Tng 9, Ta nh Minexport, 28 B Triu, H Ni, Vit Nam Tel: 04 62702158 Fax: 04 62702138 Email: mutrap@mutrap.org.vn; Website: www.mutrap.org.

vn

BO CO PHN TCH THM HT THNG MI CA VIT NAM V CC IU KHON V CN CN THANH TON CA WTO
M HOT NG: WTO-8
Phin bn: Bo co cui cng H Ni, 10/2009

Nhm chuyn gia: ng Peter Naray, Trng nhm ng Paul Baker ng Trng nh Tuyn, Chuyn gia chnh ng inh Vn n, Chuyn gia chnh ng L Triu Dng ng Ng Chung Khanh

Bo co ny c xy dng vi s h tr ca Lin minh chu u. Quan im trong bo co l ca cc tc gi, khng phi l kin chnh thc ca Lin minh chu u hay ca B Cng Thng

MC LC

CC T VIT TT ....................................................................................................... 1 BO CO TM TT..................................................................................................... 2 GII THIU ................................................................................................................... 9 PHN I PHN TCH CN CN THANH TON (BOP) T GC KINH T ... 10 I.1. GII THIU .................................................................................................. 10 I.2. TNG QUAN CN CN THANH TON VIT NAM ............................ 10 I.2.1 c im BOP Vit Nam ............................................................................ 10 I.2.2 Din bin cn cn thng mi ........................................................................ 15 I.3. S BN VNG V VN MANG TNH C CU CA BOP .................... 18 I.4. XUT BIN PHP CHNH SCH .............................................................. 19 I.4.1. xut bin php ngn hn .......................................................................... 19 I.4.2. xut bin php di hn ............................................................................. 21 PHN II KHUNG KH CHNH SCH THNG MI........................................... 22 II.1. QUY NH V BOP CA WTO LIN QUAN N THNG MI HNG HA .......................................................................................................................... 22 II.1.1 Ngoi l BOP trong h thng GATT/WTO ................................................... 22 II.1.2 Quy nh BOP p dng vi cc thnh vin pht trin (iu XII GATT 1994) .............................................................................................................................. 22 II.1.3 Quy nh BOP p dng vi cc nc ang pht trin (iu XVIII:B GATT 1994) ..................................................................................................................... 23 II.1.3 Hnh thc cc bin php BOP ....................................................................... 23 II.1.4 Mc , c ch qun l gim st, phm vi v thi hn p dng hn ch ........ 24 II.1.5 Vai tr ca Qu Tin t Quc t (IMF) ......................................................... 26 II.1.6 Kha cnh php l v quy nh v th tc Tham vn v BOP ....................... 30 II.2. QUY NH BOP CA WTO TRONG THNG MI DCH V.................... 38 II.3 CC CUC THAM VN TRONG KHUNG KH U BAN BOP .................... 38 II.3.1 Gii thiu ..................................................................................................... 38 II.3.2 Cc t Tham vn y quan trng nht gia U ban BOP ca WTO vi cc nc ang pht trin n nm 2000........................................................................ 39 II.3.3 Tham vn y vi cc thnh vin LDC .................................................... 43 II.3.4 Tham vn vi cc nn kinh t chuyn i theo iu XII GATT 1994 n nm 2000 ...................................................................................................................... 43 II.3.5 Cc t tham vn gn y............................................................................. 48 PHN III. KT LUN V KHUYN NGH ............................................................... 51 TI LIU THAM KHO ............................................................................................. 55

CC T VIT TT

ACFTA AFTA AJFTA AKFTA ASEAN BOP CAB EU FDI FTA G20 IMF KAB MUTRAP US USBTA US$ VND WB WTO LDC GATT

Khu vc Mu dch T do ASEAN Trung Quc Khu vc Mu dch T do ASEAN Khu vc Mu dch T do ASEAN Nht Bn Khu vc Mu dch T do ASEAN Hn Quc Hip hi cc Quc gia ng Nam Cc cn Thanh ton Cn cn Ti khon vng lai trong Cn cn Thanh ton Lin minh chu u u t Trc tip Nc ngoi Tha thun Thng mi T do Nhm 20 nc Qu Tin t Quc t Cn cn Ti khon vn trong Cn cn Thanh ton Chng trnh H tr Thng mi a bin Hoa K Hip nh Thng mi Song phng Hoa K-Vit Nam la M ng Vit Nam Ngn hng Th gii T chc Thng mi Th gii Nc/Quc gia km pht trin Hip nh chung v Thu quan v Thng mi

BO CO TM TT K t 2002, Vit Nam xut hin thm ht thng mi gia tng mang tnh cht h thng, n nay t n mc cao trong lch s. Thm ht thng mi mang tnh c cu l gnh nng ln i vi Cn cn Thanh ton (BOP) ca quc gia, v kt qu l cn cn vng lai ri vo tnh trng thm ht trong nhng nm gn y. Mc d tnh hnh BOP ca Vit Nam khng b coi l ng bo ng, nhng thc trng ny yu cu cn phn tch su sc v cc nguyn nhn kinh t v chnh sch thng mi cng nh cc bc i lai b bt cp ny. Nghin cu ny ca MUTRAP ghi nhn s thay i su sc i vi c cu cng nh chc nng ca nn kinh t Vit Nam k t thi im bt u qu trnh ci cch kinh t x hi ch ngha vo gia nhng nm 90 v vic t do ha ng k hot ng nhp khu l kt qu ca vic Vit Nam tr thnh thnh vin WTO v ngy cng tham gia nhiu hn vo cc tha thun thng mi t do song phng v khu vc. Qu trnh hi nhp nhanh chng vo nn kinh t th gii cng nh hnh li mi trng chnh sch thng mi Vit Nam cng nh cc cam kt quc t trong lnh vc thng mi to ra khung kh cho cc bin php i ph vi cc bt cp lin quan n BOP. PHN TCH CHNH SCH KINH T Sau khi thc hin ci cch kinh t kh mnh m, m ca i vi thng mi quc t v thu ht u t nc ngoi, Vit Nam t c mc tng trng kinh t cao, u t tng, v hi nhp su hn vo nn kinh t th gii. Trong nhng nm gn y, nn kinh t Vit Nam tr nn qu nng, lung vn vo tng cao v thm ht ti khon vng lai gia tng, ch yu l do thm ht thng mi tng ln. Thm ht ti khon vng lai ln mc 9 t la M vo 2008. Do cuc khng hong ti chnh th gii bt u t nm 2007, lung vn vo Vit Nam gim mnh, thoi u t v rt Biu i. Tnh hnh d tr quc t, 2002-2009 vn u t gin tip nc ngoi (FII) din ra mc Tng d tr nht nh, to ra hin tng thm ht kp trn c ti khon vng lai v ti khon ti chnh. Trong 2009, d Triu USD tr quc t d kin s gim xung mc thp khong 3 D tr trn kha cnh nhp khu ca nm ti (cc thng) thng nhp khu ca nm k tip, mc du gi hng nhp khu gim nhiu so vi nm 2008 (xem Biu Ngun: i). Hin tng ny to ra lo thng 4 IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t, 9/2009; IMF (2009) Tham vn iu khon IV, ngi cho cc nh xy dng Ghi ch: * Tng d tr th hin mc d tr vo 5/2009 chnh sch v s bn vng ca cc chnh sch p dng trong thi gian qua v to nn c s xem xt p dng cc bin php chnh sch thng mi nhm gii quyt vn thm ht thng mi mang tnh c cu, vi vai tr l nhm bin php nhm ci thin BOP ca Vit Nam. Phn tch k lng cc nguyn nhn v bn cht ca din bin cn cn thanh ton gip c rt ra mt s im ng lu cn cn nhc trc khi tin hnh iu chnh chnh sch thng mi. Ngoi ra, vic p dng bin php hn ch nhp khu tm thi, c php p dng theo quy nh ca WTO, cng i hi phi phn tch k lng tng th cn cn 2

thanh ton m bo c s ph hp vi quy nh ca WTO. Nghin cu ny xc nh quan im ch o l s mt cn i v kinh t v m l yu t quyt nh c bn dn n tnh hnh cn cn thanh ton nh hin nay Vit Nam. Nghin cu cng nhn mnh rng mc d cn cn thng mi b mt cn bng c cu, nhng bn thn cn cn thng mi khng phi l nguyn nhn dn ti s st gim d tr quc t mt cc nhanh chng. Hin trng cn cn vng lai ca Vit Nam ch yu bao gm cn cn thng mi hng ha v cn cn chuyn khon, cn dch v v thu nhp tng i nh. Chuyn khon gim mnh trong nm 2008, mt phn l do khng hong ti Biu ii. Tnh hnh Ti khon Vng lai ca Vit nam, 2000-09 chnh ton cu, nn kiu hi gim xung, v thoi u t ca c nhn1. Cn Chuyn nhng cn thu nhp bao gm Triu chuyn li nhun t hot USD ng u t nc ngoi Dch v Thu nhp Vit Nam thng thng lun trng thi thm ht. Hng ha thuc Thng mi dch v c ti khon vng lai quan h gn kt cht ch vi thng mi hng ha do thng k dch v ch yu bao gm vn ti v bo Ngun: IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t, 9/2009; IMF (2009) Tham vn iu khon IV, him, mc d thng mi thng 4 dch v cn bao gm c cc dch v ng k khc nh du lch v dch v ti chnh. Thng mi hng ha l nhn t ln nht gy ra thm ht cn cn ti khon vng lai, vi mc 12.3 t la M nm 2008 (xem Biu ii).
10,000 5,000
Transfers

s 0 n o i l l i M $ S U-5,000

Services Income

Current Account Goods

-10,000

-15,000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008e

2009f

Thm ht ti khon vn ca Vit Nam 2 trc y thng l thng d, ch yu l do dng u t trc tip nc ngoi (FDI) vo kh ln, FDI Biu iii. Din bin ti khon vn ca Vit Nam, 2000-09 t mc nh l 7,8 t la Ti khon ti chnh M vo nm 2008. Do s st gim chung trong u t ca th gii, FDI c kh nng ch t c 1 na Triu mc ny trong nm 2009 USD Trc tip (xem Biu iii). N ngn hn hay dng vn ngn hn Gin tip vo Vit Nam, di hnh Khc thc u t gin tip cng c xu hng dng (mc d bin ng kh mnh). Ngun: IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t, 9/2009; IMF (2009) Tham vn iu khon IV, Tuy nhin, s tin tng vo thng 4 th trng Vit Nam cng
20,000
Financial Account

15,000

s 10,000 n o i l l i M $ S U 5,000

Direct

Portfolio Other

-5,000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008e

2009f

Mc d trn l thuyt chuyn khon ch bao gm kiu hi, nhng thng thng con s ny bao gm c u t trc tip nc ngoi khng chnh thc t c nhn bn ngoi thng qua ngi Vit Nam. 2 Thut ng ti khon vn l thut ng kinh t ch cc mc c ghi chp theo thut ng k ton nh ti khon ti chnh trong cn cn thanh ton v phn nh dng n nc ngoi thun (dng vn) vo v ra khi Vit Nam.

b suy gim mnh trong nm 2008 v dng vn u t gin tip gim mnh. S liu s b cho Qu II nm 2009 cho thy u t gin tip tip tc gim mnh, lm ti khon vn b thm ht. Tc ng tng hp ca thm ht ti khon vng lai v cn cn ti khon vn gim xung lm d tr quc t gim xung trong Qu II nm 2009. Tnh hnh cn cn thanh ton ca Vit Nam khng b coi l trm trng bi mt s l do nht nh. Th nht, ngha v n ngn hn ca Vit Nam c th c thc hin. Mc d tr hin nay cao hn so vi nm trc ng thi ngha v tr n ngn hn tng i nh, v vy xt v ngn v trung hn nhu cu i vi d tr quc t khng ln. D tr hin nay ln m bo thanh ton nhp khu v s mt cn i thng mi ca Vit Nam cng ang c nhng du hiu c ci thin trong nm 2009. Ngoi ra, lung vn quc t c kh nng s quay tr li xu hng nh trc y khi nn kinh t th gii phc hi trong nm 2010. iu quan trng l Vit Nam phi ginh c nim tin vo nn kinh t ca mnh t hn ch ti a hin tng rt vn. t c iu ny, khng ch cn n nh tnh hnh kinh t v m Vit Nam m cn cn m bo mi trng u t hp dn. T gc di hn hn, tnh hnh cn cn thanh ton ca Vit Nam ch thc s bn vng nu c nng lc tr n nc ngoi bng thng d thng mi trong tng lai. Mt cn i c cu cn c gii quyt m bo rng cn cn thanh ton khng tr nn bo ng. Trc ht l cn i mt vi cc bt cp mang tnh c cu gn vi thm ht thng mi. L do chnh dn ti thm ht thng mi ln l vic Vit Nam nhp khu mt lng ln nguyn liu th v u vo phc v sn xut xut khu. Nng cao vai tr ca cc ngnh sn xut trong nc v tng t l gi tr gia tng ca sn xut trong nc, th t l nhp khu xut khu s gim xung. Cc bin php bo h do cc nc thnh vin G20 p dng k t khi xy ra khng hong ti chnh ton cu c th nh hng xu hn na ti kt qu xut khu ca Vit Nam, hin nay mt s ngnh chu nh hng tiu cc ca cc bin php bo h ti th trng nc th ba. Thm ht thng mi tng cao cng xut pht t vic ct gim nhanh chng hng ro bo h k t khi, hi nhp vi ASEAN, tham gia khu v mu dch t do ASEAN, ASEANTrung Quc, ASEAN- n , ASEAN- Hn Quc v m phn tr thnh thnh vin ca WTO vo nm 2007. Vit Nam hin tip tc cn nhc cc tha thun thng mi song phng khc (BTA) thng qua ASEAN v y cng l c s nhp khu tng ln. Vic nh gi k lng cc hip nh nh vy v li ch cho Vit Nam t cc hip nh ny cn c thc hin trc khi k kt, khng nn ch nhn nhn nhng chi ph pht sinh sau khi k kt. Trong 2009, Vit Nam thc hin chnh sch tin t m rng v ni lng chnh sch ti kha nhm kch cu trong nc. Cc chnh sch kinh t v m ny ca Chnh ph gip t c tng trng kinh t kh trong nm, lm pht pht sinh mc thp. Tuy nhin, chnh sch ny dn n s gia tng nhu cu nhp khu, c phn nh trong c cu nhp khu. Ngoi ra, thm ht ngn sch cng i hi tng mc n, t t ra yu cu phi c thng d cn cn ti khon vng lai trong tng lai th mi c ngun thanh ton khon n ny. Thng thng FDI tp trung vo ngnh sn xut phc v xut khu hoc v cc ngnh dch v, c bit l dch v ti chnh v du lch. Tuy nhin, gn y FDI li tp trung vo bt ng sn, to ra nhu cu ln i vi vt liu xy dng v thit b nhp khu, trong khi khng to ra nng lc xut khu trong tng lai. iu ny to ra bt cp vi cn cn thng mi, v gii php l Vit Nam nn c gng thu ht FDI vo cc ngnh sn xut ca nn kinh t. 4

Mt l do c bn khc dn ti bt cp ca cn cn ti khon vng lai l s mt cn i ln gia tit kim v u t Vit Nam. Mc d mc u t ln l du hiu tch cc nu c tp trung vo cc hot ng sn xut, nhng trong iu kin tit kim quc gia thp, th u t ln cng ng ngha vi vic phi i vay nc ngoi. gim bt thm ht ti khon vng lai, Vit Nam cn tng tit kim. Mc d Vit Nam vn l nc c thu nhp tng i thp, cn bt u khuyn khch tit kim ngay khi thu nhp tng ln gim bt s ph thuc nng n vo vn nc ngoi. p dng cc bin php hn ch khc phc thm ht ti khon vng lai, bao gm t vic hn ch nhp khu n nng thu nhp khu u c kh nng khng c li cho li ch kinh t ca Vit Nam. Th nht, do t l nhp khu v phc v xut khu l kh cao, nn p dng bin php hn ch nhp khu s dn ti suy gim sc cnh trnh ca hng xut khu. Th hai, p dng cc bin php chnh sch thng mi nh vy thng dn ti hu qu l cc d n u t trc tip nc ngoi b rt vn hoc ng bng do khng gii quyt c nhu cu nhp khu u vo hoc cng ngh. Th ba, nhng bin php ny c th lm cho cc nh u t mt nim tin v trin vng kinh t ca Vit Nam, dn ti rt vn quy m ln v to sc p lm cho ng tin Vit Nam mt gi. im cui cng, cn ht sc lu rng bt cp v cn cn thanh ton thc cht l bt cp v c cu kinh t v chnh sch v m, v vy gii php tt nht chnh l ci cch c cu v cc cng c chnh sch kinh t v m, nh chnh sch ti kha hoc tin t, hoc gim bt tng cu ni a (v nh vy s ci thin cn cn thng mi khi nhp khu gim bt), hoc thay i c cu chi tiu t hng nhp khu sang hng sn xut trong nc, thng qua h thp t gi thc ca ng tin. y l phng php tip cn hp l hn i ph vi bt cp v cn cn thanh ton. PHN TCH CHNH SCH THNG MI Cc quy nh ca WTO lin quan n Cn cn Thanh ton Vit Nam gia nhp WTO, iu c ngha l Vit Nam phi tun th cc quy nh v th tc ca t chc ny lin quan n bn cht, hnh thc v mc ca cc bin php t v i ph vi bt cp ti chnh i ngoi v cn cn thanh ton ca mnh. iu XVIII:B ca GATT 1994, c din gii trong Tuyn b v cc Bin php Thng mi p dng v mc ch Cn cn Thanh ton, thng qua vo 28 thng 11 nm 1979 (Tuyn b) v Cch hiu v iu khon Cn cn Thanh ton ca GATT 1994 (Cch hiu) t ra quy nh p dng vi cc nc ang pht trin mun vn dng cc iu khon v BOP ca WTO. Quy nh c bn p dng vi cc nc ang pht trin nu r nhm t v i ph vi bt cp ti chnh i ngoi v m bo d tr quc t thc hin chng trnh pht trin kinh t, c th kim sot tng mc nhp khu Cc bin php BOP ch c php p dng tm thi, da vo c s gi c (v d nh p dng ph thu nhp khu), minh bch v p dng chung i vi ton b hng ha nhp khu. Mc hn ch nhp khu khng c vt qu mc cn thit gii quyt bt cp v BOP. i vi cc vn v BOP, WTO hp tc cht ch vi IMF. Theo iu XV: 2 ca GATT 1994, WTO s chp nhn kt qu phn tch s liu v thc tin do Qu a ra lin quan n t gi ngoi hi, d tr tin t v cn cn thanh ton, v s chp nhn kt lun ca Qu v vic mt nc thnh vin thc hin bin php v t gi c ph hp vi 5

Tha thun chung ca Qu Tin t Quc t hay khng WTO chp nhn kt lun ca IMF v nguyn nhn dn n s st gim nghim trng d tr quc t, v vic xc nh mc d tr tin t b coi l qu thp hoc t l tng d tr tin t hp l, v cc kha cnh ti chnh khc c tho lun trong hot ng tham vn trong nhng trng hp ny. Nhn chung, d tr tin t cn phi mc p ng yu cu ti thiu l 3 thng nhp khu. Ty iu kin tng nc, mc d tr cn thit c th khc nhau ty thuc vo cc iu kin c bit. Cc thnh vin vn dng cc iu khon v BOP phi thc hin thng bo bin php hn ch nhp khu c p dng v tham vn vi y ban BOP ca WTO theo ng quy nh chi tit ca GATT/WTO. y ban ny s r sot hin trng v trin vng BOP ca nc ngh, xem xt cc bin php khc c th gip phc hi s cn i, h thng v phng php lun ca bin php cng nh tc ng ca bin php hn ch. IMF, Ban Th k WTO v nc tham gia tham vn s chu trch nhim chun b ti liu cn thit. y ban a ra kt lun v khuyn ngh nhm mc ch m bo v nng cao tnh thc thi ca cc quy nh v BOP ca WTO. y ban chu trch nhim bo co ln i Hi ng. Nu khng thng nht c kin trong ni b y ban, th bo co np ln c th bao gm cc quan im khc nhau. Cc thnh vin c th vn dng quy nh v gii quyt tranh chp ca WTO a ra quyt nh cui cng nh tng xy ra trong trng hp lin quan n n v Hoa K, trong n t chi xa b bin php hn ch nhp khu v l do BOP. n thua kin trong v ny v cui cng phi xa b bin php hn ch. Tham vn ti y ban BOP K t u thp nin 70, sau s sp ca h thng t gi c nh, s nc yu cu tham vn theo quy nh v BOP ca GATT/WTO lin tc gim xung. Trong thp k 60, c 10 nc ang pht trin vn dng iu khon BOP ca GATT. Trong thp nin 70 v 80, con s tng ng ch l 3 v 4 nc. Nhng hu ht cc bin php hn ch nhp khu do cc nc ny p dng c duy tr trong mt thi gian di. n duy tr hn ch nh lng v mc ch BOP trong thi gian 37 nm, Ai Cp 32 nm, Bangladesh 31 nm v Pakistan l 41 nm. Nm nm u sau khi WTO c thnh lp, ngoi cc thnh vin duy tr hn ch nhp khu trong thi gian di nh trn, tt c cc thnh vin c nn kinh t chuyn i u p dng hn ch nhp khu v mc ch BOP theo iu XII GATT 1994. Nhng tt c cc nc ny u b y ban yu cu xa b bin php hn ch v s dng cc bin php kinh t v m gii quyt bt cp v BOP. Trong giai on 2001-2008, khng c cuc tham vn no v BOP ti y ban BOP. Khi khng hong kinh t xy ra, Ecuador v Ukraine thng bo v bin php hn ch v mc ch BOP ca mnh v tham vn ti y ban BOP. C Ukraine v Ecuador u nhn c s lnh nht ca y ban BOP v b yu cu loi b tt c cc bin php hn ch trong vng mt vi thng. Cn c kinh nghim 14 nm qua ca WTO, c th rt ra kt lun rng trong khung kh WTO, mt thnh vin tham vn ti y ban BOP nhn c s cm thng t hn nhiu so vi nhng nm GATT cn tn ti. Cc nc p dng bin php hn ch nhp khu thng c yu cu loi b cc bin php ca mnh trong thi gian rt ngn v c khuyn ngh s dng cc bin php kinh t v m gii quyt bt cp v BOP. Trong nhiu trng hp, thnh vin bo lu quyn ca mnh theo quy nh ca WTO vi ngha nh mt thng ip ginh cho cc nc tham vn rng trong trng hp khng tun th h s vn dng quy nh v gii quyt tranh chp. Xu hng hin nay nh mt 6

li cnh bo vi tt c cc nc ang cn nhc p dng bin php hn ch thng mi trong khung kh WTO rng h s nhn c rt t s thng cm t y ban BOP. CC KHUYN NGH VI CHNH SCH THNG MI Bo co a ra cc kt lun chnh nh sau: Vit Nam hin nay cha ri vo tnh trng kh khn v cn cn thanh ton hoc tnh trng nghim trng v cn cn thanh ton theo ngha nu trong quy nh ca WTO. V vy, vi tnh hnh BOP hin nay, Vit Nam khng nn p dng cc bin php hn ch nhp khu v mc ch BOP; Trong bi cnh hin nay, nu Vit Nam vn dng cc iu khon BOP ca WTO v p dng cc bin php hn ch nhp khu v mc ch BOP, th phn ng t cc bn tip nhn nhiu kh nng s l tiu cc v Vit Nam c th b yu cu xa b cc bin php ny ngay lp tc, i km vi nguy c b vn dng iu khon gii quyt tranh chp ca WTO; Vic p dng hn ch nhp khu v mc ch BOP c th nh hng xu ti uy tn ca Vit Nam l mt nc c mi trng kinh t c kh nng on nh, c th nh hng quan h vi cc i tc FTA v i tc thng mi ch cht khc, bao gm c cc nh u t nc ngoi, vi nhng hu qu nghim trng. Tc ng trc tip s lm tng chi ph sn xut hng xut khu v 2/3 gi tr xut khu l nguyn liu nhp khu; Mc d tnh trng hin nay cha thc s ng bo ng, nhng cc chuyn gia khuyn ngh Vit Nam thc hin ci cch c cu kinh t v iu chnh chnh sch v m di hnh thc iu chnh chnh sch ti kha v tin t hn ch tc tng vay n nc ngoi, t m bo thm ht cn cn ti khon vng lai l bn vng trong di hn. Cc chuyn gia cng khuyn ngh cn tip tc to ra mi trng u t hp dn Vit Nam duy tr nim tin i vi nn kinh t Vit Nam v m bo rng kiu hi v u t nc ngoi tip tc chy vo cc lnh vc sn xut ca nn kinh t v nng cao t l gi tr gia tng trong xut khu; Gim h s s dng hng nhp khu Vit nam c th c thc hin tt nht thng qua cc bin php iu chnh cung. T kha cnh ny, im tch cc ng ghi nhn l ang dn hnh thnh s dch chuyn t cng nhip gia cng, lp rp sang cng ngh cao phc v xut khu. nh hng ny c kh nng gii quyt c s mt cn i thng mi trong di hn. Tuy nhin cng cn lu rng khuynh hng tng u t vo bt ng sn cng ang tng ln; M ca nn kinh t Vit Nam vi th gii bn ngoi m c bit l vic gia nhp WTO v tham gia vo cc tha thun thng mi t do lm gia tng nhp khu. Nu s gia tng nhp khu to nn bt cp cho nn kinh t trong nc, Vit Nam c th vn dng cc kh nng p dng hn ch nhp khu ph hp vi quy nh trong nc v cam kt quc t (WTO, FTA v song phng). Sau nhng din bin v BOP, nu tnh hnh BOP tr nn nghim trng, v cn c bin php kp thi, th c th cn nhc vic p dng hn ch nhp khu, nhng cn ghi nh y l la chn cui cng, v c th to ra nhiu tc ng tiu cc khi p dng cc bin php ny. Cc gii php khc ginh cho Vit Nam bao gm: 7

