Professional Documents
Culture Documents
Sohocthuattoan Hahuykhoai
Sohocthuattoan Hahuykhoai
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Chng 1.
thut ton
1. nh ngha.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
C th nh ngha thut ton theo nhiu cch khc nhau. y chng ti khng c
nh trnh by cht ch v thut ton nh trong mt gio trnh logic, m s hiu khi
nim thut ton theo mt cch thng thng nht.
Thut ton l mt qui tc , vi nhng d liu ban u cho, tm c li gii sau
mt khong thi gian hu hn.
minh ho cch ghi mt thut ton, cng nh tm hiu cc yu cu ra cho thut
ton, ta xt trn cc v d c th sau y.
Cho n s X[1], X[2],..., X[n], ta cn tm m v j sao cho m=X[j] = max X[k], v j l
1 k n
kn-1, m X[n].
Trn y ta ghi mt thut ton bng ngn ng thng thng. Trong trng hp thut
ton c vit bng ngn ng ca my tnh, ta c mt chng trnh.
Trong thut ton c nhng s liu ban u, c cho trc khi thut ton bt u
lm vic: cc u vo (input). Trong thut ton M, u vo l cc s X[1], X[2],...,
X[n].
Mt thut ton c th c mt hoc nhiu u ra (ouput). Trong thut ton M, cc
u ra l m v j.
C th thy rng thut ton va m t tho mn cc yu cu ca mt thut ton ni
chung, l:
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
D nhin, thi gian lm vic ca my tnh khi chy mt thut ton no khng ch
ph thuc vo thut ton, m cn ph thuc vo my tnh c s dng. V th,
c mt tiu chun chung, ta s o phc tp ca mt thut ton bng s cc php
tnh phi lm khi thc hin thut ton. Khi tin hnh cng mt thut ton, s cc
php tnh phi thc hin cn ph thuc vo c ca bi ton, tc l ln ca u
vo. V th, phc tp ca thut ton s l mt hm s ca ln ca u vo.
Trong nhng ng dng thc tin, chng ta khng cn bit chnh xc hm ny, m ch
cn bit c ca chng, tc l cn c mt c lng tt ca chng.
Khi lm vic, my tnh thng ghi cc ch s bng nhng bng n sng, tt:
bng n sng ch s 1, bng n tt ch s 0. V th thun tin nht l dng h m
c s 2, trong biu din mt s, ta ch cn dng hai k hiu 0 v 1. Mt k hiu
0 hoc 1 c gi l mt bit (vit tt ca ch binary digit). Mt s nguyn n biu
din bi k ch s 1 v 0 dc gi l mt s k-bit. Trong chng tip theo, ta s thy
rng, s t nhin n s l mt s k-bit vi k=[log2n] ( du[ ] k hiu phn nguyn ca
mt s).
2
phc tp ca mt thut ton c o bng s cc php tnh bit. Php tnh bit l
mt php tnh logic hay s hc thc hin trn cc s 1-bit 0 v 1.
c lng phc tp ca thut ton, ta dng khi nim bc O-ln.
nh ngha 1.1: Gi s f(n) v g(n) l hai hm xc nh trn tp hp cc s nguyn
dng. Ta ni f(n) c bc O-ln ca g(n), v vit f(n)=O(g(n)) hoc f=O(g), nu tn
ti mt s C >0 sao cho vi n ln, cc hm f(n) v g(n) u dng, ng thi
f(n) < Cg(n).
V d. 1) Gi s f(n) l a thc;
f(n)=adnd + ad-1nd-1 + ...+a1n+a0,
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
lim
f ( n)
g ( n)
th f=O(g).
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Khi lm vic vi cc thut ton xc sut, ta thng hay phi s dng cc s ngu
nhin. Khi nim chn s ngu nhin cng cn c chnh xc ho. Thng th
ngi ta s dng mt my sn xut s gi ngu nhin no . Tuy nhin, trong
cun sch ny, chng ti khng cp n vn ni trn, m mi ln ni n vic
chn s ngu nhin, ta s hiu l iu thc hin c trn my.
Cng cn lu ngay rng, i vi cc thut ton xc sut, khng th ni n thi
gian tuyt i, m ch c th ni n thi gian hy vng (expected ).
hnh dung c phn no phc tp ca cc thut ton khi lm vic vi
nhng s ln, ta xem bng di y cho khong thi gian cn thit phn tch mt
s nguyn n ra tha s bng thut ton nhanh nht c bit hin nay (ta xem my
tnh s dng vo vic ny c tc 1 triu php tnh trong 1 giy)
S ch s thp phn
Thi gian
50
1,4.1010
3,9 gi
75
9,0.1012
104 ngy
100
2,3.1015
74 nm
200
1,2.1023
3,8.109 nm
300
1,5.1029
4,9.1015 nm
500
1,3.1039
4,2.1025 nm
T bng trn y, ta thy rng, ngay vi mt thut ton di m, thi gian lm vic
vi cc s nguyn ln l qu lu. V th ni chung ngi ta lun c gng tm nhng
thut ton a thc.
L thuyt v phc tp thut ton l mt l thuyt rt phong ph. Trong cun sch
ny, chng ti khng ly mc tiu trnh by l thuyt lm trng tm. c gi quan
tm n l thuyt thut ton c th tm c cc sch trong phn Ti liu tham kho.
Chng 2.
S nguyn
1. Biu din s nguyn v cc php tnh s hc
1.1 H c s.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Tip tc qu trnh , ta c:
Chng ti dnh cho c gi vic chng minh n c dng nh trong pht biu ca nh
l, v biu din l duy nht.
S b ni trong nh l c gi l c s ca biu din. Cc h biu din c s 10 v 2
tng ng c gi l h thp phn v nh phn. Cc h s aj c gi l cc ch s.
V sau ta dng bit ch ch s nh phn.
Nu s nguyn n biu din trong c s b c k ch s, th t chng minh trn, ta c :
bk-1 n bk.
Nh vy s ch s ca n c tnh theo cng thc:
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
2) nhn hoc chia hai s k bit theo qui tc thng thng, ta cn O(k2) php tnh
bit.
Trong nhng thp k gn y, ngi ta tm ra nhng thut ton nhn vi phc tp
b hn nhiu so vi cch nhn thng thng. iu th v l, nu thot nhn th cc
thut ton phc tp hn quy tc nhn thng thng. Tuy nhin, khi lm vic vi
nhng s rt ln, cc thut ton ny cho php thc hin vic nhn hai s vi mt
thi gian b hn hn so vi quy tc thng thng.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Khi ta c:
ab=(22n+2n)A1B1+2n(A1 - A0)+(2n+1)A0B0.
(1.1)
Nh vy, vic nhn hai s a,b 2n bit c a v vic nhn cc s n bit, cng vi
cc php cng, tr v dch chuyn (nhn mt s vi mt lu tha bc n ca 2 c
thc hin bng cch dch s sang tri n v tr).
nh l 2.2. Thut ton 2.1 c phc tp l O(nlog23).
Chng minh. Gi M(n) l s cc php tnh bit ti a cn thit khi thc hin nhn hai
s nguyn n bit bng thut ton 2.1. T cng thc (1.1) ta c:
M(2n) 3M(n)+Cn,
M(2k) c(3k-2k).
T ta c
3c.3log2n=3cnlog23.
nh l c chng minh.
Vi thut ton 2.1, ta thy rng, ngay ch vi cch phn chia n gin s nguyn
thnh hai phn vi s ch s bng nhau, ta nhn c mt thut ton gim ng
k thi gian thc hin php nhn. D nhin, cch phn chia nh vy cn xa vi cch
phn chia ti u.
Ta s chng t rng cch phn chia nh trn c th tng qut ho nhn c
nhng thut ton nhn vi phc tp nh hn nhiu.
Cng nh trc y, ta s k hiu qua M(n) s cc php tnh bit cn thit thc hin
php nhn hai s nguyn n bit. Trc tin, ta chng minh cng thc sau: vi mi s
t nhin n, tn ti thut ton sao cho:
M((r+1)n) (2r+1)M(n)+Cn,
(1.2)
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
a=Ar2rn+...+A12n+A0
b=Br2rn+...+B12n+B0,
W(x)=A(x)B(x)=W2rx2r+...+W1x+W0.
W(x)= ( 1) j W(j)
j=0
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
nh l 2.3. Vi mi >0, tn ti thut ton nhn sao cho s php tnh bit M(n) cn
thit nhn hai s n bit tho mn bt ng thc
M(n)<C( )n1+ ,
vi hng s C( ) no c lp vi n.
Nhn xt. C th chng minh c rng, vi cch chn r tt, ta c thut ton
nhn hai s n-bit sao cho
M(n)=O(nlog2nloglog2n).
2. S nguyn t.
n.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
x
= 1.
log x
n=p1 p2 ...ps=q1q2...qr,
trong pi, qj l cc s nguyn t. Gin c nhng s nguyn t bng nhau c mt
trong hai v, ta c ng thc
pi1pi2...piu=qj1qj2...qjv,,
trong khng c s nguyn t no c mt c hai v. Nh vy, v tri chia ht cho
qj1, v do phi tn ti mt tha s ca tch chia ht cho qj1: iu v l, v y l
tch cc s nguyn t khc vi qj1.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
11
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
... ............
rn-2=rn-1qn-1+rn, 0 rn<rn-1
rn-1=rnqn
qn
rn 1=f2,
r2 r3+ r4 fn-1+fn-2=fn
1 + 5 n-2
) .
