ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

BIZITZA, OBRA ETA ERAGINAK

1. Garaia. Periklesen mendea. Peloponesoko gerrak. Espartaren garaipena.Tirania eta demokrazia. Sokratesen epaiketa eta heriotza-zigorra. 2. Biografia. Jatorria. Gaztaroa. Bidaiak. Akademia. 3. Obrak. Elkarrizketa platonikoak. Faseak. 4. Testuinguru kulturala: ERAGINAK: Baztertu zuena (presokratiko materialistak, Heraklito (Kratilo), Sofistak) Bereganatu zuena (Pitagorikoak, Parmenides, Sokrates)

ONTOLOGIA (errealitatea / izatea)

IDEIEN TEORIA. Dualismo ontologikoa Bi mundu: fisikoa eta adigarria (Haitzuloaren mitoa, Errepublikako VII liburua). Ezaugarriak. Sentikorra eta adigarriaren arteko erlazioa: imitazioa, parte hartzea, itzalak. Sentikorraren menpekotasun ontologikoa. Ideiak: gauzen ezentziak eta gauzen izatearen kausa. Ezaugarriak. Antolaketa hierarkikoa. Errealitate mailak (lerroaren gonbaraketa *)

Gauzen mundua Irudiak Gauzak

Ideien mundua
Objektu matematikoak

Ideiak

ONGIAREN IDEIA. Ideien Munduko hierarkian erpina betetzen du. Giza ekintzei zentzua ematen die. Gainerako ideien eredua. Berez justifikatzen da. Berez-berez egiazkoa. Adimen eta izaki ororen funts ete jatorria. Prozesu dialektikoaren azken urrasa eta helburua.

EPISTEMOLOGIA (ezagutza, egia)

IDEIEN TEORIA Dualismo epistemologikoa: epistemea (ezagutza, zientzia) doxa (iritzia). Arrazoimena eta zentumenak: aurkako ezaugarriak. Ezagutzaren mailak: lerroaren gonbaraketa*. Ideiak ezagutzeko moduak: 1. Dialektika 2. Maitasunaren bitarteko ezagutza (Oturuntza) 3. Erreminiszentziaren teoria (anamnesia, oroitzea) Arimaren aurreko bizitza Ideien Munduan. (Fedon-arimaren hilezkortasuna, Fedrogurdi hegalduna, arimaren izaera) Arimak ideiak ezagutzen ditu. Egiazko ezagutza edo epistemea arimak aurreko existentzia batean jadanik ezagutu zuenaren oroitzapena edo erreminiszentzia da, anamnesisa. Ikastea = Oroitzapena Mathesis = Anamnesis Ontologia eta epistemologiaren arteko paralelismoa:
MAILA ONTOLOGIKOA

GAUZEN MUNDUA Irudiak Gauzak

Objektu

IDEIEN MUNDUA Ideiak

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

matematikoak

MAILA EPISTEMOLOGI KOA

Irudimen a

Sinesmena

Adimena

Epistemea

Fisika (eikasa) (pistis) DOXA (Iritzia)

Matematika Dialektika (dianoia) (nesis) EPISTEMEA (Ulermena)

ANTROPOLOGIA (gizakia) eta PSIKOLOGIA (arima)

Dualismo antropologikoa. Arima eta gorputza. Aurkako ezaugarriak. Arima: sinplea, hilezkorra, adigarria, gorputzean preso, filozofiaz baliaturik aska daiteke, transmigrazioen kateetatik ihes egiteko egiazko filosofiara lotu behar zaio ( filosofi, heriotzarako prestakuntza) (> pitagorikoak, orfismoa) Gorputza: hilkorra, forma anitzekoa, irrazionala. Arima galbidera eraman dezake, desirek eta apetituek baliaturik. Arimaren espetxea. Arimaren zatiak / funtzioak (Fedro): Arrazionala kontrola, ezagutzaren printzipioa. Zati gorena, jainkozkoa, hilezkorra. Suminkorra / haserrekorra pasio bikainen iturburua. Irritsezkoa / grinatsua desioak. Pasio makurrenak adierazten ditu. ARIMA Arrazionala Haserrekor ra Grinatsua KOKAPE NA Burua Bularra Sabela IZAERA Arrazional a Kementsu a Grinatsua METALA K Urrea Zilarra Burdina FEDRO Gurdigidaria Zaldi zuria Zaldi beltza

