Nieuwsuur als sensatietelevisie

Maar nu eerst: als er niets gebeurt, kan een doodgewone blaasontsteking straks weer dodelijk zijn; Inmiddels waart het tuberculose-spook ook weer rond; alarmerende studie over de opkomst van TBC; dit is de noodklok; als we nu niet ingrijpen, verliezen we de strijd tegen tuberculose; vanuit Oost-Europa, Azi en Afrika komt het gevaar nu onze kant op; resistentie wordt een steeds groter probleem; eigenlijk staan we met de rug tegen de muur; het lijkt alsof de medische middeleeuwen terugkeren; dat is het doemscenario waar we uiteindelijk tegenaan gaan lopen. In de Deense detectiveserie The Killing contrasteren de warme truien van hoofdrolspeler Sarah Lund met de donkere grimmigheid van de serie. In de comedy Friends sluit de uitnodigende bank in het open caf Central Perk perfect aan bij de gezelligheid die de vrienden uitstralen. Het is de sfeer die bepaalt hoe kijkers een televisieprogramma ervaren. En dat geldt niet alleen voor series, evengoed voor nieuwsprogrammas. De zinnen waar dit stuk mee begon, komen uit een item over tuberculose van Nieuwsuur. Ze zetten duidelijk een sfeer neer, een sfeer van angst. Niet direct een toonzetting die men mag verwachten bij kwaliteitsnieuws. En die sfeer van angst krijgt extra lading door de andere twee opmerkelijke themas in de beeldtaal van Nieuwsuur: het benadrukken van autoriteit en het geven van een gevoel van urgentie. De discussie over de kwaliteit van de publieke omroep gaat doorgaans over partijdigheid en objectiviteit. Maar iets anders blijft onderbelicht: kijkers krijgen met Nieuwsuur een programma voorgeschoteld met een sensationalistische toonzetting die de publieke omroep onwaardig is en volkomen overbodig. Autoriteit U bent er misschien aan gewend, maar wat zien we eigenlijk, als we naar Nieuwsuur kijken? Nieuwsuur presenteert zich als een expertisecentrum. De presentator bevindt zich in het midden van de studio en praat met experts die hem uitleggen hoe de zaken in elkaar zitten. Hoewel de presentator onderdeel van de redactie is, worden tijdens de uitzending de rollen van presentator en overige redactieleden kunstmatig van elkaar gescheiden. De presentator weerhoudt zich van commentaar of interpretatie, terwijl redacteuren regelmatig worden aangevoerd als expert. De kijker wordt uitgenodigd zich te identificeren met de presentator. Samen kunnen ze dan tot een weloverwogen oordeel komen op basis van de gepresenteerde informatie. De presentator staat evenwel boven de kijker. Moeilijke woorden als resistentie en procedures zoals het formatieproces worden meerdere malen uitgelegd. Getallen en nietalledaagse zinsconstructies worden langzaam uitgesproken, bijvoorbeeld be-le-vingswaarde. Ieder onderwerp heeft veel beelden en verschillende sprekers, wat naast een gevoel van balans een signaal afgeeft dat Nieuwsuur weet waar kennis te halen is. Experts tonen door hun deskundigheid dat een bepaald onderwerp verdieping waard is. Nieuwsuur nodigt allerlei soorten experts uit. Externe experts zijn vaak wetenschappers, artsen en politici en vaak oud. Om te benadrukken dat zij de kijker meenemen naar hun vakgebied worden ze meestal in hun werkomgeving getoond soms op het hilarische af. Zo komt bij het item over antibiotica een wetenschapper in witte jas aan het woord met zijn veiligheidsbril nog op. Interne experts zijn vaak redacteuren van het programma, zoals politiek commentator Ferry Mingelen en Arno Vermeulen (Voetbalspecialist Studio Sport en Dienst voetbalzaken van de NOS). Mingelen zet zijn deskundigheid kracht bij met terloopse opmerkingen die laten zien hoe goed

Comment [a1]: Linda Duits citeert ter inleiding enkele stemmige zinnen uit Nieuwsuur.

Comment [a2]: Linda Duits benadrukt het belang van sfeer bij Nieuwsuur. Sfeer als instrument om het verhaal lekkerder te maken.

Comment [a3]: We kunnen ons hier afvragen of we hier een sterk argument hebben: sensatie en stemmigheid zou poonwaardig zijn. Je kunt van een journalistiek programma niet altijd klinische taal en droge data verwachten. Dit is misschien een smaakverschil.

