‫عکاسی رنگی‬

‫دید کلی‬
‫پس از کشف ترکیبات رنکی حساس به رنگ‌های نور و فیلم سیاه و سفید پنکرومیک ‪ ،‬تکنیک عکاسی‬
‫رنگی توسعه یافت و عمومیت یافتن آن به ظهور کوداکروم مربوط می‌شود که در سال ‪ 1935‬در‬
‫دسترس مصرف کنندگان قرار گرفت‪.‬‬

‫تاریخچه‬
‫در سال ‪ 1611‬دومینیس نشان داد که نور مرئی از سه نور اساسی قرمز ‪ ،‬سبز و آبی ‪ ،‬تشکیل شده‬
‫است که به آنها رنگهای اولیه می گویند ‪.‬این مفهوم در توسعه نظریه عکس رنگی و عکاسی رنگی‬
‫بسیار مفید واقع شد و در سال ‪ 1861‬این عقیده کم کم قوت گرفت که برای توسعه تصویر رنگی ‪،‬‬
‫یک فیلمی از سه لیه باید ساخت که هر لیه آن نسبت به یکی از سه رنگ اولیه حساس باشد‪ .‬این‬
‫نظریه توسط ماکسول دانشمند معروف انگلیسی ارائه شد و هم او بود که اولین عکس رنگی را‬
‫گرفت‪ .‬و نتایج به دست آمده توسط وی بعدها با نظریه جدید مربوط به این فن ‪ ،‬کامل مطابقت‬
‫داشت‪.‬‬

‫تولید عکس رنگی‬

‫برای تولید عکس رنگی از سیستم فیلتر رنگ‌های اولیه استفاده می‌شود‪ .‬این رنگها از طریق جذب‬
‫نورهای اولیه توسط ترکیبات رنگی روی فیلم به وجود می‌آید‪ .‬به این ترتیب که اگر یک ترکیب رنگی‬
‫فقط رنگ اولیه نور را جذب کند‪ ،‬رنگ باقیمانده ‪ ،‬آبی متمایل به سبز (سیان) خواهد بود‪ ،‬اگر نور آبی‬
‫جذب شود‪ ،‬رنگ زرد و اگر نور سبز جذب شود رنگ قرمز متمایل به آبی (مگنتا) ظاهر می‌شود‪.‬‬
‫هرگاه آمیزه کاملی از رنگهایی که بتوانند رنگهایی اولیه معینی را که در طول فرآیند ظهور در‬
‫امولسیون عکاسی تشکیل شود جذب کنند‪ ،‬یک تصویر با رنگ دلخواه تولید می‌شود‪ .‬برای مثال ‪،‬‬
‫مخلوطی از مکنتا و سیان ‪ ،‬رنگ آبی را ظاهر می‌کند‪ .‬زیرا مگنتا نور سبز و سیان را جذب می‌کند و‬
‫فقط نور آبی از مخلوط سه نور باقی می‌ماند که می‌تواند عبور کند‪.‬‬

‫فیلم رنگی‬
‫بطور کلی ‪ ،‬یک فیلم رنگی شامل یک لیه کمکی و سه لیه امولسیونی حساس در مقابل رنگها‬
‫می‌باشد‪ .‬لیه حساس به رنگ آبی در بال قرار دارد‪ ،‬زیرا که هالید نقره به نور آبی حساس است‪ .‬بعد ‪،‬‬
‫یک لیه زرد وجود دارد که نور آبی را جذب کرده و لیه امولسیونی پایینی را از نور آبی محافظت‬
‫می‌کند‪ .‬این لیه‌ها همانند آنچه که سیانین در فیلم با نکروماتیک سیاه و سفید انجام می‌دهد‪ ،‬به کمک‬
‫ترکیبات رنگی موجود در خود ‪ ،‬نسبت به رنگ‌ها حساسیت نشان می‌دهند‪ .‬قابل توجه است که‬
‫ترکیبات رنگی حساس به رنگها ‪ ،‬عموما عامل تولید رنگهای اولیه (قرمز ‪ ،‬سبز ‪ ،‬آبی) برای ایجاد رنگ‬
‫در تصویرها نمی‌باشند‪ .‬بلکه رنگ تصویرها از فرآیندهایی که بر روی فیلم رنگی انجام می‌گیرد‪ ،‬ظاهر‬
‫می‌شود‪.‬‬

‫ظهور رنگ‬
‫بیشتر فیلمهای رنگی به کمک یک فرآیند رنگی حاصل از ترکیبات رنگی موجود در فیلم ظاهر می‌شوند‬
‫که نخستین بار در سال ‪ 1912‬توسط فیشر شیمیدان آلمانی کشف شد‪ .‬اساس این فرآیند اکسیده‬
‫شدن ماده ظاهر کننده و تبدیل آن به یک جسم رنگ ساز است‪ ،‬که این ترکیب در واکنش با مولکول‬
‫همتای خود ‪ ،‬رنگ مورد نظر را به وجود می‌آورد‪ .‬در بعضی از فیلمهای رنگی نظیر کوداکروم (‪، )II‬‬
‫مولکول همتا در محلول ظهور حل شده و در مجاورت دانه‌های هالید نقره ‪ ،‬با مولکول رنگ ساز‬
‫ترکیب می‌شود‪ .‬در برخی دیگر از فیلمهای رنگی مانند کوداکروم ‪ ،‬اکتاکروم ‪ ،‬آننسکوکروم ‪،‬‬
‫مولکولهای همتا به طور یکنواخت در لیه‌های امولسیونی توزیع شده و در آن جسم رنگی مورد نظر‬
‫را تشکیل می‌دهند‪.‬‬
‫ظاهر کننده‌های رنگی عموما از نوع آمین‌های جانشین شده‌اند‪ .‬برای تولید رنگ سیان در فرآیند‬
 ‫ظهور ‪ ،‬یک ترکیب فنولی مانند آلفا نفتول به صورت یک همتا عمل می‌کند‪ .‬به منظور تغییر میزان‬
‫حللیت و افزایش سرعت ظهور ‪ ،‬در ساختار ظاهر کننده‌ها تغییراتی توسط متخصصهای ظهور فیلم‬
‫داده می‌شود‪ .‬مشکلی که در اینجا وجود دارد این است که مواد به کار رفته در محلول ظهور ‪ ،‬ممکن‬
‫است برای بیشتر افراد حساسیت‌زا بوده و موجب بروز تورم در پوست دست آنها شود‪ .‬از این رو ‪،‬‬
‫همواره کوشش شده است با ایجاد تغییرات مناسب ‪ ،‬از میزان سمیّت و حساسیت‌زایی این محلول‬
‫ظهور فیلم کاسته شود‪.‬‬

‫فرآیند کوداکروم‬
‫یک مثال جالب از سیستم عکاسی رنگی که بطور وسیعی به کار برده می‌شود‪ ،‬فرآیند کوداکروم‬
‫می‌باشد‪ .‬این فرآیند برگشت پذیر است‪ ،‬یعنی رنگ‌ها بر حسب ارزشهای صحیح آنها تولید می‌شوند و‬
‫نه برحسب رنگهای مکمل یا منفی آنها‪ .‬نخستین ماده ظاهر کننده در فرآیند کوداکروم ‪ ،‬یک ظاهر‬
‫کننده فیلم سیاه و سفید بوده است‪.‬‬

‫عکس فوری‬
‫در سال ‪ 1947‬ادوین‪.‬اچ ‪.‬لند نوآوری خود را در زمینه تولید عکس در یک دقیقه ‪ ،‬اعلم داشت‪ .‬از‬
‫آن تاریخ به بعد فرآیند پولروید برای این منظور جنبه عمومی پیدا کرد‪ .‬در این فرآیند ‪ ،‬پس از گرفتن‬
‫عکس ‪ ،‬فیلم پولروید را به یک قطعه از کاغذ عکاسی تماس داده و بطور همزمان یک آمپول حاوی‬
‫ماده ظهور و حلل نقره را شکسته و آن را روی فیلم پخش می کنند‪ .‬وقتی که ماده ظهور دانه‌های‌ها‬
‫لید نقره در امولسیون فیلم را احیا (حلل نقره) ‪ ،‬با یون‌های نقره ظاهر نشده را جذب کرد‪ .‬آن را به‬
‫لبه‌های کاغذ عکاسی منتقل می کند‪ .‬ماده ظهور در تماس با یون‌های نقره حذف شده ‪ ،‬آن را به نقره‬
‫آزاد در تصویر مثبت تبدیل می کند‪.‬‬

