Ocak 2009

evresel Etki Deerlendirmesi (ED) El Kitab

Projelerin evresel Deerlendirmesi

NDEKLER

SAYFA

1 2 3 4 4.1 4.2 5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 6 6.1 6.2 6.3 6.4 7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.2.3 7.3 8 8.1 8.2 8.3 8.3.1 8.3.2 8.3.3 8.3.4 8.3.5 8.3.6 8.3.7 9 9.1

NSZ KISALTMALAR LSTES YNETC ZET EL KTABININ KAPSAMI Kapsanan Konularn zeti Hedef Gruplar GR evresel Etki Deerlendirmesi (ED) nedir? ED neden gerekli ve faydaldr? El Kitabnn Amac lgili Kaynak ve Dokmanlar ED Eitim ve Bilgi Merkezi Sektrel ED Rehberleri Dier Kaynaklar lgili nternet Siteleri ED SRECNN PRENSPLER VE AAMALARI ED Srecinin Prensipleri ED Srecindeki Aamalar Karar Verme Sreci Bavuru Kaynaklar ED SRECNN YNETM ED Srecini Ynetmenin nemi ED Srecini Ynetmenin Unsurlar Srecin aamalandrlmas ve yaplandrlmas Srecin esneklii Srecin ynetimi iin kullanlabilecek aralar Kaynaklar ED MEVZUATI Mevzuatn erii Bavuru Kaynaklar Trkiye'de ED srecindeki eitli taraflarn rol ve sorumluluklar nelerdir? Giri ED ve Planlama Genel Mdrl (Seilmi) nceleme-Deerlendirme Komisyonu Proje sahibi Danman l evre ve Orman Mdrlkleri Halk ED SRECNDEK ADIMLARA GR Giri: ED nasl yrtlr?

6 7 8 9 9 10 11 11 11 12 12 12 12 13 13 15 15 16 17 18 19 19 19 19 19 19 20 21 21 29 29 29 29 31 32 34 34 34 36 36

-3-

9.2 Hazrlklar: Bir ED ekibinin oluturulmas 9.2.1 Ekipte kimler yer almaldr? 9.2.2 Bir ED ekibinde ka kii bulunmaldr? ADIM 1: SEME-ELEME SRECNN GEREKLETRLMES Giri ED Ynetmeliinin Ek 1 Blm, EDe Tabi Projeler ED Ynetmeliinin Ek 2 Blm ve 15. Maddesi, Seme-Eleme Srecine Tabi Projeler 10.4 Duruma gre Seme-Eleme aralar 10.4.1 Giri 10.4.2 Sonularn Yorumlanmas 10.4.3 Aralar 10 10.1 10.2 10.3 11 11.1 11.2 11.3 11.4 ADIM 2: HALKIN GRLERNN ALINMASI VE KATILIMININ GEREKLETRLMES Halkn Katlm nedir? Kanunun gereklilikleri nelerdir? Halkn katlm nasl yaplmaldr? Halkn katlm toplantsnda kimler yer almaldr?

36 36 37 38 38 39 39 40 40 40 40 43 43 43 44 44 46 46 47 48 48 48 50 50 50 51 53 53 54 56 56 56 56 56 56 57 57 57 58 59 59 60 62

12 ADIM 3: KAPSAM BELRLEME SRECNN YRTLMES 12.1 Giri 12.2 Kapsam belirlemenin faydalar 12.3 Kapsam belirleme srecinde danma 12.4 Kapsam belirleme girdileri ve ktlar 12.4.1 Kapsam belirleme girdileri (Kapsam belirleme iin gerekli bilgiler) 12.4.2 Kapsam belirleme ktlar 12.5 Kapsam belirleme aralar 12.6 Kapsam belirleme kontrol listesi 12.6.1 Kapsam belirleme kontrol listesinin birinci blm: projenin zellikleri 12.6.2 Kapsam belirleme kontrol listesinin ikinci blm: proje ve etki alanndaki evresel zellikler 12.7 Etkilerin neminin deerlendirilmesine ilikin ltler listesi 12.8 Gz nne alnacak alternatifler ve nlemler listesi 13 ADIM 4: ETKLERN DEERLENDRLMES 13.1 Etki Deerlendirmesine Giri 13.1.1 evre, canl veya cansz hereyi evreleyen varlklarn ve artlarn toplamdr. 13.1.1 Bir ok evresel bileen, sre ya da zellik mevcut saysal analiz yntemleriyle llebilirken, bir ou da llememektedir. 13.2 evresel etki nedir? 13.2.1 Dorudan veya birincil etkiler 13.2.2 Dolayl veya ikincil etkiler 13.2.3 Kmlatif etkiler (Toplam etkiler) 13.2.4 Etkilerin zaman asndan snflandrlmas 13.2.5 Etkilere ilikin genel ifadeler 13.3 evrenin hangi ksmlar incelenmelidir? 13.4 Projenin zellikleri 13.5 Etki tahmini yntemleri 13.6 Etki neminin belirlenmesi

-4-

13.6.1 Etkinin neminin belirlenmesine neden ihtiya vardr? 13.6.2 Gereklik ve alglama 13.7 Duyarl (hassas) alanlarda ED 13.7.1 Koruma alan ve duyarl alan arasndaki fark 13.7.2 Koruma alan ve duyarl alan eitleri nelerdir? 13.7.3 Biyolojik eitlilik zerindeki etkilerin deerlendirilmesi 14 14.1 14.2 14.3 ADIM 5: RAPORUN HAZIRLANMASI Giri Faydal ED raporlar yazlmasnda baz temel ilkeler Kapsaml bir ED raporu hazrlanmas iin teknik artname ve genel rapor format

62 63 63 63 63 63 67 67 67 68 72 72 72 72 72 73 73 74 75 75 75 75 76 77 77 77 78 78 78 79 79 80 80 80 81 81 82 83 85

15 ADIM 6: ED RAPORUNUN NCELENMES VE DEERLENDRLMES 15.1 Giri 15.1.1 ED Raporunun inceleme deerlendirmesi ne demektir? 15.1.2 nceleme Deerlendirme neden gereklidir? 15.1.3 yi bir ED Raporunun nitelikleri nelerdir? 15.2 Trkiye'deki nceleme Deerlendirme Sreci 15.2.1 evre ve Orman Bakanlnn onay 15.2.2 Halkn katlm ve grlerinin alnmas 15.2.3 Anlamazlklarn zm 15.3 nceleme Deerlendirme Aralar 15.3.1 nceleme-Deerlendirme Kontrol Listesinin kullanm amalar 15.3.2 Bir ED Raporunun incelenmesi-deerlendirilmesi iin talimatlar 15.3.3 Birden fazla ED raporunun karlatrmal olarak deerlendirilmesi ADIM 7: ED SONULARININ UYGULANMASININ ZLENMES VE DENETLENMES 16.1 Giri 16.2 evre ve Orman Bakanl tarafndan EDin uygulamasnn izlenmesi 16.3 zleme 16.3.1 Neler izlenebilir? 16.3.2 zleme ilkeleri 16.4 evre Ynetim Plan (YP) nedir? 16.4.1 evre Ynetim Plan (YP) eleri nelerdir? 16.4.2 nlemler Plan 16.4.3 zleme Plan 16.4.4 Sorumluluklar ve Eitim Plan 16.4.5 Uygulama Program ve Maliyet Tahmini 16.4.6 YPin proje ile btnlemesi 16 17 18 19 STRATEJK EVRESEL DEERLENDRME SZLK KAYNAKLAR

-5-

NSZ evresel Etki Deerlendirmesi (ED), kalknma projelerinin evresel etkilerini tanmlamak iin yrtlen bir sretir. lkemizde ED sreci 7 ubat 1993 tarihinde yrrle giren evresel Etki Deerlendirme Ynetmelii ile yasal bir sre olarak tanmlanmtr. ED Ynetmelii 23 Haziran 1997, 6 Haziran 2002, 16 Aralk 2003 ve 16 Aralk 2004 tarihlerinde revize edilmi ve Avrupa Birlii (AB) ED Direktifi (85/337/EEC ve 97/11/EC) ile uyumlatrmann salanmas iin gerekletirilen son revizyon 17 Temmuz 2008 tarihinde yrrle girmitir. ED srecinin glendirilmesi ve AB Direktifleri ile uyumlulatrlmas, AB katlm srecinde nemli bir unsur olarak nitelendirilmektedir. Trkiyede onbe yl akn bir sredir ED uygulanmaktadr. ED El Kitab, ED Ynetmeliinin daha etkin uygulanmasn salayabilmek amacyla hazrlanmtr. ED El Kitab, ncelikle T.C. evre ve Orman Bakanl personeline, bunlar dndaki ED inceleme ve deerlendirme komisyonu yelerine, ED almalarn yrten danmanlar ve proje sahibi/proje gelitiricilere yneliktir. Ayn zamanda, sivil toplum kurulular (STK) gibi halk temsil eden gruplar ve dier ilgili kiiler iin de pratik bilgiler iermektedir. Bu El Kitab, EDin ne olduunu, ilgili tm taraflar iin niin gerekli ve faydal olduunu, lkemizdeki mevcut ED sreci ve mevzuatn, ED srecinin ynetimini ve ED srecinde yer alan eitli taraflarn rolleri ile sorumluluklarn aklamaktadr. Bu El Kitab, Hollanda D leri Bakanl Senter International altndaki Matra Program altnda yrtlen AB ED Direktifinin Trkiyede Uyumlatrlmas ve Uygulanmas projesi (MAT01/TR/9/1, Ocak 2002-Mart 2003) kapsamnda hazrlanmtr. Bu El Kitab Senter (Hollanda) tarafndan finanse edilen ve Ocak 2004 Mart 2006 tarihleri arasnda yrtlen ED Eitim ve Bilgi Merkezi Kurulmas (PPA03/TR/7/10) projesi kapsamnda, daha sonra 17 Temmuz 2008 tarihinde yrrle giren ED Ynetmelii dorultusunda revize edilmi ve tm blmleri yeniden yazlarak son haline getirilmitir.

-6-

KISALTMALAR LSTES ED YP AB OB SD DB evresel Etki Deerlendirmesi evre Ynetim Plan Avrupa Birlii evre ve Orman Bakanl Stratejik evresel Deerlendirme Dnya Bankas

-7-

YNETC ZET evresel Etki Deerlendirmesi (ED), kalknma projelerinin evresel etkilerini tanmlamak iin yrtlen bir sretir. lgili AB Direktifi 1985 ylnda yrrle girmi ve bylece ED Avrupa Birliine ye lkelerde evre zerinde nemli etkileri olabilecek baz kamu ve zel sektr projelerinin evresel etkilerini deerlendirmek zere uygulanacak kanuni bir prosedr haline gelmitir. lkemizde ED Ynetmelii 7 ubat 1993te yaymlanmtr ve o tarihten itibaren nemli evresel etkileri olabilecek yatrm projelerine uygulanacak kanuni bir prosedr olarak yrrlktedir. EDin tanm, ilgili tm taraflar iin neden gerekli ve faydal olduu, lkemizdeki mevcut ED sreci, ED mevzuat ve ED srecinde yer alan eitli taraflarn rolleri ile sorumluluklar bu El Kitabnda aklanmaktadr. Ayrca, Trkiye ve ABdeki ED anlay, hem etkin bir ED sreci iin izlenmesi gereken ilkeler ve yaklam asndan, hem de atlabilecek dier admlar asndan zetlemektedir. Bu dokman, lkemizdeki ED srecinin dzenleyici ynlerini dikkate almakta ve seme-eleme, kapsam belirleme ve inceleme-deerlendirme srelerine ynelik aralar salama konusunda Avrupa Birlii kaynaklarna ve deneyimlerine dayal olarak neriler getirmektedir. Bu El Kitab, ncelikle evre ve Orman Bakanl personeline, dier ED incelemedeerlendirme komisyonu yelerine, ED almalarn yrten danmanlara ve proje sahibi/proje gelitiricilerine yneliktir. Ayn zamanda, sivil toplum kurulular (STK) gibi halk temsil eden gruplar iin de faydal olabilecek bir dokmandr.

-8-

4 4.1

EL KTABININ KAPSAMI Kapsanan Konularn zeti Aada El Kitabnda yer alan blmler zetlenmektedir. Ksaltmalar Ynetici zeti Giri EDin lkeleri Ksaltmalarn tanm. Bu blm, dokmann ana fikrini vermektedir. Bu blm, ED nedir? ve ED neden gerekli ve faydaldr? sorularn yantlamakta ve El Kitabnn amalarn aklamaktadr. Bu blm, etkin bir ED uygulamas iin gerekli temel ilkeleri tanmlamakta ve EDin karar verme srecindeki yerini aklamaktadr. Bu blm, ED srecinin ynetimini incelemekte ve etkili bir ynetimin nasl salanacan aklamaktadr. Bu blm, ED mevzuatnn ieriini tanmlamakta ve sreci zetlemeye yardmc olmak iin bir ak grafii iermektedir. Bu blm, ED srecinde yer alan eitli taraflar ve bunlarn sorumluluklarn aklamaktadr. Bu blmde ED srecindeki aamalar ksaca tanmlanmakta ve ED sreci balatlmadan nce yaplmas gereken hazrlklar aklamaktadr. lkemizdeki seme-eleme kriterleri ve sreci bu blmde aklanmaktadr. Halkn katlm srecinin amac, nasl yrtld ve kimlerin katlmnn salanmas gerektii bu blmde aklanmaktadr. lkemizdeki kapsam belirleme sreci ve uygulamas bu blmde aklanmaktadr. Bu blm, evresel etkinin ne olduunu ve ED srecinde incelenen eitli evresel etkileri zetlemektedir. Ayn zamanda, etkilerin tahmin ve deerlendirme metotlarn ve lkemizde koruma altnda bulunan veya duyarl olarak belirlenen sahalarla ilgili gz nne alnmas gerekli hususlar da iermektedir. Bu blm, ED raporu hazrlanrken nem verilmesi gereken hususlar konusunda baz nerilerde bulunmakta ve rnek olarak Dnya Bankas tarafndan istenen ED raporu ieriini (formatn) vermektedir.

ED Srecinin Ynetimi evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ED Srecindeki eitli Taraflarn Rolleri ve Sorumluluklar ED Srecindeki Aamalar

Seme-Eleme Halkn Katlm

Kapsam Belirleme Etkilerin Deerlendirilmesi

Raporun Hazrlanmas

-9-

Raporunun ncelenmesiDeerlendirilmesi ED Sonularnn Uygulanmas ve zlemeDenetleme Bavurulacak kaynaklar Tanmlar Kaynaklar

Bu blm, inceleme-deerlendirme srecinin ne olduunu, lkemizde ne anlama geldiini ve niin gerekli olduunu aklamaktadr. Bu blm, ED sonularnn doru bir ekilde uygulanmas ve izlenmesi iin takip edilecek sre ile bunlarn nemini aklamaktadr. Bu El Kitabnn yan sra faydal olabilecek dokmanlar ve dier materyallerin bir listesi verilmitir. El Kitabnda bulunan eitli terimlerin tanmn iermektedir. El Kitabnn hazrlanmasnda kaynak olarak kullanlan dokmanlarn listesini iermektedir. El Kitabnn Ekleri ABnin kapsam belirleme, eleme ve inceleme kontrol listesi ve Sosyal Etki Deerlendirmesi, Tarmsal Etki Deerlendirmesi ve Kmlatif Etki Deerlendirmesi konularndaki yol gsterici dokmanlarn iermektedir.

Ekler

4.2

Hedef Gruplar 1. ED srecini uygulayan evre ve Orman Bakanl uzmanlar ve yetkilileri. 2. ED almalarn yrtmekle ve ED raporunu hazrlamakla sorumlu danmanlar. 3. lkemizdeki ED srecini tanyabilmeleri ve sre iinde nerede bulunduklarn ve hak ve sorumluluklarnn neler olduunu grmeleri iin, kamu kurulular ve dier ilgili taraflar.

- 10 -

5 5.1

GR evresel Etki Deerlendirmesi (ED) nedir? ED, belirli bir proje veya gelimenin, evre zerindeki nemli etkilerinin belirlendii bir sretir. Bu sre, kendi bana bir karar verme sreci deildir; karar verme sreci ile birlikte gelien ve onu destekleyen bir sretir. EDin temel grevi karar vericilerin daha salkl karar vermelerini salamak iin, onlara, projelerin evresel etkilerini gstermektir. Bu sre, gelecek blmlerde de grlecei zere pek ok aamadan olumaktadr. EDin en nemli zelliklerinden birisi ilgili taraflar ve halkn grlerinin ve kayglarnn dikkate alnabilmesi iin srece katlm salanmasdr. Projeler, idealden ok optimal zme ulalacak ekilde, tm taraflarn geribildirimleriyle birlikte effaf bir biimde gelimelidir. Stratejik ED kapsamnda politika, plan ve programlarn nemli evresel etkileri belirlenir, deerlendirilir, azaltc nlemler nerilir, izleme gerekletirilir ve halkn katlm salanr. Stratejik ED sreci, EDe benzemekte ancak farkl olarak proje zeline deil plan, program ve politikalara uygulanmaktadr. AB 2001/42/EC direktifi ile ye lkelere zorunlu hale getirilen Stratejik EDin, lkemiz mevzuatna uyumlatrlma almalar srmektedir. Bu El Kitabnda Stratejik ED detayl olarak ele alnmamaktadr. Stratejik ED de bir sre olup, kapsam sebebiyle nemli evresel etkileri olabilecek ve planlara (fiziksel/imar planlar vb.) ve programlara uygulanmaktadr.

5.2

ED neden gerekli ve faydaldr? yi ileyen bir ED srecinin effaf tabiat ve ok boyutluluu sayesinde projenin uygulanmas srasnda ortaya kabilecek olas problemler, tasarm aamalarnda bertaraf edilebilir. nerilen projeye getirilen eitli alternatiflerin incelenmesi, evresel faydalar arttrrken, proje sahibinin maliyetlerini azaltabilecek baka seenekler de sunabilir. Ayn ekilde, halkn katlm sreci sayesinde, ilgili taraflar ve ilgili kamu kurumlar arasnda gven duygusu oluturur ve katlmc tabiat sayesinde de ED sreci, lkenin genel demokratik srecine katkda bulunur. Faydalar aadaki ekilde zetlenebilir: Uygulama aamasnda ortaya kabilecek problemlere kar daha nceden nlemler reterek hazrlkl olunmas. Proje sahibi iin projenin tm ynlerinin grlebilmesi ve seeneklerin deerlendirilebilmesi. Karar verme srecine ynelik daha gvenilir ve ibirliki bir yaklam salamas. Avrupa Birliinde ED sreci, evre mktesebatnn yatay olarak nitelendirilen ana mevzuat blmlerinden biridir. Yatay mevzuat; su, hava vb. bir sektre uygulanan dzenlemelere karn evreye ilikin farkl konu alanlarna deinen, eitli konulara ilikin evre mevzuatyla ilgilenmektedir. Bu mevzuat kalemleri belirli bir alan dzenlemekten ok, daha ok srece dayal hususlardr. Bunlar karar vermeyi, yasal geliimi ve uygulamay gelitirmeyi amalayan metotlar ve mekanizmalar salarlar (AB evre Mevzuatnn Uygulanmas Kitab, 1999).

- 11 -

5.3

El Kitabnn Amac Bu El Kitabnn amac 17 Temmuz 2008de yrrle giren ED Ynetmeliini desteklemektir. Bu mevzuat aklamak ve ED srecinin, farkl ekilde tanmlanm aamalarnn, lkemizde nasl uygulanmas gerektiini ortaya koymak da kitapn amalarndandr. lkemiz ED mevzuat gnmzde AB mevzuatna uyumlatrlm olduu iin, aklamalara Avrupa Birlii iinden baz yaklamlar getirmek uygun olacaktr. Bu balamda, aadaki hususlar bu dokmanda ele alnm ve aklanmtr: EDin ana ilkeleri. ED srecinin ynetimi. ED Ynetmelii ve bu ynetmeliin danmanlar, Bakanlk uzmanlar ve kamu iin ne anlama geldii. ED srecindeki eitli taraflarn rolleri ve sorumluluklar. ED srecinin temel aamalar.

5.4 5.4.1

lgili Kaynak ve Dokmanlar ED Eitim ve Bilgi Merkezi ED Eitim ve Bilgi Merkezi, evre ve Orman Bakanl personeli bata olmak zere ilgili tm taraflara eitim salayacak, ED dokmanlarnn arivi niteliinde olacak, istee gre ED ile ilgili sorular cevaplayacak, ED ile ilgili aratrma balklar belirleyecek ve yine ilgili taraflarla (niversiteler, STKlar, vb.) gl bir iletiim a oluturmas amalanan bir merkezdir. Bu merkez evre ve Orman Bakanl bnyesinde kurulmutur. Bu merkez ED ve lkemizdeki ED sreci ile ilgili sorular iin cevap ve kaynak temin edebilecek bir merkez olacaktr.

5.4.2

Sektrel ED Rehberleri ED uygulamasnn gelitirilmesi amac ile belirli sektrler iin ED Rehberleri hazrlanmtr. Bu rehberlerin konular seilirken lkemizde ska hazrlanan ED raporlar ve faaliyetlerin evresel etkilerinin byklkleri gz nne alnmtr. Rehberlerde sektr baznda eleme kriterleri, yasal mevzuat, alternatifler, etkiler, azaltc nlemler ve izleme gibi konular ele alnmaktadr. Bu Rehberler toplam on iki (12) adet olup, aadaki sektrleri kapsamaktadr: Ak Ocak Madencilii ve Cevher Hazrlama - Zenginletirme Tesisleri. Atk Bertaraf Tesisleri. Balk iftlikleri. Barajlar ve Hidroelektrik Santraller. imento Fabrikalar. Entegre Et Tesisleri. Ky Yaplar. Nkleer Enerji Santralleri. Otoyollar. Tekstil Fabrikalar. Termik Enerji Santralleri. Toplu Konut ve Turizm Konaklama Tesisleri.

- 12 -

Sektrel rehberler evre ve Orman Bakanl ED Eitim ve Bilgi Merkezinden temin edilebilir. 5.4.3 Dier Kaynaklar Eriksson, P.A. 1994. A Practical Guide to Environmental Impact Assessment. Academic Press Inc. Chapter 1: Overview of Environmental Impact Assessment. Harrop, D.O. and J.A. Nixon. 1999. Environmental Assessment in Practice. Routledge. Routledge Environmental Management Series. Chapter 1: Introduction to Environmental Assessment: Purpose and Procedures. Lee, N. and C. George. 2000. Environmental Assessment in Developing and Transitional Countries. Wiley. Chapter 1: Introduction. OECD Development Assistance Committee. 1992. Guidelines on Aid and Environment. No. 1. Good Practices for Environmental Impact Assessment of Development Projects. Paris. 5.4.4 lgili nternet Siteleri T.C. evre ve Orman Bakanl (OB) nternet sayfas http://www.cevreorman.gov.tr/ OB ED ve Planlama Genel Mdrl nternet sayfas http://www.cedgm.gov.tr/ Avrupa Birlii nternet sayfas EIA (ED) Ana sayfas http://europa.eu.int/comm/environment/eia/home.htm Gei Srecindeki lkelerde evre Deerlendirmesi http://www.personal.ceu.hu/departs/envsci/eianetwork Orta ve Dou Avrupa Blgesel evre Merkezi http://www.rec.hu/ Kanada evre Deerlendirme Kurumu (CEAA) http://www.ceaa.gc.ca/ Risk Dnyas http://www.riskworld.com:80/ evre, Gvenlik ve Salk Bilgi Merkezi http://tis.eh.doe.gov/map.html UNEP Sanayi ve evre http://www.unepie.org/

- 13 -

Bilim ve evre Ulusal Konseyi http://www.cnie.org/ Uluslararas Etki Deerlendirme Dernei (IAIA) http://www.iaia.org Birleik Devletler evre Koruma Kurumu (EPA) http://www.epa.gov/ Hollanda evresel Etki Deerlendirme Komisyonu http://www.eia.nl Gney Asya Blgesel evre Deerlendirme Dernei (SAREAA) http://sareaa.sdnpk.org/

- 14 -

6 6.1

ED SRECNN PRENSPLER VE AAMALARI ED Srecinin Prensipleri Planlama srecine entegrasyon evresel etki deerlendirmesi sreci, evresel konularn dikkate alnmasn salamak iin, planlama sreciyle btnletirilmelidir. deal bir durumda, ED projenin hazrlk sreciyle paralel yrr. Bu ayn zamanda deiik ksmlardan sorumlu ekiplerin veya kiilerin birbirlerinin almalarna etkin ekilde katlmalar veya projeyi hazrlayanlarla ED almalarn yrtenler arasnda daha yakn temas ve bilgi alverii salamak iin tm aralarn kullanlmas anlamna gelir. Mmkn olan en erken aamada diyalog ED karar verme srecinin mmkn olan en erken aamasnda uygulanmaldr. Proje sahibi tercihen, projenin gerekletirilmesi karar verilir verilmez evre ile ilgili uzmanlarla diyaloga gemelidir. Srecin doru ekilde almas asndan, ED almasnda kullanlacak verilerin projenin hazrlanmas srasnda elde olaca ekilde bir zamanlama gereklidir. EDin projeye ilikin kritik kararlar verildikten sonra balatlmas gerek duyulabilecek proje deiikliklerinin yaplmasn zor ve pahal bir hale getirmektedir. Sorumluluk Proje sahibi, proje hedefleri gerekletirilirken etkileri azaltmak asndan en iyi konumda bulunduu iin, ED raporunu hazrlamakla sorumludur. Proje sahibi, evresel hedeflerin gerekletirilmesinden sorumlu olan kamu kurumlaryla ibirlii iinde olmaldr. Karar verme ED raporu karar vericilere, proje teklifiyle birlikte sunulmaldr. Proje ilgili karar verilirken ED raporu da gz nnde bulundurulmaldr. Proje ile ilgili kararda ED raporuna da atf yaplmaldr. Uygulama konusunda kararl bir siyasi irade ve bilginin doru kullanm etkili bir ED sreci iin gereklidir. Aksi taktirde, ED sreci ve bu sre ile proje hazrlma sreci arasndaki balant tm paydalarn ak, geni ve effaf katlmyla ok baarl ekilde yrtlse bile, bunun karar verme zerindeki etkileri zayf olabilir. Bu durumda geleneksel ve ekonomik tercihler n plana kabilir ve ED raporunda getirilen neriler ikinci planda kalabilir. Bir lkede ED srecinin baar ile uygulanabilmesi iin u artlar gereklidir: Politikaclarn ve kamuoyunun yeterli bilince sahip olmalar. evresel konular zerine her seviyede eitim salanmas. Karar verme srecinde effaflk. Halkn katlm ED sreci hem teknik tahmin almalarn, hem de ilgili kurum ve kurulularla etkin katlm ve gr al veriini iermelidir. Halkn ED srecine katlm da salanmal ve ilgili ve etkilenen gruplar projelerin ED srecindeki admlardan ve katlm frsatlarndan haberdar olmaldr. ED srecinin sonular bu gruplarn anlayabilecei ekilde duyurulmaldr.

- 15 -

Esneklik ED sreci ilgili taraflarn katlmndan salanan girdilere uygun ekilde cevap verebilmelidir. Ayn zamanda farkl proje tipleri iin gerekebilecek deiik ihtiyalar karlayabilmelidir. ED sreci bu nedenle aamalandrma ve rgtlenme asndan esnek olmaldr. Demokrasi EDin bir lkede projelere ilikin karar verme srecindeki demokrasi dzeyini ykseltebilecei grlmektedir. EDin katlmsal sreci sonucunda deiik sektrler ile kamu kurumlar ve halk arasnda temin edecei ba ve tutarllk nihai olarak bu iyilemeyi salayabilir. 6.2 ED Srecindeki Aamalar Aadaki tablo 857337/EEC ve 97/11/EC sayl AB ED Direktifleri uyarnca Avrupa Birlii'nde ED srecindeki temel aamalar gstermektedir. Bu aamalar takip eden blmlerde lkemizde yrtlmekte olan sre balamnda daha da detayl olarak ele alnmtr. Tablo 5-1 AB'de ED Sreci Proje Hazrlama Yetkili Kuruma (rn. evre ve Orman Bakanl) Bavuru Proje sahibi projesi iin hazrlklar almalarn yapar. Baz ye lkelerde, yatrm izni iin yetkili kuruma bavurulmasndan nce bu kurumu projeden haberdar etme gereklilii vardr. Proje sahibi, bunu resmi gereksinim olmasa da gnll olarak da yapabilir. Yetkili kurum ED gerekip gerekmedii konusunda karar verir. Bu karar, yatrm izni bavurusu yapldnda, yada proje sahibi Seme-Eleme iin bavuru yaptnda verebilir. Seme-Eleme karar kaydedilmeli ve halka duyurulmaldr. AB ED Direktifi uyarnca, proje sahibi yetkili kuruma kapsam belirleme srecini yrtmesi iin bavurur. Kapsam belirleme ED almalarnda ele alnacak konular ve bu almalarn yrtlmesi ile ilgili hususlar belirler. Proje sahibi ED Direktifi (ED Mevzuat) uyarnca gerekli almalar yapar veya yaptrr. Proje sahibi ED Raporunu yatrm (proje) izni bavurusu ile birlikte sunar. Baz ye lkelerde ED Raporunun incelenmesi iin yetkili kurum dnda kurumlar da sz konusudur. Birok lkede yetkili kurum raporlar kendi uzmanlar vastasyla inceler. ED Raporu yetersiz bulunursa revize edilmesi veya ek almalar yaplmas istenebilir. ED Raporu evre konusunda yetkili kurumun yan sra tm ilgili kurumlar ve halk tarafndan incelenmeye aktr. Bu incelemeler sonucunda ilgililer yetkili kuruma gr bildirebilirler.

Seme-Eleme

Kapsam Belirleme

ED almalar ED Raporunun ncelenmek zere Yetkili Kuruma Sunulmas ED Raporunun ncelenmesi

lgili Kurum ve Kurulular ve Halkn Katlm

- 16 -

Karar Verme Kararn Aklanmas Denetleme

Yatrm izni verilmeden nce ED Raporu ve ilgili taraflarn grleri deerlendirilmelidir. Karar, olumsuz evresel etkileri azaltc nlemlerin tanm ve kararn sebepleri ile birlikte halka aklanmaldr. Projenin uygulanmas (inaat, iletme, iletme sonras) srasnda evresel etkilerin ve olumsuz etkilere kar alnacak nlemler denetlenmelidir.

6.3

Karar Verme Sreci ED almalar kapsamnda elde edilen ara ve nihai sonular proje ile ilgili tm karar verme aamalarnda (prosesle, proje yeriyle, nlemlerle vb. ile ilgili kararlar) gz nne alnmaldr. Bylece, proje ile ilgili evresel faktrler deerlendirilmi ve projenin gelitirilmesinde gz nne alnm olacandan, proje iin olumlu karar alnmas daha muhtemel olacaktr. Bir projenin uygulanmasna ynelik olumlu veya olumsuz bir karar verilinceye kadar olan projenin hazrlk srecinde aadaki gibi baz kararlar verilmesi gerekmektedir (Petts, 1999): ED'in gerekli olup olmad. ED'in kapsam. Hangi alternatiflerin gz nnde bulundurulmas gerektii. Proje tasarm. Hesaba katlmas gereken evresel nlemler. Projenin uygulama aamasnda izleme ile ilgili neler yaplmas gerektii. ED'in karar verme sreci zerindeki etkisi, ED sisteminin bnyesinde alt karar verme ortamnn doasndan kuvvetle etkilenir. eitli rollere sahip taraflar proje srecinde verilen belirli kararlarda yer alabilirler. Genel olarak drt ana taraftan sz edilebilir; proje sahipleri, etkilenen taraflar (ve proje kartlar), danmanlar ve proje ekibi ve kamu kurum ve kurulular. Yukardaki ksmlarda da sz edildii gibi, ED'in kendi iinde bir karar verme sreci olmad veya bir izin prosedr temsil etmediinin altnn izilmesi byk nem tamaktadr. ED Direktifi uyarnca, proje hakkndaki kararn, ED raporunun nasl gz nne alndn gsterir ekilde yaynlanmas gerekmektedir. ye lkeler ED Raporunun deerlendirilmesi ve proje ile ilgili karar verilmesi usllerini kendileri oluturmakla ykmldrler. lkemizde ED Olumlu Karar verilmesi projeye evre asndan genel anlamda izin verilmesi anlamna gelmekle birlikte alnmas gereken dier izinleri ortadan kaldrmaz ve bu izinlerin alnamamas durumunda proje gerekletirilemez. ED, sreteki farkl taraflar tarafndan deiik ekillerde alglanabilir. Bu nedenle, ED srecinin erken aamalarnda bu taraflara tanmlanmas ve bir projenin gelitirilmesi srecinde rollerinin bu tanmlara gre belirlenmesi faydal olacaktr. deal olarak ED sreci proje dngsyle paralel ekilde yrtlmelidir (ekil 5-1).

- 17 -

Proje Dngs Tanm Aamas

ED Sreci Seme-eleme, kapsam belirleme ve halkn katlm ED almalarnn yaplmas ve ED raporunun hazrlanmas ED raporunun incelenmesi deerlendirilmesi ve halkn katlm nlemlerin denetleme nlemlerin denetleme uygulanmas, izleme ve

Planlama Aamas

Onay Aamas

naat Aamas

ve

letme Aamas

uygulanmas,

izleme

ve

Kapatma Aamas

Proje sonras deerlendirme

(i)

(ii)

ekil 5-1 (i) Proje dngs aamalar ve (ii) ED sreci aamalar Bavuru Kaynaklar EU, 1999. Handbook on Implementation of Environmental Legislation in the European Union. Geffen, L.M.H.J. van. 1999. The Process of Strategic Decision-Making. Maastricht School of Management. Glasson, J. 1999. Environmental Impact Assessment Impact on Decisions. In Petts [ed.}. 1999. Handbook of Environmental Impact Assessment, Volume 1. Chapter 7. Mayers, James. 2001. Stakeholder Power Analysis. IIED

6.4

- 18 -

7 7.1

ED SRECNN YNETM ED Srecini Ynetmenin nemi ED srecinin etkin ekilde ynetimi, katlan eitli taraflarn karmak yaps ve evresel bilginin disiplinler aras doas yznden ok nemlidir. Srecin ynetiminde aadaki hususlar gz nne alnmaldr: Srete yer alan taraflarn sayca okluu (proje sahibi, kamu kurum ve kurulular, sivil toplum kurulular, kamuoyu ve karar vericiler). Gz nne alnan alternatifler ve konularn karmak doas. Projenin planlama ve projelendirme almalarna olan etkisi ve balants. Gecikmeleri nlemek iin egdm ve bilgi al verii ihtiyac. ED srecinin ynetimi denildiinde esas olarak anlalmas gereken projenin planlama ve deerlendirme srecinin ynetimi olmaldr. Bu srecin baarl bir ekilde ynetimi, zaman ve kalite anlamnda nemli kazanmlar salayacaktr.

7.2 7.2.1

ED Srecini Ynetmenin Unsurlar Srecin aamalandrlmas ve yaplandrlmas ED sreci taraflarn grev, rol ve sorumluluklarnn ak ekilde tanmland aamalara blnmelidir (rnein kapsam belirleme, etkilerin deerlendirilmesi vb.). Bu balamda, srecin i) balangc, ii) hedefleri, iii) aamalar (hazrlanmas gereken belgeler ve karar noktalar), iv) zamana dalm, v) halkn katlm ve vi) taraflarn rolleri tanmlanmtr. Her aamann sonunda yaplmas gereken dier ileri belirlemek zere ara kararlar verilmesi sz konusudur. lkemizde bu sre ED Ynetmelii aracl ile tarif edilmitir. Bylece ED sreci ak bir ekilde tanmlanarak effaflk byk lde salanmaktadr.

7.2.2

Srecin esneklii ED sreci taraflarn katlm yoluyla elde edilen eitli gr ve bilgilerin anlalma ve deerlendirilebilmesine imkan vermelidir. ED sreci bu nedenle aamalandrma, zamanlama ve kullanlan yntemler asndan esnek olmaldr. ED srecinde esneklik salanabilmesi iin, projenin planlama ve projelendirilmesi esnasnda ED en erken aamada balayabilmeli, ilgili taraflarn gr ve nerilerine ak olmal ve bunlarn deerlendirilebilmesi iin gerekecek zaman salamaldr. Ayrca, ngrlemeyecek durumlar iin kullanlabilecek mekanizmalar iermelidir.

7.2.3

Srecin ynetimi iin kullanlabilecek aralar Proje iin ED raporunun hazrlanmasndan sorumlu olan proje sahibi, tm srecin proje adna yrtlmesinden sorumlu bir kii veya danman kurum seebilir. Bu yaklam srecin baar

- 19 -

ile yrtlmesi iin nemli bir admdr. ED almalarnn gerekletirilerek raporun hazrlanmas aamasn ynetmek iin aada belirtilen aralar kullanlabilir: Hazrlanacak ED raporu ve gerek duyulabilecek ara raporlar iin net hedefler belirlenmesi. eitli uzmanlardan oluan disiplinler aras bir ekip oluturulmas (rnein biyologlar, hava kalitesi modelleme uzmanlar, sosyo-ekonomi uzmanlar vs.). Proje sahibi, projeyi ve ED raporunu hazrlayan teknik ekip ve ED sreci ile ilgili idare/kamu kurumlar arasnda iletiim ve ibirlii salanmas. ED raporunu hazrlayan grup ile proje mhendislik hizmetlerini yrten grup arasnda koordinasyon ve ibirliinin salanmas. ED almas ile ilgili aamalar effaflatrmak iin yeterli zaman ve kaynak ayrlmas ve taraflarn katlm ver grlerine ak bir sre yrtlmesi. ED srecinde ilgili kamu kurumlar ve dier kurulular arasnda ibirlii oluturulmas yaral ve taraflarca kabul edilebilir sonulara ulalmas iin ok nemli olup, genelde evre Bakanlklarnn etkili konumda olduu lkelerde bu yaklam grlmektedir. 7.3 Kaynaklar European Commission, 1993. Manual on Project Cycle Management, Integrated Approach and Logical Framework. Directorate-General VIII, Brussels. United Nations Economic Commission for Europe, 1996. Current Policies, Strategies and Aspects of Environmental Impact Assessment in a Transboundary Context. Environmental Series 6, UN/ECE, Geneva.

- 20 -

ED MEVZUATI lkemizde ED mevzuat 7 ubat 1993 tarihinde yrrle konmutur. Uygulamada elde edilen sonular ve AB katlm srecindeki mevzuat uyumlatrlmas almalar balamnda ED Ynetmelii birka kez revize edilmi olup, 17 Temmuz 2008 tarihinde T.C. evre ve Orman Bakanl tarafndan yaymlanan ynetmelik halen yrrlktedir.

8.1

Mevzuatn erii Yrrlkteki ED Ynetmelii 6 blm ve 5 ekten olumaktadr. ED Ynetmeliinin ierii ve ED uygulama srecinde izlenen admlar aada zetlenmektedir. ED uygulama srecindeki balca admlar ekil 7-1de ak emas biiminde gsterilmektedir. Birinci Blm. Ama, Kapsam, Dayanak, Tanmlar. Birinci blm ED mevzuat ierisinde kullanlan terimlerin kapsaml bir listesini vermektedir. kinci Blm. Genel Hkmler kinci blm Trkiye'de ED srecinde kimlerin hangi etkinliklerden sorumlu olduunu, bir baka deyile gereken deiik trlerde almalarn yaplmas iin evre Bakanl'nn talimat vereceini ve proje sahibinin veya tarafnn Bakanlk tarafndan hazrlanmas talimat verilen her trl ED almasn hazrlamakla ykml olduunu hkme balar. nc Blm. ED Uygulama Yntemi Bu blm Trkiye'deki genel ED sreci asndan kritik neme sahiptir; nk bu blmde tm ED sreci boyunca neler yaplmas gerektii (hukuki bir dille olmakla birlikte) pratik terimlerle anlatlmaktadr. Temel olarak u sorulara cevap verilmektedir: Hangi artlar altnda ED gereklidir? ED gerektiren projeler EK 1 (projenin tabiat gerei artlar ne olursa olsun ED gereken projeler) ve Ek 2'de (projenin seme eleme prosedrnn tamamlanmasndan sonra ED gerektirdii karar zerine ED hazrlanan projeler) belirtilen niteliklerdeki projelerdir. Trkiye'deki ED srecindeki admlar nelerdir? Srecin balatlmas bir dizi admla gerekleir ve srecin kendisi de eitli admlardan oluur: BAVURU 1. EDe tabi olan projeler iin, proje sahibi EK 3'de belirtilen genel formata uygun olarak projeyi gerekletirmek zere bir bavuru yapar. 2. Bakanlk, bavuru dosyasndaki bilgi ve belgeleri uygunluk bakmndan inceler. Uygun hazrlanmad anlalan dosya tamamlanmak zere proje sahibine geri verilir. Proje sahibi, eksiklerini tamamlayp dosyay yeniden Bakanla sunar.

