Arap Dilinde Edatlar

Arap Dilinde
EDATLAR
Hazrlayan
Hasan Akdag
TEKN KTABEV Uzun Bedesten KONYA
T r k o c a Sofcak No 14
NSZ Arap dilinde EDATLAR ad ile kaleme alnan bu eser, mam-Hatip Liseleri ve dini tedrisat yapan dier okullar iin hazrlanmtr. Konya mam-Hatip Lisesinde Arapa dersi retmenliim srasnda byle bir kitaba iddette ihtiya olduunu, ben de dier arkadalarm gibi hissetmi tim. Konumalarmz esnasnda bu konuda bir kitabn hazrlanmas, hepimiz tarafndan arzu ediliyordu. Bir ara bu ii zerime almay dndm. Fakat, bu ykn altndan kalkabilme cesaretini kendimde bulamyordum. Bununla bera ber, arkadalarn tevik ve israrlariyie, baz denemelere giritiim de olmad deil. Ancak, bu denemeleri herkesten nce kendim beenmiyor, bir keye atyordum. Buna sebepte; Arap dilindeki edatlarn tam karln, Trkede bulma gl idi. Deneme/erimdeki bu baarszlm, beni yeniden Trke dilbilgisi kitapla rn gzden geirmeye evketti. Burada da kendi dilini iyice bilmeyenin bakala rnn dillerini kavrayamayaca gerei aka kendini gstermi oluyordu. te bu durumdan dolay, Trke dilbilgisi kitaplarn yeniden gzden geirdim. Bu almam esnasnda Trkede kullanlan edatlar, kullanl rnekleriyle not ettim. Arapa edatlar ilerken takldm zaman, not ettiim Trkede kullanlan edatlara bakarak, karln bulma yoluna gittim. Bu ekilde srdrdm bir senelik alma sonucu bu kitap ortaya km oldu. Bu kitabn, konusunda duyulan ihtiyaca tam anlamyla cevap verir mahi yette olduunu iddia edemesem de, byk lde duyulan ihtiyac giderecei kanaatindeyim. Tabiidir ki, takdir hakk okuyucuya aittir. Kitabn zellikleri: 1- Edatlar ilenirken isim, fiil, harf ayrm yaplmakszn alfabetik sraya gre dzenlenmitir. Bununla beraber her edat, kendi konusunda ilenirken, isim fiil, harf olduuna dair gereken bilgi verilmi, kitabn sonunda ayrca isim, fiil, harf olanlar, gruplara ayrlarak gsterilmitir. 2- Aslnda edatlardan olmadklar halde fiillere, -Naks fiiller gibi- edatlara benzediklerinden dolay bu kitapta yer verilmitir. 3- Konular ilenirken nce edatlarn isim, fiil harf olduuna temas edilmi, sonra Trke karlklar verilmeye allm, isim olanlarn i'raplar belirtilmi ve kullanl ekilleri eitli misallerle gsterilmeye allmtr.
4- Kitabn sonunda fiillerin ekimlerinde grlen glkleri giderebilmek iin, Trke-Arapa fiiller zamanlara gre karlkl yazlmtr. Edatlar ilenirken Arapadan Trkeye eklinde ilendii halde fiil ekimleri Trkeden Arapaya eklinde yaplmtr. Zira; Trkede fiil zamanlar daha ok ve daha eitlidir. 5- Bu kitap, bir nevi edatlar kamusudur. Okuyucu, Arapa her hangi bir metni okurken takld edatlarda, bir kamusa bakarcasna bu kitab ap edatla ilgili bilgileri kolayca bulabilecektir. 6- Faydal olaca kanaatiyle kitabn sonuna ismin halleriyle ilgili bir bahis ilave edilmi, bu bahiste ismin halleri Trke-Arapa olmak zere karlkl bir ekilde izah edilmeye allmtr. 7- Bu kitapta, anlalmas g ifadelerden kanlm, herkesin kolayca anlayabilecei sade ve kolay bir slp kullanlmtr. Tevfik ve hidayet Allah'tandr.
4
.11 . 1981
Hasan Akda
2. B A S K I N I N N S Z Kitabmzn birinci basksnn ksa denebilecek bir zamanda bitmesi ve oku yucularmzdan grdmz tevik; ikinci basksnn yaplmasn gerekli klmtr. Kitabmz ikinci baskya tekrar hazrlarken baz ilaveler ve dzenlemeler yaptk. Bu cmleden olarak sonundaki Trke-Arapa fiil ekimlerine baz ilave ler de yaparak, yeni hazrladmz Arap Dilinde Fiiller adl kitabmza -daha uygun decei dncesiyle- oraya aktardk. ilk eserimiz olan bu kitabn ksa srede bitmesi bize, ikinci kitabmz olan Arap Dilinde Fiiller adl kitabmzn hazrlanmasnda cesaret verdi. Bu mnase betle onu da yaknda okuyucularmza sunmay dndmz hatrlatmak isterim. Biz bu kitab ilk olarak okuyucularmza sunduktan ksa bir zaman sonra -Devletlerimiz aras sk ilikilerden olacak- memleketimizde Arapa renimi bir hayli hz kazand. Bunu, mam-Hatip ve lahiyat camias dnda aldmz talep lerden de anlamak mmkndr. Arap lkelerinin ak pazar durumunda oluu bu dili, dini bir dil olmas yan sra, ticar bir dil haline getirmitir. Bizde de getirmek zeredir. Her ne iin renilirse renilsin bizim iin yarar vardr, zarar yoktur. Eskiden her dil bir insan saylr demilerdir. Szme burada son verirken her kitapta bulunaca gibi bu kitapta da elimizde olmayarak, hata bulunabilecei dncesiyle kitabmzn, okuyucular mzn her hangi bir hususta yapabilecekleri tenkit ve uyarlara ak olduunu bildirir ve faydal olaca kanaatyla imdiden teekkr ederiz. 12 . 9 . 1984 Hasan Akda
Elif, Arap alfabesinin ilk harfidir. Dier harflerle birlikte kelime yaplarnda kullanlmas dnda, eitli grevleri vardr. 1 - Fiillerde tesniyelik almeti olur. Bu durumda grevi ya
fail
veya nib-
faildir. oU&J lM misllerinde
l#
^
- w
fail,
C'jJ> &?J\ O ; y. L >%$ - Jj^
m i s l l e r j n d e
n l b
f j | d i r
2- isimlerde tesniyelik almeti olur. Bu durumda elif, isimleri tesniye yap maa yarad gibi, bu isimlerin raf hallerinde de zammenin yerine geer. Misl ler: o^t-jM ~ elif, tesniye isimlerin nasp ve cer hallerinde ( ) ya dnr. Misller: j t k ) I JJ~ cJJu.
B u
3nasp hallerinde,
Be
isimler
diye
bilinen;
.[L- - , - y - j i ]
rld gibi, fethann yerine geer. 4- Fiillerde cemi' (
kelimelerinin
mislinde g
) lan ile, fiillerin aslndan olan (j) larn ayrdedilebilmesi

f
iin, iml ynnden bu harflerden sonra yazlr. Fakat okunmaz. Misller:
\Jj& -
JJ v e
jj; - j j * 5bahsi. Ndbe ! t
benzerlerinde ( j ) lar kelimenin aslndan ol iin kullanlr. Misller: )
duu iin, bunlardan sonra elif yazlmaz. \j ._ | ljr1 IJ Ndbe konusu iin bak, (
6- iirlerde ikinci msran son harfinin harekesi fetha olmas halinde, bu harekeyi biraz uzatmak iin, harfin sonuna yazlr. Adna (Itlak elifi) denir. Misl: .-. ..i!. u i j o ^ j ^ , , , v. M> y ? L > VC
E | j f b u r a d a m e ( j
llslii *!>])b ' o i ^ i j

h a r f j m a h i y e t
n d e d
J\ j
7- simlerde olduu gibi, zamirlerde de tesniyelik almeti olur. Misller: 8- Uzaktakileri armak iin, nida (nlem) edat olarak kullanlr. Misller: {xr\ ] _ liUrl o)Nid konusu iin bak () bahsi. 9- Muzri' ve emir fillerinde, cemi' mennes (0) larndan sonra, eddeli te'kid <<j)u getirilmek istenirse; bu harflerin birbiri ardnda gelmemesi iin, ikisi arasna elif yazlr. Misller: 10- Her hangi bir eyin azlndan, okluundan vb. hayret ve aknlk
bildirmek iin, kelimenin sonuna elif yazlarak; son harfin harekesi uzatlr. Misl ler: l U . Uc U Bu konu iin de ( L ) bahsine bak. 1 1 - I s t i a s e ( i m d a t ) a r iin k u l l a n l r . Misller:
liR KM l
B a k
( - )
b a h s L
12- Bir nasp edat olan ( 'J\ ) ile, zamr olan (jj)yi, ibarede ayrdedebilmek iin, iml ynnden zamrin sonuna, ( [] ) eklinde yazlr, fakat okunmaz. N o t : Birinci gruptaki elifler zamr, dierleri ise, harftir. Ancak, ikinci ve nc gruptakilerin hareke grevleri olduu halde, brlerinin grevi birer al met (iaret) olmaktan teye gitmez.
2- T - \yjb\ .
eit hemze vardr. 1 - Soru edat, 2- Eitlik (tesviye), 3- Nida edat. 1 - Soru edat olan hemze: Bu hemzenin iki trl kullanl tarz vardr: a) Sorup renilmek istenilen konu hakknda nceden her hangi bir bilgiye sahip olunmamas gitt hallerde, soru cmleleri u ekilde kurulur. Misller: ^-UiJI c l s I G n e lara verilecek cevap, olumlu ise; V Hayr, diye balar,u-lliJI dodu mu? 53JJI J t - J l i cJ) Sen okulda bir renci misin? Bu tr soru (**> Evet, ayet olumsuz ise; il-JJJl j ? cU .Vgibi.
b) Sorup renilmek istenilen konu hakknda nceden bir bilgiye sahip olunmas, ancak aranlan vasfn, ikiden birinin hangisinde olduunun kesin olarak bilinmemesi gibi hallerde ise; soru cmleleri u ekilde kurulur. Misller: jur- '[] J? Ji-t = Ali mi yoksa Ahmet mi bir rencidir? Jj'I J. l'ji v j l i f =
B u b i r k i t a
yoksa bir defter
midir? Bu misllerde de grld gibi biz, birinci cmlede iki ahstan birinin renci olduunu biliyoruz. Ancak, kesin olarak hangisinin renci olduunu bilmiyoruz. kinci cmlede de nmzdeki eyin kitap veya defter olduunu bilmemizle beraber, bilgimizde kesinlik yoktur, ite bu tr sorularda, verilecek cevap, bir ncekinde olduu gibi, (evet-hayr) ile deil de, aranlan vasf hangi sinde ise; dorudan doruya o sylenir. Mesel: Birincide; Ali bir rencidir. kincide de; bu bir kitaptr, denir.
Sorularn bu trlerini, birinci ktakilerden ayrdetmek iin, Trkeye tercemesinde, hemzenin karl olan (mi) ekinin tekrarlanmasna ve bir atf edat olan ( (J1)- ) in cmle ortasnda bulunmasna dikkat etmek yetiir. Bu durumda cmle bir (denklem) halindedir. Bir taraf; hemze ile ( ( f i ) ) arasndaki ksm, dieri de; ( ( f i ) ) den sonraki ksmdr. Bu durumdan dolay bu edata; muadele (denklem) edat da denir. Bazan bu tip soru cmlelerinden ( ( f ' ) ) ile birlikte, ikinci ksm hazfedilir. Cmlede yalnz hemze ile birinci ksm kalr. Misl: jJU- f j Js- \'M Ijil Bazan da cmlenin durumundan soru cmlesi olduu anlalaca iin, yukardaki soru trlerinin her ikisinden de, hemze kaldrlabilir. Misller:
{ t
cJ& kujlanlabilecei y'JI >.<.Ur halde,
- 'yÎ c & trlerde ^f'f' v*^
* &
- <*
Birinci ktaki soru cmlelerinde hemzenin yerine ( (JI) ikinci y e r i n e T,j <*}
), soru edat olarak Mesel: halde,
kullanlamaz. denebildii ^ ^*
jL L 'js. j yerine, M )?
denemez.
N o t : Dier soru edatlar; [ j _ o _ p ] Misller: - ^~?l J\ <j\ 'a*J ~
att edatlar ile birlikte geldii V*P Lii^
zaman, bu edattan^ sonra yer ld halde, (hemze) bunlardan nce gelir.
2- Eitlik (tesviye) hemzesi: Bu tr (hemze) ile kurulan cmle, ekil" ve "yap ynnden ikinci ktaki, soru cmlelerine benzer. Ancak, bununla kurulan cmle lerde, ( ft ) den nce ve sonra, mastar anlaml fiil cmlesi bulunur. Genellikle birinci ksm olumlu, ikinci ksm ise olumsuzdur. Dier bir ayr yn de, bu tip cmlelerde, soru sorulmayp, bir iin yaplp yaplmamasnn eit olduunun belir tilmek isteniidir. Bundan dolay da, bu hemzeye eitlik hemzesi denmitir. Misl ler:
P f'
aC-JJI
c3"l lis. A's*
Mektubu yazmanda
bir yazmaman da. Mektubu ha yazmsn ha yazmamsn. Mektubu yazmanla yazmaman arasnda fark yoktur. Mektubu ister yaz, ister yazma fark yoktur. j>uji H . 'fj jôJw ~ anlar, > uyarmanda bir uyarmaman da, inanmazlar. Grld gibi, burada hemzenin anlam, ( ( f i ) ) ile birleerek; ...de ...de, ...ha ...ha, ister... ister, eklindedir. 3- Nida edat olan hemze: Bununla, yalnz yakndakiler arlr. Misller: ((jj-i = E kardeim! \ = Be adam! \ - A Ahmet! Nida konusunda geni bilgi iin, ( () ) bahsine bak.
3-f -
JB .
6
Zaman zarf olan bu kelime, gelecekte zamann sonsuzluunu ifade etmeye yarar. ( (Jj\) ) kelimesinin tam zdddr. nk bu kelime, gemite zama ( j j j ) ), bu ekilde dilimizde kullanld gibi, yerine gre; Seninle IjJ jb asla konumam. nn balangsz olduunu ifade eder. Kelimelerin ikisi de dilimize; (ebedi, ezeli) eklinde gemitir. ( (asla, hi, temelli, devaml ve srekli) kelimeleri ile de, ifade edilebilir. Misller: j ^ B u gnden sonra hi yalan sylemeyeceim.
Edat, yalnz olumsuz cmlelerde kullanlmaz. Olumlularda da kullanld olur. Misl: IjJ I 4 J Onlar, orada devaml kalacaklar dr. Ancak, olumlu cmlelerde geldii zaman, (asla hi) kelimeleriyle terceme edilmez. Dier karlklariyle terceme edilir. nk bu iki kelime; Trkede olumlu cmlelerde kullanlmaz. Mesel: Asla gelir, hi gelir denmez de, asla gelmez, hi gelmez denir. Bazan bu kelimenin anlamndaki sreklilii daha da artrmak iin, cemisi mahiyetinde olan u kelimelerle, muzaf olarak kullanlr. Misller: . jVl Jul juÎ _ > J J I jJ _ j # l lul _ ' j j j f t ' l X) . '^ju^l Jul - Lgil jul. ' ' Nitekim; bir hadisi erifte Peygamber efendimiz: <>iJuVl jul i l l i J~J>\ J = M'minler, Cennet'ten asla k m a y a c a k l a r d r , buyurmulardr.
'4
'j*
Genellikle zaman zarf olduu iin, son harfinin harekesi mansptur. Bu nunla b e r a b e r , cer harfi i l e , mecrr olarak geldii d e olur.
jJ^VjlJjV'l^
gibi.
4-
- J^l :
) nin benzerlerindendir. Fiilin izahna gemeden nce, ( > k ) ) ve benzerleri ad altnda grup halinde
Bu fiil, ( (Jb)
) ve benzerleri hakknda bilinmesi gereken kaideleri gzden geirmemiz yerinde olur. Bu fiiller, ( ncelenir.
1 - Bilmek anlam ifade edenler: [ p# - rJ* - tfb 2- Sanmak, tahmin etmek anlam ifade edenler:
v-> _
[ L-* -
_ Ji- _
- Jju* - L-
Jl-
3- Dnme, etme, edinme, klma ve evirrne anlamna gelenler: Bu fiillerden yalnz
J*;J
7
lir* - S** -
- '^J - '^J]
ekimsiz, dierleri ekimlidir
Fiillerin a n l a m l a r :
Yukarda da sylendii gibi, birinci gruptakiler;
bilmek, ikinciler: sanmak tahmin etmek anlamlarna gelirler. Bilmek, sanmak, tahmin etmek, kalp yani; zihin ii olduundan, bu fiillere, kalp fiilleri denir. Bununla beraber, ( ) ve benzerleri diye de tantlrlar. Son nc gruptakiler, ayn anlamlar ifade etmedikleri halde, grev ynnden yukardakilere benzedikleri iin, kalp fiilleri ad altnda toplanmlardr. G r e v l e r i : Asl mbted-haber olan isim cmlelerini, iki mefl olarak nasbederler. Bunlardan yalnz; [ Jl> i-*-> - p i j ) devaml kalp fiili olarak kullanlrsa da, dierleri ancak yukardaki anlamlar ifade ettikleri zaman kalp fiilleridirler. Yani; asl mbted-haber olan iki mefl alrlar. Deilse, normal fiiller gibi bir mefl alrlar. Yukarda [ < ^ J _ Lif _ ad _ u _ JL,) geen fiiller dnda; gibi, iki mefl alan bir grup fiil daha
vardr. Fakat, bunlarn mefilerinin, asl, mbted-haber olmad iin bunlara, burada yer vermeyeceiz. Kalp Fiillerinin zellikleri: 1Bu fiillerden IU- utii zaman 'jl mefilerinin c de ^ 1 ] oy^'j biri m hazfedilemez. l e s i n d Mesel: e ,
l i l i Oc. cl-> ikisi [jfc'ji olduu gibi. (
kelimelerinin biri cmleden atlamaz. Ancak, gerek birden hazf edilebilir. jA mislinde '&J&\.,jfcj
) ile balayan isim cmleleri, bu fiillerde iki mefl yerini tutar.
l ^ & ' J J . i s i m cmlesi, ( y**-'S> ) fiilinin iki mefl yerine getii halde, grld gibi, Ayet-i kerimeden hazf edilmitir. Oysa, konumuz olan kalp fiilleri dnda, iki mefl alan fiillerden, gerektii zaman mefi lerinin biri hazfedilebilir. nk; bunlarn meflleri, isim cmlesi olmadklarndan iki mefl arasndaki ba, konumuz olan fiillerin meflleri kadar kuvvetli deildir. 2- Kalp fiillerin nlerindeki, isim cmlesinin harekesine, etki edebilme ve etkisiz kalmalar konusunda halleri vardr: a) Mefllerden nce geldikleri zaman, onlarn harekelerine etki ederler. Misl: denir. b) Fiillerin iki mefl arasnda veya onlardan sonra gelmeleri halinde, hareke etkileri kalmaz. j = Bu duruma, ( *U^1 durumda ) denir. Misller: (JU- c 3 '-^fc = jfe dir, demek'lur.' c 3 ^Jli 'Js. Bu fiil zarf hkmndedir. IS" Q t c 3 Fiillerin bu durumuna, ( )
zanmca dernektir. Yukardaki misl: Zannmca Ali lim
c) Fiillerden sonra gelip mefl olmas gereken isim cmlelerinin banda, balang (ibtid), soru veya olumsuzluk ifade eden bir edatn gelmesi halinde, fiillerin grnte meflleri zerinde hareke etkisi yoktur. Bununla beraber, nle rindeki isim cmleleri ma'nen meflleri saylr. Bu duruma, ( Fiillerin hareke etkisini askya almak
***^
denir.
demektir.
Misller:
mefl durumunda olan bu eit isim cmlelerine, bir atfta bulunulmak istendii zaman, atf yaplan kelimenin harekesi, atf yaplan yerin ma'nen mefl olduu gz nnde Ilu-L I j ^ j ,wU bulundurularak, mansp olur.
j j cLJ*
gibi.
Yukarda aklamaya altmz bu durum, yalnz kalp fiillerinin ekimli olanlariyle ilgilidir. Bunlardan ekimi yaplamayan, nc gruptakilerin bu konu ile ilgisi yoktur. Yani; bunlarda konusu deildir. Asl konumuz olan ( yaplabilir. dost , U V Ji'j AMazisinin J&\ ) fiili, yukardaki kalp fiillerinin nc grubundier ekimleri de Allah c.c. yapar. Misller: dahdr. Asl mbted-haber olan iki mefl alr. Anlam: Edindi, demektir. ekimi yapt grevi ,-AJJI 4 j S I = U ibrahim A.S. edindi. Rab-
_ jUUij (ilga ve ta'lik)
ile sz
ljj* CJ 'J= a y e t
b m d a n b a k a bir dost e d i n s e y d i m , Ebu Bekir'i dost e d i n i r d i m .
Yerine gre Trkede; (iin, ...den, ...den dolay) anlamlarna gelen bu kelime, devaml muzaf olarak kullanlr. Devaml da ( biriyle den ayrld. okuldan ayrldm. ehire senin iin geldi. mecrrdur. O - J * ) cer harflerinden Misller: 'ÂJ = A r k a d a iin ehir Halit,
il.jll jilt AiJs Ji-
'a/j,
]
^
LÂlcZj
J (
=
^
; u =
Ondan dolay
6- "\ - ^
haberleri
:
dorulamak OF jS*Ali
E w e t
Bir cevap edat olan bu kelime, (evet) anlamna gelir. Genellikle verilen iin kyden
e , m i
kullanlr. gelmitir, eleriz.
Mesel: diyen birine;
l> J
t i r
7-
V -
Bu fiil, balama (ur') fiillerindendir. Bu ve benzerleri, ( haber alrlar. Benzerleri: I - 3^- fiilleridir. Bu fiillerin ( cmlesi olmasdr.
olf)
gibi, isim ve
jlf
J4^* - Ui'l
- V!? -
'JiS^-
IJJ*
) ve benzerlerinden fark; haberlerinin muzri' fiil 'j ) bulunup
Li -
Bu fiiller, ifade ettikleri anlamlara, haberleri olan muzri'de ( bulunmamasna gre; gruplara ayrlrlar.
1 - Mukarebe (yaklama) fiilleri: Bu fiiller, haberlerinin ifade ettii anlamla, isimlerinin vasflanmasnn yakn olduunu bildirdikleri iin, mukarebe (yaklama) fiilleri adn almlardr. Bunlar; [lff _ LjST _ Lijl] fiilleridir. 2- mit (rec) fiilleri: Bu fiiller de, haberlerinin ifade ettii anlamla, isimlerinin vasflanmasnn umut edildiini bildirdikleri iin, bunlarda (rec) fiilleri adn alm lardr. Bu fiiller; [J**- - ^sj> - 'jji>J] dr. 3- Balama (ur') fiilleri: Balama fiillerinin says, dier iki grubun fiilleri gibi, snrl deildir. Ancak, biz yukarda ok kullanlanlar vermi bulunuyoruz. Oysa, bunlarn dnda herhangi mz bir fiilden sonra muzri' bir fiil gelirse; bu fiilin kendi anlam atlr, (balad) anlam verilir. te bundan dolay, bu fiillerin says baz kitaplarda az, bazlarnda da daha ok gsterilmitir. Bu fiiller, haberleri olan muzri' fiillerin balarnda ( mamasna gre; drt gruba ayrlrlar. 1 - Haberleri hi ( ridir. 3- Genellikle haberlerine ( Itjr*- - & j l ] 4- Genellikle haberlerine ( [ lT _ LJT.] Bu fiillerden, Bu fiillerin haberine ister ( verilir. Asl konumuz olan ( olduu zaman anlam: '&\ (Ald) ) fiili, yukardaki fiillerin (balama) ifade demektir. Tam oluuna misl: 'J\ J) 'J\ ) gelip, bazan gelmeyenler: Bunlar da ) gelmeyip, bazan gelenler: Bunlar da fiilleridir. [ isl~j - ^ - 'ji>l] tam fiil fiilleridir. ij ) almayanlar: Bunlar (balama) fiilleridir. ) alanlar: Bunlar 'j> - 'jj>j] fiille 2-Haberleri devaml ( j i 'j ) bulunup bulun
olarak da kullanlr. O zaman bunlarn faili, ( j| ) li muzri' bir fiildir. ) gelsin isterse gelmesin , Trkeye terce'J\ ) varm gibi, mastar anlam mesi yaplrken, haber olan bu muzri'lere (
edenler grubundandr. Naks olarak kullanld gibi, tam olarak da kullanlr. Tam fj-JI jUII = M a r a n g o z k e s e r i a l d . Naks olarak geliine
10
misl: d.
'-^M
- ifti ekini b i m e y e balad.
= Jlif JL LJaJJ J r e n c i k i t a b n o k u m a y a b a l a N o t : Balama fiillerinin yalnz mazileri bu anlamda kullanlr. Mz dndaki ekimleri, (balad) anlamnda naks fiil olmazlar. Kendi asl anlamlar ne ise, 9 ekilde kalrlar.
a -
.
) nin benzerlerinden olup (mit) ifade edenler grubundandr. 'J\ ) li geldiini bir nceki bahiste sylemi (Yaklat) demektir. Misl: yaklat.
Bu fiil, ( lf
Haberinin ifade ettii anlamla, isminin vasflanmasnn umulduunu ifade etmeye yarar. Bunun haberinin devaml ( olduu zaman jlil~pl
j4jj
tik. Genellikle naks olarak kullanld gibi, tam olarak kullanld da olur. Tam anlam: 'jl Jj&j
=
Bahenin
meyve vermesi
Naks oluuna misller: yaacak. meyve verecek.
Jas. 'jl \\^J>\ cjdîl = S e m a n n y a m u r y ? Umarm = bahe
yadrmas umulur. nallah yamur yaacak. U m a r m yamur
Yalnz mazisi vardr. Naks olarak kullanl, tam olarak kullanlndan daha oktur.
Bu edatn cmle iinde eitli grevleri ve kullanl ekilleri vardr. 1- Gemi zaman iin kullanlan bir isim olarak, cmlelerde yer alr. Bu durumda drt trl kullanl tarz vardr: a) Gemi zaman zarf olur: Bu ekilde cmlelerde Bulunan ( M i s . . . b ^ OI^l I 'il '<il l jjjj e VI r Eer ij ) ler, ( 'oy> ) anlamndadr. (Zaman, vakit, ...de, ...ince) kelimeleriyle ifade edilir.
siz o n a y a r d m e t m e z s e n i z , i n a n m a y a n l a r o n u ( M e k k e ' d e n ) kard zaman, Allah c.. ona yardm etmiti... Br o n l a r , ...lyO- \slX ^JbtU- 'il YJJ kendilerine azabmz geldii vakit yalvaraydlar... Bu ekilde kullanlan ( l ) lerin anlam, kendilerinden sonra gelen fiil mz ise, yukarda gsterildii ekildedir. ayet kendilerinden sonraki fiil muzr'
11
veya isim cmlesi ise, o zaman edat; (iken) anlam ifade eder. Misller:
J r&Aj bJij^k i&îl

