B th () l mt thnh phn ct yu ca t in ting Hn.

Danh mc b th ch Hn ng vai tr na n nh mt "b ch

ci" ting Hn. Mi ch tng hnh ca ting Hn u c
phn vo cc b th v nhng ch thuc cng mt b th li
c chia theo s nt ( / ha). S nt thay i t 1 n 17.
Nhng ch thuc cng mt b th c xp theo s nt cng
thm vo s nt ca b th. Tuy nhin i vi ngi cha tho
th khng phi bao gi cng d nhn bit ng s nt ch.
Trong lch s ngn ng Trung Hoa, c vi h thng b th.
H thng di y l h thng b th Unicode, da trn 214 b
th truyn thng trong t in Khang Hy. S khc nhau ch yu
gia cc b th Unicode v cc b th Khang Hy l h thng
Unicode c m rng thu tm khng ch cc ch Hn
phn th, m c cc ch Hn gin th ra i sau ny v c
dng rng ri Trung Quc hin nay, ngoi ra cn bao gm c
cc ch ch s dng Nht Bn v Triu Tin (Hn Quc).

1
nt
1. , tn Hn Vit: nht (bnh m: yi), ngha: (s) mt
2. tn Hn Vit: cn (bnh m: kn), ngha: nt s
3. tn Hn Vit: ch (bnh m: zh), ngha: im, chm
4. hoc hoc tn Hn Vit: phit (bnh m: pi), ngha:
nt
s
xin
qua
tri

5. hoc hoc tn Hn Vit: t (bnh m: y), ngha: v

tr
th
2
trong
thin
can
6. tn Hn Vit: quyt (bnh m: ju), ngha: nt s c mc
2
nt
7. tn Hn Vit: nh (bnh m: r), ngha: (s) hai
8. tn Hn Vit: u (bnh m: tu), ngha: khng c ngha
9. hoc kt hp thnh tn Hn Vit: nhn (bnh m: rn),
ngha:
ngi
(hnh
ngi
ng)
10. tn Hn Vit: nhn (bnh m: rn), ngha: ngi (hnh
ngi
di)
11. tn Hn Vit: nhp (bnh m: r), ngha: vo
12. tn Hn Vit: bt (bnh m: b), ngha: (s) tm; hoc
kt
hp
thnh

13. tn Hn Vit: quynh (bnh m: jing), ngha: vng bin

gii
xa;
hoang
a
14. tn Hn Vit: mch (bnh m: m), ngha: trm khn ln,
dng
khn
che
15. tn Hn Vit: bng (bnh m: bng), ngha: nc ,
bng
16. tn Hn Vit: k (bnh m: j), ngha: gh da
17. tn Hn Vit: khm (bnh m: kn), ngha: h ming
18. tn Hn Vit: ao (bnh m: do), ngha: con dao, cy
ao
(v
kh);
hoc
kt
hp
thnh

19. tn Hn Vit: lc (bnh m: l), ngha: sc mnh

20. tn Hn Vit: bao (bnh m: b), ngha: bao bc

21. tn Hn Vit: chy (bnh m: b), ngha: ci tha, ci

mung
22. tn Hn Vit: phng (bnh m: fng), ngha: t ng
23. tn Hn Vit: h (bnh m: x), ngha: che y, giu
gim
24. tn Hn Vit: thp (bnh m: sh), ngha: (s) mi
25. tn Hn Vit: bc (bnh m: b), ngha: (xem) bi
26. tn Hn Vit: tit (bnh m: ji), ngha: t tre; hoc
cng
vit
l

27. tn Hn Vit: hn (bnh m: hn), ngha: sn ni, vch

28. tn Hn Vit: kh, t (bnh m: s), ngha: ring t

29. tn Hn Vit: hu (bnh m: yu), ngha: li na, mt
ln
na
Cc b th kt hp hoc gin th c 2 nt
47.kt hp , dng cho b th tn Hn Vit: xuyn (bnh m:
chun),

ngha:
sng
ngi
149.simplified , dng cho b th tn Hn Vit: ngn (bnh
m:
yn),

ngha:
ni
163.kt hp ( bn phi ch), c 3 nt, nhng trng ging
nh c 2 nt, dng cho b th tn Hn Vit: p (bnh m: y),
ngha: vng t nh, t phong cho quan
170.kt hp ( bn tri ch), c 3 nt, nhng trng ging nh
c 2 nt, dng cho b th tn Hn Vit: ph (bnh m: f),
ngha:
ng
t,
g
t