S dng khng gian chnh sch ca mnh di hnh thc d a thu sut nhp khu chnh l phn chnh lch gia thu sut p dng hin hnh vi mc thu sut cam kt trn trong WTO, theo c th nng thu p dng ln bng vi mc thu cam kt trn; Cn nhc p dng bin php t v trong WTO cng nh quy nh v bin php t v trong cc FTA; Cn nhc p dng bin php chng bn ph gi; Cn nhc p dng thu i khng theo Hip nh WTO v Tr cp v Thu i khng; Cn nhc s dng iu XXVIII GATT 1994 (Sa i Biu cam kt) m phn li cam kt thu.

GII THIU Nm trong mc tiu chung Tng cng nng lc ca BCT trong vic iu phi v thc hin cc cam kt WTO, bo co ca Hot ng WTO-8 do D n H tr Thng mi a bin giai on III (EU Vit Nam MUTRAP III) ti tr l nghin cu cc l do chnh dn ti thm ht thng mi ln i vi Vit nam, nh hng ca thm ht thng mi i vi tnh hnh cn cn thanh ton ca quc gia v lm r tc ng ca gia nhp WTO v cc bin php t do ha thng mi khc c thc hin trong vng my nm qua i vi thm ht thng mi ngy cng gia tng. Nghin cu ny a ra tng quan v cc quy nh lin quan n BOP ca WTO (iu XII, XV v XVIII:B ca GATT 1994) v xem xt kinh nghim hot ng ca y ban BOP ca WTO. Bo co ny t 2 mc tiu c th bao gm (1) h tr B Cng Thng phn tch r ngun gc kinh t v m ca tnh trng thm ht thng mi quy m ln v xut cc bin php kinh t ph hp x l bt cp v (2) trnh by cc bin php thuc chnh sch thng mi cn cn nhc p dng gim bt p lc t hin tng gia tng nhp khu do t do ha thng mi. Nghin cu ny c th h tr Chnh ph Vit Nam p dng cc bin php c coi l ph hp vi ngha v quc t v s gip loi b bt cp m khng gy ra thit hi kinh t cho t nc hay s phn i t cc i tc thng mi. Nghin cu phn tch kinh nghim trong thp k trc ca cc thnh vin GATT/WTO khi p dng cc bin php hn ch thng mi v mc ch BOP. im ng ch i vi Vit Nam l k t thp k 70, vic vn dng cc iu khon BOP ca GATT/WTO c xu hng gim xung v y ban BOP trn thc t tr nn nghim khc hn i vi cc bin php hn ch nhp khu v mc ch BOP. Ni dung phn tch v thng tin nu trong nghin cu ny s gip cc c quan chc nng xy dng chnh sch v cc bin php thc y s chuyn i ca nn kinh t Vit Nam theo hng kinh t th trng x hi ch ngha thc hin tt cc chc nng, hiu r cc quy nh v thng mi quc t v p dng ng gip t nc pht trin tin b. Bo co do 2 chuyn gia chu u thc hin vi s gip ca 4 chuyn gia trong nc cung cp cc quan im su sc v ni dung tho lun cng nh s liu thng k cn thit.

PHN I PHN TCH CN CN THANH TON T GC KINH T I.1. GII THIU

T khi thc hin ci cch th trng, Vit Nam bt u thc hin t do ha thng mi v u t, lm gia tng s lin h vi chu k kinh t v s dch chuyn lung vn quc t. Ging nh hu ht cc nn kinh t chuyn i khc, vic tng bc t do ha cc giao dch thng mi quc t ca Vit Nam dn ti thm ht thng mi tng ln, dy ln lo ngi v tnh bn vng ca chnh sch thng mi. Gn y, mt cn i thng mi ang tr nn ng k hn vi nh hng lu di i vi cn cn thanh ton ca Vit Nam. Cc khon thm ht khc trong ti khon vng lai thuc cn cn thanh ton tc ng ng k ti d tr tin t quc t ca quc gia. Thm ht thng mi gia tng t ra nhng cu hi chnh tr kh tr li v s thnh cng ca chnh sch thng mi c p dng Vit Nam, bao gm c vic tham gia khu vc mu dch t do ASEAN, ASEAN+, gia nhp WTO vo nm 2007 v c mt s hip nh FTA m Vit Nam ang m phn v ang c nh m phn (FTA vi Chi L, Thy S v n ). Cn cn thanh ton xu i cng t ra yu cu phn tch li vai tr ca FDI, tc dng ca cc chnh sch n nh kinh t v m do Ngn hng Nh nc Vit Nam (SBV), vic p dng v gi kch cu t ngn sch, trong vic cng c nng lc xut khu ca Vit Nam. Phn ny ca bo co s tp trung vo cc nhn t v m v vi m c vai tr quyt nh n cn cn thanh ton v a ra khuyn ngh i vi cc chnh sch kinh t nhm gii quyt bt cp trong cn cn thanh ton. Trc khi thc hin phn tch ny, bo co gii thiu s lc v cc mc ti khon trong cn cn thanh ton v tnh hnh cn cn thanh ton trong thi gian qua cng nh cc phng trnh cn bng trong cn cn thanh ton gii thch r mi quan h c bn gia cc giao dch tin t, ngn sch v quc t. I.2. TNG QUAN CN CN THANH TON VIT NAM

I.2.1 c im BOP Vit Nam Cn cn thanh ton l h thng k ton ghi chp li cc giao dch quc t do mt quc gia thc hin vi th gii bn ngoi. Ti khon vng lai bao gm giao dch thun v hng ha, dch v, thu nhp v chuyn khon3, cn ti khon vn bao gm u t trc tip nc ngoi thun, u t gin tip thun v cc dng lun chuyn ti chnh khc4. Cui cng l s thay i d tr quc t s cn bng vi cn cn ti khon vng lai v ti khon vn5 (xem Biu 1-3).

Trong trng hp Vit Nam, thu nhp thun ch bao gm li nhun chuyn v nc t hot ng FDI ca cng ty m. Chuyn khon thun bao gm kiu hi chuyn v cho gia nh Vit Nam v u t khng chnh thc qua gia nh 4 Ti khon vn l thut ng mt s nh kinh t hc quen gi theo ngha bao gm cc lung vn. Tuy nhin, theo chun mc hch ton cn cn thanh ton, ti khon vn thc cht c gi l ti khon ti chnh (IMF, 1993). 5 Sai s thun l mc th hin cc sai s thng k v thng k thiu. Gi tr sai s thun trong cn cn thanh ton theo qu Vit Nam l kh ln do phn nh khng y cc giao dch ti chnh.

10

Biu 1. Thnh phn Ti khon Vng lai

Thng mi hng ha

Biu 2. Thnh phn Ti khon Vn

u t trc tip

Chuyn nhng vng lai

Ti khon vng lai

Thng mi dch v

Ti khon vn

u t khc

u t gin tip

Thu nhp t u t

Biu 3. H thng Cn cn Thanh ton

Ti khon vng lai

Ti khon vn

Sai st

Thay i v d tr

Ti khon vng lai c b p bi mt trong hai ngun l dng vn vo (hch ton dng vn vo di ti khon vn) hoc s dng d tr quc t. Theo phng trnh cn bng ti khon quc gia, phn chnh lch do u t quc gia vt mc tit kim s bng vi thm ht ti khon vng lai. Nu u t quc gia nng cao c sc cnh tranh di hn trn th trng th gii, th cn cn ti khon vng lai c b thm ht cng khng phi l bt cp. Trn thc t, nhiu quc gia bao gm c Hoa K lun xy ra thm ht ti khon vng lai trong nhiu thp k m vn khng b coi l ng bo ng, do thm ht cn cn vng lai c coi l s gip ci thin cn cn thng mi ca cc nc ny trong tng lai. Mt gc nhn khc i vi thm ht cn cn vng lai l xem xt mc nhp khu vt xut khu l nhm u t cho tng lai, v nh vy thm ht c coi l vic s dng trc mt phn chi ph cho hin ti tng cng nng lc sn xut trong nc trong di hn. m bo s cn bng trong chuyn dch chi ph trong khung thi gian ny, th gi tr hin ti thun ca ngha v tr n khng c vt qu gi tr hin ti thun ca thng d thng mi trong tng lai6. m bo t c thng d thng mi trong tng lai, c cu hng nhp khu phi tp trung vo hng ha phc v u t to ra nng lc xut khu mi hoc bn thnh phm l nhng nhn t ng gp vo nng lc sn xut v sc cnh tranh trong di hn. Nh vy, bn thn thm ht thng mi khng phi l vn quan trng nht, m c cu nhp khu mi l vn ng ch .

hiu thm chi tit v ni dung phng php phn tch v s chuyn dch chi ph, li ch ca ti khon vng lai trong khung thi gian nht nh, xem thm Obstfeld v Rogoff (1995, 1996)

11

Cn cn vng lai ca Vit Nam hin nay chuyn t thng d nh mc 1,2 t la M trong 2000 sang thm Biu 4. Din bin Ti khon Vng lai ca Vit Nam v mt s ht kh ln mc 9,2 t nc, giai on 1980-2014 la M trong nm 2008. 10 Mc d cn cn vng lai hnh thnh xu hng i 5 xung rt r, nhng gi tr c bin ng kh ln, trong ASEAN 5 ASEAN 5 EU t bin xy ra trong % P 0 EU GDP D G Hoa K f thi gian Khng hong Ti USA Nam Vit o Vietnam 7 %-5 chnh chu 1997 (xem Biu 4). ng ch l k t nhng nm 80 th Hoa -10 K lun ghi nhn thm ht ln cn EU th c s bin -15 ng mang tnh chu k 2014 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 xung quanh mc 0 ca cn Ngun: IMF (2009) CSDL D bo Kinh t Th gii, 4/2009 cn vng lai. Tnh cht bin Ghi ch: Giai on 2009-2014 l s d bo ca Cn b IMF ng ln ca cn cn vng lai Vit Nam v c bn ging cc nc cc nc ASEAN 58 trc khng hong chu , tuy nhin ASEAN 5 gii quyt c vn ny k t Khng hong Ti chnh chu v duy tr thng d. Vic chuyn t thm ht sang thng d thc ra l kt qu ca qu trnh cc nc ny dch chuyn dn ln mc gi tr gia tng cao hn trong cng nghip sn xut ch to v t c ci thin ng k v nng sut lao ng. Vit Nam th nm no cng thm ht k t thp k 1980, ch tr 3 nm nn kinh t ng Nam i xung nghim trng (1999-2001). Cn cn ti khon vng lai ch yu bao gm cn cn thng mi hng ha (thm ht 12,3 t la M nm Biu 5. Din bin cc cu phn Ti khon Vng lai, 2000-09 2008) v cn cn chuyn khon (7,3 t la M), cn dch v v thu nhp th tng i nh trong tng Chuyn th cn cn vng lai (mc nhng tng ng l 2,3 t la M Triu v 2,0 t la M) (xem USD Dch v Thu nhp Biu 5). Chuyn khon gim mnh trong nm Hng ha thuc ti 2008, mt phn l do khng khon vng lai hong ti chnh ton cu, lm cho kiu hi gim xung9. Cn cn thu nhp phn nh vic chuyn li Ngun: IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t, 9/2009; IMF (2009) Tham vn iu khon IV thng T nhun t hot ng u t nc ngoi vo Vit Nam
10,000 5,000
Transfers

s 0 n o i l l i M $ S U-5,000

Services Income

Current Account Goods

-10,000

-15,000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008e

2009f

7 Nh gii thch trn, iu ny phn nh vic rt vn ra i km vi cuc khng hong ti chnh v mc no ti khon vng lai chnh l tm gng phn chiu ti khon vn, nn tnh trng rt vn lm ti khon vng lai st gim mnh. 8 ASEAN 5 bao gm In--n-xi-a, Ma-lai-xi-a, Phi-lp-pin, Xing-ga-po v Thi Lan. 9 Mc d trn l thuyt chuyn khon ch bao gm kiu hi, nhng thng thng con s ny bao gm c u t trc tip nc ngoi khng chnh thc t c nhn bn ngoi thng qua ngi Vit Nam.

12

v thng thng mc ny trng thi thm ht, mc d mc thm ht ny ang tng ln do tng lng vn u t vo Vit Nam tng ln qua cc nm. Cn cn thng mi dch v gn kt cht ch vi cn cn thng mi hng ha ch yu l do cc dch v c thng k ch yu bao gm vn ti v bo him, mc d cc dch v khc nh du lch v dch v ti chnh cng chim t l ng k10. Thng mi hng ha l nhn t chnh ng gp vo thm ht cn cn ti khon vng lai, mc 12,3 t la M trong nm 2008. Ti khon vn11 Vit Nam thng thng c mc thng d nh lung vn u t trc tip nc ngoi (FDI) chy Biu 6. Din bin Ti khon Vn ca Vit Nam, 2000-09 vo kh ln, t nh l 7,8 t la M trong nm 2008. Ti khon ti chnh Do u t trn th gii ni chung u gim, FDI d kin ch t c 1/2 mc Triu ni trn trong nm 2009 USD (xem Biu 6). Vit Nam Trc tip tip cn vi vn vay n Gin tip ngn hn, di hnh thc Khc u t gin tip, c xu hng tng ln (mc d bin ng kh ln). Tuy nhin, nim tin vo th Ngun: IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t, 9/ 2009; IMF (2009) Tham vn iu khan IV, Thng T trng Vit Nam b suy gim mnh trong nm 2008 12 v lung vn gin tip gim mnh . S liu s b qu 2 nm 2009 cho thy u t gin tip tip tc gim mnh, lm cho ti khon vn b thm ht. Tc ng tng qut ca hiu ng thm ht kp ti khon vng lai v ti khon vn lm cn cn thanh ton tng th tnh ring cho nm 2009 b thm ht, gim d tr quc t trong qu 2 nm 2009. Tuy nhin, d bo c nm ti khon ti chnh s thng d mc d ti khon vng lai th vn ln hn khon thng d ny, do vy d tr s gim i 2,3 t la M trong nm 2009 (xem Bng 1).
20,000
Financial Account

15,000

s 10,000 n o i l l i M $ S U 5,000

Direct

Portfolio Other

-5,000

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008e

2009f

Biu 7. Din bin d tr quc t ca Vit Nam, 2000-09

Tng D tr

Mc d d tr gim xung, tnh hnh cn cn thanh ton ca Vit Nam vn khng b coi l trm trng bi mt s l do. Th nht, ngha v n ngn hn ca Vit Nam c th c thc hin. Mc d tr hin nay cao hn so vi nhiu nm trc y ng thi ngha v tr n ngn hn tng i nh, v vy xt v ngn v trung hn nhu cu i

Triu USD

D tr trn kha cnh nhp khu ca nm ti (cc thng)

Ngun: IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t, 9/2009; IMF (2009) Tham vn iu IV, thng 4 Ghi ch: * Tng d tr th hin mc d tr vo 5/2009

10 GSO p dng h s vn ti v bo him chun i vi thng mi hng ha tnh ton gi tr cc dch v ny, v vy nhp khu tng s lm dch v tng ln. Thng k dch v du lch, bao gm c ngnh du lch cn rt km trong thng k cn cn thanh ton ca Vit Nam v vy cn cn dch v thng c thng k thp hn gi tr thc t. 11 Thut ng ti khon vn l thut ng kinh t ch cc mc c ghi chp theo thut ng k ton nh ti khon ti chnh trong cn cn thanh ton v phn nh dng n nc ngoi thun (dng vn) vo v ra khi Vit Nam. 12 Nhp khu vng tng mnh trong u nm 2009, cho thy xu hng u t vo ti sn an ton, l ti sn khng chu ri ro v st gim t gi ca ng ni t.

13

vi d tr quc t khng ln. D tr hin nay ln hn so vi giai on 2002 v 2006 (xem Biu 7), ln m bo thanh ton 3 thng nhp khu ca nm k tip. Mt cn i thng mi ca Vit Nam cng ang c nhng du hiu c ci thin trong nm 2009. Lung vn quc t c kh nng s quay tr li xu hng nh trc y khi nn kinh t th gii phc hi trong nm 2010. iu quan trng l Vit Nam phi ginh c nim tin vo nn kinh t ca mnh t hn ch ti a hin tng rt vn. t c iu ny, khng ch cn n nh tnh hnh kinh t v m Vit Nam m cn cn m bo mi trng u t hp dn. Bng 1. Ti khon Cn cn Thanh ton ca Vit Nam t 2000-2009
2000 A. Ti khon vng lai Cn cn thng mi Hng ha Hng xut theo gi FOB Hng nhp theo gi FOB Cn cn thng mi Dch v Dch v: C Dch v: N Cn cn Thu nhp Thu nhp: C Thu nhp: N Cn cn Chuyn khon Chuyn khon: C Chuyn khon: N B. Ti khon Vn Ti khon Vn: C Ti khon Vn: N C. Ti khon Ti chnh u t trc tip ra nc ngoi u t trc tip vo Vit Nam u t trc tip rng u t gin tip ra nc ngoi C phiu Cc cng c n u t gin tip vo Vit Nam C phiu Cc cng c n u t vo sn phm ti chnh phi sinh u t vo sn phm ti chnh phi sinh ra nc ngoi u t vo sn phm ti chnh phi sinh ti Vit Nam Cc ti sn u t khc ra nc ngoi C quan qun l tin t Chnh ph Ngn hng Cc ngnh khc -316 khng c 1,298 1,298 371 khng c 1,300 1,300 2,090 khng c 1,400 1,400 3,279 khng c 1,450 1,450 2,807 khng c 1,610 1,610 3,087 3,088 17,540 9,175 khng c khng c 7,800 5,024 khng c khng c 4,000 1,106 2001 682 2002 -604 2003 -1,931 2004 -957 2005 -560 2006 -164 2007 -6,992 2008e -9,237 2009f -7,318

375 14,448 -14,073 -550 2,702 -3,252 -451 331 -782 1,732 1,732

481 15,027 -14,546 -572 2,810 -3,382 -477 318 -795 1,250 1,250

-1,054 16,706 -17,760 -750 2,948 -3,698 -721 167 -888 1,921 1,921

-2,581 20,149 -22,730 -778 3,272 -4,050 -811 125 -936 2,239 2,239

-2,287 26,485 -28,772 872 3,867 -4,739 -891 188 -1,079 3,093 3,093

-2,439 32,447 -34,886 -296 4,176 -4,472 -1,205 364 -1,569 3,380 3,380

-2,776 39,826 -42,602 -8 5,100 -5,108 -1,429 668 -2,097 4,049 4,049

-10,360 48,561 -58,921 -894 6,030 -6,924 -2,168 1,093 -3,261 6,430 6,430

-12,283 62,906 -75,189 -2,315 6,300 -8,615 -1,969 1,068 -3,037 7,330 7,330

-7,074 53,167 -60,241 -1,858 5,500 -7,358 -2,486 364 -2,850 4,100 4,100

-65 1,954 1,889

-85 2,400 2,315

-150 6,700 6,550

khng c khng c khng c

khng c khng c khng c

khng c khng c khng c

khng c khng c khng c

khng c khng c khng c

865 115 750

1,313 1313 khng c

6,243 6243 khng c

-400 -400 khng c

0 0 khng c

-2,089

1,197

624

1,372

35

-634

-1,535

2,623

khng c

khng c

-2,089

-1,197

624

1,372

35

-634

-1,535

2,623

khng c

khng c

14

Cc ti sn u t khc vo Vit Nam C quan qun l tin t Chnh ph Ngn hng Cc ngnh khc Tng, t Nhm A n C iu chnh do sai st Cn cn tng th E. D tr v hng mc lin quan

