CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.

vn)

NGHIN CU V CHT HU C AXT HUMIC V AXT FULVIC

1. Khi nim chung v cht hu c trong t Du hiu c bn lm t khc m l t c cht hu c. S lng v tnh cht ca chng tc ng mnh m n qu trnh hnh thnh t, quyt nh nhiu tnh cht: l, ho, sinh v ph nhiu ca t. Ton b cc hp cht hu c c trong t c gi l cht hu c ca t. C th chia cht hu c ca t lm 2 phn: nhng tn tch hu c cha b phn gii (r, thn, l cy, xc ng vt) vn gi nguyn hnh th v nhng cht hu c c phn gii. Phn hu c sau c th chia thnh 2 nhm: nhm nhng hp cht hu c ngoi mn v nhm cc hp cht mn. Nhm hu c ngoi mn gm nhng hp cht c cu to n gin hn nh: protit, gluxit, lipit, lignin, tanin, sp, nha, este, ru, axit hu c, anehit... Nhm ny ch chim 10% - 15% cht hu c phn gii nhng c vai tr rt quan trng vi t v cy trng. Nhm cc hp cht mn bao gm cc hp cht hu c cao phn t, c cu to phc tp (s trnh by phn mn), nhm ny chim 85% - 90% cht hu c c phn gii. t khc nhau c hm lng cht hu c khc nhau. t en (chernozem), t mn ni cao hm lng cht hu c c th n 10% hoc hn na, song t bc mu, t ct lng hu c li ch 1% hoc thp hn. S lng, c im hnh thi, tnh cht ca cht hu c ca t rng v t trng trt rt khc nhau. Cht hu c l phn qu nht ca t, n khng ch l kho dinh dng cho cy trng m cn c th iu tit nhiu tnh cht t theo hng tt, nh hng ln n vic lm t v sc sn xut ca t. Vai tr ca cht hu c ln n mc vn cht hu c ca t lun lun chim mt trong nhng v tr trung tm ca th nhng hc v dnh c s quan tm ca nhiu nh nghin cu trong v ngoi nc. 2. Ngun gc cht hu c t Trong t t nhin ngun hu c cung cp duy nht cho t l tn tch sinh vt bao gm xc thc vt, ng vt v vi sinh vt. i vi t trng trt ngoi tn tch sinh vt cn c mt ngun hu c b sung thng xuyn l phn hu c. 2.1 Tn tch sinh vt + Sinh vt sng trong t, ly cht dinh dng t t sinh trng, pht trin, khi cht li nhng tn tch hu c (xc hu c). Trong tn tch sinh vt, ch yu (ti 4/5) l tn tch thc vt mu xanh. Trong qu trnh sng chng quang hp to cht hu c v khi cht chng li cho t: thn, r, cnh, l, qu v ht. + Thc vt mu xanh c nhiu loi, s lng v cht lng cht hu c chng a vo t cng khc nhau. Cy g sng lu nm cung cp ch yu l cnh, l kh v qu rng to thnh trn mt t mt tng thm mc t rng, sau mi b phn gii bi vi sinh vt t. Cy thn c cho lng cht hu c nhiu v tt hn, lng hu c m chng li trong t ch yu li l r. vng ng c lng r li trong t tng mt (0 - 1 m) hng nm 8 - 28 tn/ha. i vi cy thn c
1

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

hng nm, lng r li trong t t hn, khong 3 - 5 tn/ha; lng thn, l khong 0,5 - 13 tn/ha, phn ln thn l ca chng b ngi v sc vt s dng, v vy lng tn tch hu c li trong t hnh thnh mn khng nhiu. + Ngoi thc vt mu xanh cn c xc ng vt v vi sinh vt, lng ca chng khng nhiu, thng khng vt qu 100 - 200 kg/ha/nm trong a s cc loi t, song cht lng li rt tt i vi dinh dng cy trng. + Thnh phn ho hc ca nhng tn tch hu c rt khc nhau tu thuc vo ngun gc ca chng. Nhn chung cc tn tch hu c cha n 75 - 90% l nc. Trong thnh phn cht kh, ngoi cc cht gluxit, protit, lipit, lignin, tanin, nha, sp, tn tch hu c cn cha mt lng nht nh cc nguyn t v c (bng 4.1). Phn ln cc hp cht hu c trong cy l nhng hp cht cao phn t, v d phn t lng protit: 105 - 106, polisacarit: 106. T l gia cc nhm hp cht chnh trong cc tn tch hu c khc nhau cng rt khc nhau. Bng 1: Thnh phn ho hc ca sinh vt, % cht kh Sinh vt Vi khun Rong Ru Dng x Cy l kim: Thn L Cy l rng: Thn L C lu nm: H ho tho H u Tro 2-10 20-30 2-6 6-7 0,1-1 2-5 0,1-1 3-8 5-10 5-10 Protit 40-70 10-15 3-5 4-5 0,5-1 3-8 0,5-1 4-10 5-12 10-20 Gluxit Cenluloa Hemicenluloa Lignin v gluxit khc c 5-10 50-60 5-10 60-80 8-10 20-30 20-30 20-30 45-50 15-20 40-50 15-25 25-40 25-30 15-25 15-20 20-30 10-20 25-30 20-30 20-25 20-30 Lipit v cc hp cht tanin 1-40 1-3 1-3 2-10 2-12 15-20 5-15 5-15