3
nt
30. tn Hn Vit: khu (bnh m: ku), ngha: ci ming
31. tn Hn Vit: vi (bnh m: wi), ngha: vy quanh
32. tn Hn Vit: th (bnh m: t), ngha: t
33. tn Hn Vit: s (bnh m: sh), ngha: k s
34. tn Hn Vit: tr (bnh m: zh), ngha:n pha sau
35. tn Hn Vit: tuy (bnh m: si), ngha: i chm
36. tn Hn Vit: tch (bnh m: x), ngha: m ti
37. tn Hn Vit: i (bnh m: d), ngha: to ln
38. tn Hn Vit: n (bnh m: n), ngha: n gii, con gi,
n
b
39. tn Hn Vit: t (bnh m: z), ngha: con; ting tn
xng:
Thy,
Ngi
40. tn Hn Vit: min (bnh m: min), ngha: 5B80= mi
nh,
mi
che
41. tn Hn Vit: thn (bnh m: cn), ngha: n v tc
(o
chiu
di)
42. tn Hn Vit: tiu (bnh m: xio), ngha: nh b
43. hoc trong mt s kt hp vit l tn Hn Vit: ung
(bnh
m:
wng),

ngha:
yu
ui
44. tn Hn Vit: thi (bnh m: sh), ngha: xc cht, thy
ma
45. tn Hn Vit: trit (bnh m: ch), ngha: mm non, c
non
mi
mc
46. tn Hn Vit: sn, san (bnh m: shn), ngha: ni

47. hoc trong mt s kt hp vit l or tn Hn Vit:

xuyn (bnh m: chun), ngha: sng ngi
48. tn Hn Vit: cng (bnh m: gng), ngha: ngi th,
cng
vic
49. tn Hn Vit: k (bnh m: j), ngha: bn thn mnh
50. tn Hn Vit: cn (bnh m: jn), ngha: ci khn
51. tn Hn Vit: can (bnh m: gn), ngha: thin can, can
d
52. tn Hn Vit: yu (bnh m: yo), ngha: nh nhn
53. tn Hn Vit: nghim (bnh m: n), ngha: mi nh
54. tn Hn Vit: dn (bnh m: yn), ngha: bc di
55. tn Hn Vit: cng (bnh m: gng), ngha: chp tay
56. tn Hn Vit: dc (bnh m: y), ngha: bn, chim ly
57. tn Hn Vit: cung (bnh m: gng), ngha: ci cung (
bn
tn)
58. hoc trong mt s kt hp vit l tn Hn Vit: k
(bnh
m:
j),

ngha:
u
con
nhm
59. tn Hn Vit: sam (bnh m: shn), ngha: lng di, tc
di
60. tn Hn Vit: xch (bnh m: ch), ngha: bc chn tri
Cc b th kt hp hoc gin th c 3 nt
61.kt hp , dng cho b th , m Hn Vit: tm
64.kt hp , dng cho b th , m Hn Vit: th
66.kt hp , dng cho b th , m Hn Vit: phc
85.kt hp , dng cho b th , m Hn Vit: thy

94.kt hp , dng cho b th , m Hn Vit: khuyn

118.kt hp , c 6 nt, nhng mi phn ca n c 3 nt, dng
cho
b
th
,
m
Hn
Vit:
trc
140.kt hp , dng cho b th , m Hn Vit: tho
162.kt hp , thc t c 4 nt, nhng i khi trng ging nh
c 3 nt, dng cho b th , m Hn Vit: sc
163.kt hp ( bn phi ch), c 3 nt, nhng trng ging
nh c 2 nt, dng cho b th , m Hn Vit: p
169.gin th , dng cho b th , m Hn Vit: mn
170.kt hp ( bn tri ch), c 3 nt, nhng trng ging nh
c 2 nt, dng cho b th , m Hn Vit: ph
183.gin th , dng cho b th , m Hn Vit: phi
184.gin th , dng cho b th , m Hn Vit: thc
187.gin th , dng cho b th , m Hn Vit: m
188.
189.
190.
191.
192.
193.
194.
195.
196.
197.
198.

ct
(g)
xng
cao
(go)
cao
bu,
tiu
(bio)
tc
di
(

)u
(du)
nh
nhau
sng
(chng)

ru
np
cch
(g)
ni,
ch
qu
(gi)
con
qu
(

)
ng
(y)
con
c

)
iu
(nio)
con
chim
l
(l)
t
mn
lc
(l)
con
hu

199.

