilemez klmasna kap alm; aznln ounlua bask yapmasna olanak tanmtr.71
6.3.2.5. Bir neri

Cbk. seiminde toplant yeter says olarak te iki ounluun varln gerekli gren iddiaya kaynaklk eden ve TEZe ait olan gr, yukarda da anlatld zere toplant yeter saysnn sabit olmad ve karar yeter says iin nitelikli ounluk aranan hallerde toplant yeter saysnn da en az karar yeter says kadar olmas gerektii ynndedir. Bu gr 102. maddeye salt manasyla uygulandnda toplant yeter says, ilk iki turda te iki dier turlarda ise salt ounluk olacaktr. Kazm Berzeg tarafndan Cbk. seiminde toplant yeter says ile ilgili farkl bir neride bulunulmutur. Buna gre 102. maddeden illa bir toplant yeter says karlacaksa, nc oylamada Cbk. seimi iin yeterli grlen salt ounluk esas alnmaldr. Yani 184 yerine 276 oy yeterli olmaldr; zira 102. madde ilk iki turda seilemezse nc turda salt ounlukla seilmesine imkan tanyor. O halde 102. madde 276 ile parlamentonun Cbk. semesine imkan verdiine gre, toplant yeter says olsa olsa 276 olmaldr.72

70 Ergun zbudun, Anayasa Mahkemesi ve demokrasi, Zaman Gazetesi, 3.5.2007. 71 Sami Seluk, Yargnn hukuk snav, Star Gazetesi, 28.5.2007. 72 Kazm Berzeg, Seimin iptali, Anayasa Mahkemesini tartmal hale getirir, Rportaj, Zaman Gazetesi, 28.4.2007.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

51

7. Cumhurbakannn Andimesi ve Greve Balamas

Cbk.nn yerine getirecei anayasal bir ykmllk olmas ve grevine balamasyla dorudan ilgili olmas nedeniyle andime nem arzetmektedir. Cbk.nn seildikten sonra andimesi adeti anayasalara hkm olarak girmitir. Andime, Cbk.nn, AYda belirtilen ilkelere bal kalacana sz vermesidir. Her ne kadar anayasal bir hkm ise de andimenin hukukilikten ok manevi ynnn ar bast sylenebilir. Tezi, andimenin bir yaptrm olup olamad sorusunun, Cbk.nn siyasi adan sorumsuzluu dikkate alnarak cevaplanmas gerektiini ifadeyle sz konusu yargy pekitirmektedir.73 AY tarihimize bakldnda balangta 1876 tarihli Kanuni Esaside devlet bakan olarak padiahn andime ykmllnn olmad grlr. Ancak 3.8.1325 deiikliiyle padiahn mecliste andimesi dzenlenmitir. 1921 AYsnda ne Byk Millet Meclisi yeleri ne Byk Millet Meclisi Bakan iin andimeyi ngren bir hkm bulunmaktadr. Cbk.na andime ykmll ise doal olarak 1924 AYsyla konulmutur. Bu ykmll dzenleyen 38. maddede bir and metni de yer almaktadr. 1961 Anayasasnn 96. maddesine gre,
Cumhurbakan, grevine balarken Trkiye Byk Millet Meclisi nnde yle and ier: Cumhurbakan sfatiyle, Trk Devletinin bamszlna, Vatann ve Milletin btnlne ynelecek her tehlikeye kar koyacama; Milletin kaytsz artsz egemenliini ve Anayasay sayacama ve savunacama; insan haklarna dayanan demokrasi ve hukuk devleti ilkelerinden ve tarafszlktan ayrlmyacama; Trkiye Cumhuriyetinin an ve erefini koruyup yceltmek ve zerime aldm grevi yerine getirmek iin btn gcmle ve varlmla alacama namusum zerine sz veririm.

1982 Anayasann konuyla ilgili 103. maddesi,

Cumhurbakan grevine balarken Trkiye Byk Millet Meclisi nnde aadaki ekilde andier: Cumhurbakan sfatyla, Devletin varl ve bamszln, vatann ve milletin blnmez btnln, milletin kaytsz ve artsz egemenliini koruyacama, Anayasaya, hukukun stnlne, demokrasiye, Atatrk ilke ve inklplarna ve lik Cumhuriyet ilkesine bal kalacama, milletin huzur ve refah, mill dayanma ve adalet anlay iinde herkesin insan haklarndan ve temel hrriyetlerinden yararlanmas lksnden ayrlmayacama, Trkiye Cumhuriyetinin an ve erefini korumak, yceltmek ve zerime aldm grevi tarafszlkla
73 Erdoan Tezi, Cumhurbakannn Sorumsuzluu, Tark Zafer Tunaya Armaan, stanbul Barosu Yayn, stanbul, 1992, s. 277.