25-35 15-20 2-10 15-25 15-20 2-10 (Ngun: A.E. Vozbutskaia) Ngoi hp cht hu c trong tn tch sinh vt c cha mt lng cc nguyn t tro. Lng cha v t l gia chng ph thuc vo tng loi sinh vt v iu kin sng ca chng. Trong thnh phn tro c K, Ca, Mg, Si, P, S, Fe... Chng c cha nhiu cc cy thn c. + Sau khi cht, xc sinh vt i vo t hoc b phn gii hoc c chuyn ho thnh cc hp cht mn 2.2. Phn hu c i vi t trng trt, nht l nhng ni c mc thm canh cao th phn hu c l mt ngun ln b sung cht hu c cho t. Trong cc thp nin 70, 80 ca th k 20, nhiu vng t, ngi dn thu hoch c ht ln cy, v vy phn hu c gn nh ngun chnh tng lng mn trong t. Hin nay c nhiu loi phn hu c: phn chung, phn bc, phn rc, phn xanh, bn ao... S lng v
2

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

cht lng ca chng tu theo trnh k thut canh tc, thm canh cy trng mi ni. 3. Qu trnh bin ho xc hu c trong t S bin ho xc hu c trong t l mt qu trnh sinh ho hc phc tp, xy ra vi s tham gia trc tip ca vi sinh vt, ng vt, oxy khng kh v nc. Xc thc vt tn ti trn mt t hoc trong cc tng t, trong qu trnh phn gii chng mt cu to, hnh dng ban u v bin thnh nhng hp cht hot tnh hn, d ho tan hn. Mt phn nhng hp cht ny c khong ho hon ton, sn phm ca qu trnh ny l nc, mt s kh v nhng hp cht khong n gin, trong s c nhiu cht dinh dng cho thc vt th h tip sau. Mt phn c vi sinh vt dng tng hp protit, lipit, gluxit v mt s hp cht mi, xy dng c th chng v khi chng cht i li c phn hu. Phn th ba bin thnh nhng hp cht hu c cao phn t c cu to phc tp - l nhng hp cht mn. Nhng hp cht mn ny li c th b khong ho. Nh vy xc hu c trong t chu s tc ng ca 2 qu trnh song song tn ti, tu theo iu kin t, kh hu, thnh phn xc sinh vt m mt trong hai qu trnh y chim u th. Hai qu trnh ny l: qu trnh khong ho xc hu c v qu trnh mn ho xc hu c. S bin ho xc hu c trong t c th c khi qut bng s sau:
Xc hu c

Qu trnh mn ho

Qu trnh khong ho

Khong ho t t Hp cht mn Mn ho Mui khong, kh

Hnh 1: S qu trnh bin ho xc hu c trong t 3.1. Qu trnh khong ho xc hu c * Khi nim khong ho cht hu c l g? Khong ho l qu trnh phn hu cc hp cht hu c to thnh cc hp cht khong n gin, sn phm cui cng l nhng hp cht tan v kh. * c im ca qu trnh khong ho xc hu c Theo L.N. Alexandrova qu trnh khong ho xc hu c trong t xy ra theo 3 giai on: + Cc hp cht ho hc phc tp l thnh phn c bn ca xc hu c: protit, gluxit, lipit, lignin, tanin, nha do tc ng ca cc men do vi sinh vt t tit ra b thu phn hnh thnh cc sn phm c cu to n gin hn: ng hexoza, pentoza, saccaroza, cenluloa, axit amin mch vng v mch thng, amin, cc gc purin v pirimidin, axit uronic, axit bo, glixerin, polyphenol... + Do tc dng ca cc phn ng oxi ho kh, kh amin, kh cacboxyl... cc sn phm ca giai on 1 tip tc b bin i thnh cc axit hu c mch vng v
3

