Elektrik-Elektronik Mhendislii Elektronik Laboratuar

8-1

DENEY NO:8

UJT (UniJunction Transistor) ve OPTOCOUPLER LAR

8.1. UJT LER UJT ulu bir eleman olup, transistr veya daha genel olarak ift bazl diyod olarak adlandrlrlar. UJT nin dk birim maliyetinin yan sra mkemmel karakteristikleri, eitli uygulamalardaki kullanmn aranr hale getirmitir. Uygulama alanlar arasnda osilatrler, tetikleme devreleri, testere dii reteleri, faz kontrol devreleri, zamanlama devreleri, iki kararl devreler ve gerilim veya akm dzenlemeli kaynaklar saylabilir.

ekil 8.1 UJT nin temel yaps UJT iki seramik base, N tipi silikonlu bir bar ve P tipi materyalden yaplm bir telden olumutur. ekil 8.1de UJT nin temel yaps, ekil 8.2de ise UJT nin edeer devresi yer almaktadr. Bu edeer devrenin yaps olduka basit olup iki diren (biri basit, dieri deiken) ve tek bir diyottan oluur. RB1 direnci, deiken (ayarlanabilir diren) olarak gsterilmitir, nk bu direncin bykl IE akmna bal olarak deiir. N materyalli bar 5-10 k luk dirence sahiptir. ki base arasna bir gerilim uygulandnda UJT bir gerilim blc gibi davranr.

ekil 8.2 UJT nin edeer devresi Diyotun ileri gerilim dmesi VD den (0.35 V 0.7 V) daha byk emitr potansiyellerinde (VE) diyot atelenecek, ksa devre durumuna geecek (ideal olarak) ve R B1 zerinden IE akm akmaya balayacaktr. ekil 8.3de yer alan UJT nin I-V karakteristiinden de grlecei zere tepe noktasnn solundaki emitr potansiyelleri iin, IE genliinin, IE0 dan (mikroamperler mertebesinde llr) hibir zaman byk olmayacana dikkat edin. ekilde grld gibi bu blge kesim blgesi diye adlandrlr. VE=VP noktasnda iletim baladktan sonra VE emitr potansiyeli, IE deki artla birlikte decektir. Bu da IE akmnn artmasna iin RB1 direncinin azalmasna karlk gelmektedir. En sonunda vadi noktasna eriilecek ve IE deki herhangi bir art, eleman doyma blgesine sokacaktr.

Elektrik-Elektronik Mhendislii Elektronik Laboratuar

8-2

DENEY NO:8

ekil 8.3 UJT nin I-V karakteristii 8.2. DENEY-1

ekil 8.4 Deney 1in devre emas Gerekli Elemanlar: 1. CADET 2. Diren ; 2 tane 100 ohm 1 tane 2 kohm 3. Kapasite ; 1 tane 0.2F 4. GE-X17 UJT ya da 2N2160 5. Osiloskop Deneyin Yapl : 1. Devrenin ekline uygun olarak balantlar oluturunuz. 2. Devreye beslemeyi vererek k iziniz. 3. R1 i deitirip etkisini inceleyiniz. 4. B1 ve B2 deki dalga ekillerini karlatrnz. 8.3. DENEY-2

Elektrik-Elektronik Mhendislii Elektronik Laboratuar

8-3

DENEY NO:8

ekil 8.5 Deney 2in devre emas Gerekli Elemanlar: 1. CADET 2. Diren ; 1 tane 100 ohm 1 tane 2.2 kohm 1 tane 47 kohm 3. Kapasite ; 1 tane 0.22 nF 1 tane 2.2 nF 1 tane 47 nF 4. GE-X17 UJT ya da 2N2160 Deneyin Yapl : 1. Devrenin ekline uygun olarak balantlar oluturunuz. 2. VN gerilimini 12 V a ayarlayn. Osiloskobun Y1 kanaln VC gerilimini, Y2 kanaln ise VR3 gerilimini gzlemek iin balantsn yapn. Osiloskopta gzlenen her iki gerilimin grafiini zamann fonksiyonu olarak izin. 3. C kapasitesinin deerini deitirerek ve osiloskobu kullanarak VN=12 V taki testere dii gerilimlerinin (VC nin) frekanslarn belirleyin. 4. C=2.2 nF olarak alp, VN i deitirerek (7 V12V) testere dii geriliminin ilgili frekanslarn tablo halinde yaznz. 5. Testere dii geriliminin frekansna VN nin ve C nin etkisini izah ediniz. 6. UJT ile testere dii jeneratrnn ilevsel davrann izah ediniz. 8.4. OPTOCOUPLER LAR Optocoupler lar kzltesi LED ve fotodedektr ieren bir pakettir. Her bir elemann dalga boyu tepkisi, olabildiince byk bir kuplaj ls salamay mmkn klacak kadar birbirine yakn olacak ekilde tasarlanr. LED in k deiimi o paket iindeki fotodedektr tarafndan alglanr. Bu fotodedektr bir fototransistr, SCR, fotosel, fotodiren ya da triak olabilir. Genelde fototransistr ve triak kullanlr. Her durumda giriteki dalga ekli ktaki dalga ekli ile ayndr. Bylece herhangi iki devre birbirine fiziksel olarak balanr. Bu tip devreler ile dk gl bilgisayar devreleri ile yksek gl endstriyel devreler kontrol edilebilir. En nemli zellii izolasyon gerilimi ve akm transfer orandr. zolasyon gerilimi zarar verici akm gemeden nce aletin kndaki gerilim ve LED arasndaki gerilimdir. Akm transfer oran LED den ka g transfer etmek iin aletin etkinliinin llmesidir. LED ler diyod kontrolrler veya ohmmetreler ile kontrol edilebilirler. Optocoupler larda ayn yolla kontrol edilir. 8.5. DENEY-3 Gerekli Elemanlar: 1. CADET 2. LED 3. Optocoupler H24A1 4. LED ve Optocoupler data sheet 5. Diren ; 1 tane 330 ohm Deneyin Yapl: 1. LED i ohmmetre ile kontrol ediniz. leri ynde diren.................ohm Ters ynde diren.................ohm

ekil 8.6. Deney3n devre emas 2. ekil 8.6daki devreyi kurunuz.

Elektrik-Elektronik Mhendislii Elektronik Laboratuar

8-4

DENEY NO:8

3.

Dk gerilim kaynann ne gibi etkisi vardr.

ekil 8.7. Deney-3 n devre emas 4. 5. 6. ekil 8.7.deki devreyi kurunuz. Optocoupler deerlerini data sheet ten okuyunuz. Giriteki gerilimi deitirerek k gzleyiniz.