Yasama Surecine Katilim El Kitabi

YASAMA DERNE
www.yasader.org yasader@yasader.org
Yasama Derneinin amac daha demokratik,
katlmc ve etkin bir yasama srecine hizmet etmek, yasama bilimi ve tekniinin gelitirilmesine katk salamak, ulusal ve uluslararas seviyede yasama srecinde yer alan kiiler ve kurumlar arasndaki
iletiimin glendirilmesine yardmc olmak ve sivil toplumun yasama srecine katlmn destekleyerek demokrasinin gelimesine katk yapmaktr.
Yasama Dernei sivil toplum kurulular iin gnll olarak yasama danmanl hizmeti vermektedir. Dernek ayrca sivil toplumun yasama srecine katlmna ilikin kapasitenin glendirilmesine birisi olan Sivil Toplum in Yasama Srecine kanun yapm ve denetim sreleri hakknda salamaktr.
ynelik programlar yrtmektedir. Bu projelerden Katlm El Kitabnn amac STKlar TBMMdeki bilgilendirmek ve bu srelere etkin katlmlarn
Yasama Dernei Ynetim Kurulu
SVL TOPLUM N YASAMA SRECNE KATILIM EL KTABI
YASAMA DERNE
YASAMA DERNE
w w w. y a s a d e r. o r g
Yasama Dernei Ankara, 2011 2. Bask
YASAMA DERNE

Yayn Kurulu
Dr. rfan Nezirolu (Yasama Dernei) Dr. Fahri Bakrc (Yasama Dernei) Semra Gkimen (Yasama Dernei) Habip Kocaman (Yasama Dernei) Ali Fuat Kartal (Trk Ktphaneciler Dernei) Feray Salman (nsan Haklar Ortak Platformu) Nuran Talu (Kresel Denge Dernei) Hakan Tokba (Tketiciler Birlii) anar Yurdatapan (Dnce Suuna Kar Giriim)
Yasama Dernei Ankara, 2011
YASAMA DERNE YAYINLARI Yayn No: 1
ISBN: 9786056101700 Tasarm: Zinnur Vapur 2. Bask: Kasm 2011, Ankara Bask: 2000 adet 2009, Yasama Dernei Bu kitabn yayn haklar Yasam Derneine aittir. Kitabn tamam veya bir blm Yasama Derneinin izni olmadan hibir biimde oaltlamaz ve datlamaz.
Yasama Dernei
Sivil toplum iin yasama srecine katlm el kitab. Ankara : Yasama Dernei, 2011. 168 s..; 21 cm. ISBN: 9786056101700 2. Bask 1.Trkiye Byk Millet Meclisi 2.Yasama Organlar Trkiye 3. Sivil Toplum rgtleri JQ1809 328.561
Akay Caddesi. No: 20/5 Kkesat / ANKARA E-posta : yasader@yasader.org WEB : http://www.yasader.org
Yasama Dernei
Mattek Matbaaclk Adakale Sokak No: 32/27 Kzlay / ANKARA Tel: 0(312) 433 23 10 Fax: 0(312) 434 03 56
Bask
SUNU ...................................................................................................................6 GR .....................................................................................................................8 KULLANIM KILAVUZU ..................................................................................10 BRNC BLM TBMMNN YAPISI, GREVLER ve LEY A. TBMM .............................................................................................................16 TBMM nasl oluur, genel olarak grev ve yetkileri nelerdir?..............................18 Meclis tz nedir, ne ie yarar? .....................................................................18 TBMMnin yerleke dzeni nasldr? ...................................................................19 TBMM ktphanesinden nasl yararlanlr? .........................................................21 TBMMde nerelerde yemek yenebilir? .................................................................21 B. MLLETVEKLLER ...................................................................................22 Milletvekilleri nasl seilirler, grev sreleri ne kadardr? ...................................24 Yasama sorumsuzluu ve dokunulmazl nedir, aralarndaki farklar nelerdir?....24 Milletvekillerine yardmc olan grevliler kimlerdir ve bunlarn grevleri nelerdir? .................................................................................................25 Milletvekilleri ile nasl grlebilir? ..................................................................25 Milletvekilleriyle iletiim nasl salanr? .............................................................26 Milletvekilleriyle grmek iin en uygun zaman nedir? ....................................27 Bir belge milletvekillerine nasl ulatrlabilir? ....................................................29 KNC BLM YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR A- TEMEL KAVRAMLAR ................................................................................32 ye tamsays nedir, TBMMnin ye tamsays katr? .......................................34 Yasama dnemi nedir, TBMM kanc dnemindedir? ........................................34 Yasama yl nedir, takvim ylndan farkl mdr? ..................................................34 Tatil ve ara verme nedir, aralarndaki fark nedir? .................................................35 Olaanst toplant (tatil ve ara verme srasnda toplant) nedir, kimler bu ary yapmaya yetkilidir? ..................................................................36
NDEKLER
TBMM Genel Kurulu hangi gn ve saatlerde toplanr? .......................................37 Birleim ve oturum nedir, aralarndaki fark nedir? ..............................................38 Yoklama, toplant yetersays ve karar yetersays nedir, aralarndaki iliki nasldr? ....................................................................................39 Gelen ktlar listesi nedir, ne ie yarar? ..............................................................40 B- TEMEL KURUMLAR ..................................................................................44 Sra says (komisyon raporu) ne demektir, neyi ierir?........................................41 Genel Kurulun ilevi nedir? ................................................................................46 Komisyonlarn yasama srecindeki ilevi nedir? .................................................47
Hkmetin yasama srecindeki rol nedir? ..........................................................46 TBMM Bakanlk Divannn yeleri kimlerdir, ilevleri nelerdir? .....................47 Danma Kurulu kimlerden oluur, ilevi nedir? ..................................................50 NC BLM
Siyasi parti grubu nasl kurulur, neden nemlidir? ...............................................48
KANUN YAPIM SREC A - KANUN TANIMI VE TRLER .................................................................54 Kanun ne demektir? ...............................................................................................56 Kod Kanun-ereve Kanun ..................................................................................56 Geici kanun (madde)-srekli kanun (madde) ......................................................57
Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun .........................................................58 Torba Kanun- Amal Kanun .................................................................................58 Kimler kanun nerebilir? .......................................................................................62 Bir tasar veya teklifin metni hangi blm ve alt blmlerden oluur? .....................64 Bir tasar veya teklifin maddeleri hangi blm ve alt blmlerden oluur? .............65 B - KANUN YAPIM TEKN ..........................................................................60 Bir kanun tasars veya teklifi hangi ksmlardan oluur, nasl hazrlanr? ...............62
Maddelerin kanun ierisindeki sistematik dizilii nasldr? ...................................66 Bir kanun teklifi hazrlanrken nelere dikkat edilmelidir? .....................................67 C - KOMSYONLARDA KANUN YAPIM SREC .......................................70 Komisyon nedir, STKlar iin neden nemlidir? ...................................................72 Kanun Yapm Sreci ..............................................................................................69
Komisyon trleri nelerdir? ....................................................................................72 Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan fark nedir? ...................................74 Komisyonlarn ye saylar nasl belirlenir, Bakanlk Divan yeleri kimlerdir?...75 Hangi komisyon hangi ii grr? .......................................................................76 Bte ve kesinhesap kanunu tasarlarnn STKlar asndan nemi nedir? ...........79 Komisyonlar kim toplantya arabilir, hangi konularn grleceini kim belirler? .................................................................................79 Komisyonlara gnderilen iler iin bir grme sresi var mdr, bu srenin almas durumunda ne olur? ..............................................................80 Komisyon toplantlarna kimler katlabilir, STKlar toplantlara nasl katlabilir? ....81 STKlarn komisyon toplantsna katlmadan nce nelere dikkat etmeleri gerekir?..83 Komisyon toplantlarnda kimler sz alabilir, toplantya davet edilen STKlara sz verilmesi zorunlu mudur? ...............................................................84 Komisyon grevlileri kimlerdir, komisyon uzmanlar ne i yaparlar? .................84 Komisyonlarda tasar ve teklif metinleri zerinde deiiklik yaplabilir mi, yaplabilecek deiikliin snr nedir? .................................................................85 Komisyonlarda deiiklik nergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STKlarn bu tr bir haklar var mdr? ........................86 Deiiklik nergelerinin belli bir format var mdr? ............................................86 Komisyonun toplanmas ve karar almas iin belli bir ounluu var mdr? ......87 Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STKlar iin ne ifade ederler? ...............................................................................87 Komisyonlarda grmeler hangi aamalardan geer? ........................................88 Komisyonlar kararlarn Genel Kurula nasl bildirirler? .......................................89 Yasa yapm dnda grevleri olan komisyonlar hangileridir? .............................89 Dileke Komisyonunun grevi nedir? .................................................................90 TBMMde dilekeler nereye sunulmaldr? ..........................................................91 Dilekede aranacak artlar nelerdir? .....................................................................91 Dilekenin bavuru formu nasldr? ......................................................................92 Dilekenin verilmesi zerine Komisyon tarafndan hangi ilemler yaplr? ........93 Dileke sahipleri dilekelerinin hangi aamada olduunu nereden renebilirler? ..95 nsan Haklarn nceleme Komisyonunun grevleri nelerdir? ............................95 nsan Haklarn nceleme Komisyonuna hangi konularda bavuru yaplabilir? ...96
Komisyona sunulan dilekeler nasl gnderilmelidir? ..........................................97 Dilekelerde aranan artlar nelerdir? ....................................................................98 Komisyonla ilgili bilgilere internet zerinden ulalabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadr? ..................................................................98 KT Komisyonunun grevleri nelerdir? ..............................................................99 Komisyonun denetim sreci nasl iler? ...............................................................99 KT Komisyonunda STK katlm sz konusu mudur? ......................................100 Avrupa Birlii (AB) Uyum Komisyonunun grevleri nelerdir? ........................101 AB Uyum Komisyonu STKlar iin nemli midir? ............................................102 Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonunun (KEFEK) grevleri nelerdir? ........103 KEFEK STKlar iin neden nemlidir?...............................................................104 D - GENEL KURULDA KANUN YAPIM SREC .....................................106 Komisyonda rapora balanan bir tasar veya teklifin grmelerine ne zaman balanabilir? .........................................................................................................108 Genel Kurulun gndemi hangi ksmlardan oluur? ...........................................108 Kanun tasar ve teklifleri ile komisyonlardan gelen dier iler ksmnda neler bulunmaktadr ve sralama nasl olumaktadr? ..................................................109 Grlmesine balanacak bir sra says iin kimlerin Genel Kurulda bulunmas zorunludur? ..........................................................................................................110 Tasar ve tekliflerin grlmesi nasl bir srece tabidir? ...................................111 Tasar ve tekliflerin grlmesinde kimler ne kadar sreyle konuabilir? ........112 Konumaclar hangi srayla konuur? ..................................................................113 Soru- cevap sresi ne kadardr ve kimler soru sorabilir? ....................................114 Maddelere gemek ne demektir, maddelere geilmesi reddedilirse ne olur? ......114 Bir madde nasl grlr ve nasl deitirilir? ...................................................115 Deiiklik nergesi ne demektir, hangi trleri vardr, kimler tarafndan ne zaman verilebilir? ............................................................................................................115 Maddeler zerindeki grmeler bittikten sonra ne yaplr?................................119 Maddeler zerindeki grmeler bittikten sonra bir yanllk ya da irade deiiklii olduu anlalrsa ne yaplabilir? .......................................................120 Oylama ne demektir, ka trl oylama vardr? ...................................................121 zel grme yntemi ne demektir, nasl yaplr? ..............................................123 Kanunlar ne zaman yrrle girerler? ...............................................................124
DRDNC BLM BLG EDNME VE DENETM YOLLARI A - SORU ...........................................................................................................126 Genel olarak bilgi edinme ve denetim yollar nelerdir? .....................................130 Soru nedir, ne amala verilir?...............................................................................131 Soru trleri nelerdir?.............................................................................................132 Soru nergeleri hangi artlar tamaldr?............................................................133 Yazl ve szl sorularn ortaklaa tabi olduklar sre nasldr?.........................134 Yazl sorunun farkllaan sreci nasl iler? .......................................................135 Szl sorunun farkllaan sreci nasl iler? .......................................................136 Soru nergesi Format ........................................................................................137 B - MECLS ARATIRMASI .........................................................................138 Meclis aratrmas nedir, hangi amala verilir? ..................................................140 Meclis aratrmas nergesinin ekil artlar nelerdir? ........................................141 Meclis aratrmas nergesi nasl bir sre izler? ...............................................141 Meclis aratrmas komisyonu nasl kurulur ve alr? ......................................142 Meclis aratrmas komisyonu raporu neden nemlidir? ....................................144 Meclis Aratrmas nergesi Format .................................................................145 C - GENEL GRME ...................................................................................146 Genel grme nedir, ne amala verilir? ............................................................148 Genel Grme nergesinin ekil artlar nelerdir? ............................................148 Genel grme nergesi nasl bir sre izler? ....................................................149 Genel grme nasl yaplr? ..............................................................................150 Genel Grme nergesi Format ......................................................................151 D - GNDEM DII KONUMA .....................................................................152 Gndem d konuma nedir? .............................................................................154 Gndem d konuma hakk kimlere, nasl verilmektedir? ...............................155 Gndem d konuma STKlar iin neden nemlidir? ......................................156 YASAMA TERMLER SZL ...............................................................158
SUNU
Sivil Toplum Kurulularnn (STK) kapasitelerini glendirmek amacyla bugne kadar ok sayda program, yayn ve etkinlik gerekletirildi. Ancak ilk defa yasama (kanun yapm ve denetim) srecine katlma ilikin bir El Kitab hazrland.
Yasama Dernei (YASADER) kurulduu gnden beri STKlara destek olmaya almaktadr. Bizi byle bir El Kitab hazrlamaya iten neden, Trkiye Byk Millet Meclisinin (TBMM) yaps ile kanun yapm ve denetim srecine ilikin sivil toplumda bilgi ana dair gzlemimiz oldu. Birok STK iin yasama srecine katlmak, komisyon toplantlarna katlmakla e anlamldr. Oysa TBMMde sivil toplum temsilcilerinin sorunlarn, gr ve nerilerini dile getirebilecekleri ok farkl yollar vardr. El Kitab kanun yapm ve denetim srecinin ayrntlarn n plana kartarak STK katlmn glendirmeyi amalamaktadr.
YASADER bir sredir Sivil Toplum in Yasama Okulu Projesi kapsamnda farkl alanlarda alan STK temsilcileri iin TBMMde kanun yapm ve denetim srelerinde nasl daha etkin olabileceklerine dair programlar yapmaktadr. El Kitab bu programlarn kurumsallamasnda nemli rol oynayacaktr. Bundan sonra YASADER tarafndan yasama srecine ilikin STKlarla yaplacak ortak programlarda bu El Kitab esas alnacaktr. Bu Kitapn en nemli zellii hangi alanda alrsa alsn btn STKlara hitap etmesidir. Ayrca her ne kadar STKlar iin hazrlanm olsa da, vatandalar iin de rehber niteliindedir. El Kitabnda STKlar iin somut neriler yer almaktadr. Amacmz Kitapta nerilen yol ve yntemleri kullanarak STKlarn kanun yapm ve denetim srecine daha etkin katlmalar suretiyle demokrasimizin daha da glendirilmesine katkda bulunmaktr. Sivil toplum-kamu diyalounun geliip kurumsallamasnda El Kitabnn nemli katks olacana inanyoruz. Sivil Toplum in Yasama Srecine Katlm El Kitabnn ilk basks The Black Sea Trust For Regional Cooperation (German Marshall Fund of the United Statesin bir program) tarafndan salanan fon ile gerekleti.
2. basm olan bu Kitap ise, Ankaradaki Hollanda Bykelilii tarafndan MATRA Program erevesinde finanse edildi.
Dr. rfan Nezirolu Yasama Dernei Ynetim Kurulu Bakan

El Kitab gerekten stresli ve yorucu bir alma sonucu ortaya kt. Uzun zamandr dndmz bu projenin hayata geirilmesinde National Democratic Institute Trkiye ofisinin katks byktr. Projeyi birlikte kaleme aldk. Kitapn hazrlanmas srecinde bize destek oldular. Dilek Ertkel, Ebru Aduk ve Fehmi Aduka ok teekkrler. Kitabn editrln Dr. Fahri Bakrc yapt ve ilk metni hazrlad. Metnin son halini almasnda hem YASADERden, hem de TBMMden mesai arkadalarm Dr. Fahri Bakrc, Semra Gkimen ve Habip Kocamanla srekli birlikte altk. Yayn kurulunun dier yeleri Feray Salman (nsan Haklar Ortak Platformu), anar Yurdatapan (Dnce Suuna Kar Giriim), Nuran Talu (Kresel Denge Dernei), Hakan Tokba (Tketiciler Birlii), Ali Fuat Kartal (Trk Ktphaneciler Dernei) ile El Kitab taslan satr satr okuyup tarttk. zellikle yayn kurulundaki STK temsilcisi arkadalarmz, Kitapn STKlar iin anlalr ve kullanc dostu olmasnda nemli katklar yaptlar. Kendilerine ayr ayr teekkr ediyorum. El Kitab hazrlanrken ok sayda STK temsilcisinden szl ve yazl gr aldk. Uzman gzyle hazrlam olduumuz metinleri farkl alanlardan STK temsilcileri ile paylap tarttk. Taslaklar her defasnda gzden geirip nerilerini bizimle paylaan STK temsilcilerine ve YASADER yelerine ok teekkrler. Kitapn tasarmn yapan Zinnur Vapur ile adlarn burada sayamadm katks olan herkese teekkrler. ok emek harcadk ancak zaman ierisinde gncelletirilmesi, gzden geirilmesi gereken blmler; El Kitabna eklemeler ve karmalar olacaktr. Gr ve nerileriniz bizim iin deerlidir. Sizlerin katklaryla her yeni basm bir ncekinden daha iyi olacaktr. Gr ve nerilerinizi yasader@yasader.org adresine gndermenizi bekliyoruz. El Kitabnn sivil toplum-TBMM diyalounu gelitirip kurumsallatrmas, sivil toplum katlmn nitelik ve nicelik olarak gelitirmesi ve demokrasimizi glendirmesi dileiyle...
GR
Sivil Toplum Kurulularnn (STK) yasama ve denetim srecine katlm neyi ifade eder? Bu tr bir katlm neden nemlidir? Modern parlamenter demokrasilerde en ok tartlan konulardan biri temsili demokrasinin krizleridir. Semen-seilen ilikisinde, semenin grevini tamamlamasyla temsilcinin temsil edilenden koptuu ve semenlerin karlarn olduu gibi yanstmad ileri srlmektedir. Dier taraftan seilme sresinin drt-be yl gibi uzun zaman dilimlerini kapsamasnn, semenin zaman iinde deien taleplerini parlamentoya yanstmasna engel olduu eletirisi yaplmaktadr. Temsili demokrasiler bu tr eletirilerin nne geebilmek iin kendilerini dorudan demokrasiye yaklatran baz mekanizmalar kullanmaktadrlar. Bu mekanizmalar, yurtta giriimi, referandum ve yurttan yasama vetosudur. Modern parlamenter demokrasilerin, kendilerini dorudan demokrasiye yaklatrmadan da kimi sorunlarn zmeleri olanakl grnmektedir. Bu sorunlar zmenin en etkin mekanizmalarndan birisi; semen-temsilci arasndaki ilikiyi seim dnemleriyle snrl olmaktan karp gnlk hayatn bir paras haline getiren STK katlmdr. Seimlerden sonra da taleplerin parlamentoya srekli olarak iletilmesi, temsilcilerin ya da parlamenterlerin toplumun taleplerini gncel olarak izleyebilmelerine ve buna uygun politika retmelerine olanak tanr. Bu taleplerin izlenmesi ancak, toplumdaki eitli karlarn/beklentilerin STK ats altnda rgtlenebilmesi ve bu STKlar tarafndan parlamentoya iletilebilmesiyle
STKlarn yasama ve denetim srecine katlm, semen ile temsilci arasndaki ba canl tutarak demokrasinin kklemesine ve derinlemesine nemli bir katk sunacaktr.
mmkndr. STKlarn yasama ve denetim srecine katlm, semen ile temsilci arasndaki ba canl tutarak demokrasinin kklemesine ve derinlemesine nemli bir katk sunacaktr. STK katlm demokrasinin kklemesi ve derinlemesi bakmndan bu kadar nemli olunca, bu katlm glendirmenin anlam ve nemi kendiliinden ortaya kmaktadr. Kendisi de bir STK olan Yasama Dernei (YASADER), kendi ura alan olan yasama ve denetim srecine STKlarn katlmn glendirmek amacyla Sivil Toplum in Yasama Srecine Katlm El Kitab hazrlamay gerekli grmtr. Sz konusu El Kitabnn hedef kitlesi hi kukusuz btn STKlardr. Ancak STKlarn ok deiik ilgi alanlarnn bulunmas nedeniyle btn STKlara hitap eden bir kitap karmann gl ortadadr. Kitap hazrlanrken STKlardan gelen farkl nerilerin karlanabilmesi ilke olarak benimsenmitir. Bu nedenle Kitapn, ne hukuksal bir metin ne de ksa bir pragmatik rehber olmamas iin anlalr bir hukuk bilgisinin yansra ihtiya duyulan bilgilere kolayca ulalabilecek bir formata sahip olmasna zen gsterilmitir. Kitapn sistematii ve bilgilere kolay ulamann ipular ise kullanm klavuzunda aklanmtr. Her STKnn kendi ihtiyac olan yeterli bilgiyi Kitapta bulabilecei dnlmektedir. El Kitab, STK katlmn artrd lde baarl olacaktr.
KULLANIM KILAVUZU
Sivil Toplum in Yasama Srecine Katlm El Kitab ilgi alanlar, deneyimleri, amalar, baklar ok farkl olabilen STKlara hitap eder. Bu nedenle STKlarn her birinin bu Kitapta kendi ihtiyac olan bilgileri aramaya almas son derece doaldr. Kitap btn STKlara hitap edebilme kaygsyla bir yntem gelitirmeye almtr. Bu yntemle, btn STKlarn ilgisini ekmeyecek bilgiler de verilmi ama her STKnn kendi ihtiyac olan bilgileri kolayca bulabilmesine olanak tanyan bir sistem kurulmutur. Bu sistem birka paradan olumaktadr. lk olarak btn STKlarn kullanm iin ok kolay anlalabilen bir Yasama Terimleri Szlk hazrlanarak Kitapn sonuna eklenmitir. Bylece STKlar hibir ek aratrmaya gerek olmakszn kullanlan kavramn anlam konusunda bir fikre sahip olabileceklerdir. kinci olarak Kitap drt temel blme ayrlmtr: 1. TBMMnin Yaps, Grevleri ve leyii 2. Yasamaya likin Temel Kavramlar ve Kurumlar 3. Kanun Yapm Sreci 4. Bilgi Edinme ve Denetim Yollar
10
BRNC BLM: TBMMNN YAPISI, GREVLER VE LEY

A.TBMM B. Milletvekilleri
KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAM VE KURUMLAR

A. Temel Kavramlar B. Temel Kurumlar
Uygulanan yntemle, her STKnn kendi ihtiyac olan bilgileri kolayca bulabilmesine olanak tanyan bir sistem kurulmutur.
NC BLM: KANUN YAPIM SREC

A. Kanun Tanm ve Trleri B. Kanun Yapm Teknii C. Komisyonlarda Kanun Yapm Sreci D. Genel Kurulda Kanun Yapm Sreci
DRDNC BLM: BLG EDNME VE DENETM YOLLARI

A. Soru B. Meclis Aratrmas C. Genel Grme D. Gndem D Konuma
11
Her blmn kendi iinde alt balklar vardr. Her alt balk, soru cmleleri biiminde ok sayda konu bal ierir. Bu konu balklarnn tm de indekiler Blmnde grlebilir. Bylece okuyucu, yukardaki emay da aklda tutarak, indekiler Blmnden yola ktnda arad bala kolaylkla ulaabilir. nc olarak ilgili bala ulaldnda balk altnda, istenenden daha ayrntl bilgilerle karlalabilir. Okuyucu btn ayrnty merak etmiyor ve sadece STKlarn ne yapabileceiyle ilgili bilgiyi aryor olabilir. Bu nedenle her baln altndaki bilgiler STKlar iin nem derecesine gre formatta verilmitir: 1. Metin iinde renkli zeminlerde verilen bilgi STKlar dorudan ilgilendiren ve STKlar iin en nemli saylabilecek bilgidir. Bu bilginin verildii yerlerde yldz biiminde bir STK iareti bulunur. Bu bilgi, ou zaman daha ayrntl bir okumay gereksiz klan, az okuma yaplmasna olanak tanyarak zaman kaybna uramay engelleyen yeterli bir bilgidir. 2. Metin iinde koyu italik olarak verilen bilgi STKlar dorudan ilgilendirmemekle birlikte, okunmas nemli katk salayacak olan ikinci derecede nemli bilgidir. 3. Normal metin format iindeki bilgi, STKlar dorudan ilgilendirmeyen, ancak yasama ve denetim sreciyle ilgili daha fazla bilgi sahibi olmak isteyenlerin okuyabilecei bir bilgidir. 4. Metin kenarlarnda STKlar iin ana dnceyi ortaya koyan spotlar yer alr. El Kitabnn nasl kullanlacan bir rnek olay zerinden aklayalm. rnein lkemizde yaanan sel felaketi ile ilgilenen STK-Ann Meclis dzeyinde neleri nasl yapabileceini grmeye alalm. 1. Sel felaketi STK-A tarafndan bir soru nergesi konusu yaplabilir: STK-A temsilcisi Kitapn iindekiler sayfasna baktnda Drdnc Blmn Bilgi Edinme ve Denetim Yollar blm olduunu grebilir. Temsilci bu blmde szl soru nergesi formatnn olduu sayfaya giderek format edindikten sonra, soruyla ilgili verilen bilgilerin yardmyla bir szl soru nergesi hazrlayabilir. 2. Sel felaketi bir meclis aratrmas nergesi konusu yaplabilir. Bu amala ayn blmn meclis aratrmas nergesi formatnn bulunduu
12
sayfaya gidilir. Bu blmde verilen bilgiler dorultusunda bir nerge hazrlanabilir. Ayn ilem bir genel grme nergesi iin de yaplabilir. te bu iki mekanizmann seiminde bir tercih yapabilmek iin dier bilgilerin yardmna gerek duyulabilir: Meclis aratrmas bir komisyon araclyla ay aan bir inceleme gerektirir. STK-A konunun hemen gndeme tanmasn istiyorsa, meclis aratrmas yerine bir genel grme istemelidir. Ancak STK-A grme yaplmasndan daha ok zme ynelik bir inceleme yaplmasn istiyorsa bir meclis aratrmas yaplmas talebinde bulunmaldr. 3. STK-A konunun hi zaman kaybedilmeden 1-2 gn iinde gndeme tanmasn istiyorsa, bir milletvekilinden gndem d konuma yapmas talebinde bulunabilir. 4. STK-A konunun konuulmas yerine yasal tedbirlerle zlmesini tercih ediyorsa bir kanun teklifi hazrlama yoluna gitmelidir. rnein; dere yataklarnda yaplamann cezalarn artran ya da bu alanlarda tapu belgesi verilemeyeceini ngren bir kanun teklifi tasla hazrlanabilir. STKAnn bu durumda yapmas gereken ey bu Kitapn nc Blmne giderek kanun teklifinin nasl hazrlanacana ve teklifi hazrlarken nelere dikkat etmesi gerektiine ilikin bilgileri okumas gerekir. 5. Seilen tercihe bal olarak soru nergesi, Meclis aratrmas nergesi, genel grme nergesi, gndem d konuma metni ya da kanun teklifi tasla hazrlandktan sonra yaplmas gereken ey bunlar uygun milletvekili, siyasi parti grubu ya da komisyona iletmektir. Sonuta bir soru nergesi ya da kanun teklifi tasla hazrlanmsa, bu Kitapn Birinci Blmne giderek milletvekilleri ile ilgili blmden milletvekillerinin zgemilerine ulalabilir. Buradan milletvekillerinin verdii tekliflere baklarak da konuya ilgisi olan milletvekilleri saptanabilir. Bu saptamadan sonra ayn blmdeki bilgiler yardmyla milletvekilinin telefon, faks ve e-postas edinilir. Yaplan hazrlklar, e-posta ve faksla ilgili milletvekiline gnderilebilecei gibi telefonla grlerek yzyze grme talebinde bulunulabilir. Ayn anda bunlarn tm de yaplabilir. 6. Kanun teklifi tasla, meclis aratrmas nergesi tasla, genel grme nergesi tasla, milletvekili yerine siyasi parti gruplarna da sunulabilir. Bu durumda siyasi parti gruplar ile ilgili bilgilerin yer ald kinci Blme giderek, siyasi parti gruplarnda kimin yetkili olduu bilgisine ulalr.
13
B R N C B L M : T B M M N N YA P I S I , L E Y v e G R E V L E R
BRNC BLM
TBMMNN YAPISI, GREVLER ve LEY

14
YASAMA DERNE
A. TBMM TBMM nasl oluur, genel olarak grev ve yetkileri nelerdir? Meclis tz nedir, ne ie yarar? TBMMnin yerleke dzeni nasldr? TBMM ktphanesinden nasl yararlanlr? TBMMde nerelerde yemek yenebilir? B. MLLETVEKLLER Milletvekilleri nasl seilirler, grev sreleri ne kadardr? Yasama sorumsuzluu ve dokunulmazl nedir, aralarndaki farklar nelerdir? Milletvekillerine yardmc olan grevliler kimlerdir ve bunlarn grevleri nelerdir? Milletvekilleri ile nasl grlebilir? Milletvekilleriyle iletiim nasl salanr? Milletvekilleriyle grmek iin en uygun zaman nedir? Bir belge milletvekillerine nasl ulatrlabilir?
TBMMnin temel ilevleri kanun karmak, karar almak ve hkmeti denetlemektir.
16
A TBMM
Anayasaya gre egemenlik kaytsz ve artsz millete aittir. Millet, egemenliini Anayasann koyduu esaslara gre yetkili organlar eliyle kullanr. Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM) egemenliin bir paras olan yasama yetkisini millet adna kullanan ve halk temsil eden bir organdr.
TBMM nasl oluur, genel olarak grev ve yetkileri nelerdir?

TBMM 81 ilden, toplam 85 seim evresinden dorudan doruya seilen 550 milletvekilinden oluur. TBMMnin temel ilevleri kanun karmak, karar almak ve hkmeti denetlemektir.
tzk, TBMMnin kendisi tarafndan karlan ve i ileyiine ilikin kurallar ieren temel dzenlemedir.
TBMM, vatandalar iin hak ve ykmllk douran kanunlarn yapmyla birlikte ayrca, devletin btesini kabul eder ve btenin uygulamasn gzetir. Sava hali veya olaanst hal ilan, seimlerin yenilenmesi gibi kararlar da alabilen TBMM, hkmetten bilgi edinme, yrtmeyi denetleme kapsamnda bir bakan Yce Divana sevk etme veya hkmeti ya da bir bakan drme yetkisine de sahiptir. TBMMnin yapt kanunlar ve tzk Anayasa Mahkemesi tarafndan denetlenir.
Meclis tz nedir, ne ie yarar?

TBMM almalarn Anayasa ve tzk kurallarna gre yrtr. tzk, TBMMnin i ileyiine ilikin kurallar ieren temel dzenlemedir. tzk, komisyonlarn ve bakanlk divannn oluumundan, sz alabilecek kiiler ile sz alma zamanlarna; kanun tasars ve teklifi sunulmasndan oylama ve seimlere kadar uzanan geni bir alanda TBMMnin nasl ileyeceini ayrntl olarak belirler. TBMMin ileyiine ilikin kurallardan bazlar hukuksal nedenlerle tzk yerine kanunlarda dzenlenmitir. TBMM tz kanun deil TBMM karardr. tzk deiiklik teklifleri Anayasa Komisyonunda ve Genel Kurulda dier tekliflerin bal olduu esaslara gre grlerek kabul edilir. TBMM tz TBMM Bakan tarafndan uygulanr.
18
S V L TO P L U M N YA S A M A S R E C N E K AT I L I M E L K TA B I
Yasama ve denetim faaaliyetlerini takip etmek ve katlmak isteyen Sivil Toplum Kurulularnn (STK) bir tzk edinmelerinde yarar vardr. tzk metnine TBMM internet sayfas zerinden de ulalabilir. TBMM internet sayfas adresi: http://www.tbmm.gov.tr tze bu sayfadaki TZK szcne baslarak eriilebilecei gibi, http://www.tbmm.gov.tr/ictuzuk/ictuzuk.htm adresinden de ulalabilir.
TBMMnin yerleke dzeni nasldr?