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

mch thng, axit v c, axit bo, axit hu c dng bay hi, axit khng no, andehit, ru, cc sn phm oxi ho kh dng phenol, quinol. + Giai on khong ho hon ton - Trong iu kin ho kh cc sn phm trung gian trn b bin i hon ton thnh cc sn phm: R3PO4, R2SO4, RNO2, RNO3, NH3, H2O, CO2 (R l Ca2+, Mg2+, K+, Na+, NH4+). - Trong iu kin ym kh sn phm cui cng to thnh t cc sn phm trung gian bao gm: NH3, H2O, CO2, CH4, H2, N2, H2S, PH3. * Cc yu t nh hng n qu trnh khong ho + Thnh phn xc hu c: qu trnh khong ho cc hp cht hu c khc nhau khng ging nhau. Khong ho mnh nht l cc loi ng, tinh bt, sau n protit, hemicenlulo v cenlulo, bn vng hn c l lignin, sp, nha, cho nn i vi nhng tn tch sinh vt khc nhau, c thnh phn ho hc khc nhau th tc cc qu trnh khong ho khng th ging nhau. + c im ca t v kh hu: tc khong ho cng ph thuc vo pH, thnh phn c gii t, m, nhit ... Khong ho cn iu kin thong kh, nc, nhng nu m cao qu gy ra ym kh, vi sinh vt kh hot ng. Kt qu hin nay cho thy cc iu kin m 70%, nh sng, pH 6,5 - 7,5, nhit 25 - 30C l thch hp cho s hot ng ca vi sinh vt, v do khong ho xy ra mnh m. Nhng iu kin ny thch hp vi t c nhit , m nh Vit Nam, cho nn ta cc qu trnh khong ho rt mnh, phn gii ra nhiu cht dinh dng cho cy trng, nhng ng thi cht hu c v mn trong t b ph hu nhanh chng lm cho t khng nhiu mn v t m, v vy i vi t nh, cn c bin php gim tc khong ho. 3.2. Qu trnh mn ha xc hu c * Khi nim: Mn ho l qu trnh tng hp nhng sn phm phn gii xc hu c dn n s hnh thnh nhng hp cht mn. Mn l nhng hp cht hu c cao phn t phc tp m phn t bao gm nhiu n v cu to khc nhau, chng c ni vi nhau bng cc cu ni. Mi n v cu to bao gm nhn vng, mch nhnh, chng cha nhiu nhm nh chc khc nhau v mang tnh axit. Dragunop a ra s cu to phn t axit humic (hnh 2)
C6H11O5 HO O O HOOC CH2 H C O H H3CO O H2 CH C C H N O HO H C H H2C CO NH C8H18O3N O OH H2 CH C C N H O H C H OH O O

Hnh 2: S cu to phn t axit humic * Quan im v s hnh thnh mn Ngy nay, ngi ta thng nht rng mn c cu to t protit, lignin, tanin v nhng thnh phn khc nhau ca xc sinh vt, nhng bn cht ca cc qu trnh mn ho cn c nhng kin khc nhau, ni bt l 2 quan im ho hc v quan im sinh ho hc v s hnh thnh mn.
4

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

+ Nhng ngi theo quan im ho hc cho rng s hnh thnh mn ch tri qua mt lot nhng phn ng ho hc n thun, m khng c s tham gia ca vi sinh vt. i din cho quan im ny l Vacsman, F. Scheffer... V d, Vacsman (M) cho rng ht nhn mn c hnh thnh do lignin kt hp vi cc cht khong kim trong t, sau y cc phn ng oxy ho kt gn thm cc axit hu c khc v hnh thnh mn. Hoc theo Scheffer axit humic c th c hnh thnh theo con ng sinh ho m cng c th bng con ng ho hc n thun. Bng con ng ho hc, axit humic c to thnh t cc phenol, quinol v aminoaxit qua cc phn ng oxi ho v trng hp. Quan im ho hc ngy cng t c cc nh nghin cu v mn ng h. + Quan im sinh ho ca vic hnh thnh mn khng nh rng: mn c hnh thnh nht thit phi l sn phm phn gii xc hu c v tng hp nhng hp cht c phn gii ca vi sinh vt t, nhng phn ng xy ra trong qu trnh to mn l nhng phn ng sinh ho, c tc ng bi cc men do vi sinh vt tit ra. Quan im ny c nhiu nh nghin cu t ni ting trnh by mt cch h thng: Traxop, Docuchaev, Viliam, Tiurin, Kononova, Alexandrova v cc hc gi phng ty khc: Posong, Bestremio, Sephe, Laatso, Baso, Focsaito, Piusk, Alison... Quan im ny ng l quan im thng soi ngy nay v ngy cng c nhiu ngi ng h. * Qu trnh hnh thnh mn theo quan im hin i (sinh ho) + Theo Docuchaev, Viliam v Tiurin, Kononova, Alexandrova c im c bn ca s mn ho l nhng phn ng sinh ho oxy ho dn dn nhng hp cht cao phn t c mch vng khc nhau, trong protit, lignin, tanin ng vai tr quan trng. Nhng phn ng oxy ha ny xy ra khi phn gii cc tn tch sinh vt di nh hng ca oxy khng kh, men oxydaza v cc xc tc v c khc. Nhng hp cht cao phn t k trn lin kt li vi nhau di tc dng ca phn ng trng hp dn ti vic hnh thnh nhng hp cht mn cao phn t v bn vng. + Tham gia vo qu trnh mn ho ngoi protit, lignin, tanin cn c nhng sn phn khc ca qu trnh phn gii xc hu c t. Trong qu trnh sng ca mnh, vi sinh vt t s dng nhng sn phm phn gii hu c, nhng sn phm trao i cht v tng hp ca vi sinh vt nh axit, ng, amin, hp cht thm... cng tham gia cu to nn phn t mn.

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

XC HU C

Cenluloa v gluxit khc

Protit

Lipit, tanin...

