Varlık Ve Yokluk Savaşımız Çanakkale

BACILAR BELEDYES
ANAKKALE
ve GEZ REHBER
TALHA UURLUEL
Varlk ve yokluk savamz
B A C I L A R B E L E D Y E S K LT R YAY I N L A R I D Z S N O : 6 6
NDEKLER
anakkale Sava ncesi Dnya.................................5 Savan Balamas ve Osmanl Devleti'nin Savaa Katlmas...........................................................................7 Dman anakkale'ye Yneliyor............ ...................9 Deniz Harekat................................................................................13 Kara Harekat...................................................................................17 1-)Arburnu Muharebesi.............................................19 2-)Seddlbahir Muharebesi.....................................22 3-)Kumkale Muharebesi..............................................28 4-)Anafartalar Muharebesi.......................................29 anakkale Sava'nn Sonular....................................30 Morto Koyu.........................................................................................55 Fransz Ant ve Mezarl...................................................56 anakkale ehitler Abidesi................................................56 Sava Eserleri Mzesi..............................................................58 Abide ehitlii.................................................................................58 Anzak Koyu.........................................................................................59 Yabanc Mezarlklar..................................................................60 Damakc Bayr Ant.................................................................60 Mestantepe ehitlikleri.........................................................61 Yusufcuk Tepe Yazt.................................................................61 Mestantepe Yazt........................................................................62 smail Olu Tepe Yazt..........................................................62 Kiretepe ehitlii.......................................................................62 Kiretepe ehitler Ant.........................................................62 Byk Kemikli Kitabesi.........................................................62 Byk Anafartalar Ky Mezarl.............................64 Bigal Ky ve Atatrk'n Kald Ev......................64 Mehmetcie Sayg Ant........................................................65 Kanl Srt Kitabesi........................................................................65 Lone Pine (Tek am) Ant.................................................66 Yarbay Hseyin Avni Bey Kabri....................................66 Bomba Srt..........................................................................................68 Yzba Mehmet Mezar.......................................................70 57. Alay ehitlii...........................................................................70 Hseyin Kamaz Ant............................................................70 Mehmet avu Ant................................................................70 Arburnu Yarlar.............................................................................71 Talat Gktepe Ant...................................................................72 Conkbayr...........................................................................................76 Atatrk Zafer Ant.....................................................................76 Yeni Zelanda Ant.......................................................................76 Nazif akmak Kabri..................................................................77 Kabatepe Tantma Merkezi...............................................77 Akba ehitlii.................................................................................77
GEZ REHBER................................................................33
Eceabat....................................................................................................34 amburnu ehitlii...................................................................35 Duryolcu iiri..................................................................................35 Kilitbahir Kalesi............................................................................35 Namazgah ve Hamidiye Tabyalar.............................37 Seyid Onba Ant.....................................................................37 Mecidiye Tabyas.........................................................................43 Havuzlar ehitlii........................................................................43 Saim Mutlu Sava Antlar Mzesi...........................44 Altepe Ky...................................................................................45 Sonok Ant.........................................................................................46 Sargyeri ehitlii.........................................................................49 Nuri Yamut Ant.........................................................................49 Yarbay Hasan Bey Kabri........................................................49 Seddlbahir Ky........................................................................51 lk ehitler Ant...........................................................................51 Seddlbahir Kalesi.....................................................................51 Heles Ant..........................................................................................53 Ezineli Yahya avu Ant..................................................54 Beach Cemetery (Ky Mezarl)................................54
/2/
ANAKKALE UNUTULMAMALIDIR
Milletlerin hayatlarnda dnm noktalar olan byk hadiseler vardr. anakkale Zaferi de bizim milletimizin hayatnda yeniden var olu ve dnya milletleri arasnda yerini al bakmndan byk bir dnm noktasdr. anakkale Zaferi'nin sebep ve neticelerini iyi bildiimiz zaman nemini de ok iyi anlarz. Bu sebeple anakkale Savalar'nn cereyan ettii Gelibolu Yarmadas'nn zellikle ocuklarmza ve genlerimize gsterilmesi, savan seyrinin ok iyi anlatlmas ve neticelerinin de iyi deerlendirilmesi gerekir. Bu dncelerle hazrladmz anakkale isimli eserimizin, halkmza, genlerimize ve ocuklarmza ok faydal olacana inanyoruz.
Feyzullah KIYIKLIK
Baclar Belediye Bakan
/3/
B A C I L A R B E L E D Y E S K LT R YAY I N L A R I D Z S N O : 6 6
YAYIN SORUMLUSU:
Lokman AIRICI
YAYINA HAZIRLAYAN:
Hakk EK
Kltr ve Sanat ileri Mdrl
Ofset Hazrlk ve Bask:
SEL OFSET
MAS-ST Matbaaclar Sitesi 4. cad. No: 77 Baclar - STANBUL Telefon: 0212. 629 06 15 www.secilofset.com Mays 2006
/4/
VA R L I K V E YO K L U K S AVA I M I Z A N A K K A L E
ve Gezi Rehberi
ANAKKALE SAVAI NCES DNYA

vrupa'daki sanayi inklab sonrasnda birok devlet hzl bir ekilde sanayileme faaliyeti ierisine girmiti. Bu sanayileme hareketi beraberinde hammadde ihtiyacn dourmu ve kalknma aamasndaki bu lkeler gzlerini hammadde salayabilecekleri zayf lkelere dikmilerdi. Ksa bir srede dnyann birok beldesi gl lkelerin elinde smrge haline gelmi, hatta smrge konusunda atmalar bile kmaya balamt. Smrge politikasnda en gl lke ngiltere'ydi. Ardndan gelen Fransa ile birlikte uzak dou ve Afrika da dahil birok lkeyi ele geirmilerdi. Smrge yarnda ge kalan Almanya ve talya pastadan pay almaya kalknca da bir hizipleme meydana gelmi ve dnya devletleri kendi aralarnda bloklamalara gitmilerdi. Yirminci yzyln balarnda Avrupa iin iin kaynyordu. Sadece smrgecilik deil, ekonomik rekabet, ve milliyetilik akmlar da Avrupa'y ikiye blyordu. Almanya'nn Fransa'ya kaptrd yer alt zenginliklerine sahip Alsas Loren blgesinin acs hala devam ediyordu. Bu arada arlk Rusya's Balkanlarda Panislavizim politikas gdyordu ki bu durum en ok da
/5/
ve Gezi Rehberi
Osmanllardan kalma anakkale Boaz izimi
Avusturya Macaristan mparatorluu'nu rahatsz ediyordu. nk Avusturya topraklarnda bir hayli Slav kkenli insan yayordu. 1912 ylndaki 1.Balkan Savanda geni topraklara sahip olan Bulgaristan'da, 2.Balkan Sava ile kazand birok yeri kaybetmek zorunda kalmt. Bu nedenle kendisine sava aan Yunanistan, Romanya ve Karada'a di biliyordu.
/6/
ve Gezi Rehberi
Bu anlattmz durumlar nedeniyle Almanya, Avusturya Macaristan, talya ve Bulgaristan birbirlerine yaklarken, dier blokta ise ngiltere, Fransa ve Rusya yaknlama srecine girmilerdi. Dnya devletleri soluklarn tutmular sava balatacak kvlcm bekler hale gelmilerdi. Acaba eskilerin 1.Cihan Harbi olarak adlandracaklar bu byk sava nasl balayacakt?
SAVAIN BALAMASI VE OSMANLI DEVLETNN SAVAA KATILMASI

Dnya tarihi ahittir ki, hadiseleri balatan eyler aslnda asl sebepler deil sadece suyun yznde grlebilen numuneleridir. 28 Haziran 1914'te Avusturya-Macaristan mparatorluu Veliahd Ferdinant'n bir Srp milliyetisi tarafndan ldrlmesi bu gerginlie son noktay koydu. Avusturya'nn 28 Temmuz 1914'te Srbistan'a seferberlik ilannn ardndan 1. Dnya Sava balam oluyordu. ncelikle Avusturya Macaristan Srbistan'a sava ilan etmiti. Rusya'nn Srbistan' korumak iin Avusturya Macaristan'a cephe almas zerine Almanya'da Rusya'ya sava amt. ngiltere ve Fransa'da Rusya'nn yannda yerlerini alnca sava ncesindeki gizli blok aikar ortaya kmt. Bylece Almanya, AvusturyaMacaristan ve talya'dan oluan l ttifak Devletleri ile ngiltere, Fransa ve Rusya'dan oluan l tilaf Devletleri, Dnya'y ikiye ayran iki dman kutup haline gelmilerdi. Sava ilanlarnn ardndan talya tarafszln ilan ettiyse de bir yl sonra tilaf Devletleri'ne katld. Bu dman bloklarn hemen hepsinin Osmanl Devletinin topraklar zerinde emelleri vard. Rusya yllardr scak denizlere inmek istiyor ve Osmanl topraklarndaki Slavlar kendi gdmnde ynetmeyi arzuluyordu. ngiltere ise yine Osmanlya ait zengin petrol yataklarna gz dikmiti. Ayrca Hint Deniz Seferlerini gerekletirdii Svey Kanal Yonun tam gvenliini salamak amacndayd. talya ve Almanya'da smrgecilik yarnda ge kalmann verdii hrsla bu blgede kar hesaplar yapyorlard.
/7/
ve Gezi Rehberi
Birinci Dnya Sava'nn patlamasnn ardndan Osmanl Devleti nce tilaf Devletleri ile birlikte olmaya niyetlendiyse de, Rusya'nn bu duruma souk bakmas Osmanl'y Almanya'ya doru ynlendirdi ve 2 Austos 1914'te yaplan gizli bir antlama ile Alman-Trk ittifak kesinleti. Bu tarihten sonra, gvenlii asndan seferberlik ve silahl tarafszlk ilan eden Osmanl Devleti, 10 Austos 1914'te ngiliz donanmasndan kaan GOEBEN ve BRESLAU adl Alman sava gemilerinin boazlardan gemesine izin verdi ve bu gemileri satn aldn ilan etti. GOEBEN ve BRESLAU adl Alman gemilerinin boazlardan gemesi itilaf devletlerinin tepkisine yol
/8/
ve Gezi Rehberi
amt. Bunun zerine Osmanl Devleti, bu iki gemiyi, daha nce ngilizlere sipari ettikleri ve hatta parasn dedikleri halde alamadklar iki gemi yerine satn aldklarn aklad. Bylece, Yavuz ve Midilli ad verilen bu iki sava gemisi Osmanl Donanmas'na katlm oldu. Enver Paa ve Almanlarn daha nce yaptklar gizli anlama gereince, 27 Eyll 1914'te Amiral Souchon komutasndaki Yavuz, tatbikat amacyla kt Karadeniz'de Ruslar'a ait Sivastapol ve Novorosisk limanlarn bombalad. Bu olay zerine 1 Kasm 1914'te Ruslar Kafkasya'da snr geerek fiilen Osmanl ile savaa baladlar. Bylece Osmanl Devleti de 1.Dnya Savana girmi oldu.
DMAN ANAKKALE'YE YNELYOR