vurduklarn bir grseydin!... . ULU*? J-**j U*>j l j âJ p-s-j j i c
'c?.\ 6j 'il tfj 'Jj =
Melekler, inanmayanlarn canlarn alrken, yzlerine ve srtlarna U * ^ 0_*/pil *J c > .i*
Sulular balarn nlerine eip Rabbmz! grdk, iittik, artk d n y a y a b i z i g e r i e v i r d e , i y i i ( a m e l ) i l e y e l i m ( d e r l e r ) k e n bir greydin! Bu tr ( il ) ler, kendilerinden nceki fiilin mefln fihidir. Kendileri de 'il ) lerle kurulan cmleler; daha sonraki fiile muzaftrlar. b) Cmlelerde mefln bin olur: Bu tr ( nce gemi olan bir olay, muhataba (konuann karsndaki kiiye) hatrlatmak iin kurulur. Olay, muhatapla birlikte geirilecei gibi, onunla ilgisi olmayan bir olay da, bildii, duyduu ve bakasndan renmi olduu kabul edilerek, kuru lan cmleler, her iki durumda da ayn olur. Edattan nce gizli veya ak; (hatrlaan) anlamna gelen; ( Cmle, bu fiille ^"il Edat ) fiili bulunur. te edat, bu fiilin mefln bihidir. da bu fiilden sonra ^yer alr. *[} Misller: il. balar.
. . . i l i jJ 'JA ;U> J&U*..'il I j j ^ i l j - . . . J fiil gizli ise, cmle; ( i l ) veya ( . . / p i l i 'J J l 'il - ... &FITII Kerimde bu ekilde bir ok ayet vardr.' 'idj J l 'il J
) eklinde balatlr. Misller: Kur'an-
Bu tr cmlelerin tercemesine gelince; edattan sonra mazi fiil gelmise, Trkeye terceme edilirken; (-misli) gemiin hikye kipi, karlk olarak kullanlr. Edattan nceki ( JF'I) ) yerine -ister ak, ister gizli olsun- bizde, karl olan; (hani) kelimesi kullanlr. Misller:
... 'iil CU^ '; 1 J'J] <JI.jU*IJ5j J l 'ij j = l

brahim A.S. babas; Azere putlar tanr m ediniyorsun, demi i d i ? . ...t^j^l j
'\>J ^ 'e?
Hani
.*)
IJJ^G
(Rabbnz) sizi Ad k a v m i n i n y e r i n e g e t i r m i , y e r yznde yerle t i r m i i d i d e . . . Grld gibi, edattan nceki fiil, ister gizli ister ak olsun biz, cmleyi terceme ederken, (hatrla) anlamna gelen (hani) kelimesini, fiile karlk olarak kullanyoruz. Edatn grevi de kendisinden sonraki fiilin zamannda dei iklik yapp onu, mzden -misli gemiin hikye kipine dntrmektir. Trkede de buna benzer cmleler kurulur. Mesel: Bir arkadamza, geen yl aramzda geen bir olay hatrlatmak iin, cmleyi u ekilde kurarz. Hani geen yl okulun bahesinde oturup ay imitik de parasn vermeyi unutmu tuk. deriz. Ayn cmleyi, (hani) kelimesini kullanmakszn: Hatrndadr, geen yl yle, yle olmutu da, diyebiliriz. te yukardaki cmleler bu trdendir.
12
N o t : Bir soru edat olan ve (nerede) anlamnda kullanlan (hani) ile, yukar dakileri kartrmamak lzmdr. Misl: Hani kaleminiz? Kaleminiz nerede? Kale mim masann zerinde. Edattan sonra muzri' fiil gelmesi halinde edat, fiili imdiki zamann hikye kipine dntrr. Misller: ^Lii jJLU j 4I 'P&TJT. i l = H a n i Allah c.c. onlar, uykunda sana az gsteriyor idi. Hani iki yzller v e kalplerinde hastalk olanlar; Allah c.c. v e pey gamberi, bize s a d e c e kuru vaadlerde bulunmular, diyorlard. Edattan sonra isim cmlesi gelmesi halinde ise edat, cmlede fiil olmad in, sadece (idi) kelimesiyle cmleye katkda bulunur. Misller: ^xL. JJL.LJTÎJ.^JLAIJL ijJj3L jj>j j J I j j i 3 l Jjl 'il = H a n i siz v a d i y e e n y a k n , o n l a r d a e n u z a k y a m a t a , k e r v a n n svarileri d e d a h a a a d a idiler... ^
H a n i s i z y e r y z n d e a z , z a y f v e b i r e i d i n i z d e . . . Bununla beraber, bu durumda bile edattan sonraki isim cmlelerinde gizli haber olan; ( *J>J* ) ker kelimesine karlk, (bulunuyor) kelimesini getirerek, yukardaki mislde; de bir nceki gibi dnmek yerinde olur. c) Cmlede mefln bih olan kelimeden bedel olur: Bu durumda edat, bir nceki (b) kkndakinin aynsdr. Ancak, i'raplar deiiktir. O, mefln bih ol duu halde bu, mefln bih olan bir kelimeden bedel olur. Misl: . liî
vann svarileri de daha aada bulunuyorlard, diyebiliriz. Yani; isim cmlesini
I4I
<JA
oJuiJ
ilpjjA
t-j.USJl. tj ^jitj
K i t a p t a M e r y e m ' i d e a n , hani o, a i l e s i n d e n ayrlp dou y n d e bir y e r e e k i l m i t i . Bu mislde, Meryem kelimesi, nceki fiilin mefln bihidir. Edat da bu kelimeden bedel olur. d) Cmlelerde muzafn ileyh olarak gelir. Genellikle de ukelimelere muzafn ileyh olur: Misller: zaman. jL< = O sene. - Sr* = O f - K - *-^~> j?
=
- ^ O saat.
. O ^ O yl.
Ondan sonra, Jcij
Ondan nce.
gpn. JiiiC =
O v a k i t . Bu misllerde, edattan sonra gelen
tenvin; kendisinden sonra gelmesi gereken bir cmlenin hazfedilmesi halinde, edatn sonuna, cmlenin hazfolduunu belirtmek iin getirilir. Yani; edatn so nuna gelen bu tenvin, hazfolunan o cmlenin yerini tutar. Misl:
<JS.
cJJl i^~>j A l i l d i '(J\ jJl> < l - cJJL. l> il CA>J =>
-jJI
\J\
jJI> li* *l> ),
Bu mislde de grld gibi, birincide, edattan sonra gelen ( ikincide hazfedilmi, hazfolan bu cmlenin yerine edat, tenvin almtr.
Bu edattan sonra tenvin geldimi, mahzf bir cmle var demektir. Daha nce
13
geen bir cmlenin benzeri olduundan, tekrar edilmemesi iin, hazfedilir. Yuka rdaki mislde, edattan nceki.; mitir. 2- Gelecek zaman zarf olur: Bu (' ( ij ) gibidir. ( Oj* A! ), birinci kkn (a) grubundaki ) anlamndadr. kisi arasnda sadece zaman fark J l *l> cmlesi, edattan sonra hazfe dilen cmlenin aynsdr. Sylenmesi bir tekrar mahiyetinde olduu iin hazfedil-
vardr. O gemi, bu ise, gelecek zaman zarfdr. kisi arasndaki fark; cmledeki fiilin, gelecek zaman ifade etmesinden anlalr. Bu da onun gibi kendisinden nceki fiilin mefln pîl-i j 3- Sebep bildirir: Bu ( bildirir. Misller: il 'j^SM
(
Hhidir. il >U*i <-^J =
Misl: Onlar,
bukalar boyunlarna geirildii z a m a n bileceklerdir. ), kendisinden nceki fiilin yapl sebebini X - ' i l j'ill cJLc Suluyu
Ktlk yapt iin cezalandrdm. Suluyu ktlk yaptndan dolay cezalandrdm. Suluyu cezalandrdm. nk, ktlk y 'fj r e t m e n snfa g i r m e n e m s a d e e t m e d i . Bu tr ( edilir. 4- Mfacee (spriz) edat olur. Aniden bir iin, olayn olduunu bildirmek iin kullanlr. Bundan nce genellikle sllr*
f
t =
. Ge kaldn
iin, r e t m e n snfa g i r m e n e izin v e r m e d i . Ge kaldndan il ) lerin anlam: (...den, ...den, dolay, iin, nk, zira) kelimele
ridir. Yerine gre, bu karlk olarak gsterdiimiz kelimelerden biriyle terceme
[lilj_J]
kelimeleri bulunur. Mi-
. - !|**lj)l Aa
i)
Ji.
'j&L
)j
O , k a r d e i n i a r a r k e n , bir d e n e g r s n p a r a l a r a l n m !
!L,\i j ^ , 'il LU)l i iS"' &

B i z , o r m a n d a y r r k e n , bir d e b a k t k k i , k a r m z a bir k u r t k v e r di! Bu tr ( i' ) lerin anlam: (Aniden, anszn, birden, birden bire, bir de baktm ki, bir de ne grelim, bir de grdk ki..) eklindedir. Bu ve bir nceki harf, dierleri isimdir. Dolaysyle bu ikisinin bulunduklar cmlede hareke etkileri (i'rablar) yoktur. Ancak anlamlaryle cmleye katkda bulunurlar. N o t : ( *) ) ler kendilerinden sonraki cmleye muzf olduklar zaman, cmle muzf ileyh olduundan (..) eki alr. Misl: 'Js. L> 'il - A l i g e l d i i z a m a n . . .
14
10-
Y.
fy
Bu edatn trl kullanl tarz vardr. 1 - Gelecek zaman zarf olur: Bu tr ( li) ) larn anlamnda art da bulun duundan; kendisine gelecek zaman zarf denmekten baka, art edat da denir. Ancak, bu ve benzerleri; ['J _ Sfp _ l _ C\ fyya, dier art edatlar gibi, fiilleri cezmetmediklerinden, bunlara; cezmetmeyen art edatlar denir. Bu edattan sonra devaml iki fiil gelir. Birincisi, bu edatn art, ikincisi de cevabdr. art fiili genellikle mz olur. Edat, art olan bu fiile devaml muzaftr. Cevab olan fiil de kendisini zaman zarf, yani; mefln fihi olarak nasbeder. Skn zere mebn olduundan, mahallen mansp denir. Anlam: (Zaman, vakit, ...de, ...ince, ...mi, ...ise) eklindedir. Yerine gre bu kelimelerden biriyle ifade edilir. Misller: j l * j ^ l C^J'^JS 2* li = Bahar geldimi iekler aar. Bahar geldii z a m a n iekler aar. Bahar geldi inde iekler aar. \YJ>^\\j SU 'jÂJ 'J\ c j l li) = Namaz k l m a k i s t e d i i n v a k i t a b d e s t i u n u t m a . Grld gibi, edattan sonraki art fiili, ekil ynnden mazi gelmesine ra'men anlam ynnden gelecek zaman ifade eder. Cevap fiili mz de olsa muzri' anlam verilir. Bu tr ( li) ) lardan sonra devaml fiil gelmesi gerektii halde bazan, bu gelmesi gereken fiil hazfedilebilir. Fiil malm ise, yerinde fail, ayet mehul ise, yerinde nib- fail bulunur. Bu durumda edatn isimlerden nce de gelebilecei zannedilir. Oysa, fiil gizlidir. Daha sonra gelen bir fiil, bu gizli olan fiili aklar. Misller: i L l SI li^.Li^JI M\ - cJSJ ' . ^ J l fil - cX\ 'U-ll d k l fil = ' ' Bazan edattan sonra zid bir ( harfin cmleye etkisi yoktur. Misl: kinci fiil, birincinin te'kididir. ) nn geldii olur. Zid olduu iin, bu
^ J l j Lyljll 'c^fjj LU3l C lal = Edattan sonraki fiilin (-i) eki almas, edata muzaf ileyh olmasndandr. Misl: f li) = G e l d i i z a m a n , g e l d i i v a k i t , g e l d i i n d e . 2- ( 'i) ) lar, bazan art anlam ifade etmeyip yalnz zaman anlam ifade ederler. art edat olmaktan ktklar iin, bu trlerden sonra iki fiil gelmez. Yalnz bir tane fiil bulunur. Bu da genellikle kasem (yemin) den sonra geliindedir. Misller: ÎU_ fi) J l l j = A n d o l s u n g e c e n i n k a r a n l b r d z a m a n a . . . li) jLflj = A n d o l sun gndzn aydnland zamana... 3- Mfacee (spriz) edat olur: Anszn bir iin, olayn olduunu bildirir. Kelimenin bu yn, bir nceki ( i) )in, drdnc kullanl ekline benzer. Anlam iin oraya bak. Misller: o U l i l * l i p L>J> = k t m , b i r de ne greyim, kapda bir ylan!
'oYs.
15
!îtttal) fili c^>- = k t m , b i r d e b a k t m k i , y a m u r yayor! ^G r j ^ ltfUWl j Ll3l '

1
=
r r r t t
h a n d a k i t a b a t m , bir d e g r d m k i , r e t m e n n m d e duruyor! Yukardaki misllerden de anlalaca gibi, anszn beklemediimiz bir du rumla karlatmz zaman edat, bu anlamlar ifade ediyor. Bir de daha nce bildiimiz yahut yle olduunu sandmz, bir durumun tam tersi ile karlarsak, o zaman edat, (meer) anlam ifade eder. Misller:
$>:j ^ fiti i l i
c3 = B e n s e n i
z e n g i n bir a d a m s a n y o r d u m . M e e r s e n d e fakirin biriymisin!
,J*^ C'J^ llKsfy'STJJ* fiti 0? Ben ALI'yi c m e r t b i r a d a m s a n y o r d u m . M e e r o , c i m r i n i n b i r i y m i !