Arimaren aurreko existentzia (Fedon). Gorputza arimaren kartzela gisa. Arimaren zatien arteko harremanen arabera gizabanako bakoitzari gizatalde bat
egokituko zaio (arimaren izaera eta gizartearen antolaketaren arteko parekotasuna) hierarkia sozialaren justifikazioa psikologian / etikan.

KOSMOLOGIA (kosmosa, mundu fisikoa)

Demiurgoaren kontakizuna (kontakizun sinesgarria). Osagaiak: Demiurgoa (Nous, >Anaxagoras) Eredu perfektua: Ideiak. Materia, inperfekzioaren principioa. Lau elementuak (>Empedokles), matematikoki ulertuak (>pitagorikoak). Espazioa (hutsa) Kosmologia platonikoaren ezaugarriak: Teleologikoa (kausa finala, nagusia) Baikorra (mundurik onena eta ederrena) Kosmosaren izaera jankotiarra (astro-jainkoak Olimpoko jainko-jainkosen ordez) Matematizazioaren aldeko ahalegina. Geozentrismoa, astroen mugimendu zirkularra eta harmonia perfektuaren arabera. Mundu fisikoak antolaketa transzendentea du, perfektuari eta idealari ereferentzia egiten diona.

POLITIKA (Estatua)

VII. Eskutitza: Platonen garaiko egoera politikoa Erregimen politikoak edo estatu formak. Forma politiko ideala, Errepublikan deskribaturiko filosofoen errepublika. Endekatze-mailaren arabera: aristokrazia

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

(perfektuena), timokrazia (ohorea), oligarkia (aberastasunak), demokrazia (askatasuna eta berdintasuna), tirania (berekoikeria indarrez edo iruzurrez ezarrita) Sistema demokratikoaren errefusapena Sofisten enpirismo politikoa (justizia zer den gehiengoak definitzen du eredurik ez) eta erlatibismo morala errefusatzen ditu. Balio moral absolutuen defentsa. Ideien teoriarekin erlazioa. Berez justoa eta berezko ongia ezagutzeko beharra (intelektualismoa). Justiziaren baldintzak: pobreziaren eta nepotismoa desagerpena. Goi mailakoen jabetza pribaturik ez (komunismo platonikoa) eta ezkontza eta heziketa estatuaren kontrolpean. Errepublika elkarrizketa Estatu edo hiri idealaren ezaugarriak interesatzen zaizkio (utopia platonikoa). Estatu ideala: ekoizleak, zaindariak eta agintari filosofoak. Isomorfismo arimaren eta estatuaren artean. Estatuaren JUSTIZIA = klase sozialen arteko HARMONIA.

ETIKA (zoriontasuna eta bertutea)

Gizakiari dagokion ongiaren handienaz arduratzen da: bertuteari loturiko zoriontasunaz. Balio moralen izaera absolutua: sofisten erlatibismo morala kritikatzen du. Politikarekin erlazionaturik: gobernaria onenak izan beharko du, bai ezagutzaz baita bertuteaz ere. Dialektika: Ongiaren Ideia eta gainontzeko Ideien ezagutza. Arimaren bertuteak: justizia arimaren zatien arteko harmonia gisa (banakoen justizia). ARIMAREN ZATIAK Arrazionala Haserrekorra Grinatsua Arimaren zatien arteko harmonia FUNTZIOA Adimena Emozio eta pasioen iturria Irrika eta desioen iturria Zuzentasuna (zoriontasuna) KLASE SOZIALAK Agintari-filosofoak Zaindariak Ekoizleak (artisauak eta nekazariak) Klase sozialen arteko harmonia BERTUTEAK Jakinduria / zuhurtzia Sendotasuna Neurritasuna

