Truyn Thng c Sch.

Ba mi Hnh nh Tiu Biu Nm 2030

c; sau mi nm ngi xa nhiu ngi kht bng, cnh c cng c nhiu cnh khc xa. Ngy nay, mi i thay c phn mau chng hn. Cu hi trong hai chc nm na i sng s ra sao l mt iu nhiu khi thong qua trong ngh con ngi. Tng lai bt chc, nhng c iu chc chn l c nhiu i thay trong cuc sng. Nhiu ngi ngh rng mun bit nhng i thay trong vng hai chc nm ti, chng cn phi i xem bi dch, nhng cn nhn li nhng mm mng ca nhng i thay trong hin ti. Tham vng rt tm thng, xin min bn ti nhng vin nh chnh tr kinh t, x hi, trit l cao xa, ch xin quanh qun trong np sng thng ngy: nh ni n chn , cm n o mc, gii tr, truyn thanh truyn hnh, sch bo, thuc thang khi au m, cng mt vi ni lo u trc nhng tai ha cho cuc sng do chnh con ngi gy ra nh chuyn nhim ca tri t, chuyn nhit tri t gia tng, chuyn ti nguyn cn bn ca con ngi ang lao ti ch thiu ht nh cn nc ung, ht nhin liu Trc nhng e da gii k thut khoa hc phn ng ra sao? ha hn nhng g? Liu loi ngi c phi a nhau di tn sang mt hnh tinh khc, nh d on xa ca Stephen Hawkin? Hay s b tiu dit trn vn nh nhng con dinasaures thi xa xa, khi c s va ng gia cc hnh tinh? Hay l ngi ic s nghe li c r hn, ngi m s li thy nh sng thy ci p ca thin nhin, ngi gi c nhng nh gi m cng d sng hn v.v Cuc sng gia nh ca ngi
217

gi xa ni nm nm l mt tiu bin, mi nm l mt i bin, bi l sau nm nm c ngi ln cnh u bt u c i thay, nhng vn cn t nhiu ngi xa cnh

tr s m thm hn vi nhng t chc cng n vic lm, nh nhng phung tin truyn thng hu hiuKhng cn nhng ngi b c n v nh c li tin; t chc mt bn m chc, mt ti karaok m ai vn nh ny l mt vic chng my kh khn vi nhng mn truyn hnh v h thng dy cablesnhng l mt phong tin gip vui cho ngi tui vng khi di chuyn trong thnh ph cng l mt c gng, mt kh khn. Tng lai bt chc, nhng khng ai ngn cm con ngi m c mt np sng d sng hn. Sau y ngi c sch xin ghi li ba mi chuyn m ngi c ngh rng c nhiu hy vng thnh s thc trong vng ba chc nm ti. Ni dung nhng chuyn ny phng theo cun Vivre en 2028 Notre future en 50 mots clefs. ca Yan de Kerorguen v Estelle Leroy, do Lignes de Repre, Paris, 2008 xut bn . Chuyn tng lai c c thnh s thc hay khng l iu ch c tng lai tr li chc chn c. Nhng d on chuyn cha ti, theo Michel Godet, tc gi cun Le Courage du bon sens pour construire lavenir autrement, Odile Jacob, 2007, l ko ci bo ng v khi cng hnh ng. Mun t ti thnh cng phi i trn c ba mt: trc tin l phi c phn ng mnh ta nh ngi cha la; tip ti l phi lun lun ch ng, pr-actif, bi khng ai ngi yn n tng lai m ai ai cng phi sa son n tng lai. Sau ht phi bit hoch nh tng lai, c nhng d n hnh ng to ra nhng bin i dn ti tng lai mong c. l thi xy dng nhng cng cuc trng tn. D on tng lai thng mang li hy vng v to nn ngha cho i sng. To cho mnh mt ch ch tng lai l t tu sa bn thn, nhn trch nhim c t do ch ng. Bt u l chuyn:

i i vi cu chuyn phng bnh: n l n cho va no ch khng ai

218

1.

gi ng c cu: Bnh tng khu nhp, ngha l bnh

theo ming vo trong ngi. cha bao gi cu ny c ngha thc t nh ngy nay. Ngy nay cu chuyn n ung

dm n cho sng ming. Cm tht b thi lo ngay ngy, cm rau c th ngy o o l cu tc ng Vit Nam ngy xa, ngy nay nh c th gii cng p dng. Th nn ci mi trong chuyn n ung l k thut to thc phm. Mc ch ca vic n ung trong tng lai khng cn l chuyn n m sng, m cn l chuyn n phng bnh, gi cho thn th khe khn, gi cho tr dai, v p ng vi nhu cu ring ca tng c nhn. Gii chuyn mn tin on l ti nm 2050, nhu cu thc phm ca nhn loi, so vi ngy nay, s tng gp i. Nn thiu n, hay thiu dinh dng p ng vi nhu cu dinh dng ti thiu vn ng, hin nay ti con s nm chc triu ngi, khng phi Phi Chu m ngay ti u Chu. Ngc li, nn n nhm, malbouffe, v bi s tng tin ca s ngi cao nin, gy nn nn ph ph, obsit. Trong vng ba chc nm ti, nn khan him thc phm i i vi nn n nhm, malbouffe l hai vn nn ca loi ngi. Kim k dn chng a ti mt kt qu ng lo ngi: ring ti Php, hng nm trung bnh s ngi ph ph tng thm chng 250,000 ngi, nn ny cng trm trng trong cc xm dn ngho. S tr s sinh, di mt tui, b chng tch m, adiposit, trong 13 nm qua tng gp i. Gii quyt hai vn nn ny, gii chuyn mn v sc khe i chng t trch nhim trn vai gii sn xut thc phm: thiu cht ny, qu d cht n l ngun gc sinh bnh. Hng ngy trn mi phng tin truyn thng, gii sn xut cng gii c trch nhim v sc kho i chng thng nhc nh dn chng n thm rau c tri cy, n thm nhng mn c nhiu calcium, ct bt m ngCc hng sn xut ni ti nhng thc phm c chc nng, fonctionnels, c tnh cch nga bnh ng thi vn l nhng cht dinh dng. Nhng mn thng thc nht l ti, du olive, ht lin, grains de lin, c hi tm li nhng thc phm c nhiu cht omega 3. Gii trng trt vi nhng k thut mi to nn nhiu mn rau c, tri cy mi chiu theo i hi ca i chng. Hin nay Ha Lan ngi ta thnh cng trong vic ghp rau ci soong, cresson, vi rau brocoli thnh rau Bococress vi mc ch lm tng lng antioxydant ca broccoli ln ba ln. K ngh ch to thc phm b t co l chiu khu v i chng to nn nhng sn phm qu nhiu m, nhiu mui, nhiu ng, nn a ra nhng thc phm mi nh nhng yagourts c vi khun hot ha,
219

bactries actives, trng g c omga 3, margarine c lng cholestrol thp, sa c thm mlatonine cho d ng, hay c magnesium gip c th th gin. Thc phm c chc nng iu tr, tr nn mt ngnh k ngh siu ng khng thua g m cn mnh hn c ngnh k ngh ch to dc phm, v nhng v tranh lun gay gt gia cc phng th nghim. Nhng v tranh chp v nh hng ca t l omega 6/omega 3 trn bnh ph ph, vn cn ang tip din si ni. Ti u Chu, c quan Fufose, vit tt ca chng trnh Functionnel food science in Europe c thnh lp nh gi nhng thc phm c chc nng nga bnh. ng dng nhng phng php ch to thc phm cho tng c nhn, ty theo b gne to sinh ra ngnh nutrignomique, trong mt s phn ban ngnh y hc trong cc i hc tin tin. Mi ngi chng ta c mt phn ng ring i vi thc phm n hng ngy v mi trng chng ta cng sinh sng chung. Kh nng thiu t cht bo khng mt ai ging ht ai, du n cng mt thc phm, cng hot ng trong nhng iu kin ging ht nhau. Tng quan gia thc phm v sc khe l mt vn m khoa hc cha tm hiu c r rt. C hiu r c mi tng quan ny trn tng c nhn mi c hy vng tm ra c nhng thc phm c chc nng nga bnh, lm chm gi cho tng c nhn, ty theo chng tc, tui tc, nam, n ngn nga khng ring g nn ph ph m mi loi bnh khng thuc cha nh nhiu loi bnh ung th. Ngoi mi tng quan trn y, gii nghin cu cn lu tm ti vn nhng bnh gia truyn trn mi bnh din. ng dng phng php ch to thc phm ty theo b gne ca tng c nhn cn t ra nhiu vn v gio l, thique, v nht l nh hng ca mi sinh. V gii chuyn mn cn ng dng nhng k thut nanorobot, to ra nhng robots kch thc khng y mt nanomtre, cho chy trong cc mch mu, vi nhim v dit nhng cht d tha hoc c hi trong cho c th, gi cn bng gia vic dinh dng v s chuyn ha ca c th. Ngi c n y t hi rng, vi ba chc nm na, n c cn l nht khoi ca con ngi na hay khng, hay n ch l ung thuc nga bnh, ng vi cu n sng?

220

gp iu bt hnh. Bn gp cun tiu thuyt, lng nng nng bun. Bn nhn quanh tm hp klinex. Tc th ci Cc, chic robot gi nhn ca bn, mang hp klinex ti cho bn, trn mi thong mt n ci. khng phi l mt truyn gi tng. Bi mt ngy rt gn y, my tnh ca bn s c kh nng hiu c tnh cm ca bn, qua nt mt cng c ch ca bn. C th ri c t tng ca bn, ngi khc c th c thy r rng nh c trong mt trang sch. Gii k ngh my tnh cho rng n nm 2030, chuyn my tnh c c tnh cm ca bn l mt chuyn thng thng. Theo gii x hi hc, trong np sng tng lai, tnh cm con ngi s chim mt a v quan trng. Jean-Didier Vincent, mt chuyn gia ngnh sinh l thn kinh, neurobiologiste, t cu hi l: Le grand retour des motions livres aux masses dans leur authenticit est-il le signe dune nouvelle civilisation fonde sur laffectivit ou, linverse, dune dcivilisation qui passerait par leur exhebition obsne? Cuc bn ci gy nn bi cu hi ny mi phn s khi. Ring c mt iu chc chn l phi chuyn mn t hy vng ln v vic ny v dnh phng tin cho vic pht trin loi my tnh mang danh hiu my tnh hu tnh, ordinateurs motionnels. Loi my tnh hu tnh ri ra s l loi my tnh c nhiu ng dng trong nhng hot ng y t, gio dc, gii tr v an ninh. My tnh loi ny c kh nng thy ch nhn, ang li xe, bng b mt mi sau tay li, bn bo ng thay th cho ngi li xe. My tnh hu tnh gip ch vic bn hng trn Internet, v phn ng ty theo tnh cm ca khch hng. Loi my tnh ny rt cn thit trong vic dy hc qua Internet v c th nhn ra c phn ng ca ngi sinh vin vi bi ging. Du l cn c trn nt mt hay trn ging ni, on nht ra tnh cm hay s bin i ca tnh cm, k thut on nhn tnh cm qua my
221

2.

By t Tnh Cm

n ngi trong phng khch, tay cm mt cun tiu thuyt m bn c say m trong c tun qua. Ti on cui, vai chnh trong truyn, mt nhn vt chim c cm tnh ca bn,

tnh cng l mt chiu hng sn xut y ha hn, rt cn thit cho nhng ngi ny, nhng tri li rt ng lo ngi i vi nhiu ngi khc. Mt ton chuyn vin ti i hc California San Diego phn tch s bin i nt mt ca 100,000 b mt v lp c mt cun t in ngha nhng thay i v mt ca con ngi bng my tnh. Ti phng th nghim Heudiasyc, Trung Tm Ngin Cu Khoa Hc, i hc k thut Compige, Heudiasyc-CNRS/UTC, cc nh khoa hc pht trin c phng php phn tch nt mt, v dn ti vic sp hng tnh cm theo 40 thng s. Frank Davoine, pht ngn nhn ca ton chuyn gia ny tuyn b: Elle [ces mthodes] sappuient sur des travaux des psychologues. Ces derniers ont dfini six classes dmotions univwrselles partages par lensemble des humains: la peur,la joie, la colre, la tristesse, le dgout et la surprise. Le taux de reconnaissance des motions slve 85%. Nhng ng dng ca my tnh ny trong a hn qun s l mc tiu ca mt cng trnh kho cu ti phng th nghim Sandia ca hng Lockheed Martin. H thng ny gip nhng n v trng theo di v kim im tnh cm ca thuc cp trong mt bui hp trc khi ly mt quyt nh quan trng. Mi thnh vin trong bui hp u eo mt my o mch v nhp th, trong khi mt ng kinh camra thu hnh nhng bin i sc mt, v ging ni. Nhm nghin cu ti i hc Cambridge hp tc vi nhm nghin cu i hc MIT ti Hoa K pht trin mt tho trnh nhn nh tnh cm qua mt h thng my thu hnh. Tho trnh ny ch trng ti nhng bin i hin ra trn u mi, khe ming. My tnh c th nhn ra c 24 bin i nt mt, t nhng chau my lm nhn trn, nhng ci gt u, nhng ci nhch mp, mm mi. My tnh ny mang tn l my c t tng, mind-reading machine. My ny, qua nhng bin chuyn nt mt dng lm mu, c th on nhn c s bin i tnh cm i t chn nn ti chuyn ch. Theo gio s Robinson, i hc Cambridge, thnh vin ca nhm nghin cu th my gip cho ngi x dng nhn nh c nhng chuyn bin t tng ca con ngi ng ti 85% i vi cc kch gia tham d th nghim, nhng ch ng c 65% i vi nhng ngi thng.
222

To ra c mt my tnh c c t tng con ngi, l mt thnh qu lm George Orwell, tc gi tp tiu thuyi 1984, phi lnh gy. Tri li, trong phm vi y khoa nhng thnh qu t c vi my tnh hu tnh mang li nhiu ha hn, t nh trong vic chm sc nhng bnh nhn trong hn m, gip nhng ngi b khuyt tt, ch cn c th thay i nt mt, lin lc c vi ngi chung quanh. Hng Cyberkinetics thc hin c mt b in cc cm trn u bnh nhn gip ngi bnh di chuyn c con chut trn mn nh my tnh hon ton bng ngh. c Thm: The emotion machine, Marvin Minsky, Simon & Schster, 2006.

vn trong u bc s tm thn Nguyn, khi ng bc ra khi phng hp hi ngh quc t mang danh hiu Connaissance et Mmoire ti H Ni nm 2030. Ngy , y hc lm ch c vic ng dng nhng k thut v ha tr, v gntique, v in t trong vc lm tng trng kh nng, lm ch tnh cm, cng quyt on trong cng vic lm hng ngy ca b c con ngi. Bc s Nguyn cn nh li bc s Brain, trong bi din t khai mc hi ngh: Les temps ont chang. Les philosophes et les psychologues qui laboraient des thories sur la pense font dsormais rfrence au cerveau. Ils marchent main dans la main avec les neurologues qui tentent de faire le lien entre les choses de lesprit et les tats du cerveau et avec les spcialistes de lintelligence artificielle qui pensent quil est possible de repliquer la pense dans la machine. V cu lm cho bc s Nguyn suy ngh nhiu hn na l li bc s Storm, trch dn Nitzsche:
223

3.