N o t : Birinci ve ikinci ktaki ( Ut ) lar isim, bu ise; harftir. O, ikisinden sonra devaml fiil cmlesi geldii halde, bundan sonra devaml isim cmlesi gelir. Mifacee edat ( 131 ) nn, cevap ( o ) si yerinde kullanld olur. Bak cevap (*J) si blm. art konusu iin de ( 'j\) bahsini oku.
Bu edat iin bir nceki (
) nn son ksmlarna bak.
- N Y - C o J : iki fiil cezmeden art edatlarndan olan bu kelime, anlam ve kullanl itibariyle, ileride aklamas gelecek olan ( ) e benzer. Dier art edatlar isim olduklar halde, bu ikisi harftir. Misl: ^Jsf.>2LoJ S a y a r s a n s a y l r s n . Anlam: (ise) demektir. Bu edatn isim olduunu, ( \l\ ) gibi, zaman ifade ettiini, iddia edenler de vardr.<D
1 2
13.Nr-.YJ:
Muzri' fiilleri nasbeden drt edattan; [ j _ y _ 'JS _ ol] biridir. Ancak bu, benzerleri gibi, fiilleri do
rudan doruya nasbetmez. u artlarn bulunmas gerekir. 1- Edatn cevap cmlesinin banda yer almas: g e l i y o r u m , diyen birine, cevap olarak; iUp \ 'j>\ = viLl Ul = Sana
O halde, sana
i k r a m d a b u l u n a c a m , mislinde olduu gibi. 2- Kendisinden sonraki fiilin gelecek zaman ifade etmesi: Yukardaki;
16
iiUJJ 'jjl de olduu gibi. nk; benim ikramda bulunmam, onun gelmesinden sonra olaca iin, ( ) fiili, gelecek zaman ifade etmektedir. 3- ( <<ilj ) hari, edatla fiil arasnda yabanc bir kelimenin bulunmamas: L^ji! V lil = B e n a l m a m , d i y e n b i r i n e , c e v a p o l a r a k ; ( t, jJ^ c^-Ai <J-c- o*) = y l e i s e , A l i a l r , mislinde, fiille arasnda ) kelimesi olduu iin edatn, fiili nasbetmediini gryoruz. ( )
#
t y
nin bulunmas ise, zarar vermez.m . ' . , , . . . , . , mis linde grld gibi. .yy ^ ^J&JlC-a- ^ ^fc-v 'ij Bu edata; daha nce geen bir cmleye cevap verdii, kendisinin hem art edat hem art fiili yerini tuttuu ve yukarda belirtilen artlarla, muzri' fiilleri nasbettii iin; cevap, art ve nasp edat, denilmitir. Anlam: (yle ise, o halde, o takdirde) eklindedir. N o t : Edatn fiili nasbetmesiyle ilgili artlarn bulunup bulunmamasnn, an lamyla bir ilgisi yoktur. Anlam, her halinde ayndr.
14- \ l - * ! - :
n, kar anlamna gelen bu kelime, mekn (yer) zarf olduu iin son harfinin harekesi stndr. Bununla beraber Uj kullanlabilir. bir cer O |)J I - =
cr
K a r s n a o t u r d u , gibi. ile kullanld akran da olur.
harfi
olan
( -i )
4IB JJ
rak da
n n d e (karsnda) d u r d u , gibi. Bu kelime isim ola zaman anlam ayar, demektir. O n l a r , o n l a r n a y a r d r , a k r a n d r , g i b i . 12)
Jjkjljl 'p* =
15-\0-'JJ
Bu kelime de ( Jul ) gibi, zaman zarfdr. Ancak bu, onun ifade ettii anlamn tam tersini ifade eder. O, gelecekte zamann sonsuzluunu ifade ediyor du. Bu ise; gemite zamann balangsz olduunu ifade etmeye yarar. Bu da onun gibi, Trkeye gemitir. Ben ezelden beridir, hr yaadm, hr yaarm. msranda grld gibi. Bazen kelimenin ifade ettii anlam artrmak iin, bu da ( cemisine, muzf olarak; cer harfleriyle ) gibi, - j] da gibi, vardr.
JljVl Jjj
eklinde kullanlr. Kelime zaman mecrr olduu
zarf, mefln fihi olduu iin mansptur. Bununla beraber, kullanlarak,
17
16-
- Jj**^
'jlif ) ve benzerleri diye bilinen; o^-r*l-j*
Bu fiilin aklamasna gemeden nce, bu ve benzerleri hakknda bijai ver memiz gerekir. (
fiillerine, naks fiiller denir. Bu fiiller, dier tam fiiller gibi, fil-mefl almazlar. Edatlardan bazlar gibi, isim cmlesinden nce gelirler. Mbted, bunlarn ismi olarak merf', haber de, bunlarn haberi olarak, mansp olur. Bundan dolay bu fiillere; naks (eksik) fiiller denir. Bununla beraber, bu fiillerin tam fiil olarak kullanld da olur. Bunlardan yalnz;
['jo
u
- c>- t - f t
- f
, 3 U
-y
devaml naks, olarak, kullanldklar halde, dierleri tam olarak da kullanlrlar. Bu fiillerden; [ - -1 - 3^ - Lt'] tam ekimli, [ J l j U - L U l U . *<yÛ] de eksik ekimli, yalnz mz ve muzri'leri vardr. [ ^JJ, _ ^lU] ise, camd fiillerdir. Yalnz mzleri vardr. Naks fiillerin anlam: Sras geldike, ayr ayr yerlerinde grlecek olan bu
f i i l l e r ;
['^41 _ f ISU _
L _ *J&>-
3ljU]
dnda, bazlarnda zaman kaydiyle beraber; (oldu, idi, dnd, dnt, evrildi) anlamlar ifade ederler. Bu fiiller, verilen anlamlar dnda, bir manda kullanlma lar halinde, naks fiil olmaktan karlar. Tam fiil olurlar. Nitekim; bunlardan baka, bir ok tam fiil, kendi z anlamlar dnda, bazan yukardaki anlamlarda kullanla rak, naks fiiller gibi, isim-haber alrlar. Bu durumda olan fiillerin saylar ok olmakla beraber, bazlarn burada kaydetmekte varar vardr. Bunlar: IJJ. 'iiLJl jU _ . f j ^ . ^ _ 'J<La l i 3 i * i (N) fiilleridir. Misller: oldu, dnt, anlamnda kul
Grld gibi, bu fiiller,'burada; Konumuz olan; ( j^
lanlm, onun iin de naks fiiller gibi, isim-haber almlardr. ) fiili, haberinin ifade ettii anlamla isminin
=
sabahleyin vasflandn ifade etmeye yarar. \ft> 3*H' jLs> = o l d U j _ anlamnda = ocuk Sulu Sis younlat. kullanlr. hasta mahkum
ocuk Misller: oldu. oldu. kullanlr.
s a b a h l e y i n u y u d u , gibi. Asl anlam byle olmakla beraber, daha ok, LOJJ* .Jjj.1 ^jli {s = -g .L.lsJ.1 'J\. =
Fiil, (sabahlad) anlamnda tam oarak da, 3>jJI = A d a m s a b a h l a d , s a b a h a k t , gibi.
18
1 7 - \ V - . , > ^ :
Bu fiil de bir nceki gibi, ( eriti) demektir. J>JJI J>i^\ jlfT = ) nin benzerlerindendir. Tam ve naks A d a m k u l u k v a k t i n e k t . Naks olarak, kullanlr. Tam olduu zaman anlam: (Kuluklad, kuluk vaktine kt, olarak kullanld zaman, dier benzerleri gibi, isim-haber alr. Haberinin ifade ettii anlamla, isminin kuluk vakti vasflandn ifade etmeye yarar. Misller: ^ s*^ ? J^~ = Adam kuluk vakti uyudu. H a v a kuluk vakti yal oldu.
s . NA Usan, bezginlik, cansknts gibi duygular ifade etmeve varayan bu kelime, bizdeki; (f, f, of) nlemleri karldr. Lii *'J*LAJ\ = Skl y o r u m , anlamnda, isim-fiil muzri' kabul edilir. Faili, devaml gizli zamir ((J ) dir. Misl: ...Lii }JL % = O n l a r a f b i l e d e m e . . .
Kelimenin kullanld yerler ve grevleri: ki eit ( 'J ) vardr: 1- Harf-i ta'rif diye bilinen ve yalnz kelime trlerinden, isimlerin banda yer alan, iml ynnden bitiik olarak yazlan bu kelime; tenvinin tam zdddr. Trk ede tam karl olmad iin, Her ey zdd ile bilinir kaidesine gre, ikisini birlikte incelememiz gerekecektir. Trkede (bir) kelimesinin karl olan, (ten vin) cins isimleri belirsiz yapmak iin, bu isimlerin son harfleri ne geldii halde, ( 'J ) taks, bu isimleri belirli yapmak iin, isimlerin banda yer alr. Grevleri L)l ) den ' ' Bir s a k s . gibi, bulunduklar yer de aksi yndedir. Bir isim ayn zamanda hem belirli hem belirsiz olamayaca iin, ikisi bir isimde birlemez. Mesel: ( mez. Misllerle izah etmeye alalm. *ij*>-~ '4>jl1 = Saks. Bununla beraber, biz, ( %j 'J = Bir g l . 'J tenvinin Trkede karl olduu halde, ( kullandmz olur. Mesel: =
= G l . G r i M i gibi, ) taksnn tam karl yoktur. 'i^jl = B u y l , deriz.
) taksna karlk, bazan iaret isimlerinin birini Bu gn.
Yukarda (tenvin) karl olan (bir) ile say olan (bir)i kartrmamak gerekir. ayet bu da say (bir) olsayd, Bir zamanlar okulda bir renciydik mislinde grld gibi, kendisinden sonraki, isim, (zamanlar) eklinde oul olmazd. ( 'J ) taksnn, cmle iinde olmakszn, tek kelime ile kullanld zaman, Trkede tam karl olmad halde, banda bulunduu kelime cmle iinde
19
geldii zaman, bizdeki (i) ekiyle ifade edilebilir. Halbuki, bunun zdd olan tenvinli, belirsiz isimler bu eki almazlar. Konuyu misllerle izah etmeye alalm. Iflj c / j = den, ( ( 'Jl B i r k a l e m a l d m . Bu, kalem kelimesinden ikinci defa K a l e m i k r d m , deriz. Yani; o, sz etmek istediimiz zaman, bizce, (alnan kalem) olarak, belirli hale geldiin ) taksyla kullanrz. . ^ 1 'o'jJZ biraz nce aldm sylediim kalemi krdm, demek isteriz. 'J ) takl isimler mefln bih olduu zaman, taknn karl olarak, (i) eki veya bununla birlikte (o) iaret sfatn kullanmak yerinde olur. Kalemi krdm veya o, kalemi krdm gibi. Fakat belirli isim; fail veya nib-fil ise; yalnz (o) ile Trkeletirilir. ikinci defa sz ederken; l = B i r a d a m g e l d i . Bu ( ) kelimesinden '$>J\ o U = O a d a m l d , derim. Yani; o, geldiini
sylediim adam ld, demek isterim. Yukardaki misllerde, isimlerden ilk defa sz ederken, belirsiz olduklarndan tenvinli syledik. Fakat ikinci defa szn ettiimiz zaman, belirli hale geldiklerin den, tenvinlerini kaldrarak, isimlerin bana ( lklarnda da ayn eyi yaptk. Tenvinin karl olan (bir) ile, say olan (bir) in kartrlmamas gerektii gibi, isimlerin (i) halinde ald (i) eki ile, harf-i ta'rif karl olan (i) ekini kartrmamak gerekir. Yukardaki har-i ta'riften baka, bir de banda bulunduu ismin anlatt btn ksm ve fertleri iine aldn ifade etmeye yarayan vardr. Btn, tm kelimeleriyle ifade edilebilir. j L ^ I 'jl = phesiz btn in s a n l a r z a r a r d a d r . Yani bununla mfred isim cemi hale gelir. N o t : zel isimlerin sonundaki tenvinler ile, cins isimlerin sonundaki tenvin ayn eyler deildir. zel isimlerin sonundakiler, ismin hallerini belirtmeye yara yan harekeler olduu halde, cins isimlerde, bu grevden baka, ismi belirsiz hale getirirler. Onun iin bu isimleri Trkeye evirirken, ismin sonundaki tenvine karlk, (bir) kelimesi kullanlrken, zel isimleri dorudan Trkeye evirir, tenvinlerine karlk gstermeyiz. Yani; zel isimler tenvinli de olsalar ( isimlere benzerler. Mesel: Karlk gsteremeyiz. Misl: bunlardaki L>bU geldi deriz,
=
) taks getirdik. Trke kar
) takl =
B i r
'*K> = ... JU-j <l> =
Ali geldi.
J/,
p d a m g e l d i , deriz. Bununla beraber, cins isimlerin cemilerindeki tenvinlere de A d a m l a r g e l d i l e r . Ancak, gsterilebilir. Misller: tenvinlere
B i r
u ekilde
karlk
9 ' U P r e n c i g e l d i . ayet saylar oksa, bir ok renci
btirf
\'J^\
Jil = B i r k a k a l e m s a t n a l d m . B i r o k k a l e m
cÂj = B i r k a a a g r d m . Bir o k a a
satn aldm. verilmemitir.
g r d m . Dier tenvin trlerinin harf-i ta'rifle ilgisi olmad iin onlara burada yer
20
2- Harf-i ta'rif, ism-i fail ve ism-i mefullerin banda geldii zaman, ileride zah gelecek olan ( ,jM ) anlam ifade eder. Bu durumda kelime, harf-i ta'rif plmaktan kar mevst edat olur Misl: | A jS'j 3?l3t ldrl! d e l d r e n i d e y o l d a g r d m . Burada kelime, Trkedeki (-en -an) ekl&i karldr, ism-i mevsller hakknda geni bilgi iin ( ^ jJi ) bahsine bak. Orada bu hususta gerekli aklamalar yaplmtr.
Kelimenin cmle iinde trne raslanr. 1 - Balang (istiftah), tenbih edat olur. Konumac, dinleyenlerin dikkatin ekmek, onlan uyarmak ve konuaca szn nemli olduunu belirtmek iin, Konumasn bu edatla balatr. Onun iin bu edata (istiftah) ve (tenbih) edat denilmitir. Bulunduu cmlelerde baka bir grevi yoktur. Trke'de tam kar l olmad iin biz, bu kelimeye karlk olarak; (iyi bilin, bilmi olun, dikkat edin, bu byle biline) gibi, kelimeler kullanrz. Misl:
.HJYK
h&
ii> * <ii.'4#l \ VI =
Bilmi olun k i ; Allah'n velilerine n e bir k o r k u (vardr), n e d e onlar znt ekeceklerdir. ' 2- Bir soru edat olan hemze ile, nef-i cins ( V ) snn bileimi olan ( 't) ):
n i n
uradaki ( V ). ( ol )
benzerlerinden olduu iin, bu (
vl
). devaml isim Yoksul) dan
cmlelerinden nce gelir. Misl: lara yardm eden yok mu?
^djitl ^ j i
S |
^Jtf Vi =
3- Soru edat hemze ile, nef-i cins ( V ) oluan ( devaml Sfl fiil cmlelerinden =
dnda her hangi bir ( ^ gelir.
): Bir nceki devaml isim cmlelerinden nce geldii halde, bu, nce Vakit Misller: tvbe gemeden
o ' j f l o l y 'J OJTJS'S
e t m e z m i s i n i z ? \ L i ' j j V = G i t m e z m i s i n ?
21-YN - 0 V
Zaman zarf olan bu kelime, (imdi) demektir. Sonu fetha zere mebn olduu iin, mahallen mansp saylr. Misller: j V ) c> = Simdi gel dim. Vl L * l i tfl = Ben imdi gidiyorum. Bazan soru edat hemze ile birleerek; ald olur. IJI) i m d i m i ? eklini
21
Bir cer harfi olan ( J j ) ile, soru edat ( U )nn bileimi olan bu kelime, (neye-niin) demektir. Misl: ^ 1 j^L' L i & l f\ = Neye,, a r a n z daki bu anlamazlk neye? N o t : Soru edat ( U ) nn sonundaki elif, ( U )nn, cer harflerinden sonra gelmesi halinde der. kinci ( f^J ),( USfl ) eklinde yazlmas gerektii halde, biz cer harflerinden sonra elifin dtn belirtmek iin, elifsiz yazmay uygun grdk. iirlerin ikinci msranda, son harfin harekesinin fetha olmas halinde, bu harekeyi biraz uzatmak iin, bir elif getirildiini, daha nce geen (elif) bahsinde sylemitik. Ancak, bu iki elifin kartrlmamas iin burada yazlmam tr.
23- xr -
;
;
Bu kelime, olumsuz cmlelerde bulunduu zaman; (hi, asla, kesinlikle, elbette) anlamlarna gelir. Misl:
* M duJS)
V =
Seninle asla ko
n u m a m . S e n i n l e k e s i n l i k l e k o n u m a m . ayet kelimeden nceki cmle olumlu ise; (hi, asla) kelimeleri dndakilerle terceme edilir. nk, bu iki kelime, bizde olumlu cmlelerde kullanlmaz. Kelime, meful- mutlak olduu iin mansptur. Bunun bir de ( Bunun hemzesi kat'dr. (J) ) eklinde olan vardr. Yerinde grlecektir.
24- Y i - < y :
Kalp fiillerinin birinci grubundan olan bu fiilin, iki trl kullanl vardr. Anla m: (Buldu) demektir. (Bulma) ii maddi olursa, normal fiiller gibi kullanlarak, bir mefl alr. y c4*) = LU> 'J)J cJJl = iS" <JAI\
'JJI
B i r k a l e m b u l d u m , gibi. ayet (bulma) ii Grn hatal retmen buldum. renci
ma'nevi yani; zihinle ise, o zaman kalp fiili olarak iki mefl alr. Misller:
jUiLJ JN =
n i n s z n y a l a n b u l d u . Grld gibi, fiil birinci mislde gerek (bulma) anlamnda kullanld iin bir mefl, ikinci ve nc misllerde (bulma) ii zihinle olduundan (bilmek) anlamnda kullanlm ve iki mefl almtr. nk; grn, doru, yanl olduu, szn, doru veya yalan olduu gzle bulunmaz. Ancak zihinle bulunur. Yani; bilinir. Kalem ise, maddi olduundan gzle bulunur. Bu konu ve benzeri fiiller hakknda geni bilgi iin, daha nce geen ( bahsine bak. Orada gerekli aklamalar yapld. j^l )
22
25-T0.-S/I:
Tek kelime halinde bulunabilecei gibi, bir art edat olan ( edat ( V ) nn bileimi olarak da bulunabilir. jj ) ile, nefi
1 - Tek kelime olan ( VI ) : Bu bir istisna edatdr. Edatn izahn yapmadan nce, istisna kanusu hakknda gerekli bilgileri gzden geirmemiz yerinde olur. Edatn benzerleri: _ _ _ I j * _.Uil> - jJ - 'jfc. V] dr. Bu edatlarla kurulan cmleye; istisna cmlesi denir. stisna: Bu edatlardan sonra gelen kelimeyi (mstesna), ncekkilerin dnda brakmaktr. IL& Vl L6a)lU> = Ali'den baka btn ren c i l e r g e l d i l e r , gibi. Bu konuyu daha iyi anlayabilmemiz iin, istisna cmlesinin unsurlarn tek tek ele almamz gereklidir. Cmlede srayla; mstesna minh -edat- mstesna bulunur. Yukardaki cmlede, mstesna minh; ( istisna; edat VI , mstesna ise; ( CXt ) kelimeleridir. Devaml mstesna edattan sonra, mstesna minh de nce gelir. stisna, cmlede mstesna minh bulunup bulunmayna, mstesna ile mstesn-minhnn ayn cinsten olup olmayna gre; gruplara ayrlr. Cmlede mstesn-minh varsa; tam, ayet yoksa, bo anlamnda, mferra ad verilir. Tam istisnalar, mstesna ile mstesna minh ayn cinsten iseler; muttasl, ayet ayr iseler; munkat' diye ikiye ayrlrlar. Konunun sonunda bu durum ematik olarak gsterilecektir. Bununla beraber biz, konuyu misllerle izah etmeye devam edelim. a) Tam muttasl istisnalar: istisnann bu tr kendi arasnda; olumlu, olumsuz diye ikiye ayrlr. Tam muttasl olumlu; devaml IjJU- V I mansptur.
L>b*)l *l>
Tam
gibi. Bu trlerinde, mstesna muttasl olumsuz;
cU-U gibi. Bu trlerinde ise; yukardakine benzetilerek mansp okunabilecei gibi, mstesnaya, mstesna minhnn harekesi verilerek, ondan bedel de yaplabilir. Misller:
i'ju.
v L&5ai
- jjo-
v L>bta
- ju.
v. jii & ULu
b) Tam munkat' istisnalar: Bunlarda; olumlu olumsuz diye ikiye ayrlrlar. T VI iLiI cl o l u m l u , l'{< Vl Ic-iI ^'^r^* olumsuzdur. stisnann bu trle rinde, mstesna ne mstesna minh ayr cinslerden olduu iin, bunlarda bedel olma durumu sz konusu deildir. Bundan dolay, olumlusu da olumsuzu da mansp okunur. c) Mferra istisnalar: Bu trlerde cmlenin banda olumsuzluk ifade eden bir edat bulunur. Yukarda da iaret edildii gibi, bunlarda, mstesn-minh yoktur. Bu tr istisna cmlelerinde, mstesnann harekesine gelince; edat yok mu gibi hareket edilir. Edattan nceki kelimenin ihtiyacna gre, mstesna
23
hareke alr. Mesel: Edattan nceki kelimenin faile ihtiyac varsa; mstesna, merf' ayet mefle ihtiyac varsa; mansp okunur. Misllerle izah ede(im. j j & V) J\ iin, merf', grdm dda, sinde ( de, U = S a d e c e H a l i t g e l d i de, fail olduu
'ci\'j
IjJU-V.1 LLaJI j mefln fii j^lVJ. L i ^ U nib- cjj yJ? VI cJl U =.
Snfsa y a l n z H a l i t ' i iin iin mansp, merf',
bini
olduu olduu
Yalnz sulu cezalandrl S e n s a d e c e bir renci-
) nin haberi olduu iin merf'dur.
stisna edatlarnn anlam: (...den baka, sadece, yalnz, hari, ancak, ms tesna) vb. kelimelerdir. Yerine gre, bu kelimelerden biriyle Trkeletirilebilir. Mferra istisnalarda iki olumsuz bulunduundan; belegt yn gz nnde bulundurulmakszn -iki olumsuz bir olumlu yapar kaidesine gre- cmleye, olumlu man da verilebilir.
Vo V| cJ U = S e n b i r i f i s i n , gibi. ( Vl ), bazan.cmleler arasnda (hasr) edat olarak bulunabilir. Bu du rumda cmleye sadece anlamyla katkda bulunur. Hareke etkisi yoktur. Misl lerde grelim: .\ Vl i Q - l j^S > = Cihad brakp d a C e n a b - Allah'n p e r i a n e t m e d i i bir millet yoktur. < Ji'y>\ U Vl jjb cJi U = olduundan bakasn
JT Vl 13 U =
Onlara, bana emretmi sylemedim.