2
T bt ng thc b fn+1 ta c:
log10b (n-1)log10(
1+ 5
)>(n-1)/5
2
nh l c chng minh.
H qu 2.6. Gi s a<b, khi s cc php tnh bit cn thit thc hin thut ton
Euclid l O((log2a)3).
12
Tht vy, s php chia phi lm l O(log2a), v mi php chia cn O((log2a)2) php
tnh bit.
Thut ton Euclid, mc d ra i hng nghn nm, vn l thut ton tt nht
tm CLN ca hai s nguyn cho trc! Cho n nm 1967, J.Stein xy dng c
mt thut ton kh thun tin tm CLN trong trng hp cc s cho c vit
di dng nh phn. u im ch yu ca thut ton ny l ta khng cn lm cc
php tnh chia (thc ra ta c lm php chia s chn cho 2, nhng trong c s 2 th
l php dch chuyn s cho sang phi mt v tr). Thut ton da trn nhng nhn
xt n gin sau (xem phn bi tp cui chng):
1) Nu a,b l cc s chn, th (a,b)=2(a/2,b/2).
2) Nu a chn, b l, th (a,b)=(a/2,b).
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Thut ton c m t nh sau ( chng ti dnh phn chng minh cho c gi).
13
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Ed1.(Xut
(0,1,v).
pht).
(u1,u2,u3) (1,0,u),
(v1,v2,v3)
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
15
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
x+y=65.903070.37+2.912285.33+51.921690.24+10.941094.4=3397886480
537140(mod 89403930)
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Trong cc my tnh hin i, vic thc hin nhiu php tnh c tin hnh ng
thi. V th vic s dng nh l Trung Quc v phn d nh trn li cng tin li:
thay cho vic lm cc php tnh vi cc s nguyn ln, ta lm nhiu php tnh ng
thi vi nhng s nguyn b hn. iu gim ng k thi gian tnh ton.
17
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
5. Mt s ng d c bit.
18
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
tc l
ap-1(p-1)! 1(mod p)
6. S gi nguyn t.
19
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Nh vy, kim tra mt s c phi l s nguyn t hay khng, trc tin ta xem n
c l gi nguyn t c s 2 hay khng, sau c th tip tc kim tra i vi cc c
s khc. Tuy nhin, tn ti cc s gi nguyn t vi mi c s, l cc s
Carmichael.
nh ngha 2.16. Hp s nguyn n tho mn bn-1 1(mod n) vi mi s nguyn
dng b sao cho (n,b)=1 c gi l s Carmichael.
V d. S nguyn 561=3.11.17 l mt s Carmichael. Tht vy, nu (b,561)=1 th
(b,3)=(b,11)=(b,17)=1. Theo nh l Fermat b, ta c b2 1(mod 3), b10 1(mod 11),
b16 1(mod 17). Do , vit 560=2.280=10.56=16.35 ta c:
b560=(b2)280 1(mod 3),
20
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
ngha l n l hp s. Mt khc,
21
Cch lm trn y ch p dng c khi cn kim tra nguyn t nhng s khng ln.
i vi nhng s ln, ta c th dng thut ton xc sut da trn nh l sau y:
nh l 2.21. Nu n l mt hp s dng l th tn ti khng qu (n-1)/4 c s b,
1 b n-1, sao cho n tri qua c kim tra Miller i vi cc c s .
nh l trn y c chng minh da vo khi nim ch s m ta khng trnh by
y. c gi no quan tm c th tm c trong[Ro]. Nh nh l 2.21, ta c th kt
lun n l mt hp s nu thy n tri qua kim tra Miller vi hn (n-1)/4 c s. Tuy
nhin, vic kim tra nh th i hi qu nhiu thi gian.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Phn s b/c0 li c th biu din di dng tng t nh vy, v cui cng ta nhn
c:
22
a
= ao +
b
1
a1 +
1
... a n 1 +
1
an
Cch vit nh trn c gi l biu din s hu t a/b di dng phn s lin tc.
n gin k hiu, ta thng dng cch vit a/b=[a0;a1,a2,...,an]. Phn s lin tc
[a0;a1,a2,...,an] c gi l phn s lin tc hu hn.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1
1
1
+
+...+
+...
a1 + a 2 +
an +
a0 +
1
1
1
+
+...+ .
a1 + a 2 +
an
Ta c:
Ck+1=[a0;a1,a2,...,ak+1]= a 0 +
=[a0;a1,a2,...,ak-1,ak+
1
a k +1
1
1
1
+
+...+
a1 + a 2 +
a k +1
(a k +
) p k 1 + p k 2
a k +1
]=
.
1
(a k +
)q k 1 + q k 2
a k +1
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Ck+1=pk+1/qk+1.
nh l c chng minh.
nh l 2.23. Vi mi k 1, ta c:
pkqk+1-pk-1qk=(-1)k-1.
C1>C3>C5>...
c0<C2<C4>...
C2j+1>C2k, vi mi j,k
lim Ck=x.
Chng minh cc nh l trn (bng quy np) c dnh cho c gi. C th thy
rng, tn gi phn s lin tc ring c gii thch bng nh l trn y.
nh l 2.25. Gi s n l mt s t nhin khng chnh phng v pk,qk l cc phn s
hi t ring ca n . Ta t 0 = n , v cc s k , Qk, Pk c nh ngha theo
cng thc sau:
k = (Pk+ n )/ Qk,
ak=[ k ],
Pk+1=akQk-Pk
Qk+1=(n-Pn+12)Qk
Khi ta c:
pk2-n qk2=(-1)k-1Qk+1.
Chng minh. p dng nh l va chng minh, ta c:
24
n = 0 =[a0;a1,a2,...,ak+1]=
a k +1 p k + p k 1
.
a k +1q k + q k 1
( Pk +1 + n ) p k + Qk +1 p k 1
( Pk +1 + n )q k + Qk +1q k 1
Vy,
nqk+(Pk+1qk+Qk+1qk-1)
n =(Pk+1pk+Qk+1pk-1) +pk n .
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
T suy ra:
nqk= Pk-1pk+ Qk+1pk-1,
pk= Pk+1qk+ Qk+1qk-1.
25
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
26
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
ek3k+ek-13k-1+...+e13+e0,
2.5. Chng minh rng, mi s thc R, 0 <1 u c th biu din duy nht
di dng c s b
= c j / b j , 0 cj b-1,
j =1
2.7. a) Chng minh rng mi s nguyn dng n u c biu din Cantor duy nht
di dng sau:
n=amm!+am-1(m-1)!+...+a22!+a11!.
27
b) Chng minh rng c th nhn hai ma trn vung cp hai m ch cn 7 php nhn,
nu s dng ng nht thc sau y:
a11
a 21
a12 b11
a 22 b21
b12
=
b22
a 11 b11 + a 12 b 21
x + ( a 21 + a 22 )( b12 b11 ) + ( a 11 + a 12 a 21 a 22 ) b 22
+ b 22 )
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
2.18. Chng minh rng nu a,m nguyn t cng nhau th tn ti nghch o m mod b.
2.19. Cho a,b,c,m l cc s nguyn, m dng. Gi s d l CLN ca c v m. Khi ,
nu ac bc(mod m) th a b(mod m/d).
2.20. Gi s r1, r2,...,rm l mt h thng d y modulo m, a l mt s nguyn,
nguyn t cng nhau vi m, b l s nguyn tu . Chng minh rng ar1+b, ar2+b ,...,
arm+b cng l mt h y cc thng d modulo m
2.21. Gi s a b(mod mj), j=1,2,..., k, trong mj l cc s nguyn t cng nhau
tng cp. Chng minh rng a b(mod m1m2...mk).
2.22. Cho p l s nguyn t. Chng minh rng a2 1(mod p) khi v ch khi
a 1(mod p).
2.23. Chng minh rng vi mi s nguyn khng m m,n v mi s nguyn a>1, ta
c
(am-1, an-1)=a(m,n)-1.
28
2(a / 2,b / 2)
(a,b)=
(a / 2, b)
(a b, b)
nu a = b
nu a , b ch n
nu a ch n, b l
nu a , b l
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
2.30. Cho b,m l cc s nguyn nguyn t cng nhau, a,c l cc s nguyn dng.
Chng minh rng, nu ba 1(mod m), bc 1(mod m) v d=(a,c) th bd 1(mod m).
2.31. Cho p l s nguyn t, p|bm-1. Chng minh rng, hoc p|bd-1 vi d no l
c thc s ca m (khc m), hoc d 1(mod m). Nu p>2, m l th trong trng hp
sau, ta c p 1(mod 2n).
2.32. p dng bi tp trn phn tch ra tha s cc s 211-1=2047, 213-1=8191,
312-1=531440, 235-1=34355738367.
2.33. Tm phn s lin tc ca cc s
2 , 3,
5, (1+ 5 )/2.
e=[2;1,2,1,1,4,1,1,6,1,1,8,...]