52

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007 yerine getirmek iin btn gcmle alacama Byk Trk Milleti ve tarih huzurunda, namusum ve erefim zerine andierim.

eklindedir. Andime konusu Birleik Toplant tznn 11., yrrlkteki tzn 121. ve 122. maddelerinde olduka ayrntl ve paralel bir ekilde dzenlenmitir. Dzenlemeler arasnda esasa ilikin nemli bir fark olmadndan sadece yrrlkteki itzk hkm ele alnacaktr. tzn 121. maddesi gerei, Cbk. seiminin sonucu, yeni Cbk.na, TBMM Bakannn ve birleimde grevli Bakanlk Divan yelerinin imzaladklar bir tutanakla bildirilir. Cbk. seimi tamamlannca Bakan, yeni Cbk.na, seildiini bildirmek zere oturumu kapatr. tzn Cumhurbakannn andime treni balkl 122. maddesine gre yeni Cbk.nn andime treni, eski Cbk.nn grev sresinin dolduu gn; Cumhurbakanl, Cbk.nn grev sresinin dolmasndan baka bir sebeple boalmsa, andime treni, seimden hemen sonraki oturumda yaplr. Yeni Cbk. andimek zere geldiinde, Bakan oturumu aar ve en yal Bakanvekili vastasyla Cbk.n Genel Kurul Salonuna davet eder. Cbk., beraberinde en yal Bakanvekili olduu halde, hitabet krssne gelir ve ayakta andier. Andime bitince, stiklal Mar okunur ve Cbk. beraberinde en yal Bakanvekili olduu halde salondan ayrlr. Bu noktada yeni seilen Cbk.nn ne zaman Cumhurbakanl sfatn kazanaca ve ne zaman greve balam saylaca hususu zerinde durmak gerekmektedir. Bu konu son derece nemlidir. Zira yeni seilen Cbk.nn stats ve tabi olaca hkmler, seimi ile greve balamas arasnda geen srede Cumhurbakanl sfatn kazanm olup olmadna gre tespit edilecektir. Bu tespite gre ayn kiinin tabi olaca hkmler ve stat farkl olacaktr.74 Bir baka ifadeyle Cbk. seiminin ve Cumhurbakanl sfatnn hukuki sonularn bu tespit belirleyecektir. 1961 ve 1982 anayasalarnn adimeyi dzenleyen maddelerinde yer alan Cumhurbakan grevine balarken ibaresinden hareketle Cumhurbakanl sfatnn kazanlmas ve bu sfatn ifade ettii greve balanlmas, Cbk.nn andimesiyle gerekleir. Bu ifade greve balamann andimeye bal olduunu gsterir. Bir baka deyile 103. maddenin yazl tarz andimenin greve

74 Ahmet Kerse, a.g.e., s. 46.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

53

balamann bir art olduunu gstermektedir.75 1961 AYs dneminde TBMM toplantlarnda uygulanan Birleik Toplant tznn 11. maddesinin ikinci fkrasnda yer alan yeni Cbk.nn and ime treni, eski Cbk.nn grev sresinin dolduu gn yaplaca hkm ile yrrlkteki tzn 122. maddesinin yeni Cbk.nn andime treni, eski Cbk.nn grev sresinin dolduu gn; Cumhurbakanl, Cbk.nn grev sresinin dolmasndan baka bir sebeple boalmsa, andime treni, seimden hemen sonraki oturumda yaplaca eklindeki hkm sz konusu kanaati pekitirmektedir. Ayrca ceza hukuku asndan da Cbk.nn yemin ettikten sonra Cumhurbakanl sfatn kazand ve bundan sonra, Cbk. seilen kiiye kar ilenen sulara zel hkmler uygulanabilecei kabul edilmektedir.76 Bu sebeple, Cbk.nn btn grev ve yetkileri, yeni seilen kiinin andimesi ile uygulanabilirlik kazanrken, eski Cbk.nn da grevi ve sfat, yeni seilen Cbk.nn andimesiyle sona erecektir.77 Ksaca yeni Cbk.nn greve balama an ile eski Cbk.nn Cumhurbakanl sfatnn sona erdii an olarak TBMM Genel Kurulunda andimenin bittii an kabul etmek gerekir.78 5678 sayl Kanunun getirdii yenilikle Cbk., greve balayncaya kadar grev sresi dolan Cbknn grevi devam eder.