Osmanl Devleti'nin elinde bulunan boazlar, konumlar nedeniyle zellikle Avrupa iin ok byk bir nem tayorlard. Bir kere Osmanl Devleti savaa girerek savan geni bir alana yaylmasna sebep olmutu. tilaf Devletleri geri Osmanl'y byk bir g olarak grmyorlard ama yinede Almanya'ya kar yklenmelerini geciktirecekti. Bu sebeple biran nce etkisiz hale getirilmeliydi. Osmanl Devleti'ni en ksa srede etkisiz hale getirmekte O'nu kalbinden vurmakla olabilirdi. Osmanl'nn kalbi stanbul'du ve buraya giden en ksa yolda boazlardan geiyordu. tilaf Devletlerinin mttefiki olan Rusya acil yardm istiyordu. nk lkesinde sefalet byk boyutlara ulam ve halk patlama snrna gelmiti. lke iinde Bolevikler bata olmak zere birok isyanc faaliyet kol geziyordu. Acil bir yardm ile Rus ar kendine gelecek ve ald yardm ile ordusunu da donatabilecekti. Almanlar Ruslara yardm
/9/
ve Gezi Rehberi
gtrlebilecek ikinci yer olan Baltk Denizini kapattklar iin geriye tek bir yol kalyordu. O da Boazlard. Ayrca yzyllardr arzuladklar ey stanbul'a hakim olarak Bizans' yeniden diriltmekti. Dnyann merkezi saylan bu stratejik noktay almann artk zamannn geldiini dnyorlard. Boazlardan geilebilirse, kazanlacak olan baar tm Mslman smrgeleri sindirecek, gneyde smrge devletlerini rahatsz eden hibir ey yaanmayacakt. Osmanl Devleti'ni yenmenin vermi olduu an ile bu dnya savanda tarafsz olan birok devlette kendi yanlarnda savaa girebilirlerdi. Bu sebeple biran nce Osmanl devletine sava almal ve anakkale Boaz'na yklenilmeliydi. Bu amala ngiltere, 28 Ocak 1915'te Osmanl'ya sava karar ald ve bu karara Fransa da katld. Alnan karar sonrasnda hemen toplantlar dzenlendi ve boazn nasl geileceine dair planlar hazrlanmaya baland. tilaf Devletleri kendilerine ok gveniyorlard. Onlar iin anakkale Boazn gemek adeta ocuk oyunca idi. Kendilerine Yenilmez Armada diyen deniz gleri ile 2 gnde stanbul'u alrz diyor ve evreye kibirli mesajlar datyorlard.
-Bu seviyesiz mesajlar verenlerden biride ngiltere Harbiye Nazr Lord Kitchener'di. O yle diyordu: "Gelibolu ehrinin karsnda bir denizaltmz su yzne frlayp, ngiliz sancan kere sallarsa yarmadadaki btn Trk garnizonu tabanlar yalayp soluu Bolayr'da alr." -ngiliz Hkmetinin Akdeniz filo komutan Amiral Corden'de sava baladktan sonra 2- Mart-1915 tarihinde Londra'ya ektii bir telgrafta kendinden son derece emin olarak u szleri sarfediyordu: -"Havalar msait gittii takdirde iki hafta sonra stanbul'da olabileceimizi mit ediyorum."
Sadece ngiltere'de deil, Rusya'da da herkesin dilinde stanbul dolamaya balamt. Hatta Paleolo'nun 27 Aralk 1914 gnl notlarnda u karalamay grmekteyiz:
"Moskova'da imparatora yaklaan herkes stanbul hakknda konutu ve hepsi ayn eyi syledi: Boazn ele geirilmesi, imparatorluk iin bir lm
/ 10 /
ve Gezi Rehberi
kalm iidir ve Almanya ile Avusturya'dan elde edilebilecek btn toprak menfaatlerinden nce gelir."
Birinci Dnya Savana Osmanl'nn da dahil olmas dnya basnn ok fazla ilgilendirmezken, stanbul zerine sefer hazrlklarnn balamasyla tm gazete manetlerinde stanbul yer almaya balamt. Hem stanbul'un alnmas gerektii syleniyor hemde tarihteki Osmanl hnlarn bir bir bu manetlerde ortaya koyuyorlard. te onlardan bir tanesi de ngiliz Sunday Times Gazetesi'nin karmay bizzat izleyen yayn mdr E. Ashmead Bartlette idi. Gazetesinin satrlarnda anakkale Harekatn anlatrken bakn neler yazmt:
"...lk ngiliz Sava gemisi boazdan getii anda Avrupa'da Trk Devleti'nden iz kalmayacaktr..." "... Son Hal Seferlerinden beri ilk defadr ki Bat, Dou'ya ynelmi bulunuyor. Hristiyanlk alemi, Fatih Sultan Mehmet'in 29 Mays 1453 me'um tarihinde Bizans mparatorluu'na indirmi olduu iddetli darbenin cn almak iin toptan harekete gemi bulunuyor. Bir ka hafta iinde kanl savalarla karlaacaz. Bu yle bir sava olacaktr ki, neticesinde ya Ayasofya tapna Hristiyan aleminin eline geecek ya da Hilal, stleri balar kanlara boyanm Yenieri Askerin,in stanbul'a muzaffer olarak girdii gnden daha ok an ve erefle yaayacaktr. -"... Dier sava meydanlarndan alnp buraya ylan gemiler, sanki bir tek ama iin, belki de Hristiyanlk aleminin Trkler'e kar yapabilecei son Hal Seferi iindir. Halbuki bu sonuncusu ve en by olan hallar, bir zamanlar Viyana kaplarndan Kuds'e kadar uzanm olan eski Osmanl mparatorluu'nun her bir kesinde kemikleri dalp kalm Orta a valyelerinin cn alacaktr.";
Sadece basn deildi stanbul'u ve Osmanl'nn nihayete erme zlemlerini dile getiren. Avrupa'nn nice edebiyats ve airi de bu yeni Hal birliine kalemleriyle methiyeler yazmay ihmal etmiyorlard. Bunlardan biride ngiliz air Robert Brock idi. yle diyordu:
"Bu inanlmayacak kadar gzel bir ey. Talihimizin bize bu kadar yardm
/ 11 /
ve Gezi Rehberi
edeceini hi tahmin etmiyordum. Gidiyoruz. Galata Kulesi 15 pusluk toplarmzla yerle bir edilecek. Deniz kana boyanp le gibi olacak. Ayasofya'nn mozaiklerini hallarn yama edeceiz. nanyorum ki bir devrin kapanna ahit olacam. "
stanbul'daki aznlklarda tilaf Devletlerinin askerleri iin hazrlklara balamlard. Evlerde boy boy ngiliz ve Yunan bayraklar dikiliyor, elence iin ikiler depolanyor, stanbul'a gelecek yabanc komutanlar arlamak iin yer tahsisi yaplyordu. Ayrca stanbul'u igal edecek Hal birliklerinin geit treni yapacaklar stiklal Caddesinin hemen tm vitrinleri, bu geit trenini rahata izlemek isteyen aznlklar tarafndan kiralanmt. ngilizler ok ksa bir srede anakkale Boaz'n geip stanbul'u alacaklarna o kadar inanmlard ki, stanbul'a gidince iptal edecekleri Osmanl ekonomik dzeninin yerine kuracaklar ngiliz dzenine gre yrrle girecek paralarn bile hazrlamlard. Paralarn zerlerinde 10 ilin, 60 gm kuru yazl idi. Bu ve benzeri daha onlarca rnek ile grebiliriz ki, Avrupallar, kmsedikleri Osmanl'y yok etme zamannn artk geldiini dnyorlard. Byle dnmekte de hakllk paylar vard. nk maddi olarak her eye sahiptiler. Dnyann en zengin kaynaklarna sahip smrge imparatorluklar ve snrsz insan gc, teknolojik stnlk, haberleme ve ulam imkanlar vs. Halbuki Osmanl Devleti bunlarn hibirine sahip deildi. Fakat gerekten hadiseler dndkleri gibi mi cereyan etti? Elbetteki hayr. yleyse bu sper glerin dnemedikleri, yada ihmal ettikleri ey neydi? Bu kadar byk bir stnle ramen Osmanl'da olan ve kendilerinde olmayan ey acaba neydi?
/ 12 /
ve Gezi Rehberi
17.yy da anakkale Boazn ablukaya alan Venedik gemileri
DENZ HAREKATI
ngilizler, boazlar ele geirmek iin donanmann yeterli olacana inanyorlard. Bahriye Nazr Churchill, ksa bir sre iinde anakkale Boazn geerek stanbul'a girilebileceine inanmt. Hatta Churchill bu dncesini Dnya Sava'ndan birka yl nce Londra'y ziyaret etmi ve onunla grm olan Enver Paa'ya anlatmt. Enver Paa olay bize u cmlelerle anlatyor ; "Londra'da bulunduum srada Churchill ile bir dnya sava kmas durumunu tartmtm. Byle bir savata Trkiye'nin ne yapacan bana sordu. Ve arkasndanda unu dedi: "Eer Trkiye Almanya tarafn tutarsa ngiliz filosu anakkale Boaz'n zorlayp geecek ve stanbul'u alacaktr."
/ 13 /
ve Gezi Rehberi
Churchill'in bu fikirleri Akdeniz filosu komutan Amiral Carden tarafndan da desteklenince, bu harekatn donanma ile yaplmasna karar verildi. Tarihinde hibir yenilgi almam olan ngiliz donanmasnn silah, teknoloji ve baar asndan kendine gveni tamd. Fransa'nn da destei ile dnyann en byk donanmasn oluturan ve kendilerine "Yenilmez Armada" diyen bu donanmaya kar gelebilecek hibir g dnlemezdi. Hele ki ypranm, teknoloji asndan zayf ve paralanmak zere olan Osmanl, bu armada ile asla ba edemezdi. Osmanl Ordusu Boazn savunmasnda maynlardan faydalanmaya byk
/ 14 /
ve Gezi Rehberi
nem vermiti. Bundan tr mayn hatlar kurulmutu. Bunlarn bir ksm sabitti. Ana mayn hatlar anakkale Boaz'nn 1,5 km geniliinde bulunan en dar yerini korumak maksadyla Soanldere - Dardonos nnden balyordu. 9 mayn hatt meydana getirilmiti. Kylarda da bu hatlar koruyacak gizli obs bataryalar hazrlanmt. tilaf Devletleri'nin uzun zamandr planlarn hazrladklar anakkale Deniz Harekat 19 ubat 1915'te balad. Trk bataryalar menzillerinin ksalndan dolay karlk veremiyorlard. Saat 12'den sonra zrhllar kylara yaklaarak 7000 metreden ate etmeye balaynca bataryalar da kar atee getiler. Ate iddetliydi dman gemilerinden ikisi isabet almt. Amiral Garden saat 17:30 da geri ekilme emri verdi. Ky bataryalarn bir gnde tahrip etme midi bu suretle suya dm oluyordu. Ertesi gn emellerimize ulaacaz diyerek geriye ekildiler. Ama onlarn hesaplarnn yannda baka makamlarda da hesaplar yaplmaktayd. Nitekim ertesi gn beklenmedik bir ekilde bozan hava, dmanlarn planladklar saldrlarn 25 ubat'a kadar geciktirmelerine sebep olacakt. 25 ubat gn yaptklar youn bombardman sonrasnda d bataryalar tahrip etmeyi baardlar. 26 ubat'ta ki hedefleri Dardanos ve Erenky bataryalar idi. Tabyalara youn bombardman srerken mayn tarama gemileri de boaz maynlardan temizlemeye alyorlard. Neredeyse bir ay boyunca gidebildikleri kadar giderek kylardaki tabyalarn zerine alabildiine glle yadracaklard. 18 Mart'a kadar geen bu dnemde boazn giriinde bulunan Rumeli yakasndaki Seddlbahir ve Erturul tabyalar ile, Anadolu yakasndaki Kumkale ve Orhaniye tabyalar tahrip edilmiti. Boaza giri kaplar aralanm ama hala ilerde olacaklar belirsizdi. 18 Mart 1915 sabah geldiinde kimse gnn sonunda neyle karlaacan bilmiyordu. 17 Mart 1915'te Amiral Carden'in yerine Amiral De Robeck'in atanmasyla 18 Mart da gerekleecek plan uygulamaya konuluyordu. Plana gre; 18 Mart sabah 3 deniz tmeninden oluan dman filosu boazda belirdi. Filonun en gl gemilerinden oluan 1. Tmen bizzat Amiral de Robeck tarafndan kumanda ediliyordu.
/ 15 /
ve Gezi Rehberi
Birinci kmede Queen Elizabeth, Agememnon, Lord Nelson ve nflexible bulunuyordu. Bunlar gneye doru sardrmlard. Bu drt sava gemisinin sahra bataryalarna kar gvenlikleri kuzey kanatta Lrince George ve gney kanatta Triumph tarafndan salanacakt. Filonun nndeki muhripler sava alann tanyorlard. Planlanan noktaya ulaldnda Queen Elizabeth'in hedefi Rumeli Mecidiye Tabyas, Lord Nelson'un hedefi Namazgah Tabyas, nflexible hedefi ise Rumeli Hamidiye Tabyas idi. Saat 11:30 sralarnda istenen blgeye gelmilerdi. Artk atee balayabilirlerdi. Hedefler acmaszca bombalanmaya balad. kinci kmede Amiral Guepratte komutasnda Fransz zrhlar bulunmaktayd. Buffren, Bouvet, Goulois ve Charlemagne. lk ikisini boazn Anadolu kylarn, dier ikisi de Rumeli kylarn dveceklerdi. nc kme, rresistable, Albian , Vengeance, Swiftsare ve Magestic yedekte braklmlard. nc kme gemileri sras gelince ikinci kmenin yerine alacaklard. Son olarak Cornwallis, Conapus, Dorthmouth ve Dublin kruvazrleri geliyordu. Bunlardan ilk ikisinin grevi mayn taramak, dou ilgisinin de arma ate yapmak suretiyle sahra bataryalarn arkadan varmakt. Dman gemilerini Kumkale'deki obslerimiz sktrmaya balamlard. Vakit leye geldiinde imenlik blgesi, Rumeli ve Anadolu Hamidiyeleri ate almt. Her ey dmann planlarna uygun olarak yryordu. u durumda tek aksilik dmann aleyhine esen rzgardan bakas deildi. nk kyya doru esen rzgar dman gemilerinin dumanlarn nlerine getiriyor ve kyy salkl grmelerini engelliyordu. Tam o srada beklenmedik bir ey oldu. Kaptan kknden isabet alan nflexible'e geriye dn emri verildi. Bouvet'de de alm olduu isabetten dolay yangn balamt. Geminin toplarnn yars kullanlmaz hale gelmiti. Bir eyrek saatte 14 isabet alan Suffren hemen hemen sava d edilmiti. Ne var ki, bu arada da anakkale'de balam olan yangn genilemi, Dardonos,
/ 16 /
ve Gezi Rehberi
Namazgah ve Hamidiye bataryalar, Fransz gemilerinin atei karsnda susmutu. Saat 14:00'e doru Suffren byk bir hzla boaz terk etmekte ve Bouvet'de onu izlemekteydi. A hattn gemek zereyken Fransz gemisi Bouvet'de bir iki patlama oldu ve Anadolu Hamidiye tabyasnca ate altndayken 3 dakikada sularn altna gmld. Derin bir aknlk yaanyordu. Queen Elizabeth ve Agamemnon dndaki btn gemiler atei kestiler. Muhripler ve istimbotlar personeli kurtarmaya gittiklerinde 20 kii kurtarlabilmi, 603 kii sulara gmlmt. Bu arada Goulois'de isabet alm ve ar yaralarla boaz terk ediyordu. 15.30 sularnda mayna arpan Inflexible'n durumu ktyd ama youn abayla Bozcaada'ya ulat. Bu blgede bir gece nce Nusret'in dkt maynlar hi hesapta yokken dman gemilerini bir bir batrmaya devam ediyordu. Blgenin maynl olduunu anlayan Amiral de Robeck 2. Tmenin geri ekilmesi iin emir verdi. 18.05'te geri ekilirken Ocean da mayna arpmt. Gl top ateine ramen Ocean'n personeli muhripler tarafndan boaltld. "Yenilmez Armada" hayatnn en byk yenilgisini yaamt. ngiliz Ordusu da yenilebiliyormu anlay bundan byle tm dnyaya yaylacakt.
KARA HAREKATI
anakkale'nin 18 Mart Deniz Harekat ile geilememesi zerine kara destekli bir donanma ile boaz geme planlar hazrlanmaya balanmt. Bu sralarda Yunanistan'n, Rumeli'ye asker karma teklifi ngiltere tarafndan olumlu bulunurken, Rusya'nn muhalefeti nedeniyle kabul edile-
/ 17 /
ve Gezi Rehberi
memiti. Deniz harekat ncesinde, kara destei olmadan donanmann baarl olamayacan savunan Lord Fisher vb. dnenler hemen bir kara ordusunun anakkale'ye gnderilmesini talep ediyorlard. Son sz ngiltere Harbiye Nazr Lord Kitchener' e aitti. Lord'un kararszln Askeri durumu tetkik iin anakkale'ye gnderilen General Sir William Birdwood'un raporu bozdu. 5 Mart'ta Kitchener'a gnderdii bu raporda, Donanmann tek bana Boaz'dan geemeyeceine inandn, kuvvetli bir ordunun karadan donanmay desteklemesi gerektiini bildiriyordu. Bu rapor Kitchener'in btn tereddtlerini
/ 18 /
ve Gezi Rehberi
anakkale'de metrekareye 6000 kurun dmt.
giderdi. 10 Martda 29'ncu Tmenin Ege'ye gnderileceini aklad. Ayrca bir Tmen de kendilerinin gndermeleri iin Franszlar ikna edeceini ilave ediyordu. Bylece Msr'daki Anzac Tmenleri ile birlikte 70 bin kiilik bir kolordu bu ie ayrlm oldu. Bu kara birliklerinin bana da Kitchener'in Gney Afrika'dan tand General Sir Ian Hamilton getirildi. Donanma asl saldrsn yapana kadar, Hamilton'un birlikleri ie karmayacakt. Eer deneme baarya ulamazsa Hamilton Gelibolu yarmadasna karma yapacak, baarya ularsa yarmadaya zayf bir kuvvet brakp dorudan doruya stanbula yryecekti.
1-) ARIBURNU MUHAREBES

