II.

ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

507

HDROLK SSTEMLERDE ARIZA BULMAYA SSTEMATK YAKLAIM

Ahmet SARA

ZET Hzl deien gnmz teknolojisinde,iletmelerin istenilen bilgi ve becerilere ulamas olduka zor ve pahaldr. Hzl deien teknoloji bir de globalleen dnya ekonomisi ile birletiinde , rnmz daha kaliteli ve daha ucuz olmak zorundadr. Aksi halde ar rekabetin olduu bu piyasada tutunmamz ok zordur. Kalite ve fiyatlardan taviz veremediimiz bu piyasada bizi daha karli duruma geirebilecek ve rakiplerimiz ile daha iyi rekabet edebilecek iletme ii alternatif seeneklerimizi semek ve deerlendirmek zorundayz. Bu alternatif seeneklerimizin bir tanesi iletme Bakm/Onarm veya duru maliyetlerini minimum seviyelere drmektir. Hidrolik Sistemlerde Arza Bulmaya Sistematik Yaklam Metodolojisi; bir iletmenin rn maliyetini drmek ve retim kapasitesini artrmak iin en etkin yol olacaktr. Bu metodoloji letme rn maliyet analizlerine llebilir bir deer yaratacaktr. Bu deer bir sonraki ilemler iin kyaslanabilir l olacaktr. letmenin daha mkemmeli yakalaya-bilme ansn artracaktr.

GR Klasik yntemler ile bir hidrolik sistem arzasn bulmak ve gidermek hem pahal hem de kalc olmamaktadr. Deneme ve yanlma yntemleri sistemin ileride daha deiik arzalar vermesini sebebiyet vermektedir. Koruyucu bakmdan yola karak kestirimci bakma ynelmemiz, sistem arzalarn hem ucuz hem de daha hzl kalc zmler retmemize yardmc olacaktr. Hidrolik Sistemlerde Arza Bulmaya Sistematik Yaklam Metodolojisi; koruyucu ve kestirimci bakm ilemlerini ayn anda gerekletirmemize yarayan bir yntemdir. Hidrolik sistem arzalarna baktmzda iki deiik tip arza ile karlarz. Birincisi; aniden (=Birdenbire) oluan arzalar : sistem zerinde nceden hibir uyars veya belirtisi olmadan oluan arzalardr. Bu arzalar genelde; yay krlmalar, valf bobinleri yanmalar vs. tipi arzalardr. Bu tip arzalara baktmzda sistem arzalarnn % 10 ile %20 'si arasnda bir orandadr. kinci tip arzalar ise ; Kademeli (=Uyarl) oluan arzalar : sistem zerinde nceden llebilir/gzlenebilir belirtisi olan arzalardr. Hidrolik sistem basncnn dmesi,ya scaklnn artmas vs.tipi arzalar Kademeli Vuku bulan ve nceden belirtisi olan arzalardr. Bu tip arzalar da hidrolik sistem arzalarnn %80 ile %90 arasnda bir oran oluturmaktadr. Hidrolik Sistemlerde Arza Bulma Metodolojisi, istatiksel Proses kontrol verilerinden elde edilen bu oran dikkate alr ve zme kavuturur. ekil-1'de verilen en basit hidrolik sistemi dikkate alalm. Hidrolik sistemi ; bir g nitesi,bir yn kontrol valf ve bir ift etkili hidrolik silindirden oluturalm.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