Ben ona
gelip mazlk etme. brakmadk. bulunup
de *&I
o. ^
_ _gelmemezlik Yemin
B o n
etmez. ettim
o n a
VI iiP cJJJi = j J Vl At c i i i U =
yapma-
Vl U * # J ; U =
Okumadk kitap etmez. hedefine
da
o', V T=
uKretmemezlik Kii gayret etmedike
jtf 'jl VI lii y.1
eriemez. Kii gayesine eriemez. Meer ki gayret e d e . ^y^sfJ <j VI ii V - B a b a n r a z e t m e d i k e s a n a i z i n v e r mem. 'XJ\ VI 4J) cU>1 U = _ B e n o n a i y i l i k e d i p d e o , k t l k etmemezlik etmez. jf^ X' * ^ Ben ona gelip d e o b a n a i k r a m d a b u l u n m a m a k t k e t m e z . ... *1\ V) = A n c a k , f a k a t , n e var ki... B a k . 'J J U
=
24
em'a (1)
stisna
r ' T a m \ Muttasl Munkat' Mferra
/ X / \ Olumlu Olumsuz Olumlu Olumsuz 2- Bir art edat olan ( \ ) ile, nef edat ( V ) nn bileimi olan ( S f l ): Grnte bir nceki istisna edat ( Sfl ) nn ayn ise de, ( bj ) bir art edat olduundan, bundan sonra devaml art-cevap ad verilen iki fiil bulunur. Bu fiiller muzr' ise, sonlarn cezmeder. ( V ) da cmleyi olumsuz yapar. Bu durumlardan dolay bunu, birinciden ayrmak kolaydr. Misl: LLj ! x f ^ VI = a l m a z s a n , s n f t a k a l r s n . Bu bi leik edat, ayr ayr yerlerinde grlecektir. 26n _ V I . Sfl ) gibi, tek kelime olarak bulunabilecei gibi, bileik olarak VI ): Edatn bu tr devaml fiillerden nce gelir. ise, edat; tevik anlam ifade eder. j j l j VI = Haydi hazr-
Bu edat da (
da karmza kabilir. 1- Tek kelime olan ( Kendisinden sonraki DÂZ VI = eder. d n y a ! gibi. 2- Bir nasp edat olan ( j j ) ile, nef veya neh edat olan ( V ) nn bileimi olan( VI )=( V j ) : Bu bileik edat da, yukardaki gibi, devaml fiillerden nce jl ) bir gelir. Bununla beraber bunu, ondan ayrdetmek kolaydr. nk, ( evirir. Yukardaki ( ( y etkisi olmaz. ( evirir. ayet ( V j> VI ) nn ise; hareke etkisi yoktur. V ) neh iinse, o zaman ( j ) in hareke ) sadece bu fiilin anlamn mastara 'jl ) fiili nasbettii gibi, olum Misller iinde yardm istiyorum. VI AJ c = Ona, ge kalma dedim. c~*ji fiil muzri'
Haydi namaz klsana. V) =
l a n s a n a , gibi. ayet edattan sonra mazi fiil gelmise, edat; knama anlam ifade Bri ders alsaydn. Ders alsay
nasp edat olduundan, kendisinden sonraki fiili nasbettii gibi, mastara da ) in bileimi olan (
n
) fiili cezmeder. (
) ' bileimi olan ( V ) nef iinse, fiil zerinde hareke etkisi
olmaz. Ancak, fiili olumsuz yapar. Bu durumda ( bu, birinciden kolayca
suz olan bu fiili mastara da evirir. te bu durumlar gz nnde bulundurularak ayrdedilebilir. Senden, ona
, 'JF^JSfl olL j u j =
etmemeni 'J>-\X;
O n a , g e k a l m a d i y e s y l e d i m . O n a , g e k a l m a m a s n s y l e d i m . Bu
25
konu iin ( 2 7 - YY mitir.
) tefsriye blmne bak. :
sm-i mevsldr. Dier ekimleri konunun sonunda ematik olarak gsteril G r e v l e r i : sm-i mevsller, kendilerinden sonraki cmleyi (sla) daha nce geen bir cmleye veya kelimeya balar. S l a c m l e s i v e a i d : Bu edatlardan sonra gelen cmleye, sla cmlesi denir. Bu cmlenin i'rab yoktur. Sla cmlesi fiillerden olabilecei gibi, ibih cmle denilen; car-mecrr ve zarflardan da olabilir. Ancak, fiillerin haber kipleri dnda ki, istek (talep-in) anlam ifade eden fiillerden sla cmlesi olmaz. Mesel:
VY-ii; V
_ LJkjl ^ j j
denmez.
A i d l e r : Sla cmlelerinde edata dnen bir zamir bulunur. Bu zamirlere (aid) denir. Her ynyle bu zamirler edatlara uyarlar. Yani; edat, mfret ise, o da mfret, tesniye ise, tesniye, cemi ise cemi, mzekker ise mzekker, mennes ise onlar da mennes olurlar. Bu zamirler gizli veya ak olabilirler. A n l a m l a r : Mevsllerin de dier edatlar gibi, bal bana bir anlamlar yoktur. Kendilerinden sonraki cmleye ek anlam verirler. Bu ekler de kendilerine dnen; (aid) zamirlerin cmledeki yerlerine gre deiir. Mesel: Edata dnen zamir, mefl mevkiinde ise, edat; kendisinden sonraki fiilin sonuna (...i, ..., ..., ...u) eklerinden birini verir. Misller: ... j j j J I '^.IJsliJ ^JI L.lifJI o l j i = ardan satnaldm ki tab okudum. Ali, yazd mektubu zmir'e gnderdi. = Halit, dn arkadana
LfcsS'.yjJl ~&J)\ [p. 'J} =
. ^SfL ti>Jlj
*J>Y>
jJoJ *JBJ ^ j J l . ^ l jJl>'I/ll
balad kalemi geri ald.
.^JJl L>tf31 = S a t n a l a c a m k i t a p a r d a v a r d r .
ayet edatlara dnen zamirler fail veya nib- fail mevkiinde iseler; o zaman edatlar; (...en, ...an) ekleri verirler. Misaller: l\îj\^'I ^[iYJ.{'J\'J-V)
J
Krmz bir a r a b a s r e n k a d n a b a k .
E w i n d e n k a c a n
'f H A t f i l '^X = adam grdm. L r i J\%$\ > = te dalndan koparlan gl. grup (a\a) zamrer, sla cmlelerinin sonunda ak olarak grlyor. Mefl mevkiinde bulunduklarndan, edatlar iaret ettiimiz (ekleri) vermektedirler. kinci gruptakiler de ise, zamirler gizli, birinci ve ikinci misllerde fail, ncde de nib- faildir. Bunun iin de (...en, ...an) ekleri vermektedirler.
BIC INI R
m'saiBrue
Edatlardan sonra ibih cmleler, yani; car-mecrrlar veya zarflarn sla cm lecii olmas halinde, edatlar; (-ki) eki verirler. Misller:
26
cJJl i (jJJl '* nedir? ( zamirler,
Evdeki
kimdir?
J^Jl li =
Elindeki
j ^ j i c . ^ i l jî = Y a n n z d a k i k i m d i r ? ^15" _ J ^ l > takdir edilen ( ) eklinde gizlidir. Bundan dolay bu trleri de ikinci J^l> ) kelimelerinde ( ^y
Bu trlerde, asl sf cmlesi, isim cmlesi olduundan, bunlarda haberler grup misllerden kabul etmek yerinde olur. nk; bu cmlelerde (aid) olan J*> _ ) eklinde gizlidir. Fii mevkiindedirler.
S l a c m l e l e r i n d e z a m a n : Edatlardan sonra sla cmlesi olan fiil, ister mz ister muzri' olsun, edatlarn karl olarak gsterdiimiz, bu ekler; (-en, -an) fiilde zaman ayrm gzetilmeksizin, fiilin kk ksmna bitiirler, (-) ve benzeri eklerde zaman daha belirgindir. Ism-i mevsllerde ey aranr. Cmle iinde i'raptan yerleri. Sla cmleleri. Kendilerine dnen (aid) zamirler. sm-i mevsllerin tesniyeleri dndakiler mebndirler. e m ' a (2) SM- MEVSULLER Mzekkerler Mennesler.
Mzekker-mennes aklllar
Mzekker-mennes aklszlar
Yukardakilerin tm iin Harf olan mevsuller
y . - y . ^ r . y . i i
Harf olanlar ayn zamanda mastar edat da olurlar. zahlar yaplacaktr.
28-
Y - ) A
Cer harflerinden olan bu kelime de dier benzerleri gibi, devaml isimlerden nce yer alr. Son harflerinin harekesini kesre yapar, ifade ettii anlam; (-e, -a, -ye, -ya, -e kadar, -a kadar, -ye, ya kadar) eklindedir. (Kadar) kelimesinin yerine; (dek-dein) kelimeleri de kullanlabilir. Misller:
Lil
J i)UôJ =
Seni a k a m a kadar LZ'J J ijt =
bekledik. Trki
Alkali J L _ = , O k u l a v a r d k . J?j ettii de olur. na) oturduk, gibi. Jill J li> =
y e ' y e g e l d i k . BunuMa beraber, yerine gre; (yanna-yaknna) anlamlar ifade

(
retmenin yanna (yakn
27
29- n
\ :
cJ ) dir. Kelimenin ekimli fiil karl; (
sim-fiil emir olan bu kelime; (benden uzak ol, uzakla) demektir. Faili, devaml gizli zamir ( luj ) dir. :
30- V * *
Daha nceki cmle ile, balants olup olmayna gre, iki kullanl tarz vardr. Kendisinden nceki cmle ile balants olana; muttasl, olmayana da; munkat' ( jLj ) denir. ): Edatn bu yn daha nce geen hemze bahsinde 1- Muttasl (
gemiti. Soru veya eitlik hemzesinden sonra bu ad-alr.'Soru hemzesinden sonra geliinde; (yoksa) anlamna geldii halde, eitlik Hemzesinden sonra an lam hemze ile kararak; (...de, ...de, ...ha, ...ha, ister, ister) eklindedir. JIII defter midir? Ilu fol l)j>~ll
B u b i r k i t a
y o k s a br
jj
j&Vefc*
Ju
^ljljl
istenilen (kii), ister yakn (akraba), ister uzak olsun, insanlardan i s t e m e k ( d i l e n m e k ) z i l l e t t i r . Bu tip cmlelerde edatn dier anlamlar iin daha nce geen hemze bahsine bak. 2- Munkatf ( f ) : Edatn bu trleri, cmlelerde hemzesiz gelir. Bu J-? ) atf edatnn ifade ettii J ) da, bunlarn ifade ettii durumda edat, ileride aklamas gelecek olan ( anlama benzer bir man ifade eder. Yerine gre ( anlamda kullanlr, bak. 3* fl j ^ ' J c f * * ^ ' <J-?~*i 3* b i r o l u r m u ? Kelimenin bu tr kullanl iin, ( bak. ( ) ister birinci, ister ikinci ekilde olsun, atf edat olmaktan kmaz. jl ) de, Î ) Ancak, soru edat hemzeden sonra geliinde, mfred kelimeleri bir birine atfettii gibi, cmleleri cmlelere de atfeder. Eitlik hemzesinden sonraki ( mastar anlaml cmleleri birbirine balar. ( ^ ise, yalnz cmleleri cmlelere atfeder. Mfred kelimeleri atfetmez.(1) ) anlamnda kullanlan ( 'S> -j
=
Grenlerle grmeyenler bir midir? Oysa; karanlklarla aydnlklar ) bahislerine
3i. n
U.
): Edatn bu tr, daha nce geen ( (yemin) gelmesidir. ) ya Misl: <\ )dar^ tek fark; kendisinden
Bu kelime de, cmlelerde bileik veya tek kelime halinde bulunur. 1 - Tek kelime olan ( & \ sonra, genellikle benzer. stiftah ve tenbih edat olur. Bunun ( kasem IiL>) J>\ 4ilj U) =
Bilmi ol ki; vallahi seni seviyorum.
28
Daha geni bilgi iin ( 2- Bileik olan ( edat ( nz L, ayrdedilebilir. Misller: m? j
Yi
) bahsine bak.
j ): Bu edat, bir soru edat olan hemze ile, olumsuzluk U JUlî U = ^j U = B a h e d e , Dediimi anlamad ocuklar grmyor
) dan ibarettir. Olumsuz soru tarz olmakla, yukardakinden kolayca
musun?
Cmlelerde mekn (yer) zarf olarak kullanlan bu kelime, tek bana kullanl d zaman sonu zamme olduu halde, baka bir kelimeye muzaf olduu zaman, mefln fih olarak mansptur. Bu ekilde kullanlnda baka bir cer harfi yoksa tercemesi yaplrken; banda ( -dal ekleri ilave edilir. Evin j ) cer harfi varm gibi, kendi anlamna (-de, (n-ileri) nnde Minberin nnde demektir. namaz Misller: durdum. kldm. Anlam:
ÎJJI j.L.1 c i j =
.pil J.U c l L = IjUVlJj&IUli 33- r r de olur. - UU
Askerler ileri!
Grnte (nnde) demek olan bu kelime, (ilerle) anlamnda isim-fiil emir
F I I gizli zamir ( AL
Ti
cJl
) dir. ekimli fiil karl, (
) fiilidir.
34-
Zaman zarf olan bu kelime (dn) anlamna gelir, iinde bulunduumuz gnden bir gn ncesi kastedilirse, kelime ( 'J ) taksz, sonu kesre zerine mebnidir.(l) Misller: .Ûdl & ^} = Babam dn bakentten geldi. Dn hava yal idi. ' j ! ) takl veya muzaf olarak H e r yarn bir dn olacaktr. LJ! Ijila U j C* Kelimenin cemisi; cr*^4
=
\'Ja j i l jlS" = tr. Nekre (belirsiz) olduu zaman tenvinli, ( geldii vakit, normal harekesini alr. Misller: LU,] 'JLO Jkt = =
Bunun dnda, geen her hangi bir gnden sz edecek olursak, kelime; mu'rap-
Dnmz geti. eklindedir.
Daha dn k k bir o c u k t u n .
J
' ^
'^JJ\
35- TO - ( ^ ^ :
( jL? )nin benzerlerinden olan bu fiil, naks olarak kullanld gibi, tam . ^~*'
=
olarak, da kullanld olur. Tam oluuna misl:
Adam
a k a m l a d . A k a m a g i r d i , e r i t i . Naks olduu zaman, haberinin ifade
29
ettii anlamla isminin akamlayn vasflandn, yani; isminin akamlayin bir i yaptn ifade eder. Misl: lj ' A)\
0
JJJ>\ = H a v a a k a m l e y i n s ? iek akam jv^ ) bahsine bak.
d. Hava akamleyin souk oldu. l e y i n s o l d u . 8u ve benzerleri iin daha nce geen, (
3 6 - Y"\ - & : Edatn grevleri, eitleri ve kullanl ekilleri: iki eit ( j ) vardr. 1 - Tek kelime halinde olan^ [J , Vi5 - lal - W 1 L ): Edatn bu tr, dier benzerleri; gibi, cezmetmeyen art edatlar
grubundandr. Bunlar da dier art edatlar gibi, art-cevap ad altnda iki fiil alrlar. Ancak, bunlar bu fiilleri cezmetmedikleri iin, cezmetmeyen art edatlar adn almlardr. ( j ) ve benzerleri nlerindeki fiilleri cezmetmeksizin, bu fiillere art anlam verirler. Bak, daha nce geen ( Konumuz olan ( ( j M ' ) bahsi. C\ > nn anlam; C\ ) nn ) hem art fiili hem edatn yerini tuttuundan, kendi
sinden sonra yalnz cevap cmlesi bulunur. Sibevyh, ( ifade ettii anlam, o l u r s a o l s u n , eklindedir.OJ [&> -
) ile nndeki art fiilinin anlamna eittir demitir. Yani; (
H e r h a l carda. N e
Edatn cevab devaml isim cmlesi olur. Bunun iin de cevabnda devaml ( o ) bulunur. Ancak, bu ( o kaydrlm = ) nin, mbtednn banda bulunmas gerekirken, iin, haberin banda bulunur. habere olduu
LAIJJ L Ul
gibi. Oysa, genel kaideye gre, ( >-i) mbted olan Cj.fi UU &\ eklinde olmas
( U ) den nce gelerek,
gerekirdi. Bu mislde de grld gibi, edattan sonra yalnz cevap cmlesi bulunmaktadr. Biz, bu durumu daha akla kavuturmamz iin, yukardaki cmleyi, anlam bakmndan.karl olan cmle ile karlkl yazalm.
Vfi*Ul C = Ll U *J.
Edatn cmle iinde anlamlar: Yerine gre edat; (her hl- krda, her ne ise, her ne olursa olsun, ...gelince, ...ise, ne ise, ama, amma) anlamlarna gelir. Bulunduu yere gre, bu anlamlardan biriyle Trkeletirilebilir. Misller: G e m i y e g e l i n c e , e h i r d e iki y e t i m o c u u n idi. S '+f&. y t
CJ15NJ 'iLiJI j =
N e olursa olsun; ben ehire gidiyorum. Bu edata, art edat denmekten baka, tafsil (geniletme) edat da denir. nk, daha nce geen bir cmleyi genileterek, anlatmak iin, kullanlabilir. Misl: 'S*i o'ljl & j>\ U" 'Uij O i k i s i , i k i k a r d e t i l e r . B y e g e l i n c e ; o, bir yl n c e l d .
30
Edatn bu ynne en iyi misl; hutbelerdir. Hutbelerde hatipler, konumaya balarken, nce Cenab- Allah'a hamd ve sena, Peygamberimize salat ve se lamdan sonra, konunun izahna geerken, bu edatla konuya girerler. Misl: ... J J U <<ii J 'J*. y%J\j \yLa)\j <i !il = u Cenab- Allah'a hamd- sena, Peygamberine saat v e selamdan s o n r a , k o n u m u z a g e l i n c e . . . demektir. 2-Bileik olan ( U ): Bu edat, bir mastariye edat olan ( ^ )ile,zidbir ( U ) dan ibarettir. ok az da olsa karmza kabilir. Bulunduu yerler sayldr. Bu edatn olumas, cmlede naks fiillerden ( ) ' > ( ^ ) den sonra gelmesine, ( jT )nin isminin ( o ) olmasna baldr. Misl: C'V|iVI \'x*r c j V = S e n a l k a n o l d u u n i i n b e n d e a l t m . Bu mislden ( & j hazfedilir. Onun yerine zid bir ( U ) getirilir. Fiilin ismi olan ( o ) ayr yazlarak ( cJ ) olur. Daha sonra, cmlenin bandaki ( J ) atlr: Bilinen tecvid kurallarna gre, ( 'j ) ile ( U ) birletirilerek ( U ) olu ur. Bu ilemden sonra yukardaki cmle u ekli alr. cJ>\ J>prcJ U = Sen alkan olduun iin b e n d e altm. Grld gibi, bununla nceki edat arasnda hi bir iliki yoktur. Bulunduklar cmle, ifade ettikleri anlam birbirinden ok farkldr. Bundan dolay da kolayca ayrdedilebilirler.
n n
37. r y - i j
ki eit ( U
) vardr: 1 - Tek kelime halinde. 2- Bileik halde. U ): Buna tafsil (geniletme) edat denir. Ul, ^l = J
1- Tek kelime halinde olan ( tekrarlanr. Misller:

f
Hatta atf edat olduunu syleyenler de vardr.mBulunduu cmlede genellikle Bu aelen: ya Ali ya da Hatiftir. Bu gelen; ya Ali yahut Hatiftir. ) ile birleerek, ( JI) Yahut ) keliolur. gibi. JI ) de de sz
^jf. Ulj ^S Ul LJLklI \JA = B u r e n c i ; y a z e k i d i r , y a d a b u d a l a d r . Grld gibi, ikincinin ifade ettii anlam ( j mesinin kullanld kelimesinin verdii anlam andryor. Bu durumdan dolay yerine, ( JI
jJU-JI ^ Ul jol IU J
konusudur. Misller: \ ', Ul UUfil l / l =
Bu anlamlan dnda birde iki eyden veya konudan birini semekte serbest lik ifade eder. Bu durum, daha sonra izah gelecek olan (
Ul j ^ bl->
Kitab, ister Ali, ister Halit'le oku. J\ Ul.yjiil li U i =
Yani; ikisinden biriyle okumakta serbestsin.
O Ul J <jJ J I _T J
31
Z U l k a r n e y n ! O n l a r h a k k n d a , t o ' d i p e t m e k t e v e y a iyi m u a m e l e y a p m a k t a da serbestsin, dedik. Bazan ikinci ( dilir. Misl: C\ ), cmlede yerini tutan bir kelime olmas halinde, hazfe . jl = yi k o n u m a k t a , deilse, VV >> ) eklinde geli , , . , . 'cSL,\I H\ j Not: ( l
s u s m a k t a s e r b e s t s i n . Y a iyi k o n u , d e i l s e ; s u s . ) nn atf edat olmad syleyenler, ( ini gereke gstermiler, iki atf edat bir arada gelmez demilerdir. Birincinin atf edat olmadnda aralarnda ihtilaf yoktur. 2- Bileik halde olan ( art edat ( jj ) : Bir art edat olan ( *jj ) ile, zid bir ( U ) dan oluur. Bundan sonra devaml sonu te'kitli muzri' bir fiil gelir. Bu fiil, ) in, art fiili olduundan cmlede bir de cevap cmlesi bulunur. G > / ~ l F CRIJ
=
Bu bileik edat yukardaki gibi, tekrar etmez. Bu durumlar gz nnde bulunduru larak yukardakinden kolayca ayrdedilebilir..... JJII n s a n l a r d a n birini g r e c e k olursan d e k i . . .
38- f A - C A ^ :
sim-fiil emir olan bu kelime, (kabul et) anlamnda, dualarn bitiminde syle nir. Faili devaml gizil zamir ( ebilir.
'ji
ci\
) dir. Trkede de ayn anlamda kullanlr. , FE t
Sonu skn zere mebndir. Bununla beraber iirlerde bu skn, fethaya dn ^ >, , . .s.
14j> -J*~ ^ JI'J
=
iILP -il
Rabbm! Onun sevgisini benden ebedi ekip a l m a . (Bu duaya) a m i n diyen kulu, Allah c.c. balasn, beytinde olduu gibi. Kelimenin e k i m l i fiil k a r l ; ( ) dir.
39- X\-'\
_
- U'ij - C> - U - - ^
\
1
Bu ve b e n z e r l e r i - ]
- C&) - u i - < > ' - JI]
da ayn grevleri yaptndan, bu edatn aklamasna gemeden nce, art konusuyla ilgili genel bir malmat verilmesi yerinde olacaktr. Ad geen edatlara art edat denir. Bunlardan sonra devaml iki fiil gelir. Birincisine art, ikincisine cevap fiili denir. kincinin gereklemesi, birincinin gereklemesine baldr. Misl: '^'xf>J 'jl a l r s a k b a a r r z . Bu misalde de grld gibi, baarmamaz, almamza baldr. alma olmazsa, baar mada olmayacaktr. art fiili, devaml cevaptan nce gelir. ekimi yaplabilen haber (bildirme) kiplerinden olur. ekimi yaplamayan tek ekilli (cmid) fiillerden gelmedii gibi, dilek (talep) anlam ifade eden fiillerden de gelmez. Cevapta bu artlar yoktur. Her ikisi de mz. muzri' veya biri mz biri muzri' olabilir. Misller:
32
f j = ^ iJjAft
ji =
Bakasn
sayarsan
saylrsn. baarrsn. baarna.
O H T o) J P
U^J
alrsan
,
i**; ol = ' * " ' k 3u;uu!= Y r r s e k u l a r .
art v e C e v a p Fiillerinin i'rab: 1 - kisi de muzri' olduu zaman, meczm olurlar. 2- Her ikisi de mz olduu zaman, mebn olduklarndan mahallen meczm saylrlar. 3- art mz, cevap muzr' ise; cevap merf' veya meczm okunabilir. 4- artn muzri* cevabn mz olmas nadirdir. art ve Cevabn Hazfi: Sz geliinden anlalabilecei iin, bazan art, bazan da cevap hazfedilebi lir. kisinin birden hazfedildii de olur. artn hazfediliine misl: l^T/i*
'DZ~XJS J .
J*i->li ci^J
oj =
j . cJ*tJ bj
ayet baarrsan okumaya d e v a m et. Deilse brakver. Hazfedilmeden nce cmte; ijfjj V. oj j <&F*\J>. seklinde idi. Cevabn hazfediliine misl:
u' Uj'U- = S a n a
ikramda bulunacam beni ziyaret edersen...
Hazfedilmeden nce cmle;
JSL (jjoj ijl ^J^l**

;
eklinde idi. art edatndan nce, cevaba benzer bir cmle bulunduundan, cevabn cmlede bulunmas, daha nceki cmlenin tekrar saylr. Bunun iin hazfedilmitir. Her ikisinin birden hazfine misl: ..S Hazfedilmeden nce S j II&AJSJJJ J / LI&ffl jjj bj = Beni ziyaret edersen sana ikramda bulunacam. Deilse, hayr.
cmle^Jfl S
J^
S bj j f
bjeklinde idi.
art Edatlarnn Anlam: Konumuz olan ( bj ), art fiilinin sonuna (ise) eki verir. Bununla beraber, cmlenin banda (eer-yet) kelimeleri de kullanlabilir. Dier edatlar, sras geldike yerlerinde grlecektir. ( bj ) den sonra art fiili ister mz ister muzr' olsun, tercemesinde genellikle muzri' anlam verilir. Bazan bu kaidenin dna klarak, muzri'ye mz mans verildii de olur. Misl: s* Ov-'j) Eer alm ise, daha n c e o n u n b i r k a r d e i d e h r s z l k y a p m t . Cevap cmlesine genellikle muz ri' anlam verilir. .(- j j ) den sonra bazan art fiili hazfedilebilir. Fiil malm ise, yerinde fail,
S^'* ^T}
33
mehul ise yerinde nib- fii kalr. Bu durumu gren, edatn isimlerden nce de gelebileceini zanneder. Oysa bu edat; isimlerden nce hi gelmez. Devaml fiillerden nce gelir. Bu durumu bir mislle izah edelim. ....l *w '<>j>& jlLl dn^îll j- jj = M r i k l e r d e n biri s a n a snmak i s t e r s e , Cenab- Allah'n k e l a m n i i t m e s i i i n , o n a s n m a h a k k t a n . Hazfedilmeden nce Ayet, u ekilde idi. ...4 j.*>r <j^> jl>ll ^ V ( i J j U i J ) jjjGrld gibi, daha sonra gelen fiil hazfolan fiilin tekrardr. Onu te'kid eder. Ayn kelimeyi iki defa sylememek iin, birincisi hazfedilmitir. Daha nce geen ( ayn konuya temas edilmiti, bak. Konunun sonuna yaklarken, cevap olmas uygun dmeyen yerleri de gzden geirelim. a) sim cmleleri. b) ekimi yaplamayan tek ekilli (cmid) fiiller. c) Dilek (talep) anlam ifade eden fiiller. d) ( ' j j _ j _ U - ^ - ojl) Harflerinden biriyle balayan cm leler. Bu tr cmleler cevap cmlesi olmaya elverili deildirler. Ancak, bu cmle lerin bana, cevap ( o ) si ad verilen, bir harf getirilerek, uygun olmayan bu cmleleri, bu harfle art fiiline balamak suretiyle cevap cmlesi olabilirler. Bu konu cevap ( ) si blmnde yeniden ele alnacak ve misllerle izah edilecek tir, bak. ( o' ) in bazan ( Jt- - yik ) gibi, fiillerden sonra geliinde, art edat olmaktan kt, ( J * ) v e ( j ) nn ifade ettii bir man ifade ettii olur. Misller: ur-G? i ^ \ ^ J~- ~ B a b a m bana; okumaya devan edip etmediimi sordu. lil ) da da
^jJ'L UiaLsVI J& = hatrlayp hatrlamadn sordum.

Deyim: mektir. j\ Suic j\ =
Ona; arkadalarn beni
Er g e . E n i n d e s o n u n d a , de
2- Nef (olumsuzluk) edat olan ( j) ) devaml fiillerden nce geldii halde, bu, devaml isimlerden nce gelir. Mbted bunun ismi olarak merf' kald halde haber, bunun haberi olarak, mansp olur. Bu ve benzerleri; ( U _ V - o V ). hem isim cmlesine etki hem ifade ettikleri anlam ynnden ( I r 4 ) ye benzediklerinden, ( ^ J j ) ye benzeyen edatlar adn almlar dr. A n l a m l a r : (Deil) demektir. Ancak, ( o\ )in, ( '^ ) gibi, harekeye etki edebilmesi iin u artlarn bulunmas gerekir: a) smi ite haberinin yer deitirmemesi. Yani; isminin nce haberinin sonra
34
gelmesi. b)
? 'j*. 'jl = Olumsuzluunun S V I J i j j = -u
A l i b i r r e n c i d e i l d i r , gibi. ( VI ) ile bozulmamas. A l i s a d e c e b i r i f t i d i r , mislinde
grld gibi. c) Car-mecrr veya zarf dnda ismi ile arasnda yabanc bir kelimenin bulunmamas. Misller:
IJUU L>LT i-J'JLL J 'JJ
O k u l d a faydal bir k i t a p yoktur.

B u
Jl C i l i ''^\ jl 9 " Ali bize gelmiyor. Bu artlarn bulunup bulunmamas euatn, sm cmlesine etki edebilmesi iindir. Deilse anlam, her halinde ayn kalr. Anlam genellikle; (deil) olmakla beraber, yerine gre; (-yok, -me, -ma, (-mi)) ekleriyle de terceme edilebilir. 3- Cmle iinde zid (fazla) olarak gelen ( j l ) : genellikle nef (olumsuzluk) ( U )sndan sonar gelir. Misl:
Uil U. i>ilp.l of cLii
'jfJj
cLi j l U
Mastariye, mevsul ( U ) larndan ve tenbih edat ( VI) dan sonra da geldii olur.
rf
j i u ^ J j j&\ ' U. ;uij sfc ;j; v u ja j ji ^; y.i*u ^ Q * ^ j j Vi 1 ^ : 'jij; v g > ;pj #

; VJ 0
Misallerinde grld gibi. 4- ( j | ) nin hafifletilmi ekli olan ( j l ): Bazan ( j j ) nin eddesi kaldrlarak, ( j j ) haline getirilir. Bunun yukardakilere benzememesi ve kolayca ayrdedilebilmesi iin, haberine ayrdedici (farika) bir ( J ) getirilir. ( j j ) hafifle yerek ( j j ) eklini ald zaman, hareke etkisi kalkaca gibi, etki de yaptrlabilir. sim cmlelerinden nce gelme zellii de kalmaz. Fiil cmlelerinden nce de gelebilir. u kadar var ki, fiil cmlesinden nce geldii zaman hareke etkisi tamamen kalkar. Yalnz te'kid anlam kalr. Kendisinden sonraki fiil cmlesi ya ( j l i f ) ve benzerlerinden, veva ( j ) ve benzerlerinden, olur. sim cmlesine misl: *L'JA\ j LJLt Q i . j j . i l j j l l j Ll J i j j 'fJ>j&\ lji*L
UJ>j jjj 'Î^* j i J J I J *
Vl JAJ
CJIT j l j F i i l cmlelerine misller:

ljil
VJ j>jCal<
UUjil
jp
. jvÛj
Bu edat dier ( 'j\ ) lerden ayrdedebiimek iin, kendisinden sonrab tr fiillerin gelmesine ve haberinde ( J ) bulunmasna dikkat etmek yeterlidir. Bu ( u ), kendisinden sonra ister fiil ister isim cmlesi gelsin, grld gibi, haberinde bulunur. N o t : art edat ( liCi 'JLi\ j uj ),( jjj ) eklinde ( J ) ile birlikte geldii zaman j l j jill-U- =
art edat olmaktan kar. (Vasi) edat olur. Edat, b tr kullanlnda cevap istemez.
Yolculuk zor da olsa, sefere kacam.
35
Edatn kullanl, grevleri ve eitleri. Drt eit (
) vardr:
1 - Nasp ve mastar edat olur. Fiillerden nce gelir. Kendisinden sonra gelen fiil muzri' ise sonunu nasbeder. Mz veya emir fiillerin gelmesi hlinde ise, mebn olduklarndan, bunlar zerinde hareke etkisi yoktur. Edattan sonra gelen fiilin zaman ne olursa olsun onu mastara evirir. Yani; kendisinden sonra, ister mz; ister muzri', ister emir gelsin, bu fiillerin anlamn mastara evirir. Bilindii gibi, isimlerde zaman anlam yoktur. Mastarlar da birer isim olduklarndan, zaman ifadesi tamazlar. Bu durumu izah iin; edat ve nndeki fiilin yerine, mastar koymamz yetiir. Cmlede anlam ynnden bir deiiklik olmadn grrz. Yaplan bu ileme, fiili mastara evirme anlamnda; j[te'vil-i mastar) denir. E d a t t a n S o n r a k i Fiili M a s t a r a e v i r m e U s l : a) nce cmleden ( j i ) kaldrlr. b) Fiilin mastar bulunarak, fiilin failine muzaf yaplr. ayet fii, merf' zamr ise, muzaf ileyh olacandan cer haline dntrlr. c) Edattan sonraki fiil olumsuz ise; bu olumsuzluu, bulunan mastara intikal ettirmek iin, mastardan nce ve mastara muzaf olarak, ( ^j * ) kelimesi, cmleye ilave edilir. d) Mastara evirmeden nce fiilin sonunda muttasl mansp bir zamr bulu nuyorsa; munfasl ekliyle ayr olarak yazlr. Misllerle grelim.
# V^,-P-ji
Aiji
>u? #
j dj'jLaZ 'jl
t$
p
'j a,
r
J- P
^ j ) Cl rV
1
P ^
'M y o^vt
-JJ . L i u j v y ' . )
.-i
J <1-JK> U
li&ijLaT.AiJ
Bu ve benzerleri; y. 'Jf _ U - 'J ' harflerine mastar harfi denmekten baka, mevsl harfleri de denir. Yani; her mastar harfi ayn zamanda mevsl harfidir de. ( ^ jM ) bahsinde de iaret 'J\ ) in kendisinden edildii gibi, ism-i mevsller; (-ki, -, -en, -an) gibi ekler veriyorlard. ( ' j i ) ve benzerleri de ayn ekleri, nlerindeki fiillere verirler. ( sonraki fiili mastara evirdiini, biraz nce grdk. Benzerleri de ayn grevi yaparlar. Bilindii gibi, Trkede mastarlarn sonu (K) ile biter. Ancak biz, bazan bu harfi kaldrr, mastarlan u ekilde syleriz. Gelmek - Gelme. Gitmek - Gitme gibi. Bu mastarlarn yeni ekline, bir ilave yapmak istediimiz zaman, araya kaynatrma harfi dediimiz; (S) yi getiririz. Gelme - Gelmesi. Gitme - Gitmesi, gibi. Oysa bu yaptmz ilave, (K) yi kaldrmadan nce olsayd (K - ) ye dnecek, u ekli alacakt. Gelmek - Gelmei. Gitmek - Gitmei. Mastarlarn baz kullanl ekillerinde, mevsl ekleri daha belirgindir. Olmam yerine bazan
36
olmaklm, gelmem yerine bazan gelmekliim, misllerinde olduu gibi. ite daha nce de grld gibi, ism-i mevsuller de bu ekleri veriyorlard. ism-i Mevsuller le Harf-i Mevsllerin Fark: Her iki grup da kendilerinden sonraki cmleye ayn anlam verdikleri halde, harf olanlarn (aid) zamire ihtiyalar yoktur. Harf olduklarndan cmle iinde i'raplar da olmaz. Ancak, ifade ettikleri ek anlam ve nlerinde sla cmlesi bulunmas ynnden isimlere benzerler. ( y ), yukardaki izahlar nda nap edat olma ynnden ( jil ) e, mastar ve harf-i mevsl olma ynnden de ( y _ ) ya benzemektedir. _ j _ 'j ( y
'j _'J _ U,
)in, dier benzerleri; nasp edatlarndan bir ayr yn de onlar, banda
bulunduklar fiilleri yalnz ak olarak nasbettikleri halde, bu fiilleri hem gizli hem ak nasbeder. Alt yerde fiilleri gizli olarak nasbettii grlm ve tesbit edilmitir. Srayla grelim. 1 - Sebeb (iin) anlam ifade eden; cer harfi ( J ) den sonra geliinde. , Misller: ^ _ ^'<&\'y i ^ j l l _
'&i 'i^JI c^S =
JAUS; jV -iiil J l J j l O k u l a r e n m e k ( r e n m e m ) i i n g i r d i m .
.ithali Grld gibi (
.jai -jrjjj =
jl ), cer harfi ( J-d!
Grei seyretmek iin sahaya in. J ) den sonra gizli veya ak gelebiliyor. ) anlamnda kullanlan ( ) dan sonra.
Aadaki edatlardan sonra ise, devaml gizlidir. 2 - C e r harfleri; ( Misller: SiLfJI J*. '^\jgS 'x>\ = D i p l o m a y e l d e e t m e k i i n o k a l . o k a l k i , d i p l o m a y e l d e e d e s i n . .OI j Bu misllerde ( j ), (
'^SJi.J^-. t-llaJI j
Kn dinlenmek iin yazn al. Yazn al ki kn dinlenesin. <) ) anlamnda kullanlmtr. i l f J I J i 3^*> -J* <u>il jjIJI 'J = D i p l o m a y e l d e e d i n c e y e k a d a r okuldan ayrlmayacam. Diplomay elde etmedike okuldan ay rlmayacam. *i>3l C* r'jt LjJll j i l t t y = Kardeim kyden dnene kadar (dnnceye kadar, dnene dek, dnmesine kadar, dnmedike) e h i r d e n a y r l m a y a c a m . Edat, bu misllerde ( J] ) anlamna kullanlmtr. ( " ,JS), bu misllerde hem anlam hem grev ynnden bu harflere; ( J _ J l ) benzer. Yani; bu da onlar gibi, cer harfidir. E d a t n , n c e s i n i n v e sonrasnn olumsuz o l m a s h a l i n d e , YXî.lJ^ 'JjiiuTi P i m a n o l m a m a k ( o l m a m a n ) i i n y a p m a . Y a p m a k i , p i m a n o l m a y a s n , eklinde tercemesi yaplr. Yine burada
37
) anlamnda kullanlmtr.
3-( J ) - ^ j ) anlamna gelen ( j i ) den sonra:( J j ) anlamna kullanl na misl: ^ 1 l j i l j i LJ>Lail. JL>L,'.V ^ / U l i l j 'j J l =. Hedefe eriinceye k a d a r z o r l u k l a n k o l a y s a y a c a m . ( Sil ) anlamna geliine misl: V-**; v*Le 'J Vl ^jJll L i U . = S u l u y u c e z a l a n d r . M e e r k i , tevbe e d e . Tevbe e t m e m e s i halinde suluyu cezalandr. 4- Sebep anlam ifade eden ( vJ ) den sonra: Bu ( ) de biraz nce izah geen ( t/> - J ) gibi (iin-ki) anlamlar ifade eder. Edattan nceki ksm, sonrasna sebeb tekil eder. Misller: ff^z = Baarmak (ba arman) iin al. al ki baarasn. I j j u a ^ ly-j.3i p '" meleri iin ekmediler. Ekmediler ki bisinler. lJUI ^_yw Piman o l m a m a k iin a c e l e e t m e . A c e l e e t m e ki piman olmayasn. A c e l e e t m e ki piman olursun. 5- Beraberlik anlam ifade eden ( J ) dan sonra. Misller: '^JI L*JJJ> iJI J ^ V = H e m balk yeyip h e m st ime. Yani; bu ikisini bir arada yeme. 0^-4 j l L C L L T T J ^ i j "V = H e m arabn kullanp h e m saa sola b a k m a . Araban kullanrken saa sola b a k m a .
= B 8
6- Olumsuzluk (inkr) ( J ) sinden sonra: Bu harften nce olumsuz bir ( J& ) gemesi gerekir. ( J ) bu fiilin olumsuzluunu pekitirmeye yarar. Misller: Ju-jjil i V = Okulu brakacak deil idim. Okulu brakmak niyetinde deil idim. Okulu brakasm yoktu. fTJkil J* Lt^J U = Savatan k a a c a k deildi. Savatan k a m a k i s t e m i y o r d u . Bu tr cmlelerde ( j \ ) nin haberi devaml gizli olan ( Ud./) d) kelimesidir. Bundan dolay da cmlede olumsuz istek anlam vardr. 2- Tefsriye veya mfessire ad verilen ( J ): Bu ( Ji ), ( J l i ) ve ekimi dnda, demek, sylemek, hitabetmek, armak yazmak vs. anlam ifade eden bir kelimeden sonra gelir. Bu kelimenin syleni sebebini izah eder. Bundan dolay da bu ad almtr. Trkedeki (diye) kelimesinin karldr. Misller: JUI Ls>l J\ *!J\ l>jl j = Ona, gemiyi yap diye vahyettik. AJUj J Ol c3" = O n a , bir m e k t u p gnder diye y a z d m . Bununla beraber, D U tr ( J)) leri de, kendilerinden nce bir cer harfi ( y ) takdir ederek, ( ok ) eklinde mastariye edat olarak dnmemiz mmkndr. Mesel; yukardaki misallere bu itibarla yeniden man verelim. Ona, gemiyi yapmasn vahyettik. Ona bir mektup gndermesini yazdm.
!
3-Cmlelerde zid (fazla) olarak bulunan ( J ): Bu da genellikle ( I )dan sonra ve Kasem (yemin) ifade eden bir kelimeyle ( J ) arasnda gelir. Misller:
38
4-(
jl
jj\ y t ... jim j uûi y y i ) nin hafifletilmi ekli olan ( y ):( j l jnin bu hale gelmesiy
le, kendisi arasnda, isim cmlesinin, harekesine etki yapabilme ynnden bir deiiklik olmaz. Ancak, bunun ismi, devaml gizli olan ve adna da zamir-i e'n denen devaml da ( ) eklinde bulunduu kabul edilen bir zamirdir. Bir -de bunun haberi devaml cmle olur. Bu cmle isim veya fiil cmlesi olabilir. Edattan sonraki cmle, isim veya ekimi yaplamayan (cmid) fiil cmlesi ise; edatla arasnda yabanc bir kelime bulunmaz. bU -U J\ c i Bildim k i Ali bir iftidir. Ali'nin bir i f t i olduunu b i l d i m .
JL.KH\ j U J ) ^ - J j l j =
nsana s a d e c e altnn karl vardr, misllerinde olduu gibi. ayet kendisinden sonraki, haber cmlesi, ekimi yap labilen fiillerden ise, edatla arasnda; ( &j<? Ji j l p&j ^'JA pN j j x l i " O' ^ ji ^ - j ) veya olumsuz luk ifade eden edatlardan biri bulunur. Misller: Bize, doru sylemi olduunu biliriz. - Sizden kiminizin hasta olacan bildi. Biliriz k i , bize doru s y l e m i s i n . Bildi k i , s i z d e n k i m i n i z h a s t a o l a c a k t r . Ijjti l i [fi Jfc Lijl y JJ&-I = Her takdir olunan (baa) gelecek olduunu bil. Bil k i h e r t a k d i r o l u n a n b a a g e l e c e k t i r . V j i jUllj 'fTji V j l ''/ji %\ ( P u t l a r n ) , k e n d i l e r i n e bir sz sylemediini grmezler mi? G r m e z l e r m i k i , (o putlar) k e n d i l e r i n e bir s z s y l e m e z l e r , k o n u m a z l a r . * i l k t ?J 'J y j U V I L~J> = i n s a n l a r , k e m i k l e r i n i bir a r a y a g e t i r i p (diriltmeyeceimizi) mi sanrlar? insanlar, zannederler mi ki; k e m i k l e r i n i bir a r a y a g e t i r i p o n l a r ( d i r i l t m e y e c e i z ) ? 'J- l l i j ^ l i ^ ^ j Jtl J i lj-LuLl y j = A m a doru yola girmi olsalard onlara, bol su (yamur) verirdik. Yukardaki izahlar nda, ( "jl ) nin hafifletilmi ekli olan ( 'jl ), dier ( j l ) terden kolayca ayrdedilebilir. smi, devaml gizli olan e'n zamiridir demi tik. e'n: Hal, durum, vaziyet, demektir. Bu zamirin dier zamirlerden fark; daha nce geen bir ismin yerini tutmaydr. Kendisinden sonraki cmleye dikkati ekmee yarar. fade ettii anlam ( j l ) ile kararak; (-, -ki) eklini alr. ( "jl) nin de ayn anlam ifade ettiini daha sonra greceiz. ( j l ) in ismi olan e'n zamiri devaml ( J j | ) eklinde rhefred-mzekker gaiptir, deimez. 41- V -
t'
Merf' (yaln) munfasl zamirdir. Trkedeki, (ben) zamirinin karl olan bu kelimenin, menneslik fark yoktur. Yani; kadn, erkek her iki cinsde, kendilerin-
39
den sz etmek istedikleri zaman kelimeyi deitirmeksizin kullanrlar. Cmle lerde mbteda olur. Misl: LJ l = B e n b i r r e n c i y i m . Haber olur. Misl: tfi ? & i B a a r a n b e n i m . Fiile bititii zaman ( o ) eklini alr. '-4H> g i b i . N a s p v e c e r h a l l e r i n d e ( <> ) y a d n r . ' vfc- - ( j J gibi ( Isfy ) bu zamirin munfasl-mansp eklidir.
=
42- Y - C J ! Merf' (yaln) munfasl zamirdir. Bizdeki (sen) zamirinin karldr. ekimi, mzekkerlerde; ( cJ'l _ $ 1 _ ), menneslerde; (
:
c-M - $ 1 - 'S ) eklindedir. Bu da yukardaki ( U ) zamirinin kullanld "yerlerde kullanlr. Fiile bitiik olarak yazld zaman ( 'j ) ksm atlr, yalnz ( > ) ksm kalr. Misller: -i'J~* - Mansp-munfasl ekli
V D
jC I
) dir. ileride gelecektir, bak. Nasp ve cer hallerinde ( ) ye dnr. , gibi.
'd/S** 43- i t
KTF :
. , t . . IjlS J i & V C-asUl&l Ali bir ev yapt. K r a l b i r k k i n a e t t i . Naks retmen yazmaya balad.
Balama (ur') fiillerinden olan bu kelime, tam ve naks olarak kullanlabilir. Tam oluuna misaller:
oluuna misller:
L3w
t*iM =
JS \% j l l l &5 = r e n c i b i r k i t a p o k u m a y a b a l a d . Bu ve benzeri fiillerin yalnz mazilerinin (balad) anlamnda kullanldn daha nce geen ( ) bahsinde sylemitik, bak. Bu tr fiiller hakknda orada gerekli izahlar da yaplmtr. 44- i i - \ :
Buedatda,( l-^-fJ-^y-L^ gibi, fiile benzeyen edatlardandr. Devaml isim cmlelerinden nce gelir. Mbtedy, kendisine isim olarak mansp, haberi de kendisine haber olarak harekesini olduu gibi brakr. sim cmlesinin harekesine bu ekilde etki yapt gibi, cmle nin ifade ettii anlam da pekitirir. Misller: 'j>_ Ji" il j j phesiz Allah c.c. her eye kadirdir. J 'f\j.< iiI = D o r u s u o n l a r d a l e c e k l e r d i r , s e n d e l e c e k s i n . Grld gibi, bulunduu isim cmlesine (phesiz, kukusuz, dorusu, ger ekten ve hakikaten) gibi anlamlar verir. Bununla beraber yerine gre, edatn ifade ettii bu anlamlar, sylenmeden de Trkeye terceme edilebilir. Misl: il-jjil j du\ = S e n o k u l d a b i r r e n c i s i n . Te'kid bahsine ( u ) ilenirken daha geni yer verilecektir, bak.
40
Bazan mbtednn banda yer alan balang (ibtidiye) ( J )si, ( geldikten sonra habere geer. Misl:
jj
XJJA\ j cJl j J l i
haberinden sonra iiUi j j l
XJJA\ j LlLk IjJU- "jl