)mch
(m)
la
200.

ma
(m)
cy
201.

hong
(hung)
mu
202.

th
(sh)
la
203.

hc
(hi)
mu
204.

ch
(zh)
may
o,
khu
205.

mnh
(mn)
loi
b
206.

nh
(dng)
ci
207.

c
(g)
ci
208.

th
(sh)
con
209.

t
(b)
ci
210.
(
,
) t (q) bng
211.
( ,

)
x
(ch)
212.
(
)
long
(lng)
con
213.
( ,
)quy (gu) con
214. dc (yu) so 3 l.
Chim
Thp
(Chit

chch
trn
t
t

m
di
ch

u
nht

cnh
ch

mch
gai
vng
np
en
v
st
nh
trng
chut
mi
nhau
rng
rng
ra

tre
tm.
)

l mt trong nhng mo nh ch Hn ca ngi xa thng

c
gi
l
chit
t.
Chit t ny sinh trn c s nhn thc v hnh th ca ch Hn, cch
ghp cc b, cch b tr cc b, cc phn ca ch. Trn phng din
no , chit t chnh l s vn dng phn tch ch Hn mt cch linh

hot sng to. Hn th na, n khng ch dng li hnh thc phn

tch ch Hn thun ty m cn chuyn sang a ht vn chng v cc
tr chi th ti tr tu y th v v hp dn.

Nh chng ta bit, ch Hn lun c s kt hp ni bt ca ba

mt: hnh - m - ngha. V chit t trong nhng ch Hn pht huy
c im cu trc ba mt ny to nn nt ring c o so vi
chit t nhng h thng vn t khc. Chit t trong ch Hn khng
ch chit v mt hnh th ch m cn lin h vi c phng din m
v ngha. V mt hnh th, chit t da trn nguyn tc phn ch Hn
ra cc b phn cu thnh ca ch. V mt m, chit t s dng cc tri
thc mang tnh ng m hc nh ni li v phin thit. V mt ngha,
chit t da vo bn cht biu ca ch Hn. Mt ch Hn bt kz
cng gm nhiu nt hay cc phn to nn. Vi ch c th l cc nt.
Vi ch hp th l cc b phn hp thnh phc tp hn v cu trc.
Chnh nh nt ring c o ny, chit t trong ch Hn tr nn a
dng v hnh thc v kiu loi, phong ph v ngh thut ngn t.
d nh, chit t thng c th hin di dng th hoc vn vn
qua hng lot cc bi th, cu chit t, rt cun ht i vi ngi
hc
ch.
Nhng
cu
chit
t
kiu
nh:
C
Hay
(Ch

kia
c

yn

i
phn
an

nn
ng

ch
hoi

th

ai
c.
)

tr nn quen thuc vi bit bao th h hc ch Hn (c bit l

vi tr nh). Ngi ta cn dng cu chit t th ti ch ngha,

th ti suy on ca nhau. Nh , chit t c iu kin i su vo
trong i sng Hn hc, dn dn tr thnh thi quen khi hc ch.

Chit t xy ra vi c ba mt hnh - m - ngha ca ch Hn, nhng

ch yu l hai mt hnh v ngha. Chng hn:
m
mt
Thuyn cho trn
y

Li
l

y
ch

m,
hai
ni, thip hi
anh
mt

ni
mt

tay
m
chng ch
nh
khi

em
r

qung
chi ?
n
rng.

thuyn cho lm mt m hai tay m qung l dng dp ca b

min dng dp ca ch tt , thuyn cho trn ni, trn ch sn
c ch tt . Ghp li chng ta c ch mt (b mt, rm rp)
(Chit
t
da
vo
hnh
th).

Hay
Hai
Tao

nh:
ngi
chng
thy

ng
my,

gia
ci
my
chng
thy

cy,
tao.

l hnh ch lai . Ch lai c hnh hai ch nhn hai bn, ch

mc gia. Thc ra hai ch nhn ny vn l tng hnh hai ci
gai. Lai l tn mt loi la c gai, sau c dng vi ngha l n.

(Chit

Ba

xe

ko

ln

mt

ng,

hnh

vang

th).

nh

sm.

l ch oanh . Ch oanh c vit vi ba ch xa v c ngha l

"ting ng ca nhiu xe cng chy". (Chit t v mt { ngha).

Ty
ng

quc
mn

hu
v

nhn
tho

danh
bt

vit
thnh

Pht,
"lan".