508

HAREKET ETTRC

YN KONTROL VALFI

G NTES ve BASIN KONTROL

ekil 1. Hidrolik Sistem Hidrolik sistem g nitesi Basn Snrlama Emniyet valf 100 Bar'a set edilmitir. Sistem;seri bir imalat iinde kullanldn dnelim. Sistem ilk iletmeye alndnda -veya sistemin normal alma rejiminde- hidrolik sistem verilerini kaytlarmza alalm. Bu veriler bizim referans verilerimiz olacaktr. VER TOPLAMA VE VER ANALZ 1.ADIM: Hidrolik sistem fonksiyonel blgelere ayrlr. ekil-1'de verilen hidrolik sisteme baktmz da; sistem fonksiyonel olarak drt blgeye ayrla bilinir. Birinci Blge;Hidrolik G nitesi. kinci Blge;Basn Kontrol .nc Blge;Yn Kontrol. Drdnc Blge;Hareket Ettiriciler. Fonksiyonel blgeler tablo Tablo-1'de gsterilmitir. 2.ADIM: Her bir blge alt birimlere blnr. Tablo-2' de alt birimler gsterilmitir. 3.ADIM: Her bir alt birimin kontrol deerleri tespit edilir. rnek;Yn Kontrol alt birimi dikkate alalm. Bir ynlendirme valfnda neler llebilir,gzlenebilir ve duyula bilinir? Bu ayrntlar balangta tespit edilirken ok detayl ve derin dnlmelidir. Bir yn valfn de neler olabilir? Valfn titreimi,valfn ss, valf bobin akmlar,valf darbesi, bobin slar vs. Bu veri tespitleri her bir ekipman iin ayr ayr yazlmal ve genel tabloya ilave edilmelidir. Tablo-3'de detay gsterilmitir. 4.ADIM: Kontrol deerleri veya verileri periyodik olarak toplanr ve Tablo-3'de verilen cetvele kayt edilir. Bu tablo hidrolik sistemin sicilidir. 5.ADIM: Deerler ve veriler analiz edilir ve raporlanr. 4.ADIM da elde edilen veriler,bir sonraki admlarda elde edilen deerler veya veriler ile karlatrlr. Somut sonular veya kukulu sonular ile ilgili alt birimin aklama ksmna ilgili uyar notlar dlr. Kukulu sonular;genelde zerinde daha detayl bilgi toplanmas gerekli belirtilerdir. Bu veriler ;gzleme veya duyulara dayal veriler olup, aratrmalarn derinletirilmesinde bu veriler llebilir deerlere dnrler. rnek; sistem zeri kontrollerde yank ya kokusu kukusu veya duyusu bizleri dier llebilir almamz yapmamza bir belirtidir.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

509

Tablo 1. Ana blgeler

Tablo 2. Alt birimler

EM FLTRES HDROLK TANK

HDROLK G NTES

POMPA KAPLIN E. MOTORU EM ve BASIN HATLARI BASIN SINIRLAMA VALFI MANOMETRE

BASIN KONTROL SSTEM

TANK HATTI PLOT HATTI BASIN HATTI

YNLENDRME VALFI BOBNLER YN ve HIZ KONTROL HIZ KONTROL VALFLER BASIN HATTI TANK HATTI HATLARI SLNDR GR/IKI PORTLARI HAREKET ETTRCLER MEKANK BALANTILARI MONTAJ KONUMLARI

1.ADIM

2.ADIM

Tablo-3'de verilmi olan "DER" ler kolonu sezi veya duyularmza dayal ksa notlarn dld kolondur. rnek;sistem zerinde yaptmz almalarda yank ya kokusunu alglamamz durumunda , Hidrolik Tank alt birimin karsna 'Yank Ya' ve "AIKLAMA" ksmna konunun aratrlmas ile ilgili ksa bilgi notu dlmelidir. Pompa iin "SES" ve "DARBE" tespiti yaplmsa;"DER" ler kolonuna "HAVA KABARCII" notu yazlmaldr. "AIKLAMA"; serbest kolon olup, konu ile ilgili dnce veya neriler yazlmaldr. Herhangi bir problemin olumas durumunda konu ile ilgili detayl teknik incelemenin balatlmas amac ile bu kolon zerine not dlr. Herhangi bir problemin olmamas durumunda aklama ksm bo braklr veya problem yok anlamnda "Y" notu atlr. Belli periyotlar da sistem zerinden veriler toplanrken,hidrolik sistem ya basncnn dtn ve ya basncnn 95 Bar olduunu tespit ettik. Kaytlarmza Manometre basnc 95 Bar olarak giriyoruz. Relif valfn 100 Bar'a set edildiini biliyoruz. Sistem basncnn 5 Bar gibi bir basn kaybna uramas sistemde bir eylerin ktye gittiinin iaretidir.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