Bnh Qun

nh qun c th b tn dit haykhng? Phu thut ghp c c th cha bnh qun c khng? u l gii hn ca vic lm thay i b c ca con ngi? l nhng cu hi ln

Le future appartient celui qui a la plus longue mmoire Ce quon sait aujourdhui, cest que tout le cerveau qui draine pas moins de 4 milliards de messages la seconde entre nos deux hmisphres, sert la mmoire. Bc s Nguyn t nh rng kh nng tnh chuyn v lai, d tho nhng d n, cng nh sa i ng li hnh ng, tt c u t trn cng mt cn bn, l kh nng hi tng. Mun bit s i v u phi bit ta t u ti. Ngc thi gian v nm 2010. T mi nm qua, b c con ngi khng cn l mt chic hp en, nhng l mt mi trng xy dng ngnh khoa hc thn kinh, neuroscience. Ngi ta bit rng con ngi c nhiu loi tr nh: tr nh ngn hn, tr nh di hn, tr nh tng giai on, tr nh bng cm quan, bng suy din, bng phng php tin hnh, procdurale Tr nh ngn hn l b nh c gii hn, ch ghi nh c mt s nh nhng iu con ngi mun ghi nh; nh vy tr nh ngn hn tri ngc vi tr nh di hn m b c con ngi c kh nng phi gii hn ghi nh. Ti tui tm mi, nu cn trong tnh trng sc khe tt, c nhiu ngi cn kh nng ghi nhn nhng kin thc mi. Tnh ti to m ca b c, platicit crbrale, l ngun gc ca s to ra s ni kt mi trong b no. Nhng kt qu ca nhng cng trnh nghin cu v b c thng c coi l quan trng v cn thit trong k thut tin hc. Ngc li nhiu kt qu t dc trong phm vi k thut ny li lm tr ngi cho nhiu kh nng t nhin ca b c. Ngi Vit Nam tui by mi tm mi hin nay, nhiu ngi cn nh nhng bi hc thuc lng trong sch Quc Vn Gio Khoa Th, cn nh nguyn vn c bn cu chng. l nhng iu m tui tr ngy nay khng c nhiu thiu nin c th lm c, nhng nhng iu ngi gi tha xa phi hc thuc lng, th tr nh ngy nay, ch cn vn dng con chut l c trn mn my tnh. Sao cn phi kh cng hc thuc lng khi ch cn bm con chut vi hai chc nng chp, dn trn my tnh? Cu hi khc l nu ta khng x dng ti b c tri cho, th b c s ra sao trong nm thng ti. Cu tr li t tng ngi chng ta c th tm ra. T ngy c ci my tnh b ti, calculatrice, khng mt ai cn cn phi lm tnh nhm. Ngi tui vng ngy nay my ai cn cng nhm c hai ba s, ng ni ti vic
224

lm tnh chia nhm. Li bing khng chu vn dng tr no, thng gy ra s suy gim tr nh, mt kh nng tm kim, khi cn n bt k iu g cng c ngay trn u ngn tay hi sao li cn pht trin c tr nh? Xa hn na, sch c c ch n c nhi tri tn, khng bit iu c th kh m tng tng ra c tng lai. cng l iu khng hn l hin nhin theo pht biu ca Karl Szpunar, i Hc Washington ti St. Louis: Dans notre vie quotidienne, nous passons plus de temps projeter ce que nous allons faire demain qu nous rappeler ce qui sest pass. Pourtant, on sait peu de chose sur comment se forment ces images mentales du futur. ng khc, kt qu nghin cu ca Eleanor Maguire ca i hc College ti Lun n, thc hin trn nm ngi b mt tr nh v hi thi dng th nm ca no, hippocampe b thng. Trc y hc cho rng hippocampe c nng xut ghi nhn nhng k nim. Nhng Eleanor Maguire chng minh rng nm bnh nhn ny cng gp kh khn trong vic m t nhng chi tit v nht l s bin chuyn ca nhng hnh nh lin tip, ta nh nhng hnh nh trn mn truyn hnh, hay in nh. Kt lun ca Eleanor Maguire l ngoi chc nng ghi nhn k nim, hippocampe cn c thm nhiu chc nng khc. Nhiu bnh nhn mang ng xut hu chn thng, stress posttraumatique, c hy vng ht b au n hnh h. Thnh qu ny do phng th nghim sinh l thn kinh, neurobiologie, CNRS-Orsay, ti Php. Cc nh nghn cu minh chng c l, c th lm cho chut dng lm th nghim, qun c nhng k nim do chn thng gy ra. Trc ht ngi ta luyn cho chut s mt s ting ng bng cch cho chut nghe nhng ting ng ng thi cho in git trn chn chut. It ngy sau, ngi ta tim thuc sa tr nh ca chut, ri li cho chut nghe nhng ting ng my ngy trc tng lm cho chut s, thi thy chut dng dng qun ni s hi gy ra khi nghe thy nhng ting ng . Tai mt phng th nghim Nu c, cc nh khoa hc tm ra c tnh cht ca phn t mang tn protine kinasse M zta, c kh nng xa b c nhng k c di hn, nhng khng lm suy gim kh nng ca k c di hn khi c luyn ghi nhn v tm li c nhng k nim di hn. Ni mt cch khc, vi phn t protine kinasse
225

M zta, ngi ta c th xo b nhng k nim c, thay th bng nhng k nim mi, tm li c nhng k nim mi, nh xa b mt cun phim c trn bng nha hay trn a video, ri ghi trn cng cun bng hay a vido mt cun phim mi ri mang chiu phim mi trn mn truyn hnh. Thnh qu ny rt quan trng trong vic nga nhng chng au kinh nin, hay chng mt tr nh. Phng th nghim ti i hc MIT ti Boston tm ra c nhng iu kin c kh nng nh hng tt ti s kt ni cc neurones lm tng trng kh nng tr nh bng cch dng nhng xung ng in, impulsions electriques, kch thch mt vng trong b no khin no nh li c nhng k nim xa xm tng qun. Phng th nghim ca A Lozaro, ti bnh vin Western Toronto cng t c nhng kt qu tng t. C nhng bnh nhn mt tr nh nh li c tng tn nhng s vic xy ra t ngoi ba chc nm v trc. Sch c thm: Prendre soin de la jeunesse et des gnrations, Bernard Stiegler, Flammarion, Paris 2008.

ton trong vng 15 nm qua. Hi , ng mi v lp nghip vng ny, bn b nhiu ngi cho ng l khng. Ai ai cng ng rng ti nhng nc c nn k ngh kh cao nh Gia N i, ngh nng ht thi. Chng ai ng l ngh nng li thun bum sui gi nh ngy nay. ng Ba v vng ny trng nho, vi nhng k thut mi, bt u bng mt h thng my o v tuyn, capteurs sans fil, cm trong nhng lung nho, gip ng ti bn nho ng lc. Ch it lu sau, c vng ng v sinh sng y gia nhp mt dn li Internet. Chng ring ng Ba m c vng ny dng nhng k thut thng tin tn tin nht vo vic canh tc, tit kim nng lng, theo ng nhng tiu chun bo v mi sinh, cng vic mang bn sn phm tn ngn trn th trng. Nhng bc nh chp
226

4.

Canh Tc

hn cnh qut ct in gi, oliennes, quay nh nh, v nhng tm bng quang in, panneaux solaires t trn nc nh, ng Ba t ho l ngh nng ca ng thay i hon

t v tinh cho bit hng ngy, ty theo ma nhng cnh ng no cn ti, nhng cnh ng no cn bn, nhng khu vc no cn c ry c, hoc cn c gt hi trc. Vin nh mu hng ca ngh nng trn y khng phi l mt hnh nh khng tng, m l hnh nh thc s ca nhiu vng canh nng ti u Chu v M Chu. Ti nhiu ni khc, nng nghip cn phi i mt vi nhng kh khn khng d vt qua. Trc ht l trn mt k thut, khng phi ni no cng c th canh tc theo hoch nh qua nhng dn truyn tin. Hai l ngh nng ph thuc qu nhiu vo nhng loi phn bn, c phosphate hoc nitrate, nhng cht ny rt c hi cho mi sinh. Thm vo l nhng loi thuc git su b, c th lm nguy hi ti sc khe dn chng, m ngy nay nhiu loi b cm dng. Gi nhin liu tng cng l mt mi lo cho nh nng. Sau ht v ln hn ht l vn phn phi nc. Gii quyt nn khan him nc l mt vn i hi mt mn u t ln ca chnh ph thc hin nhng dch v xy ct di hn, nh nhng h thng ng dn nc t nhng vng xa c ngn cy s, v nhng p nc ln c ngn hectares. Tng lai ngh nng t nng trn vic ng dng nhng kt qu thu lm c trong mn thc vt hc vo sn xut nng phm. Ngy nay, trn th trng mi c 6% tng s nng sn sn xut bng nhng phng php ny. Ti nm 2020, t s ny d tr tng ln ti 20%. Vi nhng k thut nng nghip mi, hnh nh cc vng nng nghip s thay i mau chng: nhng vng qu th s s mau chng bin thnh nhng sinh cu, biospheres c kh nng thu ht du khch. ng khc, vn t ra l lng tn nhim ca i chng vi nhng sn phm nng nghip loi mi ny. Gn y, sau v sa c, nhiu hoa qu nhn to ca Trung Quc b i chng quanh th gii nghi ngi v ty chay: nhng tri l, cam, qut, ln ti p y ch khng mt ai mua. Tng lai nng nghip cn ph thuc vo ngnh k ngh mang tn l k ngh nhin liu xanh, industrie des carburants verts. Loi nhin liu xanh ny c kh nng thay th nhin liu dng du ha, mt ngun nhin liu ang nhanh chng cn dn, v nhin liu xanh cn hn du ha l khng gy nhim cho mi sinh, khng lm tng tc dng nh knh khin nhit trung bnh tri t tng theo. Tuy nhin, dng du ha con ngi ph thuc vo my ch nhn m du, dng nhin liu
227

xanh con ngi ph thuc vo kh hu c hai cng l nhng bt chc thng lm tng gi nhin liu. Vn sn xut nhin liu xanh to ra vic nh sut t l t trng ng cc dng lm thc phm v ng cc dng sn xut nhin liu. Kinh nghim cho bit dng ng sn xut nhin liu lm gi ng trn th trng th gii, tng thm nn thiu thc phm ti nhiu quc gia chm tin.

tng ti s sp s 16 t. Vi con s , s sng cn ca nhn loi l mt cu vn phi c sm gii quyt. Vi nhng d on n ho hn, thi dn s tri t s ti mc 9 hay 10 t vo khong nm 2050, ri t dng nh khng tng thm na, nh kt qu ca nhng k hoch kim sot dn s. Lc ny, tri t c 6,5 t ngi, trong s c 5 t sng ti nhng nc ngho, v ch chng 1,5 t ti nhng nc giu. Vo nm 2050, trong hai tr nh ra i, th c mt em sanh ra ti Phi Chu. Ring Trung Quc v n c 3 t dn. Vn cn bng dn s khn thit hn vn nhn mn. Dng nh ch c nhng quc gia trong th gii th ba cn c hin tng tng gia dn s (8%), c bit l ti cc th ln. S chnh lch ny t ra nn mt cn bng gia cung v cu v thc phm v nng lng. Lm sao phn phi c cho cn bng nhng ngun cung cp? Nhng nn nhn mn cp k ny c th s khng xy ra. Theo d n Thin Nin K, Millnium Projet, ca Lin Hip Quc, th nhng c on trn y khng bao gm nhng bin c bi t, thng xy ra nh chin tranh, nn i, nn dch t, v nhng hiu qu ca s bin i kh hu. Vi nhng bin c ni trn, thi dn s tri t vo nm 2100 d c vo khong 5,5 t. Trc tin l nn dch t c th l li hi ln nht ca thn cht. 30% s t vong hng nm hin thi l do nhng bnh nhim khun,
228

5.

Dn S

n nhn mn, t lu vn e da loi ngi. Nhng mi e da c tht s ng s khng? Theo nhiu d on, ti nm 2100, nhn s tri t s

infectueuses. Bnh Sida cha ht honh hnh, v ngoi ra ngi ta cn tm ra c vo khong 30 bnh nhim khun mi trong vng hai chc nm qua. Hai chc loi bnh nguy him, nh bnh lao, bnh st rt li ti pht v thuc tr sinh khng cn hiu nghim. Nhiu vi khun ly t th vt sang ngi, ri t ngi sang ngi, t nh dch cm g, c th git c triu ngi. Nn i cng l mt i nn c c xy ra di nhng hiu qu ca s thay i kh hu. Song song vi nhng tng trng dn s cn c nhng k hoch tng cng nng nghip, trong vng nhng thp nin ti. Trong hin ti, gn mt na dn s th gii sng trng nn thiu n: c chng 2 ti 3 t ngi b nn thiu dinh dng. Trn mt chiu hng khc, nn n nhm, malbouffe, dn ti nhng bnh nh tiu ng, ph ph, tim mch, ung th ca hng t bnh nhn, cha k ti nhng tt xu nh nghin thuc l, ru v ma ty. c bit nht l, thng k trong na th k qua, cho bit l vi np sng cng thng v nh hng ca nhng thuc dit su b, kh nng hot ng ca tinh trng con ngi gim i 30%. Nhiu yu t khc trc tip lm gim trn tng gia dn s, c bit ti nhng quc gia m mang. Ti c cng nh ti Nht Bn, mi cp v chng c trung bnh hai u con. Hin tng cn bng ny bt ngun t nhng iu kin sinh hot t nh khan him nh , thiu vn tr, cng vic hng ngy kh nhc vt v. Thm vo l th h Baby Boomer, gm nhng ngi sinh trong khong 10 ti 15 nm sau th chin II, nay v gi, c hy vng sng dai hn nhng th h trc. D c cho bit, vo khong nm 2050, ti Php, s ngi cht nhiu hn s tr ra i. S dn chng c tui ngoi 60 tng gp i t 12,6 triu nh ngy nay ln ti 22 triu. Ti Trung Quc, vi k hoch kim sot gt gao dn s t my chc nm qua c hiu qu: ti nm 2050, dn s Trung Quc vo khong 1,4 t so vi 1,3 t nh ngy hm nay. Dn s n ti nm 2050 cng tng t 1 t hin nay ln ti 1,6 t . Trong nhng quc gia ang m mang, chuyn bin t x hi sn xut sang x hi tiu th cng c s suy gim trong tng dn s. T 1991 ti 2003, ph n Algrie trung bnh gim s sinh con t 5,4 xung 2,8; ti Nam Phi con s ny gim t 4,5 xung 2,8. Theo Prospective Forsight,
229

tng tin li tc ca dn chng, suy gim c nn m ch, gim c t s cht ca tr nh, gii phng ph n, phng php nga thai ph qut v tn km, s l nhng yu t thc tin tin ti s cn bng dn s. Ti nm 2050, nn mi chuyn bin gi nguyn vn tc nh ngy hm nay, thi theo Millenium Project, th gii s c 2 t ngi trn 60 tui. Theo gii nghin cu, c nhiu nhiu ngi qua lo s nn nhn mn, v qun mt l loi ngi cn ang b e da bi nhiu vn nn khc nh nn i gy nn bi nhng bin i kh hu nh l hng ozone, gia tng nhit trung bnh tri t, , nhng thin tai khng do tri m do con ngi nhng quc gia giu mnh to ra. Th th nn nhn mn phi chng ch l mt huyn thoi?

nm khong 400 triu, tui trung bnh l 49 tui so vi 36,5 tui vo nm 2010. Ring Hoa K nm s tui trung bnh l 36,5. Trong khi , khng k dch t chin tranh, thin tai khin c triu ngi thit mng, dn s ton th th gii tng t 6,7 t ln ti 9 t ngi. Theo Michel Godet, gio s Consevatoire National des Arts et Mtiers, th u Chu khng th trng mong vo s di dn b li s gim dn s, v dn s nhng quc gia thng c ngi di dn ti Chu u cng b gim. T 2010 n 2030, theo cun Thanh Th ca Cao y u Chu, th trng nhn cng u Chu d tr gim 16% s nhn cng tr t 15 ti 24 tui. Mc du c mt t l sinh sn ng hng th hai ti u Chu, tnh trng nc Php cng khng my sng sa hn. Nhng con s d tr dn s k ttn cho thy chnh sch chnh tr di tr qu cht ch ngy nay l mt iu tht sch. C iu chc chn l tng s dn d phng cha c vic nh m tr
230

6.

Di Dn

c cho hay ti nm 2050, dn s chu u s gim bt 40 triu ngi, v Lin Hip u Chu s thiu nhn cng lao ng v nhn cng chuyn mn. Dn s ton th u Chu

tui, m tht nghip, m v hu sm v cn kh nng phc v, khng chm y ch thiu ht. Chc chn l ri ra tui v ngh hu s tng: con ngi phi i lm nhiu nm hn ri mi c nghi hu. Ti Php hin nay, mt na s ngi tui 58 ngng lm vic, so vi nm 1946 thi mt na s ngi ngng vic vo tui 65. iu ng lu khc l nm 2007, ngi tui 65 cn sng trung bnh thm 17,2 nm na. Theo kt qu nghin cu, th t nay ti nm 2015 c nn thiu nhn cng trong cc ngh xy ct, iu khin my c kh ti cng trng, v c trong ngnh thng mi. S nhn cng thiu ln ti 7,5 triu ngi. Khp u Chu hin c nn thiu nhn cng trong ngnh khch sn, ngnh hng n, iu khin my c kh, y t v c trong ngh bn bnh bn tht. Ti Php, thng k cho bit, hin ti, mt phn t y s ton khoa v mt phn ba y s chuyn khoa khng sinh ti Php. Ti nm 2020 th nn thiu chuyn vin cao cp lan trn sang c nhng ngnh chuyn mn khc, nh tin hc, hnh chnh, thng mi v c trong ngnh gio dc mi cp, v c trong nhng chc v iu hnh cc c s k ngh ln. Trong tin trin ny, u Chu s c mt nhu cu ln v nhn cng ngoi quc trong vng ba mi nm ti. Khng cn ngun cung cp nhn s no khc l t hy vng vo nhng ngi di dn lp l hng thiu ht chuyn vin. Li tc quc gia s gim t 2,25% xung khong 1,25%, vo nm 2040. Khng th trng i ngi di dn lm tng c li tc quc gia v phn nhiu nhng ngi di dn thng gi tin kim c v nc ca h. Vy nn trong nhng thp nin ti, chnh ph phi ra nhng bin php chnh tr cho vic di dn. Trc ht l s tranh ua cho ko di dn gia cc quc gia u Chu s tr nn quyt lit. Lin Hip Quc cho hay l so vi nm 1990, u Chu ngy nay cn mt s di dn tng gp i. Nn thiu ht di dn ti Ty u s tr nn trm trng k t nm 2020, nhng ti cc nc ng u, Roumanie v Bulgarie th nn thiu nhn cng hin nay r rt. Cc chuyn gia ngh ci t tro lu di dn hng dn di dn vo nhng ngnh ngh thiu nhn cng. Trc tin l phi m rng thm bin gii. Nhiu ngi ngh dng chnh sch di dn ca Gia N i v cc nc Bc u. Ti nhng quc gia ny s di dn thit lp mt bng nhu cu di dn tuyn chn theo ngh chuyn mn, cng hn nh s di
231

dn theo sc tc gc phn phi cn bng khi di dn v vic ha ng vi dn a phng d dng hn. Nhiu chuyn gia nhn xt rng cho vic di dn c kt qu tt p, th cn t li vn tuyn chn v vn n nhn di dn. Ti c, trong mt vi nm trc y, ngi ta mun thu np 20,000 chuyn vin tin hc gc n bng nhng hp ng c gii hn thi gian l bn nm. K hoch ny tht bi, phn v ngi di dn n lo s nn k th da mu, v nht l thi gian hp ng ch c bn nm khng ngi di dn bn r trn t mi. Ngi di dn thng mong c lp nghip trn t mi, th nn Catherine Wthtol de Wenden, gim c Centtre dEtude er de Recherches Internationale, CNRS-CERI cho hay l s tng tin kinh t ca nhng quc gia thu nhn di dn ph thuc vo kh nng tip nhn di dn: Il y a une comptition mondiale pour sduire les plus qualifis. Il va faloir prendre la mesure de ce dfi et mettre en place des dispositifs facilitant larrive dans les pays europr1ens de travailleurs trangers. Phi ngng phn bit di dn nhn cng vi di dn on t gia nh, v a s ngi di dn chn la nhng quc gia cho php h n gia nh ti chung sng, nh trng hp Gia N i v Anh Quc. Gia N i cn cho php ngi di dn nhp quc tch sau ba nm nu hi mt s iu kin. l nhng iu kin m ngi di dn vo u Chu khng c hng. Th nn du u Chu thu ht ngi di dn hn Anh Quc v Gia N i, s di dn ti nhng nc vn ng hn di dn vo u Chu. Ngy nay dng ngi di dn chy theo mi chiu. Ti nhng nc Bc u, dng di dn tui vnh chy v pha Nam u Chu c nng m, to nn nn khan him nhn cng trong nhng dch v chm sc ngi gi ti nhng vng pha Nam nc Php hay Ty Ban Nha. Vic di dn nh hng nng trn cc quc gia gc ca dng ngi di dn. Ngi ta thng gi l nn tht thot cht sm. Nhng quc gia gc thit hi nng trong nhng chi ph o to chuyn vin, chuyn vin tt nghip i ra x ngoi lm n, gy thit hi cho gii tiu t sn phi ng thu dng vo vic o to chuyn vin m vn trin min thiu nhn vin chuyn mn cn thit cho s pht trin nn kinh t quc gia.
232