29
Cc php ton s hc ( php cng [+], php tr [-], php nhn [*], php chia [/],
php lu tha [^], khai cn bc hai [sqrt(.)],...) c vit v thc hin theo th t
quen bit.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Lun lun ghi nh rng cui dng lnh phi l du chm phy (;) hoc du (:). Mun
thc hin dng lnh no th phi a con tr v dng lnh (sau du chm phy) v
nhn phm [Enter]. Hy thc hin cc dng lnh theo ng trnh t trc sau, v mt
s tnh ton trong cc bc sau c th yu cu kt qu t cc bc trc.
kim tra mt s n c phi l s nguyn t hay khng ta thc hin lnh nh sau:
[>isprime(n);
False
[> gcd(157940,78800);
20
30
[>ifactor(n);
Sau du (;) n phm Enter th vic phn tch n ra tha s nguyn t s c thc
hin v s c ngay kt qu.
Th d: Phn tch s 122333444455555666666777777788888888999999999 ra tha
s nguyn t.
[>
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
ifactor(122333444455555666666777777788888888999999999);
(3)(12241913785205210313897506033112067347143)(3331)
Ta cng c th dng lnh trn kim tra xem mt s n c phi l s nguyn t hay
khng
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s hin ra kt qu phn tch n ra tha s
nguyn t. Nu n l hp s v c dng n=q1q2...qk, trong qj l cc s nguyn t
khc nhau th thc hin tip bc kim tra th 2. Nu khng th c th khng nh n
khng phi l s Carmichael.
Bc 2:. Thc hin cc php tnh chia (n-1):(qj-1), ta thc hin bng dng lnh sau:
[>(n-1)/(qj-1);
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s hin ra kt qu thng ca php chia.
Nu vi mi j=1,2, ..., k cc thng tm c l cc s nguyn th ta khng nh n l
s Carmichael, nu khng th tr li khng phi.
Th d 1: S 6601 c phi l s Carmichael hay khng?
31
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Vy 6601 l s Carmichael.
(2)(3)
[>(6-1)/(2-1);
[>(6-1)/(3-1);
5
2
(3)2(5)
32
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[>isprime(561);
false
Vy 561 l s gi nguyn t c s 2.
Th d 2: S 12241913785205210313897506033112067347143 c phi l s gi
nguyn t c s 8 hay khng?
[>ispime(12241913785205210313897506033112067347143);
true
S 12241913785205210313897506033112067347143 l mt s nguyn t. Do
12241913785205210313897506033112067347143 khng phi l s gi nguyn t
c s 8.
Th d 3: S 326 c phi l s gi nguyn t c s 3 hay khng?
false
33
[>isprime(n);
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s hin ra s phn tch ca n-1 v ta thu
c kt qu c dng n-1=2st, trong s l s nguyn dng, t l s nguyn dng
l.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
false
(2)(3)(11)(31)
34
3+
7+
15 +
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1+
292 +
1+
1
1+...
Th d: Biu din di dng phn s lin tc theo cch vit n gin vi 100 ch
s biu din.
[3,7,15,1,292,1,1,1,2,1,3,1,14,2,1,1,2,2,2,2,1,84,2,1,1,
15,3,13,1,4,2,6,6,99,1,2,2,6,3,5,1,1,6,8,1,7,1,2,3,7,1,
2,1,1,12,1,1,1,3,1,1,8,1,1,2,1,6,1,1,5,2,2,3,1,2,4,4,16,
1,161,45,1,22,1,2,2,1,4,1,2,24,1,2,1,3,1,2,1,1,10,2,...]
3. Biu din s n di dng phn s lin tc theo chu k tun hon, ta dng lnh:
[>cfrac(n,periodic);
Th d: Biu din 31/2 di dng phn s lin tc theo chu k tun hon.
1+
1+
2+
1+
1
2 +...
35
4. Biu din s n di dng phn s lin tc theo chu k tun hon n gin, ta dng
lnh:
[>cfrac (n,'periodic','quotients');
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s xut hin s biu din
Bc 2: Tnh phn s hi t th k
[> nthconver(cf,k);
cf : = 2 +
1+
2+
1+
1+
4+
1+
1+
6+
[> nthconver(cf,5);
36
1
1+...
87
32
Nh vy, phn s hi t th 5 ca e l
87
.
32
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s hin ln mt dng kt qu. Ch rng
kt qu a ra trn mn hnh c vit theo th t ngc li.
Th d 1: i s 24564 t c s 10 sang c s 6.
[>convert(24564,base,6);
[0, 2, 4, 5, 0, 3]
Vy ta c s l (305420)6.
[>L:=convert(45676,base,6):
[>subs(10=A,11=B,12=C,13=D,14=E,L);
[1, 0, 8, D]
Vy ta c s l (D801)15.
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s hin ln mt dng kt qu. Ch rng
kt qu a ra trn mn hnh c vit theo th t ngc li.
Th d: i s 305420 trong c s 6 sang c s 10.
37
[> convert([0,2,4,5,0,3],base,6,10);
[4, 6, 5, 4, 2]
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Vy ta c kt qu l (24564)10
38
Chng 3
Cc hm s hc
Khi nghin cu cc s nguyn, ta thng lm vic vi cc i lng nh: s cc c
ca mt s nguyn t cho trc, tng cc c ca n, tng cc lu tha bc k ca cc
c,... Ngoi nhng v d cn c rt nhiu hm s hc quan trng khc. Trong
chng ny, ta ch xt s qua mt vi hm quan trng. Phn ln ca chng c
ginh cho hm Euler, l mt trong nhng hm s hc quan trng nht.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1. nh ngha.
2. Phi hm Euler.
39
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Nh vy,
( m)
T suy ra nh l.
m+1
2m+1
...
(n-1)m+1
m+2
2m+2
...
(n-1)m+2
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
40
m+r
2m+r
...
(n-1)m+r
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
m
2m
3m
...
mn
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
(n)=n(1-
1
1
1
)(1 )...(1 )
p1
p2
pk
(d ) =n
d |n
41
k= p1 1 p2 2 ... p s s .
Khi a ( pi i 1(mod pi i ). Nu N l bi chung nh nht ca cc ( pi i ) th
aN 1(mod k). Do , vit n=Nq+r vi r<N, ta c an ar(mod k).
)
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
(n)= 1 ,
d |n
(n)=
d .
d |n
f (d d
1
d1 |m ,d 2 |n
42
F(mn)= f (d 1 ) f (d 2 ) = f (d 1 ) f (d 2 ) =F(n)F(m)
d1 |m
d 2 |n
nh l c chng minh.
S dng nh l trn, ta c cng thc sau y cho cc hm (n) v (n).
nh l 3.12. Gi s n c phn tch sau y ra tha s nguyn t n=p1a1p2a2...pkak. Khi
ta c:
k
(n) =
1
p aj+1
j
pj 1
j=1
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
(n)=(a1+1)(a2+1)...(ak+1)= (a j + 1)
j =1
d.
Cc
6,
28
(12)=1+2+4+7+14+28=56
cc
hon
ho:
(6)=1+2+3+6=12,
t+q=(2s+1-1)q+q=2s+1q= (t)
Ta chng t rng, q=1. Tht vy, nu ngc li, t c t nht 3 c khc nhau l 1, t,
q, do (t) t+q+1, mu thun ng thc va chng minh. Vy (t)=t+1, ngha
l t l s nguyn t. nh l c chng minh.
Nh vy tm cc s hon ho, ta cn tm cc s nguyn t dng 2m-1.
43
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
4. Cn nguyn thu.
Khi xt cc s phc l cn bc n ca n v, ta thng ch nhng s no khng
phi l cn ca n v vi bc thp hn. Nhng s gi l cn nguyn thu ca n
v. i vi cc s nguyn, ta cng c khi nim hon ton tng t v cn v cn
nguyn thu ca n v.
44
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
45
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
5. S tn ti ca cn nguyn thu.
46
F (d )
d | p 1
Mt khc ta c:
p-1=
(d )
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
d | p 1
47
modulo p. Nh vy, theo chng minh trn ord p2 s hoc bng p-1, hoc bng p(p-1).
Ta s chng t rng, bc khng th l p-1. Ta c
sp-1=(r+p)p-1 rp-1+(p-1)prp-2(mod p2) 1+(p-1)prp-2 1-prp-2(mod p2)
T ta c th thy rng, sp-1 / 1(mod p2). Tht vy, nu ngc li th
prp2
p-2
2
0(mod p ), nn r 0(mod p). iu ny khng th c, v p /| r do r l cn nguyn
thu modulo p. Nh vy ord p2 s=p(p-1)= (p2), tc s=r+p l cn nguyn thu
modulo p2.
By gi ta xt lu tha tu ca s nguyn t
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
k 1
( p 1)
/ 1 (mod pk)
(*)
vi mi s nguyn dng k. Gi s
n= ord p k r
Ta c n | (pk)=pk-1(p-1). Mt khc
rn / 1 (mod pk),
v rn / 1 (mod p).
k 2
( p 1)
= (r p ( p 1) ) p
k 2 t
1 (mod p k ) ,
k 2
( p 1)
/ 1 (mod p k ) .
k 2
( p 1)
r( p
k 1
rp
k 2
k 2
( p 1)
( p 1)
=1+dpk-1,
/ 1 (mod p k ) .
k 1
( p 1)
p
= (1 + dp k 1 ) p = 1 + p(dp k 1 ) + p 2 (dp k 1 ) 2 +...+ (dp k 1 ) p
2
1 + dp k (mod p k +1 ).
V p /| d nn ta c
k 1
( p 1)
/ 1 (mod p k +1 ) ,
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
rp
n = p1 1 p2 2 ... pm m .
r ( p ) 1 (mod p t ).