Bugnk TBMM binas, 23 Nisan 1920de mill egemenlik ilkesine dayal olarak kurulan Meclisin nc binasdr. Mill Meclisin ilk toplantsn yapt Ankarann Ulus semtinde yer alan binann yapmna 1915 ylnda balanmtr. Atatrkn 27 Aralk 1919da Ankaraya geliinden sonra, yapnn Meclis binas olarak kullanlmasna karar verilmitir. Devletin kuruluu ve Kurtulu Savann tm asker ve siyas kararlarn alnd, Cumhuriyetin ilan edildii bu ok elverisiz kk bina 18 Ekim 1924 tarihine kadar kullanlmtr. Bu tarihi bina bugn Kurtulu Sava Mzesi olarak ziyaretlere aktr. TBMMnin ikinci binas 18 Ekim 1924de kullanma almtr. kinci bina da ayn semtte ve ilk parlamento binasna yaklak 100 metre uzaklktadr. Cumhuriyetin ilk yllardan itibaren, Trkiyenin siyas tarihinin nemli gelimelerinin yaand ikinci TBMM Binas, 36 yl kullanlmtr. Bu bina da bugn, Cumhuriyet Mzesi olarak varln srdrmektedir. TBMMnin halen almalarn srdrd nc binas proje aamas 1938 ylnda tamamlanan ve uygulamasna 1939da balanan Clemens Holzmeisterin projesidir. Bina 1961de hizmete almtr.
19
ST K
Meclis kampsne giriler sa ve solda Atatrk Bulvar ve Dikmen Caddesi zerindeki iki ana kapdan yaplmaktadr. Ziyaretiler kural olarak Dikmen Kapsndan giri yaparlar. TBMM idari amal binalar hari temel binadan olumaktadr. Bunlarn ikisi milletvekillerinin odalarnn bulunduu Halkla likiler Binalarna ait A ve B bloklardr. Dier bina ise daha ok yasama almalarnn yrtld ana binadr. TBMM Genel Kurulu, Daimi htisas Komisyonlar ve Siyasi Parti Gruplar ana binann iinde yer almaktadr. TBMM Genel Sekreterlii, Kanunlar ve Kararlar Dairesi Bakanl ile birimleri, TBMM Ktphanesi, Milletvekilleri Lokantalar, Tutanak Mdrl de bu binann iindedir. Ana binann n cephesindeki orta alanda eref Girii, kpr kanatlar altnda 1 ve 2 numaral, arka cephede ise 3 ve 4 numaral giri kaplar yer almaktadr. Antsal nitelik tayan eref Giriinden, i taraftaki eref Holne be byk bronz kapyla geilmektedir. Buradan iki i bahenin bulunduu mermer salon ve stunlu galerilere girilmektedir. Milletvekillerinin kulis yerleri olan bu galerilerin evreledii orta meknda ise, Genel Kurul Toplant Salonu bulunmaktadr. Toplant salonunda yeler iin 640 ve dinleyici localarnda 980 olmak zere toplam 1620 oturma yeri vardr. Bakanlk krssne gre sol taraftaki localarda Cumhurbakanl ve resm yneticiler iin ayrlan blmler, sada ise kordiplomatik locas yer almaktadr. Krsnn kar tarafndaki ilk loca basn mensuplarna, bu locann stndeki localar dinleyicilere ayrlmtr. Dinleyicilerin Genel Kurul toplantlarn localardan izleyebilmeleri iin Dinleyici Giri Kart almalar ve localarn giriindeki gvenlik kontrolnden gemeleri gerekir.
Meclis kampsne giriler Atatrk Bulvar ve Dikmen Caddesi zerindeki iki ana kapdan yaplmaktadr.
ST
ST K
20
TBMM ktphanesinden nasl yararlanlr?

TBMM Ktphanesi zengin bir ktphanedir. Yasamaya ilikin her trl kaynan yer ald, kanunlara ve tutanaklara ulalabilen TBMM Ktphanesinde Meclis-i Ayan Ktphanesi ve Meclis-i Mebusan Ktphanesinden kalan 5000 cilt kitap, gazete, dergi ve tutanaa da ulamak mmkndr. TBMM dndan gelerek bilgi hizmeti talebinde bulunan aratrmaclar, -aranan bilgi kaynaklarnn ve istenilen bilgi hizmetinin bir baka ktphanede bulunamamas durumunda- gnlk ksa sreli aratrmalarda Ktphane Mdrnn izniyle; uzun sreli aratrmalarda ise, Ktphane Mdrnn nerisi sonrasnda Ktphane Kurulunun izniyle belirli srelerle Ktphaneden yararlanabilmektedirler. Yararlanma koullarn dzenleyen ynetmelie aadaki balantdan ulalabilir: http://www.tbmm.gov.tr/kutuphane/index.htm
TBMMde nerelerde yemek yenebilir?

TBMMde ana binada iki milletvekili restoran bulunmaktadr. Bu restoranlarn biri sadece milletvekillerine mahsus iken dieri milletvekili beraberindeki semen ve ziyaretilere aktr. Semen ve ziyaretilerin yanlarnda milletvekili olmadan A Blokta bulunan kafeteryada self servis yemek yemeleri mmkndr. Semen ve ziyaretiler ayrca ziyareti kabul salonunda bulunan fast food tr yiyeceklerin de bulunduu kafeteryadan yararlanabilirler. Ayrca, TBMMde sadece personelin yararland tabldot usul hizmet veren bir restoran bulunmaktadr.
Ziyaretiler A Blok ve Ziyareti Kabul Salonunda bulunan kafeteryalardan yararlanabilirler.
21
ST
ST K
Milletvekilleri, kendilerini seenleri, yani halk temsil ederler.
22
B MLLETVEKLLER
Milletvekilleri her ne kadar belirli bir ilden seimi kazanm olsalar da sadece seildikleri ilin, blgenin veya kendilerini seen semenlerin degil, btn milletin temsilcisidirler.
Milletvekilleri nasl seilirler, grev sreleri ne kadardr?

Anayasa ile belirtilen seilme artlarn tayan; yani yirmibe yan dolduran, ilkokul mezunu olan, askerliini yapan, yz kzartc ve benzeri sular ilememi olan, bir yl veya daha fazla sreli hapis veya ar hapis cezasna hkm giymemi olan her Trkiye Cumhuriyeti vatanda milletvekili seilebilir. Kamu grevlileri grevlerinden ekilmedike aday olamazlar. Milletvekilleri kendilerini seenleri, yani halk temsil ederler. Her ne kadar belirli bir ilden seimi kazanm olsalar da sadece seildikleri ilin, blgenin veya kendilerini seen semenlerin degil, btn milletin temsilcisidirler. Milletvekilleri drt yl iin seilirler.
ST K
Yasama sorumsuzluu ve dokunulmazl nedir, aralarndaki farklar nelerdir?

Milletvekilleri, grevleri gerei yasama sorumsuzluu ve yasama dokunulmazl gibi iki ayr ayrcala sahiptir. Yasama sorumsuzluu, milletvekillerinin yasama ve denetim faaliyetlerindeki oy ve szlerinden ve bunlarn Meclis dnda tekrarlamalarndan dolay hibir ekilde sorumlu tutulamayacaklarn ifade etmektedir. Yasama sorumsuzluu mutlak ve sreklidir. Milletvekillii grevi sona erse de o kii, grevi srasnda oy, sz ve dncelerinden dolay sorumlu tutulamaz. Yasama dokunulmazl, seimden nce veya sonra bir su iledii ne srlen milletvekillerinin, meclis karar olmadka sorguya ekilmemesi, tutuklanmamas ve yarglanmamasn ifade eder. Bu nedenle yasama dokunulmazl yasama sorumsuzluundan farkl olarak mutlak ve srekli deildir: Baz sular dokunulmazlk kapsamnda olmad gibi milletvekilliinin sona ermesiyle dokunulmazlk da sona erer.
24
Milletvekillerine yardmc olan grevliler kimlerdir ve bunlarn grevleri nelerdir?

Milletvekillerinin her birine yardmc olan 1 sekreter, 1 danman ve 1 yardmc personel olmak zere 3 grevli bulunmaktadr. Sekreter ve danmanlar kendilerine tahsis edilen ayr bir odada oturmaktadr. Ancak, baz milletvekilleri, danmanlar ile ayn oday paylamaktadrlar.
Milletvekilleri grmelerini kendilerine tahsis edilen odalarnda yapar. Her milletvekilinin bir sekreteri, bir danman ve bir yardmc personeli vardr.
Milletvekilleri ile nasl grlebilir?

Vatandalar ve STKlar milletvekilleri ile bireysel ve rgtl olarak grebilirler. TBMM Kamps iinde her milletvekiline bir oda tahsis edilmitir. Milletvekilleri grmelerini genellikle bu odalarda yapmaktadrlar. Bir milletvekili ile grme yaplmak istenmesi halinde ncelikle milletvekilinin odasnn konumu saptanmaldr. Halkla ilikiler binalar iinde yer alan bu odalarn her biri bir banko iinde yer almaktadr. Dolaysyla milletvekilinin konumu iin u bilgiler gereklidir: 1. Halkla ilikiler binalar A ve B bloklar olarak ikiye ayrlmaktadr. Bu durumda ncelikle milletvekilinin odasnn hangi binada olduu saptanmaldr. 2. Her bina 4 kattan olumaktadr: Alt Zemin (AZ eklinde geer), st Zemin (Z eklinde geer), 1. Kat ve 2. Kat. Dolaysyla ikinci olarak milletvekilinin binann hangi katnda bulunduu belirlenmelidir. 3. Her katta 6 banko bulunmaktadr. Milletvekilinin bankosu biliniyorsa, yerini bulmak ok kolaydr. Bankonun giriinde banko grevlileri bulunmakta ve bankonun grnr bir yerinde bankoda bulunan milletvekillerinin adlar yer almaktadr. 4. Her bankoda 16 oda bulunmaktadr. Oda numaras da bilinen bir milletvekilinin odasna ulamak son derece kolaydr.
ST
25
Milletvekiliyle grmeden nce sekreter veya danmanyla iletiime gemek uygun olur.
Milletvekiliyle grmeden nce sekreter veya danmanyla bir iletiime gemek uygun olacaktr. Sekreter ve danmanlar milletvekili ile ilikilerin srdrlmesinde nemli grevlilerdir. Milletvekilleri kimi taleplerin izlenmesi grevini sekreter ya da danmanlarna verdiklerinden, milletvekili ile yaplan grmeden sonra sekreter ve danmanla diyaloun srdrlmesi gerekebilir. Kimi zaman milletvekilleri ile telefonla ya da yz yze grme imkn olmayabilir. Bu durumlarda danmanlarla ve bu mmkn deilse sekreterlerle grlerek konunun milletvekiline aktarlmas talep edilebilir.
ST
Milletvekilleriyle iletiim nasl salanr?

Milletvekilleri ile yzyze grmelerin dnda, telefon, faks ve e-posta ile iletiim kurmak olanakldr. Her milletvekiline iki telefon hatt tahsis edilir. TBMMdeki btn telefonlar (420) ile balar. Meclis santralinin telefonu da 420 50 00 dr. Bu santralden milletvekillerinin telefonlarn renmek mmkndr. TBMMnin internet sayfasndan milletvekilleri ile ilgili olarak milletvekilinin, hangi binada (A-B), hangi kat (AZ, Z, 1, 2), hangi banko (1, 2, 3, 4, 5, 6) ve hangi odada ve hangi telefon ve faks numaralarna sahip olduu bilgisine ulalabilir. http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mvtelefon.liste
ST K
26
TBMM internet sayfasnda bulunan MLLETVEKLLER ibaresinin altndaki arama dmesine basldnda ve milletvekili hakkndaki baz bilgiler girildiinde, o milletvekilinin zgemiine ve e-posta adresine ulalabilinir. Bunun yan sra, bu sayfadan milletvekilinin vermi olduu kanun teklifleri ile soru nergelerine ve imzalarnn bulunduu Meclis aratrmas ve genel grme nergilerine de ulamak mmkndr. Bylece STKlar milletvekilleri tarafndan verilen teklifler ile soru nergelerine ya da milletvekilinin zgemiine bakarak kendi konularna yakn milletvekillerini belirleyebilirler. Milletvekillerinin elektronik posta (e-posta) adreslerine eriim iin: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/mv_e_posta_sd.uye_e_posta
Milletvekilleri ile yzyze grlebilecei gibi telefon, faks ve e-posta ile iletiim kurmak olanakldr.
Milletvekilleriyle grmek iin en uygun zaman nedir?

Milletvekilleri genellikle Cuma, Cumartesi, Pazar ve Pazartesi gnlerini seim blgelerinde geirmektedirler. Meclisin alma gnleri olan Sal, aramba, Perembe gnleri de saat 15.00ten sonra TBMM Genel Kurulunda bulunmaktadrlar. (Ancak aada ayrntl olarak gsterilecei gibi bu saatler daha erkene de
Milletvekilleriyle en uygun grme zamanlar grup toplantlarnn yaplmad Sal, aramba, Perembe sabahlar ile len saatleridir.
nellikle siyasi parti gruplarnn grup toplantlar yaplmaktadr. toplantlarnn yaplmad Sal, aramba, Perembe sabahlar bekleyip zaman kaybetmek yerine milletvekillerinin brolarndaki grevlilerle grerek randevu talep etmek en aklc yol gibi rme olasln artracaktr.
Dolaysyla milletvekilleriyle en uygun grme zamanlar grup ile len saatleridir. Bu nedenle TBMMye gelerek milletvekilini
grnmektedir. Ancak belirtilen zamanlarda randevu talebi g-
27
ST K
alnabilir.) Sal ya da aramba gnleri sabah saatlerinde ge-
ST K
Bir milletvekilinin bir haftas yle gsterilebilir:

Cumartesi, Seim Blgesi Pazar, Seim Blgesi Pazartesi, Seim Blgesi Dn Cuma, Seim Blgesi Gidii Sal, Grup toplants yoksa 15.00e kadar aramba, Grup toplants yoksa 15.00e kadar Perembe 15.00e kadar
ekilden de anlalabilecei gibi hafta sonlar genellikle seim blgelerinde olduklarndan milletvekilleri ile TBMMde grme olana yoktur. Seim blgelerine gidilip gelinen gnler olan Cuma ve Pazartesi gnleri dk olaslkla da olsa grme ans vardr. Dier Sal ve aramba gnleri grup toplantlarna bal olarak grme zaman azalp oalabilmektedir. Perembe gn ise grme olaslnn en yksek olduu gndr. STKlarn, Genel Kurul, siyasi parti grubu ve komisyon toplant saatlerini gzeterek bu saatler dnda milletvekilleri ile grmeye almalar sonu almalar bakmndan yararl olabilir.
ST
K
28
Bir belge milletvekillerine nasl ulatrlabilir?

STK temsilcileri milletvekilleri ile grmek veya komisyon toplantlarna katlmak iin TBMMye girerken gvenlik denetiminden geerler. Bu denetim srasnda elde bulunan basl materyalin belli bir saydan fazla olmas halinde Meclis kampsne alnmasna izin verilmeyebilir. Bu tr bir durumla karlamamak iin milletvekillerine ulatrlmak istenen basl materyalin PTT araclyla gnderilmesi tercih edilmelidir. PTT araclyla gelen bu tr materyalin milletvekili sekreteryasna ulamasnda herhangi bir sorun bulunmamaktadr. Kuryeyle gelen kitap, dergi, bror, davetiye veya baka bir yayn gvenlik kontrolnden getikten sonra datlabilmektedir. Milletvekillerine ulatrmak zere Meclise gelen gda, tekstil, elektronik gibi malzemelerin datm veya anket ve aratrmalar iin TBMM Bakanlk Divan yesi ilgili idare amirinin onay gereklidir.
29
ST K
KNC BLM
YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR

30
YASAMA DERNE
A- TEMEL KAVRAMLAR ye tamsays nedir, TBMMnin ye tamsays katr? Yasama dnemi nedir, TBMM kanc dnemindedir? Yasama yl nedir, takvim ylndan farkl mdr? Tatil ve ara verme nedir, aralarndaki fark nedir? Olaanst toplant (tatil ve ara verme srasnda toplant) nedir, kimler bu ary yapmaya yetkilidir? TBMM Genel Kurulu hangi gn ve saatlerde toplanr? Birleim ve oturum nedir, aralarndaki fark nedir? Yoklama, toplant yetersays ve karar yetersays nedir, aralarndaki iliki nasldr? Gelen ktlar listesi nedir, ne ie yarar? Sra says (komisyon raporu) ne demektir, neyi ierir? B- TEMEL KURUMLAR Genel Kurulun ilevi nedir? Hkmetin yasama srecindeki rol nedir? Komisyonlarn yasama srecindeki ilevi nedir? TBMM Bakanlk Divannn yeleri kimlerdir, ilevleri nelerdir? Siyasi parti grubu nasl kurulur, neden nemlidir? Danma Kurulu kimlerden oluur, ilevi nedir?
31
KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR
TBMMnin yasama ve denetim faaliyetlerine ilikin ye tamsays, yasama dnemi, birleim gibi kavramlarn bilinmesi srece etkin katlm kolaylatrr.
32
A TEMEL KAVRAMLAR
TBMMnin ye tamsays 550dir.
ye tamsays nedir, TBMMnin ye tamsays katr?

ye tamsays, TBMMnin toplam ye saysdr. TBMM genel oyla seilen 550 milletvekilinden oluur. Dier bir anlatmla TBMMnin ye tamsays 550dir. ye tamsays toplant yeter saysnn belirlenmesinde ve baz kararlarn alnmasnda hesap ls olarak kullanlr. Dnem iinde vefat, istifa gibi eitli nedenlerle ye saysnda azalma olabilmektedir. Ancak bu durum ye tamsaysn (550) deitirmez. Dolaysyla belirli bir anda mevcut ye says 550nin altna dmesine ramen ye tamsaysnda bir azalma olmaz.
TBMMnin ye tamsays 550dir.
Yasama dnemi nedir, TBMM kanc dnemindedir?

Yasama dnemi, iki milletvekili genel seimi arasndaki 4 yllk sredir. Ancak bu sre dolmadan da erken seimle dnem sona erebilecei gibi, sava nedeniyle dnemin uzatlmas da mmkndr. Dolaysyla TBMM 4 yl iin seilmesine ramen, yasama dnemi 4 yldan ksa ya da uzun olabilir. TBMM u anda 24. Yasama Dnemindedir. Yasama dnemi kavram STKlar iin de nemli bir kavramdr. rnein bir kanunla ilgili grme tutanaklarna ya da komisyon raporuna ulamak iin tutanaklarn hangi yasama dnemine ait olduunu bilmek gerekir. Tutanan hangi yasama dnemine ait olduu bilinirse, onunla ilgili bilgilere ulamak kolaylar.
ST K
Yasama yl nedir, takvim ylndan farkl mdr?

Yasama dnemi yasama yllarndan oluur. Yasama yl 1 Ekimde balayp 30 Eyllde sona eren sredir. Dolaysyla bir yasama yl kural olarak 12 aydan oluur. Ancak seimler dolaysyla ilk yasama ylnn 1 Ekimde balamas ve son yasama ylnn 30 Eyllde sona ermesi mmkn olmayabilir. Bu durumda ilk yasama yl seimlerden sonraki ilk toplantdan balayarak 30 Eylle kadar, son yasama yl ise 1 Ekimden balayarak seimlerin yaplmasna ka-
34
dar srer. Bu durumda bir yasama dnemi 4 yldan olumasna ramen, 5 yasama yl olabilir. Seimlerin ne zaman yapld ve yaplacana bal olarak yasama yl says deiebilir. Yasama yl kavram da STKlar iin nemli kavramlardan biridir. rnein bir milletvekilinin verdii soru nergesine ya da kanun teklifine ulaabilmek iin onun hangi yasama dneminin kanc yasama ylnda verildii bilinirse bilgilere ulam kolaylar.
Yasama dnemi iki milletvekili genel seimi arasndaki sre, yasama yl ise 1 Ekimde balayp 30 Eyllde sona eren sredir.
K
23. YASAMA DNEM GENEL SEM 1

22 Temmuz 2007
GENEL SEM 2
12 Haziran 2011
YASAMA YILLARI
04/08/07 30/09/07
1.YY
01/10/07 30/09/08
2.YY
01/10/08 30/09/09
3.YY
01/10/09 30/09/10
4.YY
01/10/10 12/06/11
5.YY
Tatil ve ara verme nedir, aralarndaki fark nedir?

TBMM yasama yl iinde haftann belli gnlerinde almak zorundadr. Ancak gerek milletvekillerinin seim blgelerinde almalarna olanak tanmak ve gerekse dinlenmelerini salamak iin her yasama ylnda 3 ay amamak zere tatil yaplabilir ve 15 gn gememek zere almalarna ara verilebilir. TBMM almalarna devam karar almamsa her yl Temmuz aynn ilk gnnde tatile girer ve toplam tatil sresi 3 ay geemez. Bu 3 aylk tatil sresinin ayn anda kullanlmas zorunlu olmamasna ramen, TBMM uygulamada 1 Temmuz - 30 Eyll arasndaki 3 aylk srede tatil yapmaktadr.
35
ST
TBMM genellikle 1 Temmuz - 30 Eyll arasnda tatil yapar. Dier aylarda almalarna 15 gn gemeyecek ekilde ara verebilir.
TBMM tatil dnda eitli nedenlerle almalarna ara verebilir. Ancak ara verme sreleri 15 gn geemez. TBMM bazen mahalli seimler dolaysyla veya okullarn smestr tatillerinde 15 gn almalarna ara vermektedir.
YASAMA YILI
Tatil
1 Ekim
Ara Verme
1 Temmuz
30 Eyll
Olaanst toplant (tatil ve ara verme srasnda toplant) nedir, kimler bu ary yapmaya yetkilidir?
TBMM tatilde ve ara vermede iken, nemli gelimeler nedeniyle toplanmaya gerek duyabilir. Bu durumda yetkili kiilerin ars zerine tatil ya da ara vermeyi yarda keserek toplanr. Toplantya armaya yetkili kiiler yle gsterilebilir:
Dorudan Cumhurbakan Bakanlar Kurulunun istemi
Dorudan TBMM Bakan ye Tamysnn 1/5inin istemi
36
STKlarn olaanst toplant ile ilgili ilevleri ne olabilir? STKlar lke gndeminde bulunan nemli ve acil konularn tatil ve araverme srasnda TBMM gndemine tanmas iin giriimlerde bulunabilirler. Konunun STKlar araclyla kamuoyunun gndemine tanarak nemi ile aciliyetinin dile getirilmesi olaanst toplant ars yapma konusunda bir talep olumasna yol aabilir. Olaanst toplantnn balayabilmesi iin birleimin banda yaplan al yoklamasnda en az 184 milletvekilinin Genel Kurulda hazr olmas gerekir. Aksi halde toplant balamadan biter. Cumhurbakan ve TBMM Bakannn ars zerine belirtilen gn ve saatte toplanan TBMM, toplant arsna konu olan ii grtkten sonra, almalarna devam etmeye karar vermezse tatiline devam eder.
TBMM Genel Kurulu hangi gn ve saatlerde toplanr?

TBMM Genel Kurulu Sal, aramba ve Perembe gnleri toplanr. Ancak Danma Kurulunun nerisi zerine Genel Kurulun kararyla Meclis haftann dier gnlerinde de toplanabilir. Genel Kurul bu gn iinde 15:00-19:00 saatleri arasnda alr. Ancak uygulamaya bakldnda gndemin younluu nedeniyle Genel Kurulun Sal, aramba ve Perembe gnleri 15.00ten daha erken bir saatte topland ve 19.00dan daha ge saate kadar alt grlmektedir. rnein bte grmelerinde haftasonu dahil haftann tm gnlerinde toplant yaplr. Genel Kurulun toplant gn ve saatleri STKlar iin iki adan nemlidir:
37
ST K
TBMM tatilde ve ara vermede iken Cumhurbakan veya Meclis Bakannn ars zerine olaanst toplanabilir.
TBMM Genel Kurulu Sal, aramba ve Perembe gnleri 15.00-19.00 saatleri arasnda alr. Ancak uygulamada Genel Kurulun 15.00ten daha erken bir saatte topland ve 19.00dan daha ge saate kadar alt grlmektedir.
STKlar kendileriyle ilgili konularn ancak bu gn ve saatlerde grlebileceini bilerek almalarn bu zamanlara gre dzenleyebilirler. Milletvekili ve komisyonlarla grmelerini bu saatlerin dnda planlayabilirler.
ST
1. Oturum
Birleim ve oturum nedir, aralarndaki fark nedir?

TBMM Genel Kurulu toplant yapt gnlerde saat 15:00te ya da Danma Kurulunca nerilen ve Genel Kurul tarafndan kabul edilen saatlerde toplantsna balar. eitli nedenlerle toplantya ara verebilir. Yasama faaliyetleri bakmndan kolaylk salamak amacyla hem Genel Kurul toplants hem de toplantnn her blm yasama diliyle adlandrlmtr. te Genel Kurulun belirli bir gnde yaplan toplants yasama dilinde birleim olarak adlandrlr ve her birleimin bir numaras olur. Birleimin her bir blm ise oturum adn alr. rnein; Sal gnk x sayl birleime defa ara verildiyse, bu birleimde drt oturum yaplm demektir.
2. Oturum
15.00 17.19
17.19 17.31
17.31 18.19
18.19 18.30
3. Oturum
18.30 18.32
18.32 18.41
4. Oturum
3. Ara
18.41 19.00
1. Ara
ekilde de grld gibi szkonusu birleimde 3 ara verilmi ve 4 oturum yaplmtr.

Genel Kurulun belirli bir gnde yapt toplantya birleim, bir birleimin ara ile blnen her ksmna oturum denir.
Belirli bir kanun ya da denetim konusuyla ilgili bilgilere ulamak iin yasama dnemi, yasama yl gibi bilgilerin yannda birleim ve oturum bilgileri de byk kolaylk salar. STKlar tarafndan bu bilgilerin bilinmesi halinde istenen nergelere internet zerinden ulaamama gibi bir olaslk neredeyse yok gibidir.
ST
38
2. Ara
Yoklama, toplant yetersays ve karar yetersays nedir, aralarndaki iliki nasldr?

Toplant yetersays TBMM Genel Kurulunun toplantya balayabilmesi iin gerekli en az saydr. Bu say ye tamsaysnn te biri olan (550/3) 184tr. Milletvekillerinin komisyon ve Genel Kurul toplantlarna katlmalar zorunlu klnmtr. Toplantya katlmama milletvekili asndan eitli sonular dourur. Belirli sayda toplantya katlmayan milletvekillerinin aylklarndan kesinti yaplabilecei gibi, katlmamann belli bir snra ulamas halinde yeliklerinin dmesine de karar verilebilir. Ancak milletvekillerinin toplantya katlmamas Genel Kurul asndan da sonular dourur. Belirli sayda (184) milletvekili toplantya katlmadan Genel Kurulda grmelere balanamaz. Bakann gzleme dayanarak yetersay ile ilgili bir tereddd yoksa toplant balayabilir ve 184 saysnn olduu varsaylr. Toplant baladktan sonra artk her zaman yoklama yaplmas mmkn deildir. Grmeler srasnda yoklama yaplabilmesi iki koula baldr. Birinci koul en az 20 milletvekili tarafndan yoklama isteminin yaplmas, ikinci koul ise bu istemin iaretle oylamaya geilmesinin hemen ncesinde olmasdr. Bu tr bir istem yaplmazsa yoklama yaplmas mmkn deildir. Toplant yetersays kavram, sklkla karar yetersays kavram ile kartrlr. Bu iki kavram hem nitelik, hem de ama olarak birbirinden farkldr. Karar yetersaysnn amac; karar alnabilmesi iin belli bir saynn stndeki iradenin aklanmasnn garanti edilmesidir. Genel Kurul, 139 alt snrnn stnde olmak kouluyla, toplantya katlanlarn salt ounluuyla yani yarsndan fazlas ile karar verir. Dier bir anlatmla belli bir ynde karar alabilmek iin mutlaka o ynde kullanlm en az 139 oya ihtiya vardr. Ancak
39
Toplant yetersays Genel Kurulun toplant yapabilmesi iin gerekli olan milletvekili saysn ifade eder. Bu say ye tamsaysnn te biri olan 184tr.
bu say asgari saydr. Toplantya katlm yksek ise bu say da ykselecektir. rnein 184 milletvekilinin katld bir toplantda karar alabilmek iin en az 139 milletvekilinin kabul ya da red eklinde oy kullanm olmas gerekir. 100 kabul, 80 red kararnn bulunduu bir oylamada 139 asgari karar yetersays bulunmad iin karar alnamaz. Katlmn 300 olduu bir toplantda 151 kiinin ayn ynde oy kullanm olmas gerekir. 150 kabul, 149 red ve bir ekimser oyun kullanld bir oylamada karar alnamam demektir. nk bu durumda karar almak iin bir ynde kullanlm olmas gereken oy says en az 151dir.
KATILIM: 184 KATILIM: 184
Red: 139
KATILIM: 300
Red: 150
KATILIM: 301
Red: 100
Red: 80
Kabul: 100
Kabul: 43
Kabul: 149
Kabul: 201
Genel Kurul toplantya katlanlarn salt ounluuyla yani yarsndan fazlas ile karar verir. Ancak bu say 139dan az olamaz.
ekimser: 4
ekimser: 2
ekimser: 1
ekimser: 0
Karar Alnamaz
Red Karar
Karar Alnamaz
Kabul Karar
Gelen ktlar listesi nedir, ne ie yarar?

TBMM Bakanlna sunulan btn kanun tasar ve teklifleri, resm tezkereler ve komisyon raporlar ile soru, genel grme, meclis aratrmas, meclis soruturmas ve gensoru nergelerinin referans bilgisi Meclis iinde yaynlanr. Btn bu referans bilgilerin yaynland belgenin ad gelen ktlar listesidir. Gelen katlar listesinde, Genel Kurula sevk edilen evraklar ve evraklarn bakanla geli tarihleri ayrca belirtilir. Gelen ktlar, tatile rastlamad takdirde, Cumartesi ve Pazar hari her gn yaynlanr ve ilk birleim tutanana eklenir.
40
Gelen katlar listesi STKlarn yasama ve denetim srecini gncel olarak izleyebilmelerine olanak tanyan ok nemli bir belgedir. Bu belgeyi gnlk olarak izleyen STKlar TBMMye hangi iin geldiini ve grlen bir iin nereye havale edildiini grebilirler. STKlarn bu listeyi gncel olarak izlemeleri halinde, kendilerini ilgilendiren ilerin hangi aamada olduunu takip etmeleri ve kendi planlamalarn yapmalar kolaylaacaktr. Gelen katlar listesine TBMMnin internet sayfasndan Gelen Katlar balantsna tklanarak eriilebilir.
Sra says (komisyon raporu) ne demektir, neyi ierir?

Komisyon raporlar TBMM Bakanlna gnderildikten sonra datlmak ve Genel Kurul gndeminde yerini almak zere bastrlr. te komisyon raporlarnn bastrlm haline sra says denir ve her rapor belirli bir sra says ile anlr. Dolaysyla STKlarn komisyon raporlarn aramalar halinde kullanacaklar kavram sra says kavramdr. Bir komisyon raporuna uradan ulalabilir: http://www.tbmm.gov.tr adresinden YASAMA VE DENETM blmnden Komisyon Raporlar balna tklanr. Gelen sayfada tasarnn/teklifin sra says numaras girilir. Gelen sayfada aranan sra says zerine tklanr. Sra says, komisyon raporu olmakla birlikte sadece komisyon raporunu iermez. Sra saysnda Genel Kurulda dayanak olabilecek btn belge ve bilgiler yer alr. Sra saylarnda tasar ve tekliflerin hkmete veya milletvekillerince sunulan ilk metinleri ve komisyonca kabul edilen son ekli bir arada yer alr.
ST K
41
ST K
TBMM Bakanlna sunulan kanun tasar ve teklifleri, resm tezkereler ve komisyon raporlar ile soru, genel grme, meclis aratrmas, meclis soruturmas ve gensoru nergelerine ilikin bilgiler gelen ktlar listesinde yaynlanr.
Sra saylarnda bulunan bu bilgi ve belgeler unlardr:
SIRA SAYISI
Tasar-teklif(ler)
Komisyon Raporlar
Tezkere Sayfas
Alt Komisyon Raporlar
Tali Komisyon Raporlar
Genel Gereke Rapor Madde Gerekeleri Karar mzalar Ekler Muhalefet erhi Bakanlar Kurulu mzas
Karlatrmal Metin Raporlar
Tasar/Teklifin Madde Metinleri
Komisyonun Kabul Ettii Madde Metinleri
Bir sra saysnda birden ok birletirilen teklif ve tasar bulunabilir ve bunlarn tm sra saysnda yer alr. Ancak bunlardan komisyon grmelerine esas alnan metin en nemli metindir ve bu sra saysnn en sonunda yer alr. Grmelere esas alnan metin komisyonun kabul ettii metinle yan yana karlatrmal olarak verilir ve grmeler komisyonun kabul ettii metin zerinden yrtlr. Dolaysyla milletvekillerine karar vermelerinde yardmc olmas bakmndan sra says btnyle nemliyken, sra saysnn en sonundaki komisyonun kabul ettii metin grmelere dorudan dayanak alnan metin olduu iin en nemli blmdr. Komisyonun hangi deiiklikleri yaptn/yapmadn grmek bakmndan, komisyonca esas alnan tasar/teklifin maddeleri ile ko-
42
misyonun kabul ettii metnin yanyana verilmesi byk nem arz eder ve dikkatle incelenmelidir. Meclis aratrmas ve meclis soruturmas komisyonlarnn raporlar da sra says eklinde bastrlr. Bu sra saylarnda komisyon raporu ile birlikte komisyonun kuruluuna esas tekil eden meclis aratrmas veya meclis soruturmas nergeleri de yer alr. zetle sylemek gerekirse STKlarn komisyonda grlm bir tasar ya da teklifle ilgili btn bilgi ve belgeleri, gelimeleri ve grleri renebilecekleri sra says yasamada en ok kullanlan ve en nemli belgelerden biridir.
Yasama dneminin bandan itibaren komisyonlarn karara balayp sunduklar raporlar bir sra says verilerek kitapk halinde baslr ve milletvekillerine dalr. Her rapor verilen bu sra says ile anlr.
ST
43
Genel Kurul, Bakanlk Divan, Danma Kurulu, Siyasi Parti Gruplar ve komisyonlar TBMMnin temel kurumlardr.
44
B TEMEL KURUMLAR
Genel Kurul, grmelerin yapld TBMMnin nihai karar organdr.
Genel Kurulun ilevi nedir?