Ngi di dn thng phi i mt vi cuc sng trong x hi avn-ha. i sng i hi ngi di dn phi li qu nh mt s truyn thng ng thi phi sn sng chp nhn mt s truyn thng ca nhng quc gia thu nhn cho h ti di tr lm n. i tm c im cn bng gia hai np sng , i vi nhiu sc dn, khng phi l mt vic d dng.

theo ui chng trnh hon ng, ly li ng nt nm xa. Kerela l mt vng xanh ti mu dc tho, ni ting th gii v cy c lm thuc, v l kinh ca nhng chng trnh ci lo hon ng. Chng trnh ca Caroline Phm l trc ht c hai tun bnh vin thay th xng bnh ch bn phi ca nng, gn y to cho nng nhng trn au ko di c vi tun i li kh khn. Sau v m ny, Caroline Phm s theo hc ba kha iu tr, km theo nhng lp yoga bi b h thng min dch, phng nga bnh gi v chng ng sut, antistress. tt c chng trnh ba thng u ti mt phng trong khu ci lo hon ng. Trong tng lai gn y, ngi i du lch l ngi i ngh ngi thuc thang phng nga v nht l ly li sc khe. Yeoman, tc gi cun Tomorrows tourists in 2030, scenario and trend, vit v du lch nm 2030: Khng cn ch ring l vic tit kim tin bc, m l mt np sng mi, mt nhn quan mi v vic i ngh dng sc khin ngy v thn th nh va qua mt cuc ci lo hon ng. Chn chnh sc khe l yu t trng yu trong vic du lch. i tm dng sui trng sinh, khch du lch mun chuyn vin du ca mnh lin kt vi vic chng trang c tm thn ln th cht con ngi Sc khe v du lch, theo T Chc th gii v sc kho, OMS, s tr thnh mt k ngh, ti nm 2020 s quan trng hn c k ngh rp xe hi hin
233

7.

Du Lch v Sc Khe

a xun 2030, Caroline Pham, gim c nhn vin mt hng sn xut m phm ln ti Montral, ly ba thng ngh i du lch sang vng Kerela ti Nam n, ng thi

thi. Nhng quc gia cng giu th tui trung bnh ca dn chng cng cao, v sc khe ca gii tui vng cng tt. Bi b sc khe tr thnh mc tiu ca du lch, hay it nht cng l l do ngi cao tui di chuyn. l c on ca gii t chc du lch. Mt ngi ti tui 65 u c hy vng sng thm 25 nm na. Gii chc bo v sc khe ngi gi ang tch cc nghin cu nhng phng tin li cun ngi cao tui vo mt np sng c nhiu hot ng, nhiu di ng hn, trnh nhng bnh gy ra bi np sng tng ti, sdentaire. Ch cn so snh tin trang tri thuc thang vi tin chi ph du lch, ai ai cng mun i chi xa hn l ngi nh tr tin thuc, hn na nhng danh sch nm i ti phin c vo bnh vin cng ngy cng di, th nn nhng chuyn vin du cha bnh ngy nay rt thnh hnh. Ti u Chu, cc nc min ng nh Tip Khc, Bo Gia Li v Hung Gia Li tr thnh nhng mc tiu du lch-sc khe hng u; tip theo l nhng nc Bc Phi nh Maroc, Tunisie. Brsil t lu ni ting v nhng vin chnh trang sc p, cng vi Nam Phi km theo nhng v i bn safari. M Lai, thu ht rt nhiu du khch kim bnh nhn Trung Quc. Thi Lan v n c nhng bnh vin hng nm n nhn c tram ngn bnh nhn n t khp ni trn th gii. Dinh dng, v nhng y khoa nh ngnh ng y, ngnh vi lng ng cn, homophthie, yoga, cng cc loi th dc c truyn ca Trung Quc tr nn rt thnh hnh, to nn nhiu tin b cho vic ch tranh tinh thn cng nh thn th. Khng ch gi cho thn th th gin m cn gi cho tinh thn th thi l mc ch ca nhiu hot ng th dc. Trong v lai, i do gia mt vng i ni vng v s tr nn hp dn hn so vi nhng lp th dc ng lot cha chy chng ng sut, stress. Bnh nhn mun dng gai du cannabis cha nhng chng au kinh nin c th ti Amsterdam, Ho Lan. Ti Dubai Health City, k t nm nay 2010, c nhng khch sn loi nm su sao, vvi nhng sn golf cc sang, nhng nh tm hi hng vng gi lin bn cnh nhng phng m ca nhng bc s danh ting khp th gii Nhn vin phc v ti nhng khch sn ny thuc hng nhn vin khch sn chuyn nghip, km thm kinh nghim v chm
234

sc ngi bnh dng sc sau nhng v m ci lo hon ng.

Killimandjaro ti Phi Chu tan r ht. Vng Florida xanh ti nhng thp nin u th k XXI nay tr thnh mt vng bo tp lin min. Quanh bin a Trung Hi, nhit c ngy ln ti 50o C. Vng Goa khng cn mt cy s bi bin. Gii san h dc b bin Cn nh gn nh bin mt hon ton. Ti nhiu vng, t nh gii san h Grande Barrire ti c Chu, khch du lch phi qua mt cuc rt thm mi c php ti chi. Trong nhng ngy sng ti nhng vng ny khch du lch tnh nguyn tham d nhng v dn dp duy tr mi sinh Truyn du lch trn y l truyn gi tng hay c thc? Theo nhng thnh qu nghin cu ca nh kh hu hc ngi Anh Quc, i hc East Angia, th dn du lch ti Anh v c nhn ra rng iu kin kh hu ti Anh v c hin gi thch hp vi vic du lch hn l kh hu vng a Trung Hi. Trong mt vi chc nm na on ngi du lch t min bc xung vng a Trung Hi chc chn khng cn ng o nh ngy nay. Ch s MTCI, Mieczkowski Tourism Climatic Index, biu th kh nng thu ht khch du lch ti mt vng, theo cc iu kin kh hu nh nng, nhit , m, theo s thch ca khch du lch s phi tm ra c nhiu a im du lch mi. Khch du lch cng thay i, hng nm ngi ta c lng c ti 100 triu khch du lch ngi Trung Quc. trnh nhng vng c kh hu bt chc cho k ngh du lch , v trnh s trn ngp khch du lch ti nhng a im c kh hu tng i thun tin hn, s l mt vn ln v kh gii quyt cho k ngh du lch. C ngi c nh l 5% tng s CO2 x thi vo kh quyn l do vic di chuyn khch du lch. Trong tng lai mt th thu dnh cho nhng
235

8.

Du Lch v Mi Sinh.

i s thay i kh hu, k ngh du lch ton cu s phi chu nhiu s thay i lin quan ti s bo tn nhng a im du lch. Tuyt thng gi l tuyt mun di trn ngn ni

chuyn du lch i xa, s d tr nh trn v my bay gp phn vo vic gim thiu tc dng nh knh ang e da tri t, cng nh tu b v duy tr nhng thng cnh thin nhin, nh ci gii san h, nhng khc sng hay nh vnh nh c kh nng thu ht du khch. Nhng ngn qu khng l cn tu b cc n i c t nh ssn Chinghetti gia sa mc Sahara, m vic m ng i ti a dn l vic lm c th nguy hi ti s trng tn ca ngi n c. Unesco lp danh sch khong mi a im du lch cn c bo tn v ang b s thay i kh hu e da. Trong s c thnh ph Venise ti , ang c c chm xung y bin. S du khch ti thm vnh H Long hin nay, v cn tng thm trong tng lai cng l mt e da bin vnh ny thnh mt bi rc.

nh triu ph Hoa K. C hai cng b tin triu ra mua nhng cm gic mnh khi bay vo khng gian du lch nm mi ngy. C hai cng u phi qua mt thi gian hun luyn ngn. Ti nm 2030, chuyn du lch khng gian s gin d hn chuyn du lch vo nhng khu vc c UNESCO bo v. Trn khng gian nm c nhng khch sn hng nm sao, v hng Gleneagle s t chc nhng chuyn bay khi hnh t trm Virgin Galactic de Auchterarder. Gi tin mi chuyn du lch l 50,000 m kim, bt u t nm 2013. Du khch khi hnh t u Chu s ln ha tin ti phi trng Kiruna, Thu in. Gi ny, tht s cn qu cao? Hng d tnh ti nm 2030 gia s h xung c nm mi ngn na. Phi tuyn c su ch dnh cho hnh khch v hai ch cho phi hnh on. Hnh khch phi qua ba ngy hun luyn lm quen vi khng gian khng c trng trng. Chuyn du lch ch vn vn c hai gi ri, k c thi gian ct cnh v h cnh. Phi thuyn bay cao 360,000 b, chng 100 km. Gi bay 100 chuyn u tin ln ti 200, 000 m kim. vi 1000 du khch k tip gi v ch cn mt na khong 100,000 m kim.
236

9. Du Lch Ln Khng Gian

u lch ln khng gian ngy nay thnh s thc. Trong nm 2010 c hai ngi du ln khng gian. Mt l nh t ph ch gnh xic Soleil ngi x Quebec. Ngi th hai l mt

C nhiu n xy ct khch sn khng gian ra i. Hng Bigelow Aerospace phng ln khng gian mu khch sn Genesis 1 vi kch thc thu nh 1/3. Khch sn Genesis 2 cng se c phng ln khng gian mt ngy gn y. Khch sn s ch cho chn thng khch. Hng Wimberley Allison Tong & Goo ang thc hin mt an xy ct mt khch sn thc s trong khng gian, v ly lm thi cho cc sinh vin kin trc trn khp th gii tranh gii. Vi khch sn ny, tm di hoa sen khng cn l mt gic m trong khng gian, nhng cng c bn nh do chi vn phi qua nhng lp hun luyn di chuyn trong khng gian.

vai bt lc trc e da ca trn bo tuyt t mn Ty Bc s ti trong ngy ch nht. Chng qun t e-bo thnh mt cun trn khng ln hn iu thuc l king size v b vo ti. Giang m chic ti eo lng bn cnh, ly ra mt cun e-sch. l mt cun tiu thuyt m ng anh v chng mi cho mn, v khoe rng ng c mt mch sut mi ting ng h mi ht. Giang chc l cun tiu thuyt cng s hp dn chng khng km. Hnh nh con ngi nm 2030 gii tr bng e-bo tr thc ra khng phi l chui hnh nh mi l. l ch phim gi tng Minority Report ca Steven Spielberg, trnh by cnh sng nm 2054. Mt trong nhng cnh chnh trong phim l cnh vai chnh c e-bo, t e-bo l t Usa Today. Trong thc t, hin nay e-bo e-sch bt u xut hin. Mc du xut hin, nhng e-bo cha c ph bin rng ri. Hng E-Ink, cng tc vi i hc MIT ch to ra c mt loi mc in t. E-Ink gm nhng ht nh mu en v mu trng di chuyn rt nhanh trong mt cht lng di tc dng ca nhng xung lc in, hp thnh ch en trn nn trng, chng my khc nhng mn my tnh loi
237

10. Gii Tr I: Bo Ch
gi xung gh xe mtro, Giang mc ti ly ra t e-bo, lic qua nhng dng tin tc chnh, ri tm bn kh tng c tin on thi tit hai ngy cui tun sp ti. Giang nhn

t trn lng. Hng ny li mi thnh cng trong vic sn xut nhng mc mu c th in dc thnh nhng bc nh mu. i hc Arizona cng tin c nhng bc vng chc trong vic ch to e-giy. Bi vit trn e-giy c d dng di nh sng ban ngy di nghing chng 47%, chng khc g bi vit trn giy thng. Gii sn xut cho bit rng, trong vng hai nm na e-giy s bn trn th trng sau khi gii quyt trn vn c vn cun e-giy thnh cun nh. Hng Plastic Logic, chi nhnh ca phng th nghim vt l i hc Cambridge, lp ti Dresde (c) mt xng sn xut e-giy, thnh nhng t mm, nh, kh ln, ch hin ra theo temps rel, bng mt h thng ni v tuyn loi bluetooth, hay wifi, RFID. Gi sn xut e-giy hin cn cao hn gi giy thng. Sch in trn e-giy nng khong t 250 ti 400 grammes. E-giy ch to ngy nay tuy rt mm, nhng cha thc s gp nh li c. Hng LG Philips hay Samsung ang c gng ch to loi e-giy gp nh li hay qun nh li c. Ti Php c e-bo Les Echos c ra nhng s lm th nghim. De Tijd c mt n bn bn l cho ngi c ti c. Ti Trung Quc, t t ca ngh lm giy, c hai t bo hng ngy xut bn bn cho dn chng trn e-giy. Vi e-sch, thi quen c sch ca c gi, cng ni dung v hnh thc ca cun sch s hon ton i mi. Quan im mi ngi c l mt ng tc gi qua e-sch, cng vi mi lin h trc tip gia ngi c v ngi vit, t nng vn phn bit ni dung cun sch nhm truyn th t tng ti i chng vi tng quan gia tc gi vi tng c gi. Ngoi e-sch, hin nay bt u c nhng cun sch do mt hay nhiu ngi c thnh li. c gi tr thnh thnh gi. Loi sch ny ri sm mun s b my tnh thay th. Vn chuyn bin mt trang sch thnh ting ngi c sch vi k thut my tnh ngy nay khng phi l mt iu khng th thc hin c. Nhiu ngi hy vng rng gii tr ngy nay c it sch v dnh nhiu vo nhng th chi nhng tr chi trn my tnh. Chnh nh ci thi quen , gii vit sch hy vng rng my tnh s thu ht c cc c gi tr tui nh e-sch. Quyn sch trong tng lai, khng nhng l mi lin kt gia tc gi vi mi c gi, m cn c kh nng to nn mt cuc hi
238

tho gia nhng c gi c cng cun sch , quanh vn hay cu chuyn tc gi nu ln trong sch. c Thm: MIT Review 20 November 2007. http://www.technologiyreview.com Flexible Display at Arizona University. http://flexdisplay.asu.edu Lelivre du futur, Guttenberg, Lorenzo Soccavo, d. M21.