JUZTIZIA

PEDAGOGIA (heziketaren teoria)

Heziketa sofisten arabera: prozesu pasiboa. Platonen kritika: heziketa prozesu aktiboa da. (>Sokrates) Ondo gobernatzeko ongia ezagutu behar da, hortaz, ezin da zuzentazunez gobernatu ideiak ezagutu gabe. Heziketa: agintarien/filosofoen heziketa hautespen prozesua. Helburua: ideiak ezagutu ongia eskuratu arte. Edukiak: Ikasgai propedeutikoak Arimtetika Geometria Geometria espaziala Astronomia Harmonia Dialektika Faseak 1. 20 urteraino (heziketa orokorra) 2. 20-30 urteren bitartean, formakuntza matematikoa. 3. 30-35 urteren bitartean, dialektika. 4. 35 urtetik 50 urte bete arte, agintean, behe mailako postuetan 5. 50 urtetik aurrera, gobernatzea eta agintari berriak prestatu. Dialektika, ikasgai gorena. Haitzuloaren mitoan igoerari egiten dio erreferentzia.

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

dialektikak esanahi bikoitza du: heziketa / ezagutza prozezua (bereiziki azken fasea) eta ideiei buruzko ezagutza (epistemea).

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON PLATON

Benetako ezagutza edo epistemea ezagutza arrazionala da. Horren objektua adigarria eta unibertsala da: ideiak (ideien teoria) Unibertsala ezagutzeko metodoa: dialektika edo Ongiaren idea ezagutzeko igotze prozesua. Esperientzia baliogabea da, arima hilezkorrean lo bezala dauden oroimenak berpizteko izan ezik ez du ezertarako balio (reminiszentzia, innatismoa). Errealitatearen egitura matematikoa da (pitagorikoak). Matematikaren ezagutza oinarrizkoa eta beharrezkoa da. Akademiaren atarian matematika ez dakien inor ez sartzeko idatzita zegoen. Jakintza teoriko eta praktikoak bat eta bakarra direla pentsatzen du. Horiek guztiak Ongiaren idean bateratzen dira. Erreala ideiak dira. Ideiak transzendenteak dira (aparteko mundu batean existitzen dira), unibertsalak, adigarriak, betikoak, mundu fisikoko gauzen ereduak eta zergatiak dira.

ARISTOTELES
Benetako ezagutza edo epistemea ezagutza arrazionala da. Horren objektua adigarria eta unibertsala da: formak (teoria hilemorfikoa) Abstrakzioa, pertzepzio sentsiblean hasten den ezagutza prozesua. Zentzumenen bitartez ezagututakoari beren ezaugarri indibidualak baztertuz forma edo esentzia eskuratzen da eta kontzeptu unibertsaletan adierazten da. Adimenean (kontzeptuan) ez dago esperientzian (pertzepzioan) egon ez den ezer. Innatismoa errefusatzen du (tabula rasa) Matematikari garrantzi gutxiago ematen zion. Ez du zientzietara aplikatzen. Analisi logiko eta linguistikoa azpimarratzen du. Bere azalpenen ikuspuntua biologikoa da. Jakintza teorikoak (ontologia, epistemologia, etb.) eta praktikoak (etika eta politika) zehazki banatzen ditu.