‫تصویر رنگی در یک دقیقه‬

‫دوربین پولروید می‌تواند در یک لحظه تصویر رنگی تولید می‌کند‪ .‬فرآیندهای شیمیایی مربوط به تولید‬
‫عکس رنگی شبیه تصاویر بهتر باید تعادل دقیق و ظریفی بین ظاهر کننده‌ها و ترکیبات رنگی برقرار‬
‫شود‪ .‬نوری که به فیلم می‌رسد‪ ،‬نخست به لیه امولسیونی حساس به رنگ آبی برخورد می‌کند‪ .‬بعد از‬
‫عکس گرفتن عملیات ظاهر کردن فیلم با کشیده شدن آن بر روی یک حلقه دوار و همزمان با‬
‫شکسته شدن یک لوله محتوی ماده بازی آغاز می‌شود‪ .‬رنگهای پولکالر تشکیل شده در فیلم منفی در‬
‫لیه حساس نوری می‌نشینند در صورتی که مولکولهای ظاهر کننده ‪ ،‬در بار توزیع می‌شود و در آنجا‬
‫ضمن واکنش با تـثبیت کننده‌ها ‪ ،‬رنگهای کامل برای ایجاد یک تصویر مثبت را به وجود می‌آورد‪.‬‬

‫عکاسی‬

‫عکاسی دیجیتال‬
‫استفاده از دوربین دیجیتال در بین عکاسان آماتور و حرفه‌ای هر دو رواج یافته‌است‪ .‬آماتورها به‬
‫خاطر سهولت استفاده و کم شدن هزینه‌ها به دلیل عدم نیاز به فیلم از آن بهره می‌گیرند اما حرفه‬
‫ای‌ها خصوصا خبرنگاران عکاس دلیل دیگری برای استفاده از دوربین دیجیتال دارند‪.‬سرعت عمل در‬
‫انتقال تصاویر به رسانه‌ای که برای آن کار می‌کنند به دلیل حذف مراحل ظهور و چاپ و ادیت یا‬
‫ویرایش سریع آن در رایانه از مهم‌ترین این دلیل است‪ .‬درصد کمی از آماتورها هنوز از فیلم استفاده‬
‫می‌کنند اما بسیاری از حرفه ای‌ها آن جا که نیاز به انتقال سریع تصاویر ندارند فیلم را ترجیح می‌دهند‪.‬‬
‫ه کیفتی را که فیلم منتقل می‌کند عرضه کنند و‬ ‫به اعتقاد ایشان هنوز حسگرهای دیجیتال نمی‌تواند هم ٔ‬
‫نقایصی در این خصوص وجود دارد‪ .‬اما با تحول سریع و چشمگیری که در عرصه دیجیتال شاهدیم این‬
‫فاصله به سرعت رو به کاهش است ‪.‬‬

‫اطلعات اولیه‬
 ‫بسیاری از ترکیبات شیمیایی وجود دارند که در مقابل نور حساس‌اند‪ ،‬یعنی در برخورد با پرتوهای نورانی تغییر می‌کنند‪.‬‬
‫برخی از این ترکیبات ‪ ،‬به ویژه هالیدهای نقره (مانند کلرید ‪ ،‬برمید ‪ ،‬یدید) می‌توانند تصاویر را بر روی کاغذ عکاسی تثبیت‬
‫کنند‪ .‬مجموعه فرایندهایی را که بر پایه این گونه خواص قرار دارند‪ ،‬اصطلحا عکاسی می‌نامند‪.‬‬

‫تاریخچه‬
‫عکاسی که ما امروزه به آن آشناییم‪ ،‬توسط یک فرد کشف نشده است‪ .‬بلکه نتیجه تلش بسیاری از شیمیدان‌ها است‪ .‬آغاز‬
‫آن به سال ‪ 1727‬میلدی برمی‌گردد‪ .‬در آن سال شولز مشاهده کرد که مخلوطی از نیترات نقره و گچ در مقابل نور تیره‬
‫می‌شوند‪ .‬در دهه ‪ 1830‬یک فرانسوی به نام لویی واگر تصادفا کشف کرد که برای ظهور یک تصویر ‪ ،‬از یک ورقه مس‬
‫پوشیده شده از نقره که به وسیله بخار ید حساس شده باشد‪ ،‬می‌توان استفاده کرد‪ .‬این نوع تصویر که به تصویر داگری‬
‫معروف شد‪ ،‬در نتیجه شستشوی صفحه با محلول غلیظ نمک به دست آمد و حالت تثبیت دائمی داشت‪ ،‬از اواسط قرن‬
‫نوزدهم جنبه عمومی پیدا کرد‪.‬‬

‫سیر تحولی و رشد‬

‫•در سال ‪ 1839‬واگر ضمن بررسی‌های بیشتر دریافت که برای برداشتن هالیدهای نقره نور نامرئی باقیمانده‬
‫برروی فیلم یا صفحه عکاسی باید از محلول تیوسولفات سدیم استفاده کرد که با نمکهای نقره ‪ ،‬تیوسولفات‬
‫نقره محلول در آب که قابل شستشو با آب است تولید می‌کند (این واکنش توسط هرشل بیست سال قبل از‬
‫آن کشف شده بود)‪ .‬فرایند پیشنهادی واگر موجب شد تا بتوان در کمتر از یک دقیقه عکس را ثابت کرد‪.‬‬

‫•در سال ‪ 1841‬یک انگلیسی بنام ویلیام تالبوت استفاده از فرایند تازه‌ای را اعلم کرد‪ .‬این فرایند شامل تهیه‬
‫کاغذ حساس در مقابل نور به وسیله یدید نقره است‪ .‬عکس را بر روی این نوع کاغذ به وسیله اسید گالیک‬
‫می‌توان ظاهر کرد‪ .‬تصویر بدست آمده دقیقا برعکس وضعیت شیئی است که از آن به دست می آید (یعنی‬
‫نواحی روشن آن تیره و نواحی تیره آن روشن ظاهر می‌شود عکس منفی)‪ .‬این تصویر منفی اگر بر روی یک‬
‫کاغذ حساس عکاسی قرار داده شود و پس از قرار گرفتن در مقابل نور ظا هر شود عکسی مثبت که با‬
‫وضعیت اولیه شیئی مطابقت دارد (تصویر مثبت) را می‌دهد‪.‬‬

‫•با وجود اینکه زمان لزم در فرایند تالبوت کمتر از فرایند داگر است‪ ،‬اما تصاویر به دست آمده چندان واضح‬
‫نیست‪ .‬آشکار است که برای رفع این نارسائی باید با روش مناسبی هالیدهای نقره را بر روی یک جسم‬
‫شفاف تثبیت کرد‪ .‬این کار در آغاز به وسیله سفیده تخم مرغ بر روی شیشه انجام می‌گرفت و تصویرهایی‬
‫نسبتا روشن بدست می‌آمد‪ .‬اما این تصویرها به آسانی آسیب پذیر بود‪ .‬سر انجام در سال ‪ 1871‬این مشکل‬
‫توسط یک عکاس آماتور و فیزیکدان به نام مادوکس بدین صورت از میان برداشته شد که وی امولسیون‬
‫ژلتینی از نمکهای نقره را بر روی شیشه یا کاغذ عکاسی تثبیت کرد‪.‬‬

‫اختراع دوربین کداک‬

‫در سال ‪ 1887‬ایستمن دوربین کداک را نوآوری کرد که در آن یک فیلم پلستیکی (نیترات سلولز) آغشته به امولسیون‬
‫ژلتینی به کار گرفته شده و با آن فیلم می‌توانستند یک صد عکس بگیرند‪ .‬اما اشکال این کار در آن بود که فیلم را همراه با‬
‫دوربین می‌بایست به مرکزی که مراحل ظهور و ثبوت عکس در آنجا انجام می‌گرفت‪ ،‬بفرستند‪ .‬از آن زمان به بعد بود که فن‬
‫عکاسی وارد مرحله نوینی شد‪.‬‬