475

268

66

457

1,162

967

995

2,124

khng c

khng c

475 790 -680 110

268 1,053 -847 206

66 1,486 -1,038 448

457 1,348 798 2,146

1,162 1,850 -915 935

967 2,527 -397 2,130

995 2,924 1,400 4,324

2,124 10,548 -342 10,206

khng c khng c -100 -162

khng c khng c 0 -2,295

-110

-206

-448

-2,146

-935

-2,130

-4,324

-10,206

162

2,295

Ngun: Tc gi v s liu 1998-2007: IMF Thng k Ti chnh Quc t, 9/2009; s liu 2008-09: IMF Tham vn iu khon IV, thng T nm 2009 *: thng 5/2009

I.2.2 Din bin cn cn thng mi Nh cp trn, cn cn thng mi hng ho l cu phn thm ht ln nht, tng ln mc cao nht k t 2007. Cho n nm 2006, mc thm ht ln nht dng mc 2,8 t la M. Con s ny tng ln 10,4 t la M nm 2007 v 12,3 t la M nm 2008. 10 thng nm 2009 nhp siu 8,78 t. D kin nm 2009 mc thm ht ny ln trn 10 t, thp hn so vi nm 2008. Cn cn thng mi thm ht tng ln mc d kim ngch xut khu tng nhanh, vi mc tng trung bnh hng nm l 15,6% trong sut giai on 2000-2009. Biu 8 th hin r thng mi hng ho quc t ca Vit Nam tng ln nhanh chng. C nhp khu v xut khu u tng nhanh chnh l kt qu ca ci cch th trng c Vit Nam thc hin t gia thp k 90, th Biu 8. Din bin cn cn thng mi hng ho, 2000-09 80,000 hin thng qua k kt cc 60,000 hip nh thng mi song phng vi cc i tc khu 40,000 vc, gia nhp WTO, sc 20,000 cnh tranh hng xut khu s T n tng ln, u t trc tip ri io 0 l l i 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008e 2009f M $ nc ngoi chy vo mc u -20,000 S U cao, nhp khu my mc v U -40,000 S D cng ngh t nc ngoi v -60,000 cc d n c s h tng quy -80,000 m ln i hi nhiu cu Cn cn thng mi Hng ha: Hng ha: hng ha Xut FOB Nhp FOB phn phi nhp khu. Gn Balance of trade in Goods Goods: exports f.o.b Goods: imports f.o.b -100,000 y, c cu nhp khu Ngun: IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t, 9/2009; IMF (2009) Tham vn iu khon IV, thng 4 bt u xut hin mt s mt hng tiu dng xa x nh t, mc d t trng nhng mt hng ny cn kh nh trong tng kim ngch nhp khu. Nh minh ha, h s ng bin gia xut khu v nhp khu ln ti 99.7%13. iu ny chng t c cu u t ca Vit Nam cha thc s mang li gi tr gia tng, vi lng u t t i vo cc lnh vc h tr pht trin cc ngnh ph tr hoc dy chuyn
H s ny l h s ng bin Pearson dng xc nh chiu v mc ca mi quan h tuyn tnh gia hai bin s nhp khu v xut khu con s ny l do chuyn gia tnh.
13

15

sn xut s dng nhiu u vo ni a. Chnh v t trng nhp khu trong sn xut xut khu rt cao, nn mi bin php lm tng chi ph ca hng nhp khu s gip hn ch nhu cu nhp khu nhng cng s nh hng tiu cc ti kh nng xut khu ca Vit Nam. Ngoi ra, v Vit Nam l mt nn kinh t chuyn i, nhu cu i vi cng ngh v my mc hin cn rt cao v cn phi nhp khu t nc ngoi. Dng vn FDI u nhng nm 2000 tp trung vo cc ngnh sn xut phc v th trng trong nc to ra nhu cu nhp khu u t trong khi khng to ra tim nng xut khu. K t gia nhng nm 2000, FDI tp trung vo cng nghip ch to phc v xut khu, lm gia tng c nhp khu (nhp u vo nguyn liu, bn thnh phm v my mc thit b) ln xut khu. Trong mt vi nm gn y, FDI c du hiu tp trung nhiu hn vo xy dng, du lch v th trng bt ng sn, lm tng thm nhu cu nhp khu vt liu xy dng v my mc cng nghip nng, ng thi ch to ra cht t li th cho tng xut khu m thi. Cc d n c s h tng ln ca khu vc t nhn v nh nc, v d nh nng cp cng hoc u t c s h tng l ng x, nhiu kh nng s lm gia tng thm ht thng mi nhng s gin tip nng cao nng lc xut khu trong tng lai. Mt vn khc thng c cc nh lm chnh sch coi l nguyn nhn lm cn cn thng mi xu i chnh l chnh sch gim thu nhp khu, c thc hin theo cc cam kt trong tho thun thng mi khu vc v trong WTO. Mt vi nghin cu kinh t c thc hin nhm xc nh tc ng ca t do ho thng mi i vi cn cn thng mi v cho nhng kt qu tng i khc nhau 14. Trong trng hp Vit Nam, tc ng ca khng ch t do ha thng mi m c ca cc yu t khc nh ln sng u t, cng lm cho thm ht thng mi tng ln. C mt s bt cp mang tnh cht c cu tn ti ng sau s mt cn i thng mi ca Vit Nam khi ngun t s hn ch v nng lc xut khu cng nh s dng nhp khu. Xut khu c nhng khim khuyt nht nh lm hn ch kh nng gia tng xut khu nhanh hn so vi nhp khu, l: Vit Nam cha thc s hi nhp hon ton vo chui gi tr trong khu vc v ch ng vai tr l ni thc hin hot ng lp rp cho cc tp on a quc gia ch cha tr thnh c s sn xut vi gi tr gia tng cao. T l nhp khu l cu phn trong xut khu cn rt cao, chim khong 2/3 gi xut xng. Hng ho xut khu cha a dng, tp trung vo mt s ngnh hng nh du th, dt may, thu sn, nng sn v giy dp. Do vy, Vit Nam d chu nh hng tiu cc khi c s bin ng ln v gi hng ho cng nh bin ng trong nhu cu th trng nc ngoi. Khng hong ti chnh ton cu v suy thoi kinh t ti cc nc pht trin lm thu hp nhu cu i vi hng xut khu ca Vit Nam dn n s st gim ln trong nm 2009. Mc d ng la M mt gi i cht vo gia nm 2009 gip lm du tnh thiu cnh tranh i km vi t gi thc tng ln, nhng t gi thc hin nay vn cn c nh gi cao.

Santos &Thirwall (2004) cho thy t do ho thng mi c tc ng tiu cc i vi cn cn thng mi, trong khi Wu & Zeng (2008) cho thy s ng bin gia hai hin tng ny thp hn nhiu, mc d nghin cu ca h a ra kt lun l t do ho thng mi lm tng gi tr tuyt i ca c nhp khu v xut khu.

14

16

T gc nhp khu, c mt s yu im trong nhu cu trong nc dn ti s ph thuc ng k vo nhp khu. C th: Nh cp trn, t l nhp khu trong sn phm xut khu mc kh cao dn ti thc t l nu xut khu mun tng ln th nht thit nhp khu s tng. Thu nhp Vit Nam tng ln s to thm nhu cu i vi hng tiu dng v xa x phm. Nn kinh t qu nng, u c bt ng sn v cc d n c s h tng quy m ln chnh l mm mng dn ti nhp khu gia tng vt mc yu cu phc v cho sn xut trong nhng nm gn y. S bin ng trong gi hng ho th gii dn ti hot ng u c hng ho, nn nhiu hng ho c nhp khu tch tr trc khi gi tng. D on ng tin Vit Nam s mt gi lm gia tng t bin vng nhp khu trong nm 2007, 2008 v 2009 v vng c coi l ti sn u t an ton. Vic p dng cc bin php to thun li cho thng mi v nng cao cc dch v h tr thng mi to iu kin thun li hn cho xut khu nhng cng ng thi thc y c hot ng nhp khu. p dng thu nhp khu thp hn i vi thng mi hng ho theo FTA trong ni khi ASEAN (AFTA), FTA gia ASEAN vi Trung Quc (ACFTA), v vic gia nhp WTO trong 2007, lm cho hng nhp khu tr nn r i tng i so vi cc sn phm trong nc v ph hp hn vi ti tin ca dn chng nn to ra t l tiu dng hng nhp khu cao hn.

17

I.3. S BN VNG V VN MANG TNH C CU CA BOP Nh cp trong mc I.2.1 trn, vay mn vn nc ngoi p ng yu cu tng mc u t trong nc nhm nng cao nng lc sn xut trong tng lai ca Vit Nam l mt mc tiu pht trin tch cc. Vit Nam cn ngun lc con ngi v vn cao hn na cnh tranh trn th trng th gii vi cc sn phm c gi tr gia tng cao hn, v d nh sn phm in t. ng thi, Vit Nam vn l nn kinh t chuyn i c thu nhp tng i thp cn phi u t ln vo c s h tng v con ngi nng t l gi tr gia tng trong di hn. Cn u t vo bnh vin, trng hc, dy ngh, pht trin hnh lang giao thng v dch v h tr Vit Nam, gim bt chi ph dch v tin ch v vin thng, cng c mi trng kinh doanh v tng cng trnh cc trung tm nghin cu pht trin Vit Nam. Quy m nn kinh t cn nh nn tng tit kim trong nc cn thp kh c th p ng nhu cu vn ca cc d n u t ny. V vy, cn thu ht u t nc ngoi hoc vay n c ngun p ng nhu cu vn ca cc d n ny. Qu trnh ny tt yu s lm cn cn vng lai b thm ht. Cn cn thanh ton v c bn vn bn vng trong di hn nu Vit Nam c kh nng to ra thng d thng mi trong tng lai to ra tch lu d tr ngoi hi dng tr n nc ngoi. Mun m bo c yu cu ny Vit Nam s phi m bo thc hin tt cc quyt nh u t v s dng khn ngoan ngun vn n nc ngoi. Trong ngn hn, cn cn thanh ton s tr nn khng bn vng nu Vit Nam ri vo tnh trng mt kh nng thanh ton cc khon n hay khng ngoi t thanh ton cho hot ng nhp khu v d tr quc t c th ri xung mc qu thp. Mc d tr quc t c coi l thp khi ch 3 thng nhp khu, tuy nhin Vit Nam tng c mc d tr thp hn so vi mc ny m vn khng gp kh khn cn cn thanh ton do n nc ngoi c gi mc thp. V ngn hn, Vit Nam s cha ri vo tnh trng bo ng, v xc sut mt kh nng thanh ton cc khon n hoc ri vo khng hong nhp khu do khng hong ngoi t l thp v xa vi. Vit Nam chng kin mc rt vn nht nh do nn kinh t qu nng v lm pht cao dn n gim gi tr tin ng trong nm 2008 v khng hong ti chnh ton cu nh hng n nhu cu v u t nc ngoi gim xung. Tuy nhin, theo IMF, Vit Nam d kin s vn tng trng mc 5% trong nm 2009. Vit Nam s khng ri vo tnh trng bo ng v cc iu kin sau vn tip tc c bo m trong nm 2009 v 2010: Thm ht cn cn vng lai hin nay thp hn nm 2008 do nhp khu gim mnh hn so vi xut khu. Ngoi ra, nhu cu ti cc nn kinh t pht trin d kin s phc hi tr li k t 2010, nn nhu cu i vi hng xut khu ca Vit Nam s tng ln15. Yu cu thanh ton tr n tng i nh v s khng lm gim d tr quc t mt cch ng k.

Xut khu ca cc nc ang pht trin v tri dy s tng khong 4,7% trong nm 2009, so vi mc suy gim 9,7% trong nm 2008 (Bo co v Trin vng Kinh t Th gii nm 2009 ca IMF, theo Kho st Kinh t Ti chnh Th gii, s thng 10, Bng A9).

15

18

FDI c bn vn tt d rng c gim xung trong 2009. D kin FDI s tng tr li k t 2010. Mc d tr t 3 thng nhp khu d kin s c ci thin trong nm 2010, nu Vit Nam khai thc c hiu qu Hip nh EPA Vit Nam-Nht Bn, v th trng cc nc ASEAN 5 v Trung Quc, v cc nc ny t nm 2010 s phi a thu nhp khu t cc nc ASEAN xung 0% khong 90% s dng thu. Nu khng tn dng c c hi ny, th trong nm 2010 iu kin ci thin cn cn thng mi l khng nhiu, v theo d bo ca IMF (thng 10 nm 2009 nhu cu nhp khu ca cc nn kinh t pht trin ch tng 1,5%.

Tuy vy, mt s im yu trong cn cn thanh ton hin nay cn c quan tm gii quyt. Bao gm: Gn y, FDI tp trung vo cc lnh vc phi sn xut ca nn kinh t c th dn ti hu qu l cn cn thng mi khng c ci thin. S ph thuc vo nhp khu sn xut hng xut khu Vit Nam cn c gii quyt trong di hn m bo cn cn ti khon vng lai s chuyn sang thng d trong tng lai. Gi kch cu t ngn sch t ti mc 6,8% GDP Vit Nam trong nm 2009 s lm gia tng thm ht thng mi nhng cng s ngn chn c suy gim tng trng v khng chu sc p gim pht bi khng hong ti chnh ton cu. Tuy vy, thm ht ngn sch phi m bo tnh bn vng trong di hn. ng Vit Nam c d bo s mt gi, v vo cui nm 2008, t gi thc tng ln. S gim gi tin ng c th dn ti hu qu l ngha v n tr nn cao hn (cc khon n bng ng la M), lm tng gi tng i ca hng nhp khu (do lm cho gi xut khu tng ln v xut khu c cu thnh vi t l cao l nguyn liu nhp khu), v c th dn ti vic dng u t gin tip o chiu. Cc bin php bo h ang gia tng nc th ba s hn ch tim nng xut khu ca Vit Nam v cn c theo di tht su st.

I.4. XUT BIN PHP CHNH SCH Kh khn v cn cn thanh ton Vit Nam ch yu c ngun gc t c cu kinh t (l h qu ca c cu u t) v cc iu kin kinh t v m. V vy, ti cu trc nn kinh t, chuyn i m hnh tng trng v s dng cc cng c kinh t v m chnh l cc gii php ph hp nht i ph ti tnh trng hin nay hn l cc cng c chnh sch thng mi, mc d cng c chnh sch thng mi c th dng gii quyt kh khn ca mt s ngnh ngh c th. Cc bin php c xut di y i ph vi kh khn cn cn thanh ton c phn loi theo tnh cht ca vn bt cp l ngn hn hay di hn. I.4.1. xut bin php ngn hn Cng c kinh t v m c th s dng iu chnh s mt cn i bn ngoi thng qua 2 knh chnh, l p dng chnh sch ti kho v chnh sch tin t: Tht cht ti kho hoc tin t c th s dng gim tiu dng trong nc, t s gip gim nhu cu i vi hng nhp khu. Hin ti Vit Nam ang ni lng tin t (thng qua chng trnh h tr li sut) v m rng ti kho (thng qua gi 19

kch cu t ngn sch nh nc). C 2 nhm chnh sch ny u lm cn cn thanh ton ca Vit Nam tr nn xu hn. Chnh ph c th khuyn khch ngi tiu dng thay i c cu chi tiu theo u tin tiu dng cc mt hng trong nc, gim tiu dng nhp khu thng qua gim t gi thc ca ng ni t. ng ni t gim gi s c tc dng lm cho gi cc hng ho sn xut trong nc tr nn r hn so vi hng ho nc ngoi.

Mt cch khc gii quyt bt cp cn cn ti khon vng lai l gim nhu cu nhp khu thng qua tng thu nhp khu. Trong khung kh WTO, thnh vin c php tng thu nhp khu ln ti mc cam kt trn. Trong trng hp ca Vit Nam, d a thu sut (phn chnh lch gia thu sut cam kt trn vi Biu 9. D a thu sut nhp khu trong mt s ngnh trong nm 2009 thu sut p dng) l tng i ng k v c th s T l theo cam kt dng nh mt chic phanh Gi T l trung binh p tr dng hm bt gia tng theo t l nhp khu. Biu 9 cho thy cn d a thu sut nhp khu trong nhiu ngnh khc nhau. Khng gian chnh sch cn tng i rng vi Vit Nam trong cc ngnh thit b vn ti, ung v thuc l v Ngun: WTO/ITC (2008) S liu Thu Nhp khu Th gii 2008, Geneva thc phm ch bin. Vit Ch thch: Animal Products: Sn phm t Petroleum: Du m Nam cng c th vn dng Dairy Products: Sn phm sa ng vt Chemicals: Ha cht Wood, paper, etc: G, giy, v.v cc bin php hn ch nhp Fruit, vegetables, plants: Cy, rau, qu Coffee, tea: C ph, ch Textiles: Hng dt khu trn c s kh khn Cereals & preparations: Ng cc & pha ch Clothing: Qun o Oilseeds, fat & oil: Ht du, du m Leather, footwear. Etc: Da, giy dp, v.v v cn cn thanh ton theo Sugar and confectionery: ng v bnh ko Non-electrical machinery: My mc phi in t cc iu kin cht ch, s Beverages & tobacco: ung & thuc l Cotton: Bng Electrical machinery: My mc in t c nu ti Phn II ca Other agricultural products: Cc sn phm nng Transport equipment: Thit b giao thng nghip khc vn ti nghin cu ny. Tuy nhin, Fish & fish products: C v sn phm t c Manufactures. n.e.s.: Sn phm ch to vic p dng thu sut cao Minerals & metals: Khong sn & kim loi hn trong khung cam kt c php hoc p dng cc bin php hn ch nhp khu trn c s iu kin kh khn v cn cn thanh ton s i km vi cc nh hng tiu cc lu di cho Vit Nam. Tc ng ca cc la chn chnh sch ny bao gm (i) nh hng ti kt qu xut khu v xut khu ph thuc kh cht ch vo nhp khu; (ii) lm tng cn cn thng mi nu h s co gin ca nhp khu nh hn 1; (iii) nh hng n li ch ca ngi tiu dng v chi ph tiu dng tng ln; (iv) lm mi trng kinh doanh Vit Nam b gim kh nng on nh do thay i chnh sch, v c th nh hng n u t trc tip nc ngoi; (v) gim nim tin ca cc nh u t t vo Vit Nam nu vic p dng cc bin php bo h b cc nh u t coi l tn hiu ca khng hong. Ngoi ra, s dng ph thu nhp khu cng c tc dng ging nh ph gi ng tin trong ct gim nhp khu, nhng bin php ny s khng t c li ch cho hot ng xut khu. Cho n nay, Vit Nam mi p dng mt s bin php bo h k t khi khng hong ti chnh ton cu bt u. Trong giai on thng 3-4/2009, Vit Nam p dng cc bin php tng thu sau y: Tng thu nhp khu vi 15 sn phm sa. 20

Tng thu nhp khu vi tht v gia cm (t 17% ln 33%), tht b ng lnh (t 17% ln 20%) v tht ln ti (t 24% ln 28%). Tng thu nhp khu i vi thp v cc sn phm thp bn thnh phm (t 5% ln 8%); sn phm thp dng trong xy dng (t 12% ln 15%); thp tm v thp ng cn ngui (t 7% ln 8%); tm v ng bc thp (t 12% ln 13%). Tng thu nhp khu i vi thp hp kim t 0% ln 10%.

Cc chuyn gia lm bo co ny khuyn ngh nn hn ch p dng cc bin php bo h mi v ch p dng cc bin php chn lc khi thc s cn thit. Vic ny c th thc hin thng qua thu sut p dng hoc p dng cc bin php t v, tr cp hoc bin php i khng theo ng cc iu kin do WTO quy nh. I.4.2. xut bin php di hn gii quyt bt cp mang tnh c cu trong di hn, bo co khuyn ngh Vit Nam tp trung vo nng cao trin vng cn cn thanh ton ca mnh da trn cc gi sau y: nh gi k lng li ch t cc FTA m Vit Nam d kin s k vi cc nc khc m bo thu c li ch thc s t cc FTA ny v m bo khng lm gia tng t bin nhp khu thun. iu ny l v cng quan trng i vi cc FTA nh ASEAN-Trung Quc, ASEAN- Hn Quc (AKFTA) v ASEAN-Nht Bn (AJFTA), nht l cc FTA m Vit Nam d kin s tham gia. Tm cch nng cao gi tr gia tng trong hot ng sn xut Vit Nam v a dng ho din mt hng xut khu nhm gim tc ng tiu cc t bin ng gi hng ho v thay i nhu cu trn th trng th gii. Gii quyt s mt cn i kinh t v m bng cch iu chnh mc thm ht ngn sch v cng c chnh sch tin t vng mnh. Tip tc cng c cc dch v h tr trong nc, nng cao cc bin php to thun li cho thng mi, pht trin hn na mng li vn ti v dch v h tr v tip tc ci cch th ch v th tc hnh chnh gim chi ph giao dch nng cao sc cnh tranh ca hng ha xut khu. Duy tr mi trng u t hp dn thu ht u t v nng cao nng lc cnh tranh ca Vit Nam. Nng cao nng lc vn con ngi Vit Nam thng qua u t gio dc v ngun vn con ngi l yu t then cht thc y cc hot ng c gi tr gia tng cao Vit Nam. Gim thiu tnh trng bun lu qua ng bin gii ca Vit Nam v nng cao cng tc gim st, qun l cht lng hng ho nhp khu cng nh theo di st sao hot ng ph gi. Gim st v vn ng vic xo b cc bin php bo h hoc hnh thc bo h tr hnh do cc nc G-20 p dng i vi hng nhp khu t Vit Nam 16.

16

Xem Evenett (2009)

21

PHN II KHUNG KH CHNH SCH THNG MI II.1. QUY NH V BOP CA WTO LIN QUAN N THNG MI HNG HA II.1.1 Ngoi l BOP trong h thng GATT/WTO C s l lun ca h thng GATT/WTO c xy dng da trn nguyn tc thng mi t do hn s em li li ch chung v kinh t v x hi cho mi thnh vin. V vy, quy nh ca WTO to lp nn mt h thng xc lp ngha v vi cc thnh vin, i hi h t do ho th ch thng mi v ngn chn vic p dng cc bin php hn ch thng mi mi. Tuy nhin, h thng cng cho php nhiu ngoi l cc chnh ph c th p dng cc bin php hoc quy nh php lut mang tnh cht hn ch thng mi nhng vi mc tiu t c cc li ch v gi tr x hi khc nhau. WTO ghi nhn mt s trng hp c bit, di hnh thc quy nh ngoi l, theo cc bin php hoc vn bn php lut quy nh hn ch thng mi c chp nhn, nu tho mn cc iu kin t ra. Cc ngoi l c bn bao gm: Cc ngoi l chung ti iu XX GATT 1994 v iu XIV GATS; Ngoi l v an ninh ti iu XXI GATT 1994 v iu XIV bis GATS; Ngoi l v tnh trng kinh t khn cp ti iu XIX GATT 1994 v Hip nh T v; Ngoi l v hi nhp khu vc ti iu XXIV GATT 1994 v iu V GATS; Ngoi l v pht trin kinh t ti iu XVIII:A GATT 1994 v iu khon to thun li, v Ngoi l v cn cn thanh ton (BOP) ti iu XII v XVIII:B GATT 1994 v iu XII GATS.