U=[ ( p1 1 ), ( p2 2 ),..., ( pm m ) ].
t
V ( pi i ) | U nn
t
rU 1(mod pi i )
Vi I=1, 2, ..., m. Do
ordnr= (n) U.
Mt khc,
T ta c
49
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
r ( p ) 1 (mod p t ) ,
v khng c lu tha no nh hn (pt) tho mn ng d.
Do (2pt)= (2) (pt)= (pt) nn
r ( 2 p ) 1 (mod p t ).
Khi r l,
r ( 2 p ) 1 (mod 2) .
(r + p t ) ( 2 p ) 1 (mod 2) .
(r + pt ) ( 2 p ) 1 (mod p t ) .
Do
(r + pt ) ( 2 p ) 1 (mod 2 p t ) ,
)/2
= a2
k 2
1 (mod 2k).
50
k 2
1 (mod 2k)
a2
k 2
=1+d.2k.
T ta c:
k 1
a 2 =1+d.2k+1+d2.22k,
tc l
k 1
1 (mod 2k+1).
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
a2
51
(d ) =0.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
d |n
f(n)=
(d ) F(n/d).
d |n
3.3. Dng bin i ngc Mbius v cng thc n= (n/d), chng minh rng
d |n
1) (pk)=pk-pk-1 vi p l s nguyn t.
2)
d |n
k(n)= d k .
d |n
52
(n)+ (n)=2n.
3.7. Chng minh rng n l mt hp s khi v ch khi
(n)>n+ (n) .
3.8. Chng minh rng nu hai s nguyn c tch cc c s khc nhau th hai s
nguyn khc nhau.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
3.9.Tnh cc ng d sau y bng nhiu phng php khc nhau (chng hn bng
phng php bnh phng lin tip hoc nh nhn xt cui 2):
1. 31000000mod 165.
2. 51234567mod 221.
3. 71000000000mod541.
f ( n) / n
(1 + f ( p) p
+...+ f ( p m ) p ms +...) ,
pP
f ( n) / n
n =1
1
.
s
pP 1 f ( p) / p
1
.
s
p P 1 p
( s) = 1 / n s =
n =1
53
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
chia ht cho p.
3.20. Tm tt c cc s t nhin n sao cho: (n)=12, 18, 24, 48, 52, 84.
b) x2+5x+1 0(mod 7)
54
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[>invphi(k);
127
55
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
20
Vy ord10013=20.
Vy ord85 =2.
FAIL
56
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
11
FAIL
Th d 2: Tnh (100).
[> tau(100);
9
Vy s cc c dng ca 100 l 9.
57
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[> a mod n;
112
x2+x+1 0 (mod 7)
[>msolve(x^2+x+1=0,7);
x=4, x=2
58
Chng 4.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1. K hiu Legendre.
V d. D tnh c:
4
11 =
5
11 =
9
11 = 1.
2 6
11 = 11 =
7
11 =
8
11 =
10
11 = 1.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1 3
11 = 11 =
Tiu chn sau y thng c dng chng minh cc tnh cht ca k hiu
Legendre.
nh l (Tiu chun Euler). Gi s p l s nguyn t l, v a l s nguyn dng
khng chia ht cho p. Khi :
a
(p-1)/2
(mod p).
p a
a
Chng minh. Trc tin, gi s rng =1. Khi , ng d x2 a(mod p) c
p
nghim x=x0. Theo nh l Fermat b, ta c:
a(p-1)/2=(x02)(p-1)/2=x0p-1 1(mod p)
a
Ch cn phi xt trng hp =-1. Khi , ng d x2 a(mod p) v nghim.
p
Vi mi i sao cho 1 i p-1, tn ti duy nht j (1 j p-1) ij a(mod p). R rng
i j, nn ta c th nhm cc s 1, ..., p-1 thnh (p-1)/2 cp vi tch tng cp ng
d a modulo p. Nhn cc cp ny vi nhau ta c:
(p-1)! a(p-1)/2(mod p).
T nh l Wilson ta c:
-1 a(p-1)/2(mod p).
nh l c chng minh.
Nhng tnh cht sau y cho php tnh c d dng k hiu Legendre.
60
b
p .
ab
p .
a 2
(iii) = 1.
p
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
a
(p-1)/2
(mod p),
p a
b
(p-1)/2
(mod p).
p b
ab
(p-1)/2
(mod p).
p (ab)
Nh vy,
a b
ab
(p-1)/2 (p-1)/2
b
=(ab)(p-1)/2 (mod p).
p p a
p
a 2 a a
= = 1 .
p p p
nh l trn cho thy rng tch ca hai thng d bnh phng hoc hai khng thng
d bnh phng l mt thng d bnh phng, tch ca mt thng d bnh phng
v mt khng thng d bnh phng l mt khng thng d bnh phng.
Tiu chun Euler cho bit khi no th cc s nguyn l nhn -1 l thng d bnh
phng.
61
nh l 4.6. Nu p l s nguyn t l th
1 1, khi p 1(mod 4)
p = 1, khi p 1(mod 4)
Chng minh. Theo tiu chun Euler ta c:
1
( p 1)/ 2
(mod p).
p ( 1)
Nu p 1(mod 4) th p=4k+1 vi k nguyn no . Nh vy,
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
(-1)(p-1)/2=(-1)2k+1=-1,
1
tc l =-1.
p
p 1
(p-u1)...(p-us)v1...vt
!(mod p).
2
T suy ra
p 1
(-1)su1...usv1...vt
!(mod p).
2
Mt khc, v u1,...us,v1,...vt l cc thng d dng b nht ca a,2a,...,((p-1)/2)a nn
62
p 1
u1...usv1...vt a(p-1)/2
!(mod p).
2
Nh vy ta c:
p 1
p 1
(-1)s a(p-1)/2
!
!(mod p).
2
2
V (p,((p-1)/2)!)=1 nn suy ra:
(-1)sa(p-1)/2 1(mod p),
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
tc l:
a(p-1)/2 (-1)s(mod p)
nh l 4.8. Nu p l mt s nguyn t l th
2
2
(p -1)/8
p =(-1)
2
(p-1)/2-[p/4]
.
p =(-1)
63
q
((p-1)/2).((q-1)/2)
.
p =(-1)
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
p
q
a
T(a,p)
p =(-1) ,
trong
( p 1)/ 2
[ ja / p] .
T(a,p)=
j =1
trong phn d l mt trong cc s ui hoc vj. Cng tng v (p-1)/2 phng trnh,
ta c:
( p 1)/ 2
( p 1)/ 2
j =1
j =1
ja =
j =1
j =1
p[ ja / p] + u j + v j
j =1
j =1
j =1
j =1
j =1
j = ( p u j ) + v j = ps u j + v j
T suy ra
( p 1)/ 2
( p 1)/ 2
( p 1)/ 2
j =1
j =1
j =1
j =1
ja j = p[ ja / p] ps + 2 u
64
(a 1)
( p 1)/ 2
j =1
j =1
j = pT (a , p) ps + 2 u
V a, p l nn
T(a,p) s(mod 2)
B c chng minh bng cch p dng b Gauss.
By gi ta chng minh Lut thun nghch bnh phng.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
( p 1)/ 2
[qj / p] .
j =1
[ pj / q ] .
j =1
( q 1)/ 2
j =1
j =1
[qj / p] +
[ pj / q ] =
((p-1)/2)((q-1)/2).
T nh ngha ca hm T, ta c:
(-1)T(p,q)+T(q,p)=(-1)((p-1)/2)((q-1)/2)
nh l c suy ra t b 4.10
Nhn xt. nh l trn y (Lut thun nghch bnh phng) thng c dng
p q
tnh k hiu Legendre. Chng hn, t nh l c th suy ra rng, =-1 nu
q p
p q
p q 3 (mod 4), v bng 1 trong cc trng hp cn li, tc l = nu
q p
p q
p q 3 (mod 4), v = trong cc trng hp c t nht mt trong hai s p
q p
hoc q ng d vi 1 modulo 4.
65
713
Ta xt mt v d bng s: tnh
.
1009
713
1009 =
23.31
1009 =
23 31
1009 1009
V 1009 1(mod 4) nn ta c:
23 1009 31 1009
1009 = 23 , 1009 31
Mt khc,
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1009 20 2 2 5 2 2 5 5 23 3 5 2
23 = 23 = = 23 = 23 = 5 = 5 = 3 = 3 = 1
23 23
1009 17 31 14 2 7 7 17 3
7
4
31 = 31 = 17 = 17 = 17 17 = 17 = 7 = 7 = 3 = 3
2 2
= = 1
3
713
Vy,
=1.
1009
Lut thun nghch bnh phng cn c dng trong kim tra nguyn t. Ta c
nh l sau.
nh l 4.11. (Kim tra Pepin). S Fermat Fm l s nguyn t khi v ch khi
3(F m 1) / 2 -1 (mod F )
m
Nh vy, nu Fm c c nguyn t p th
3F m -1 1 (mod p)
Do , ordp3 phi l mt c
ca Fm-1, tc phi l mt lu tha ca 2. T gi thit
m1
2
suy ra ordp3 /| (Fm-1)/2=2
. Vy ta c: ordp3=Fm-1. T suy ra Fm-1 p-1,
nhng v p l c ca Fm, nn c ngha l Fm=p: Fm l s nguyn t.