‫مراحل ظهور فیلم‬

‫با توجه به اینکه هالیدهای نقره تنها مواد حساس در مقابل نور‬
‫می‌باشند‪ ،‬از این رو منحصرا از آنها به عنوان تولید کننده‬
‫موثر تصویر استفاده می‌شود‪ .‬یک فوتون تنها در برخورد با دانه‌های هالید نقره یک بسته با حداقل چهار اتم نقره تولید‬
‫می‌کند‪ .‬میزان این تاثیر در مجاورت یک معرف احیا کننده مناسب (ظاهرکننده) می‌تواند میلیونها بار افزایش یابد‪ .‬هرچه‬
‫تعداد اتمهای نقره دریک دانه بیشتر باشد‪ ،‬سرعت واکنش مواد شیمیایی فیلم در تماس با ظاهر کننده‌ها بیشتر می‌شود‪.‬‬
‫این واکنش‌ها در واقع ‪ ،‬احیای یون نقره است‪ .‬عواملی مانند دما ‪ ،‬غلظت ظاهر کننده ‪ PH ،‬و مجموعه تعداد هسته‌ها در هر‬
‫دانه ‪ ،‬زمینه ظهور و میزان نقره آزاد ‪ ،‬در امولسیون فیلم نقش دارند‪.‬‬
 ‫عکاسی‬
‫عکاسی‬
‫ثبت تصاویر برروی یک واسط (مدیا) است ‪.‬‬
‫تاریخچه عکاسی‬
‫یدایش عکاسی به اتاق تاریک بر می‌گردد‪ .‬در حقیقت اتاق تاریک منجر به پیدایش عکاسی و دوربین‬
‫عکاسی شد‪ .‬اتاق تاریک عبارت از اتاقی است بی هیچ پنجره‪ .‬هیچ نوری به آن راه ندارد مگر از‬
‫طریق روزنه‌ای که بر یکی از دیوارهای اتاق تعبیه شده‪ .‬تصاویر یا چشم‌اندازهای روبروی روزنه به‬
‫صورت وارونه بر دیوار روبرویش بازتاب می‌یافت‪ .‬بعضا ً نگارگران از تصاویر بازتاب یافته به عنوان‬
‫الگوی نقاشی‌شان استفاده می‌کردند‪.‬‬
‫بعدها این اتاق تاریک در ابعاد کوچک‌تر تبدیل شد به دوربین عکاسی‪ .‬یعنی در برابر روزنه‌ای که وجود‬
‫داشت ماده حساس به نور قرار می‌دادند تا تصاویر بازتافته ثبت و ضبط شود‪ .‬در روند تکاملی‬
‫دوربین‪ ،‬از عدسی و لنز در جایی که روزنه قرار داشت استفاده شد‪ .‬مواد حساس به نور به فیلم‌های‬
‫عکاسی امروزین تبدیل شدند که در انواع سیاه و سفید و رنگی (نگاتیو) و اسلید (پوزتیو) موجود‬
‫است‪ .‬نگاتیوها طی فرآیند دیگری در آزمایشگاه (لبراتوار) به عکس تبدیل می‌شوند‪ .‬این روند ادامه‬
‫یافت تا با پیدایش دوربین دیجیتال از حسگرهای حساس به نور به جای فیلم استفاده شد و‬
‫دوربین‌های دیجیتال گسترش چشمگیری یافت اما فیلم‌های عکاسی هنوز جایگاه خود را دارند‪.‬‬
‫افراد مهم در توسعه عکاسی‬
‫ابن هیثم ‪ -‬رساله فی صورة الکسوف‬
‫یوهان هاینریش شولتسه ‪ -‬اثبات حساس بودن املح نقره به نور‬
‫نی یپس‬
‫داگر‪،‬لویی مانده ‪ -‬داگروتایپ‬
‫تالبوت ‪ ،‬هنری فاکس ‪ -‬کشف شیوه نگاتیو پزتیو ؛ نگاتیوهای کاغذی‬
‫استفاده‌های عکاسی‬
‫عکاسی موارد استفاده بسیار زیادی دارد ‪.‬از جمله میتوان به عکاسی خبری ‪،‬علمی‪ ،‬تفریحی و ثبت‬
‫خاطرات‪، ،‬مستند سازی اشاره کرد‪.‬‬
‫عکاسی در ایران‬
‫نخستین عکاس ایرانی‬
‫نخستین مرد عکاس ایرانی را برخی پژوهشگران تاریخ عکاسی ایران شاهزاده ملک قاسم میرزا‬
‫دانسته‌اند که به روش داگروتیپ بر روی صفحه نقره عکاسی می‌‌کرده است‪.‬و عده ای‬
‫ناصرالدین شاه قاجار را نیز به سبب علقه بسیار او به این فن‪ ،‬از آغاز گران ایرانی عکاسی‬
‫برشمرده اند‪.‬شاه عکاسی را از عکاسی فرانسوی به نام "فرانسیس کارلهیان " که به همراه‬
‫فرخ خان امین الدوله برای اموزش و ترویج عکاسی به ایران آورده شده بود‪،‬آموخت‪ .‬اعتماد‬
‫السلطنه در کتاب خاطراتش بارها به عکاسی توسط شاه اشاره کرده است‪ .‬در آلبوم خانه کاخ‬
‫گلستان نیز عکس‌های بسیاری موجود است که عکسبرداری آنها توسط ناصرالدین شاه انجام‬
‫گرفته است‪.‬آقا رضا عکاسباشی‪ ،‬حسنعلی عکاس‪ ،‬آقایوسف عکاس‪،‬امیر جلیل الدوله قاجار‪،‬‬
‫میرزا احمد صنیع السلطنه‪ ،‬ابوالقاسم ابن محمد تقی نوری‪ ،‬میرزا ابراهیم خان عکاسباشی‪،‬‬
‫آنتوان خان سوریوگین و عبدالله قاجار از دیگر عکاسان پُرکار و نامدار دوران قاجار به شمار‬
‫می‌‌آیند که نمونه آثار آنان در میان مجموعه‌های باقیمانده از دوران قاجار و نزد اشخاص‪ ،‬به‬
‫فراوانی دیده می‌‌شود‪ .‬برای آگاهی بیشتر به این کتاب‌ها نگاه کنید‪:‬‬

‫‪ ،‬نشر فرهنگ ایران‪ ،‬تهران ‪1370‬‬ ‫‪ -1‬افشار‪،‬ایرج‪،‬‬

‫‪ ،‬انتشارات علمی و فرهنگی‪،‬‬ ‫‪ -2‬ذکا‪،‬یحیی‪،‬‬

‫تهران ‪1376‬‬
 ‫‪ ،‬نشر تاریخ ایران‪ ،‬تهران ‪ -4 1381‬آقا‬ ‫‪ -3‬طهماسب پور‪،‬محمدرضا‪،‬‬
‫رضا عکاسباشی‪ ،‬آلبوم عکس ها و دو مقاله به قلم دکترمحمدستاری‪ ،‬محمدرضاطهماسب‬
‫پور‪،‬عکسخانه شهر‪1385 ،‬‬

‫نخستین عکاسی در شب (در ایران)‬ ‫[ویرایش]‬

‫نخستین عکاسخانه‌ای که توانست در شب عکس برداشته و بر آن تبلیغ بکند عکاسخانه "محمد‬

‫جعفر خادم" نزدیک چهار راه حسن آباد بود‪( ،‬تا آن زمان بجز در روز و توسط نور آفتاب گرفتن‬
‫عکس مقدور نبود)‪ .‬وی با به کار گیری نور مصنوعی چراغ‌های الکتریکی توانست در عکاسخانه‬
‫خود که تا آن زمان فقط با استفاده از نور روز عکس برداری امکان‌پذیر بود‪ ،‬امکان عکس‬
‫برداری در محیط بسته عکاسخانه را در روز و شب فراهم کند‪ .‬عکس برداری به این روش به‬
‫دلیل به کارگیری نیروی الکتریسیته بسیار گران و تقریبا ً ‪3‬برابر قیمت عکس‌هایی بود که در نور‬
‫روز گرفته می‌‌شد‪.‬‬