Comment [a4]: Ik begrijp dat Linda Duits hier bedoelt dat Nieuwsuurredacteuren zelf aanschuiven? Dat is mij een beetje onduidelijk.

Comment [a5]: Fair enough: Nieuwsuur bedient zich gretig van de kleren van de keizer. Duits heeft hier een punt. Maar nieuw is het niet.

hij thuis is in de Haagse politiek: wat ik zo hoor in de achterkamers van CDA en VVD. Regelmatig worden er experts ingezet die uitspraken doen op een terrein waarop zij helemaal geen experts zijn. Zo wordt in een item over een blessure van Robben een voetbalexpert ook medische en juridische vragen gesteld. Urgentie Nieuwsuur zet voortdurend een gevoel van urgentie aan. Dit begint al, zoals bij veel nieuwsprogrammas, met de intro. We beginnen in het donker, dan wordt de tune ingestart, het licht gaat aan, de presentator meldt in korte koppen waaronder beelden zijn gezet de belangrijkste onderwerpen. De leader is dramatisch: aanjagende muziek met meeslepende trompetten. De studio van Nieuwsuur lijkt op een calamiteitencentrum zoals we dat kennen uit films: een veilige bunker met verbindingen naar buiten. De grond intensiveert dit beeld. In het donker lijkt de grond op de wijzerplaat van een klok of een kompas. De lichtbalken op de tafel lijken op wijzers. De presentator is de gids die de kijker, regelmatig bedolven onder een veelheid van beelden, leidt door het nieuws. Hij staat in contact met de wereld via twee periscoopachtige uitklapmonitoren, die gebruikt worden wanneer de presentator met een expert op locatie spreekt. Door de koppeling met het Journaal en Studio Sport kan Nieuwsuur met oudere beelden van voor 2010 toen het programma nog niet bestond des suggestie wekken: wij zijn erbij, toen en nu. Er is voortdurend beweging te zien. Wanneer op locatie gefilmd wordt in een ziekenhuis, zien we patinten en artsen lopen. Wanneer een persoon in de studio wordt genterviewd, worden de beelden op de achterwand vloeiend veranderd. Dat geeft een extra urgent gevoel. Vooral in de segmenten met Mingelen wordt een illusie van live-heid gecreerd. Zijn haar wappert terwijl hij spreekt, autos rijden af en aan, het beeld van hem wordt afgewisseld met beeld van Twan Huys die in de studio naar hem zit te kijken. De vraaggesprekken lijken onvoorbereid: Huys stelt spontane vragen; Mingelen doet alsof hij even nadenkt over zijn antwoord. Nieuwsuur maakt duidelijk dat zij daar is waar het nieuws gebeurt: we zien veel beelden van en op locaties, zelfs wanneer deze niet direct verband hebben met de inhoud van een item, zoals beelden van een speeltuin en basisschool in een item over achterstallige alimentatie. Het eerder genoemde filmen van experts op locatie onderstreept niet alleen het belang van hun werk, het impliceert ook het belang van Nieuwsuur: de drukke expert maakt tijd vrij voor Nieuwsuur. Met name mensen werkzaam in de betasector worden op deze manier verbeeld: ze kijken in een microscoop, schenken vloeistof in een buisje of bekijken rntgenfotos. De aanwezigheid op locatie wekt ook de indruk van tijdsinvestering: we hebben moeite gedaan voor dit item, we waren langdurig aanwezig. Angst Het is niet per se erg dat een nieuwsprogramma autoriteit en urgentie probeert uit te stralen. Logisch wel. Maar wat doet Nieuwsuur vervolgens met die uitstraling? De zinnen over tuberculose komen uit een van de eerste uitzendingen van Nieuwsuur. Het waren achteraf malle waarschuwingen: twee jaar later is er geen spook, zitten we nog steeds in medische Verlichting en blijkt Nieuwsuur de noodklok voor niets te hebben geluid. Wanneer je het item meermaals bekijkt, blijkt het te gaan over meer geld voor onderzoek naar nieuwe antibiotica. Nieuwsuur bracht het echter als waarschuwing.

Comment [a6]: Dat klopt. Nieuwsuur maakt zich overigens hier niet als enig journalistiek merk schuldig aan. Pauw en Witteman is koning.

Comment [a7]: Dit is een verschil in inzicht. Het koperwerk en de groteske ritmesectie is een internationaal verschijnsel. Het ademt ook autoriteit aan. Stel je voor als dat panfluiten en harpen zouden zijn, ik weet niet.

