Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

Mt s kinh nghim gii nhanh bi tp trc nghim phn este Bi tp ton phn este c nhiu dng, qua mi dng bi cn rt ra nhng phng php c trng cho mi dng. Khi gii bi tp phn este lu p dng cng thc ph hp m bi yu cu, p dng cc nh lut bo ton khi lng, bo ton nguyn t, cc suy lun logic. Vn dng cch gii nhanh phn bi tp phn este, ti a mt s kinh nghim cch gii nhanh phn bi tp este trong vic xc nh cng thc este: 1. Vit cng thc chung cc loi este ( theo d kin bi ton) Vic vn dng cng thc chung ca cc loi este gip hc sinh tm nhanh, nh hng c php gii cho bi ton, t cng thc ph hp vi cc d kin bi ton cc bn c th gii nhanh bi ton, cc bn cng phi nm vng cch gii nhanh cc bi tp xc nh cng thc phn t hp cht hu c, ru, axit hu c... a. Cc trng hp este n chc: - Este mch h n chc: CnH2n-2aO2 ( tu theo d kin bi t cng thc phn t ph hp bi ton, a l tng s lin kt trong gc R v R ca este) V d: - Este no, n chc, mch h: RCOOR; v R v R l cc gc no, trong gc khng c lin kt bi nn a = 0 vy cng thc phn t: CnH2nO2 vi n 2. - Este n chc, mch h c to thnh t mt axit cacboxylic no v ru khng no c mt lin kt i trong phn t, vy trong phn t c mt lin kt ( trong gc) nn a = 1 vy cng thc phn t: CnH2n-2O2 vi n 4 ( v ru khng no n chc c s nguyn t cacbon ti thiu l 3)... Mt s trng hp p dng c th: + Nu thu phn mt este n chc cha (C, H, O) thu c mt mui axit hu c v mt anhit (1) hoc mt xeton (2): Cng thc: (1) RCOOCH= C R (2) RCOOCR= CH R R + Trng hp thu phn mt este n chc thu c 2 mui ca 2 cht hu c: Cng thc: RCOOR ( trong R l gc phenol); trong trng hp ny t l: mol este: mol NaOH = 1: 2. CH3COOC6H5 + 2NaOH ---> CH3COONa + C6H5ONa + H2O
Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com T: 0915035115

Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

+ Trng hp thu phn mt este thu c mt cht hu c duy nht: este ni phn t: Cng thc: R (COO) ; RC=O O Trong trng hp ny khi lng sn phm hu c sau phn ng bng tng khi lng este v khi lng baz tham gia thu phn: V d: R(COO) + NaOH ----> R(OH)COONa + Tu tng trng hp thu phn m cc bn c th la chn cng thc cho ph hp. Vic la chn cng thc ph hp nh hng trc tip n cch gii nhanh bi ton este. b. Cc trng hp este a chc: + Este to t axit n chc v ancol a chc: (RCOO)nR' + Este to t axit a chc v ancol n chc: R(COOR')n + Este to t axit a chc v ancol a chc: Rn(COO)n.mR'm + Este to t axit (n) chc v ancol (n) chc: R(COO) nR Cng c th hc sinh xy dng cng thc chung (dng phn t) trong cc trng hp este a chc. V d: Este no, a chc, mch h ( c m chc este): Cch xy dng nhanh cng thc phn t chung nh sau: Mi chc ( -COO-) c 2 nguyn t Oxi v mt lin kt II, vy m chc este c 2m nguyn t Oxi v m lin kt II vy cng thc l: CnH2n+2-2mO2m ... + Cng thc chung este mch h l: CnH2n+2-2a-2mO2m ( trong a l s lin kt bi trong cc gc, m l s nhm chc este). c. Mt s ch khi gii: - Nhn xt t l mol gia este v baz xc nh s chc este ( ch cc trng hp c bit); - Thng qua cc d kin bi ton xc nh baz c cn d hay khng? c th xc nh c cng thc ca mui hay ancol ...t xc nh cng thc este hoc xc nh cng thc phn t ca este ri thng qua vic tm c mt thnh phn to nn cng thc este t xc nh thnh phn cu to cn li. Mt s v d p dng: V d 1: Cng thc tng qut ca este to bi axit no n chc v ru thm no, n chc c dng: A. CnH2n-6O2; n 7 B. CnH2n-8O2; n 7 C. CnH2n-4O2; n 6 D. CnH2n-8O2; n 8 Hng dn: p dng cng thc: CnH2n+2-2a-2mO2m trong gc ru thm c a =4; n chc m=1 vy cng thc chung l CnH2n-8O2 ; n 8. p n D. V d 2:
Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com T: 0915035115

Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

Mt este to t axit hu c no n chc v ru khng no ( c mt lin kt i) n chc mch h. Vy cng thc chung ca este l : A. CnH2nO2 ( n 5) B. CnH2n-4O2 ( n 4) C. CnH2nO2 ( n 3) D. CnH2nO2 ( n 2) Hng dn: p dng cng thc: CnH2n+2-2a-2mO2m trong gc ru c a = 1 v v ru c mt lin kt i nn s nguyn t ccbon ti thiu bng 3; este n chc m=1; tng s nguyn t ccbon ti thiu bng 4, vy cng thc chung l CnH2n-4O2 ; n 4. p n B. V d 3: X l este mch h (ca axit no n chc v 1 ancol khng no n chc c mt ni i trong phn t ) trong cacbon chim 63,16% v khi lng. Cng thc phn t ca este l: A. C5H8O2 B. C5H10O2 C. C6H10O2 D. C4H8O2 Hng dn: T d kin bi ton vy X n chc CTPT CnH2n-2aO2 ( a = 1 ( trong gc ru)) => CnH2n-2O2 Ta c: V d 4: A l mt este c cng thc thc nghim (C3H5O2)n. Mt mol A tc dng va hai mol NaOH trong dung dch, to mt mui v hai ru hn km nhau mt nguyn t cacbon trong phn t. Tn gi ca A l: A. Metyl Vinyl malonat B. Vinyl alyl oxalat C. Metyl etyl malonat D. Metyl etyl aipat Hng dn: V mt mol A tc dng va hai mol NaOH, sn phm mt mui v hai ru vy A l este 2 chc to nn t axit hu c hai chc => n=2, cng thc phn t C6H10O4 c 2 lin kt trong phn t nn to nn t axit hu c no hai chc v 2 ru n chc ( tng s nguyn t cacbon trong gc ru v axit l 4 v v hai ru hn km nhau mt nguyn t cacbon trong phn t nn tng s nguyn t cacbon trong hai ru l ba ph hp hai ru l metylic v etylic, v trong gc axit hu c c mt nguyn t ccbon ( axit malonic) => p n C V d 5: t chy este A n chc, mnh h, sn phm chy gm CO2 v H2O vi s mol CO2 - mol H2O bng s mol A em t chy.
Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com T: 0915035115

12n 100 = 63,16 vy n = 5 CTPT C5H8O2 => p n A 14n + 30

Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

Thu phn 21,5 gam A th cn 250 ml dung dch NaOH 1M. C cn dung dch sau phn ng thu c 20,5 gam mui khan. Cng thc cu to ca A l: A. CH3COOC2H5 B. C2H3COOCH3 C. HCOOC3H5 D. CH3COOC2H3 Hng dn: V estse A n chc mol CO2 - mol H2O bng s mol A vy cng thc phn t A l: CnH2n-2O2, s mol mui bng s mol NaOH = 0,25 mol; Mmui = (CH3) MA=
21,5 = 86 gi cng thc A l CH3COOR => R = 27 (C2H3) 0,25 20,5 = 82 ; gi cng thc mui l: RCOONa => R= 15 0,25

p n D 2. Xc nh cng thc este khi xc nh tng thnh phn cu to nn este: i vi th loi bi tp ny theo d kin bi ton t ra tm cu to cc gc R v R t xc nh cng thc este, ( gii nhanh cn nh nhanh phn t khi mt s gc hirocacbon, cn nm chc phn ng thu phn tng loi este t xc nh nhanh t l mol gia cht tham gia v cc sn phm). V d 6: un nng 0,1 mol cht X ch cha mt loi nhm chc tc dng va vi dung dch NaOH thu c 13,4 gam mui ca axit hu c Y mch thng v 9,2 gam ru n chc. Cho ton b lng ru tc dng vi Na va thu c 2,24 lt H2 (ktc). Xc nh tn gi ca X. A. ietyl oxalat B. Etyl propionat C. ietyl aipat D. imetyl oxalat. Hng dn: Theo gi thit X l este. V ru n chc nn nH2= n
9,2 1 2
ru