Vi sinh vt

Hp cht phenol (sn phm trao i cht)

Axit amin, peptit (sn phm phn gii v tng hp)

Hp cht phenol (sn phm phn gii)

Oxi ho

Oxi ho

NH2 H C COOH R
O
O

OH

HO

-2e
OH

Trng hp
O
O

-2e -2H+

HO

-2H+

Hnh 3: S qu trnh mn ho (theo Kononova) + Qu trnh hnh thnh mn xy ra theo ba bc: Bc 1: t protit, gluxit, lignin, tanin... (trong xc hu c, hoc l sn phm tng hp ca vi sinh vt) phn gii thnh cc sn phm trung gian. Bc 2: tc ng gia cc hp cht trung gian to thnh nhng lin kt hp cht, l nhng hp cht phc tp. Bc 3: trng hp cc lin kt trn to thnh cc phn t mn * Cu to ca hp cht mn: phn t mn hnh thnh c xem nh mt chui xch, gm nhiu mt xch khc nhau, chng c ni vi nhau qua cc cu ni. Mi mt xch l mt lin kt hp cht, trong mi lin kt ny, khng nht thit phi c s tham gia ca tt c bn hp cht chnh (protit, gluxit, lipit, lignin - tanin) nhng nht thit phi c nhn vng, mch nhnh, trong bao gm c cc nhm nh chc khc nhau. + Nhn vng (nhn thm): y l vn phc tp nht trong vic hnh thnh nn phn t mn, Theo quan nim hin nay nhn vng c ngun gc phenol hay quinol nh cc loi: benzen, furan, pirol, piridin, naftalin, antraxen, indol, quinolin. Hin nay a s hc gi cho rng mt trong nhng ngun gc nhn thm ca axit mn l lignin, vai tr ca chng kh ln. Lignin l mt cht trng hp, trong cha nhn thm l dn xut ca fenylpropan.
6

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

Benzen

Naftalin

Antraxen

Fural

N H

N H

Pirol

Indol

Piridil

Quinolin

Hnh 4: Cng thc cu to nhn vng Ngun gc ca nhn thm trong cc hp cht mn cng c th l cacbuahidro v cc hp cht khc dng khng no. Cc hp cht ny nh vi sinh vt phn gii, tng hp thnh polifenola th sinh. Ngy nay nhiu cng trnh nghin cu bng cacbon ng v C14 chng minh iu ny. + Mch nhnh: c th l cacbuahidro, c th l hp cht cha nit, chng l sn phm ca qu trnh phn gii xc hu c v cng c th l sn phm tng hp ca vi sinh vt t t nhng sn phm khong ho. + Nhm nh chc: gm c nhng nhm sau: COOH (cacboxyl), OH (hydroxyl), OCH3 (metoxyl) v CO (cacbonyl). Nhng nhm ny hoc gn trc tip vi nhn vng hoc gn vi mch nhnh. Cc lin kt hp cht c gn vi nhau bng cc cu ni. Cu ni c th l 1 nguyn t (- O -, - N -,...) hoc 1 nhm nguyn t (- NH -, - CH2 -,...). * Nhng nhn t nh hng n c im v tc qu trnh hnh thnh mn t Nhng nhn t chnh nh hng n s mn ho l: ch nhit, khng kh v nc ca t, thnh phn c gii v cc tnh cht l ho hc ca t, thnh phn v cng hot ng ca vi sinh vt, thnh phn xc hu c t. + Ch nc, khng kh nh hng n iu kin ho kh hoc ym kh. Trong iu kin kh hanh quanh nm, tc mn ho chm, nhng nu thng xuyn ngp nc, mn ho thc hin di tc ng ca vi sinh vt ym kh s sinh ra nhng axit hu c v cc cht kh (CH4, H2S...), nhng cht ny km hm s hot ng ca vi sinh vt lm cho tc mn ho chm hn v xc hu c bin thnh than bn. Nhit thch hp cho qu trnh mn ho l 25 - 30C. Ngi ta nhn thy trong iu kin c ma m v ma kh xen k, th mn c tch lu nhiu nht. ma m nng, ho kh, khong ho chim u th, khi kh v lnh cc hp cht hu c hnh thnh khi phn gii ma m c vi sinh vt chuyn ho, trng hp li, to thnh mn. + Thnh phn vi sinh vt v s hot ng ca chng ng vai tr rt quan trng trong vic phn gii cht hu c v tch lu mn. Ngi ta nhn thy, i t cc bc n xch o, s lng vi sinh vt trong t v s loi cng nh cng hot ng tng dn. Nhiu nghin cu chng t hot ng sinh hc t qu mnh hoc qu yu u khng lm tch lu nhiu mn. Mn c tch lu nhiu nht nhng t c s lng vi sinh vt trung bnh (s lng ny gi l ch tiu sinh hc
7