11. Gii Tr II: Truyn Hnh

hnh, gi pht hnh mi chng trnh u nh trc c tun. im th hai l ngi xem bt buc phi ngi trc mt mn nh truyn hnh, thng thng l trong phng khch ti mi gia nh. Sang u th k XXI, trn th trng c nhiu loi truyn hnh, t nhng mn truyn hnh nh xu b ti ca nhng b in thoi t ng, ti nhng mn truyn hnh ln c thc ng cho. Li c my ghi DVR digital video recorder, c th iu chnh ghi mt chng trnh truyn hnh mt gi khng thch hp, ri xem li vo nhng gi khc ty ngi xem. Tm li, xem truyn hnh ngy nay khng my ai cn b rng buc vi thi gian hay khng gian, vi mi chng trnh, t thi s ti chng trnh gii tr. Chng trnh gii tr bng truyn hnh ngy nay c th m t c nh sau. Sng dy ngi mtro i lm l lc xem tin tc a phng cng tin tc quc gia trn mn truyn hnh in thoi mang tay. Tip thng l mc th thao v tin on kh tng. C ba mc ny thng c chung trong mt chng trnh truyn hnh hng ngy. Nhng ngi xem truyn hnh ngy nay u sp t in thoi thu hnh ba chng trnh ca ba i khc nhau, v loi b qung co. Chiu v, ti phng khch trc mn truyn hnh ln ng cho khong trong ngoi mt thc l lc ngi xem nhng chng trnh ghi sn trn my DVR, nhng mn qung co u b my ty ht. Cui tun l nhng bui xem
239

na th k XX, truyn hnh l mt phng tin gii tr cho i chng. Truyn hnh c hai nhc im, mt l ngi xem phi l thuc vo thi gian: ty thuc vo i truyn

chiu bng ti nh, b my pht m i vi my truyn hnh c th c hng vi chc ng loa, xem phim nh hay rp v phng din m thanh, ngy nay khng cn my khc bit. ng khc, dng in thoi cm tay xem truyn hnh nay thnh mt thi quen ca i chng.Thng k ca mt hng in thoai cm tay, c 4 triu khch hng, cho bit l, trung bnh mi ngy ngi ta xem truyn hnh trn mn in thoi chng mt gi. C khong trong ngoi mt triu ngi Nam Hn, l khch hng trung thnh, tr mt gi kh cao xem nhng chng trnh VOD, video on demand, trn in thoi cm tay, vi ni dung hon ton do khch hng la chn. Ti Php, mi c chng 1% s khn gi truyn hnh dng VOD, vi s tham d ca 25 i truyn hnh. K thut ny ti Hoa K mang tn la TiVo, cho php ngi x dng dng DVR ghi chuyn theo ring nhng chng trnh truyn hnh vo iPod hay PDA. Trong mt tng lai rt gn VOD s c x dng ti Hoa K. Lc khn gi Truyn Hnh hon ton t do trong khng gian v thi gian cng c t do chn nhng i nh phim theo ring.

rp chiu bng khng cn ging nh nhng rp chiu bng ba chiu ti tn nht hin nay. K thut Futuroscope a ra nhng kt qu u tin bt mch s hng ng ca khn gi. l trong mt vi phim ti liu ngn, khn gi ngi xem trn mt chic gh chuyn ng theo nhp chuyn bin ca chui hnh nh trong phim. Trong tng lai, ngoi chuyn ng ca gh, cn nhiu hiu ng ngoi lai to cho khn gi c o tng ang sng thc s trong nhng cnh ang xy ra trong phim, k c tc ng ca gi, nhng mi thng ngi thy trong ngoi cnh, ta nh hng thm trong vn hoa, mi nc hoa quen thuc ca nhng giai nhn, mi khi xe hi, mi rc rn trn h ph v.v Trn mn nh, rp no cng nh rp ny, hnh nh bt buc phi l hnh nh ba chiu.
240

12. Gii Tr III: Chiu Bng

heo gii sn xut phim nh, cng nh pht minh ca my nh khng bp cht c hi ha, truyn hnh tin b ti u cng khng git cht c chiu bng. Cho ti nm 2030,

Phim xut phm t mu i vo d vng nh phim en trng tha phim mu xut hin. Ti Hoa K, phim ba chiu l sc mnh ca chiu bng chng li s pht trin ca k thut chiu bng ti gia ca cc i truyn hnh, v nht l s pht trin ca Internet trong phm vi gii tr. Cc hng sn xut, sau nhiu v d hi kin khn gi, i ti kt lun l khn gi bng lng tr gi cao xem phim ba chiu. Nm nay, 2010, George Lucas cho chuyn b phim t khch nhng nm 1980 thnh phim ba chiu. Steven Spielberg cng theo st, in li thnh phim ba chiu nhng siu phm in nh nh E.T., Indiana Jones; James Cameron vi phim Titanic v.v Nh o din ny, trong nm ngoi 2009, quay phim gi tng Battle Angel bng k thut Real D, vi 1500 hiu ng c bit. Cng t nm ngoi, hng Dream Work Animation ch sn xut phim bng k thut mi. Trn ton lnh th Hoa K hin nay mi c 600 rp chiu bng ba chiu. Nhng phong tro ci bin k thut in nh hin ang tin trin rt nhanh. D tnh trn ton th th gii s c trong mt vi nm ti hng ngn rp chiu bng dng k thut ba chiu. ng khc, k thut truyn hnh khng ngi yn trc nhng tin b ca in nh. Hng Sensio Technologies ti Quebec khi cng a k thut ba chiu vo Home Cinma, hay chiu bng ti gia. ng thi, du i sang k thut hay cha, chng trnh chiu bng theo i hi ca khn gi s l chng trnh chiu bng tng lai. Ngi ta c th thu rp, hay gi pht hnh trn cc i truyn hnh chiu cng mt phim trong cng mt thi im ti c trm a im. Cuc tranh chp gia chiu bng v truyn hnh dng nh ch c li cho khn gi. Khn gi s l ngi th hng nhng thnh qu ca c hai k thut ny.

13. Internet
t nm 2010 ny, trong vng hai chc nm na, Internet s l mt mng li truyn thng ni kt mi loi my tnh, s bao gm tt c nhng h thng pht thanh pht hnh trong
241

mi quc gia, v d don ni kt khong 90% dn s. Chc chn l trong vng hai chc nm , mng li tin Internet s tng trng mnh hn nhiu. Gii chuyn vin, gm nhng nh d c tng lai k s cng khoa hc gia t hi l s tng trng theo chiu hng no? Trc ht l Internet s gip con ngi kim sot c mi sinh trong mi cn nh ca mi gia nh: mt h thng my d, capteurs, gip ch nh bin i nhit si ma ng, lm mt ma h, tt n bt n t ng, k c cho chy hay tt t dng nhng bp nu n v n nh khng cn phi lao u lm bp, ba n cng nu xong. Mt h thng my d khc, o thn nhit, nhp tim, p huyt, nhng t l glycmie, chuyn ti my tnh y s iu tr ca tng ngi trong gia nh, v ty tng trng hp s bo ng y s can thip kp thi, v gii ta c nn mt thi gi ch i ti nhng phng khm bnh, hay ti cc bnh vin. Trong xe hi, mt tho trnh ct b mi lin lc in thoi khi ngi ch in thoi ang bn li xe. Mt h thng my thu hnh, ghi li mi hnh ng ca ch nh, khin ch nh khng cn hong ht i tim chm cha kho, hay cp knh khng bit lc u, khng cn thc mc khi ra khi nh tt bp, kha ca hay cha. i sng thng ngy nh bt cng thng lo lng hn, vic tit kim nng lng ca c thc hin hu hiu hn. Fred Kitson, mt vin gim c ca hng Motorola, loan bo trong phng trng by ca hng ny ti Schaumburg, nm 2008 quan im everyware, ch l pht trin mt h thng nhng k thut gip cho tng c nhn ni kt trc tip vi li tin Internet, trong mi hot ng, lin tc 24 gi mt ngy, by ngy mt tun, nhng ng thi ty nghi tng thn ch c th cho ngng vic ni kt ny. Quan im everyware nhm gip cho mi ngi khi mt th gi v nhng vic lt vt trong mi hot ng hng ngy, c th chuyn tm vo nhng hot ng quan trng. Adam Greenfield, cha ca khi nim everyware ny, ni thm: Le changement le plus important est sans doute qu la diffrence de lodinateur individuel, dont lusage rsulte toujours dun acte volontaire, on peut intgrer avec leverywarwe sans en avoir pris la dcision consciente, sans y penser, sans le savoir ou mme sans le vouloir Th nn mc du mi thin ch, leveryware c mt kha cnh Big
242

Brother, tm dch l thi b trn, khin Adam Grfield t t cu hi: Je suis moins inquiet du risque de surveillance gnralise quoique je le crois rel, proccupant et quil faille agir ds maintenant pour lviter- que je ne le suis de la ralit dun mauvais design. ng dng nhng k thut everyware, may mn l hin nay cn trong vng gi thit. Thc t cho bit l vi kh nng ca dn internet hin ti, i sng ring t ca mi c nhn c mt s im ng lo ngi. Vi dn Internet ni kt ton th dn chng, khng phi l chuyn gia, ai ai cng c th nhn thy rng ng ranh gii gia i sng ring t vi i sng ngoi x hi cng nh ranh gii gia thin nhin v gi to, tt c u b nhiu lon. Nhng ngi cu to ra nhng dn internet tng lai chc chn phi tm ra c gii php bo v c t do cho ngi x dng ng thi t c nhng mc tiu thc tin gip cho i sng con ngi c d sng hn. Mt iu thc t khc lm ngi c nhn thy l mu mc mt x hi ni kt ton din bng mt dn Internet dng nh i qu xa, tr thnh mt bc tranh h ha, khi bn cnh cn nh kim sot bng li Internet c c triu ngi sng ti nhng lc a khc, sut i ch mong c c mt mi tranh che ma che nng

phn vo vic bo v mi sinh, lm gim bt s xe hi vo ra thnh ph hng ngy. Ngi dn thnh c thi quen ph thuc vo chic xe hi. Mua mt hp sa mt bnh m chng ai l khng nhy ln xe phng ra tim chp ph u ph. lm gim thi xu ny, nhiu thnh khuyn khch cc hng bun thc phm t chc vic giao hng. Thc ra t lu cc hng thc phm c ngi m nhim nhng dch v ny cho nhng khc hng thuc la tui vng. Gii tr cng c mt s ngi i mua sp ch ba qua li tin. Nhng phn ng cc b nt tr vn mun chn la trc tip trong vic mua bn thc phm hoa tri. Trong
243

14. Giao Hng

cui th k XX, nhiu th ln c nhng chng trnh thu ht dn chng v sng trong ni thnh. Mc ch l chnh trang li nhng khu ph qu suy xp, ng thi gp

ma h, c nhiu nh nng dng xe vn ti ch hng ln rao bn tn nh cho khch hng. Sng kin ny ch mi c thc hin theo mun ca tng c nhn. T chc thnh mt k ngh i hi mt s iu kin cn c gii quyt. Cc xe chuyn ch hng ha ti cc khu ph khng thuc khu bun bn thng tri lut thnh cm xe vn ti vo nhng khu ny. Nu xe u ngoi khu khng bun bn, ngi dn cng cn phi dng xe hi i mua sm, du l mua sm ti nhng xe a hng vo thnh ph. Vn gim thiu nhim tuy c gim nhng vn cha ti mc mong c. Cha k ti nhng v kt xe quanh nhng xe tip t ny. Gii php tt p hn l dng mt on xe nh chy in, mang mt s thc phm rau c thng dng ti tng nh khch hng chn la nh thng lm ti cc ch thc phm. Ngoi ra vi nhng khch hng quen mua mt s thc phm thng dng, ngi giao hng c th dng xe p hay xe gn my chy in a hng ti tn nh. Cc hng thc phm c th dng mt knh trn my truyn hnh, rao hng hay khch hng chn l v trao i trc tip vi hng trong vic t hng.

vic trc mn nh my tnh, nhng ci khc l mn nh my tnh c kh nng nhn nh ra c nhng kh khn ca hc sinh trong vic thu nhn bi hc, v bin i bi ging ph hp vi trnh hc sinh m khng gim thiu ni dung n nh ca bi hc, gip hc sinh ra khi ch kh khn. chnh l thc hin gic m ca hc ng hin nay: cung cp cho hc sinh nhng bi hc thch hp vi trnh tng c nhn. Nh trng nm 2030 s bin i th no? Nh trng s khng ging nh nhng hnh nh nh trng v lai theo tng tng ca con ngi ngy hm nay: nh trng khng bt buc phi tt l nhng lp hc vin
244

15. Hc

hy gio o, hc sinh lm vic trc mn nh my tnh l hnh mt vi lp hc vin gio, tlducation, t trc nm 2010. Hn na, hu ht cc lp hc u khng c thy, hc sinh lm

gio, robot khng th hon ton no thay th thy gio c. Nhng lp hc s ci tin nhiu. Vi k thut mi, mt bn hc sinh s c thay th bng mt mn my tnh, dng k thut RFID, Radio Frequency Identification, to nn mi lin lc hai chiu mi gia tng hc sinh vi thy gio, trong vic ng dng mt phng php s phm nhm khai phng kh nng sng tc hc sinh. l mt hng nghin cu hin thi ti trng Bch Khoa Lausane, Thy S. Theo Frederic Kaplan, mt thnh vin ca d n ny, vit trong tc phm Futurs 2.0 ca ng, thi tt c nhng pht trin k thut ny u phi tn trng mi tng quan thy-tr trong li hc. Thy gio khng phi l my pht thanh, hc tr khng phi l my thu thanh. Phng php s phm vin gio tin mt bc di nh nhng my tnh xc cm, ordinateur motionnel. Qua nt mt ca hc sinh, chuyn vin v k thut thng minh nhn to, intelligence artifielle v nhng chuyn vin tin hc s nhn ra su loi xc cm ca hc sinh: s hi, vui v, gin di, bun bc, chn nn, v ngc nhin; qua s bin i ca su cm xc ca hc sinh, my tnh c mt tho trnh gip thy gio, du xa hc sinh, nhn ra c mc thu nhn bi ging. Lp hc vin gio l mt phng php hun luyn rt thnh hnh ti cp i hc. Sinh vin theo hc cng mt mn hc, vi cng mt gio s, chng khc g cng trong mt ging ng, nhng sinh vin ai vn nh ny, gi gic lp hc ty tin theo tng c nhn. Khng cn cnh nhng lp hc chen chc qu ng sinh vin; mi lin lc gio ssinh vin mt thit hn. Chiu hng hc thy khng ty hc bn, cng tng tin thm qua nhng chats gia cc sinh vin hc chung mt mn cng mt thy, hay gia tng sinh vin vi gio s. Sinh vin c th ghi chp bi ging ca gio s qua nhng h thng in thoi lu ng, hay nhng my ghi MP3, thnh nhng b e-th, e-books. Trong tin trin ny, Institut dAdministration des Entreprises de Caen hin nay i hng u. C nhng lp hc s s ln ti 500 ngi, lin lc qua Internet ti khp ni trn t Php v nhiu ni khc ti Hoa K. Khng phi ch c hnh thc s phm thay i, m chnh ni dung nhng bi ging cng tng tin. Gii hn gia vic hun luyn cn bn, v vic hun luyn b tc b m nht. Lp hc vin gio cn gip cho vic cng tc gia cc i hc, cng nh lin lc gia i hc v cng k
245

ngh thm mt thit v pht trin nhanh chng qua Internet.

t tn CO2 ; con s o ny ti nm 2030 ln ti 38 t tn, trong s hai thi CO2, con s ny s tng gp i ln 70 t tn.Th nn vn kh hu Phi chng lng CO2 khng l ny lm tng nhit trung bnh ca

16. Kh Hu
ng nm, trn khp hon cu, v nhu cu chuyn ch, si nh ma ng, iu ha khng kh ma h, nu nng tm git hng ngy nhn loi o thi vo kh quyn 25

phn ba l do cc cng quc. Mc du mi c gng gim thiu s o

l vn quan trng hng u ca th k XXI.

tri t khin hnh thi ca c tri t cng bin i theo? Cu tr li l

c, nhng c hai phe khc nhau. Nu ch cn c trn nhng hiu qu kinh t-x hi, th nhit tri t gia tng khong 2o C. Nhng nu cn c vo nhp tan thnh nc ca nhng khi bng hai a cc tri t th nhit tri t gia tng ln ti 6,4o C. Nhit gia tng mc ny lm suy gim sc sn xut nng nghip trn ton th th gii. Th nn, theo bo co ca Stern, pht hnh nm 2007 thi s thay i kh hu khng phi ch l mt vn v mi sinh m c nh hng khc hi trn i sng kinh t v x hi ton cu. Theo nh nghin cu Lester Brown, thi n lc phi ng vin c th gii cp bch nh ng u vi mt cuc th chin. Theo t chc Global Scenario Group, CSG th s c th c s suy xp khong 20% tng lng sn xut trn th gii, phong tro di dn cng nhng cuc chin tranh gy nn do s tranh ginh nhng ngun ti nguyn thin nhin. Centre des Etudes Internationales et Stratgiques, CEIDS, cho rng s thay i kh hu s chm dt vic ton cu ha vo khong nm 2040. Mt s sng ngi s cn ht nc. Ngc li mc nc bin dng cao lm ngp bng nhng th ven bin nh Nu Uc, Thng Hi, Nha Trang, v.v Theo Leon Fuerth, mt thnh vin CEIDS, th nu, cho n nm 2040, nhit trung bnh ca tri t tng ln 1,3o C, va nu mc nc bin trung bnh cao ln 23 cm, th s xy ra nn thiu nc ngt, nc trng trt, v ng thi lin tip c nhng thin tai khng khip v nhhung dch t kh kimm sot.
246