- 21 -

3. nceleme sonucunda dosyann uygun hazrlandna karar verilmesi halinde Bakanlk tarafndan bavuru dosyasndaki bilgiler dikkate alnarak, ilgili kurum ve kurulu temsilcileri, Bakanlk yetkilileri ile proje sahibi ve/veya temsilcilerinden oluan bir komisyon kurulur. Bakanlk, proje sahibinden bavuru dosyasn komisyon yelerinin says kadar oaltmasn ister. Bu fkrada ngrlen ilemler ign iinde tamamlanr. (Ek 2 kapsamndaki projelerden ED Gereklidir karar verilen projeler iin, proje sahibi bir dileke ekinde bu karar ve Proje Tantm Dosyas ile Bakanla bavurur. Bu dosya bavuru dosyas olarak ilem grr.) 4. Bakanlk bavuru dosyasnn bir kopyasn Halkn Katlm Toplants ve Kapsam Belirleme Toplantsnn tarihini ve yerini belirten bir yaz ekinde, ED Raporunu inceleyip deerlendirmek zere Bakanlk tarafndan kurulan komisyon yelerine gnderir ve komisyonu ilk toplantya arr. Komisyona Bakanlk temsilcisi bakanlk eder ve komisyonun sekreterya hizmetleri Bakanlka yrtlr.

5. Bakanlk, gerekli grd hallerde, projenin konusu, tr ve proje iin belirlenen yerin
zelliklerini de dikkate alarak, niversiteler, enstitler, aratrma ve uzman kurulular, meslek odalar, sendikalar, birlikler, sivil toplum rgtlerinden temsilcileri de komisyon toplantlarna ye olarak arabilir. Komisyonda kurum ve kurulu temsilcisi olarak grev yapan yelerin, yeterli mesleki bilgi ve deneyime sahip olmalar ve temsil ettikleri kurum ve kurulular adna gr vermeye yetkili klnm olmalar esastr.

HALKIN KATILIMI 6. Kapsam belirleme toplantsndan nce, halk yatrm hakknda bilgilendirmek, projeye ilikin gr ve nerilerini almak zere proje sahibi tarafndan projenin gerekletirilecei yerde Bakanlk ile mutabakat salanarak belirlenen tarihte, halkn katlm toplants dzenlenir. ED srecinden nce proje sahibi tarafndan, halk bilgilendirmek amacyla anket, seminer vb. almalar yaplabilir. 7. Toplant yeri Valilik ve proje sahibi tarafndan belirlenir ve Valilik tarafndan Bakanla bildirilir. Toplant iin projeden en ok etkilenmesi beklenen yre halknn kolaylkla ulaabilecei merkezi bir yerin seilmesine zen gsterilir. 8. Proje sahibi, toplant tarihini, saatini, yerini ve konusunu belirten bir ilan ulusal dzeyde yaymlanan bir gazete ile o yrede yaymlanan yerel bir gazetede toplant tarihinden en az on gn nce yaynlatr. 9. Toplant l evre ve Orman Mdrnn veya grevlendirecei bir yetkilinin bakanlnda yaplr. Toplantda; halkn proje hakknda bilgilendirilmesi, gr ve nerilerinin alnmas salanr. Bakan katlmclardan grlerini yazl olarak vermelerini isteyebilir. Toplant tutana, bir sureti Valilikte kalmak zere Bakanla gnderilir. 10. Komisyon yeleri, kendi isteklerine bal olarak Kapsam belirleme toplants ncesinde proje uygulama yerini inceleyebilir, kendilerine iletilen tarihe gre halkn katlm toplantsna katlabilirler. Halkn katlm toplants almalar ile ilgili sekreterya hizmeti, l evre ve Orman Mdrl tarafndan yrtlr.

KAPSAM BELRLEME 11. Komisyonun, kapsam ve zel format belirleme amal ilk toplantsnda; proje sahibi, proje hakknda komisyonu bilgilendirir; Bakanlk ve/veya tara tekilat Halkn Katlm

- 22 -

Toplants hakknda komisyonu bilgilendirir. Ayrca halkn katlm toplantsna katlm bulunan komisyon yeleri de gr ve nerilerini bildirirler. 12. Projenin hangi kapsamda ele alnmasnn gerektiini belirlemek zere projenin nemli evresel etkileri gz nne alnarak EK 3deki proje tantm genel formatnda ana balklar altnda ele alnmas gereken konular detaylandrlr, kapsam belirlenir. Komisyon tarafndan formata ilave edilmesi ya da formattan karlmas gereken hususlar tespit edilir. Halkn Katlm Toplantsndaki gr ve neriler de dikkate alnarak zel format ile ED Raporunu hazrlayacak alma grubu belirlenir. 13. Halkn Katlm, Bilgilenme, Kapsam Belirleme ve zel Format verme ilemleri, 12 ign ierisinde tamamlanr. Komisyon tarafndan belirlenen zel format, proje sahibi ve/veya temsilcisine bu sre ierisinde Bakanlk tarafndan verilir. 14. Proje sahibi zel formatn verili tarihinden itibaren bir yl iinde ED Raporunu Bakanla sunmakla ykmldr. Bu sre iinde ED Raporu sunulmaz veya gerekesi belirtilerek ek sre isteminde bulunulmaz ise bavuru geersiz saylr. Proje sahibinin sre uzatm talebi Bakanlka uygun bulunmas halinde alt ay gememek zere ek sre verilir.

RAPORUN SUNULMASI 15. ED Raporu, proje sahibi tarafndan bir dileke ekinde Bakanla sunulur. ED Raporunun zel formata uygunluu ve belirlenen alma grubunda yer almas gereken meslek uzmanlarnca hazrlanp hazrlanmad hakkndaki inceleme Bakanlk tarafndan ign iinde sonulandrlr. ED Raporunun zel formata uygun olmad ve/veya belirlenen alma grubunca hazrlanmadnn anlalmas halinde, bu hususlarn yerine getirilmesi iin rapor proje sahibine iade edilir. Dzeltilen ED Raporunun ay iinde Bakanla sunulmamas durumunda bavuru geersiz saylr. 16. zel formata uygun olduu tespit edilen ED Raporu, proje sahibi tarafndan yeterli sayda oaltlarak Bakanla sunulur. Bakanlk, ED Raporunu incelemek ve deerlendirmek zere yaplacak toplantnn tarihini ve yerini belirten bir yaz ekinde raporu komisyon yelerine gnderir. RAPORUN NCELENMES DEERLENDRLMES 17. Proje ile ilgili inceleme deerlendirme srecinin balad ve ED Raporunun halkn grne ald Bakanlk ve Valilik tarafndan uygun aralarla halka duyurulur. 18. ED Raporunu incelemek isteyenler, Bakanlk merkezinde veya l evre ve Orman Mdrlnde duyuru tarihinden itibaren raporu inceleyerek proje hakknda Bakanla veya Valilie gr bildirebilirler. Valilie bildirilen grler Bakanla iletilir. Bu grler komisyon tarafndan dikkate alnr. nceleme, deerlendirme srecinin tamamlanmasndan sonra bildirilen grler dikkate alnmaz. 19. Bundan sonra komisyon ilk inceleme-deerlendirme toplantsn takip eden on i gn ierisinde ED raporunu inceler. Takip eden toplantda komisyonun yeleri temsil ettikleri kurulular adna grleri ifade etmelidirler. Bakan grleri yazl olarak isteyebilir. Komisyon proje sahibinden gerekletirilen lm ve analizlere ilikin bilgi isteyebilir ve phe durumunda, proje sahas ziyaret edilebilir, rnekler alnabilir veya baka uzmanlarn bilgisine bavurulabilir. Masraflar proje sahibinin sorumluluundadr.

- 23 -

Raporda nemli unsurlar eksikse, komisyon almas, bu unsurlar rapora ekleninceye kadar durdurulur. Komisyon toplantlar rapor tamam hale getirildii zaman devam eder. 20. ED raporu be bak asndan deerlendirilir: 1) rapor ve eklerinin yeterli ve uygun olup olmad; 2) yaplan incelemelerin, hesaplamalarn ve deerlendirmelerin yeterli dzeyde veri, bilgi ve belgeye dayandrlp dayandrlmad; 3) projenin evreye olabilecek etkilerinin kapsaml bir ekilde incelenip incelenmedii; 4) evreye olabilecek olumsuz etkilerin giderilmesi iin gerekli nlemlerin tespit edilip edilmedii; 5) halkn katlm toplantsnn usulne uygun yaplp yaplmad, halkn katlm toplantsnda zerinde durulan konulara yeterince zm getirilip getirilmedii. lk inceleme-deerlendirme toplantsn takip eden on i gn ierisinde incelemedeerlendirme almas tamamlanmaldr. nceleme-deerlendirme srecine ilikin rapor komisyon yelerince hazrlanr ve imzalanr. 21. Proje sahibi bundan sonra, komisyon tarafndan incelenerek son ekli verilen nihai ED raporunu be i gn ierisinde Bakanla sunar. Ayn zamanda proje sahibi nihai ED raporunun ve eklerinin taahhd altnda olduunu, noter onayl imza sirkleriyle birlikte teslim ettii bir taahhtnameyle taahht eder. Bu belgeler belirtilen sre ierisinde gerekesi belirtilmeden sunulmaz ise ED Raporu geersiz saylr. KARAR VERME1 22. Bundan sonra Bakanlk komisyonun rapor hakkndaki almalarn dikkate alarak be i gn ierisinde "ED Olumlu veya ED Olumsuz" karar verir. Bakanlk, karar proje sahibine ve ilgili kurum ve kurululara yazl olarak bildirir. Valilik, alnan karar gerekeleri ile beraber uygun aralarla yre halkna duyurur. ED Olumlu karar verilen proje iin be yl iinde yatrma balanmazsa, Olumlu gr geerliliini kaybeder. Proje tasarmnda, "ED olumsuz" grne yol aan tm ynler ortadan kaldrld taktirde proje sahibi yeni bir bavuruda bulunabilir. Drdnc Blm. Seme Eleme Kriterleri Uygulama Yntemi Seme eleme sreci, Ek 2'deki listede bahse konu olan projeler iin kapsaml ED almas gerekip gerekmediini belirlemek zere yaplan seme-eleme almalar olarak tanmlanr.2 Ne tr projeler seme-eleme incelemesine tabidir? Aadaki projeler seme eleme incelemesine tabidir: a) EK 2 listesinde yer alan projeler, b) Bu Ynetmelik kapsamnda ya da kapsam dnda bulunan projelere ilikin kapasite artrm ve/veya geniletilmesi halinde, kapasite art toplam bu Ynetmeliin EKIIsindeki eik deer veya zerindeki projeler,

Burada "karar verme" teriminin proje balamnda kullanldnn alt izilmelidir. Ayrca ED'in karar verme iin yalnzca bir ara olduu ve karar verme srecinin kendisi olmad hatrlanmaldr.. 2 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ile, seme eleme incelemesine tabi projeler iin ED Gereklidir ve/veya ED Gerekli Deildir karar yetkisi Valiliklere teslim edilmitir.

- 24 -

 Seme eleme incelemesine tabi projelerin ele aln ekli nedir? Seme eleme sreci de bir dizi admda gerekleir: SEME ELEME 1. Proje sahibi, projesi iin ED uygulamasnn gerekli olup olmadnn aratrlmas amacyla bir dileke ekinde Ek 4e gre hazrlayaca adet Proje Tantm Dosyas (PTD) ile hazrlad proje tantm dosyasnda ve eklerinde yer alan bilgi belgelerin doru olduunu belirtir taahht yazsn ve imza sirklerini Bakanla sunar (2). 2. Bakanlk, proje iin hazrlanan proje tantm dosyasn Ek 4de yer alan kriterler erevesinde be ign iinde inceler. Dosya kapsamndaki bilgi ve belgelerde eksikliklerin bulunmas halinde bunlarn tamamlanmasn proje sahibinden ister. Bakanlk gerekli grd hallerde proje alann yerinde inceleyebilir veya inceletebilir. "ED Gereklidir" veya "ED Gerekli deildir" kararlar nasl verilir? Bununla ilgili olarak biri dizi adm takip edilir. SEME ELEME KARARI 3. Bakanlk seme eleme incelemesine tabi projeleri, EK 4deki kriterler erevesinde inceler ve deerlendirir. Bakanlk, bu aamada gerekli grlmesi halinde proje sahibinden projesi ile ilgili geni kapsaml bilgi vermesini, ara gere salamasn, yeterlii kabul edilebilir kurulularca analiz, deney ve lmler yapmasn veya yaptrmasn isteyebilir. 4. Bakanlk onbe ign iinde inceleme ve deerlendirmelerini tamamlayarak proje hakknda ED Gereklidir veya ED Gerekli Deildir kararn be ign iinde verir, karar Valilie ve proje sahibine bildirir. Valilik bu karar tara tekilatlarna ve halka duyurur. 5. ED gerekli deildir karar verilen proje iin 5 yl iinde yatrma balanmamas durumunda ED gerekli deildir karar geersiz saylr. 6. ED gerekli karar alnan projeler evresel Etki Deerlendirmesine tabidir. Bir yl iinde ED srecinin balatlmamas durumunda bavuru geersiz saylr. Blm 5. zleme ve Denetleme Bu blmde, hakknda olumlu karar verilen projelerin uygunlanmas aamasnda izlemenin nasl yaplaca ve Ynetmelie aykr durumlarda izlenecek sre aklanmaktadr. Temel olarak u sorulara cevap verilmektedir: ED'in tamamlanmasndan sonra projenin izlenmesi ve denetlenmesine ilikin gerekler nelerdir? Gerek "ED Gerekli deildir" karar verilen, gerekse "ED olumlu" karar verilen projelerde Bakanlk projenin uygulanmasn izler ve ED raporunda (ya da proje tantm dosyasnda) ngrlen ve proje sahibi tarafndan taahht edilen hususlarn yerine getirilip

- 25 -

getirilmediini izler ve kontrol eder; Bakanlk bu grevi yerine getirirken gerekli grmesi durumunda ilgili kurum ve kurulularla ibirlii yapar. Her iki durumda da proje sahibi inaat, iletme ve iletme sonrasndaki faaliyetlere ilikin izleme raporlarn ve ayn zamanda ilgili mevzuat uyarnca ald dier izin ve ruhsatlarn suretlerini Bakanla iletmekle ykmldr. Bakanlk bu belgeleri, halk bilgilendirmeleri amacyla ilgili valiliklere yollar. Ynetmelie aykr uygulamalara ilikin yaptrmlar nelerdir? "ED Gerekli deildir" veya "ED olumlu" kararlar sz konusu olmakszn bir proje inasna balanmas durumunda, bu iki karardan herhangi biri verilene karar almalar durdurulur. ED Raporunda veya Proje Tantm Dosyasnda taahht edilen hususlara uyulmadnn tespit edilmesi durumunda szkonusu taahhtlere uyulmas iin Bakanlka da uygun grlmesi halinde Valilike bir defaya mahsus olmak zere sre verilebilir. Bu sre sonunda taahht edilen hususlara uyulmaz ise yatrm durdurulur. Ykmllkler yerine getirilmedike durdurma karar kaldrlmaz. 2872 sayl evre Kanununun ilgili hkmlerine gre ilem tesis edilir.

Blm 6. eitli ve Son Hkmler Ynetmeliin bu son blmnde, srelerin uzatlmas ve durdurulmas, proje sahibinin deimesi, evresel Etki Deerlendirmesi uygulamalarnn glendirilmesi, askeri projeler, olaan st durumlar ve zel hkmler, entegre projeler, yeterlik belgesi, tebliler ve yrrlkten kaldrlan ynetmelik gibi konular ile istisnai durumlara ilikin drt geici madde yer almaktadr. stisnalara ilikin geici maddeler yledir: evresel etki deerlendirmesi sreci balam projeler GEC MADDE 1 (1) 7/2/1993 tarihli ve 21489 sayl Resm Gazetede yaymlanan evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii, 23/6/1997 tarihli ve 23028 sayl Resm Gazetede yaymlanan evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii, 6/6/2002 tarihli ve 24777 sayl Resm Gazetede yaymlanan evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ve 16/12/2003 tarihli ve 25318 sayl Resm Gazetede yaymlanan evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii hkmlerine tabi olduklar halde sz konusu ynetmeliklerde belirtilen ykmllkleri yerine getirmeyen projelere bu Ynetmelik hkmleri uygulanr. Gei sreci GEC MADDE 2 (1) Bu Ynetmeliin yrrlk tarihinden nce, Proje Tantm Dosyalar Valilie ya da Bakanla sunulmu projeler ile Bakanla sunulan evresel Etki Deerlendirmesi Raporlarna tabi olduklar Ynetmelik hkmleri uygulanr. Kapsam d projeler GEC MADDE 3 (1) 7/2/1993 tarihli ve 21489 sayl Resm Gazetede yaymlanan evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmeliinden nce uygulama projeleri onaylanm veya evre mevzuat ve ilgili dier mevzuat uyarnca yetkili mercilerden izin, ruhsat veya onay ya da kamulatrma karar alnm veya yatrm programna alnm veya mevzi imar planlar onaylanm projelere veya bu tarihten nce retim ve/veya iletmeye balad belgelenen projelere evre Kanunu ve ilgili dier ynetmeliklerde alnmas gereken izinler sakl kalmak kaydyla bu Ynetmelik hkmleri uygulanmaz.

- 26 -

1/9/2008 tarihine kadar olan ilemler GEC MADDE 4 (1) 1/9/2008 tarihine kadar evresel Etki Deerlendirmesi Raporu hazrlayacak olan kurum veya kurulular iin 24/2/2004 tarihli ve 25383 sayl Resm Gazetede yaymlanan Yeterlik Belgesi Teblii hkmleri geerlidir. Ancak 1/9/2008 tarihine kadar evresel Etki Deerlendirmesi Bavuru Dosyas veya Proje Tantm Dosyas hazrlayan kurum ve kurulularda Yeterlik Belgesi bulunmas art aranmaz. Ancak, evresel Etki Deerlendirmesi Bavuru Dosyas veya Proje Tantm Dosyas, projenin tr ve yeri ile ilgili en az farkl meslek grubundan en az lisans seviyesinde eitim grm kiiler tarafndan hazrlanr.

- 27 -

Ek 1de belirtilen Proje sahibi Dileke ekinde Ek IIIde yer alan proje tantm format esas alnarak hazrlanm ED Bavuru Dosyas (iki adet) ile Bakanla bavuru yaplmas. Ek 3te verilen proje tantm formatna uygunluunun (Madde 8) ED bavuru dosyasnn bir nshasnn ilgili Valilie gnderilmesi ve halka, bavurunun yapldnn, ED srecinin baladnn ve ED bavuru dosyasnn sre tamamlanana kadar halkn grne aldnn Bakanlk ve Valilik tarafndan uygun aralarla halka duyurulmas Uygun bulunan Proje Tantm Dosyas belirlenen Komisyon yesi kadar oaltlarak Bakanla sunulmas. Halkn Katlm Toplantsnn ve Kapsam Belirleme Toplantsnn tarihi ve yerlerinin bildirilmesi (Madde 8) Halkn Katlm Toplantsnn tarihi, saatini, yerini ve konusunu belirten bir ilann ulusal dzeyde yaymlanan bir gazete ile yerel bir gazetede toplant tarihinden en az on gn nce faaliyet sahibi tarafndan Halkn Katlm Toplantsnn gerekletirilmesi (Madde 9) Komisyonun, Kapsam ve zel Format belirleme amacyla toplanmas (Madde 10) On iki (12) i gn ierisinde Halkn Katlm Toplants ve Komisyonun Kapsam ve zel Format belirleme toplants, ED Raporu Formatnn proje sahibine verilmesi ED Raporunun hazrlanmas ve Bakanla sunulmas (Dileke ekinde iki kopya halinde) (Madde 11) ED Raporunun zel formata uygun olarak hazrlanp hazrlanmadnn kontrol edilmesi ( (3) i gn ierisinde) ED Raporu zel formata uygun olarak hazrlanmam ED Raporu formata uygun olarak hazrlanm (Rapor bavuru sahibine iade edilir) Rapor yetersiz Raporun proje sahibi tarafndan yeterli sayda (Rapor bavuru sahibine iade edilir) oaltlmas nceleme deerlendirme srecinin baladnn ve Rapordaki eksiklikler giderildikten sonra Bakanla ED Raporunun halkn grne aldnn Bakanlk ve Valilik tarafndan uygun aralarla sunulmas halka duyurulmas DK Toplant veya Toplantlarnn yaplmas. (on i gn ierisinde) (Madde 12) Komisyonca Raporun yeterli bulunup Nihai ED Raporu olarak kabul edilmesi (Bavuru sahibi tarafndan nihai raporun Bakanla be i gn ierisinde sunulmas) Nihai ED Raporunun halkn gr ve nerilerini almak zere l evre ve Orman Mdrlnde ve Bakanlkta on ign gre almas. ED Olumsuz ED Olumlu Karar Karar
ekil 7-1: EK 1 Kapsamndaki Faaliyetler iin ED Srecini Gsteren Akm emas (Seme Eleme Sreci bu ekilde gsterilmemektedir.)

- 28 -

Bu el kitabnn sonraki blmlerinde, yukarda izah edilen ED srecinin uygulanmasna ynelik bilgiler sunulmaktadr. 8.2 Bavuru Kaynaklar evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii. 17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Baz kamu ve zel sektr projelerinin evre zerindeki etkilerinin deerlendirilmesi hakknda 3 Mart 1997 tarih ve 97/11/EC sayl Konsey Direktifi ile deiik 27 Haziran 1985 tarih ve 85/337/EEC sayl Konsey Direktifi. [Council Directive of 27June 1985 on the assessment of the effects of certain public and private projects on the environment (85/337/EEC), amended by Council Directive 97/11/EC of 3 March 1997.] Trkiye'de ED srecindeki eitli taraflarn rol ve sorumluluklar nelerdir? Giri Bu blmde, Trkiye'deki ED srecindeki ilgili taraflarn, gerek mevzuat, gerekse son yllarda Trkiye'de uygulanan ED srelerindeki rolleri asndan rol ve sorumluluklar incelenmektedir. 8.3.2 ED ve Planlama Genel Mdrl evre ve Orman Bakanl, kapsam belirlemeden nihai deerlendirme ve karar verme aamasna kadar ED srecinden sorumludur. evre ve Orman Bakanl seme eleme srecinin (ED hazrlanmasnn gerekli olup olmadna karar verilmesi) ve ED srecinin gerektirdii eitli almalarn yaplmas talimatn vermek sorumluluunu tar3. ED Ynetmelii Ek 1 kapsamndaki projeler (ED raporu hazrlanmas gereken projeler) iin ilk aamalarda, evre ve Orman Bakanl, Ek 3de verilen proje tantm genel formatna uygun hazrlanan raporda sunulduu haliyle proje amacnn ve tanmnn yeterli olup olmadna karar verir. Uygun deilse, gerekli dzeltmelerin yaplmas talimatn verir. Uygunsa, Bakanlk hazrlanan proje tantm dosyasn inceleyerek ilgili kurum ve kurulularn temsilcileri, Bakanlk yetkilileri, proje sahibi/temsilcisinden oluan bir Kapsam Belirleme ve nceleme Deerlendirme Komisyonu oluturur ve her temsilciye iletilmek zere proje sahibinden yeterli sayda bavuru dosyas kopyasn ister. Komisyonun bakanlk ve sekreterya grevleri Bakanln sorumluluundadr. Bakanlk, gerekli grd hallerde Komisyon almalarna katkda bulunmak zere niversiteler, enstitler, meslek odalar gibi kurululardan uzmanlar da arabilir. Komisyonun yapt kapsam belirleme toplantsnn sonular, ED raporunun ayrntl format ve ED raporunu hazrlayacak ekip ile Komisyonun danaca meslek dallarn da ierecek ekilde, Bakanlk tarafndan proje sahibine bildirilir.
3

8.3 8.3.1

17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ile, seme eleme incelemesine tabi projeler iin ED Gereklidir ve/veya ED Gerekli Deildir karar yetkisi Valiliklere teslim edilmitir.

- 29 -

Bakanlk proje sahibi tarafndan hazrlanan ED raporunu kontrol eder ve raporun proje sahibine verilen zel formata uygun olup olmadn belirler. ED raporu formata uygunsa, komisyonun her yesi iin bir kopyas hazrlanr ve Bakanlk tarafndan raporun incelenecei toplantnn davetiyesiyle birlikte komisyon yelerine gnderilir. Bakanlk ve ilgili Valilik daha sonra uygun bir vastayla ED raporunun deerlendirilmekte olduunu ve raporun kamuoyunun incelemesine ak olduunu duyurur. Bakanlk ve ilgili l Mdrl raporun talep eden kiilerce incelenmesini salar. Komisyonun almalarn tamamlamasn takiben Bakanlk proje iin gerekletirilen tm almalar ve geen dnemde yaplan tm toplantlarn sonularn gz nne alarak ED Olumlu veya ED Olumsuz kararn verir. Karardan proje sahibini, ilgili l Mdrln ve dier taraflar haberdar eder ve ilgili Valilik de uygun vastalarla karar halka duyurur. ED Ynetmelii Ek 2 kapsamndaki projeler ile Ynetmelik kapsam dnda olan ve mevcut durumlarnda deiiklik yaplmak istenen projeler (ED raporu hazrlanmasnn gerekip gerekmediine karar vermek zere seme-eleme srecine tabi olan projeler) iin ise ilk aamalarda, evre ve Orman Bakanl, Ek 4e uygun hazrlanan Proje Tantm Dosyasnda sunulduu haliyle sunulan bilgi ve belgelerin yeterli olup olmadna karar verir 3. Uygun deilse, gerekli dzeltmelerin yaplmas talimatn verir. Uygunsa, Bakanlk hazrlanan proje tantm dosyasn Ek 4deki kriterler erevesinde inceler ve deerlendirir. Bakanlk, bu aamada gerekli grlmesi halinde proje sahibinden projesi ile ilgili geni kapsaml bilgi vermesini, ara gere salamasn, yeterlii kabul edilebilir kurulularca analiz, deney ve lmler yapmasn veya yaptrmasn isteyebilir. Bu incelemenin sonucunda Bakanlk evresel Etki Deerlendirmesi Gereklidir veya evresel Etki Deerlendirmesi Gerekli Deildir kararn verir. Karar proje sahibine ve Valilie bildirir; ilgili Valilik de karar tara tekilatlarna ve halka duyurur. ED Olumlu ya daED Gerekli deildir karar verilen projeler iin, Bakanlk proje uygulamas srasndan gerekleen olaylar izler ve bunlarn ED raporunda ya da Proje Tantm Dosyasnda belirtilen hususlara uygun gerekletirilmesini salar; Bakanlk gerekli grmesi durumunda ilgili kurum ve kurulularla ibirlii yapabilir. Her iki durumda da proje sahibi inaat, iletme ve iletme sonras aamalarndaki faaliyetlere ilikin izleme raporlarn ve alnm dier izin ve ruhsatlarn suretlerini Bakanla iletmekle sorumludur. Bakanlk bunlar ilgili Valiliklere gndererek kamuoyunun bilgilendirilmesini salar. ED tamamlanmadan ve ED Gerekli Deildir veya ED Olumlu karar verilmeden projenin inasna baland tespit edilirse, bu iki karardan biri verilene kadar iler durdurulur. ED raporunda veya Proje Tantm Dosyasnda ortaya konulan ve proje sahibi tarafndan taahht edilen hususlardan projenin yrtlmesi srasnda yerine getirilmeyenler olduu tespit edildiinde, bu hususlarn yerine getirilmesi iin Bakanlka da uygun grlmesi halinde Valilike bir defaya mahsus olmak zere sre verilebilir. Bu sreden sonra artlar yerine getirilmemise, proje artlar yerine getirilene kadar Bakanlk tarafndan durdurulur.

- 30 -

Bir dizi dier husus da evre ve Orman Bakanlnn sorumluluu altndadr. Bunlar yledir: Sz edilen srelerin uzatlmas geerli sebepler olmak ve Bakanln izni olmak kaydyla mmkn olabilir. Proje sahibinin deimesi durumunda, ED ile ilgili tm taahht ve ykmllkler projenin yeni sahibi tarafndan yklenilmi olur. Anlamazlk durumunda, Bakanlk karar esas alnr. Bakanln ED uygulamalarna ilikin olarak yerel, ulusal ve uluslararas kurulularla ibirlii ierisinde her trl eitim ve bilinlendirme faaliyetleri yapma yetkisi bulunmaktadr. Askeri projelerle ilgili ED uygulamalar ilgili kurumun gr alnarak Bakanlk tarafndan belirlenir. Birden fazla projeyi ieren entegre projeler iin, Bakanlk tek bir ED raporu hazrlanmasn isteyebilir. ED Raporu hazrlayacak kurum ve kurulular Bakanlktan Yeterlik Belgesi almakla ykmldrler. Yeterlik Belgesinin verilmesi, Yeterlik Belgesi verilen kurum ve kurulularn kontrol ve belgenin iptal edilmesi ile ilgili usl ve esaslar Bakanlka hazrlanacak bir tebli ile dzenlenir. Bakanlk ED ynetmeliinin uygulanmasna ilikin tebliler yaynlayabilir. Yeni ynetmeliin yrrle giri tarihinden evvel teslim edilmi belgeler eski mevzuatta belirtilen kurallara uygun olmak durumundadr. 8.3.3 (Seilmi) nceleme-Deerlendirme Komisyonu nceleme-Deerlendirme Komisyonunun temel amac Bakanla bavurusu yaplan projenin kapsaml bir deerlendirmesinin yaplmas, hazrlanacak ED raporunun kapsamnn belirlenmesi ve hazrlanan raporun deerlendirilmesidir. Komisyon, Bakanlk tarafndan ilgili kurum ve kurulu temsilcileri, Bakanlk yetkilileri ile proje sahibi ve/veya temsilcilerinden olumak zere kurulur. Bakanlk, gerekli grd hallerde, projenin konusu, tr ve proje iin belirlenen yerin zelliklerini de dikkate alarak, niversiteler, enstitler, aratrma ve uzman kurulular, meslek odalar, sendikalar, birlikler, sivil toplum rgtlerinden temsilcileri de komisyon toplantlarna ye olarak arabilir. Komisyonda kurum ve kurulu temsilcisi olarak grev yapan yelerin, yeterli mesleki bilgi ve deneyime sahip olmalar ve temsil ettikleri kurum ve kurulular adna gr vermeye yetkili klnm olmalar esastr. Komisyonun kapsam belirleme amal ilk toplantsndan nce, projenin gerekletirilecei yerde halkn katlm toplants yaplr. Komisyon yeleri, kendi isteklerine bal olarak kapsam belirleme toplants ncesinde proje uygulama yerini inceleyebilir, kendilerine iletilen tarihe gre halkn katlm toplantsna katlabilirler. Kapsam belirleme aamasnda, halkn katlm toplantsndan elde edilen girdiler ve halkn grleri Komisyon tarafndan gznnde bulundurulmaldr.

- 31 -

Komisyonun kapsam belirleme amal ilk toplantsnda 1) Komisyon, proje sahibinden proje hakknda bilgi alr; 2) Bakanlk ve/veya tara tekilat Halkn Katlm Toplants hakknda Komisyonu bilgilendirir; halkn katlm toplantsna katlm bulunan Komisyon yeleri de gr ve nerilerini bildirirler; 3) projenin nemli evresel etkileri gz nne alnarak, ele alnmas gereken konular detaylandrlr, kapsam belirlenir; 4) genel formata ilave edilmesi ya da formattan karlmas gereken hususlar tespit edilir, halkn katlm toplantsndaki gr ve neriler de dikkate alnarak zel format ile ED raporunu hazrlayacak alma grubu belirlenir. Hazrlanan ED raporunun zel formata uygun olduunu tespit ettikten sonra Bakanlk, Komisyonu tekrar toplantya arr. Komisyon ye saysnn salt ounluu ile toplanr. Komisyon bakan, yelerden grlerini yazl olarak vermelerini isteyebilir. Yazl gr veren kurum temsilcilerinin sonraki toplantlara katlmamaya ilikin istemleri komisyon bakannca deerlendirilir. Komisyon proje sahibinden gerekletirilen lm ve analizlere ilikin bilgi isteyebilir ve phe durumunda, proje sahas ziyaret edilebilir, rnekler alnabilir veya baka uzmanlarn bilgisine bavurulabilir. Raporda nemli unsurlar eksikse, komisyon almas, bu unsurlar rapora ekleninceye kadar durdurulur. Komisyon toplantlar rapor tamam hale getirildii zaman devam eder. Komisyon, ilk inceleme deerlendirme toplantsndan sonraki on ign iinde ED raporunu inceler ve deerlendirir. Komisyon tarafndan, inceleme deerlendirme toplantlar srasnda; 1) rapor ve eklerinin yeterli ve uygun olup olmad; 2) yaplan incelemelerin, hesaplamalarn ve deerlendirmelerin yeterli dzeyde veri, bilgi ve belgeye dayandrlp dayandrlmad; 3) projenin evreye olabilecek etkilerinin kapsaml bir ekilde incelenip incelenmedii; 4) evreye olabilecek olumsuz etkilerin giderilmesi iin gerekli nlemlerin tespit edilip edilmedii; 5) halkn katlm toplantsnn usulne uygun yaplp yaplmad, halkn katlm toplantsnda zerinde durulan konulara yeterince zm getirilip getirilmediine ilikin inceleme ve deerlendirmeler yaplr. nceleme-deerlendirme srecine ilikin rapor Komisyon yeleri tarafndan hazrlanr ve imzalanr. evre ve Orman Bakanlnn dnda, ED srecindeki ve evre ynetimindeki nemli paydalardan bazlar unlardr: Tarm ve Kyileri Bakanl, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, Bayndrlk ve skan Bakanl, Ulatrma Bakanl, Salk Bakanl, Kltr ve Turizm Bakanl. Bu Bakanlklar ve bal kurulular sz konusu projenin zelliklerine bal olarak sklkla ED srecinde pay sahibidirler ve ED komisyonlarnda nemli rol oynarlar. 8.3.4 Proje sahibi Proje sahibi Bakanln istedii ve ED ynetmeliinin gerektirdii her tr ED almasn yapmakla ykmldr. Bu amala proje sahibi danman(lar)dan faydalanabilir. ED Ynetmelii Ek 1 kapsamndaki projeler (ED raporu hazrlanmas gereken projeler) iin balangta proje sahibi, Ek 3te sunulan genel format kapsamnda bir bavuru yapmakla ykmldr. Eer Bakanlk bavuru dosyasn yetersiz bulur ve deiiklik talep ederse proje sahibi bu eksikleri tamamlar ve gerekli deiiklikleri yapar. Bavuru uygun bulunduunda, Bakanlk tarafndan komisyon yelerine gnderilmek zere yeterli sayda bavuru dosyas proje sahibi tarafndan oaltlr.

- 32 -

Proje sahibi, halkn katlm toplants iin ilgili taraflar asndan uygun bir yer belirlemekte Valilik ile ibirlii iinde alr. Proje sahibi, toplant tarihini, saatini, yerini ve konusunu belirten bir ilan ulusal dzeyde yaymlanan bir gazete ile o yrede yaymlanan yerel bir gazetede toplant tarihinden en az gn nce yaynlatmakla sorumludur. Proje sahibi, Bakanlk tarafndan kurulan Kapsam Belirleme ve nceleme Deerlendirme Komisyonunun doal yesidir ve proje hakknda Komisyon yelerini bilgilendirir. Proje sahibi, Komisyon tarafndan talep edilmesi halinde proje ile ilgili geni kapsaml bilgi vermek, ara gere salamak, yeterlii kabul edilebilir kurulularca analiz, deney ve lmler yapmak veya yaptrmakla da ykmldr. Bu tr analizlerde tartmal durum olmas halinde tank numuneye bavurulmas ve/veya yetkili uzman kurum ve kurululardan gr alnmas ile ilgili harcamalar da proje sahibi tarafndan karlanr. ED raporunun hazrlanmasnda Komisyonun ve Bakanln tm tavsiyelerinin gz nne alnmas tamamen proje sahibinin sorumluluundadr. Bakanlk tarafndan proje sahibine verilen ED raporu zel format bir yllk bir sre iin geerlidir ve bu sre ierisinde raporun tamamlanarak Bakanla sunulmas proje sahibinin sorumluluundadr. Komisyon tarafndan eksik ya da yetersiz bulunan konularn ED raporuna uygun ekilde eklenmesi proje sahibinin sorumluluundadr. nceleme-deerlendirme aamasnn sonunda ve Komisyonun ED raporuna ilikin deerlendirmesinin tamamlanmasnn ardndan, proje sahibi 5 i gn iinde incelemedeerlendirme sonularna uygun olarak raporu dzeltir ve son ekli verilen nihai ED raporunu Bakanla sunar. Proje sahibi ayn zamanda nihai ED raporunun ve eklerinin taahhd altnda olduunu belirten taahht yazs ve noter onayl imza sirklerini4 de teslim etmek zorundadr. ED Ynetmelii Ek 2 kapsamndaki projeler ile Ynetmelik kapsam dnda olan ve mevcut durumlarnda deiiklik yaplmak istenen projeler (ED raporu hazrlanmasnn gerekip gerekmediine karar vermek zere seme-eleme srecine tabi olan projeler) iin balangta proje sahibi, Ek 4te sunulan seme-eleme kriterlerine uygun ekilde bir Proje Tantm Dosyas hazrlamakla ykmldr. Eer Bakanlk Proje Tantm Dosyasn yetersiz bulur ve deiiklik talep ederse proje sahibi bu eksikleri tamamlar. Proje Tantm Dosyas uygun bulunduunda, proje sahibi tarafndan yeterli sayda oaltlarak Bakanla sunulur. Proje sahibi ayn zamanda raporun ve eklerinin taahhd altnda olduunu belirten taahht yazs ve noter onayl imza sirklerini de teslim eder. Proje sahibi, Bakanlk tarafndan talep edilmesi halinde proje ile ilgili geni kapsaml bilgi vermek, ara gere salamak, yeterlii kabul edilebilir kurulularca analiz, deney ve lmler yapmak veya yaptrmakla da ykmldr. ED Olumlu ya daED Gerekli deildir karar verildikten sonra proje sahibi 5 yl iinde yatrma balamaldr, aksi takdirde bu kararlar geersiz saylr. Proje sahibi (veya yetkili temsilcisi), ED Olumlu veya ED Gerekli Deildir kararn aldktan sonra ilgili mevzuat uyarnca ald dier izin ve ruhsatlar ile yatrmn balang, inaat, iletme ve iletme sonras dnemlerine ilikin izleme raporlarn Bakanla iletmekle ykmldr. ED Olumsuz karar verilen projeler iin bu kararn verilmesine neden olan koullarn tamamnda deiiklik olmas durumunda proje sahibi yeniden bavuruda bulunabilir.

Kamu kurum ve kurulularndan imza sirkleri istenmez.