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

t tnh bng s vi sinh vt/1 gam mn t) nh i vi cc loi t en (chernozem). + V thnh phn c gii v l ho tnh t, ta thy t st v st pha, qu trnh phn gii xc hu c c chm hn t ct v ct pha, song mn li c tch lu nhiu hn v khong ho trong t st, st pha yu hn nhiu, cc phn t nh ca t cng lin kt v gi mn tt hn. t cha nhiu Ca, Mg va gy phn ng trung tnh va c nhiu dinh dng to iu kin cho vi sinh vt hot ng, va lin kt tt vi mn to nhng hp cht bn vng gi mn trong t. Nhm keo khong gi mn tt hn c l montmorilonit v vermiculit. + Mt iu kin nh hng rt ln n qu trnh mn ho l thnh phn xc hu c. Xc hu c cha nhiu protit, gluxit v cc nguyn t tro nht l Ca, t l C/N thp, to thnh mn nhuyn. Vi cy thn g ngho protit, cc nguyn t tro, giu lignin, sp, nha, t l C/N cao cho ta nhiu mn th. 4. Thnh phn mn t v c im ca chng Nhiu tc gi ra nhng phng php nghin cu khc nhau nhm tch mn ra nhng thnh phn khc nhau. Phng php c nhiu nh nghin cu s dng l phng php ho hc. Bng phng php ho hc ngi ta dng dung dch kim long cho tc ng vo t tch mn t thnh 2 phn: phn khng tan l cc xc hu c cha phn gii v hp cht humin, phn ho tan l cc axit mn. Axit ho phn ho tan bng axit H2SO4 thu c 2 phn: phn kt ta (mu xm) l axit humic v phn ho tan (mu vng hoc vng nht) l axit fulvic. Nh vy t hp cht mn ca t bao gm 3 thnh phn chnh: axit humic, axit fulvic v hp cht humin. 4.1. Axit humic + Axit humic ho tan tt trong cc dung dch kim long NaOH, Na2CO3, Na4P2O7.10 H2O... Tu theo nng v loi t m cc dung dch thu c c mu anh o n mu en. Axit humic khng ho tan trong nc v axit v c. + Thnh phn nguyn t ca axit humic Thnh phn nguyn t ca axit humic ch yu bao gm C, H, O, N. Hm lng cc nguyn t ny khc nhau ph thuc vo loi t, thnh phn ho hc ca tn tch sinh vt, iu kin mn ho v phng php tch axit humic khi t. Theo L. N. Alexandrova hm lng bnh qun ca C, H, O, N trong axit humic ca mt s loi t chnh Lin X (c) nh sau: C: 56,2% - 61,9%; H: 3,4% - 4,8%; O: 29,5% - 34,8%; N: 3,5% - 4,7%. Ngoi 4 nguyn t chnh k trn, axit humic cn cha mt lng nh cc nguyn t tro (P, S, Al, Fe, Si). Hm lng tng s ca chng c th t t 1 n 10%. Nhng nguyn t ny khng nht thit phi c tt c trong thnh phn phn t axit humic. + Phn t lng nhng iu kin khc nhau, ngun gc v phng thc hnh thnh axit humic khc nhau nn axit humic khng c cng thc v phn t lng c nh. Nhiu cng trnh nghin cu cho bit phn t lng ca axit humic c th dao ng t 400 - 100.000, trung bnh khong 50.000 - 90.000 n v cacbon (theo D. X. Orlop, A. M. Amoxov, G. I. Glebova, E. I. Gorskopva, N. P. Sin, M. L. Coresnhicop).
8

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

+ Cu trc ca axit humic Theo cc tc gi trn phn t axit humic bao gm nhiu mng li cu trc. Mi mng li cu trc bao gm nhiu n v cu trc. n v cu trc l phn phn t axit humic hnh thnh khi phn hu chng v c cu to tng i n gin. Mng li cu trc l mt phn phn t axit humic cha tt c cc n v cu trc, cng thc v kch thc ca cc loi ny khi phn hu axit humc bng benzolcacbonic nh bng sau: Bng 2: Cng thc v phn t lng ca n v v mng cu trc mn ca mt s loi t Loi t t Potzon t xm n v cu trc Phn t Cng thc lng C16H17O8N 354 C14H14O7N 299 Mng li cu trc Phn t Cng thc lng C173H183O92N11 3885 C71H59O32N4 2090

+ V hnh thi axit humic khng c cu to tinh th, song nhng nghin cu in di v quang ph rnghen cho thy chng cu to bng nhng mng li xp lp. Qu trnh mn ho cng pht trin th nhng mng ny xp cng kht. Theo nhng nghin cu gn y nht v hnh dng axit humic khng i xng, chng c dng di, t l cc trc t 1:6 n 1:12. + Trong t, c bn axit humic l keo dng gel, nhng chng rt d b tn bi cc dung dch kim to thnh dung dch phn t hoc dung dch keo. V dng keo nn axit humic c kh nng hp ph cao. Dung tch hp ph (CEC) t 300 - 600 ll/100g axit humic. Trong nhm COOH v OH phenol ng vai tr quyt nh. Tnh m ca axit humic cng rt cao cho nn t giu humic th pH t n nh hn. Axit humic trong t t chua hn axit fulvic v n t mch nhnh hn m li nhiu nhn vng hn. + Trng thi tn ti ca axit humic Ch c mt phn rt nh axit humic tn ti dng t do, phn ln chng lin kt vi phn v c ca t. Tc ng tng h gia axit humic v phn v c ca t dn n vic hnh thnh nhng hp cht hu c-v c khc nhau. Ph thuc vo hot tnh ca cc hp cht c hnh thnh m c qu trnh tch lu cc cht mn v cc cht v c lin kt vi n, hoc l qu trnh ra tri cc hp cht ... C nhng dng lin kt chnh sau: - Lin kt vi cc cation ho tr 1 hoc ho tr 2 trong dung dch t hay nm trn b mt cc khong st vi H+ ca nhm COOH hoc OH phenol ca axit humic hnh thnh cc humt NH4, Na, K, Ca, Mg l cc mui n gin (d cc).
(COOH)m R (OH)n + 2M
+