Ring v nn thiu nc ngt, hai phn ba nhn loi s phi sng trong s hn ch nc. Hin nay c nhiu quc gia tin tin phi dng u vi nhng kh khn ny. Ti Trung Quc hai phn ba nhng th ln phi sng vi s tit kim nc. Nhng con sng ln nh Dng T Giang cng ngy cng cn, hng chc h ln tr y. Ti Vit Nam khc sng Nh gn cu Long Bin ni H Ni sang Gia Lm cn kh, c th i b qua sng c. T u th k XXI vng snh ly Amazonie Nam M b hn hn lin tip v c c tr thnh sa mc nh Phi Chu. Theo Organisation des Nation Unies pour lalimentation et argriculture, FAO, th tng lai ca ngun ti nguyn thin nhin, trc tip lin h ti i sng dn chng l mt mi u t hng u ca loi ngi trong th k XXI. Cu hi ln nht l liu tri t cn kh nng nui thm hai t ming n na khng? Cu tr li l c vi iu kin l phi gia tng sn xut v gim thiu nhim. Ni mt cch khc th y l mt cng tc v cng kh khn. Ci kh l s phn phi nc ngt bt ng u nc ngt trn mt a cu, khin c mt s chnh lch qu ln gia cung v cu. Nhiu quc gia hay c nhiu lc a khng c u i nh nhng quc gia v lc a khc. Lin Hip Quc c lng phi c 1,5 t Euros lp mt h thng tip t nc cho 300 triu ngi Phi Chu, trong vng 10 nm. Ni kh th hai l s lng ph v thc ti nguyn thin nhin ca nhn loi. Nhp ph rng qu mnh: trong vng 20 nm qua c ti 300 triu hectares rng b ph. Trong thi gian t 1950 ti 1990 din tch rng gim 18% Phi Chu, 30% Chu v 18% Nam M. Rng b ph lm suy gim lng nc ma v v vy gy ra nn hn hn. Mt s lng ph khc l vic trng ng ch to ra thanol thay th cho essence. Mi hectare t trng ng i hi 5 triu lit nc ti. Trung bnh mun to ra 1 lit mthanol cn phi c 3,600 lt nc, nu k n hin tng bay hi, mi hectare t trng ng trung bnh cn c 8 triu lt nc ngt. Kt qu tng qut cho bit l 70% lng nc ngt tiu th trn ton tri t c ti 70 % dng trong nng nghip. Ngoi chuyn tiu th nc ngt qu cao, phi k n s nhim sng h gy nn bi cc cht lm phn bn. Theo Institut Francais de lEnvironnement: khng cn sng h no khng b nhim c. Hin tng tan bng ti da cc Bc, quanh vng Groenland e da gy nn hin tng mt nc bin dng cao trong tng lai c th ngp lt ti cc
247

 th ln trn ven bin. Theo gii chuyn mn, mun loi b c s tng nhit trung bnh ca tri t, gy nn bi hiu ng nh knh, mi quc gia phi gim thiu mt na s lng CO2 tht thot vo kh quyn trc 2050. Mun cuc gim thiu ny qua vic gim thiu 75% lng rc. Khng dng my bay i du lch hng nm m nh trng cy trng rau, nu c mt mnh vn, du l mt lung vn nhn to; gim n tht b xung mt ba mt tun; v ma lnh mc thm o m h nhit si trong nh, tm li phi thay i kh nhiu iu thnh thi quen t nhiu nm trc. Gii nghin cu t hi n nm 2050 ny tnh cnh u Chu s ra lm sao, di s thay i kh hu cng thm nhng tc dng lm hi tri t ca con ngi. C 5 cu tr li cho cu hi ny, v c 5 u khng c tin on c iu g ng mng. Di gi thit nhp tng tin ca ch trng hon v t c quyn lc quc gia, khin nng nghip hot ng hon ton t do, thi s rung t c it mu m s thnh t hoang; dn chng hp nhau sng trong nhng vng ai xanh quanh nhng th nhim; Dn chng v chnh ph cng nhn ra v sng thch hp vi s thiu ht nng lng. Dn chng cc th ven bin di tn v ng qu, theo s ch dn ca gii hu quyn. K thut nng nghip pht trin ph hp vi s thay i thi tit v s tit kim nc ti cng ng dng nhng loi phn bn khng lm nhim mi sinh; Dn chng i chnh ph m nhng th mi gia nhng vng t hoang, ta nhng c o trn sa mc nhng vn cn tun hnh ch thi chnh quyn trung ng; Mt v khng hong v thiu thc phm khin dn chng mt tn nhim chnh quyn trung ng , qua Internet dn chng hp nhau sng thnh nhng c o t tri; Chnh quyn tip tc cho nng nghip t do bnh trng, m mang mng li chuyn ch cng cng, khng mng ti mi thay i kh hu. l ng a ti s suy tn ca cc th. Th gii c nhiu phng cch chng hin tng tng nhit trung bnh ca kh hu. Trc tin l iu c th gii nhn nht tm
248

t c mc tiu ny, mi ngi chng ta u phi tham d vo cng

quan trng ca hin tng ny. l khi im i ti vic pht hin mt gii php hp l. Gii nghin cu kh hu vn tt ni: tt c ph thuc vo chng ta. Chc chn l cn c thi gian cho mi chnh ph, mi cng dn, mi hng xng, khng ch tuyn b xung, m thc s bt tay vo vic tit kim nng lng, gim thiu nhim v trnh mi lng ph. Chuyn ny khng c g vui cho bt k mt ai. S tin trin chc chn l s rt chm. Du rt chm nhng c tin trin trn mt khoa hc k thut v trn mun tham d vo cng cuc chung ny ca mi ngi. Bc ngh nh th k ti Kyoto l bc tin u tin. iu cn thit l c mt s tin trin lin tc. Thu carbone, nng lng thay th, cng nhng k thut mi l mt vi yu t mang li mt vi tia hy vng. cch thu CO2 trong kh quyn, ri bm xung mt hm sau khong 800 V k thut lm gim CO2 c thm k thut giam CO2 . Ngi ta tm

met trong lng t, di nhng lp nc su, hay trong nhng mch trong m than , hay trong cc ging du cn, hoc nhng m hi t. Xng thu CO2 ln nht s hon tt v hot n vo nm 2014. Gii k thut c lng phi chi ti 1 % PIB ca ton th th gii mi lm gim c 5o% ti 8o% CO2 hin c trong kh quyn vo nm 2050.

l mt cng tc chung c th thc hin c. Trn Internet, gii khoa hc mi. l nhng tia hy vng cui ng hm.

cng loan bo nhiu tin b trn mt ch to nhng nng lng phc tn

lng my, hay chm thn th bng nhng hnh v tm li vn ch lm tng cu p bn ngoi. Trang sc cng ch l nhng vng ngc eo ln ngi. i khi c nhng sc dn dn trang sc ln mt nh ngi n thng gn qy ln trn. Lm o dng nh l c quyn ca phi n. Nhng ngy nay quy bn du thm ccf th kem thoa mt cho cc ng khng km g nhng quyy m phm dnh cho qy b. C nhng tim lm tc cho qy b, gt ra mong tay mng chn, bn cnh
249

17. Lm p

a kia lm ep l phn son trang sc, o qun l lt. Tm li lm p l trang im ngi da. Gn y lm p l i tm cc y s sa sang sc p, n ngc, nng mng, chm lng my

nhng phng tm hi v nhng phng m bp cho c hai phi. c bit l c nhng phng lm lng trn khp thn th cho c hai phi. Ch c mt phng trng tc, tuy l c nhiu khch hng thuc n gii, nhng phn ng l cc ng. C nhiu thng k cho bit, ring ti Php c ti 15 triu qy ng au kh v rng tc. Cc loi thuc c qung co l thn dc nh Propecia hay Minoxdil thng mang li nhiu hy vng nhng rt it kt qu. Gn y, vi nhng ng hi u ny, Kevin McElween, i hc British Columbia dng phng php dng t bo gc thu lm c nhng kt qu tt p. Trong s 7 ngi tnh nguyn cy tc bng phng php ny, nm ngi c kt qu nh mong mun, hai ngi kia cng khng n ni hon ton tht vng. Ti nm 2030 bit u hi u chng l mt nt p ca nam phi. Vic sa sang sc p trong tng lai khng cn phi l vic chnh trang v ngoi, m cn nhm mc ch lm tng tin kh nng truyn cm cho c hai phi nam n. Ngi ta thc hin c nhng ng dn, ng knh khong nanomt: 10-9 mt. C th t di da cha nhng dy dn in, ni mt my vi tnh, c vi mi micromet, t di da, vi nhng bp tht trn mt trn mi trn mi mt, v vi mt chng trnh mng trong my vi tnh, nt mt ca bn thay i theo ca bn biu l tnh cm ca bn. Nh bn c th thnh mt nh chnh tr c kh nng thuyt phc c ngn c triu ngi lng nghe bn. It ra th bn s khng cn ngng ngng khi phi ni mt vi cu vi c bn gi, hc vi ng ch, hoc vi b bn hng ngy. Vi cch ny, bn c th tr thnh mt nh th thao khng cn phi gian nan tp luyn. Trong giai on s khi ngy nay, ngi ta ang th nghim nhng chng trnh gip bn luyn tp c mt c th n nang cn i, lm p.

. Gii khai thc m du oan quyt l ti 2050 th khng tm ra du th dng cho nhn loi. Hi t cng ch cn dng trong khong
250

18. Nng Lng

bin i kh hu, km theo vn nhim mi sinh v nht l s suy cn nhng ging du ha trn khp th gii buc gii khoa hc k thut sn xut nng lng xt li ton b vn

70, v sau cng l than cng khng cn dng c ti 200 nm vi mt mc nhim khng th chp nhn c. ng khc, nu mc tiu th nng lng ti cc nc ang pht trin, t nh Trung Quc, n , Nam Dng ln ti mc tiu th ti cc quc gia pht trin thi mc tiu th nng lng ton cu tng gp ba ln mc tiu th hin thi. Th nn ni ti vic sn xut nm lng l phi xt ti mi dng nng lng: c nng, nhit nng, ng nng, ha nng, in nng, quang nng v khai thc nhng ngun nng lng thin nhin, nh sc gi, thy triu, nh sng mt tri, mch nc nng ngm di lng t, v nhng k thut sn xut nng lng bng nguyn t nng, bng khinh kh, hydro, v khai thc nng lng t nhng bi rc, bng ng v.v Tuy nhin, khai thc nhng ngun nng lng ny i hi mt vn u t khng l, v gi nng lng sn xut v vy tng rt cao. Mi hot ng nghin cu v pht trin hin ti nhm to nn vo khong nm 2030 mt th gii a nng, plurinergie. Th gii ny l th gii tiu biu bi s sn xut nng lng bng mi cch, mi cch thch nghi vi mt hon cnh: c th c nhng cn nh t sn xut nng lng cho mt gia nh, hc mt khu chng c t to ly nng lng cung cp cho mt khu chng c; mt xng k ngh c ngun nng lng ring. Trn mt mc rng ln hn x hi a nng l mt x hi trong c s tng hp gia vic sn xut nng lng phn tn v sn xut nng lng tp trung. Cu to mt ng c turbine kch thc chng mt milimt cung cp in nng cho c th mt c nhn, ta nh mt turbine c kh nng cung cp in nng cho c mt thnh thnh tu qua mc th nghim trong phng th nghim v chuyn sang vic ch to hng lot trong vng ba nm ti, ti i hc k thut MIT Boston. Kt qu t c trong vic nghin cu ny dng lm cn bn cho nhng my pht in, c nh, c bit l khng gy ting ng vi mt gi sn xut ti thiu. Chuyn vin nghin cu phng th nghim Ampre, Lyon, ti Php kt thc vic sn xut mt loi pile-sinh-hc, biopile, dng nhin liu vi-trng, combustible microbienne. Thnh qu ny gim bt chi ph v vic tiu hy rc. Loi pile sinh hc ny c cng mt nguyn tc vi loi pile thng dng. C hai loi pile cng to ra mt dng din gy nn bi mt phn ng ha hc gia oxy v hydro. Cc nh k thut
251

cn to ra c in nng t dng mu trong c th dng ha nng sinh ra bi s t chy mu trong c th lm nhin liu. Ti u Chu, n ny mang tn l BioMed-nano, tm dch l n siu-y-sinh, to nn nhng b my cc nh c th t di da, c kh nng nh mt ci bm insuline hay nhng my kch ng tim. im li l nhng my ny dng mt ngun nng lng cdo chnh c th to ra. Gii k s c ang tm cch hon thnh nhng my pht in dng s khc bit gia thn nhit v nhit bn ngoi chy cc my chy in mang tay, nh ng h in eo tay, in thoi di ng, hay nhng my nghe nhc xem hnh iPod, v.v Trn nguyn tc cn phi c mt s khc bit nhit chng vi chc mi to ra ni mt dng in di 1 hay 2 volts. S khc bit nhit gia thn nhit vi nhit chung quanh khng th no to nn mt dng in di mt in th c 1 hay 2 volts. Do phi to ra c nhng my mang tay hot ng di in th 200 mV hay 0,2 volt mi c th khai thc c loi nhit in ny. Trn mt k ngh, nguyn t nng g mt vai tr thm quan trng sau nhng pht hin k thut mi. Sn xut nng lng bng nguyn t nng khng to ra kh CO2. Cc l nguyn t lp mi s c hiu xt cao hn: to ra c mt kWh in nng ch tht thot mt kwh nhit nng, thay v 2kWh nh trong nm 2008. Ngoi ra lng uranium cn thit cho mt l nguyn t trong 40 nm, th vi th h nhng l nguyn t tng lai s lng c th dng trong nhiu ngn nm. S nng lng d tr ca lng uranium hin hu tng c trm ln. Nng lng to ra bng hydro l mt ch th ng so snh vi nguyn t nng. Dng hydro to nng lng l mt phng php to nhin liu khng gy ra mi, khng ta ra khi, khng thi Co2 v im ng k. So vi hi t hoc mthanol, nhin liu to t hydro c mt nng sut tnh theo th tch, pouvoir volumtrique thp, nn gy ra vn kh khn trong vic chuyn ch. Theo cc chuyn vin ca CNRS, ti Php th vn nn ny c cch gii quyt thch hp. Theo nh kinh t hc Hoa K Jemery Rfkin, thi chc chn l nn kinh t tng lai l mt nn kinh t nhin liu hydro tng t nh nn kinh t th k XX l mt nn kinh t du ha. Trong mt tc phm mi xut bn,
252

nhin liu to ra li rt nh. Tuy nhin nhin liu ny c mt nhc

nh kinh t ny so snh s tng trng ca mng li phn phi v tiu th nng lng hydro vi s tng trng ca mng li tin Internet. Gii nghin cu thng so snh phng php to nhin liu bng nh sng mt tri l xe Rolls Royce trong th trng to nng lng phc hot, renouvenable. Phng php ny khng gy nhim, c nng xut cao, it phi tu b duy tr, tuy nhin l mt phung php dng nhng pile quang in, pile photovoltaique rt t: mt h thng quang in c cng xut 4 kW gi chng US $ 40, 000. Th nn, mc du gii nghin cu cho bit ch cn mt h thng quang in, ph chng 1% din tch sa mc cng nng lng cung cp cho c th gii vi mc tiu th nh ngy nay. Gii k ngh d on l n nm 2014, th nhng bng quang in, panneaux voltaiques s h gi nhiu v c th cnh tranh c vi cc phng php to nng lng khc. Chng trnh Central Solaire Orbital, CSO, nhm t ln qu o mt bng quang in ln c nng xut chng 500 ln cao hn nhng bng quang in hin ang c x dng, trn cao khong 36000 ti 40000 km, to ra in nng; s lng in nng ny c chuyn v tri t di dng nhng tia laser hay nhng ln sng in cao tn, v trn tri t, nng lng s c thu thp bng mt ct antenne, ti antenne ny in nng cao tn c bin i thnh in nng nhng tn s thng dng v phn phi ti ngi x dng. Mt kin mi na l vic khai thc nhin liu trn mt trng. Loi nhin liu ny l hlium-3 bao ph mt ngoi mt trng, to nn bi gi mt tri, vent solaire. Loi hlium ny rt c dng lm nhin liu trong nhng l nguyn t dng k thut fusion, mt k thut c dng ch to bom khinh kh, v khng s gy nhim ht nhn, hay phng x nh nhng l nguyn t ang c x dng. Trung Quc d tnh phng ngi ln mt trng vo nm 2011, Nga bo s lp mt cn c trn mt trng t 2015. Nasa tm ngng nhng chng trnh ln mt trng t sau v khng hong ti chnh nm 2007. Sp hng ln mt trng cn c n , Nht Bn v c. Tin u t vo vic ln mt trng l mt mn tin khng l, nhng thnh qu cng c b ln tng xng. Nng lng to ra bi sc gi cng c mt ha hn ti p trong tng lai. Ngi ta trng nhng ct bin nng lng gi thnh in
253

nng thnh nhng bi ln, trn cc ng hoang, trn bi bin hay trong lng bin, ti nhng nc nh an Mch, Ty Ban Nha, Hoa K v c. Ti nm 2020 th mc sn xut in nng bng sc gi c th dp ng ni 12% nhu cu nng lng th gii. Khng c vn g kh khn trong k ngh to nng lng ny, ngoi vn l khng cn a im thch hp to nn nhng nh my pht in dng sc gi, bi nhng l do thc t l ting ng gy nn bi nhng ct bin i nng lng, s hin din ca nhng ct ny lm hi v p phong cnh thin nhin c mt vng rng ln. Gii k ngh bin i sc gi thnh in nng ngh ti vic dng nhng cnh diu hay nhng khinh kh cu bay cao trn tng my, ti cao gi thi 24 gi mt ngy, 365 ngy trong mt nm. H c tnh l nh my bin gi thnh in lng chng tri ny c nng xut tng ng vi 100,000 nh my pht in dng nguyn t nng. i xa hn na l bin ng nng ca sng bin thnh in nng. K thut ny i mt s u t ln hn s vn u t dng sc gi to nn in. Sau ht, tng lai ca k ngh nng lng nm di y bin. Gii nghin cu cho bit l ti nhng vc su di lng bin c nhng tin trnh a cht hc, a-ha hc c th khai thc dng vo vic sn xut nng lng. Nhng loi rong ru dc b bin cng l nhng nguyn liu c th dng c trong vic sn xut nng lng. Ngi ta c lng ch cn mt bi rong bin chng 4 000 km2 cng sn xut nng lng cung cp c th gii cho ton th th gii. Qua nhng c on trn y, ngi c yn tm mt phn v vic cn kh cc ging du th. Nhng kinh nghim t nhng pht minh trong phng th nghim ti vic phn phi ngoi ph thng chm tr nhiu so vi nhng iu c nh.

