IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

DERS NOTU 03 TOPLAM HARCAMALAR VE DENGE IKTI - I

Bugnki dersin ierii:
1.TOPLAMHARCAMAVEDENGEIKTI ....................................................................................................1 . HANEHALKITKETMVETASARRUFU......................................................................................................................2 PLANLANANYATIRIM(I).................................................................................................................................6 2.DENGETOPLAMIKTI(GELR) ..............................................................................................................7 . DENGENTASARRUF/YATIRIMYAKLAIMI.................................................................................................9 DENGEYEERM..........................................................................................................................................12 3.ARPAN.............................................................................................................................................. 2 1 KAYNAKA.............................................................................................................................................. 5 1

Dikkat: Bugn ki dersi devletin ve d dnyann olmad varsaym altnda iliyoruz. Daha sonraki derslerde bunlar yapya ekleyeceiz.

1. Toplam Harcama ve Denge kt

Toplam kt Belirli bir dnemde bir ekonomide retilen (veya arzedilen) toplam mal ve hizmet miktardr. Toplam gelir Belirli bir dnemde bir ekonomide btn retim faktrleri tarafndan elde edilen toplam gelirdir. Toplam kt (gelir) (Y) Y deikenini hem toplam kt hem de toplam geliri belirtmek iin kullanacaz. Herhangi veri zamanda, toplam kt (retim) ile toplam gelir arasnda tam bir eitlik vardr. ktdan (Y) bahsederken, nominal ktdan deil her zaman reel ktdan bahsediyoruz. tasarruf (S) Herhangi bir dnemde bir hanehalknn gelirinin tketmedii ksmdr.

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

e-mail: oeruygur@gmail.com 1

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

tasarruf gelir tketim SYC zdelik Her zaman doru olan durum.

ekil 1. Tasarruf gelir tketim zdelii.

Verginin olmad bir ekonomide gelirler ya tketim iin harcanrlar veya tasarruf edilirler.

Hanehalk Tketim ve Tasarrufu

Toplam tketimin sralanabilir: 1. 2. 3. 4.

baz

nemli

belirleyicileri

yle

Hanehalk geliri Hanehalk serveti Faiz oranlar Hanehalknn gelecek hakkndaki beklentileri

Geliriniz daha fazla olduunda, tketiminizin de daha fazla olmas beklenebilir. Servetiniz daha fazla olduu durumda, tketiminizin de daha fazla olmas beklenebilir.

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

e-mail: oeruygur@gmail.com 2

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

Daha yksek faiz oranlar bor alma maliyetlerini ykseltecei iin, harcamalar azaltc etkiye sahip olacaklar beklenebilir. Gelecek hakknda olumlu beklentilerin byk olaslkla gncel harcamalar artrc etkisi olacaktr. Tketim fonksiyonu Tketim ile gelir arasndaki ilikidir.

ekil 2. Herhangi bir hanehalk iin tketim fonksiyonu

Herhangi bir hanehalknn tketim fonksiyonu her bir gelir dzeyi iin olan tketim miktarn gsterir.

ekil 3. Toplam Tketim Fonksiyonu

Tketim fonksiyonu her gelir dzeyindeki tketim miktarlarn gsterir. Erinin pozitif eimi daha yksek bir gelir miktarnn daha fazla bir tketime sebep olacan gsterir.
Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar e-mail: oeruygur@gmail.com 3

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

rnekteki toplam tketim fonksiyonu dz bir izgi olduu iin, basite aadaki ekilde yazlabilir: C = a + bY Marjinal tketim eilimi (MPC) Tketim harcamalarndaki deimenin gelirdeki deimeye orandr
MPC tketim fonksiyonunun eimi C Y

Marjinal tasarruf eilimi (MPS) Tasarruflardaki deimenin gelirdeki deimeye orandr. MPC + MPS 1 1

ekil 4. C=100+0.75Y denkleminden elde edilen Toplam Tketim Fonksiyonu

Bu basit tketim fonksiyonunda, gelir miktar sfr iken tketim miktar 100 birimdir. Gelir ykseldike, tketim de artar. Gelirdeki her 100 birimlik art, tketimi 75 birim artrr. nk tketim dorunun eimi 0.75dir.