COOM(COOH)m-1 R OM(OH)n-1 + 2H+

Humat ca cc cation 1 ho tr ho tan vo nc to thnh cc dung dch tht v vy d b ra tri, nht l humat Na. Cho nn t cha nhiu humat Na (t mn) thng ngho mn. Humat Ca, Mg khng ho tan vo nc v tn ti dng gel
9

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

bn vng vi nc, to thnh mng mng bao quanh cc phn t t, kt gn chng vi nhau cho nn t giu humat Ca c kt cu vin bn vng v giu mn. - Lin kt vi cc ion Fe, Al hoc mt s nguyn t vi lng, nguyn t gy c hoc nhim t (Pb, Cd, Mn, Cu, Zn...) hnh thnh cc mui phc (cha cc ion kim loi phn anion ca phn t), v d:
(COOH)n R (OH)m + xM+ R OH COO M (OH)m-x (COOH)n-x + xH+

trong M l Fe(OH)2+, Fe(OH)2+, Al(OH)2+, Al(OH)2+ Hp cht phc ny vn cn cc nhm COOH v OH phenol t do, v vy c th tip tc phn ng vi cc ion K+, Na+, Ca2+, Mg2+, Al3+ hnh thnh cc mui d cc n gin:
COO R OH M O-H+ COO-H+ + 2M1+ R OH COO M OM1 COOM1 + 2H+

Cc phc cht ca axit humic bn vng hn cc phc cht ca axit fulvic. S hnh thnh cc hp cht ny lm thay i tnh ho tan, s phn b, di ng, tch lu v mc d tiu ca cc hp cht ca cc kim loi a ho tr, c bit cc t c cha nhiu cht hu c. S lin kt vi cc kim loi c nh Al, Pb, Cd, Ni,...lm gim tc dng c ca cc nguyn t ny trong t. - Tng tc vi cc khong st hoc cc khong vt dng v nh hnh hoc tinh th khc hnh thnh cc phc cht hp ph. S hnh thnh cc phc cht hp ph c th bng cc lin kt gia cc phn t, lin kt ion hoc lin kt hiro,... V d phn ng xy ra gia cc nguyn t oxi hoc cc nhm OH trn b mt khong vt v cc nhm OH hoc cc nhm NH2 ca axit humic: O Phn ng ca khong st vi nhm Khong st O... OH CH R COOH Phn ng ca khong st vi nhm OH Phn ng ca khong st vi nhm NH2 Phn ng ca khong st vi nhm este
Khong st
Khong st
Khong st
O... OH R
H O... H N
O O... O R CH R

Dng lin kt ny ng vai tr quan trng trong s hnh thnh cc hp cht hu c-v c ca pha rn v tng tch lu mn, s hnh thnh ht kt, vi ht kt v s n nh nhiu c tnh ho hc, l ho v l hc ca t. 4.2. Axit fulvic + L axit mn c mu vng, d tan trong nc, axit hoc kim long
10

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

+ Thnh phn nguyn t Cng nh axit humic thnh phn nguyn t ca axit fulvic khc nhau nhng t khc nhau. Theo L. N. Alexandrova hm lng bnh qun ca C, H, O, N trong axit fulvic ca mt s loi t chnh Lin X (c) nh sau: C: 44,7 - 49,8%; H: 3,4 - 5,1%; O: 43,8 - 47,3%; N: 2,3 - 4,2%. + Nh vy nu so vi axit humic th C v N trong axit fulvic chim t l t hn, trong khi H v O nhiu hn. Ngoi ra axit fulvic cng cha mt s nguyn t tro nh trnh by phn axit humic. + Phn t lng Phn t lng ca axit fulvic nh hn phn t lng axit humic rt nhiu. Trung bnh phn t lng ca axit fulvic t 10000 - 12000 n v cacbon cho nn hot tnh ln hn, mt khc chng li d b phn chia nh nn hot tnh cng mnh. + Cu trc ca axit fulvic Nguyn tc v thnh phn cu trc ca axit fulvic cng ging nh i vi axit humic. iu khc nhau gia chng l phn t axit fulvic t nhn vng hn, tri li mch nhnh nhiu hn, s nhm nh chc c bit l nhm COOH v OH phenol nhiu hn, v th axit fulvic chua hn nhiu. Theo Alexandrova mt phn axit fulvic c hnh thnh do kt qu ca qu trnh mn ho xc hu c, phn khc c hnh thnh do s bin i axit humic thnh axit fulvic. Cng nh axit humic nhiu nh nghin cu cho rng phn t ca axit fulvic bao gm nhiu mng li cu trc v n v cu trc. + Axit fulvic trng thi t do khng nhiu v so vi axit humic, chng c phn t lng nh hn, mt khc nhiu mch nhnh v nhm nh chc v vy v mt tnh cht axit ca axit fulvic ln hn axit humic. Dung dch ca axit ny c pH 2,6 - 2,8. Chng c kh nng hp ph v tnh m thp hn axit humic. Do c phn t lng nh hn nn axit fulvic hot tnh hn, d di chuyn v do cng d b ra tri khi t. + Trng thi tn ti ca axit fulvic Axit fulvic t tn ti trng thi t do, phn ln chng trng thi lin kt. trng thi lin kt chng cng gm 3 dng nh axit humic. Fulvat ca tt c cc kim loi ho tr 1 v 2 u ho tan v di ng d phn ng axit, trung tnh, hay kim yu. Cc hp cht axit fulvic vi Fe, Al c tnh tan ph thuc vo t l gia cc phn t kt hp v nng chng trong dung dch. Nu t l R2O3/axit fulvic cng thp tc l t l axit fulvic cng nhiu th hp cht Fe, Al ca axit fulvic cng tr nn hot tnh hn. Ngi ta cng thy hp cht Fe - fulvic hot tnh hn nhiu so vi hp cht Al - fulvic. Hot tnh ca cc hp cht Fe - Al - fulvic c th gii thch cho s ra tri Al v Fe trong qu trnh to t potzon v t bc mu. Vi iu kin tha m nhng hp cht ny chuyn ng xung di theo phu din t, cho n lc gp iu kin ph hu chng v R2O3 kt ta, to tng tch t. Ngoi ra 1 phn axit fulvic gn vi axit humic tn ti trong t.