Ngc li, gi s Fm nguyn t. Theo lut thun nghch bnh phng, ta c:
66
3 Fm
F = 3 =
m
2
3 = 1
3
( Fm 1)/ 2
(mod Fm)
F 3
m
nh l c chng minh.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Nhn xt. Dng tiu chun Pepin, d kim tra c rng F1,F2,F3,F4 l cc s
nguyn t, F5 l hp s.
3. K hiu Jacobi.
1
2
m
a a a a
n = p p p ,
1 2 m
a
(i) Nu a b(mod n) th =
n
ab
(ii) =
n
b
n .
a b
n n
1
(iii) =(-1)(n-1)/2
n
67
2
2
(iv) =(-1)(n -1)/8
n
Chng minh. Hai ng thc u tin d suy ra t nh ngha k hiu Jacobi v tnh
cht ca k hiu Legendre.
chng minh tnh cht th 3, ta nhn xt rng, do (pi-1) chn nn
(1+(pi-1))t1 1+ti(pi-1)(mod 4),
(1+ti(pi-1))(1+tj(pj-1)) 1+ti(pi-1)+ tj(pj-1)(mod 4).
T suy ra:
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
tc l,
1
2
m
2 2 2
2
t1 ( p12 1)/ 8 + t 2 ( p2 2 1)/ 8 + ...+ t m ( pm 2 1)/ 8
n = p p ... p = ( 1)
1 2
m
(
1
)
.
m n
n m
m n = ( 1)
i =1 j =1
r
p j 1 qi 1
aj
bi
2
2
68
= ( 1) i =1 j =1
aj
p j 1
2
q 1
bi i
2
pj 1
a
j =1
r
i =1
m1
(mod 2),
2
qi 1 n 1
(mod 2).
2
2
T suy ra nh l.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
R 1 = R 2 q 2 + 2 s2 R 3
................................
R 1
R 1
R
1 R1 1 R2 1
R 1 Rn 1 1
R (a , b) = s1 1
+ s2 2
+...+ sn 1 n 1
+
.
+...+ n 2
.
.
8
8
8
2
2
2
2
Ta c nh l sau.
R0 2 s1 R2
=
R =
1 R1
1
R 1
s1 1
R2
2 R2
8
1
(
)
=
R R
R .
1 1
1
69
R1 1 R2 1
R2
R1
2
2
R = ( 1)
R .
1
2
Nh vy,
2
R1 1 R2 1
R 1
+ s1 1
a
R1
2
2
8
b = ( 1)
R
2
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
70
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Trong nhiu ng dng (chng hn, xem Chng 7), ta cn phi tnh cn bc 2
modulo p, khi bit n tn ti. Tt nhin, mt trong cc phng php gii phng
trnh ng d x2 a(mod p), (a,p)=1 l kim tra tt c cc s t 1 n p-1. Tuy
nhin, khi lm vic vi p ln, phng php ny khng th p dng c (thi gian
i hi l O(p)).
Vi nhng s nguyn t dng p 3(mod 4), bi ton kh n gin. Ta c:
x a(p+1)/4(mod p).
Tht vy,
do
T nghim phi tm l:
x=2a.(4a)(p-5)/8(mod p).
Nh vy ch cn phi xt trng hp p 1(mod 8). Cho n nay, mi ch c mt
thut ton (thut ton Shoof s dng ng cong elliptic) vi thi gian a thc. Tuy
nhin, trong thc t, thut ton rt kh s dng. Sau y chng ta tm hiu thut
ton xc sut ca Tonelli v Shanks.
Thut ton Tonelli-Shanks chnh l mt m rng t nhin ca cc trng hp ring
xt trn y.
71
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
cho n
y z, r e, x a(p-1)/2(mod
x ax(mod p).
p),
bo ni rng
modulo p.
4. (Thu hp s m). t t y 2
, y t2, r m, x xt,
b by (mi php tnh u modulo p)v chuyn sang bc
3.
Ch rng t khi bt u bc 3, ta lun lun c cc ng d modulo p:
ax x2, y 2
r 1
-1, b 2
r 1
1.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
5. S gi nguyn t Euler.
73
aj
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
j =1
b
b
p =1, v do , n =1. Mt khc ta c:
1(mod p). Vy n l s gi nguyn t Euler c s b.
r +1
1(mod p).
( ord pb )/2
-1(mod p)
nn ta c:
r +1
b
( ord b / 2 )(( p 1)/ ord pb )
( p 1)/ ord pb
(p-1)/2
=b p
( 1)
= ( 1) ( p 1)/ 2 c (mod p)
p b
b
V c l nn t suy ra =(-1)d.
p
n= p j a j .
j =1
m
m
b
b
n = p = ( 1) ai d i .
i =1
i =1 i i
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Do
tc l
t2s-1-r
a d
i
(mod 2)
i =1
b(n-1)/2= (b 2 t ) 2
s 1 r
( 1) 2
s 1 r
= ( 1) ai d i (mod n)
i =1
Nh vy,
b
b(n-1)/2 (mod n),
n
v n l s gi nguyn t Euler c s b.
75
b
bt=b(n-1)/2 (mod n).
n
s 1
b
= b ( n 1)/ 2 (mod n).
n
Theo gi thit ta c:
s 1
-1(mod n).
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
bt2
Nh vy n l s gi nguyn t mnh c s b.
b 1(mod s)
b
Khi ta c =
r
b
b
e
p e = ( 1) = 1, s = 1 , tc l
b
n =-1.
b
b(n-1)/2 / (mod n).
n
(3.1)
76
b
b(n-1)/2 (mod n).
n
T suy ra, nu (b,n)=1 th
b(n-1) 1(mod n).
Nh vy, n phi l s Carmicheal, v do , n=q1q2...qr l tch ca cc s nguyn t
l khc nhau. Ta s ch ra rng
b(n-1)/2 1(mod n).
i vi mi s nguyn b khng vt qu n v nguyn t cng nhau vi n.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
a 1(mod q2q3...qr)
Nh vy
Do
T ng d trn v (3.1) ta c:
b
b(n-1)/2 1(mod n),
n
b
b(n-1)/2 / (mod n).
n
Gi s a1,a2,...,am l cc s tho mn 1 aj<n, (aj,n)=1 v
a j
aj(n-1)/2 =1(mod n)
n
Gi s r1,r2,...,rm l thng d dng b nht ca cc s ba1,ba2,...,bam. Cc s rj khc
nhau v nguyn t cng nhau vi n. Ta s chng t rng chng khng tho mn
ng d thc nh i vi cc s aj. Tht vy, nu ngc li
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
r j
r j(n-1)/2 = 1(mod n)
n
th ta c:
ba j
ba (n-1)/2
= 1(mod n)
j
n
v nh vy:
b a j
b (n-1)/2 a (n-1)/2
j
n n
T suy ra:
b
b(n-1)/2 (mod n),
n
78
b j
b (n-1)/2
(mod n)
j
n
-Nu mt trong cc ng d thc khng nghim ng th n l hp s.
-Nu n l nguyn t th mi ng d thc u nghim ng.
-Nu n l hp s, th xc sut mi ng d thc nghim ng l b hn 1/2k.
Nh vy, nu k ln, v n tri qua c kim tra xc sut trn y, th hu nh
chc chn n l s nguyn t.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
79
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
80
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[legendre(a,p);
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s xut hin kt qu.
9
Th d: Tnh .
11
Ta thc hin lnh
[legendre(9,11);
26
Th d: Tnh
35
Ta thc hin lnh:
[> jacobi(26,35);
-1
28
Th d: Tnh
21
Ta thc hin lnh:
81
[> jacobi(28,21);
0
Nu kt qu l 0 th a v b khng nguyn t cng nhau.
II. 4. Tm cn bc 2 modulo mt s
Cho x, n l cc s nguyn. tm cn bc 2 ca x modulo n ta thc hin dng
lnh nh sau:
[>msqrt(x,n);
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s xut hin kt qu. Nu cn khng tn
ti trn mn hnh s xut hin ch FAIL.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Th d: Tnh cn bc 2 ca 3 modulo 7.
Ta thc hin nh sau:
[>msqrt(3,7);
FAIl
b
Bc 2: Tnh k hiu Jacobi J:= ca n v b, thc hin bng dng lnh
n
[> J:= jacobi(b,n);
Sau du (;) n phm Enter.
Bc 3: Kim tra ng d thc b ( n 1)/ 2 J (mod n) , thc hin bng dng lnh
[>b^((n-1)/2)-J mod n;
82
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
83
Chng 5
Trng v a thc
1. nh ngha.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
2. M rng trng.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
85
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
3. Trng hu hn.
Nh ni, trng gm hu hn phn t c c trng khc khng, v c trng l
mt s nguyn t p.
Gi s Fq l mt trng hu hn gm q phn t, c trng p. V Fq cha phn t 1
nn n s cha trng Fp nh mt trng con. Do Fq l trng hu hn nn n l m
rng hu hn ca Fp, ngha l mt khng gian vect r chiu trn Fp. T suy ra
rng Fq gm pr phn t, tc l q=pr.
Ngc li, ta s chng t rng, vi p, r cho trc (p l s nguyn t v r l s nguyn
dng), tn ti trng vi pr phn t. Hn na, cc trng hu hn vi s phn t
nh nhau s ng cu vi nhau, ngha l c tng ng 1-1 gia chng, v tng ng
ny bo ton cc php tnh cng v nhn, phn t 0 v phn t nghch o ca
trng.