halinde,
Bu ( de
J ); ( "jj ) nin ismi

gelebilir. Misl:
gelmesi
isimden nce ji
Bu ( J ) nin, mbtednn banda geldii zaman ) geldikten sonra habere
ad (ibtidiye) olduu halde, cmlenin bana (
getii zaman ad (mzahlega) olur. Yani; balang lamnn, hem ad ham yeri deiir. Oaha geni bilgi edinmek iin ileride gelecek olan (lm) bahsine bak. ( jj ), isim cmlelerinden nce geldii zaman, yukarda iaret edilen ) ve ekiminden sonra geldii zaman ( ...<)l 4* J>\
=
anlamlar verdii halde, ( $
ji
)nin
anlamna benzer bir mna verir. Misl: ( ( jj jj ) nin hafifleyerek ( ) ve benzerlerinin; o\
Dedi ki; ben Allah'n kuluyum. Allah'n kulu olduunu syledi. ) haline geldiine, daha nce ( oj ) bah sinde iaret edilmiti. a) isimleri hi bir zaman hazfedilmez. b) Car-mecrrlar ve zarflar dnda, isimleriyle haberleri yer deitirmezler. Bununla beraber asl haberlerin, gizli olan ve bu car-mecrrlarn, zarflarn bal olduu ( c) ( j - l ^ L * ) kelimeleri olduunu dnrsek; burada bile isimle haberin, yer deitirmediini grrz. ) ve benzerlerinin sonuna ( U ) i kffe (engel) geldii zaman bu edatlarn isim cmlesi zerinde hareke etkisi kalmaz. Bu durumun sonucu edat lar, fiil cmlesinden nce de gelebilirler. Bu edatlar, fiillere; harf saylarnn olmas, ifade ettikleri anlamlarn fiillere benzemesi, son harflerinin stn olmas, isimleri nasbetmesi ve sonlarna mtekellim (. < ) s geldii zaman fiillerde olduu gibi, ( j benzemektedir. ( jj ) nin, cevap edat olarak kullanmasna nadiren raslanr. ) u vikaye almasndan
45- O : ( jl )nin benzerlerinden olup devaml isim cmlesinden nce gelir. Ha reke ynnden ayn etkiyi yapar. Ancak, bunun hareke grevinden baka, kendi sinden sonraki cmleyi mastara evirmesi ynnden mastar edatlarna, ism-i mevsller gibi ek anlam vermesinde\ism-i mevsllere, benzediini daha nce grmtk. Misllerle izah edelim. 'pjLa jl c 3 = Bu gn Ali'nin orulu olduunu sandm. rdumuzun savata galip geldiini iittim. ittim k i , ordumuz savata galip gelmitir. 41 S a n d m k i , Ali bu g n oruludur.
Senin almadn iittim. ittim ki, sen almazmsn. Bu Edattan Sonraki Cmleyi Mastara evirme Usl: 1 - Haberinin mastar bulunarak, ismine muzaf yaplr. 2-Haberinde ( "5l ) ve benzeri olumsuz bir edat varsa, bu olumsuzluu, yeni bulunan ekle aktarmak iin, haberinin, bulunan mastarna ( p ) kelimesi muzaf olarak ilave edilir. 3- ( j l ) nin grevi bittiinden, cmlenin yeni eklinde, buna yer verilmez. Yukardaki cmleleri mastara evirerek yeniden yazalm. - iifjall lLj> jliail CJul f ** '*.*'" Bazlar bu edatla ( j l ) nin ayn eyler olduunu, ikisinin de te'kid anlam ifade ettiini; Fakat cmle iinde yerine gre ( j j - j l ) eklinde hemzelerinin harekesinin deitiini iddia etmilerdir. Hatta bu grn sonucu olarak kitapla rnda ( j j - jl ) okunan yerler diye bir bahis amlardr. Oysa grld gibi, bu iki edat arasnda isim cmlesinin harekesine etki etmeleri dnda, baka bir benzerlik yoktur. Aksine ( b* ) ve ekimlerinden sonra geliinde ( j j ), ( j l ) ye benzemekte ayn anlam ifade etmektedir. Bu durumda ( j) ), hareke etkisi ynnden ( j j ) ve benzerlerine, kendisinden sonraki cmleyi mastara evirme ynnden ( j l ) ve benzerlerine, (-ki -) anlam ifade etmesi ynnden de mevsl edatlarna benzemektedir. Bak ( ^ i 3 i ) bahsi.
J*
C JK
Bu iki edat; (
jj - j
), fiil ekimleri yaplrken tekrar ele alnacaktr.
46-N-I*;
Bu edat, bir nceki ( oj ) bahsinde de iaret edildii gibi, ( j j ) ile ( U ) i kffenin bileimidir. ( bj ) bu hle geldikten sonra hareke ynnden isim cmlesine etki edemez olur. Bu durumun sonucu, isim cmlesinden nce gelme zellii kalmaz. Hem isim hem fiil cmlelerinden nce gelebilir. Hatta anlam da deierek, bu yeni kelimenin ( OJ ) ile hibir ilgisi kalmaz. Misallerde grelim. l>*j jî^l l*j S a d e c e m'minler kardetirler. bJL cJ lll = S e n s a d e c e b i r r e n c i s i n . A n c a k s e n b i r r e n c i s i n .
=
L>Y-J>\\
bjJpil JJIJ l =.
b~4 ^! A n c a k sulular cezalandrlr. Yalnz gayret edenler baarya ularlar.
A n l a m , yerine gre: (Ancak, sadece, yalnz) vb. kelimelerdir. Yani; ( Uj ) : ( Vl U)dr. L> V I cJ U = LJ* CJ lil ' demektir.
47-V-Ul
42
Bu edat, bir nceki ( ( jj
) nin ( U )-i kffe ile bileimidir. Bu ( U ) oJJ )
) nin benzerlerinden ( V ) nn dndakilerin tmne gelebilir. (
hari dierlerinin, isim cmleleri zerinden hareke etkisini kaldrr. Onun iin bu ( U ) ya kffe (elgel) ad verilmitir. Konumuz olan ( li ) nn da, isim cmlesi zerinde hareke etkisi yoktur. Bunun sonucu olarak, kelimenin isim cmlesinden nce gelme zellii kalmaz. Fiil cmlelerinden nce de gelebilir. ( j) )( jl lil ) ya dnt zaman hem anlam hem isim cmlesinin lil ji ) eklini alnca, isim cmlesi zerinden hareke ) ile ayndr, deimez. Daha nce ( ) ile ( lil ji ) [ j) - jl ] benzerlii iddiasnda bulunanlar, bu ) nn da ayn eyler olduunu ileri harekesine etki etmesi ynnden deiik bir edatn ortaya ktn daha nce grmtk. ( ) ise, ( etkisi kalkt halde anlam ( bahsinde iaret ettiimiz
grlerinin sonucu olarak, ( l i l
srmler, ikisi de (ancak) vb. anlamlar veren (hasr) edatdr, demilerdir. Oysa aadaki misallerden de anlalaca gibi, aralarnda hibir benzerlik yoktur. ... j j L*J LJjJI U I . lil I j l i t l j = oyalanmadan ibarettir. Dnya hayatnn bir oyun 4 v e o y a l a n m a olduunu bilin. Bilin k i , dnya h a y a t bir oyun v e
Jj~-X>
jU
'j*
\JSc\j =
Ganimet olarak elde ettiiniz eylerden b e t e birinin Cenab- Allah'a v e P e y g a m b e r i n e a i d olduunu bilin. Bilin ki g a n i m e t o l a r a k e l d e ettiiniz e y l e r d e n b e t e biri C e n a b - A l l a h ' a v e P e y g a m b e r i n e a i t t i r . u ayette ikisi de bir arada gelmitir. Ayetin mealinden, farkl olduklarna dikkat et. A n c a k b e n , sizin gibi bir i n s a n m N e v a r k i , R a b b n z n bir t e k T a n r o l d u u b a n a v a h y o l u n u y o r , d e .
.. v ij idi ^ i
;
ii
31.^
> ; i
48-
A -
J>
Bu edatn soru ve art edat olarak iki trl kullanl vardr: 1 - Soru edat: Bu edat soru edat olduu zaman anlam: (Nereden, ne zaman ve nasl) demektir. Misller: li ^1 = Bu s a n a nereden? ^jJl ci> = B u g n n e z a m a n g e l d i n . iUi ^JS = O , n a s l olur? Bunun ve dier soru edatlarnn i'rab iin bak, ( ) bahsi. 2- art edat: Bu edat, art edat olarak kullanld zaman, ileride izah gelecek olan; [j _ _ \& \ art edatlarnn verdii anlamlar verir. Misller: LT** Nerede oturursan dinlenirsin. L Li'i; J,\ = Nereye gidersen îdarim.
43
ljjLf
L3W
= S e n nasl y a z a r s a n a r k a d a n da (yle) yazar.
Bunun ve dier art edatlarnn i'rab iin, ileride aklamas gelecek olan ( ) bahsine bak. Orada art edatlarnn i'rab tm olarak ele alnacaktr.
49- 1 1 - j I :
Bir atf edat olan bu kelime, mfred kelimeleri bir birine balad gibi, cmleleri cmlelere de atfeder. Genel olarak (yahut) anlam ifade edeee de, bunun dnda eitli manlarda kullanld da olur: 1 - ki eyden birini semek iin kullanlr. Misller: oJJI L s l j l
'a.JI ' =
=
Y a bal ye yahut st .
1>UL* ll>l j j = A r k a d a n i s t e r s a b a h i s t e r a k a m l e y i n z i y a r e t e t .
U jl L
Bu durumda (
|j
'j\
Sj |^Ll Ji fl o
ster inann ister inanmayn, de. Ul ) ya benzemektedir. Bu many
) daha nce geen (
daha ok emir fiillerinden sonra verir. 2- Bir eyin pheli olduunu ifade etmeye yarar. byj< j l j Y a b i r y a i k i g n k a l d k . Bir v e y a i k i g n k a l d k , gibi. Biz m i y o k s a siz m i h a k zeresiniz? ) e benzemektedir. jl 3- Bir eyin mphem (kapal) olduunu ifadeye yarar. j i l J i . JJ jl j ^ J = gibi. Bu mislde ( jt 4- Taksimlerde kullanlr. 5- ( 6- ( ) daha nce geen (
Lij> j l îi
l
jH-j
i&i = Jl ^ iiij) J =
=
K e l i m e ; y a i s i m , y a f i i l , y a h a r f o l u r , gibi. j ) anlamnda kullanlr. Misl: J jLJ&'d V] ) anlamnda kullanlr. Misl:
jii.j3V H a k k m
verinceye kadar senden ayrlmayacam.
Y a d m a n l a s a v a a c a m , y a o, boyun e e c e k . Dmanla savaacam, meerki itaat ede. itaat etmemesi ha linde dmanla savaacam. 7- Bazan .... bazan anlamnda kullanlr.
Ijl
Jlol c 3 * = Ben bazan oru tutar, bazan namaz klardm.
B e n k h o r u t u t a r , k h n a m a z k l a r d m , gibi.
50- 0 -
j ' : ) eklinde muzri'i mazi
Mukarebe fiillerinden olan bu kelimenin; ( kullanld da olur. Naks olarak geliine misller:
sinden daha ok kullanlr. Genellikle naks olarak kullanlrsa da, tam olarak
li; b a u iiUjl = >l
Paralar tkenesi oldu. Paralar tkendi tkeneyazd.
tkenesi oldu. Paralar bitmek zereydi. Paralar
44
Nerde ise paralar t k e n m e k zereydi. iy j l JiUJI'J^J>_= Nerde ise yolcu dnmek zeredir. Yolcunun dnmesine az kald. Yukardaki misllerde, fiilin Trke karlklar verilmeye alld. Grld gibi, anlam ynnden mz ile muzri' arasnda kayda deer bir fark yoktur. nk; mazi de muzri' de; haberlerinin ifade ettii anlamla, isimlerinin vasflan masnn yakn olduunu ifade etmeye yararlar. ^-UJI L*j ji Lijl = Tam oluuna misaller: Gnein batmas yaklat. JIK Bir de bu fiilden ( i>l LSL-ij = Baharn gelmesi yakndr.
dL-tjM) veya (
Ji-
) kelimesi kullanlr ki bunun da anlam: Ali y a k n d a ( h e m e n ) g i d e c e k ,
(Hemen yaknda) demektir. gibi. Tam olarak geliinde yalnz faili bulunur. iin bak, ( o> ) bahsi.
Faili, devaml ( jl ) li bir muz-
ri'dir. Anlam: Mzde (yaklat), muzri'de (yakn)dr, demektir. Bu ve benzerleri
51- o \ - LI
Bu kelime de ( '] ) gibi, Trkedeki; (ah, of, uf, evvah) acnma ve ikyet nlemleri gibi, duyulan aclar, ekilen skntlar sonucu sylenen bir kelimedir. Isim-fiil muzri' kabul edilir. Faili devaml gizli zamr ( |/f ) dir. ekimli fiil karl >yl = A c n y o r u m , a c d u y u y o r u m , a n l a m n a g e l e n m u z r i ' fiilidir. Elifsiz ( ' \ ) e k l i n d e s y l e n d i i d e o l u r . H a t t a ( jl ) eklinde bile karmza kabilir.
tJ
52- Ot
( Ji
) kelimesinin, cemisi anlamnda kullanlan bu kelime, devaml muzaf
olarak gelir. Anlam: (Sahip, -li) eklindedir. Hareke ynnden cemi'-mzekker salimlere benzer. Yani; bu kelimede de zammenin yerini ( J ), fethann ve kesrenin yerini ( ^ ) tutar. 'rab harf iledir, hareke ile deildir. Misller: , Jjl cJj = J*Sl) Jjl .ojji = JK, , f > yy sahibi, gibi. l ^j'l = J^\ JJ = Emir sahipleri. Emir sahiplerini grdm. Emir sahiplerine uradm. Gl adamlar.
Yerine gre de, (-li) ekiyle Trkeletirilebilir. Misller: J, ' J U , = Siz a z i m l i k i i l e r s i n i z . Bilindii gibi Trkede,
(li) ekiyle (sahip) kelimesi arasnda fark azdr. Mall : Mal sahibi, paral : para
45
Bu kelime (
j* ) kelimesinin mennesi ol n ( a
oli
) kelimesinin cemisi
anlamnda kullanlr. Dolaysiyle bir nceki kelimenin de mennesidir. Bu da onu^n gibi, devaml muzaf olarak gelir. Ancak bu, hareke ynnden cemi'-mennes salimlere benzer. Yani; bu kelimede fethann yerini kesre tutar. Dier halleri normaldir. Misller: dr.
iVjSl 'CJ%\ Vj*
= Bunlar ocuklu kadnlar
iVjVl oSfji
= o c u k l u k a d n l a r g r d m . Anlam, bir
nceki kelimenin ayndr.
5 4 - o i - 'Vi Trkede de ayn ekilde ve ayn anlamda kullanlan bu kelime, duyulan aclar, zntleri, zlem ve hasret hatta temenni gibi duygular yanstr. Bununla beraber daha ok, ikyet, acnma ve yaknma iin kullanlr. Misller: ! ^lj U f b a m ! 1 nceki ( 'Ijl ) gibi, ( Faili devaml gizli zamir ( Zamirleri aa kmaz. =Of d i i m ! Bunun da ekimli karl daha 1 >yl ) muzri' fiilidir. sim-fiil muzri' kabul edilir. (jj ) dir. isim fiiller, mefllerinden sonra gelmezler.
55- 0 ( kullanlr. gizlidir.
- Ûl :
j SU = H o g e l d i n , s a f a g e l d i n , gibi. kisinin irab da _ J^L. ) eklinde devaml
bCf-, ) kelimesiyle birlikte, Trkedeki; (ho geldin) e karlk olarak
devaml mefl- mutlaktr. Fiilleri de; {
5 6 - 0"V - j\ : Cevap edat olan bu kelime; ( devaml yemirf ifadesi tayan Evet, ~
) E v e t , anlamna gelir. Ancak bu, bir kelimeden vallahi nce gelir. Misller: gibi. dediin
JC>*
c & \J> ^'J gerektir.
Evet, Rabbma yemin ederim ki O, bir
57- oV - j \
iki kullanl tarz olan bu kelime; (ey) nlemi karl nida edat, veya tefsiriye aklama edat olarak, cmlelerde yer alr. 1-
Nida edat olur: Misl:
jUkVl %>â
'Ji
j j j j [ j 'J\ =
46
B e a d a m ! o c u k l a r n g r l t s n i i t m e d i n mtTYerine gre de, (ey) nlemi ile terceme edilebilir. Nid-mnd konusu ( ,L ) bahsinde geni olarak ele alnacaktr, bak. 2- Aklama edat oluuna misller: 11-1 'J Qj* d w b O r m a n d a b i r h i z e b r , y a n i ; bir a r s l a n g r d m . ~. B e n d e bir Mushaf, y a n i ; bir Kur*an v a r . 'Jj 'J\ 'LTLOAKS^
Bu edat, mfred kelimeyi baka mfred bir kelimeyle aklad gibi, cmleyi, baka bir cmleyle de aklayabilir. Mfred kelimeyi aklad zaman, kendisin den sonraki kelime, ncekinden bedel veya atf- beyan olur. Cmleleri aklad zaman ise; kendisinden sonraki cmle, tefsiriye olduundan yerinin i'rab yoktur. Bilindii gibi, i'rab olmayan cmlelerden biri de tefsiriye cmleleridir. Anlam: Yerine gre, (yani, demek, demekki) eklindedir.
58-
- *J\ A
j-JOi 0 \
Bu kelimede ( C ) gibi, uzaktakileri armak iin kullanlan nida (nlem) edatlarndandr. Bizdeki (ev) nlemi karsldr. Misl:
\'jj=
Ey a d a m ! T e n b e l l i i b r a k .
Nid-mnd konusu iin bak ( ) bahsi.
59- 0^ Bu ^L da
- Li .
bir nceki gibi, nida edatlarndandr. Misl: Ey A l i ! ( B u r a y a ) g e l .
li =
60- "V * J
(
) : Dnd, fiilinin mastar olan bu kelime, devaml bu fiilden meful- y-lf l i * = bir Bu bir yad.
mutlak olarak mansptur. Cmlelerde (tekrar) anlam ifade eder. Trkedeki; (de, da) ve (yine) anlamlarnda kullanlr. Misllerle grelim, kitaptr. . CAA L>f l'Jij =
f
Bu
da yamur
kitaptr,
u * - * ^ Jil J> = \LAA'f'Y)\'jyjj ...ill j = demektir.
Dn
Bu gn d e yayor. Bu gn yine yayor.
Bir d e . . . ,
...C\
'JUj =
V e yine buyurdu ki...,
61-"^ - fi :
Devaml kendisine yemin edilen bir isimden nce gelir. (Andolsun, yemin
47
olsun) anlamnda kullanlr. Bulunduu cmlede yeri, devaml mbteddr. Haberi de, cmlede v~^V devaml ((_* ) ^ '
5
gizli tj =
olan
kelimesidir.
Cenab- Allah'a yemin ederim
ki, ders alacam. Ders alacama Cenab- Allah'a yemin e d e r i m . Grld gibi, yemin edilen isme, devaml muzaftr.
62.1Y-oJ
63-
Her ynyle yukardaki, kelimeye benzer. Yani; onun baka bir eklidir.
o4l
Bu kelimenin iki trl kullanl tarz vardr: 1 - Soru edat olur. Bu kelime soru edat olarak kullanld zaman (nerede, nereye) anlamlan ifade eder. Misller: ? JXJLJ [yj =
| =
Okulunuz nerededir?
?b_**JJ = r^"^ i ' Nerede okudunuz? N e r e y e g i d i y o r s u n u z ? Dier soru edatlar gibi, bu da devaml cmlelerin banda yer alr. Bunun ve dier soru edatlarnn i'rab iin bak, ( \ ^ ) bahsi. 2- art edat olur: art edat olarak, cmlelerde yer ald zaman, bu da dier art edatlar gibi, iki fiil cezmeder. Edatn bu tr kullanlnda yukardaki anlamna bir de (ise) ilave edilir. Misller: U j j jjtf | j
vO-ai ui'
Y e r yznde n e r e y e gidersen (git) rzk bulursun. Bazan bu edatn sonuna zaid bir ( U ) gelerek ( Misl: ) eklini ald olur.
ojll &SJJ
\Jj& l
N e r e d e o l u r s a n z ( o l u n ) , l m sizi b u l u r .
Edatn sonuna gelen bu (U), edat yalnz art edat olduu zaman gelir. Soru edat olduu zaman gelmez. 'rab devaml mekn zarf, yani cevabnn mefln fihidir. Bununla beraber, art edatlarnn i'rab ( Uf) bahsinde geni olarak ele alnacak tr, bak.
64-*U - '
Bu edat iin, yukardaki (
"JA
) nin ikinci kkna bak.
65-^ -
+i]
Yaplmakta olan bir ie ve konumaya devam edilmesini istediimiz zaman (devam et) anlamnda bu kelimeyi kullanrz.^! devaml gizli zamr ( c J j ) dir. Kelime, bazan ( lir. (1) 48
=
Eee (anlat bakalm daha
n e o l m u ) demektir. ekimli karl ( 'j*sL\) D e v a m e t , emir fiilidir.
Faili
eklinde de karmza kabi
66-
H -
<t\
Yukardaki kelimenin tam zdddr. Konumasndan veya her hangi bir hare ketinden usanp bktmz birinin susmasn salamak iin kullanrz. (Sus artk yetiir), demektir. Bu da isim-fiil emir olur. Faili devaml gizli zamr ( c J ) dir. ekimli fiil karl ( )
S u s
l'd' -
67-
"W - Q :
Yukardaki kelimenin tenvinli eklidir. Her ynyle ona benzer.
68-
1A -
<J
Kelimenin kullanld yerler, grevleri ve eitleri. 1 - ki fiil cezmeden art edatlarndan olur. Daha nce geen ( j ) bah sinde edatn bu ynne iaret edilmiti. Misller: ^JLJ- 'iLStl *ts \jt-'x> U Ul = Hangisini derseniz (deyin), e n gzel isimler onundur. l> ^r-> J
j
yJLt J i = H a n g i r e n c i a l r s a , b a a r r . J
' i^
J
Ji ~
Hangi vakit alrsan, derslerinde baarl olursun.
.^-^
'j*Ul&2u*jJ J i i . J =
H a n g i ii y a p a r s a n , r e t m e n i n t a r a f n d a n m k f a t l a n d r l r s n . ' r a b : art edatlarndan yalnz ( J ) mu'raptr. Cmle iinde yerine
gre, birinci mislde olduu gibi; mefln bihi, ikincide mbted, ncde zaman anlam ifade eden bir kelimeye muzaf olduu iin, zarf- zaman yani; mefln fh, drdncde artnn mastarna muzaf olduu iin, mefl- mutlak olur.
t .
A n l a m : Genellikle ( & ) (Hangi ...ise) anlamna gelirse de, yerine gre; muzaf olduu kelimelerin deJe'siriyle, baz art edatlarnn ifade ettii anlamlara benzer manlar verir. Mesel: rf>k 'H^z J =
JA^W~
i>*
>\y
Kim alrsa, baarr, ondan yararlanrsn.
-u JJLÂJ
'î'-'f
y U 5 J l =<cu
L N okursan, OE
cjj J )
-Vjtf ^J
,
= N e z a m a n alrsan, baarrsn.
Bazan edatn sonuna zid bir ( U ) gelerek, edat ( Misl: jfe j;i Ll =
|j|
) eklini alr.
Hangi deri ilenmise, temizlenmitir.
49
2- Soru edat olur. ki eyden birinin ta'yini iin kullanlr. Bu durumda devaml muzaf olur. Misller: ^v* T - MN = Onlarn hangisi M e r y e m ' e kefil olacaktr? <, c^JCi\^^yj\ = H a n g i k a l e m i s a t n a l d n ? Soru edatlarnn i'rab iin ( 'J* ) bahsine bak. 3- sm-i mevsl olur. Misller: i L>if3l = Onlarn hangisinin imtihanda kitab atn grdm.
cJui y>}\ J *\J) - i k i k i t a p t a n i s t e d i i n i o k u .

Bak ( ^JJI ) bahsi. Orada mevsuller hakknda geni bilgi verilmitir. ) taks varsa, dorudan doruya arlmayp nida edat ile \A ) getirilir. Edatn Burada 4- Nida edat ile mnd arasnda arac olur. Nida edatndan sonra gelen mndda ( j j arasna, mzekkerlerde, ( l^j ), menneslerde, ( sonundaki ( l * ) ya tenbih ( L )s denir. Misller:
! j U V l t j l - u O I l ^ j U _\' J&\ t j l C =
U
''J\ _ '"Z
) kelimeleri mnd, kendilerinden sonraki isim cmid
ise; atf- beyan, tremi (mtak) ise; edatn sfat olur. 5- Cmlelerde, stnlk, hayret ve beenme ifade eden bir kelime olur. Edatn bu tr kullanlnda, kendisinden nceki ismin durumuna gre i'rab vardr. a) Kendisinden nceki isim belirsiz ise, edat; sfat olur. ^ ^-b
=
Bir a d a m g r d m , a m m a n e a d a m ! Bir k a d n g r d m , a m m a n e kadn! a d a m a u r a d m , a m a n e a d a m ! gibi.