Comment [a8]: Dat is zijn functie.

Comment [a9]: Allemaal waar, maar niet exclusief van toepassing op Nieuwsuur.

Comment [a10]: Idem. Duits had dit echter kunnen betrekken op vele journalistieke programmas. Het is een bekend verschijnsel. http://www.youtube.com/watch?v=aHun5 8mz3vI

Comment [a11]: Een staaltje close watching. Sterk.

Is er wat veranderd? Nee. Neem een recent item over de screening van borstkanker. Daarin wakkert Nieuwsuur op eenzelfde wijze angst aan. Er wordt meerder malen gezegd, door de voiceover en door de experts, dat de screening schade oplevert en dat er veel nadelen aan zitten. Welke dat zijn, blijft lang onduidelijk. Er komen meerdere artsen op locatie aan het woord (autoriteit! urgentie!) maar ook vrouwen in een wachtkamer. Een van hen zegt ik weet ook niet of het goed is, zon apparaat op je borst. De indruk wordt gewekt dat dat de schade is waar we zo voor moeten waken. Wanneer je goed luistert (en terugspoelt) wordt duidelijk dat het gaat om nadelen als schijnzekerheid en overbehandeling. Een ander voorbeeld is een item uit 2010 over radicaliserende Somalirs. Het start met beelden buiten Schiphol van marechaussee en busjes. Een voice-over vertelt: Bekend is dat jonge Somalirs in Europa radicaliseren en gerekruteerd worden voor de heilige oorlog in hun geboorteland. We zien beelden van mannen in legerpak die een keffiyeh over het gezicht dragen, munitie om hun nek hebben hangen en geweren in hun handen hebben. We horen iemand in het Arabisch zingen. De voice-over vertelt dat inlichtingdiensten bang zijn dat radicaliserende moslims in Europa op trainingskamp gaan en dan met hun kennis terugkeren naar het westen. Hierbij zien we beelden van gesluierde vrouwen op straat in wat het Westen lijkt te zijn (de vrouwen dragen dikke winterjassen over hun lange jurken). In Rotterdam heeft een Somalische terreurorganisatie geprobeerd jongeren te werven. Hierbij zien we beelden van meerdere donkere mannen in een rijtje telefooncellen. De boodschap die hier in combinatie van beeld en taal wordt overgebracht, is dat ellende uit Somali via Schiphol en telefoonlijnen Nederland in komt. Items worden meestal gebracht in een standaardverhaalvorm: een begin, een middenstuk of climax en een einde of oplossing. Maar omdat nieuws zelden een cht einde of oplossing kent, wordt opvallend vaak gebruik wordt gemaakt van speculatie: hoe gaat dit aflopen? Daarmee vraagt Nieuwsuur interne en experts om speculatieve uitspraken te doen en mogelijke scenarios door te lichten. Een voorbeeld is het antwoord van Ferry Mingelen die op verzoek van Huys speculeert over de positie van de CDA-Kamerleden Kathleen Ferrier en Ad Koppejan: Als ze er morgen nog niet uit zijn kan ik me zo voorstellen dat de twee dissidenten ook nog met Maxime Verhagen gaan praten als Maxime weer een woedeaanval krijgt, is de kans dat Koppejan akkoord gaat sowieso al wat kleiner. Als ze het niets eens zijn, wordt het weer een hele, hele lange dag. Ja, ik denk dat ze het wel zullen proberen eens te worden. De verwachting is dat ze de uiteindelijke totstandkoming van het nieuwe kabinet niet zullen blokkeren, ja, want anders hebben we een heel groot probleem en kan de nieuwe formateur weer een rondje gaan maken (4 oktober 2010). Naef Je kunt je natuurlijk afvragen of het haar van Mingelen expres wappert en of de keuze van de beelden bij Somali bewust is. Maar de gesignaleerde themas keren in iedere uitzending van Nieuwsuur terug, zijn patronen. Het gebruik van deze stijlmiddelen is geen toeval. Ze worden ingezet om de kijker te binden. Door autoriteit en urgentie te benadrukken, wil Nieuwsuur het idee verstevigen dat het programma het laatste nieuws brengt, er bovenop zit. De inzet van angst versterkt de noodzaak iedere dag te kijken: als je niet kijkt, mis je belangrijke verslaggeving van Nieuwsuur en dat kan slecht voor je uitpakken.