‫برای آگاهی بیش تر نگاه کنید به‪:‬‬

‫‪،‬انتشارات علمی و فرهنگی‪ ،‬تهران‬ ‫ذکا‪،‬یحیی‪،‬‬

‫‪،1376‬مقاله مربوط به محمد جعفر خادم‬

‫[ویرایش] نخستین کسی که عکس را به روش صفحه ی نقره‌ای‬

‫"داگروتیپ"چاپ کرد‬
‫نخستین آغاز گران عکاسی در ایران‪ ،‬اروپاییانی از کشورهای روسیه‪ ،‬فرانسه‪ ،‬اتریش و ایتالیا‬
‫بودند که در مدرسه دارالفنون نیز تدریس می‌‌کردند‪ .‬عکاسی نیز پس از ‪ 1860‬در برنامه‌های‬
‫ه نقره عکسبرداری‬‫درسی دارالفنون گنجانده شد‪ .‬نخستین خارجی که در ایران با روش صفح ٔ‬
‫کرد دیپلمات جوان روسی به نام نیکلی پاولوف بود‪ .‬پس از وی ژول ریشار فرانسوی نیز که در‬
‫حدود سالهای ‪ 1846-1844‬به ایران آمد با این روش عکسبرداری کرد و سپس در دارالفنون به‬
‫تدریس زبان فرانسه پرداخت وی پس از آنکه دین اسلم را برگزید‪ ،‬نام "میرزا رضا خان" را برای‬
‫خود انتخاب کرد‪ " .‬کرشیش" اتریشی معلم توپخانه دارالفنون و فوکتی ایتالیایی نیز از نخستین‬
‫کسانی بودند که دست به تجربیاتی اندک در عکاسی زدند‪ .‬در کتاب المآثروالثار تالیف محمد‬
‫حسن خان اعتماد السلطنه که به سال ‪ 1307‬قمری تالیف یافته است مطلبی با عنوان ترویج‬
‫علم و عمل عکس به این شرح آمده است که خالی از خطای تاریخی در برشمردن وقایع‬
‫صحیح تاریخ عکاسی ایران نیست‪ " .‬علم عکاسی که از شعب علوم طبیعی است‪ ،‬در این عهد‬
‫ه آن در اواخر سلطنت مرحوم محمد‬ ‫[ناصری] جاوید مهد‪،‬رواج گرفته و انتشار یافت‪ .‬اگر چه نمون ً‬
‫شاه به دست ریشارخان[!!!؟] سرتیپ‪ ،‬معلم زبان فرانسه و انگلیسی و غیره ارائه شد‪ ،‬اما اصل‬
‫شیاع و تکمیل این صنعت و انتشار عمل عکس را که مسیو ریشارخان آورده و بر روی صفحه‬
‫نقره‌ای می‌‌انداختند‪ ،‬اسمش را داگئروتیپ می‌‌گفتند به اسم شخصی است که مخترع آن بود‪...‬‬
‫ه ایران‬
‫اینک شمارهً اساتید عکاسین و مواقع عکاسخانه‌ها در دارالخلفه طهران و سایر بلد معظم ً‬
‫صعوبت واَشکالی به کمال دارد" بدین ترتیب‪ ،‬می‌‌توان گفت که عکاسی در اواخر حکومت محمد‬
‫شاه قاجار یعنی در سالهای قبل از ‪ 1264‬قمری که ناصرالدین شاه قاجار به سلطنت رسید به‬
‫ایران وارد شده است‪ .‬درست بعد از سه سال که از اختراع عکاسی به روش داگروتیپ در‬
‫فرانسه گذشته بود‪ ،‬این پدیدهً نوظهور به کشور ایران راه پیدا کرد‪ .‬عکاسی‪ ،‬پس از به سلطنت‬
‫رسیدن ناصرالدین شاه با توجه به اشتیاق فراوان شاه‪ ،‬دوران پیشرفت و تعالی خود را تا‬
‫مرزهای هنر گسترش داد‪.‬‬

‫برای آگاهی بیشتر نک‪:‬‬

 ‫سرآغاز عکاسی در ایران‪ ،‬دانا استاین‪ ،‬ترجمه ابراهیم هاشمی ‪ ،‬نشر اسپرک‪ ،‬تهران ‪1367‬‬
‫‪،‬نشر تاریخ ایران‪ ،‬تهران ‪1381‬‬ ‫طهماسب پور‪،‬محمدرضا‪،‬‬

‫اولین عکاس خانه عمومی در ایران‬ ‫[ویرایش]‬

‫ه همایونی‬ ‫ه مبارک ً‬
‫در آغاز رواج فن عکاسی در ایران‪،‬نخستین عکاسخانه در تهران عکاسخان ً‬
‫در کاخ گلستان بود که به فرمان ناصرالدین شاه و برای امور شخصی و دولتی در دربار ایجاد‬
‫شده بود که همگان به آنجا راه نداشتند‪ .‬اما پس از چندی نخستین عکاسخانه برای استفاده عموم‬
‫به فرمان ناصرالدین شاه در تهران تأسیس شد‪ .‬در روزنامه دولت علیه ایران که به سال‬
‫‪ 1285‬هجری قمری منتشر شده‪ ،‬اعلنی در باره تأسیس این عکاسخانه عمومی به شرح زیر‬
‫آمده است‪:‬‬

‫" اعلنات‬

‫ه‬
‫چون اغلب مردم زیاده از حد مایل و راغب هستند که عکس خود را بیاندازند و در عکاسخان ً‬
‫ه دولتی همه کس نمی‌توانست برود و عکس خود را بیاندازد‪،‬عکاسباشی "عباسعلی بیگ"‬ ‫مبارک ً‬
‫آدم خود را‪ ،‬که مدتها در زیر دست او بوده و تربیت شده و در عکاسی کمال مهارت را پیدا کرده‬
‫ه مبارکه(باب همایون کنونی) حجره‌ای ترتیب واسباب عکاسی‬
‫بود‪،‬قرار گذاشت در خیابان جباخان ً‬
‫آماده نماید تا هر کس را میل انداختن عکس خود باشد‪ ،‬درآنجا رفته عکس بیاندازد و قیمت آن‬
‫هم موقوف به بزرگ و کوچکی عکس است‪ :‬عکس بزرگ یکی چهار هزار "دینار" است تا دوازده‬
‫عدد‪ .‬پس از آن‪ ،‬هر کس زیادتر طالب باشد‪ ،‬یکی سه هزار دینار است‪ ،‬عکسکوچک یکی دوهزار‬
‫دینار است تا دوازده عدد‪ .‬بعد از آن هر کس زیادتر بخواهد‪ ،‬یکی سی "شاهی" است‪ ".‬از این‬
‫تاریخ به بعد‪ ،‬گشایش عکاسخانه‌ها در تهران و سایر شهرهای بزرگ ایران مانند اصفهان‪ ،‬مشهد‪،‬‬
‫شیراز‪ ،‬تبریز و رشت رو به فزونی بوده است چنانکه اعتماد السلطنه در کتاب‬
‫که تاریخ چهل سال فعالیت‌های سیاسی‪،‬فرهنگی و اجتماعی دوران ناصری را در بر‬
‫دارد‪ ،‬تعداد عکاسخانه‌ها و استادان عکاسی را در تهران و سایر بلد ایران بسیار زیاد و خارج از‬
‫حد شمارش‪ ،‬نوشته است‪".‬‬