YC(Y)+S(Y)

dYCydY+SydY

1 Cy+Sy veya 1 MPC+MPS. e-mail: oeruygur@gmail.com 4

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

ekil 5. Tketim Fonksiyonundan Tasarruf Fonksiyonunun Elde Edilii

S Y C olduu iin tketim fonksiyonundan tasarruf fonksiyonunu elde etmek kolayca yaplabilir. Orijinden 45 al izilen dz izgi tketim ve geliri grafiksel olarak karlatrmak iin kullanlan uygun bir aratr. Gelir Y=200 iken, tketim 250 olmaktadr. 45 izgisi tketimin gelirden 50 fazla olduunu bize gstermektedir. Yani, S Y C=-50dir. Gelir Y=800 iken, tketim gelirden 100 milyar dktr. Yani, Y=800 iken S=100dr.

o Tketim fonksiyonu 45 dorusunun stndeyse, tketim gelirden daha fazladr ve tasarruf miktar negatiftir. o Tketim fonksiyonunun 45 dorusunu kestii yerde, tketim gelire eittir ve tasarruf miktar sfrdr. o Tketim fonksiyonu 45 dorusunun altndaysa, tketim gelirden daha azdr ve tasarruf miktar pozitiftir. Dikkat edilirse, tasarruf fonksiyonunun eiminin S/Y olduu grlr. Bu oran aslnda marjinal tasarruf eiliminden (MPS) baka bir ey deildir.
Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar e-mail: oeruygur@gmail.com 5

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

o Bu fonksiyonlar bize toplulatrlm olarak, her gelir dzeyi iin, tketicilerin gelirlerini tketim ve tasarruf arasnda nasl bltrdklerini gstermektedir. o Dier bir deyile, bu fonksiyonlar toplulatrlm tketici davrann temsil etmekte ve iermektedir.
PLANLANAN YATIRIM (I)

yatrm firmalar tarafndan, hepsi firmann sermaye stokuna eklenen, bina ve ekipman alm ile envanterlere yaplan eklerdir. Envanter deiimleri retim eksi satlardr. retim (veya Beklenen Satlar) (Gerekleen) Satlar= INV Yatrmn bir bileeni olan envanter deiimlerinin bir belirleyicisi de hanehalklarnn ne kadar satn alacaklar karardr. Bu karar firmalarn tam olarak kontrolnde deildir. Eer hanehalklar firmalarn bekledikleri kadar satn alm yapmazlarsa, envanterler beklenenden daha fazla olacaktr. Bu durumda firmalar yapmay planlamadklar bir envanter yatrm gerekletirmi olacaklardr. planlanan (arzulanan) yatrm Sermaye stokuna ve envanterlere, firmalar tarafndan planlanarak yaplan, eklemelerdir. gerekleen (gncel) yatrm Gerekleen yatrm miktardr. Envanterlerde oluan beklenmedik (planlanmam) deiimleri de ierir.

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

e-mail: oeruygur@gmail.com 6

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

ekil 6. Planlanan Yatrm Fonksiyonu

imdilik planlanan yatrmn sabit olduunu varsayacaz. Gelir deitii zaman miktar deimemektedir, dolaysyla grafii tam yatk bir dorudur.

planlanan toplam harcama (AE) Belirli bir dnemde ekonominin harcamay planlad toplam miktardr. Tketim ile planlanan yatrmlar toplamna eittir: AE C + I.
AE tketim + planlanm yatrm AE C + I

2. DENGE TOPLAM IKTI (GELR)

denge Deime iin bir eilim olmad zaman oluur. Makroekonomik mal piyasasnda denge, planlanan toplam harcama, toplam ktya eit olduu zaman meydana gelir. [Arz Taraf] [Talep Taraf] toplam kt Y C + IA 2 planlanan toplam harcama AE C + I Dengede: Y = AE, veya Y = C + I

Burada, tketimlerini belirlemede hanehalklarnn tam bir kontrole sahip olduklarn varsayyoruz: planlanan tketim her zaman gerekleen tketime eittir (CA=C) Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar e-mail: oeruygur@gmail.com 7