Genel Kurul, grmelerin yapld TBMMnin nihai karar organdr.
TBMMnin nihai karar organdr. Meclise gelen her trl tasar ve teklif metinleri Genel Kurul tarafndan grlerek deitirilebilir. Denetim srecinin nemli bir blm de Genel Kurulda geer. Yasama srecinin btn aktrleri Genel Kurulun almalarna katk yapmak ya da kararlarna etkide bulunmak iin faaliyetlerde bulunurlar. Btn kanunlar ve Meclis kararlar Genel Kurul tarafndan kabul edilirler. STKlarn Genel Kurul toplantlarna katlmalar mmkn deildir. Grmeleri dinleyici locasndan izleyebilirler. Ancak bu, STKlarn Genel Kurul aamasnda etkin olamayacaklar anlamna gelmez. STKlarn milletvekilleri, siyasal parti gruplar ve komisyon bakan ve yelerine taleplerini iletmeleri mmkndr. Bunun iin taleplerin, grmeler balamadan nce iletilmi olmas gerekir.
ST
Hkmetin yasama srecindeki rol nedir?

Hkmet aslnda yrtme organ olmakla birlikte parlamentonun bir parasdr. Parlamenter sistemlerde meclis ve hkmet birlikte parlamentoyu olutururlar. Hkmet meclisin iinden kar ve meclise kar sorumludur. Bu nedenle de gerek komisyonlarda, gerekse Genel Kuruldaki grmelerde hkmetin babakan veya bir bakan tarafndan temsil edilmesi zorunludur. Tasarlar genellikle ilgili bakanlklar tarafndan hazrlanr ve Babakanlk tarafndan koordine edilir. STKlarn, bakanlk ve Babakanlktaki hazrlk aamalarna katkda bulunmalar mmkndr. Mevzuat Hazrlama Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik, tasar taslaklarnn hazrlanmasnda STKlarn grlerinin alnacan ngrmtr. Bu ynetmelikte belirtilen esaslara gre STKlarn daha hazrlk aamasnda
ST
46
gr bildirmeleri olanakldr. STKlarn grlerini bu aamada taslaa ekleyebilmeleri amalarna ulaabilmeleri bakmndan ok nemlidir.
Komisyonlarn yasama srecindeki ilevi nedir?

STKlarn katlmnda ok nemli bir ileve sahip olan komisyonlar, kanun tasar ve tekliflerini Genel Kurul adna inceleyen organlardr. Komisyonlar kendilerine havale edilen kanun tasar ve tekliflerini olgunlatrarak Genel Kurula sunarlar. Bu olgunlatrma srasnda ilgili btn taraflar dinleyerek nlerindeki dzenlemeye en uygun eklini kazandrmaya alrlar. Mecliste bulunan komisyonlar kanun tasar ve tekliflerini inceleyen komisyonlarla snrl deildir. Meclis aratrmas komisyonu gibi geici denetim komisyonlarnn yansra tasar ve teklif grmeyen Dileke Komisyonu, nsan Haklarn nceleme Komisyonu, KT Komisyonu gibi srekli komisyonlar da vardr. Komisyonlara ilikin ayrntl bilgi nc blmdeki komisyonlar alt bal altnda verilmitir. STKlarn kendileriyle ilgili sorun ve nerileri bu aamada komisyonlara iletmeleri, hem sorunlarnn zmnde hem de kanunun gerei gibi olgunlamasnda nem tamaktadr.
TBMM Bakanlk Divannn yeleri kimlerdir, ilevleri nelerdir?

TBMM Bakanlk Divan hem yasama srecinde hem de ynetsel ilerin dzenlenmesinde nemli ilevi olan bir kurumdur. Meclis Bakan, bakanvekilleri, katip yeler ve idare amirlerinden oluur. tze gre Bakanlk Divan; 1 bakan, 4 bakanvekili, 3 idare amiri ve 7 katip ye olmak zere toplam 15 yeden oluur. Bu yelerin says sabit deildir; Genel Kurul, gerektiinde Danma Kurulunun nerisi zerine idare amirlerinin veya ktip yelerin saysn artrabilir. Ancak bakanvekillerinin says 4ten fazla olamaz.
47
ST K
Bakanlk Divan; 1 bakan, 4 bakanvekili, 3 idare amiri ve 7 katip ye olmak zere toplam 15 yeden oluur. dare amiri ve katip yelerin says artrlabilir.
Genel Kurul birleimleri, haftalk nbet srasna gre bakanvekilleri tarafndan ynetilir. Meclis bakan istisnai olarak, nemli birleimlerde krsye kar. Bakanlk Divan yelerinin hem kurul hem de kiisel olarak ok eitli grev ve yetkileri bulunur. TBMM Genel Kurulu, bakan veya grevlendirdii bir bakanvekilinin ynetiminde alr. Toplantya baland srada iki ktip yenin de bakanlk krssndeki yerlerinde hazr bulunmas gerekir. Aksi takdirde grmeler balayamaz. Bakanlk Divannn; kurul olarak oylamalarda yaplan seimler ve oylamalarla ilgili usul belirlemek, komisyonlarn Genel Kurulun toplant saatlerinde grme yapmalarna izin vermek, sayg duruunu gerektirecek halleri kararlatrmak, Genel Kurul salonundaki grevlilerin kyafetlerini belirlemek, yelikten istifa eden milletvekilinin istifa yazsnn gerekliini inceleyip saptamak, milletvekillii ile badamayan bir grevi srdrmekte srar eden milletvekilinin durumunu incelemek, Genel Kurulda tutulan tutanan dzeltilmesi iin yaplan bavurular zerine gerekli incelemeleri yapmak gibi grevleri bulunmaktadr. Kurulun, STKlar da ilgilendiren zel giri kartlar ile ilgili esaslar belirlemek, basn ve yayn organlar yelerine zel dinleme localar ve alma brolar ayrmak, bunlarn alma dzenini belirlemek, TBMM Ktphanesinden yararlanma koullarn dzenlemek gibi grev ve yetkileri de vardr. Yine TBMMye gelen gda, tekstil, eletronik gibi malzemelerin datm veya anket ve aratrmalar iin idari amiri karar verir.
ST
Siyasi parti grubu nasl kurulur, neden nemlidir?

oulcu sistemlerde, siyasal partiler siyasal sistemin vazgeilmez unsurlar olarak nitelendirilir. nk toplumdaki farkl karlar, farkl siyasal partiler tarafndan siyaset sahnesine tanr.
48
Bundan dolay da siyasi parti gruplarnn meclisin btn faaliyetlerine ye says orannda katlmalar anayasa tarafndan gvence altna alnmtr. Dikkat edilmesi gereken ey meclisin btn faaliyetlerine katlacak olanlarn siyasal partiler deil siyasal parti gruplar olduudur. TBMMde almalar siyasi parti grubu esas zerine kurulmutur. Siyasi parti gruplar meclis almalarna gleri orannda katlma hakkna sahiptir. Bir siyasi partinin siyasi parti grubu kurabilmesi iin en az 20 milletvekiline sahip olmas zorunludur. 20nin altnda milletvekili bulunan siyasal partilerin grup kurma hakk olmad gibi bu partilerin bir araya gelerek bir grup kurmalar da mmkn deildir. Siyasi parti gruplarnn uyacaklar kurallar, her partinin kendi yetkili organlar tarafndan karlan grup i ynetmeliklerinde gsterilir. Grup i ynetmeliklerine gre, siyasi parti gruplarnn organlar unlardr:
GRUP BAKANI
Grup Bakan Vekilleri
Grup Szcleri
Grup Denetileri
Grup Genel Kurulu
Grup Ynetim Kurulu
Grup Disiplin Kurulu
Siyasal partilerin genel bakanlar genellikle ayn zamanda siyasal parti grup bakanlardr.
49
En az 20 milletvekili bulunan siyasi partiler TBMMde grup kurabilir.
Siyasal partilerin grup i ynetmeliklerine gre grup genel kurullar haftada bir kez olaan olarak toplanr. Uygulamada genellikle Sal gnleri ve bazen aramba gnleri grup toplantlar yapld grlmektedir. Siyasal partilerin genel kurullar, bakanlk divanlar tarafndan ynetilir. Bakanlk divan, grup bakan ya da bakanvekillerinden birinin bakanlnda iki ynetim kurulu yesinden oluur. Siyasi parti gruplarnn genel kurullar ile ynetim kurullarnn toplantlar kural olarak gizlidir. Grup ynetim kurulunun nerisi ve grup genel kurulunun karar zerine ak toplant yaplabilir. STKlarn savunuculuk almalarn siyasi parti gruplar ile temasa geerek gerekletirmeye almalar, bireysel grmelerden daha etkili bir seenektir. nk siyasi parti gruplar karar almada bireysel milletvekillerinden ok daha etkilidir. STK temsilcilerinin, TBMM Genel Kurulunun gndemini belirlemede etkili olan Danma Kurulu yesi siyasi parti grubu bakanvekilleri ile temasa gemeleri sonu almalar asndan nemlidir. STK temsilcilerinin grup toplantlar zamanlarn gzeterek bu zamanlar dnda grme talebinde bulunmalar zaman kaybetmelerini nleyecektir.
ST
K
50
Danma Kurulu kimlerden oluur, ilevi nedir?

tzk, Genel Kurul gndeminin ve baka baz almalarn dzenlenmesinde siyasi parti grup bakanlarndan oluan bir kurul ngrmtr. Meclis bakannn bakanlnda alan bu kurul Danma Kuruludur. Kurul, meclis bakan ile grup bakanlarndan olumakla birlikte, grup bakanlar genellikle yerlerine grup bakanvekillerini grevlendirir. Grup bakanvekilleri de kendi yerlerine bir milletvekilini grevlendirebilirler. Kurula hkmet yeleri ile meclis bakan-
vekilleri de ar zerine katlabilir. Ancak meclis bakan ve grup bakanlar (veya bakanvekilleri veya grevlendirilen milletvekilleri) dnda kimse oy kullanamaz. Danma Kurulu oybirlii esasna gre alr. Oybirlii salanamad takdirde karar alnamam demektir. Bu da son derece doaldr. Genel Kurul almalarnn siyasi parti gruplarnn tmnn uzlamasyla belirlenmesi demokrasideki uzlama kltrnn bir gereidir. Ancak Kurulda karar alnamamas, yani oybirlii salanamamas durumunda da Genel Kurulu altrmann bir yntemi olmaldr. te tzk Danma Kurulunun toplanamamas ya da karar alamamas hallerinde Meclis Bakan ya da siyasi parti gruplarnn istemlerini dorudan Genel Kurula sunmalarna imkn tanmtr. Genel Kurulda en fazla ikier milletvekilinin lehte ve aleyhte yaptklar on dakikalk konumalar ieren bir usul tartmasndan sonra istemler oylanr ve karar verilir. Dier bir anlatmla Danma Kurulu tarafndan karar alnamamas hallerinde, siyasi parti gruplarnn nerisi zerine son sz Genel Kurul tarafndan sylenmektedir. Danma Kurulunun, yasama srecini kolaylatrc ve siyasal partilerin yasama srecine gleri orannda katlm ilkesini canlandrc bir greve sahip olduu sylenebilir. Danma Kurulunun en nemli fonksiyonu Genel Kurulun alma gn ve saatleri ile gndemini belirlemektir. Genel Kurulun alt her gn iin siyasi parti gruplar Danma Kurulunu toplantya arabilir. Ancak gndem ve alma saatleri genellikle Sal gnleri belirlenmektedir. STKlarn siyasi parti grup temsilcileri ile temas kurmalar nemlidir. Genel Kurulun gndemi ounlukla Danma Kurulunun nerileri tarafndan belirlendiinden, STKlarn belirli bir konunun gndeme tanmasn veya ncelik verilmesini salamak iin Danma Kurulu yeleriyle grmeleri yararl olabilir.
Danma Kurulu, TBMM bakan bakanlnda siyasi parti gruplarnn bakanlarndan veya bakanvekillerinden oluur.
51
ST
N C B L M : K A N U N YA P I M S R E C
NC BLM
KANUN YAPIM SREC

52
YASAMA DERNE
A - KANUN TANIMI VE TRLER B - KANUN YAPIM TEKN Kimler kanun nerebilir? Bir kanun tasars veya teklifi hangi ksmlardan oluur, nasl hazrlanr? Bir tasar veya teklifin metni hangi blm ve alt blmlerden oluur? Bir tasar veya teklifin maddeleri hangi blm ve alt blmlerden oluur? Maddelerin kanun ierisindeki sistematik dizilii nasldr? Bir kanun teklifi hazrlanrken nelere dikkat edilmelidir? C - KOMSYONLARDA KANUN YAPIM SREC Komisyon nedir, STKlar iin neden nemlidir? Komisyon trleri nelerdir? Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan fark nedir? Komisyonlarn ye saylar nasl belirlenir, Bakanlk Divan yeleri kimlerdir? Hangi komisyon hangi ii grr? Komisyonlar kim toplantya arabilir, hangi konularn grleceini kim belirler? Komisyonlara gnderilen iler iin bir grme sresi var mdr, bu srenin almas durumunda ne olur? Komisyon toplantlarna kimler katlabilir, STKlar toplantlara nasl katlabilir? STKlarn komisyon toplantsna katlmadan nce nelere dikkat etmeleri gerekir? Komisyon toplantlarnda kimler sz alabilir, toplantya davet edilen STKlara sz verilmesi zorunlu mudur? Komisyon grevlileri kimlerdir, komisyon uzmanlar ne i yaparlar? Komisyonlarda tasar ve teklif metinleri zerinde deiiklik yaplabilir mi, yaplabilecek deiikliin snr nedir? Komisyonlarda deiiklik nergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STKlarn bu tr bir haklar var mdr? Deiiklik nergelerinin belli bir format var mdr? Komisyonun toplanmas ve karar almas iin belli bir ounluu var mdr? Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STKlar iin ne ifade ederler? Komisyonlarda grmeler hangi aamalardan geer? Komisyonlar kararlarn Genel Kurula nasl bildirirler? Yasa yapm dnda grevleri olan komisyonlar hangileridir? Dileke Komisyonunun grevi nedir? TBMMde dilekeler nereye sunulmaldr? Dilekenin bavuru formu nasldr? Dilekenin verilmesi zerine Komisyon tarafndan hangi ilemler yaplr? Dileke sahipleri dilekelerinin hangi aamada olduunu nereden renebilirler? nsan Haklarn nceleme Komisyonunun grevleri nelerdir? nsan Haklarn nceleme Komisyonuna hangi konularda bavuru yaplabilir? Komisyona sunulan dilekeler nasl gnderilmelidir? Dilekelerde aranan artlar nelerdir? Komisyonla ilgili bilgilere internet zerinden ulalabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadr? KT Komisyonunun grevleri nelerdir? Komisyonun denetim sreci nasl iler? AB Uyum Komisyonu STKlar iin nemli midir? Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonunun (KEFEK) grevleri nelerdir? KEFEK STKlar iin neden nemlidir? D - GENEL KURULDA KANUN YAPIM SREC Komisyonda rapora balanan bir tasar veya teklifin grmelerine ne zaman balanabilir? Genel Kurulun gndemi hangi ksmlardan oluur? Kanun tasar ve teklifleri ile komisyonlardan gelen dier iler ksmnda neler bulunmaktadr ve sralama nasl olumaktadr? Grlmesine balanacak bir sra says iin kimlerin Genel Kurulda bulunmas zorunludur? Tasar ve tekliflerin grlmesi nasl bir srece tabidir? Tasar ve tekliflerin grlmesinde kimler ne kadar sreyle konuabilir? Konumaclar hangi srayla konuur? Soru- cevap sresi ne kadardr ve kimler soru sorabilir? Maddelere gemek ne demektir, maddelere geilmesi reddedilirse ne olur? Bir madde nasl grlr ve nasl deitirilir? Deiiklik nergesi ne demektir, hangi trleri vardr, kimler tarafndan ne zaman verilebilir? Maddeler zerindeki grmeler bittikten sonra bir yanllk ya da irade deiiklii olduu anlalrsa ne yaplabilir? Oylama ne demektir, ka trl oylama vardr? zel grme yntemi ne demektir, nasl yaplr? Kanunlar ne zaman yrrle girerler?
Bu blmde kanun ne demektir? eitleri nelerdir? Bu ayrmlarn herhangi bir anlam var mdr? gibi sorular cevaplandrlacaktr.
54
A KANUN TANIMI ve TRLER
Kanun biimsel anlamda TBMMnin yasama usullerine uygun olarak kabul ettii metinlerdir. Maddi anlamda ise, genel, nesnel ve kiilik d hukuk kurallar eklinde tanmlanabilir.
Kanun ne demektir?
Kanun ya da yasa ile ilgili tanmlara bakldnda biimsel kanun ve maddi kanun olmak zere iki kanun tanmnn yapld grlr. Biimsel tanmda, kanunun kim tarafndan yapld ne kar. Bu anlamda kanun, TBMMnin yasama usullerine uygun olarak kabul ettii ilemdir. Dier bir anlatmla TBMM tarafndan kanun ad altnda karlan her ilem kanun adn alr. Ancak TBMMnin bu tr ilemleri biimsel adan kanun olmakla birlikte maddi anlamda kanun deildir. nk maddi anlamda kanun; doktrinde genel, nesnel ve kiilik d hukuk kurallarnn btn biiminde tanmlanmaktadr. Bu durumda rnein bir ile kurulmasna ilikin kanun biimsel adan kanun olmasna ramen maddi anlamda kanun deildir. Kanunlar bu ayrm dnda ok eitli alardan snflandrlabilir. Burada ok kullanlmakta olan birka ayrm zerinde durulacaktr.
KANUN TRLER
Maddi-Biimsel
Kod-ereve
Geici-Srekli
Temel (Organik)-Kod
Torba-Amal
Kod Kanun-ereve Kanun

Kod kanun belirli bir alanda yeni batan dzenleme yapan kanunu ifade ederken, ereve kanun kod kanunlarda deiiklik yapan kanunu anlatr. Daha ak ifade etmek gerekirse yrrlkteki kanunlardan birinde deiiklik yaplyorsa, deiiklii yapan kanun ereve kanundur. Dolaysyla bir kanunun kod kanun mu yoksa ereve kanun
56
mu olduuna karar vermek iin kanunun yrrlkteki bir kanunda deiiklik yapp yapmadna bakmak gerekir. rnein Vatandalk Kanunu bir kod kanun iken, bu Kanunun 10uncu maddesinde deiiklik ngren bir kanun ereve kanundur.
Geici kanun (madde)-srekli kanun (madde)

Geici kanun (madde) belirli bir sre uygulandktan sonra yrrlkte kalmakla birlikte etkisi sona eren kanun iken, srekli kanun srekli uygulanmak zere karlan kanundur. Kanunlar kural olarak sreklidirler. Ancak u durumlarda geici nitelikli kanunlar karlabilir: Birinci durum, yeni karlan kanun dolaysyla eski durumla yeni durum arasnda uyumsuzluk olumas ve iki durum arasnda uyum salanmasdr. rnein bir kurulun yeniden dzenlenmesi durumunda kurulda eskiden beri almakta olanlarn durumlarnn yeni duruma uyarlanmasn salayan madde geici bir maddedir. kinci durum, gemiteki bir hakszl telafi etmek ya da af karmak amacyla geici madde dzenlenmesidir. rnein 1985-1992 yllar arasnda okuldan atlm olanlarn yeniden renim hakk kazanmalarna ynelik bir af dzenlemesi geici bir maddeyle yaplr. Bu durumda geici kanun, kiileri gemiteki belirli dnemlerde yasal ykmllklerden muaf tutma, kiilere haklar tanma ya da gei dneminde eski dnem ile yeni dnem arasnda uyum salama amacyla ana kural tmyle ya da belirli ynleriyle askya alan ayrks dzenleme olarak tanmlanabilir Geici kanunlar genellikle bu Kanunun yaym tarihine kadar veya .tarihine kadar gibi iin geiciliine iaret eden tarihler ierir. Ancak iinde tarih bulunan her dzenleme geici madde olmad gibi her geici dzenleme mutlaka tarih iermeyebilir. Kanunda ister sre bulunsun ister bulunmasn belirli sreler getikten ya da belli iler yapldktan sonra yasann/maddenin uygulamas sona eriyor ve srekli bir kanunun maddeleri yrrle giriyorsa burada bir geici kanun ya da maddeden sz edilebilir.
57
Temel Kanun (Organik Kanun)- Kod Kanun

Temel kanun ya da organik kanun doktrinde toplumsal, siyasal ve ekonomik alanda belirleyici olan kanun olarak tanmlanr. Bu durumda her temel kanun ayn zamanda bir kod kanundur. Bu tr bir belirleyicilii olmayan, belirli bir alanda yeni dzenleme getiren kanunlar ise kod kanundur ve bunlar temel kanun snflamasna girmezler. rnein ceza kanunu, ticaret kanunu gibi kanunlar temel kanun iken tabipler odasn dzenleyen yeni bir kod kanun temel kanun deildir. Temel kanunlarn neler olaca genellikle anayasalarda dzenlenir ve bu kanunlarn arlkl ounluk esasna gre kabul zorunlu klnr. Ancak lkemizde ok farkl bir temel kanun tanm ve uygulamas geerlidir. tzkte temel kanunla ilgili olarak eitli ltler kullanlm olmakla birlikte, uygulamada madde says fazla olan ve hzl grme yntemi uygulanan kanunlar temel kanun olarak anlalmaktadr. Dier bir anlatmla hangi kanunun temel kanun olacana Danma Kurulunun nerisi zerine Genel Kurul tarafndan karar verilmektedir. Temel kanun olarak grlmesine karar verilen kanunlar fazla maddesi olan kanunlar olduundan, ok maddeli ereve kanunlarn da temel kanun olarak grld grlmektedir. Bu nedenle Avrupa lkelerinde rastlanan temel ya da organik kanunlar ile lkemizdeki temel kanun uygulamasn birbirine kartrmamak gerekir.
Torba Kanun- Amal Kanun

Torba kanun, yasama tasarrufu salamak iin yasama pratiimize girmi olan ve ok sayda kanunda deiiklik yapan kanunlar iin kullanlan bir kavramdr. Bu kanunlar genellikle Baz/ altnda karlmaktadr.
eitli Kanunlarda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun ad Kod kanunlar ya da ereve kanunlar belirli bir amaca ynelik
58
olabilirler. Bu amaca ynelik olarak kimi zaman birden fazla ka-
nunda deiiklik yaplmas gerekir. rnein gdalarn denetimi ile mesi hem de salkla ilgili eitli kanunlarda deiiklik yaplmas gerekebilir. Bu durumda ereve kanun birden fazla kanunda deikanundan sz edilebilmesi iin hem birden fazla kanunda deiik-
ilgili olarak hem mahalli idarelerin grev ve yetkilerinin dzenlen-
iklik yapmasna ramen bir torba kanundan sz edilemez. Torba lik yaplmas hem de deiikliklerin amalarnn birbirinden farkl olmas gerekir. rnein pasaportlarla ilgili bir dzenlemenin yannda trafikle ilgili bir dzenleme de yapldnda torba kanundan sz ediliyor demektir. Ancak bu tr kanunlar saptamak her zaman ok kolay olmayabilir. Torba kanun uygulamas ksa zamanda daha ok kanun kar-
mak amacna yneliktir. Ancak bu uygulamann kanun yapm teknii ile badat sylenemez. Bu yzden de kanun tasars meliklerde torba kanun ynteminin engellendii grlmektedir. ve teklifi hazrlanmasna ilikin esas ve usulleri belirleyen ynet-
59
Kanun tasar ve tekliflerinin hazrlanmas belirli ekil ve yntem kurallarna balanmtr.
60
B KANUN YAPIM TEKN
Bakanlar Kurulu tarafndan sunulan nerilere Kanun Tasars, milletvekilleri tarafndan sunulan nerilere Kanun Teklifi denir.
Kimler kanun nerebilir?

Trkiyedeki hukuk sisteminde kanunlarn nerilmesinin iki kayna vardr. nerilen metinler neren makama bal olarak kanun tasars veya kanun teklifi olmak zere deiik adlar alrlar. Bakanlar Kurulu tarafndan sunulan nerilere Kanun Tasars, milletvekilleri tarafndan sunulan nerilere Kanun Teklifi denir.
ST K
KANUN NERME YETKS
Bakanlar Kurulu
Milletvekili
Kanun Tasars
Kanun Teklifi
KANUN
lkemizde yurtta giriimi mekanizmas olmad gibi eitli kamu idareleri tarafndan kanun nerilmesi de mmkn deildir. STKlarn yasama srecini harekete geirebilmek iin bakanlklar dzeyinde ya da milletvekilleri nezdinde giriimde bulunmaktan baka seenekleri yoktur.
ST K
Bir kanun tasars veya teklifi hangi ksmlardan oluur, nasl hazrlanr?
ster tasar ister teklif olsun kanun nerileri belirli esas ve usullere uygun olarak hazrlanmaldr. Bu esas ve usullere uyulmadan karlan bir kanun uygulama aamasnda ciddi sorunlar karabilir. Babakanlk tarafndan karlan 17/2/2006 tarihli ve 26083 sayl
62
Mevzuat Hazrlama Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikte szkonusu esas ve usuller belirlenmitir.
Sz konusu ynetmelie, Babakanln hazrlad, elektronik ortamda yrrlkteki mevzuata eriim imkan sunan http://www. mevzuat.gov.tr adresinden Ynetmelikler bal altndan sorgu yapmak suretiyle ulalabilir. Burada STKlara kanun teklifi tasla hazrlamada yardmc olabilecek baz esaslar aktarlacaktr: Kanun tekliflerinde mutlaka bulunmas gereken unsurlar:
KANUN TEKLF
TBMM Bakanlna Takdim Yazs
Genel Gereke
Madde Gerekeleri
Teklif Metni
Tablo veya Liste (varsa)
Teklif Bal
Maddeler
Madde Bal
Madde Metni
Her teklifte ncelikle teklifi veren milletvekillerinin TBMM Bakanlna hitaben yazlm imzal dilekelerini ieren takdim sayfas (tezkeresi) bulunur.
Kanun teklifinin genel amacn belirleyen genel gereke ve her maddenin gerekesini ortaya koyan madde gerekeleri de tekliflerde bulunmas gereken unsurlardr. Genel gereke ile madde gerekelerinin, teklife neden gereksinim duyulduunu olabildiince ksa ancak ayrntl bir biimde aklamas ok nemlidir. STKlar tarafndan hazrlanacak teklif tasla gerekelerinin ikna edici olmas, taslan teklif haline gelmesi ve teklifin kanunlamas ansn nemli oranda artrabilir.
63
ST
Bir tasarnn nasl hazrlanaca Babakanlk tarafndan karlan Mevzuat Hazrlama Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikte dzenlenmitir. Bir kanun teklifi hazrlanrken de ayn usullere uyulur.
Teklifte en nemli blm, kabul edilmesi halinde kanun metnini oluturacak olan balk ve maddelerdir. Kanunun bal kod kanunlar iin dzenlenen konunun ieriini yanstacak ekilde olmal, ereve kanunlar iin deiiklik yapt kanunun sadece adn iermelidir. ereve kanun balklarnda deitirilen kanunun tarih ve saysna yer verilmemelidir. Maddeler de madde balklar ile madde metinlerinden oluur. ereve kanunlarla deitirilen kanunlarn 1inci maddesinde deitirilen kanunun tarihi, says ve ad yer almal, dier maddelerde sadece deitirilen kanunun says verilmelidir. ereve kanunlarn maddelerinde deiiklik yaplamaz; ereve kanun maddeleriyle kod kanunun maddeleri deitirilir.
Bir tasar veya teklifin metni hangi blm ve alt blmlerden oluur?
Kod kanunlar eitli blmlerden oluabilir. Ancak her kod kanunda ayn blmlerin bulunmas zorunlu deildir. Kapsaml kanunlarda bulunabilen blmler yle gsterilebilir:
KANUN BLMLER
Kitap
Ksm
Ksm
Blm
Blm
Madde
Madde
Madde
64
Bir tasar veya teklifin maddeleri hangi blm ve alt blmlerden oluur?
Kanunun maddeleri eitli alt blmlerden oluur. Maddeler srasyla fkra, bent, alt bent, cmle ve ibarelerden oluur. Kod kanunlarda her fkra bir numara alr; ereve kanunlarda fkralar numaralandrlmaz. Bentler harflerle gsterilir. Bentlerin sralanmasnda Trke alfabede yer alan btn harfler kullanlr. Bir maddenin alt blmleri yle gsterilebilir:
MADDE
Birinci fkra
kinci fkra
X nci fkra
a) bendi
b) bendi
x) bendi
1 numaral alt bent
Birinci cmle
.. ibaresi
.. ibaresi
kinci cmle
2 numaral alt bent
x numaral alt bent
65
Bir kanun maddelerden; maddeler ise srasyla fkra, bent, alt bent, cmle ve ibarelerden oluur.
Maddeler ksa ve anlalr olarak yazlmaldr. Maddelerde ayra ierisinde aklayc bilgilere veya hkmlere yer verilmemelidir. STKlar tarafndan maddenin hangi blmlerden olutuunun bilinmesi, bir kanun teklifi ya da bir nerge hazrlanmasnda nemlidir. Maddenin blmlerini bilen bir STK temsilcisi ok ksa bir sre iinde grlerini bir deiiklik teklifi ya da deiiklik nergesi taslana dntrebilir.
ST
Maddelerin kanun ierisindeki sistematik dizilii nasldr?

Kapsamna ve ieriine gre kanunlarda eitli maddeler bulunur. Kapsaml bir kod kanunda bulunabilecek maddeler yle snflandrlabilir:
MADDE SSTEMAT
1.Giri Maddeleri
2. Tekilat
3. Cezai Hkmler
4. Tzk, Ynetmelikler
5. Son Hkmler
1.1 Ama
2.1 Organlar
5.1 Yrrlkten kaldrlan hkmler 5.2 Geici maddeler

5.3 Yrrlk ve yrtme maddeleri
1.2 Kapsam 1.3 Tanmlar ve ksaltmalar
2.2 Nitelikler
2.3 Grev, yetki, sorumluluklar
66
Bu emada grlmeyen ancak ska karlalan madde trlerinden biri de ek maddedir. Bunun nedeni kod kanunlarda ek madde bulunmamasdr. Ek madde uygulamasna ancak kod kanunlarda deiiklik yaplmak istendiinde ve bu deiikliin mevcut maddelerden birinde yaplmasnn olanaksz olmas halinde bavurulur. Kod kanunlarda deiiklik yaplrken deiikliin ek madde yerine mmkn olduunca mevcut madde metinlerinde yaplmasnda yarar vardr. Kanun tekliflerinde yukarda bulunan maddelerin tmnn bulunmas gerekmez. Dzenlemenin kapsamna bal olarak bu maddelerin ou tekliflerde yer almayabilir. Tekliflerde ana maddenin yannda yrtme ve yrrlk maddeleri bulunur; dier bir anlatmla teklifler en az maddeden oluur. Ancak tekliflerde yrrlk maddesinin bulunmas zorunlu deildir. Yrrlk maddesi bulunmayan kanunlar Resmi Gazetede ilan edilmesinden 45 gn sonra yrrle girer.
Bir kanun teklifi hazrlanrken nelere dikkat edilmelidir?