robot ch nhng ngi my thng dng trong nhng xng rp xe

254

19. Robot
obot l mt danh t, bin i t ch robota, ting Tip Khc, do nh vit kch K. Capek, nm 1924, dng ch nhng cng vic bt buc phi lm. n na sau th k XX,

hi, ti Hoa K, Nht Bn. Sang th k XXI, robot xm nhp vo trong cc nh t, dng gip gia ch trong nhiu cng vic vt. Ngy nay nhiu hng sn xut, trong chng trnh 1000 kiu robot t gia gi ti nhiu gia nh nhng robot kiu mu dng th trong hai thng. Nhng robots kiu mu ny, tuy cha c hon ho, nhng cng gip gia ch c nhiu vic. Robot c th tr li nhng cu hi v kh tng hng ngy, coi nh cn hiu nghim hn nui ch, v k c vic chm cht ngi gi, coi sc tr th. Robot c th tip chuyn ngi gi, c chuyn cho tr th i ng. Robot ht bi sch chng km g ngi, robot cn bit lp bng nhu cu cho ch i ch. l kh nng robot nm 2008 ti Nam Hn. Theo b Thng Tin v Truyn Thng, thi chnh ph quyt nh a Nam Hn ln hng nhng quc gia dn u vic sn xut robot. Ti nm 2015 mi gia nh Nam Hn u c mt robot. Di s bo tr ca nh nc, c mt hip hi gm 30 hng sn xut, 1000 khoa hc gia, gio chc i hc c trao vic thc hin mt mc tiu r rt: ch to nhng loi robots p ng c nhu cu x hi, Nhng robot ny vn hnh ra sao? Cu tr li l qua li Internet, v t 5 nm trc y c 72% gia nh ngi Nam Hn dng Internet vi vn tc cao. V Nam Hn mong rng gin robots t gia ny khng nhng ch hot ng ti Nam Hn m cn lan trn sang Nht Bn v Hoa K. C rt nhiu hng robots. Th d nh robot mang tn Roomba ch n gin l mt chic my ht bi t ng; Robot Scooba l mt chic my lau sn nh. C hai u c hnh th ging nh mt chic a, chy theo mt qu o c nh trc, ty theo tng phng trong nh. Robot Ubot ca Nam Hn, cng lm nhng vic tng t, nhng robot ny hot ng theo ch nhn, qua li tin Internet, vi nhiu chc nng khc. Khi pile ca robot ht in, n t ng chy v ch np in t ng. Robot Spyke ca hng sn xut Meccano ca Php, cn c nhiu chc nng khc, c th iu ng qua li tin bng ting ni, qua mt h thng v tuyn Wi-Fi, gia robot v ch nhn. Robots hin i thng mang hnh dng con ngi v bit hnh x ty theo tng trng hp, nh nhng ng dng ca ngnh thng minh nhn to, intelligence artificielle. Loi robot ny thng c cu to ph gip nhng ngi b thiu kh nng t ng. Asimo l mt
255

robot Nht Bn c kh nng chy 3km/gi m khng b ng, nh mt h thng mang danh hiu di ng lin tc t ng robot c th trnh khng va ng vo nhng chng ngi vt. Nh mt h thng camera, robot ny cn c th i bn canh mt ngi, tay nm tay m khng bp nt tay ngi. Nam Hn cng sn xut c loi robots NBH-1 vi nhng kh nng tng t. C khong hai chc robots loi ny dng hng dn hnh khch ti phi trng Incheon, Nam Hn. thnh Busan dng robot ti cc chi nhnh bu in, gip vic khch hng cng nhng ngi pht th. Trong nm nay, nhiu th khc dng robot thay cnh st i tun ngoi ph, bo v an ninh v lng bt nhng tn bt lng. Trong mt tng lai gn hn, robot s c dng thay th y t trong nhiu dch v chm sc bnh nhn. Mt robot mang tn Paro, c kh nng tip chuyn ngi gi, tm l suy yu, v bo co li cho nhn vin iu tr bit r v tnh trng ngi gi. Hai loi robot AprilAlpha v AprilAttenda ca hng Toshiba, c kh nng phn bit nhiu ging ni, nhn din c tng ngi, v c th i do cng ngi. Robot Wakamaru ca hng Mitshubishi, l mt loi robot c kh nng gup vic vt trong nh. i hc Kogakuin ngh dng nhng vt liu mm bao lp ngoi robot, v gn thm nhng my d robot bit cch trnh va ng. i hc Okayama, hon tt c nhng robots c kh nng hnh x theo cm xc, thay i v mt ty theo cu i p vi con ngi. Nhiu loi ropbot, mang tn EveR-4, bit ma bit ht xut hin trn th trng Nam Hn. Nhng robot ny c cp chn mnh mai hn i chn ca ngi n Nam Hn, v n bn theo ch nhn nhng theo thi trang Nam Hn. Thng minh nhn to l cha kha m ca thnh cng ca ca k thut robot. Hi rng cm xc nhn to c th gip g cho k thut ny khng? n Feelix Growing, vi s tr gip ca Trung Tm Quc Gia Nghin Cu Khoa Hc, CNRS, ang c pht trin mnh m. Mc tiu l m mang kh nng ha hp vi con ngi trong mi mi trng hot ng hng ngy. Vn ny bao gm nhng nghin cu thc tin v cm xc, tng quan, truyn thng gia ngi vi ngi, ri t vit ra nhng tho trnh ng dng vo robot, robot c th hot ng chung vi ngi, nh ngui cng tc vi ngi.
256

khng cn xa xi lm. Ton chuyn vin ca Fraunhofer Institut B Linh qu quyt rng, ti nm 2030, ngi ta c th vit trn my tnh bng cch t cu tm ch hon ton bng suy tng, khng cn phi nh my, cu vit cng hin ra trn mn my tnh. C quan thm him khng gian Hoa K, Nasa loan bo rng cc phi hnh gia trong v lai ch ni bng suy tng: ngh trong u cu mun ni, cng truyn cm ngi nghe. Theo ri bin chuyn ca nhng tn hiu trong c, ngi ta tm ra c cch ra lnh iu khin mt cnh tay robot, hay mt cnh tay hay i chn chn gi c ng theo mun. Ch bng suy tng, nhc s c th sng tc ra ha m cho bn nhc. Ngi b t lit, iu khin xe ln cng hon ton bng suy tng. Nhng ng dng trong phng th nghim ngnh thn kinh ngy nay tht phong ph. T vi nm nay nhng b kt ni gia c ngi v my tnh, brain computer interface, tin trin mau l. Phng php ny ch trng dng gii phu, ni nhng mch in nh vo b c, ni lin vi nhng t bo thn kinh. vt qua nhng phn ng chng li vic ghp nhng mch in vo h thng thn kinh, nhiu phng th nghim tm cch ch to ra nhng chic m ni kt nhng ln sng in pht ra t c v nhng sng in pht ra t h thng m b c iu khin, m khngtrc tip ng ti b c. Vi phng php ny, ngi ta hy vng rng trong mi nm na s t c nhng kt qu hu dng. Trong cun The Emotion Machine, Marvin Minsky, ng sng lp vin nhm nghin cu tr thng minh nhn to, gii thch rng trn 1018 t bo trong b no con ngi ch c chng 100 t t bo l nhng neurones, s cn li l nhng t bo v chc nng, sans travail. Gii khoa hc gia cho rng nhng t bo gi vai tr truyn thng cc tn hiu. Theo Marvin Minsky, mt t bo no b tiu dit khng phi do t bo suy mn v phi lm vic qu , m do v ch c x dng
257

20. Suy Tng

heo gii d on th ci ngy con ngi hiu r c hot ng ca b c mt cch hoan ho hn, cng nh ci ngy con ngi dng suy tng iu khin my mc cng

mt mc qu thp. Marvin Minsky cn cho bit rng t bo no khng hot ng n c m kt hp thnh nhng h thng thc hin nhng chc nng nh tr nh, kin thc v cm xc. Nhng h thng ny hot ng di s iu ng ca nhng tp hp gi trch nhim qun l, phn phi hot ng gia cc nhm c chc nng k trn hon tt vn m b c phi gii quyt. Di xa hn na, Marvin Minsky cn a ra khi nim l b no chia lm hai, na b no B c nhim v kim sot na b no A, sa cha nhng sai st v loi b nhng hot ng v dng, t nh chy theo mt vng v tn, ca na b no A. Gi thit ca Marvin Minsky c mt nhm nghin cu ti vin thn kinh hc Bordeaux kim nghim, bng cch nghin cu nhng hot ng ca nhng neuronnes. ng khc, nghin cu lu lng mu bin thin theo nhng hot ng ca b no a ti nhng ng dng gip ngi t lit ly li c phn no kh nng t ng, bng cch dng suy tng kch thch nhp tim. Nhn xt rng dy thn kinh v nhng khp thn kinh, synapses, thng ch mi c x dng mt mc rt thp v con ngi cha x dng ht 10% kh nng b c, iu gip cho gii nghin cu c nhiu hy vng tin b trong v lai.

qun ung thuc. Mt h thng my o cho bit ch nh chm b d ng vi ma l mi u xun, hay vi l rng ma thu; cho ch nh bit l tun ny tng gim cn lng bao nhiu, qun bui th dc sm nay Tm gng khng cn tr li b ch l b ch p nht i, m n oi om hin ra hnh nh ca b trong hai ba nm ti nu b khng chu kh nghe n n ung gi gn sc p. Cn nh thng minh hai chc nm na, so vi ngy hm nay, thay i nhiu nht l trong phng tm. Tm gng l mt nhn chng kht khe.
258

21. Tm Ra

hng tm trong hai chc nm na khng cn l chn kn o ring t ca ch nh. Phng tm l i mt ca y s gia nh bn, theo di bn. H thng m thanh nhc ch nh ba nay

H thng gng ny, ni lin vi mt h thng camra, theo gii tng ming n ch nh n vo ming, bao nhiu ming chocolat, bao nhiu bt bn b Hu, bao nhiu chic ch gi, bao nhiu bt bn c, v.vmt tho chng bin nhng mn n ngon lnh thnh mt s calories, ri t v ra chn dung ca ch nh trong vng hai ba nm na, vi vng ngc vng bng vng i d c, nu ch nh khng c gng thay i mn n. ng thi, my tnh cn th th mi ch nh i tp th dc, hay i tn b vi vng quanh nh hay quanh cng vin. Chic bn tiu khng cn l chic bn tiu ngy hm nay, trong u nm 2010. Mt h thng my o chnh xc s bo co qua h thng internet v y s gia nh ca ch nh nhng kt qu th phn th n`c tiu, o nng albumine. B bn tiu ny hin thi l mt sn phm thng mi ca hng Toto chuyn sn xut dng c phng tm ca Nht Bn. Tuy nhin cn mt vn php l kh khc mc l vic bo mt trong vic truyn thng nhng s o lin quan ti sc khe con ngi. Bn tiu Nht Bn, t nhiu nm qua dn u mi tin trin trn th gii v dng c nh tm. C gh ngi si m, tng t nh gh trong nhng xe hi hng sang. C nhng vi nc va m lo ra cho ch nh, c nhng c phn t ng x nc, y np bn tiu, ci mt bo gy ci c trong gia nh K ngh sn xut dng c nh tm hc hi rt nhiu t k thut nh tm trong cc phi thuyn khng gian. C quan kho st khng gian Hoa K, Nasa, mua mt nh tm kiu mu, dng trn phi thuyn ca Nga vi gi 14 triu Euros. Bn tiu ca Nga, so vi bn tiu Hoa K thng dng trn phi thuyn, c v gn gi vi nhng bn tiu hin nay thng dng trn mt t. Tuy nhin cn phi thm mt h thng gi phi hnh gia ngi yn trn bn, trong khng gian phi trng trng. Mt h thng my qut lm tiu phn, mt h thng my lc bin nc tiu thnh nc thng dng.

22. Tn th

th l vo ngy 13 thng 4 nm 2029, gi Paris, hoc l 7 nm sau, vo nm 2036, tiu hnh tinh Apophis, ng knh chng 300 met, nng chng 25 triu tn, c th s lao
259

vo tri t vi vn tc 45,060 km/gi. Tai nn ny tng ng vi v cho n 60, 000 tri bom nguyn t nm xung Hiroshima v kt qu l ton th nhn loi b tiu dit. Theo mt s nh thin vn hc, tai nn ny c xc s l 1/37; mt s khc c v lc quan hn cho l xc s thin tai ny xy ra l 1/45000. C quan kho st khng gian Hoa K, Nasa, t ra rt quan tm v chuyn ny. Cc k s Hoa K ra sc tm mt phng cch trnh cho nhn loi ci thin tai khng khip ny: h ngh lm thay i qy o ca tiu hnh tinh Apophis gi cho tiu hnh tinh khng lt vo trng trng ca tri t. n ny phi c khi cng chm nht l vo nm 2024. n ngy , nu khng ai ra tay hnh ng, thi nhn loi ch c cch l ngi ch ti phin tr thnh nhng con dinasaures thi xa xa. Gi tn th sp im chng? l cu m mi ngi u t hi, nhng it ai dm ln ting tr li. Sir Martin Rees, gio s mn Thin VnVt Ly, i hc Cambridge, l mt trong s it ngi cho rng chuyn tn th c th c 50 l do xy ra vi nhn loi trong nhng nm sp ti. Chng cn phi lo ti chuyn tiu hnh tinh Apophis. Theo ng : kh gii hch nhn vn cn l mt e da cho nhn loi, nhng nhng thay i kh hu v nhng k thut mi ang nhen nhm t khoa hc cng l nhng mi nguy ng lo ngi cho nn vn minh nhn loi hin thi. Theo nh khoa hc ny th hin nay nhn loi cn b e da bi nn git vong nng n hn c thi k con chin tranh lnh. Thm ha dit vong thm thng nht vn l thm ha do s thay i kh hu gy ra. Hu qu ca thay i kh hu c th a ti nhng cuc th chin III vi kh gii hch nhn v kh gii ha hc, do nhng v tranh chp lm ch vng m du, nhng v di dn hng chc hng trm triu ngi, nhng dch t v phng ngn nga. Hin nay c nn khng cn ong, gy ra nn mt ma hoa tri. ng khc cng cc v a chn cng ngy cng mnh, nhng lp sng thn tsunamis cng ngy cng ln gy nn nhng trn bo lt h hi c vng duyn hi nhiu quc gia, v nht l gy ra thm trng thiu nc n nc ra v nht l nc dng vo vic chn nui gia sc, v trng cy ng cc, khng phi ch ring tng vng m trn lan khp c mt lc a. Bill Joy, dng sng lp vin Sun Microsystems, cho rng Internet l sc mnh ca nhn loi ngy nay. Nhng qua Internet c th c k len li
260

vo c mt phng th nghim dc khoa, bin i mt vi thnh phn trong mt mn thuc, khin thuc thnh ra cc c, v nhn mt dp tim nga nh v tim nga cm heo nm 2009, hng chc ngn ngi tim nga mi ngy b ng c, gy thnh mt bnh dch khng phung cu cha. n gin hn, qun khng b c th len c vo phng my iu hnh khng kh ca mt ta nh trc tri, vi mt mn c dc cng u c tt c nhn vin lm vic trong ta nh trc tri . Jean-Pierre Dupuy, gio s i hc Stanford, lo ngai cho nhng d n nghin cu trong ngi ta cy mt chic my tnh vo c con ngi lm con ngi c thm nhng kh nng ca my tnh, v ngc li chic my tnh c tr thng minh ca con ngi. Theo Jemery Rifkin nhng cng cuc kho cu tng t nh trn a nhn loi ti ch dit vong. Trong cun Effrondement, Jared Diamond cng ni ti v dit vong ca nhn loi qua nhng chuyn phiu liu khoa hc nh trn. Theo ng thi n lc phi dng nhng bin php tn gio cng nh chnh tr chn ng nhng loi th nghim ng s ny. Bill Joy cho rng, trong thc t, ch cn gii hn vic nghin cu nhng k thut qu nguy him l tm phi lo lng v chuyn dit vong ca nhn loi. Jean-Pierre Dupuy phn vn gia an ninh v m mang kin thc ca nhn loi. Nhiu nh khoa hc gia li dng nh hon ton tin tng vo long tri ca nhng nh khoa hc, v ngh cho chnh gii khoa hc t t cho mnh nhng gii hn trong vic nghin cu. Sch c thm Jared Diamond, Effrondement, Gallimard, 2006 Philippe Vuitton, Peurs? Ellbore, 2006 Jean-Pierre Dupuy et Francoise Roure, Les Nanotechnologies: thique et prospective industrielle, La documentation francaise, 2004.