Comment [a12]: Dit is gewoon waar. Carel Kuyl kan dit item niet met droge ogen verdedigen. Comment [a13]: Recent zou sterker zijn.

Comment [a14]: Linda Duits haalt een bekend verschijnsel aan: nieuws is complex, dat kan je niet vangen in een simpel verhaal. Maar dit geldt ook voor de geschreven journalistiek.

Comment [a15]: Dit is niet meer dan een verzoek om eens te breken met het verschijnsel Ferry Mingelen. Of dat terecht is, laat ik aan uw inzicht en vermogen over.

Comment [a16]: Klopt; dat heet een ttv-format. En hoe droevig ook, vele journalistieke bastions bedienen zich van perverse Hollywoodachtige flirts. Toch is dat in Nederland nog redelijk beschaafd.

Nieuwsuur doet daarbij bovendien alsof het nieuws zich voltrekt tijdens haar uitzendtijd. Dat is natuurlijk niet zo. De uitzendingen bevatten zelden brekend nieuws. Bovendien zijn verslaggeving en nieuwsvoorziening in tijden van Twitter en Politiek 24 nonstop. Om 22 uur s avonds zit de nieuwsdag er grotendeels op. Het tijdstip is meer geschikt voor terugblikken op het nieuws dat de hele dag op de burger is afgevuurd. Door zichzelf als onmisbaar calamiteitencentrum te presenteren is Nieuwsuur daarmee bij vlagen even naef en wereldvreemd als The OReilly Factor. Het is cru om vast te stellen, maar het belangrijkste actualiteitenprogramma van de publieke omroep bedient zich van stijlmiddelen die we vooral kennen van Amerikaans sensatienieuws. Met dank aan Cem Gmsay en Arif Kornweitz die hebben meegewerkt aan de analyse van Nieuwsuur. Dit stuk verscheen zaterdag 8 september 2012 in de Volkskrant. De reacties van medewerkers van Nieuwsuur waren woedend. Hoofdredacteur Carel Kuyl reageerde met een opiniestuk waarin hij alle kritiek terzijde schuift.

Comment [a17]: Waar.

Comment [a18]: Amerikaans Sensatienieuws is toch echt een tandje erger. Niet sterk.

'Kritiek op Nieuwsuur is deerniswekkende onzin'

In haar kritiek op Nieuwsuur presenteert Linda Duits opinies als feiten en past ze de feiten aan, stelt de hoofdredacteur van Nieuwsuur Carel Kuyl. 'Nieuwsuur is sensatietelevisie' kopt de Volkskrant van afgelopen zaterdag over de volle breedte van een groot stuk in de nieuwe bijlage Vonk. Het artikel is van sociaalwetenschapper Linda Duits. Er is denk ik geen rubriek die zo veelvuldig wetenschappelijk tegen het licht wordt gehouden als Nieuwsuur. Het is altijd nuttig om een spiegel voorgehouden te krijgen. In veel gevallen leidt dat tot zelfreflectie en daar kan de journalistiek haar voordeel mee doen. Maar Linda Duits maakt er een potje van. In een warrig betoog presenteert mevrouw Duits opinies als feiten, en waar dat in haar bewijsdrift zo uitkomt, past ze de paar feiten die overblijven aan. Want wat schrijft mevrouw Duits nou precies? Nieuwsuur straalt angst uit en bedient zich van allerlei stijlmiddelen die horen bij Fox News. Ze heeft daar talloze bewijzen voor gevonden. Wapperen Het haar van Ferry Mingelen wappert om de kijker te binden. De rubriek doet alsof het nieuws zich in haar uitzendtijd voltrekt maar dat is natuurlijk niet zo, weet mevrouw Duits (terwijl de haren van Ferry Mingelen op het Binnenhof wapperen, zit achter hem de CDAfractie in crisisberaad bijeen). Mensen in de btasector kijken in een microscoop om niet alleen het belang van hun werk, maar ook het belang van Nieuwsuur te onderstrepen. Het stuk is het resultaat van discoursanalyse, schrijft de sociaal-wetenschapper. Meer informatie over haar onderzoek weigert mevrouw Duits verder te geven. Want het is opinie laat ze ons weten. Geen wetenschap. Dat laatste klopt als een bus. Overigens vraag je je na lezing af wat ze haar studenten precies leert. Transitie De journalistiek zit in een periode van een fundamentele transitie. De manier waarop een jonge generatie informatie tot zich neemt is in duizelingwekkend tempo onomkeerbaar veranderd. Serieuze journalistiek moet jongeren zien te bereiken. Dat is niet eenvoudig. Het is goed om na te denken over vorm en inhoud en hoe die zich tot elkaar verhouden. Er is van alles te zeggen over de stijlmiddelen die je hanteert, over maatvoering en toon. Maar met het stuk van mevrouw Duits kom je niet erg ver. De discoursanalyse van Linda Duits leidt tot allerlei scherpzinnige observaties als: 'Experts tonen door hun deskundigheid dat een bepaald onderwerp verdieping waard is. Moeilijke woorden worden uitgelegd. Wanneer Nieuwsuur in een ziekenhuis filmt, zien we artsen en patinten lopen. Reportages hebben een begin, een midden en een eind.' Het lijkt mij allemaal een schande. Tbc Van de reportages deugt volgens Duits ook weinig. Als illustratie gebruikt ze onder meer een onderwerp over tbc uit de allereerste uitzending van Nieuwsuur van twee jaar geleden. Dezelfde uitzending als die waarin de redactie het haar van Mingelen liet wapperen. Als teken