‫برای آگاهی بیشتر نک‪:‬‬

‫‪،‬نشر تاریخ ایران‪ ،‬تهران ‪،1381‬صص‬ ‫‪ -1‬طهماسب پور‪،‬محمدرضا‪،‬‬

‫‪52‬‬

‫نخستین عکاسان زن ایرانی‬ ‫[ویرایش]‬

‫ه‬
‫نخستین عکاسان زن ایرانی را باید در میان زنان حرمسرای ناصرالدین شاه قاجار که خود شیفت ٔ‬
‫این فن بود جستجو کرد‪ .‬در برخی از آلبوم‌های ناصری که در آلبوم خانه کاخ گلستان موجود‬
‫است‪ ،‬آثاری از این زنان عکاس که به طور تفننی به عکاسی می‌‌پرداخته‌اند دیده می‌‌شود‪ .‬اما‬
‫نخستین زن ایرانی که به صراحت بر عکاسی او اشاره رفته‪ ،‬عزت ملک خانم ملقب به‬
‫" همسر محمد حسن خان اعتمادالسلطنه وزیر انطباعات دوران ناصری است‬ ‫"‬
‫که عکاسی را از "شاهزاده محمدمیرزا" پسر عموی خود فرا گرفته است‪ .‬اعتمادالسلطنه در‬
‫کتاب ارزشمند خود‪ ،‬روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه که شامل وقایع چهل سال زندگی پر‬
‫ماجرای وی در دربار ناصرالدین شاه است‪ ،‬بارها به عکاسی وی اشاره کرده است‪ .‬شرح‬
‫روشنگری را نیز یکی از بستگان اشرف السلطنه در مقدمه چاپ‌های بعدی این کتاب در معرفی‬
‫اشرف السلطنه و فعالیت‌های او از جمله عکاسی نوشته است‪ .‬از دیگر عکاسان زن ایرانی‬
‫می‌‌توان به زنان خانواده معیر الممالک اشاره کرد که به لحاظ آشنایی معیر و دارا بودن‬
 ‫عکاسخانه‌ای مجهز در منزل شخصی امکان عکسبرداری توسط زنان وی فراهم بوده است‪ .‬دو‬
‫تن از زنان دوران ناصری نیز به نام‌های فاطمه سلطان خانم همسر میرزا حسنعلی عکاس و‬
‫عذرا خانم همسر آقا یوسف عکاس که از عکاس باشی‌های شاه بوده‌اند به عکاسی می‌‌پرداخته‬
‫ُ‬
‫اند‪ .‬همسر و دختر آنتوان خان سوریوگین‪ ،‬عکاس نامدار دوران ناصری تا رضا شاه را نیز باید در‬
‫شمار نخستین زنان عکاس در ایران نیاورد‪.‬‬

‫نخستین عکاس آثار تاریخی ایران‬ ‫[ویرایش]‬

‫شه سرهنگی از اهالی "ناپل"ایتالیا و معلم پیاده نظام ارتش ایران که خود عکاسی‬
‫لوئیجی پ ِ‬
‫پرشور و شوق بود‪ ،‬در ‪ 1848‬به ایران مهاجرت کرد تا فرماندهی کل قوای پیاده نظام ایران را‬
‫بر عهده گیرد‪ .‬وی نخستین عکس‌ها را به روش کلودیون تر از آثار باستانی تخت جمشید و برخی‬
‫مناظر شیراز گرفته است‪ .‬پشه این عکس‌ها را با هزینه خود و در سفری که به فوریت " به طرز‬
‫چاپاری" به شیراز رفته گرفته و در آلبومی به ناصرالدین شاه قاجار اهدا کرده است‪ .‬این آلبوم‬
‫که قدیم‌ترین آلبوم موجود در آلبوم خانه کاخ گلستان است نمونه‌های دیگری نیز در کتابخانه‌های‬
‫مشهور دنیا دارد‪ .‬آلبوم پشه از جهات بسیاری قابل اهمیت است‪ .‬این آلبوم اولین گزارش‬
‫تصویری و نخستین عکس‌های مستند و اولین عکس‌ها از آثار باستانی را در خود جای داده‬
‫است‪.‬‬

‫برای آگاهی بیشتر نک‪:‬‬

‫‪ ،‬نشر تاریخ ایران‪ ،‬تهران ‪ ،1381‬مقاله‪:‬‬ ‫طهماسب پور‪،‬محمدرضا‪،‬‬

‫نیز نک‪ :‬ایتالیایی ها و عکاسی‬ ‫‌‬
‫در ایران‪ ،‬محمدرضا طهماسب پور‪ ،‬نشر قو‪ ،‬تهران ‪1385‬‬

‫نخستین انجمن عکاسی‬ ‫[ویرایش]‬

‫ه عکاسی در ایران‪ ،‬تاًسیس انجمن عکاسی‬ ‫از جمله مهم‌ترین و چشمگیرترین فعالیتها در زمین ً‬
‫ه‬
‫آبادان در سال ‪ 1337‬است‪ .‬این اقدام‪ ،‬اولین گام برای ایجاد کانون فعالیت سازمان یافت ً‬
‫عکاسی در ایران بود که سعی در پرورش ذوق علقه مندان به عکاسی در قالب سازمانی دولتی‬
‫(شرکت ملی نفت ایران)داشت‪ .‬برای آگاهی بیشتر درباره این مطلب‪ ،‬نک‪ :‬چنعانی‪ ،‬حسین‪،‬‬
‫‪ ،‬بهار ‪ 1384‬ش‪:‬دوم‪،‬س‪ :‬اول‪ ،‬صص ‪61-85‬‬ ‫انجمن عکاسی آبادان‪،‬‬

‫نخستین مقاله در مورد هنر عکاسی به زبان فارسی‬ ‫[ویرایش]‬

‫در سال ‪ 1319‬هجری قمری یعنی حدود شصت سال بعد از پیدایش هنر عکاسی در ایران‪ ،‬برای‬
‫ه طالبی که به‬
‫اولین بار مقاله‌ای تحت عنوان آقا احمد ما عکاسی می‌‌کند در کتابی به نام سفین ً‬
‫کتاب احمد معروف است‪ ،‬توسط " عبدالرحیم بن ابوطالب نجار تبریزی" چاپ و منتشر شد که‬
‫به زبانی ساده و همه فهم‪ ،‬نکات علمی و فنی عکاسی را به شکلی که در آن زمان رایج بود در‬
‫قالبی داستان گونه تشریح می‌‌نمود‪ .‬در قسمتی از این مقاله آمده است‪ " :‬احمد آنها را استمالت‬
‫می کند که روی کرسی بنشاند و عکس بردارد‪ .‬هیچکدام راضی نمی‌شدند ‪ ...‬بالخره‪ ،‬ماهرخ‬
‫راضی شده به کرسی نشست‪ .‬احمد گفت حرکت نکن ‪ ...‬و بعد رفت سرپوش ماهوت دستگاه‬
‫عکاسی را برداشت و نگاه کرد که ماهرخ چطور نشسته است‪ .‬بعد یکدفعه پایش را به زمین زد‬
‫و دستش را تکان داد و همان طور سر پوشیده صدا نمود‪ :‬خانم آرام باش مرا معطل نکن‪ .‬ماهرخ‬
‫گفت‪ :‬من حرکت نمی‌کنم‪ .‬احمد گفت دروغ می‌‌گویی‪ .‬تا ماهرخ این حرف قبیح را از برادرش‬
‫شنید از کرس پایین آمد و تغیر نمود که احمد چرا نسبت دروغگویی به من داد ‪ ...‬احمد گفت‪:‬‬
‫چون ماهرخ را از همه زیاده دوست دارم‪ ،‬می‌‌خواستم عکس او را بردارم و نشاندم به کرسی‬
 ‫رفتم نگاه بکنم دیدم معلق نشست ‪ ...‬و عمل مرا ضایع کرد‪ ."...‬در اینجا نویسنده این مقاله در‬
‫تشریح دوربین عکاسی‪ ،‬آن را چنین توصیف نمود‪ " :‬دستگاه عکاسی که کامیراوبسکور باشد‬
‫ه پرده های فنری می‌‌شود قصیر و‬ ‫قوطی مربعی است نصفش ثابت و نصف دیگرش را به واسط ً‬
‫طویل نمود‪ .‬در سر سه پایه منصوب است‪ .‬داخل آن را رنگ سیاه زده‌اند و از تابش روشنایی‬
‫ه مدوری در منظرهً آن نسب شده است‪ ،‬سرپوشی و پیچی دارد که به‬ ‫محفوظ میدارند‪ .‬شیش ً‬
‫واسطه آن شیشه را قبض و بسط می‌‌دهند آن را شیشه جامعه گویند‪ .‬ذرات شعاع جمع شده‬
‫منکسرا ً به شیش ً‬
‫ه جاذبه که در مقطع اندرونی قوطی مربع است‪ ،‬می‌‌رسد و در آنجا صورت‬
‫ه‬
‫ی‌بندد ‪ ." ...‬این مقاله به تحقیق اولین مقاله‌ای است که به زبان فارسی نوشته شده و دارای جنب ً‬
‫م ‌‬
‫آموزشی می‌‌باشد و چهارده سال پس از انتشار آن‪ ،‬یعنی در سال ‪ 1313‬هجری قمری اولین‬
‫کتاب علمی و آموزشی توسط مسیو پاپاریان انتشار یافت که طی آن تشریح فنی کاملی از‬
‫وسائل و تکنیکهای عکاسی و ظهور فیلم و چاپ عکس به دست آمده و از نظر تاریخی برای‬
‫کسانی که بخواهند دربارهً تاریخ عکاسی ایران مطالعه و تحقیق نمایند جالب و با ارزش است‬