510

Tablo 3. Veri tablosu

P EM FLTRES HDROLK TANK POMPA KAPLIN E. MOTORU EM ve BASIN HATLARI BASIN SINIRLAMA VALFI MANOMETRE TANK HATTI PLOT HATTI BASIN HATTI 100 100 45 45 45 Y Y Y Y Y Y 100 50 0.8 45 45 Y Y Q T SIZINTI TTREM SES DARBE DER AIKLAMA N Y N Y N N N N N N N N Y N N N Y N Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y

YNLENDRME VALFI BOBNLER HIZ KONTROL VALFLER BASIN HATTI TANK HATTI HATLARI SLNDR GR/IKI PORTLARI MEKANK BALANTILARI MONTAJ KONUMLARI

100

43 40

N Y

Y N N Y Y Y Y N N Y

Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y

Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y

Y 42 42 42 43 Y Y Y Y Y

Y Y Y Y N N Y

3.ADIM

Y:YOK N:NORMAL AN:ANORMAL

4.ADIM

PROBLEM: HDROLK SSTEM YA BASINCI DYOR. Hidrolik sistemlerde bir arza olutuunda ilgili arzay bulmak iin Sebep-Sonu ilikisine dayal arza bulma formlmz devreye sokmalyz.

BELRT/LER

ARIZA/LAR

SEBEP/LER

ZM/LER

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

511

BELRTLER: Sistem basncnn 95 Bar'a dmesi bir belirtidir. Ancak,problemin zm iin bu belirti yeterli deildir. Sistem zerinden alnabilecek tm verileri veya deerleri toplamamz gerekmektedir.Veriler toplanrken de u sorular kendimize sormalyz. Manometre doru lyor mu? Relif valf ayar ile oynanm ola bilinir mi? Ya scakl eski verilerimize oranla art ta m? Gerekte ya basnc dmemi olabilir. Manometre scala ayar bozulmu ola bilir. Manometrenin doruluunu test ettikten sonra dier admlara geiyoruz. Pompa dan balayarak ,relif valf,yn valf ve hidrolik silindir scaklklarn, titreimlerini,darbeli almalar ,alma seslerini ve hat zerinde szntlar tek tek kontrol ediyoruz. Somut veya yzde yz emin olduumuz deerleri Tablo-3'e iliyoruz. Yeni veriler Tablo-4'te gsterilmitir.

BELRT/LER
-Ya Basnc Bara dm. 95

ARIZA/LAR

SEBEP/LER

ZM/LER

-Hidrolik Silindir de i kaak var. -Relif Valf Ya karyor. -Ynlendirme Valf Anm. -Pompa da i kaak var.. -Hidrolik Tank Ya Seviyesi Dm.