Comment [a19]: Een mooie mea culpa. Eerst inbinden. Dan met scherp proberen te schieten.

Comment [a20]: Noemt Linda Duits niet. Comment [a21]: Bewijzen heeft ze ook niet dr voor gevonden. Linda Duits wil zeggen: doe niet alsof je nieuws brengt, vaak is dat niet zo wel gebakken lucht. Comment [a22]: Dat heeft Linda Duits niet gezegd. Je kunt je natuurlijk afvragen of het haar van Mingelen expres wappert

Comment [a23]: Onder de gordel. Ze neemt het verschijnsel Nieuwsuur de maat, niet Carel Kuyl als persoon. Kuyl doet dit wel. Paternalistisch, lafjes.

Comment [a24]: En hoe dan wel?

Comment [a25]: Cynisch en uit de context gehaald. Zwak verweer.

Comment [a26]: Dat vindt Kuyl dus zwak? Bedoelt hij: toen waren we nog niet zo ver?

van urgentie. Een expert van de WHO en vooraanstaande Nederlandse onderzoekers waarschuwen in Nieuwsuur voor de opkomst van nieuwe resistente varianten. Tbc is na hiv/aids de meest dodelijke infectieziekte ter wereld, met jaarlijks tussen de anderhalf en twee miljoen doden. En elk jaar komen er 10 miljoen mensen bij die aan deze ziekte lijden, vooral in ontwikkelingslanden. Malle waarschuwingen, schrijft mevrouw Duits. Hoezo malle waarschuwingen? Nieuwsuur slaat ook de plank mis bij een onderwerp over borstkanker, vindt de onderzoekster. Er wordt verschillende keren gezegd, schrijft mevrouw Duits misprijzend, dat screening schade oplevert. 'Terwijl als je goed luistert het duidelijk wordt dat het gaat om nadelen als schijnzekerheid en overbehandeling.' Inderdaad daar ging het over. Dus? Pedant Zo kletsmajoort Linda Duits twee pagina's lang door. Je kunt je er vrolijk over maken, als het allemaal niet zo ongelofelijk pedant zou zijn. Door de wijze van presenteren, prominent aangekondigd op de voorpagina, neemt de krant het stuk voor zijn rekening. Alsof het een op feiten gebaseerd onderzoek betreft. Waarom de Volkskrant deze deerniswekkende onzin precies afdrukt, is mij een raadsel. Was de chef van het nieuwe katern even ingedut, heeft hij per ongeluk de in- en uit-bakjes verwisseld of is dit de richting die de krant met het nieuwe katern op wil? Ik weet niet wat erger is. In ieder geval zijn meerdere mensen ergens de weg kwijt geraakt.

Comment [a27]: Daar ging het niet om, Carel Kuyl. Linda Duits ontkent nergens het gevaar van TBC. Wel zet ze vraagtekens bij de suggestieve toon.

Comment [a28]: Vreemde alinea. Uit de heup geschoten.

Comment [a29]: Dat is in feite de kritiek die Nieuwsuur in het stuk krijgt.

Comment [a30]: Cynisch, zwak verweer. Logos, pathos, ethos vechten hier om de aandacht, maar het stuk van Kuyl is weinig coherent. En dat voor een hoofdredacteur van een vooraanstaand journalistiek bastion in een gerenommeerd dagblad. Beetje gnant. Maar dat is weer mijn oordeel.