Kanun teklifleri, herkesin anlayabilmesi iin ak ve anlalr bir dille yazlmal, kaba ve yaralayc ifadelere yer verilmemelidir. Trkede karl varsa yabanc szckler yerine Trke szckler kullanlmaldr. Trkede karl bulunmayan yabanc kelimeler aslna uygun olarak yazlmaldr. rnein ekspo deil expo yazlmaldr. Tekliflerin yazmnda Trk Dil Kurumu tarafndan belirlenen imla kurallarna uyulmaldr. Uygulamada aksi grlmekle birlikte, kanun yapm teknii bakmndan doru yntem bir ereve kanun ile sadece bir kod kanunda ve bir ereve madde ile kod kanunun sadece bir maddesinde deiiklik yaplmasdr. Aralarnda balant bulunmas halinde bir ereve kanunla birden fazla kanunda deiiklik yaplabilir. Ancak bu zorunlu bir durumdan kaynaklanmal ve yukarda tanmlanan torba kanuna dnmemelidir. Bu kurala uymayan teklifler hem kanunlamakta glk ekebilir, hem de uygulamada sorunlar kabilir.
67
Kanun teklifleri, ak ve anlalr bir dille yazlmal, kaba ve yaralayc ifadelere yer verilmemelidir.
Kanun tasar ve teklifleri hazrlanrken bir n aratrmainceleme yaplmas yararl olur. lk olarak teklifin Anayasaya ve lkemiz tarafndan kabul edilmi uluslararas anlamalara uygunluu aratrlmaldr. Normlar hiyerarisinin en tepesinde Anayasa bulunduundan, btn kanunlar Anayasaya uygun olmak zorundadr. Anayasann 90nc maddesine gre Usulne gre yrrle konulmu milletleraras antlamalar kanun hkmndedir. Usulne gre yrrle konulmu temel hak ve zgrlklere ilikin milletleraras antlamalarla kanunlarn ayn konuda farkl hkmler iermesi nedeniyle kabilecek uyumazlklarda milletleraras antlama hkmleri esas alnr. Bu nedenle hazrlanan kanun teklifinin Anayasaya ve o alanda kabul edilmi bir anlamaya aka aykr dmememesine dikkat edilmelidir. Bu erevede mmknse Anayasa Mahkemesinin bu konuda verilmi kararlar varsa incelenmelidir. kinci olarak deitirilmek istenen kanunun hkmleri arasnda ya da karlacak kod kanunun kendi hkmleri arasnda eliki olumamasna zen gsterilmeli, kanunun sistematiine uyulmaldr.
68
Kanun Yapm Sreci

TOPLUMSAL GEREKSNM, TALEP
SRECN BALAMASI
MLLETVEKL
lgili Bakanlk Tasla, HKMET Babakanlk Kanunlar ve Kararlar Genel Mdrl
STK GR
KANUN TASARISI, TEKLF, KHK

KANUN TEKLF KANUN TASARISI
GENEL EVRAK VE ARV GENEL MDRL
GENEL SEKRETERLK KANUNLAR VE KARARLAR MDRL

Komisyona havale
GELEN KAITLARDA YAYIN
KOMSYONLARDA GRME
KABUL RED
STK GR
KOMSYON RAPORU
Sra Says
GELEN KAITLARDA YAYIN
GENEL KURUL GNDEMNE ALINMA VE GRLME

KABUL
STK GR
KANUN
CUMHURBAKANLII
RESM GAZETE TBMMYE GER GNDERME
Komisyonlar, yasamann mutfadr; tasar ve teklifler komisyonlarda olgunlatrlmakta ve Genel Kurulda grmeye hazr hale getirilmektedir.
70
C KOMSYONLARDA KANUN YAPIM SREC
Esas komisyonlar nihai karar veren ve raporu Genel Kurul grmelerinde esas alnan komisyonlardr. Tali komisyonlar ise esas komisyonlara gr bildirebilirler.
Komisyon nedir, STKlar iin neden nemlidir?

Kanun yapm srecinin mutfan komisyonlar oluturur. Komisyonlarda gerekli inceleme ve aratrmalar yapldktan, enine boyuna grlp tartldktan sonra kanunlar Genel Kurulda grmeye hazr hale getirilmektedir. Bu amala kimi zaman alt komisyonlar kurulmakta ve daha derin inceleme ve aratrmalarn yaplmas salanmaktadr. Komisyonlarn alma usul Genel Kurula gre ok daha esnek olduundan STKlarn tasar ya da tekliflerin oluturulmas srasnda grlerini aktarmalar daha kolaydr. STKlar gerek komisyon, gerekse alt komisyon aamasnda komisyon almalarna katlarak yapc katklarn sunabilirler.
ST K
Komisyon trleri nelerdir?

Komisyonlar yasal dayanak asndan Anayasa, tzk ve kanunla kurulurlar. Komisyonlarn tm kanun yapm ile ilgilenmezler; bu komisyonlar kurulu kanunlarnda kendilerine yklenen grevleri yerine getirirler. Baz komisyonlar ise sadece tasar ve teklif grrler, bunlar yasa yapm ile ilgili komisyonlardr. Tasar ve teklif grme yetkisinin yansra bir takm zel grevleri de bulunan komisyonlarn varln da belirtmek gerekir. Komisyonlar srekliliklerine gre de geici ve srekli komisyonlar olmak zere ikiye ayrlrlar. Srekli komisyonlar Daimi Komisyon ya da htisas Komisyonu olarak da bilinirler. Geici komisyonlar olan meclis aratrmas ve soruturmas komisyonlar ise belirli bir sre iin kurulurlar. Komisyonlar hukuki dayanaklarna, srekliliklerine ve ilevlerine gre aadaki emadaki gibi snflandrlabilir.
72
KOMiSYONLAR
Yasal Dayanak asndan Anayasa Srekli
Sreklilik Asndan Geici
levsel Adan Yasa Yapm
Plan ve Bte Soruturma Kanunlar nsan Haklarn nceleme Dileke AB Uyum KT Kadn Erkek Frsat Eitlii tzk
Yasa Yapm Anayasa Adalet Milli Savunma ileri Dileri Milli Eitim, Kltr Genlik ve Spor Bayndrlk, mar, Ulatrma ve Turizm evre Salk, Aile, alma ve Sosyal ler
Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabii Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji
Dier Dileke KT nsan Haklarn nceleme
Aratrma Soruturma
Dier
Tarm, Orman ve Kyileri Plan ve Bte AB Uyum Kadn Erkek Frsat Eitlii
73
emada deiik alardan snflandrlm komisyonlarn tm grlmektedir. Bu komisyonlardan sadece Hesaplar nceleme Komisyonu hukuki gerekelerle fiilen ortadan kalkm durumdadr. Bu emada yer almayan komisyonlardan biri de Adalet ve Anayasa Komisyonlarnn yelerinden oluan dokunulmazln kaldrlmas ya da milletvekilliinin dmesi ile ilgili tezkereleri gren Karma Komisyondur. Bu komisyonlar ilgisiz grldklerinden bu almada ihmal edilmitir.
Esas komisyon ne demektir, tali komisyondan fark nedir?

TBMM tznde komisyonlar iki gruba ayrlmtr:
TAL KOMSYON gr bildirme
ESAS KOMSYON nihai karar verme
Tasar ve tekliflerin tali ve esas komisyonlara havalesi Bakanlka yaplr.
Yasa yapm ile ilgili komisyonlar esas ve tali olmak zere ikiye ayrlr. Esas komisyonlar nihai karar veren komisyonlar, tali komisyonlar ise esas komisyona sadece gr bildiren komisyonlardr. Bu nedenle esas komisyonlar tasar ya da teklifi btn ayrntlaryla ve btn maddeleriyle grmek zorundayken, tali komisyonlar tasar ya da teklifin sadece kendilerini ilgilendiren yn zerinde gr bildirirler. Tali komisyonlarn ayrntlar ve btn maddeler hakknda gr bildirmelerine bir engel bulunmamakla birlikte, genellikle ihtisas alanlarna girmeyen konularda gr bildirmedikleri grlmektedir. TBMM Bakanlna sunulan kanun tasar ve teklifleri Bakan tarafndan ilgili komisyon ya da komisyonlara esas ve tali olarak gnderilir. Her i iin bir esas komisyon belirlenirken, bir i birden fazla tali komisyona havale edilebilir.
74
STKlar abalarn daha ok son sz syleyen esas komisyonlarda younlatrmaldrlar. Ancak bu, tali komisyonlardaki almalara katlmamalar gerektii anlamna gelmez. nk baz durumlarda tali komisyonlarn gr esas komisyonun karar zerinde belirleyici olabilir. Bu nedenle esas komisyondaki giriimlere daha ok aba harcanmas gerekmekle birlikte tali komisyonlar da ihmal edilmemelidir.
Komisyonlarn ye saylar nasl belirlenir, Bakanlk Divan yeleri kimlerdir?

Komisyonlarn ye saylar Plan ve Bte Komisyonunun 40, KT Komisyonunun 35 ve Meclis Soruturmas Komisyonunun 15 olan sabit ye says dnda- deikendir. Bu saylar her dnem siyasi parti gruplarnn tmnn komisyonda adaletli bir biimde temsiline olanak tanyacak biimde yeniden belirlenir. rnein 24nc yasama dneminde yasa yapm ile ilgili komisyonlarnn ye says 26 olarak belirlenmitir. Genel Kurulda bu saylara gre ye seimleri tamamlanan komisyonlarn yaptklar ilk i toplanarak kendi yeleri iinden bakan, bakanvekili, szc ve katipten oluan komisyon bakanlk divann semektir. Komisyonlarn her birinde siyasi parti gruplarnn tmnn mutlaka yeleri bulunur. Dolaysyla STKlar siyasi parti gruplarnn herhangi biri araclyla istemlerini komisyonlara iletebilirler.
Esas komisyonlar nihai karar veren ve raporu Genel Kurul grmelerinde esas alnan komisyonlardr. Tali komisyonlar esas komisyona sadece gr bildiren komisyonlardr.
ST
75
Plan ve Bte, KT ve Soruturma Komisyonlar dndaki dier komisyonlarn ye says siyasi parti gruplarnn adaletli bir biimde temsiline olanak tanyacak biimde her dnem Genel Kurulca yeniden belirlenir.
Hangi komisyon hangi ii grr?
Komisyonlarn grev alanlar aadaki gibidir:

Anayasann deitirilmesi tzk deiiklii teklifleri Meclisin seimi ve faaliyetleri Meclis yelerinin stats ve haklar Bakanlar Kurulunun ve bakanlklarn kulu ve alma uslleri Siyasi partilerle ilgili kanun tasar ve teklifleri
ANAYASA
PLAN VE BTE
Uzun vadeli planla ilgili grlen, Kamu harcama veya gelirlerinde art veya azal gerektiren, Vakflar, milli emlak, vergi har ve resimlerle ilgili, kanun tasars ve tekliflerini, Bte ve kesin hesap kanunu tasarlar, Saytay tarafndan kanun gereince verilen raporlar
ADALET
Adalet leri Ceza Kanunu Medeni Kanun Borlar Kanunu gibi temel kanunlarla ilgili tasar ve teklifleri
LER
Genel olarak Merkezi idarenin, Mahalli idarelerin, Memurluk ve kamu grevlilii statlerinin dzenlenmesi, Emniyet, Sivil savunma ve ileri ile ilgili dier kanun tasar ve teklifleri
MLL SAVUNMA
Milli gvenlik, Savunma ve Askerlik ile ilgili kanun tasar ve teklifleri
DILER
Uluslararas antlamalarn onaylanmasnn uygun bulunmasna ilikin Trkiye Cumhuriyetinin d ilikilerinin tekilatlandrlmas ve idaresi hakkndaki kanun tasar ve teklifleri D ilikilerle ilgili dier kanun tasar ve teklifleri
MLL ETM, KLTR, GENLK VE SPOR
Eitim, Kltr, Sanat Genlik ve spor ileriyle ilgili kanun tasar ve teklifleri
76
SANAY, TCARET, ENERJ, TAB KAYNAKLAR, BLG VE TEKNOLOJ
Sanayi, Enerji, Madencilik, Akaryakt, ve d ticaret, TEKEL ile ilgili kanun tasar ve teklifleri
BAYINDIRLIK, MAR, ULATIRMA VE TURZM
Bayndrlk, Ulatrma, Turizm ileriyle ilgili kanun tasar ve teklifleri
TARIM, ORMAN VE KYLER
Tarm, Orman, Ky kalknmas ileriyle ilgili kanun tasar ve teklifleri
SALIK, ALE, ALIMA VE SOSYAL LER
alma, Salk, Sosyal gvenlik, Sosyal yardm ileriyle ilgili kanun tasar ve teklifleri
EVRE
evrenin korunmas ve gelitirilmesi ile ilgili kanun tasar ve teklifleri
AVRUPA BRL UYUM
Trkiyedeki mevzuat ile Avrupa Birlii mktesebat arasndaki uyumu salamaya alan kanun tasar ve teklifleri
KADIN ERKEK FIRSAT ETL
Kadn haklarnn korunmas ve gelitirilmesi Kadn erkek eitliinin salanmas, Bu amalarla lkemizde ve uluslararas alanda bu konudaki gelimelerin izlenmesi, Bu gelimeler konusunda TBMMnin bilgilendirilmesi lgili kanun tasar ve teklifleri
77
Komisyonlar yukarda saylan ileri yapmakla grevli olmakla birlikte, bu grevleri aktif hale getiren organ TBMM Bakanldr. TBMM Bakanl yukardaki ltlerin yansra gelitirdii baka ltlerle bir iin hangi komisyon ya da komisyonlarda grleceine karar vermektedir. rnein il ve ile kurulmasna ilikin bir kanun tasars veya teklifi mlki idareyle ilgili olduundan esas olarak ileri Komisyonuna gnderilmektedir. Ancak il ya da ile kurmak bte dengelerini de etkilediinden, teklif ayn zamanda Plan ve Bte Komisyonuna da tali olarak havale edilmektedir. Dolaysyla hangi iin hangi komisyonda ya da komisyonlarda grleceine ve hangi komisyonun esas hangisinin/hangilerinin tali olacana karar vermede tek bir lt kullanlmadndan her somut havaleyi kendi iinde deerlendirmek gerekir.
STKlar tasar ya da tekliflerin hangi komisyonlara gnderildii bilgisini TBMM internet sayfasndan renebilir. Bunun iin internet zerinden izlemeleri gereken admlar unlardr: http://www.tbmm.gov.tr adresinden YASAMA VE DENETM blmnden Tasar ve Teklifler balna tklanr. Gelen sayfada tasar veya teklifin esas numaras ya da tarihi ya da konusu girilir ve sorguyu balat dmesine baslr. Gelen formda dier bilgiler dmesine baslr. Sayfann en altnda tasar ya da teklifin hangi komisyonlarda olduu, bunlarn hangisinin esas hangilerinin tali olduu, komisyonlara ne zaman havale yapld, komisyonlarn ii grp grmedikleri, grtlerse hangi tarihte grtkleri ve karar tarihleri bilgileri yer alr. Ayn sayfadan tasar ya da teklifin metnine ve komisyon raporlarna da ulalabilir.
ST
78
Bte ve kesinhesap kanunu tasarlarnn STKlar asndan nemi nedir?

Plan ve Bte Komisyonu, bte ve kesinhesap kanunu tasarlar dnda mali ve ekonomik hkmler ieren kanun tasar ve tekliflerini de grr. rnein vergi dzenlemeleri, yatrm ve harcama gerektiren dzenlemeler, kamu personel rejimini ilgilendiren kanun tasar ve teklifleri esas komisyon olarak Plan ve Bte Komisyonunda rapora balanr. Plan ve Bte Komisyonu ayrca Meclis adna mali denetim yapan Saytayn hazrlayp gnderdii raporlar grme, Saytay Bakan ve yelerini seme yetkilerine de sahiptir. Ayrca ilgili yasalar gerei, Merkez Bankas ve Hazine Mstearl da istemi zerine Komisyona birifing vermek durumundadr. STKlar asndan zellikle bte ve kesinhesap kanunu tasarlarnn grlme sreci eitli alardan nemlidir. Kesinhesap kanun tasarsnn grmelerinde, bteye konulan deneklerin nasl harcand sorgulanabilir. Bte kanunu tasarsnn grmelerinde ise STKlar kendilerini ilgilendiren kurumlarn deneklerinin artrlmas iin alma yapabilirler. Bte ve kesinhesap kanunu tasarlarnn komisyonda grme sreci STKlar iin bir denetim frsat olarak kullanlabilir.
Komisyonlar kim toplantya arabilir, hangi konularn grleceini kim belirler?
Komisyon toplantlarnn yaplmasna karar vermek komisyon bakanlarnn yetkisindedir. Toplant bakan yoksa bakanvekili o da yoksa szc tarafndan belirlenir ve ynetilir. Komisyon ye tamsaysnn 1/3 oranndaki komisyon yesi de belirli konular grmek zere komisyonun toplantya arlmasn isteyebilir. Ancak bu durumda da komisyon toplant ars komisyon bakan tarafndan yaplr. Komisyon bakanlar komisyon gndemlerini belirlerken genellikle hkmetten gelen tasarlara ncelik verirler. Bu nedenle tasarlarn tekliflere gre grlme anslarnn daha yksek oldu-
79
ST
Komisyonun toplantya arlmas ve komisyon gndeminin belirlenmesi yetkisi komisyon bakanna aittir.
u sylenebilir. Ancak kimi acil durumlarda hkmet tasar hazrlama yerine ounluuna sahip olduu siyasi parti grubu araclyla kanun teklifi verdirmekte ve bu teklifler genellikle grup bakanvekilleri tarafndan imzalanmaktadr. Bu tr teklifler, uygulamada dier tekliflerden daha hzl grlrler. Komisyon bakanlarnn genellikle kanun tasarlarn ve bu nitelikteki teklifleri gndeme alyor olmalar dier tekliflerin gndeme alnamayaca anlamna gelmez. Teklifler de tpk tasarlar gibi komisyon bakanlar tarafndan komisyon gndemine alnabilirler. STKlar komisyon gndeminde bulunan tasar ve tekliflerin grlmesini salamak iin komisyon yeleri ya da bakanlarna gerekelerini bildirebilirler; gndeme alnm bir konuda gr bildirmek iin toplantya davet edilme ya da gnderdikleri yazl grlerin dikkate alnmas isteminde bulunabilirler. Bu grler ya da gerekeler internet zerinden veya faksla gnderilebilecei gibi yz yze temaslarla da aktarlabilir. Komisyon bakan ve yelerinin STKlarn isteklerini dikkate alarak komisyon gndemi belirlemeleri ya da grlmekte olan tasar ve teklife STKlarn grn yanstmalar mmkndr. Bunun iin STKlarn ele alnmasn istedikleri konulara ilikin gl gerekeler ve argumanlar retmeleri sonu almalar asndan nemlidir.
ST
Esas komisyonlarn kendilerine havale edilen tasar ve teklifleri 45, tali komisyonlarn ise 10 gn iinde grmeleri gerekir.
Komisyonlara gnderilen iler iin bir grme sresi var mdr, bu srenin almas durumunda ne olur?
Esas komisyonlara havale edilen ilerin grlmesi iin bir asgari ve bir de azami sre bulunmaktadr. Komisyona havale edilen iin incelenebilmesi iin komisyonda en az 48 saat beklemesi ve grlmeden iki gn nce de komisyon yelerine ve dier ilgililere gnderilmesi gerekir. Ancak acil durumlarda bu iki srenin de gz ard edilmesi ve iin hemen grlmeye balanmas mmkndr. Komisyona havale edilen tasar ve tekliflerin en ok 45 gn iinde esas komisyonlar tarafndan sonulandrlmas gerekir. Ancak
80
45 gn dolduktan sonra tasar ya da teklif kendiliinden Genel Kurula inmez. Tasar iin hkmetin, teklif iin teklif sahiplerinin bir dilekeyle TBMM Bakanlna bavurmas gerekir. Bavuruda tasar veya teklifin azami sre olan 45 gn iinde komisyonda grlmemesi nedeniyle dorudan Genel Kurul gndemine alnmas istenir. Genel Kurulda yaplacak ksa bir grmeden sonra oylamayla iin Genel Kurul gndemine alnp alnmamasna karar verilir. Ancak komisyonlarda grlmeden bu ekilde Genel Kurul gndemine dorudan giren tekliflerin grlerek kanunlamas ok nadir grlen bir durumdur. Burada anlatlanlarn tm esas komisyonlar iin geerlidir. Tali komisyonlarda 10 gnlk bir grme sresi vardr. Bu sre alrsa esas komisyon tali komisyonun grn bekleyip beklememe konusunda takdir yetkisine sahiptir.
Komisyon toplantlarna kimler katlabilir, STKlar toplantlara nasl katlabilir?

Komisyon toplantlarna sadece komisyon bakan tarafndan davet edilenler katlabilir. Komisyon bakanlar, toplantlara komisyon yelerini, Babakanlk ve ilgili bakanlklar ya da yetkilendirilmi hkmet temsilcisini, siyasi parti gruplarn, ilgili komisyon bakanlklarn ve kanun teklifinde imzas bulunan milletvekillerinden ilk imza sahibini davet etmek zorundadr.
Komisyon yesi olmayan dier milletvekilleri de komisyon toplantlarna katlma hakkna sahiptirler. Komisyon yesi olmayan milletvekilleri komisyonda sz alarak konuabilirler ancak oy kullanamaz ve deiiklik nergesi veremezler. Konunun uzmanlar da gerekli grlrse komisyon toplantlarna arlabilirler. Basn kurulular temsilcileriyle ilgili olarak bir kural bulunmamakla birlikte, uygulamada basna komisyon toplantsna davet yazs gnderilmektedir. Farkl uygulamalar olmakla birlikte, genellikle grsel basnn sadece toplantnn banda grnt almasna izin verilmekte ve yazl basnn bandan sonuna toplanty izlemesine olanak tannmaktadr.
81
STKlar konusunda tzkte herhangi bir kural olmamakla birlikte, komisyon bakanlarnn uygulamada ilgili STKlar da toplantlara davet ettikleri grlmektedir. Komisyon bakanlar ilgili STKlar belirlerken kendilerine ulaan istemleri de dikkate alrlar. Kukusuz konuyla ilgilenen btn STKlarn toplantya davet edilmesi mmkn olmayabilir. nk hem ilgili btn STKlarn oturaca bir mekan hem de arlan STKlarn tmn dinlemeye yetecek zaman bulunmamaktadr. Dolaysyla toplantya davet edilecek STKlar belirlenirken daha ok dier STKlar da temsil yeteneine sahip, kamuoyunda da tannan, belirli bir alanda youn bir etkinlii olan, komisyonu aydnlatmaya ve bilgilendirmeye yeterli olduu dnlen STKlar seilmeye allmaktadr. Yaplacak seimin doru bir seim olabilmesi iin STKlarn da yapabilecekleri eyler vardr. STKlarn kendileriyle ilgili teklif ve tasarlar izlemeleri, ilgili komisyonlarla temasa geerek toplantya katlma isteinde bulunmalar, hem STKlarn amalarnn gereklemesi hem de komisyonlarn konuyla gerekten ilgili olan STKlar belirlemesini salar. Bylelikle komisyonun daha gl bilgilere dayanarak daha doru kararlar vermesi olanakl hale gelir. STKlar, komisyon toplantlarna katlma isteminde bulunabilmek iin komisyonlarn iletiim bilgilerine TBMM internet sayfas zerinden ulaabilirler. Bunun iin izlenmesi gereken yol: http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMSYONLAR htisas balna tklanr. Gelen sayfada btn ihtisas komisyonlarnn adlar grnr. stenen komisyon zerine tklanr.
ST K
82
Gelen sayfada komisyonun telefon ve faks numaralar, e-posta adresi bulunur. Ayn sayfada komisyonda bulunan ilerin, komisyonun raporunu verdii ve vermedii ilerin linkleri grnmektedir. Bylece STKlar ilgilendikleri tasar ve teklifin komisyonda grlp grlmediini renebilecekleri gibi, grlmemi bir teklifle ilgili olarak yaplacak grmelere katlma isteklerini ayn sayfadaki telefon, faks veya e-postayla araclyla bildirebilirler.
Komisyon toplantlarna sadece komisyon bakan tarafndan davet edilenler katlabilir.
STKlarn komisyon toplantsna katlmadan nce nelere dikkat etmeleri gerekir?

Komisyonlar genellikle haftann bir gn sabah saatlerinde almaktadrlar. Genel Kurulun alma saatlerinde komisyon toplants yaplamad iin komisyon toplantlar en ge saat 15.00te sona ermektedir. Bu sre iinde toplantya davet edilen herkesin ve komisyon yelerinin tmnn grlerini aklamas mmkn olmayabilir. Toplantya davet edilen STKlarn birbirlerinden haberdar da olamayabilecei gz nnde bulundurularak davetli STKlarn toplantdan makul bir sre nce bir araya gelerek uzlatklar noktalar vurgulama konusunda bir strateji oluturmalar yararl olabilir. Bu yolla ortak noktalar deiik STKlar tarafndan tekrarlanmam olur ve STKlarn herbiri dier STKlarla paylamad grleri aklama olanan elde etmi olur. Grlerin olabildiince ksa srede ve net biimde aklanmas, zaman tasarrufu salayarak daha fazla grn dile getirilmesine olanak tanr. Btn bunlar iin iyi bir n alma yaplm olmas STKlarn srece daha etkin katlmn salayacaktr.
83
ST
Komisyon toplantlarnda kimler sz alabilir, toplantya davet edilen STKlara sz verilmesi zorunlu mudur?
Komisyon toplantlar komisyon bakanlar tarafndan ynetilir. Kimlerin sz alacana komisyon bakan karar verir.
Komisyon toplantlar komisyon bakanlar tarafndan ynetilir. Komisyon bakanlar ncelikle komisyon yeleri ile toplantya arlan hkmet yeleri ya da temsilcilerine sz verirler. Genellikle nce hkmet yesi ya da temsilcisi veya teklifteki ilk imza sahibi grlmekte olan tasar ya da teklifin gerekesini aklar. Grlmekte olan tasar ise hkmet tarafndan, kanun teklifi ise teklif sahibi tarafndan gerekenin aklanmasndan sonra komisyon yeleri grlerini aklarlar ve sorularn sorarlar. Bundan sonra toplantya katlan komisyon yesi olmayan milletvekillerine sz verilir. Toplantya davet edilen STKlar ile uzmanlara komisyon bakanlar tarafndan sz verilir; sz verme zaman komisyon bakannn takdirindedir. Komisyon bakanlar genellikle komisyonun bilgilenme ihtiyac iinde olduunu dndkleri yerlerde ilgili STK temsilcilerine ve uzmanlara sz verir. Ancak bazen zaman darl gibi nedenlerle toplantya davet edilen herkese sz verilemedii de grlmektedir. Bu gibi durumlarda STKlarn grlerini yazl olarak komisyon bakanna, yelerine ya da komisyon uzmanna iletmeleri yararl olabilir. Bu grler yazl halde deilse, daha sonra yazl hale getirilerek e-posta ya da faksla komisyona iletilebilir.
ST
Komisyon grevlileri kimlerdir, komisyon uzmanlar ne i yaparlar?

Komisyonlarn her birinde komisyon uzman, komisyon sekreteri ve komisyon memuru bulunur. Komisyon uzmanlar, komisyon gndeminin hazrlanp datlmasndan komisyon raporlarnn yazlmasna kadar nemli grevlere sahiptirler.
84
STKlar grlerini komisyonlara iletmek iin komisyon uzmanlarndan yardm alabilirler. Yine komisyon uzmanlarndan komisyondaki iler ve toplantlar hakknda bilgi alnabilir. Komisyon uzmanlarnn bulunmad ya da onlara ulalamad durumlarda komisyon memuru ya da sekreteri de bu konularda yardmc olabilir. zetle sylemek gerekirse, STKlar komisyonla diyalog kurmak istediklerinde bata uzmanlar olmak zere komisyonun idari grevlileriyle temasa geebilirler.
Komisyonlarda tasar ve teklif metinleri zerinde deiiklik yaplabilir mi, yaplabilecek deiikliin snr nedir?
Kukusuz komisyonda yaplan grmeler metin zerinde bir deiiklik yaplmas gereini dourabilir. Bu durumda verilecek deiiklik nergeleriyle metin zerinde deiiklik yaplabilir. Ancak komisyon tarafndan yaplabilecek deiikliklerin bir snr olmaldr. Aksine rneklerine rastlamak mmknse de, STKlarn deiiklik talebinde bulunurken bu snrlar dikkate almas yararldr. Birinci kural, komisyonda yaplacak deiikliin sadece deitirilmek istenen kanunla snrl olmasdr. rnein Dernekler Kanununda deiiklik yapmak zere hazrlanan bir tasar zerinde verilecek deiiklik nergelerinin sadece bu Kanuna ilikin olmas gerekir. Bu Kanun grlrken Belediye Kanunu zerinde verilecek bir deiiklik nergesinin ileme alnmamas gerekir. kinci kural, nerilen deiikliin deitirilen kanunun deitirilen maddelerine ilikin olmasdr. rnein Dernekler Kanununun 5. ve 7. maddelerinde deiiklik
ST
85
ST
Komisyonlarn her birinde komisyon uzman, komisyon sekreteri ve komisyon memuru bulunur.
ST K
Komisyonlarda komisyon yelerince verilen deiiklik nergelerinin kabul edilmesiyle, tasar ve teklif metinleri zerinde deiiklik yaplabilir.
ngren bir tasar grlrken ayn Kanunun 9. maddesine ynelik bir deiiklik nergesi verilmemelidir. Bu kuraln istisnas deiiklik nergesiyle yaplmak istenen deiikliin tasar veya teklifle ok yakn bir ilgisinin bulunmas halidir.
Komisyonlarda deiiklik nergesini kimler verebilir, kimler oy kullanabilir ve STKlarn bu tr bir haklar var mdr?
Komisyonlarda deiiklik nergesi verme ve oy kullanma hakk yalnzca komisyon yelerine aittir. Sadece STKlar deil, dier milletvekilleri ve dier katlmclar da deiiklik nergesi veremezler ve oy kullanamaz. Ancak bu durum harcanan abalarn boa gidecei anlamna gelmez. STKlar ya da dier katlmclar tarafndan dile getirilen grlerin komisyon yeleri tarafndan benimsenmesi halinde her zaman nergeye dntrlmesi ve dier yelerin oylaryla kabul edilmesi olasl vardr.
ST
Deiiklik nergelerinin belli bir format var mdr?