Tek belirti ile elde ettiimiz verilerden yola ktmzda ,yukarda verilen olas arzalarn her biri bir zanl konumundadr. Tablomuzda ki alt birimlere ait yeni verileri toplamak iin aratrmaya ve incelemeye devam etmek zorundayz. Hidrolik sistemlerde ekipman iinde oluacak her hangi bir hidrolik i kaak;hidrolik enerjinin s enerjisine dnmesi eklinde olacaktr. Basn dmesi genelde i kaaklardan oluur. Hidrolik tank ya seviyesi normal seviyededir. Relif valf ss daha nceki deeri ile ayn. Relif valften yan tahliyesinde farkl bir ses,titreim veya darbe gzlenmemektedir. Hidrolik silindir almas tekrar takibe alnr. Silindir almas normal. Silindir yzeyinde daha nceki deerlerimizden fark bir s tesbiti lmlerimizde bulunmamtr. Silindir ileri ve geri strok hareketlerini ynlendirme valfndan manuel deniyoruz. Yn valfnn her bir konumunda sistem basncn kontrol ediyoruz. Ynlendirme valf paralel konumda ve silindir ileri strok noktasnda iken sistem basns 100 Bar' gsteriyor. Ynlendirme valf orta ve apraz konumda iken sistem basnc 95 Bar'a dyor. Bu durum yn valf i kaa kukumuzu glendirmektedir. Valf paralel konumda tutuyoruz. Birka dakika sonra valfn zerinden s lm yapyoruz. Valf scakl 48 C dir. Daha nceki scaklktan 5C daha fazladr. Mevcut konumda valfn sesini dinliyoruz. Valften nozul sesi gelmektedir. El ile kontrol ettiimizde dier hidrolik ekipmanlardan daha scak olduunu rahatlkla fark edilir. Elde edilen bu veriler altnda arza; kesinlikle Ynlendirme Valfndan kaynaklanmaktadr. Arza tipi;valfn i kaak yapmasdr. Sistem basnc ;retimi aksatmyorsa ekipmann u an iin deitirilmesine gerek yoktur. Kaytlarmza alnr. Periyodik durularda ekipman hemen deitirilir. Ekipman arzas teisinden hemen sonra arzann sebebi aratrlmaldr. Ynlendirme valf i kaa nasl olabilir? Yukar da verilen veya elde edilen verilerden yn valf srgsnn A-portu zerinde bulunan piston zerinde bir anma var demektir. nk,paralel konum hari dier konumlarda sistem basnc dmektedir. B-portuna ait srg pistonu yzeyinde anma olsa ,yn valf paralel konum-da iken sistem basnc 95 Bar'a derdi. Fakat, parelel konumda basn dmesi olmadndan valf srgsnn A-portuna ait srg zerinde anma olduunu verilerin mantksal yorumu ile buluyoruz.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

512

Tablo 4. Arza sonras oluan veri tablosu

P EM FLTRES HDROLK TANK HDROLK G NTES POMPA KAPLIN E. MOTORU EM ve BASIN HATLARI BASIN SINIRLAMA VALFI MANOMETRE BASIN KONTROL SSTEM TANK HATTI PLOT HATTI BASIN HATTI 100 95 45 45 45 Y Y Y Y Y Y 100 50 0.8 45 45 Y Y Q T SIZINTI TTREM SES DARBE DER AIKLAMA N Y N Y N N N N N N N N Y N N N Y N Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y

YNLENDRME VALFI BOBNLER YN ve HIZ KONTROL HIZ KONTROL VALFLER BASIN HATTI TANK HATTI HATLARI SLNDR GR/IKI PORTLARI HAREKET ETTRCLER MEKANK BALANTILARI MONTAJ KONUMLARI

95

48 40

var

var Y

var N N Y Y Y Y N N Y

Y Y Y Y Y Y Y Y Y Y

Tank H. valf i kaak Y Y Y Y Y Y Y Y Y

Y 42 42 42 43 Y Y Y Y Y

Y Y Y Y N N Y

Y:YOK N:NORMAL AN:ANORMAL

u ana kadar elde edilen belirtileri ve arzay frmlmzde yerine koyalm.

BELRT/LER
-Ya Basnc 95 Bara dm. -Yn valf ss Yksek -Yn valf orta ve apraz konumunda sistem basnc dyor. -Yn valfndan nozul sesi geliyor.

ARIZA/LAR
-Hidrolik Yn Valf Kaa:Aportuna ait valf srgs pistonu anmtr.

