PRIMIUR redovni naziv starjeine jednog ili vie sela u jednoj kneini naseljenoj vlasima ili stanovnitvom sa vlakim

m statusom. Na hijerarhijskoj ljestvici ispod su kneza. Njihove dunosti i povlastice kao i kneeve bile su odreene carskim beratima. Zadada im je bila staranje o javnom redu i sigurnosti, prenoenje naredaba viih organa na nie instance, sakupljanje dravnih prihoda, pomaganje pri kupljenju haraa, staranje oko naseljavanja i kolonizacije, a odgovorni za tetu koja se naini na podruju njihova sela. Kao naknadu za svoje obveze i dunosti unutar njihove slube, od njihovih batina nije se uzimao hara, desetina, salarija, niti porez ved ih sami uivaju, a osloboeni su od divanskih nameta i zakonskih tereta. POBUNA U POSAVINI 1850 NEMIRI U BOSNI U 5-toj deceniji 19 st. bili su sve edi, a Porta sve slabija da smiri situaciju zato je za bosanskog valiju imenovala 1847 Mehmed Tahir-pau, al' on nije uspio ugusit pobunu u krajni 1849 jer se razbolio i umro 1850..i vijest o njegovoj smrti je s radodu docekana meu bos.prvacima.zbog toga je u bosnu poslat Omer paa Latas.dok je on smirivao pobunu u krajni diglo se stanovnistvo i u posavini.jedna je grupa isla preko Kladnja da udari na Sarajevo, a druga preko epa da udari na travnik. pobuna u posavini je poela 18.10.1850 a voa je bio mahmud paa tuzlo.ustankom su bili obuhvaceni zvornik, tuzla, derventa, gradaac, doboj, brko bijeljina...al omer paa latas je energicnom akcijom okonao pobunui30.10.1850porazio ih je kod epa a zatim i u sj.bosnikdje pobunjenicima zadaje konacan poraz.TUZLO je uhvacen i dodjeljen omer-pasi latasuon ga je okovao i tako okovanog odveo u sarajevo zatim preko bg u istambul.prognan je na rodos gdje je umro.. Devdet paa uvoenje redovne vojske Vojne akcije Omer Lurfi-pae Mjere Seid Ali Delal-pae

Pitanja za Historiju BiH u 19.stoljecu koja su do sada bila su : kasaba, alim, debedzija, sursart, knjizevno stvaralastvo jevreja, katolicne srednje skole, srednje skole casnih sestara Ibijevih, duznost valije, Upravno vijece vilajeta i opsto vijece vilajeta, upravno vijeca kaza, vilajetski zakon, ramazanski zakon, saferska naredba, vojne reforme Topal Osmanpase, Porijeklo porodice Rizvanbegovica, odluke velikana koje su donjete u Tuzli (pokret za autonomiju), bitka kod Jadra, pobuna u Posavini, casopisi i godina njihovog izdanja, koje je pruzio otporu u tz kraju au-sve konfesije navesti, disertacija, skolski zakon 1869., slikarstvo, popis stanovnistva 1851. Toliko sam se uspjela sjetiti, ma ucite sve, ne preskacite nista ;) .. Najbolja vam je knjiga Urednjenje Bosanskog ejaleta od Seida Alicica, Pokret za automiju od njega isto, Vojna i Mustafa Imamovic, Historija Bosnjaka, Kulturna Historija BiH , od profesora.

Upravo kada su se i Porta i valija ponadali miru i konanom redu, u ljeto 1837. dolo je do novih nemira. Pobunili su se muteselimi Bihada, Krupe i Buima, te bivi ostroaki kapetan Murat-beg Beirevid. Razlog tome bili su visoki porezi, globe i nasilniko ponaanje vojske, posebno Arbanasa. Na teinu stanja ukazivali su i franjevci preko svog delegata u Beu. Valija