= 0,1 mol => n

ru

= 0,2 mol

M ru = 0,2 = 46 Vy cng thc ru l: C2H5OH V theo d kin bi ton ta khng th xc nh c chc este nn xc nh c chc ta theo d kin Y mch thng ch c 2 trng hp ( n chc hoc 2 chc). Trong trng hp n chc nmu = n ru = 0,2 mol => M mu =
13,4 = 67 0,2
Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com T: 0915035115

Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

R=0 ( V l) Trong trng hp 2 chc nmu =

1 n 2
ru

= 0,1 mol => M mu = 0,1 =

13,4

134 R(COONa) 2 => R = O; CT este: ietyl oxalat; p n A. V d 7: Thu phn hon ton 0,1 mol este E (mch h v ch cha mt loi nhm chc ) cn dng va 100 ml dung dch NaOH 3M, thu c 24,6 gam mui ca mt axit hu c v 9,2 gam mt ru. Vy cng thc ca E l : A. C3H5(COOC2H5)3 B. (HCOO)3C3H5 C. (CH3COO)3C3H5 D.(CH2=CH-COO)3C3H5 Hng dn: Theo u bi ta c t l: nNaOH: nE = 3:1 vy E l este 3 chc ( v cha r ru v mui ca axit hu c nn c 3 kh nng xy ra: KN 1: E c to thnh t axit hu c 3 chc v ru n chc KN 2: E c to thnh t axit hu c n chc v ru 3 chc KN 3: E c to thnh t axit hu c 3 chc v ru 3 chc) ( Cc bn lu l i vi bi tp trc nghim vi 4 phng n khc nhau ch cn 1 kh nng trng vi p n th ta khng tip tc bin lun cc kh nng tip theo, hoc cc bn cng cn c mt suy lun theo kinh nghim tm c kh nng no l kh nng ca bi ton theo cc d kin) i vi KN 1: nhn thy M ru = 9,2/0,3 = 30,67 (loi) i vi KN 2: nhn thy M ru = 9,2/0,1 = 92 => R = 92 17.3= 41 (C3H5) M mui = 24,6/ 0,3= 82 => R = 82 67 = 15 (CH3 ) ; p n C. V KN 2 ng ta khng thc hin gi vi KN 3. V d 8: Este X c cng thc phn t l C5H8O2. un nng 10g X vi 200 ml dung dch NaOH 1M. C cn dung dch sau phn ng thu c 13,4 gam cht rn khan. Cng thc ca este l : A. CH3COOCH2-CH=CH2 B. CH2=CH-COOC2H5 C. CH2= C(CH3)COOCH3 D. HCOOCH=C(CH3)2. Hng dn: T cng thc phn t X tnh s mol X = 10/100 = 0,1 mol; V X n chc vy t l mol X: NaOH = 1:1 => n NaOH (P) = 0,1 mol nNaOH (Ban u) = 0,2 mol vy nNaOH (d) = 0,1 mol mNaOH (d) = 4 gam Cht rn khan gm mui ca axt v NaOH d khi lng mui = 13,4 4=9,4 gam;
Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com T: 0915035115

Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

Phn t khi mui M RCOONa = 9,4/0,1 = 94 gam => R = 94 67 = 27 ( C2H3- ); t CTPT X v gc axit ta tm c phn cu to thu gn cn li ca este => p n B V d 9: Cho 0,01 mol mt este (khng tp chc) phn ng va vi 100ml dung dch NaOH 0,2M sn phm to thnh ch gm mt ancol v mt mui c s mol bng nhau v bng s mol este em thu phn. Mt khc, khi x phng ho hon ton 1,29 g este bng mt lng va 60ml dung dch KOH 0,25M, sau khi phn ng kt thc, em c cn dung dch thu c 1,665g mui khan. Este c cng thc l: A. C2H4(COO)2 C4H8 B. C4H8(COO)2 C2H4 C. CH2(COO)2 C4H8 D. C4H8(COO)2 C3H6 Hng dn: Xt t l nNaOH : neste = 2:1 vy este cha 2 chc este; v sn phm to thnh ch gm mt ancol v mt mui c s mol bng nhau v bng s mol este em thu phn nn este phi l este to nn t ru v axt u 2 chc. CTPT: R(COO)2R Phng trnh phn ng: R(COO)2R + 2KOH R(COOK)2 + R(OH) 2 nKOH= 0,015 mol: 0,0075 0,015 0,0075 (mol) M R(COOK)2 = 1,665/0,0075 = 222 => R = 56 (C4H8) Meste = 1,29/0,0075 = 172 => R = 172- 56 - 44.2= 28 (C2H4 ) p n B V d 10: X l mt este ( khng tp chc, mch h). Lm bay hi ht 17 gam X th thu c 2,24 lt hi (KTC). Thc hin phn ng x phng ho 17 gam X th cn dng va 200ml dung dch KOH 1M. X to bi mt axit hu c n chc v mt ru. Cng thc phn t ca este l: A. C2H4(COO)2 C4H8 B. (C2H3COO)2 C2H4 C. (CH3COO)2 C4H8 D. (C2H3COO)2 C3H6 Hng dn: MX = 17/0,1 = 170; nKOH = 0,2 mol T l nNaOH : neste = 2:1 vy este cha 2 chc este; V X to bi mt axit hu c n chc vy ru 2 chc. Tng khi lng phn t gc axit v gc ru to este = 170 88 = 82
Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com T: 0915035115

Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

Gi gc axit R; gc ru R ta c 2R + R = 82 ( tnh nhanh tng: C6H10) V este 2 chc ti thiu gc ru phi c t 2 nguyn t C tr ln: Nu gc R l C2H4 vy R l C2H3 ( 27) ph hp; p n B V d 11: un nng 10 gam este X n chc vi 200 ml dung dch NaOH 1,5 M ( ly d). C cn dung dch sau phn ng thu c cht rn B c khi lng 17,4 gam v mt ancol Y. Thc hin phn ng tch nc Y iu kin thch hp thu c 2,24 lt anken ( hiu sut tch nc t 100%). Cng thc X l: A. CH3COOC2H5 B. CH2=CH-COOC2H5 C. HCOOCH2-CH2CH3 D. HCOO C2H5 Hng dn: V este X n chc nn t l mol cc sn phm thu phn bng s mol este: nY = n anken = nX = 2,24/22,4 = 0,1 mol vy nNaOH phn ng = 0,1 mol nNaOH ban u = 0,3 mol => nNaOH d = 0,2 mol; mNaOH d = 8 gam Khi lng mui sau thu phn = 17,4-8=9,4 gam Gi cng thc mui l RCOONa ; M RCOONa= 9,4/0,1 = 94 => R = 27 (C2H3) Cng thc este: C2H3 COOR => R = 100 27- 44 = 29 (C2H5) p n B V d 12: Cht A c cng thc phn t C9H16O4, khi un 9,4g A vi dung dch NaOH va thu c 3,9g hn hp 2 ru v mui ca axit hu c c mch cacbon khng phn nhnh. Tn gi A l: A. dimetyl adipat B. dietyl adipat C. etyl metyl adipat D. dietyl glutamat Hng dn: V A tc dng NaOH thu c hn hp 2 ru v mui ca axit hu c c mch cacbon khng phn nhnh nn A l este 2 chc. nA = 9,4/188= 0,05 mol; s mol hn hp ru = 2nA = 0,1 mol, nNaOH = 0,1 mol Mhn hp ru = 3,9/0,1=39 vy c mt ru l CH3OH; nmui = 0,05 mol p dng nh lut bo ton khi lng: mmui = mA + mNaOH mhn hp ru = 9,4 + 4 3,9 = 9,5 gam M mui = 9,5/0,05 = 190; gi cng thc mui l R (COONa) 2 ; R = 190 67x2 = 56 ( C4H8) vy ru cn li c 2 nguyn t cacbon
Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com T: 0915035115

Nguyn Hi Qunh: Phng GD&T huyn V Xuyn H Giang

Tn gi A l: etyl metyl adipat p n C Qua cc v d trn v xc nh cng thc este vic nm chc cng thc chung v cng thc cu to thu gn gp cho hc sinh c th vn dng sng to gii nhanh cc bi tp este ni ring v th loi xc nh cng thc ho hc hp cht hu c ni chung./. =================

Email: Haiquynh_pgdvx@yahoo.com

T: 0915035115