19-ubat -1915 e gelindiinde tm kartma planlarn hazrlam olan itilaf kuvvetleri boaz saldrlarn balattlar. Ta ki 13-Mart a kadar birok tabyamz tahrip ettiler. 18-Mart deniz harekatndan da bir sonu alamayan dman kuvvetleri bu kez kara harekat iin hazrlklara balamlard. 18-Mart tarihinden 25-Nisan'a kadar yaklak bir ay gibi bir sre anakkale Boaznda kartma yapmaya en uygun olan yerler tarand. O dnemde uak ta kullanabilen
/ 19 /
ve Gezi Rehberi
ngilizler kartma yapacak komutanlar bir bir bu uaklara bindirerek kartma yapacaklar koylar gsterdiler. nceden inceye yaplan bu kartma planlarnda dman kuvvetlerinin en ok gvendikleri kuvvetlerden biri, Avustralya ve Yenizelanda civarndan getirdikleri ve dier kartma koylarnda kyya karlacak askerlerden saylar kat kat fazla olan ANZAK kuvvetleri idi. Bunlar Kabatepe blgesinden kyya kacak ve bu kalabalk kuvvetler iki gn iinde hedeflerine ulaacaklard. Fakat Kahinatn nabzn elinde tutan Yce Kudret'in kader kalemi acaba onlarn istedikleri eyleri mi yazmt? Haftalarca yaplan titiz kartma planlar artk uygulamaya gemeliydi. 24 Nisan gecesinde son hazrlklarn da tamamlayan ve yaplanlar gzden geiren dman kuvvetleri kartmalarn yaplaca yerlere doru yaklamaktaydlar. kartma yapacak kuvvetleri tayan tm gemilerin klar sndrlm, adeta t kmyordu. Kyya iyice yaklaldnda kartma sandallarna bindirilen birlikler karaya ayak basmaya baladlar. Saat gecenin drdyd. Hzla ilerlemek ksa srede kyda tutunmak istiyorlard. Ama dman kuvvetlerini bir srpriz bekliyordu. Kyya km, daha yz metre kadar ilerlemilerdi ki karlarna duvar gibi bir engel kt. Hepsi arp kalmt.
/ 20 /
ve Gezi Rehberi
Karlarnda bir kale duvarm vard? Hayr deil. Bu civardaki en yakn kale Erturul Koyu civarndaki Seddlbahir kalesiydi. Ama bu kadar yksek ve uzun bir engel bir tepe olamazd. Hem kartma planlar haftalar ncesinden yaplmt. Komutanlar onlar gz gre gre, byle kartmaya msait olmayan bir yere srmezlerdi. Ama artk ilerleyemiyorlard. Karlarndaki toprakdan blok adeta bir sur gibi nlerinde ykseliyordu. Bu almas ok zor engel ve gecenin zifiri karanl arasnda olduklar yerde trmanma ve yuvarlanma karmaas yaayan dman, gnn mas ile birlikte nasl bir cehennemin iine dtklerinin farkna vardlar. Sanki tabiat ve Osmanl askeri el birlii etmi ve onlar topraktan surlarla kyya hapsetmiti. Dev bir kalabalk eni 50 m. yi bile bulmayan bu yarlar arasnda imdi ne yapacaklard. Evet, anakkale, dman askerlerine kendi lisannca bir kez daha "dur!" diyordu. Savatan yllar sonra bile hi kimse, bu yanl karma olayna bir aklk getiremedi. Kimileri, dman kuvvetlerinin Kabatepe kylarna koyduklar iaret dubalarnn yerlerinin deitirildiini, kimileride kydaki sert rzgarlar nedeniyle gemilerin yn kaydrdn iddia etti. Her ne sebeple olursa olsun,
/ 21 /
ve Gezi Rehberi
dman yanl bir yere kartma yapm, kara savanda kendilerinden emin olan kuvvetler, daha ilk gnden mthi bir moral bozukluuna uramlard. Bu sebebini bilemediimiz neticesi byk olay, elbetteki byk bir makamdan yaplan bir Sevk-i lahi'den baka bir ey deildi. O sevki yapan, bu milleti ok seviyordu ve tabiat kanunlarn o dnemde onlarn lehine evirerek kim bilir bizlere neler neler anlatmak istiyordu. kartma yapan bu birlikler, onkbayr civarnda tatbikat yapan kuvvetlerimiz ile karlarlar. Mustafa Kemal'in de sevki ile 57.Alay bir batarya ile Kocaimentepe'ye sevkedilir. O gn ikindiye doru dmann Arburnu karmas tamamlanmtr. Fakat 27.Alay ve 57. Alay askerlerimizin saldrlar ile adeta yerlerine aklmak zorunda kalmlardr. Dman Austos aynn ortalarna kadar buralarda kalacak ve bu cephede karlkl atlar devam edecektir. Fakat bu drt ay iersinde ok kanl mcadeleler verilecek ve birok insan hayatn kaybedecekti.
2-) SEDDLBAHR MUHAREBES

Dou Akdeniz Seferi Kuvvetleri Ba Komutan General Hamilton, anakkale'de asl karma yeri olarak Seddlbahir ve yakn evresi kylarn semiti. Altepe blounu bir hamlede ele geirmek ve boazdaki Trk topusunun arkadan evirmek istiyordu. nk dman kuvvetleri kylarda tutunabildikleri halde bir trl ierilere giremiyorlard. Osmanl Ordusunun asl kuvvetleri, kydan itilaf donanmasnn top menzili dndaki uzak mevkilerde bulunuyordu.
Buve zrlsn vuran mlazmmz ve kulland top
25 Nisan sabahnda kara kartmas yaplan yerlerden biri de Erturul Koyu
/ 22 /
ve Gezi Rehberi
idi. Bu blgeyi 26.Alayn 10.Bl korumaktayd. kartma ncesinde ky alabildiine bombalanmt. zellikle Erturul srtlarna 4650 mermi atldn syleyebiliriz. Bu iddetli bombardmana ramen karaya kan dman birlikleri karlarnda bir trl ard arkas kesilmeyen Mehmetikleri grnce alabildiine aryorlard. 25 Nisan Seddlbahir kartmasnn detayn burada sizlere ngiliz yazar Alan Moorehead'n cmlelerinden sunuyoruz. "Tertibe gre ngiliz sava gemisi Albion saat 05:00 de kaleye (Seddlbahir) ve kye mthi bir bombardman at. Sahilden karlk verilmiyordu. bir saat sonra Trklerin ya lm, ya da kam olduuna karar verildi. inde bulunan 2000 askerle River Clyde'n sahile yaklamas emredildi. Ieri asker dolu 20 kadar filika da gemi ile birlikte ilerledi. Programda kk bir gecikme olmutu. nk o gn Boaz aknts normalden oktu. Motorlar,' arkalannda ektikleri filikalarla birlikte bu akntya kar glkle yol alabiliyorlard. Bir ara River Clyde, filikalan ok geride brakt, sonra bekliyerek yerini ald. Bylece gn aarrken karma birlikleri, sakin bir denizde sahile yaklatlar. Donanmann baraj ateinden sonra evreyi anormal bir sessizlik kaplamt. Ne sahilde ne Kalede, ne de Tepelerde en kk bir hareket ve ses bile yoktu. 06.22 de River Clyde, kalenin hemen altnda yavaa karaya oturtuldu. O srada ilk filikalar da sahile bir ka metre yaklamt. Tam o anda... Sahilden korkun bir ate balad. O ana kadar devam eden l sessizlii iinde bu ate sersemletici olmutu. Anlaldna gre Trkler
/ 23 /
ve Gezi Rehberi
kamak yle dursun bombardman durur durmaz siperlerine yeniden dnmt. imdi ise bir ka metrelilr bir uzaklktan, ileri haykran, rpnan insanlarla tklm tklm dolu filikalara ate ediyorlard. ngiliz Birliklerinden birka kii suya atlayp sahilin kenar tarafndaki bir tmsei siper alabildiler. Orada mermiler zerinden geiyordu. Kendileri ise can derdinden birbiri zerine ylp kalmlard. Geride kalan erler ise ayakta, omuz omuza skk durumda silahlarn kullanamadan vurulup lyorlard. indekilerin hepsi, filikay kullanan denizciler dahil hepsi lp veya yaralannca filika sulara kaplp babo srkleniyordu. Buras daha iki ay nce ngiliz Deniz Piyade erlerinin gvenlik iinde ktklar yer miydi? Erler, verilen emirleri uygularken garip eyler de oluyordu. rnein bir gemici filikas- n sahile kadar gtrmeyi baarmt. Ama arkasn dnp k/ 24 /
ve Gezi Rehberi
malarn sylemek zere iken hepsinin lm olduunu grmt. aknlkla yle ayakta dururken bir mermi ile o da vurulmu, filika sulara kaplp srklenmiti. Bu srada River Clyde fikrinin sahibi Binba Unwin, zor durumlara dyordu. Geminin burun ksmyla sahil arasnda derin bir deniz kesimi vard. Bu boluu doldurmak zere dubalar getirtmiler, fakat bunlar aknt ile srklenerek sahile yapmlard. Bu ekilde hi bir ie yaramyorlard. Hemen k taraftan iki mavna getirtip bunlar birbirine balayarak uydurma bir kpr yapmak hayati nem tayordu. Unwin, komuta kprsnden ayrlarak elinde halat suya atlad. Arkasndan hemen William adl bir gemici de suya atlad. ki kii birlikte sahile yzdler. iddetli ate altnda bellerine kadar suda urap. iki mavnay birbirine, sonuta geridekini de gemiye balamay baardlar. Akntyla srklenmemek iin kendini mavnaya balayan Unwin, karaya yakn olan mavnay yerinde tutmaya alarak, gemideki erlerin dan kmalan iin seslendi. Erler, geminin her iki yanndan sarktlm iskelelerden koarak ktlar. Bu durumlar ile, luna parkarda grlen hareketli hedeflere benziyorlard. Filikalarda bulunanlan tamamen yok ettikten sonra Trkler btn dikkatlerini bu yeni saldrya vermilerdi. Geminin her iki yanna da ate atlar. Ksa zamanda iskeleler l ve yarallarla tkand. Kendilerini mavnalara atmay baaran ngiliz erleri ise, dala yakndan bir atele karlayorlard.. ok gemeden William vuruldu. ldnn farkna varmayan Unwin, onu
/ 25 /
ve Gezi Rehberi
/ 26 /
ve Gezi Rehberi
suyun yznde tutuyordu. Bu yzden Layteri tutan eli kurtuldu. Bir anda mavna zerindeki lleri, yarallar dke saa akntya kaplp srklendi gitti. Sonradan Binba Unwin, denizde souktan ve yorgunluktan bitkin bir duruma gelince, bir temen ve iki denizci atlayp onun yerini aldlar. Bir saatlik bir dinlenmeden sonra bir gmlek bir pantalon Unwin yine suya atlad. Mavnalar pekitiriyor, yarallar gemiden sahile tayordu. Bir sre sonra tekrar yere dt kalkamad. Derhal gemiye aldlar. Saat 09.30 olmutu. Kayplar yzlerce idi. Erler artk bir ey yapamayacaklann anlyorlard. Sahildeki kk tmsein ardna sadece 200 kii kadar snabilmiti. Bunlann nlerinde bulunan. dikenli tel engelleri, Trk siperlerine ulamak iin telleri kesrnek isteyenlerin cesetleri ile dolmutu. River Clyde'da. yzlerce asker hapis kalmt. Geminin kaln salarna eki gibi arpan mermilere kar tamamen gven iinde idiler. Ama kafalarn lumbozdan karanlar kurunu yiyordu. Geminin ba tarafna yerletirilen Makinal tfekler atee devam ediyorlard. Tugeneral Napier ve bir ka subay, sahile bir filika ile yaklarlarken River Clyde'dan bardlar. General mavnalara yanat ve ilerinin askerlerle dolu oldugunu grerek seslendi. Hi kimse cevap vermeyince hepsinin l olduunu anlad. River Clyde'dan yine bardlar:
- Karaya kamazsnz... - Bir deneyelim.