je na to otro reagovao i pokrenuo vojsku od preko 6.000 vojnika i s njom lino krenuo na Krajinu. Pobunjenike je pobijedio kod Lipika (blizu Majdana). I ova pobuna je zavrena globama stanovnika, ali i progonom bosanskih prvaka, prvo Dafer-bega Beirevida i krupskog kapetana Mehmed-bega, anakon odlaska u Livno i smjenjivanje bimbae Ibrahima Buatlije, koji se svojevremeno pobunio protiv muteselima Firdusa (iz Travnika u Carigrad je poetkom 1838. protjerano 49 lica, meu kojima je bio i Murat-beg Beirevid). Tako je Mehmed Salih Vedihi-paa postepeno sa dravnih funkcija uklanjao pripadnike starih bonjakih porodica, kapetana, ajana, i dr. Pod jesen 1838. valija je ponovo poeo hapenje prvaka. U Travnik su dovedeni Omer-aga Pedki, Ibrahim Dizdar, Osman-aga Rosid (Pedigrad), Agan-aga Rizvid (M.Kladua), Ahmed Ikanovid (Cazin), Bedir Dizdarevid i Deko Hoda (Podzvizd). Sve ove akcije valija je izvodio uz strogo potovanje dobrih odnosa sa susjedima Austrijom i Srbijom. Obje su bile i same zainteresovane za mir na granici, koji im je valija obedavao ako se obrauna sa bosanskim prvacima. Za odravanje mira bila je posebno zainteresovana Austrija, naroito nakon 1838. kada su obnavljani trgovinski ugovori sa Osmanskom carevinom i kada se Engleska pojavila kao snaan interesent za prostrano trite ove drave. Kao neposredan interesent Austrija je iskoristila dobre odnose sa bosanskim valijom

FRA IVAN FRANJO JUKIC (Banja Luka, 1818 - Bec, 1857): Pisac, etnograf, pasionirani borac za kulturnu emancipaciju Bosne i Hercegovine. Pokrenuo jednu od prvih svjetovnih skola u Bosni (Varcar Vakuf, 1849), radio na osnivanju prvog kulturnog drustva (Kolo bosansko), formulirao ideju nacionalnoga muzeja, pokrenuo i uredjivao prvi knjizevni casopis (Bosanski prijatelj), napisao prvu historiografsko-geografsku sintezu (Zemljopis i poviestnica Bosne). U vidu promemorije (Zelje i molbe kristjanah u Bosni i Hercegovini...), koju je uputio sultanu Abdul Medzidu, formulirao je embrio prvoga modernog ustava, u kojemu za Bosnu trazi politicke, kulturne i licne slobode, svjetovno skolstvo, javnost uprave, reformu privrede i poreznog sistema, postansku sluzbu, tiskaru i slobodno novinstvo. Umro u izgnanstvu. VASO PELAGIC (Gornji Zabar, 1838 - Pozarevac, 1899): Revolucionar i publicist. Kao upravitelj Bogoslovije u Banjoj Luci zbog sirenja nacionalnih ideja protjeran je od strane turskih vlasti, a zbog sudjelovanja u bh. ustanku 1875. godine austrijske vlasti ga interniraju 1876. Za razliku od ostalih relevantnih sudionika u ustanku, koji su favorizirali njegovu nacionalno-politicku dimenziju, spajanje BiH sa Srbijom i Crnom Gorom, Pelagic je inzistirao na njegovoj socijalno-oslobodilackoj dimenziji. Nakon internacije, odlazi u Srbiju i organizira prve proslave Prvog maja. Ovaj rani propagator socijalisticke ideje iza sebe je ostavio Istoriju bosanskohercegovacke bune, Odgovor na cetiri

drustvena pitanja, Umovanje zdravog razuma. Posljednje godine zivota proveo je u zatvoru u Pozarevcu. MEHMED SACIR KURTCEHAJIC (Bijelo Polje, 1844 - Bec, 1872): Prvi moderni bosanski novinar i urednik. Nakon sto je zavrsio osnovnu skolu, sam se obrazovao, naucio turski jezik i stupio u drzavnu sluzbu. Zudio je za evropskom naobrazbom, ali, kako je pisao: "U nasim krajevima nema skole gdje se predaju vise znanosti da se u ovim godinama izobrazim kao jedan evropski mladic." Krajem 1868. uz saglasnost Osman-pase pokrece prve bosanske novine, Sarajevski cvjetnik. Redovito je pisao, a u svojim clancima je dosljedno zagovarao potrebu evropeizacije Bosne i bosanskoga drustva, te toleranciju i razumijevanje medju konfesijama i narodima. U maju 1869. postavljen je za direktora Vilajetske stamparije, a usput je obavljao i posao zvanicnog tumaca u Vilajetskoj vladi. Bio je clan Vilajetske skupstine, a od 1872. i gradonacelnik Sarajeva. Ne zna se gdje je sahranjen, ali se zna da je umro u Becu, 1872. obolivsi od tuberkuloze.