Deiiklik nergeleri ilgili komisyon bakanlna yazlm bir dileke biimindedir. nergenin komisyon yelerinden en az birisi tarafndan imzalanm olmas gerekir. nergede ayrca yaplmak istenen deiikliin bir gerekesi mutlaka bulunmaldr. Bir nerge ile sadece bir maddede deiiklik yaplmas istenebilir; btn deiikliklerin tek nergede yaplmas istenemez. nergelerde bir maddenin karlmas, btnyle deitirilmesi istenebilecei gibi maddede geen belirli bir ibarenin cmlenin, bendin ya da fkrann deitirilmesi, karlmas ya da bunlarn eklenmesi istenebilir.
ST K
86
Komisyonun toplanmas ve karar almas iin belli bir ounluu var mdr?
Komisyonlarn toplant yetersays, ye tamsaysnn 1/3dr. rnein 26 yeli bir komisyonun toplanabilmesi iin en az 9 yesinin hazr bulunmas gerekir. Komisyonlar toplantya katlanlarn salt ounluu ile karar alrlar. rnein 9 ye ile toplanan bir komisyonun en az 5 yesinin ayn ynde oy kullanm olmas gerekir. Ancak toplantya katlan ye says arttka, karar alnabilmesi iin gerekli olan say da ykselmektedir. rnein 20 yenin katld bir toplantda karar alabilmek iin en az 11 yenin ayn ynde oy kullanm olmas gerekir.
STKlarn komisyonda gr aklam olmalar ve bu grn hakllnn kabul edilmi olmas, sonu almak iin yeterli deildir. Bu nedenle bu grn bir deiiklik nergesi formatnda hazrlanmas gerekir. STKlarn yukarda belirtilen kurallar dorultusunda deiiklik nergesi tasla hazrlam olmalar sonu almalar iin nemlidir.
Komisyonlarn toplant yetersays, komisyon ye tamsaysnn 1/3dr.
Komisyonlar alt komisyon kurabilirler mi, alt komisyonlar STKlar iin ne ifade ederler?
Komisyonlar, zellikle inceleme ve aratrma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir. Alt komisyon kurmak sk yntem kurallarndan uzaklamaya imkn tand iin daha rahat bir uzmanlk almas yaplmasn salar. Komisyonlar ve Genel Kurul alt komisyonlara gre kalabalk kurullar olduundan ve yntem kurallarna bal olduklarndan dncelerin ifade edilmesi ok kolay olmayabilir. Alt komisyonlar bu bakmdan byk avantajlara sahiptirler. nk az sayda kiinin daha sk ve daha uzun zaman dilimleri iin bir araya gelmeleri daha kolaydr. Basn mensuplar, toplantlara girmediinden milletvekillerinin dncelerini rahata ifade etmeleri kolaylar. Alt komisyonlar daha ok kiiyi ve daha uzman kiileri dinleme ansna sahiptirler. zetle sylemek gerekirse alt komisyonlarda tam bir uzmanlk almas yaplabilir.
87
ST K
Komisyonlar, daha fazla inceleme ve aratrma gerektiren konularda alt komisyonlar kurabilir.
STKlarn alt komisyonlarda grlerini aktarmalar ok daha kolaydr. Bu yzden STKlarn kendileriyle ilgili konularda kurulan alt komisyonlar izlemeleri ve alt komisyon yelerine bilgi ve belge salamalar nem tar. STKlar bu amala alt komisyon yeleriyle yzyze grme talebinde bulunabilecekleri gibi gr ve nerilerini e-posta ortamnda da alt komisyonlara iletebilirler. STKlarn alt komisyon kurulup kurulmad, alt komisyon kurulduysa ne aamada olduu, alt komisyon toplantlarnn ne zaman nerede yaplaca gibi sorularn cevaplarn alaca grevliler komisyon uzmanlardr. nk alt komisyon toplantlaryla ilgili herhangi bir duyuru bulunmaz.
K
ST
Komisyonlarda grmeler hangi aamalardan geer?
Komisyonlara havale edilen tasar ve teklifler aadaki sreci izler:

Maddelere geilmesinin oylanmas
Komisyona Havale
Gndeme alma
Tm zerinde grme
Madde zerinde konumalar ve soru cevaplar
Her maddenin ayr ayr grlmesi
Maddelere geilmesinin kabul
Maddelere geilmesinin reddi
nergenin reddi Deiiklik nergeleri ilemi nergenin kabul
Alt komisyon kurulmas ve alt komisyon raporu
RED RAPORU
Tasarnn kabul Maddenin nergeli ya da nergesiz kabul Btn maddeler onaylandktan sonra tasarnn tmn oylanmas
Tasarnn reddi
88
Komisyonlar kararlarn Genel Kurula nasl bildirirler?

Komisyonlara gnderilen tasar ve teklifler grldkten sonra bir rapora balanarak Genel Kurula gnderilir. Komisyon raporu iki blmden oluur: Birinci blm, komisyonun gerekelerini aklayan rapor blmdr. Rapor blmnde grlen tasar veya teklifin ad, esas numaras, Bakanla geli ve komisyonlara havale edilme tarihleri, havale edildii komisyonlar, toplantnn tarihi ve says, toplantya katlan temsilciler, tasar veya teklif hakknda genel bilgiler, varsa alt komisyon rapoKomisyonlar tasar ve teklifleri grtkten sonra bir rapor ve bir metin hazrlayarak Genel Kurula gnderir.
ru ve alt komisyonun almalar hakknda bilgiler, tasar veya teklif hakknda komisyonda ileri srlen grler, komisyonca yapland gibi hususlar yer alr. Raporun sonunda muhalif kalan yelerin muhalefet erhleri de yer alabilir. kinci blm, komisyonun kabul ettii metinden oluur. Komisyonca maddede hibir deiiklik yapmamsa sadece maddenin iiklik yapld ekliyle yeniden yazlr. aynen kabul edildii belirtilir. Deiiklik yaplan maddeler ise delan deiiklikler ve gerekeleri, hangi yenin hangi ynde oy kul-
Yasa yapm dnda grevleri olan komisyonlar hangileridir?

Komisyonlar blmnde imdiye kadar kanun yapm iiyle utlmtr. Ancak komisyonlarn bazlar kanun yapm srecinSTKlarn youn ilgisini ekebilecektir. raan komisyonlar ve komisyonlarda kanun yapm sreci anlade yer almazlar. Aslnda denetim ilevi gren bu komisyonlar
89
Yasa yapm dndaki ilerle ilgili komisyonlar unlardr:
Yasa yapm dnda grevleri olan Komisyonlar
Dileke
nsan Haklarn nceleme
KT
Kanun tasar ve teklifi grebilmekle birlikte baka birtakm grevleri de bulunan, bir baka deyile hem yasa yapmnda rol alan hem de denetim ilevi gren veya farkl grevleri bulunan komisyonlara da ayrca deinmekte yarar vardr. Bu komisyonlar, Avrupa Birlii Uyum Komisyonu ve Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonudur.
Dileke Komisyonunun grevi nedir?

Dileke Komisyonu, kiilerin Anayasada tanmlanm olan dileke hakknn kullanmn salayan bir komisyondur. Anayala Trkiyede ikamet eden yabanclar kendileriyle veya kamu saya gre vatandalar ve karlkllk esas gzetilmek kaydyile ilgili dilek ve ikyetleri hakknda, yetkili makamlara ve TBMMye yaz ile bavurma hakkna sahiptir. Kendileriyle ilgili bavuru yapanlara sonu gecikmeksizin yazl olarak bildirilir.
Dileke Komisyonu bu hkm dorultusunda kurulmu olan ve bir komisyondur.
TBMMye sunulan dilekeleri inceleyerek gerekli ilemleri yapan
90
TBMMde dilekeler nereye sunulmaldr?

STK temsilcileri eitli taleplere ilikin bireysel olarak dileke haklarn kullanarak Dileke Komisyonuna bavurabilirler. Dileke Komisyonunun iletiim adresleri yledir: Dileke Komisyonu Trkiye Byk Millet Meclisi
ST K
91
06543 Bakanlklar / ANKARA
Telefon : 0(312) 420 53 60 - 420 51 90 Faks : 0(312) 420 53 65 E-posta: dilekcekom@tbmm.gov.t r
Dilekede aranacak artlar nelerdir?
DLEKEDE ARANACAK ARTLAR

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Dilekinin ad, soyad Dilekinin imzas Tarih Adres Konu ve zet z ve anlalr istek ve ikayet Resmi belgelerin fotokopisi dari yollarn tketilmesi Yarg mercilerin grev alanna girmeme ya da bu merciler tarafndan karar verilmi olmamas
Dilekenin bavuru formu nasldr?

Dileke Komisyonu, vatandalarn ve karlkllk esas gzetilmek kaydyla Trkiyede ikamet eden yabanclarn kendileriyle veya kamuyla ilgili grdkleri dilek ve ikyetlerini inceleyen komisyondur.
Bavuru Formu
TRKYE BYK MLLET MECLS DLEKE KOMSYONU Tarih..... /..... / ..... Konu:
Sayglarmla arz ederim. Adres:

Ad Soyad imza
le / l:
92
Dilekenin verilmesi zerine Komisyon tarafndan hangi ilemler yaplr?

Dileke Komisyonunun; bakan, bakanvekili, szc ve ktibinden oluan Bakanlk Divan, Komisyona gelen dilekeleri inceleyerek; 1. Belli bir konuyu ihtiva etmeyen, 2. Yeni bir kanunu veya bir kanun deiikliini gerektiren, 3. Yarg mercilerinin grev alanna giren konularla ilgili olan veya haklarnda bu merciler tarafndan verilmi bir karar bulunan, 4. Yetkili idar makamlarca verilen kesin cevap suretini ihtiva etmeyen, 5. Kanunun dilekede bulunmasn zorunlu grd artlardan herhangi birini tamayan dilekelerin grlemeyeceini karara balar. Komisyon Bakanlk Divan, bu kararlarn bastrr ve TBMM yelerine datr. Datm tarihinden itibaren 15 gn iinde itiraz olunmayan Bakanlk Divan kararlar kesinleir ve durum dileke sahiplerine yazl olarak bildirilir. Komisyon Bakanlk Divan; grlemeyeceini karara balad dilekelerden, kanun olarak dzenlenmelerinde toplumsal yarar grdklerinin birer rneini TBMM Bakanlna ve Babakanla bilgi olarak gnderir. Komisyon Bakanlk Divannn grlmesini uygun grd
93
dilekeler ile uygun grmediklerinden sresi iinde itiraza urayanlar Komisyon Genel Kuruluna sevk edilir. Komisyon Genel dilekeleri inceleyerek karar Kurulu, kendisine gnderilen konusu olup olamayacaklar ynnde bir karar verir. Komisyon Bakanlk Divan, Komisyon Genel Kurulunca alnan kararlar bastrr, btn milletvekillerine ve bakanlara datr. TBMMnin her yesi Komisyon Genel Kurulunun kararna, kararn datm gnnden itibaren 30 gn iinde gerekeli bir yazyla itiraz edebilir. Aksi halde, dileke hakkndaki karar kesinleir. Komisyon Genel Kurulu, itiraz edilen dilekeler iin, itiraz tarihinden itibaren 30 gn iinde bir rapor dzenleyerek TBMM Bakanlna sunar. TBMMnin alaca karar kesindir. Kesinleen kararlar, dileke sahiplerine ve ilgili bakanlklara bildirilir. Bakanlar kesinleen kararlar hakknda yaptklar ilemi, kendilerine yaplan bildiri tarihinden itibaren 30 gn iinde, Komisyon Bakanlna yazyla bildirirler. Komisyon Genel Kurulu, bunlardan gerekli grdklerinin Genel Kurulda grlmesini isteyebilir. Bu takdirde, Komisyon kendi grn belirten bir rapor hazrlayarak TBMM Bakanlna sunar. STK temsilcileri dilekeleri ile ilgili sreci izleyerek ve itiraz edilmesi gerektiinde milletvekilleri ile temasa geerek itiraz edilmesi talebinde bulunabilirler. Neden itiraz edilmesi gerektiine ilikin argumanlarla birlikte itiraz sresi iinde istemde bulunulduunda, itiraz mekanizmas iletilmi olur. STKlar ayrca komisyon
ST
94
yeleriyle temasa geerek dilekeleri hakknda bilgi ve belge aktarabilirler.
Dileke sahipleri dilekelerinin hangi aamada olduunu nereden renebilirler?

Dileke hakkn kullananlar, dilekelerinin hangi aamada olduunu Komisyonun internet sayfasndan renebilirler. Bu nedenle dilekelerinin tarih ve saysn bilmeleri gerekir. Dilekenin tarih ve says bilgisiyle birlikte aadaki admlar izlenir: http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMSYONLAR blmnden htisas balna tklanr. Gelen komisyon listesinden Dileke Komisyonu seilir. DLEKE SORGU dmesine baslr. Gelen sayfada dilekenin tarih ve says girildikten sonra Sorgula dmesine baslr. Dileke Komisyonunun ilgili sayfasnda dilekelerin izledii yol, komisyonun verdii kararlar vb. bilgilere ulalmas mmkndr.
nsan Haklarn nceleme Komisyonunun grevleri nelerdir?

nsan Haklarn nceleme Komisyonu, dnyada ve lkemizde insan haklaryla ilgili konulardaki gelimeleri izlemek, uygulamalarn ilgili dzenlemelerle uyumunu salamak ve bavurular incelemek amacyla kurulmutur. Komisyonun grevleri, 3686 sayl nsan Haklarn nceleme Komisyonu Kanununda yle saylmtr:
95
ST
meleri takip etmek,

l
nsan haklar konusunda uluslararas dzeyde gerekleen gelilkemizce onaylanan uluslararas antlamalar ile mevzuatn
uyumunu salamak iin ulusal mevzuatta gerekli deiiklikleri nermek,

l
nsan Haklarn nceleme Komisyonu, dnyadaki ve lkemizdeki insan haklaryla ilgili konulardaki gelimeleri izleyen, uygulamalarn ilgili dzenlemelerle uyumunu salayan ve bu konudaki bavurular inceleyen komisyondur.
nular hakknda gr bildirmek,

l
stem zerine, dier komisyonlarn gndemlerinde bulunan ko-
nsan haklar ihlalleri ile ilgili bireysel bavurular incelemek, Gerektiinde dier lkelerde gerekleen insan haklar ihlalleri-
ni incelemek,
l
nsan haklar ihlalleri ile ilgili yllk raporlar hazrlamak.
nsan Haklarn nceleme Komisyonuna hangi konularda bavuru yaplabilir?

Komisyon kii ve kurululardan gelen ve hak ihlali ieren ikayet dilekelerine ilem yapar. Temel hak ve zgrlklerinden birisinin ihlal edildiine inanan
her birey ve STK Komisyona bavuru yapabilir. Bavurularda
dikkat edilmesi gereken husus ulusal ve uluslararas insan haklar bir ihlalin var olmas iddiasdr.
belgelerinde yer alan temel hak ve zgrlklerden birisine ynelik Emeklilik sorunu veya benzeri sorunlarla ilgili olarak TBMM Di-
leke Komisyonuna bavurulmas gerekir. Komisyonun internet sayfasnda da aklanm olan bavuru konular unlardr:
96
Ayrmclk yasa
rgtlenme zgrl
Toplant ve gsteri yry hakk Aile kurma ve ailenin korunmas hakk
Bilim ve sanat zgrl
Sosyal gvenlik hakk
alma hakk
Yaama hakk
Basn zgrl
alma ve szleme zgrl
Snma hakk
Salk ve hasta hakk
kence yasa
Dnce ve ifade zgrl
Yerleme ve seyahat zgrl
Eitim ve renim hakk
hra, snr d veya iade etme yasa
Kamu hizmetlerine girme hakk Maddi ve manevi varl gelitirme hakk
Kt muamele yasa
Din ve vicdan zgrl
Seme ve seilme hakk
Mlkiyet hakk
Uyrukluk hakk
Klelik ve zorla altrma yasa
Haberleme zgrl
Hak arama hurriyeti
Kadn haklar
Dileke hakk
Aznlk haklar
Kii zgrl ve gvenlii hakk
Konut dokunulmazl
Adli hata sonucu tazminat hakk
Engelli haklar
Bilgi edinme hakk
Tutuklu ve hkmllerin haklar Hak ihlali iermeyenler
Adil yarglanma hakk
zel hayatn gizlilii hakk
ocuk haklar
Yallarn haklar
evre hakk
Komisyona sunulan dilekeler nasl gnderilmelidir?

Temel hak ve zgrlklerinden herhangi birinin ihlal edildiine inanan her birey ve STK mektup, faks veya e-posta ile Komisyona bavurabilir. Adres: Trkiye Byk Millet Meclisi nsan Haklarn nceleme Komisyonu 06543 Bakanlklar / ANKARA Telefon: 0(312) 420 56 44 - 420 56 45 - 420 54 06 Faks: (0.312) 420 53 94 E-Posta: insanhaklarikom@tbmm.gov.tr
97
Dilekelerde aranan artlar nelerdir?
DLEKEDE ARANACAK ARTLAR

1 2 3 4 5 6 7 8 9
Dilekinin ad, soyad Dilekinin imzas Tarih Adres Konu ve zet z veanlalr istek ve ikayet Resmi belgelerin fotokopisi dari yollarn tketilmesi Yarg mercilerin grev alanna girmeme ya da bu merciler tarafndan karar verilmi olmamas
Komisyonla ilgili bilgilere internet zerinden ulalabilir mi, sayfada hangi bilgiler bulunmaktadr?
ST K
nsan Haklarn nceleme Komisyonuna Komisyonun internet adresinden ulalabilir. Bunun iin aadaki admlar izlenmelidir: http://www.tbmm.gov.tr adresinden KOMSYONLAR blmnden htisas balna tklanr. Gelen komisyon listesinden nsan Haklarn nceleme Komisyonu seilir. Komisyon sayfasnda; komisyon yelerinden, Komisyona bavurunun koullarna, Avrupa nsan Haklar Mahkemesine bavuru formundan formun doldurulma yntemine kadar ok sayda bilgi ve belgeye ulalmaktadr.
98
KT Komisyonunun grevleri nelerdir?

Sermayesinin yarsndan fazlas devlete ait olan kamu kurulu ve ortaklklar, bir baka deyile kamu iktisadi teebbsleri (KT) meclis tarafndan denetlenir. KTlerin hesap ve ilemlerinin meclisteki denetiminin odanda KT Komisyonu yer alr. Bu denetimin esaslar, 3346 sayl Kanunla dzenlenmitir. 35 yeden oluan Komisyonun kurulu amac; kamu kayna kullanan KTlerin durumunu, ulusal ekonomiye faydal olabilmeleri iin zerk bir tarzda, ekonominin kurallar ve gerekleri dahilinde, verimlilik ve karllk ilkeleri dorultusunda ynetilerek kurulu amalarna ulalp ulalmadn, faaliyetlerinin mevzuata, kalknma planna ve yllk programlara uygunluunu denetlemektir. KT Komisyonunun internet sayfasna http://www.tbmm.gov.tr/ komisyon/kit/index.htm adresinden eriilebilir.
KT Komisyonu, sermayesinin yarsndan fazlas devlete ait olan kamu kurulu ve ortaklklarn (KT) Meclis adna denetleyen komisyondur.
Komisyonun denetim sreci nasl iler?

KT Komisyonu, Saytay raporlar ve kendi belirledii konular zerinden incelemesini yapar. Bu raporlar, her teebbsn bilanosu, mali tablolar ve netice hesaplaryla birlikte sektr analizi ierisinde performans deerlendirmesini kapsar. KT Komisyonunun denetledii KTlerin bir ksm statlerine gre ibra edilir; genel kurullar Trk Ticaret Kanununa veya zel kanunlara bal irket ve kurumlar zerinde ise Komisyonda sadece genel grme yaplr. Komisyonun almalar srasnda denetlenen kurulularn yneticileri ve ilgili bulunduklar bakanlk temsilcileri ve ilgili kurum ve kurulu yetkilileri ile Saytay yetkilileri bulunur ve gerekirse dinlenir.
99
KTlerin durumu seilen raportrler ve kurulan alt komisyonlar eliyle incelenebilir ve kurulularda yerinde inceleme yaplabilir. Komisyon, alt komisyonlarn ve raportrlerin raporlarn, Saytay raporlarn, ilgili kurulu ve bakanlklarn grleriyle denetlenen kurulularn cevaplarn birlikte ele alarak kurulularn durumlarn inceler. Bunlarn bilano ve netice hesaplarn tasvip ederek/ etmeyerek ynetim kurullarnn ibra edilmesine/edilmemesine gerekeli olarak karar verir. Komisyonun, btn KTleri kapsayan raporlar baslp milletvekillerine datlr, TBMM tutanana eklenir ve hkmete iletilir. Datlan rapora itiraz edilirse, Komisyonun itiraza ynelik grn ieren rapor zerinde Genel Kurulda genel grme alr. Genel grme sonunda ynetim kurullarnn ibra edilmesine/edilmemesine karar verilir. bra edilmeyen kurulularn sorumlular hakknda genel hkmlere gre adli kovuturma veya ilem yaplabilmesi iin karar, TBMM Bakanlnca Babakanla ve ilgili adli merciye bildirilmektedir. 22. Dnemde Ky Emniyeti ve Gemi Kurtarma Genel Mdrl, Trkiye eker Fabrikalar, Eti Holding, Emlak ve Halk Bankalar, Atatrk Orman iftlii gibi kurulularn eitli yllara ait hesap ve ilemleri ibra edilmemitir.
KT Komisyonunda STK katlm sz konusu mudur?

Uygulamada KT Komisyonunda STK katlm yoktur. Hukuki olarak bir engel bulunmamasna ramen Komisyonda byle bir gelenek olumamtr. Komisyonun, teknik anlamda mali denetim yapan bir ilev grmesi, almalarnda STK katksnn alnmayaca anlamna gelmemektedir.
ST
100
rnein, zellikle sosyal retim ve hizmet yn ar basan KTlere ilikin olarak, bu KTlerin retim veya hizmet sunumundan etkilenenleri temsil eden STKlarn grleri, sz konusu KTin ekonomik ve sosyal performansnn deerlendirilmesine k tutabilecektir. Komisyonun alk olmad STK katlm, balangta tereddtle karlanma ihtimaline karn gncel, salam, analitik verilerle desteklenmi grler sayesinde uygulamaya geebilir.
Avrupa Birlii (AB) Uyum Komisyonunun grevleri nelerdir?

AB Uyum Komisyonu, Trkiyenin ABye katlm srecine ilikin gelimeleri izlemek ve mzakere etmek, ABdeki gelimeleri takip etmek ve bu gelimeler konusunda TBMMyi bilgilendirmek, kanun tasar ve tekliflerinin AB mevzuatna uygunluunu incelemek zere 4847 sayl Kanunla kurulmutur. Komisyonun internet sayfasna http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/abuyum/index.htm adresinden eriilebilir. 24. Dnemde 26 yeden oluturulan Komisyonun yeleri belirlenirken ngilizce veya Franszcay anlama, konuma ve yazma dzeylerinde iyi bilen, AB hukuku alannda uzman milletvekillerine ncelik tannmaktadr. AB yelik srecine Meclis dzeyinde katk salayan Komisyonun grevleri;
l
Kanun tasar ve tekliflerinin AB mevzuatna uygunluunu inceleyerek komisyonlara gr sunmak, Trkiyenin ABye katlm srecine ilikin gelimeleri izlemek ve mzakere etmek, Her yasama ylnn sonunda Trkiyenin ABye katlm srecin-
101
AB Uyum Komisyonu, Trkiyenin ABye katlm srecine ilikin gelimeleri izleyen ve mzakere eden, ABdeki gelimeleri takip eden ve bu gelimeler konusunda TBMMyi bilgilendiren, kanun tasar ve tekliflerinin AB mevzuatna uygunluunu inceleyen komisyondur.
deki gelimelere ve Komisyonun o ylki faaliyetlerine ilikin bir deerlendirme raporu hazrlamak ve TBMMnin ve hkmetin bilgisine sunmak,
l
ABdeki gelimeleri takip etmek, gerektiinde yurt dnda incelemelerde bulunmak ve bu gelimeler konusunda TBMMni bilgilendirmek,
AB kurumlar ile dier ye ve aday lke e parlamentolar ve AB komisyonlaryla ilikileri yrtmek,

l l
ABye katlm konusunda TBMMnin almalarna ilikin gerekli bilgi ve dokmanlar temin etmek,
ABye katlm konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler dzenlemek.

l
Komisyon, grevleri ile ilgili olarak, bakanlklardan, genel ve katma bteli dairelerden, mahalli idarelerden, niversitelerden ve dier kamu kurum ve kurulular ile zel kurululardan bilgi istemek ve ilgililerini arp bilgi almak yetkilerine sahiptir. Komisyon gerekli grdnde uygun bulaca uzmanlarn bilgilerine bavurabilir. Ankara dnda ve yurt dnda da alabilir.
AB Uyum Komisyonu STKlar iin nemli midir?

AB Uyum Komisyonu, AB mzakere srecini izleyen, AB mktesabatna uyumu gzeten, AB mevzuat erevesinde kanun tasar ve tekliflerini gren bir komisyondur. AB yelik sreciyle yakndan ilgilenen STKlarn Komisyonla iletiim salamalar; AB yelik sreciyle, AB mevzuatna uyumla ilgili konulardaki talep, gr ve nerilerini iletmeleri yararl olacaktr. Uygulamada Komisyonda STK katlmnn olduka zayf kald grlmektedir.
ST K
102
Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonunun (KEFEK) grevleri nelerdir?

KEFEK, kadn haklarnn korunmas ve gelitirilmesi, kadn erkek eitliinin salanmasna ynelik almalar yrtmek, lkemizdeki ve uluslararas alandaki gelimeleri izlemek zere 5840 sayl Kanunla kurulmutur. KEFEKin internet sayfasna http://www.tbmm.gov.tr/komisyon/ kefe/index.htm# adresinden eriilebilir. Komisyonun yeleri belirlenirken kadn milletvekilleri ile insan haklar konusunda uzman milletvekillerine ncelik tannr. Komisyonun 24. Dnemde 26 olarak belirlenen yesinden 6sn erkek milletvekilleri oluturmaktadr. KEFEKin grevleri; Kadn erkek eitlii konusunu ilgilendiren kanun tasar ve tekliflerini grerek Anayasaya, uluslararas gelimelere ve ykmllklere uygunluunu inceleyip gr sunmak. Her yasama yl sonunda lkemizde kadn erkek eitliinin salanmasna ynelik gelimelere ve Komisyonun o ylki faaliyetlerine ilikin bir deerlendirme raporu hazrlamak . Kadn haklar ile kadn erkek eitliini salamaya ynelik olarak dier lkelerdeki ve uluslararas kurululardaki gelimeleri takip etmek ve TBMMyi bilgilendirmek. Kadn erkek eitlii konusunda TBMMnin almalarna ilikin gerekli bilgi ve dokmanlar salamak. Taraf olunan uluslararas anlamalarn kadn erkek eitlii ve kadn haklar konusundaki hkmleri ile Anayasa ve dier ulusal mevzuat arasnda uyum salamak iin yaplmas gereken deiiklikleri ve dzenlemeleri belirlemek.
KEFEK, kadn haklarnn korunmas ve gelitirilmesi, kadn erkek eitliinin salanmasna ynelik almalar yrtmek, lkemizdeki ve uluslararas alandaki gelimeleri izlemek zere kurulan komisyondur.
103
Kadn erkek eitliinin ihlaline ve toplumsal cinsiyete dayal ayrmcla dair iddialar ile ilgili bavurular incelemek ve gerekli grd hallerde ilgili mercilere iletmek. Kadn erkek eitlii konusunda kamuyu bilgilendirici etkinlikler dzenlemek. Komisyon grevleri ile ilgili olarak; Kamu idareleri ile gerek ve tzel kiilerden bilgi isteyebilir, ilgililerini ararak bilgi alabilir. Grev alanyla ilgili faaliyet gsteren kamu kurum ve kurulular, niversiteler, STKlar ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularnn almalarndan yararlanabilir. Uygun bulaca uzmanlarn bilgisine bavurabilir. Ankara dnda alabilir. Yurt dnda eitli almalarda bulunabilir ve etkinliklere katlabilir.
KEFEK STKlar iin neden nemlidir?

Komisyon, kadn haklar konusunda faaliyet gsteren STKlarn muhakkak irtibat halinde olmasn gerektiren bir komisyondur. Komisyonun kurulu kanununda, Komisyonun grev alanyla ilgili faaliyet gsteren STKlarn almalarndan yararlanabileceinin belirtilmi olmas ok nemlidir. nk ilk kez Meclisle ilgili bir dzenlemede sivil toplum rgt aka belirtilmitir. Dier komisyonlar, tzkte ve komisyon kanunlarnda yer alan fikirlerini almak zere uzmanlar arma/uygun bulaca uzmanlarn bilgisine bavurma yetkisine sahiptir hkmnden hareketle STKlarla irtibat salamaktadr. Komisyonun yasa yapmyla birlikte denetim ilevi de vardr.
104
Kadn erkek eitliinin ihlal edildiini veya toplumsal cinsiyete dayal ayrmclk yapldn dnen STKlar mektupla veya faksla Komisyona bavurabilirler. Dilekelerde konuyla ilgili bilginin yan sra bavuru sahibinin ad-soyad, adresi ve imzas mutlaka bulunmaldr. KEFEKin gerek kadn erkek eitlii konusundaki yasal dzenlemeleri grebilmesi, gerek kadnlarn yaad sorunlar, bu alandaki iddialar ve bavurular aratrp inceleyebilmesi, ulusal ve uluslararas gelimeleri izleyip giriimlerde ve eitli faaliyetlerde bulunabilmesi, ilgili STKlarn diyalog ve ibirliine gemesi iin yeterli nedenlerdir. Yetkileri bakmndan dinamik bir komisyon olan KEFEKle salkl bir STK ilikisi kurulmas ve yrtlmesi, yeni kurulmu olan Komisyonun etkinliini de artracaktr. Adres: TBMM Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu 06543 Bakanlklar / ANKARA Tel: 0(312) 420 52 98 Faks: 0(312) 420 52 97 E-Posta: kefek@tbmm.gov.tr
ST K
105
Genel Kurul grmelerin yapld, kanunlarn ve TBMM kararlarnn nihai olarak kabul edildii yerdir.
106
D GENEL KURULDA KANUN YAPIM SREC
Genel Kurul Gndemi genellikle Danma Kurulu veya siyasi parti gruplarnn nerileri zerine Genel Kurulca alnan kararlarla ekillenir.
107
Tasar ve tekliflere ilikin komisyon raporlar bastrlp datldktan sonra Genel Kurul gndeminde sraya girer ve sras gelince veya ne alnnca grlr.
Kanun yapmak TBMM Genel Kurulunun en nemli ilevlerinden birisidir. Genel Kurulda kanun yapm sreci usul asndan birtakm kurallara balanmtr. Bu kurallara uymamak, kan kanunu ekil asndan sakatlayarak Anayasa Mahkemesinin iptal karar vermesine neden olabilir. Bu nedenle Genel Kurul almalarnda aada incelenen kurallara titizlikle uyulmaya allr.
Komisyonda rapora balanan bir tasar veya teklifin grmelerine ne zaman balanabilir?
Baslm bir komisyon raporunun Genel Kurul gndemine alnmas iin datlmasnn zerinden 48 saat gemesi gerekir. Bu sre getikten sonra o i Genel Kurul gndeminin kanun tasar ve teklifleri ile ilgili blmnn en son srasna girer. Ancak Danma Kurulu nerisi zerine, Genel Kurul tarafndan aksi ynde bir karar verilirse bu sre gemeden de o iin Genel Kurul gndemine ve n sralara alnmas mmkndr. Bir komisyon raporunun Genel Kurul gndemine alnmas onun hemen grlebilecei anlamna gelmez. nk Genel Kurul gndeminin oluturan baka ksmlar ve her ksmda ok sayda i vardr.
Genel Kurulun gndemi hangi ksmlardan oluur?

Genel Kurulun gndemi aadaki sekiz ksmdan oluur: 1. Bakanln Genel Kurula sunular 2. zel gndemde yer alacak iler 3. Seim 4. Oylamas yaplacak iler 5. Meclis soruturmas raporlar 6. Genel grme ve meclis aratrmas yaplmasna dair ngrmeler 7. Szl sorular 8. Kanun tasar ve teklifleri ile komisyonlardan gelen dier iler.
108
stisnalar hari, Genel Kurulun her birleiminde gndeme gemeden nce en az 3 milletvekiline gndem d sz verilmektedir. Dolaysyla gndem maddeleri iinde yer almamakla birlikte Genel Kurul grmelerinin banda gndem d konumalar yaplmaktadr. Dnem banda, Sal gnlerinin denetim konularna ayrlmas, Sal ve aramba gnleri 1 saat szl soru grlmesi, aramba gn szl sorulardan sonra ve Perembe gn kanun tasar ve tekliflerinin grlmesi, sunularn ve seimlerin her gn yaplabilmesine ynelik bir karar alnmaktadr. Ancak uygulamada Danma Kurulu veya siyasi parti grubu nerilerinin Genel Kurul tarafndan kabul edilmesiyle ksmlarn grme gnlerinde deiiklikler yaplmaktadr. Genel Kurul gndeminin nemli bir blmn Bakanln Genel Kurula sunular, szl sorular, kanun tasar ve teklifleri ile komisyonlardan gelen dier ilerin grmeleri oluturur. Dier gndem maddeleri iin greceli olarak daha az zaman harcanr.
Genel Kurul grmeleri genellikle 3 milletvekilinin gndem d konumas ile balar. Genel Kurul gndeminin nemli ksm kanun tasar ve tekliflerinin grmelerine, sunulara ve szl sorulara ayrlmaktadr.
Kanun tasar ve teklifleri ile komisyonlardan gelen dier iler ksmnda neler bulunmaktadr ve sralama nasl olumaktadr?
Genel Kurul gndeminin bu blmnde komisyonlarn rapora baladklar kanun tasar ve teklifleri ile dokunulmazln kaldrlmasna ilikin Karma Komisyon raporlar yer almaktadr. Kural olarak bu ksma giren her yeni i, en son srada yer alr. Danma Kurulunun nerisiyle Genel Kurul tarafndan aksine bir karar alnmadka bu ksmdaki iler sras geldiinde grlr. Ancak bu ksmda yer alan ilerin sayca fazla olmas nedeniyle gndeme yeni giren ve son sraya yerleen bir iin grlmesi pek mmkn deildir. Bu nedenle uygulamada Danma Kurulu nerisiyle Genel Kurul tarafndan bu ksmda yer alan ilerin sras ok sk deitirilmekte ve kanunlamas istenen iler n sraya alnarak grlmektedir. Dolaysyla, Genel
Genel Kurul gndemi (hangi tasar ve tekliflerin grlecei) genellikle Danma Kurulu veya siyasi parti gruplarnn nerisi zerine Genel Kurulca alnan kararlarla Sal gnleri haftalk veya iki haftalk olarak dzenlenmektedir.
109
Komisyon raporunun grmelerinde hkmet ve komisyon temsilcisi Genel Kurulda hazr bulunur.
Kurul gndeminde yer alan bir komisyon raporunun son sralarda bulunmas grlmeyecei anlamna gelmedii gibi, bir iin n sralarda bulunmas da yakn zamanda grlecei anlamna gelmez.
Grlmesine balanacak bir sra says iin kimlerin Genel Kurulda bulunmas zorunludur?
Genel Kurulda bir komisyon raporunun (sra saysnn) grmelerine balayabilmek iin hkmeti temsilen bir bakann ve esas komisyonu temsilen komisyon bakannn veya yetkili bir komisyon yesinin Genel Kurulda hazr bulunmas gerekir. Hkmet ve komisyon temsilcisi olmadan komisyon raporunun grmelerine balanamaz. Hkmet temsilcisinin mutlaka, grlmekte olan tasar ya da teklifle ilgili bakan olmas gerekmez. Herhangi bir bakann varl grmelere balamak iin yeterlidir. Ancak rapor zerinde soru cevap ilemi yaplacandan ve nergelerle ilgili olarak gr sorulacandan bakanlar genellikle kendilerini ilgilendiren tasar veya tekliflerin grmelerinde Genel Kurulda hazr bulunur. Komisyonu ancak komisyon bakan, bakanvekili ya da szcs temsil edebilir. Komisyonda o rapor iin zel szc semi olmas durumunda, zel szcler de komisyonu temsil edebilir. Hkmet ve esas komisyon temsilcileri komisyon raporunun grmeleri srasnda Genel Kurulda komisyona ayrlm blmde birlikte otururlar. Bu blm birleimi yneten bakann sa tarafndadr. Komisyon sralarnda ayrca ilgili bakanlk brokratlar yer almakta ve zellikle soru-cevap blmlerinde hkmet temsilcisi bakana destek vermektedirler. Gizli oturum karar alnmad srece grmeler halka ak olup, TRT 3 kanal zerinden TBMM Televizyonundan canl olarak yaynlanmaktadr. STK temsilcileri ziyaretiler iin ayrlan localardan da Genel Kurul almalarn izleyebilirler.
ST
110
Tasar ve tekliflerin grlmesi nasl bir srece tabidir?