‫دوربین عکاسی‬

‫تاریخچه‬
‫در قرنهای ‪ 11‬تا ‪ 16‬بشر از یک اتاقک تاریک (دوربین اولیه) بعنوان چیزی شبیه به دوربین استفاده‬
‫می‌کرد‪ .‬برای این منظور اتاق مکعب مستطیل کوچکی را که هرگز نوری به درون آن راه نمی‌یافت‪،‬‬
‫آماده می‌کردند‪ ،‬در وجه جلوی آن سوراخی به قطر تقریبی یک میلیمتر ایجاد می‌کردند‪ ،‬بدین ترتیب‬
‫تصاویر صحنه‌های خارج از اتاق را روی دیوار یا پرده در وجه مقابل سوراخ در داخل اتاق منعکس‬
‫می‌نمودند‪ .‬البته این عمل بیشتر برای نمایش و سرگرمی بود و هرگز کار عکاسی را انجام نمی‌داد‪.‬‬

‫نحوه کار‬
‫دوربینهای اولیه‬
‫در سال ‪ 1568‬دانیلو باربارو‬
‫این اتاقک تاریک را با یک‬
‫عدسی و یک دریچه قابل تغییر‬
‫مجهز نمود‪ .‬بدین وسیله‬
‫می‌توانست تصاویر را واضحتر‬
‫به درون اتاق منعکس کند‪ .‬در‬
‫سال ‪ 1802‬توماس وج وود‬
‫و همچنین همفری دیوی با‬
‫استفاده از کاغذ مخصوص‬
‫تصاویر غیر ثابتی بدست‬
‫آوردند‪ .‬این کاغذ آغشته به‬
‫محلولی بود که هرگاه در برابر نور آفتاب قرار می‌گرفت‪ ،‬رنگ اصلی خود را از دست می‌داد و به‬
‫کلی سیاه می‌شد‪ .‬آنگاه چون بر روی این کاغذ تصویر یا جسمی را قرار می‌دادند‪ ،‬قسمتهایی که از‬
‫تابش نور مصون مانده بود‪ ،‬به رنگ خود باقی می‌ماند و اما سایر قسمتهای کاغذ سیاه می‌شد‪.‬‬
‫بدینگونه شبح نوری از اجسام بر روی آن کاغذ عکاسی می‌شد‪ .‬با این روش تصویری بدست می‌آمد‬
‫که آن نیز به مجرد نور دیدن ‪ ،‬رنگ خود را از دست می‌داد و کاغذ یکپارچه سیاه می‌شد‪.‬‬

‫سیر تحولی و رشد‬

‫در سال ‪ 1816‬جوزف نییپس با یک جعبه جواهرات یک دوربین بسیار ابتدایی ساخت و آن را با ذره‬
‫بین ‪ ،‬میکروسکوپ نوری مجهز نمود‪ .‬با این دستگاه او می‌توانست فقط عکسهای منفی بردارد‪.‬‬
‫سرانجام ویلیام تالبوت نخستین کسی بود که توانست عکسهای مثبت هم بردارد‪ ،‬عکسهایی که‬
 ‫ثابت و دائمی هم باقی می‌ماندند‪ .‬این رویداد در سال ‪ 1835‬رخ داد‪ .‬در سالهای بعد دوربینهای‬
‫پیشرفته‌ای به بازار عرضه شده و می‌شود‪.‬‬

‫ساختمان دوربین عکاسی‬

‫دوربین عکاسی از یک اتاقک تاریک تشکیل شده که بر‬
‫جدارهای آن یک عدسی محدب با فاصله کانونی ثابت قرار‬
‫دارد‪ .‬در جدار مقابل این عدسی فیلم و بین فیلم و عدسی‬
‫دیافراگم وجود دارد‪ .‬علوه بر این دوربین به دستگاه تنظیم‬
‫فاصله (مسافت یاب نوری)‪ ،‬شاتر یا بندان ‪ ،‬نورسنج (طیف‬
‫سنج نوری) و منظره یاب مجهز است‪.‬‬

‫طرز کار دوربین عکاسی‬

‫در هنگام عکسبرداری عدسی دوربین را جلو و عقب‬
‫می‌بریم تا آنکه در منظره یاب تصویر واضحی از جسم مورد‬
‫نظر دیده شود‪ .‬در این حالت تصویری حقیقی و معکوس می‌تواند روی فیلم تشکیل شود که با فشار‬
‫دکمه دیافراگم باز می‌شود و نور در مدت مشخص به فیلم می‌رسد و تصویر جسم را روی آن بوجود‬
‫می‌آورد‪.‬‬

‫فیلم عکاسی‬
‫فیلم عکاسی به گونه خاصی تهیه شده است یعنی آنکه مواد شیمیایی خاصی در بر دارد که نور‬
‫می‌تواند بر آنها اثر بگذارد و تصویر خارجی بر آن نقش ببندد‪ .‬یکی از بهترین روشهای عکسبرداری‬
‫(نورنگاری) ‪ ،‬آشکارسازی تابش بوسیله دانه‌های املح هالوژنی نقره است‪ .‬چرا که برای حساس‬
‫کردن یک بلور هالوژنی نقره تنها چند فوتون کافی است‪ .‬پس از آنکه یک فیلم نور دهی شد‪ ،‬مقدار‬
‫تیرگی حاصل در یک خاص به عوامل زیر بستگی دارد‪:‬‬

‫‪.1‬تابندگی به منظور نور دهی‬

‫‪.2‬طول موج تابش‬
‫‪.3‬مدت زمان نور دهی‬
‫‪.4‬شرایط ظهور فیلم‬

‫مکانیزم ضبط تصویر روی فیلم‬

‫انرژی لزم برای تبدیل برومور نقره یا یدور نقره به نقره عنصری از ماده شیمیایی مورد استفاده در‬
‫فرآیند ظهور فراهم می‌شود‪ .‬پیش از ظهور اطلعات بصورت یک تصویر نهان به شکل دانه‌های‬
‫حساس شده روی شیشه یا فیلم ذخیره شده است‪ .‬از ظاهر کردن فیلم یک تصویر منفی( نگاتیو)‬
‫بدست می‌آید‪ .‬نگاتیو یعنی خلف آنچه در صاحب تصویر دیده می‌شود‪ .‬پس بنابراین قسمتهای روشن‬
‫صاحب تصویر بر روی فیلم تیره می‌افتد و برعکس قسمتهای تیره آن بصورت روشن نقش می‌بندد‪.‬‬
‫چون دانه‌های املح هالوژنی نقره به تنهایی فقط به نور آبی و نور فرا بنفش نزدیک حساسند‪ ،‬باید مواد‬
‫رنگی یا رنگیزه‌هایی به آنها افزوده شود تا تابش بخشهای دیگر بیناب را جذب کنند و برای حساس‬
‫کردن دانه‌ها ‪ ،‬مسیر فراهم آورند‪ .‬فیلمهای فرو سرخ هم موجودند‪ ،‬ولی باید با مراقبت ویژه نگهداری‬
‫شوند‪ .‬چون به سبب حساسیت به گرما خیلی زود آسیب می‌بینند‪.‬‬

‫چاپ عکس‬
‫در مرحله چاپ فیلم ‪ ،‬عکس مثبت ( پوزیتیو) بدست می‌آید‪ .‬پوزیتیو یعنی تصویری که درست مانند‬
‫خود صاحب تصویر است‪ .‬برای تهیه عکس مثبت ‪ ،‬فیلم را بر روی کاغذ مخصوصی قرار داده ‪ ،‬سپس‬
‫از روی آن نوری را عبور می‌دهند‪ .‬در نتیجه قسمتهای تیره فیلم بر روی کاغذ ‪ ،‬روشن و قسمتهای‬
‫روشن آن نیز تیره چاپ می‌شود‪ .‬چنین تصویری درست مطابق همان شخص یا چیزی است که قبل با‬
‫دوربین عکس آنها را بصورت نگاتیو برداشته بودیم‪.‬‬
‫مراحل ظهور فیلم‬
 ‫اطلعات اولیه‬