23. Th H Bp Bnh

h h bp bnh l bn ch ch chung ba th h quen gi l th h X, th h Y v th h Z, tip theo th h Baby Boomer ra i trong khong hai mi nm sau th chin II. Thnh ng ny
261

do gii kinh t hc t ra khi h xt ti thn phn ca nhng th h k trn trc mn n khng l m nhng th h trc li v nhng nt rn trong mng li an sinh x hi khin c ba th h k trn phi lm vic nhiu nm hn v nht l vi ng lng thp hn so vi nhng th h trc. Bt u t nm nay, 2010 l bt u c s thiu ht nhn cng, trong nhiu ngnh ngh, t nh ngh y dc, v chm sc ngi gi, cng nh trong ngnh xy ct v trong ngnh iu khin v duy tr cc my c kh, v c ngay trong gii nhn vin bn hng ti cc thng x. Ring ti Php, lp cng nhn trong tui t 16 ti 24 thiu ht chng 800, 000 ngi; lp tui t 25 ti 54 tui thiu ht chng 1,6 triu. Xt t s gia ngi ngh hu v ngi i lm, th trong nm 1975, c mt ngi ngh th c ba ngi lm; ngy nay mt ngi lm th c hn mt ngi ngh. Trn mt hng so snh khc, gii tr ngy nay nhn lm mt cng vic t lng hn th h trc, v thng thng vic lm khng lin quan g ti bng cp hc xong. Gii tr ngy nay ph thuc vo cha m nhiu hn nhng th h trc. Thng k cn cho thy l trong ba mi nm va qua gii gi lin tc lm giu, trong khi gii tr mi nm mt ngho hn. Trn a ht chnh tr, cc th h bp bnh l nhng th h m ci, v thng thng him c mt ngh s no cc lc bnh vc cho gii tr. Th nn khng th trch gii tr li l vi vic chnh tr. Chnh ph thng a ra nhng khu hiu nh u t vo lp tr, hay dnh u tin cho tr em ngho, nhng thng cng khng i xa hn l s tin ph cp hng thng m ngi di tn Vit Nam gi l tin sa cho con nh t 0 ti 16 tui, hay nhng ba n sng khng phi tr tin ti cc trng mu gio cho ti trung hc dnh cho con em cc gia nh mc thu nhp thp. Tnh Quebec ni ting l c hc ph mc i hc thp nht Bc M. Mc ny khng hoc tng rt t trong c chc nm va qua. Nhng, t sau cuc khng hong ti chnh nm 2007, mn qu cho gii tr ng b chnh ph rt li. Ti nm 2030, hc ph ti cc trng i hc Quebec ri s ln cao ngang vi cc trng i hc bn tnh bang Ontario, duy tr trnh i hc ng so snh vi cc tnh bang khc. Tuy nhin, ng sau tm nh kinh t ti tm, gii tr vn nhn ra mt vin nh ng mng hn. Gii tr khng ch ch i nhng hng xng mn h lm nhn vin xy dng i sng c nhn. H nhn nhn l
262

bc u vo ngh l nhng bc bp bnh. Th nn mt s ng lun lun mun trau di kinh nghim, li dng gi gic lm vic thch hp, h hc hi trn thc t nhiu hn l vo bng cp. Nu b gim thiu gi lm vic, khc vi nhng th h trc coi l mt iu chng may, th gii tr li ly lm dp i du lch hay gii tr i sng d sng hn. Ni chung th gii tr lu tm nhiu ti s pht trin c nhn nhiu hn l ua tranh trong vng danh li. i tm vic gii tr lu ti nhng iu kin khin h c th hon thnh trch nhim mt cch thoi mi nhiu hn l tm nhng vic c lng cao hay sm c thng chc. Khng ring g gii tr u Chu, m theo kt qu nghin cu ca hai nh tm l Hoa K Paul Ray v Sherry Ray Anderson thi gii tr M Chu cng c mt thi tng t. So vi gii gi, gii tr cn hai li im ng k khc. Ngy nay, nht l ti u Chu, gii tr thng thng tho, ngoi ting m mt hai sinh ng khc. l li im th nht. im th hai l vic x dng cc loi my dng k thut m s. Gii tr quen thuc vi nhng loi my ny hn gii gi, v c ti 94% ngi trong gii tr dng in thoi di ng, vt xa gii gi 19%; 56 % ngi gii tr dng my nh m s, ng hn ngi gii gi 15%; 73% ngi gii tr thnh tho x dng my vi tnh, 14% ng hn ngi thuc gii gi. Chic my tnh to cho gii tr mt th gii o, nhng trong h tm ra c bn, h tm ra dc cn tnh ring cho tng c nhn. Philippe Lemoine, ch tch Fondation Internet Nouvelle Gnration nhn xt rng gii tr xy dng cn tnh ring cho chnh mnh, xa dn cn tnh c truyn tha hng ca nhng th h trc, v c bit l t to cho mnh nhiu cn tnh khc nhau. Qua nhng blogs trong Facebook, qua MySpace th h Internet to lp nhng s a ch, lp ra nhng b nhm v lao u vo nhng cuc vui. Tham d nhng cuc vui trn my tnh cng nh trong thc t tr thnh mt np sng ca gii tr. Nhng cuc vui ny gip h lp y nhng khong trng m h phi i mt trong thc t. Cu hi m c gii tr v gii ga cng t hi l np sng o ny c lm thng tn o ln np sng gia nh c truyn hay khng? Gii nghin cu chia lm hai phe. Mt phe ch trng l th gii o khng th trn vn thay th cho th
263

gii thc c. Gia nh mt v mt chng v hai a con vn l thnh tr ca x hi. Np sng o ch gi tr vi gii tr khi cn phi sng di s tr gip ca cha m v trong thi gian h mun tm ra h l ai. Phe th hai, lp lun rng phi tr s c ngy ni lon, t chi khng tr mn n m nhng th h trc li v lm chi. Thc t l cn trong tnh trng bp bnh thi h cha lo cho chnh bn thn h ni g ti vic tr n y cho th h cha anh. Chuyn phi chng c th to nn s xung t gia cc th h?

ngn tay tr ln mt mt chic my scanner, tc th tin c rt t ngn khon ca khch hng, chuyn sang ngn khon ngi bn hng. Rt l gin tin. Vic tr tin cng ngy cng nhanh chng gin d. Vi h thng PayWi, khch hng c th dng in thoi lu ng c nhn, v sau khi khi ng my, ch cn g thm mt s PIN, thng thng gm nm s m, l vic tr tin xong xui. Ti Nht Bn, c nhiu ni vic tr tin khng cn dng in thoi lu ng cng s m PIN, m dng ch tay: t ngn tay ln mt mt chic scanner l trang tri xong vic tr tin, khng cn c bin lai. Ti Hoa K cng c nhiu hng bun ln dng h thng Pay By Touch, cho php khch hng trang tri mt mn tiu bng ch tay v mt s m PIN. Hai yu t cho php khch hng la chn mt ti khon ca mnh, rt tin trang tri mn tiu. Khch hng phi tr chi ph v dch v truyn thng cn thit cho vic chn ti khon v rt tin. Hng Hitachi v thng hi JBC ti Nht Bn cng dng k thut sinh lng, biomtrie, lm phng tin tr lng v lp ti khon cho chng 200 nhn cng ca hng th nghim. Mi ln cn tin trang tri mi mn tiu, cng nhn ch cn t ngn tay ln mt my c, my ghi hnh nh nhng ng gn mu trong ngn tay ri so snh vi hnh nh gn mu
264

24. Tr Tin

rang tri nhng mn tiu trong tng lai gn y, khch hng khng cn cn mc v ly tin, cng chng cn tm th tn dng, hay cun s ngn phiu nh ngy nay. Ch cn t u

trong ngn tay ca cng nhn vin , tr sn trong mt b nh ca h thng my tnh, rt tin t ngn khon ra trang tri mn tiu. Ti mt s sng bc ln, khch hng dng h thng VeriChip, ghp di da lm bng chng ly tin t ti khon ca mnh. Vic dng nhng chip ngy nay rt thnh hnh trong nhiu phm vi khc. H thng xe bus v metro ti Montral c th Opus thay th cho nhng th in trn giy, trn th c sn mt chip ghi r s v khch hng mua, cng s v dng, cng nhng chi tit trong chuyn i ca khch hng khi cn phi i ng xe. Th Opus gip cho vic kim sot v nhanh chng v bn cho ti x. Nhiu nh chng c cng dng mt chip thay cha kha m ca ra vo. tt l TEQ, tradable energy quotas, do David Flemming mt chuyn vin v nng lng ngi Anh Quc ch xng, nhm mc ch lm gim s t lm nhin liu, v to nn tc dng nh knh lm nguy hi cho s th nhin liu khi gp nn khan him nhin liu Th ny mang tn l th TEQ: tradable Energy Quotas, tm oc la Tex, nghe gm ging ch Tax l thu thng v, biu th bng mt n v o lng. Trn nguyn tc, mi c nhn c php tiu th mt s lng nhin liu biu th bng n v TEQ trong mt nm. Cc hng sn xut k gh cng c mt th TEQ tng t. Hng tun c nhn hay hng xng phi khai s lng nhin liu tiu th trong tun qua. Nu s thp hn s quy dnh, ngi ta c bn phn d cho ngi si qu l. Ngi si qu l s nhin liu hn nh phi tm mua cho s lng si, bng khng trong tun ti s lng hn nh s b khu tr mt s lng bng s lng si l. Cc hng k ngh cng tun theo cng mt l lut . Mi nhin liu u biu th bng n v TEQ, tc s nhin liu dng v to ra 1 kilogramme kh CO2 . Mi ln mua essence, khch hng tr tin thi s lng essence dng TEQ cng tng t nh th dbit ca cc ngn hng. Lc khi u, mi nc hay tnh bang nh mt s lng n v tng cng cho mi c nhn dng trong 20 nm. S lng ny xung thp hng nm. S nng lng tng cng ny do mt c s c lp vi chnh ph
265

Xa hn na l vic cp th tn dng CO2 c nhn. kin ny mang tn

lng CO2 x vo trong kh quyn, do vic dng du ha, than , hi

sng cn ca mi sinh vt trn mt tri t, ng thi phn phi s tiu

mua, i thnh s n v TEQ v khu tr vo s lng hn inh. Th tn

quy nh Chnh ph cng coi nh mt hng xng ln v cng phi tun hnh lut ny. TEQ nh vy gop cho mi quc gia gi c ng li ha lm gim ngh quc t. s lng CO2 x vo kh quyn, theo ng nhng iu cam kt ti cc hi Vic x dng TEQ i hi phi c mt c s mua bn s lng n v ca tng c nhn v ca cc hng xng. C s ny tng t nh mt c s mu dch chng khon, v cng nh mi s mua bn, nh nc c quyn nh thu, v gi c mi n v TEQ ln xung theo nhiu l do chng khc g gi c chng khon. Th nn tnh bang Quebec mun dng c s ca Montreal Stocks Exchange, st nhp vo Toronto Stocks Exchange v di chuyn sang Toronto, lp c s trao i tn ch CO2.

2030 l cn nh ring m cng. Cn nh ring ny thng thng l mt cn h, mt hay hai phng ng, trong mt cn chng c, tng cht, c th l k cn mt nh gi tr, hay nhng phng khm bnh ca cc bc s ton khoa, nhng tim tp ha, tng hai l nhng phng cho sinh vin ngoi tr, tng ba dnh cho nhng mi gii khc. Trong cn nh ring , ngi tui vng, ty nghi gi li mt s bn gh ging t, sch bo, trang tr v.v thn thuc t nhiu nm trc. c bit l cn h ny gn lin vi mt h thng truyn thng, tn k so vi h thng dy cables vi ba chc nm trc. H thng ny gip ngi tui vng lin lc thng xuyn c vi bn b, con chu, hay nhng hi ngi tui vng, m khng cn phi di chuyn, nht l khi vic di chuyn thnh kh khn, v ngi tui vng cm thy tui vng ng ngha vi c qunh. Chc chn l lp mt bn m chc, mt ti karaoke, ai vn nh ny qua mn nh truyn hnh khng phi l mt truyn xa xi trong tng lai. Ba n, ngi tui vng khng cn b la vo phng n, nh ngy cn ni tr, m c th ty mi bn ti qun n trong cng chng c hay gi nh
266

25. Tui Vng

n v tui vng nm 2030 l bn v chuyn nhng nh gi. Nh gi nm khng cn phi l ni lm ngi tui vng phi th di lo lng nh hai chc nm v trc. Nh gi nm

hng trong chng c, hay xa dn ba n ring nh, theo gi gic n nh rng ri: mt loi cm sch thn mt hn cm sch nhng nm cui th k trc. Vi nhng ngi tui vng c bnh tim mch cn c chm nom thng xuyn, thi xin khoc mt chic o gn nhng my o, kt qu o c truyn v mt trung tm, ti cc my ghi v chun bnh s bo cho cc y s trc theo m quyt nh kp thi. Chic o ny c t thi cc phi hnh gia bt u ln khng gian, nhng n nm 2030 s chng khc g mt chic veston thng thng. Nhng trung tm chm sc vin khin ny c t hai ba chc nm v trc, ta nh nhng khu cp cu ti bnh vin ngy trc, nhng trang b thm n nhn mt s thn ch ln hn v thn ch khng cn phi nm trn ging vi hng chc dy my o. Nhng dch v y t khc nh cn, o p huyt, ghi nhp tim cn phi lm nh k cng khng cn bt ngi tui gi phi ti phng mch. Ni vn tt l tuyn u ca vic chm sc sc khe cho ngi tui vng l ti nh ring ca ngi tui vng. Trong cn h ca ngi tui vng c mt h thng pht tia hng ngoi c kh nng theo ri chuyn ng ca ngi tui vng. Nu bui sng, nh thng l ngi tui vng thc gic ra khi ging khong 7 gi rui. Nu qua gi chng na gi vn cha thy ngi tui vng thc gic, thi ti phng trc ca cn h s c bo ng, v s c mt y t ti thm ngi tui gi ny. Ngi tui vng nu khng mun i mua sm lt vt, c th lin lc qua mn nh giy ni vi mt tim cung cp t mua nhng mn thng dng. Vic giao hng thc hin vi mt h thng robots. Nhng robots ny cn c kh nm lm v sinh qut dn trong cn h dnh cho ngi tui vng. Cn nh gi nm 2030 m t trn y hin nay ang c thc hin dnh cho mt thiu s may mn c kh nng ti chnh. Hnh nh nh gi loi ny dng nh mt bc h ha so vi nhng nh gi hin thi nm 2010, nht l trc vin tng s ngi tui vng s tng gp i trong vng 20 nm na. D nhin, thc hin gic mng trn y, khng nhng ph thuc vo s pht trin kinh t ca c nc m i hi mt chnh sch bo v ngi tui vng ca chnh quyn, v mt s u t thch ng ca nhng ngi tr nht l nhng ngi ang dn bc ti tui vng. Nhng hin nay nhiu quc gia c chnh sch gi ngi tui vng sng ti nh ring cng lu cng hay, v nht l vic gii ta hin
267

tng tc nghn ti cc phng i cc bnh vin, km theo vic ti thit nhng c s cng k ngh b hoang t nhiu nm nay, vic xy ct cc nh gi trong vin tng trn c c dn dn thnh s thc. iu khin ngi ang bc vo tui vng tin tng s xy ct loi nh gi k trn, l hin nay c nhng nh dng bnh cho thu vi nhng iu kin chng my thua km nhng iu kin l tng k trn. Nhmg cn h ny cng rt cn thit cho ngi tui vng hin ang sng chung vi con chu, trong nhng dp gia nh con chu i ngh h xa nh. Nhng dp ny dng nh ngi tui vng lm quen vi np sng m sm mun s ti vi h Sau vn nh gi, gii tui vng lu tm ti vn tui th. Vi nhng pht trin y hc v kim sot thc phm, n nm 2030 s ngi tui 80 s ng khng hn th cng chng km s ngi tui 70 hin nay, v iu ng mng l s ngi tui vng 80 ny cn mnh khe hn s ngi tui vng tui 70 hai ba chc nm v trc. Vng quanh th gii, cc vin nghin cu y hc ng dng cho ngi tui vng cng thy mt kt qu ng mng cho gii tui vng: c mi nm qua, s tui th trung bnh li tng thm c hai ba thng. Thng k ca T chc Y T Quc t tin on l ti nm 2030, tui th trung bnh ca cc b l 87 v cc ng l 82. Vin tng sng lu trm tui khng cn l mt li chc tng vin cng. Trong th k va qua tui th trung bnh ca nhn loi tng gn gp i, thi tui th trm tui nhn loi c th t c trong th k ti. Gii nghin cu v dn s c phn lc quan hn na. Cu hi l nhn loi c th c iu kin cung ng cho mt dn s c tui th trung bnh 100 tui? Hin thi gii nhn chng hc d on l ti nm 2050 s c chng 2 t ngi tui ngoi 60. Nhng hin nay con s 2 t ny b coi l mt con s phng c qu thp. Vin tng tng tui th cng tng nhanh hn nu xt theo ngnh y hc nghin cu v cc gnes. T 1997 ngi ta tm ra c tng qua gia gne Klotho v tui th. Nu ly gng ny ra khi mt con chut, thi con chut tr thnh gi kh rt nhanh. Lm tng trng Gne ny l ko di thm i sng con chut. C nhiu con trng khng sng lu hn 2 tun, nhng tang trng gn ny th con trng ko di i sng gp i. Ko di tui th l mt thnh qu ca y hc, nhng cng t cho lut
268

hc mt vn him hc l khi cnh lut php ca vn tr t: con ngi c quyn gip ngi khc cht yn n hay khng? Hay con ngi c quyn kt liu cuc sng ca chnh mnh khng ? Vi s t quyt trong vic ph thai ca ph n, cu chuyn tr t chc chn ri s c gii php tng t mt ngy gn y.

hm nay.