Genel Kurulda tasar ve teklifler zerindeki grmeler; konumalar, soru cevap ilemi, nerge ilemi ve oylamalar biiminde drt ana ksmdan olumaktadr. Grme sreci yle snflandrlabilir:
Tasar /Teklif Grmeleri
Tm zerinden grme
Maddeler zerinden grme
Tmnn oylanmas
Konumalar
Konumalar
Oylamadan nce son konuma
Hkmet adna
Hkmet adna
Esas Komisyon Adna
Esas Komisyon Adna
Gruplar adna
Gruplar adna
ahslar adna
ahslar adna
Soru Cevap Maddelere geilmesinin
Soru Cevap
nsan Haklarn oylanmas nceleme
nerge ilemi
Oylama
Tasar ve tekliflerin grlmesinde izlenecek sre aadaki gibidir:
111
Tasar veya tekliflerin Genel Kurulda nce tm, sonra maddeleri zerinde grme yaplr. Tm zerindeki grme; konumalar, soru-cevap ilemi, maddelerine geilmesinin oylanmasndan oluur.
Tasar veya teklin tmnn grmelerine balanr. Bu blmde konumalardan sonra tasar veya teklifin tm zerinde soru cevap ilemi yaplr. Sonrasnda tasarnn maddelere geilmesi oylanr. Maddelere geilmesi reddedilirse tasar ya da teklif reddedilmi olur. Tasar veya teklifin maddelerine geilmesi kabul edilirse maddeler zerinde grmeler balar. Her madde zerinde konumalar yaplr. Konumalardan sonra soru cevap ilemi ve hemen arkasndan nerge ilemi yaplr. Her madde ayr ayr oylanr. Maddelerin tamamnn aynen ya da deitirilerek kabulnden sonra tasarnn veya teklifin tmnn oylanmasndan nce istemleri halinde oyunun rengini aklamak zere bir milletvekiline lehte, bir milletvekiline de aleyhte sz verilir. Bu konumalardan sonra tasar ya da teklifin tm oylanr. Oylama sonucunda tasar ya da teklif kabul ya da red edilmi olur. STK temsilcileri konuya ilikin gr, neri ve sorularn siyasi parti gruplar veya ahslar adna konuma yapacak milletvekillerine nceden iletmek suretiyle Genel Kurulda gndeme gelmesini ve tartlmasn salayabilirler.
Maddeler zerindeki grmeler; konumalar, soru-cevap ilemi, deiiklik nergesi ilemi ve oylamadan oluur.
ST
112
Tasar ve tekliflerin grlmesinde kimler ne kadar sreyle konuabilir?

Genel Kurulda yaplan grmelerin amac; her trl dnce, gr ve nerinin milletvekilleri tarafndan zgrce ifade edilmesini, bylece tasar veya teklifin lehinde ya da aleyhindeki grlerin salkl bir ekilde dile getirilmesini salamaktr. Tasar veya tekliflerin Genel Kuruldaki grmelerinde sz alabilecek olanlar hkmet, komisyon, siyasi parti gruplar temsilcileri ve ahs adna iki milletvekilidir. Genel Kurulda bir tasar ya da teklifin tm zerinde siyasi par-
ti gruplar adna 20 dakika konuulabilir. Gruplar adna yaplacak konumalarn toplam sresi siyasi parti grubu saysna gre deimektedir. rnein TBMMde 4 grubun bulunmas halinde gruplara verilecek toplam sre 80 dakika olur. Grmelerde iki milletvekilinin de ahs adna konuma hakk vardr. Grup kuramayan siyasi parti yeleriyle bamszlar, milletvekillerinin ahslar adna kullanabilecekleri sz hakkn kullanabilirler. Ancak grubu bulunan siyasi parti mensubu milletvekilleri de ahslar adna sz alabilirler. Bir milletvekili ahs adna tasar veya teklifin tm zerinde 10 dakika konuabilir. TBMMde 4 siyasi parti grubunun temsil edildii bugnk durumda tasar veya teklifler zerinde gruplar ve ahslar adna yaplacak konumalarn sresi toplam 100 (srasyla 80 ve 20) dakikadr. Tasar ya da teklif zerinde konuma hakk olan bir baka aktr hkmettir. Hkmet temsilcisi tasar ya da teklifin tm zerinde 20 dakika konuabilir. Tasar ya da teklifle ilgili esas komisyonun da 20 dakika konuma hakk vardr. Ancak komisyon temsilcileri genellikle konuma yapmamay tercih etmektedir. Maddeler zerindeki grmelerde yine, hkmet, komisyon, siyasi parti gruplar temsilcileri ve ahs adna iki milletvekili konuabilir. Maddeler zerindeki grmelerde sre, tm zerindeki konumalardaki srenin yars kadardr.
Tasar veya tekliflerin Genel Kurulda tmnn grmeleri srasnda siyasi parti gruplar, hkmet ve komisyon adna yaplacak konumalarn sresi 20er dakika, iki milletvekilinin ahslar adna yapacaklar konumalarn sresi 10ar dakikadr. Maddelerin grmelerinde bu sreler yarya der.
Konumaclar hangi srayla konuur?

ncelikle, siyasi parti grup temsilcilerine istem srasna gre sz verilir. Siyasi parti gruplarndan nce ahslar adna konuma yaplamaz. ahslar adna ise sz isteyen ilk iki milletvekiline sz verilir. ahslar adna sz talebi iin yaplan bavurularn ayn anda olmas halinde kura ekilir. Esas komisyon ve hkmet istedii zaman konuabilir. Esas komisyon ve hkmetin ahslar adna yaplan ikinci konumadan sonra sz almas durumunda tzn son sz milletvekilinin-
113
Genel Kurul grmelerinde nce istem srasna gre siyasi parti gruplarna, sonra da ahslar adna milletvekillerine sz verilir. Hkmet ve esas komisyon temsilcisi istedii srada konuabilir.
dir kural gerei ahs adna bir milletvekiline daha konuma hakk domaktadr. Bu nedenle uygulamada esas komisyon ve hkmetin genellikle ahs adna konuan birinci milletvekilinden sonra konutuklar grlmektedir.
Soru- cevap sresi ne kadardr ve kimler soru sorabilir?
Soru ve cevap sresi tasar ya da teklifin tm zerinde 20 dakika, maddelerin her biri zerinde 10 dakikadr. Bu srelerin yars sorular iin, yars da cevaplar iin kullanlr. Soru sormak isteyen milletvekili saysnn ok olmas halinde genellikle her milletvekiline bir dakikalk soru sorma sresi tannmaktadr. Dolaysyla tasar veya teklifin tm zerinde genellikle 10 civarnda milletvekilinin soru sorduu grlmektedir. Cevap veren bakanlarn da kalan srede yantlayabildikleri kadar soruyu yantladklar ve baz sorulara yazl cevap vermeyi taahht ettikleri grlmektedir. lgili bakann kendisine ayrlan 10 dakikalk cevap sresinin tamamn kullanmamas halinde varsa sradaki milletvekillerine soru sormak iin sz verilmektedir. STKlar grlen tasar veya teklife ilikin hazrlam olduklar sorular milletvekillerine ulatrmak suretiyle, bu sorularn Genel Kurulda gndeme gelmesini salayabilirler.
ST
K
114
Maddelere gemek ne demektir, maddelere geilmesi reddedilirse ne olur?
Kanun tasars veya teklifinin tm zerindeki grmelerde nce konumalar, sonra da soru-cevap blmyle o iin btn ynleri tartmaya almaktadr. Bu grmeler sonunda milletvekilleri tasar ya da teklifin neyi amalad, neleri salad, yarar ve zararlarnn ne olduu konularnda ayrntl olarak bilgilenirler ve kanaatlerini olutururlar. Bu kanaatlerin ifade edilmesini salayan mekanizma oylamadr. tzk bu noktada Genel Kurula madde grmelerine gemeden tasar veya teklifi reddetme imkan tanmtr. Kanun tasar veya teklifinin maddelerine geilmesinin reddi, tasar veya teklifin reddi demektir. Bu, Genel Kurulun sz konu-
su dzenlemenin yaplmasn istemedii anlamna gelir. Reddedilen tasar ya da teklifin, ret tarihinden itibaren bir tam yl gemedike yenilenmesi mmkn deildir.
Bir madde nasl grlr ve nasl deitirilir?
Madde zerindeki grmeler yukarda aktarld gibi esas komisyon, hkmet, siyasi parti gruplarnn 10ar dakikalk ve ahs adna iki milletvekilinin 5er dakikalk konumasyla balar. Konumalar tamamlandktan sonra kafalarda oluan sorularn giderilmesi iin 10 dakikalk soru-cevap blm gelir. Bundan sonra artk karar aamasna geilmitir. Milletvekilleri maddeyi deitirerek kabul etmek isterlerse nerge/nergeler verirler. nergeler grlr ve oylanr. Genel Kurul deiiklik yapmak isterse nergeleri kabul eder. Deiiklik yaplmak istenmezse nergeler reddedilir ve madde komisyondan geldii ekliyle oylanr. nergenin/nergelerin kabul halinde, madde nergede/nergelerde ngrlen deiiklikler dorultusunda oylanr.
Tm grlen tasar veya teklifin maddelerine geilmesinin reddi, tasar veya teklifin reddi demektir. Maddelere geilmesinin kabul, tasar veya teklifin her maddesinin srasyla grlmesine ynelik irade beyandr.
Deiiklik nergesi ne demektir, hangi trleri vardr, kimler tarafndan ne zaman verilebilir?
Deiiklik nergesi grlmekte olan tasar ya da teklifin maddelerinde deiiklik yapmay salayan bir aratr. nergeler yle snflanabilir:
Deiiklik nergeleri
Maddenin deitirilmesi
Maddeye ekleme ve karma
Madde eklenmesi
Madde karlmas
Tmyle deitirilmesi Fkra, bent, cmle deitirilmesi barede deitirilmesi
Fkra, bent, cmle ibare eklenmesi Fkra, bent, cmle ibare karlmas
Yeni Madde
Ek Madde
Geici Madde
Tasar veya teklifin bir maddesinin Genel Kuruldaki grmelerinde siyasi parti gruplar, ahslar adna iki milletvekili, hkmet ve esas komisyonun konuma hakk vardr. Konumalarn ardndan soru cevap blm gelir. Varsa deiiklik nergeleri ileme alndktan sonra, madde oylanp kabul veya reddedilerek grme sreci sona erer.
115
nerge konusu Genel Kurul almalarnda en etrefilli konulardan birisidir. nergeyle yaplabilecek deiikliin snr her zaman iin tartma konusudur. Kanun yapm teknii asndan, bir tasar ya da teklifin komisyon tarafndan kabul edilmi bir maddesi zerinde deiiklik yapma konusunda nemli bir sorun yoktur. nergeyle maddenin tamam, bir fkras, bendi, cmlesi, ibaresi deitirilebilecei gibi bunlarn karlmasna ya da yenilerinin eklenmesine karar verilebilir. Genel Kurul, komisyon metnindeki bir maddeyi istedii ekilde deitirebilir. Tasar veya teklife ek, geici ve yeni maddeler de ilave edilebilir. Ancak, komisyon metninde dzenlenen kanunun dnda baka bir kanunda deiiklik ngren bir maddenin sz konusu tasar veya teklife eklenmesi mmkn deildir. Bu ekildeki nergeler Bakanlka ileme alnmamaktadr. Komisyon metninde bulunmamakla birlikte, komisyon metninde dzenlenen kanunun baka bir maddesinde deiiklik ngren nergeler zerinde ise yeni bir madde olarak grme alr. Bu tr maddeler komisyon tarafndan grlmemi olduundan, ncelikle komisyonun bu konuda bir karar vermesi salanmaldr. Bu durumda komisyon ye tamsaysnn salt ounluunun Genel Kurulda komisyona ayrlan blmde hazr bulunmas gerekir. Usul olarak nce yeni madde ihdasna dair nerge okutulur, sonra da esas komisyonun salt ounluunun bulunup bulunmad kontrol edilir. Komisyon salt ounluu yoksa bu tr nergeler ileme alnmaz. Komisyonun salt ounlukla nergeye katlmas halinde o nerge zerinde bir madde gibi ilem yaplr. Grlmekte olan tasar veya teklife geici bir madde eklenmesine dair nergelerde komisyonun salt ounluu aranmamaktadr. Bu tr nergeler normal deiiklik nergeleri gibi ilem grmektedir. Deiiklik nergeleri; milletvekilleri, esas komisyon veya Hkmet tarafndan verilebilir. nergeler, henz tasar ya da tek-
116
lif zerindeki grmeler balamamsa tek bir milletvekilinin imzas ile verilebilir. Milletvekilleri basl komisyon raporunun (sra saysnn) datlmasndan itibaren o iin grmeleri balayncaya kadar tek imzayla nerge verebilirler. Ancak, grmelere balandktan sonra verilecek deiiklik nergelerinde en az 5 milletvekilinin imzasnn bulunmas zorunludur. nergeler, ilgili madde zerinde nerge ilemi balayncaya kadar verilebilir. nergeler okunmaya balandktan sonra verilenler ileme alnmaz. Deiiklik nergesinin aada belirtilen artlar tamas gerekmektedir: Deiiklik nergesi TBMM Bakanlna hitaben yazlr. nergelerde, deitirilmesi, kaldrlmas veya eklenmesi istenen hkmler aka belirtilir. Ak olmayan ve arta bal nergeler ileme konulmaz. Deiiklik nergeleri gerekeli olarak verilir. Gerekesiyle birlikte deiiklik nergesi 500 kelimeden fazla ise, nerge sahibi nergesine 500 kelimeyi gemeyen bir zet eklemek zorundadr. Bu durumda Genel Kurulda zet okunur. nergenin tamam ise tutanaa eklenir. Komisyon raporunu destekleyici ynde imzas bulunan komisyon yesi Genel Kurulda deiiklik nergesi veremez veya verilmi bir nergeye imza atamaz. Milletvekilleri tarafndan her madde iin en fazla 7 nerge verilebilirken, komisyon ve hkmetin verebilecei nergelerin saysnda herhangi bir snrlama yoktur. Her siyas parti grubuna mensup milletvekillerinin birer nerge verme hakk sakldr. Ancak bu hak; ilgili siyas parti grubuna mensup milletvekillerince kullanlmamas halinde, dier siyas parti grubuna mensup olanlarla grubu olmayan veya bamsz milletvekilleri tarafndan kullanlabilir. Baka bir ifadeyle her siyasi parti grubuna mensup milletvekiinin en az 1 nergesi ileme alnr.
Milletvekilleri sva saysnn datlmasndan itibaren o iin grmeleri balayncaya kadar tek imza ile nerge verebilirler. Ancak, grmelere balandktan sonra verilecek nergelerde en az 5 millekvekilinin imzasnn bulunmas zorunludur.
117
Deiiklik nergesiyle maddenin tamam, bir fkras, bendi, cmlesi, ibaresi deitirilebilecei gibi bunlarn karlmasna ya da yenilerinin eklenmesine karar verilebilir.
Deiiklik nergeleri nce verili, sonra aykrlk srasna gre okunur ve ileme alnr. lk okuma srasnda nergenin gerekesi okunmaz. nergelerin ilk okunmas srasnda beten fazla imzal nergelerde ilk be imza okunur, nerge tutanaa eklenir. Aykrlk srasna gre yaplan ikinci okumada, sadece ilk imza sahibinin ad, soyad ve seim evresi belirtilerek imzalayan milletvekili says belirtilir. nerge ikinci kez okunduktan sonra ileme alnr. Komisyonun kabul ettii maddeler zerinde deiiklik nergesi verildiinde komisyon temsilcisinin komisyon sralarnda tek bana oturmas yeterlidir ve kendisine nergeyle ilgili gr sorulduunda nergeye katlmadn sylemesi gerekir. nk komisyon temsilcisinin grevi komisyon metnini savunmaktr. Komisyonun ald kararda deiiklik ngren bir nergeye komisyon temsilcisinin katlmas, komisyon kararn savunmad anlamna gelir ki, bu komisyon temsilcisinin komisyon sralarda bulunmasn anlamsz klar. Komisyon temsilcisinin komisyon metninin deitirilmesinin isteyen nergelere katldn ifade edebilmesi iin, komisyon sralarnda toplant yetersaysn yani komisyon ye saysnn 1/3n tekil edecek sayda komisyon yesinin de oturmas ve ayn grte olmas zorunludur. Uygulamaya bakldnda nergeler yle ilem grmektedir: lk olarak nergeler geli srasna gre okunur. Daha sonra aykrlk srasna gre nergeler tekrar okutulup ileme alnr. kinci okumadan sonra birleimi yneten bakan, komisyon ve hkmet temsilcisine nergeye katlp katlmadklarn sorar. Komisyon veya hkmetin katlmad nerge hakknda nerge sahibinin 5 dakikalk konuma hakk vardr. nerge sahibi konumak yerine nergenin gerekesinin okunmasn da isteyebilir. Daha sonra nerge iaret oyuna sunulur. nergenin kabul edilmesi halinde o madde kabul edilen nerge dorultusunda oya sunulur.
Deiiklik nergesiyle komisyon tarafndan hazrlanan kanun metnine ek, geici veya yeni madde ilave edilebilir. Esas komisyon, hkmet ve milletvekilleri tarafndan deiiklik nergesi verilebilir.
118
STKlar iin deiiklik nergeleri, komisyon metninin Genel Kurulda deitirilmesini salayacak bir aratr. Ancak bir nergenin kabul edilebilmesi iin hkmet ve komisyon temsilcisinin desteini almas neredeyse zorunludur. Komisyon ve hkmetin katlmad nergeler, bir iki istisna dnda reddedilmektedir. Hkmetin olumsuz yaklamnn nceden belli olmas durumunda milletvekilleri konunun bir defa daha Genel Kurulda tartlmas ve grlerinin tutanaklara gemesi iin de deiiklik nergesi verebilmektedir. STKlar komisyon metninde deimesini istedikleri maddeler konusunda gerekelerini de oluturarak deiiklik metinlerini milletvekillerine ulatrabilir ve bunlarn Genel Kurulda gndeme getirilmesi talebinde bulunabilirler.
Maddeler zerindeki grmeler bittikten sonra ne yaplr?

Kanun tasars veya teklifinin maddelerinin grlmesi bittikten sonra maddeler zerinde grmelerin tamamland Genel Kurula bildirilir. Artk tasar ve teklifinin kanunlaabilmesi iin tmnn oylanmas yeterlidir. Ancak bu son oylamadan nce milletvekillerine ne ynde oy kullanacaklarn bildirmelerine olanak tanmak amacyla lehte ve aleyhte birer milletvekiline sz verilir. Bu konumalar uygulamada 5er dakika ile snrldr. Oyunun rengini belli etmek zere lehte ve aleyte yaplan 5er dakikalk bu iki konumadan sonra tasar veya teklifin tmnn son oylamasna geilir. Tmnn oylamasnda red oyu karsa tasar ya da teklif reddedilmi, kabul oyu karsa kabul edilmi olur. Oyunun rengini belirtmek zere yaplan son konumalar STKlar iin artk o iin kanunlamasndan nce zellikle itirazlarn bir milletvekili araclyla kayda geirebilmeleri iin son frsattr.
Tasar veya teklifin tmnn son oylamasndan nce ne ynde oy kullanacaklarn aklamak zere lehte ve aleyhte birer milletvekiline beer dakika sz verilir.
119
ST
ST K
Genel Kurul tarafndan kabul edilen bir madde, o iin tmnn oylamas yaplmadan nce, zor bir yol olsa da yeniden grlp deitirilebilir.
Maddeler zerindeki grmeler bittikten sonra bir yanllk ya da irade deiiklii olduu anlalrsa ne yaplabilir?
ncelikle belirtmek gerekir ki Genel Kurulun verdii kararlardan geriye dn son derece zordur. Genel Kurulun iradesi bir kez aklandktan sonra karar olumu demektir ve Genel Kurulun karar verdii bir dzenlemenin herhangi bir biimde komisyon, hkmet ya da teklif sahibi tarafndan geri ekilmesi sz konusu olamaz. Ancak baz durumlarda Genel Kurulun kendisi alm olduu bir karar deitirmek isteyebilir. Bu durum teknik bir hatann sonradan fark edilmesinden kaynaklanaca gibi o madde zerinde irade deiikliinden de kaynaklanabilir. Her iki halde de Genel Kurulun yeniden karar vermesi mmkndr. Tasar veya teklifin tmnn oylanmasndan nce, belli bir maddesinin yeniden grlmesini gerekeli bir nerge ile esas komisyon veya hkmet bir defaya mahsus olmak zere isteyebilir. Bu istem hakknda Danma Kurulunun gr alndktan sonra Genel Kurul tarafndan karar verilir. Yeniden grme karar verilirse, daha nce grlp kabul edilen madde tekrar grlr. Ancak bir maddenin birden fazla kere yeniden grlmesi mmkn deildir. Yazl, sralama ve maddi hata olduunun anlalmas halinde ise bu konudaki iddiaya hkmetin de katlmas gerekir. Hkmet bu iddiaya katlrsa metin komisyona geri verilir ve dzeltilen metin yeniden oylanr. Bu halde metnin yeniden grlmesi deil sadece yeniden oylanmas sz konusudur. STKlarn Genel Kurulda oylanp kabul edilen bir maddenin, o tasar veya teklifin tmnn son oylamasndan nce yeniden grme (tekrir-i mzakere) yoluyla deitirilebileceinin bilmesi gerekir. Bylece kabul edilen bir maddenin Genel Kurul tarafndan tekrar deitirilmesi iin giriimde bulunabilirler.
ST
120
Oylama ne demektir, ka trl oylama vardr?

Genel Kurulun karar alabilmesi iin gerekli ounluun olup olmadnn saptanmas iin yaplan ileme oylama denir. eit oylama vardr: iaretle, ak ve gizli. Ne tr ilerin nasl oylanaca Anayasa, kanunlar ve tzk tarafndan belirlenmitir. aretle oylama oy verenin oyunu aka kulland ama oyunun kayt altna alnmad oylamadr. tzkte farkl alternatifler olmakla birlikte uygulamada iaretle oylama el kaldrmak suretiyle yaplr. Bakan ve katip yeler arasnda anlamazlk olmas durumunda iaretle oylama elektronik cihazla yaplr. Bir aratrmac iaretle oylama yaplmsa kimin tasar ya da teklifin lehinde veya aleyhinde oy kullandn tespit edemez. Ak oylamada nemli olan oy kullanann kimliinin ve oyunun kayt altna alnmasdr. Ak oylamada oy kullananlarn adlar ve hangi ynde oy kullandklar tutanan sonuna eklenir. Ak oylama elektronik oylama cihazyla yaplr. Gizli oylamada ise oy kullanann ne ynde oy kulland hibir biimde bilinemez. Oy kullanan ne oyunu kullanrken oyunun rengini kimseye bildirir ne de oyunun rengi herhangi bir kayt altna alnr. Gizli oylamada kullanlan oyun kimse tarafndan bilinmeyeceinin garanti altna alnm olmas gerekir. Gizli oylama ad okunan yeye bir zarf ve beyaz (kabul), krmz (red) ve yeil (ekimser) renkli pusulann verilmesi ve yenin bunlardan birisini kapal kabinde zarfa koymas suretiyle yaplr.
121
Oylamalar yle gsterilebilir:

OYLAMALAR
aretle Oylama
Ak Oylama
Gizli Oylama
Yapl asndan
Zorunluluk asndan
Yapl asndan
Zorunluluk asndan
Zorunlu
stem
El kaldrma
Zorunlu
Oyu kutuya atma
Zorunlu
Ayaa kalkma
Kural Ayaa kalkma bulunmayan haller
Ad okunmas
stem zerine
kiye blnme
Elektronik
Elektronik
Bu emada dikkat edilmesi gereken birka nokta vardr. lk olarak unu belirtmek gerekir ki hem ak oylamann hem de iaretle oylamann elektronik cihazla yaplmas mmkndr. Bunun nedeni oylama tanmlarnn buna izin vermesidir. Elektronik cihaz oy kullananlar da kayt altna almak zere ayarlandnda ak oylama, oy kullananlarn sadece saysal toplamn vermek zere ayarlandnda iaretle oylama yaplm olur. Baka bir ifadeyle elektronik cihazla yaplan ak oylama ktsnda bir milletvekilinin ne ynde (kabul, red, ekimser) oy kulland aka yazlrken, elektronik cihazla yaplan iari oylama ktsnda sadece kabul, red ve ekimser yndeki oylarn toplam says yer alr. Genel Kurulda oylamalar kural olarak iaretle oylama biiminde yaplmaktadr. Oylamann tzkte iaretle yaplaca konusunda bir kural bulunduunda, bu kuraln uygulanmas zorunludur. Eer oylama biimi konusunda, tzkte hibir kural bulunmamaktaysa yine iaretle oylamann uygulanmas gerekir. Dier oylama biimleri istisnaidir. Bu oylama biimlerinin yaplabilme-
122
si iin Anayasada, yasalarda ve tzkte bu oylama biimlerinin uygulanmasnn zorunlu olduu belirtilmeli ya da iaretle oylama zorunlu klnmam olmaldr. tzkte istem zerine gizli oylamaya olanak tannm olmakla birlikte bu yntem dier kurallarla fiilen olanaksz klnmtr. Dolaysyla gizli oylama sadece zorunlu hallerde yaplr. Ak oylamann hangi hallerde yaplaca tzkte aka saylmtr. Bu haller dnda ak oylama yaplmas iki koula baldr; iaretle veya gizli oyla oylama yaplmasnn zorunlu klnmam olmas ve en az 20 milletvekilinin istemde bulunmas. Gizli oylama zerinde hibir iaret bulunmayan yuvarlaklarn krsden kutuya atlmasyla yaplr. Beyaz yuvarlak olumlu, yeil yuvarlak ekimser ve krmz yuvarlak olumsuz oy anlamna gelir. STKlar iin zellikle istem zerine ak oylama yaplabildiinin bilinmesi nemlidir. Yeter sayda milletvekilini harekete geirerek bazen bir maddenin, bazen tasar veya teklifin tamamnn oylamas ak oylama eklinde yaptrlmas talep edilebilir. Bylece STK temsilcileri kendileri iin nemli olan o iin oylamasnda kimin hangi ynde oy kullandn bilmi olurlar.
Genel Kurulda iaretle, ak ve gizli olmak zere tr oylama yaplmaktadr. aretle oylama el kaldrmak suretiyle yaplmakta ve kimin ne ynde oy kulland kayda gememektedir. Ak oylama ise elektronik cihazla yaplmakta ve tutanaa eklenen listede aka hangi milletvekilinin ne ynde oy kulland yazmaktadr. Gizli oylama istisnai olarak kullanlmakta olup bir milletvekilinin ne ynde oy kullandnn tespit edilmesi mmkn deildir.
zel grme yntemi ne demektir, nasl yaplr?

Daha nce temel kanun tanmlamas yaplrken belirtildii gibi kapsaml kanunlarn grlmesini hzlandrmak iin temel kanun uygulamas yaplmaktadr. Bir kanunun temel kanun olarak grlmesine Danma Kurulunun nerisi zerine Genel Kurul tarafndan karar verilir. Bir tasar ya da teklifin temel kanun olarak grlmesine karar verildiinde maddeler 30 maddeyi gemeyen blmlere ayrlr. Bu yntem kabul edildiinde maddeler ayr ayr grlmez, blmler maddeler gibi grlr. Normalde maddeler zerindeki soru cevap sresi 10 dakika iken temel kanun biimindeki grmelerde blmler zerinde soru cevap sresinin 15 dakikadr. Bir baka fark nerge says ile ilgilidir. Nor-
123
Temel kanun uygulamasnn amac hacimli tasar veya tekliflerin daha hzl grlmesine imkan vermektir. Temel kanun grmelerinde yaplan konumalar ile soru-cevap sresi ve nerge says snrlandrlmtr.
mal grmelerde bir madde zerinde verilebilecek nerge says 7 iken, temel kanun olarak grlmesine karar verilen ilerde her madde iin en fazla 2 nerge verilebilir. Ancak her siyasi parti grubunun bir nerge verme hakk sakldr. Temel kanun yntemiyle grmelerde maddeler okunmaz, maddeler zerinde deiiklik nergeleri varsa nerge ilemleri yaplr ve maddeler grlmeksizin oylanr.
Kanunlar ne zaman yrrle girerler?