Ta c nh l sau.
86
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
P(x)=x4+x3+x2+x+1.
87
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Thut ton.
88
Nh ta thy trn, thc hin cc php tnh trn trng Fq, ta phi lm cc php
tnh i vi cc a thc. Sau y l vi thut ton thc hin cc php tnh .
l ( R ) deg R-deg B
x
. Sau , t Q Q+S,
l ( B)
R R-S.B, v chuyn sang bc C2.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
C3.(Tm h s). t S
Thut ton
89
php tnh bit c thc hin khi nhn hai phn t ca trng Fq l:
O(r2log2 p+rlog3 p)=O((rlogp)3)=O(log3 q). Khng nh ca nh l c chng
minh i vi php nhn.
Xt php chia cc phn t ca Fq. chng minh rng c th hin php chia sau
O(log3 q) php tnh bit, ta ch cn chng t rng, nghch o ca mt phn t tm
c bi O(log3 q) php tnh bit, ri p dng kt qu chng minh i vi php
nhn.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
90
Q(x)= P1 1 P2 2 ... Pn n ,
trong Pi(x)=(x- i), i k.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Nh vy, c th thy rng, trong s tng t gia phn tch bt kh quy v phn tch
ra tha s nguyn t cc nghim ca a thc tng ng vi cc c nguyn t ca s
nguyn. Do , s cc nghim phn bit ca mt a thc c vai tr tng t nh s
cc c nguyn t ca mt s nguyn. T nhn xt , ta i n nh ngha sau y.
nh ngha 5.5. Cho a l mt s nguyn. Ta nh ngha cn ca a, k hiu qua
N0(a), l tch cc c nguyn t ca a:
N0(a)= p .
p |a
vi n 3.
91
Ta c mu thun nu n 3.
Nh vy, nh l Mason cho ta mt chng minh n gin ca nh l Fermat cho cc
a thc. Sau y, ta chng minh nh l Mason.
Chng minh nh l Mason. t f = a/b, g= a/c, ta c: f+g=1. Ly o hm hai v
ca phng trnh ny, ta c: f+g=0. Nhm mc ch xt s cc nghim ca a
thc, ta xt cc thng ca o hm v hm s. Ta c:
(f/f)f+(g/g)g=0,
b
f ' /f
=
.
a
g ' /g
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
R(t)= (t i ) qi , qi Z .
R/R=
qi
Nh vy,
mi
rk
t k
b
f ' /f
i
=
=
nj
a
g ' /g
r
t t k
j
k
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
trong N= p l cn ca abc.
p |abc
93
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1) x2+1
2)x2-x-1.
5.3. Dng thut ton EP tm CLN ca cc a thc P,Q trong trng Fp, v biu
din dng d=uP+vQ:
1) P=x3+x+1, Q=x2+x+1, p=2.
5.6. Chng minh rng t gi thuyt abc suy ra nh l Fermat tim cn.
5.7. Chng minh nh l Davenport.
5.8. Cho f, g l cc a thc vi h s nguyn, sao cho f 3-g4 khng ng nht bng 0.
Chng minh rng
deg(f3-g4) 5/3deg g+1.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s xut hin mt a thc, chnh l c
chung ln nht ca P, Q. Tip tc thc hin lnh:
[>s,t;
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s xut hin hai a thc s, t cn tm.
Ch lnh Gcdex ch G l ch vit hoa.
[>s,t;
1+x,x2
Vy 1=(1+x)P+x2Q.
Th d2: Tm c chung ln nht D ca cc a thc P, Q trn trng F101 v biu
din di dng D = sP + tQ, trong x5 + 88x4 + 73x3 + 83x2 + 51x + 67,
Q=x3+97x2+40x+38
Ta thc hin dng lnh:
[>Gcdex(x^5+88*x^4+73*x^3+83*x^2+51*x+67,x^3+97*x^2+40*x
+38,x,'s','t') mod 101;
95
x + 78
[> s,t;
50x + 20, 51x3 + 26x2 + 27x + 4
Vy x+78=(50x+20)P+(51x3+26x2+27x+4)Q.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[> gcd(P,Q);
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s xut hin kt qu, chnh l c
chung ln nht ca P, Q.
Th d1: Tm c chung ln nht D ca cc a thc P, Q trn trng hu t trong
P=x2-y2, Q=x3-y3.
Ta thc hin dng lnh:
[> gcd(x^2-y^2,x^3-y^3);
-y+x
Sau du (;) n phm Enter trn mn hnh s xut hin kt qu, chnh l bi
chung nh nht ca P,Q.
Th d 2: Tm bi chung nh nht ca cc a thc P, Q trn trng hu t trong
P=x2-y2, Q=x3-y3.
Ta thc hin dng lnh:
[> lcm(x^2-y^2,x^3-y^3);
-yx3+y4-x4+xy3
96
Chng 6
Vi ng dng vo l thuyt mt m
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1. M Ceasar.
97
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
23
24
25
26
27
28
29
22
Bng 1
(6.1)
98
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
(6.2)
99
2. M khi.
M khi xut hin nhm chng li vic s dng tn sut xut hin ca cc ch ci
trong vn bn d ra kho gii m. Khc vi cc h m trnh by mc trn, ta
khng m ho tng ch ci ca vn bn, m m ho tng khi ch ci. Trc tin ta
xt trng hp m khi 2 ch. d hiu ta xt v d sau y.
Gi s thng bo cn m ho l
KHNG CO IU BI MT NAO GI C LU
Trc ht ta tch thng bo trn thnh khi hai ch:
KH N GC O U BI M TN AO GI CL U
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
9 25
4 12 16 3
24 15
1 17
1012
26 19 5 14
23 11
A=
9 12
C2 9P1+12P2(mod 29)
(6.3)
14 17 28 23 24 5 4 5 18 4 21 6 21 19 7 10 14 2 24 27 8 10 25 8
Tr li cc ch ci tng ng, ta c vn bn mt:
LO XS TC BC B QD TD Q G LI TV EG UE
ax+by r(mod m)
cx+dy s(mod m)
t =ad-bc (mod m). Khi , nu ( ,m)=1 th h phng trnh ang xt tn ti
nghim duy nht modulo m, cho bi cng thc sau:
x -1(dr-bs) (mod m),
y -1(as-cr) (mod m),
100
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
C1 23 11 P1 P1 4 6 C1
=
; =
C2 9 12 P2 P2 26 27 C2
Nh vy, vic s dng m khi nng cao rt nhiu tnh bo mt. Tuy vy, kho
ca m vn c th b khm ph nh vic nghin cu tn sut xut hin ca cc khi
ch ci. Chng hn nu ta dng m khi hai ch, th c c thy 292=641 khi trong
ting Vit, v nh vy vn cn kh nng khm ph ra kho ca m nh cc my tnh
hin i. Trong trng hp ta s dng m khi vi nhng khi nhiu ch ci, vic
tm ra kho bng tn sut cc khi ch trn thc t l khng s dng c: Chng
hn khi dng m khi 10 ch ci, s khi ch s l 2910, vt qu kh nng thm d
tn sut xut hin cc khi ch trong ngn ng.
Cc m khi n ch ci c lp v gii hon ton tng t nh trn, trong cc ma
trn C,P l cc ma trn n ct, A l ma trn vung cp n. Ma trn nghch o ca A
tn ti khi nh thc ca A nguyn t cng nhau vi 29, v ma trn P s c tnh
bng quy tc Kramer nh trong i s tuyn tnh (ch cn thay du = bi (mod
29)).
Sau y ta trnh by mt loi h m mi, mt mt n c tnh bo mt rt cao, Mt
khc l c s cho nhng h m hon ton mi: cc h m kho cng khai.
3. M m.
01
02
03
04
05
06
07
08
09
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
101
22
23
24
25
26
27
28
29
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
I HA NI NGAY
tnh c C mt cch nhanh chng, ta dng thut ton bnh phng lin tip
xt trong chng 5.
Trc tin, ta vit 31 di dng c s 2: 31=(11111)2. Tnh ton n gin cho ta:
7212 1436, 7124 1857, 7128 1002, 71216 1805(mod 2939).
T biu din ca 31 di dng c s 2, ta c:
71231 (712.1436.1857.1805) 898(mod 2939).
102
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
u2
u3
v1
v2
v3
2938
31
94
31
-94
24
-94
24
-1
95
-1
95
-379
-379
-9
853
-9
853
31
-2938 0
3
2
3
P C853(mod 2938).
103
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
k y1
k2
k y2
k2
a k1k2 (mod p)
104
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Dk j (C)= Dk j E k j ( P) = P ,
105
sao cho (e, (n))=1, trong (n) l hm Euler. m ho mt thng bo, trc
tin ta chuyn cc ch ci thnh cc s tng ng v nhm thnh cc khi vi di
ln nht c th (tu thuc kh nng tnh ton) vi mt s chn ch s. m ho
mt khi P trong vn bn, ta lp khi C trong vn bn mt bng cng thc:
E(P) C Pe(mod n), 0<C<n.
Qu trnh gii m i hi phi bit c mt nghch o d ca e modulo (n).
Nghch o ny tn ti theo iu kin (e, (n) )=1.
Mun gii m mt khi C trong vn bn mt, ta tnh
D(C) Cd (Pe)d Ped P k (n) + 1 ( P ( n ) ) k P P(mod n).