Erreala substantzia da. Substantziek akzidenteak (ezaugarriak) dituzte. Akzidenteak kategorien bitartez adierazten dira (esateko eta izateko moduak). Teoria hilemorfikoa: substantzia= materia (substantziaren ekaia)+forma ( esentzia; adigarria: ezagut eta defini daitekeena). Mugimendu edo aldaketaren errealitatea ukatzen Mugimendua edo aldaketa potentziatik (izan daitekeenetik) du. Mugimendua itxurazkoa da, gorputzeko aktura (badenera) igarotzea da. Motak: substantziala zentzumenen bitartez ezagutzen da. (sortzea eta usteltzea) eta akzidentala (kuantitatiboa, Ideien munduan edo benetako munduan ez dago koalitatiboa eta lekuzkoa). Kausak: materiala, formala, aldaketa edo mugimendurik.. eraginkorra eta finala Izaki bizidunak= substantzias materia (gorputza) + forma (arima). Gorputza eta arima bananduezinak dira. Lotura Gizakia= gorputza + arima. Lotura akzidentala. substantziala. Arimaren hiru zati edo hiru arima: grinatsua Bizidunen hierarkia betetzen dituzten funtzioen arabera: (sabelean), haserrekorra (bularrean) eta arrazionala Begetatiboa (elikadura, hazkundea eta ugalketa). (buruan). Arima betikoa da: aldez aurretiko Landareak. existentzia ideien munduan eta osteko existentzia Sentikorra (pertcepzioa, gurariak eta gorputzeko beharrak, gorputza hil eta gero. leku-aldaketa). Animaliak. Arrazionala (adimena eta nahimena). Gizakiari baino ez dagokio. Bertutea (aret): giza izaeraren garapen betea. Gizakiaren helmuga: ongiaren ideia ezagutzea eta Zoriontasuna, giza bizitzaren helburua. Etika eudemonista, imitatzea. Justiziaren etika: politika etikaren menpe. ongi (xede) guztiak zoriontasunaren menpe jartzen ditu. Intelektualismo moderatua. Arima mota bakoitzari bertute bat dagokio (eredu Arima arrazionalak besteak gidatu eta kontrolatu biologikoa): behar ditu. Begetatiboa: arrazoimenak gidaturiko neurritasuna. Ez Aszetismoa: arima gorputzetik eta grinetatik askatu hedonismoa, ez aszetismoa: erdiko terminoa (gehiegikeria behar da. eta gabeziaren artean), geure buruarekiko erlatiboa. Arima eta gizartearen arteko paralelismoa: Sentikorra: bertute etikoak= zuhurtzia (arrazionala)+ Arrazionala- justizia- filosofo agintaria ohitura (ez intelektualismoa). Haserrekorra- ausardia- zaindariak Arrazionala: bertute dianoetikoak: jakinduria (jakintza Grinatsua- neurritasuna- artisauak. teorikoa) eta zuhurtzia (jakintza praktikoa). Justizia bertute etikoa izateaz gain legezko justiziaz ere mintzatzen da. Horrek elkarbizitza arautzen du eta Justizia= arimaren zatien arteko edo klase sozialen agindutakoari jarraituz jokatzeko gaitasuna adierazten du. arteko harmonia (zati/klase bakoitzak bere funtzioa Estatuan justiziak tratuan berdintasuna adierazten du. Bi betetzen du) zentzu ditu: banaketa justizia (ondasunen banaketari dagokiona) eta zentzate justizia (zigorren banaketari dagokiona). Garaiko gobernu motak aztertu eta sailkatzen ditu. Gobernu motak sailkatzen ditu eredu ideala Gehiengoaren interesari (estatuari) edo interes erreferentziatzat hartuz. Gainontzekoak ez dira hori partikularrei (banakoari) jarraitzen dieten ala ez kontuan bezain zuzenak. Irizpidea estatuaren interesa da. hartuz. Lehenengoak justoak direla dio, bigarrenak, ordez, bidegabeak.

ANTZINANAKO FILOSOFIA: PLATON

Sistema politiko perfektua: filosofoen errepublica edota monarkia. Filosofoak ongiaren ideiari jarraituz agintzen du. Sistemarik onena monarkia bada ere, errepublika edo demokrazia nahiago du. Klase pobreak baztertzen ditu demagogia arriskua saihesteko. Esklabotza onartzen du.