11

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

4.3. Hp cht humin Humin l phn khng ho tan ca hp cht mn, n bao gm cc axit mn lin kt cht ch vi phn v c ca t, cc hp cht mn b kh cacboxyl mt i kh nng ho tan trong dung dch kim, cc hp cht hu c khng c trng khng ho tan. Nh vy humin l nhm cc hp cht hu c khc nhau, chng phn bit vi cc nhm khc ch yu bi tnh cht khng ho tan trong mi trng axit ln mi trng kim. 5. Vai tr cht hu c v mn trong t C th ni cht hu c v mn ng vai tr v cng quan trng i vi tt c qu trnh xy ra trong t v hu ht cc tnh cht l, ho, sinh ca t. Vai tr ca chng c th hin nhng im chnh sau: 5.1 i vi qu trnh hnh thnh v tnh cht t + Cht hu c v mn trong t l du hiu c bn phn bit t vi m. S tch lu ca cht hu c v mn trong t gn lin vi s pht sinh t. + S tch lu cht hu c v mn tp trung tng t mt l du hiu hnh thi quan trng biu th ph nhiu ca t. + Vi l tnh t: cht hu c v mn c tc dng ci thin trng thi kt cu t, cc keo mn gn cc ht t vi nhau to thnh nhng ht kt tt, bn vng, t nh hng n ton b l tnh t nh ch nc (tnh thm v gi nc tt hn), ch kh, ch nhit (s hp thu nhit v gi nhit tt hn), cc tnh cht vt l ph bin ca t, vic lm t cng d dng hn. Nh m nu t giu cht hu c ngi ta c th trng trt tt c ni t c thnh phn c gii qu nng hoc qu nh. + Vi ho tnh t: cht hu c xc tin cc phn ng ho hc, ci thin iu kin oxy ho, gn lin vi s di ng v kt ta ca cc nguyn t v c trong t. Nh c nhm nh chc cc hp cht mn ni ring, cht hu c ni chung lm tng kh nng hp ph ca t, gi c cc cht dinh dng, ng thi lm tng tnh m ca t. 5.2 Cht hu c v mn l kho thc n cho cy trng v vi sinh vt + Cht hu c t (k c cc cht mn v ngoi mn) u cha mt lng kh ln cc nguyn t dinh dng: N, P, K, S, Ca, Mg v cc nguyn t vi lng, trong c bit l N. Nhng nguyn t ny c gi mt thi gian di trong cc hp cht hu c, v vy cht hu c t va cung cp thc n thng xuyn va l kho d tr dinh dng lu di ca cy trng cng nh vi sinh vt t. + Cht hu c cn l ngun ln cung cp CO2 cho thc vt quang hp. + Cht hu c t cha mt s cht c hot tnh sinh hc (cht sinh trng t nhin, men, vitamin...) kch thch s pht sinh v pht trin ca b r, lm nng cao tnh thm thu ca mng t bo, huy ng dinh dng... Theo L.A. Horistreva nng dung dch tht ca axit humic nng mt vi phn nghn, phn vn c tc dng kch thch sinh trng thc vt, nhng nu tng n mt vi phn trm th tri li c tc dng km hm sinh trng. 5.3 Cht hu c t c tc dng duy tr bo v t + Cht hu c cha cc hp cht khng sinh cho thc vt chng li s pht sinh su bnh v l mi trng rt tt lm tng hot tnh ca hu ht vi sinh vt t.
12