- 33 -

8.3.5

Danman Proje sahibi tarafndan grevlendirilen danmanlarn grevi yukarda anlatlan grevlerin yetkin ve objektif ekilde yerine getirilmesidir. l evre ve Orman Mdrlkleri evre ve Orman Bakanlnn tara tekilat olan l evre ve Orman Mdrlklerinin de ED srecinde bir dizi sorumluluklar vardr. Ek 1 kapsamna giren projeler iin kapsam belirleme aamasnda bir halkn katlm toplants yaplmas zorunludur. Halkn katlm toplantsnn yeri, proje sahibiyle ile birlikte alarak l Mdrl tarafndan belirlenir. Halkn katlm toplantsnn tarihi ve saati de Bakanlk ile mutabakat salanarak l Mdrl tarafndan belirlenir. Halkn Katlm Toplants, l evre ve Orman Mdrnn veya grevlendirecei bir yetkilinin bakanlnda yaplr. Halkn katlm toplants almalar ile ilgili sekreterya hizmeti, l evre ve Orman Mdrl tarafndan yrtlr. Halkn katlm toplants srasnda bakan, katlmclardan grlerini yazl olarak vermelerini isteyebilir ve toplant tutana, bir sureti Valilikte kalmak zere Bakanla gnderilir. l evre ve Orman Mdrlklerinin ED raporunun inceleme deerlendirme srecinde de baz sorumluluklar vardr. Proje sahibi tarafndan hazrlanm olan ED raporu Bakanla sunulduktan sonra, proje ile ilgili inceleme deerlendirme srecinin balad ve ED raporunun halkn grne aldnn uygun aralarla halka duyurulmasnda Bakanlk ile birlikte Valilik de grev alr. ED raporunu incelemek isteyenler iin, l evre ve Orman Mdrlnde duyuru tarihinden itibaren rapor incelemeye alr ve isteyenler proje hakknda gr bildirebilirler. Valilik, kendisine bildirilen grleri Bakanla iletir. nceleme deerlendirme srecinin tamamlanmasnn ardndan Valilik, Bakanlk tarafndan proje iin verilen ED Olumlu ya da ED Olumsuz kararn gerekeleri ile beraber uygun aralarla yre halkna duyurmakla sorumludur. ED Ynetmelii Ek 2 kapsamndaki projeler ile Ynetmelik kapsam dnda olan ve mevcut durumlarnda deiiklik yaplmak istenen projeler (ED raporu hazrlanmasnn gerekip gerekmediine karar vermek zere seme-eleme srecine tabi olan projeler) iin ise, Bakanln verdii5 ED Gereklidir veya ED Gerekli Deildir kararn Valilik tara tekilatlarna ve halka duyurmakla ykmldr. Hakknda ED Olumlu veya ED Gerekli Deildir karar alnan ve uygulamaya konulan projelerin inaat, iletme ve iletme sonras dnemlerine ilikin (Bakanlk tarafndan Valilie iletilen) izleme raporlar hakknda halkn bilgilendirilmesi de Valiliklerin sorumluluundadr.

8.3.6

8.3.7

Halk Halk, ED srecine ilk olarak kapsam belirleme aamasnda katlabilmektedir. Bununla ilgili haklarn bilmek ve srece katlmak halkn sorumluluudur. Ek 1 kapsamna giren projeler iin kapsam belirleme aamasnda bir halkn katlm toplants yaplmas zorunludur. ED mevzuat
5

17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ile, seme eleme incelemesine tabi projeler iin ED Gereklidir ve/veya ED Gerekli Deildir karar yetkisi Valiliklere teslim edilmitir.

- 34 -

uyarnca halkn ED srecine katlm srasyla 1) ED bavuru dosyasn Bakanla sunulduu tarihten itibaren inceleyerek gr bildirmesi, 2) kapsam belirleme aamasnda halkn katlm toplantsna katlmas, 3) ED raporunun inceleme deerlendirme srecinde, Bakanlk merkezinde veya l evre ve Orman Mdrlnde duyuru tarihinden itibaren halkn raporu inceleyerek gr bildirmesi, 4) Nihai ED Raporunu on ign sreyle inceleyerek gr bildirmesi, 5) proje hakknda ED olumlu ya da ED olumsuz, ED gereklidir ya da ED gerekli deildir kararlar verildiinde bu kararn Valilik tarafndan yre halkna duyurulmas, ve 6) uygulamaya konulan projelerin izleme raporlar hakknda halkn Valilik tarafndan bilgilendirilmesi yoluyla salanmaktadr.

- 35 -

9 9.1

ED SRECNDEK ADIMLARA GR Giri: ED nasl yrtlr? nceki blmlerde EDe ilikin baz temel ilkeler ve Trkiyedeki yasal ereve hakknda bilgiler verilmitir; takip eden blmlerde ise ED srecinde yer alan admlarn nasl gerekletirileceine ilikin pratik uygulama talimatlar sunulmaktadr. Bir ED sreci be temel adm kullanlarak yrtlr. Bunlar: Seme-Eleme Kapsam Belirleme Etki Deerlendirmesi ve Raporun Yazlmas nceleme ve Deerlendirme Onay (veya Uygunluk Karar) ED srecinde byk nem tayan bir dier husus da halkn katlmdr. Takip eden blmlerde ED srecinin, bu temel admlar erevesinde nasl yrtlecei ayrntl olarak anlatlmaktadr. Aradaki dier nemli admlar da yeri geldike ele alnmtr. Ayrca, belirli faaliyetler iin ED rehberleri hazrlanmtr (Bknz. Blm 4.4.2).

9.2 9.2.1

Hazrlklar: Bir ED ekibinin oluturulmas Ekipte kimler yer almaldr? Herhangi bir ED ekibinde genel evre uzmanlaryla tercihen sz konusu proje tr hakknda tecrbe sahibi bir evre uzman bulunmaldr. Dier uzmanlar sz konusu proje asndan nemli alanlara (meslek dallarna) ve projeden en fazla etkilenmesi muhtemel alc ortamlara ilikin alanlara mensup olmaldr. Bir ED ekibinde yer alabilecek uzmanlara ilikin aada baz rnekler verilmitir; her ED srecinde uzmanlarn seme-eleme ve kapsam belirleme aamalarnda uygun grld zere ve deerlendirilen durum nda grevlendirilmeleri gerektii gz nnde bulundurulmaldr.

9.2.1.1 Planlanan belirli bir projenin zelliklerine ilikin bilgi sahibi olabilecek uzmanlara rnekler Trafik veya ulam planlamaclar; Kat atk veya tehlikeli atk ynetimi uzmanlar; ehir, makine, kimya, maden ve dier (gerektike) mhendisler; Turizm planlama uzmanlar; ehir planlamaclar; Atksu ynetimi ve artm uzmanlar; Sulama, drenaj veya tarm uzmanlar.

- 36 -

9.2.1.2 Belirli bir projeden etkilenebilecek belirli alc ortam trleri konusunda bilgi sahibi uzmanlara rnekler Genel biyologlar; Botanikiler; Zoologlar; Jeologlar; Hidrologlar, hidrojeologlar, jeohidrologlar; Tatl su veya deniz evrebilimcileri; Hava, toprak ve su kirlilii uzmanlar; Sosyo-ekonomi uzmanlar; Etkilenecek eitli arazi trlerine (sulak alanlar ve dier hassas veya koruma altndaki alanlar gibi) ilikin bilgi sahibi uzmanlar. 9.2.2 Bir ED ekibinde ka kii bulunmaldr? deal olarak bir ED ekibi drt ila alt kiiden olumaldr. Ekipte bulunan kii says ne kadar fazla olursa almada yararlanlabilecek o kadar fazla bilgi ve deneyim olaca ilk bakta dnlebilirse de, byk gruplarda karar alnmas ve grevlerin yerine getirilmesi uygulamada zordur. Byk gruplar tartmalara giriir, konudan uzaklar ve konular birbirine kartrmaya eilimlidir. Drt ila alt kiilik bir ekirdek ekibin dnda uzmanlara da muhakkak danlmaldr, ancak raporun yazlmas ve asl aratrma bu ekirdek grup tarafndan yaplmaldr.

- 37 -

10 10.1

ADIM 1: SEME-ELEME SRECNN GEREKLETRLMES Giri Seme-Eleme, hangi projelerin ED gerektirdiine karar verilmesi srecine verilen addr. ABnin ED direktifine gre bu direktifin Ek 1inde gsterilen trdeki btn projeler iin ED gereklidir; Ek 2de yer alan projeler iinse ye lkeler her durumda ED isteyebilecekleri gibi projenin zelliklerine gre de seme-eleme srecini uygulamay tercih edebilirler. ABnin ED Direktifinde bir deiiklik almas hazrlk halindedir ve bu deiiklikte mevcut tesislere yaplan ekler sz konusu olduunda, bu ek tesisler kendi balarna Direktifin Ek 1inde belirtilen eik deerleri ayorlarsa ED srecine tabi tutulmalar hkmnn yer almas dnlmektedir. Trkiyedeki Seme-Eleme srecinde Bakanlk, ED Ynetmelii Ek 2de yer alan bir projenin ED gerektirip gerektirmediine karar vermektedir. Bu, Bakanla faaliyet iin izin bavurusu yaplmasnn dnldne ynelik bir bilgi iletildii zaman gerekleebilir veya proje sahibi Seme-Eleme sreci sonucunda ED gereklidir ya da ED gerekli deildir kararnn alnmas iin bavuruda bulunabilir. Seme-Eleme sreci sonucunda alnan karar kayt altna alnmal ve halka aklanmaldr. Trkiyedeki Seme-Eleme srecinin snrlar son derece belirgin izilmitir (ekil 10-1): Proje ED Ynetmeliinin Ek 1indeki listede yer alyorsa ED gerektirir ve Bakanlk bu konudaki yetkili makamdr; Proje (a) Ek 2deki listede yer alyorsa, (b) Ynetmelik kapsamnda yer alyor ve gerek yatrm gerekse iletme dneminde mevcut durumunda deiiklik yaplmas isteniyorsa, (c) Ynetmelik kapsam dnda yer alyor ancak mevcut durumunda yaplmak istenen deiikliklerle Ynetmelik kapsamna giriyorsa, (d) Ynetmelik kapsamnda olsun olmasn ileri teknoloji uygulamak suretiyle deiiklik yaplmas isteniyorsa Bakanlk, belirli ltlere dayanarak ED gerekip gerekmediine karar verir.6 Bu durumda hazrlanan rapor Proje Tantm Dosyas (PTD) olarak anlmaktadr, ancak SemeElemeden sonra ED gerektiine karar verilmesi halinde sre ayndr; Proje her iki listede de yer almyorsa, yukardaki (b), (c) ve (d) maddeleri kapsamnda deilse ya da Ynetmelikte belirtilen istinai durumlardan biri (baknz Blm 8.1, ED Ynetmelii geici maddeleri) sz konusu ise, ED gerekli deildir. Bu duruma ED Ynetmelii kapsam dnda ad verilir.

17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ile, seme eleme incelemesine tabi projeler iin ED Gereklidir ve/veya ED Gerekli Deildir karar yetkisi Valiliklere teslim edilmitir.

- 38 -

Adm 1 Proje Ek 1 veya Ek 2 listesinde yer alyor mu, veya Madde 15 kapsamnda m? Evet Adm 2 Proje Ek 1 listesinde yer alyor mu? Hayr Adm 3 Proje Ek 2 listesinde yer alyor mu veya Madde 15 kapsamnda m?

Hayr

ED gerekli deil

Evet

Ynetmelik gerei ED srecinin uygulanmas gerekli

Evet

Seme-eleme sreci uygulanr. Ek 4 ve Ek 5in yan sra projeye zg nemli etkiler de gz nne alnr. Projenin nemli etkileri olmas bekleniyor mu?

Hayr

ED gerekli deil

Evet

ED gerekli

ekil 10-1 Trkiyedeki seme-eleme (Seme-Elemeye ilikin AB Rehberinden adapte edilmitir. EU Guidance on Screening, 2001.)

10.2

ED Ynetmeliinin Ek 1 Blm, EDe Tabi Projeler Trk ED Ynetmeliinin Ek 1inde (baknz Ek 1) evresel etki deerlendirmesine tabi projelerin listesi verilmektedir. Bu projeler iin yetkili kurum evre ve Orman Bakanldr. Ek 1 listesinde yer alan projeler, enerji santralleri (termik, hidroelektrik, nkleer), ulatrma (otoyollar, demiryolu, havaalan, vb.), byk su projeleri (sulama, su temini, vb.), byk endstri tesisleri (kimya, petrokimya, demir-elik, makine imalat, tekstil, gda, orman rnleri, vb.), madencilik ve tehlikeli atklarn bertaraf gibi byk lekli ve dolaysyla evresel etkileri de nemli olan projelerdir. Ek 1 kapsamndaki projeler iin, Ynetmeliin Ek 3nde verilen genel formata gre projeyi tantc bir rapor hazrlanr, ve bu proje tantm raporunda yer alan bilgilere dayanarak ve halkn katlm toplantsnda belirtilen grler gz nne alnarak ED almasnn kapsam belirlenir. ED Ynetmeliine gre Ek 1 listesindeki projeler iin izlenecek ED sreci Blm 8.1de ayrntlaryla aklanmaktadr.

10.3

ED Ynetmeliinin Ek 2 Blm ve 15. Maddesi, Seme-Eleme Srecine Tabi Projeler ED Ynetmeliinin Ek 2sinde (baknz Ek 2) yer alan projeler ile Ynetmeliin 15. maddesinde tanmlanan dier faaliyetler (baknz Blm 10.1, ekil 10-1) iin evresel etki deerlendirmesi gerekip gerekmediine, Ynetmeliin Ek 4nde verilen seme-eleme kriterlerine gre karar verilir. Bu srece Seme-Eleme ad verilmektedir.

- 39 -

Duruma gre Seme-Eleme: Ynetmeliin Ek 2sinde yer alan projeler, Ek 1 listesindeki projelerle ayn trde ancak daha kk lekli projelerdir; rnein, kurulu gc 25 MW ve zeri olan nehir tipi hidroelektrik santrallar Ek 1de yer alrken, gc 25 MW ile 0,5 MW arasnda olanlar Ek 2de yer almaktadr. Dolaysyla, Ek 2de yer alan projeler iin kapsaml bir evresel etki deerlendirmesi almas yaplmasna gerek olup olmad, projenin lei dndaki zelliklerine ve projenin etkileyecei evrenin zelliklerine baldr. Bu projeler iin u sorunun sorulmas gereklidir: Bu projenin evre zerinde nemli etkilere neden olmas ihtimali var mdr? Bu soruyu cevaplamak iin, Ynetmeliin Ek 4nde verilen seme-eleme kriterlerine gre bir Proje Tantm Dosyas (PTD) hazrlanr. Bu dosyann (PTD) proje sahibi tarafndan hazrlanmas, projenin olas evresel etkilerinin tanmlanmasna olanak salamaktadr. Blm 10.4te bu srete yardmc olacak baz Seme-Eleme aralar sunulmaktadr. Seme-eleme srecinde gz nne alnmas gereken duyarl yreler (uluslararas ve ulusal mevzuatla korunan alanlar ve tarm ve orman alanlar gibi korunmas gereken dier alanlar) ED Ynetmeliinin Ek 5inde yer almaktadr (baknz Ek 5). Ynetmeliin Ek 4ndeki kriterler, Proje Tantm Dosyasnn formatn oluturmann yan sra PTDnin deerlendirmesinde kullanlacak olan kriterlerdir. Bakanlk, bu proje tantm dosyasnda yer alan bilgilere dayanarak ve Ynetmeliin Ek 4nde verilen kriterlere gre sz konusu proje iin kapsaml bir ED almas yaplmasna ve bir ED raporu hazrlanmasna gerek olup olmadna karar verir6. ED Ynetmeliine gre seme-eleme kriterlerine tabi olan projeler iin izlenecek sre Blm 8.1de ayrntlaryla aklanmaktadr. 10.4 10.4.1 Duruma gre Seme-Eleme aralar Giri Bu ksmda duruma gre (projenin ve proje yerinin durumuna gre) seme-eleme yaplmas amacyla kullanlabilecek baz aralar ve bu aralar kapsamnda kontrol listesi sunulmaktadr. Seme-Eleme kontrol listesi [baknz Ek 6] nerilen proje ve proje alannn evresine ilikin sorular ierir; listenin kullanmna ilikin talimatlar ve kullanm rnekleri listenin banda verilmitir. Listenin kullanm iin gerekli bilgiler ise ayr bir listede verilmitir [baknz Blm 10.4.3.1]. evresel etkilerin neminin deerlendirmesine ilikin kontrol listesi de sunulmu ve Seme-Eleme kontrol listesi ile birlikte kullanm amalanmtr [baknz Blm 10.4.3.3]. 10.4.2 Sonularn Yorumlanmas Seme-Eleme kontrol listesinde yer alan sorulara verilen cevaplarn, proje iin ED gereklidir ya da ED gerekli deildir kararnn verilmesini nasl belirlediine ilikin kullanlabilecek genel bir kural yoktur. Teoride bir evet cevabnn olmas bile ED gereklidir kararna yol aabilir. Dier taraftan, genel olarak evet cevaplar oaldka etkilerin nemi daha fazla olmaktadr; bilinmiyor cevaplar fazlalatka, projenin etkileri hakkndaki belirsizlik de artmaktadr. Bu gibi sonular EDin gerekli olduu sonucuna iaret etmektedir. 10.4.3 Aralar

10.4.3.1 Seme Eleme kontrol listesinin kullanm iin gerekli bilgiler Belirli bir proje iin ED gerekip gerekmedii incelenirken, proje hakknda baz bilgiler gereklidir. Seme Eleme iin gerekli bilgilere ilikin bir kontrol listesi aada verilmitir. Bu

- 40 -

liste ED Ynetmelii Ek 4te yer alan Proje Tantm Dosyasnn hazrlanmasnda da yardmc olacaktr. Seme-eleme iin gerekli bilgiler listesi
1. Proje sahibinin temas bilgileri irketin ad. Posta adresi, telefon, faks ve e-posta adresi. Temas kurulacak kiinin ad ve ak posta adresi, telefon, faks ve e-posta bilgileri. 2. Projenin zellikleri nerilen projenin ksa tanm. Projenin nerilme nedenleri. naat srasnda geici olarak kullanlacak arazi de dahil olmak zere proje sahasnn snrlarn gsterir plan Projenin fiziksel zellikleri (binalar, dier yaplar, inaat malzemeleri, vs) Proje lei, kapasitesi, girdiler, ktlar da dahil olmak zere temel ilemlerin tanm. Mevcut yol anda yaplacak deiiklikler veya ilaveler naat, iletme ve (varsa) iletmeye kapatma aamalar ile restorasyon ve kullanm sonrasna ilikin alma program naat yntemleri naat ve iletmede kullanlacak kaynaklar (malzeme, su, enerji, vs) Dier mevcut/planlanan projelerle ilikiler ncelenen alternatiflere ilikin bilgiler Alnmas planlanan etki azaltc nlemlere ilikin bilgiler Projenin gerekletirilmesi nedeniyle ihtiya duyulacak dier etkinlikler (yeni yollar, malzeme ocaklar, su temini, enerji retimi veya nakli, artan iskan ve kanalizasyon) Proje iin gerekli dier tm izinlerin ayrntlar 3. Projenin yeri Projenin yerini evredeki fiziksel, doal ve insan yapm unsurlarla ilikili olarak gsteren harita ve fotoraflar. Proje alanndaki ve evresindeki mevcut ve planlanan arazi kullanmlar Blgelendirme (sanayi, turizm, serbest blge gibi) veya arazi kullanm politikalar Korunan alanlar (Ek 5). Duyarl (hassas) alanlar (Ek 5). Dnlm, incelenmi dier tm alternatif alanlar hakknda ayrntl bilgiler 4. Olas etkilerin zellikleri Aadaki etkenler gz nnde bulundurularak, projenin olas etkilerinin ksa zeti: nsanlar, insan sal, fauna ve flora, toprak, arazi kullanm, su kalitesi ve hidroloji, hava kalitesi, iklim, grlt ve titreim, peyzaj ve grsel evre, tarihi ve kltrel miras zerindeki etkiler ve bunlar arasndaki etkileimler. Etkilerin tr (dorudan, dolayl, ikincil, kmlatif (toplam), ksa vadeli, orta vadeli, uzun vadeli, kalc veya geici, olumlu, olumsuz) Etkinin kapsam (corafi alan, etkilenen nfus/ habitat/ trlerin bykl) Etkinin boyutu ve karmakl Etkinin olasl Etkinin sresi, skl ve geri dndrlebilirlii nemli olumsuz etkilerin azaltlmas, nlenmesi veya telafisi/tazmin edilmesi iin proje tasarmna dahil edilen nlemler

- 41 -

10.4.3.2 Seme Eleme kontrol listesi Seme-eleme kontrol listesi [Ek 6ya baknz], projenin zellikleri ve ilgili evresel koullar gz nnde bulundurularak proje iin ED gerekip gerekmediine karar verilmesine yardmc olmak zere tasarlanmtr. ncelikle, proje ksaca tanmlanmaldr. Daha sonra proje hakknda elde olan bilgilere dayanarak, sa taraftaki stuna evet, hayr eklinde veya cevap bilinmiyorsa ? eklinde cevaplar yazlmaldr. Neyin nemli olduu kesin olarak belirlenemiyorsa, kapsam belirlemeye ilikin Blm 12de sunulan soru listesi yardmc olabilir. Seme-eleme kontrol listesinin ikinci stununu doldurmak iin, Blm 10.4.3.3de sunulan sorular gz nne alnmaldr. 10.4.3.3 evresel Etkilerin nemini Deerlendirmede Kullanlacak Kriterlerin Kontrol Listesi Bu nc kontrol listesi, seme-eleme kontrol listesini [Ek 6] kullananlara, eldeki projede nelerin nemli olduu ve nelerin nemli olmad konusunda karar vermede yardmc olmak zere tasarlanmtr; bir baka deyile Ek 6da sunulan seme-eleme kontrol listesinin son stununun doldurulmas iin tasarlanmtr. Seme-eleme srecinin balarnda, karar vermeye yardmc olacak ayrntda bilgi bulunmayabilmesi nedeniyle bu listeye ihtiya duyulmaktadr. Dolaysyla, bu listedeki gibi bir dizi soru sorularak nemli konular zerinde younlalmas salanabilmektedir. Seme-eleme kontrol listesinin orta stununda verilen her Evet cevab iin aada belirtilen sorular sorulmal ve bunlara verilen Evet cevabn dorulamak iin gerekeleri de belirtilmelidir. Sorular, evet cevab verildii taktirde ED gerekli olduunu belirtecek ekilde tasarlanmtr. evresel etkilerin nemini deerlendirmede kullanlacak kriterlerin kontrol listesi
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. evresel koullarda byk bir deiiklik olacak m? Yeni koullar, mevcut evresel zelliklerle dengesiz olacak m? Etki olaand ya da karmak olacak m? Etki geni bir alana yaylacak m? ok kii etkilenecek mi? ok sayda dier tr alclar (flora-fauna, iyerleri, tesisler) etkilenecek mi? Deerli ya da nadir bulunan kaynaklar / zellikler etkilenecek mi? evresel standartlarn salanmamas gibi bir risk sz konusu mu? Korunan alanlarn/zelliklerin etkilenme riski sz konusu mu? Etkinin gerekleme olasl yksek mi? Etki uzun sre devam edecek mi? Etki geici olmaktan ziyade kalc olacak m? Etki, aralklarla gereklemek yerine srekli olacak m? Etki aralklarla gerekleecekse, sk sk m yoksa nadiren mi olacak? Etki, geri dndrlemeyen bir etki mi? Etki, nlenmesi, azaltlmas ya da dzeltilmesi/tazmin edilmesi zor bir etki mi?

- 42 -

11

ADIM 2: HALKIN GRLERNN ALINMASI VE KATILIMININ GEREKLETRLMES Halkn Katlm nedir? Halkn katlm ED srecinin temel ta olarak kabul edilir. lgili taraflarn projeye ilikin grlerini almak zere halkn katlm toplants(lar) dzenlenir. Projeden etkilenecek halk ve dier ilgili taraflar genellikle yerel (ve gerekli grldnde ulusal) bir gazetede yaynlanan ilan yoluyla davet edilir. (Gazete ilanlarna ek olarak dier uygun aralar da kullanlabilir.) Bu toplantda, proje sahibinin projenin amac ve planlamasna ve yrtlen ED almasna ilikin sunumundan sonra toplantya katlanlar proje ile ilgili gr bildirmeye ve proje hakknda soru sormaya davet edilir.

11.1

11.2

Kanunun gereklilikleri nelerdir? Halihazrda ED mevzuat, otoyol, rafineri, termik santral, kat atk depolama sahalar gibi Ek 1 kapsamna giren projeler iin, ED Bavuru dosyasnn Bakanla sunulmasn takiben, ilgili bavurunun yapldnn Valilik tarafndan uygun yntemlerle halka duyurulmasn ve kapsam belirleme aamasnda bir halkn katlm toplants yaplmasn zorunlu klmaktadr. Bu toplant, Komisyonun kapsam ve zel format belirleme amal ilk toplantsndan nce gerekletirilir. Komisyon, Halkn Katlm Toplantsndaki gr ve nerileri de dikkate alarak ED raporu zel formatn ve ED raporunu hazrlayacak alma grubunu belirler. Bu zel formata uygun olarak hazrlanan ED raporu Bakanla sunulduktan sonra, proje ile ilgili inceleme deerlendirme srecinin balad ve ED raporunun halkn grne ald Bakanlk ve Valilik tarafndan uygun aralarla halka duyurulur. ED raporunu incelemek isteyenler, Bakanlk merkezinde veya l evre ve Orman Mdrlnde duyuru tarihinden itibaren raporu inceleyerek proje hakknda Bakanla veya Valilie gr bildirebilirler. Valilie bildirilen grler Bakanla iletilir. Bu grler Komisyon tarafndan dikkate alnr. Komisyon tarafndan son ekli verilen nihai ED Raporu Bakanlkta ve l evre ve Orman Mdrlnde halkn grlerine alr. Bakanlk tarafndan proje iin, Komisyonun rapor hakkndaki almalar dikkate alnarak, ED Olumlu ya da ED Olumsuz karar verilir, Bu karar proje sahibine ve ilgili kurum ve kurululara yazl olarak bildirilir. Valilik, alnan karar gerekeleri ile beraber uygun aralarla yre halkna duyurur. ED Ynetmelii Ek 2 kapsamndaki projeler ile Ynetmelik kapsam dnda olan ve mevcut durumlarnda deiiklik yaplmak istenen projeler (ED raporu hazrlanmasnn gerekip gerekmediine karar vermek zere seme-eleme srecine tabi olan projeler) iin ise, Bakanlk verdii7 ED Gereklidir veya ED Gerekli Deildir kararn Valilie ve proje sahibine bildirir. Valilik bu karar tara tekilatlarna ve halka duyurur.

17 Temmuz 2008 tarih ve 26939 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii ile, seme eleme incelemesine tabi projeler iin ED Gereklidir ve/veya ED Gerekli Deildir karar yetkisi Valiliklere teslim edilmitir.

- 43 -

Hakknda ED Olumlu veya ED Gerekli Deildir karar alnan ve uygulamaya konulan projelerin inaat, iletme ve iletme sonras dnemlerine ilikin izleme raporlar proje sahibi tarafndan Bakanla iletilir. Bu bilgiler Bakanlk tarafndan halk bilgilendirmek zere Valilie gnderilir. 11.3 Halkn katlm nasl yaplmaldr? I Halkn katlm ile sz konusu proje iin ulalmas beklenen ama ve hedefleri belirleyin. rnein, bir ulatrma projesi iin ulatrmayla ilgili olan bir kurum halka ne tr bir bilgi ulatrmak veya etkilenecek halktan ne tr bir bilgi edinmek istemektedir? Proje sahibi kurumla kii ve gruplar arasnda ne tr potansiyel veya fiili anlamazlklarn zme kavuturulmas gerekebilir? II Hedefleri baarmak iin katlm gerekli olan veya katlmaya istekli olabilecek halk (kii ya da gruplar) tespit edin. Hangi tr gruplar ve insanlar konuyla ilgidirler? Demografik zellikleri nelerdir, ne kadarnn katlmas beklenebilir, gruplar arasndaki ilikiler nelerdir? III Hedeflerinizi gerekletirmek zere halkla etkileim kurmakta kullanacanz teknik veya teknikleri sein. Seim ltleri unlar iermelidir: 1-ilgili kii ve gruplarn zellikleri ve says, 2- maddi imkanlar ve personelin deneyimi balamnda mevcut kaynaklar, 3- teknii planlamak ve uygulamak iin gerekli zaman. IV Belirlenen kamuoyu grubuna gerekli bilgileri verebilmek iin uygun haberleme teknik(leri) sein. Seim ltleri yukardaki maddedeki ltlerle hemen hemen ayndr. V Halkn ilgili kurumla (bu rnekte ulatrma kurumu) etkileime gemek iin yardma ihtiya duyup duymadn belirleyin. Yardm tekniklerini sein. VI Halkn katlmnn sonularnn proje geliimine nasl dahil edilebileceini, zellikle de evresel etdler srasnda veya evresel etdlerin sonunda nihai karar aamasnda nasl kullanlabileceini tespit edin. VII Kullanlan tekniklerin nasl deerlendirileceini belirleyin. 11.4 Halkn katlm toplantsnda kimler yer almaldr? ED mevzuatna gre halkn katlm toplantsnda yer almas gereken ya da kendi isteklerine gre katlabilecek kii, kurum ve kurulular aadaki gibidir: lgili l Mdrlnn temsilcileri (Halkn katlm toplants l evre ve Orman Mdrnn veya grevlendirecei bir yetkilinin bakanlnda yaplr ve toplant almalar ile ilgili sekreterya hizmeti l evre ve Orman Mdrl tarafndan yrtlr.) Sz konusu proje iin kurulan Komisyon yeleri (kendi isteklerine bal olarak halkn katlm toplantsna katlabilirler ya da kapsam belirleme toplants ncesinde proje yerini inceleyebilirler) Proje sahibi ve danmanlar, ve

- 44 -

Halk: Trkiye Cumhuriyeti vatandalar, Trkiyede ikamet eden yabanclar ile ulusal mevzuat erevesinde bir veya daha fazla tzel kii veya bu tzel kiilerin birlik, organizasyon veya gruplar, Toplant tarihini, saatini, yerini ve konusunu belirten bir ilan ulusal dzeyde yaymlanan bir gazete ile o yrede yaymlanan yerel bir gazetede toplant tarihinden en az on gn nce proje sahibi tarafndan yaynlatlr. Toplantda; halkn proje hakknda bilgilendirilmesi, gr ve nerilerinin alnmas salanr. Bakan katlmclardan grlerini yazl olarak vermelerini isteyebilir. Toplant tutana, bir sureti Valilikte kalmak zere Bakanla gnderilir.

- 45 -

12 12.1

ADIM 3: KAPSAM BELRLEME SRECNN YRTLMES Giri ED Ynetmeliinin Ek 3nde verilen proje tantm genel format, Ynetmelik gereince ED raporu hazrlanmas gereken projelerde (Ynetmeliin Ek 1inde yer alan projeler ve ED gereklidir karar verilen projeler) hazrlanacak ED raporunun ieriinin belirlenebilmesi iin ihtiya duyulan bilgilerin Bakanla sunulaca format belirler. Proje sahibi tarafndan Bakanla yaplan ilk bavuruda bu genel formata gre bir proje tantm raporu hazrlanr. Bu genel format tm projeler iin ayndr; kapsam belirleme aamasna kadar deimez ya da daha ayrntl hale gelmez. Ancak, her projedeki kendine zg koullar ve evresel zellikler nedeniyle hazrlanacak ED raporunun kapsam ve ierii eldeki proje zel olarak belirlenmelidir. Projeye zel olarak ED raporu kapsamnn ve ieriinin belirlenmesine kapsam ve zel format belirleme ad verilmektedir. Kapsam belirleme, ED raporu hazrlanmas srasnda yaplmas gereken almalarn ve aratrma yaplacak konularn projeye zg koullara gre belirlenmesine ilikin bir karardr. Kapsam belirleme ile ayn zamanda ED raporunun ierii, zellikle de ele alnacak olas etkiler, karlatrlacak alternatifler ve gz nne alnacak nlemler hakknda karar verilir. AB ED Direktifinde ED raporunun ieriinin ana hatlaryla nasl olmas gerektii belirtilmekte ve raporda gz nnde bulundurulmas gereken etkilerin bir listesi yer almaktadr. Uygulamada, her projenin durumu kendine zgdr ve karar verici bu nedenle projeye zg koullara gre zel bilgi isteyebilir. AB ED Direktifine gre proje sahibi, ED raporunda nelerin yer almas gerektii konusunda yetkili makamlardan daha fazla bilgi talep edebilmektedir. ED Ynetmeliinde, AB ED Direktifi paralelinde, ED raporunun cevap vermesi gereken sorular ortaya konulmaktadr. Bu balamda, ED raporunun kapsam ve zel format, evre ve Orman Bakanlnn kurduu bir Komisyonca belirlenir. ED raporu hazrlanmas gereken projelerde (Ynetmeliin Ek 1inde yer alan projeler ve ED gereklidir karar verilen projeler), evre ve Orman Bakanl ilgili kurum ve kurulularn temsilcilerinden, Bakanlk yetkililerinden, proje sahibinden ve/veya temsilcilerinden oluan bir Komisyon oluturur. Bakanlk, gerekli grd hallerde, projenin konusu, tr ve proje iin belirlenen yerin zelliklerini de dikkate alarak, niversiteler, enstitler, aratrma ve uzman kurulular, meslek odalar, sendikalar, birlikler, sivil toplum rgtlerinden temsilcileri de komisyon toplantlarna ye olarak arabilir. Proje sahibi tarafndan Ynetmeliin Ek 3deki genel formata gre hazrlanan ve yeterli sayda oaltlan bavuru dosyas Bakanlk tarafndan Komisyon yelerine gnderilir. Ancak, Komisyonun kapsam belirleme amal ilk toplantsndan nce, projenin gerekletirilecei yerde halkn katlm toplants yaplr. Komisyon yeleri, kendi isteklerine bal olarak kapsam belirleme toplants ncesinde proje uygulama yerini inceleyebilir, kendilerine iletilen tarihe gre halkn katlm toplantsna katlabilirler. Komisyonun kapsam belirleme amal ilk toplantsnda 1) Komisyon, proje sahibinden proje hakknda bilgi alr; 2) Bakanlk ve/veya tara tekilat Halkn Katlm Toplants hakknda Komisyonu bilgilendirir; halkn katlm toplantsna katlm bulunan Komisyon yeleri de gr ve nerilerini bildirirler; 3) projenin nemli evresel etkileri gz nne alnarak, ele alnmas gereken konular detaylandrlr, kapsam belirlenir; 4) genel formata ilave edilmesi ya

- 46 -

da formattan karlmas gereken hususlar tespit edilir, halkn katlm toplantsndaki gr ve neriler de dikkate alnarak zel format ile ED raporunu hazrlayacak alma grubu belirlenir. ED raporu hazrlanmasnn gerekip gerekmediine karar vermek zere seme-eleme srecine tabi olan projelerde ise (ED Ynetmelii Ek 2 kapsamndaki projeler ile Ynetmelik kapsam dnda olan ve mevcut durumlarnda deiiklik yaplmak istenen projeler) proje sahibi tarafndan hazrlanacak bavuru dosyas (proje tantm dosyas), Ynetmeliin Ek 4nde verilen kriterlere (seme-eleme kriterleri) ve formata gre hazrlanr. Bu kriterler ve format tm projeler iin ayndr, ve eldeki proje iin ED gereklidir karar verilmedike kapsam belirleme sreci balatlmaz. Aadaki blmlerde, bir ED almasnn kapsamn belirlemekte kullanlabilecek pratik bilgiler verilmektedir: Kapsam belirleme prosedrleri veya eylem planlamas; bir baka deyile gerekli bilgilerin alnmasna ilikin dzenlemeler, kapsam belirleme raporlarnn veya grlerinin hazrlanmas, ve halka/paydalara danma faaliyetleri, ve Kapsam belirleme yntemleri; bir baka deyile EDde daha ayrntl olarak ele alnmas gerektii dnlen olas etkilerin belirlenmesi veya analiz edilmesine ynelik yntemler. Kapsam belirlemenin faydalar ED raporu hazrlanrken toplanan bilgiler ve yrtlen almalarn sonular, rapor (ve dolaysyla proje) hakknda verilecek karara temel oluturur. Kapsam belirleme, projenin inas, iletilmesi ve kapanndan kaynaklanacak nemli etkilerin akla kavuturulmas iin yeterli bilgi toplanmasn salamaya yardmc olur. Kapsam belirleme ayn zamanda, etkilenen halkn/gruplarn ilgi alanndaki konularn da ED almasna dahil edilmesine olanak salar. Kapsam belirleme, nemli konulara odaklanlmasn ve ilgisiz konularla vakit kaybedilmemesini salayarak ED sreci ierisindeki kararlarn veriliini olumlu ynde etkiler. Benzer ekilde kapsam belirleme, evresel bilginin, konunun nemine gre dengeli bir ekilde toplanmasn ve sunulmasn ve ED raporunun ilgisiz bilgilerle doldurulmamasn salar. Kapsam belirleme, proje sahibiyle yetkili makamlar, dier ilgili taraflar ve kamuoyu arasnda, projenin tasarm, inas ve iletilmesi ve potansiyel etkileri konularnda gr al veriinin erkenden gereklemesine olanak salar. Kapsam belirleme, evresel ettlerin etkili bir ekilde planlanmasn, ynetilmesini ve bu ettler iin kaynak salanmasn mmkn klar ve evre ve insan sal zerindeki olumsuz etkilerin azaltlmasna ynelik olarak proje sahibi tarafndan gz nnde bulundurulmas gereken nlemlerin ve alternatiflerin belirlenmesine (veya bu alternatiflerin gelitirilmesinin nerilmesine) yardmc olur. Kapsam belirleme ayn zamanda, tm gerekli bilgilerin kapsam belirleme aamasnda belirlenmesini gerektirmesi nedeniyle, gerek ED sreci ierisinde gerekse proje geliimi ierisinde meydana gelebilecek gecikmeleri nler (dier taraftan, kapsam belirleme srecinin, yeni bilgiler ortaya kt zaman kullanlmasna imkan verecek ak ve esnek bir sre olduu unutulmamaldr). Bunlara ek olarak, kapsam belirleme, evresel bilginin toplanmasndan sonra etki deerlendirme yntemlerinin (evresel ettler, etki tahmin yntemleri ve deerlendirme ltleri) uygulanmasndaki tutarszlklar ve hata riskini azaltr.

12.2

- 47 -

12.3

Kapsam belirleme srecinde danma Kime danlmal? Aadaki liste kapsam belirleme srecinde danlmas ve grlerinin alnmas yararl olabilecek taraflar (paydalar) gstermektedir. 1. evre ile ilgili yetkili kurum ve kurulular Merkezi, blgesel ve yerel kurum ve kurulular Su, atklar, toprak, grlt ve hava kirlilii de dahil olmak zere kirliliin kontrolnden sorumlu kurum ve kurulular Doal ve kltrel miras ile peyzaj deerlerinin korunmasndan sorumlu kurum ve kurulular Salk ve gvenlikten sorumlu kurum ve kurulular Arazi kullanmnn kontrol, blgesel ve yerel planlamadan sorumlu kurum ve kurulular 2. Dier ilgili taraflar Yerel, ulusal ve uluslararas evresel ve toplumsal ilgi gruplar Yetki, sorumluluk ve dolaysyla ilgi alanlar (tarm, enerji, ormanclk, balklk gibi) etki altnda olan devlet kurumlar Ticaret odalar, iveren sendikalar gibi yerel iveren ve meslek rgtlenmeleri Sendikalar gibi ii rgtlenmeleri evreden faydalananlar (iftiler, balklar, yry sporlar yapanlar, turistler, yerel yaban hayat gruplar) temsil eden gruplar Aratrma merkezleri, niversiteler ve dier uzmanlk merkezleri 3. Genel kamuoyu Arazi sahipleri ve sz konusu yerleim(ler)in sakinleri Yerel halk ve genel kamuoyu yeleri Seilmi temsilciler ve dini liderler ve retmenler gibi toplum liderleri Yerel gruplar, vs. Halkn ve dier ilgili taraflarn katlm iin danma toplantlar ve faaliyetlerinin nasl yrtlecei hakknda daha ayrntl bilgi Blm 11de sunulmaktadr.

12.4 12.4.1

Kapsam belirleme girdileri ve ktlar Kapsam belirleme girdileri (Kapsam belirleme iin gerekli bilgiler) nceleme-deerlendirme komisyonunun (ve dier ilgili taraflarn) hazrlanacak ED raporunun kapsam ve ierii hakknda bir karar verebilmeleri iin gereken bilgiler, aada kapsam belirleme iin gerekli bilgiler listesinde sunulmaktadr. Bu liste Blm 10da (Seme-Eleme) yer alan seme-eleme iin gerekli bilgiler listesiyle ayndr; ancak kapsam belirleme iin daha fazla ayrnt gereklidir. Listedeki her madde iin mmkn olduunca ayrntl ve ok bilgi salanmaldr; proje sahibinin Bakanla seme-eleme iin bavurduu srada bu bilgileri zaten sunmu olduu ve kapsam belirleme iin artk daha fazla bilgiye ihtiya olduu gz nne alnmaldr.