26. Vic Lm

u hi: Trong hai chc nm na, cng n vic lm con ngi s ra sao? Gi gic th no? Cng vic c lu bn hay khng? Cu tr li dng c sn trong cng vic lm n ngy

Mi im bo trc l cng n vic lm khng cn ci cnh gi vn tt l t 9 gi sng ti 5 nm gi chiu, ngi Hoa K gi l 9 to 5, v c th khng lun lun phi ti s nm ngy mt tun. Mi tng quan gia cng vic v gi gic cng s lm hon ton thay i theo hiu qu ca Internet v np sng ca x hi. Ngi ta c th i lm m vn nh l chuyn bt u thnh s tht. Thi gian hin din ti s lm khng cn l con s o mc sn xut. Th d nh vic nh gi mt thnh qu hay mt n bng s n ngi tham d trong m nm nay tr thnh v ngha. Nhn vin c th ti s lm theo gi gic ty nghi. Ngoi ra nhn vin khng bt buc phi lm vic ti mt c s nht nh. Nhiu hng c vn k thut hot ng khng bt buc phi c tr s. Nhiu dch v trong hng cho php nhn vin lm vic ti nh ring, v gi thnh qu vic lm v s theo mt a ch in-th trn mng li tin. Nhn vin lm vic theo t chc ny gi chung l nhn vin vin cng, personnel tltravail. i vi nhng hng sn xut, dng nhn vin vin cng l mt phng php t chc c kh nng sinh li rt ln: lnh vic v nh phn ng nhn cng s c khuynh hng lm thm gi. Vi nhng phng tin truyn thng mi nh in thoi lu ng, my tnh t trn lng v internet, i sng c nhn v i sng chuyn vin nh ho ln vi nhau: gii hn gia hai i sng ny dng nh b xa m. Cng n vic lm khng gi gic v c s nht nh a ti hin tng
269

thay i vic lm nhiu ln trong i. Trong vng hai chc nm na t ai cn c vic lm lin tc vi mt c s, permanent job. Mt cng / t chc, xen k nhng thi gian c vic vi thi gian ngh vic, v thi gian i hcb tc. S vic lm lin tc gim bt, lm ngi i lm phi pht trin kh nng a hiu c th chu ton nhiu cng vic khc nhau. Khng phi ch ring c ngnh y t mi c nhng nhn vin chuyn khoa, spcialiste, v nhn vin ton khoa, gneraliste. Trong mi ngnh ri s c nhng nhn vin chuyn khoa c vic lm lin tc tuyn sau, v nhiu nhn vin ton khoa lo lo gii quyt mi vic ti tuyn u nhng cng vic khng cn lin tc v thay i thng xuyn. Nhn vin phi lun phin m nhim c hai loi chc v chuyn khoa v ton khoa. Vic phn phi nhn vin v vy tr thnh phc tp, cng nh vic bo v quyn li nhn vin i vi c s h phc v cng tr thnh phc tp. C hai bn ch v nhn vin u cn ti nhng hng tm vic. Cc hng ny thng do hip hi nhn vin qun tr. Hng tm vic c vn ngi tm vic ti mt hng ang cn ngi, v ngc li kim cho hng nhng ngi c kh nng m nhim mt chc v cha c ngi c nng lc m nhim. Hin nay vi internet c nhng hng tm vic c ti c hng chc ngn hi vin. Thng k nm 2005 cho bit hin ti Nht Bn c 6,74 triu ngi hay 10,4% tng s nhn vin l nhng nhn vin vin cng, v d tr ti nm nay, 2010 s nhn vin vin cng ny tng gp i. Chnh ph Nht Bn khuyn khch vic dng nhn vin vin cng, bng cch gim thuu cho nhng hng ng dng phng php ny. i vi nhn vin, c mt vic lm vin cng l c th va i lm va trng nom cho con ci hay cha m gi, tm li c mt i sng gia nh m thm hn. S ngi c vic lm vin cng cng tng cng lm gim c s chen ln trn cc phng tin chuyn ch cng cng, cng nh s xe hi ra vo cc thnh. Ring hng Matsushita Electronic Industrial c 30 000 nhn vin vin cng, a s l nhn vin hng ct cn, hng tun lm vic nh mt hoc hai ngy vi nhng dng c do hng cung cp. Hoa K, t s nhn vin vin cng trn tng s nhn vin ln ti 25%. Gii nghin cu tin tng rng l mt bin php tit kimm nng lng mt cch c hiu qu cao. Theo c on ca tp on Consumer Electronic Association c n rng s 3,9 triu nhn vin vin cng ny, lm vic ti nh mt ngy
270

trrong mt tun s lm gim s tiu th nhin liu chng 3,2 t lt sng, v gim c 14 triu tn CO2 thm nhp vo kh quyn. So vi cc nc nhn vin vin cng: theo bo co ca dn biu ht Lozre, thi mi c 7% nhn vin lm vic theo phng php vin cng so vi s 13% ca ton th cc nc u Chu. Tuy nhin ring mt hng sn xut xe hi Renault, gim thiu c 20 triu Euros mi nm do vic dng phng php mun nhn vin vin cng. Trn th trng nhn cng ngy nay phi k ti chuyn kim vic lm cho nhng nhn vin qu 60 tui. tui ny, ngy nay mi ngi dng nh cn y sc khe tip tc lm vic. Cc hng xng cng kh lng cho h v ngh hu, khi s nhn vin tr tui mi gia nhp th trng nhn cng gim thiu n mc thiu ht. Gii nhn cng gi mun tip tc lm vic ln ti 72% tng s ngi n tui ngh hu. Khng phi tt c s u mun tip tc lm vic v l do ti chnh. S ngi ny ch c 25%; 22% v mun c mt hot ng hu ch; 21% v cu hot ng cho tr c v c th; v sau cng l 13% cn mun gi lin lc vi nhng hot ng vi x hi. Nhng t s trn y thay i trong nhng gii hn rt rng, ty theo tng vng trong cng mt quc gia, ty theo nhng ngh khc nhau ca nhn cng v nht l kh nng dnh ca c nhn. Theo Juan Somavia , tng gim c OIT, T Chc Lao ng Quc T th vic bo m mt i sng vt cht cho mi cng nhn hi hu, mc du mi c gng ca cc chnh ph, vn cn nhiu vn gai gc cha c gii quyt t c ti mc cng bng. trong khi khinh t u Chu, nc Php i sau kh xa trong vic dng

ri ro mc chng tiu ng khi ln tui, nh mt s thn nhn trong gia nh. Anh suy ngh v nhn i th. T xa trong y gii, phng bnh vn hn cha bnh. i khm bc s
271

27. Y T I: Nga Bnh

c khe tt, v bnh, nhng An, mt thanh nin mi trn 20 tui cng i khm nga bnh, consultation de prvention. K

khm trc, bc s cho anh th AND, tm xem anh c th b

lc khng c bnh, v mun phng bnh hn l ch n khi bnh hnh mi i tm thy chy thuc. Ngy nay, vi nhng tin trin mi, vic nga bnh tr nn quan trng chng km g vic tr bnh trong y hc trong tng lai. Nhiu bc s cho khm bnh nh k, su thng mt ln, phi n gp bc s iu tr, khng i ti khi c bnh. Bc s cn c vo nhng kt qu th nghim cho toa dng thuc ngn nga nhng bnh c th xy ra cho ngi bnh, khng phi ngay tc th m 20 hay 30 nm na. Dng nhng bng gnome on bnh, l mt cng vic cng ngy cng tr thnh nh nhng hn. Khi gne ny thiu, c ngha l chng bnh kia c th hin ra trong tng lai. Bit r mi tng quan gia mt s gnes v mt bnh s l mt phng php nga bnh vng vng nht. Hng nm nhng kt qu phn tch nhng gnome, cho php bc s iu tr sn nhn ra nhng chng bnh ang m pht trin. Php th ADN cho bit bnh nhn hin mang chng bnh g v c b nhng chng bnh no e da trong tng lai xa hn khng. Nu mt a tr c th c ri ro mc chng au tim trong 20 hay 30 nm na, ngi ta c th cu a tr khi bnh nan y bng cch ngay t by gi tr liu n mt cch thch hp. Trong tro lu ny, nhng trung tm y khoa tn tin phi c mt ngnh y khoa nga bnh, khuyn co khch hng, cho th ADN v theo ri vic dng thuc nga bnh.

ngy nay ri y mi ngi s ung mt loi thuc bo ch ring cho mnh. Ngy l ngy y khoa hiu r mi tng quan gia bng gnome ca ngi bnh vi chng bnh ca ngi . V nhng th nghim gntiques cn cho bit c tc dng ca phn lng liu thuc vi s chuyn bin ca bnh, i ti ch nh c phn lng ca liu thuc khin bnh mau lnh nht. Ngnh dc khoa gntique ch trng vo vic bo ch nhng thuc mang tn l marqueurs, nhng thuc ny cho
272

28. Y T II: Thuc C Nhn

hi i cng mt bnh, bnh nhn ai ai cng dng cng mt th thuc, chm dt. Ta nh i n tim, thc khch mi ngi la chn theo khu v ring mt phn n; bnh nhn

y s iu tr bit r tin trin ca vic dng thuc, thay i thuc hoc phn lng liu thuc. Bit r bnh nhn chuyn ha thuc ra sao l bc u ti ch tr bnh bng liu thuc c nhn. Mc hiu bit ca y khoa trong cc b mn nh sinh hc, biologie, gntique, v thn kinh hc tng tin rt nhanh, cc nh nghin cu cho rng thnh qu l nh c nhng tin b v tin hoc, informatique. Dng tin hc ngi lm nghin cu c th o c mc c ca nhng phn t thuc, v t tm ra c phn lng thuc thch hp cho tng c nhn. Theo gio s Pascale Cossart, vin Pasteur ti Php, thi khoa gnomique v ton th nhng cng trnh nghin cu v nhng gnomes s lm thay i nhn quan v mn sinh hc gip cho y khoa hiu r hn nhng bnh gntiques hay bit trc nhng ai d b mc bnh nhim trng hay nhng loi bnh khc. i sng trung bnh ca dn chng cng cao th cng cop1 nhiu ngi mc bnh Alzheimer, nhng ng khc, gii khoa hc t nhiu hy vng vo nhng tin trin trong vic iu tr chng nan y ny. Nhm nghin cu ti i hc Standford, trong mt bi vit ng trn tp ch Nature Medicine minh chng c mi tng quan gia 18 protines vi chng bnh Alzheimer ny. Ton nghin cu ny o c t xut ca 18 protines ny trn nhng bnh nhn b bnh Alzheimer. l mt thnh qu y ha hn, khng nhng c th dng tm ra bnh trc khi bnh pht ra nhng triu chng thng thng, m cn m li cho nhng cng trnh nghin cu v vic iu tr chng bnh ny. K thut chp hnh cho php y s nhn thy tn mt nhng hiu ng ca thuc cng nh ca bnh trn cc c quan trong ni tng con ngi, v xa hn na trong t bo con ngi trong nhng bnh nhim vi khun. V ring trong phm vi bnh ung th, gii chuyn mn tin rng dng k thut siu m, ultrason, ngi c th dng camera nh v c nhng khi u c th git c nhng t bo b nhim ung th v khng git ly nhng t bo khng b bnh chung quanh. Nguyn tc ca k thut ny, tng t nh nguyn tc ca my radar. Ti phng th nghim CNRS Ondes et Acoustique, ngi ta to ra mt tia sng siu m, pht ra t mt chic camera, hng v pha mt khi u, tumeur, tia sng siu m phn hi theo cng mt ng nh tia ti, tr v mt camra. Trong mt chu trnh nh vy, ngi ta c th nh r c v tr ca khi u.
273

Mc tiu gn nht l vic to ra mt my dng siu m nh bnh cng tr nhng loi ung th lun lun di ch nh ung th gan.

tim, myocarde, c th cha lnh, nn nhn li tip tc cuc sng nh khng c g xy ra. iu ny ngy nay c th thc hin c. Ngy hm nay, 14 thng 4 nm 2010, my truyn hnh chiu hnh nh ca bnh nhn hon phc, nh k thut dng t bo gc, cellules souches. T bo gc l nhng t bo c kh nng sinh sn v tr thnh nhng t bo mi. Ngi ta c th ly c nhng t bo gc, cy chng trong phng th nghim. Nhng t bo gc ny c th dng to ra c nhng b phn thay th trong nhng t bo b h hoi trn c th con ngi. Trong phm vi bnh tim mch, k thut mi ny l hy vng cho nhng bnh nhn ang ch c thay tim. Y khoa ti sinh, mdecine gnratrice, cn tin trin trn nhiu hng khc. Marc Peschanski mt chuyn vin v thn kinh, ng thi l mt trong nhng ngi dn u trn th gii v khoa iu tr thn kinh dng t bo gc, mun thit lp mt b su tp mi loi t bo gc p ng nhu cu iu tr ca nhn loi. Michel Pucat, ngi Php, chuyn mn v iu tr c tim sau khi b t qy c php dng nhng t bo trong b nhau th nghim. Y khoa c th tn trang mt on mch mu dng k thut t bo gc. Hin nay vic dng t bo gc gip tri tim m ra mt on mch mu thay th cho mt on b nghn thnh cng, v c th ng dng thay cho vic m mch ph, by-pass cho mu lu thng trnh mt on b nghn. K thut ny hy vng c th cu c c ngn bnh nhn. Theo bc s Bernard Debr th vic tr liu dbg k thut clonage l mt tin trin ln nht trong y khoa trong th k va qua. Vic nghin cu t bo gc gp s phn khng ca tn gio, v nht l to ra vic bun bn bo thai ti mt s quc gia. Tuy nhin, theo Elias Zerhouni, th vic
274

29. Y T III: Chnh Trang C Th

i cuc sng ngi yn ti mt ch,vi chui ng sut chng cht hng ngy, con ngi tui 60 b tai nn tim mch l mt thm kch v v. Nhng sau tai nn tim mch ny, c

nghin cu k thut dng t bo gc vo vic tr liu nhiu bnh xa nay khng c thuc cha. D tnh lp mt ngn hng nhng t bo gc ng lnh ly t mu trong b nhau ca chnh mnh ha hn trong tng lai c nhng thuc ch ring cho tng ngi dng k thut cy t bo gc. Ngn hng mu ly trong cung nhau cng s c thit lp. Vic dng mu ly t cung nhau ca chnh mnh trnh cho bnh nhn khng phi ch i ngi hin mu ph hp vi mu bnh nhn, cng khng lo b o thi, rejet. Cung nhau c rt nhiu t bo gc, khng khc g mu ly t nhau ra. Mt nhm chuyn gia Hoa K loan bo trn tp ch Pediatric kt qu ca vic tr liu bnh ung th mu cho mt n bnh nhn mi c ba tui, bng cch truyn mu t cung nhau cho bnh nhn ny.

30. Y T IV: K Thut Nano

Nanomet l mt n v o chiu di bng 10-9 mt. Nhng ht nh ti nanomt c kh nng di ng trong mu, v c th i qua mng t bo, m khng lm cht t bo. Ngi ta ng dng hai c tnh ny vo vic cha mt s bnh ung th bng cch git nhng t bo b ung th v khng lm h hi nhng t bo lnh bn cnh. Ci kh l lm th no nhng ht nano chi vo nhng t bo ung th, nm yn trong , i lnh bn ngoi ri mi hot ng. Tm im ca ht nano bng kim loi, vy c th dng t trng iu ng. Do dng t trng ca mt IRM, trung tm ca nhng ht nano ng lot nh nng lng, lm nhit ca nhng t bo ung th. Ln qu 42o C t bo ny s cht. Mt phng php c mang ra ng dng iu ng nhng ht nano vng. Di tc dng ca tia X, vi cng nh, nhng ht nano vng th ra nhng in t t do c kh nng tiu dit cc t bo ung th. Theo OMS, ti nm 2020, c chng 20 triu ngi s b ung th. Nhng ht nano ny hin hnh trong IMR, v c th iu ng mt cch d dng chun bnh, hay kim sot nhy ca thuc. Ngc li nhng ht nano c tc dng c hi cho cc vt dng lm th nghim, nn c th coi l mt cht c vi loi ngi. Cc nh nghin cu hin khng r s dng cc ht nano thc s c li hay c hi cho cc bnh nhn..
275

276