Cu trn c th dch l: "Nc phng Ty c ngi tn l Pht". Pht

Thch Ca l ngi Ty Trc (n ) so vi nc ta th phng Ty,
ch Pht c vit vi ch nhn ng cnh ch ty trn ch
quc . Ch ny khng thy c trong cc t in, t in ca Trung
Quc (nh Khang Hy t in, T nguyn, T hi...) nhng c mt
trong mt s cu i ti cc cha Vit Nam.
Cu di c ngha: "Ca pha ng khng c c khng thnh lan. Ch
lan (hoa lan) c vit: tho u (c), di l ch lan (lan
can) gm ch mn (cnh ca), bn trong c ch ng (phng
ng). Trong cch vit chnh quy phi thay ng bng gin (Chit
t
v
mt
{
ngha).

Chit t v mt m c trong ch Hn tiu biu nht l li phin thit

phc v cho vic ch m trong cc sch hc, cc t in. N cng xut

hin
Con
Chng

ri

rc

trong

gi
con

cc

cu

m
cha

ch

Hn.

ng
k
k

o
mang

nh:
le,
thai.

y l cu chit t ch thy . Ch thy vn l mt ch hnh

thanh, c ch thai ch m, ch n (con gi) ni ngha.
Nhng trng hp ny xut hin rt t v thng th khng ch thun
nht chit t v m c m cn km theo c phn hnh th hoc
ngha.

Qua nhng v d chng ti va dn ra trn y, c th thy cc cu

chit t ny c { ngha khng nh i vi vic hc nh ch Hn. Da
vo vic phn tch v m t c th, sinh ng hnh th ch Hn, cc
cu ch Hn gip cho ngi gii c kh nng ti hin li
nhng ch hc khng my kh khn. ng thi, n cng ging nh
mt bi kim tra nh kz cho ngi mi hc m vic thuc lng bi
v li gia l rt d dng (do tnh n tng ca n). Chng hn nhng
cu
nh:
Anh
(Ch
Mt
(Ch

kia

tri

tay
tt

thi

ngn

xuyn

tm.
)

cha.
)

Vic vn dng cc lin tng hnh nh vo hnh th, m c hay

ngha ca ch lm cho chit t ni chung v chit t trong cu
ch Hn ni ring c tnh sng to cao. Nh m cc b phn cu
thnh
ch
Hn
tr
nn
sng
ng,
c
hn.
Trong s 70 cu ch Hn trong kho tng cu Vit Nam m chng
ti su tp c, c c im chit t kh th v. Chng hn:
Di

mt

d:

C
t
m
chng
c
ti,
Cm ngang ngn gio, m ngoi t d. (Ch hy )
- Ch lp p ch vit, ch vit p ch thp. (Ch chng )
t
th
l
t
bn
ao,
Ai
cm
cy
so
sao
li
chng
ngay.
Con
ai
m
ng

y,
ng th chng ng, vn ngay vo so. (Ch hiu )
Con

Mt
dao ci

vi
cuc

m
gn

k
mt bn.

hai
(Ch

chn,
tc )

Nh
hnh,
nht
th,
t
chi,
bt
u,
T bt, nht bt phi ton ngng lu. (Ch tnh )
- ng cc lin leo, t trn nhc di, gii bi cho. (Ch ty )

m
tn
nguyt
x
v
Ty,
Ch sa canh chy, trng li im t. (Ch nhin )
B

Con
la chy

d
ht khng

Thng
e em c

em,
ch

n
cn

c
cht ui.

anh
mun
thin tri u

u
(Ch

non,
)

nn
duyn,
(Ch phu )

Khen
cho
thng
nh
c
ti,
u i ci mo ng hoi trm nm. (Ch dng )
Np

Thip
hng gi

l
con
vn ngt con

gi
da k.

cn
(Ch ho

son,
)

Rung
kia
ai
ct
ln
cao,
Na vng trng khuyt, ba sao gia tri. (Ch t )
Con

t
cng
lay chng ni, cha

Ch

Em
ngi

ng

th

l
tui

Tut

vc

cy

m
bu

cm
u vo.

con
gi
g mnh v
tre,

so
(Ch gio

ng
em. (Ch
nht.

(Ch

su,
)

uy

trinh
)

gi

t
sao
kho

trong
cung,
Rung thi hai mu, b chung ba b. (Ch cng )

Mun
Trng cy chi

cho
nh
t ting tm

mc
lu ngy.

thnh
(Ch t

lm
)

Ht
thc,
ht
thc,
phy
ui
tr,
Thp trn nht di b qu l. (Ch php )
Nh vy, t nhng u im phn tch trn ca chit t, chng ta
c th khng nh li mt ln na: chit t l mt phng php hc,
nh ch Hn c o ca ngi Vit. ng thi qua nhng cu
chit t ny c th to s hng th cho vic hc, nh ch Hn.