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

(1) Denge-d (disequilibrium) durum iin bir olaslk u olabilir: Y>C+I Toplam kt > planlanan toplam harcama C + IA > C + I IA > I Gerekleen yatrm miktar, planlanan yatrm miktarndan fazladr. (2) Denge-d durum iin ikinci bir olaslk: Y<C+I toplam kt< planlanan toplam harcama C + IA < C + I IA < I Gerekleen yatrm, planlanan yatrmdan daha azdr. Mal piyasasnda denge yalnzca toplam kt (Y) ve planlanan toplam harcama (C+I) birbirlerine eit olduu zaman, veya gerekleen yatrm miktar planlanan yatrm miktarna eit olduu zaman oluur.

Tablo 1. Planlanan Toplam Harcama Tablosunun Elde Edilmesi ve Dengenin Bulunmas (Btn Rakamlar Milyar TLdir) Stn 2deki Rakamlar C=100+0,75 Y Denklemine Dayanmaktadr.

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

e-mail: oeruygur@gmail.com 8

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

ekil 7. Denge Toplam kt

Denge, planlanan toplam harcama ve toplam kt birbirine eit olduu zaman oluur. Planlanan toplam harcama, tketim harcamalar ve planlanan yatrm harcamalarnn toplamdr.

DENGE N TASARRUF/YATIRIM YAKLAIMI

Toplam gelirin ya tasarruf edilecei ya da harcanacandan dolay, tanm olarak u yazlabilir: Y C + S. Bu ifade her zaman dorudur, yani bir zdeliktir.

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

e-mail: oeruygur@gmail.com 9

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

Denge art yledir: Y = C + I, fakat bu bir zdelik deildir, nk denge-d bir noktada bulunulduunda bu eitlik tutmaz.3 Denge koulunda, C + S ifadesini Y yerine koyarsak, aadaki ekilde yazabiliriz: C+S=C+I ki taraftan da C ifadesini karrsak, aadaki eitlik elde edilir: S=I Bu ifade demektedir ki: sadece planlanan yatrm miktar tasarruf miktarna eit olduu zaman denge oluur. Harcamada meydana gelen sznt (tasarruf), harcama sisteminde gerekleen planlanan yatrm harcamas eklentisi (I) ile ayndr. Yani, denge durumunda bu sznt ile eklenti birbirlerine eittir. o Bu yzden, denge iin tasarruf/yatrm yaklam ayn zamanda sznt/eklenti (enjeksiyon) yaklam olarak da bilinir.

Eer I ile gsterdiimiz byklk planlanmam envanter birikimlerini de ierseydi, dier bir deyile, eer I planlanan yatrm deil de gerekleen yatrm miktarn gstermek iin kullanlsayd, bu ifade de bir zdelik olurdu. Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar e-mail: oeruygur@gmail.com 10

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

ekil 8. Planlanan Toplam Harcama ve Toplam kt (Gelir)

Tasarruflar harcama sisteminde olan szntlardr. Eer planlanan yatrm tam olarak tasarruflara eitse, o zaman, planlanan toplam harcama da toplam ktya eittir ve denge olumutur.

ekil 9. Denge in S=I Yaklam

Toplam kt; planlanan toplam harcamaya, yalnzca tasarruf miktar planlanan yatrm miktarna eit olduunda (S=I) eit olur. Gelir Y=500 miktarnda, tasarruf ve planlanan yatrm miktar birbirine eittir.
Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar e-mail: oeruygur@gmail.com 11

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

DENGEYE ERM

Dengeye eriim sreci (ayarlanmas); kt (gelir) miktar, planlanan toplam harcamann altnda olduu srece devam eder. Eer planlanan harcama miktar4 (AE), kt miktarndan (Y) kk ise, envaterlerde planlanmam artlar meydana gelir. o Bu durumda, firmalar kt miktarn azaltarak bu duruma cevap vereceklerdir. o kt dtke, gelir decek, tketim decek ve bu sre ncekinden daha dk bir gelir dzeyinde denge oluana kadar srecektir.