‫با توجه به اینکه هالیدهای نقره تنها مواد حساس در مقابل نور می‌باشند‪ ،‬از این رو منحصرا از آنها به عنوان تولید کنندة موثر‬
‫تصویر استفاده می‌شود‪ .‬یک فوتون تنها در برخورد با دانه‌های هالید نقره یک بسته با حداقل چهار اتم نقره تولید می‌کند‪.‬‬
‫عواملی مانند دما ‪ ،‬غلظت ظاهر کننده ‪ PH ،‬و مجموعة تعداد هسته‌ها در هر دانه ‪ ،‬زمینه ظهور و میزان نقره آزاد ‪ ،‬در‬
‫امولسیون فیلم نقش دارند‪ .‬مواد ظاهر کننده علوه بر اینکه یونهای نقره را به اتم نقره تبدیل می‌کنند‪ ،‬باید به اندازه‌ای‬
‫انتخابی عمل کنند که موجب احیای آن قسمت از فیلم نور ندیده نشوند‪.‬‬

‫مواد ظاهر کننده‬

‫بیشتر ظا‌هرکننده‌های سیاه و سفید در عکاسی مجموعه‌ای از هیدروکینون و متول یا هیدروکینون و فنیدون است‪ .‬یک ظاهر‬
‫کننده معمول حاوی یک یا دو معرف ظا هر کننده ‪ ،‬یک محافظت کننده برای جلوگیری از اکسیداسیون محلول ظهور در هوا و‬
‫یک تامپون قلیایی برای جلوگیری از انجام واکنشهای غیر ضروری است‪ .‬هیدروکینون به صورت ظاهر کننده عمل کرده به‬
‫کینون تبدیل می‌شود و به ازای هر دو یون نقره‌ای که احیا می‌شود‪ .‬دو پرتون نیز حاصل می‌شود‪.‬‬
‫چون فرایند فوق برگشت پذیر است‪ .‬بنابراین حضور دو پرتون و کینون مانعی در فرایند ظهور ایجاد می‌کند‪ .‬برای بر طرف‬
‫کردن این مشکل از سولفیت سدیم استفاده می‌شود‪ ،‬چون سولفیت سدیم با کینون واکنش می‌دهد و امکان تبدیل کینون به‬
‫هیدروکینون را از بین می‌برد‪ .‬آنیون هیدروکسید حاصل پروتونهای موجود را در محیط خنثی می‌کند‪.‬‬

‫تهیه محلول ظهور‬

‫برای تهیه محلول ظهور فیلم سیاه و سفید به ترتیب زیر عمل می‌شود‪:‬‬

‫•‪ 2‬گرم متول ‪ 5 ،‬گرم هیدروکینون ‪ 100 ،‬گرم سولفیت سدیم ‪ 2 ،‬گرم بوراکس (‬

‫) را در ‪ 75‬میلی لیتر آب مقطر در دمای ‪ 50‬درجه سانتیگراد‬

‫حل کرده و پس از سرد کردن حجم آن را با آب مقطر به ‪ 100‬میلی لیتر می‌رسانیم‪ .‬وجود بوراکس در‬
‫محلول تامپون اسید بوریک و آنیون بورات را تولید می‌کند که از تغییرات ‪ PH‬جلوگیری می‌کند‪.‬‬

‫•اگر فرایند ظهور در زمان طولنی یا در دمای بال انجام گیرد‪ ،‬پدیده تار شدن روی می‌دهد که در نتیجه آن‬
‫فیلم منفی خراب می‌شود‪ .‬از آنجایی که افزایش دما موجب ظاهر شدن سریع فیلم می‌شود‪ .‬دمای حمام‬
‫ظهور باید دقیقا توسط عکاس کنترل شود‪ .‬فرایند ظهور معمول به وسیلة حمام متوقف کننده خاتمه می‌یابد‪.‬‬
‫حمام متوقف کننده حاوی یک اسید ضعیف نظیر اسید استیک است که موجب کاهش ‪ PH‬و در نتیجه کاهش‬
‫و متوقف شدن واکنش تبدیل هیدروکینون به کینون می‌شود‪.‬‬ ‫غلظت یونهای‬

‫ثبوت فیلم‬

‫یکی از مشکلتی که از آغاز پیدایش فن عکاسی مطرح بود مسئله ثبوت فیلم بود‪ .‬اگر شدت برخورد نور با فیلم طوری باشد‬
‫که فقط در نقاط برخورد نقره آزاد شود و در بقیه قسمتهای فیلم منفی هالید نقره دست نخورده باقی بماند‪ .‬این هالید نقره‬
‫در هر لحظه‌ای که فیلم در معرض نور قرار گیرد‪ ،‬تجزیه می‌شود‪ .‬در نتیجه هر معرف احیا کننده‌ای در تماس با فیلم موجب‬
‫تار شدن آن می‌شود‪ .‬برای حل این مشکل باید ماده مناسبی پیدا کرد که بتواند هالید‌های نقره احیا نشده را حذف کند‪.‬‬

‫) است‪ ،‬زیرا با یونهای‬ ‫مناسب ترین و متداول‌ترین ماده برای این کار در عکاسی سیاه و سفید یون سولفات (‬
‫نقره موجود در آب ترکیب کمپلکس بسیار پایداری را به وجود می‌آورد‪ .‬پس از اینکه عمل ثبوت فیلم کامل شد به منظور‬
‫حذف مقدار کمی از تیوسولفات باقیمانده در امولسون ‪ ،‬باید فیلم را به اندازه کافی با آب شستشو داد‪ .‬در غیر این صورت‬
‫یون تیوسولفات تجزیه و گوگرد آزاد می‌شود که می‌تواند با نقره ترکیب شده و سولفید نقره (سیاه رنگ) را بوجود آورد و‬
‫موجب پایین آوردن کیفیت عکس شود‪.‬‬

‫چاپ عکس‬
‫عمل چاپ کردن عکس در حقیقت همان برگردانیدن فیلم منفی است زیرا قسمتهای تیره فیلم منفی در عمل چاپ روشن و‬
‫قسمت روشن آن تیره می‌شود‪ .‬فرآیند چاپ شبیه فرآیند فیلم منفی است‪ .‬کاغذ چاپ حساس در مقابل نور را بر روی فیلم‬
‫منفی قرار می‌دهند‪ .‬ابتدا نور را از طرف فیلم منفی و بعد از روی کاغذ چاپ عبور می‌دهند‪ .‬پس از این عمل کاغذ چاپ را‬
‫ظاهر و تصویر مثبت را بر روی آن تـثبیت می‌کنند‪.‬‬

‫یکی از اساسی ترین تفاوتها بین ساخت فیلم منفی و چاپ آن اندازه دانه موجود در امولسیون مربوط است‪ .‬دانه‌های هالید‬
‫نقره موجود در کاغذ‌های عکاسی در مقایسه با امولسیون فیلم بسیار کوچک است‪ .‬همین کوچکی باعث می‌شود که از‬
‫حساسیت کاغذ عکاسی نسبت به نور کم کاسته شود که این خود از نظر کنترل زمان می‌تواند موثر باشد‪ .‬امولسیون کلرید‬
‫نقره به دلیل مقاومت نسبی بیشتر در برابر نور و در نتیجه حساسیت پایین‌تر نسبت به آن ‪ ،‬بیشتر مورد استفاده قرار‬
‫می‌گیرد‪.‬‬

‫در ضمن عمل شستشو برای حذف یونهای تیوسولفات از کاغذ دقت بیشتری باید به کار برد‪ .‬زیرا با کوچک‌ترین غفلت ممکن‬
‫است یون تیوسولفات تجزیه شود و گوگرد آزاد کند که در واکنش با نقره به سولفید نقره تبدیل می‌شود‪ .‬این مسئله کیفیت‬
‫فیلم را پایین می‌آورد‪ .‬بدین منظور یک حذف کننده تیوسولفات سدیم که حاوی پروکسید هیدروژن است به کار می‌برند‪ ،‬که‬
‫یون تیوسولفات را اکسید کرده و به یون پایدار سولفات تبدیل می‌کند‪.‬‬