Bir kanun TBMM tarafndan kabul edilmekle kanun adn alr ama henz balayc deildir. Kanunun vatandalar asndan balayc olabilmesi iin Cumhurbakan tarafndan onaylanarak Resmi Gazetede yaymlanmas gerekir. Kanunlarn Cumhurbakan tarafndan 15 gn iinde ya TBMMye iade edilmesi ya da yaymlanmas gerekir. Cumhurbakan, yaymlanmasn ksmen veya tamamen uygun bulmad kanunlar bir daha grlmek zere bu konuda gsterdii gereke ile birlikte TBMMye geri gnderebilir. Cumhurbakan tarafndan ksmen uygun bulunmama durumunda TBMM o iin tamamn veya sadece uygun bulunmayan maddeleri grr. Bu grme sonucunda gnderilen metin deitirerek kabul edilebilecei gibi aynen de kabul edilebilir. TBMM, geri gnderilen kanunu aynen kabul ederse, kanun Cumhurbakannca yaymlanr. Meclis, geri gnderilen kanunda deiiklik yaparsa, Cumhurbakan deitirilen kanunu tekrar Meclise geri gnderebilir. Kanunlar Cumhurbakan tarafndan Resmi Gazetede yaymlanmak zere Babakanla gnderilir. Resmi Gazetede yaymlanan kanun vatandalar asndan balayc hale gelir. Ancak kanun yrrlk maddesinde daha ileriki bir tarihte yrrle girmesi ngrebilir. Bu durumda kanun belirtilen tarihte balayc hale gelir. Kimi zaman da yrrlk maddelerinde gemi bir tarih ngrlebilir. Bu durumda kanun gemiten balayarak etkisini gste-
124
rir. Ancak genellikle kanunlarn yaymlandklar tarihte yrrle girdikleri grlr. Bir kanunda yrrlk tarihi hi belirtilmemise, yaymlanmasndan sonraki 45 inci gnde yrrle girer. STKlarn kabul edilen kanunlarn yrrlk maddelerini dikkatle incelemeleri gerekir. Kanunlar genellikle Resmi Gazetede yaymlandklar tarihte yrrle girer. Ancak, yrrlk iin farkl tarihler de ngrlm olabilir. yle ki bazen kanunun farkl maddeleri iin farkl yrrlk tarihleri ngrlr. Kanun metinlerine elektronik ortamda eriim noktasnda, TBMM internet sayfasnda kanunlar kabul edildii ekliyle yer almaktadr. ereve kanunlarn getirdii deiiklikler ilgili kanunlara ilendiinden ve kod kanunlarda da daha sonra deiiklikler olabildiinden, bir kanunun yrrlkteki son haline TBMM internet sayfasndan ulalamamaktadr. Bu nedenle, kanunlarn yrrlkteki son haline, Babakanlk tarafndan hazrlanan http://www. mevzuat.gov.tr/ internet adresinden eriilmesi uygun olacaktr.
125
ST K
DRDNC BLM
BLG EDNME VE DENETM YOLLARI
YASAMA DERNE
A - SORU Genel olarak bilgi edinme ve denetim yollar nelerdir? Soru nedir, ne amala verilir? Soru trleri nelerdir? Soru nergeleri hangi artlar tamaldr? Yazl ve szl sorularn ortaklaa tabi olduklar sre nasldr? Yazl sorunun farkllaan sreci nasl iler? Szl sorunun farkllaan sreci nasl iler? Soru nergesi Format B - MECLS ARATIRMASI Meclis aratrmas nedir, hangi amala verilir? Meclis aratrmas nergesinin ekil artlar nelerdir? Meclis aratrmas nergesi nasl bir sre izler? Meclis aratrmas komisyonu nasl kurulur ve alr? Meclis aratrmas komisyonu raporu neden nemlidir? Meclis Aratrmas nergesi Format C - GENEL GRME Genel grme nedir, ne amala verilir? Genel grme nergesinin ekil artlar nelerdir? Genel grme nergesi nasl bir sre izler? Genel grme nasl yaplr? Genel Grme nergesi Format D - GNDEM DII KONUMA Gndem d konuma nedir? Gndem d konuma hakk kimlere, nasl verilmektedir? Gndem d konuma STKlar iin neden nemlidir? YASAMA TERMLER SZL
127
D R D N C B L M : B L G E D N M E V E D E N E T M YO L L A R I
Meclis soru, genel grme, Meclis aratrmas, Meclis soruturmas ve gensoru yollar ile Hkmeti denetler ve bilgi edinir.
128
A SORU
Soru, hkmetin grev alanyla ilgili ak ve belli bir konuda bir milletvekilinin babakan veya ilgili bakandan bir nerge ile bilgi istemesidir.
129
Genel olarak bilgi edinme ve denetim yollar nelerdir?

Parlamenter sistemlerde parlamento, yasama ve yrtme organlarnn her ikisini birden kapsar. Milletvekilleri halk tarafndan seilerek yasama organn, yani TBMMyi oluturur. Meclis de kendi yeleri veya milletvekili seilme yeterliine sahip olanlar arasndan babakanca seilen kiilerden kurulan hkmete gvenoyu verir. Meclisten gvenoyu almam bir hkmetin grevine devam etmesi mmkn deildir. Ancak kurulan hkmetin meclis ounluunun gvenini almas yeterli olmayp, bu gveni srdrmesi gerekir. rnein bir gensoru sonucunda gveni kaybettii anlalrsa grevi sona erer. Hkmetin meclise kar sorumluluunun sonucu sadece grevden drlme deildir. Meclis baka aralarla da denetim yetkisini kullanr. Bakanlarn cezai sorumluluunu gndeme getiren meclis soruturmas bu mekanizmalardan biridir. Meclis soruturmas almasyla, eski ya da grevde bulunan bir babakann ya da bakann Yce Divanda yarglanmas mmkn hale gelebilir. Hkmetin ya da bakanlarn sorumluluunun gndeme geldii bu haller dnda baka denetim yollar da vardr. Aslnda bunlar denetimden ok bilgi edinme yollardr ve hkmetin ya da bakanlarn dolayl olarak sorumluluunu gerektirirler. rnein bir bakann soru nergelerini gerei gibi yantlayamamas dorudan bir sonu dourmamakla birlikte siyasi sorumluluunun gndeme getirilmesi ve siyasi sonular retilmesi mmkndr. Sz edilen bilgi edinme ve denetim mekanizmalar soru, meclis aratrmas ve genel grmedir. Bir denetim yolu olmamakla birlikte, zaman zaman bir denetim mekanizmas gibi ileyen aralardan biri de gndem d konumadr.
130
BLG EDNME VE DENETM YOLLARI Gndem D Konuma Siyasi ve Cezai Sorumluluk Gensoru Meclis Soruturmas
Bilgi Edinme
Meclis Aratrmas Genel Grme
Soru
Yazl Soru
Szl Soru
STKlar daha ok ilgilendiren denetim yollar soru, meclis aratrmas, genel grme ve dorudan denetim mekanizmas olmayan gndem d konumadr. Bu blmde, bir bakann veya hkmetin sorumluluunu konu edinen meclis soruturmas ve gensoru yollarna deinilmeyecek, STKlar yakndan ilgilendiren mekanizmalar incelenecektir.
Soru nedir, ne amala verilir?

Soru, hkmetin grev alanyla ilgili ak ve belli bir konuda bir milletvekilinin babakan veya ilgili bakandan bir nerge ile bilgi istemesidir. Soru sormada ama sadece bilgi edinmek olmayabilir. Milletvekilleri bir konuda yanllk yapldn dnyorlarsa, bu yanlln gndeme getirilerek tartlmasn salamak iin de soru sorabilir-
131
Soru, bakanlardan bilgi istemektir. Soru yoluyla, bilgi istenen konuya dikkat ekilmi olur.
ler. Bylece, soru yolu kullanlarak yanllklarn ayklanmas salanabilir. Soru nergeleri ile bir bakanlk tarafndan yaplan yanllklarn tartlmas ya da ayn bakan tarafndan ok sayda hata yapldnn sergilenmesi halinde ilgili bakann ypranmas sonucu da doabilir. Dier taraftan hkmet yeleri, soru mekanizmasyla icraatlarnn TBMM tarafndan izlendiini, denetlendiini ve olumsuz sonulardan kendilerinin sorumlu tutulacan dnerek daha dikkatli davranmaya ynelebilirler. rnein herhangi bir il ya da iledeki okul binasnn depreme dayankll konusunda endiesi olan bir milletvekili, bu sorunu bir soru nergesine dntrerek ilgili bakana sorabilir. Bu konuda verilecek cevap ileride bir olumsuzluk olduunda bakann siyasi ve hatta cezai sorumluluunu gerektireceinden, soru sorulan konuda bakann gerekiyorsa bir nlem almasna neden olabilir. STKlar, karlatklar hatal uygulamalar milletvekillerine ilettiklerinde, soru mekanizmas araclyla gndeme getirildiini grebilecektir.
ST
Soru trleri nelerdir?

Soru nergeleri iki trl olabilir: Yazl ve szl. Hemen belirtmek gerekir ki sorunun yazl ya da szl oluunu belirleyen yazl ya da szl olarak sorulmas deildir. Hem yazl hem de szl soru bir nerge ile yazl olarak sorulur. nemli olan istenen cevabn yazl m, yoksa szl m olduudur. Milletvekili sorduu soruya yazl cevap istemise yazl, szl cevap istemise szl cevap verilir. Milletvekilleri bilgi edinmek iin daha ok yazl soru yolunu tercih etmektedir. Szl soru ise daha ok Genel Kurulda tartma konusu yaplmak istenen konularda sorulmaktadr. Szl soruda,
132
soruyu soran milletvekili ile cevap veren bakan arasnda bir diyalog ve tartma ortam oluur ve ortamn kamuoyu tarafndan izlenmesi mmkn hale gelir. Ancak szl sorularn yantlanmas uzun zaman alabildiinden ve yazl sorunun belli bir srede cevaplandrlmas zorunlu olduundan ksa srede cevap alnmasn salamak bakmndan da yazl soru tercih edilebilir.
Soru nergeleri hangi artlar tamaldr?

Soru nergesi ekil ve esas ynnden baz artlar tamak zorundadr. ekil bakmndan aranan artlar:
l
Cevab yazl olarak istenen soru yazl soru, cevabn Genel Kurulda verilmesi istenen soru szl sorudur.
Ksa olmaldr. Szl soru nergeleri 100 kelimeyi gememelidir. Herhangi bir belge eklenmemelidir. Babakan veya ilgili bakana yneltilmelidir. TBMM BAKANLIINA hitaben yazlmaldr.
Sadece bir milletvekili tarafndan, ad-soyad ve seim evresi belirtilerek imzalanmaldr.
Esas bakmndan aranan artlar:

l
Gerekesiz hazrlanmaldr. Verilme nedeni, gdlen ama gibi aklamalara yer verilmemelidir. Kiisel grler ileri srlmemeli, deerlendirme ve yorum yaplmamaldr. Soru, kiilik ve zel yaama ilikin konular iermemelidir.
Baka bir kaynaktan kolayca renilmesi mmkn olan konularda soru sorulmamaldr.
133
Tek amac istiare salamaktan ibaret konular iermemelidir.
Soru nergeleri, Anayasa ve tze gre ekil ve esasa ynelik belli artlar tamaldr.
Soru konusu daha nce Bakanla verilmi bir gensorunun konusuyla ayn olmamaldr. Kaba ve yaralayc ifadelere yer verilmemelidir.
Anayasann 138 inci maddesi gereince, grlmekte olan bir dava hakknda yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili soru yneltilmemelidir. Aslnda, yarg bamszln gzeten anayasal kural, yalnzca soru iin deil tm denetim yollar ve hatta Meclisin dier faaliyetleri iin de geerli bir snrlamadr. Grlen bir davada kullanlan yarg yetkileri hakknda Mecliste soru sorulamayaca gibi grme ve aklama yaplmamas gerekmektedir. Soru nergesinde kaba ve yaralayc ifadelerin bulunmamas art da yine tm denetim nergeleri, hatta Meclis Bakanlna verilen tm yaz ve nergeler iin geerli bir arttr.
Yazl ve szl sorularn ortaklaa tabi olduklar sre nasldr?

Szl soru nergeleri ile yazl soru nergelerinin izledii sre birbirinden belirli bir noktadan sonra ayrlr. Bu nedenle nce ortak sre anlatldktan sonra yazl soru ve szl soru nergelerinin izledii farkllaan sreleri aklanacaktr. Hazrlanan soru nergesi, partilerin grup i ynetmelikleri gereince ncelikle milletvekilinin mensup olduu partinin grup bakanlna sunulur. Grup kaydndan geen nerge TBMM Genel Evrak ve Ariv Mdrlne verilir. Genel evrak kayd alan nerge, Kanunlar ve Kararlar Mdrlne gnderilir. Soru nergesinin ilemleri, Kanunlar ve Kararlar M-
134
drl Denetim Brosunca yrtlr. nerge, Anayasa ve tzk hkmleri asndan bulunmas gereken ekil ve esasa ynelik artlara gre incelenir. ncelenen soru nergesi, gereken artlara uygun deilse TBMM Bakan tarafndan bir yaz ekinde soru sahibine gerekeli olarak iade edilir. tzk artlarna uygun grlen nerge ileme alnarak szl olanlara (6/) ve yazl olanlara (7/) biiminde bir esas numaras verilir ve gelen katlar listesinde yaymlanr. Gelen katlar listesinde soru nergesi sahibinin ad-soyad, seim evresi, nergenin konusunu yanstan ksa zeti, esas numaras, Bakanla geli tarihi ve muhatap hkmet yesinin bilgileri yer alr. Gelen katlar listesinde yaymlanan soru nergesi Babakanla ve ait olduu bakanla TBMM Bakannn imzasyla gnderilir. Soru nergesi yantlanmam olduu srece sahibi tarafndan TBMM Bakanlna verilen dilekeyle geri alnabilir. STKlar TBMM internet sayfasnda Denetim bal altndan hem btn sorulara hem de bunlara verilen cevaplara ulaabilir. Bu bilgilere aadaki adresten de ulamak mmkndr: http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/yazili_sozlu_soru_ sd.sorgu_baslangic
ST
135
Tamas gereken artlara uygun soru nergeleri ileme alnp Meclis Bakannca Babakanla ve ilgili bakanla gnderilir; uymayanlar ise sahibine iade edilir.
Yazl sorunun farkllaan sreci nasl iler?

Yazl soru nergesinin, Babakanlk veya ait olduu bakanla sevki tarihinden itibaren en ge 15 gn iinde cevaplandrlmas gerekir. Gereken bilgilerin derlenebilmesi iin bu sre yeterli olmayacaksa bir aylk ek sre talebinde bulunulabilir. Verilen cevap,
Yazl soru cevab bizzat ilgili bakann imzasyla Meclise gnderilir. Tannan sreler ierisinde cevaplandrlmayan soru nergeleri gelen katlar listesinde gsterilir.
bizzat hkmet yesinin imzasyla Meclis Bakanlna gnderilmelidir. Gelen cevap Bakanlka soru sahibi milletvekiline iletilir. Cevap ayrca soru metniyle birlikte Bakanlk tarafndan alnd gnk veya bir sonraki birleim tutanann arkasna eklenmek suretiyle Tutanak Dergisinde ve TBMM nternet Sayfasnda yaymlanr. Yazl soru nergesinin 15 gn ierisinde cevaplandrlmamas ve ek sre talebinde bulunulmamas durumunda TBMM Bakan, babakann veya ilgili bakann dikkatini ekerek 10 gnlk kesin ve son bir sre tanr. Bu sre ierisinde de cevap gnderilmez ise soru nergesinin cevaplandrlmad gelen ktlar listesinde ilan edilir. Gelen katlar listesinde, Sresi inde Cevaplandrlmayan Yazl Soru nergeleri bal altnda nergenin sahibi, esas numaras, zeti ve muhatab belirtilir.
Szl sorunun farkllaan sreci nasl iler?

Szl soru nergesi, Babakanla ve ait olduu bakanla sevk tarihinden 5 gn sonra Genel Kurul gndeminin Szl Sorular ksmna esas numaras srasna gre alnr. Gndeme giren szl soru nergeleri, Genel Kurul gndeminin Szl Sorular ksmna ayrlan sreler ierisinde cevaplandrlr. Genellikle her yasama dneminde, Sal ve aramba gnleri birleimin banda birer saat szl sorularn grlmesi kararlatrlr. Ancak uygulamada, alnan kararlarla szl sorular iin ayrlan bu srelerde kanun tasar ve tekliflerinin grldne ska rastlanmaktadr. Szl soru nergelerinin Genel Kuruldaki grmelerine, birinci sradan itibaren, nergenin sahibi, zeti, muhatap hkmet yesi okunmak suretiyle balanr. Muhatap bakan, Genel Kurulda hazr bulunduunu ve cevap vereceini belirtirse Bakan, szl soru nergesi metnini katip yeye okutur. Szl soru nergesinin okunmasndan sonra bakan, 5 dakikalk sre ie-
136
risinde soruyu cevaplar. Sorunun cevaplandrlmasndan sonra soru sahibi milletvekili yerinden ok ksa bir ek aklama isteyebilir. Bakan, bu ek aklama isteini karlamak isterse yine 5 dakikalk sre ierisinde cevap verebilir. Bu cevaptan sonra ilem tamamlanr. Genel Kurulda birleimde sras geldii halde cevaplandrlmayan szl soru nergesi yazl soruya evrilir. Bu durumda, szl soru nergesi yazlya evrilen milletvekiline 5 dakikalk bir konuma hakk doar. Bir szl soruyu cevaplandracak bakan, gndemin dier sralarndaki szl sorulardan istediklerini de sra gzetmeksizin cevaplandrabilir. Bakann bu isteini birleimin banda Bakanla bildirmesi yeterlidir. Bylece gndemin arka sralarnda bulunan szl sorulara da ksa sre ierisinde gncellii kaybolmadan cevap verilebilir. Birlikte cevaplandrlacak sorularn konularnn ayn olmas gerekmez. Bakan ayn konudaki sorulara ortak cevap verebilir. Uygulamada, sorular iin ayrlan bir saatlik sre iinde bir bakann kendisiyle ilgili ortalama 20-25 soruya birlikte cevap verdii grlmektedir.
Szl soru nergeleri Genel Kurulda krsden ilgili bakan tarafndan cevaplandrlr. birleimde sras geldii halde cevaplandrlmayan szl soru nergesi yazl soruya evrilir.
Soru nergesi Format

TRKYE BYK MLLET MECLS BAKANLIINA
Aadaki sorumun / sorularmn Babakan / ...................... Bakan tarafndan yazl/szl olarak cevaplandrlmasn arz ederim. /2011 (mza)
SORU 1. SORU 2. SORU 3.
Milletvekilinin Ad ve Soyad Seim evresi
137
Meclis aratrmas, bir komisyon araclyla bilgi edinmek iin yaplan incelemedir.
138
B MECLS ARATIRMASI
Meclis aratrmas, yaplacak n grme sonucu belli olur.
139
Meclis aratrmas nedir, hangi amala verilir?

Meclis aratrmas, bir komisyon araclyla bilgi edinmek iin yaplan incelemedir.
Meclis aratrmas, belli bir konuda bilgi edinilmek iin yaplan incelemedir. Ancak bu sradan bir bilgi edinme deildir. Bu incelemeyle, bir sorunun nedenleri aratrlarak boyutlar saptanmaklmaktadr. Hkmet, tpk soru mekanizmasnda olduu gibi, sota ve bu konuda alnmas gereken nlemler ortaya konmaya alrumlulua maruz kalmamak iin meclis aratrmas mekanizmamaktadr. Geri meclis aratrmas komisyonu raporunun hukuken
s iletildikten sonra uygulamada daha dikkatli davranmaya albalayc bir deeri yoktur. Ancak kurum, kurulu ve kiiler bu tr komisyonlarn almalarnn sonucu olan raporlar dikkate almakta ve uygulamalarn ona gre ynlendirmektedirler. STKlarn, karlatklar sorunlarn ele alnmas, irdelenmesi, aksaklk ve yanllklarn zerine gidilmesi ve zm aray iin milletvekillerine bu mekanizmann kullanlmasn nermeleri; bu tr bir aratrmann yaplmas iin ellerindeki bilgi ve belgeleri temasta olduklar milletvekillerine aktarmalar nem tar. Ancak bunun baarlabilmesi iin iyi bir n aratrma yaplmas ve gl kantlarla yola klmas aratrmann balatlabilmesi iin nemlidir. nk meclis aratrmas nergesinin verilmesi soru nergesinde olduu gibi kolay deildir. Bu tr bir talebin bir siyasi parti grubundan ya da en az 20 milletvekilinden gelmesi gerekir. Dolaysyla en az 20 milletvekilini ikna etmek iin elde yeterli kantn olmas zorunludur. Aksi takdirde nergenin verilmesi bile gtr. Hkmet de meclis aratrmas isteminde bulunabilmekteyse de bu hakkn hi kullanmamtr.
ST
140
Meclis aratrmas nergesinin ekil artlar nelerdir?

Meclis aratrmas almasna ilikin nergenin Anayasa ve tzk erevesinde ekil ve ierik bakmndan baz artlar tamas gerekir. Siyasi parti grubu adna verilen nergede, grup bakan ve/ veya bakanvekilinin ad-soyad, seim evresi ve imzas, 20 milletvekili tarafndan verilen nergede milletvekillerinin adsoyad, seim evresi ve imzalar bulunmaldr. nergenin metni beyz kelimeyi gememelidir. Fazla ise nergeye beyz kelimeyi amayacak bir zet metin eklenmelidir. nerge, belirli bir konuda olmaldr. Dier bir ifadeyle, nergenin konusu mulak, geni ve yoruma ak olmamaldr. nergenin konusu ticari srlara ve devlet srrna ilikin olmamaldr. Konusu, grlmekte olan bir davada kullanlan yarg yetkilerine ilikin olmamaldr. nergede kaba ve yaralayc ifadeler bulunmamaldr.
Meclis aratrmas nergesi, ekil ve ierie ilikin baz artlara uygun olmaldr.
Meclis aratrmas nergesi nasl bir sre izler?

nergeyi imzalayan milletvekillerinin mensup olduu siyasi parti grubunun kaydndan geen nerge genel evrak kayd alarak Kanunlar ve Kararlar Mdrlne gelir. nergenin ilemleri, Kanunlar ve Kararlar Mdrl Denetim Brosunca yrtlmektedir. Anayasa ve tzk hkmleri erevesinde incelenen nergeye (10/) esas numaras verilir. nerge, ilk imza sahibi milletvekilinin ad-soyad, seim evresi ve tad imza says ile ieriini yanstan zeti, esas numaras, Bakanla geli tarihi bilgileriyle gelen ktlar listesine alnr. nergenin birer rnei, Meclisteki siyasi parti gruplarna ve Babakanla gnderilir.
141
Meclis aratrmas nergesi Genel Kurulda okunarak bilgiye sunulur. Gndemde yerini alr. Meclis aratrmas almas, yaplacak n grme sonucu belli olur.
nerge Genel Kurulda, gndemin Bakanln Genel Kurula Sunular ksmnda okunarak bilgiye sunulur ve gndemin Genel Grme ve Meclis Aratrmas Yaplmasna Dair ngrmeler ksmna srasna gre girerek n grme gnn bekler. n grmenin yaplmasnn iki yolu vardr: Bunlardan birincisi denetim konularnn grld birleimde (Yasama dnemi banda Sal gnlerinde denetim konularnn grlmesi kararlatrlmaktadr.) ilgili ksmda nergeye sra gelmesidir. kinci yntem nergenin gndemdeki sras gelmeden belli bir tarihte grlmesine ilikin Danma Kurulu nerisinin Genel Kurulda kabul edilmesidir. ngrmede hkmet, siyasi parti gruplar, nergedeki birinci imza sahibi milletvekili veya onun gsterecei bir dier imza sahibi konuabilir. ngrmede milletvekillerinin ahslar adna konuma imkn bulunmamaktadr. ngrmede konuma sreleri, hkmet ve siyasi parti gruplar iin 20er dakika, nerge sahibi milletvekili iin 10 dakikadr. ngrme sonunda, meclis aratrmas alp almamasna iaretle oylama yaplarak karar verilir. Meclis aratrmas almamasna karar verilirse sre burada kesilir.
Meclis aratrmas komisyonu nasl kurulur ve alr?

Meclis aratrmas almasna karar verilirse bir aratrma komisyonu kurulur. Bu komisyonun ye says, grev sresi ve gerektiinde Ankara dnda da alabilecei hususlar Bakanln nerisiyle oylanarak Genel Kurulca kararlatrlr. Aratrma komisyonlar genellikle 16-17 yeden oluur ve grev sreleri st snr olan ay olarak belirlenir. Komisyonlar genellikle aratrmalarn bu sre iinde tamamlayamadklarndan kendilerine bir aylk ek bir sre tannr. Meclis aratrmas komisyonu bakanlklardan, dier kamu kurumlarndan, mahalli idarelerden, niversitelerden, kamu
142
iktisadi teebbslerinden, zel kanun ile veya zel kanunun verdii yetkiye dayanlarak kurulmu banka ve kurululardan, kamu kurumu niteliindeki meslek kurulularndan ve kamu yararna alan derneklerden bilgi istemek ve buralarda inceleme yapmak, ilgililerini arp bilgi almak yetkilerine sahiptir. Komisyon, gerekli grdnde uygun bulaca uzmanlarn bilgilerine bavurabilmektedir. Bu balamda STKlarn da toplantlara arlarak grlerinin dinlenmesi mmkndr. Bu davet iki biimde olabilir. Aratrma komisyonu kendiliinden ilgili STKlar aratrarak belirlediklerini toplantlarna arp dinleyebilir ya da STKlar Meclis faaliyetlerini izleyerek kendileriyle ilgili grdkleri aratrma komisyonuna bavurarak grlerini aktarmak istediklerini bildirebilirler. STKlar hangi aratrma komisyonlarnn kurulmu olduunu TBMM internet sayfasndan kolaylkla renebilir ve kendileriyle ilgili olanlar saptayabilirler.
Meclis aratrmas komisyonu; yerinde inceleme, Ankara dnda alma, inceledii konunun tm yetkili ve ilgililerini dinleme, kamu kurum ve kurulularndan bilgi ve belge isteme yetkilerine sahiptir.
Bu amala TBMM internet sayfas zerinden Denetim balna, oradan Aratrma Komisyonlar balna tklanr. Gelen, http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/arastirma_onergesi_ sd.sorgu_baslangic sayfasndan meclis aratrmas komisyonlaryla ilgili bilgilere ulalabilir. STKlar, toplantlara katlmadan da gr ve nerilerini internet zerinden ya da mektup, faks gibi yollarla aratrma komisyonuna iletebilirler. Bu gr ve neriler ciddi bulunduklar oranda komisyon tarafndan dikkate alnacaktr. Dolaysyla STKlarn zenle hazrlanm gr ve nerilerinin aratrma komisyonunda dikkate alnma olasl yksektir.
143
ST K
Meclis aratrmas komisyonu raporu neden nemlidir?

Meclis aratrmas komisyonu raporu, incelenen konunun tm ynleriyle, etraflca ele alnd, sorun irdelemenin tesinde zm nerilerinin de yer ald nemli bir kaynaktr. Rapor, Genel Kurulda yaplan bir genel grme ile tartlr.
Aratrma komisyonu inceleme ve aratrmalar sonucu edindii bilgileri, tespit ve grlerini bir rapor haline getirir. Raporda komisyonun inceledii konudaki mevcut durumun boyutlar, sorun nedenleri ve yan sra alnmas gereken nlemelere de yer verilmektedir. Aratrlan konunun tm ynleriyle ele alnd rapor bastrlr. Raporun datmnn zerinden belli sre getikten sonra Genel Kurulda grlmesi zorunludur. Rapor datlma tarihinden 48 saat getikten sonra grlebilir, ancak grlme gn 7 gnden sonraya braklamaz. Meclis Genel Kurulunun rapor zerinde yapaca genel grmede ilk sz hakk, meclis aratrmas nergesindeki birinci imza sahibi veya onun gsterecei bir dier imza sahibi milletvekiline (10 dakika) aittir. Bunun dnda komisyon, hkmet, siyasi parti gruplar (20 dakika) ve ahs adna iki milletvekilinin (10 dakika) konuma hakk mevcuttur. Genel grmesi yaplan rapor, Babakanlk ve ilgili bakanlklara da gnderilir. STKlarn bu raporlara TBMM internet sayfas zerinden yukarda gsterilen balantlardan ulamalar mmkndr. Konuyla ilgili STKlarn aratrma komisyonuna katk sunmalar salkl raporlar retilmesi bakmndan nem tar. Aratrma komisyonu yeleri kendilerine bilgi ve belge sunulduu lde daha iyi ve salkl deerlendirmeler yapabileceklerdir.
ST K
144
Meclis Aratrmas nergesi Format

konusunda bir Meclis aratrmas almasn sayglarmzla arz ederiz. (lk imza sahibinin imzas) Milletvekilinin Ad ve Soyad Seim evresi (imza) Milletvekili (imza) Milletvekili
(En az 20 Milletvekilinin imzas)
GEREKE
145
Genel grme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, TBMM Genel Kurulunda grlmesidir.
146
C GENEL GRME
Genel Kurulda yaplan genel grme ile taraflar grlerini aklama frsat bulduu gibi tartlan konu zerinde kamuoyu da oluturulur.
147
Genel grme nedir, ne amala verilir?

Genel grme nergesinde ekil ve ierik ynlerinden baz artlar aranr.
Genel grme, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun, TBMM Genel Kurulunda grlmesidir. Genel grmenin meclis aratrmasndan fark kabaca, meclis aratrmasnn kurulan bir komisyon araclyla yaplmasdr. Meclis aratrmas komisyonu raporu zerinde yaplan grme, bir genel grmedir. Dolaysyla genel grme yaplmasna karar vermek demek, aratrma yaplmasna gerek grlmeden belli bir konuyu grmek anlamna gelir. Bu nedenle genel grme mekanizmas, meclis aratrmas mekanizmasna kyasla STKlarn daha az ilgisini ekebilecek bir mekanizmadr. STKlar, zellikle nedenleri ve boyutlar genel olarak bilinen sorunlarn Meclis Genel Kurulunda ele alnmas yoluyla kamuoyunun gndemine tanmasn salamak iin bu mekanizmann kullanlmas talebinde bulunabilirler.
ST
Genel grme nergesinin ekil artlar nelerdir?

Genel grme almas; hkmet, siyasi parti gruplar veya en az yirmi milletvekili tarafndan yazl bir nergeyle istenebilir. nin ad-soyad, seim evresi ve imzas bulunmaldr. En az 20 milletvekili tarafndan verilen nergede, milletvekilleriSiyasi parti grubu adna verilen nergede, grup bakan ve/veya
bakanvekilinin ad-soyad, seim evresi ve imzas bulunmaldr. nergenin metni beyz kelimeden fazla ise nergeye beyz kelimeyi amayacak bir zet metin eklenmelidir.
148
nerge, toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belirli bir konuda olmaldr. Dier bir ifadeyle, nergenin konusu mulk, geni ve yoruma ak olmamaldr. Konusu, grlmekte olan bir davada kullanlan yarg yetkilerine ilikin olmamaldr. nergede kaba ve yaralayc ifadeler bulunmamaldr.
Genel grme nergesi nasl bir sre izler?

Tpk meclis aratrmasnda olduu gibi genel grmede de nergenin verilmi olmas genel grme yaplmas sonucunu dourmaz. Burada da aa yukar meclis aratrmasyla ayn sre iler: Siyasi parti grubu ve genel evrak kayd alan nerge Kanunlar ve Kararlar Mdrlne gnderilir. nergenin ilemleri, Kanunlar ve Kararlar Mdrl Denetim Brosunca yrtlr. tzk hkmleri erevesinde incelenen nergeye (8/) esas numaras verilir. nerge, ilk imza sahibi milletvekilinin ad-soyad, seim evresi ve tad imza says ile ieriini yanstan zeti, esas numaras, Bakanla geli tarihi bilgileriyle gelen ktlar listesine alnr. Genel Kurulda gndemin Bakanln Genel Kurula Sunular ksmnda okutulan nerge bilgiye sunulmu olur. Beyz kelimeyi geen nergenin zeti okutulur. nergenin birer rnei, Meclisteki siyasi parti gruplarna ve Babakanla gnderilir. nerge, TBMM gndeminin Genel Grme ve Meclis Aratrmas Yaplmasna Dair ngrmeler ksmna srasna gre girer. Meclis aratrmas nergesi gibi genel grme nergesinin ngrmesi de Genel Kurulda sras geldiinde ya da Danma Kurulu kararyla yaplr. ngrmede hkmet, siyasi parti gruplar, nergedeki birinci imza sahibi milletvekili veya onun gsterecei bir dier imza sahibi konuabilir. ngrmede milletvekillerinin ahs adna konuma imkan bulunmamaktadr. ngrmede konuma sreleri, hkmet ve
Genel grme nergesi Genel Kurulda okunarak bilgiye sunulur. Gndemde yerini alr. Genel grme alp almamas, yaplacak n grme sonras kararlatrlr.
149
Genel Kurulda yaplan genel grme ile taraflar grlerini aklama frsat bulduu gibi tartlan konu zerinde kamuoyu da oluturulur.
siyasi parti gruplar iin 20er dakika, nerge sahibi milletvekili iin 10 dakikadr. Genel grme yaplp yaplmamasna ngrme sonunda karar verilir.
Genel grme nasl yaplr?

Genel grme almasna karar verilirse, genel grme gn zel gndem halinde Danma Kurulunca belirlenir. Ancak genel grmenin yaplaca gn, almasna karar verilmesinden itibaren 48 saatten nce ve 7 tam gnden sonra olamaz. Genel grmede ilk sz hakk, genel grme nergesindeki birinci imza sahibi veya onun gsterecei bir dier imza sahibi milletvekiline aittir. Bunun dnda genel hkmlere gre hkmet, siyasi parti gruplar ve ahs adna iki milletvekilinin konuma hakk mevcuttur. Genel grmede konuma sreleri, yeler iin 10ar dakika; hkmet ve siyasi parti gruplar iin 20er dakikadr. Genel grme sonrasnda herhangi bir karar alnmas gerekmedii iin herhangi bir oylama da yaplmaz. Genel grme sonucunda meclis aratrmasnda olduu gibi herhangi bir rapor da ortaya kmaz. Toplumun gndeminde olan bir konu Genel Kurulda enine boyuna tartlm ve varsa ilgililerin dikkati ekilmi olur. Bu grmelerden sonra ortaya kan sonuca gre dier denetim mekanizmalarnn iletilmesi ve siyasi ya da cezai sorumluluun gndeme getirilmesi mmkndr. Uygulamada d politika konusundaki genel grmelerden sonra parti gruplar temsilcilerinin imzalad ortak bildiriler yaynland grlmektedir. zellikle yaygn sosyal, ekonomik veya kltrel sorunlarn Genel Kurulda tartlarak kamuoyu oluturulmasn, siyasi evrelerde dikkatlerin o konuya ekilmesini isteyen STKlar genel grme yolunu nerebilirler.
ST
150
Genel Grme nergesi Format

konusunda bir Genel Grme almasn sayglarmzla arz ederiz. (lk imza sahibinin imzas) Milletvekilinin Ad ve Soyad Seim evresi (imza) Milletvekili (imza) Milletvekili
(En az 20 Milletvekilinin imzas)
GEREKE
151
Scak gelimelerde, kamuoyunu ilgilendiren nemli konularda milletvekilleri gndem d konumalaryla Genel Kurulu bilgilendirebilir.
152
D GNDEM DII KONUMA
Gndem d konuma talebi milletvekilleri veya Hkmetten gelir.
153
Gndem d konuma nedir?