Theo quy nh ngoi l v BOP, khi gp tnh trng bt cp v BOP, cc thnh vin WTO c php p dng cc bin php hn ch thng mi vn b cm p dng trong iu kin bnh thng. Cn lu l ngoi l BOP ch c s dng khi tnh hnh ti chnh i ngoi v cn cn thanh ton ca mt nc ri vo tnh trng nghim trng. V vy, khng th vn dng quy nh BOP ca WTO cng nh khng th p dng cc bin php hn ch nhp khu nu thm ht ch xy ra vi mt b phn ca cn cn thanh ton, v d nh ch thm ht cn cn thng mi, trong khi tnh hnh ti chnh i ngoi ca quc gia vn n nh. im ng lu l k t khi h thng t gi linh hot c p dng k t thp k 70, th l do kinh t bin minh cho vic p dng ngoi l BOP b cng kch mnh hn. Lp lun chnh chng li vic vn dng quy nh BOP ca GATT/WTO l trong iu kin gp kh khn v BOP th cn thc hin cc bin php chnh sch kinh t v t gi ch khng phi l cc bin php chnh sch thng mi. II.1.2 Quy nh BOP p dng vi cc thnh vin pht trin (iu XII GATT 1994) iu XI GATT 1994 xc lp quy nh chung khng cho php p dng cc bin php hn ch nh lng i vi thng mi. iu XII quy nh v ngoi l BOP i vi cc thnh vin pht trin theo nguyn tc c xc lp ti iu XI. Theo quy nh ny, bt c thnh vin no Khng tri vi quy nh ti on 1 iu XI nhm bo v an ton cho 22

ti chnh i ngoi v cn cn thanh ton ca mnh, c th hn ch s lng hoc gi tr hng ho c php nhp khu nu tho mn cc iu kin nu c th ti iu ny. on 2 (a). iu XII quy nh rng cc bin php hn ch nhp khu ban hnh mi, duy tr hay m rng s khng vt qu mc cn thit: (i) ngn nga mi e da hay ngn chn s suy gim nghim trng d tr ngoi hi, hoc (ii) trong trng hp mt bn k kt c d tr ngoi hi rt thp, nng d tr ngoi hi ln mt mc hp l. on 2 (b) quy nh cc thnh vin p dng bin php hn ch s ni lng cc hn ch khi cc iu kin dn ti hn ch c ci thin, ch duy tr cc hn ch mc cc iu kin nu ti im cn chng minh c s cn thit phi p dng. H s loi b cc hn ch khi cc iu kin khng cn chng minh c vic nh ra hay duy tr cc bin php theo nh quy nh ti mc (a). II.1.3 Quy nh BOP p dng vi cc nc ang pht trin (iu XVIII:B GATT 1994) Quy nh ca GATT 1994 ghi nhn iu kin ca cc nc ang pht trin khi xy dng quy nh v cc vn lin quan n BOP. Nh c tuyn b ti Hi ngh B trng Doha nm 2001, iu XVIII l quy nh c bit v khc bit p dng vi cc nc thnh vin ang pht trin v vic vn dng iu khon ny s khng b iu chnh cht ch nh iu XII.17 V vy, Mc B ca iu XVIII, t on 8 n 12, a ra ngoi l c bit v BOP i vi cc nc thnh vin ang pht trin. on 9 c ghi: m bo tnh hnh ti chnh i ngoi v bo m mc d tr ngoi hi nhm thc hin cc chng trnh pht trin kinh t, mt bn k kt thuc din nu ti tit (a) khon 4. ca iu ny c th, vi iu kin p ng cc quy nh ca khon 10 v 12, iu chnh tng mc nhp khu bng cch hn ch khi lng v tr gi ca hng ha c php nhp khu... So snh iu XII v Mc B iu XVIII cho thy cc thnh vin pht trin ch p dng hn ch nhp khu x l vn BOP ch nhm t bo v tnh hnh ti chnh i ngoi v cn cn thanh ton ca mnh, trong khi thnh vin ang pht trin th kh nng p dng cc bin php hn ch s rng hn do mc tiu ca cc bin php BOP cn bao gm c vic duy tr mc d tr cn thit thc hin chng trnh pht trin kinh t. II.1.3 Hnh thc cc bin php BOP Bin php nh lng Quy nh ca GATT 1947 ch cho php p dng hn ch nh lng x l bt cp v BOP. Tuy nhin, nhn chung thc t thng thy bin php BOP t di hnh thc thu hoc cc bin php tng t, v d nh ph thu nhp khu. Bin php thu c chnh thc cho php trong Tuyn b Vng Tokyo v Bin php thng mi theo mc ch Cn cn Thanh ton c thng qua vo nm 1979 (Tuyn b 1979). Cch hiu v iu khon Cn cn Thanh ton ca Hip nh chung v Thu quan v Thng mi 1994 (Cch hiu), c coi l cc din gii chnh thc quy nh BOP ca GATT 1994, trong nu r cc tnh cht ca bin php BOP: Cc thnh vin khng nh cam kt ginh u tin cho cc bin php t gy tn hi nht cho thng mi. Cc bin php nh vy (c nu trong Cch hiu ny vi thut ng
Quyt nh B trng v Cc Vn Thc thi, thng qua vo 14 thng 11 nm 2001, WT/MIN(01)/17, ngy 20 thng 11 nm 2001, on.1.1.
17

23

bin php theo gi) c hiu s bao gm ph thu nhp khu, yu cu t cc nhp khu hoc cc bin php thng mi tng ng tc ng ln gi ca hng ha nhp khu.18 Bin php theo gi Cc bin php theo gi c s dng vt trn mc cam kt thu trn. Trong trng hp ny, Cch hiu nu r cc thnh vin thng bo p dng bin php, cn nu mc tng vt mc ca bin php theo gi so vi cam kt thu trn mt cch ring bit v r rng theo th tc thng bo nu ti Cch hiu.19 Kh nng vn dng nhm bin php ny c ngha c bit quan trng vi Vit Nam cng nh vi nhiu nc mi gia nhp khc c mc chnh lch gia thu p dng v thu cam kt trn khng thc s ng k. Ngc li, nu thu p dng thp hn ng k so vi thu cam kt trn, th trong trng hp cn thit c th tng thu hin hnh ln m khng cn p dng quy nh v BOP ca WTO vn i hi kin ng t cc nc thnh vin lin quan. Cch hiu cng a ra ngoi l cho php s dng hn ch nh lng. Cch hiu quy nh Thnh vin s c gng trnh vic p dng cc bin php hn ch nh lng v l do BOP kh khn c bit, tr khi cc bin php theo gi khng th ngn cn tnh trng thanh ton i ngoi tip tc xu i mt cch t bin. Trong trng hp nc thnh vin p dng bin php nh lng, th cn nu l do hp l v sao bin php theo gi khng phi l cng c hu hiu gii quyt tnh hnh cn cn thanh ton. 20 Khi qun l, gim st bin php hn ch nh lng, th ch p dng c ch cp php ty nu khng th c c ch thay th.21 Hu ht cc nc vn dng iu khon BOP ca WTO u tun th theo cc yu cu ca Cch hiu v thng s dng bin php theo gi hn ch nhp khu. Tuy nhin, cng c mt vi ngoi l. Khi tham vn vi y ban BOP, cc thnh vin thng xem xt k ton b h thng, phng php v tc ng ca bin php hn ch nhp khu. V d nh trong trng hp ca n , mt s thnh vin khc pht hin n khng l gii mt cch hp l l ti sao bin php theo gi khng hu hiu trong loi b kh khn v BOP v l do ti sao li n dng hn ch nh lng x l kh khn BOP.22 II.1.4 Mc , c ch qun l gim st, phm vi v thi hn p dng hn ch Mc Mc ca bin php hn ch v l do BOP c quy nh kh cht ch ti iu XII hoc XVIII:B GATT 1994, bin php ch c p dng mc khng qu mc cn thit khc phc kh khn BOP. Trong trng hp nc vn dng iu XVIII:B l nc ang pht trin, th bin php BOP s khng vt qu mc cn thit: (i) ngn nga nguy c hay ngn chn s suy gim nghim trng d tr ngoi hi, hoc (ii) trong trng hp mt bn k kt c d tr ngoi hi rt thp, nng d tr ngoi hi ln mt mc hp l.23
18

on 2 trong Cch hiu on 2 trong Cch hiu 20 on 3 trong Cch hiu 21 on 4 trong Cch hiu 22 Bo co Tham vn vi n , WT/BOP/R/11. Trong t tham vn gn y ca Ecuador vi y ban BOP, nhiu thnh vin tuyn b vic s dng hn ch nh lng l khng ph hp. Ecuador ng thay th hu ht cc hn ch nh lng bng bin php theo gi. WT/BOP/R/91 23 iu XVIII:9 GATT 1994
19

24

Yu cu ny i vi cc nc ang pht trin khng cht ch bng cc nc pht trin v cc nc ang pht trin c th p dng bin php BOP ngn nga nguy c suy gim nghim trng d tr ngoi hi, trong khi cc nc pht trin ch c php p dng bin php ny ngn nga nguy c ln v s suy gim d tr. Ngoi ra, cc thnh vin ang pht trin c d tr thiu ht c th p dng bin php BOP nng d tr ca mnh ln mc hp l, trong khi cc thnh vin pht trin ch c php p dng khi d tr quc t ri xung mc tht thp. C ch qun l gim st v phm vi ca bin php Quy nh ca WTO cng t ra mt s hn ch nht nh khi p dng hn ch thng mi v l BOP. Bin php BOP phi trnh khng gy ra thit hi i vi li ch kinh t hoc thng mi ca bt c thnh vin no khc24. Bin php c th phn bit gia cc sn phm, nhng khng c phn bit gia cc nc.25 Bin php cn c c ch gim st, qun l minh bch nhm ti thiu ha tc ng bo h khng mong mun. V phm vi p dng, Cch hiu a ra cch din gii cht ch hn so vi li vn gc trong GATT 1947 cng nh trong thc tin, theo Thnh vin khng nh rng cc bin php hn ch nhp khu c thc hin v l do BOP c th ch c p dng kim tra mc tng qut ca nhp khu v khng th vt qu mc cn thit gii quyt kh khn v BOP.26 Bin php hn ch cn c qun l gim st mt cch minh bch.27 Cc c quan ti nc nhp khu phi a ra l gii hp l v tiu ch s dng xc nh sn phm b p dng bin php hn ch. Da trn iu XII v on 10 iu XVIII, cc chnh ph c th khng p dng hoc p dng bin php hn ch mc nht nh i vi cc sn phm thit yu. Thut ng cc sn phm thit yu c hiu l cc sn phm p ng nhu cu tiu dng c bn hoc c nh hng ti n lc ci thin cn cn thanh ton ca nc thnh vin, v d nh vt t, t liu v my mc phc v sn xut. Khi trin khai c ch gim st, qun l vic p dng bin php hn ch, mt thnh vin ch p dng c ch cp php ty trong trng hp khng th dng c ch khc v s tng bc xa b c ch ny.28 Trong trng hp tham vn ca Ukraine, d kin p dng ph thu nhp khu b phn i v ch p dng vi 2 sn phm chim khong 0.6 % s dng thu, v ch nh hng n khong 7.3 % tng kim ngch nhp khu.29 Thi hn p dng Bin php BOP ch c p dng trong mt thi gian nht nh. Thnh vin c ngha v thng bo cng khai ngay khi c th v lch trnh xa b bin php hn ch nhp khu. Lch trnh ny c th c iu chnh nu cn thit phn nh kp thi tnh hnh BOP30 Nc ang pht trin khng phi thc hin yu cu thu hi hoc iu chnh bin php hn ch vi l do l s thay i trong chnh sch pht trin ca mnh lm mt i tnh cn thit ca bin php hn ch c p dng theo quy nh ti Mc ny.31

iu XII(3/c) GATT 1994 iu XIII GATT 1994 26 Cch hiu, on 4. 27 Cch hiu, on 4. 28 Cch hiu, on 4. 29 WT/BOP/R/93 30 Cch hiu, on 1. 31 iu XVIII: (11) GATT 1994
25

24

25

Nhng cng c trng hp c th trong cc thnh vin lin quan khng ng vi cch din gii v chnh sch pht trin v s khc bit gia chnh sch pht trin v cc bin php kinh t v m. Trong v hn ch nh lng ca n , Hi ng kt lun rng n c th qun l c tnh hnh BOP thng qua cc cng c chnh sch kinh t v m, m khng cn p dng cc bin php hn ch nh lng. n kin phc thm phn quyt ny vi lp lun rng Hi ng yu cu n iu chnh chnh sch pht trin ca mnh. Tuy nhin, C quan Phc thm gi nguyn phn quyt ca Hi ng v kt lun: chng ti cho rng cc cng c chnh sch v m khng lin quan n chnh sch pht trin c th no, nhng c tt c cc thnh vin vn dng m khng gn vi loi hnh chnh sch pht trin m h theo ui.32 Tng kt cc yu cu c bn i vi cc bin php BOP Theo quy nh hin hnh ca WTO, cc bin php BOP phi tha mn yu cu: Tm thi Nguyn tc c bn l da trn c s l gi c Minh bch v p dng chung vi ton b nhp khu

II.1.5 Vai tr ca Qu Tin t Quc t (IMF) Thm quyn ca IMF Quy nh BOP trong GATT/WTO khng th p dng nu khng xc nh r cc khi nim c bn v S st gim nghim trng d tr tin t hoc Nguy c (ln) ca s st gim nghim trng, hoc Xc nh mc d tr tin t no l mc rt thp hoc khng . Cc vn ny thuc thm quyn v nng lc ca Qu Tin t Quc t (IMF), iu XV: 1 GATT 1994 nu quy nh v trch nhim hp tc chung i vi c IMF v WTO v cc ni dung t gi v thng mi nhm hng ti mc tiu theo ui chnh sch c iu phi chung. Theo iu XV: 2, WTO s chp nhn kt qu phn tch thc t v s liu thng k cng nh thc t khc do Qu a ra lin quan ti vn ngoi hi, d tr tin t v cn cn thanh ton, v s chp nhn nhn nh ca Qu v vic liu bin php t gi ca thnh vin c ph hp vi iu khon Tha thun ca Qu Tin t Quc t khng Trong qu trnh xc nh quyt nh cui cng, th WTO, trong cc trng hp lin quan ti cc tiu ch nu ti on 2(a) iu XII hoc ti on 9 iu XVIII, s chp nhn nhn nh ca Qu v tnh trng th no c coi l s st gim nghim trng v d tr tin t ca mt thnh vin, l mc d tr tin t rt thp hoc l mc tng hp l v d tr tin t, cng nh v cc kha cnh ti chnh lin quan n ni dung trao i trong qu trnh tham vn v cc v vic c th.

32

n - Hn ch S lng, Bo co ca Ban Bi thm, WT/DS90/AB/R, on 124.

26

Thng tin do IMF cung cp33 IMF thng xuyn cung cp thng tin cho y ban BOP v tnh hnh kinh t ca nc thnh vin, tp trung vo cc ch s kinh t v m c lin quan n tnh hnh v trin vng cn cn thanh ton ca nc thnh vin . Thng tin ny c s dng trong cc t tham vn ca y ban BOP v "hin trng v trin vng cn cn thanh ton" v "cc bin php khc nhm phc hi s cn bng", l cc ni dung quan trng khi y ban cn nhc v c s hp l ca vic ban hnh, duy tr hoc m rng vic p dng bin php hn ch v l do cn cn thanh ton. y ban BOP khng yu cu IMF cho kin i vi nh gi ca y ban v l do hp l ca bin php hn ch thng mi hoc kin i vi cc vn v quy nh php l v lu din gii i vi iu XVIII: 11 GATT. Trong giai on 1970-2009, y ban BOP thc hin khon 230 cuc tham vn vi cc nc thnh vin. Hu ht cc cuc tham vn ny u thc hin theo cc th tc chnh thc ca y ban, trong IMF phi a ra kin nhn nh ca mnh, kin ny c phn nh y vo bo co ca y ban, v a ra bo co tham vn ca IMF v din bin pht trin kinh t ca thnh vin lin quan. Cc thng tin chung do IMF cung cp cho y ban BOP kin nhn nh ca IMF gi cho y ban BOP thng bao gm cc ni dung c th sau: Tnh hnh pht trin ca nn kinh t thc (v d nh: u t, tng cu, sn lng, tng trng v lm pht); Mi lin h gia tnh hnh nn kinh t thc vi khu vc ti chnh v iu kin kinh t v m, c bit l phn nh gi ca IMF v s mt cn i thng bng kinh t bn trong vn l nguyn nhn lm pht sinh bt cp v cn cn thanh ton, trong tp trung vo cc chnh sch ti kha, tin t v t gi; Tnh hnh cn cn thanh ton hin ti, tp trung vo thng mi v ti khon vng lai, ngoi ra, k t u thp nin 80 n ny phn ny cn bao gm thm c din bin ti khon vn;

M t bin php hn ch t gi v thng mi c thnh vin p dng v cc bc i nhm tht cht hn hoc t do ha hn ch; Thng tin v mi quan h gia nc thnh vin tham vn vi IMF, c th l IMF c ang cho vay hoc ang m phn chng trnh cho vay no khng.

Trong phn kin ca mnh, nu cn thit, IMF c th nu cc nhn t bn ngoi c tc ng tiu cc ti hin trng hoc trin vng cn cn thanh ton ca nc thnh vin. V d nh khng hong nng lng nhng nm 70, hay cuc khng hong kinh t ti chnh mi y hay cc ro cn thng mi nc ngoi v s thay i trong gi cnh ko ca hng xut nhp khu nh hng th no i vi gi nhp khu v thu nhp t xut khu ca nc thnh vin. Thng thng, cc yu t ny c xem xt nh gi trong mi quan h qua li vi tnh hnh cn cn thanh ton xem c lm trm trng ha bt cp, hay to ra ri ro khng o lng v cn cn thanh ton hay khng, v trong mt s trng
33

M t chi tit vai tr ca IMF trong cc cuc tham vn BOP, tham kho: WT/BOP/21

27

hp c coi l c s ko di thi hn p dng trc khi xa b bin php hn ch thng mi v l do cn cn thanh ton. Thng tin v n nc ngoi Trong bn kin ca mnh, nu cn thit, IMF c th nu thm cc thng tin v mc n nc ngoi v ngha v tr n ca nc thnh vin. Ni dung ny ngy cng tr nn ph bin trong cc bn kin ca IMF k t cui thp k 70, do nhiu nc c kh nng tip cn c th trng vn quc t v mc n nc ngoi tng. IMF cung cp thng tin v d tr quc t gp v thay i d tr thun, v trong mt s trng hp, nh gi vai tr ca n ngn hn trong tng th tnh hnh n nc ngoi ca nc thnh vin. Thng tin n c phn tch trong quan h vi cc chnh sch iu chnh cn cn thanh ton cng nh xc nh nhu cu v ngun vn, v thng c th hin di hnh thc s tng i lin h gia vay n nc ngoi vi vic tch ly d tr tin t v to ra cc ngha v v ngoi hi mang tnh cht i ng. Thng tin v d tr quc t Bn kin ca IMF thng a ra cc s liu thng k v thng tin v mc d tr quc t ca nc thnh vin, th hin di dng s tuyt i, v theo c s tng i di dng thng nhp khu v trong mt s trng hp l theo t l phn trm hay s tng i ca tng giao dch i ngoi. Thng tin ny thng c th hin v phn tch trong quan h vi din bin d kin v cn cn thanh ton v n nc ngoi ca nc thnh vin, c bit l lm r liu cn cn thanh ton ca nc c tip tc xu i v to ra sc p i vi d tr quc t hay khng, hay l ngc li, hay liu tng ngha v thanh ton vi nc ngoi c to ra sc p vi d tr quc t hay khng, hoc liu vic tip tc vay nc ngoi c tip tc m bo tnh bn vng v kh thi b p cn cn thanh ton v cng c d tr quc t hay khng. Bc tranh tnh v d tr v liu d tr c hay khng thng c trnh by kt hp vi kin ca Qu v trin vng hoc d on v thay i mc d tr quc t do quc gia nm gi. Nhiu nc tham gia tham vn vi y ban BOP c mc d tr quc t tng ng 3 thng nhp khu. (Trong khung kh WTO, y c gi l nguyn tc vng ca IMF, trong d tr quc t cn m bo phc v 3 thng nhp khu). Trong bn kin ca mnh vi y ban BOP, cc nc thnh vin thng dn chiu mc d tr ny vi vai tr l mc d tr ti thiu, m bo s thn trng trong hot ng ca c quan qun l tin t. Mt vi nc thnh vin c mc d tr thp hn nhiu trong thi im thc hin tham vn vi y ban BOP, trong mt s trng hp thm ch con s ny thp hn 1 thng nhp khu, trong khi nhiu nc khc li c mc d tr quc t ln hn nhiu; d tr mc tng ng 6-7 thng nhp khu khng phi l bt thng, v trong mt s trng hp d tr quc t ln ti mc 11-12 thng nhp khu ti thi im thc hin tham vn v BOP. Thc t cho thy, cc nc thnh vin duy tr d tr cao hn trong thp k 90 so vi cc thp k 70 v 80, v h lo ngi v s bin ng mnh dng vn sau khi khng hong ti chnh din ra. Tuy nhin, thc t ny khng thc s ph bin, mt phn l bi v cc nc lin quan khng phi lun lun l cc nn kinh t mi ni, tc l nhng nn kinh t d b nh hng bi lung vn vo t bin cng nh nguy c rt vn u c nc ngoi. Ni dung d tr tin t thng c tho lun trong khung kh ca U ban. V d, trong trng hp n tham vn vi U ban BOP vo 12/1995, U ban tuyn b n ang trong qu trnh thc hin t do ho mnh m c ch thanh ton v ci cch th 28

trng trong nc. i din n cho rng vi quy m v phc tp ca nn kinh t ca mnh, n cn c lng d tr ln hn tiu chun 3 n 4 thng nhp khu34. Trong bi cnh x l cc vn thc thi v cc vng mc c nu trong Vng m phn Pht trin Doha, ti U ban BOP cng din ra tranh lun, trong n gii thch quan im v yu cu d tr ti chnh. n khng ng vi nguyn tc ba thng nhp khu v cho rng cc nc ang pht trin thng gp phi cc vn kh khn v cn cn thanh ton pht sinh t vic m rng th trng trong nc cng nh do s bin i gi cnh ko thng mi trong qu trnh pht trin ca mnh. V vy, cn ghi nhn rng chnh xu hng pht trin ca cc nc ny s to nn bt cp v cn cn thanh ton, cng nh s cn thit phi m bo s an ton ca tnh hnh ti chnh i ngoi ca mt nc ang pht trin v m bo mc d tr thc hin cc chng trnh pht trin thng qua bin php kim sot tng mc nhp khu trong mt giai on nht nh khi cc chng trnh pht trin kinh t to ra nhu cu mi. Da trn nhn nh ny, nc ny ngh din gii iu XVIII:11 GATT 1994 theo U ban BOP cn th hin r hn quan im cng nhn v cn nhc rng nc ang pht trin c nhu cu cao hn v d tr thc hin chng trnh pht trin kinh t ca mnh v rng cc chng trnh ny thng i km vi vic s dng vn nc ngoi u t cho c s h tng.35 Vai tr ca IMF trong cc v gii quyt tranh chp Vai tr ca IMF c minh ho r trong gii quyt tranh chp ca WTO lin quan n Hoa K v n . Hoa K cho rng bin php hn ch nh lng ca n p dng dng i vi hn 2,700 dng thu hng nng v cng nghip c thng bo cho WTO l khng ph hp vi iu XI:1 v XVIII:11 GATT 1994 v iu 4.2 Hip nh Nng nghip. Ngoi ra, cc th tc v thc tin cp php nhp khu ca Chnh ph n cng c coi l khng ph hp vi yu cu cn bn ca WTO nu ti iu XIII GATT 1994 v iu 3 Hip nh v Th tc Cp php Nhp khu. C quan Gii quyt Tranh chp ca WTO (DSB) thnh lp Hi ng vo 18/11/1997. Hoa K a ra co buc ca mnh da trn quan im nh gi ca IMF v c s hp l m n a ra khi p dng bin php v l do BOP, l n khng gp bt cp v cn cn thanh ton. Quan im ca IMF nu r n c tnh hnh ti chnh i ngoi c th c qun l tt bng cc cng c kinh t v m; khng cn thit phi p dng hn ch nh lng v v vy bin php ny cn c xo b trong thi gian tng i ngn.36 C quan Phc thm chp nhn nh gi ca IMF rng n khng cn phi iu chnh chnh sch pht trin ca mnh v nhng l do gii thch trn. D tr tin t ca n l mc, v vy bin php BOP ca n l khng cn thit ngn chn nguy c hoc chm dt tnh trng st gim d tr tin t theo ngha ca iu XVIII:9; n vi phm iu XVIII:11, cu hai, trong nu r bin php hn ch ch c duy tr mc cn thit theo iu XVIII:9. Cui cng, n phi xo b hu ht cc bin php hn ch nu trn vo 1/4/2000. K t 1/4/2001, n xo b ton b cc bin php hn ch v nh vy thc hin y cc khuyn ngh ca C quan Phc thm. (Chng ti s nu chi tit hn v v kin Bin php Hn ch nh lng ca n ).