‫صفحه عکاسی‬

‫•امولسیون صفحه عکاسی‪:‬‬

‫•نتایج حاصل از منحنی های امولسیون‪:‬‬
‫•عوامل موثر در جواب دهی صفحه عکاسی‪:‬‬
‫•شستشوی صفحه عکاسی‪:‬‬
‫•مباخث مرتبط با عنوان‪:‬‬

‫دید کلی‪:‬‬

‫بعد از آن که از منظره ای عکسی گرفته می شود یعنی تصویری از آن روی فیلم عکاسی ضبط می شود باید با مکانیزم‬
‫هایی آن را آشکارسازی کرده و به صفحه حساس عکاسی منتقل کرد تا اینکه به طور طبیعی قابل روئیت باشد‪.‬‬

‫امولسیون صفحه عکاسی‪:‬‬

‫•جواب امولسیون عکاسی به نور معمول به صورتی بیان می شود که در آن منحنی تغییرات چگالی ‪ d‬برحسب‬
‫‪ Log101/T‬تعریف می شود‪ .‬که در آن ‪ T‬تراگسیلمندی امولسیون سیاه شده یعنی نسبت شدت عبوری به‬
‫شدت تابشی است‪ .‬با جاروب کردن صفحه عکاسی توسط چگالی سنج میکروسکوپی ‪ T ،‬اندازه گیری می‬
‫شود‪.‬‬

‫•با رسم ‪ d‬برحسب لگاریتم زمانی نوردهی ‪ T‬در ‪E‬ی ثابت ‪ ،‬منحنی کم و بیش مشابه به دست می آید‪ .‬اگر ‪d‬‬
‫تابعی از حاصلضرب ‪ ET‬می بود‪ .‬دو منحنی مزبور دقیقا شکل یکسانی می داشتند‪ .‬اما به خاطر طبیعت‬
‫فرآیندهای چند مرحله ای سیاه شدن یک دانه منفرد معمول قانون دو جانبه بین افروزش و زمان نوردهی به‬
‫طور کامل برقرار نمی شود‪ .‬با دو برابر کردن افروزش هم زمان با نصف کردن زمان نوردهی سیاه شدگی‬
‫یکسانی در صفحه حاصل نمی شود‪ .‬این نکته غالبا با در نظر گرفتن ‪ d‬به عنوان تابعی از ‪ qET‬بیان می شود‪،‬‬
‫که درآن ‪ ، q‬ضریب شوارچیلد کمی کوچکتر از یک است‪.‬‬

‫نتایج حاصل از منحنی های امولسیون‪:‬‬

‫•منحنی های جواب برای امولسیون ها با سرعت متفاوت همراه هستند‪ .‬در هر دو انتها ‪ ،‬نمودارها نزدیک‬
‫آستانه و نزدیک اشباع به قدری پهن می شود که آن را برای اندازه گیری مقادیر نسبی ‪ E‬به کلی نا مناسب‬
‫می سازد‪.‬‬

‫•اندازه گیری شدت ‪ ،‬تا آنجایی که ممکن است بایستی در قسمت خطی منحنی انجام گیرد‪ .‬شیب این منحنی‬
‫معرف نمود صفحه عکاسی ‪ γ ،‬است‪ ،‬یعنی ‪ ، γ=tanθ‬مقدار ‪ γ‬برای امولسیونهای طیف نگاری از حدود ‪0.6‬‬
‫تا ‪ 6‬تغییر می کند‪ ،‬اما برای سرعت های متوسط معمول مقداری نزدیک واحد دارد‪ .‬این مقدار به طول موج ‪،‬‬
‫شرایط ظهور ‪ ،‬قدرت نوردهی ‪ ،‬بسته به این که کوتاه ‪ ،‬تیز ‪ ،‬بلند و ضعیف باشد و حتی به دسته بندی خاص‬
‫صفحات و نوع امولسیون بستگی دارد‪.‬‬

‫•امولسیون های سریع (حساس) ‪ ،‬به معنی یک آستانه پایین است‪ .‬اما چون نمود معمول کوچک است لذا برای‬
‫نوردهی های زیاد لزومی به سریع بودن صفحه نیست‪.‬‬

‫•موضوع مهم دیگر اندازه دانه امولسیون است‪ .‬صفحات سریع با نمود پایین ‪ ،‬دانه های بزرگتر و در نتیجه‬
‫قدرت تفکیک پایینی دارند‪.‬‬

‫•پراکندگی نور در امولسیون نیز روی قدرت تفکیک موثر است‪ .‬با اندازه فیزیکی دانه ها که معمول بین ‪1μm‬‬
‫تا ‪ 5μm‬است‪ ،‬حد تفکیک با ضریبی در ‪ 5‬بدتر است‪ .‬معقول این است که حدود ‪ 10‬میکرومتر برای‬
‫امولسیون ریز و ‪ 25‬میکرومتر برای امولسیون درشت انتحاب شود‪ .‬تا بین آنها و حدود تفکیک صفحه‬
‫سازگاری دستگاهی به وجود آید‪.‬‬

‫عوامل موثر در جواب دهی صفحه عکاسی‪:‬‬

‫عوامل متعدد موثر در جواب یک صفحه عکاسی به قدری زیادند که اگر قرار باشد اندازه گیری هایی دقیق شدت از طریق‬
‫عکس برداری انجام شوند باید برای هر صفحه عکاسی یک منحنی جواب جداگانه رسم شود‪ .‬این امر با انجام تعدادی‬
‫نوردهی های با نسبت شدت معین با زمان نوردهی یکسان و در طول موج یکسان عملی می شود‪ .‬ثابت نگه داشتن ‪ E‬و‬
‫تغییر ‪ t‬به علت امکان عدم برقراری قانون دو جانبگی صحیح نیست‪ .‬با یک طیف نگار استیگماتیک ‪ ،‬معمول عکسبرداری توام‬
‫با یک صافی پله ای خنثی ( در ناحیه مرئی ) و یا با یک قاچ لگاریتمی دوار که بلفاصله در مقابل روزنه قرار دارد‪ ،‬ساده ترین‬
 ‫روش است‪.‬‬

‫هر چند روش اخیر عمل با تغییر زمان نوردهی کل کار می کند‪ ،‬اما معلوم شده است که به شرط سرعت دوران بیشتر از‬
‫‪ 10‬دور در ثانیه می تواند به عنوان شدت متغیر تلقی شود‪ .‬روش معمولی دیگر عبارت از عکسبرداری از یک منبع پیوسته‬
‫روی یک طیف نگار با قدرت پاشندگی نسبتا بزرگ است‪ ،‬که در این مورد می توان از یک شکاف پله ای یا از نوردهی های‬
‫متوالی با عرض شکاف های متفاوت استفاده کرد‪ .‬در ناحیه فرابنفش ‪ ،‬گاهی از توریها استفاده می شود که تراگسیلمندی‬
‫آنها در ناحیه مرئی تعیین می شود‪.‬‬

‫شستشوی صفحه عکاسی‪:‬‬

‫بعد از ظهور صفحه عکاسی باید آن را از داخل یک چگالی سنج میکروسکوپی گذراند تا قابلیت عبور در هر نقطه مورد نظر‬
‫ثبت شود‪ .‬برای رسم یک منحنی جواب از یک نوردهی های استاندارد استفاده می شود‪ .‬سپس مقادیر نسبی ‪ E‬برای هر‬
‫نقطه مورد نظر در روی رد چگالی سنج میکروسکوپی از روی منحنی خوانده می شوند‪ .‬از اینجا به وضوح معلوم می شود‬
‫که نورسنجی عکاسی دقیق ‪ ،‬کار بسیار کسل کننده ای است‪.‬‬

‫همچنین این کار به علت یکنواخت نبودن حساسیت در سر تا سر صفحه ‪ ،‬ذاتا کار غیر دقیقی است هر چند که درجه بندی‬
‫هم دقیق باشد‪ .‬به علوه گستره دینامیکی نسبتا محدود است‪ .‬زیرا بخش نسبتا مستقیم منحنی فقط حدود دو مرتبه مقداری‬
‫از شدت را در بر می گیرد‪.‬‬

‫‪http://www.karafariny.com/articleslist.asp?tp=sbiz&pg=1‬‬
‫‪http://www.karafariny.com/articleslist.asp?tp=entr&pg=1‬‬
‫‪/http://www.karafariny.com‬‬