3. ARPAN
arpan denge kt dzeyinde meydana gelen deiikliin, baz otonom deikenlerde meydana gelen deiiklie orandr otonom deiken Miktar ekonomiye bal olmad varsaylan deiken. Dier bir deyile, ekonomi deiince, deimeyen deiken5. Ekonomiye eklenen gelir miktar, havada yok olmaz. Hanehalklar, yeni gelirin bir ksmn harcar bir ksmn da tasarruf ederler. Bu gelir, retimde bir arta sebep olur, bu retim art da yeniden gelir yaratr. Bu yeni gelir yeniden tketim harcamas oluturur. Varsayalm ki tketim fonksiyonumuz u ekildedir:
4 5

Talep. Cebirsel olarak, bir sabit eklinde ifade edilir. e-mail: oeruygur@gmail.com 12

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

C = a + bY Burada b denilen katsay aslnda marjinal tketim eilimidir. Biliyoruz ki, denge durumunda u gerekleir: Y=C+I Eer, tketim fonksiyonumuzu, C iin yerine koyarsak:
Y = a + bY + I
C

Dzenlersek: Y bY = a + I Y(1 b) = a + I Y deikenini sola ekip, zersek, aadaki ifade elde edilir:
Y = 1 a + 1 I 1 b 1 b

dY = 1 dI 1 b

Dolaysyla arpan budur: 1 1 b b MPC olduu iin aadaki ekilde de ifade edilebilir:
dY = 1 dI 1 MPC

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

e-mail: oeruygur@gmail.com 13

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

Son olarak, MPS denilen ifade 1 MPCye eit olduu iin6, dier bir arpan ifadesi de yledir: 1/MPS. arpan baka bir ekilde aadaki gibi de elde edebiliriz: Yatrmda meydana gelen ilk deiim: I Tketimde meydana gelen ilk deiim: MPC x I Tketimde meydana gelen ikinci deiim: MPC x MPC x I ...................................... Gelirdeki toplam deiim (Y) Y=I + MPC.I + MPC2.I + MPC3.I+... Y= MPC0.I + MPC1.I + MPC2.I + MPC3.I+... Y= I [MPC0 + MPC1 + MPC2 + MPC3+...]
1 1 MPC
Y = 1 I 1 MPC

................................

Dolaysyla7 , Y= I

Gerekte arpann deeri 1,4 (ABD iin) civarndadr. Yani, otonom harcamalarda meydana gelecek 10 Milyar TLlik bir artn, reel GSYHy zaman iinde 14 Milyar TL civarnda artrmas beklenir.

6 7

Z=1+ MPC1 + MPC2 + MPC3+... MPC.Z=MPC1+ MPC2 + MPC3 + MPC4+... MPC.Z ifadesini Zden karrsak: (1-MPC)Z=1 elde edilir. Bu yzden, Z geometrik serisi una eittir: 1/(1-MPC). e-mail: oeruygur@gmail.com 14

MPS + MPC 1.

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

IKTI 102 Gazi niversitesi-ktisat Blm

09 Mart, 2010

ekil 10. arpann Planlanan Harcama Diyagramnda Gsterilmesi

A noktasnda, ekonomi Y=500 gelir dzeyinde denge durumundadr. Eer I miktar 25 birim artarsa, planlanan harcama, toplam ktdan fazla olacaktr. Buna cevap olarak, kt miktar ykselecektir, ek tketim miktar meydana gelecektir, bu da denge kt miktarn, I da bata meydana gelen artn belirli bir kat artracaktr. Yeni denge noktas, B noktasnda gsterildii gibi Y=600 dzeyinde meydana gelecektir. Yeni dengede, denge kt miktar 100 birim artmtr veya planlanan yatrmda (I) ilk bata meydana gelen deiikliin 4 kat kadar artmtr. Dolaysyla, bu rnekte arpann deeri 4tr.

Kaynaka
Principles of Economics, Case and Fair, Pearson, NY, 2008.

Yrd. Do. Dr. H. Ozan Eruygur Ders Notlar

e-mail: oeruygur@gmail.com 15