WT/BOP/R/11 WT/BOP/R/61 36 Bo co Tham vn vi n , WT/BOP/R/32, Bn kin ca IMF

35

34

29

II.1.6 Kha cnh php l v quy nh v th tc Tham vn v BOP Thng bo Nu mt thnh vin WTO cho rng minh gp kh khn v BOP v quyt nh ngh p dng bin php hn ch nh lng nhm khc phc kh khn ny, th bt buc phi thng bo cho i Hi ng v vic p dng bin php v bt k thay i no trong vic p dng bin php . Lch trnh xo b hn ch nhp khu cn c cng b cng khai, ngay khi c th, vic thay i lch trnh ny cng phi c cng b cng khai.37 Nu bin php BOP c iu chnh ng k th s phi thng bo cho i Hi ng trc khi hoc khng chm hn 30 ngy t ngy cng b. Hng nm, mi thnh vin phi lm bn thng bo tng hp cho Ban Th k, trong nu r mi thay i v lut, quy nh, tuyn b chnh sch, hoc cc loi thng bo cng khai, cc thnh vin khc xem xt. Vic thng bo phi cung cp thng tin, mc ti a c th, theo tng dng thu, v bin php c p dng, phm vi sn phm c p dng v dng thng mi chu nh hng.38 Nu bt c thnh vin no nghi ng hoc t ra cu hi v ti liu thng bo, thnh vin c th yu cu U ban BOP r sot li ti liu ny. Cng vic r sot ny ch thun tu mang tnh cht lm r thng tin hoc vn nu trong ti liu thng bo rng liu c cn thit phi thc hin tham vn theo on 4(a) iu XII hoc on 12 (a) iu XVIII. 39 C th xy ra trng hp mt thnh vin p dng hn ch nhp khu m khng nu r l do p dng bin php. Nu bt c thnh vin no c c s cho rng bin php hn ch nhp khu ny l v l do BOP, th thnh vin c th yu cu U ban BOP xem xt. Trong trng hp , Ch tch U ban BOP s yu cu cung cp thng tin v bin php v cung cp thng tin ny cho tt c cc thnh vin.40 Cc loi Tham vn BOP41 Mt thnh vin WTO p dng bin php hn ch mi hoc nng mc p dng ca cc bin php hn ch ln cao ng k so vi trc th c ngha v phi tham vn vi U ban Cc bin php hn ch BOP (U ban BOP) trong vng 4 thng k t khi p dng bin php BOP. U ban BOP thc hin tham vn thay mt cho cc thnh vin WTO. Thnh vin p dng bin php nhp khu v l do BOP c th yu cu thc hin tham vn theo on 4 (a) iu XII hoc on 12 (a) iu XVIII GATT 1994 nu thy ph hp. Cc thnh vin pht trin tham vn theo iu XII, cn cc nc ang pht trin th theo iu XVIII:B. Nu thnh vin p dng bin php hn ch khng a ra yu cu tham vn, th Ch tch U ban BOP s mi thnh vin tham gia tham vn. U ban BOP thc hin tham vn nhm r sot ton b cc bin php hn ch nhp khu v l do BOP. Trc y, thnh vin U ban c th gm i din ca mi thnh vin WTO c quan tm. Thng thng, tt c cc thnh vin pht trin v ang pht trin u c i din trong U ban ny. Cc thnh vin l cc nc km pht trin (LDC) hoc nn kinh t nh ang pht trin thng khng c mt trong U ban v l do khng ngun lc v ch tham gia vo cc cuc hp ca U ban m thi. Quy nh thay i k t 3/6/2009. K t n nay, mi thnh vin hin ti v tng lai ca WTO s thng bo vi Tng Gim c nguyn vng tham gia vi vai tr l thnh vin ca U ban BOP. 42
on 1 v 9 trong Cch Hiu on 9 trong Cch Hiu 39 on 10 trong Cch Hiu 40 on 10 trong Cch Hiu 41 on 5-8 trong Cch Hiu 42 WT/BOP/R/92/Rev.1
38 37

30

Vo thng 1 hng nm, Ban Th k s gi cho cc nc v trnh ln Tng Gim c lch tham vn trong nm. Lch ny c xy dng trn c s ly kin ca cc thnh vin c lin quan, cn c theo chng trnh v tin thc hin cc cuc tham vn ca IMF vi Chnh ph ca nc thnh vin, m bo rng cc thng tin c ngha v cp nht nht t ngun IMF c s dng trong tham vn trong khung kh WTO.43 Chi tit v th tc ca cc t tham vn c gi l th tc tham vn y , tn ti k t nm1970. Cc th tc khi qut hn, th tc tham vn rt gn c p dng vi cc nc thnh vin chm pht trin, v cng c p dng c vi cc nc thnh vin ang pht trin nhng mc hn ch hn. Quy nh v tham vn y c thng qua vo 28/4/197044, cn quy nh v th tc tham vn rt gn c thng qua vo 19/12/1972.45 Tham vn y Tham vn y c th thc hin theo iu XII:4 v XVIII:12 GATT 1994. Cc nc pht trin tham vn hng nm, cn cc nc ang pht trin tham vn 2 nm 1 ln. Tham vn bao gm ni dung v bn cht kh khn BOP ca thnh vin; cc bin php thay th c th v tc ng ca bin php hn ch i vi nn kinh t ca cc nc thnh vin khc. Tham vn thc hin nhm to c hi trao i quan im mt cch t do hiu r hn cc vn bt cp m nc tham vn gp phi, v cc bin php c p dng gii quyt bt cp v kh nng gii quyt theo hng m bo thng mi a phng t do hn. Cn c theo K hoch Tho lun trong tham vn theo iu XII:4 (b) v XVIII:12(b)46, cc ni dung sau y s c gii quyt trong khung kh tham vn y : I. Hin trng v trin vng BOP Tnh hnh BOP v mc d tr tin t; Trin vng BOP v d kin thay i d tr; Cc vn cn cn nhc nh hng ti d tr hoc nhu cu tng d tr; Cc nhn t bn trong hoc bn ngoi nh hng ti BOP, nh xut khu hay nhp khu; nh hng ca bin php hn ch i vi BOP v d kin khung thi gian p dng bin php hn ch; Trin vng v vic ni lng hoc chm dt bin php hn ch cng nh kh nng nh hng ti BOP. II. Bin php thay th phc hi s cn bng Tnh hnh tin t, ti kho trong nc v cc ni dung lin quan c tc ng ti BOP; Bin php trong nc nhm duy tr hoc phc hi cn bng bao gm cc bin php di hn nh nng cao nng sut v nng lc xut khu hoc gim thiu mt cn i c cu hoc s tr t; Cc bin php khc c th gip phc hi cn cn thanh ton quc gia. III. H thng v phng php ca bin php hn ch
on 7 trong L/3388 L/3388, 27/4/1970 45 L/3772/Rev.1, 19/12/1972 46 Ph lc I ca L/3388
44 43

31

C s php l v hnh chnh ca bin php hn ch; Phng php s dng hn ch nhp khu, chi tit ho cc loi hng ho v t l nhp khu theo tng phng php; i x vi hng nhp khu t cc nc hoc khu vc tin t khc nhau; Cc c ch s dng thng mi nh nc hoc c quyn nh nc trong nhp khu v thc thi hn ch nhp khu.

IV. nh hng ca bin php hn ch nh hng mang tnh bo h i vi sn xut trong nc. Kh khn, bt cp c th gia tng nu ni lng hoc xo b bin php hn ch; Cc bc i nhm gim thiu tc ng bo h ca bin php hn ch; Cc bc i nhm gim thiu kh khn trong giai on chuyn i trc khi bin php BOP c th b xo b; Cc bc i theo quy nh ti iu XII: 3 (c) v iu XVIII:10. Do cc vn bt cp v BOP v cc bin php hn ch p dng ti cc nc thnh vin l rt a dng, nn k hoch tham vn khng th cng nhc, cn c iu chnh cho ph hp vi tng trng hp c th. Thc tin v tham vn trong khung kh U ban BOP cho thy tt c cc nhn t u c a ra cn nhc, nhn t bn trong bn ngoi c nh hng n tnh hnh BOP ca nc tham vn. Trong cc cuc tham vn vi cc nc ang pht trin, ni dung lu thng tp trung vo xo b hoc khc phc bt cp BOP hoc cc bt cp v thng mi v pht trin khc thng qua cc bin php to iu kin tng thu nhp t xut khu.47 Tham vn rt gn Th ch ca tham vn rt gn c xy dng t nhng nm 70 di thi GATT do c nhiu kh khn pht sinh khi t chc tham vn theo iu XVIII:12 (b). Tham vn thng k b hon nhiu ln do hn ch v ngn sch v sc p v cng vic m Ban Th k GATT cng nh cc phi on lin quan khc gp phi. Lc ngi ta cng nghi ng v tnh hu dng ca vic tham vn di hnh thc bt buc, v vy c nhng xut nhm n gin ho vic tham vn. Tham vn rt gn c th c t chc trong trng hp cc thnh vin LDC hoc cc thnh vin ang pht trin ang thc hin xo b bin php hn ch theo ng l trnh trnh by trc U ban trong cc ln tham vn trc. Th tc tham vn rt gn cng c th vn dng trong trng hp ca mt nc thnh vin ang pht trin nu nc thc hin R sot Chnh sch Thng mi trong cng nm vi ngy xc nh thc hin tham vn.48 Trong cc trng hp ny, quyt nh c cn vn dng th tc tham vn y s c a ra trn c s cc tiu tr sau y: (a) Khong cch thi gian k t ln tham vn cui cng; (b) Cc bc i ca nc thnh vin tham vn thc hin theo cc kt lun nu ra ti cc ln tham vn trc; (c) Thay i tnh cht tng th hoc bn cht ca bin php thng mi v l do BOP;

47 48

on 3. L/3388 on 8. trong Cch hiu

32

(d) Thay i hin trng hoc trin vng BOP v (e) Liu cc bt cp BOP c mang tnh cht c cu hay l ch mang tnh cht tm thi.49 Ngoi tr trng hp cc thnh vin l nc km pht trin (LDC), s ln cc v tham vn lin tip vn dng th tc tham vn rt gn khng vt qu 2.50 K t 1972, cc th tc sau c p dng thc hin quy nh ca iu XVIII:12 (b) v tham vn thng k vi cc thnh vin l nc ang pht trin: (a) Hng nm, Ban Th k xy dng danh sch cc thnh vin vn dng iu XVIII:B cn phi thc hin tham vn theo on 12 (b) trong nm ; (b) Tng thnh vin trong danh sch s gi vn bn nu r kh khn BOP, h thng v phng php hn ch, trnh by cc quy nh phn bit i x, nu c, v thay i trong 2 nm qua cng nh tc ng ca bin php hn ch v trin vng xo b bin php ny; (c) Vn bn ny s c gi cho cc thnh vin v trnh by trc U ban BOP c xem xt, lm c s U ban quyt nh c cn thit phi vn dng th tc tham vn y hay khng. Nu U ban quyt nh khng cn tham vn, U ban BOP s kin ngh ln i Hi ng rng thnh vin lin quan tham vn vi cc thnh vin khc v thc hin y ngha v ti iu XVIII:12 (b) trong nm . Nu quyt nh theo hng ngc li, th cc thnh vin s tham vn vi IMF, v U ban BOP s tun theo cc th tc c quy nh i vi tham vn y ; v (d) Phi hp t chc vi IMF IMF cung cp s liu BOP ca tng nc thnh vin c vn bn gi theo on (b) nu trn;51 Cn lu l quy nh tham vn rt gn ch gn vi tham vn nh k theo iu XVIII:12 (b). Tham vn theo iu XVIII:12 (a) (tham vn ln u) tip tc tun th theo cc quy nh gc. Khng c thay i i vi th tc tham vn vi cc nc pht trin vn dng iu XII; cc nc ny phi tham vn hng nm ging nh quy nh trc y. K t khi WTO ra i, tr trng hp LDC, s ln cc v tham vn lin tip vn dng th tc tham vn rt gn khng vt qu 2.52 Tham vn vi IMF Theo on 2 iu XV GATT 1994, WTO cn thc hin tham vn vi IMF v cc vn nu ti khon ny. Sau khi chng trnh tham vn trong nm c i Hi ng ghi nhn, Tng Gim c WTO cn gi giy mi mi IMF tham gia cc ni dung tham vn BOP ca WTO. Trong mi trng hp, tham vn gia WTO v IMF trong U ban BOP s din ra trc tham vn trong ni b WTO.53 Ti liu do IMF cung cp trong khung kh tham vn gia IMF v WTO s c gi cho thnh vin ca U ban BOP ngay khi Ban Th k nhn c t IMF. Cc thnh vin khc c yu cu cng s nhn c 1 bn sao.54

49

50

on 8. trong Cch hiu v on 8. trong Tuyn b 1979 on 8. trong Cch hiu 51 on 3. trong L/3772/Rev.1 52 on 8. trong Cch hiu 53 on 8. trong L/3388 54 on 9. trong L/3388

33

H s v ti liu Quy nh WTO yu cu c 4 loi ti liu s dng trong tham vn BOP. Thng bo Thnh vin tham vn xy dng ti liu thng bo thng tin n cc thnh vin khc v vic p dng bin php hn ch thng mi v l do BOP. Ti liu C bn phc v Tham vn Ti liu C bn phc v Tham vn, cng do nc thnh vin tham vn chun b, bao gm 4 phn sau: (a) Tng quan tnh hnh v trin vng BOP, bao gm cc nhn t bn trong v bn ngoi c nh hng ti tnh hnh BOP v cc bin php chnh sch trong nc c p dng phc hi cn bng mt cch n nh v bn vng; (b) M t chi tit bin php hn ch v l do BOP, c s php l v cc bc i c thc hin nhm gim thiu tc ng bo h khng mong mun; (c) Cc bin php c thc hin k t ln tham vn cui cng v t do ho cc bin php hn ch nhp khu, cn c theo cc kt lun ca U ban BOP; (d) K hoch loi b hoc tng bc ni lng bin php hn ch cn li55. Theo th tc tham vn rt gn, thnh vin tham vn s np vn bn nu cc thng tin quan trng v cc cu phn nu trong Ti liu C bn. Ti liu C bn cn tp trung vo cc kha cnh thng mi ca bin php hn ch, cn cc kha cnh ti chnh s c phn nh trong cc ti liu ca IMF. Theo trnh t thi gian, cn lit k nhng thay i v c ch qun l, gim st bin php hn ch trong cc nc trc khi din ra t tham vn trc y. Trong khi chun b ti liu, nu nc thnh vin tham vn l nc ang pht trin c yu cu, Ban Th k s cung cp h tr k thut chun b cc ti liu ny. Ti liu c bn s c gi cho cc thnh vin t nht l 3 tun trc ngy thc hin tham vn. Ti liu nghin cu c s Ti liu nghin cu thc t ca Ban Th k WTO bao gm cc kha cnh quan trng ca vic tham vn nhm to iu kin thun li cho cuc tham vn ti U ban. Ti liu nghin cu thc t c 3 chng chnh. Chng mt trnh by din bin thng mi v kinh t v m. Chng ny nu cc thng tin v tng trng kinh t ca nc tham vn v din bin ti khon vng lai. Trong trng hp Ecuador vo 6/2009, ti liu ny s dng d liu ti chnh gn nht ca Ngn hng Trung ng Ecuador v s liu thng mi t ngun Lin hip quc.56 Chng II trnh by v c im chnh sch thng mi v tnh hnh pht trin thng mi. Trong trng hp Ecuador, Chng ny c 5 mc, nu khung kh chnh sch thng mi, thu quan, hn ch nhp khu v cp php nhp khu, cc

55 56

on 11 trong Cch hiu Tham vn vi Ecuador, Ti liu nghin cu c s ca Ban Th k, WT/BOP/S/15/Rev.1, 14/4/2009

34

bin php d phng v thu u i khi tip cn th trng th 3. Chng 3 tp trung vo cc bin php thng mi c p dng v tc ng c th c. Theo Cch hiu, ti liu ca Ban Th k s bao gm cc thng tin c s lin quan v cc ni dung phn tch v bt li t mi trng thng mi bn ngoi c nh hng ti hin trng v trin vng cn cn thanh ton ca thnh vin tham vn.57 Tuy nhin, cng cn b sung thm rng ti liu phc v tham vn BOP ca Ban Th k c bn l phn nh thc t, rt t khi c ni dung phn tch su sc. Ti liu nghin cu c s ca Ecuador l mt v d, ti liu ny khng a ra nh gi tc ng kinh t v thng mi ca cuc khng hong ti chnh kinh t va qua i vi Ecuador cng nh tc ng rt ln ca qu trnh la ho nn kinh t ca nc ny. Mc d vy, cc ni dung ny vn l nhng ch chnh c tho lun trong phin hp ca U ban vo 6/2009.58 Bo co kt qu tham vn Kt thc mi cuc tham vn, Ban Th k s vit bo co ghi chp cc ni dung quan trng c tho lun. Bo co ny khng nu ht tng kin pht biu ti cuc hp, tr kin ca i din nc thnh vin tham vn v kin ca IMF: cc kin khc c tng hp nhng khng nu r nc no pht biu. V d: Mt s thnh vin cho rng bin php hn ch thng mi khng phi l gii php ti u phc hi cn bng BOP mt cch bn vng hoc Mt vi thnh vin khc nhn nh vic s dng bin php thng mi v l do BOP l hon ton ph hp trong iu kin hin nay. Bo co cng nu kt lun ca U ban BOP, nu c. Kt cu ph bin ca bo co tham vn y v BOP nh sau: A. Pht biu m u (Pht biu ca i din nc tham vn nh km trong Ph lc 1.); B. Pht biu ca IMF (nh km trong Ph lc 2); C. Ni dung tho lun trong U ban. Phn ny nhm cc kin ca U ban li thnh 4 mc sau y: (i) hin trng v trin vng BOP; (ii) bin php thay th nhm phc hi s cn bng; (iii) H thng v phng php hn ch; (iv) tc ng ca bin php hn ch; D. Tr li ca i din nc tham vn; E. Kt lun (trong trng hp tham vn y ). Bo co tham vn rt gn bao gm phn tm tt cc ni dung tho lun ti U ban v quyt nh c cn p dng th tc tham vn y hay khng59. Kha cnh php l ca vic tham vn BOP ng thun trong U ban BOP v nguyn tc c bn U ban BOP bo co trc tip v kt qu tham vn ln i Hi ng. Trong trng hp thc hin tham vn y , bo co cn nu r kt lun ca U ban v cc cu phn khc

57

on 12 trong Cch hiu Bo co Tham vn vi Ecuador, WT/BOP/R/91 59 on 13. trong Undersatnding