- 48 -

Kapsam belirleme iin gerekli bilgiler listesi

1. Proje sahibinin temas bilgileri irketin ad. Posta adresi, telefon, faks ve e-posta adresi. Temas kurulacak kiinin ad ve ak posta adresi, telefon, faks ve e-posta bilgileri. 2. Projenin zellikleri nerilen projenin ksa tanm. Projenin nerilme nedenleri. naat srasnda geici olarak kullanlacak arazi de dahil olmak zere proje sahasnn snrlarn gsterir plan Projenin fiziksel zellikleri (binalar, dier yaplar, inaat malzemeleri, vs) Proje lei, kapasitesi, girdiler, ktlar da dahil olmak zere temel ilemlerin tanm. Mevcut yol anda yaplacak deiiklikler veya ilaveler naat, iletme ve (varsa) iletmeye kapatma aamalar ile restorasyon ve kullanm sonrasna ilikin alma program naat yntemleri naat ve iletmede kullanlacak kaynaklar (malzeme, su, enerji, vs) Dier mevcut/planlanan projelerle ilikiler ncelenen alternatiflere ilikin bilgiler Alnmas planlanan etki azaltc nlemlere ilikin bilgiler Projenin gerekletirilmesi nedeniyle ihtiya duyulacak dier etkinlikler (yeni yollar, malzeme ocaklar, su temini, enerji retimi veya nakli, artan iskan ve kanalizasyon) Proje iin gerekli dier tm izinlerin ayrntlar 3. Projenin yeri Projenin yerini evredeki fiziksel, doal ve insan yapm unsurlarla ilikili olarak gsteren harita ve fotoraflar. Proje alanndaki ve evresindeki mevcut ve planlanan arazi kullanmlar Blgelendirme (sanayi, turizm, serbest blge gibi) veya arazi kullanm politikalar Korunan alanlar (Ek 5). Duyarl (hassas) alanlar (Ek 5). Dnlm, incelenmi dier tm alternatif alanlar hakknda ayrntl bilgiler 4. Olas etkilerin zellikleri Aadaki etkenler gz nnde bulundurularak, projenin olas etkilerinin ksa zeti: nsanlar, insan sal, fauna ve flora, toprak, arazi kullanm, su kalitesi ve hidroloji, hava kalitesi, iklim, grlt ve titreim, peyzaj ve grsel evre, tarihi ve kltrel miras zerindeki etkiler ve bunlar arasndaki etkileimler. Etkilerin tr (dorudan, dolayl, ikincil, kmlatif (toplam), ksa vadeli, orta vadeli, uzun vadeli, kalc veya geici, olumlu, olumsuz) Etkinin kapsam (corafi alan, etkilenen nfus/ habitat/ trlerin bykl) Etkinin boyutu ve karmakl Etkinin olasl Etkinin sresi, skl ve geri dndrlebilirlii nemli olumsuz etkilerin azaltlmas, nlenmesi veya telafisi/tazmin edilmesi iin proje tasarmna dahil edilen nlemler

- 49 -

12.4.2

Kapsam belirleme ktlar Kapsam belirlemenin amac ED almasnda ele alnmas gereken konular belirlemektir. En nemli evresel sorunlar listelenerek en ayrntl ekilde ele alnmas salanmaldr ve gerekirse olumsuz etkilerin nlenmesine ya da azaltlmasna ynelik somut neriler ve nlemler belirlenmelidir. Bu nedenle kapsam belirleme srecinde ncelikle olas etkilerin neler olabilecei ve bu etkilerden hangilerinin en nemli olduu konular zerinde younlalr. Dier taraftan, kapsam belirleme ktlar aadaki konulardan bazlarn veya tamamn da ierebilir: Gz nne alnmas ve deerlendirilemsi gereken alternatifler, Mevcut evresel zellikleri belirlemek zere gerekletirilecek ettler (evresel veritaban almalar), Veritaban almalarnn corafi snrlarna ve/veya zamanlamasna (flora ve faunann dalmndaki mevsimsel deiiklikler) ilikin zel artlar, Gerekletirilecek almalarn ayrnt dzeyi, Etkilerin boyutunun tahmin edilmesinde kullanlacak yntemler, Etkilerin neminin deerlendirilmesinde kullanlacak ltler, Gz nnde bulundurulmas gereken etki azaltc nlemler, evresel veritaban almalar devam ederken yaplmas gereken baka bilgilendirme/ danma faaliyetleri, almalarla elde edilecek evresel bilginin (ya da hazrlanacak ED raporunun) yaps, uzunluu ve ierii, ED ekibinde yer alacak kilit kiilerin ve alma organizasyonunun belirlenmesi, ve alma plan ve evresel veritaban ettlerinin finansmannn nasl salanaca.

12.5

Kapsam belirleme aralar Bu blmde, drt adet kapasam belirleme arac ele alnmaktadr. Bunlar: Kapsam belirleme kontrol listesi iki blm halinde (Ek 7 ve Ek 8de sunulmaktadr), evresel neminin deerlendirilmesine ilikin ltler listesi, ve Kapsam belirlemede gz nne alnacak alternatifler ve nlemler listesidir.

12.6

Kapsam belirleme kontrol listesi Bu kontrol listesi kullanclarn, kapsam belirleme aamasnda, nerilen projenin olas etkilerini belirlemelerine yardmc olmak zere tasarlanmtr. Bu liste, Etkilerin neminin Deerlendirilmesine ilikin ltler Listesi ile birlikte kullanlmaldr. Listenin kullanmnda iki aama vardr: Projenin inaat, iletme ve kapan aamalarnda kaynaklanan olas evresel etkilerin belirlenmesi; Bu etkilerden hangilerinin nemli olduunun ve dolaysyla deerlendirmede daha ayrntl gzden geirilmesi gerektiinin belirlenmesi. Olas etkilerin belirlenmesinde kullanlabilecek uygun bir yntem, projenin inaat, iletme ve kapan faaliyetleri sonucu ortaya kabilecek ve evreyi etkileyebilecek tm etkinliklerin ve potansiyel etkilerin ve bunlar arasndaki etkileimin nerelerde olduunun belirlenmesidir. Kapsam belirleme kontrol listesi, bu srete kullanclara yardmc olmak zere iki blm halinde gelitirilmitir.

- 50 -

12.6.1

Kapsam belirleme kontrol listesinin birinci blm: projenin zellikleri Kapsam belirleme kontrol listesinin ilk blmnde (baknz Ek 7) projenin, evre zerinde nemli etkiler yaratmas muhtemel zelliklerinin ayrntl bir listesi yer almaktadr. Kullanm talimatlar Kapsam belirleme kontrol listesinin ilk ksmnda (Ek 7) verilen sorularla balayn. Listenin ikinci stununu her soruya aadaki ekilde cevap vererek doldurun: Proje srasnda faaliyetin gerekletirilmesi ihtimali varsa evet, Gerekletirilmesi beklenmiyorsa hayr, ve Gerekletirilip gerekletirilmeyecei bu aamada kesin olarak bilinmiyorsa ? cevabn yazn. Kapsam belirleme kontrol listesinin ilk blmnn ikinci stununa evet veya ? eklinde cevap verilen her soru iin kontrol listesinin ikinci blmne gidiniz (Ek 8). Bu blmde proje alannda ve civarnda etkilenebilecek evresel zellikler sunulmaktadr; bunlar arasnda hangilerinin o faaliyet tarafndan etkilenebileceini belirleyin. Listenin bu ksmnn tamamlanabilmesi iin proje alan ve evresiyle ilgili bilgilere ihtiya duyulacaktr. Potansiyel etkileri ve bunlardan etkilenebilecek evre elerini nc stuna yazn. Son olarak da, drdnc stunu doldururken, Etkilerin neminin deerlendirilmesine ilikin ltler listesini kullann (baknz Blm 12.7). Bu liste, nemli olmas beklenen etkileri belirlemektedir. Bu sorular, evet cevab verildii taktirde etkinin nemli olduunu belirtecek ekilde tasarlanmtr. ou zaman bir etkinin nemli olup olmadna karar vermek zordur; bunu kontrol etmenin faydal bir yolu, etkinin deerlendirmeye alnacak kadar nemli olup olmadnn ve projenin gerekletirilmesi iin verilecek izin/onay zerinde belirleyici bir etkisi olacak kadar nemli olup olmadnn sorulmasdr. evresel ettlerin planlanmas iin yol gstermesi asndan, kapsam belirleme listesinin ilk blmnn drdnc stununa etkilerin nemine ilikin mmkn olduunca fazla bilgi girilmelidir. Kapsam belirleme kontrol listesi kullanlrken, projenin inaat, iletme ve kapan faaliyetlerinin evre ile dorudan etkileimi sonucunda evre zerinde ikincil veya ilave evresel etkiler oluabileceinin gz nnde bulundurulmas nemlidir. rnein, proje alanndaki yzey ak zelliklerinin deimesi, alandaki akarsularn hidrolojisini etkileyebilir. Bu ise, akarsudaki su kalitesini ve ekolojik zellikleri etkileyebilir. Bunun sonucunda da akarsuyun balklk ve dier amalarla kullanmn etkileyebilir. Bu nedenle, birincil ya da dorudan bir etki belirlendiinde, evre zerinde ikincil ve daha yksek dzeyde dolayl etkilerin de olup olamayaca her zaman dikkate alnmaldr. Etkilerin sadece sabit bir ekilde ve uzun vadeli olarak deil; ayn zamanda geici ve ksa vadeli olarak, rnein sadece inaat veya hizmet d brakma (kapan) srasnda gerekleebilecei de gz nnde bulundurulmaldr. Etkiler, aralkl olarak da ortaya kabilir. rnein, yln sadece belirli zamanlarnda veya kaza ya da doal afetler sonucunda da meydana gelebilirler. Bu kontrol listesinin pratik bir ekilde grselletirilmesinin bir baka yolu da, listenin her iki ksmnn ayn anda hem yatay hem de dikey dzlemde, bir baka deyile bir matris olarak gzden geirilmesidir. Her iki liste de gerek bir matriste gsterilemeyecek kadar uzundur, ancak bu yaklam byk resmin grlebilmesine yardmc olabilir. Byle bir matris ekil 12-1de rnek olarak verilmitir.

- 51 -

Etkiler Civardaki arazi kullanm Mevcut arazi kullanm

Fiziksel yaplar

Grsel etkiler

Gei haklar

Hava kalitesi

Rekreasyon

naat Aamas Ulam / servis yollarnn iyiletirilmesi Ofis / antiye kurulmas Faaliyetler Elektrik / gaz / su hizmetlerinin salanmas Yollarn iyiletirilmesi Kil astarn inaas Malzeme alanlarnn rehabilitasyonu ukur alanlardan suyun uzaklatrlmas Alandan su dearjlar Suyun uzaklatrlmasna devam edilmesi Peyzaj almalar letme Aamas Trafik Atklarn depolanmas Atklarn sktrlmas Gaz ve sznt suyunun izlenmesi p ve bcek kontrol Toprak malzemenin elenmesi Toprak malzemenin depolanmas Alann (ya da bir ksmnn) rehabilitasyonu Ara dnemde bitkilendirme Rehabilitasyon / Uzun sreli bakm Topraklarn geri serilmesi Peyzaj almalar Kapan sonras bakm almalar Uzun sreli evre ynetimi Uzun sreli izleme Dzeltici faaliyetler

(+)

()
nemli etki nemsiz etki hmal edilebilir etki ya da etki yok Bilinmeyen etki nemsiz (+) ve nemsiz () etki

ekil 12-1 Bir kat atk depo alannn kurulmas, iletilmesi ve restorasyonuna ilikin etki matrisi (Petts, 1999).

- 52 -

Su kalitesi

Otoyollar

Arkeoloji

nsanlar

Grlt

Peyzaj

Fauna

Tarm

Trafik

Flora

Koku

12.6.2

Kapsam belirleme kontrol listesinin ikinci blm: proje ve etki alanndaki evresel zellikler Kapsam belirleme kontrol listesinin ikinci blmnde (baknz Ek 8), projenin inaat, iletme ve kapan aamalarnda etkilenmesi muhtemel evrenin zellikleri ve hangi zelliklerin nemli olumsuz etkilere kar hassas olduu yer almaktadr. Kullanm talimatlar Yukarda kapsam belirleme listesinin birinci blmde tanmlanan her proje zellii (Ek 7) iin kapsam belirleme listesinin ikinci blmndeki evresel bileenlerden (Ek 8) herhangi birinin etkilenip etkilenmeyeceini gz nne aln.

12.7

Etkilerin neminin deerlendirilmesine ilikin ltler listesi Bu kontrol listesi, bir etkinin nemli olup olmadna karar verilirken gz nne alnacak etkenlerin bir listesini sunar. Yukarda da belirtildii gibi, seme-eleme iin kullanlan listeyle ayndr, ancak bu kez bilginin ok daha ayrntl olarak salanmas gerekir. Kullanm talimatlar Bu liste, bir etkininin nemli olup olmadna karar verilmesinde deerlendiricilere yardmc olmak zere tasarlanmtr ve yukarda aklanan kapsam belirleme kontrol listesiyle balantl olarak kullanlmas gerekmektedir. Kapsam belirleme kontrol listesinde, projenin inaat, iletme ve kapan faaliyetlerinin evre zerindeki potansiyel etkilerinin nerede (hangi konuda) olduunu belirlemeye yarayan bir dizi soru yer almaktadr. Bu liste ise, bu etkilerin nemli olup olmadna karar verilmesine yardmc olur. Kapsam belirlemekle grevli/yetkili/sorumlu olan kiiler genellikle neyin gerekte nemli olduunu belirlemekte zorluk ekerler. Faydal bir kontrol yntemi, etkinin dnlen etki olup olmadnn sorulmas ve gelitirme izin kararnn verilmesinde etki sahibi olunmasdr. Bu amala kullanlabilecek faydal bir kontrol yntemi, etkinin gz nne alnmas gerekip gerekmediinin ve projenin gerekletirilmesi iin verilecek izin/onay zerinde belirleyici bir etkisi olup olmadnn sorulmasdr. Proje planlamasnn erken aamalarnda genellikle bu karara temel oluturacak ok az veri bulunur; ancak aadaki soru listesinin amac neyin nemli bir etki olduuna karar verilmesine yardmc olmaktr. Kapsam belirleme aamasnda bu sorulara mmkn olan en ayrntl cevaplarn verilmesi gereklidir.

- 53 -

Etkilerin neminin deerlendirilmesine ilikin ltler listesi

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. evresel koullarda byk bir deiiklik olacak m? Yeni koullar, mevcut evresel zelliklerle dengesiz olacak m? Etki olaand ya da karmak olacak m? Etki geni bir alana yaylacak m? ok kii etkilenecek mi? ok sayda dier tr alclar (flora-fauna, iyerleri, tesisler) etkilenecek mi? Deerli ya da nadir bulunan kaynaklar / zellikler etkilenecek mi? evresel standartlarn salanmamas gibi bir risk sz konusu mu? Korunan alanlarn/zelliklerin etkilenme riski sz konusu mu? Etkinin gerekleme olasl yksek mi? Etki uzun sre devam edecek mi? Etki geici olmaktan ziyade kalc olacak m? Etki, aralklarla gereklemek yerine srekli olacak m? Etki aralklarla gerekleecekse, sk sk m yoksa nadiren mi olacak? Etki, geri dndrlemeyen bir etki mi? Etki, nlenmesi, azaltlmas ya da dzeltilmesi/tazmin edilmesi zor bir etki mi?

12.8

Gz nne alnacak alternatifler ve nlemler listesi Kapsam belirlemenin amalarndan biri de projenin tasarm, inas ve iletilmesinde ve faaliyetin iletmeye kapatlmas srecinde yatrmc (proje sahibi) tarafndan gz nnde bulundurulmas uygun olabilecek alternatiflerin ve etki azaltc nlemlerin belirlenmesidir. Aadaki liste, alternatiflerin ve etki azaltc nlemlerin belirlenmesi/gelitirilmesi srasnda gz nnde bulundurulabilecek eitli olaslklara ilikin bir rehber olarak sunulmutur. Gz nne alnacak alternatif ve nlem trleri
Mal ve hizmet taleplerinin ynetilmesine ynelik nlemler Kaynaklar korunmasna ve kaynak israfn azaltmaya ynelik nlemler Talebi karlamaya ynelik deiik yaklamlar Yer seimi ve/veya gzergah alternatifleri Proses veya teknoloji alternatifleri letme yntemleri/zellikleri (Proje alan iinde) proje birimlerinin yerleim plan alternatifleri Yaplarn ve binalarn tasarm Malzemelerin trleri ve kaynaklar rn zellikleri Projenin tm etaplar dahil olmak zere ina, iletme ve kapan takvimi Faaliyetlerin balang ve biti tarihleri Sahann veya tesisin lei retim seviyesi Uygulama sorumluluu Kirlilik kontrolne ynelik nlemler Geri dnm, geri kazanm, yeniden kullanm ve nihai depolama da dahil olmak zere atk bertaraf alternatifleri Sahaya giri ve k trafii iin ulam dzenlemeleri ve alternatif ulam yollar Yardmc tesisler ile ilgili alternatifler Ynetim ve ynetim sistemi alternatifleri

- 54 -

evre ynetimi sorumluluklar ve usulleri stihdam ve personel eitimi zleme ve acil durum planlar Hizmet d brakma (iletmeye kapatma) dzenlemeleri, saha rehabilitasyonu (doaya yeniden kazandrma) ve kapan sonras kullanma ynelik dzenlemeler Hi bir ey yapma (eylemsizlik) veya En azn yap alternatifleri

- 55 -

13 13.1

ADIM 4: ETKLERN DEERLENDRLMES Etki Deerlendirmesine Giri evresel etki deerlendirmesi, insan faaliyetlerinin evre zerinde yaratt etkilerin belirlendii ve deerlendirildii, ve uygun/mmkn olduu durumlarda bu etkilerin en az seviyeye indirilmesi iin alnacak nlemlerin belirlendii bir sretir. Dnya genelinde, evresel etki deerlendirmesi konusunda geni bir yelpazeye dalan eitli yaklamlar kullanlmaktadr. Bu yaklamlardan zellikle ikisinin her zaman geerli olduu gzlenmektedir ve herhangi bir evresel etki deerlendirmesi almas gerekletirilirken bu iki yaklamn dikkate alnmas yararl olacaktr. Bu iki yaklam aada aklanmaktadr (Erickson, 1994).

13.1.1

evre, canl veya cansz hereyi evreleyen varlklarn ve artlarn toplamdr. evre, sadece canllarn yaad fiziksel habitatlardan ibaret deildir. rnein evre, sadece su kularnn yaad fiziksel ortam deildir, ayn zamanda su kularnn habitatn oluturan su, hava, toprak ve bitki yaamdr. evre sadece ormandan ibaret deildir; ayn zamanda ormann iinde, evresinde ve orman yznden meydana gelen ok eitli sreler de evrenin bileenleridir. evre ayn zamanda insanlar ve insanlara ait yaplar, sreleri ve koullar da ierir. Bu nedenle evre terimi bizi evreleyen fiziksel, kimyasal, biyolojik ve sosyal varlklar, koullar ve etkileimlerin tamamna iaret eder.

13.1.1

Bir ok evresel bileen, sre ya da zellik mevcut saysal analiz yntemleriyle llebilirken, bir ou da llememektedir. Srekli olarak yeni analitik yntemler gelitirilmekte olmasna ramen, burada yazlamayacak kadar karmak ve ok sayda bir ok etken, tabiatlar itibariyle, belki de hi bir zaman saysal olarak llemeyecektir. ED almalarnn, kat bir yaklamla, yalnzca llebilir etkilerle snrlandrlmas, evresel srelerin ok basite indirgenmesine yol amaktadr ve bu nedenle karar verme asndan kabul edilemez bir yaklamdr.

13.2

evresel etki nedir? evre zerindeki bir etki nemli olsun ya da olmasn, belirli bir evre bileeninde (hava, su, toprak, flora, fauna, vb.), belirli bir proje kapsamndaki belirli bir faaliyetten kaynaklanan bir deiikliktir. evresel etki, evre bileeninde (bir baka deyile, alc ortamda), projenin balatlmasndan nceki durum ile sz konusu etkinlik gerekletikten sonra meydana gelen durum arasndaki fark eklinde llebilir. evresel etkiler, deiik ekillerde snflandrlabilir. Bu snflandrmalar aadaki blmlerde aklanmaktadr.

13.2.1

Dorudan veya birincil etkiler Dorudan, veya birincil etki, bir proje faaliyeti ile bir alc ortam arasndaki etkileim sonucu dorudan meydana gelen deiikliktir. Daha somut bir anlatmla, dorudan/birincil evresel etkiler, gerekletirilen bir proje faaliyeti nedeniyle evresel bileenler ve sreler zerinde dorudan doruya meydana gelen etkilerdir. rnein, saha inaata hazrlanrken aalarn kesilmesinde ar i makinalarnn kullanlmas byk olaslkla topraklarn skmasna neden

- 56 -

olacaktr; dolaysyla toprak skmas sahann inaata hazrlanmas faaliyetinin dorudan/ birincil etkisidir. 13.2.2 Dolayl veya ikincil etkiler Dolayl veya ikincil etkiler, dorudan ya da birincil bir etkilerden kaynaklanan deiikliklerdir. Daha somut bir anlatmla, ikincil etkiler evresel bileenlerde ve srelerde dorudan etkilerin sonucu olarak gelien deiiklikler ve etkileimlerdir. Yukarda verilen rnekte, ar i makinalarnn kullanlmasnn birincil sonucu olan toprak skmas, yzey aknn artmasna ve bunun sonucunda da toprak erozyonu riskinin artmasna neden olabilir. Dolaysyla, bu rnekte, toprak skmas birincil/dorudan etkidir; bu birincil/dorudan etki ise, yzey ak ve toprak erozyonu riskinin artmas eklindeki ikincil/dolayl etkileri dourmaktadr. Aralarndaki fark belirginletirmek iin; dorudan/birincil etkilerin, dorudan doruya proje faaliyetlerinden kaynaklanan evresel etkiler (alc evredeki dorudan deiiklikler) olduu, ve dolayl/ikincil etkilerin ise, (a) dorudan etkilerin ve (b) dorudan etkilere dinamik olarak bal olan veya bal hale gelebilecek olan fiziksel ve sosyal evrenin bileenleri, koullar ve srelerinin eitli etkileimleri sonucunda meydana gelen etkiler olduu belirtilmelidir. Her ED almasnda, dolayl etkiler, dorudan etkilerden sayca daha fazladr ve etki deerlendirmesi abalarnn nemli bir ksm bu alanda gerekletirilir. Dolayl/ikincil etkiler, ayn zamanda ncl ve daha st seviyelerde karmak etkilere de yol aabilir. 13.2.3 Kmlatif etkiler (Toplam etkiler) Kmlatif etkiler, bir projenin etkilerinin, mevcut veya planlanan dier projelerin etkileri ile bir araya gelmesinden kaynaklanr. Her proje, kendi bana baz birincil ve ikincil etkilere neden olur. Kmlatif etkiler, ayn yrede ya da blgede yer alan iki ya da daha fazla projenin dorudan ve dolayl etkilerinin toplamdr. rnein, bir otoyol projesi belirli bir blgedeki orman rtsnn %7sinin kaybna yol aabilir; ayn blgede daha sonra ina edilen bir enerji nakil hatt buna ek olarak bir %3lk orman kaybna daha neden olabilir. Bylece, o alandaki orman rts kayb kmlatif (toplam) olarak %10a ular. Kmlatif etkilerin gz nne alnmas, yukardaki rnekte u adan nemlidir: her bir proje bana gerekleen orman kayb nemli grnmeyebilir, ancak toplamdaki kayp, bir baka deyile kmlatif etkiler son derece nemli olabilir. Bkz. EU Guidelines for the Assessment of Indirect and Cumulative Impacts as well as Impact Interactions (1999). 13.2.4 Etkilerin zaman asndan snflandrlmas Kalc/srekli etkiler: Gerekletikten sonra geri dndrlemeyen etkilerdir. rnek olarak, bir proje kapsamnda gerekletirilen faaliyetler nedeniyle blgedeki canl trlerinin yok olmas gsterilebilir. Geici etkiler: Sadece belirli bir sre iinde meydana gelen etkilerdir. rnein, bir projenin inaat faaliyetlerinden kaynaklanan hava kirlilii (toz) ve grlt gibi etkiler sadece inaat sresince gerekleir ve geicidir.

- 57 -

Aralkl etkiler: Zaman zaman ya da belirli aralklarla ortaya kan etkilerdir. rnein, ilkbahardaki yalardan kaynaklanan yzey ak ile ilgili etkiler, bu tr etkilerdir. Anormal olaylarn sonucunda ortaya kan etkiler, yukarda zamana gre yaplan snflandrmalardan herhangi birinin altnda yer alabilir. Bunlar arasnda bir depremden veya bir proje altyapsna kasten verilen bir zarardan (sabotaj gibi) kaynaklanan etkiler saylabilir. 13.2.5 Etkilere ilikin genel ifadeler Dorudan ve dolayl etkiler arasndaki fark, proje veya ED almas asndan hi bir anlam ifade etmez. Etkilerin bu ekilde snflandrlmas, yalnzca nedenselliklerin (neden-sonu ilikilerinin) belirlenmesi ve deerlendirilmesine yardmc olur. ekil 13-1de nedensellie ilikin varsaymsal bir dizi veya bir neden-sonu a gsterilmektedir. Bu ekilde, bir etkileim dizisinin ya da ann daha fazla veya daha az mmkn olup olmamasn belirleyen eitli faktrler ve koullar daha iyi grlebilmektedir. Etkilerin deiik adlar altnda gruplandrlmasndaki ama, bir etkinin dorudan, bir dierinin ise dolayl olduunun sylenmesi deildir; asl ama, etki deerlendirmesi kapsamnda yaplan tm analizlerin, projedeki tm faaliyetlerin olas etkilerinin gz nne alnmasn salayacak ekilde organize edilmesidir.

ekil 13-1 Proje etkinlikleriyle fiziksel ve sosyal evre arasndaki nedensellik ilikilerinin gsteren a diyagram. Kaln izgiler dorudan etkileri, ince izgiler dolayl etkileri gstermektedir. (Erickson, 1994den uyarlanmtr).

- 58 -

13.3

evrenin hangi ksmlar incelenmelidir? Blm 13.1de de akland zere, "evre" terimi sadece hava, su ve toprak gibi fiziksel evreyi deil, ayn zamanda biyolojik, insani ve sosyal evre bileenlerini de ierir. Ayn ekilde, fiziksel, biyolojik ve sosyal bileenler arasnda ve ilerinde gerekleen tm etkileimler de evre terimi kapsamnda ele alnr. Bu nedenle, ED srecinde, evrenin proje ile ilgili olan tm bileenleri ayrntl olarak incelenir. Bununla birlikte, kapsam belirleme aamasnda her proje iin en nemli evresel etkilerin (bir baka deyile, evresel bileenler zerindeki en nemli etkilerin) belirlendii unutulmamaldr. Bu nedenle, doru ekilde yaplm bir evresel etki deerlendirmesinde yalnzca en nemli etkiler ele alnmaldr.

13.4

Projenin zellikleri Projenin zellikleri, seme-eleme ve kapsam belirleme sreleri balamnda nceki ksmlarda ele alnmtr. Ancak, etki deerlendirmesi asndan, bir projenin genellikle aadaki aamalardan ve bileenlerden olutuunun gz nnde bulundurulmas gerekir: planlama, tasarm, arazi satn alma, inaat, iletme ve bakm, ve kapan aamalar; nihai tasarmda veya uygulama prosedrlerinde yerinde yaplanan tadilatlar, ve etki azaltc nlemler veya uygulamalar. Proje geliiminin eitli aamalaryla ve bileenleriyle ilikilendirilebilecek baz faaliyetler ekil 13.2de sunulmaktadr. Projeye zel faaliyetler, projenin trne (ulam, enerji, vb.) ve projenin bulunduu yerdeki evresel zelliklere (yal orman alan, ehir, sanayi blgesi, vb.) gre deiecektir.

naat ncesi aama sahann yerinde incelenmesi, saha teslimi saha almalar, etdler arazi sahiplii (tapu) kaytlarnn toplanmas test kuyularnn almas tanmazlarn deerlerinin belirlenmesi arazi sahipleri ile grlmesi, pazarlk yaplmas yeniden yerleim sahaya ulamn salanmas mevcut binalarn ve yaplarn yklmas, sahann hazrlanmas naat aamas hafriyat patlatma dip tarama kum-akl, vb malzemelerin sahaya tanmas bitki rtsnn kaldrlmas, aalarn kesilmesi kimyasal, yakt, vb malzemelerin sahaya nakliyesi ve sahada depolanmas sahann drenaj, suyun saha dna pompalanmas sahada malzemelerin ilenmesi klandrma toz kontrol peyzaj dzenlemeleri, bitkilendirme naat sonrasndaki aamalar (iletme ve kapan) bitki rtsnn seici ekilde kesilmesi, kesilen bitkilerin bertaraf ilalama toplanan yzey sularnn (saha drenaj) bertaraf

- 59 -

atklarn depolanmas ve bertaraf doal kaynaklarn kullanm kimyasal prosesler ve risk ynetimi yan rnlerin ynetimi

ekil 13-2 Proje gelitirilmesi ve uygulamasnn eitli aamalarndaki etkinliklere rnekler (Erickson, 1994den uyarlanmtr).

13.5

Etki tahmini yntemleri Bir yatrm faaliyetinin olas etkilerinin boyutlarnn tahmini, ve nemlerinin deerlendirilmesi (Blm 13.6) evresel etki deerlendirmesi srecinin zdr. Etki tahmini yaplabilmesi iin teknik uzmanlk ve alc ortamn tm zelliklerinin anlalmas gereklidir. ok eitli etkileri olan projeler iin pek ok farkl uzmanlklar ieren disiplinleraras bir ekip gerekebilir. Bu blmde her bir etki trnn tahmini iin uzmanlam rehberlik salanmas amalanmamaktadr; yalnzca etki tahmini ve deerlendirmesinin tm disiplinler iin geerli olan genel ilkeleri sunulmaktadr. Herhangi bir etki deerlendirmesinde izlenmesi gereken temel admlar aadaki gibi zetlenebilir: 1 2 3 4 5 etkilerin belirlenmesi iin yeterli olacak kapsamda/ayrntda (ama daha fazla deil) mevcut evrenin imdiki haliyle tanmlanmas faaliyetin gerekletirilmedii durumda mevcut evrede gelecekte olacak deiikliklerin belirlenmesi sonularn anlamak iin faaliyetin yeterli ayrntda tanmlanmas faaliyetin olas nemli etkilerinin belirlenmesi (kapsam belirleme) her bir etkinin byklnn, neminin deerlendirilmesine ve etki azaltc nlemlerin belirlenmesine yetecek kesinlikte tahmin edilmesi (gerektiinde daha fazla veri toplayarak) etki nemini azaltacak nlemlerin belirlenmesi kalan/sren etkilerin byklnn tahmin edilmesi kalan/sren etkilerin neminin deerlendirilmesi

6 7 8

Etki boyutunu ve etki nemini birbirinden ayrmak nemlidir. Oluaca blgenin (= alc ortamn) endstriyel blge ya da yerleim alan olmasna bal olarak, ayn grlt dzeyinin birbirinden ok farkl nem seviyeleri olabilir. Emisyonlarn nemi ise, mevcut hava kalitesinin hava kalitesi snr deerlerinin olduka altnda, snr deerlere yakn ya da zaten snr deerlerin stnde olmasna gre deiecektir. Dier taraftan, etkilerin boyutunun ve neminin, etki azaltc nlemlerin belirlenmesi iin gerekenden daha fazla kesinlikte/ayrntda deerlendirilmesine gerek yoktur. Ancak kalan/sren etkilerin boyutlarnn ve nemlerinin daha kapsaml olarak deerlendirilmesi gerekebilir. Etki boyutunun tahmin edilmesi iin, birincil etkinin boyutunun belirlenmesi gerekir, rnein kirletici emisyonun miktar, kullanlacak arazinin bykl, ya da binann kaplad alan gibi. Bundan sonra, kaynak ve alclar (flora, fauna ya da insanlar) arasndaki balantlar ya da ilikiler tanmlanmal, gerektiinde modellenmelidir. Bu balantlar anlaldnda, alclar zerindeki etkiler tahmin edilebilir.

- 60 -

Tahmin ynteminin seimi Bazlar olduka karmak olan eitli etki tahmin yntemleri vardr. Bunlar; yetkinlikleri, yetersizlikleri ve geerlilik koullar da belirtilerek Tablo 13.1'de zetlenmektedir. Tablo 13.1. Tahmin yntemleri eitleri
Yetkinlii Gemi kolayca modellenemeyen deneyim ve baka ekilde belirlenemeyebilen karmak etkiler iin zellikle yararldr Saysal deerlendirilen faaliyete hesaplamalar zg koullar ele alnabilir; ya da modeller birincil etkilerin miktar (r: arazinin alan) ounlukla dorudan belirlenebilir Yetersizlii Geerlilii deerlendirilen faaliyet iin gerek deneyimlere atf temsil edici olmayabilir yaplmal, ve nerilen faaliyetin ve evresinin farkl zellikleri iin pay braklmaldr karmak modellerin karmak modeller, kullanm bu konuda yalnzca daha basit ayrntl teknik bilgi modellerin yetersiz kald gerektirir, ve nemli durumlarda kullanlmaldr; miktarda veri ihtiyac veri kaynaklar belirtilmeli olabilir; modellerde ve geerlilii kullanlan uygun olmayan gsterilmelidir; modelin varsaymlar ve geerlilii, r: ilgili yuvarlamalar nedeniyle literatre atfta bulunarak, gizli hatalar olabilir kantlanmaldr pahal olabilir; deney dzeneinin nerilen deerlendirilen faaliyeti faaliyeti temsil edici tam olarak temsil olduu gsterilmelidir etmeyebilir

Deneyler ya da karmak etkiler testler modellenebilir, r: makinelerin grltsn ya da bir kirleticinin belirli bir tr zerindeki etkisini lerek Fiziksel ya da grsel ya da dier alansal grsel etkiler iin yararldr; simlasyonlar r: fiziksel modeller, fotove haritalar montajlar, bilgisayarda grafik grntler, stste bindirilmi haritalar, corafi bilgi sistemleri Uzman gr ok ynl ve uygulamas kolaydr

doru bir ekilde modellenmedii takdirde yanltc olabilir

bavurulan uzmanlk sz konusu grev iin yetersiz olduunda yanltc olabilir; dorulanmas zordur

simlasyonu ve haritalar destekleyici yazl tanmlamalar ve aklamalar gerekebilir, r: eitli stratejik konumlar ya da etkinin sresi hakknda yaklam ve destekleyici veriler tanmlanmal, ve her uzmann nitelikleri ve deneyimleri ED raporunda verilmelidir

Yntem seimi koullara uygun olmaldr. Eer kabaca yaplm bir tahmin etkinin nemsiz boyutta olduunu yksek bir kesinlikte gsteriyorsa ya da etkili nlemlerin tanmlanmasn mmkn klyorsa, ok fazla veri gerektiren son derece gelimi matematiksel bir modelin kullanlmas tamamen gereksiz olabilir. Ancak, byk projelerin ounlukla belli bir gelimilik dzeyinde tahmin edilmesi gereken byk etkileri olabilir. Veri ve/veya uzmanlk yetersizlii sorun yaratabilmektedir; ancak daha basit tahmin yntemleri ve en kt durum varsaymlar bir etkinin nemsiz olduunu gstermeye yetmiyorsa daha fazla veri toplanmas ve/veya ileri uzmanlk hizmetleri alnmas gerekebilir.

- 61 -

Birden fazla yntemin birarada kullanlmasyla yetersizlikler ounlukla telafi edilebilir. Bununla birlikte, arasnda pek ok ekolojik etkilerin de bulunduu, zellikle karmak etkilerin tahmin edilmesinde kullanlabilecek yetkin bir model, uygulanabilir ve eksiksiz bir deney, ya da benzer bir evrede benzer bir yatrm hakknda sz konusu durumu tam olarak temsil edebilecek rnek bir deneyim bulunmayabilir. Bu durumda, etki tahmini, uzman grne dayanarak yaplmak zorundadr. Bu tahmin, ilgili bilimsel ilkelerin ve srelerin tam olarak anlalmasna, alc ortamn zelliklerinin iyi bilinmesine ve ilgili konularda kapsaml pratik bilgiye dayandrlmaldr. Hibir uzman gr yalnzca bir gr olarak belirtilmemeli, ardndaki mantk her zaman aklanmaldr. Dorulama iin, etki tahmini ve nem deerlendirmesinde grev alan her uzmann akademik ve profesyonel nitelikleri ve deneyimleri ED raporunda belirtilmelidir. Kaynak: Environmental Assessment in Developing Countries and Countries in Transition Gelimekte Olan ve Deiim Geiren lkelerde evresel Etki Deerlendirmesi Copyright 1999 Clive George, Norman Lee, John Wiley & Sons, Chichester. 13.6 13.6.1 Etki neminin belirlenmesi Etkinin neminin belirlenmesine neden ihtiya vardr? nem kavram ED srecinde (a) seme-eleme ve (b) kapsam belirleme admlarnda karar vermek zere kullanlr; ancak (c) etki deerlendirmesi asndan da geni kullanm vardr. EDde bir kavram olarak nem, belirli bir proje balamnda ortaya kacak olan etkilerden hangilerinin dierlerine gre daha fazla nem tadna karar verilmesine yardmc olan bir aratr. nem subjektif (znel, objektif ya da nesnel olmayan) bir yargdr; evresel nemin derecesi evresel etkilerin doasyla (lek, kapsam, sre, younluk) belirlenir ve etki nemi fiziksel, biyolojik ve sosyo-ekonomik deerlerle ifade edilir. Etkilere elbette antopojenik bir bak asndan nem atfedilmesi, evre zerindeki belirli bir etkinin greli neminin ne olduunun ortaya konulmas iin gereklidir. Sosyo-ekonomik adan nem, etkilenen halk ya da gruplar asndan kabul edilebilir deiiklik miktarn ifade eder. ekil 13-3te etki nemi konusunda karar verilirken izlenmesi gereken felsefi dnce sreci gsterilmektedir.

ekil 13-3 Etki neminin belirlenmesinde izlenen felsefi dnme srecini gsteren ak emas (Petts, 1999dan uyarlanmtr).

- 62 -

13.6.2

Gereklik ve alglama Etki nemi, evresel etki, ulusal evre standartlarn, mevcut evre politikalarn veya programlarn ihlal edecek midir? eklinde bir soru sorularak gereklik asndan sorgulanabilir. Bu sorgulama ayn zamanda proje etki alanndaki halka/topluluklara gre bu projeyle ilgili en nemli sorunlar veya etkiler nelerdir? eklindeki bir soruyla alglama asndan da yaplabilir. ED almalarnda her iki sorgulama ynteminin de (gereklik ya da alglama asndan) deeri vardr ve hi bir zaman biri dierine tercih edilmemelidir. Etki neminin nasl deerlendirileceine ilikin tam, eksiksiz bir reete mevcut deildir. Ancak sz konusu olan proje balamnda, nelerin nemli olup nelerin nemli olmadna karar verilmesine yardmc olmak zere, ED uygulayclarnn ihtiyalarna ve sosyo-politik evrelerine uygun bir ereve zerinde anlalmaldr. Buradaki anahtar etkenlerden biri, etki nemine karar verilen srecin effaf olmasdr. Duyarl (hassas) alanlarda ED Koruma alan ve duyarl alan arasndaki fark Bir blge kanunla korunuyorsa ve herhangi bir ekilde yaplama ya da yatrmlar yasaklanmsa, bu blgede nerilen bir proje iin ED raporu hazrlanmasna gerek yoktur. Byle bir durumda proje bavurusu yapldnda, otomatik olarak olumsuz gr verilir. Duyarl alanlar, sk ekilde kontrol edilen alanlardr; ancak bu alanlarda yatrm faaliyetleri kesin olarak yasaklanmamtr; yatrm yaplp yaplmamas ED srecinin sonucuna baldr. Planlanan projenin uygulanp uygulanmamas ayn zamanda ilgili kurumlarn rnein evre ve Orman Bakanl ya da Kltr ve Turizm Bakanlnn iznine / onayna baldr.