Luka Vukalovid je u Trebinju izuio pukarski zanat i neko vrijeme se bavio njime u HercegNovom. U doma Omer-paine akcije protiv Crne Gore vratio se 1852 godine u svoj rodni kraj, gdje je izabran za plemenskog glavara i kapetana. Kad je Omer-paa u martu 1852 godine naredio da se od hercegovake raje oduzima oruje, protiv su se oduprli krajevi u kojima je Vukalovid bio glavar. Otpor protiv predaje oruja, doveo je do manjih sukoba izmeu Hercegovaca i Turaka, to je znailo uvod u ustanak, iza kojeg je od poetka stajao Vukalovid. Do ustanka je dolo u zimu 1852/53 godine kada su Grahovljani, Banjani i Drobnjaci odbili da plate Turcima dunu tredinu. Kako je istovremeno dolo i do akcije Turaka protiv Crne Gore, borila su se istonohercegovaka plemena uz Crnogorce. Iako u periodu od 1853 do 1857 godine nije bilo vedih ustanikih akcija, ustanak se nije smirio. Austrija je oigledno ometala akciju Luke Vukalovida znajudi da je pomae Crna Gora, a istovremeno je pratila i rad francuskih konzularnih predstavnika. Ustana se rasplamsao u decembru 1857 godine kada je i knjaz Danilo poeo da podrava ustanike ogoren na Portu zbog njene izjave na Pariskom kongresu 1856 godine, da Crnu Goru smatra dijelom svoje teritorije. Poslije bitke na Grahovcu 1 maja 1858 godine, kada su Crnogorci i hercegovaki ustanici porazili Turke, knjaz Danilo je imenovao Vukalovida za vojvodu Zubaca, Kruevice, Draevice i Sutorine, ime jeo brazovao neku vrstu autonomne uprave. Porta natjerana tim porazom na poputanje, provela je razgranienje sa Crnom Gorom, a time priznala samostalnost Crne Gore. Kada je veliki dio istone Hercegovine osim Grahova, jednog dijela Banjana, Drobnjaka, upe i nikidkih Rudina i dalje ostao pod turskom vladu Vukalovid je nastavio ustaniku akciju. Ovo je snano odjeknulo u Bosni, posebno u bunama velikih razmjera u Bosanskoj Krajini i Posavini 1858 godine. Bojedi se da se ustanak ne bi proirio i na njenu teritoriju, Austrija je jo u vedoj mjeri poela da ometa Vukalovida, pomaudi na razne naine i samim Turcima. Vukalovid se u svojim zahtjevima nije ograniavao samo na rjeavanje ekonomskih problema hercegovake raje, nego je ustanku dao peat borbe za nacionalno osloboenje, traei da se Hercegovina pripoji Crnoj Gori.

Takav karakter ustanka izazvao je i interesovanje evropskih velikih sila, iji su konzularni predstavnici radili na tome da se Vukalovid potini turskim vlastima. Vukalovid je nastavio borbu protiv Turaka i poslije nasilne smrti knjaza Danila (1860), podstaknut i primerima borbe za ujedinjenje koju je u Italiji vodio Garibaldi. Od 1861 godine, Omer-paa je pokuavao raznim obedanjima i ustupcima umrtvi ustanak, u emu nije imao uspjeha. No kada je Crna Gora poslije poraza u ratu sa Turskom u avgustu 1862 godine pismeno obavezala da vie nede pomagati ustaniki pokret u Hercegovini, Vukalovid se, smatrajudi da je tamonji narod ostavljen na cjedilu, pismeno sporazumeo sa Omer-paom, koji je obedao amnestiju svim ustanicima. Omer-paa je obedao Vukalovidu da de ga postaviti vojvodom Zubaca, Kruevice, Dragaevice i Sutorine, ali to nije uinio, nego ga je imenovao bimbaom na 500 pandura koji su imali zadatak da uvaju red i mir na granici. Kada je vidio da Turci ne ispunjavaju obedanja data narodu u vezi olakanja feudalnih davanja i smanjenja poreza, pokuaje 1965 godine da jo jednom digne ustanak, ali je bez ikakve podrke sa strane, doivio neuspjeh. Poslije toga, napustio je rodni kraj i preselio se u Rusiju, gdje je i umro 1873 godine.