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1026 1224
1209 1628
C P17(mod 3233)
Ta li dng phng php bnh phng lin tip. Chng hn, i vi khi u tin, ta
nhn c:
(701)17 140(mod 3233)
721
1814
1819 361
106
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
p+q=n- (n)+1
p-q= ( p + q ) 2 4qp = ( p + q ) 2 4n
T cc cng thc tm c q v p.
C E k j ( S ) = S j (mod n j ) ,
trong (ej,nj) l kho lp m ca J.
Khi nhn c, gi m, J trc tin dng kho gii m ring ca mnh nhn ra
S:
107
Dk j (C ) Dk j ( E k j ( S )) S
xc minh S ch thc l ch k ca I, J ch cn vic p dng vo S kho lp m
cng khai ca I:
E ki ( S ) E ki Dki ( I ) I
Ch cch l nh trn thch hp khi nj>ni, v khi ta lun c S<nj. Nu ngc li, I
phi tch S thnh tng khi c di b hn nj v m ho tng khi ri mi chuyn.
Nh vy, mt mt J xc nh c ng l thng bo do I gi n, mt khc I
cng khng th t chi vic mnh l ch nhn ca thng bo , v ngoi I ra, khng
ai c kho m Dki mo ch k ca I.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
108
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
vi kho ma trn l
24 22
11 10
17 11
OD O XC EP Y NR EY
1345 2200
109
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
CHUC MNG NM MI
110
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Do trong Maple khng c ch ting Vit, nn ta dng k hiu aw, aa, dd, ee, oo,
ow, uw thay cho cc ch , , , , , , tng ng.
1. Lp m: i vi h m khi v m m, ta ng cc ch trong vn bn vi cc s,
chuyn cc s thnh h thng s khc thng qua kho lp m, sau li dng
bng tng ng cc s va tm c ta c vn bn mt cn chuyn.
a1 a 2
Gi s ta cn m ho vn bn P bng m khi 2 ch vi kho lp m l
.
a3 a4
Kho lp m c dng y l ma trn cp 2 2, nn nu s cc ch trong vn bn
P l s chn th vic m ho xy ra bnh thng nhng nu s cc ch trong vn bn
P l s l th ch cui cng ca vn bn P s khng c m ho. khc phc tnh
trng trong trng hp th 2 ta thm vo cui vn bn P mt ch m khng nh
hng n ni dung ca vn bn (chng hn ch x). Ta thc hin theo cc bc sau
y:
111
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[>nops([c,h,u,c,b,a,n,t,h,a,n,h,c,oo,n,g]);
16
16 l mt s chn do ta thc hin tip dng lnh th hai m khng cn phi thm
ch vo.
[>L:=
subs({a=1,aw=2,aa=3,b=4,c=5,d=6,dd=7,e=8,ee=9,g=10,h=11,
i=12,k=13,l=14,m=15,n=16,o=17,oo=18,ow=19,p=20,q=21,r=22
,s=23,t=24,u=25,uw=26,v=27,x=28,y=0},[c,h,u,c,b,a,n,t,h,
a,n,h,c,oo,n,g]):
[> N:=nops(L)/2:
[>subs
({1=a,2=aw,3=aa,4=b,5=c,6=d,7=dd,8=e,9=ee,10=g,11=h,12=i
,13=k,14=l,15=m,16=n,17=o,18=oo,19=ow,20=p,21=q,22=r,23=
s,24=t,25=u,26=uw,27=v,28=x,0=y},
[seq
(msolve
({x23*L[2*k-1]-11*L[2*k],y-9*L[2*k-1]12*L[2*k]},29),k=1..N)]);
Vy ta c vn bn mt tng ng l B QT N S T UM SY L
Th d 2: M ho cu LY THUYT MT MA KHNG CO GI KHO bng m khi
8 4
vi kho lp m l
.
17 11
Ta thc hin nh sau:
[>nops([l,y,t,h,u,y,ee,t,m,aa,t,m,a,k,h,oo,n,g,c,o,g,i,k
,h,o]);
25
25 l mt s l do ta phi thm mt ch x vo trong vn bn P.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[>L:=subs({a=1,aw=2,aa=3,b=4,c=5,d=6,dd=7,e=8,ee=9,g=10,
h=11,i=12,k=13,l=14,m=15,n=16,o=17,oo=18,ow=19,p=20,q=21
,r=22,s=23,t=24,u=25,uw=26,v=27,x=28,y=0},[l,y,t,h,u,y,e
e,t,m,aa,t,m,a,k,h,oo,n,g,c,o,g,i,k,h,o,x]):
[> N:=nops(L)/2:
[>subs({1=a,2=aw,3=aa,4=b,5=c,6=d,7=dd,8=e,9=ee,10=g,11=
h,12=i,13=k,14=l,15=m,16=n,17=o,18=oo,19=ow,20=p,21=q,22
=r,23=s,24=t,25=u,26=uw,27=v,28=x,0=y},[seq (msolve ({x8*L[2*k]-4*L[2*k-1],y-17*L[2*k]-11*L[2*k1]},29),k=1..N)]);
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[>L:=subs({a=1,aw=2,aa=3,b=4,c=5,d=6,dd=7,e=8,ee=9,g=10,
h=11,i=12,k=13,l=14,m=15,n=16,o=17,oo=18,ow=19,p=20,q=21
,r=22,s=23,t=24,u=25,uw=26,v=27,x=28,y=0},[b,aa,q,t,n,ow
,s,uw,aa,t,u,m,s,y,l,aa]):
[> N:=nops(L)/2:
[>subs
({1=a,2=aw,3=aa,4=b,5=c,6=d,7=dd,8=e,9=ee,10=g,11=h,12=i
,13=k,14=l,15=m,16=n,17=o,18=oo,19=ow,20=p,21=q,22=r,23=
s,24=t,25=u,26=uw,27=v,28=x,0=y}, [seq (msolve ({L[2*k1]-23*x-11*y,L[2*k]-9*x-12*y},29),k=1..N)]);
114
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[>p-p;
115
10
10 l mt s dng do ly m=4/2=2.
[>subs({a=1,aw=2,aa=3,b=4,c=5,d=6,dd=7,e=8,ee=9,g=10,h=1
1,i=12,k=13,l=14,m=15,n=16,o=17,oo=18,ow=19,p=20,q=21,r=
22,s=23,t=24,u=25,uw=26,v=27,x=28,y=29},[dd,i,h,a,n,oo,i
,n,g,a,y]);
[7, 12, 11, 1, 16, 18, 12, 16, 10, 1, 29]
[>
L:=[0712,1101,1618,1216,1001,2928]:seq(msolve
(L[k]&^31-x,2939),k=1..nops(L));
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Ch khi thay C vo trong dng lnh ny th cc khi phi cch nhau bi (,). Sau
du (;) n phm Enter trn mn hnh s hin ln khi cc s tng ng ca P.
Bc 2: nhn c P ta tch mi khi ca P nhn c thnh cc nhm c hai
s ri tng ng mi nhm vi mt ch ci. Ta thc hin nh sau:
[>P:=[P]:subs({1=a,2=aw,3=aa,4=b,5=c,6=d,7=dd,8=e,9=ee,
10=g,11=h,12=i,13=k,14=l,15=m,16=n,17=o,18=oo,19=ow,20=p
,21=q,22=r,23=s,24=t,25=u,26=uw,27=v,28=x,29=y},[seq((P[
i] mod 29),i=1..nops(P))]);
Ta xt th d sau:
Th d: Hy gii m vn bn mt 898 1853 1003 2156 1786 2614 bit kho gii
m l (853,2939).