Scak gelimelerde, kamuoyunu ilgilendiren nemli konularda milletvekilleri gndem d konumalaryla Genel Kurulu bilgilendirebilir.
Gndem d konuma bir denetim mekanizmas olmamakla birlikte, ksmen denetim mekanizmas ilevi gren bir mekanizmadr. Konumann gndem d olmas, halk ilgilendiren toplumun gndemindeki bir konu dnda olmasn deil, yalnzca belirlenmi TBMM Genel Kurulu gndeminin dnda bir konu olmasn ifade eder. Yukarda akland gibi denetim mekanizmalar belli yntem kurallarna ve srelere bal olarak iler. Bu durum, kamuoyunun gndeminde yer alan gncel konularn zamannda tartlmasn engeller. rnein, bir soru nergesi cevaplandrldnda kimi zaman gncelliini kaybetmi olur. Seim blgesinde ya da lkede yaanmakta olan belli bir sorunu Genel Kurula yanstmak isteyen bir milletvekilinin, gndemin olaan ak ierisinde bunu gerekletirebilmesi olanaksz olmasa bile ok gtr. Gndem d konuma mekanizmasyla, sorunlarn gncelliini yitirmeden Genel Kurulun gndemine getirilmesi ve tartlmas mmkndr. tzk, Meclis Genel Kuruluna belli konularn duyurulmasnda zorunluluk bulunan olaanst acele hallerde milletvekilleri ve hkmete sz verileceini ngrmektedir. Bir yrede meydana gelen doal afet, bir toplumsal olay veya d politikadaki scak bir gelime zerine yaplan gndem d konumayla Genel Kurul bilgilendirilmi olmaktadr. Uygulamada, belirli gn ve haftalar vesilesiyle, illerin dman igalinden kurtulu gnlerinde, baz olaylarla ve tarihi ahsiyetlerle ilgili yldnmlerinde gnn anlam ve nlemini belirten gndem d konumalar da ska yaplmaktadr.
154
Gndem d konuma hakk kimlere, nasl verilmektedir?

Gndem d konuma talebinin iki kaynaktan gelmesi mmkndr.
Milletvekili GNDEMDII KONUMA STEM Hkmet
Bir birleimde gndem d konuma verilmesi birleimi yneten bakann takdirindedir. Birleimi ynetecek bakan, istem sahibi milletvekillerinden hangilerine sz vereceini belirler. Bu yetki kullanlrken konunun nemi ve gncellii, siyasi parti gruplar arasndaki denge, ayn konu, ayn milletvekili gibi kstaslar gzetilmektedir. Bir birleimde, en ok milletvekiline gndem d sz verilebilir. Gndem d konumalar birleimin hemen banda, gndeme gemeden nce yaplr. Gndem d konumann sresi 5 dakikadr. Dolaysyla bir birleimde milletvekiline gndem d konuma verilmesi halinde ayrlan sre 15 dakika ile snrldr. Hkmet bir gndem d konumaya 20 dakika sreyle cevap verebilir. Bylece, gndem d konumalarn 1 saati amas olanakldr. Hkmetin sz isteminde bulunmas durumunda bakann takdir yetkisi bulunmayp istemi yerine getirmek zorundadr. Hkmetin 20 dakikalk gndem d konumasndan sonra, siyasi parti gruplarna 10ar dakikay gememek zere sz hakk do-
155
Birleimi yneten bakan, o gnk gndeme gemeden nce milletvekiline veya hkmete Genel Kurulu bilgilendirmeleri iin gndem d sz verebilir.
ar. Ayrca, grubu bulunmayan partilerin milletvekillerinden birine ya da bamszlardan birine 5 dakikay gememek zere sz verilir. Dolaysyla hkmetin gndemd konuma talebinde bulunmas halinde genel grme benzeri bir grme yaplmaktadr.
Gndem d konuma STKlar iin neden nemlidir?

Gndemd konuma mekanizmas STKlarn ilgisini ekebilecek bir mekanizmadr. STKlar acil olduunu dndkleri ve gndeme getirilmesini istedikleri sorunlarn, ilgili olduunu dndkleri milletvekillerine ileterek gndeme getirilmesi isteminde bulunabilirler. Ancak bu tr istemlerin yerine getirilmesi iin ilgili STKlarn yeterli bilgi ve belge salamalar ve konunun gndeme getirilmesi iin yeterince ikna edici olmalar gerekir. Doyurucu bilgi ve belgelerle bavurulmas hem milletvekilinin konuyu sahiplenmesine hem de hakl konularn kamuoyunun gndemine getirilerek tartlmasna olanak tanr. Unutulmamaldr ki, sylentilere ya da karsamalara deil somut kantlara dayal istemlerin karlk grmesi daha byk bir olaslktr.
ST
YASAMA TERMLER SZL
Ak oylama: Genel Kurulda hangi milletvekilinin ne ynde oy kullandnn (kabul, ret, ekimser) aka belli olduu ve genellikle elektronik cihazla yaplan oylama eklidir. Kullanlan oylara ilikin bilgiler Meclis tutanaklarnda yaymlanr. Alt komisyon: Komisyonlarn kendilerine havale edilmi olan bir ii daha detayl incelemek amacyla komisyondaki ye dalm dikkate alnarak oluturulan kk alma gruplardr. Alt komisyon metni veya raporu komisyon asndan balayc olmamakla birlikte uygulamada komisyon tarafndan genellikle benimsenmektedir. Ana bina: TBMM Genel Kurulu salonunun bulunduu Meclis binasdr. Bu binada ayrca, siyasi parti gruplar ve komisyonlarn toplant salonlar ile siyasi parti gruplar, Bakanlk Divan yeleri ve komisyon bakanlarnn makam odalar ve Ktphane bulunmaktadr. Anayasa: Devletin temel yap ve ileyii ile kiilerin temel hak ve zgrlklerini dzenleyen en st kanundur. Araverme: TBMMnin almalarn 15 gn gememek zere ertelemesidir. Ara seim: TBMM yeliklerinde boalma olmas halinde yaplan seimdir. Anayasa gerei, ara seim her seim dneminde bir defa yaplr ve genel seimden 30 ay gemedike ve genel seimlere 1 yl kala ara seime gidilemez. Ancak, bir ilin veya seim evresinin TBMMde yesi kalmamas halinde boalmay takip eden 90 gnden sonraki ilk Pazar gn o seim evresinde ara seime gidilir. Bakanlk Divan: Milletvekilleri arasndan seilen TBMM Bakan, 4 Bakanvekili, 7 Katip ye ve 3 dare Amirinden oluan kuruldur. Ancak, Danma Kurulunun nerisi ve Genel Kurulun kararyla katip ye ve idare amirlerinin saylar artrlabilir. Bakanvekili: TBMM Bakannn yerine Genel Kurul oturumlarn yneten Bakanlk Divan yesidir. 4 bakanvekili bulunmaktadr ve bakanvekillerinin hangi birleimleri yneteceklerine Bakan karar verir. Birleim: TBMM Genel Kurulunun belli bir gnde alan toplantsdr. Her yasama ylnda Genel Kurul toplantlar 1den balayarak srasyla bir birleim numaras alr. Bte kanunu: Gelecek ylda yaplacak kamu harcamalarn miktar ve kurumlara gre belirleyen, toplanacak gelirleri ngren, gelirlerin toplanmasna yetki ve kamu harcamalarnn yaplmasna izin veren kanundur.
160
Danma Kurulu: TBMM Bakan ile siyasi parti grup bakanvekillerinden oluan ve eitli konularda gr ve neri bildiren bir kuruldur. Parti gruplar arasnda istiare salanmasnda ve Meclis almalarnn dzenlenmesinde nemli grevler stlenir. Meclis gndemi genellikle her hafta yaplan Danma Kurulu nerileriyle ekillenmektedir. Deiiklik nergesi: Kanun tasar ya da teklifinin maddelerinde deiiklik yapmay salayan nerilerdir. Komisyonlarda komisyon yelerince, Genel Kurulda ise milletvekilleri ve Hkmet tarafndan deiiklik nergeleri verilebilir. lem gren nergelerden kabul edilenler erevesinde tasar ve teklif metinleri nihai eklini almaktadr. Erken seim: Herhangi bir nedenle, Anayasada ngrlen 4 yllk seim dnemi dolmadan yaplan seimdir. Erken seim, Meclisin bu ynde bir karar almas veya Anayasa gerei Cumhurbakannn kendisine tannan seimlerin yenilenmesini isteme yetkisini kullanmas zerine yaplr. Esas Komisyon: Nihai karar veren ve raporu Genel Kurul grmelerinde esas alnan komisyondur. Kanun tasar ve tekliflerinin TBMM Bakanlnca komisyonlara havalesi srasnda hangi komisyonun esas komisyon olaca belirlenir. Esas numaras: Kanun tasar ve teklifleri ile denetim nergeleri ve dier tezkerelerin niteliklerini ve kayt sralarn tanmlamak amacyla verilen numaralardr. rnein kanun tasarlar (1/), kanun teklifleri ise (2/) esas numaras alr. Esas numarasnn devamndaki say ise tasar ve teklifin kayt srasn gsterir. Geici madde: Kanunlarn gei hkmlerini dzenleyen maddelerdir. Yeni dzenleme yrrle girinceye kadar geecek sre iinde yaplacak ilem ve dzenlemeler ya da uyulacak ilke ve kurallar ile daha nceki dzenlemelerden doan haklarn korunmasna ilikin hususlar ve benzeri gei hkmleri geici maddelerle dzenlenir. Geici komisyon: TBMM Genel Kurulu tarafndan belli amalarla kurulan ve bu ama gerekletirildikten ya da kendilerine tannan sre dolduktan sonra dalan meclis aratrmas ve soruturmas komisyonlardr. Gelen katlar: TBMM Bakanlna sunulan btn kanun tasar ve teklifleri, resm tezkereler ve komisyon raporlar ile soru, genel grme, meclis aratrmas, meclis soruturmas ve gensoru nergelerinin zeti, sahibi, Bakanla geli tarihi, esas numaras gibi referans bilgilerinin yer ald belgedir. TBMM internet sayfasnda da yer alr.
161
Genel grme: Toplumu ve Devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM Genel Kurulunda grlmesidir. Bu kapsamda nemli toplumsal, siyasal, ekonomik sorunlar ve d politika konular zerinde genel grme ald grlmektedir. Genel Kurul: TBMMnin yasama ve denetim faaliyetlerine ilikin ilerin grlp tartld ve karara baland st organdr. Genel Kurul Sal, aramba ve Perembe gnleri saat 15:00-19:00 saatleri arasnda alr. Ancak, Danma Kurulunun nerisi zerine Genel Kurul farkl gnler ve saatlerde alma karar alabilmektedir. Genel seim: Anayasann 77 nci maddesine gre 4 ylda bir yaplan milletvekili seimidir. Tek dereceli olup nispi temsil sistemine gre, eit ve gizli oyla, btn yurtta ayn gnde, yarg ynetimi ve denetimi altnda yaplr. Gensoru nergesi: Bakanlar Kurulunun ya da bir bakann grevden drlmesini salamak iin verilen nergedir. Gizli oylama: Milletvekilinin hangi ynde oy kullandnn hibir ekilde belli olmad oylama eklidir. zerinde hibir iaret bulunmayan beyaz (kabul), krmz (ret) ve yeil (ekimser) renkli yuvarlak pullarn milletvekilleri iin hazrlanan zel kabinlerde zarfa konularak ve krs nndeki kutuya atlarak gerekletirilir. Gndem (Genel Kurul): Genel Kurulda grlecek konularn srasyla yer ald ve bir kitapk eklinde baslan belgedir. Genel Kurulun topland her gn milletvekillerine, bakanlklara ve ilgili kurululara datlr. Gndem TBMM internet sayfasnda da yer alr. Gndem (Komisyon): Komisyon bakanlarnca belirlenen ve komisyonun toplant gn ve saati ile hangi ileri greceini gsteren belgedir. Komisyon gndemleri komisyon yelerine, teklif sahiplerine, siyasi parti gruplarna, ilgili bakanlklara ve davet edilen dier ilgili kurumlar ile STKlara gnderilir. Gndem d konuma: Aciliyeti bulunan nemli konularn TBMM Genel Kurulu grmelerinin en banda milletvekilleri ya da hkmet tarafndan dile getirilmesidir. Oturumu yneten bakanvekili o gn hangi milletvekiline gndem d sz verileceine karar verir. Her birleimin banda en fazla 3 milletvekiline 5er dakika bu hak tannmaktadr. Hkmet adna bir bakan bu konumalara cevap verebilir. Hkmetin gndem d sz talebinde bulunmas halinde ise, Genel Kurulda hkmet, siyasi parti gruplar ve grubu bulunmayan bir milletvekili sz alabilir. Gvenoyu: Kurulmu bir hkmetin greve devam edebilmesi iin sahip olmas gereken TBMM desteidir.
162
Halkla ilikiler binalar: Milletvekillerinin odalarnn bulunduu ve semenleriyle grtkleri, TBMM Kampusu ierisindeki A ve B Bloklardan oluan binalardr. Havale: Kanun tasar ve teklifleri ile tezkerelerin TBMM Bakanlnca grlecei komisyonlara gnderilmesidir. Kanun tasar ve teklifleri ilgili daimi komisyonlara tali ve esas olarak, yasama dokunulmazlnn kaldrlmasna ilikin tezkereler Anayasa ve Adalet komisyonlar yelerinden kurulu Karma Komisyona, bte ve kesinhesap kanunu tasarlar ise Plan ve Bte Komisyonuna havale edilir. dare Amiri: TBMM Kampusu ierisinde dzeni ve gvenlii salamak, Meclise girite kolaylk salayan zel giri kartlarn vermek, Meclise gelen gda tekstil, elektronik gibi malzemelerin datm veya anket ve aratrmalar iin izin vermekle grevli Bakanlk Divan yesidir. tzk: Yasama, denetim ve dier grevleri yerine getirme srecinde TBMMnin i ileyiini, faaliyetlerini ve bu ileyi ve faaliyetlerin ortaya kard yaplar dzenlemek amacyla kard hukuki dzenlemedir. htisas komisyonu (srekli komisyon, daimi komisyon): Belirli bir alanda uzmanlam bulunan ve belli sayda milletvekilinden oluan, her dnem kurulan komisyonlardr. htisas komisyonlar ilerin mutfan oluturmaktadr. Tartmalarn byk ounluu komisyonlarda gerekletirilmektedir. Komisyonlar milletvekillerinin, brokratlar ve STK temsilcileriyle gr alveriinde bulunduklar bir platform oluturmaktadr. TBMMde halen 17 ihtisas komisyonu bulunmaktadr. aretle oylama: Milletvekillerinin el kaldrmak suretiyle oylarn kullandklar oylama eklidir. Bu oylamada milletvekillerinin ne ynde oy kullandklar ak olmakla birlikte kullanlan oylara ilikin bilgiler Meclis tutanaklarnda yer almaz. aretle oylama en ok uygulanan oylama eklidir. Kanun (Yasa): TBMM tarafndan karlan ve yrrle girmesi iin Cumhurbakannca yaymlanmas gereken hukuki dzenlemelerdir. Kanunlar Dergisi: Bir yasama ylnda karlan tm kanunlar ile o yasama ylnda kabul edilen ve Resmi Gazetede yaymlanan TBMM kararlarn gsteren sreli yayndr. Dergide bir kanuna esas iin teklif mi yoksa tasar m olduu, bunlarn hangi komisyonlarda grld, hangi sra says ile basld, Genel Kurulun hangi birleimlerinde grld, sra saysnn ve tutanaklarn ekli olduu tutanak dergilerinin hangisi olduu bilgilerine ulalr. Kanunlar dergileri TBMM Ktphanesinde bulunmaktadr.
163
Kanunlar Klliyat: Osmanl dneminde karlp gnmze intikal eden kanun ve bu nitelikte nizamnamelerle Trkiye Cumhuriyetinin kuruluundan gnmze kadar karlan kanunlarn bir arada grld ve Babakanlk Mevzuat Gelitirme ve Yayn Genel Mdrlnce hazrlanan eserdir. Yrrlkteki Kanunlar Klliyat ve Yrrlkteki Baz Kanunlarn Mlga Hkmleri Klliyat olmak zere ikiye ayrlr. Yrrlkteki bir kanunun zaman iinde yaplan deiikliklerin de ilendii son halini grmek iin Yrrlkteki Kanunlar Klliyatna bakmak gerekir. Bu Klliyata Babakanln internet sayfasndan ulalabilmektedir. (eriim iin: http://www.mevzuat.gov.tr/) Kanun hkmnde kararname: TBMM tarafndan verilen bir yetki kanununa dayanlarak Bakanlar Kurulu tarafndan karlan ve kanun gcnde olan hukuki dzenlemelerdir. Kanun tasars: Hkmet tarafndan hazrlanan ve Bakanlar Kurulunun tm yelerinin imzalaryla ve gerekeli bir ekilde TBMM Bakanlna sunulan yasa nerileridir. Kanun teklifi: En az bir milletvekilinin imzasyla ve gerekeli bir ekilde TBMM Bakanlna sunulan yasa nerileridir. Kapal oturum: Milletvekilleri, bakanlar ve grevi gerei toplantda bulunmas gereken kamu grevlileri dnda kimsenin katlamad, tutanaklar en az 10 yl yaymlanmayan ve toplant ieriinin devlet srr olarak sakland Genel Kurul toplantlardr. Karar: TBMM Genel Kurulu tarafndan kabul edilmekle yrrle giren ve Cumhurbakannn onayna sunulmayan yasama ilemleridir. TBMM itzk deiiklii, komisyonlara ye seimi, yabanc lkelere asker gnderme gibi kararlar alabilmektedir. Karar yetersays: Belirli bir ynde karar alabilmek iin o ynde kullanlm olmas gereken en az oy saysdr. Genel Kurulda oya sunulan konular Anayasada, kanunlarda ve tzkte ayrca bir hkm yoksa toplantya katlan milletvekillerinin salt ounluu ile kararlatrlr. Bu say 139dan az olamaz. Karma Komisyon: Milletvekillerinin yasama dokunulmazlklarnn kaldrlmasna ilikin Babakanlktan gelen tezkereleri karara balayan ve Anayasa ve Adalet komisyonlar yelerinden oluan komisyondur. Katip ye: Genel Kurulda Genel Kurula hitaben evraklar okuyan, tutanak zeti, yoklama ve oy saym gibi hususlarda grevi olan Bakanlk Divan yesidir.
164
Kesinhesap kanunu: Bir nceki ylda gerekleen bte uygulama ve harcamalarn gsteren kanundur. Kod kanun: Belirli bir alanda yeni batan dzenleme yapan kanunlar ifade eder. rnein Vatandalk Kanunu bir kod kanun iken, bu Kanunda deiiklik ngren bir kanun ereve kanundur. Komisyon: Genel Kurul adna inceleme yapmak zere kurulan ve belirli bir sayda milletvekilinden oluan kurullardr. Anayasa, kanunlar ve tzk erevesinde kurulan komisyonlar TBMMnin yasama ve denetim almalarnda nemli ilev grrler. Grev sreleri asndan komisyonlar daimi ve geici olmak zere ikiye ayrlrlar. Komisyon metni: Komisyonlarn grtkleri kanun tasar ve tekliflerine ilikin hazrladklar, komisyonda yaplan deiikliklerin ilenmi olduu, Genel Kurulda grmelerin zerinden yaplaca tasar ve teklif maddeleridir. Komisyon metni komisyon raporunun bir blmn oluturur. Komisyon raporu: Komisyonlarn karara baladklar iler iin dzenledikleri raporlardr. Bu raporlarda komisyonun yapt dzenlemelere ilikin gerekeler ile hkmet temsilcisinin, milletvekillerinin ve dier katlmclarn grmelerde dile getirdikleri lehte ve aleyhteki grlere, komisyon yelerinin imzalarna, muhalefet erhlerine ve komisyon metnine yer verilir. Komisyon uzman: Komisyonlara yasama bilgi destei sunan, komisyon raporlarn yazan kariyer meslek grevlileridir. Meclis Aratrmas: Meclisin belirli bir konuda bilgi edinmek zere bir Meclis Aratrmas Komisyonu araclyla yapm olduu incelemedir. Meclis Soruturmas: Babakan veya bakanlarn grevleriyle ilgili sulardan dolay Yce Divanda yarglanmalarn gerektiren bir durum olup olmadnn bir Soruturma Komisyonu marifetiyle soruturulmasdr. Muhalefet erhi: Komisyonca kabul edilen rapor hakknda ekimser veya aykr gre sahip komisyon yelerince verilen ve komisyon raporuna eklenen yazl erhlerdir. Raporun imza sirklerinde bu yelerin adlarnn altnda ekimser veya muhalif eklinde ibareler yer alr. Olaanst toplant: TBMMnin tatil veya ara verme srasnda Cumhurbakan veya Meclis Bakannn ars zerine yapt toplantdr. Oturum: Bir birleimin ara ile blnen ksmlarndan her biridir. zel gndem: Anayasa ve tzk gerei belli bir srede sonulandrlmas gereken konularn grlme gnleri ile beraber yer ald Genel Kurul gndeminin ksmdr.
165
Resmi Gazete: Hkmet tarafndan yaymlanan ve yasama, yrtme ve yarg organlarna ilikin mevzuat, karar ve ilanlarn yer ald sreli yayndr. Kanunlarn yrrle girerek vatandalar iin balayc olmas iin Resmi Gazetede yaymlanmas gerekir. Salt ounluk: Belirli bir saynn yarsndan fazla olan ounluktur. TBMMnin ye tamsaysnn salt ounluu 276dr. Sra says: Komisyon raporlarnn yaynland belgenin addr. Yasama dneminin bandan itibaren komisyonlarn karara balayp Bakanla sunduklar raporlar bir sra says verilerek kitapk halinde baslr ve milletvekillerine dalr. Sra saysnda raporlarn yan sra tasar ya da teklifin gerekesi ile metni, tali komisyon raporlar ve varsa alt komisyon raporlar da yer alr. Meclis aratrmas ve soruturmas komisyonlarnn raporlar da sra says olarak bastrlr. Siyasi parti grubu: TBMMde en az 20 milletvekili bulunan siyasi partinin oluturduu gruptur. Sz konusu 20 milletvekilinin ayn partiye mensup olmas gerekir; bamszlarn veya birden fazla siyasi partiye mensup milletvekillerinin, saylar 20ye ulasa dahi bir araya gelerek grup kurmalar mmkn deildir. Siyasi parti gruplar Bakanlk Divannda ve komisyonlarda ye saylarnn oranlarna gre temsil edilirler ve Meclisin tm faaliyetlerine gleri orannda katlrlar. Stenograf: TBMM Genel Kurulunun ak ve kapal toplantlarnda, komisyonlarda, Bakanlk Divan toplantlarnda, Anayasa Mahkemesinin Yce Divan sfatyla yapt durumalarda hazr bulunarak konuulanlar steno yntemiyle yazya geiren TBMM personelidir. Soru: Babakan veya bir bakandan ak ve belli bir konuda bir nergeyle yazl veya szl olarak cevaplandrlmak zere bilgi istemektir. Tatil: TBMMnin almalarn belli bir sre ertelemesidir. Meclis en fazla 3 ay tatil yapabilir. tze gre Meclis 1 Temmuzda kendiliinden tatile girer ve 1 Ekimde kendiliinden toplanr. Ancak Danma Kurulunun nerisi zerine Meclis 1 Temmuzdan sonrada alma karar alabilir ve tatil tarihini deitirebilir. TBMM internet sayfas: TBMMnin yasama ve denetim faaliyetleri ile milletvekilleri, komisyonlar ve Bakanlk Divanna ilikin bilgi ve belgelere ulalabilen web sayfasdr: ( Eriim iin: http://www.tbmm.gov.tr/) Tekrir-i mzakere (Yeniden grme): Genel Kurulda kanun tasar veya teklifinin tmnn oylanmasndan nce daha nce kabul edilen belli
166
bir maddesinin yeniden grlmesidir. Yeniden grme nergesi Hkmet veya esas komisyonca bir defaya mahsus olmak zere istenebilir. Temel kanun grmesi: Kapsaml kanun tasar ve tekliflerinin 30 maddeyi gemeyen blmler halinde, zel bir yntemle grlmesidir. Bu yntemde maddeler ayr ayr grlmemekte ve maddeler zerinde verilen nerge says daha da snrlandrlmaktadr. Toplant yetersays: TBMM Genel Kurulu ile komisyonlarn toplantya balayabilmeleri ve tespiti istendiinde toplanty srdrebilmeleri iin gerekli olan en az milletvekili saysdr. Bu say Genel Kurul iin 184, komisyonlar iin ye tamsaysnn 1/3dr. Tutanak Dergisi: Belirli bir sistem ierisinde kayda alnan ve deifre edilen Genel Kurulda yaplan konumalarn ve okunan evraklarn tutanaklarnn belirli esaslar dahilinde dzenlenmesi suretiyle oluturulan sreli yayndr. Tutanak Dergisinde ayrca, geen tutanak zeti, Genel Kurul gndemi, gelen katlar, komisyon raporlar (sra saylar), yazl sorular ve cevaplar gibi dier metinler de yer alr. ye tamsays: Anayasada belirlenen toplam milletvekili says olup, 550dir. eitli nedenlerle Meclis yeliklerinde boalma olmas bu sayy deitirmez. Yasama Dnemi: ki milletvekili genel seimi arasndaki 4 yllk sredir. Yasama dokunulmazl: Ar cezay gerektiren sust hali ve seimden nce soruturmasna balanlm olmak kaydyla devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln bozmak ve insan haklarna dayanan demokratik ve laik Cumhuriyeti ortadan kaldrmay amalayan faaliyetlerde bulunmak durumlar hari, seimden nce veya sonra bir su iledii ileri srlen bir milletvekilinin Meclis karar olmadka milletvekili olduu sre ierisinde tutulamamas, sorguya ekilememesi, tutuklanamamas ve yarglanamamasdr. Yasama sorumsuzluu: TBMM yelerinin Meclis almalarnda kullandklar oylardan, sarf ettikleri szlerden, akladklar dncelerinden ve o oturumdaki Bakanlk Divannn teklifi zerine Meclise aksi bir karar alnmad srece bunlar Meclis dnda tekrarlamak ve aa vurmaktan sorumlu tutulmamalar, hukuki ve cezai bir takibata maruz kalmamalardr. Yasama yl: 1 Ekimde balayp 30 Eyllde sona eren sredir. Ziyareti kabul salonu: Semenlerin milletvekilleri ile grebilmek iin tantm kart almalar gereken salondur.
167
ANA BNA 1. TBMM GENEL KURUL SALONU 2. HTSAS KOMSYONLARI PTT-TCDD 3. SYAS PART GRUPLARI TBMM GENEL SEKRETERL KANUNLAR VE KARARLAR D. BK.LII KANUNLAR VE KARARLAR MDRL KTPHANE DKMANTASYON VE TERCME MDRL 4. HTSAS KOMSYONLARI BTE MDRL TUTANAK MDRL LOKANTALAR 5. SYAS PART GRUP TOPLANTI SALONLARI 6. BASIN VE YAYIN KURULULARI 7. TBMM BAKANLII BAKANLIK DVANI YELER ZEL KALEM MDRL TELEVZYON MDRL 8. TREN SALONU HTSAS KOMSYONLARI 9. ATATRK ANITI 10. EREF GR 11. BR NOLU KAPI 12. K NOLU KAPI 13. NOLU KAPI 14. DRT NOLU KAPI 15. BASIN ve YAYIN KURULULARI BASIN TOPLANTI SALONU 16. TUTANAK MDRL - STENOGRAFLARIN ODALARI HALKLA LKLER BNASI
17. A BLOK PARLAMENTER HZMETLER MDRL TRKYE BANKASI 18. B BLOK DI LKLER VE PROTOKOL MDRL ULUSLARARASI KOMSYONLAR TRK PARLEMENTERLER BRL T.C. ZRAAT BANKASI TRKYE VAKIFLAR BANKASI 19. ALT GET GR 20. CAM 21. ZYARET KABUL SALONU VAKIF MDRL HEDYELK EYA SATI REYONU KAFETERYA

Yasama Surecine Katilim El Kitabi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Yasama Surecine Katilim El Kitabi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YASAMA DERNE

Yasama Derneinin amac daha demokratik,

Yasama Dernei Ynetim Kurulu

SVL TOPLUM N YASAMA SRECNE KATILIM EL KTABI

SVL TOPLUM N YASAMA SRECNE KATILIM EL KTABI

Yasama Dernei Ankara, 2011 2. Bask

SVL TOPLUM N YASAMA SRECNE KATILIM EL KTABI

Yasama Dernei Ankara, 2011

YASAMA DERNE YAYINLARI Yayn No: 1

Siyasi parti grubu nasl kurulur, neden nemlidir? ...............................................48

Dr. rfan Nezirolu Yasama Dernei Ynetim Kurulu Bakan

BRNC BLM: TBMMNN YAPISI, GREVLER VE LEY

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAM VE KURUMLAR

NC BLM: KANUN YAPIM SREC

DRDNC BLM: BLG EDNME VE DENETM YOLLARI

TBMMNN YAPISI, GREVLER ve LEY

TBMMnin temel ilevleri kanun karmak, karar almak ve hkmeti denetlemektir.

TBMM nasl oluur, genel olarak grev ve yetkileri nelerdir?

Meclis tz nedir, ne ie yarar?

TBMMnin yerleke dzeni nasldr?

TBMM ktphanesinden nasl yararlanlr?

TBMMde nerelerde yemek yenebilir?

Milletvekilleri, kendilerini seenleri, yani halk temsil ederler.

Milletvekilleri nasl seilirler, grev sreleri ne kadardr?

Yasama sorumsuzluu ve dokunulmazl nedir, aralarndaki farklar nelerdir?

Milletvekillerine yardmc olan grevliler kimlerdir ve bunlarn grevleri nelerdir?

Milletvekilleri ile nasl grlebilir?

Milletvekilleriyle iletiim nasl salanr?

Milletvekilleriyle grmek iin en uygun zaman nedir?

grnmektedir. Ancak belirtilen zamanlarda randevu talebi g-

alnabilir.) Sal ya da aramba gnleri sabah saatlerinde ge-

Bir milletvekilinin bir haftas yle gsterilebilir:

Bir belge milletvekillerine nasl ulatrlabilir?

YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR

TBMMnin ye tamsays 550dir.

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR

ye tamsays nedir, TBMMnin ye tamsays katr?

TBMMnin ye tamsays 550dir.

Yasama dnemi nedir, TBMM kanc dnemindedir?

Yasama yl nedir, takvim ylndan farkl mdr?

23. YASAMA DNEM GENEL SEM 1

Tatil ve ara verme nedir, aralarndaki fark nedir?

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR

Dorudan Cumhurbakan Bakanlar Kurulunun istemi

Dorudan TBMM Bakan ye Tamysnn 1/5inin istemi

TBMM Genel Kurulu hangi gn ve saatlerde toplanr?

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR

Birleim ve oturum nedir, aralarndaki fark nedir?

ekilde de grld gibi szkonusu birleimde 3 ara verilmi ve 4 oturum yaplmtr.

Yoklama, toplant yetersays ve karar yetersays nedir, aralarndaki iliki nasldr?

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR

Gelen ktlar listesi nedir, ne ie yarar?

Sra says (komisyon raporu) ne demektir, neyi ierir?

Sra saylarnda bulunan bu bilgi ve belgeler unlardr:

Alt Komisyon Raporlar

Tali Komisyon Raporlar

Karlatrmal Metin Raporlar

Tasar/Teklifin Madde Metinleri

Komisyonun Kabul Ettii Madde Metinleri

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR

Genel Kurul, grmelerin yapld TBMMnin nihai karar organdr.

KNC BLM: YASAMAYA LKN TEMEL KAVRAMLAR ve KURUMLAR