13.7 13.7.1

13.7.2

Koruma alan ve duyarl alan eitleri nelerdir? ED Ynetmeliinin Ek 5inde (baknz Ek 5) koruma alan ve duyarl alan eitleri belirtilmektedir. Bu alanlar grupta snflandrlmaktadr: Ulusal mevzuat uyarnca korunmas gerekli alanlar, Trkiyenin taraf olduu uluslararas szlemeler uyarnca korunmas gerekli alanlar, ve Duyarl olduu bilinen alanlar ya da Onayl evre Dzeni Planlarnda korunacak alan olarak tesbit edilen alanlar (rnein sulak alanlar, arazi kullanm kabiliyeti yksek olan tarm alanlar, orman alanlar, biyogenetik rezervler, vb.).

13.7.3

Biyolojik eitlilik zerindeki etkilerin deerlendirilmesi

13.7.3.1 Biyolojik eitlilik nasl yorumlanmaldr Biyolojik eitlilik Szlemesinde (BS) biyolojik eitlilik karasal, denizel ve dier sucul ekosistemler ve bunlardan oluan daha byk ekolojik sistemler de dahil olmak zere her eit ortamda yaayan canllar arasndaki deikenlik; buna trler iindeki eitlilik, trler arasndaki eitlilik ve ekosistem eitlilii de dahildir eklinde tanmlanmaktadr. Bir baka deyile, biyolojik eitlilik, bir trn genlerinden dnyadaki poplasyonlarna, ya da ayn kk alan

- 63 -

paylaan trlerin oluturduu topluluklardan dnya apndaki ekosistemlere kadar dnyada zerindeki yaamn her seviyedeki deikenliidir. BSnin amalar, srdrlebilirliin bileenini; insanlar, gezegen ve faydalar (bir baka deyile, srasyla, eitliki paylam, koruma ve srdrlebilir kullanm) yanstmaktadr. Bu szlemede ayrca, szlemenin amalarnn her dzeydeki biyolojik eitlilik iin (bir baka deyile genetik, trler ve ekosistemler dzeylerinde) uygulanmas vurgulanmaktadr. Biyolojik eitliliin byle geni kapsaml bir ekilde yorumlanmas, bir ED almasndaki hereyin biyolojik eitlilik ile ilgili bir konu olarak ele alnmas riskini de ortaya karmaktadr. Milenyum Ekosistem Deerlendirmesi (Millennium Ecosystem Assessment8) bu konuda yardm salamaktadr. Milenyum Ekosistem Deerlendirmesinin ekosistem hizmetleri kavram, sadece ilgili konular zerinde younlalmasna, ve biyolojik eitlilik verilerinin ED kapsamnda karar vermek iin gerekli bilgilere dntrlmesine yardmc olmaktadr. Ekosistem hizmetleri, insanlarn ekosistemlerden salad faydalardr; bu faydalar (rn ve hizmetler) toplum iin ekonomik, sosyal (kltrel dahil) ve ekolojik deerler ifade eder ve dolaysyla paydalar da tanmlanabilmektedir. Paydalar, biyolojik eitlilik adna konuabilirler ve bunun sonucunda Stratejik ED (SD) srecinde yer alabilirler. Biyolojik eitliliin korunmas (ya da doann korunmas) nemli ekosistem hizmetlerinden biridir; ancak, biyolojik eitlilik bundan baka ekosistem hizmetleri de salamaktadr: kmal hizmetleri: hasat edilebilir rnler; rnein balk, kereste, av eti, meyve, genetik malzeme. Dzenleyici hizmetler; rnein suyun doal artm, biyolojik kontrol mekanizmalar, karbon tutulmas, ticari deeri olan tahllarn tozlamas, ky koruma. Kltrel hizmetler; sanatsal, estetik, ruhani, dini, rekreasyonel ya da bilimsel zenginleme, ya da manevi kazan salayan hizmetler. Destek hizmetleri; dier tm ekosistem hizmetlerinin gerekleebilmesi iin gereken hizmetler, rnein toprak oluumu, besin maddelerinin evrimi and birincil retim. 13.7.3.2 Biyolojik eitlilik zerindeki etkiler nasl deerlendirilmelidir? Ekosistemlerde ve ekosistem hizmetlerinde deiiklie neden olan etmenlerin iyi anlalmas, olumlu etkilerin arttrlmas ve olumsuz etkilerin azaltlmasna ynelik nlemlerin belirlenmesinde son derece nemlidir. Deiiklie yol aan etmenler (drivers of change) doal ya da antropojenik (insan kaynakl) olabilir. Etki deerlendirmesi daha ok insan kaynakl etmenler ile ilgilidir. Ancak deiiklie yol aan doal etmenler de nemlidir; nk doal etmenler insan kaynakl deiikliklerin karlatrlaca mevcut durumun deiimlerini ve deiim eilimlerini belirler.

Karar vericilerin, ekosistem deiimleri ve insanlarn refah arasndaki balantlar hakknda bilimsel veri ve bilgi ihtiyalarn

karlamak amacyla tasarlanm drt yllk bir uluslararas alma programdr. BM Genel Sekreteri Kofi Annan tarafndan Haziran 2001de balatlmtr. Milenyum Ekosistem Deerlendirmesi, 100den fazla lkenin nde gelen bilimadamlar tarafndan yrtlmektedir.

- 64 -

Biyolojik eitlilik zerindeki etkilerin deerlendirilmesi sreci aadaki ekilde tasarlanmtr: Biyolojik eitlilikte deiiklie yol aan tm etmenler gz nne alnr: o dorudan etmenler, belirlenebilirler ve llebilirler; dorudan etmenler arasnda (i) arazi kullanm ve bitki rtsndeki deiimler, (ii) habitatlarn blnmesi ve yaltlmas, (iii) trlerin toplanmas, hasad, ya da yerlerinden edilmesi, (iv) emisyonlar, atksu dearj, kimyasallar gibi dsal girdiler, (v) trlerin rahatsz edilmesi, (vi) istilac, yabanc ve/veya genetik olarak deitirilmi trlerin getirilmesi, (vii) restorasyon gibi faaliyetler yer alr. o dolayl etmenler, sonradan dorudan etmenleri de etkileyebilirler; dolayl etmenler arasnda (i) demografik, (ii) ekonomik, (iii) sosyal-politik, (iv) kltrel ve (v) teknolojik sreler ve faaliyetler yer alr. Karar verici tarafndan etkilenebilen/ynlendirilebilen etmenler (isel etmenler) ile karar vericinin kontrol dnda olan etmenler (dsal etmenler) arasndaki ayrm belirlenir. Deiiklie yol aan etmenlerin ele alnabilecei zaman, mekan ve organizasyon (rgtlenme) lekleri tanmlanr. BSni imzalayan lkeler (=BSne taraf lkeler), biyolojik eitliliin korunmasn ve srdrlebilir ekilde kullanlmasn nemli lde olumsuz etkilemesi muhtemel faaliyetlerin neler olduunu belirlemekle, ve bu faaliyetlerin etkilerini izlemekle ykmldr. Biyolojik eitliliin her seviyesi zerindeki etkilerin en iyi ekilde deerlendirilebilmesi iin biyolojik eitliliin aadaki zellikleri gz nne alnmaldr: Bileim: ne bulunduu ve ne miktarda (hangi bollukta) bulunduu (belirli bir sre iinde); bu, biyolojik eitliliin en yaygn olarak bilinen zelliidir (bileenler ve bolluklar). Uygulamada, etki deerlendirmesi, genellikle, yksek seviyedeki bitki ve hayvan trlerinin bileimi (tr kompozisyonu) zerindeki etkilerin tanmlanmasndan teye gitmez. Anahtar trler zellikle nemlidir; bu trler, grece bolluklar ya da toplam biyoktleleri gz nne alndnda, bulunduklar topluluk ya da ekosistem zerindeki etkileri beklenildiinden daha byk ve daha nemli olan trlerdir; bu trlerin birey saylarndaki en az bir deiim bile ekosistemin btn zerinde orantsz bir etkiye neden olmaktadr. Yap: biyolojik birimlerin zaman ve mekan iinde nasl dzenlendii ya da rgtlendii: faaliyetin lei ile ilikili olarak ekosistemin mekansal yaps ve lei. Ekosistem lei ekosistemin kaplad alan ve zaman iinde nasl deitiini ifade etmektedir. Faaliyetin lei, ekosistemin leine oranla daha kk (r: bir nehir havzasnda belirli bir kesimdeki yerel erozyon, ya da geni bir ekosistemdeki kk bir faaliyet) ya da daha byk (r: bir nehir havzasndaki byk bir baraj) olabilir. Ekosistem leine benzer lekte ya da daha byk lekte etkileri olan faaliyetler, biyolojik eitlilik zerinde potansiyel olarak daha etkilidirler. Dk znrlkte/hassasiyette veri kullanlan byk lekli etki deerlendirmesi almalarnda karlalan bir baka zorluk da, bu tr etki deerlendirmelerinde yksek znrlk/hassasiyet gerektiren srelerin her zaman tespit edilememesidir. enerji akn ve biyoktle dalmn belirleyen besin zinciri yaps ve etkileimleri; besin zincirindeki deiiklikler, ekosistemin btnndeki ileyii hemen etkilemektedir. rnein, yrtc bir yabanc tr olan Nil levreinin Viktorya Glne alanmas

- 65 -

sonucunda btn ekosistem zarar grmtr; alglerle beslenen dzinelerce zellemi balk trnn nesli yok olmutur, ve bunun sonucunda da gl sularnda bulanklk artm ve yer yer oksijensiz koullar ortaya kmtr. ayn ya da farkl ekosistemlerin habitatlarna olan balantlar, bu balantlar ekolojik sreler iin nemli bir oyun alan salamakta ve bunlarn srekliliinin amacna ulamasna olanak vermektedir. Bu balantlar, doal habitat paralarnn etkili bir ekilde yaltld byk lde paralanm peyzajlar ile ztlk iindedir.

Kilit sreler (ekosistem hizmetleri dahil): ekosistemlerin oluturulmas ve/veya korunmas iin hangi doal (fiziksel ve/veya biyolojik) ve yapay (insanlar tarafndan tetiklenen) srelerin en nemlileri olduu. rnein, en nemli (kilit) fiziksel sre gelgitlere bal olarak gelien amur dzlklerinde kelti (sediman) dengesi iken, sulak alanlarda hidrolojik/hidrojeolojik rejimdir (su dengesi); ya da en nemli (kilit) biyolojik sre savanalarda (Afrikadaki dz ayrlklar) otlama rejimi iken, mercan kayalklarnda denizyldzlarnn avlanmasdr. Kilit srelerin devamll, dsal etmenler (iklim, gelgit rejimi, kelti miktar, vb.) ya da isel ekosistem sreleri (besin maddesi ve enerji ak, poplasyon dinamii, vb.) tarafndan salanabilir. Ayrca, antropojenik etkiler de kilit neme sahip olabilir; baz ekosistemler (daha doru bir deyile, baz arazi-kullanm sistemleri) yzyllar boyunca sregelen insan etkileimleri sonucunda olumutur; bunlarn rnekleri arasnda yksek rakmlardaki ayrlklar, allk alanlar ve besin maddesince fakir otlaklar saylabilir. Biyolojik eitlilik zerindeki olas etkiler, etkilenecek biyolojik eitlilik tm ayrntlaryla tanmlanmadan da belirlenebilir. Bir faaliyetin, biyolojik eitliliin bileimi, yaps ya da kilit sreleri zerinde bir deiiklie yol amas bekleniyorsa, ekosistemlerin ve ilgili ekosistem hizmetlerinin etkilenmesi de byk olaslkla beklenebilir. Sonraki almalar, biyolojik eitliliin etkilenmesi beklenen zellii zerinde, ve ilgili ekosistem hizmetleri zerindeki etkiler zerinde younlatrlabilir. zellikle, biyolojik eitlilii hakknda yetersiz bilgi olan alanlar iin bu yaklam, pahal veri toplama giriimlerinin yalnzca biyolojik eitliliin ilgili zellii zerinde younlatrlmasn (ve bu ekilde etkilenecek alandaki biyolojik eitliliin tm zelliklerinin gereksiz yere uzun uzun tanmlanmasnn nne geilmesini) salar. ED srecinin farkl aamalarnda biyolojik eitliliin ele aln ile ilgili daha fazla bilgi iin aadaki rehber dokmana bavurulabilir: Kaynak: Biodiversity-Inclusive Impact Assessment; Information document in support of the CBD Guidelines on Biodiversity in EIA and SEA. Compiled and edited by Slootweg et al. July 2005.

- 66 -

14 14.1

ADIM 5: RAPORUN HAZIRLANMASI Giri Bir ED raporu iyi bir kararn alnmasna temel oluturabilir veya yararsz bir kat israf da olabilir. Bir ok ED raporu bu iki u arasnda yer almaktadr. Bu blmn amac yararl bir ED raporunun, bir baka deyile uzmanlarn kullanaca kadaryla teknik adan doru ve ayn zamanda hedef kitlenin hazmedebilecei uzunlukta ve hedef kitle iinde yer alan sade bir vatandan anlayabilmesi iin gereken ksmlarda yeterince basit bir raporun nasl yazlabileceinin gsterilmesidir.

14.2

Faydal ED raporlar yazlmasnda baz temel ilkeler Bir ED raporunun mmkn olduunca yksek kalitede hazrlanmasn ve karar verme srecinde (karar vericilere) bilgi salamada faydal olmasn salamak iin kullanlabilecek baz ilkeler vardr. Bu konular Blm 15de de ele alnmaktadr. Bu temel ilkeler aadaki gibi sralanabilir: Raporun balang ksmnda, raporda nelerin yer aldnn, projenin ne olduunun, nemli evresel ve sosyo ekonomik etkilerin, bu etkilere kar alnacak nlemlerin ve raporda yer alan balca sonularn sade bir vatandan anlayabilecei bir dille yazld teknik olmayan bir zetin yer almas. Bu zet sade bir dille yazlmal ve ilgili herkes tarafndan anlalabilmelidir. Rapor, ak ekilde tanmlanm bir veya birden fazla belgeden olumaldr; bu ekilde raporun okuyucuya anlatt hikayenin kopuk ya da eksik kalmamas salanmaldr. Rapor mantkl bir ekilde dzenlenmeli ve ak bir ekilde yaplandrlmaldr. Bu ekilde, okuyucu arad bilgiyi rahata bulabilmelidir. Raporun banda bir iindekiler listesi yer almaldr. ED raporundaki sonulara ulalrken izlenen sre ak ekilde tanmlanmaldr. Raporda bilgi kapsaml ve aun zamanda zl ekilde sunulmaldr: ilgisiz veriler tamamen rapordan karlmaldr, ve belirli bir alandaki uzmanlar iin yararl olmakla beraber raporun genelinde anlatlanlar iin merkezi nem tamayan konular ekler halinde sunulmaldr. Raporda grafiklerden, tablolardan, ekillerden ve haritalardan iyi ekilde faydalanlmal ve sunumun daha ekici ve grsel adan daha iyi anlalabilir olmasna dikkat edilmelidir. Yaplan tm analizler ve varlan tm sonular gerek veri ve kantlarla desteklenmelidir. Tm bilgi kaynaklarna uygun ekilde atfta bulunulmaldr. ED raporunun tamamnda tutarl terminoloji kullanlmal, ve bu terimler gerekirse bir szlkte tanmlanmaldr. Rapor tek bir belge (veya hikaye) eklinde okunabilmeli ve ksmlar arasnda uygun atflar yaplarak okuyucunun ksmlar arasnda kolayca gezebilmesi salanmaldr. Raporlama, ak ekilde adil ve mmkn olduunca tarafsz ve nesnel olmaldr.

- 67 -

14.3

Kapsaml bir ED raporu hazrlanmas iin teknik artname ve genel rapor format Aada verilen rnek, bir evresel etki deerlendirmesi raporu hazrlanmas iin genel bir teknik artname olup; Dnya Bankas tarafndan kaleme alnmtr (1999). rnek olarak verilen bu teknik artname genel format, elinizdeki proje iin her zaman tam olarak uygun olmasa bile, genel olarak bir ED raporunda nelerin yer almas gerektii ve bir ED raporu hazrlanmas iin gerekletirilmesi gereken almalar konusunda bir fikir vermektedir. ED ALIMASI N RNEK TEKNK ARTNAME
Giri. Bu ksmda teknik artnamenin amac belirtilir, etkileri deerlendirilecek proje tanmlanr ve evresel etki deerlendirmesi almasnn yrtlmesi ile ilgili olarak yaplan dzenlemeler aklanr. Arka plan. ED almasn gerekletirecek kurum ya da kurulu, ister zel bir danman ister bir devlet kurumu olsun, bu kurum / kurulua salanmas gereken arka plan bilgileri unlar ierir: nerilen projenin temel bileenlerinin neler olduu, projeye neden ihtiya duyulduu ve hedefleri, projeyi uygulayacak kurum / kuruluun kim olduu, projenin ksa bir tarihesi (gz nnde bulundurulan alternatiflerle birlikte), projenin mevcut stats (hangi aamada olduu) ve zaman cetveli, ve varsa ilgili dier projelerin neler olduu. Ayn blgede devam eden veya yapm planlanan ve ayn kaynaklar kullanan / kullanacak baka projeler de sz konusuysa yine bu ksmda belirtilmelidir. Hedefler. Bu ksmda evresel etki deerlendirmesinin genel kapsam zetlenir, ve proje hazrlklar, tasarm ve uygulanmas sreleriyle ilikili olarak ED almasnn zamanlamas ele alnr. evresel etki deerlendirmesi gereklilikleri. Bu maddede ED almasnn yapln ve ED raporunun ieriini ynlendirecek mevzuat ve/veya rehber dokmanlar ve klavuzlar belirlenir. Bunlarn arasnda evresel etki deerlendirmesine ve genel olarak evresel konulara ilikin kanunlar ve/veya ynetmelikler (Trkiyede ED Ynetmelii, evre Kanunu, ve dier evre mevzuat Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii, Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii, Grlt Kontrol Ynetmelii, Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii, vb.); blgesel veya yerel evresel etki deerlendirmesi dzenlemeleri veya projede yer alan kredi kurulularnn evresel etki deerlendirmesine ilikin direktifleri ve dzenlemeleri bulunabilir. alma alan. Bu paragrafta ED almas iin incelenmesi gereken alma alannn (ya alan gibi) snrlar belirtilmelidir. Sz konusu projenin olas etkileri balamnda incelenmesi gereken bitiikte veya uzakta yer alan dier alanlar varsa bunlar da belirtilmelidir. ED almasnn kapsam. Baz durumlarda, danman tarafndan yrtlecek grevler, teknik artnamede tam bir kesinlikle ifade edilebilecek kadar aktr. Baz durumlarda ise, etkilerin deerlendirilebilmesi iin bilgi eksikliinin giderilmesi, ve arazi almalar ve modelleme yaplmas gerekebilecektir ve danmandan, szleme makam tarafndan gzden geirilmek ve onaylanmak zere baz belirli grevleri daha ayrntl olarak tanmlamas istenebilecektir.

- 68 -

 Tanm 1: Planlanan projenin tanm. Bu ksmda projenin ilgili birimleri hakknda gerektiinde (uygun lekli) haritalar kullanlarak ksa bilgi verilmeli ve projenin yeri, genel yerleim, proje lei, kapasite, inaat ncesi etkinlikler, inaat srasndaki etkinlikler, proje takvimi, personel ve destek, tesisler ve hizmetler, bakm ve iletme hizmetleri, alan dnda yaplmas gerekli yatrmlar, ve projenin ekonomik mr gibi bilgiler de eklenmelidir. [Not: Proje kategorisi asndan nemli olan dier bilgiler varsa bu ksmda belirtilmelidir.] Tanm 2: Mevcut evresel zelliklerin tanm. alma alannn (proje ile) ilgili mevcut evresel zelliklerine ilikin verilerin toplanmas, deerlendirilmesi ve sunulmas. Bu ksma proje balamadan nce meydana gelebilecei ngrlen deiiklikler de eklenmelidir. [Aadaki listeler, proje kategorisi iin kritik neme sahip bilgileri vurgulamak ve ilgisiz olan bilgileri aka belirtmek zere ayrntlandrlmal veya deitirilmelidir. lgisi olmayan verilerin toplanmasndan zellikle kanlmaldr.] Fiziksel evre: jeoloji; toporafya; toprak; iklim ve meteoroloji, mevcut hava kalitesi; yeralt ve yer st sularnn hidrolojisi; ky ve okyanus ile ilgili parametreler; mevcut hava emisyonlarnn kaynaklar; mevcut su kirlilii kaynaklar; vs. Biyolojik evre: flora, fauna, nadir veya tehlike altndaki trler; milli parklar veya koruma alanlar, nemli doal alanlar vs. dahil olmak zere hassas habitatlar; ticari deeri olan trler; ve potansiyel olarak rahatszlk ve tehlike kayna veya vektr olabilecek trler. Sosyokltrel evre (hem mevcuttaki, hem de uygunsa gelecekteki ngrlen durum kapsanmaldr): nfus; arazi kullanm; planlanan kalknma faaliyetleri; toplum yaps; istihdam; gelir, mal ve hizmet dalm; rekreasyon; halk sal; kltrel varlklar; yerel topluluklar/gruplar; gelenekler; ve istek, beklenti ve tutumlar. Tanm 3: Yasal ve idari ereve. Uluslararas, ulusal, blgesel ve yerel dzeyde evre kalitesi, evre sal ve gvenlii, hassas alanlarn korunmas, nesli tehlikede olan trlerin korunmas, yer seimi, arazi kullanmnn kontrolne ilikin mevzuat ve standartlar tanmlanmaldr. (Teknik artnamede bilinen tm ilgili mevzuat yer almaldr ve danmandan dierlerini aratrmas istenmelidir.) Tanm 4: Planlanan projenin olas etkilerinin belirlenmesi. Bu analizde, nemli olumlu ve olumsuz etkiler, dorudan ve dolayl etkiler ve ksa vadeli ve uzun vadeli etkiler arasndaki ayrm belirlenmelidir. nlenemez veya geri dndrlemez etkiler tespit edilmelidir. Mmkn olduunda, etkiler, evresel maliyetler ve faydalar balamnda nicel (saysal) olarak ifade edilmelidir. Yaplabilir olduunda ekonomik (parasal) deerler de verilmelidir. Eldeki verilerin kapsam ve nitelii belirtilmeli, nemli bilgi eksiklikleri aklanmal ve etki boyutunun tahminine ilikin belirsizlikler tanmlanmaldr. Mmknse eksik verilerin elde edilebilmesine ynelik almalar iin i tanm (ayr bir teknik artname eklinde) verilmelidir. [Sz konusu proje kategorisi iin gerekli olabilecek zel alma trleri tespit edilmelidir.] Tanm 5: Planlanan projenin alternatiflerinin deerlendirilmesi. nerilen projenin gelitirilmesi srasnda incelenen alternatiflerin tanmlanmas ve nerilen proje ile ayn hedefleri gerekletirilecek dier alternatiflerin belirtilmesi. Alternatif kavram yer seimi, tasarm, teknoloji seimi, ina teknikleri ve aamalandrma ve iletme ve bakma kadar bir dizi konuyu kapsar. Alternatifler potansiyel evresel etkileri, anapara ve iletme maliyetleri, yerel koullar altnda srdrlebilirlikleri, ve kurumsal glendirme, eitim ve izleme gereksinimleri asndan karlatrlmaldr. Etkiler tanmlanrken, hangilerinin geri dndrlemez veya nlenemez olduu, hangilerinin azaltlabilecei belirtilmelidir. Mmkn olduu lde her alternatifin maliyet ve faydalar saysallatrlmal ve ilgili tm etki azaltc nlemlerin maliyetleri de bu hesaplamaya dahil

- 69 -

edilmelidir. Proje olmadan evresel koullarn nasl olacan gstermek amacyla, projenin gerekletirilmemesi alternatifi (eylemsizlik alternatifi) de deerlendirilmelidir. Tanm 6: evre Ynetim Plannn (YP) gelitirilmesi. evre Ynetim Plannn (YP) oluturulmasnda ana balk kapsanmaktadr: 1) olumsuz etkilere kar alnacak nlemler plan, 2) kurumsal glendirme ve eitim, ve 3) izleme plan. Bu ana bala verilecek arlk, ED almas ile belirlendii ekliyle, tamamen sz konusu projenin zelliklerine baldr. evresel etkilere kar alnacak nlemlerin belirlenmesi (nlemler Plannn oluturulmas). nemli olumsuz etkileri nlemek veya kabul edilebilir seviyelerin altna indirmek iin (teknik ve ekonomik adan) yaplabilir ve maliyet-etkin nlemlerin nerilmesi. Bu nlemler sonucunda ortaya kacak etkilerin ve nlemlerin maliyetlerinin tahmin edilmesi. Etki azaltc nlemlerin yetersiz kald durumlarda etkilenen kii/gruplara tazminat denmesi gz nne alnmaldr. nlemler plannda, i programlar, bte tahminleri, takvimler, nlemlerin uygulanabilmesi iin gereken personel eitim gereksinimleri ve dier gerekli destek hizmetleri yer almaldr. evresel etki deerlendirmesi almasndaki nerilerin uygulanmas iin gerekli kurumsal ihtiyalarn belirlenmesi. Yerel, il/blge ve ulusal dzeyde kurumlarn yetki ve kapasitelerinin deerlendirilmesi; ve ED almasnda gelitirilen evre ynetimi ve izleme planlarnn gerekletirilebilmesini salamak zere gerekirse bu kapasitelerin ve yetkilerin gelitirilmesi ve geniletilmesine ynelik neriler oluturulmas. Bu neriler arasnda yeni yasa ve ynetmelikler, yeni bir kurum-kurulu oluturulmas veya mevcut kurumun ilevlerinin geniletilmesi, sektrleraras dzenlemeler, ynetim prosedrleri, eitim, personel, iletme ve bakm eitimleri, bteleme ve mali destek gibi hususlar yer alabilir. zleme Plannn gelitirilmesi. nemli evresel etkilere kar alnacak nlemlerin uygulanmasnn ve projenin etkilerinin inaat ve iletme srasnda izlenmesi iin ayrntl bir plan hazrlanmas. Planda anapara ve iletme maliyetlerine ilikin tahminler ve uygulama iin gerekli dier girdiler (eitim ve kurumsal glendirme gibi) de belirtilmelidir. Tanm 7: Kurumlararas koordinasyon ve halkn/STKlarn katlmna yardmc olunmas. evresel etki deerlendirmesi almas srasnda ilgili kamu kurum ve kurulularyla koordinasyonun salanmas, yerel STKlarn ve etkilenen gruplarn proje hakkndaki grlerinin alnmas, ve bu amala gerekletirilen tm toplantlarn, grmelerin ve dier etkinliklerin kaytlarnn tutulmas, iletiimin salanmas, yorumlarn alnmas ve sonuca balanmas ile ilgili olarak ED raporunu hazrlayacak danmann / kurumun gerekletirecei faaliyetler bu ksmda belirlenmelidir. Teknik artnamede etkinlik trleri (rnein kurumlararas kapsam belirleme toplants, proje personeli iin evre brifingleri ve kurumlararas komiteler, evre danma panellerine destek verilmesi, kamuoyu forumu dzenlenmesi) ak olarak belirtmelidir. Raporlandrma. evresel etki deerlendirmesi raporu zl olmal ve sadece nemli evresel konularla snrl kalmaldr. Raporun asl metninde bulgular, sonular ve nerilen eylemlere odaklanlmaldr, toplanan veriler zetlenmeli ve bu verilerin yorumlanmasnda kullanlan kaynaklara atf yaplarak yorumlar desteklenmelidir. Ayrntl veya yorumlanmam verilerin asl metinde yer almas uygun deildir ve bu tr veriler eklerde veya ayr bir ciltte yer almaldr. Etki deerlendirmesinde kullanlan yaynlanmam kaynaklar (makale, rapor, vb.) henz ulalabilir olmayabilir ve bunlarn da ekte sunulmas gerekir. evresel etki deerlendirmesi raporunun aadaki ekilde dzenlenmesi gerekir.

- 70 -

Ynetici zeti. Politika, yasal ve idari ereve. nerilen projenin tanm. Mevcut evresel zelliklere ilikin veriler. nemli evresel etkiler ve etki deerlendirmesi. Alternatiflerin deerlendirilmesi. evre Ynetim Plan. Ekler (ED raporunu hazrlayanlar, kaynaklar, kurumlararas halkn/STKlarn katlmna ynelik toplantlarn kaytlar)

koordinasyon

ve

Danmanlar ekibi. evresel etki deerlendirmesi, disiplinleraras analiz(ler) yaplmasn gerektirir. Bu paragrafta, sz konusu proje iin hangi uzmanlk alanlarna ihtiya duyulduu tanmlanmaldr. Takvim. ED almasnn ilerlemesinin gzden geirilmesi iin, ara raporlar ve nihai rapor ve dier nemli olaylar iin tarihler belirtilmelidir. Dier bilgiler. Bu ksmda veri kaynaklar, projeye ilikin arka plan raporlar ve almalar, ilgili yaynlar ve danmann dikkatine sunulmas gereken dier unsurlar belirtilmelidir.

- 71 -

15 15.1 15.1.1

ADIM 6: ED RAPORUNUN NCELENMES VE DEERLENDRLMES Giri ED Raporunun inceleme deerlendirmesi ne demektir? Tm ilgili taraflarn, raporun tam ve kabul edilir olduu konusunda mutabakata varmasn salamak zere ED raporunun inceleme-deerlendirmesi yaplr. Temel olarak bu incelemedeerlendirme, raporun belirli niteliklerinin, aadaki sorular sorularak derinlemesine incelendii sistematik bir sretir: 1. Projenin amac ve projenin fiziksel zellikleri yeterli ekilde tanmlanm mdr? 2. Olas seenekler uygun ekilde gz nne alnm mdr? 3. evresel zellikler yeterli ekilde tanmlanm mdr? 4. Projenin uygulanmas sonucunda beklenen nemli etkiler yeterli ekilde tanmlanm mdr? 5. Alnacak etki azaltc nlemler yeterli ekilde tanmlanm mdr? 6. Teknik olmayan zet, okuyucuya raporun ana hatlarn verecek ekilde uygun olarak yazlm mdr? 7. Raporun sunum kalitesi yeterli midir?

15.1.2

nceleme Deerlendirme neden gereklidir? nceleme deerlendirme, sunulan her ED raporunun yeterlilii, kalitesi, ve sunumu itibariyle derinlemesine kontrol edilmesi asndan gereklidir. Sunulan her raporun baka raporlarla ayn adil kontrol srecinden gemesinin salanmas asndan sistematik bir inceleme deerlendirme sreci gelitirilmesi gereklidir. Bu ekilde, sunulan ED raporlarnn kalitelerinin, rnein yllk temelde karlatrlmas da mmkn olacaktr.

15.1.3

yi bir ED Raporunun nitelikleri nelerdir? Raporun yapsnn ak, anlalr bir ekilde ve mantksal bir sralamayla oluturulmu olmaldr; Mevcut evresel zellikler yeterince ak tanmlanmaldr; Tahmin edilen etkiler (etkinin nitelii, kapsam ve boyutu), etkilere kar alnacak nlemlerin kapsam ve zerinde anlamaya varlm etki azaltc nlemler tanmlanmaldr; nlenemeyen ya da yeterince azaltlamayan (kalan/sren) etkilerin nemi deerlendirilmelidir; Raporun banda bir iindekiler listesi yer almaldr; Yatrm iin izlenen izin/ruhsat/onay sreci ak ekilde tanmlanmal ve bu srete EDin yeri belirtilmelidir; Rapor iinde blmler arasnda gerekli atflar yaplarak, raporun tek bir belge gibi rahatlkla okunabilmesi salanmaldr; zl, kapsaml ve nesnel (objektif) olmaldr; Tarafsz ve nyargsz bir ekilde yazlmaldr; Planlanan yatrm eksiksiz olarak tanmlanmaldr; Metni desteklemek amacyla ekil, izim, fotoraf ve grafiklerden yeterince yararlanlmaldr;

- 72 -

Raporda kullanlan terminoloji tutarl olmaldr, nemli terimler bir szlkte aklanmaldr; Kullanlan tm bilgi kaynaklarna uygun ekilde atf yaplmaldr; Karmak konular ak ve anlalr ekilde aklanmaldr; Gerekletirilen tm almalarda kullanlan yntemler yeterli ekilde tanmlanmaldr; Her konu, nemiyle orantl ekilde ele alnmaldr; Halkn katlm kapsamndaki danma/bilgilendirme faaliyetlerine ilikin kaytlar uygun ve yeterli ekilde sunulmaldr; Tm alternatifler ak ekilde karlatrlmal ve deerlendirilmelidir; Alnacak nlemler ve izleme faaliyetleri (bir program dahilinde) taahht edilmelidir; ve Teknik terimler (jargon) iermeyen bir "Teknik Olmayan zet" hazrlanmaldr. 15.2 Trkiye'deki nceleme Deerlendirme Sreci Trkiyede ED raporlarnn inceleme-deerlendirme sreci i ie gemi iki aamadan oluur: birincisi, evre ve Orman Bakanlnn onay, ikincisi halkn katlm ve grlerinin alnmas. Bu sre aadaki blmlerde aklanmaktadr. 15.2.1 evre ve Orman Bakanlnn onay

15.2.1.1 zel formata uygunluk Proje sahibi tarafndan bir dileke ekinde Bakanla sunulan ED raporunun zel formata uygunluu ve belirlenen alma grubunda yer almas gereken meslek uzmanlarnca hazrlanp hazrlanmad hakkndaki inceleme Bakanlk tarafndan ign iinde sonulandrlr. ED raporunun zel formata uygun olmad ve/veya belirlenen alma grubunca hazrlanmadnn anlalmas halinde, bu hususlarn yerine getirilmesi iin rapor proje sahibine iade edilir. Dzeltilen raporun ay iinde Bakanla sunulmamas durumunda bavuru geersiz saylr. 15.2.1.2 nceleme-deerlendirme zel formata uygun olduu tespit edilen ED raporu, proje sahibi tarafndan yeterli sayda oaltlarak Bakanla sunulur. Bakanlk, raporu incelemek ve deerlendirmek zere yaplacak toplantnn tarihini ve yerini belirten bir yaz ekinde raporu Komisyon 9 yelerine gnderir. Komisyon ED raporunu, ilk inceleme deerlendirme toplantsndan sonraki on ign iinde inceler ve deerlendirir. Komisyon tarafndan, inceleme deerlendirme toplantlar srasnda; a) ED raporu ve eklerinin yeterli ve uygun olup olmad, b) Yaplan incelemelerin, hesaplamalarn ve deerlendirmelerin yeterli dzeyde veri, bilgi ve belgeye dayandrlp dayandrlmad, c) Projenin evreye olabilecek etkilerinin kapsaml bir ekilde incelenip incelenmedii, d) evreye olabilecek olumsuz etkilerin giderilmesi iin gerekli nlemlerin tespit edilip edilmedii,

Komisyon: Proje iin verilecek zel formatn kapsamn, kriterlerini belirlemek ve bu ilkeler dorultusunda hazrlanan ED raporunu inceleyip deerlendirmek zere evre ve Orman Bakanl tarafndan kurulan Kapsam Belirleme ve nceleme Deerlendirme Komisyonu.

- 73 -

e) Halkn katlm toplantsnn usulne uygun yaplp yaplmad, halkn katlm toplantsnda zerinde durulan konulara yeterince zm getirilip getirilmediine ilikin inceleme ve deerlendirmeler yaplr. Komisyon, proje sahibinden projesi ile ilgili geni kapsaml bilgi vermesini, ara gere salamasn, yeterlii kabul edilebilir kurulularca analiz, deney ve lmler yapmasn veya yaptrmasn isteyebilir. Su, toprak vb. analizlerde, tartmal durum olmas halinde tank numuneye bavurabilir. Yetkili uzman kurum ve kurululardan gr alabilir. Bu ilemlerde gerekli harcamalar proje sahibi tarafndan karlanr. Komisyon gerekli grrse, grevlendirecei yeleri aracl ile projenin gerekletirilmesi planlanan yerde ve benzer tesislerde inceleme yapabilir. ED raporunda nemli eksiklik ve yanllarn grlmesi durumunda Komisyon, bunlarn giderilmesini proje sahibinden veya ilgili kurumlardan ister. Bu durumda, inceleme deerlendirme almas durdurulur. Eksiklikler tamamlanmadan veya gerekli dzeltmeler yaplmadan Komisyon almalarna devam edilemez. Proje sahibinden ED raporunda deiiklik yapmas en ok iki kez istenebilir. Yaplan dzeltme komisyonca yeterli grlmez ise durum bir tutanakla saptanr ve bavuru Bakanlka geersiz saylr. 15.2.1.3 ED olumlu ya da ED olumsuz karar nceleme-deerlendirme toplantlarnn sona erdirilmesinden sonraki be ign iinde proje sahibi (a) Komisyon tarafndan incelenerek son ekli verilen nihai ED raporunu, ve (b) Nihai ED Raporu ve eklerinin taahhd altnda olduunu belirten taahht yazs ve noter onayl imza sirklerini Bakanla sunar. Bu belgeler ngrlen sre iinde gerekesi belirtilmeden sunulmaz ise ED raporu geersiz saylr. Bakanlk, Komisyonun rapor hakkndaki almalarn dikkate alarak be ign iinde proje iin ED Olumlu ya da ED Olumsuz karar verir. ED Olumlu karar verilen proje iin be yl iinde yatrma balanmamas durumunda bu karar geersiz saylr. ED Olumsuz karar verilen projeler iin bu kararn verilmesine neden olan koullarn tamamnda deiiklik olmas durumunda proje sahibi yeniden bavuruda bulunabilir. 15.2.2 Halkn katlm ve grlerinin alnmas Halk, ED srecine ED bavuru dosyasn Bakanla sunulduu tarihten itibaren, kapsam belirleme aamasnda, ED raporu henz hazrlanmadan nce katlabilmektedir. Halkn katlm ve grlerinin alnmasndaki sonraki aama, ED raporunun evre ve Orman Bakanlna sunulmas ile balamaktadr. Proje ile ilgili inceleme deerlendirme srecinin balad ve ED raporunun halkn grne ald Bakanlk ve Valilik tarafndan uygun aralarla halka duyurulur. ED raporunu incelemek isteyenler, Bakanlk merkezinde veya l evre ve Orman Mdrlnde duyuru tarihinden itibaren raporu inceleyerek proje hakknda Bakanla veya Valilie gr bildirebilirler. Valilie bildirilen grler Bakanla iletilir. Bu grler Komisyon tarafndan dikkate alnr. Proje hakknda ED olumlu ya da ED olumsuz, ED gereklidir ya da ED gerekli deildir kararlar verildiinde, bu karar Valilik tarafndan yre halkna duyurulur.

- 74 -

15.2.3

Anlamazlklarn zm ED Ynetmelii Madde 22ye gre, bu Ynetmelik kapsamndaki ilemler konusunda herhangi bir anlamazlk olmas halinde Bakanlk karar esas alnr.

15.3

nceleme Deerlendirme Aralar ED raporlarnn sistematik ve adil bir ekilde incelenmesi ve deerlendirilmesinde kullanlan nemli aralardan biri Ek 9da (inceleme-deerlendirme kontrol listesi) sunulmaktadr ve kullanm aada aklanmaktadr.

15.3.1

nceleme-Deerlendirme Kontrol Listesinin kullanm amalar nceleme deerlendirme kontrol listesi aadaki amalardan biri ya da hepsi iin kullanlr: 1. Ele alnan bir projenin inaat, iletilme ve kapan aamalarndaki evresel fizibilitesi (evresel adan yaplabilirlik/ srdrlebilirlik) konusunda (ED sreci ierisinde) bir karar vermek amacyla ED raporunun kalitesinin deerlendirilmesi. Bu durumda kontrol listesinin kts, raporda sunulan bilginin yeterli olup olmadn belirler. Bilgi yeterli deilse, kontrol listesi deerlendiriciyi daha fazla bilgi istemeye ynlendirir. 2. Genel olarak ED raporlarnn kalitesinin, aratrma ya da izleme amacyla deerlendirilmesi. Kontrol listesi, rnein, belirli bir ED raporunda sunulan bilgilerin, dier ED raporlarnda sunulan bilgilere gre kalitesinin karlatrlmas; eitli sektrlerdeki projelerin ED raporlarnn genel kalitesinin aratrlmas; ya da ED raporlarnn kalitesinin zaman iindeki deiiminin izlenmesi iin kullanlabilir. Ancak, yukardaki amalardan hangisi iin kullanlacak olursa olsun, bu kontrol listesinin yalnzca raporun genel yeterliliinin deerlendirilmesi iin uygun olduu ve teknik ve bilimsel uzmanlk gerektiren deerlendirmeler iin kullanlamayaca unutulmamaldr. Raporun genel yeterlilii ile ifade edilen, raporun ED Ynetmeliine ve en iyi ED uygulamalarna uygunluu, ve proje hakknda karar vermek iin bilginin yeterli olup olmaddr. Ancak, raporda sunulan veri ve bilgilerin ve yaplan etki deerlendirmesi almalarnn teknik ve bilimsel adan doru ve yeterli olup olmadnn deerlendirilmesi iin bu kontrol listesi uygun bir ara deildir. Raporun teknik ve bilimsel adan deerlendirilmesi iin ilgili uzmanlara danlmas gerekmektedir. Ayrca, ED Ynetmelii dnda ilgili dier evre mevzuatna uygunluun deerlendirilmesi iin de bu kontrol listesi yeterli deildir; bu amala ilgili mevzuatn incelenmesi gereklidir.