Bu deneme Generalin hayatna mal oldu." 25-26 Nisan Seddlbahir ky muharebelerinde dman hedefine ulaamaynca 28 Nisan'da Kirte (Altepe) Ky'n ele geirmek iin tekrar saldrdlar. Seddlbahir'deki dman denize dkmek iin 1-2 ve 3-4 Mays geceleri Trk kuvvetleri taarruza getilerse de baarl olunamamtr. Trk taarruzlarnn hemen ardndan dman kuvvetleri Seddlbahir blgesinden ierilere dalmak, Kirte'yi (Altepe'nin eski ad Kirte idi.) almak iin ikinci defa saldrya getiler. Bu saldrlara 2. Kirte Muharebesi denir. Ancak 6,7,8 Mays tarihlerinde yaplan bu taarruzlarda da hedeflerine ulaamadlar. 4-6 Haziran'da 3. Kirte Muharebesi cereyan ettiyse de dman yine baarl ola/ 27 /
ve Gezi Rehberi
mad. Dman 21 Haziran'a kadar yapt taarruzlarda Trk cephelerini yamalamt. Bunun zerine hem daha fazla donanma desteini salamak hem de Trk cephelerini paralamak dncesi ile 21-22 Haziran 1915'te Kerevizdere blgesine taarruz ettiyse de baarl olamad. Bunun zerine dman denize yakn olan Zndere Mevkii'nde Trk mevzilerine 28,29 Haziran'da taarruz etti. Ancak yine bir sonu alamad. Trk kuvvetleri bu blgede 2 Temmuz'da kar bir taarruz yapt, ancak baarl olunamad ve geri ekilmek zorunda kalnd. Dman bu taarruzlara cevap olarak 12-13 Temmuz'da Kerevizdere'ye ikinci kez taarruz etti. Fakat bu kez yine Trk ordusunun gl mukavemeti ile karlat. 6-7 Austos gnleri Seddlbahir blgesinden Arburnu blgesine Trk kuvvetlerinin kaydrlmas iin Kirte istikametinde yine saldrdlarsa da baarl olamadlar. Austos aynn ortalarna doru 3-4 km. lik bir alanda akl kalan taraflar bar dnemine kadar bu konumlarn srdrdler. Dman kuvvetleri bu blgede de baarl olamam, ne Altepe, nede Zndere'yi alamamlard.
3-) KUMKALE MUHAREBES

Buradaki karmada dierlerinden pek farkl olmad. 25 Nisan 1915 gn saat 04.30'da Fransz filosu Kumkale nlerinde sava dzeni almt. Kumkale ve Kumkale-Orhaniye arasn hedef alan iddetli donanma ateinin ardndan Fransz birlikleri karaya ktlar. Kumkale'deki Trk takm Fransz bombardmanlarna ve karaya kan iki Fransz blne kar kahramanca dayandysa da, srekli takviye edilerek tabur seviyesine kan Franszlar karsnda kaleyi brakarak Kumkale kyne ekilmek zorunda kalmlard. Buradaki birliklerimiz Kumkale sokaklarnda Franszlarla ksa sren sokak muharebelerine girdi. 6. Blk komutan, birliklerini Kumkale mezarlna ekti. Takm komutanlarndan birinin ehit dmesine, dierinin de yaralanmasna ve cephane skntsna ramen, blk inatla savunmasn srdrd ve Fransz kuvvetlerinin birksmn bastrarak hareket kabiliyetlerini yok etti. Osmanl kuvvetleri Kumkale'yi almak iin kar taarruza geecek , Kumkale sokaklarnda gs gse arpmalar
/ 28 /
ve Gezi Rehberi
cereyan edecekti. Bir ara teslim olur gibi oldularsa da sonrasnda yeniden toparlanarak arpmalarn srdrdler. karmadan ksa bir sre sonra (26/27 Nisan 1915) General Hamilton'un emriyle geri ekildiler.
4-ANAFARTALAR MUHAREBES
25-Nisan'dan buyana deiik cephelerde birok zayiat veren tilaf Devletleri kuvvetleri yine de pek bir baar elde edememilerdi. anakkale Boazn gemek iin bir kez de geriden boaz sarma harekatna giritiler. Bu harekata Byk ve Kk Kemikli Burunlarnn arasnda uzanan Suvla koyundan balayacak ve Anafartalar ovasndan Conkbayr ve Kocaimentepe'yi ele geirmeye alacaklard. Liman von Sanders, Saros Grup Komutanna 7. ve 12. Tmenlerle sratle Anafartalar kesimine gitmesini ve karaya kan ngiliz birliklerine 8 Austos sabah erkenden taarruz edilmesi emrini verir. Anafartalar Mfrezesi komutan Yarbay Himler'e de, Saros'dan iki tmenin geliine kadar, ngilizlerin ilerleyiine engel olunmasn emreder. 5.Ordu Komutan Sanders bundan sonra Kurmay Albay Mustafa Kemal'i, Anafartalar Grup Komutanlna atar. Kurbay Albay Mustafa Kemal, 9 Austos sabah ,12. tmenle 9. ngiliz Kolordusuna. 7.Tmenle de Anzak Kolordusuna birbirleri ile ibirlii yapmamalar amacyla, damaklk Bayr ynnde saldrya geer. Her iki tmenin saldrlar da baarl olur. ngiliz Birlikleri, beklemedikleri bu kar Trk taarruzu ile akna dnm, ar kayplar verirler. Bir sre sonra Liman Paa, 8. Tmeni de Albay Mustafa Kemal'in emrine verir. 10 Austos gecesi bu birlikleri taarruza geiren Mustafa Kemal ngilizlere byk kayp lar verdirir. Hamilton, Anafartalar ve Conkbayrnda da umduunu elde edememitir. Bar zamanna kadar bu
Miralay Mustafa Kemal
/ 29 /
ve Gezi Rehberi
blgede de siper savalar srecektir.
ANAKKALE SAVAININ SONULARI

Kurduklar planlarla 2 gn ierisinde stanbul'u igal etmeyi amalayan tilaf Devletleri Kuvvetleri amalarna ulaamamlardr. Kendilerine "yenilmez armada" diyen dnyann en byk deniz gc hayatnn en byk yenilgisiniz tatmtr. Yaklak 2 yzyldr dnyay haraca kesen smrgeci glerinde yenilebilecei tm dnya tarafndan grlmtr. Bu sava, uzun yllardr smrgeci devletlerin tahakkmleri altnda yaayan halklara zgrlk ve kurtulu midi vermitir. zellikle Hintli ve Senegalli Mslmanlar, Osmanl'nn bu byk zaferi ile bayram yapmlar, ileride kendi kurtulular iin bu zaferden g almlardr. Osmanl Devleti, Balkan Sava yenilgisi ile ciddi ekilde sarslan imajn bu zafer ile dzeltmitir. anakkale Sava sonrasnda yaplacak mcadeleler iin Osmanl askerleri
/ 30 /
ve Gezi Rehberi
byk bir moral sahibi olmulardr. Ordumuz bamszlk mcadelesini, Kurtulu sava sonuna kadar erefle srdrecektir. anakkale Savanda kendini yeni yeni gstermeye balayan , adeta gelecek zorlu mcadeleler iin hazrlanan ve ileride milletimizin kurtulu harekatn rgtleyecek olan gen Osmanl Kumandanlar bu arpmalar esnasnda sivrilmilerdir. (Mustafa Kemal, Fevzi akmak, Kazm Karabekir, Ali Fuat Cebesoy) Dman kuvvetlerinin stn teknik altyaps ve askeri gcne ramen hemen hibir ilerleme kaydedememesi ile Mehmetciin vatan ve dini adna nelere katlanabilecei dnya tarafndan grlm oldu. Osmanl'ya kar boazlar ele geirmek isteyen ngiltere ve Fransa'nn, bir yl boyunca Gelibolu Yarmadas'nda yarm milyondan fazla byk bir kuvveti tutmak zorunda kalmalar ve bunun % 50'sini kaybetmi bulunmalar, haliyle dier cephelere kuvvet ayrabilme asndan savan genel seyrini etkilemitir. Bu cephe iin Osmanl Ordusunun cepheye ayrd 300.000'den fazla askerden verdii zayiatn, 211.000'e ulam olmas dier cephelerdekinden kyaslanamayacak bir fazlalk gstermektedir.Bunun insan gc asndan yaratt boluk, yalnz Birinci Dnya Harbi srasnda deil, onu izleyen Trk stiklal Harbi boyunca da hissedilmitir. tilaf Kuvvetlerinden yardm bekleyen arlk Rusyas kaybedilen anakkale Sava sonrasnda yardm alamamas nedeniyle Bolevik isyanlaryla ba baa kalm ve birsre sonra kan ihtilal ile de arlk Rusyas devrilmitir. Osmanl Devleti'nin kazand bu zafer ile Bulgaristan ttifak Devletleri yannda savaa girerken, Yunanistan, Romanya vb. Balkan Devletleri bir sre daha tarafszlklarn korumulardr. ok ksa bir sre iinde bitecek olan 1.Dnya Sava yaklak 2,5 yl daha uzamtr. Savan sonlarna doru Osmanl Devleti'ne isyan edecek olan aznlk/ 31 /
ve Gezi Rehberi
larn bu haince tavrlar bir yl gecikmitir. ngilizlerin anakkale Savanda kullandklar Avusturalya ve Yenizelanda kuvvetleri, bu harekat esnasnda niin buraya geldiklerine dair sorularla, smrge durumlarn yeniden gzden geirme ve bamszlk hareketlerine katlma frsat bulmulardr. Bu devletlerde ayr bir devlet olma bilinci burada olumutur. Avusturalya ve Yenizelanda'nn ilk kez dnya platformuna kmalar bu sava ile olmutur. Bugn bile anakkale Sava'n tarihlerindeki en nemli olaylardan biri olarak anlatmaktadrlar. Hayatlarnda ilk kez Osmanl ile karlaan Avusturalya ve Yenizelanda kuvvetleri, savata bile insanlk grdkleri bu milleti ok sevecek ve yllar sonra lkelerine Trkiye'den ici almak sz konusu olduunda bunu seve seve kabul edeceklerdir. Yahudilerin anakkale'ye Osmanl aleyhinde gnderdikleri birlikler sayesinde ngilizlere yaranmaya almalar meyvelerini vermi, 1917 de yaynlanan Balfour Bildirisi sonrasnda bu blgede bamsz srail devletinin temelleri atlmtr. "Topraklar zerinde gne batmayan lke" olarak adlandrlan ngiltere'nin temellerine indirilen ilk byk darbe anakkale Sava olmutur. arlk Rusyasnn yklmas sonrasnda kurulan Sovyet Rusya'nn yaylma politikas ile bata in olmak zere birok devlet bu yeni gcn etkisine girmilerdir. ngiltere siyasetinin en etkili adamlarndan biri olan Churchill, yaklak 15 yl siyasi hayattan uzaklatrlmtr. Mehmetik ve onunla ayn ruh kuvvetine sahip olanlar ak cephe savalarnda yenmenin mmkn olmad anlalm, bundan sonra yaplacak herhangi bir mcadelede, gizli ve sinsi planlar uygulanmaya balanmtr.
/ 32 /
ve Gezi Rehberi
GEZ REHBER
anakkale ehitlerini anma ve anakkale Savalarnn yapld yerleri grme adna buraya gelecek ziyaretciler iki yoldan Gelibolu Yarmadasna gel mektedirler. Bunlardan ilki; Anadolu zerinden gelinen ve anakkale Boaznn Anadolu yakasnda olan anakkale ehrimizden feribotlar ile Eceabat'a ulalan yoldur. Bir dieri ise stanbul yada Edirne zerinden Gelibolu ehrimizden geilerek gelinen yoldur ki bu yolda Eceabat'a ular. Bizler de gezimize Eceabat'tan balayacaz.
/ 33 /
ve Gezi Rehberi
nce sahil eridini izleyecek ve kydan kydan Havuzlar ehitliine kadar gidecek ve sonrasnda da ierilere girerek Altepe Ky'ne varacaz. Bundan sonra da Kara Sava'nn yapld Seddlbahir ve Morto Koyu'na ineceiz. Gezinin leden sonraki ksm ise Anzak Koyu ve Conkbayr'na ayrlacaktr.
ECEABAT:
Anadolu yakasnda bulunan anakkale'nin, Gelibolu yarmadasnda apraz karsnda kalan bu irin ile Osmanl Padiah Orhan Bey'in olu Sleyman Paa ve Karasibeylii'nden Osmanl'ya geen Hac ilbey, Evrenosbey ve Ece Halil gibi komutanlar tarafndan fethedilmitir. Ece lakab nedeniyle de buras bu isimle adlandrla gelmitir. Eceabat'ta feribot limannn yannda uzanan sahil yolunu takip ettiimizde karmza Milli Park Tantm Merkezi kacaktr. 1987 ylnda hizmete giren bu kurum, bir de mzeye sahiptir.
/ 34 /
ve Gezi Rehberi
AMBURNU EHTL:
Mili Park tantma merkezinden biraz daha ilerlediimizde nmzdeki yolun sa tarafnda am aalar ile kapl bir tepede bir kitabe grrz. 1962 ylnda yaptrlan bu kitabede "Burada Balkan ve anakkale Savalarnda yaralanarak ehit den binlerce kahraman yatar." Yazldr.
DUR YOLCU R:
Yanndan gemekte olduumuz askeri birliin hemen zerindeki tepede bir Mehmetik silueti ile dur yolcu iiri yazldr. Necmettin Onan'a ait olan dizeler bu topraklarn nemi hakkna gelen geen herkese nemli eyler anlatmaktadr.
Dur yolcu ! Bilmeden gelip bastn Bu toprak, bir devrin batt yerdir. Eil de kulak ver, bu sessiz yn Bir vatan kalbinin att yerdir. Bu tmsek koparken byk zelzele Son vatan paras geerken ele Mehmet'in dman boduu sele Mbarek kann katt yerdir. Dn ki harolan kan kemik, etin Yapt bu tmsek, amansz etin Bir harbin sonunda btn milletin Hrriyet zevkini tatt yerdir.
KLTBAHR KALES:
Gezi guruplar anakkale Milli parkn gezmeye genellikle Eceabat Ynnden balarlar. Eceabat'tan Mecidiye Tabyalarna giderken az ilerde deniz kysnda grkemli surlar ile Kilitbahir Kalesi ile karlarsnz.
/ 35 /
ve Gezi Rehberi
/ 36 /
ve Gezi Rehberi
Bu kale Fatin Sultan Mehmet tarafndan 1462 de yaptrlm olan tam bir strateji ve ileri grllk harikasdr. Adndan da anlalaca zere denize kilit olmas iin buraya yaptrlan bu kale, denizden herhangi bir dman taarruzuna engel olmak maksadyla ina edilmitir. Mantk olarak yapl, stanbul boaz zerindeki Rumeli (Boaz kesen) Hisar ile ayndr. O hisarda stanbul'un fethi ncesinde yabanc gemilerin boazdan geerek Bizans'a yardm gtrmelerini engellemek iin yaptrlmt. Bugn surlar hala salam olan kale, anakkale Savanda ordumuz tarafndan kullanlmtr. Seddlbahir Kalesi kadar ypranmamas da sava alannn biraz dnda kalmas ile alakaldr. Evliya elebi'ye gre bu kalenin iin de 40 , dnda ise 62 adet top bulunmaktadr. Kalenin i ksm cretli olarak ziyarete aktr
NAMAZGAH VE HAMDYE TABYALARI:

Kilitbahir kalesini getikten sonra sol tarafmzda, denize bakan kyya paralel olarak uzanan tabyalarla karlarz. Buralar Namazgah tabyalardr. Az ilersinde de Sultan 2.Abdlhamid tarafndan ina ettirilen Hamidiye tabyalar grlecektir. Sava srasnda askerlerin barnma, cephanelik ve tabya aralarnda toplarn mevzileme yeri olarak kullanlan tabyalar dierlerine gre daha salkl durumdadr. Ama bugn restoreye gerekten ihtiyalar vardr.
SEYD ONBAI ANITI:

SEYD ONBAI Yl 1909. Balkesir'in Edremit'ine bal Havran'dan odunculukla uraan Koca Seyid nice Anadolu delikanls gibi askere yazlr. Devir zor bir devirdir. Osmanl zerinde sisli dumanlar gezmektedir. Bitmeyen savalarda nice delikanlmz evinden yurdundan ve yuvasndan gidip gidip gelmemektedir. te byle skntl bir ortamda askere alnr. Halbuki daha evleneli bir sene
/ 37 /
ve Gezi Rehberi
olmutur ve yeni doan bir kz bebee sahiptir. Yal anne ve babas onun bakmna muhtatr. Ama askerlik vatan borcudur ve Anadolu insannn indinde vatan borcuda namus borcu saylmaktadr. ki yl kadar vazife yapar ve tam terhis olup ailesine, gittiinden beri yzne hasret kald ocuuna kavumay hayallerken Balkan Sava patlak verir. Terhisler durdurulmutur. Yl 1913 olur. Utanverici bir yenilgi ve ardndan Edirne'nin geri aln ile 2.Balkan Sava da biter. Yine terhis heyecanlar akllarnda tllenmeye balamtr ki, bu kez dierlerinden daha ac, daha byk ve kayb kesinlikle dierleriden daha fazla olacak olan 1.Dnya Sava balar. Yl 1914 olmutur. Osmanl Devleti bir yl gemeden bu dehetli savaa katlr. Bu savan en dehetli cephesi balamak zeredir. Koca Seyid anakkale'ye gnderilir. 28'lik Rumeli Mecidiye Tabyalarnda vazifeye balar. Orada numaratrlk yapmaktadr. 26-ubat'tan buyana dman ara ara boazda grnp taciz atlar yapmakta, tabyalardaki Osmanl askerlerini huzursuz etmektedir. Herkes dmann toplu saldr gnn beklemektedir. O gn 18 Mart gndr. anakkale Boaznn cehennemi bir hal alaca o mthi gnn sabah nce Fransz birlikleri, ardndan da ngiliz birlikleri boaza girerek birer tabyay kendilerine hedef seerler. Mecidiye tabyasnn tam karsnda Quin Elizabet ve Ocean zrhllar tm hzlar ile bu tabyann bana ateler yadrmaktadrlar. Bu youn dman ateinin altnda mukavemet etmeye alan Mecidiye Tabyasnn 40 yiiti oradan oraya kouturmakta, ellerindeki toplar en iyi ve hzl ekilde kullanarak dman donanmasna engel olmaya almaktadrlar. O srada bir top mermisinin Mecidiye Tabyasnn ortasna dmesiyle ortalk karr. Toz toprak da gibi balarna yklmtr mehmetciklerin. Seyid Onba kendisine geldiinde Yzba Hilmi bey ve arkada Nideli Ali'den bakasn gremez. Gvdesinin yars topraa gmldr ve yanndakiler onu kurtarmaya almaktadrlar. Ayaa kalktnda durumun ne halde olduunu sorar. 14 ehit, 24 yaral vardr. Seyit Onba hemen denize bakar. Franszlarn dev gemisi Ocean evreye ate kusmaya devam etmektedir. Dner birde toplara bakar. Ayakta sadece bir top salam kalabilmitir. Dierleri toprak altnda
/ 38 /
ve Gezi Rehberi
/ 39 /
ve Gezi Rehberi
kalmtr. Salam topun yanna yaklar ama ac gerei fark etmitir. Topun matarofas yani vinci krlmtr. Ama inan ve azmin elinden ne kurtulabilmi ki. Koca Seyid hemen arkada duran 215 okkalk (275 kg.) top mermilerinden birine yaklar. Onun niyetini anlayan Nideli Ali, "Koca Seyid kaldramazsn" demektedir. Ama o bunlar duymaz bile. nk uan ok farkl bir haliyeti ruhiye iindedir. Gelin Koca Seyid'in bu haleti ruhiyesini kendi cmlelerinden takip edelim. "Topran altndan ktm. Baktm ki, 13 arkadam ehit olmu. Bir ben kalmm, bir arkadam Nide'li Ali, bir de Batarya komutan Yzba Hilmi Bey. Arkadalarmn bu ekilde gzlerimin nnde ehit edilmesini iine sindiremedim. Anamn bana rettii dualar okudum. Size izahn yapamayacam bir eyler doldu iime. Merminin yanna kotum... Topun vinci de bozulmutu. O mermiyi bir kez kaldrdm. Nide'li Ali beni biraz destekledi. Basamaklan karken kemiklerimin atrtsn duyuyordum. Mermiyi namluya srdm... patlattm... isabet ettiremedim... Ayn olay kez tekrar ettim... nc mermiyle onlarn en byk zrhllarndan "Ocean" zrhlsn dmen ksmndan vurdum... Arkadam Ali ve dier bataryadaki arkadalarm: "Vurdun onu Koca Seyid! Vurdun onu!" diye baryorlar, arkamdan sevin lklar atyorlard. Gerekten, o anda zrhl etrafnda dnmeye balad. Denizin ortasnda tam bir panik yaanyordu..." Allah'n iine baknz ki Seyid Onba'nn tm acizlii iinde elde ettii bu baar ile Ocean Zrhls yn kabiliyetini kaybetmi ve etrafn taraflamaya balamt. evresinde bulunan tm dman gemileri onun etrafndan kamaya baladlar. Bu srada hi beklenmeyen bir ey daha oldu. Bir gece nce srl birekilde Cevat Paa'ya karanlk limana dkmesi istenilen 26 Trk yaps mayndan biri Ocean'a arpt. Ocean zrhls byk bir hzla boazn sularna gmlmekteydi. Dman gemileri ne olduklarn anlayamadlar. Bu olay sadece bir zhlnn batrlmas olay deil, ayn zamanda kendini yenilmez ve batrlamaz ilan eden ve dnyann en byk donanmas ilan edilen bir birliin yzne vurulan sert bir tokatt. evreyi bombalamay biran kesen ve byk bir aknla den itilaf kuvvetlerinin anakkale yenilgisi ite Seyid Onba'nn bu at ile balamt.
/ 40 /
ve Gezi Rehberi
Bu tarihten iki gn sonra, Mstahkem Mevki Komutan Cevat Paa maiyetiyle beraber dman karan Mecidiye Tabyasnn Kahraman neferlerini kutlamaya gelmiti. Koca Seyid'in bu kahramanl, arkadalar tarafndan Cevat Paa'ya anlatld. Paa ona bu kadar ar bir mermiyi nasl kaldrdn sordu. Koca Seyid ona nasl kaldrdnn izahn yapamad. "u mermiyi bir kez daha kaldr... senin fotorafn ekelim...u millete hatra kalsn..." dediler. Mermiyi yerinden bile kprdatamad. Koca Seyit onlara; "u anda bu mermiyi yerinden oynatamadm. Ama ayn olay tekrar yaasam; yine ayn ekilde o mermiyi kaldrrm." diye cevap verdi. Merminin ii boaltld. O ekilde kaldrd. Gnmze kadar ulaan Nideli Ali ile ektirdii o fotoraf, milletimiz adna ok gzel bir belgedir... O'na o gn hediyeler vermek istediler, fakat o, hediyeyi kabul etmemiti. "Ben zaten hediyemi aldm. Onlann en byk zrhlsn vurmak, benim iin en byk hediyedir..." Demiti. O gn sava, dmann ekilmesiyle bitmiti. anakkale Savann bitimi, ardndan geen iki sene sonra 1918 ylnda Mecidiye Kahraman ve arkadalar terhis oldular. Bu terhis aslnda bir hezimetin terhisi idi. Osmanl itilaflar ile Mondros Atekes Andlamas'n imzalam bu anlama gereince de ordusu terhis edilmiti. Koca Seyid memleketine dnyordu. Ama aradan 9 koca sene gemiti. Acaba Koca Seyid nasl bir ruh haleti iinde geriye dnyordu. imdi bu hadiseyi de onun cmlelerinden takip edelim. "Dokuz sene askerlik yaptm. Dokuz kez kendime iyi baktm, tam manasyla temizlendiim sylenemez. imdi sam sakalm birbirine karmt. Annemi, babam, eimi ve yavrumu ok zledim... Askere gitmezden nce evlenmitim. Acaba hamm beni evde bekliyor mu? Yoksa; baka bir yere mi kalkt gitti? Bir kz ocuum dnyaya gelmiti. imdi beni grse bana -(babacm) deyip boynuma sarlabilir mi? Acaba anama, babama ne oldu? Yoksa ldler mi? Bunlar dnrken, gecenin bir yarsnda evimin kapsna geldim... Doduum, bydm evi tanyvermitim... u kap, Hasan Daymn evinin
/ 41 /
ve Gezi Rehberi
kaps...u da teyzemin... Fakat herkes uyumutu. Kapy alsam, beni byle grseler onlar korkutur muyum? Beni tanyabilirler mi? ok da yorgunum...Hepsini de ok zledim... Her eye ramen kapy aldm... erden: kim o ?' Diye seslenenin, dokuz sene sonra, anamn sesi olduunu hatrlyverdim. Baktm ki, vefal hanmm beni bekliyor. Seyid'im gelecek diye... hep beni beklemi... Kz ocuum dokuz yana gelmi. Ona: "Bak! baban gelmi... babacm de!.. Git boynuna sanl!.." diyorlar... O bana, baba diyemiyor... yzn saklyor... daha benden kayordu... Babam iki sene nce vefat etmi... onu ancak mezarlkta ziyaret ettim... Helallaabildim..." Ertesi gn lene doru Teyzesinin kz Fadime bir ey istemek iin eve gelmiti. Kapnn nnde iriyar insan grnce duraklad. Fadime, Koca Seyit'i tanya- mamt. Fadime 19 yana gelmi gzel bir kz olmutu. Koca Seyit, onun korktuunu anlayarak; " Fadime!... beni tanmadn m? Ben Dayn Seyit kzm!" diyerek kendini tantmt. Babasndan kendisine yadigar bir merkebi kalmt. Dada odun keser, kmr yakar, getirip, Edremit'te veya Havran'da satard. 1918 senesinde kulana, Edremit'i, Yunan askerinin igal ettii haberi geldi. Koca Seyid, bu habere inanamamt. "Nasl olur? Biz gsmz dmana siper ettik... o kadar ehit verdik... dman geirmedik... imdi elini kolunu sallyarak nasl buralara gelebilirler?" demiti. Bir trl inanamad haberin doruluunu kontrol etmek amacyla Edremit'e yolland. Edremit sokaklarnda Yunanl askerleri grnce beyninden vurulmua dnd. Byk bir znt iinde kyne dnd. Yine baltasnn ve yk hayvannn bana gemi, ailesinin iaesi ile megul olmaya balamt. Trk Milletinin imtihanlar bunlarla bitmemiti. 1919-1923 l yllarda verilen bir Milli Mcadele ile yeni bir Trk Devleti kurulmutu. Bymeye alan ve her geen gn biraz daha kalknan Trkiye'de gnler aylar ve yllar geiyordu. lkemizde takvimlerin 1936 yln gsterdii tarihlerde Balkesir anakkale yolunun al iin Atatrk'n yolu da Havran'a dmt. Buraya geldiinde, anakkale Savanda bizzat grt ve bandan geenleri kendisinden dinledii Koca Seyid'i hatrlad. Mahalli yetkililere Koca Seyid'i sordu
/ 42 /
ve Gezi Rehberi
fakat hibiri onu tanmyorlard. Atatrk oradakilerden hemen Koca Seyid'i bulmalarn istedi ve onlara hitaben: -" Sizi onunla tantrmak istiyorum. Yaptnz milletin kahramanlarna vefaszlktr. Kendisini tanyn ki, bu topraklar zerinde yaamann bir bedeli olduu bilinsin." Dedi. Uzun uralar sonrasnda buldular. nce ykattlar, ardndan tra ettiler. zerindeki elbiseleri kartarak Nahiye Mdrnn elbiselerini giydirdiler. Bu ekilde paann karsna kardlar. Paa bu kyafetlerde birini beklemiyordu karsnda. Ama onu toplumun iinde utandrmamak iin iltifat etti. -"Koca Seyid bu elbise sana ok yakm, onu nereden satn aldn?" -"Paam sizin geldiinizi bana haber verdiler. ok sevindim. Beni arattnz duyunca dnyalar benim oldu. Bana bu elbiseyi giydirdiler. Kaymakam bey yle uygun grd." Konuma sonrasnda Atatrk orada bulunanlara gereken dersi vermeyi ihmal etmedi. -" Siz vatan iin, milleti iin, namusu iin cann ortaya koyan byle insanlar bu kadar m tanyor sunuz? Eer siz onlar tanmazsanz geleceinizi gremezsiniz. Hedeflerinizi bilemezsiniz."
MECDYE TABYASI:
Seyid Onba Ant'nn hemen arkasnda, yolun kar tarafnda bulunan kk tepeyi ktnzda Mecidiye Tabyasnda vazife gren ve 18 Mart gn deniz bombardmanlar srasnda ehit den askerlerimizin mezarlarn greceksiniz. Buras Mecidiye Tabyasnn yeridir. Fakat Youn bombardman sonrasnda buralar harebeye dnm ve tabyadan geriye pekbirey kalmamtr.
HAVUZLAR EHTL:
Mecidiye Tabyasnn yanndan asfalt yolu takip ettiimizde yaklak birka
/ 43 /
ve Gezi Rehberi
Mecidiye Tabyas
km. sonra Havuzlar ehitliine varrz. Buras byk nar aalarnn glgesinde denize ky gzel bir yerdir. 1961 ylnda yaptrlan bu abidenin altnda 21-Haziran -1915 de Kerevizdere Savalarnda ehit olan askerimiz yatmaktadr. Bu savalar srasnda 5000 in zerinde kayp verilmitir. Bu ehitlie ileride bu savalarn yapld mevkilerden toplanarak buraya getirilen birok ehit kemii toplu halde defnedilecektir. Kerevizdere mcadelelerinde kahramanlaan ve yine burada ehit olan Yzba Kemal bey'de burada yatmaktadr.
SAM MUTLU SAVA MZES:

Altepe Kynde yaayan Saim Mutlu'nun kendi gayretleri ile kurmu olduu mzedir. Kendi evinin bir ksmn mze haline getiren bu vatandamz gerekten byk bir hizmet icra etmitir. Onun bu gayretlerini gren halkmzda bulduu eyalar buraya getirdike mze daha da bymtr.
/ 44 /
ve Gezi Rehberi
Bugn zlerek ifade etmeliyim ki Milli Mzelerimiz bile bu vatandan mzesi kadar detayl deildir. Saim Mutlu mzesinde ziyaretilerden belli bir cret alnmamaktadr.
ALITEPE KY:
Bu kyn eski ad Kirte'dir. Kyllerin anlattklarna gre burada nceleri bir Ermeni Ky bulunmaktaym. Sava balaynca buras harabe haline gelmi. Atatrk 1930' lu yllarda Balkanlardan gelen gmenlerin bir ksmn buraya yerletirerek buralar yeniden hayata kazandrm. Kyller o yllardan sonra 1970 'lere kadar anakkale Saim Mutlu Sava Mzesi Sava artklar olan sava malzemelerini tarlalardan toplayp hurdaclara satarak geinmiler. Bugn bile hala bu ky civarndaki topraklardan kurun ve glle ekirdekleri kmaktadr. (anakkale'de bir metrekareye 6000 mermi dmtr.)
/ 45 /
ve Gezi Rehberi
Gelibolu Mili Park iinde en rahat konaklama yapabileceiniz yerlerden biri de bu kydr. Gezinizin arasnda yarm saatlik bir ihtiya ve mzeyi gezme molas verebilirsiniz. SON OK ANITI: Altepe Kyne girdiimiz yolun sana, sarg yeri'ni gsteren tabelaya doru ilerlediimizde az sonra yolun solunda ky mezarl ile karlarz. Mezarln yola bakan yannda 3. m ye yakn bir ant ile karlarz. Buras anakkale Savalarnda nemli bir yere sahip olan ve dmann Altepe'yi almak iin byk bir mcadele verdii Kirte Savalarnn yapld mevkidir. Bu blgede, 1.2.ve son olarak 3.Kirte savalar ile byk kayp vermiizdir. Ama dman buray alamaz. Kaan dmana son kurunun atld yer burasdr.
SARGI YER EHTL:

anakkale Savann en byk hastanesi olan Sarg Yeri'ne gitmek iin Altepe Ky'nden Yahya avu antna giden yolun tam zt istikametinde uzanan yola devam etmeniz gerekiyor. Kyn hemen knda karnza son ok ant gelecek. Oradan dz devam ettiinizde birka dakika sonra tabiat iinde mkemmel gizlenmi bir vadi ile karlaacaksnz. Zndere denilen bu mevki, korunakl yaps ve gzden uzak duruu nedeniyle hastalarn tedavi edildii bir yer olarak kullanlmtr. Hatta bu konumuyla o kadar bymtr ki sadece Osmanl yarallarnn deil, dman askerlerinin de mtereken kullandklar bir hogr hastanesi haline gelmitir. Kyya ve dolays ile cephelere yaknl nedeniyle zaman zaman o kadar ok hasta birikmitir ki insanlar neredeyse st ste uzanmak durumunda kalmlardr. Bir seferde 40-50 bin hastann barnd bu byk hastane, adndan dolay ufak tefek iziklerin sarld bir hastahane gibi alglanmamaldr. Hastaneye getirilen yarallarn durumlar o kadar ardr ki anlatmaya yrek dayanmaz. Kimilerinin kollar, kimilerinin bacaklar kopmu, kimisinin gz
/ 46 /
ve Gezi Rehberi
Sarg Yeri ehitlii
/ 47 /
ve Gezi Rehberi
patlam, kimisi son bir soluk halinde yaam mcadelesi vermekte. Onlarn bu aciz durumlarnda, kendilerine yardmc olmak iin dost dman ayrmayan Mehmetik etraflarnda pervane olmaktadr. Ama kalle dman burada da yapacan yapm, Ortaa tarihinden alk olduumuz vahi yzn gene gstermitir. anakkale Savanda dmana ait hibir hastane gemisine bir tek Osmanl kurunu dahi atlmazken, cephenin en cehennemi ortamlarnda dmann yarallarna evkatle yaklalrken, dman sarg yerine kar acmasz bir saldr gerekletirmitir. Hemde kendi askerlerinin de orada tedavi olduunu bile bile. Tarih 28 Haziran 1915. Saatler gece yarsn oktan gemiti. Sarg yerine ok yakn bir kydan dmana ait bir zrhl, uzun menzilli toplar ile sarg yerini dvmeye balamt. Tonlarca mermi, belki parman bile kprdatamayacak binlerce aciz askerin bana dmekteydi. Hibirinin kaacak yada kendisini bir ekilde savunacak gc kuvveti yoktu. ylece lm bekler gibiydiler. Zaten ksa srede bu darack vadi ateler iinde kalmt. Zavall Mehmetiklerimiz yava yava yanyorlard. Bu unutulamaz vahetin sabahnda vadiye gelenler, binlerce yank insan cesedi ile karlatlar. Bir gecede 18.000 askerimizi kaybetmitik. Bu blgenin korumas normalde Albay Halil Sami Bey'in komutansndaki 9.Tmene verilmiti. Fakat bu ani saldrda onlarda bir ey yapamam, Halil Sami bey'de ehit dmt. Olay dnya basnnda byk ses getirmi ama olan zavall yarallarmza olmutu. Fakat belki de en kazanl olanlar onlard. nk biliyoruz ki, aciz, hasta ve zayflarn zerine Allah'n rahmeti daha farkl ve fazla yaar. Bu Mehmetlerimizde byle bir durumda iken ldrldler. nanyoruz ve temenni ediyoruz ki onlarn mkafat dierlerinden daha fazla olsun ve telerde bizleri de unutmasnlar. 1947 ylnda yeri belli olacak ekilde genel bir ekil verilen bu hastane vadisi, 1995 ylnda Kltr Bakanl tarafndan bugnk haline getirilmitir. Sarg Yerine yaptrlan, bir Mehmetiin o geceki bombalama esnasnda yaral arkadan korur halide bizi o geceye gtrmektedir.
/ 48 /
ve Gezi Rehberi
Sarg Yerinin bir ilgin yan da Antn hemen yannda bulunan selvi aacdr. Bu selvi aacnn gvdesi adeta burum burum burulmu bir vaziyettedir. Bu haliyle de bizlere, sanki bir gecede ehit edilen 18.000 askerimizin aclarn hatrlatmakta ve onlarn bu skntl durumunu dile getirmektedir.
NUR YAMUT ANITI:

Bu ant anakkale Milli Park ierisindeki zel teebbsle yaplan ilk ant olma zelliini tamaktadr. 1943 ylnda Gelibolu'da 2.Kolordu Komutanl'na atanan Nuri Yamut Paa, anakkale Sava cephelerini gezerken bu blgeye gelmi ve srtlarn tmden ehit kemikleri ile kapl olduunu grnce onlarn byle akta kalmalarna gnl raz olmayarak buraya bir ehitlik yaptrmaya karar vermitir. nce dualarla ehitlerimizin kemikleri toplatlm, ardndan topluca buraya defnedilmilerdir. Burann zerinde de uan paamzn adyla anlan Ant yaptrlmtr. Paamznu ant yaptrrken stanbul'da bulunan iki evini satmak zorunda kaldn da burada sylemek isteriz. Kemiklerin toplanmasndan sonra yaplan tespitlere gre buraya 10000 civarnda insana ait kemik gmlmtr. Bu ant altnda yatanlar ok kanl geen Zndere Savalarnda hayatlarn kaybeden insanlardr. Nuri Yamut Antna gitmek iin,Altepe Kynden Sonok Antn geerek geldiimiz Sarg Yeri'nden sonra saa doru ilerlememiz gerekmektedir. Yaklak 10 dakika sonra Antn karsnda olacaksnz.
YARBAY HASAN BEY KABR:

Geldiimiz ynden geri dnyoruz. Sargyeri ve Son Ok antlarn da geerek yeniden Altepe Kynn iine geliyoruz. Bu kez geldiimiz yerden deil, kyn Seddlbahir kndan yolumuza devam ediyoruz. Kyden ktktan yaklak 5 dakika sonra yolun sol tarafndan toprak bir yolun ayrldn
/ 49 /
ve Gezi Rehberi
Yarbay Hasan Basri bey Kabri
/ 50 /
ve Gezi Rehberi
greceiz. Yol kenarnda kck bir tabela ile "Kaymakam Hasan Bey" yazar. Bu toprak yolda 5 dakika kadar ilerlediimizde tarlalarn arasndan bizlere sanki el sallayan 17.Alay Komutan Yarbay Hasan Bey'in kabri ile karlarz. Hasan Bey'n ayak ucunda onunla birlikte len kpei de defnedilmitir.
SEDDLBAHR KY:
Yeniden yola kyoruz ve Altepe kynn aksi istikametinde ilerliyoruz. leride yol atallaacaktr. Sol taraf Morto Koyu ve Abide ehitliine giderken sa taraf Seddlbahir Ky ve Yahya v. antna gitmektedir. Sa tarafa devam ediyoruz. Az sonra Seddlbahir Ky'ne giriyoruz. Ky tarihi bir kimlie sahip olup, 4.Mehmet Dneminden kalma bir kale ile lk ehitler antn barndryor.
LK EHTLER ANITI:
Ortasnda eme olan bir meydanlkta yollar yine atallaacaktr. Buradan sola saptmzda az ilerde lk ehitler Ant ile karlarz. Bu ant, Osmanl Devleti 1.Dnya Savana girdiinde ngiliz gemilerinin gizlice yaptklar bir bombalama esnasnda len 5 subaymz ve 81 erimiz adna yaptrlmtr. Antn yanndaki camide tarihi olup ne yazk ki ibadete kapaldr.
SEDDLBAHR KALES:
anakkale Gelibolu Yarmadas gezimiz srasnda Altepe Kynden yada Abide ehitliinden Ezineli Yahya avu antna doru gelirken karmza Seddlbahir Ky'nn kacan sylemitik. Bu kyn iine girdiimizde tam ky meydannda yol atallayordu. Biz bu yollarda soldakine, yani "lk ehitler Ant" tabelasnn gsterdii yere doru gireceiz. lk ehitler antna gelip antn yanndaki yoldan biraz daha ilerlersek tarihi bir yap olan Seddlbahir Kalesinin arka duvarlar ile karlarz. Bahir arapcada deniz anlamna gelmektedir. Kaleye bu adn verilmesi de
/ 51 /
ve Gezi Rehberi
deniz yoluna sed olmas manasnda dnlm olmasndandr. Yani Seddlbahir Kalesi boazdan yabanclarn gememesi iin bir nevi sed olarak ina edilmitir. Sizi biraz gerilere gtrecek olursak bu kalenin yapmndaki bu ince anlam daha iyi anlayacaksnz. Kale 4.Mehmet (Avc) zamannda ina edilmitir. (1659) Ama kaleyi asl yaptran annesi Turhan Hatice Sultandr. Bu nedenle de kaleye "Kaley-i Sultaniye" ad verilir. 4.Mehmet ok kk yalarda tahta gemi, devleti idare edemeyecek kadar kk olduu iinde idareyi annesi Turhan Sultan ele almt. O dnemde Venedikliler Osmanl'ya kar bakaldrarak anakkale Boazn abluka altna almlard. Turhan Sultan, yal ve ileri grl Kprl Mehmet Paa'y
/ 52 /
ve Gezi Rehberi
sadrazamla getirmi, o da bu Venedik Ablukasn kaldrtmt. te bu hadiseden sonra Turhan sultan, ileride yeninde byle bir dman ablukasna kar bu kaleyi ina ettirmiti. Seddl Bahir Kalesi 1.Dnya Savanda byk faydalara neden olmu, askerlerin barnmasndan cephane muhafazasna kadar bir ok konuda kullanlmt. Fakat 25-Nisan Erturul Koyu karmas sonrasnda ngilizler bu kaleyi almak iin ok uramlar ve kale ierisinde ok kanl atmalar gereklemitir. Kale bu arpmalar srasnda defalarca el deitirmitir. Haliyle de byk hasar grmtr.
HELES ANITI:
Yeniden Seddlbahir Ky'nn meydanna dnyoruz. Bu kez Altepe Ky ynnden meydana girdiimiz taraftan saa sapyoruz. Kyn yanndan ilerliyoruz ve az sonra tekrar sola dnyoruz. Karmzda anakkale'de bulunan en byk ngiliz Ant var. ngilizler'in 1926 ylnda tamamladklar bu ant, bu savata len tm ngiliz askerlerini sembolize ediyor.
/ 53 /
ve Gezi Rehberi
EZNEL YAHYA AVU ANITI:

Heles Ant sonrasnda Erturul Koyu'nu ku bak grebilen hakim bir tepeye geliyoruz. Tam karmzda Seddlbahir Kalesi var. Hatta dikkatli bakldnda kalenin yannda lk ehitler Ant'n da grmek mmkn. Buras 25 Nisan sabah dman askerlerinin kartma yaptklar nemli yerlerden biri. 26. Alaya bal 10.takmn askerleri burada dman 24 saatten fazla tutarak bir destan yamlar. te 67 arkada ile Yahya v. un arparak ehit dtkleri yer buras. Buradaki ant 1962 ylnda ina edilmi. 1993 ylnda Kltr Bakanlnca yeniden yaplmtr. Az ileride ehitlikleri de grlmektedir. Ayrca burada ayakta kalmay baarm birka tabyann arasnda Alman yapm bir topu da inceleyebilirsiniz.
BEACH CEMETERY (Ky Mezarl):

Dmann kartma yapt River Clayt ve Albiom gemilerinden kan yzlerce asker durmadan Erturul'un serin sularna dklyordu. Akama rapor veren uak grevlileri Erturul Koyu'nun kydan 50 m. ieriye kadar kan glne dndn sylediler. 10.takma bal, iinde Ezineli Yahya v.'unda bulunduu bln kahraman mcadelesi karsnda gemilerden kmak istemeyen dman askerleri komutanlar tarafndan sng zoruyla darya srlyorlard. O gn karmada lenler ite bu ky mezarlnda yatmaktadrlar.
/ 54 /
ve Gezi Rehberi
MORTO KOYU:
Ezineli Yahya avu Ant ve Heles Ant'nn yanndan geriye dnyoruz. Seddlbahir Ky'n de geride brakarak az nce yanndan getiimiz yol ayrmna geliyoruz. Bu kez soldan dz devam edersek yeniden Altepe Kyne gitmi olacaz. Fakat biz saa Morto Koyu'na doru dnyoruz. Eski Hisarlk Tepesine doru bir kavis izen bu koy, 25 Nisan Kara kartmasnda Fransz askerleri tarafndan igal edilmi. Burada o kadar ok l brakmlar ki koya, Morto (l) adn vermek zorunda kalmlar. Morto Koyunu dikkatli gezerseniz suyun iinde hala eriyik halinde maden paralar bulabilirsiniz. anakkale'yi gezen guruplar ounlukla le molasn burada verirler. Piknik yine burada yaplr.
/ 55 /
ve Gezi Rehberi
anakkale Savanda aldmz esirlerden be eit (sadan; Zenci, ngiliz, Fransz, Senegalli, Hindu)
FRANSIZ ANITI VE MEZARLII:

Morto Koyu'na girdiimiz yolun tam solunda, Morto Koyu'nun tam karsnda kalan tepede beyaz bir kule greceksiniz. Buras 1929 ylnda Franszlar tarafndan, anakkale arpmalarnda len askerleri iin yaptrdklar ant mezarlktr. Antta, Morto Koyu arpmalarnda len 2236 askerin adlar yazlmaktadr.
ANAKKALE EHTLER ABDES:

Morto Koyu'na girdiimiz yoldan dz devam ettiimizde Hisarlk Tepesine doru trmanarak birka viraj sonrasnda, anakkale ehitler abidesine geliriz. 1954 ylnda yapmna balanan ve 1960 ylnda tamamlanan bu ant tm anakkale ehitlerimiz adna ina edilmitir. Bu hakim tepe zerinden
/ 56 /
ve Gezi Rehberi
/ 57 /
ve Gezi Rehberi
hemen birok yerden grlmesi de ehitlerimizi geni bir evreye hatrlatmas bakmndan bir hayli anlamldr.
SAVA ESERLER MZES:

anakkale ehitler Abidesinin hemen altnda yine anakkale sava hatralarnn sergilendii bir mze mevcuttur. 1971 ylda Kralie Elizabeth tarafndan alan mze, ok zengin olmamasna ramen savata yabanc askerlerin zerlerinden kan Kur'an- Kerim, ehit mektuplar vb. baz zel paralar dolays ile gezilebilir.
ABDE EHTL:
1992 ylnda Kltr Bakanlnca Abide ehitlii yanna yapld. 600 ehidimizin isimleri ile temsili mezarlarnn bulunduu yer, dzenleme bakmndan gayet etkileyicidir.
/ 58 /
ve Gezi Rehberi
ANZAK KOYU:
Sabah erken saatlerde Eceabat'tan baladmz gezimizde Gelibolu yarmadasnn anakkale Boazna bakan ksmndan yola karak nce gneye doru indik, Kilitbahir Kalesi, Seyid Onba Ant ve Tabyalarn yanndan yarmadann ortalarna geerek Altepe Kyne vardk. Oradan Yarmadann burnunda bulunan Yahya v. Antnn bulunduu Erturul Koyu ile Morto Koyu ve Abide ehitliini ziyaret ettik. Morto Koyu'nda le yemei aras verdikten sonra imdide Gelibolu Yarmadasnn Ege Denizi boyunca uzanan kys boyunca kuzeye doru yol alacaz. Morto Koyu kavisinden geri dnyoruz. Yol biraz sonra Yahya v. Ant ve Altepe Ky ynnde ikiye ayrlyor. Biz Altepe Kynn bulunduu sa tarafa sapyoruz. Kyn iinden getikten sonra sabah Eceabad ynnden kye girdiimiz yoldan kyoruz. Yaklak 5 dk. lk bir yol sonras sol tarafa doru ikinci bir yol ayrlyor. Buradan Saroz
/ 59 /
ve Gezi Rehberi
Krfezine doru uzanan bu yola sapyoruz. Gelibolu Yarmadasnn Ege kylarna paralel olarak yaptmz bu yolculuk yaklak 20 dakika kadar sryor. Yol bir kez daha atallaacaktr. Sa tarafa gittiimiz taktirde Kabatepe Tantma Merkezi ve stanbul yoluna ularz. Fakat bizler sol tarafa doru saparak Anzak Koyu ve Anafartalar'a giden yolu takip edeceiz. Biraz ilerde yol Anzac Koyu ve Anafartalar - Conkbayr eklinde ayrlacaktr. Anzac Koyu ynne saptmzda ky boyunca 3 km. kadar ilerliyoruz. Bu yol zerinde "Shell Gren", "Sharapnel Walley" vb. yabanc mezarlklar grrz. Az sonra yolun sol tarafnda burann Anzac Koyu olduunu gsteren ta levha ile karlaacaz. Buradan kyya yrdmzde Anzac Mezarl ile karlarz. Sahilden kar srtlara bakarsanz Anzaklarn ne kadar yanl bir yere kartma yaptklarn grrsnz. Bu yarlar alabildiine sarptr. zellikle ngilizlerin buraya geldikleri Msr'daki Sfenks'e benzettikleri kaya kntsn da incelemeyi ihmal etmeyin. Ayrca bu mezarlk iinde tane mezarn dier mezarlardan farkl bir ynde uzandn greceksiniz. Bu mezarlarn talarn dikkatle okuyunuz. Hepsinin de Hintli Mslmanlara ait olduunu greceksiniz. Kbleye dnk olan bu mezarlar ne yazk ki buralara kandrlarak gelen dindalarmza aittir.
YABANCI MEZARLIKLARI:
Anzac Koyu yanndan asfalt takip ettiimizde "The Neck", "Walkers Ridge", "Embarkation Pier" ve "7 th Field Am bulance" mezarlklarn grrz.
DAMAKCI BAYIRI ANITI:

Yolumuza devam ediyoruz. Birka km. sonra Anafartalar Ovasna giriyoruz. Burada yolun sanda yamata bir kitabe grrz. zerinde "Anafartalar Grup Komutan Albay Mustafa Kemal 7.Tmen ile 9 Austos
/ 60 /
ve Gezi Rehberi
1915 gn Damaklk Bayrna taarruz ederek Anzak Kolordusu'nun 9.ngiliz Kolordusu ile ibirliini ve Kocaimentepe ynnden gelecek tehlikeyi nledi."
MESTANTEPE EHTLKLER:
zlediimiz yol gzergahndan birka km. sonrasnda nmze gelen ataldan sola sapp biraz ilerde saa saptmzda ehitlikler ile karlayoruz.
YUSUFCUKTEPE YAZITI:
Geldiimiz yoldan geriye dnerek Saroz krfezi ynnde 20 dakika kadar ilerliyoruz. Buradaki kitabe Yusufcuktepe Yaztdr. zerinde yle yazar: "Arburun Cephesindeki Trk kuvvetlerini kuatmak iin 7 Austos 1915 gn Anafartalar limanna kan dman kuvvetleri zayf gzetleme birlikleri karsnda smailolu ve Yusfuktepelere kadar ilerledi."
/ 61 /
ve Gezi Rehberi
MESTANTEPE YAZITI:
Birbirine yakn olan dier yaztta "Anafartalar grubu Komutan Albay Mustafa Kemal'in komutasndaki Trk Kuvvetleri 9-12 Austos 1915 de 1.Anafartalar muharebesinde dman kuvvetlerini yenerek onlar Kiretepe ve Mestantepe hattna att." yazmaktadr.
SMALOLU TEPE YAZITI:

zerinde "ki tarafnda byk kuvvetleri ile 21-22 Austos 1915 gn yaplan 2.Anafartalar muharebesi sonunda dmann Sivritepe ve Mestantepe hattnda dmann taarruz gc krld. Bu muharebelerde Trkler 8155 ehit, dmanda 19850 kayp verdi." yazar.
KRETEPE EHTL:
Bahsettiimiz yaztlarn yannda bu ehitlik ile de karlarz. Bursa ve Gelibolu Jandarma Taburlar adna yaptrlan ehitlik yannda bulunan kitabe zerinde bu konuda bilgi mevcuttur. Kitabede yle yazar: "6-8 Austos 1915 de Gelibolu ve Bursa Jandarma Taburlarnn kahramanca arpan bl iki tugay gcne ulaan ngiliz kuvvetlerini Karakol Da ve Kiretepe de durdurup Anafartalar grubunun kuzey yann korumutur."
KRETEPE EHTLER ANITI:

Ece Koyu'na yaklatmz bu mevkide, Kiretepe Kitabesinin yannda Atatrk tarafndan yaptrld sanlan bir de ant vardr. Bu ant topmermisi kovanlarnn st ste konulmas ile ina edilmitir.
BYK KEMKL KTABES:

Geldiimiz yoldan geriye dner ve yolun atallat noktada sa tarafa
/ 62 /
ve Gezi Rehberi
(Sula koyu) doru ilerlersek yaklak 6 km. sonra Byk Kemikli Burnuna varrz. Kydaki gemi iskeleti o gnlerden kalma bir kartma gemisine aittir. Kitabede yle yazar: "1915 ylnn 25 Nisan sabah Arburnu'na, 6-7 Austos gecesi de Anafartalar Limanna kan dman kuvvetleri, aylar sren muharebelerden sonra Gelibolu Yarmadasndaki Trk savunmasnn geilemeyeceini anlayarak 20 Aralk'ta bu cepheyi boaltt."
/ 63 /
ve Gezi Rehberi
BYK ANAFARTALAR KY MEZARLII:

Byk Kemikli Burnu'ndan geriye dndmzde Byk Anafartalar Kyne geliriz. Bu kyn mezarlnda ismi bilinen ve bilinmeyen birok anakkale ehidimiz istirahat etmektedirler. 20.Alay Komutan Halit Bey, 21.Alay Komutan Yarbay Ziya Bey, Astemen Halid Bey ve dierleri.
BGALI KY VE ATATRK'N KALDII EV:

Anafartalar Ky'nden 6 km. ileride Bigal Ky'ne geliyoruz. Burada Atatrk'n karargah olarak kulland ev mze olarak ziyarete aktr. 19.Tmen Komutan Albay Mustafa Kemal, birliini 1915 ylnn Nisan aynn ikinci yarsnda Maydos'tan Bigal'ya nakletmiti. Burada kald srede, bu evi karargah olarak kulland. ki katl ahap yapnn ilk kat mutfak ve kiler ikinci kat alma ve yatak odas olarak kullanlmtr.
/ 64 /
ve Gezi Rehberi
Not: Buradan sonra kuzeyden dolaan yolu takip ederek ksa zamanda Conkbayr'na gidebilirsiniz. Ama biz, ou gurubun Anzac Koyu'na giderek geriye dndn gz nne alarak bu gezi rehberinde, sizleri buradan geriye dndrecek ve Anzac Koyu yanndan geerek Kabatepe Tantma Merkezi yaknlarndan yeniden Conkbayr'na trmandracaz.
MEHMETCE SAYGI ANITI:

Arburnu'na geldiimiz yoldan geriye dnerek az nce getiimiz Anafartalar ve Conkbayr'na giden yol ayrmna yeniden geliyoruz ve buradan Anafartalar ynne sapyoruz. Az sonra yolumuzun sa tarafnda ilgi bir heykel grrz. Bu komposizyonda bir mehmetcik, yabanc bir askeri kucaklam vaziyettedir. anakkale Savana stemen olarak katlan ve Avusturalya Genel Valisi olduktan sonra lkemizi ziyarete gele Lord Casey'in bizzat ahit olduu bir olay anlatmas zerine bu ant heykel buraya ina edilmitir.
KANLISIRT KTABES:
Yolumuza devam ediyoruz. Az sonra bir rampaya trmandmz srada yolumuzun sa tarafnda bir kitabe ile karlaacaz. Bu yazt Kanlsrt Kitabesidir. Buradaki arpmalarda evre topraklar akan kanlardan kpkrmz kesilmi, bu nedenle de buraya bu isim verilmitir. zerindeki yazlarda bu blgede meydana gelenleri ak bir ekilde anlatmaktadr. Kitabede yle yazmaktadr: "Anzak Kolordusu, 6/7 Austos1915'de Anafartalar Blgesine kartma
/ 65 /
ve Gezi Rehberi
yapan 9. ngiliz Kolordusunun hedefine ulamasn kolaylatrmak amacyla 19. ve 16. Tmenlerin savunduu Arburnu Cephesindeki Trk kuvvetlerini yerinde tutmak iin taarruz etti. 16.Tmen birlikleri ok etin geen arpmalarda 1520 ehit, 4750 yaral vermesine ramen, Kanlsrt' kahramanca savundu."
LONE PNE (TEK AM) ANITI:

Yolumuzun sol tarafnda bu kez Lone Pine olarak adlandrlan Anzak Ant ile karlarz. Savata len Anzac askerleri iin ina edilmitir. 15 m. boyundaki ant Avustralya ve Yenizelanda'dan youn ziyaretci almaktadr.
YARBAY HSEYN AVN BEY KABR:

Az sonra yolumuzun sa tarafndan aaya doru dar bir yolun uzandn gryoruz. 250 m. kadar bu yolu takip ettiimizde 57. Alay Komutan Yarbay Hseyin Avni Bey'in kabrine varyoruz. 57.Alay'n tamam gibi 13 Austos 1915 de ehadete eren Hseyin Avni Bey'in kabrinin yerini sava sonunda Fahrettin Altay gstermitir.
/ 66 /
ve Gezi Rehberi
/ 67 /
ve Gezi Rehberi
BOMBA SIRTI:
Yine bir srta trmanyoruz. Buras Bomba Srt. anakkale Savanda nemli bir nokta olan bu srtta cereyan eden manzaralardan birini de Atatrk'n Ruen Eref ile yapt rportajdan reniyoruz. Atatrk bu srtta grd manzaray yle anlatyor: - "Size, Bombasrt Vak'asn anlatmadan geemeyeceim. Karlkl siperler arasnda mesafeniz sekiz metre... Yani lm muhakkak... Birinci siperdekiler, hibiri kurtulamamacasna kamilen dyor, ikincidekiler onlarn yerine gidiyor. Fakat ne kadar ayan- gpta bir itidal ve tevekklle, biliyor musunuz? leni gryor, dakikaya kadar leceini biliyor. Hi ufak bir ftur bile gstermiyor. Sarslmak yok. Okuma bilenler, ellerinde Kur'an- Kerim, cennete girmeye hazrlanyorlar. Bilmeyenler, kelime-i ehadet ekerek yryor-
/ 68 /
ve Gezi Rehberi
57.Alay ehitlii
/ 69 /
ve Gezi Rehberi
lar. Bu, Trk askerlerindeki ruh kuvvetini gsteren ayan- hayret ve tebrik bir misaldir. Emin olmalsnz ki, anakkale Savan kazandran bu yksek ruhtur."
YZBAI MEHMET MEZARI:

Yolumuzun sa tarafnda etraf duvarlarla evrili Yzba Mehmet mezar grlecektir. Ne yazkki hakknda herhangi bir bilgi mevcut deildir.
57. ALAY EHTL:

12 Aralk 1992 de al yaplan 57.Alay ehitlii bir tek eri bile hayatta kalmayan bu kahraman askerler iin yaplmtr. ehitliin kulesi, Temen Mustafa Asm ve Voiters adl dman askerinin bouurken beraberce lerek defnedildikleri yere ina edilmitir. ehitliin tam karsnda dev bir mehmetcik heykeli vardr.
EN YALI GAZ HSEYN KAMAZ ANITI:

ehitlie girdiimizde sa tarafta Bir eli bastonlu dier elinden ise bir kz ocuunun tuttuu yal bir kiiye ait ant ile karlarz. Bu kii en yal gazimiz olan Hseyin Kamazdr. Kendisi, Balkan Savana katlp esir dm ve tm trnaklar Srplar tarafndan sklmtr. Daha sonra anakkale Savana itirak etmi, Conkbayr mcadelelerinde yaralanmtr. Kurtulu Savana da katlan Hseyin Kamaz, Dumlupnar Meydan muharebesinde byk yararllklar gstermitir. stiklal Madalyasna da sahip olan Hseyin Kamaz 10 Eyll 1994 de vefat etmitir. 57.Alay ehitliinin alna da itirak eden Hseyin Kamaz yanndaki torunu ile bu komposizyonu vermitir.
MEHMET AVU ANITI:

57.Alay ehitliini geip 200 m. kadar ilerliyoruz. Asfalt yolun soluna doru
/ 70 /
ve Gezi Rehberi
yine bir yol ayrlyor. Tabela Mehmet avu Antn gsteriyor. eriye doru 50 m. kadar ilerlediimizde sa tarafta 2.m boylarndaki ant ile karlayoruz. Dmann hibir zaman ele geiremedii Cesarettepe'deki bu ant 10.Jandarma Er Okulu ina etmitir. Yaplan bu ant zamanl Mehmet avu adyla anlr olmutur. Bu isim hakknda iki rivayet vardr. Birincisi, Atatrk'n de verek sz ettii, dmana ta ve sopa ile saldran Mehmet v.'un adn almasdr. Bir dieri ise, anakkale'de bir tarlada bulunan, hi rmemi olan ve knyesinde Mehmet yazan, daha sonrada buraya gmlen ehitimizin adn ald eklindedir.
ARI BURNU YARLARI:

Diyelim ki vaktiniz ksa olduu olduu iin Anzac Koyu'na kadar gidemedi/ 71 /
ve Gezi Rehberi
niz. Bu, dmana dur diyen Arburnu yarlarn grmek iin frsat karrmadnz. Hemen Mehmet v. antnn kuzeybatsndaki Cesarettepe srtlarndan Arburnu'na baknz. Tm azameti ile, -"Biz vazifemizi yaptk." diyen Arburnu srtlarn greceksiniz.
TALAT GKTEPE ANITI:

"Quinst post" ve "Baby 700" mezarlklarn getikten sonra etraf alevlerle sarl, kravatl bir erkek komposizyonu sergileyen Talat Gktepe Antna geliyoruz. zlediimiz yolun sanda kalan ant, bu srtlarda kan yangn srasnda hayatn kaybeden tfaiye Mdr Talat Bey adna dikilmitir.
CONKBAYIRI:
te anakkale Savann en kanl cephelerinden birinin cereyan mekan. Dmann almak iin ok urat bu stratejik nokta nice boumaya ahit olmutu. 25 Nisan'dan itibaren dmann buralara doru balatt acmasz saldr tam 9 Austos tarihine kadar srm, bu tarihte Conkbayr hattnda durdurulan dman bir daha ilerleme frsat elde edememiti. Conkbayr srtlarnda meydana gelen bu arpmalarda kaybmz 9200 kiidir. Dmann kayb ise 12000 dir.
/ 72 /
ve Gezi Rehberi
Atatrk Zafer Ant
/ 73 /
ve Gezi Rehberi
Ezinyeli Yahya Seddlbahir Cephesinde
/ 74 /
ve Gezi Rehberi
/ 75 /
ve Gezi Rehberi
ATATRK ZAFER ANITI:

Conkbayr srtlarnn kuzey blmne geliyoruz. Ziyaretcilerin muhakkak urad bu yerin en zirvesinde, elinin krbac ve bann kalpa ile Atatrk'n heykeli grlmektedir. Heykelin yannda st ste yl glleler grlmektedir. te tam buras, Atatrk'n gsne arapnel parasnn arpt yerdir.
YEN ZELANDA ANITI:

Atatrk'n antnn hemen yannda Anzac Ant grmekteyiz. Buradaki bu
/ 76 /
ve Gezi Rehberi
ant gren herkesi artmaktadr. nk dmann kesinlikle hezimete urad bu yerde bu antn ne ii vardr? Gerekten de Yenizelanda yetkilileri bir ara ele geirdikleri baka bir tepe ile buray kartrarak bu ant buraya ina etmilerdir. Atatrk'n antnn yannda bu ant hite anlaml durmamaktadr.
STEMEN NAZF AKMAK KABR:

Atatrk Antnn hemen karsnda, Kk ve Byk Anafartalar ovalarna hakim bu tepenin stnde bir mezar grrz. Mareal Fevzi akmak'n kardei olan Nazif akmak 28 Temmuz 1915 de burada ehit dmtr.
KABATEPE TANITMA MERKEZ:

Conkbayr ve civarn gezdikten sonra geldiimiz yoldan geriye dnerek Kabatepe yol ayrmna geliyoruz. Bu yol bizi ayn zamanda stanbul ve Eceabat'a giden yol sapana da gtrecektir. 5 dakika sonra Kabatepe Tantma Merkezi ile karlarz. Altepe Kynde grdmz Salim Mutlu mzesi bir sre burada sergilenmiti. uan iinde baz silahlar ve haritalar sergilenmektedir. En dikkat ekici yerlerinden biride yap nnde bulunan simsiz Asker Ant'dr. Emekli bir askerimizin katklar ile yaptrlmtr. Not: Biz her ne kadar burasn, gzergah uzatmamak iin gezimizin sonuna koymu bile olsak, anakkale gezisine karken arzu edildii taktirde ncelikle buraya uranarak Sava detaylar hakknda bilgi alnabilir.
AKBA EHTL:
Kabatepe Tantma Merkezinden ileriye, stanbul'u gsteren tabelaya doru
/ 77 /
ve Gezi Rehberi
ilerliyoruz. Yaklak 5 dakika sonra yol deniz kysndan ikinci kez ayrlyor. Saa dndmzde 5 km. sonra Eceabad'ta olabiliriz. Anadolu yakasndan geriye dnecek misafirler bu yolu takip edebilirler. Sol tarafa bakan yol stanbul'a gitmektedir. Bu yolu takip ettiimizde 10 km. sonra Akba Limanna geliriz. Bu limann hemen kar tarafnda aalarn arasnda Akba ehitlii bulunmaktadr. anakkale Savalarnda Akba Liman, yaral mehmetciklerimizin stanbul'a tanmasnda kullanlyordu. Halep adl gemi buradan yarallar alm tam ayrlacakken dmanlar tarafndan bombalanmt. Bu saldrda len 200 civarndaki yaral askerimiz ite bu limann karsndaki Akba ehitliine, kanl elbiseleri ile defnedilmilerdir.
/ 78 /
ve Gezi Rehberi
/ 79 /
ve Gezi Rehberi

Varlık Ve Yokluk Savaşımız Çanakkale

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Varlık Ve Yokluk Savaşımız Çanakkale

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BACILAR BELEDYES

Varlk ve yokluk savamz

Ofset Hazrlk ve Bask:

ANAKKALE SAVAI NCES DNYA

Osmanllardan kalma anakkale Boaz izimi

SAVAIN BALAMASI VE OSMANLI DEVLETNN SAVAA KATILMASI

DMAN ANAKKALE'YE YNELYOR

17.yy da anakkale Boazn ablukaya alan Venedik gemileri

anakkale'de metrekareye 6000 kurun dmt.

1-) ARIBURNU MUHAREBES

2-) SEDDLBAHR MUHAREBES

25 Nisan sabahnda kara kartmas yaplan yerlerden biri de Erturul Koyu

- Karaya kamazsnz... - Bir deneyelim.

3-) KUMKALE MUHAREBES

Miralay Mustafa Kemal

blgede de siper savalar srecektir.

ANAKKALE SAVAININ SONULARI

NAMAZGAH VE HAMDYE TABYALARI:

SEYD ONBAI ANITI:

SAM MUTLU SAVA MZES:

SARGI YER EHTL:

Sarg Yeri ehitlii

NUR YAMUT ANITI:

YARBAY HASAN BEY KABR:

Yarbay Hasan Basri bey Kabri

EZNEL YAHYA AVU ANITI:

BEACH CEMETERY (Ky Mezarl):

FRANSIZ ANITI VE MEZARLII:

ANAKKALE EHTLER ABDES:

SAVA ESERLER MZES:

DAMAKCI BAYIRI ANITI:

SMALOLU TEPE YAZITI:

KRETEPE EHTLER ANITI:

BYK KEMKL KTABES:

BYK ANAFARTALAR KY MEZARLII:

BGALI KY VE ATATRK'N KALDII EV:

MEHMETCE SAYGI ANITI:

LONE PNE (TEK AM) ANITI:

YARBAY HSEYN AVN BEY KABR:

YZBAI MEHMET MEZARI:

57. ALAY EHTL:

EN YALI GAZ HSEYN KAMAZ ANITI:

MEHMET AVU ANITI:

ARI BURNU YARLARI:

TALAT GKTEPE ANITI:

Atatrk Zafer Ant

Ezinyeli Yahya Seddlbahir Cephesinde

ATATRK ZAFER ANITI:

YEN ZELANDA ANITI:

STEMEN NAZF AKMAK KABR:

KABATEPE TANITMA MERKEZ:

You might also like