8. Seimin Hukuki Sonular

Anayasa, Cbk. seimine baz hukuki sonular balamtr. 1961 ve 1982 AYlarnda seimin olumlu sonulanmas halinde, Cbk. seilen kii hakknda iki hukuki sonuca hkmedilmitir. Bunlar Cbk. seilenin partisi ile iliiinin kesilmesi ve TBMM yeliinin sona ermesidir(md. 95 ve md. 101). Seimin olumsuz sonulanmas bir baka ifadeyle Cbk.nn seilememesinin hukuki sonucu ise TBMM seimlerinin yenilenmesidir(md. 102). Ancak bu sonu 1961 AYsnda ngrlm deildir. Bu hkmler aslnda Cbk.nn tarafszln salama amacyla konulan tabii ilkelerdir. Cbk.nn tarafszl, parlamenter rejimin bir prensibi ve bu mantn sonucudur.79 Parlamenter rejimde parlamento ile hkmet arasnda
75 Kemal Gzler, Anayasa Hukukuna Giri, Genel Esaslar ve Trk Anayasa Hukuku, Bursa, 2006, 7. Bask, s. 281. 76 etin zek, Devlet Bakanna Kar Sular, stanbul, 1970, s. 130. 77 Ahmet Kerse, a.g.e., s. 47, 48. 78 Kemal Gzler, (2007), s. 384. 79 Ahmet Kerse, a.g.e., s. 181.

54

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007

kacak uzlamazlklarn zmnde hakem roln Cbk. yapabilecektir. Bu hakemlik, Cbk.nn tarafszl ve kiisel prestijiyle doru orantldr.80 Ancak parlamenter rejimin mantnn gerektirdii ve dier lke anayasalarnda aka yer almayan tarafszln, AYlarmzda (1961 ve 1982) ayrca ve zellikle zikredilmesi Trk siyasi hayatndaki gelimelere balanmtr. Belirtmek gerekir ki 1945te ok partili uygulamaya geildikten sonra Trk siyasi hayatnda Cbk.nn rol ve tarafszlnn zel bir nem tad yadsnamaz.81 Parlamenter rejimde, Cbk.nn tarafszlnn AY hukukunun tartlmaz bir ilkesi olduu madde gerekesinde de vurgulanmtr. 1961 ve 1982 AYlarnn, 1924e gre Cbk.nn tarafsz ve partiler st olmasna zen gsterdii sylenebilir.82

Kaynaka
ALDIKATI, Orhan, Modern Demokrasilerde ve Trkiyede Devlet Bakanl, stanbul, 1960. ARSEL, lhan, Trk Anayasa Hukukunun Umumi Esaslar, I. Kitap, Ankara, 1965. BERZEG, Kazm, Seimin iptali, Anayasa Mahkemesini tartmal hale getirir, Rportaj, Zaman Gazetesi, 28.4.2007. CAN, Osman, Cumhurbakanl seimi, Radikal Gazetesi, 31.12.2006. Danma Meclisi Anayasa Komisyonu Tutana. DUMAN, lker Hasan, 1982 Anayasasnda Cumhurbakan, 2. Bask, stanbul, 1998. ERDOAN, Mustafa, Anayasa Mahkemesi: ki kere iki be eder, Star Gazetesi, 3.5.2007. GREN, Zafer, Anayasa Hukukuna Giri, 1. Bask, zmir, 1997. GZLER, Kemal, Anayasa Hukukuna Giri, Genel Esaslar ve Trk Anayasa Hukuku, 7. Bask, Bursa, 2006. GZLER, Kemal, (2007), Trk Anayasa Hukuku Dersleri, 4. Bask, Bursa, 2007. GZLER, Kemal, Cumhurbakanlarnn Seimi: Karlatrmal Anayasa Hukuku ncelemesi", Terazi: Aylk Hukuk Dergisi, Y. 2, S. 9, Mays 2007, s.1929. GZBYK, eref, Anayasa Hukuku, Gncelletirilmi 10. Bas, Ankara, 2002. GZBYK, eref/SEZGN, Zekai, 1924 Anayasas Hakknda Meclis Grmeleri, Ankara, 1957.