15.3.2

Bir ED Raporunun incelenmesi-deerlendirilmesi iin talimatlar 1. Raporu yapsn anlamak amacyla ksaca gzden geirin. 2. Her inceleme-deerlendirme sorusu iin o sorunun eldeki proje ile ilgili olup olmadna karar verin. lgiliyse, Kontrol Listesinin (Ek 9) ikinci stununa Evet yazn. Her ksmn sonunda, Kontrol Listesinde yer almayan baz konularn bu proje ile zellikle ilgili olup olmadn inceleyin. Kontrol listesinde yer almayan ancak eldeki proje asndan ilgili olabilecek bilgiler varsa, bunlar listede bu amala ayrlm ksma yazn. 3. Bir inceleme-deerledirme sorusunun ilgili olduu dnlyorsa, ED raporunu ayrntl ekilde gzden geirin ve soruda istenen bilginin raporda verilip verilmediine ve verilen bilginin karar vermek iin yeterli olup olmadna karar verin. Eer bilgi karar vermek iin yeterliyse, Kontrol Listesinin nc stununa evet yazn; deilse

- 75 -

hayr yazn. Bilginin karar vermek iin yeterli olup olmadn deerlendirirken, bilgide eksik bir unsur olup olmadn ve varsa atlanan bu ksmlarn karar verme sreci asndan hayati nemi olup olmadn inceleyin. Eksik bilgiler karar vermek iin hayati neme sahip deillerse, daha fazla bilgi istemek gereksiz olabilir; bu ekilde sreteki gereksiz gecikmeler nlenebilir. Burada gz nnde bulundurulacak etkenler: (i) ilgili yasal hkmler, (ii) ilgili evresel konular daha ayrntl olarak inceleyen izinlerin/ ruhsatlarn (rnein, kirlilik kontrol ile ilgili dearj/emisyon izinleri) ilerdeki aamalarda alnmas gerekip gerekmedii, (iii) projenin lei ve karmakl ve alc evrenin/ortamn duyarll, (iv) projenin neden olaca evresel etkilerin ve proje ile ilgili evresel konularn halkn/medyann dikkatini ekip ekmedii, (v) halkn proje hakknda grleri, danlan dier gruplarn grleri ve proje hakkndaki tartmalar. 4. Eer bilgi karar vermek iin yeterli deilse, Kontrol Listesinin drdnc stununa karar vermek iin baka ne tr bilgiye ihtiya olduunu yazn. 15.3.3 Birden fazla ED raporunun karlatrmal olarak deerlendirilmesi ED raporlarnn kalitesinin deerlendirilmesinde bir baka uygulama, birden fazla ED raporunun (rnein ayn trde projeler iin hazrlanm ED raporlarnn) karlatrlmasdr. Birden fazla ED raporunun karlatrmas iin ED raporlarna genel bir not verilmesi gerekir. Kontrol listesinin son ksm bu ama iin ayrlmtr. Raporu deerlendiren kii, tek tek sorulara verilen notlar toplayarak kontrol listesinin her ksmndaki bilgiler iin toplam bir not verir; ve raporun genel notunu bulmak zere bunlarn ortalamasn alr. Bu ortalamann hesaplanmasnda belli oranda kanaat notu verilmesi gerekebilir: bir ksmda 10 soru varsa ve 9una B, 1ine A notu verildiyse, genel not byk olaslkla B olacaktr; ancak bir ksmda 10 soru varsa ve 9una B, 1ine E notu verildiyse ve bilginin nemli bir ksm bu ekilde eksik kalmsa, genel not D olabilir. Bu tr bir uygulama ile, rnein eitli sektrlerdeki projelerin ED raporlarnn genel kalitesi aratrlabilir; ya da ED raporlarnn kalitesinin zaman iindeki deiimi izlenebilir.

- 76 -

16

ADIM 7: ED SONULARININ UYGULANMASININ ZLENMES VE DENETLENMES Giri Doru olarak yrtld taktirde ED sreci, karar verme srecine evre hakknda bilgi salamada etkili bir ara olabilir. Bununla birlikte, karar verildikten ve proje onaylandktan sonra proje kapsamnda gerekletirilen faaliyetler ve yaplan iler de nemlidir. ED raporunda belirtilen koullarn ve taahhtlerin ve alnan ED olumlu kararnn gerekte karar verildii ekilde uygulanmasn salayacak bir mekanizma olmaldr. Bu amala, ED raporundaki koullarn ve taahhtlerin uygulanmasnn izlenmesi gereklidir.

16.1

16.2

evre ve Orman Bakanl tarafndan EDin uygulamasnn izlenmesi ED Ynetmeliine gre, hakknda ED Olumlu veya ED Gerekli Deildir karar alnan ve uygulamaya konulan projelerin balang (inaat ncesi), inaat, iletme ve iletme sonras dnemlerine ilikin izleme raporlar proje sahibi tarafndan Bakanla iletilir. Proje sahibi, izleme raporlarnn yan sra ilgili mevzuat uyarnca ald dier izin ve ruhsatlar da Bakanla iletmekle ykmldr. Bu bilgiler Bakanlk tarafndan halk bilgilendirmek zere Valilie gnderilir. Bu nedenle, deiik aamalarda raporlama gereklidir. Proje sahibinin hazrlayaca izleme raporlar, nihai ED raporundaki koullara ve taahhtlere uygunluu belgelemelidir. deal olarak, bu balamda hazrlanacak bir izleme raporu aadakileri iermelidir: zlemenin amac; ED raporunda tanmlanan etkiler ve etki azaltc nlemler arasndaki balanty kuran performans (baar) gstergelerinin tanm (test etmek amacyla hipotezler gelitirilmesi izleme srecinin bir paras olmaldr; bu hipotezler byk lde projenin zelliklerine bal olacaktr ve projenin etkilerinin ED raporunda yaplm olan tahminlerle ya da standartlarla karlatrlmasn ierecektir); llecek parametrelerin tanmlanmas (mevcut durum iin, proje srasnda ve proje sonrasnda), izlenecek yntemler, rnekleme yaplacak yerler/alanlar, lmlerin skl, llebilirlik snr (gerekli olduu yerlerde) ve dzeltici/iyiletirici faaliyetlere gerek duyulduuna iaret eden eik deerlerin tanmlanmas; Kurumsal sorumluluklar, zamanlamay ve izleme skl gsterir izelge; Raporlandrmaya ynelik dzenlemeler (OB ve/veya l Mdrlklerine); zin ve ruhsat sreleri ile balantlar (hibeler, izinler, ruhsatlar ve dier onaylar ile alnmas gereken etki azaltc nlemler arasndaki iliki); Maliyetler ve btenin salanmas (kamu kurum ve kurulularnn nlemlerle ilgili gerekletirecei faaliyetlerin nasl btelendirilecei, kamu kurum ve kurulularnn izleme masraflarnn nasl karlanaca cret, protokol, anlama ve dier benzer yntemlerle).

- 77 -

deal olarak, bir evre Ynetim Plan (YP) oluturulmal ve ED raporuna dahil edilmelidir ve sonraki izleme raporlar bu YPna uygun olmaldr. YP Blm 16.4de ele alnmaktadr; bir sonraki blmde ise (Blm 16.3) evresel izleme hakknda genel bilgi verilmektedir. 16.3 16.3.1 zleme Neler izlenebilir? eitli evresel ve sosyo-ekonomik parametreler herhangi bir proje balamnda llebilir. Bununla ilgili baz rnekler aada verilmektedir. Mevcut evresel zellikler ile ilgili verilerin toplanmas, bir baka deyile evresel koullarn projenin gerekletirilmesinden nceki durumunun belirlenmesi arttr. 16.3.2 zleme ilkeleri zleme plan ve performans gstergeleri, EDle btnlk iinde ve EDde belirlenmi olan nemli etkiler iin gelitirilmelidir. zleme plan, ED sreci bitiminde ve ayr bir dokman olarak deil, ED sreci srasnda hazrlanmaya balanmaldr. Tercihan, ED raporunun bitiminde izleme plan tamamlanm olmaldr. Proje sahibi, ED almasn gerekletirdii ve proje hakknda en iyi bilgiye sahip olduu iin, izleme plannn gelitirilmesi ve uygulamasndan sorumludur. Bu durum ayn zamanda kirleten der ilkesine de iaret etmektedir. zleme plan, yalnzca llmesi gereken parametrelerle snrl olmaldr; uygun olmayan ve gereksiz/pahal bir izleme program oluturulmamaldr. zleme plannda, hakknda yeterli bilgi olmayan nemli etkilere arlk verilmelidir. Fiziksel/biyolojik etkilerin yan sra, sosyal etkiler de izlenmelidir. zleme raporu halka ak olmaldr ve izleme srecinde halkn grlerine danlmaldr. Eer proje sahibi (ya da temsilcisi), izleme srecini gnll bir program erevesinde, rnein ISO 14001 programnn bir paras olarak, gerekletiriyorsa, uygun bir ekilde dllendirilmelidir. 16.3.2.1 Alc ortamn (evrenin) izlenmesi Alc ortamn ya da evrenin izlenmesi, evredeki doal ve sosyo-ekonomik evrenin mevcut durumunu belirtmesi asndan, her proje iin ok nemlidir. Alc ortamda izlenecek parametrelerin seimi alandaki kaynaklara, alclara ve alc ortamlara ve projenin etkilerine baldr. Uygulamada, bir dizi temel parametrenin ve buna ek olarak zellikle nem verilmesi gereken dier gstergelerin lm esastr. Alc Ortamdaki Hava Kalitesi Temel parametreler: partikl madde (ince partikller de dahil olacak ekilde, PM 10 veya PM 2.5 ), kkrt oksitler, azot oksitler, kurun, ozon, uucu organik maddeler (UOMler), ve aerosoller

- 78 -

Alc Ortamdaki Su Kalitesi Temel parametreler: pH (asitlik derecesini belirtir); znm oksijen (O); biyokimyasal oksijen ihtiyac (BO); askda kat maddeler; ve akm (debi) (gerekli ise); koliformlar (koliform bakterileri), amonyak, azot, fosfor, klorofil, nitrat, ve metaller Alc Ortamdaki Toprak Kalitesi Temel parametreler: pH, organik bileenler, su ierii, anlabilirlik Biyolojik evre Temel parametreler: Uygun botanik (flora) ve zoolojik (fauna) gsterge trler, Krmz Listelere gre tehlike altnda olan trler Sosyo-ekonomik evre Temel parametreler: Nfus, istihdam oran, dier demografik ve sosyo-ekonomik veriler 16.3.2.2 Etkilerin izlenmesi Projenin doal evre zerindeki etkileri (rnein hava, su, toprak zerine etkiler ve atklar), ve sosyo-ekonomik evre zerindeki etkileri de (kltrel varlklar, gelimenin tetiklenmesi, vb.) uygun yntemlerle llmelidir. Etkilerin izlenmesi, kirlilii nleyen/azaltan kontrol sistemlerinin tasarlanmas ve iletilmesi, olumsuz sosyo-ekonomik etkilerin gzlenmesi ve azaltlmas, ve/veya denetleme amacyla gerekletirilir.
letme ile ilgili olarak, az sayda parametre dzenli ya da srekli olarak llebilir. Yasal gereklikleri salamak amacyla yaplan rneklemelerin takvimi ise genellikle son derece ak ve kendine zgdr (DB, 1998).

Dier izleme parametreleri de uygun olduu durumlarda eklenebilir. 16.4 evre Ynetim Plan (YP) nedir? Belirli bir projenin srdrlebilirliinin salanmas iin, ED srecinde ortaya konan koullarn doru ekilde hayata geirilmesi nemlidir. Sz konusu projeden kaynaklanabilecek evresel ve sosyo-ekonomik etkileri ortadan kaldrmak veya azaltmak amacyla alnacak nlemlerin, izleme faaliyetlerinin ve kurumsal nlemlerin uygulanmas iin bir ereve oluturmak zere bir evre Ynetim Plan hazrlanr. Bu blmde bir YPnn temel geleri anlatlmakta olup; bu temel gelerin eldeki projeye gre ekillendirilmesi gerekir. 16.4.1 evre Ynetim Plan (YP) eleri nelerdir? Bir evre Ynetim Plannn, giri ve sonu blmleri dndaki temel eleri aada verilmektedir: nlemler Plan zleme Plan Kapasite Gelitirme ve Eitim Plan (Kurumsal Glendirme) Uygulama Program ve Maliyet Tahmini YPnn proje ile nasl btnletirilecei

- 79 -

Yukarda belirtilen temel eler aadaki blmlerde aklanmaktadr. Etkili bir YP gelitirmek iin, ncelikle amacn ak bir ekilde tanmlanm olmas arttr. 16.4.2 nlemler Plan YPnin bu blmnde, evre zerindeki olas (tahmin edilen) etkilerin kabul edilebilir dzeylere indirilmesini salayacak teknik ve ekonomik olarak yaplabilir nlemler ortaya konur. Ayrca, alnacak etki azaltc nlemlerin yaplabilir ya da maliyet-etkin olmad durumlarda bunu telafi edici dier nlemler de belirlenir. nlemler plan zellikle aadakileri salar: Tahmin edilen olumsuz nemli evresel etkiler belirlenir ve zetlenir (yerel halk ve zorunlu yeniden yerleim dahil olmak zere) Her bir etki azaltc nlem ayrntl bir ekilde tanmlanr (nlemin hangi etkiye kar alnaca ve hangi koullar altnda bu nleme ihtiya duyulaca; mhendislik tasarm, ekipman tanmlar ve iletme prosedrleri dahil olmak zere); Bu nlemlerin olas evresel etkileri tahmin edilir, ve Proje iin gerekli dier etki azaltc nlem planlar ile balantlar ve ilikiler belirtilir (zorunlu yeniden yerleim, kltrel varlklar, vb..). 16.4.3 zleme Plan zleme, projedeki nemli evresel konular ve uygulanan etki azaltc nlemlerin etkinlii/yeterlilii hakknda bilgi salar. Bu bilgiler, etki azaltc nlemlerin baarsnn llmesine olanak salar ve gerektii durumda dzeltici/iyiletirici nlemler alnmasn salar. YPnda izlemenin amac ve yaplacak izleme tr belirlenir, ve bunun yan sra izleme faaliyetlerinin ED raporunda belirlenen etkilerle ve YPde belirlenen etki azaltc nlemlerle balants belirtilir. zleme plan zellikle aadaki konular ierir: Gerekletirilecek izleme faaliyetlerinin kendine zg tanmnn yaplmas ve teknik ayrntlarnn belirtilmesi (llecek parametreler, bu ama iin kullanlacak yntemler, lm yaplacak yerler, lmlerin skl, lm ynteminin snrlar [llebilir en dk deer], iyiletirici/dzeltici nlemlerin alnmas gerektiine iaret edecek eik deerler dahil olmak zere), ve Belirli bir nlemin alnmasn gerektirecek durumlarn erken tehisine olanak salayacak ve etki azaltc nlemlerin ilerleme durumu ve sonular hakknda bilgi verecek bir izleme ve raporlandrma prosedr/sistemi oluturulmas. 16.4.4 Sorumluluklar ve Eitim Plan YPnda, etki azaltc nlemlerin ve izleme faaliyetlerinin uygulanmasndan sorumlu olan kiiler belirtilmelidir (rnein; iletme, yrtme, denetleme, iyiletirici/dzeltici faaliyetler, raporlandrma, finans salanmas ve gerekli olduu durumlarda personelin eitimi). Sorumluluklar belirlenirken kolaylk salamak asndan, etkiler, nlemler ve izleme faaliyetleri arasndaki ilikileri gstermek iin gelitirilen matrislerden yararlanlabilir.

- 80 -

16.4.5 Uygulama Program ve Maliyet Tahmini Blm 16.3de belirtilen konularla ilgili etki azaltc nlemler iin bir uygulama program oluturulmaldr. Bu uygulama programnn aamalar proje inaat ve iletme planlarna gre belirlenmelidr. Bu aamalarda koordinasyonun nasl salanaca ve YPnin uygulanmas iin gerekli anapara ve iletme giderleri ile finansmann nasl salanaca da belirtilmelidir. 16.4.6 YPin proje ile btnlemesi YPnda, etki azaltc nlemler ve izleme faaliyetleri ak olarak tanmlanmal; kurumsal sorumluluklar aka belirlenmelidir. YP, projenin genel planlamas, tasarm, btesi ve uygulamas ile btnlemelidir. YPnin proje ile btnlemesi salamak amacyla, YP ve proje birlikte oluturulmaldr.

- 81 -

17

STRATEJK EVRESEL DEERLENDRME Stratejik evresel Deerlendirme sreci lkemizde henz uygulamaya gememitir. Fakat taslak bir ynetmelik hazrlanm durumdadr. Uygulamaya getiinde, Stratejik evresel Deerlendirme ve ED ynetmelikleri arasnda gerekli balantlar kurulacak ve bu iki yasal yap birbirini destekler ekilde alacaktr. Stratejik evresel Deerlendirme srecinin aamalar ile ED srecinin aamalarnn benzerlik gstermesinin yan sra, iki srecin kulland metotlar ve lek bakmndan birbirinden nemli farklar bulunmaktadr. ED sreci parsel baznda yaplan projelere uygulanmakta iken, SD sreci daha st lekte stratejik kararlara uygulanacak ve ED srecine yn verir durumda olacaktr. st lekte standart bir evresel deerlendirmeden geerek alnan planlama kararlar ED leinde deerlendirme yaplmasn kolaylatracaktr. ED ve Stratejik evresel Deerlendirme arasndaki bir dier nemli fark, EDde olumlu ya da olumsuz bir karar ve buna bal bir faaliyet szkonusu iken, Stratejik evresel Deerlendirme resmi olarak dier devlet kurumlar ya da belediyeler tarafndan hazrlanan plan ya da programlara uyguland iin sonular tam anlamyla balayc bir sre deildir. Sre daha ok iki kamu kurumunun birlikte almas, plan/program srecinin belirli evresel deerlendirmeler asndan standartlamas ve halkn srece etkin katlmn ieren bir yardmc sretir.

- 82 -

18

SZLK

TERM Biyolojik eitlilik (Biodiversity)

AIKLAMA Yeryzndeki yaam eitlilii. Biyolojik eitlilik, genler, trler ve ekosistemler asndan tanmlanabilir: srdrlebilir kalknma, dnyann karlkl etkileim iindeki pek ok ekosistemlerini koruma ve bunlarn devamn salamaya dayanr. Uygulanmas planlanan projelerin muhtemel olumlu ya da olumsuz etkilerinin tanmlanmasnda, bu projelerin evreye zarar vermemesi iin olumsuz etkilerini engellemek veya azaltmak zere alnacak nlemlerin belirlenmesinde ve deerlendirilmesinde, seilen blge ile alternatif teknolojilerin belirlenmesinde ve deerlendirilmesinde ve projelerin uygulamasnn izlenmesi ile denetiminde gerekletirilen almadr. Bir evresel Etki deerlendirmesi iin yaplacak uygulama ile balayp iin ilem sonras kabulnn belirlenmesi ile biten sretir. ED srecinin kesin sonucunu belirten dokman. u unsurlar iermelidir: (i) zet, (ii) karar verme erevesi, (iii) evresel temel (iv) projenin hedefleri ve tanm, (v) alternatif analizleri, (vi) ngrlen evresel etkilerin tanm, (vii) evre koruma tedbirleri, (viii) danma ve katlm raporu, (ix) belirsizlik analizi ve (x) evresel eylem ve izleme plan Proje faaliyetlerinin uyguland ve izlendii; ED srecinde yaplan anlamalara uyulmasn salamay amalayan ve evresel etkileri izleyerek bunlarn, tahmin edilen senaryolar yanstp yanstmadn belirten plan. Belirli bir projedeki herhangi bir faaliyetin, evre zerindeki muhtemel sonucu. Etkiler, potansiyel kaynak tketme/harcama tanmlamalarn, iklim deiimi, asidifikasyon, blgesel hava kirlilii, foto-kimyasal duman, biyolojik eitlilik zerindeki etki, yeryzndeki grsel veya dier etkileri, grlt/sessizlik, arazi/yaknlk, sular zerindeki etkiler ve kazalar da ierebilir. Dorudan, dolayl, ikincil, kmlatif (toplam) ve sinerjik etkiler dnlmelidir. ED asndan, bir projenin mevcut veya potansiyel yan etkilerini nlemek, bu etkilerden kanmak veya en aza indirmek zere giriilen eylem: bir neriden vazgeme veya neriyi deitirmeyi, yeniden konumlandrmay; mevcut

evresel etki deerlendirmesi (ED) (Environmental impact assessment, EIA)

ED Sreci

ED Raporu

nlemler plan ve izleme plan (Mitigation plan and monitoring plan) Etki (Impact)

Etki azaltc nlem (Mitigation measure)

- 83 -

TERM

AIKLAMA olanaklarn en batan gelitirilmesini brakarak bu olanaklarn daha da ykseltilmi performansna odaklanmay, vs. ierebilir.

zleme-Denetleme (Monitoring)

Bir projenin performans ile bunun nceden belirlenmi bir grup gsterge, kriter veya politika hedefleri karsnda evre politikasna ve mevzuatna uyumunun gzlemlenmesi ve llmesinin kombinasyonu. Fiziksel lerin ina edilmesi, deiiklii ve/veya iletmesi (rnek; tesis kurmak) Proje boyunca, proje faaliyetlerinden etkilenen aktrler veya paydalar ile giriilen iletiim sreci. ED raporunun ve dolaysyla ED srecinin, tercihen grevlendirilmi tarafsz bir komisyon tarafndan deerlendirilme sreci Belirli bir projeyle balantl hangi konularn ED raporunda deinilmesi ve vurgulanmas gerektiine karar verme sreci. Belirli bir proje iin (tam) bir EDin gerekip gerekmediine karar verme sreci (ED Ynetmeliinde Ek II projeleri ve ayrca Madde 16ya tabi projeler iin); ED Ynetmeliinde, seme-eleme, ED n Aratrma sreci eklinde belirtilmitir. Bir plan ya da programn olas olumsuz evresel etkilerinin deerlendirilmesi srecidir. SD ile amalanan, plan ve programlara, srecin en erken aamasnda evresel deerlerin entegre edilmesi, olas olumsuz etkilerin en aza indirilmesi veya ortadan kaldrlmas iin gereken nlemlerin alnmasdr.

Proje Halkn katlm (Public participation) nceleme-Deerlendirme (Reviewing) Kapsam belirleme (Scoping) Seme-Eleme (Screening)

Stratejik evresel Deerlendirme (SD) (Strategic Environmental Assessment, SEA)

- 84 -

19

KAYNAKLAR Canter, L. 1996. Environmental Impact Assessment. Second Edition. Irwin/McGraw-Hill. Commonwealth Department of Health and Aged Care, Australia. 2001. Health Impact Assessment Guidelines, September 2001. Erickson, P.A. 1994. A Practical Guide to Environmental Impact Assessment. Academic Press Inc. European Union. 2001. Guidance on EIA: Reviewing. European Union. 2001. Guidance on EIA: Scoping. European Union. 2001. Guidance on EIA: Screening. European Union. 1999. Guidelines for the Assessment of Indirect and Cumulative Impacts as well as Impact Interactions. European Union. Directorate General for Transport. 1999. Manual on Strategic Environmental Assessment of Transport Infrastructure Plans. DHV Environment and Infrastructure B.V. European Union. 1999. Handbook of Implementation of Environmental Legislation. Horizontal Legislation. Interorganizational Committee on Guidelines and Principles for Social Impact Assessment (1994). Guidelines and Principles for Social Impact Assessment. Petts, J [ed.]. 1999. Handbook of Environmental Impact Assessment. Volume 1: Environmental Impact Assessment, Process, Methods and Potential. Blackwell Science Ltd. (Wathern, Chapter 15; Hankinson: Chapter 16). Petts, J. [ed.]. 1999. Handbook of Environmental Impact Assessment. Volume 2: Environmental Impact Assessment in Practice: Impact and Limitations. Blackwell Science Ltd. Department of the Environment, UK. 1995. A Guide to Risk Assessment and Risk Management for Environmental Protection. London. The World Bank. 1999. Environmental Assessment Sourcebook. The World Bank. 1999. Environmental Management Plan. In The World Bank Operational Manual: Operational Policies. The World Bank. 1998. Monitoring Environmental Quality. In Pollution and Abatement Handbook.

- 85 -

EK 1 ED YNETMEL EK I: EVRESEL ETK DEERLENDRMES UYGULANACAK PROJELER LSTES

1- Rafineriler: a) Ham petrol rafinerileri, b) 500 ton/gn zeri takmr ve bitml maddelerin gazlatrlmas ve svlatrlmas projeleri, c) Doalgaz svlatrma ve gazlatrma tesisleri. 2- Termik g santralleri: a) Toplam sl gc 300 MWt (Megawatt termal) ve daha fazla olan termik g santrallar ile dier yakma sistemleri, b) Nkleer g santralleri ve dier nkleer reaktrlerin kurulmas ve skm (max. gc srekli termik yk bakmndan 1 kilovat amayan, atom ekirdei paralanabilen ve oalan maddelerin dnm, retimi amal aratrma projeleri hari). 3- Radyasyonlu nkleer yaktlar: a) Nkleer yaktlarn yeniden ilenmesi, b) Nkleer yaktlarn retimi veya zenginletirilmesi, c) Radyasyondan arnm nkleer yaktlarn veya snr deerin zerinde radyasyon ieren atklarn ilenmesi, ) Radyasyonlu nkleer yaktlarn nihai bertaraf ilemi, d) Yalnz radyoaktif atklarn nihai bertaraf ilemi, e) Yalnzca radyasyonlu nkleer yaktlarn (10 yldan uzun sre iin planlanm) veya nkleer atklarn retim alanndan farkl bir alanda depolanmas, f) Radyasyondan arnm nkleer yaktlarn nihai bertaraf. 4- Demir ve eliin ergitilmesi ile ilgili tesisler: a) Cevherden hadde mamul reten tesisler, b) Hurdaya dayal sv elik reten tesisler (50.000 ton/yl ve zeri), c) Haddehaneler (50.000 ton/yl ve zeri), ) Dkm tesisleri (50.000 ton/yl ve zeri), d) Demir d metal tesisleri (ergitme veya haddeleme veya dkm) (25 000 ton/yl ve zeri). 5- Konsantrelerden ya da ikincil ham maddelerden metalurjik, kimyasal ya da elektrolitik prosesler vastas ile demirli olmayan ham metallerin retilmesi tesisleri. 6- Asbest kartlmas ve asbest ieren rnleri ileme veya dntrme projeleri: a) Asbest madeni iletmeleri ve zenginletirme tesisleri, b) Son rn olarak friksiyon (srtnme) maddesi reten 50 ton/yl ve zeri kapasiteli tesisler, c) 200 ton/yl ve zeri asbest kullanan dier tesisler, ) 10.000 ton/yl ve zeri kapasiteli, son rn asbestli beton olan tesisler. 7- Fonksiyonel olarak birbirine bal eitli birimleri kullanarak endstriyel lekte retim yapan kimya tesisleri a) Organik kimyasallarn retimi, b) norganik kimyasallarn retimi, c) Fosfor, azot ve potasyum bazl basit veya bileik gbrelerin retimi. 8- Patlayc ve parlayc maddelerin retildii tesisler. 9- Yollar, geiler ve havaalanlar: a) ehirleraras demiryolu hatlar, b) Pist uzunluu 2.100 m ve zeri olan havaalanlar, c) Otoyollar, ekspres yollar ve devlet yollarnn yapm, ) Drt ve zeri eritli yollarn yapm, iki ya da daha az trafik eridi bulunan mevcut yollarn drt ya da daha fazla eritli olacak ekilde yenilenmesi ya da geniletilmesi, yeniden yaplan ya da geniletilen blmn srekli uzunluunun 10 km ya da daha uzun olacak ekilde uzatlmas. 10- Suyollar, limanlar ve tersaneler: a) 1.350 DWT ve zeri arlktaki deniz aralarnn geiine izin veren kta ii suyollarnn yapm ve kta ii su trafii iin yaplacak olan limanlar,

- 86 -

b) 1.350 DWT ve zeri arlktaki deniz aralarnn yanaabilecei ticari amal liman, iskele ve rhtmlar (gnelenme ve sportif amal iskeleler hari), c) Yk ve yolcu gemilerinin yapm, bakm, skm ve onarm amal tersaneler ile 24 m zerinde yat imalat yapan tesisler, ) Yat Limanlar. 11- Tehlikeli ve zel leme Tabi Atklar: a) Tehlikeli ve zel leme Tabi Atklarn geri kazanlmas ve/veya nihai bertarafn yapacak tesisler, b) Yakma kapasitesi 1000 kg/gn ve zerinde olan tbbi atklar iin projelendirilen yakma tesisleri, c) Gnlk 1 ton ve zeri depolama kapasitesine sahip olan tbbi atk dzenli depolama tesisleri, ) Yllk ileme kapasitesi 2000 ton ve zeri olan atk ya geri kazanm iin projelendirilen tesisler, d) Tehlikeli atk ihtiva eden atk barajlar, atk havuzlar. 12- Gnlk kapasitesi 100 ton ve zeri kat atklarn yakma, kompost ve dier tekniklerle ara ileme tabi tutulmas ve bertaraf edilmesi iin kurulan tesisler ve/veya alan 10 hektardan byk veya hedef yl da dahil depolanacak kat atk miktarnn gnlk 100 ton ve zeri olan kat atk depolama tesisleri, atk barajlar, atk havuzlar. 13- 10 milyon m3/yl ve zeri yeralt suyu karma veya suyu yeraltnda depolama projeleri. 14- Boru ile ime suyu tamalar dnda kalan byk su aktarma projeleri: a) Olas su skntsn nlemek amac ile akarsu havzalar arasnda, 100 milyon m3/yl ve zeri su aktarma projeleri, b) (a) bendi dnda uzun dnemli yllk ortalama ak 2 milyar m3 aan bir akarsu havzasndan sz konusu akn % 5i ve zeri miktarda su aktarma projeleri. 15- Su depolama tesisleri (Gl hacmi 10 milyon m3 ve zeri olan baraj ve gletler.). 16- Kurulu gc 25 MW ve zeri olan nehir tipi santraller. 17- Kapasitesi 150 000 edeer kii ve/veya 30.000 m3/gn zeri kapasiteli atk su artma tesisleri. 18- Et rnleri retim Tesisleri (Kesimin ve et rnleri retiminin birlikte yapld tesisler): a) Bykba hayvan kesimi ve et rnlerinin retildii tesisler (500 adet/gn ve zeri), b) Kkba hayvan kesimi ve et rnlerinin retildii tesisler (1500 adet/gn ve zeri), c) Kanatl hayvanlarn kesimi ve et rnlerinin retildii tesisler (200.000 adet/gn ve zeri tavuk ve edeeri dier kanatllar). 19- Bykba ve/veya kkba hayvan besi tesisleri (10000 adet ve zeri bykba, 20000 adet ve zeri kkba kapasiteli). 20- Kmes hayvanlar ve domuzun yetitirildii kapasitesi aada belirtilen tesisler: a) Tavuk veya pili yetitirme tesisleri (Bir retim periyodunda 60.000 adet ve zeri tavuk, 85.000 adet ve zeri pili veya e deeri dier kanatllar), b) Domuz besi iftlikleri (30 kg ve zeri, 3.000 ba zeri), c) Dii domuz retim iftlikleri (900 ba ve zeri). 21- Kltr balkl projeleri, (1000 ton/yl ve zeri). 22- Entegre ya retim projeleri (Bitkisel rnlerden hamya eldesinin ve rafinasyon ileminin birlikte yapld tesisler). 23- Entegre st rnleri retim tesisleri (50 ton/gn ve zeri stten peynir, ya, yourt gibi st rnlerinden en az ikisinin retildii tesisler). 24- Maya fabrikalar. 25- eker fabrikalar. 26- Orman rnleri ve selloz tesisleri; a) Selloz retim tesisleri, b) Kereste veya benzeri lifli maddelerden kt hamuru retim tesisleri, c) Her eit kt retim tesisleri (40.000 ton/yl ve zeri kapasiteli). 27- Terbiye ilemlerinden kasar (hal skme, aartma, merserizasyon, kostikleme ve benzeri.) veya boyama birimlerini ieren iplik, kuma veya hal fabrikalar, (3.000 ton/yl ve zeri). 28- Madencilik projeleri; Ruhsat hukuku ve aamasna baklmakszn, a) 25 hektar ve zeri alma alannda (kaz ve dkm alan toplam olarak) ak iletme ve cevher hazrlama tesisleri,

- 87 -

b) 150 hektar aan (kaz ve dkm alan toplam olarak) alma alannda ak iletme yntemi ile kmr karma ve cevher hazrlama tesisleri, c) Biyolojik, kimyasal, elektrolitik ya da sl ilem yntemleri uygulanan cevher zenginletirme tesisleri, ) 1 inci ve 2 nci grup madenlerin her trl ileme sokulmas (krma-eleme, tme, ykama ve benzeri) 100.000 m3/yl ve zeri kapasitede olanlar. 29- 500 ton/gn ham petrol ve 500 000 m3/gn doal gazn karlmas. 30- Petrol, Doalgaz ve kimyasallarn 40 kmden uzun 600 mm ve zeri apl borularla tanmas. 31- imento fabrikalar veya klinker retim tesisleri. 32- 154 kV (kilovolt) ve zeri gerilimde 15 kmden uzun enerji iletim tesisleri (iletim hatt, trafo merkezi, alt sahalar). 33- 50.000 m3 ve zeri kapasitede olan petrol, doalgaz, petrokimya ve kimyasal madde depolama tesisleri. 34- Ham deri (ilenmi ham deriden son rn elde eden tesisler hari) ileme tesisleri (500 ton/yl ve zeri). 35- Turizm konaklama tesisleri (500 oda ve zeri) tatil kyleri ve/veya turizm kompleksleri. 36- htisas Sanayi Blgeleri (EK-I ve EK-II Listelerinde yer alan faaliyetler). 37- Pil ve Ak retim Tesisleri (montaj yaplan tesisler hari). 38- Tarm lalar ve/veya farmastik rnlerin etken maddelerinin retildii tesisler. 39- Motorlu tatlarn retimi. 40- Demiryolu tatlarnn retimi. 41- Hava tatlarnn retimi. 42- Cam, cam elyaf veya ta yn retim tesisleri (100 000 ton/yl ve zeri). 43- Lastik retim tesisleri (i ve d motorlu tat ve uak lastikleri, kolon, srt kauuu, kord bezi ve benzeri). 44- Seramik, kiremit, tula veya porselen retimi yapan tesisler (ana hammadde kapasitesi 100.000 ton/yl zerinde olanlar).

- 88 -

EK 2 ED YNETMEL EK II: SEME, ELEME KRTERLER UYGULANACAK PROJELER LSTES (Ek I Listesinde yer alan alt snrlar bu listede st snr olarak alnr.)
Kimya, petrokimya, ila ve atklar 1- a) Kimyasallarn retimi, petrolden yalama maddesi retimi veya ara rnlerin ilenmesi iin projelendirilen tesisler (proses kaynakl at ve yan rn olmayan sadece karm yapan tesisler bu kapsamn dndadr.), b) Atk ya geri kazanm iin projelendirilen tesisler (Yllk ileme kapasitesi 2000 tondan az olanlar), c) Yakma kapasitesi 200-1000 kg/gn arasnda olan tbbi atk yakma tesisleri, gnlk 1 tondan az olan depolama kapasitesine sahip tbbi atk dzenli depolama tesisleri ve tbbi atklarn fiziksel ve kimyasal olarak ara ileme tabi tutulmas amacyla kurulan tesisler, ) Tehlikeli ve zel ileme tabi atklarn fiziksel yntemlerle geri kazanlmas. 2- Toplam depolama kapasitesi 500-50000 m3 aras olan doalgaz, petrokimya, petrol ve kimyasal rn depolar (Perakende sat istasyonlar bu kapsamn dndadr.). 3- Tarm ilalar ve farmasotik rnlerin, boya ve cilalarn, elastomer esasl rnlerin ve peroksitlerin retildii veya elastomer esasl rnlerin ileme tabi tutulduu tesisler, bitki geliim dzenleyiciler. 4- Kat Atklarn yaklmas, kompostlatrlmas ve depolanmas iin yaplan tesisler, atk barajlar, atk havuzlar. 5- Sabun veya deterjan retimi yapan tesisler (hammaddesini hazr alp sadece karm yapan tesisler bu kapsamn dndadr.). 6- Kmes ve ahr gbrelerinin geri kazanlmas ve bertaraf edilmesine ynelik tesisler. 7- Toplam depolama kapasitesi 500 ton ve zeri kapasitede olan patlayc ve parlayc madde depolar. Sanayi tesisleri 8- Demir elik veya demir d metal tesisleri (1.000 ton/yl ve zeri kapasiteli): a) Demir eliin veya demir d metallerin ergitildii, retildii tesisler, b) Haddeleme tesisleri (scak veya souk) veya Haddeleme ilemi yaplmayan anma sl gc 10 MW olan tavlama frnn ieren tesisler, c) Dkm fabrikalar, ) Boru retimi yapan tesisler, d) Metal tozu reten veya ileyen tesisler. 9- Kaplama tesisleri: a) Elektrolitik veya kimyasal proseslerle metal veya plastiklerin yzeylerinin metalle kapland tesisler, metallere yzey ilemi (mekanik ilem hari) yaplan tesisler, b) Srlama veya emayeleme yaplan tesisler, c) Lastik kaplama tesisleri. 10- Tekstil Tesisleri a) Boyama (kimyasal veya kk boya kullanlarak), kasar veya bask ilemi yapan iplik, kuma veya hal fabrikalar, b) Yn veya tiftiin ovalanmas, yann alnmas veya aartmasnn yapld endstriyel tip tesisler, c) Denim (Kot) veya konfeksiyon rnleri ykama tesisleri 11- Cam, cam elyaf veya ta yn retim tesisleri. 12- Her eit kt retim tesisleri. 13- Selloz ileme tesisleri. 14- Ham deri (ilenmi ham deriden son rn elde eden tesisler hari) ileme tesisleri.