58

35

nhau ca bn k hoch tham vn cng nh s liu thc t v l do a ra cc kt lun ny. Theo Cch hiu: U ban s c gng a vo kt lun ca mnh d kin xut nhm tng cng vic thc hin iu XII v XVIII:B, nh trong Tuyn b v Cch hiu ny. Trong cc trng hp lch xo b bin php BOP c bo co trc U ban, th i Hi ng c th cn c trn lch trnh ny c kin cho rng thnh vin tham vn tun th theo cc ngha v ca mnh trong GATT 1994. Trong trng hp i Hi ng a ra cc khuyn ngh c th, th quyn v ngha v ca thnh vin s c nh gi i chiu vi cc khuyn ngh . Nu khng c cc khuyn ngh c th, th kt lun ca U ban cn phi phn nh cc quan im khc nhau c trnh by trong ni b U ban.60 Thiu ng thun U ban c th t c ng thun rng tnh hnh BOP cn c bin php gii quyt, v rng vic p dng bin php l ph hp vi quy nh BOP. Nhng trong nhng trng hp U ban cho rng bin php p dng khng ph hp vi cc tiu ch c chp nhn, th U ban s yu cu thnh vin tham vn iu chnh li cho ph hp, v d: chuyn i bin php hn ch nh lng sang bin php theo gi, hay thi khng vn dng iu khon BOP na. Nu U ban khng thng nht c, v d. thnh vin cho rng bin php p dng l khng ph hp nhng nc thnh vin tham vn khng ng thu hi khng p dng bin php BOP hoc iu chnh li cho ph hp vi quy nh, th vic tham vn c th chm dt m khng a ra kt lun (xem tham vn ca n , Nigeria, Ecuador v Ukraine). Thnh vin c th bo lu cc quyn ca mnh, nu cho rng nc tham vn khng p dng cc quy nh v BOP theo ng ngha v, v vn dng iu khon tham vn v gii quyt tranh chp theo iu XXII v XXIII GATT 1994. Ch tch s xy dng d tho bo co, phn nh cc im chnh c tho lun v cc khuyn ngh ca U ban. Sau khi c U ban ph duyt, bo co ny s c trnh ln cuc hp i Hi ng k tip thng qua. Theo iu XII:4(d) v iu XVIII:12 (d), nu trng hp ln u tin hnh thnh bin php hn ch nhp khu b kt lun l khng ph hp vi quy nh ca GATT, th cc thnh vin a ra co buc c th p dng bin php i khng li thnh vin lm sai quy nh, ph hp vi quy nh nu ti 2 iu trn. n - v vic Hn ch nh lng Giai on tham vn cui cng v BOP vi n minh ha vic i ngc li vi thc tin thng thng ca GATT/WTO mt cch ng k t ti ng thun trong U ban BOP. n p dng hn ch nh lng i vi hn 2700 dng thu HS 8 s, ch yu bao gm hng tiu dng, v l do BOP k t 1957. u thp k 90, n c thc hin ci cch kinh t qua t do ho ng k hot ng u t trc tip nc ngoi v nhp khu. Thng 12/1995, trong phin tham vn lin kt ca GATT v U ban BOP ca WTO61, mt s thnh vin pht trin hoan nghnh n lc ci cch kinh t mt cch su sc ca n , nhng cng ng thi a ra bnh lun ph phn vic s dng hn ch nh lng nhp khu mt cch rng ri. Thnh vin dn chiu ti quan im ca IMF rng trin vng ca n l bn vng trong trung hn, d tr ngoi hi tng ng vi
60 61

on 13 trong Cch hiu Cc nc bt u tham vn BOP theo quy nh ca GATT 1947 v tip tc p dng theo quy nh ca GATT 1994, tham vn ln u sau ngy 01/01/1995 trong phin hp chung cc y ban BOP ca GATT v WTO

36

6 thng ri nhp khu v theo kin ca IMF n ch cn 2 nm ni lng bin php kim sot nhp khu. Cc thnh vin cng ghi nhn n khng a ra c l do hp l v vic bin php theo gi khng gii quyt bt cp v BOP theo nh yu cu nu ti on 3 trong Cch hiu. Do , cc thnh vin yu cu n a ra lch trnh ni lng v xo b cc bin php BOP cn li theo quy nh ti on 1 trong Cch hiu. Thnh vin cng nu r rng hn ch thng mi p dng thc cht ngn cm nhp khu hng tiu dng v vic cp php nhp khu l thun tu theo ch quan ca c quan chc nng. n khng chp nhn kin ca cc thnh vin pht trin v IMF, ng thi cng c s ng h ca mt s thnh vin ang pht trin, v tuyn b rng sc p ang tng ln i vi tng th cn cn thanh ton trong nhng thng gn ; n cn c mc d tr ln hn mc thng thng tng ng 3 n 4 thng nhp khu v rng cc bin php theo gi khng th kim sot c mc nhp khu hng ho tiu dng v vy khng phi l gii php ph hp. Kt lun ca U ban a ra quan im khc nhau v v vy U ban quyt nh ni li tham vn vo thng 10/1996 sau khi tuyn b v Chnh sch Xut khu-Nhp khu 1996/97 c a ra.62 U ban BOP thc hin thm 2 phin tham vn vi n v thng 1 v thng 6/1997. Nhng quan im khng c thu hp. Trong cuc tham vn 1/1997, U ban mi n trnh by v k hoch xo b bin php c thng bo theo iu XVIII:B v kt thc cc ni dung tham vn theo ng cc quy nh BOP.63 n a ra k hoch xo b trong 9 nm i vi cc bin php hin ang p dng trong bao gm 3 giai on nh mi giai on 3 nm, bt u t 1/4/1997. U ban t chc 2 phin na vo thng 6. Sau khi m phn, n gim thi gian xung 5 nm xo b cc bin php hn ch nh lng. Tuy nhin, nhiu nc pht trin khng chp nhn, c bit l Hoa K cho rng bn k hoch mi cha tho ng. Hoa K dn chiu kin ca IMF cho rng d tr ca n tng ln ng k trong nm 1996 v 1997 v IMF khng nh khng c nguy c i vi BOP. Kt thc phin tham vn, cn c trn cc quan im cn mu thun nhau, Ch tch yu cu Ban Th k lm bin bn phn nh cc quan im ny. Sau U ban gi bo co ln i Hi ng.64 Sau ny th Hoa K vn dng iu khon gii quyt tranh chp ca WTO. Trong v hn ch nh lng, n lp lun rng c quyn duy tr bin php BOP cho ti khi U ban BOP ca i Hi ng yu cu nc ny xo b hoc ni lng cc bin php ny. Hi ng xt x tranh chp khng chp nhn quan im ny. Hi ng lu rng ngha v ti iu XVIII:11 v loi b hoc ni lng bin php BOP khng ph thuc vo quyt nh ca U ban BOP hoc i Hi ng.65 n cng lp lun rng trn c s ghi ch s 1 trong Cch hiu, Hi ng gii quyt tranh chp khng c quyn xem xt l do hp l ca cc bin php BOP.66 Theo n , ngha ca ghi ch ny l h thng gii quyt tranh chp ch c vn dng i vi tng v vic c th s dng bin php BOP hoc cch thc p dng bin php trong tng v vic c th, cn khng c thm quyn trong vic xem xt c s hp l ca vic p dng bin php ny. Vic r sot cc bin php BOP l nhim v ca U ban BOP v i Hi ng, cc c quan
62

Xem thm chi tit ti: Bo co Tham vn vi n , WT/BOP/R/11 WT/BOP/R/22 64 WT/BOP/R/32 65 Bo co ca Hi ng xt x tranh chp, n -Hn ch nh lng, on 5.79 66 Khng phn no trong Cch hiu ny lm thay i quyn v ngha v ca cc thnh vin theo iu XII hoc XVIII:B GATT 1994. Quy nh ca iu XXII v XXIII GATT 1994 nh c lm r v p dng bi Cch hiu v Gii quyt Tranh chp c th c vn dng vi mi vn pht sinh t vic p dng hn ch nhp khu v l do cn cn thanh ton
63

37

chnh tr ca WTO. Hi ng xt x v Hi ng phc thm, bi thm on khng c thc hin nhim v r sot ny. Hi ng khng chp nhn lp lun ca n . Theo quyt nh ca mnh, Hi ng c nu theo ghi ch s 1 trong Cch hiu BOP, tranh chp v c s hp l ca bin php hn ch v l do cn cn thanh ton r rng nm trong phm vi cc vn m quy nh v gii quyt tranh chp c nu ti iu XXIII GATT 1994, nh c lm r v p dng bi DSU, l hon ton ph hp67. Hi ng xt x tranh chp v Hi ng Phc thm cng nu r rng cc Hi ng v U ban BOP u c thm quyn gii quyt cc vn lin quan n bin php BOP, nhng c chc nng khc nhau. II.2. QUY NH BOP CA WTO TRONG THNG MI DCH V iu XII Hip nh Chung v Thng mi Dch v (GATS) (Hn ch nhm Bo v Cn cn Thanh ton) c quy nh v ni dung v th tc lin quan n BOP tng t nh quy nh ca GATT 1994. Nguyn tc c bn l Trong trng hp c kh khn nghim trng v cn cn thanh ton hoc i ngoi hoc nguy c xy ra cc kh khn ny, mt thnh vin c th p dng hoc duy tr bin php hn ch i vi thng mi dch v c cam kt c th, bao gm vic thanh ton hoc chuyn khon cho cc giao dch lin quan ti cc cam kt .68 iu ny cng ghi nhn nhng sc p i vi cc cn thanh ton ca thnh vin ang trong qu trnh chuyn i v pht trin kinh t i hi vic s dng bin php hn ch m bo kh nng duy tr mc dch v ti chnh cn thit thc hin chng trinh pht trin hoc chuyn i kinh t ca mnh. Cn c bit lu ti phn li vn ca GATS chnh thc ghi nhn nhng kh khn c th m cc nn kinh t chuyn i phi i mt trong qu trnh chuyn i ca mnh. Bin php hn ch s khng Phn bit i x gia cc thnh vin; Khng ph hp vi iu khon Tho thun ca IMF; Trnh khng to ra tn tht khng cn thit i vi li ch ti chnh, kinh t v thng mi ca cc thnh vin khc; Vt qu mc cn thit gii quyt tnh trng kh khn; Mang tnh tm thi v c xo b tng bc.

Quy nh v thng bo bin php BOP, tham vn vi U ban BOP v xo b hn ch ging nh quy nh ca GATT 1994. iu XII GATS cha tng c vn dng k t khi xy dng n nay. II.3 CC CUC THAM VN TRONG KHUNG KH U BAN BOP II.3.1 Gii thiu Nh gii thch trn, h thng t gi linh hot gip gim bt l do v kinh t dn ti p dng bin php hn ch nhp khu v l do BOP. Trn l thuyt, trng thi cn bng t c khi thng mi v thanh ton c bng vi nhau ti mc t gi nht nh. Trong trng hp thm ht thng mi ln, vic ph gi ng ni t s gip khc phc thm ht
67 68

Bo co Hi ng Phc thm, n - Hn ch nh lng, on 95 on 1. Hip nh Thng mi Chung v Thng mi Dch v

38

thng mi. Nhng cng c nhng trng hp cc nc ang pht trin khng mun s dng bin php ny v c th lm pht sinh chi ph x hi. T gi gim xung s lm gi trong nc tr nn cao hn, bao gm c gi ca nhng mt hng thit yu v cng c th gy ra lm pht. Mt kh khn na l vic iu chnh t gi ny cn c thi gian. iu ny t ra cu hi v vn thanh khon, c ngha l mt nc c thm ht thng mi cn phi c d tr c th tip tc nhp khu cc mt hng thc s cn thit cho ti khi trng thi cn bng c thit lp tr li. im ny cng cho thy trong cc vn v BOP, lp lun l thuyt tru tng trong mt s trng hp c th kh c th gip a ra quyt nh xc ng c. im ng lu k t u thp k 70 l s lng cc nc tham vn theo iu khon BOP ca GATT/WTO lin tc gim xung. Trong thp k 60, 10 nc ang pht trin vn dng iu khon BOP ca GATT.69 Trong thp k 70 v 80, ch c 3-4 nc. Nhng hu ht cc bin php hn ch nhp khu p dng u c duy tr trong thi gian di. n duy tr hn ch nh lng BOP trong 37 nm, Hy Lp 32 nm, Bangladesh 31 nm v Pakistan 41 nm. Trong 5 nm u sau khi WTO c thnh lp, ngoi cc thnh vin vn dng trc , hu nh tt c cc thnh vin c nn kinh t chuyn i (Bulgaria, Cng ho Sc, Hungary, Ba Lan, Rumania v Slovakia) u p dng hn ch nh lng trong mt thi gian ngn v l do BOP theo iu XII GATT 1994. Ukraina, cng c nn kinh t chuyn i, thng bo p dng bin php hn ch BOP vo u nm 2009 v thc hin tham vn trong U ban BOP. Thc t nhiu nc chuyn i vn dng cc quy nh v BOP l rt ng ch i vi Vit Nam, iu ny cho thy cc nn kinh t chuyn i thng gp phi cc iu kin kinh t mang tnh cht gnh nng i vi BOP. Ngoi Ukraina, Ecuador cng chu nh hng ln ca khng hong kinh t v cng phi p dng bin php hn ch nhp khu v l do BOP. C Ukraina v Ecuador u gp phi i x lnh lng ca U ban BOP v c yu cu xo b ton b cc bin php hn ch trong vng vi thng. Cc thnh vin khc thc hin tham vn vi U ban BOP u tng bc khng vn dng quy nh BOP ca WTO na. Nh vy, t nm 2001 n 2008, khng c cuc tham vn no v BOP trong khung kh WTO. Nc cui cng thi khng vn dng l Bangladesh sau khi nc ny xo b bin php hn ch vo nm 2008. Trong 14 nm thc tin hot ng ca WTO, c th rt ra kt lun rng trong khung kh WTO, nc tham vn thng t c thng cm hn ti U ban BOP so vi thi GATT. Cc nc p dng bin php hn ch nhp khu c yu cu xo b hn ch BOP trong thi gian ngn v c khuyn ngh p dng cc bin php kinh t v m gii quyt kh khn BOP ca mnh. Trong nhiu trng hp, thnh vin bo lu quyn ca mnh, iu ny th hin mt thng ip r rng ti thnh vin tham vn rng trong trng hp c s khng ph hp quy nh, th c ch gii quyt tranh chp s c vn dng. Nh tho lun trn, tranh chp gia Hoa K v n c quyt nh trong khung kh Hi ng gii quyt tranh chp v Hi ng phc thm. Xu hng gn y khuyn co cc nc c nh p dng bin php hn ch thng mi trong WTO l h s nhn c rt t s cm thng t U ban BOP. II.3.2 Cc t Tham vn y quan trng nht gia U ban BOP ca WTO vi cc nc ang pht trin n nm 2000 Cc nc ang pht trin
69

Gn y AITIC chun b Nghin cu c bn rt hu ch v vn ny. Nghin cu c tiu Cc cuc tham vn BOP trong WTO: liu c bt u ph bin tr li? ti trang web: www.aitic.org

39

n 70 Nh nu phn trn, n tham vn vi U ban BOP ca WTO vo nm 1995 v 1997. D tr ngoi hi tng ng 6.5 thng nhp khu. IMF tuyn b BOP ca n bn vng v n nh trong trung hn. Nc ny khng phi i mt vi nguy c v suy gim nghim trng d tr tin t. Theo IMF, bin php hn ch nh lng do n p dng l khng cn thit tng d tr ln mt mc hp l. n duy tr hn ch nh lng i vi hn 2700 dng thu, ch yu l nhm hng tiu dng v p dng thng qua h thng gim st cp php nhp khu rt phc tp. Trong qu trnh tham vn BOP, nhiu thnh vin trong U ban nhn xt n c iu kin kinh t i ngoi n nh, v vy vic tip tc duy tr hn ch nhp khu l khng hp l khi cn c vo cc quy nh BOP ca WTO. Ngoi ra, thnh vin cng nu r n khng a ra c s hp l ca vic s dng bin php hn ch nh lng, nh vy l khng ph hp vi quy nh nu trong Cch hiu m cc thnh vin cam kt u tin s dng bin php theo gi. a s cc nc u yu cu n xo b ngay lp tc cc bin php hn ch nhp khu duy tr theo iu XVIII:B GATT 1994. Trong t tham vn nm 1997, n xut tng bc xo b hn ch trong 9 nm, sau iu chnh xung cn 7 nm, ri 5 nm. xut ny khng c mt s thnh vin U ban chp nhn, cc thnh vin ny bo lu quyn ca mnh trong WTO. Hoa K vn dng c ch gii quyt tranh chp v thng kin. n phi xo b hn ch nhp khu p dng v l do BOP vo nm 2000. Sri Lanka Trong ti liu cung cp phc v tham vn BOP vi Sri Lanka trong nm 1995, IMF bo co rng d tr chnh thc ca nc ny tng ln mc 5 thng nhp khu. Thm ht cn cn ti khon vng lai tng cao ln mc 7% GDP. Tnh hnh ti kho tip tc ng lo ngi. Thm ht ngn sch, mt phn l do cuc ni chin tip tc cng thng, tng ln ti mc 9.5% GDP. Sri Lanka duy tr hn ch nhp khu i vi 200 mt hng v l do an ninh quc gia, sc kho cng ng, o c cng ng v mi trng. Mt s hng lng thc thc phm b hn ch nh lng nhp khu v l do BOP b nhiu thnh vin ph phn do khng p dng hnh thc bin php theo gi. U ban BOP i n kt lun l hu ht cc thnh vin khng nhn thy nguy c suy gim d tr quc t ca Sri Lanka theo nh quy nh nu ti on 9 iu XVIII, cng nh khng c du hiu tnh hnh cn cn thanh ton nghim trng nh nu ti khon 3 trong Cch hiu U ban nhn nh rng, ngay c khi c kh khn v cn cn thanh ton, th vi tc ng hn ch ca bin php cp php nhp khu i vi hng nng nghip ni chung v vi cc cn thng mi tng th, bin php ny kh c th gii quyt c kh khn. Trn c s nhn nh trn, v cn c trn cc quy nh ca GATT 1994, U ban khuyn ngh Sri Lanka khng vn dng quy nh ca iu XVIII:B. 71

70 71

Mt s kha cnh ca cc tham vn BOP ca n c m t chi tit trong phn trc ca bo co ny. WT/BOP/R/8

40

Trong nm 1998, Sri Lanka chm dt vn dng iu XVIII:B GATT 1994 v xo b ton b cc hn ch nhp khu v l do BOP.72 Nigeria Nigeria tham vn BOP ln u vi U ban BOP di thi GATT vo nm 1984, sau tip tc tham vn trong khung kh WTO vo 1996, 1997 v 1998. Theo IMF, tnh hnh kinh t ca Nigeria xu i ng k t nm 1990. Trong giai on 1990-93, thng d cn cn thng mi gim hn 1 na v cn cn ti khon vng lai chuyn t thng d gn 10% GDP sang thm ht 3%. ng thi, tng d tr gim xung t tng ng 5 thng nhp khu xung cn khong 1 thng Thm ht ngn sch ca Chnh ph Lin bang tng ln 6 ln trong giai on 1990-93. N nc ngoi ln ti 31 t la M, tng ng 91% GDP vo cui nm 1994 tnh hnh kinh t i ngoi d kin s tip tc din bin bt thng v d tr chnh thc s mc kh thp trong nhiu nm tip theo. Mc d c tnh hnh kinh t i ngoi rt xu nh vy nhng IMF vn xut thc hin dt khot cc chnh sch kinh t v m mnh, ch khng nn p dng hn ch thng mi ci thin tnh hnh mt cch bn vng. Cn b Qu khuyn khch thng nht t gi, v thng qua l trnh xo b hn ch v t gi.73 Thnh vin U ban t cu hi v s ph hp ca vic duy tr bin php cm nhp khu gii quyt kh khn BOP. Bin php cm nhp khu c p dng vi ng, la min, k, bt la m, du thc vt, ba-rt v ben-t-nt, thch cao, cc vt dng gia nh bng nha, lp c, lp p li, si dt may cc loi v cc sn phm dt may, t v xe my c tui i trn 8 nm, g v my chi tr chi, l khng ph hp vi quy nh ca WTO. Vic nhp khu bt la m v thch cao b hn ch theo iu XIX ca GATT, cn hn ch i vi t v my chi tr chi l theo iu XX. Hn ch nh lng khng c p dng kim sot tng mc nhp khu chung v Nigeria khng chng minh c l do ti sao bin php theo gi khng xo b bt chp v BOP v khng to ra tc ng i vi thng mi. Ngoi ra, phn ln nhp khu ca Nigeria bao gm ho cht, hng ch to, my mc v thit b vn ti trong khi bin php cm nhp v l do cn cn thanh ton li ch tp trung p dng vi mt s t nhm hng thuc cc lnh vc c bo h c la chn bin php cm nhp vt qu mc cn thit gii quyt bt cp v cn cn thanh ton 74. Trong phin tham vn tip theo U ban i n kt lun l bin php cm nhp ca Nigeria khng cn ph hp vi iu XVIII:B v Cch hiu v yu cu Nigeria thng bo cc quyt nh c lin quan cho U ban. Thnh vin cng bo lu quyn theo GATT 1994.75 Trong phin tham vn tip theo Nigeria c U ban yu cu a ra l trnh xo b cc bin php khng ph hp vi WTO.76 Trong t tham vn ni tip, Nigeria a ra l trnh 8 nm xo b cc hn ch v khng c cc thnh vin chp nhn. Phin thng 2 v thng 7 nm 1997 cng khng thnh cng, v vy Ch tch U ban bo co cc quan im khc nhau trong U ban ln i Hi ng.77 Trng hp ny khng cn vn dng iu khon gii quyt tranh chp trong

WT/BOP/R/44 WT/BOP/R/13 74 WT/BOP/R/13 75 WT/BOP/R/18 76 WT/BOP/R/25 77 WT/BOP/R/35 v 41

73

72

41

WTO, v Nigeria thng bo vi U ban l nc ny xo b mi hn ch vo trc 1/01/2000.78 Tunisia Trong t tham vn vi Tunisia vo 6/1996, IMF bo co rng trong nm 1994 nc ny xy ra thm ht ti kho chung mc 3% GDP, mc ny tng ln 4.2% trong nm tip theo. Thm ht ngn sch t n mc 5.3% GDP. Trong nm 1994, thm ht cn cn vng lai, khng tnh vin tr, thu hp xung cn 2.9% GDP, t mc 7.7% trong nm 1993. Theo c tnh, thm ht ti khon vng lai tng ln mc 4.5% GDP trong 1995. Cn cn tng th BOP t thng d 2% GDP trong 1994 v gim xung cn 0.3% GDP nm 1995. Tng d tr chnh thc tnh n cui nm 1995 gim xung mc tng ng 2.6 thng nhp khu v c tnh tng ng 2 thng nhp khu vo thi im cui thng 4/1996. Bo co ca IMF cng phn tch tnh hnh ci cch kinh t ca Tunisia, v cui cng Qu khuyn khch chnh quyn xo b ngay tt c cc bin php hn ch thng mi v l do BOP. Ti cuc hp vo 6/1996, thnh vin U ban ghi nhn tnh hnh BOP ca nc ny c kh nng bin ng ln, nhng cng nu r rng cc bin php hn ch nh lng vi t nhp khu khng da vo gi v cng khng c p dng nhm kim sot tng mc nhp khu chung.79 Trong phin tip theo vo 6/1997, IMF bo co d tr ca nc ny ang c xu hng tng ln (3.2 thng nhp khu) v thm ht ti khon vng lai i ngoi thu hp xung cn 3% GDP trong nm 1996, th hin s ci thin v cn cn thng mi cng nh dch v. IMF tip tc khuyn ngh chnh quyn xo b ngay hn ch nh lng v l do BOP. U ban hoan nghnh k hoch xo b bin php ca Tunisia, bao gm 4 giai on t do ho, bt u t 1/7/1997 v k thc vo 31/12/2000. Trn c s k hoch ny, U ban khuyn ngh ln i Hi ng nh sau bng vic tun th k hoch ra, Tunisia c coi l tun th vi cc ngha v ca thnh vin ny trong GATT 1994.80 Tunisia xo b tt c cc bin php hn ch nhp khu cn li trc 31/12/2000 ng nh k hoch ra.81 Pakistan Pakistan l thnh vin thng xuyn tham vn trong U ban BOP, ln tham vn u tin l vo 1960. Ti phin 4/1997 ti U ban BOP ca WTO, i din IMF ghi nhn tnh hnh BOP kh nhy cm ca nc ny. Thm ht ti khon vng lai ti mc 6.8% GDP, phn nh mc thm ht thng mi ln. Mc d tr chnh thc ti thi im cui thng 3/1997 tng ng 3.6 tun nhp khu. Thm ht ngn sch ng mc 4.8% GDP. Ti thi im tham vn, Pakistan duy tr cc bin php hn ch nhp khu (QR) v thu c bit i vi 68 mt hng vi l do sc kho, an ton, o c x hi hoc an ninh82. Thnh vin ca U ban ghi nhn rng Pakistan phi i mt vi vn nghim trng v
WT/BOP/R/47 WT/BOP/R/14 80 WT/BOP/R/31 81 WT/BOP/N/58 82 Din mt hng gm : tht, stearin ca cy c, l thuc l, thuc l iu, ho cht, giy v sn phm giy, mt s my mc, bi, ni hi kim loi, sn phm in, xe an ninh c v trang, thuyn v thit b y t. 34 sn phm c php nhp khu nu tho mn cc yu cu v an ton v sc kho
79 78