Ta thc hin nh sau:
[>L:=[898,1853,1003,2156,1786,2614]:seq(msolve(xL[k]&^853,2939),k=1..nops(L));
[>P:=
[07,12,11,1,16,18,12,16,10,1,29,28]:subs({1=a,2=aw,3=aa,
4=b,5=c,6=d,7=dd,8=e,9=ee,10=g,11=h,12=i,13=k,14=l,15=m,
116
16=n,17=o,18=oo,19=ow,20=p,21=q,22=r,23=s,24=t,25=u,26=u
w,27=v,28=x,0=y},[seq((P[i] mod 29),i=1..nops(P))]);
[dd, i, h, a, n, oo, i, n, g, a, y, x]
Vy vn bn nhn c l I HA NI NGAY.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
1. Lp m:
Th d : Linh c kho lp m l (19,221), Lan c kho lp m l (13,1457). Linh
mun gi cho Lan li nhn sau: Anh mun gp em, Linh. Anh ta thc hin nh
sau:
Bc 1: ng mi ch trong li nhn vi mt s, thc hin bng dng lnh:
[>subs({a=1,aw=2,aa=3,b=4,c=5,d=6,dd=7,e=8,ee=9,g=10,h=1
1,i=12,k=13,l=14,m=15,n=16,o=17,oo=18,ow=19,p=20,q=21,r=
22,s=23,t=24,u=25,uw=26,v=27,x=28,y=29},[a,n,h,m,u,oo,n,
g,aw,p,e,m,l,i,n,h]);
Sau khi n phm Enter ta nhn c kt qu:
[1, 16, 11, 15, 25, 18, 16, 10, 2, 20, 8, 15, 14,
12, 16, 11]
Bc 2: Linh k tn ca mnh, trong qu trnh ny Linh dng n kho gii m ca
mnh l (91,221)
[>L:=[14,12,16,11]:seq(msolve(L[k]&^91x,221),k=1..nops(L));
[>L:=[1,16,11,15,25,18,16,10,2,20,8,15,14,12,16,11,27,14
2,16,80]:seq(msolve (L[k]&^13-x,1457),k=1..nops(L));
{x = 1}, {x
= 237},{x =
1287}, {x =
= 207},{x =
1360 862
1040 252
237
207
2. Gii m:
Th d : Khi nhn c li nhn Lan s gii m theo cc bc sau: (kho gii m
ca Lan l (637,1457):
[>L:=[1,252,207,1360,862,237,252,226,907,1002,1287,1360,
679,1040, 252, 207,1207,330,252,919]:seq(msolve
(L[k]&^637-x,1457),k=1..nops(L));
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
[>P:=[1,16,11,15,25,18,16,10,2,20,8,15,14,12,16,11,27,14
2,16,80]:subs({1=a,2=aw,3=aa,4=b,5=c,6=d,7=dd,8=e,9=ee,1
0=g,11=h,12=i,13=k,14=l,15=m,16=n,17=o,18=oo,19=ow,20=p,
21=q,22=r,23=s,24=t,25=u,26=uw,27=v,28=x,0=y},[seq((P[i]
mod 29),i=1..nops(P))]);
[>P:=[14,12,16,11]:subs({1=a,2=aw,3=aa,4=b,5=c,6=d,7=dd,
8=e,9=ee,10=g,11=h,12=i,13=k,14=l,15=m,16=n,17=o,18=oo,1
9=ow,20=p,21=q,22=r,23=s,24=t,25=u,26=uw,27=v,28=x,0=y},
[seq((P[i] mod 29),i=1..nops(P))]);
[l, i, n, h]
Vy ngi gi ng l Linh.
118
Chng 7
ng cong elliptic
1 nh ngha.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
(7.1)
118
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
(7.2)
(7.3)
m=
y1 y 2
x1 x 2
, nu P1 P2 ;
m=
3 x1 + 2 a 2 x1 + a 4 a 1 x1
, nu P1=P2.
2 y1 + a1 x1 + a 3
Chng minh. Bng tnh ton trc tip da vo phng trnh xc nh ng cong, d
kim tra nh ngha php cng trn y tho mn cc tin ca nhm Aben.
thy r ngha hnh hc ca nh ngha php cng trn y, ta xt trng hp
quan trng sau y ca cc ng cong elliptic trn trng thc R.
2. ng cong elliptic trn trng thc. Trc tin, ta c nhn xt sau y. Trong
nhng trng vi c trng khc 2 v 3, phng trnh (7.1) c th a v dng
Y2=4X3+c4X+c6.
(7.4)
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Y=2y+a1x+a3
X=x+(a12+4a2)/12
=-16(4a43+27a62)
120
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
121
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
122
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
x 3 + a4 x + a6
1+
x 3 + a4 x + a6
#E(Fq)=1+ 1 +
q
x Fq
Trong trng hp q khng phi l s nguyn t, trong cng thc trn y, thay cho
k hiu Legedre, ta hiu l k hiu Jacobi, v du ng thc c thay th bi bt
ng thc .
nh l trn y cho ta mt c lng ca s im ca ng cong E trn trng Fq.
nh l Hasse. Gi s N l s im ca ng cong elliptic xc nh trn trng Fq.
Khi ta c:
|N-(q+1) | 2 q .
123
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
y 2 y1 2
) -x1-x2,
x 2 x1
y3=-y1+(
y 2 y1
)(x1-x3).
x 2 x1
(7.6)
(7.7)
3x1 2 + a 2
x3= (
) -2x1,
2 y1
(7.8)
y3=-y1+ (
3x1 + a
) (x1-x3).
2 y1
(7.9)
124
5.2.1. Nh thy trong chng 6, vic chuyn thng bo mt thc hin bng cch
chuyn n thnh dng ch s, m ho thng bo ch s ny v chuyn i. V th,
n gin khi trnh by, ta s xem thng bo cn chuyn l mt s nguyn dng
m no .
Vic u tin l phi chn mt ng cong elliptic E no trn trng hu hn Fq.
Sau , phi tm cch tng ng s nguyn m vi mt im ca ng cong E.
d hiu qu trnh lp m, ta s xem ng cong E c chn. Vic chn
ng cong s c trnh by tit sau.
5.2.2. Tng ng mt s m vi mt im ca ng cong elliptic.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
S(X)= ci X i
i =0
125
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
5.4. H m tng t m m.
Trong trng hp ny, cc c th chn chung cho mnh mt ng cong elliptic E
trn trng hu hn Fq vi N im. Cc tham s ny c thng bo cng khai.
xy dng h m, mi c th Ai chn cho mnh kho ei, l s nguyn dng nm
gia 1 v N, sao cho (ei,N)=1. Bng thut ton Euclid, Ai tm c di tho mn
126
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
127
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
C th ni, khi nim quan trng nht trong nghin cu ng cong elliptic l
L-hm. Gi s ta xt ng cong elliptic trn trng s hu t Q. Nu cn thit th
kh mu s cc h s ca phng trnh xc nh ng cong, ta c th gi thit
ngay t u rng, ng cong c cho bi phng trnh vi cc h s nguyn.
nghin cu ng cong cho trn trng s hu t, ngi ta nghin cu ng thi
cc sa theo modulo p ca ng cong ng vi mi s nguyn t p. Ta nhc li
rng, l cc ng cong nhn c bng cch thay cc h s bi cc thng d
modulo p ca chng. C th tn ti mt s hu hn s nguyn t p ti ng cong
nhn c c im bi. Trc ht, ta xt cc s nguyn t p ti ng cong c
sa tt, tc l ta c ng cong elliptic trn trng Fp.
Nr r
T )
r
(7.10)
128
Z(T;E/Fq)=
1 aT qT 2
,
(1 T )(1 qT )
trong a l s tham gia trong cng thc tnh s im ca ng cong E trn Fp:
N1=1+q-a. nh thc ca a thc t s m, v hai nghim (phc lin hp) ca n
c tr tuyt i bng q .
Nhn xt. 1) Khi bit Zeta-hm, ta c th khai trin tm cc h s ca n trong
cng thc (7.10), ngha l bit c s im ca E trn trng F p r vi mi r tu .
V Zeta-hm ch ph thuc a=1+q-N1 nn Nr xc nh duy nht qua N1.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Nhn xt. Bng cch khai trin tch trong nh ngha L-hm, ta c th thy rng, Lhm tng t nh Zeta-hm Riemann, nh ngha bi cng thc sau y:
( s) = n s .
n =1
D thy rng, Zeta-hm Riemann c th c tnh bi cng thc sau (xem phn bi
tp):
( s) = (1 p s ) 1
pP
129
( s) = s / 2 ( s / 2) ( s)
th ( s) l hm phn hnh trn ton mt phng phc, v tho mn phng trnh hm
( s) = (1 s)
3) ( 2n) =0 vi mi n nguyn dng.
Gi thuyt Riemann ni ting ni rng, cc khng im cn li ca Zeta-hm u
nm trn ng thng Re s=1/2. Ngi ta kim tra gi thuyt i vi mt s
rt ln khng im (hng triu), nhng vn cha chng minh c gi thuyt trong
trng hp tng qut. Gi thuyt ny cng lin quan n nhiu vn ca s hc
thut ton.
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
( E , s) = N s / 2 (2 ) s ( s) L( E , s),
( E ,2 s) = ( E , s) .
lim( s 1) r L( E , s).
s1
130
Nhn xt. kt thc chng ny, chng ti xin ni qua vi li v gi thuyt quan
trng nht trong l thuyt ng cong elliptic: gi thuyt Taniyama-Weil.
Gi s N l mt s nguyn dng. Ta k hiu qua nhm 0(N) nhm cc ma trn
a b
vung cp 2 =
trong a,b,c,d nguyn, ad-bc=1 v c 0(mod N). Nhm
c d
cc ma trn ny tc ng ln na mt phng trn theo cng thc sau:
a b
az + b
.
(z)=
cz + d
c d
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
f ( z ) = a n e 2 i n z .
n =1
T ta c th tng ng f vi L-hm ca n:
L f ( s) = a n / n s
n =1
ap+bp+cp=0
ng cong elliptic xc nh bi phng trnh
y2=x(x-ap)(x+bp)
c cnuct N=N0(abc) (xem nh ngha N0 chng 5). ng cong ny c
G. Frey nghin cu ln u tin nm 1983. Sau (1986), K. Ribet chng minh
rng, L-hm ca ng cong khng phi l L-hm ca bt k mt dng modula
trng s 2 no i vi nhm 0(N). Nh vy, nu chng minh c gi thuyt
131
V
V
n
n
M
M
a
a
tth
h
..C
C
o
o
m
m
Bi tp chng 7
7.1. Cho dng cong elliptic trn trng thc y2=x3-36x v cc im trn ng
cong: P=(-3,9), Q=(-2,6). Hy tnh cc im P+Q v 2P.
7.2. Tm bc ca im P=(2,3) trn ng cong y2=x3+1.
7.3. Chng minh rng cc ng cong elliptic sau y c q+1 im trn trng Fq:
1) y2=x3-x, q 3(mod 4).
132