- 89 -

15- Hava Tatlar Onarm Tesisleri. 16- ten yanmal motor retimi. 17- Beyaz eya retimi veya boyamasnn yapld tesisler. 18- Damper, karoser vb. ara st ekipmanlarn boyanarak retildii tesisler. 19- Hazr Beton Tesisleri, imento veya dier balayc maddeler kullanlarak sktrma, darbe, sarsma veya titreim yoluyla ekillendirilmi malzeme reten tesisler, n gerilimli beton eleman, gaz beton, betopan ve benzeri retim yapan tesisler. 20- Tula veya kiremit retimi yapan tesisler. 21- Seramik veya porselen retimi yapan tesisler. (Frnlama ileminin yapld tesisler) 22- Klinker tme tesisleri. Tarm, orman, su kltr ve gda 23- Bitkisel rnlerin retimi ile ilgili projeler: a) Bitkisel ham ya veya rafine ya elde eden tesisler, b) Niasta retimi yapan tesisler, c) Fermantasyon ile alkoll iki reten tesisler veya malt tesisleri, ) Sigara fabrikalar. 24- Hayvansal rnlerin retimi ile ilgili projeler: a) Hayvansal yalarn retimini yapan tesisler, b) Su rnleri ileme tesisleri, c) St ileme tesisleri (5 ton/gn50 ton/gn kapasiteli), ) Kltr balkl projeleri (30 1.000 ton/yl ), d) Balk kulukahaneleri (40 milyon adet/yl ve zeri yavru retimi), e) Bykba (50 adet/gn ve zeri) ve/veya Kkba (300 adet/gn ve zeri) hayvanlarn kesiminin yapld tesisler, f) Kanatl hayvanlarn kesiminin yapld tesisler (10.000 adet/gn ve zeri), g) Rendering tesisleri. 25- Arazi kullanm vasfn deitirmeyi amalayan projeler: a) Kullanm amac deitirilmeksizin tarm arazilerinin yeniden yaplandrlmas ile ilgili projeler, (500 hektar ve zeri) b) lenmemi veya yar ilenmi alanlarn, tarm ve orman amac ile kullanmn amalayan projeler, (500 hektar ve zeri) c) Orman alanlarnn baka amala kullanma dntrlmesi projeleri (500 hektar ve zeri), ) Tarmsal amal su ynetimi projeleri (1000 hektar ve zeri). 26- Hayvan Yetitirme Tesisleri: a) Bykba ve/veya kkba hayvan besi tesisleri (50010000 adet bykba, 100020000 adet kkba kapasiteli), b) Tavuk veya pili yetitirme tesisleri (Bir retim periyodunda 20.000 ile 60.000 adet aras tavuk, 30.000 ile 85.000 adet aras pili veya e deeri dier kanatllar), c) Krk Hayvan Yetitiricilii yaplan tesisler (5000 adet/yl ve zeri), ) Domuz besi iftlikleri (30 kg ve zeri, 1.000 3.000 ba aras), d) Dii domuz retim iftlikleri (300 900 ba aras). Ulam, altyap ve ky yaplar 27- Alt yap tesisleri: a) Akarsu havzalar arasnda su aktarma projeleri (EK-Ide yer almayanlar), b) Kta ii suyollarnn yapm (EK-Ide yer almayanlar), c) Akarsu yataklarnn dzenlenmesi (kuru dereler ve mevsimsel ak gsteren dereler hari), ) Limanlar, iskeleler, rhtmlar (EK-Ide yer almayanlar), d) Balk barnaklar, rmorkr barnaklar, e) Denizden 10.000 m2 ve zerinde alan kazanlmas projeleri,

- 90 -

f) Erozyonla mcadele etmek iin kylarda yaplan almalar ve kynn deiimine neden olabilecek deniz kenarnda yaplan almalar; dalgakran, mahmuz, mendirek, set vb. (bunlarn bakm onarm hari), g) Demiryolu hatlar (EK-Ide yer almayanlar), ) Demiryolu tamaclnda kullanlan aktarma amal tesisler, demiryolu terminallerinin yapm, h) Tramvaylar, ykseltilmi ve yeraltndan geen demiryolu hatlar, yolcu tama iin kullanlan benzer hatlar (metrolar, hafif rayl tama sistemleri, ve benzeri.), ) Havaalanlar (Ek-Ide yer almayanlar), i) l yollar, j) Dip tarama projeleri, k) ekek Yerleri (Yat ve teknelere karaya ekme, bakm, onarm, konaklama, denize indirme hizmetleri sunan, tekne veya 24 m uzunlua kadar yat imalat yapan tesisler), l) 1 milyon m3/yl ve zeri yeralt suyu karma veya yeraltnda depolama projeleri, m) Su depolama tesisleri (gl hacmi 5 milyon m3 ve zeri baraj ve gletler), n) Derin deniz dearj projeleri. Enerji, turizm, konut 28- Kurulu gc 0,5 MW ve zeri olan nehir tipi santraller. 29- 10 MW ve zeri Rzgr enerji santralleri. 30- Jeotermal kaynan kartlmas ve jeotermal enerji kullanan tesisler (Is kapasitesi 5MWtmegawatt termal ve zeri). 31- Elektrik, gaz, buhar ve scak su elde edilmesi ve/veya nakledilmesi iin kurulan endstriyel tesisler (10 MW ve zeri). 32- 154 kV zeri gerilimdeki enerji iletim tesisleri (5 Km ve zeri). 33- Toplu halde projelendirilen konutlar (200 konut ve zeri). 34- Turizm konaklama tesisleri (100 oda ve zeri oteller, tatil kyleri, turizm kompleksleri, ve benzeri.). 35- Eitim kampusleri. 36- 50.000 m2 ve zeri daimi kamp ve karavan alanlar. 37- Temal parklar (halkn elenmek amac ile para deyerek girdii, geni alanlara kurulu parklar). 38- Kayak alanlar ve mekanik tesisler. 39- Arabalar ve motosikletler iin kalc yar ve test sahalar. 40- Spor kompleksleri ve hipodromlar. 41- Golf tesisleri. Madencilik 42- Madencilik projeleri Ruhsat hukuku ve aamasna baklmakszn; a) Madenlerin karlmas (Ek-Ide yer almayanlar), b) 5.000 m3/yl ve zeri kapasiteli blok ve para mermer, dekoratif amal talarn kartlmas, ilenmesi ve yllk 250.000 m2 ve zeri kapasiteli mermer kesme, ileme ve sayalama tesisleri, c) 1.000.000 m3/yl ve zerinde metan gaznn kartlmas ve depolanmas, ) Karbondioksit ve dier gazlarn kartld, depoland veya ilendii 10.000 ton/yl ve zeri kapasiteli tesisler, d) 1 inci ve 2 nci grup madenlerin her trl ileme sokulmas (krma-eleme, tme, ykama ve benzeri) Ek-Ide yer almayanlar, e) Cevher hazrlama veya zenginletirme tesisleri (Ek-Ide yer almayanlar). 43- 50.000 ton/yl ve zeri tuzun karlmas ve/veya her trl tuz ileme tesisleri. 44- Kmr ileme tesisleri a) Havagaz ve kok fabrikalar, b) Kmr briketleme tesisleri, c) Kmr ykama tesisleri.

- 91 -

45- Petrokok, kmr ve dier kat yaktlarn depolama, snflama ve ambalajlama tesisleri (perakende sat birimleri hari). 46- Kire fabrikalar ve/veya al fabrikalar. 47- EK-Ide yer alan projeler kapsamnda bulunmakla birlikte, yeni bir metot veya rn denemek ve gelitirmek amac ile hazrlanan ve iki yldan uzun sreli olmayan projeler.

- 92 -

EK 3 ED YNETMEL EK III: PROJE TANITIM GENEL FORMATI

Balk Sayfas: Proje sahibinin ad, adresi, telefon ve faks numaras: Projenin ad: Proje iin seilen yerin ad, mevkii: Raporu hazrlayan alma grubunun / kuruluun ad, adresi, telefon ve faks numaralar: Raporun hazrlan tarihi: indekiler listesi: Blm I: Projenin tanm ve gayesi Proje konusu yatrmn tanm, mr, hizmet maksatlar, nem ve gereklilii. Projenin fiziksel zelliklerinin, inaat ve iletme safhalarnda kullanlacak arazi miktar ve arazinin tanmlanmas. nerilen projeden kaynaklanabilecek nemli evresel etkilerin genel olarak aklanmas (su, hava, toprak kirlilii, grlt, titreim, k, s, radyasyon ve benzeri.) Yatrmc tarafndan aratrlan ana alternatiflerin bir zeti ve seilen yerin seili nedenlerinin belirtilmesi. Blm II: Proje iin seilen yerin konumu Proje yeri ve alternatif alanlarn mevkii, koordinatlar, yeri tantc bilgiler. Blm III: Proje yeri ve etki alannn mevcut evresel zellikleri nerilen proje nedeniyle kirlenmesi muhtemel olan evrenin; nfus, fauna, flora, jeolojik ve hidrojeolojik zellikler, doal afet durumu, toprak, su, hava, (atmosferik koullar) iklimsel faktrler, mlkiyet durumu, mimari ve arkeolojik miras, peyzaj zellikleri, arazi kullanm durumu, hassasiyet derecesi (EK-Vdeki Duyarl Yreler listesi de dikkate alnarak) ve yukardaki faktrlerin birbiri arasndaki ilikileri de ierecek ekilde aklanmas. Blm IV: Projenin nemli evresel etkileri ve alnacak nlemler 1- nerilen projenin aada belirtilen hususlardan kaynaklanmas olas etkilerinin tantm. (Bu tanm ksa, orta, uzun vadeli, srekli, geici ve olumlu olumsuz etkileri iermelidir.) a) Proje iin kullanlacak alan, b) Doal kaynaklarn kullanm, c) Kirleticilerin miktar, (atmosferik artlar ile kirleticilerin etkileimi) evreye rahatszlk verebilecek olas sorunlarn aklanmas ve atklarn minimizasyonu. 2- Yatrmn evreye olan etkilerinin deerlendirilmesinde kullanlacak tahmin yntemlerinin genel tantm. 3- evreye olabilecek olumsuz etkilerin azaltlmas iin alnmas dnlen nlemlerin tantm. Blm V: Halkn katlm 1- Projeden etkilenmesi muhtemel halkn belirlenmesi ve halkn grlerinin evresel etki deerlendirmesi almasna yanstlmas iin nerilen yntemler, 2- Grlerine bavurulmas ngrlen dier taraflar, 3- Bu konuda verebilecei dier bilgi ve belgeler, Blm VI: Yukarda verilen balklara gre temin edilen bilgilerin teknik olmayan bir zeti Ekler: evresel etki deerlendirmesi bavuru dosyas hazrlanmasnda kullanlan ve eitli kurululardan salanan bilgi ve belgeler ile raporda kullanlan tekniklerden rapor metninde sunulamayan aadaki belgeler. 1- Proje iin belirlenen yer ve alternatiflerinin varsa; evre dzeni, nazm, uygulama imar plan, vaziyet plan veya plan deiiklii teklifleri 2- Yatrmc iin projesi ile ilgili olarak daha nceden alnm izin, onay, ruhsat veya ilgili kurumlardan alnm belgeler ve benzeri. 3- Proje iin seilen alana ilikin arazi kullanm durumu. Notlar ve kaynaklar Yeterlilik Belgesi Teblii kapsamnda evresel etki deerlendirmesi bavuru dosyas hazrlayan alma grubunun tantm: Ad soyad, meslei, zgemii, referanslar ve rapordan sorumlu olduunu belirten imzas.

- 93 -

EK 4 ED YNETMEL EK IV: PROJE TANITIM DOSYASININ HAZIRLANMASINDA ESAS ALINACAK SEME ELEME KRTERLER
Balk Sayfas: Proje sahibinin ad, adresi, telefon ve faks numaralar: Projenin ad: Proje iin seilen yerin ad, mevkii: Projenin tanm ve gayesi: Dosyay hazrlayan alma grubunun / kuruluun ad, adresi, telefon ve faks numaralar: Dosyann hazrlan tarihi: 1. Projenin zellikleri Projenin zelliklerinde aada verilen hususlar gz nne alnmaldr a) Projenin i akm emas, kapasitesi, kaplad alan, teknolojisi, alacak personel says, b) Doal kaynaklarn kullanm (arazi kullanm, su kullanm, kullanlan enerji tr vb.), c) Atk retimi miktar (kat, sv, gaz vb.) ve atklarn kimyasal, fiziksel ve biyolojik zellikleri, ) Kullanlan teknoloji ve malzemelerden kaynaklanabilecek kaza riski, d) Projenin muhtemel evresel etkilerine kar alnacak tedbirler. 2. Projenin yeri Projeden etkilenmesi muhtemel alann hassasiyeti deerlendirilirken aada verilen hususlar gz nnde bulundurulmaldr. a) Mevcut arazi kullanm ve kalitesi (tarm alan, orman alan, planl alan, su yzeyi ve benzeri), b) EK-V deki Duyarl Yreler listesi dikkate alnarak; sulak alanlar, ky kesimleri, dalk ve ormanlk alanlar, tarm alanlar, milli parklar, zel koruma alanlar, nfusa youn alanlar, tarihsel, kltrel, arkeolojik ve benzeri nemi olan alanlar, erozyon alanlar, heyelan alanlar, aalandrlm alanlar, potansiyel erozyon ve aalandrma alanlar ile 16/12/1960 tarihli ve 167 sayl Yeralt Sular Hakknda Kanun gereince korunmas gereken akiferler. 3. Projenin ve yerin alternatifleri (proje teknolojisinin ve proje alannn seilme nedenleri) Sonular Burada yaplan tm aklamalarn zeti ile projenin nemli evresel etkilerinin sraland ve alternatiflerin karlatrld genel deerlendirmesi yaplacaktr. EKLER: Proje iin belirlenen yerin varsa; evre dzeni, nazm, uygulama imar plan, vaziyet plan veya plan deiiklii teklifleri, Proje alan ve yakn evresinin mevcut arazi kullanmn deerlendirmek iin; yerleim alanlarnn, ulam alarnn, enerji nakil hatlarnn, mevcut tesislerin ve ynetmeliin Ek-V listesinde yer alan Duyarl Yreler Listesinde belirtilen dier alanlarn (proje alan ve yakn evresinde bulunmas halinde) yerlerine ilikin verileri gsterir bilgiler 1/25000 lekli hlihazr harita (varsa evre dzeni plan, yoksa topografik harita) zerine ilenerek ksaca aklanmas, Proje alannn lekli jeoloji haritas bu harita zerinde yeralt ve yerst sularnn gsterimi ve alann depremsellik durumunun aklanmas. Notlar ve Kaynaklar: Yeterlilik Belgesi Teblii kapsamnda Proje Tantm Dosyasn Hazrlayanlarn Tantm: Ad soyad, meslei, zgemii, referanslar ve dosyadan sorumlu olduunu belirten imzas.

- 94 -

EK 5 ED YNETMEL EK V: DUYARLI YRELER Bu ynetmelik kapsamnda bulunan projelere ilikin yaplacak almalar srasnda bavurulmas gereken mevzuatn dkm aada yer almaktadr. Mevzuatta olabilecek deiiklikler bu blmn ayrlmaz bir parasdr.
1. lkemiz mevzuat uyarnca korunmas gerekli alanlar a) 2873 sayl Milli Parklar Kanununun 2. maddesinde tanmlanan ve bu kanunun 3. maddesi uyarnca belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parklar, Tabiat Antlar ve Tabiat Koruma Alanlar, b) 3167 sayl Kara Avcl Kanunu uyarnca Orman Bakanlnca belirlenen Yaban Hayat Koruma Sahalar ve Yaban Hayvan Yerletirme Alanlar, c) 2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun 2. maddesinin a - Tanmlar bendinin 1.,2.,3. ve 5. alt bentlerinde Kltr Varlklar, Tabiat Varlklar, Sit ve Koruma Alan olarak tanmlanan ve ayn kanun ile 3386 sayl kanunun (2863 sayl Kltr ve Tabiat Varlklarn Koruma Kanununun Baz Maddelerinin Deitirilmesi ve Bu Kanuna Baz Maddelerin Eklenmesi Hakknda Kanun) ilgili maddeleri uyarnca tespiti ve tescili yaplan alanlar, d) 1380 sayl Su rnleri Kanunu kapsamnda olan Su rnleri stihsal ve reme Sahalar, e) 4/9/1988 tarihli ve 19919 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 17 nci ve 1/7/1999 tarihli ve 23742 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Ynetmelikle deiik 18.,19. ve 20. maddelerinde tanmlanan alanlar, f) 2/11/1986 tarihli ve 19269 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmeliinin 49. maddesinde tanmlanan Hassas Kirlenme Blgeleri, g) 2872 sayl evre Kanununun 9. maddesi uyarnca Bakanlar Kurulu tarafndan zel evre Koruma Blgeleri olarak tespit ve ilan edilen alanlar, h) 2960 sayl Boazii Kanununa gre koruma altna alnan alanlar, i) 6831 sayl Orman Kanunu gereince orman alan saylan yerler, j) 3621 sayl Ky Kanunu gereince yap yasa getirilen alanlar, k) 3573 Sayl Zeytinciliin Islah ve Yabanilerinin Alattrlmas Hakknda Kanunda belirtilen alanlar, l) 4342 sayl Mera Kanununda belirtilen alanlar, m) 30.01.2002 tarih ve 24656 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Sulak Alanlarn Korunmas Ynetmeliinde belirtilen alanlar, 2. lkemizin taraf olduu uluslararas szlemeler uyarnca korunmas gerekli alanlar a) 20/2/1984 tarih ve 18318 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Avrupann Yaban Hayat ve Yaama Ortamlarn Koruma Szlemesi (BERN Szlemesi) uyarnca koruma altna alnm alanlardan nemli Deniz Kaplumbaas reme Alanlarnda belirtilen I. ve II. Koruma Blgeleri, Akdeniz Foku Yaama ve reme Alanlar, b) 12/6/1981 tarih ve 17368 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Akdenizin Kirlenmeye Kar Korunmas Szlemesi (Barcelona Szlemesi) uyarnca korumaya alnan alanlar, ) 23/10/1988 tarihli ve 19968 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Akdenizde zel Koruma Alanlarnn Korunmasna Ait Protokol gerei lkemizde zel Koruma Alan olarak belirlenmi alanlar, ) 13/9/1985 tarihli Cenova Bildirgesi gerei seilmi Birlemi Milletler evre Program tarafndan yaymlanm olan Akdenizde Ortak neme Sahip 100 Kysal Tarihi Sit listesinde yer alan alanlar,

- 95 -

) Cenova Deklerasyonunun 17. maddesinde yer alan Akdenize Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Trlerinin yaama ve beslenme ortam olan kysal alanlar, c) 14/2/1983 tarih ve 17959 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren Dnya Kltr ve Tabiat Mirasnn Korunmas Szlemesinin 1. ve 2. maddeleri gereince Kltr Bakanl tarafndan koruma altna alnan Kltrel Miras ve Doal Miras stats verilen kltrel, tarihi ve doal alanlar, d) 17/05/1994 tarih ve 21937 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle giren zellikle Su Kular Yaama Ortam Olarak Uluslararas neme Sahip Sulak Alanlarn Korunmas Szlemesi (RAMSAR Szlemesi) uyarnca koruma altna alnm alanlar. 3. Korunmas gereken alanlar a) Onayl evre Dzeni Planlarnda, mevcut zellikleri korunacak alan olarak tesbit edilen ve yaplama yasa getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanlar, jeotermal alanlar v.b.), b) Tarm Alanlar: Tarmsal kalknma alanlar, sulanan, sulanmas mmkn ve arazi kullanma kabiliyet snflar I, II, III ve IV olan alanlar, yaa bal tarmda kullanlan I. ve II. snf ile, zel mahsul plantasyon alanlarnn tamam, c) Sulak Alanlar: Doal veya yapay, devaml veya geici, sularn durgun veya akntl, tatl, ac veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin ekilme devresinde 6 metreyi gemeyen derinlikleri kapsayan, bata su kular olmak zere canllarn yaama ortam olarak nem tayan btn sular, bataklk sazlk ve turbiyeler ile bu alanlarn ky kenar izgisinden itibaren kara tarafna doru ekolojik adan sulak alan kalan yerler, d) Gller, akarsular, yeraltsuyu iletme sahalar, e) Bilimsel aratrmalar iin nem arzeden ve/veya nesli tehlikeye dm veya debilir trler ve lkemiz iin endemik olan trlerin yaama ortam olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanlar, benzersiz zelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluumlarn bulunduu alanlar

- 96 -

EK 6 SEME-ELEME KONTROL LSTES EU Guidance on EIA: Screening (Haziran 2001)den uyarlanmtr. Bu kontrol listesinin nasl doldurulacana ilikin bir rnek aada verilmektedir.
Dikkate alnacak sorular
Dikkate alnacak hususlar ile ilgili daha fazla bilgi iin, Kapsam Belirleme blmndeki ayrntl listeye baknz.

Evet/Hayr/? Ksaca belirtin.

nemli bir etkiye neden olmas olas mdr? Evet/Hayr/? Neden?

Projenin ksa tanm:

1. Projenin inaat, iletme ve iletmeye kapatlmas dnemlerinde alanda fiziksel deiiklie sebep olacak faaliyetler gerekletirilecek mi? (Toporafya, arazi kullanm, su kaynaklarnda deiiklikler, vb.) 2. Projenin inaat ve iletme dnemlerinde, arazi, su, malzeme ya da enerji gibi doal kaynaklar (zellikle yenilenemeyen ve snrl olanlar) kullanlacak m? 3. Proje kapsamnda insan salna ya da evreye zararl olabilecek maddelerin retimi, tanmas ya da depolanmas sz konusu mu; ya da proje, insan sal ile ilgili gerek ya da alglanan riskler ieriyor mu? 4. Projenin inaat, iletme ve iletmeye kapatlmas dnemlerinde kat atk ortaya kacak m? 5. Proje kapsamnda havaya kirletici ya da herhangi bir tehlikeli, toksik, ya da zararl madde emisyonu olacak m? 6. Proje, grlt ya da vibrasyona sebep olacak m ya da k, s enerjisi ya da elektromanyetik radyasyon yayacak m? 7. Proje, araziye, yzey sularna, yeralt sularna, ky sularna ya da denize kirletici dearjndan dolay toprak ya da sularn kirlenmesine neden olacak m? 8. Projenin inaat ve ileme dnemlerinde insan saln ya da evreyi etkileyecek kaza riski sz konusu mu?

- 97 -

Dikkate alnacak sorular

Dikkate alnacak hususlar ile ilgili daha fazla bilgi iin, Kapsam Belirleme blmndeki ayrntl listeye baknz.

Evet/Hayr/? Ksaca belirtin.

nemli bir etkiye neden olmas olas mdr? Evet/Hayr/? Neden?

9. Proje sosyal evrede, rnein nfus yapsnda, geleneksel hayat tarznda ve istihdamda nemli deiikliklere neden olacak m? 10. Projeden sonra gerekletirilecek ve evresel etkilere neden olacak dier faaliyetler, ya da yrede mevcut ya da planlanan tesislerle birlikte kmlatif (toplam) etkilerin ortaya kmas olasl gibi gz nnde bulundurulmas gereken hususlar var m? 11.Proje alannda ya da evresinde ulusal ya da uluslararas yasalarla ekolojik, peyzaj, kltrel ya da dier deerleri iin koruma altna alnm ve projeden etkilenebilecek alanlar var m? 12. Proje alannda ya da evresinde, projeden etkilenebilecek nemli ya da ekolojik adan hassas blgeler (sulak alanlar, su kaynaklar, ky blgeleri, dalar, ormanlar ya da ormanlk araziler gibi) var m? 13. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek koruma altnda, hassas ya da nemli flora ya da fauna trlerinin kulland (reme, yuva yapma, beslenme, dinlenme, klama ya da g amal) alanlar var m? 14. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek herhangi bir ktaii, ky, deniz ya da yeralt su kayna var m? 15. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek yksek peyzaj ya da grsel deere sahip yerler var m? 16. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek olan ve rekreasyon alanlarna ya da tesislerine ulamak iin halk tarafndan kullanlan herhangi bir gzergah ya da tesis var m? 17. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek olan ve trafik tkanlna maruz kalabilecek ya da evre problemlerine yol aabilecek ulam yollar var m?

- 98 -

Dikkate alnacak sorular

Dikkate alnacak hususlar ile ilgili daha fazla bilgi iin, Kapsam Belirleme blmndeki ayrntl listeye baknz.

Evet/Hayr/? Ksaca belirtin.

nemli bir etkiye neden olmas olas mdr? Evet/Hayr/? Neden?

18. Proje alan, ok sayda kii tarafndan grlebilecek bir konumda mdr? 19. Proje alannda ve evresinde projeden etkilenebilecek tarihi ya da kltrel neme sahip alanlar var m? 20. Proje alan, daha nceden yaplama olmayan ve yeil alan kaybnn ok olaca bir yerde mi? 21. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek mevcut arazi kullanmlar (ev, bahe, dier zel mlkiyet, sanayi, ticari tesis, rekreasyon alan, halka ak alan, tarm, ormanclk, turizm, madencilik ya da mazleme oca gibi) var m? 22. Proje alan ve evresinde projeden etkilenebilecek, gelecekte gerekletirilmesi planlanan arazi kullanmlar var m? 23. Proje alan ve evresinde yksek nfus younluu ya da yaplama olan ve projeden etkilenebilecek yerler mevcut mu? 24. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek okul, hastane, ibadet yeri, halka ak tesisler gibi hassas arazi kullanmlar bulunuyor mu? 25. Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek nemli, yksek kalitede ve az bulunur kaynaklar (rnein yeralt suyu, yzey sular, ormanclk, tarm, balklk, turizm, mineraller gibi) yer alyor mu? 26. Proje alannda ya da evresinde halihazrda evresel kirliliine maruz kalm ya da tahrip edilmi olan (rnein evresel standartlarn ald) alanlar bulunuyor mu? 27. Proje alannda deprem, kme, toprak kaymas, erozyon, sel, takn, ar ya da olumsuz iklim koullar meydana gelerek projenin evresel sorunlar dourmasna yol amas olasl var mdr?

- 99 -

Dikkate alnacak sorular

Dikkate alnacak hususlar ile ilgili daha fazla bilgi iin, Kapsam Belirleme blmndeki ayrntl listeye baknz.

Evet/Hayr/? Ksaca belirtin.

nemli bir etkiye neden olmas olas mdr? Evet/Hayr/? Neden?

Projenin ve proje yerinin EDe ihtiyac olduunu gsterir zelliklerinin zeti:

RNEK:
Dikkate alnacak sorular
Dikkate alnacak faktrler ile ilgili ileri rehberlik iin, Kapsam Belirleme Rehberindeki listeye baknz.

Evet/Hayr/? Ksaca belirtin

nemli bir etkiye neden olmas olas mdr? Evet/Hayr/? Neden?

Projenin ksa tanm: Mevcut krsal ABC Kasabasnn yannda 500 yeni ev inas. 1. Projenin inaat, iletme ve iletmeye Evet. Proje, u anda tarm kapatlmas dnemlerinde alanda alan olarak kullanlan fiziksel deiiklie sebep olacak alanda geni bir yer faaliyetler gerekletirilecek mi? kaplayacak ve nehir geii (Toporafya, arazi kullanm, su olacak. kaynaklarnda deiiklikler, vb.) 3. Proje kapsamnda insan salna ya da evreye zararl olabilecek Evlerde tipik olarak maddelerin retimi, tanmas ya da kullanlan kk miktarlar depolanmas sz konusu mu; ya da dnda hayr. proje, insan sal ile ilgili gerek ya da alglanan riskler ieriyor mu? Evet. naat, kk bir tepede 4. Projenin inaat, iletme ve iletmeye kaz gerektirecek; ve kaz kapatlmas dnemlerinde kat atk fazlasnn tanmas, ortaya kacak m? bertaraf ya da tekrar kullanm sz konusu olacak. 9. Proje sosyal evrede, rnein nfus Hayr. Mevcut kasaba yapsnda, geleneksel hayat tarznda ve 1950lerde kurulmutur. istihdamda nemli deiikliklere neden olacak m? 10. Projeden sonra gerekletirilecek ve evresel etkilere neden olacak dier Evet. Proje nedeniyle faaliyetler, ya da yrede mevcut ya da kasabann halihazrda planlanan tesislerle birlikte kmlatif yetersiz olan kanalizasyon (toplam) etkilerin ortaya kmas sisteminin geniletilmesini ve olasl gibi gz nnde buluniyiletirilmesini gerektirecek. durulmas gereken hususlar var m? 19. Proje alannda ve evresinde ?. Alan hakknda yeterli bilgi projeden etkilenebilecek tarihi ya da yok. kltrel neme sahip alanlar var m?

Evet. Tarm arazisi kayb ve nehirde derivasyon (evirme) olacak.

Hayr.

Evet, nakliye ileri komu kasabada byk etkiye neden olabilir.

Hayr.

Evet. Kanalizasyon sisteminin geniletilmesi iin fazla yer yok ve kasabada koku problemi var.

? iareti daha fazla aratrma yaplmasn gerektiriyor.

- 100 -

EK 7 KAPSAM BELRLEME KONTROL LSTES 1. BLM EU Guidance on EIA: Scoping (Haziran 2001)den uyarlanmtr.

Evet/ Hangi evresel zellik Bu etki nemli Hayr/ ? projeden etkilenecek? olabilir mi? Nasl? Neden? 1. Projenin inaat, iletme ve iletmeye kapatlmas dnemlerinde alanda fiziksel deiiklie sebep olacak faaliyetler gerekletirilecek mi? (Toporafya, arazi kullanm, su kaynaklarnda deiiklikler, vb.) Arazi kullanm, bitki rts veya 1.1 toporafyadaki geici ya da kalc deiiklikler (arazi kullanm younluunun artmas dahil)? Arazinin hazrlanmas, bitkilerin 1.2 ve st topran syrlmas, binalarn yklmas? Yeni arazi kullanmlarnn artaya 1.3 kmas? naat ncesi etdler, rnein 1.4 toprak etd, sondaj kuyular? naat ileri? 1.5 Ykm ileri? 1.6 naat ileri ve iilerin 1.7 konaklamas iin yaplacak geici tesisler (antiye)? Yer stndeki yaplar, binalar, 1.8 izgisel yaplar (yol gibi), ya da kaz-dolgu ileri? Yeralt ileri, madencilik, tnel 1.9 ama? Rehabilitasyon ileri? 1.10 Dip taramas? 1.11 Ky yaplar, sahil duvar, rhtm, 1.12 iskele? Denizdeki, ak denizdeki yaplar? 1.13 retim ve imalat prosesleri? 1.14 rn ve malzemelerin 1.15 depolanmas iin tesisler? Sv ve kat atklarn artm veya 1.16 bertaraf iin tesisler? letme aamasnda alacak 1.17 personel iin kalc konutlar? Yeni karayolu, demir yolu veya 1.18 deniz trafii (inaat ve iletme aamalarnda)? Yeni ya da gzergah deien 1.19 karayolu, demiryolu, hava ve deniz yolu ulam ya da dier No

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

- 101 -

No

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

Evet/ Hangi evresel zellik Hayr/ ? projeden etkilenecek? Nasl?

Bu etki nemli olabilir mi? Neden?

ulam yollar (istasyon, liman, havaalan, vb dahil)? Mevcut ulam yollarnn ve 1.20 altyapsnn kapatlmas ya da gzergahlarnn deitirilmesi nedeniyle trafik dzenindeki deiiklikler? Yeni ya da gzergah deitirilmi 1.21 enerji iletim hatlar, boru hatlar? Akarsu veya gl ve deniz 1.22 hidrolojisinde su tutma, baraj inas, yeralt kanal ama, nehir ynnn evrilmesi (derivasyon), vb nedeniyle oluacak deiiklikler Akarsu geileri? 1.23 Yzey ve yeralt sularnn 1.24 karlmas, kullanlmas ve transferi? Arazide ve su kaynaklarnda, 1.25 yzey akn ve drenaj etkileyecek deiiklikler? naat, iletme ve iletmeye 1.26 kapatma aamalarnda personel ve malzeme tanmas/nakliyesi? Uzun sreli iletmeye kapatma ve 1.27 slah/restorasyon almalar? Faaliyetin iletmeye kapatlmas 1.28 srasnda evreyi etkileyebilecek faaliyetler? Alana geici veya kalc olarak 1.29 gelecek insanlar (ii/personel, vb)? Yabanc veya egzotik bitki ve 1.30 hayvan trlerinin ortaya kmas? Yerel (ve/veya endemik) trlerin 1.31 ve genetik eitliliin kayb? 1.32 Dier faaliyetler? 2. Projenin inaat ve iletme dnemlerinde, arazi, su, malzeme ya da enerji gibi doal kaynaklar (zellikle yenilenemeyen ve snrl olanlar) kullanlacak m? 2.1 Arazi, zellikle gelimemi/ yaplamam alanlar ya da tarm alanlar? 2.2 Su? 2.3 Mineraller? 2.4 naat malzemesi (agrega)? 2.5 Ormanlar ya da kereste? 2.6 Enerji (elektrik ve yakt)? 2.7 Dier kaynaklar?

- 102 -

Evet/ Hangi evresel zellik Bu etki nemli Hayr/ ? projeden etkilenecek? olabilir mi? Nasl? Neden? 3. Proje kapsamnda insan salna ya da evreye zararl olabilecek maddelerin retimi, tanmas ya da depolanmas sz konusu mu; ya da proje, insan sal ile ilgili gerek ya da alglanan riskler ieriyor mu? 3.1 Proje kapsamnda insan sal ve evre (flora, fauna, su kaynaklar) iin tehlikeli ve toksik madde ve malzemelerin kullanm sz konusu mu? 3.2 Proje, hastalklarn grlme skln ve hastala neden olan vektrleri etkileyecek mi (rnein, bcekler ya da su yoluyla bulaan hastalklar)? 3.3 Proje, insanlarn refahn (rnein yaam koullarnn deimesine neden olarak) etkileyecek mi? 3.4 Projeden etkilenebilecek zellikle hassas/duyarl kiiler (hastenedeki hastalar, yallar, vb.) var m? 3.5 Dier nedenler? 4. Projenin inaat, iletme ve iletmeye kapatlmas dnemlerinde kat atk ortaya kacak m? 4.1 Syrlan st toprak tabakas ya da maden atklar? 4.2 Evsel kat atk (evlerden ya da ticari yaplardan kaynaklanan)? 4.3 Tehlikeli ya da toksik atklar (radyoaktif atklar dahil)? 4.4 Dier endstriyel proses atklar? 4.5 htiya fazlas rn? 4.6 Artma amurlar (evsel ve dier atksularn artmndan)? 4.7 naat ya da ykm atklar (moloz)? 4.8 htiya olmayan makine ve donanmlar? 4.9 Kirlenmi topraklar ve dier malzemeler? 4.10 Tarmsal atklar? 4.11 Dier kat atklar? 5. Proje kapsamnda havaya kirletici ya da herhangi bir tehlikeli, toksik, ya da zararl madde emisyonu olacak m? 5.1 Sabit ve sabit olmayan kaynaklarda fosil yaktlarn yanmasndan oluan emisyonlar? 5.2 retim ilermlerinden kaynaklanan emisyonlar? No

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

- 103 -

No

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

Evet/ Hangi evresel zellik Hayr/ ? projeden etkilenecek? Nasl?

Bu etki nemli olabilir mi? Neden?

Malzemelerin kullanlmas, depolanmas, tanmas srasnda oluan emisyonlar? 5.4 Tesis ve ekipmanlar dahil, inaat faaliyetlerinden kaynaklanan emisyonlar? 5.5 naat malzemesi, sv ve kat atklardan kaynaklanan koku ve toz? 5.6 Atklarn yaklmasndan kaynaklanan emisyonlar? 5.7 Atklarn (rnein, aa/ahap kesim/bk artklarnn, inaat artklarnn) ak havada yaklmasndan kaynaklanan emisyonlar? 5.8 Dier kaynaklardan ortaya kan emisyonlar? 6. Proje, grlt ya da vibrasyona sebep olacak m ya da k, s enerjisi ya da elektromanyetik radyasyon yayacak m? 6.1 Aralarn (rnek: motor, havalandrma tesisi, krclar) almasndan kaynaklanan? 6.2 Endstriyel faaliyetlerden? 6.3 naat ve ykm ilerinden? 6.4 Patlatma ve yma/depolama? 6.5 naat ve iletme aamasnda trafikten? 6.6 Aydnlatma ve soutma sistemlerinden? 6.7 Elektromanyetik radyasyon kaynaklarndan? (Yaknndaki insanlara ve ekipmanlara olan etkileri de gz nne alnmaldr.) 6.8 Dier kaynaklardan? 7. Proje, araziye, yzey sularna, yeralt sularna, ky sularna ya da denize kirletici dearjndan dolay toprak ya da sularn kirlenmesine neden olacak m? 7.1 Tehlikeli ve toksik maddelerin kullanm, depolanmas ve dklmesinden kaynaklanan? 7.2 Artlm ya da artlmam evsel ve dier atksularn su kaynaklarna ve topraa dearj edilmesinden kaynaklanan? 7.3 Havaya atlan kirleticilerin suda ve toprakta kelmesinden 5.3

- 104 -

No

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

Evet/ Hangi evresel zellik Hayr/ ? projeden etkilenecek? Nasl?

Bu etki nemli olabilir mi? Neden?

kaynaklanan? 7.4 Dier kaynaklardan? 7.5 Bu kaynaklardan ortaya kan kirleticilerin uzun dnemde alc ortamlarda birikme riski var m? 8. Projenin inaat ve ileme dnemlerinde insan saln ya da evreyi etkileyecek kaza riski sz konusu mu? 8.1 Tehlikeli ve toksik maddelerin depolanmas, kullanlmas veya retilmesi srasnda oluabilecek patlama, dklme ve yangnlar nedeniyle? 8.2 evreyi korumaya ynelik nlemlerin normal snrlarnn tesindeki (rnein, kirlilik kontrol sistemlerinin yetersizlii) durumlar nedeniyle? 8.3 Dier nedenlerden? 8.4 Proje, evreye zarar veren doal afetlerden (rnein sel, deprem, toprak kaymas, vb) etkilenebilir mi? 9. Proje sosyal evrede, rnein nfus yapsnda, geleneksel hayat tarznda ve istihdamda nemli deiikliklere neden olacak m? 9.1 Nfus, ya gruplar, sosyal gruplar, vb.de deiiklikler? 9.2 nsanlarn/ topluluklarn yeniden yerletirilmesi; ya da evlerin ya da okul, hastane, sosyal tesis gibi tesislerin tahribi nedeniyle? 9.3 Dardan g alnmas ya da yeni yerleimlerin oluturulmas nedeniyle? 9.4 skan, eitim, salk gibi yerel tesis ve hizmetlere olan talebin artmas nedeniyle? 9.5 naat ve iletme aamasnda i imkan salayarak; ya da isizlie yol aarak ya da ekonomiyi olumsuz ynde etkileyerek? 9.6 Dier nedenlerle? 10. Projeden sonra gerekletirilecek ve evresel etkilere neden olacak dier faaliyetler, ya da yrede mevcut ya da planlanan tesislerle birlikte kmlatif (toplam) etkilerin ortaya kmas olasl gibi gz nnde bulundurulmas gereken hususlar var m? 10.1 Proje, daha fazla iskan, yeni yollar, yeni yan sanayi kollar

- 105 -

No

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular ve kamu hizmetleri gibi evre zerinde nemli etkileri olabilecek yeni gelimelere yol aacak m? Proje, evreye etkisi olabilecek destek tesislerinin ve projeye bal yatrmlarn yaplmasna yol aacak m, rnein; Altyap tesisleri (yollar, elektrik enerjisi temini, atk bertaraf, atksu artm, vb.) skan Madencilik ve malzeme alm Mal ve hizmet temini Dier? Projeden sonraki arazi kullanmnn evreye etkisi olacak m? Proje bundan sonraki yatrmlar iin rnek tekil edecek mi? Benzer etkileri olan civardaki mevcut veya planlanan faaliyetler nedeniyle kmlatif (toplam) etkiler ortaya kacak m?

Evet/ Hangi evresel zellik Hayr/ ? projeden etkilenecek? Nasl?

Bu etki nemli olabilir mi? Neden?

10.2

10.3

10.4 10.5

Kontrol listesinin nasl kullanldn gsteren birka rnek aada verilmitir.