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

+ Tng cng s phn gii ca vi sinh vt hoc xc tc cho s phn gii cc thuc bo v thc vt trong t. + C nh cc cht gy nhim trong t, lm gim mc d tiu ca cc cht c cho thc vt. 6. nh gi s lng, cht lng cht hu c v mn trong t * V s lng V mt s lng cht hu c, ch tiu c bn nht nh gi l t l % OC (cac bon hu c tng s) hoc t l % mn hoc OM (cht hu c tng s = OC x 1,72) so vi t kh kit. Gi tr cc ch tiu ny cng cao th t cng tt. W. Siderius (International Institute for Aerospace Survey and Earth Science, 1992) nh gi hm lng cht hu c trong t (phn tch theo Walkley-Black) theo tiu chun sau: Mc Rt giu Giu Trung bnh Ngho Rt ngho OC (%) > 3,50 2,51 - 3,50 1,26 - 2,51 0,60 - 1,26 < 0,60 OM (%) > 6,0 4,3 - 6,0 2,2 - 4,3 1,0 - 2,2 < 1,0

nc ta hm lng mn trong t (phn tch theo Tiurin) c nh gi theo tiu chun: Mc Mn (%) Rt giu >8 Giu 48 Trung bnh 24 Ngho 12 Rt ngho <1 Ngoi ra, khi nghin cu phu din t ngi ta xem xt tng mn c dy hay khng? v trong mi tng, mn c trn u vi phn khong t hay khng? mu c thm khng? cng l nhng ch tiu quan trng v hnh thi c lin quan n s lng cht hu c v mn ca t. * V cht lng Cht lng mn c th hin bng cc ch tiu sau: + Mn nhuyn, mn th: cht hu c t c chia lm 2 phn (nh trnh by phn trn) - Phn 1 l xc hu c cha c phn gii hon ton m mt s tc gi gi l mn th. Chng tch t trn mt t, thng khng hoc t trn ln vi phn t di, phn hu c ny cht lng km (t cht d tiu, chua, t l C/N cao), mun c cht lng tt phi qua mt qu trnh phn gii. Mn th c hnh thnh ni nhit thp, di thm rng cy l nhn, c phn ng chua (vng ni cao) v nhng ni ng nc thng kh km, thnh phn c gii nng (t ly tht, t chim trng...).
13

CNG TY TNHH SX TM DV XD CP SINH THI (ECO TIGER www.ecotiger.vn)

- Phn 2 l xc hu c c phn gii hon ton m nhiu tc gi gi l mn nhuyn. Phn ny cht lng tt v c trn u vi cc tng t cho nn t no t l phn 2 ln tc l cht lng cht hu c tt hn. + T l C/N cng l ch tiu quan trng nh gi cht lng cht hu c t. T s ny cng thp cht lng cng tt, n chng t xc hu c c phn gii mnh, gii phng nhiu m l nguyn t m vi sinh vt hp th tng hp cc hp cht cha m v l nguyn t cn thit cho dinh dng ca cy trng. T l C/N trong t dao ng trong khong 8 - 20. + T l
C.a.h , t l ny cng cao cht lng mn cng tt. C.a. f

6. Bin php duy tr v nng cao cht hu c trong t Trn y chng ta thy r vai tr ca cht hu c ni chung i vi s hnh thnh t, cu to phu din t v cc tnh cht t, v vy vic nghin cu cc bin php nng cao mn trong t c v s lng ln cht lng, bo v cht hu c t l rt cn thit, nht l trong iu kin nc ta cht hu c v mn d b khong ho v ra tri khi t. * Bin php sinh vt: bin php ny gi v tr rt quan trng + Bin php thng xuyn v c hiu lc nht hin nay l bn phn hu c cho t (phn chung, phn rc, phn bc, nc gii, phn gia cm, bn ao, cc loi phn ch bin khc). Bn phn hu c, c bit l phn chung khng nhng tng cht lng hu c cho t, ngun thc n y cc cht, m cn cung cp cho t mt lng vi sinh vt phong ph. + Trng cy phn xanh (bo du, in thanh, cc loi mung, cc loi u, lc, ct kh, iu t, t vn anh, trinh n, c stilo, c pangola, cc loi c khc...). vng i ni tu theo loi t, kh hu cao v dc m chn cy phn xanh cho thch hp. Cy phn xanh c th trng xen, ph i trc hoc i mi khai hoang. Ngoi cy phn xanh trng cc loi cy, c v cy rng l bin php rt tt bo v t i, ni, nht thit khng c i, ni trc. Ni c rng phi bo v v khai thc c k hoch, va tng cht hu c cho t va chng xi mn t. ng bng, ngoi vic trng cc loi cy phn xanh m ch yu l bo du v in thanh, trong h thng lun canh tng cng cht hu c cho t c th trng cc loi cy cho nhiu cht xanh nh lc, khoai, khi thu hoch thn li ng rung, hoc gt la xong nhng rung dm nn cy vi r. * Bn vi, c bit bn vi kt hp vi bn phn hu c l bin php to mn dng humat Ca hoc fulvat Ca t tan trnh c ra tri, ng thi iu ha phn ng t to iu kin cho vi sinh vt t hot ng mnh. * Bin php canh tc Mun to iu kin cho xc hu c phn gii tt, to nhiu mn cho t ta phi lm t thong va phi bng cc bin php canh tc nh cy ba, xi xo, ti tiu... hp l v kp thi t lun c m thch hp. Date 09/01/2012 N.V.H Ecotiger Co,.LTD

14