42

BOP v nht tr v c s hp l s dng cc bin php ph hp vi iu XVIII:B GATT 1994. Cc thnh vin yu cu Pakistan thng bo cc mt hng thuc i tng hn ch theo iu XVIII:B83. U ban thc hin tham vn vi Pakistan cc ln tip theo vo 11/1997, 5/2000 v 11/2000. Tnh hnh BOP ca nc ny vn c nguy c cao, d tr u nm 2000 ch mc tng ng hn 1 thng nhp khu. Tuy nhin, U ban yu cu Pakistan a ra k hoch xo b bin php hn ch BOP v thc thi k hoch ny. Vo 12/2001 Pakistan thng bo rng nc ny s xo b bin php hn ch nhp khu v l do BOP trc 6/2002.84 II.3.3 Tham vn y vi cc thnh vin LDC Trong WTO, ch c duy nht 1 trng hp tham vn ca nc thnh vin l LDC, l Bangladesh, vn c bt u t thi GATT trong nhng nm 70. Do Bangladesh l LDC nn i x vi thnh vin LDC s t c ngha i vi Vit Nam, v vy phn ny s khng cn i su vo chi tit ca v vic. Tuy nhin, ng ch l trong 2 ln tham vn cui cng vo 2004 v 2007, U ban cng gy sc p vi c thnh vin l LDC buc nc ny xy dng k hoch xo b hn ch nhp khu v l do BOP v thc hin ng theo k hoch ny.85 Kt qu l, vo 4/2007, Bangladesh thng bo nc ny s xo b hn ch nhp khu i vi mui v g con trc 31/12/2008.86 II.3.4 Tham vn vi cc nn kinh t chuyn i theo iu XII GATT 1994 n nm 2000 Trong u thp k 90 v giai on 1995-2000, tt c cc thnh vin c nn kinh t chuyn i u p dng hn ch nhp khu v l do BOP do cc thnh vin ny gp phi bt cp nghim trng v BOP. Cc phin tham vn cho thy nguyn nhn chnh lm cn cn thanh ton xu i u xut pht t cc kh khn hay din bin gn kt cht ch vi qu trnh chuyn i kinh t ti cc nc ny. Cc vn ny bao gm: st gim thng mi truyn thng do Hi ng Tng tr Kinh t (CMEA) b gii tn v v s cn thit phi nh hng li quan h thng mi vi cc th trng c ng tin chuyn i; s st gim mnh ca GDP; s cn thit phi iu chnh li c cu c bn ca nn kinh t v thng mi; thng mi gia tng v thm ht cn cn vng lai; d tr quc t st gim;cn cn vng lai thiu kh nng chuyn i, thm ht ngn sch ln; n nc ngoi tng ln; t nhn ho; thnh lp c ch th trng; t do ho; ni lng quy nh qun l nh nc; ti c cu h thng bo him x hi; lm pht cao; bt n t gi; n nc ngoi tng ln..v.v Chnh v vy, tt c cc nn kinh t chuyn i l thnh vin ca GATT/WTO u p dng hn ch nhp khu theo iu XII GATT trong giai on ny, v hnh thc ch yu ca bin php l ph thu nhp khu nhm ngn chn nguy c, hoc chm dt tnh trng suy gim d tr. U ban BOP yu cu cc nc tham vn phi m bo bin php p dng ph hp vi quy nh ca WTO v xo b ngay khi c th. Trong tt c cc trng hp ny, IMF u c chung quan im l bin php hn ch nhp khu khng phi l gii php ph hp v nhn mnh tnh bn vng ca cc chnh sch kinh t v m ng n v ci cc c cu nhm gii quyt vn c cu ca BOP. Do cc bin php hn ch u c xo b
WT/BOP/R/27 WT/BOP/R/51, 56 v WT/BOP/N/59 85 WT/BOP/R/76 v 86 86 WT/BOP/N/64 v WT/BOP/R/88
84 83

43

trong thi gian tng i ngn (1 n 2 nm), nn khng xy ra trng hp no phi vn dng th tc gii quyt tranh chp. Trng hp ca Vit Nam tng t nh cc nn kinh t chuyn i chu u, nhng phc tp hn v Vit Nam c mc pht trin thp hn so vi cc nc Trung v ng u trong nhng nm 90. Vit Nam trong qu trnh chuyn i sang nn kinh t th trng x hi ch ngha nn gp phi nhiu ro cn nh nu trn, ngoi ra cn c nhng kh khn lin quan n trnh ca mt nn kinh t ang pht trin na. V cc l do ny, iu quan trng l phi nghin cu kinh nghim ca cc nn kinh t chu u chuyn i trong WTO ni chung cng nh trong quan h vi tham vn BOP ni ring v nhiu kh nng l vic vn dng quy nh v BOP ca mt nn kinh t ang pht trin v chuyn i c th c c rt ra t kinh nghim tham vn vi cc nn kinh t chuyn i Trung v ng u. Slovakia Cng ha Slovakia tham vn vi U ban BOP ca GATT v sau l WTO k t nm 1994. Qu trnh chuyn i kinh t ca Slovakia kh di v nhiu chng gai, vi nhiu giai on thng trm, iu ny gii thch cho vic nc ny phi p dng hn ch nhp khu v l do BOP cho ti tn nm 2001. Trong nm 1994, tnh hnh kinh t ca t nc kh nghim trng do t nc ScSlovakia b tch thnh 2 nc. GDP gim xung, cn cn vng lai v thng mi thm ht mc ln, d tr rt thp (tng ng di 1 thng nhp khu) l nhng c trng c bn. Vo 3/1994 Slovakia p dng bin php ph thu nhp khu tm thi mc 10% i vi hng tiu dng v thc phm, chim khong 13% tng nhp khu. Ti U ban BOP, Slovakia b ln n l khng xo b ph thu vo cui nm 1994, nh c quan c thm quyn ca nc ny ha. Sau khi p dng ph thu, tnh hnh kinh t ca t nc c ci thin ng k. IMF bo co GDP tng 5%, d tr ngoi hi tng gp 4 ln, lm pht gim mt na cn 12%, thm ht ngn sch gim bt 5 im % xung cn 2.5% GDP. Tnh hnh kinh t tip tc din bin thun li trong nm 1995, nhng chnh quyn Slovakia quyt nh duy tr ph thu v h cho rng tnh hnh BOP vn nhy cm. U ban BOP a ra kt lun rng rt tic v Slovakia khng thc hin ng theo d kin tuyn b l s xo b ph thu vo cui nm 1994 v nhn mnh rng theo quy nh c lin quan ca GATT/WTO, bin php thng mi ch c s dng trong trng hp c kh khn nghim trng v BOP. U ban yu cu Slovakia xo b ph thu nhp khu vo cui nm 1995, nu c th, nhng trong mi trng hp phi xo b trc 30/6/199687. Tuy nhin, Slovakia khng xo b ph thu vo 30/6/1996, m ch h mc ph thu xung cn 7.5%. Trong nm 1995, tnh hnh kinh t v m c ci thin; theo IMF, d tr chnh thc tng ln tng ng 4.4 thng nhp khu. Nhn t tiu cc cn li l thm ht cn cn vng lai vi mc 8% GDP phn nh mc tng trng nhp khu mc cao trong khi xut khu khng tng. Ti phin tham vn BOP 6/1996, IMF thc gic chnh quyn Slovakia loi b ph thu v nhn mnh rng chnh sch ti chnh, ch khng phi l ph thu nhp khu, mi l gii php ph hp i ph vi s mt cn i cn cn thnh ton88. Trong kt lun ca mnh U ban ghi nhn rng mc d mc d tr c ci thin, nhng Slovakia vn khng thc hin cam kt a ra trong WTO. U ban nhc li mt ln na rng bin php cn cn thanh ton l bin php tm thi v rng bin php ny khng c dng phc v mc tiu thu ngn sch hoc bo h. U ban
87 88

WT/BOP/R/4 WT/BOP/R/15, kin ca IMF

44

th hin s lo ngi v vic tip tc s dng ph thu nhp khu. Ngoi ra, U ban nu r quan im phn i p dng ph thu mt cch c chn lc89. Trong nm 1996 v 1997 thm ht ti khon vng lai ca Slovakia tr nn trm trng hn, vt mc 9% GDP v d tr ngoi hi chnh thc gim xung mc tng ng 3 thng nhp khu. Vo 1/1997 Slovakia xo b ph thu nhp khu i vi hng tiu dng nhng vo 7/1997 li p dng ph thu mi nhm gii quyt kh khn BOP v d tr ngoi hi thp90. Ph thu 7% c p dng vi tt c cc mt hng ngoi tr vi mt s sn phm nng nghip, nguyn vt liu th (than nu, nng lng, qung st, kh t nhin v mt s nguyn liu cho ngnh dt may). Trong cuc hp thng 10 v thng 12 nm 1997 ca mnh, U ban BOP chp nhn k hoch m chnh quyn Slovakia a ra rng s xo b ph thu vo 1/10/1998 v tuyn b rng Cng ha Slovakia tun th theo cc ngha v ca mnh trong GATT 1994, nu nh thnh vin ny tun th ng theo l trnh iu chnh. IMF cho rng khng nn p dng ph thu v nhn mnh ph thu khng th thay th cho vic tht cht ti kho ph hp gii quyt thm ht i ngoi mc bn vng91. Nhng cu chuyn v tham vn BOP ca Slovakia cha chm dt y. Vo 1/10/1998, Slovakia xo b ph thu a vo p dng t 1997, nhng t 1/6/1999 thnh vin ny li p dng ph thu nhp khu mi mc 7% v p dng i vi 74% tng nhp khu. Ph thu ny khng p dng vi nguyn vt liu c bn, sn phm dc, cng ngh phc v u t khng nh hng ti u t nc ngoi. Ph thu c p dng i vi mi i tc thng mi, bao gm c cc thnh vin ca lin minh quan thu v FTA. L do p dng ph thu mi l v thm ht cn cn vng lai vt mc 10% GDP, cn cn tng th thm ht mc 60% GDP v d tr ngoi hi chnh thc gim xung mc tng ng 2.5 thng nhp khu. Ti cuc hp 9/1999 ca U ban BOP Thnh vin cm thy kinh nghim ca Slovakia th hin r rng bin php ti bin gii khng th gii quyt c bt cp v cn cn thanh ton m cn c mt lot cc bin php kinh t v m khc phc yu im ca nn kinh t. IMF gi nguyn quan im nh nu t ln trc v cho rng khng nn p dng ph thu.92 Ln tham vn cui cng ca Slovakia ti U ban BOP l vo 9/2000, ti y i din c nc ny tuyn b s xo b ph thu vo cui nm 2000.93 Hungary Sau 4-5 nm k t khi chuyn i kinh t, nn kinh t Hungary ri vo tnh trng kh nghim trng. Thm ht ti khon vng lai tng ln gn 10% GDP trong nm 1993 v 1994, ch yu l do thm ht thng mi rt ln, ln ti mc 9% GDP. Thm ht ngn sch mc 6% GDP, trong khi d tr ngoi hi gim xung cn 5.7 thng nhp khu. u nm 1995, vn tr nn xu hn na. Vo 3/1995, Chnh ph Hungary p dng cc bin php kinh t mnh m nhm gii quyt bt cp. Cc bin php ny bao gm p dng ph thu nhp khu mc 8% c hiu lc k t 20/3. Thng bo ca Hungary gi WTO nu r tnh hnh BOP xu i to ra nguy c ln v st gim d tr ngoi hi. Ph thu c p dng vi nhp khu t tt c cc nc v vi hu ht cc mt khc khc nhau,

WT/BOP/R/15 WT/BOP/N/46 91 WT/BOP/R/40 92 WT/BOP/48 93 WT/BOP/R/52

90

89

45

ch c nng lng c bn v my mc phc v u t c min tr.94 Ngoi ra, ng tin Hungary c ph gi 9% i km vi p dng ch t gi c nh c iu chnh. Ti phin tham vn 6/1995, U ban BOP ghi nhn kh khn BOP ca Hungary v nu r mong mun rng vo ln tham vn k tip, s t chc vo ma h 1996, Hungary s c th nh gi ht c nh hng ca ph thu i vi cn cn thanh ton v lm r hn nh thay th ph thu bng bin php c cu s dng trong di hn. U ban yu cu Hungary trnh by l trnh gim v xo b ph thu nhp khu ti phin tham vn k tip.95 Ti phin tham vn tip theo vo 9/1996, i din IMF tuyn b rng chng trnh iu chnh thc hin t u 1995 c nhng kt qu quan trng gip n nh kinh t v m. D tr chnh thc tng ln mc 9.5 thng nhp khu vo cui 1995. U ban kt lun rng khng cn nguy c ln lm st gim d tr tin t ca Hungary na, theo iu XII:2(a) GATT 199496 Vo 1/7/1997 Hungary xo b ph thu. Cng ho Sc Theo bo co ca IMF, thm ht cn cn vng lai tng ln 5.5% GDP trong nm 1996, v tip tc tng ln 10% GDP vo 3/1997, phn nh tnh trng nhu cu nhp khu tng mnh trong khi xut khu khng tng. D tr chnh thc mc 3.5 thng nhp khu vo cui thng 5 nm 1997. Vo 4/1997, gii quyt tnh trng ti khon kinh t i ngoi xu i lin tc, chnh quyn Sc p dng c ch t cc nhp khu, p dng vi hng tiu dng v thc phm (chim khong 30% tng nhp khu) v yu cu t cc 20% gi tr nhp khu vo ti khon 6 thng khng c hng li. C ch ny d kin s gip ngn chn nguy c ln lm suy gim nghim trng d tr ngoi hi.97 U ban n nhn c ch t cc nhp khu ca Sc mt cch tiu cc. a s thnh vin ca U ban lp lun rng bin php ny khng ph hp, c bit l phm vi p dng ch mang tnh chn lc, c thit kt khng ph hp gii quyt mt cn i v kinh t v m. Thnh vin thc gic chnh quyn Sc xo b bin php ny98 Do khng bn vng, nn vo 21/8/1997, tc l ch 5 thng sau khi p dng, c ch t cc nhp khu b bi b.99 Bulgary Do c s mt cn i trong qu trnh chuyn i kinh t, Bulgary p dng ph thu nhp khu tm thi mc 3% trc khi gia nhp WTO, ngay t 8/1993 ngn chn nguy c ln lm suy gim nghim trng d tr ngoi hi. Ph thu ny c gim xung v sau c xo b vo 01/1/1996. Sau khi gia nhp WTO, Bulgary p dng ph thu nhp khu mi vi mc 6% vo 4/6/1996 nhm bo v cn cn thanh ton ca mnh. Ph thu c p dng ch yu vi hng tiu dng v hng bn thnh phm, chim khong 50% tng nhp khu. Ph thu c gim xung 4% vo 7/1997, xung 2% vo 7/1998 v xo b vo 1/1999.

WT/BOP/N/2 WT/BOP/R/3 96 WT/BOP/R/17 97 WT/BOP/N/19 98 WT/BOP/R/33 99 WT/BOP/R/37

95

94

46

Bulgary p dng hn ch nhp khu do gp phi vn BOP nghim trng. Theo IMF, BOP c cn cn tng th thm ht ln, ch yu l do tnh trng rt vn v ngha v tr n nc ngoi ln. D tr chnh thc gim xung di 1 thng nhp khu nm 1996. Ti cuc hp 7/1997, U ban BOP ghi nhn tnh hnh BOP ng lu ca Bulgary v cho rng vic vn dng iu XII GATT 1994 l c c s. U ban hoan nghnh bin php ph thu l minh bch, khng phn bit i x, da theo gi v t ngn cn thng mi nht. U ban quyt nh khuyn ngh ln i Hi ng rng Bulgary tun th theo cc ngha v ca mnh trong WTO.100 Trong ln tham vn k tip v ln cui cng, U ban BOP nh gi cao vic Bulgary thc hin ng cam kt v ci cch v t do ho v hoan nghnh quyt nh ca Bulgary xo b bin php hn ch nhp khu trc 18 thng so vi d kin. IMF bo co rng d tr chnh thc tng tr li mc tng ng 4.8 thng nhp khu v ti khon vng lai t thng d ln (4.3 %GDP) v nhp khu gim xung do chu tc ng khng hong. 101 Rumany Trong nm 1997-98, tnh hnh kinh t Rumany xu i ng k. Theo s liu ca IMF, GDP thc gim xung khong 5.5% trong nm 1998, so vi mc tng 6.5% trong nm 1997. Thm ht ti khon vng lai tng ln mc 7.5% GDP, phn nh vic ng leu tng gi v cnh tranh gia tng t cc nh xut khu ng . Tng d tr ngoi hi gim xung cn 2.2 thng nhp khu vo cui 1998. Thm ht chung ca chnh ph khong 4% GDP nm 1998. Theo IMF, tnh hnh kinh t ca Rumany l hu qu ca phi hp chnh sch ti chnh thiu cn i, v s yu km mang tnh c cu trong khu vc doanh nghip v ngn hng. Trn c s , IMF khuyn khng nn p dng ph thu nhp khu102. Vo 10/1998, Rumany p dng ph thu nhp khu 6% nhm gii quyt kh khn v cn cn thanh ton. Ph thu c p dng vi nhp khu t mi ngun v i vi tt c cc mt hng ngoi tr nng lng, dc phm v hng ho u t, chim khong 60% tng kim ngch nhp khu.103 Trong t tham vn 2/1999, cc thnh vin t ra thng cm vi kh khn kinh t cng nh mc nghim trng ca cn cn thanh ton ca Rumany. Nhng thnh vin cng yu cu lm r phm vi p dng ca ph thu ti sao khng m rng hn. Thnh vin khuyn ngh Rumany thc hin gii php bn vng x l kh khn cn cn thnh ton thng qua ci cch cn bn v kinh t v m, bao gm tht cht chnh sch ti kho, p dng chnh sch t gi ph hp v y nhanh ti c cu kinh t. U ban nhn thy Rumany thc hin ng theo ngha v ti iu XII GATT 1994.104 Tnh hnh kinh t ca Rumany c ci thin trong nm 1999. GDP tng c tnh khong 1-1,5% trong na u nm 2000, thm ht ti khon vng lai gim xung cn 1.2% GDP, tng d tr ngoi hi tng ln mc 2,7 thng nhp khu, thm ht ngn sch vo khong 3,5%. Ti cuc hp 9/2000, U ban hoan nghnh vic nc ny tun theo ng l trnh xo b bin php v nh gi cao vic chm dt p dng ph thu nhp khu vo cui nm mc d c nhng vn nht nh. U ban nht tr rng Rumany tun th hon
100 101

WT/BOPIR/34 WT/BOP/R/43 102 WT/BOP/R/45, Ph lc 2, kin ca i din IMF 103 WT/BOP/N/42 104 WTO/BOP/R/45

47

ton cc ngha v nu ti iu XII GATT 1994.105 Rumany chm dt p dng ph thu vo 1/1/2001.106 Ba Lan Ba Lan khng tham vn vi U ban BOP v vo 1/1/1996 nc ny chm dt p dng ph thu nhp khu 5% c p dng ln u vo 12/1992 di thi GATT 1947. Ph thu c p dng nhm ngn chn nguy c ln lm st gim nghim trng d tr ngoi hi ca Ba Lan lc tng ng 5 thng nhp khu.107 II.3.5 Cc t tham vn gn y Trong giai on 2001-2008, khng c cuc tham vn no ti U ban BOP. Khng nc no vn dng iu XII hoc XVIII:B. Tuy nhin, khng hong kinh t v ti chnh buc Ecuador v Ukraina phi vn dng cc iu khon ny trong thi gian gn y. Phn hi t pha cc thnh vin c nh hng trong WTO kh nhanh v r rng, s nng nh i vi bin php hn ch nhp khu v l do BOP b thu hp li. C 2 nc ny u c nguy c b vn dng iu khon v gii quyt tranh chp, v c yu cu xo b hoc thay i bin php hn ch ngay lp tc. Ecuador T 8/2008, mi trng kinh t ca Ecuador xu i r rt. Gi du gim, xut khu phi du v kiu hi do lao ng gi v nc b nh hng tiu cc. Ch tin t la ho ca Ecuador lm hn ch tc dng ca chnh sch tin t nhm i ph vi cc c sc ny. D tr chnh thc gim xung cn 2,2 thng nhp khu vo 4/2009. GDP thc t d kin s gim i 2% trong 2009. IMF d bo ti khon i ngoi s dch chuyn t thng d 2,5% nm 2008 sang thm ht 3,5% GDP trong nm 2009. Ti sn nc ngoi thun (NFA thut ng dng cho d tr ngoi t c IMF s dng trong trng hp mt nc s dng ng la M lm tin t quc gia) c tnh gim xung di 2 thng nhp khu vo cui nm 2009. Vo 1/2009, Ecuador p dng cc bin php thng mi v l do BOP c hiu lc trong vng 1 nm, bao gm c bin php theo gi (tng thu nhp khu) v hn ch nh lng i vi nhp khu. Cc bin php thng mi c Ecuador p dng vi 630 dng thu HS 10 s, chim 8,7% tng s dng thu; din mt hng hu ht bao gm hng tiu dng lu bn v thit b vn ti, dt may v qun o v giy dp. Cc bin php ny p dng i vi nhp khu t mi xut x. Bin php theo gi bao gm: (a) tng thu 30 hoc 35% thu t l i vi 75 dng thu (trn 1% tng s dng thu); (b) tng thu bng cch p dng thu tuyt i cng dn trn thu t l i vi 284 dng thu, chim 3,9% tng s dng thu. Thu tuyt i l 12 la M/kilo i vi hng dt may v qun o, v 10 la M/i i vi giy dp. Tng thu c p dng thng qua cc bin php gn y c cng dn vo cc bin php c m t trc y, c p dng t nm 2008, v tng thu p dng ca cc mt hng ny ln bng mc thu cam kt trn trong WTO. Bin php hn ch nh lng c p dng vi 271 dng thu, chim 3,7% tng s dng thu; trong s ny c 248 dng c p dng hn ngch nhp khu tng ng 70% gi tr nhp khu ca nm
105 106