Hangi evresel zellik Bu etki nemli projeden etkilenecek? olabilir mi? Neden? Nasl? 1. Projenin inaat, iletme ve iletmeye kapatlmas dnemlerinde alanda fiziksel deiiklie sebep olacak faaliyetler gerekletirilecek mi? (Toporafya, arazi kullanm, su kaynaklarnda deiiklikler, vb.) Ykm ileri? 1.6 Evet ki tarihi binann Evet, binalar ulusal yklmas gerekecek. koruma altnda ve tescilli. Dip taramas? 1.11 Evet Yeni bir ky blgesi Hayr, kanalda hali oluturmak iin kanalda hazrda dzenli olarak dip taramas yaplacak. dip taramas yaplyor. 2. Projenin inaat ve iletme dnemlerinde, arazi, su, malzeme ya da enerji gibi doal kaynaklar (zellikle yenilenemeyen ve snrl olanlar) kullanlacak m? 2.4 naat malzemesi (agrega)? Evet natta kullanlacak ok Evet, malzeme No Evet/ Hayr/ ? Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

- 106 -

Hangi evresel zellik Bu etki nemli projeden etkilenecek? olabilir mi? Neden? Nasl? miktarda toprak ve sahasnda nemli agrega malzeme deiiklikler olacak. alnmas gerekecek. Bu Civarda geni bir malzeme halihazrda insan kitlesini yaplama/ gelime etkileyecek. Yerel olmayan doal bir kaynaklarn kullanm alandan alnacak. nemli lde artacak. 3. Proje kapsamnda insan salna ya da evreye zararl olabilecek maddelerin retimi, tanmas ya da depolanmas sz konusu mu; ya da proje, insan sal ile ilgili gerek ya da alglanan riskler ieriyor mu? 3.4 Projeden etkilenebilecek Evet Proje alan blge Evet, bir yllk inaat zellikle hassas/duyarl kiiler hastanesinin yannda aamas boyunca (hastenedeki hastalar, yallar, yer alyor. naat hastanenin evresinde vb.) var m? aamasnda grlt, vb grlt seviyesi nedeniyle nemli lde artacak. rahatszla neden olabilir. 4. Projenin inaat, iletme ve iletmeye kapatlmas dnemlerinde kat atk ortaya kacak m? 4.2 Evsel kat atk (evlerden ya da Evet Nfus art nedeniyle Hayr, kat atk ticari yaplardan kaynaklanan)? evsel ve dier kat ynetimindeki yerel atklarn miktar da kapasite yeterlidir. artacak. 5. Proje kapsamnda havaya kirletici ya da herhangi bir tehlikeli, toksik, ya da zararl madde emisyonu olacak m? 5.5 naat malzemesi, sv ve kat Evet naat aamasndaki Evet, evredeki atklardan kaynaklanan koku ve kaz ve dolgu ileri kuru habitatlar uluslararas toz? hava koullarnda koruma altnda ve toz civardaki habitatlar ve kelmesine kar yerleimler zerinde hassas. Hastanedeki olumsuz etkilere neden hastalar toza maruz olabilir. kalmalar nedeniyle olumsuz etkilenebilir. 6. Proje, grlt ya da vibrasyona sebep olacak m ya da k, s enerjisi ya da elektromanyetik radyasyon yayacak m? 6.5 naat ve iletme aamasnda Evet naat aamasnda Evet, mevcut grlt trafikten? malzeme nakliyesinin seviyesi trafik ve neden olaca trafik sanayi nedeniyle yk yre sakinlerini ve halihazrda olduka hasteneyi etkileyebilir. yksek. 7. Proje, araziye, yzey sularna, yeralt sularna, ky sularna ya da denize kirletici dearjndan dolay toprak ya da sularn kirlenmesine neden olacak m? 7.2 Artlm ya da artlmam Evet Yeni yerleecek olanlar Muhmetemel, yeni bir evsel ve dier atksularn su (nfus art) nedeniyle artma tesisine ihtiya kaynaklarna ve topraa dearj evsel atksu miktar duyulmas halinde edilmesinden kaynaklanan? artacak. nemli olabilir. 8. Projenin inaat ve ileme dnemlerinde insan saln ya da evreyi etkileyecek kaza riski sz No Evet/ Hayr/ ?

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

- 107 -

No

Kapsam Belirleme ile lgili Sorular

Evet/ Hayr/ ?

Hangi evresel zellik projeden etkilenecek? Nasl?

Bu etki nemli olabilir mi? Neden?

konusu mu? 8.4 Proje, evreye zarar veren doal Evet Proje, bir takn Evet, hkmet afetlerden (rnein sel, deprem, alannda yer alyor. politikas takn toprak kaymas, vb) alanlarnda yaplama etkilenebilir mi? ve yatmlara kar. 9. Proje sosyal evrede, rnein nfus yapsnda, geleneksel hayat tarznda ve istihdamda nemli deiikliklere neden olacak m? 9.1 Nfus, ya gruplar, sosyal Evet Yeni yerleecek olan Evet, yerel halk az gruplar, vbde deiiklikler? 10,000 kii, blgenin nfusludur; gl bir 5,000 olan nfusunu toplumsal yapya ve aniden 15,000e kltrel kimlie ykseltecek. Krsal yap sahiptir. kentsele dnecek. Mevcut topluluklar, kltrel yap, ekonomik koullar ve iskan zellikleri deiecek.

- 108 -

EK 8 KAPSAM BELRLEME KONTROL LSTES 2. BLM: PROJE ALANI VE EVRESNDEK MEVCUT EVRESEL ZELLKLER EU Guidance on EIA: Scoping (Haziran 2001)den uyarlanmtr. Listenin 1. Blmnde belirlenen proje zelliklerinin her biri iin aadaki evresel zelliklerin etkilenip etkilenmeyeceine ilikin sorulacak sorular:
Soru- Proje alannda veya evresinde projeden etkilenmesi muhtemel yerel evresel zellikler var mdr? Uluslararas, ulusal veya yerel mevzuatla koruma altna alnm ve projeden etkilenebilecek ekolojik, peyzaj, doal, kltrel veya dier deerler? Ekolojik zellikleri nedeniyle nemli ya da hassas olan dier alanlar: sulak alanlar? akarsular ve gller? ky blgesi? dalar? ormanlar veya ormanlk alanlar? Koruma altnda bulunan, nemli veya hassas fauna veya flora trlerinin reme, yuva yapma, beslenme, dinlenme, klama veya g amacyla kulland alanlar? Ky, deniz, yeralt veya ktaii su kaynaklar? Peyzaj deeri yksek yerler? Rekreasyon alanlarna ya da tesislerine ulamak iin halk tarafndan kullanlan gzergah ya da tesisler? Trafik skkl veya dier evresel sorunlara neden olmas olas nakliye gzergahlar? Tarihi veya kltrel zellii olan yerler veya unsurlar? Soru Proje alan ok sayda insan tarafndan grlebilecek bir konumda m? Soru Proje alan, daha nceden yaplama olmayan ve yeil alan kaybnn ok olaca bir yerde mi? Soru Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek mevcut arazi kullanm ekilleri var mdr? rnein: Evler, baheler, dier zel mlkiyet, Sanayi, Ticaret, Rekreasyon alan, Halka ak alanlar, Halka ak tesisler, Tarm, Ormanclk, Turizm, Madencilik ya da malzeme ocaklar. Soru Proje alan ve evresinde projeden etkilenebilecek, gelecekte gerekletirilmesi planlanan arazi kullanmlar var mdr? Soru Proje alan ve evresinde projeden etkilenebilecek yksek nfus younluu ya da yaplama olan yerler var mdr?

- 109 -

Soru Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek hassas arazi kullanmlar var mdr? hastaneler, okullar, ibadet yerleri, halka ak tesisler. Soru Proje alannda ya da evresinde projeden etkilenebilecek nemli, yksek kalitede ve az bulunur kaynaklarn bulunduu yerler var mdr? rnein: yeralt su kaynaklar, yzey sular, ormanclk, tarm, balklk, turizm, mineraller. Soru Proje alannda ya da evresinde halihazrda evresel kirliliine maruz kalm ya da tahrip edilmi olan (rnein evresel standartlarn ald), projeden etkilenmesi muhtemel alanlar var mdr? Soru Proje alannda deprem, kme, toprak kaymas, erozyon, sel, takn veya scaklk terselmesi (inversiyon), sis, ar rzgar gibi olumsuz iklim koullar meydana gelerek projenin evresel sorunlar dourmasna yol amas olasl var mdr? Soru Projenin herhangi bir evresel unsurun fiziksel durumunu etkileme olasl var mdr? Mikroiklim ve yerel ve daha byk lekteki iklim koullar da dahil olmak zere atmosferik koullar? Su nehir, gl ve yeralt sularnn miktar, debi ya da su seviyeleri. Haliler, ky sular veya denizler? Toprak miktar, derinlik, nem, stabilite veya erozyon? Jeolojik zellikler ve zemin durumu? Soru Projeden kaynaklanan dearj ve emisyonlarn herhangi bir evresel unsurun kalitesini etkileme olasl var mdr? Yerel hava kalitesi? klim deiiklii ve ozon tabakasnn incelmesi konular dahil olmak zere kresel hava kalitesi? Su kalitesi- nehirler, gller, yeralt sular. Haliler, ky sular veya denizler? Sularda bitki besin maddeleri (azot ve fosfor) ve yosunlama (trafikasyon)? Sularn veya topran asitlenmesi? Topraklar? Grlt? Is, k veya elektriksel enterferans da dahil olmak zere elektromanyetik radyasyon? Doal ve tarmsal sistemlerin verimlilii? Soru Projenin gerek yerel gerekse kresel balamda herhangi bir kaynan buluna-bilirliini etkileme olasl var mdr? Fosil yaktlar? Su? Mineraller ve agrega malzeme? Kereste? Dier yenilenemez kaynaklar?

- 110 -

evredeki altyap kapasitesi- su, kanalizasyon, elektrik enerjisi retimi ve iletimi, telekomnikasyon, atk bertafnda kullanlan gzergahlar, demiryollar? Soru Projenin insan veya toplum saln veya refahn etkileme olasl var mdr? nsanlar tarafndan tketilen hava, su, gda ve dier rnlerin kalitesi veya toksisitesi? Bireylerin, topluluklarn ya da nfusun kirlilie maruz kalma yznden hastalanmalar veya lmeleri? Bcekler de dahil olmak zere hastalk yayan vektrlerin ortaya kmas veya dalm? Bireylerin, topluluklarn ya da nfusun hastala kar hassasiyetleri? Bireylerin kiisel gvenlik hissi? Toplumsal uyum ve kimlik? Kltrel kimlik ve aidiyet? skan koullar? stihdam ve istihdamn nitelii? Ekonomik koullar? Sosyal kurumlar?

- 111 -

EK 9 NCELEME DEERLENDRME KONTROL LSTES EU Guidance on EIA: Reviewing (Haziran 2001)den uyarlanmtr.

BLM 1. PROJENN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu

lgili mi? (E/H)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

Projenin Amac ve zellikleri Projeye neden ihtiya duyulduu ve projenin 1.1 amalar aklanm m? Uygulama program, projenin inaat, iletme ve 1.2 iletmeye kapatlmas aamalarnn tahmini sreleri ile balang ve biti tarihleri de verilerek tanmlanm m? (Bu balamda, projenin
ana aamalar iindeki farkl faaliyet aamalar da, rnein madencilik faaliyetlerinde madenin karlmas aamas, belirtilmelidir.)

1.3

Projenin tm ana bileenleri tanmlanm m?

(Bu konu hakknda daha fazla bilgi iin, bu raporda sunulan Kapsam Belirleme Kontrol Listesinin birinci blmne, proje zellikleri ksmna bkz.)

1.4

1.5

Tm proje bileenlerinin yerleri, gerektii ekilde harita, plan ve ekiller kullanlarak tanmlanm m? Proje alan(lar)nn genel yerleim plan(lar) tanmlanm m? (Ak alanlar, binalar, dier fiziksel
yaplar, yeralt almalar, ky almalar, depo alanlar ve tesisleri, su yaplar, bitkilendirme, ulam koridorlar, snrlar dahil olmak zere)

1.6

1.7 1.8 1.9

Dorusal projelerde, gzergah koridoru, dey ve yatay planlar, tneller ve hafriyat ileri tanmlanm m? Proje kapsamndaki tm inaat faaliyetleri tanmlanm m? Proje kapsamndaki tm iletme faaliyetleri tanmlanm m? Projenin iletmeye kapatlmas aamasndaki tm faaliyetler tanmlanm m? (rnein; kapatma,
ekipmanlarn sklmesi, ykma, alan boaltma, rehabilitasyondoaya yeniden kazandrma, arazinin yeniden kullanm, vb..)

1.10

Proje iin ihtiya duyulan ek hizmetler ya da dier yatrmlar tanmlanm m? (rnein ulam,
nakliye, su, kanalizasyon, atk bertaraf, elektrik, telekomnikasyon gibi hizmetler ya da rnein yollar, limanlar, elektrik iletim hatlar, boru hatlar gibi dier yatrm projeleri)

1.11

Proje nedeniyle ya da projenin sonucunda ortaya kabilecek dier gelimeler ya da yatrmlar belirlenmi mi? (rnein, yeni konutlar, yollar, su ya da
kanalizasyon altyaps, kum, mcr, akl gibi malzemelerin karlmas)

- 112 -

BLM 1. PROJENN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu

lgili mi? (E/H)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

1.12

1.13

Proje nedeniyle ya da projenin sonucunda deiecek ya da sona erecek mevcut faaliyetler belirlenmi mi? Proje ile birlikte kmlatif (toplam) etkilere neden olabilecek mevcut ya da planlanan dier faaliyetler ya da yatrmlar belirlenmi mi?

Proje lei Projenin kalc bileenlerinin herbirinin 1.14 kaplad alann bykl belirtilmi mi; ve lekli bir harita zerinde gsterilmi mi?
(Ulam dzenlemeleri, peyzaj ve ek tesisler de dahil olmak zere)

1.15

1.16

naat iin geici olarak kullanlacak alann bykl belirtilmi mi; ve haritada gsterilmi mi? Projenin iletmesi iin geici olarak kullanlan arazinin eski haline getirilmesi ve gelecekteki arazi kullanm durumu tanmlanm m? (rnein,
maden karlan ya da ta oca olarak iletilen alanlar)

1.17

Projenin bir paras olarak gelitirilen dier yaplarn ya da faaliyetlerin boyutlar, bykl tanmlanm m? (rnein binann taban
alan ve ykseklii; hafriyat miktar; bitkilendirme alan ve bitkilerin ykseklii; toprak set, baca kprleri gibi yaplarn ykseklii; suyun debisi ya da derinlii gibi)

1.18

Projenin bir paras olarak ina edilen yaplarn ya da dier tesislerin ekli (formu) ve d grn tanmlanm m? (rnein, mazlemelerin
tr, cilas ve rengi, bina ve yaplarn mimari tasarm, bitki trleri, zemin yzeyleri vb.)

1.19

1.20

1.21

Kentsel ve benzeri kalknma projeleri iin, yeni yerleimlerin nfusu ve dier zellikleri, ya da i topluluklarnn saylar ve dier zellikleri tanmlanm m? nsanlarn ya da iyerlerinin yerlerinin deitirilmesini ieren projeler iin, yeniden yerletirilecek nfus ve iyerlerinin saylar ve dier zellikleri tanmlanm m? Yeni ulam altyaps ya da trafik ykn nemli lde arttran projelerde, proje sonucunda ortaya kan ya da gzergah deitirilen yeni trafiin tr, hacmi, zamansal ve corafi dalm tanmlanm m?

retim Prosesleri ve Yntemleri ve Kullanlan Kaynaklar Projenin iletme srelerinin tamam 1.22 tanmlanm m? (rnein, retim ya da mhendislik
prosesleri, balca hammadde retimi, tarm ya da ormanclk retimi yntemleri, maden karma ve mazleme alm prosesleri)

1.23

Projenin ortaya kard rnlerin trleri ve miktarlar tanmlanm m? (Bunlar ana

hammaddeler ya da retilmi mallar olabilir; elektrik

- 113 -

BLM 1. PROJENN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu

lgili mi? (E/H)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

enerjisi ya da su gibi rnler; evler, ulam, perakendecilik, rekreasyon, eitim, belediye hizmetleri [su, atklar, vb.] gibi hizmet ya da mallar olabilir.)

1.24 1.25 1.26 1.27

1.28

naat ve iletme iin gerekli hammaddelerin ve enerjinin tr ve miktar belirtilmi mi? Hammadde temini ve kullanm evresel adan deerlendirilmi mi? Enerji ve hammadde kullanm verimlilik asndan deerlendirilmi mi? Proje kapsamnda kullanlan, depolanan ya da retilen tehlikeli maddeler tanmlanm ve miktarlar belirtilmi mi? inaat aamasnda iletme aamasnda iletmeye kapatma aamasnda Hammaddelerin proje alanna ulatrlmas, ve bu kapsamdaki trafik hareketlerinin says tanmlanm m? (kara, demir ve deniz ulam dahil;
gnlk ya da aylk trafik hareketleri)

1.29

1.30

1.32

inaat aamasnda iletme aamasnda iletmeye kapatma aamasnda Projenin neden olduu ya da proje sonucunda ortadan kalkan istihdam tanmlanm m? inaat aamasnda iletme aamasnda iletmeye kapatma aamasnda Proje alanna ii, personel ve ziyaretilerin ulam iin yaplan ulam dzenlemeleri ve trafik hareketleri tanmlanm m? inaat aamasnda iletme aamasnda iletmeye kapatma aamasnda Proje personeli ve alanlar ya da geici iiler iin salanan konut ve hizmetler tanmlanm m? (Bu madde, inaat iin ya da uzun vadeli olarak proje
iin alana nemli miktarda igcnn g etmesini gerektiren projeler ile ilgilidir.)

Atklar, Dearj ve Emisyonlar Proje sonucunda ortaya kan kat atklarn tr 1.33 ve miktar belirtilmi mi? (naat ve ykm artklar,
hafriyat fazlas, proses atklar, yan rnler, fazla ya da skarta rnler, tehlikeli atklar, evsel atklar ya da ticari atklar, tarm ya da ormanclk atklar, arazinin hazrlanmasn-dan kaynaklanan atklar, madencilik atklar, iletmeye kapatma aamasnda ortaya kan atklar dahil)

1.34

inaat aamasnda iletme aamasnda iletmeye kapatma aamasnda Proje sonucunda ortaya kan kat atklarn bileimi/ierii, toksisitesi ya da dier tehlikeli zellikleri deerlendirilmi mi?

- 114 -

BLM 1. PROJENN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu

lgili mi? (E/H)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

1.35

1.36 1.37

Bu kat atklarn toplanmas, depolanmas, ilenmesi/artlmas, nakliyesi ve nihai bertarafna ilikin yntemler tanmlanm m? Tm kat atklarn nihai bertarafnn yaplaca yerler tanmlanm m? Proje sonucunda ortaya kan atksularn tr ve miktar belirtilmi mi? (Drenaj ve yzey ak, proses
atksular, soutma suyu, artlm atksular, evsel atksu dahil)

1.38

1.39

1.40 1.41

inaat aamasnda iletme aamasnda iletmeye kapatma aamasnda Proje sonucunda ortaya kan tm atksularn bileimi, toksisitesi ya da dier tehlikeli zellikleri deerlendirilmi mi? Bu atksularn toplanmas, depolanmas (rnein dengeleme amacyla), artlmas, iletilmesi ve nihai dearj noktasna ilikin yntemler tanmlanm m? Tm atksularn nihai olarak dearj edilecei alc ortamlar tanmlanm m? Projeden kaynaklanan gaz ya da partikl madde emisyonlarnn tr ve miktar belirtilmi mi?
(Prosesten kaynaklanan emisyonlar, kaak emisyonlar, sabit ve mobil santrallerde fosil yaktlarn yaklmasndan kaynaklanan emisyonlar, trafik kaynakl emisyonlar, malzeme ve kimyasallarn kullanlmasndan kaynaklanan tozlar, ve kokular dahil)

1.42

1.43

1.44

inaat aamasnda iletme aamasnda iletmeye kapatma aamasnda Projeden kaynaklanan emisyonlarn bileimi, toksisitesi ya da dier tehlikeli zellikleri deerlendirilmi mi? Atmosfer emisyonlarnn toplanmas, artlmas ve nihai olarak atmosfere atlmasna ilikin yntemler tanmlanm m? Emisyon kaynaklar/ emisyonlarn yerleri ve emisyonlarn zellikleri belirtilmi mi? (rnein,
baca ykseklii, gaz k hz ve scakl, vb)

1.45

Artk ve atklarn geri kazanlmasna ilikin potansiyel tanmlanm m? (Kat atklarn ve

atksularn yeniden kullanm, geri dnm ve bunlardan enerji elde edilmesi dahil)

1.46

Projeden kaynaklanacak grlt, s, k ya da elektromanyetik radyasyon tanmlanm ve miktar belirtilmi mi? (Ekipmanlar, prosesler, inaat
faaliyetleri, trafik, aydnlatma, vb. dahil)

1.47

Tm atk, dearj ve emisyonlarn miktarnn ve bileiminin/ieriinin tahmin edilmesinde kullanlan yntemler tanmlanm m; ve karlalan zorluklar belirtilmi mi?

- 115 -

BLM 1. PROJENN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu

lgili mi? (E/H)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

1.48

Atk, dearj ve emsiyonlara ilikin tahminlerdeki belirsizlikler tartlm m?

Kaza Riski ve Tehlikeler Projeden kaynaklanabilecek riskler tanmlanm 1.49 m? tehlikeli maddelerin kullanlmasndan kaynaklanan riskler dklme, yangn ve patlamadan kaynaklanan riskler trafik kazas riskleri proses ve tesislerdeki arzalardan kaynaklanan riskler projenin doal afetlere maruz kalmas sonucunda olabilecek riskler (deprem, sel,
toprak kaymas, vb.den kaynaklanan riskler)

1.50

Kazalarn ve olaand olaylarn nlenmesine ynelik nlemler ve bu gibi durumlarda uygulanacak acil durum nlemleri tanmlanm m? (nleyici tedbirler, eitimler, acil durum planlar,
vb...)

Projenin Tanmna likin Dier Sorular

- 116 -

BLM 2. ALTERNATFLERN DEERLENDRLMES No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili mi? (E/H) Alternatiflerin Deerlendirilmesi Projenin gelitirilme sreci tanmlanm m ve 2.1 bu srete dikkate alnan alternatifler belirtilmi mi? (Bu konu hakknda daha fazla bilgi iin bu rapordaki
Kapsam Belirleme blmne bkz.)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

2.2

2.3 2.4

2.5

Projenin gerekletirilmemesi halinde (eylemsizlik alternatifi) ortaya kacak koullar ve evresel zellikler tanmlanm m? Alternatifler gereki ve projeye zg m? nerilen projenin seilmesinin nedenleri, bu seimde rol oynayan evresel hususlar dahil, aklanm m? Deerlendirilen alternatiflerin balca evresel etkileri, nerilen projenin evresel etkileri ile karlatrlm m?

Alternatiflerin Deerlendirilmesine likin Dier Sorular

- 117 -

BLM 3. PROJEDEN ETKLENMES MUHTEMEL EVRENN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili Bilgi Ne tr ek bilgiye mi? yeterli mi? ihtiya var? (E/H) (E/H) evresel zellikler Proje alan ve evresindeki mevcut arazi 3.1 kullanm tanmlanm m; ve bu alanda yaayan ya da bu alan kullanan kiiler belirlenmi mi?
(Konut, ticari, endstriyel, tarmsal kullanmlar, rekreasyon alanlar, halka ak alanlar, ve bina, yap ve dier tanmazlar dahil)

3.2 3.3

Proje alan ve evresindeki toporafya, jeolojik yap ve toprak zellikleri tanmlanm m? Alann nemli toporafik ya da jeolojik zellikleri belirtilmi ve toprak zellikleri ve kullanm tanmlanm m? (Toprak kalitesi, stabilite
ve erozyon, tarm amal kullanm ve arazi kullanm kabiliyeti dahil)

3.4

3.5

3.6

Proje alan ve evresinde projeden etkilenebilecek flora ve fauna trleri ve habitatlar tanmlanm m; ve bu alanlar uygun harita(lar) zerinde gsterilmi mi? Projeden etkilenebilecek trlerin poplasyonlar ve bu trlerin kulland habitatlarn zellikleri tanmlanm m; ve bunlar arasnda koruma altna alnm trler ya da alanlar var m? Alandaki su kaynaklar tanmlanm m?
(Akarsular ve yzey sular, yeralt sular, haliler, ky sular, denizler, yzey ak ve drenaj dahil.) (nemli Not: Proje su kaynaklarn etkilemeyecekse, bu madde ilgili deildir.)

3.7

Projeden etkilenebilecek su kaynaklarnn hidrolojisi, kalitesi ve kullanm tanmlanm m? (Su temini, balklk, spor amal balk tutma, yzme,
rekreasyon, denizcilik, atksu dearj dahil)

3.8

Yerel iklimsel zellikler ve meterolojik koullar ve mevcut hava kalitesi tanmlanm m?

(nemli Not: Proje atmosferik zellikleri ve hava kalitesini etkilemeyecekse, bu madde ilgili deildir.)

3.9 3.10

Mevcut grlt seviyesi tanmlanm m?

(nemli Not: Proje akustik evreyi etkilemeyecekse, bu madde ilgili deildir.)

Ik, s, elektromanyetik radyasyona ilikin mevcut durum tanmlanm m? (nemli Not: Proje
bu evresel zellikleri etkilemeyecekse, bu madde ilgili deildir.)

3.11

evrede projeden etkilenebilecek varlklar, tanmazlar var m? (Binalar, dier yaplar, mineral
kaynaklar, su kaynaklar dahil)

3.12

Proje alan ve evresinde, projeden etkilenebilecek arkeolojik, tarihi, mimari ya da dier sosyal ya da kltrel neme sahip alanlar ya da yaplar var m; ve bunlar arasnda koruma altna alnanlar var m?

- 118 -

BLM 3. PROJEDEN ETKLENMES MUHTEMEL EVRENN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili Bilgi Ne tr ek bilgiye mi? yeterli mi? ihtiya var? (E/H) (E/H) Koruma altna alnm peyzaj deeri yksek ve 3.13 grsel deere sahip yerler de dahil olmak zere projeden etkilenebilecek peyzaj zellikleri tanmlanm m? Proje alanndaki nfus, sosyal ve sosyo3.14 ekonomik koullar (rnein istihdam) tanmlanm m? Projenin gereklememesi halinde, yukardaki 3.15 evresel zelliklerde gelecekte meydana gelebilecek deiiklikler tanmlanm m?
(Eylemsizlik alternatifinde gelecekteki evresel zellikler)

Veri Toplama ve Saha almas Yntemleri alma alan, projeden etkilenebilecek alann 3.16 tamamn kapsayacak ekilde seilmi mi? Mevcut evresel zellikler ile ilgili bilgi 3.17 toplamak iin tm ilgili ulusal ve yerel kurum ve kurulularla grlm m? Mevcut evresel zelliklere ilikin veri ve bilgi 3.18 kaynaklar aka belirtilmi mi; bu kaynaklara raporda gereince atf yaplm m? Mevcut evresel zellikleri belirlemek iin 3.19 yrtlen evresel Veritaban almalar kapsamnda kullanlan yntemler, karlalan zorluklar ve verilerdeki belirsizlikler tanmlanm m? Yntemler, amalarna uygun olarak kullanlm 3.20 m? Mevcut evresel zelliklere ilikin bilgi ve veri 3.21 eksiklikleri belirlenmi mi; ve bu eksik verilerin nasl topland ya da etki deerlendirmesi almalarnda veri/bilgi eksikliinin nasl gz nne alnd aklanm m? Mevcut evresel zelliklerin yeterli ayrntda 3.22 belirlenebilmesi iin gereken saha almalar herhangi bir nedenle gerekletirilemiyorsa, bu nedenler aklanm m ve bu almalarn daha sonra gerekletirilmesine ynelik neriler getirilmi mi? Projeden Etkilenmesi Muhtemel evrenin Tanmna likin Dier Sorular

- 119 -

BLM 4. PROJENN OLASI NEML ETKLERNN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili Bilgi mi? yeterli mi? (E/H) (E/H) Etkiler iin Kapsam Belirleme ED almasnn kapsamnn belirlendii sre 4.1 aklanm m? (Bu konuda yardm iin, Kapsam
Belirleme Kontrol Listesine bkz.)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

4.2 4.3 4.4

Kapsam belirleme iin sistematik bir yaklam benimsenmi mi? Kapsam belirme srasnda tm paydalara danlm m? Danlan paydalarn yorumlar ve grleri sunulmu mu?

Dorudan (Birincil) Etkilerin Tahmin Edilmesi Arazi kullanm, insanlar ve tanmazlar 4.5 zerindeki dorudan (birincil) etkiler tanmlanm, ve uygun olduu hallerde miktar (boyutu) belirtilmi mi? Jeolojik zellikler ve toprak zellikleri 4.6 zerindeki dorudan etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Flora, fauna ve habitatlar zerindeki dorudan 4.7 etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Hidroloji ve su kalitesi zerindeki dorudan 4.8 etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Su kullanm zerindeki dorudan etkiler 4.9 tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Hava kalitesi ve iklim koullar zerindeki 4.10 dorudan etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Akustik evre zerindeki dorudan etkiler 4.11 (grlt ve vibrasyon) tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Is, k ya da elektromanyetik radyasyondan 4.12 kaynaklanan dorudan etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Tanmazlar ve varlklar zerindeki dorudan 4.13 etkiler ve yenilenemeyen doal kaynaklarn (fosil yaktlar, mineraller) tketilmesi tanmlanm m? Kltrel neme sahip yerler ya da varlklar 4.14 zerindeki dorudan etkiler tanmlanm m? Peyzaj kalitesi ve manzara izleme noktalar 4.15 zerindeki dorudan etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Civardaki nfus yaps, sosyal ve sosyo4.16 ekonomik koullar zerindeki dorudan etkiler

- 120 -

BLM 4. PROJENN OLASI NEML ETKLERNN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili Bilgi mi? yeterli mi? (E/H) (E/H) tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi?

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

Dolayl, kincil, Geici, Ksa Vadeli, Kalc, Uzun Vadeli, Kaza Sonucu Oluan, ve Kmlatif (Toplam) Etkilerin Tahmin Edilmesi evre zerindeki dorudan (birincil) etkilerin 4.17 dier evresel zellikler zerinden neden olabilecei ikincil etkiler tanmlanm m ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi?
(rnein; toprak, hava ve su kirlilii ya da grlt nedeniyle flora, fauna ve habitatlar zerindeki etkiler; hidroloji ya da su kalitesindeki deiiklikler nedeniyle su kullanm zerindeki etkiler; topran kurumas nedeniyle arkeolojik kalntlar zerindeki etkiler; vb..)

4.18

4.19

4.20

4.21

4.22

Projenin inaat srasnda, ya da iletme ve kapan aamalarndaki ksa sreli faaliyetler nedeniyle ortaya kan geici, ksa vadeli etkiler tanmlanm m? Projenin inaat, iletme ya da iletmeye kapatlmas aamalarnda kaynaklanan kalc evresel etkiler tanmlanm m? Projenin ekonomik mr sresince gerekletirilen faaliyetler ya da kirleticilerin alc ortamlarda birikmesi nedeniyle ortaya kan uzun vadeli etkiler tanmlanm m? Kaza, beklenmedik olaylar ya da projenin doal ya da insan kaynakl afetlere maruz kalmasndan kaynaklanabilecek etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? Ana projeye yardmc faaliyetlerden kaynaklanan evresel etkiler belirtilmi mi?
(Yardmc faaliyetler projenin bir parasdr, ancak genellikle ana proje alanndan uzakta gerekletirilirler; rnein ulam yollarnn ve altyapnn inas; projenin neden olaca trafik hareketleri; akl, kum, mcr ya da dier hammaddelerin karlmas; enerji retimi ve temini; sv ve kat atklarn bertaraf, vb..)

4.23

Dolayl yatrmlardan kaynaklanan dolayl etkiler tanmlanm m? (Dolayl yatrmlar dier

projelerdir; ana projenin bir paras deildirler; rnein, projenin gerekletirilmesi iin gerekli yeni mal ve hizmetlerin salanmas, projeden kaynaklanan yeni nfusa ya da i evrelerine konut salanmas gibi amalarla proje nedeniyle ihtiya duyulan ve tetiklenen faaliyetlerdir. Proje kapsamnda olmayan bu tr faaliyetlerden kaynaklanan etkiler ise projenin dolayl etkileri olarak tanmlanr.)

4.24

Blgede mevcut ya da planlanan dier kalknma faaliyetleri ile birlikte projenin kmlatif (toplam) etkileri tanmlanm m? (Gelecee
ynelik farkl senaryolar, en kt hal senaryosu da dahil olmak zere, tanmlanmaldr.) Kmlatif etkilerin deerlendirilmesi hakknda daha fazla bilgi iin aadaki adrese bkz: http://europa.eu.int/comm/environment/eia/eia-support

4.25

Her etkinin corafi adan etkileyecei alan,

- 121 -

BLM 4. PROJENN OLASI NEML ETKLERNN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili Bilgi mi? yeterli mi? (E/H) (E/H) sresi, skl, geri dndrlebilir olup olmad ve ortaya kma olasl gerektii ekilde tanmlanm m?

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

nsan Sal zerindeki Etkilerin Tahmin Edilmesi ve Srdrlebilir Kalknmaya likin Konular nsan sal ve refah zerindeki birincil ve 4.26 ikincil etkiler tanmlanm ve uygun olduu hallerde miktar belirtilmi mi? (rnein, toksik
maddelerin evreye dearj nedeniyle ortaya kan salk etkileri, proje ile ilgili ciddi tehlikelerden kaynaklanan salk riskleri, projenin hastalk vektrlerinde deiikliklere neden olmas sonucunda ortaya kan etkiler, yaam koullarndaki deiiklikler, etkilenme olasl yksek gruplar zerindeki etkiler, vb..)

4.27

Biyoeitlilik, kresel iklim deiiklii ve srdrlebilir kalknma gibi konular zerindeki etkiler uygun ekilde ele alnm m?

Etki neminin Deerlendirilmesi Tahmin edilen her etkinin nemi, yasal mevzuat 4.28 ile uyum asndan deerlendirilmi ve etkilenen insan, kaynak ya da dier alclarn says, nemi ve hassasiyeti dikkate alnarak ele alnm m? Etkilerin nemi yasal mevzuata gre 4.29 deerlendirilirken uygun yerel, ulusal ya da uluslararas standartlar kullanlm ve ilgili rehber dokmanlara uyulmu mu? evre zerindeki olumsuz etkilerin yansra 4.30 olumlu etkiler de belirtilmi mi? Her etkinin nemi aka belirtilmi mi? 4.31 Etki Deerlendirmesi Yntemleri Etkilerin tahmin edilmesinde kullanlan 4.32 yntemler tanmlanm m; ve bu yntemlerin seilmesinin nedenleri, karlalan zorluklar ve sonulardaki belirsizlikler ele alnm m? Projenin ayrntlar ve etkileri hakknda 4.33 belirsizlik sz konusu olduunda, en kt hal senaryolarna gre yaplan tahminler tanmlanm m? Etki tahmini ya da etki deerlendirmesi iin 4.34 gerekli verilerin toplanmasnda zorluklarla karlaldnda, bu zorluklar aka belirtilmi ve sonular zerindeki etkileri dikkate alnm m? Etkilerin nemini deerlendirilmesinin 4.35 dayand temel aka ortaya konulmu mu? Alnmas nerilen tm etki azaltc nlemlerin 4.36 uygulanmas halinde kalan/sren etkilerin neler olaca ortaya konulmu mu; bir baka deyile nlemlere ramen kalan/sren etkiler

- 122 -

BLM 4. PROJENN OLASI NEML ETKLERNN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili Bilgi mi? yeterli mi? (E/H) (E/H) tanmlanm m? Her etkinin raporda ele aln dzeyi, proje iin 4.37 olumlu karar (onay) verilmesi asndan arz ettii nem dzeyine uygun mu? Raporda yer alan aklama ve tartmalarda, kilit konular zerinde odaklanlyor ve ilgisiz ve gereksiz bilgilerden kanlyor mu? Daha az nem arz eden konular daha az 4.38 vurgulanrken; projenin en nemli, balca olumsuz etkileri gerektii ekilde vurgulanm m? Olas Etkilerin Tanmna likin Dier Sorular

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

- 123 -

BLM 5. ETK AZALTICI NLEMLERN TANIMI No. nceleme-Deerlendirme Sorusu lgili mi? (E/H) Etki Azaltc nlemlerin Tanm evre zerinde nemli olumsuz etkiler sz 5.1 konusu olduunda, bu etkileri azaltmaya ynelik nlemler ortaya konulmu mu? Olumsuz etkileri azaltmak iin alnmas nerilen 5.2 nlemler aka tanmlanm m; ve bu nlemlerin etki boyutunu ve nemini ne kadar azaltaca aka ortaya konulmu mu? Alnacak nlemlerin etki boyutunu ve nemini 5.3 ne kadar azaltaca konusunda belirsizlikler varsa, bu durum aklanm m? nerilen etki azaltc nlemlerin uygulanmas 5.4 konusunda proje sahibi ak bir taahht veriyor mu; yoksa nlemler sadece neri ya da tavsiye olarak m kalyor? nerilen etki azaltc nlemlerin seilme 5.5 nedenleri aklanyor mu? Etki azaltc nlemlerin uygulanmasna ilikin 5.6 sorumluluklar, finansman kaynaklar dahil, aka belirtiliyor mu? nemli olumsuz etkileri azaltc nlemlerin 5.7 uygulanamaz olduu ya da proje sahibinin nlem alnmasn nermedii durumlarda, bunun nedenleri aka belirtilmi mi? ED ekibi ve proje sahibi, etkilere kar 5.8 alnacak nlemler konusunda tm olas alternatifleri ve yaklamlar dikkate alm m? rnein, alternatif stratejiler ya da yer seimi alternatifleri, etkilerden kanma ya da etkileri azaltmaya ynelik nlemler, proje tasarm ve yerleimindeki deiiklikler, yntem ve proses deiiklikleri, artma, uygulama planlar ve ynetim uygulamalarndaki deiiklikler, rehabilitasyon ve telafi/tazmin etmeye ynelik nlemler dikkate alnm m? Kalan/sren etkileri izlemek ve ynetmek iin 5.9 gerekli faaliyetler/ dzenlemeler nerilmi mi? nerilen etki azaltc nlemlerin olumsuz 5.10 etkileri olmas halinde bunlar tanmlanm m? nlemlerin Tanmna likin Dier Sorular

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

- 124 -

BLM 6. TEKNK OLMAYAN ZET No. nceleme-Deerlendirme Sorusu

lgili mi? (E/H)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

Teknik Olmayan zet Raporda, teknik olmayan bir zet yer alyor mu? 6.1 zette, proje, proje alan ve evresi, evre 6.2 zerindeki etkiler ve alnmas ngrlen etki azaltc nlemler ksa ve z ancak kapsaml ekilde tanmlanm m? zette, projeye ve evresel etkilerine ilikin 6.3 nemli belirsizlikler aka belirtiliyor mu? zette, projenin izin, ruhsat, onay sreci ve 6.4 EDin bu sreteki rol aklanyor mu? zette, etki deerlendirmesinde kullanlan 6.5 yaklamn genel bir zeti yer alyor mu? zet, teknik terimlerden, ayrntl verilerden ve 6.6 bilimsel tartmalardan kanlarak teknik olmayan bir dille yazlm m? zet, halktan bir kii tarafndan anlalabilecek 6.7 ekilde yazlm m? Teknik Olmayan zete likin Dier Sorular

- 125 -

BLM 7. SUNUM KALTES No. nceleme-Deerlendirme Sorusu

lgili mi? (E/H)

Bilgi yeterli mi? (E/H)

Ne tr ek bilgiye ihtiya var?

Sunum Kalitesi Bilgiye, bir ya da daha fazla ciltten oluan bir 7.1 dokman ile ulalabiliyor mu? ED raporu ve ekleri, okuyucunun bilgiyi 7.2 rahata bulabilecei ekilde, ak ve mantkl bir ekilde dzenlenmi mi? Raporun (ve eklerinin) banda iindekiler 7.3 tablosu var m? Raporun hazrlanmasnda izlenen sre ak bir 7.4 ekilde tanmlanm m? Raporun sunumu ksa ve z ama ayn zamanda 7.5 kapsaml m; ilgisiz veri ve bilgi verilmesinden kanlm m? Sunumda tablolar, ekiller, haritalar, fotoraflar 7.6 ve dier grafiklerden etkin bir ekilde faydalanlm m? Raporda, ana metnin anlalmas iin gerekli 7.7 olmayan teknik ayrntlar ve bilgilerin sunulmas iin eklerden yararlanlm m? Raporda yaplan tm analiz ve deerlendir7.8 meler ve varlan tm sonular, yeterli lde veri ve ispatlarla desteklenmi mi? Tm veri kaynaklar kaynaklar blmnde 7.9 belirtilmi mi; metnin iinde bu kaynaklara gereken atflar yaplm m? Rapor ve eklerinin tamamnda tutarl bir 7.10 terminoloji kullanlm m? Okuyucunun raporu ve eklerini tek bir 7.11 dokmanm gibi okuyabilmesine yardmc olmak iin blmler arasnda atflar yaplarak raporda btnlk salanm m? Rapor, ak bir ekilde adil ve mmkn 7.12 olduunca tarafsz ve nesnel mi? Sunum Kalitesine likin Dier Sorular

- 126 -

ED RAPORUNUN GENEL DEELENDRMES ED raporunda sunulan bilginin kalitesinin genel bir deerlendirmesi yaplmak istenirse, bu amala aadaki tablo kullanlabilir. No. 1 2 3 4 5 6 7 nceleme-Deerlendirme Bal PROJENN TANIMI ALTERNATFLERN DEERLENDRLMES ETKLENMES MUHTEMEL EVRENN TANIMI OLASI NEML ETKLERN TANIMI ETK AZALTICI NLEMLERN TANIMI TEKNK OLMAYAN ZET SUNUM KALTES Puan Yorum

Genel Deerlendirme (Genel Puan): Yorum:

- 127 -