80 Orhan Aldkat, Modern Demokrasilerde ve Trkiyede Devlet Bakanl, stanbul, 1960, s. 100. 81 Ahmet Kerse, a.g.e., s. 182. 82 Zafer Gren, a.g.e., s. 221.

Trk Anayasalarnda Cumhurbakan Seimi

55

YMAYA, Ahmet, Kim demi Erdoann seilmesi iin 367 art diye?, Zaman Gazetesi, 6.1.2007. KABOLU, brahim, Cumhurbakanl seimi (1), Birgn Gazetesi, 03/01/2007. KABOLU, brahim, Cumhurbakanl seimi (2), Birgn Gazetesi, 10/01/2007. KANADOLU, Sabih, AKP Tek Bana Seemez, Cumhuriyet Gazetesi, 26/12/ 2006. KASAPOLU, Erin Cumhurbakan aday iin, Cumhuriyet Gazetesi, 9/42007. KERSE, Ahmet, Trkiyede 1961 Anayasasna Gre Cumhurbakan, Doktora Tezi, stanbul, 1973. NALBANT, Atilla, Karlatrmal Olarak Gzetme ktidar erevesinde, Cumhurbakannn 1982 Trk Anayasal Sistemi indeki Rol, Tark Zafer Tunaya Armaan, stanbul Barosu Yayn, stanbul, 1992. ZBUDUN, Ergun, Trk Anayasa Hukuku, 8. Bask, Ankara, 2007. ZBUDUN, Ergun, Cumhurbakan Seimi ve Anayasa, Zaman Gazetesi, 17.1.2007. ZBUDUN, Ergun, Anayasa Mahkemesi ve demokrasi, Zaman Gazetesi, 3.5.2007. ZEK, etin, Devlet Bakanna Kar Sular, stanbul, 1970. ZTRK, Kazm, Trkiye Cumhuriyeti Anayasas, Ankara, 1966, C. 3. SALAM, Fazl, Cumhurbakanl Seimiyle lgili Tartmalar, Cumhuriyet Gazetesi, 9/1/2007. SELUK, Sami, Cumhurbakan seiminde hukuksal yorumu aan yaklamlar, Star Gazetesi, 2.4.2007. SELUK, Sami, Cumhurbakannn seimi ve yanszlk/uzlama amalar, Star Gazetesi, 9.4.2007. SELUK, Sami Cumhurbakan seiminde var olmayan / ilevsiz toplantnn sanal says: 367 (4), Star Gazetesi, 16.4.2007. SELUK, Sami , Yargnn hukuk snav, Star Gazetesi, 28.5.2007. ENTOP Mustafa, Anayasa Mahkemesi Tezie kar!, Zaman Gazetesi, 14.4.2007. , Tekilat Esasiye Kanunu ve Dahili Nizamname, TBMM Matbaas, Ankara, 1933. TEZ, Erdoan, Cumhurbakannn Sorumsuzluu, Tark Zafer Tunaya Armaan, stanbul Barosu Yayn, stanbul, 1992, s. 277, 280. TEZ, Erdoan, Trk Parlamento Hukukunun Kaynaklar ve lgili Anayasa Mahkemesi Kararlar, stanbul, 1980. TURAN, lter, Parlamentonun Daha Verimli almas Sorunlar ve neriler, TBMMnin Etkinlii, lter Turan (koordinatr) iinde, TESEV Yaynlar, stanbul, 2000, s.63-86. IIK, Hasan Fehmi, 367 gerekir diyen madde yok!, Zaman Gazetesi, 13.4.2007.

56

Say: 5 Nisan-Mays-Haziran 2007 SKL, Zafer, Mahkemenin, seimi iptal yetkisi yok, Zaman Gazetesi, 25.4.2007. YZBAIOLU, Necmi, Cumhurbakan Seiminin Hukukilik ve Meruiyet Ynleriyle rdelenmesi, Gncel Hukuk, ubat, 2007/2, s. 24-27.

nternet Adresleri
Kemal Gzler Kiisel Web Sitesi.............http://www.anayasa.gen.tr/cb-secimi.htm www.haber7.com .............http://www.haber7.com/haber.php?haber_id=238580. Anayasa Mahkemesi........http://www.anayasa.gov.tr/general/kararbilgibank.asp