SEBEP/LER

ZM/LER

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

513

Sistem arza sebebini ortadan kaldrlmad srece arza srekli ve tekrarlayc olacaktr. Arzalara kalc zmler retmek iin ;sebeplere dayal zmler retmemiz ve gelitirmemiz gerekmektedir. Ekipman sklerek,ekipman srgs incelenir. Yaptmz inceleme neticesinde ekil-2'de verilen valf srgs zerinde izik tespit edilmitir. Valf srgs ile valf gvdesi arasna skm partikl ,valf srg yzeyini derin izmitir. Bu izik hidrolik yan A-portundan T-portuna sizinti yapmasna yeterli olmaktadr. Ya kaandan hidrolik enerji s enerjisine dnmekte ve snan yzeyin anma ilemi hzlanmaktadr. Ayrca,valf srgs yzeyinden kan yeni partikl hidrolik sistemde zincirleme yeni partikllerin olumasna sebep verecei unutulmamaldr.

ekil 2. Srg pistonun incelenmesi

ZM: Hidrolik sistem projesi yeniden gzden geirilmeli ve sistem zerinde baz yeni revizyonlarn yaplmas gerekmektedir. Hidrolik sistemimizi incelediimizde;sistem zerinde hibir filtre kullanlmamtr. Sistemin almasndan oluan partikllerin tekrar hidrolik sisteme geri dn yapmamas iin sisteme bir adet dn filtresi ilave edilmelidir. Sistemin duruu dikkate alnarak ,duru ncesinde bu alt alma yaplmaldr. Hidrolik tankta bulunan hidrolik yan partikl analizi yaplmaldr. Hidrolik ya komple filtre edilerek varllere doldurulmal ve hidrolik tank temizlenmelidir. Tank temizliinden sonra ,ya tekrar filtre edilerek tanka doldurulmal. Dn filtresi montajndan sonra ,sistem yeni ya ile dk basnta belli bir sre altrlmal ve sistem fla edilmelidir. Bu ilemin ardndan dn filtresi eleman kesinlikle deitirilmelidir.

SONU Hidrolik Sistemlerde Arza Bulmaya Sistematik Yaklam Metodu ile yaplan arza tespit ve tehisler sistemin srekliliini salar. Duru kayplarn minimum seviye de tutar. Yaplacak i veya ilemlerin daha doru,daha ksa ve zmlerin daha kalc olmasna ortam hazrlar. Sistem zerinde bilinsiz deneme /yanlma yntemleri ile sisteme daha fazla zarar verme olaslklarn ortadan kaldrr ve Bakm/Onarm maliyetlerini azaltr.

II. ULUSAL HDROLK PNMATK KONGRES VE SERGS

514

ZGEM Ahmet SARA 1962 ylnda Trabzon'da dodu. Orta Dou Teknik niversitesi Gaziantep Kampusu Mhendislik Fakltesi Makine Mhendislii Blmnden 1987 ylnda mezun oldu.1987-1988 yllarnda Aytemizler Makine San.Tic.A. de ve 1988-1991 yllar arasnda da MNG Holding Makon A. de antiye efi olarak alt.1991 ylnda Ereli Demir ve elik Fab.T.A. -Eitim Mdrl'nde Teknik Eitici Mhendis olarak greve balad. Ayn yl ngiltere'de 2 ay sreli "Training of Trainers" eitim programna katld. 1997-1999 yllarnda ABB Ltd. ti. firmasn kurarak Hidrolik/ Pnmatik Otomasyon konusunda serbest piyasada alt. 1999 ylnda Ereli Demir ve elik Fab. T.A.. deki grevine geri dnd. Halen bu grevini srdryor. Hidrolik ve Pnmatik Konusunda Temel,Elektro ,Oransal ve PLC Kontrol konularnda FLUID POWER CENTER- NGLTERE firmas tarafndan sertifikal olup,bu konularda hazrlad ve Ereli Demir ve elik Fab.T.A. de verilmekte olan Temel Hidrolik/ Pnmatik, Elektro-Hidrolik/Pnmatik, Oransal Hidrolik ve PLC Kontroll Pnmatik Sistemler konulu alt Eitim Modl bulunmaktadr.