WTO/BOP/R/53 WTO/BOP/N/56 107 BOP/R/228, WT/BOP/N/8

48

2008; 23 dng khc c p dng hn ngch tng ng 65% gi tr nhp khu nm 2008. Hn ngch khng c phn phi theo nc m theo nh nhp khu; quota c d kin cp cho tng nh nhp khu cn c theo gi tr nhp khu thc t ca h trong giai on 2006-08. Cc nh nhp khu mi c cp 5% gi tr nhp khu cho mi dng thu. Hn ngch s c theo di s dng ht theo tng qu; hn ngch khng th chuyn nhng hoc m phn li. Hn ngch khng c s dng trong 2 qu u nm s b hu b. Cc bin php do Ecuador p dng nh hng ti tng kim ngch thng mi tr gi 4.3 t la M (2008), tng ng 23% tng nhp khu nm 2008 theo gi CIF. Nhp khu cc mt hng thuc din b p dng cc bin php trn tng ln 25% trong giai on 2007-2008. Tng hn ngch p dng vi cc sn phm ny trong nm 2009 l 2,28 t la M, trong 702,97 triu la M l gi tr cc mt hng chu hn ngch 65% gi tr nhp khu 2008, v 1.425,47 triu la M l gi tr cc mt hng chu hn ngch bng 70% mc nhp khu tng ng trong nm 2008108. Trong phin tham vn 4/2009, nhiu thnh vin U ban by t lo ngi v la chn kt hp chnh sch m Ecuador a ra, c bit l s ph thuc qu mc vo hn ch thng mi khi so snh vi mc ca bin php iu chnh chnh sch kinh t v m. Mt s thnh vin cho rng hn ch thng mi khng phi l gii php ti u v lu di phc hi s cn bng ca cn cn thanh ton. i din IMF cng pht biu ti cuc hp rng hn ch nhp khu khng gip gii quyt vn ti kho. Gim chi tiu cn c trin khai, c bit l khi mc chi tiu gn y vt mc bn vng do ngun thu st gim mnh. Mt vi thnh vin cng tuyn b rng vic p dng hn ch nh lng l khng nn v km hu hiu so vi bin php theo gi v vic s dng hn ch nh lng cng cha thuyt phc ng thi km minh bch. Theo mt s thnh vin cc bin php ny khng ph hp vi WTO. im ng lu na l cc bin php ny nh hng ti cha n 9% tng s dng thu v ch khong 23% tng kim ngch nhp khu. Di sc p ca U ban BOP, Ecuador ng thay th hu ht cc bin php hn ch nh lng bng cc bin php theo gi trc ngy 1/9/2009. U ban hoan nghnh cam kt ca Ecuador s xo b ton b bin php thng mi v l do BOP trc ngy 22/1/2010. Kt lun ca U ban kt thc bng mt cu rn e: Khi bin php cn c hiu lc, cc thnh vin vn bo lu quyn ca mnh theo GATT 1994109.
Ukraina

Vo 4/3/2009, Ukraina thng bo vi WTO rng bt u t 7/3/2009 s p dng ph thu nhp khu 13% i vi mt s mt hng v l do cn cn thanh ton trong giai on 6 thng. Quy nh ban u c p dng vi tng s l 24 chng theo HS110. Ph thu p dng b sung vo gi tr hi quan ca hng ho, trc khi tnh cc loi thu ni a (nh thu VAT, thu tiu th c bit); nh vy, nu thu MFN l 10%, th tng s thu phi np bao gm c ph thu s l 23%.

108 109

WT/BOP/S/15/Rev1 WT/BOP/R/91 110 Nhm HS 0202, 0203, 0206 - 0210, 0504 - 0506, 0509, 0511 (tr dng 0511 10 00 00), 0808, 1601 - 1605, 1701, 1702 (tr ng tinh ch dng 1702 30 99 00), 2204 - 2208, 2701, 4203, 4303, 57, 60 - 65, 6806, 6901, 7201, 7301, 7321, 8401, 8414, 8418, 8501, 8516, 8702, 8703, 8704.

49

Vo 14/5/2009, Ukraina thng bo vi WTO rng ph thu 13% c xo b i vi ton b nhp khu ngoi tr t lnh (HS 8418) v t (HS 8703)111. Ph thu i vi cc mt hng ny d kin c p dng trong 6 thng, c ngha l cho n 7/9/2009. IMF bo co rng tnh hnh kinh t Ukraina tng trng nhanh k t nm 2000 vi mc tng trng bnh qun trn 7%/nm. Tuy nhin, vo u nm 2008, nn kinh t tr nn qu nng. Tng trng tn dng vt trn 70%, lm pht qua ch s CPI tng cao trn 30%, th trng ti sn bng n y gi ln cao. Nhp khu tng mnh vi mc 5060% v thm ht ti khon vng lai t 7% GDP vo 6/2008, dn ti ng tin c c nh t gi tr nn b nh gi cao hn gi hp l c khong 1020%. Gn nh ng thi vi qu trnh khng hong ngy cng su sc ca ti chnh ton cu din ra vo ma h nm 2008, Ukraina li phi hng chu c sc v gi cnh ko gia nhp khu v xut khu. c bit, khi gi hng ho th gii gim xung, gi thp gim khong 80% so vi mc nh t c trong nm trc. ng thi, t gc nhp khu, Nga xo b nhng chng trnh tr cp cn li i vi kh t nhp khu. Trong bi cnh khng hong ti chnh, Ukraina cng gp phi tnh trng vn nc ngoi b rt ra v th trng vn quc t khng vn hnh, d rng tn dng trc tip vn tip tc c ra hn. Trong nm 2008, thm ht ti khon vng lai ln ti 7,2% GDP, nhng i vi 2009, vi iu kin c du hiu n nh kinh t, IMF d bo mc thm ht ny cn 2%. Theo IMF, d tr quc t vn mc m bo112. U ban lu v vic cc bin php thng mi ca Ukraina ch p dng vi 0,6% s dng thu, nh hng ti khong 7,3% tng kim ngch nhp khu theo gi CIF. V vy, theo quan im ca U ban, bin php ca khng kim sot tng lng nhp khu v cc bin php ny d kin khng h tr x l vn cn cn thanh ton. Ngoi ra, U ban lu v vic cc i tc u i ca Ukraina c i x ngoi l khng hi p dng cc bin php thng mi, trong khi quy nh ti XII, Cch hiu, hoc iu XXIV khng cho php cc ngoi l ny. U ban kt lun rng Ukraina cha a ra c c s hp l rng cc bin php ny l cn thit trong tnh hnh BOP hin nay, khi so snh vi cc yu cu nu ti iu XII GATT 1994 v cc bin php ny khng c p dng theo cch ph hp vi quy nh nu ti iu XII GATT 1994 v Cch hiu. Trn c s , U ban ghi nhn cam kt ca Ukraina s xo b cc bin php ny trc 7/9/2009 nh c nu trong vn bn ban hnh, v c gng xo b bin php vo gia thng 7, ng thi thng bo ngay cho U ban v hnh ng ca mnh. U ban s triu tp hp xem xt hnh ng ny. Trn c s yu cu ny, v cn c trn cam kt m Ukraina a ra, U ban nht tr chm dt t tham vn. Khi cc bin php trn cn hiu lc, thnh vin bo lu quyn ca mnh theo GATT 1994.113

111

112

Ti liu ca WTO WT/BOP/N/68, 18/5/2009. WT/BOP/S/16 113 WT/BOP/R/93

50

PHN III. KT LUN V KHUYN NGH K t khi thc hin chnh sch ci cch kinh t t gia thp k 90, Vit Nam thc hin ci cch th trng vn v thng mi theo tng bc. Vic ny to ra nhiu kh khn hn cho cc nh xy dng chnh sch khi phi i ph vi cc c sc v kinh t v m m mt nn kinh t m phi i mt. c bit, Vit Nam p dng ch t gi ngoi hi th ni c qun l bng cch gn cht t gi ng Vit Nam vi ng la M, trong khi Vit Nam t do ho ng k dng lun chuyn thng mi v vn. Do t gi khng th iu chnh gim thiu tc ng t bin ng bt thng trn th trng vn quc t, nn Vit Nam phi i mt vi thch thc ln trong iu chnh lung vn v thng mi. Trong nhng nm gn y, Vit Nam chng kin: Tng trng kinh t cao do u t, chi tiu ca chnh ph v xut khu mc cao; Ph thuc ng k vo nhp khu my mc v u vo trong ngnh sn xut ch to v xy dng; Thng mi lin tc bin ng mnh v thm ht cn cn vng lai; Mc d tr ngoi hi thp; Ti nhiu thi im, t gi thc c nh gi cao hn mc ph hp; Dng vn vo lin tc tng, mc d cn bin ng kh ln; Nn kinh t ngm kh ln v u t nm ngoi h thng ngn hng cao.

Trng tm ca bo co ny l nguyn nhn gy ra thm ht thng mi ln v cc quy nh v thc tin ca WTO v cn cn thanh ton vi mc tiu h tr Vit Nam xy dng chin lc vt qua kh khn v cn cn thanh ton ca mnh. Cc kt lun chnh ca bo co nghin cu ny nh sau: Kt lun v Chnh sch Kinh t Nguyn nhn gy ra thm ht ti khon vng lai ca Vit Nam l thm ht ti khon dch v v hng ho, v thm ht ti khon thu nhp tuy nh nhng lin tc. Chuyn khon di hnh thc kiu hi v u t khng chnh thc t Vit Kiu lm gim bt mc thm ht kh cao ca ti khon vng lai, mc d kiu hi c gim xung trong nm 2008 do chu p lc ca khng hong ti chnh quc t v s suy gim nim tin vo nn kinh t Vit Nam. Thm ht ti khon vng lai hin ang c b p bng ngun vn vay n di hn, di hnh thc u t trc tip nc ngoi, theo truyn thng thng c a vo ngnh xut khu v sn xut ch bin. T nm 2008, mt t l ln FDI u t vo u c bt ng sn v dch v, ch khng phi l sn xut ch bin na, vi h qu l khng ng gp vo nng cao nng lc thng mi trong tng lai ca Vit Nam. Nh vy, cht lng FDI ang c du hiu t em li li ch hn cho Vit Nam so vi trc y. Ngoi ra, u t gin tip tng mnh cng gip b p thm ht ti khon vng lai trong nhng nm gn y. Vn n ngn hn ny c kh nng bin ng cao hn cng lm gia tng lo ngi v tc ng khi tm l ca nh u t thay i hoc c kh khn v cn cn thanh ton. Mc d c xu hng ngy cng mt cn i v thng mi v lung vn vo t ng gp vo nng lc sn xut hn, nhng tnh hnh cn cn thanh ton khng c du hiu bo ng v mc d tr, mc d thp, vn thc hin cc ngha v tr n ngn hn v thanh ton nhu cu nhp khu. Trong di hn, cn phi thc 51

hin iu chnh kinh t v m nhm gim mc n v chuyn trng tm sang tiu dng trong nc v gim ph thuc vo nhp khu. Tuy nhin trong hin ti tnh hnh cn cn thanh ton l bn vng. Nguyn nhn chnh dn n mt cn i trong giao dch quc t ca Vit Nam chnh l s mt cn i v kinh t v m, gy ra bi cc nhn t ngoi sinh nh s st gim nhu cu nhp khu ca th gii, khng hong ti chnh quc t v mi trng u t theo xu hng gi gim, li sut thp ti tt c cc nc pht trin, v cc nhn t ni sinh nh vic ni lng chnh sch ti kho cho cc d n c s h tng ln v chnh sch tin t m rng di hnh thc h tr li sut. Chnh sch ti kho v tin t m rng lm gia tng nhu cu nhp khu v lm tng c nhu cu vay n nc ngoi do mc tit kim trong nc khng thc hin u t trong nc. Nghin cu ny xem xt cc yu km thng mi trong iu kin thng mi chung ca Vit Nam v gi cc knh gii quyt nhng yu km ny nhm khc phc s mt cn i v thng mi. C th gii php bao gm tng gi tr gia tng ca sn xut trong nc ci thin t l gi cnh ko thng mi, nng cao ngun vn con ngi, nng cao vic s dng cc Hip nh thng mi song phng theo hng c li cho Vit Nam v s dng cc bin php t v hoc cc cng c bo v thng mi c php khc nu cn thit. Tuy nhin, nghin cu cng nhn mnh rng nguyn nhn chnh ca vic suy gim d tr khng lin quan n thng mi (mc d thng mi l mt nhn t) m y thng l h qu ca chnh lch gia tit kim v u t Vit Nam, ca chnh sch ti kho ni lng, ca vic st gim u t nc ngoi v kiu hi.

Cc kt lun v Chnh sch Thng mi Hin ti Vit Nam cha gp phi kh khn v cn cn thanh ton hay tnh trng nghim trng v cn cn thanh ton theo ngha ca iu XVIII: B GATT 1994 v Cch hiu v Quy nh BOP ca GATT 1994. V vy, trong iu kin BOP hin ny, cha cn thit phi p dng hn ch nhp khu nhm m bo iu kin kinh t i ngoi ca t nc v m bo mc d tr thc hin chng trnh pht trin kinh t; Nu trong tng lai gn Vit Nam vn dng quy nh v BOP ca WTO v p dng hn ch nhp khu v l do BOP, th vic tip nhn cc bin php ny nhiu kh nng s tiu cc. Vit Nam s c cc thnh vin c nh hng ca U ban BOP v IMF lu rng gii php ph hp nht x l vn kinh t nm cc bin php chnh sch kinh t v m v bin php hn ch thng mi c th b coi l tri vi quy nh WTO v s c yu cu xo b bin php ny ngay lp tc, km theo s e do s vn dng quy nh v gii quyt tranh chp ca WTO; Vic p dng bin php hn ch nhp khu v l do BOP s nh hng xu ti uy tn ca Vit Nam l mt nc c mi trng kinh t d on nh, s lm hn ch quan h trong cc FTA vi cc i tc thng mi chnh khc bao gm c cc nh u t nc ngoi v c th to ra hu qu nghim trng khc v kinh t.

Khuyn ngh Chnh sch Thng mi M ca nn kinh t Vit Nam vi th gii bn ngoi, c bit l vic gia nhp WTO v tham gia vo cc tho thun thng mi t do em li s gia tng nhp khu. Nu nhp khu gia tng lm pht sinh cc bt cp i vi nn kinh t trong nc, nhiu kh 52

nng Vit Nam s p dng cc bin php hn ch nhp khu theo quy nh trong nc v ph hp vi cam kt quc t (WTO, FTA v cc hip nh song phng). Ni dung gi v chnh sch thng mi bao gm nh sau: Phn tch s khc nhau gia thu p dng hin hnh vi cam kt thu trn trong WTO v tng mc thu sut ln bng vi cam kt thu trn; Cn nhc vic p dng bin php t v trong WTO v iu khon t v trong cc FTA. Trong WTO, mt thnh vin c th thc hin bin php t v (bao gm hn ch nhp khu tm thi vi mt mt hng nhm bo v ngnh sn xut trong nc c th khi tnh trng gia tng nhp khu mt sn phm bt k dn ti hoc c nguy c dn ti thit hi nghim trng i vi ngnh sn xut trong nc. Cho ti cui nm 2008, c tng s 168 trng hp vn dng quy nh t v c bo co ln Ban Th k WTO; Xem xt p dng cc bin php chng bn ph gi. Theo quy nh ca WTO, nu mt cng ty xut khu mt sn phm mc gi thp hn gi thng thng c bn ti th trng trong nc, th sn phm c coi l ph gi. Hip nh chng ph gi ca WTO nu r cc nguyn tc m cc chnh ph c php hoc khng c php khi x l hin tng ph gi iu chnh cc hnh ng chng bn ph gi. Trong nm 2008, c 208 v iu tra chng bn ph gi c tin hnh; Cn nhc p dng thu i khng theo Hip nh v Tr cp v Thu i khng ca WTO. Theo Hip nh ny, mt nc c th s dng th tc gii quyt tranh chp ca WTO yu cu thu hi bin php tr cp hoc xo b tc ng tiu cc ca bin php tr cp. Hoc mt nc c th t tin hnh iu tra v cui cng p dng thu b sung (thu i khng) i vi hng nhp khu c tr cp lm thit hi ti cc nh sn xut trong nc. Trong nm 2008, c 14 trng hp thc hin th tc p dng thu i khng c bo co ln WTO; Cn nhc s dng iu XXVIII GATT 1994 (Thay i Biu cam kt) m phn li cam kt thu khi gia nhp. m phn li thng s gii quyt vn bi thng li cho cc yu cu gim thu; Theo di st din bin v BOP. Nu tnh hnh BOP ca Vit Nam tr nn nghim trng, cn c gii php nhanh, th c th cn nhc vic p dng hn ch nhp khu v l do BOP, nhng y l gii php cui cng, v c nhiu tc ng tiu cc gn vi vic p dng cc bin php hn ch ny; bo m kt lun phn nh cc ni dung trnh by v gip chnh ph c ci nhn tng th phn kt lun nn hnh thnh theo cc ni dung: 1. Chnh sch c cu: Cn khn trng xy dng n ti cu trc nn kinh t, chuyn i m hnh tng trng tng hm lng ni v gi tr gia tng ca hng ha v bt u thc hin mt bc trong nm 2010 v thc hin mnh trong thi k 2011- 2015 v cho n nm 2020. iu cn thit l nh hng li thu ht u t nc ngoi, u tin thu ht cc d n u t to ra nng lc xut khu mi.

53

2. Chnh sch ti chnh tin t. (cc cng c v m; t gi, chnh sch ti kha) cn phn tch gii hn ca vic s dng chnh sch ny do tc ng ph ca chng. 3. Ci cch th ch v th tc hnh chnh thu ht FDI v gim chi ph giao dch cho doanh nghip, nng cao tnh cnh tranh ca hng xut khu. 4. Chnh sch thng mi : - Phn tch k lng trc khi tham gia vo cc FTA, hip nh thng mi khu vc (RTA), ng thi nng cao kh nng tn dng cc hip nh RTA, FTA c bit t nm 2019. Vo thi im ny thu nhp khu khong 90% s dng thu ca cc nc ASEAN 6, Trung Quc c ct gim xung 0%. - a dng ha th trng xut khu, c bit cc th trng m kim ngch xut khu ca mt mt hng no tuy cn nh nhng tc tng trng cao. - Chi tit ha hn na biu thng k xut khu. V hin nay nhm hng c thng k hi quan ghi vo danh mc mt hng khc c kim ngch xut khu ln (xp x 9 t la M) v tc tng trng rt cao (khong 35%/ nm) nhng khng r l mt hng g c chnh sch khuyn khch sn xut v h tr xc tin thng mi. - Nghin cu a thu mt s mt hng khng phi l nguyn liu cho sn xut hng xut khu hoc hng ha thay th nhp khu (trong iu kin lm pht thp) ln mc trn cam kt. - p dng cc bin php iu tra chng bn ph gi, chng tr cp v cc bin php t v theo quy nh ca WTO hoc theo cc FTA. 5. Bin php BOP.

54

TI LIU THAM KHO ADB (2009) Ch s c bn ca chu Thi Bnh Dng 2009 (Key Indicators for Asia and the Pacific 2009), xut bn ln th 9, thng 8 Evenett, S. J. (ed) (2009) Nhng li ha b ph v: Bo co Hi ngh Thng nh G20 ca C quan Cnh bo Thng mi ton cu, Trung tm Nghin cu Chnh sch Kinh t, 17/9 (Broken Promises: A G-20 Summit Report by Global Trade Alert, Centre for Economic Policy Research, 17/9) Hoekman, B., A. Matoo & P. English (eds) (2002) S tay v Pht trin, Thng mi v WTO ca Ngn hng Th gii, Washington D.C. (Cun Development, Trade and the WTO: A Handbook, The World Bank, Washington D.C.) IMF (2009) Thng k Ti chnh Quc t thng 9, Washington D.C. (International Financial Statistics, September, Washington D.C.) IMF (2009) iu IV Bo co ca Cn b Tham vn; Phn B sung v Nhn nh ca Cn b; Thng tin Cng khai v cuc Tho lun ca Ban iu hnh; v Nhn nh ca Gim c iu hnh ti Vit Nam, Bo co quc t ca IMF s 09/11, thng 4, Washington D.C. (Article IV Consultation-Staff Report; Staff Supplement and Statement; Public Information Notice on the Executive Board Discussion; and Statement by the Executive Director for Vietnam, IMF Country Report No.09/11, April, Washington D.C.) IMF (1993) S tay Cn cn Thanh ton, Ti bn ln th 5, Washington D.C. (Balance of Payments Manual, Fifth Edition, Washington D.C.) Obstfeld, M. & K. Rogoff (1996) Nn tng ca Kinh t V m Quc t, Bo MIT (Foundations of International Macroeconomics, MIT Press) Obstfeld, M. & K. Rogoff (1995) nh hng Quc t ca Ti khon Vng lai, trong Grossman, G. M. & K. Rogoff (eds) S tay v Kinh t Quc t s 3, Bo NorthHolland (Intertemporal Approach of the Current Account, in Grossman, G. M. & K. Rogoff (eds) Handbook of International Economics Vol 3, North-Holland Press) Santos-Paulino, A. & A. P. Thirwall (2004) T do ha Thng mi v Vn hnh Kinh t cc Nc ang Pht trin, T Economic Journal, s 114, thng 2 (Trade Liberalisation and Economic Performance in Developing Countries, in The Economic Journal, 114, February) Wu, Y. & L. Zeng (2008) Tc ng ca T do ha Thng mi i vi Cn cn Thng mi ca cc Nc ang Pht trin trong Ti liu Cng tc ca IMF, WP/08/14, thng 1 (The Impact of Trade Liberalization on the Trade Balance of Developing Countries, in IMF Working Paper, WP/08/14, January)

55