B
tftlâlZA \y>\ cJJj = ! J^j <J' S^y. '<^'jy !,J^j i ' 0? ^.h J>j J JUV o j j * olur. ! Jl c ri = 4
=
'
b) Kendisinden nceki isim ma'rife (belirli) ise, edat; (hl) olur. = Ali'yi g r d m , a m m a nasl bir a d a m ! H a l i f e u r a d m , a m m a n a s l b i r a d a m ! gibi.
c) Daha nce geen bir fiilin mastarna muzaf olmas halinde, mefl- mutlak Souk bir s u itim, a m a n e ii!
B i r
!,LP' t i ' X ^ = kebap yedik, a m m a n e yeyi! (Amma ne) yerine, (aman ne) de denebilir.
Daha nce geen (
cj
) zamirinin mansp, munfasl eklidir. ekimi, , menneslerde;
mzekkerlerde; f i _ l^J - j ^ ] [pj - J U _ \ I ] eklindedir. Srayla; seni-ikinizi-sizi, ) ve ekimi, Cl ) ksm
yerine gre de; sana-ikinize-size, anlamlarna gelirler ( isimlere, fiillere ve baz harflere bitiik yazlmak istendii zaman (
50
kaldrlr, geriye kalan ksm yazlr. Bu ekilde fiillere bititii zaman anlamnda bir deiiklik olmaz. Misller: bir k a l e m v e r d i m . simlere bititii zaman, muzaf ileyh olacandan (senin) anlam verilir. Misl ler: (jllii = S e n i n k a l e m i n . i)j> = S e n i n k a r d e i n . Dorudan doruya ) ve ekimi baz harflere bititii ek almakszn Trkeletirilir. kalemin, kardein de, diyebiliriz. Mansp halde olan bu zamir ( zaman, A L merf' (yaln) halde imi gibi, '&'y-'s S e n i a r d m . \J l<Ja&\ = S a n a
S e n d e n , *J = B e l k i s e n , dY'J - ' S e n o l m a s a y d n , gibi.
Yukarda da iaret edildii gibi, munfasl olduu ve fiillere bitiik olarak geldii zaman devaml mefl mevkiindedir, isimlere bitiik olarak geldii zaman ise, devaml muzaf ileyhtir. ( mahallen merf'dur. ekimlerinin tesniyelerinde menneslik, mzekkerlik fark yoktur. J*i ) ve benzerlerinde mansp, bu edatlarn ismidir. *J ) dan sonra mbted sayld iin, Cer harflerinden sonra mecrr, (
70-Y Bu edat iin daha nce geen ( yapld.
- LIL :
) bahsine bak. Orada aklamas
Bu edatn art ve soru edat olarak, iki trl kullanl tarz vardr. 1- Soru edat olur. Genellikle insanlar zerinde etkisi byk olan olaylar hakknda soru edat olarak kullanlr. Misller: 5 i,-^' ** Of o ji*? = C'
=
Kyamet gn ne zaman?
Kabirlerinizden n e z a m a n dirileceksiniz?
Anlamnda hem soru hem zaman bulunduu iin; (ne zaman) demektir. Bu haliyle ileride aklamas gelecek olan ( ^ ) ya benzer, i'rab iin bak ( J i ) bahsi. 2- art edat olur. Edatn bu ynne daha nce geen ( o] ) bahsinde iaret edilmiti. Bu durumda anlam, yukardaki anlamna bir de (ise) ilave edilerek; (ne zaman ...ise) eklini alr. r-* QI = Ne zaman kalkarsan kalkarm. N e zaman gidersen giderim,
L i i L j j j =
gibi. art konusunda yeterli bilgi iin, ( 'jl ) bahsine bak. Zaman anlam ifade ettii iin, edat devaml cevabnn mefln fihidir. Bununla beraber art edatlarnn i'rab tm olarak ( \&> ) bahsinde ele alnacaktr. Oraya bak.
51
72-VY-#:
Bu kelime ve mennesi ( bak. U^jj ) iin, daha nce geen ( j \ ) bahsine
73-
Vr-H
- Bu harfin izahna gemeden nce cer harfleriyle ilgili baz bilgileri gzden geirelim. Cer harfleri nlerindeki isimlere gre be kma ayrlrlar. 1 - Ak isim ve zamirlerden nce gelebilenler. Bunlar: [ v _ . _ J - j _ SU- _ I j i ..CsU* - 'TJF - J j - 0* - J i ] cer harfleridir. 2- Yalnz ak isimlerden nce gelip zamirlerden nce gelemeyenler. Bunlar: [ ^ - J - z>)
IJ
cer harfleridir.
3- Ak isimlerden yalnz bir tanesinden nce gelebilen; ( ) vardr. 4- Yalnz belirli zaman ifade eden isimlerden nce gelebilenler. Bunlar da: ( 'x - jlu ) harfleridir. 5- simlerden yalnz belirsiz, zamirlerden yalnz mfred-mzekkergib (e'n zamiri) nden nce gelebilen, bu da yalnz ( L>j ) dir.(i) Cer harflerinden dokuz tanesi devaml harf olarak kullanld halde, be tanesi isim olarak da, kullanlabilir. Harf olarak kullanlanlar: l j - > - * - - J - v o - J - y I dir. sim olarak da kullanlabilenler: [ Jt- _ Jfc _ _ jJu _ Ju) [SU- _ Ij - UiL>] dr. Cer harflerinden ^ o/ara/c da, kullanlr.
Asl veya zid durumunda olan cer harfleri: Cer harflerinden [ _ L>'j _ SU- _ I j i ] za/d olmaya daha yakndr. ) Bunlarn, nlerindeki isimler zerinde hareke etkileri, dierleri kadar kuvvetli deildir. Son nn, anlamlar ynnden istisna edatlar olduklarna, ( S/j bahsinde iaret edilmiti, oraya bak. Dier cer harfleri asldr. Cer harflerinin, nlerindeki isimlerle, fiil veya fiile benzeyen bir isme ba lanmalar: Cer harfleri nlerindeki isimlerle beraber, tam bir anlama sahip deil dirler. Anlamlarnn tam olmas iin, yukarda iaret edildii ekilde, bir kelimeye balanmalar, yani; anlam ynnden o kelimeyle birlikte dnlmeleri gerekir. Buna (tealluk) denir. Mesel:
fh
K a l e m l e , kelimesinin anlam;
|J)l 'CIJS = K a l e m l e y a z d m , eklinde sylendii zaman tamlanr. Bu durumdan dolay, her cer harfi nndeki isimle, fiil veya fiile benzeyen bir keli meye balanmas lzmdr. Zarflarda da, ayn durum mevcuttur. Zid olan cer harflerinde bu durum sz konusu deildir. Cer harflerinden sonra soru edat ( U ) geldii zaman, bu ( U ) nn sonun daki elif der. j j ' _ j - jh gibi.
52
Bazan ( L>j - ' j * gelebilir. Bunlardan yalnz ( Cer harflerinden; (
) cer harflerinden sonra zid bir ( U ) ) nin hareke etkisine mani olduu halde, dier J | - <>> - c ) sonuna bir ilave yapl ^ f Sl _ . ^ > )
lerinin hareke etkisine mani olmaz.
mas halinde, sonlarndaki ( <J ) elif eklinde yazlr. ( gibi. ( D
Konumuz olan ( y ) de dier benzerleriii gibi, devaml isimlerden nce gelerek, son harflerinin harekesini kesre yapar. Genellikle (ile le) anlamna gel mekle beraber, eitli anlamlar ifade ettii de olur. a) ( '{f - ) Beraber anlamnda. Misl: Jl?u jljJI cl>S l> jlll cJo = Eve Halit'le beraber girdim. jlio jli btsJI j = '^kk; lj 'J>)\ b) (Karlnda) anlamnda. Misl: c) (Sebep) ifade eder. Misl: ledii bir hata yznden uyard. d) Kasem (yemin) iin kullanlr. Misl: ,
;
ifti evini bin dinara s a t t . Bin dinar karlnda s a t t . A d a m ocuunu iledii bir h a t a d a n dolay uyard. j J ^ > ^ FL =
a l a c a m a C e n a b - A l l a h ' a y e m i n e d e r i m . Bunun,
ali* *L - | ^ s * <*^b. eklinde kullanlan yalvarma, yakarma anlam ifade eder. aii <l = A l l a h a k n a . \Ji i.')' ^c 4l =
t f
A l l a h a k n a f a k i r l e r e y a r d m e d i n , gibi. e) Zid olarak geldii olur. 1- ( haberlerinde. Misller: ^ r l * ) ve ( ) gibi, olumsuz edatlarn > J-^ 2- ( ikincisinin failinde. Misller: [<-*> - Sfr hut da haberinin ( a^l^ Misaller: ^ " X*- J i l j - < I U j 3- Teaccp fiillerinden ^J ) fiilinin failinde. Misller:
Iju^-i liL. fj&j ... aj>. ^ j yf

^21 _ JJu jkjT,
4- u fiillerin mefllerinde. - ' ^ - Slj _ J& _ 'j

J
5- Mbtednn ) dan sonra gelmesi veya 6- ('^^J) ve ( Oy^l)
( L l - > ) kelimesi olmas, veya mfacee edat (

.'_<T
) olmas halinde, mbtednn banda yer alr. Misller: JJ^ fiti y l 3 l i L jJI> Umteaddi yapar.
6
cJ>^
kelimelerinin te'kid olarak kullanlmas halinde, bu iki kelimeden nce de gelir. *LJU * . CÎj fiilleri
( y ) lzm
Ali geldi. Ali seni fedadr. Yal-
a^ *l> = A l i s e n i g e t i r d i . k a r d , gibi.
j =Anam,
A l i k t . Ji- a* babam sana
Deyimlen^LJ
I $ ~ A ^ =
CJ
Canm kurban, canm feda.
ai t =
53
varrm sana, Allah akna
74( alr.
Vi - >^ :
ol )
n i n
benzerlerinden olan bu fiil de dier benzerleri gibi, isim, haber beraber, tam olarak geliine de raslanabilir.
Bununla
' j ^ J l 'cX> = geceleyin iU ')\

f
A d a m g e c e l e d i , gibi. Naks olarak kullanl, tam oluun vasflandn ifade ^

=
dan daha oktur. Naks olduu zaman fiil, haberinin ifade ettii anlamla, isminin etmeye yarar. Misller: olf = A d a m geceyi yorgun geirdi. A d a m geceleyin &>ij o c u k g e c e l e y i n h a s t a i d i . Bu ) bahsine bak. Daha nce geti.
yorgun idi.
konuda yeterli bilgi iin, (
75-
Yo - ^ :
) nin belirsiz eklidir. ( tf 'Z\ ) eklinde sylendiine de raslanr. ) kelimesine bak.
Devaml ( c J ) fiilinden mefl- mutlak olan bu kelime, daha nce geen
ii3
Anlam iin, daha nce geen (
76-Yl-'j^H:
Cevap edat olan bu kelime, kullanl ve man ynnden ( ) gibidir. ) kisi de (evet) demektir. (Kfi, yeter, yetiir) anlamnda isim-fiil muzri' olduuna da raslanabilir. Bu durumda daha sonra aklamas gelecek olan; ( LL> kelimesine benzer. Misl: p k l l i Uu. \J>j -
Bize eyhimizi geri verin, sonra o, bize yeter. 77-
Baar ile bitirilen bir iten dolay bir kimseyi vmek, takdir etmek, baarsn dan dolay memlunluumuzu ifade etmek iin, sylenen bir kelimedir. Trkedeki (oh)! nlemi karldr. Genellikle tekrarlanarak; ! JH = O h ! o h ! ek linde sylenir. Biz bu kelimeye karlk olarak (oh) kelimesinden baka; (aferin, bravo, akolsun, memnun oldurn, baarnzla bizi arttnz, sevindirdiniz) deriz, isim-fiil muzri' olduu kabul edilir. Faili devaml gizil zamir ( \\ ) dir. ekimli karl; ( X.) _ 'JgjR ) fiilleridir. Fiilletirilerek ( J ) eklinde sylendii de vardr.
78-
YA -
Lri
Devaml isim-fiil emir olarak kullanlan bu kelime; (yetin) demektir. Faili devaml gizli zamir ( cJ ) dir. ekimli karl ( <J&\ ) fiilidir.
54
79- W
- *:
) kelimesi Y) nin harekesi
sim-fiil mazi olan bu kelime, ileride izah gelecek olan ( j j nin zdddr. A n l a m : (Ne kadar yava, ar, ge) demektir. (
trl de okunabilir. Mazi-isim fiillerin anlamnda (hayret) bulunduundan, anla mna (ne)! ilave edilmitir. ekimli fiil karl; ( tk) ) dir. Kullanl iin, daha sonra gelecek olan, ( j U Y ^ , ) bahsine bak.
80- A - lu
Genellikle zaman zarf olarak kullanlan bu kelime, mefln fih olarak man sp veya ( Of ) ile mecrr olur. Misller: retmenden sonra geldim. ijjC '{y> jiil Jl 'cX*aj = K y e s e n d e n s o n r a u l a t m . Cmlelerde genellikle muzaf olur. Bununla beraber, kendisinden sonra gelmesi gereken muzaf ileyhin bazan bulunmamas halinde, zamme zere mebni olur. Bu durumda, olumsuz mazi bir fiilden sonra gelirse (henz) anlam ifade eder. Misller: , . , ,
r t r
>*'. J J ^ j genellikle ( f
Yolcu henz gelmedi, Ali henz okula u l a m a d . 'o? ) bulunsun ister bulunmasn = Sen
Jl J i '^fu JJ =
Bu kullanl dnda kendisinden nce, ister ( d e n s o n r a . j S e n d e n s o n r a , gibi.
) varm gibi, (...den sonra) anlam ifade eder.
81-
A N - JJ :
Atf edatlarndan olan bu kelimenin izahna gemeden nce, ksa da olsa, atf konusuyla ilgili bilgileri gzden geirmemizde yarar vardr. Atf: Bir kelimeyi, daha nce geen bir kelimeye veya bir cmleyi, daha nce geen bir cmleye balamaktr. Bu da, [j - o -'^ - j l - ofJ - V - S*. - er *"] atf edatlaryla gerekleir. Birbirine atfedilen kelimelerin ayn konuda birlemesi gerekir. Deilse, iki keli meyi veya cmleyi, birbirine atfetmek bir yarar salamaz. Misl: jJlij > = Ali i l e Halit geldi. Bucmlede Halit de Alide ayn ii yapmlardr. Onun iin bu iki kelimeyi, birbirine balamak mmkn olmutur. Halbuki, bu ikisi ayr ayr iler yapm olsalard, birbirine bu ekilde atfedemezdik. Mesel: Bu iki ahstan birinin geldiini, dieri nin gittiini sylemek istesek, ikisine de ayr ayr fiil kullanmamz gerekir. jJU- Liij J i *l> saylar belirtilen atf edatlarndan; ( gibi. Bununla beraber, yukarda S _ JJ _ JSO f ) gibi, olumsuzluk iin
1
55
olanlarda, ayn ite (fiilde) birleme durumu yoktur. nk; bu edatlar, olumsuz luk ifade ettiklerinden, kendilerinden ncesi olumlu, sonras olumsuzdur. Bunlar dan; ( olan J j - 'jfJ nceleriyle J i 1 jJU- U- = ) in ncesi olumsuz, sonras olumlu da olabilir. nemli sonralarnn farkl olmasdr. Misal: A l i d e i l H a l i t g e l d i . Bu cmlede Hatifin geldii,
Ali'nin gelmedii bildirilmektedir. Yani; bu iki kii ayn ite birlemedikleri halde, birbirine atfedilmilerdir. Ayn ite birlemedikleri halde bu iki ismi atfetmek nasl mmkn olmutur? Bu durumda olumsuz anlam tayan bu edat, ekil (hare ke) ynnden atf grevinde bulunmakta, dierleri de hem ekil hem man ynnden, bu grevi yapmaktadrlar. Birbirine atf yaplan fiiller arasnda, kip (sa) ynnden birlik olmas lzm dr. Mesela: Bildirme (mzi-muzri') kipleri, dilek (talep-in) kiplerine atfedilemeyecei gibi, dilek kipleri de, bildirme kiplerine atfedilemez. Mesel: Ji v**! denemeyecei gibi. Jj cJ J i . *l> de byledir. Konumuz olan ( ) in, kendisinden sonra mfred veya cmle gelmesi
halinde, iki kullanl tarz vardr: 1- Edattan sonra, mfred kelime gelmesi halinde, bulunduu cmlede atf grevi yapar. Bu durumda, kendisinden nceki cmleye gre; iki k arzeder: a) Kendisinden nceki cmle, dilek veya olumlu ise, edat; (yok hayr) anlam larna gelir. Misaller: J j y jl 'Si 0^ Si *J = j= >
B i r
k a l e m , yok hayr bir d e f t e r a l .

u
Ali, yok hayr Halit geldi.
O n a bir k a l e m , y o k h a y r bir d e f t e r v e r .
Grld gibi, edat bu misallerde, kendisinden nceki kelimenin bir hata, yanl lk veya dalgnlk sonucu sylendiini, asl ifade edilmek istenilenin sonraki oldu unu, belirtmeye yaryor. Verilen misallerden de anlalaca gibi, yok hayr onu demek istemedim. Maksadm u idi, eklinde, bir man vermektedir. Edata; bu tarz kullanlnda atf edat denmekten baka, (drap) edat da denir. Idrap: Dn yapmak, vazgemek, demektir. Kendisinden nceki kelime den vazgeildii, sonrakine dn yapld iin, bu ad almtr. b) Kendisinden nceki cmle, olumsuzluk ifadesi tayorsa. ( J j ) bu durmda, nceki cmleyi hli zere brakp sonrasna, nceki cmleye zd bir anlam verdirir. Misller = jw JJ A l i b i r r e n c i d e i l , a k s i n e bir r e t m e n d i r . A l i bir i f t i d e i l , b i l a k i s bir d e n i z c i d i r . J- J J =
Bu durumda edat; (aksine, bilakis) anlamlar vermektedir. 2- Kendisinden sonra cmle gelmesi halinde, ise yine iki k arzeder: a) Kendisinden nceki cmlenin ifade ettii anlamn doru olmadn, do-
56
rusunun sonraki olduunu ifade etmeye yarar. Bu durumda, edata karlk olarak; (oysa, oysaki, halbuki, bilakis ve aksine) kelimeleri kullanlr. OjrfjSL ille. '^j jJj X\ I j J l j R a h m a n o c u k e d i n d i , d e d i l e r . H a a ! O y s a ( o n l a r ) e r e f l i k u l l a r d r , mislinde olduu gibi. b) Bir maksattan baka bir maksada veya bir konudan dier bir konuya, gei iin kullanlr. Burada, yukarda olduu gibi, bir iddiay rtmek ve dorusunu belirtmek iin deil de, bir konudan baka bir konuya intikal iindir. Misl:
j j sui /J$ 'S> J - ^ j r*
J*-* S* & ^
Arnm olanlar, Rabbnn adn anp n a m a z klanlar, s a a d e t e ermilerdir. Halbuki siz, dnya hayatn tercih ediyorsu n u z . Bu tr cmlelerde edat; (oysa, oysaki, halbuki, ise) anlamlar ifade eder. (Bilakis ve aksine) kelimeleri bu trlerde uygun dmez. Bu iki durumda ( S )
b i r a t , f e d a t l
deildir.Yani; kendisinden sonraki
cmleyi ncesine balamaz. Sonraki cmle bal bana bir cmle saylr. Bu nunla beraber, ncesi ile sonras arasnda iliki tamamen kesilmi deildir. Buna gre edat; birinci kta; (atf) ve (drap), ikinci kta ise; sadece (drap) edatdr. ( S) in bu tr kullanlnda, atf edat ( j ) a benzediini ileri srenler olmu tur. Bak (j) bahsi. ( j ) un da bu anlamlarda kullanldn ileride greceiz.
82-
AY -
trl kullanl tarz olan bu kelime, genellikle isim-fiil emir olarak kullan lrsa da, soru edat veya mastar kabul edilerek, mfl- mutlak olduu da vardr. 1- sim-fiil emir olduu zaman, (brak, vazge) anlamlarna gelir. Kendisin den sonra gelen isim, mefln bih olduundan mansptur. Faili, devaml gizli zamir ( cj'l ) olur. Misl: il* = Ali'yi brak.
2- ( 'J'JC ) Nasl, anlamnda soru edat olduu zaman, kendisi mukaddem haber, kendisinden sonraki isim de mbted olduundan merf' okunur. Ji= A l i n a s l d r ? gibi.
3- (Brakmak) anlamnda mastar kabul edildii zaman, kendisi gizli bir fiilden mefl- mutlak olarak mahallen mansptur. Kendisinden sonraki isim de, bunun muzaf ileyhi olduundan mecrr olur. Yukarda izaha allan, bu itibardan dolay aadaki ( kelimesi, harekeyle de okunmutur. j i j j lf LaS'VI
L St &f
LÛL >Li> ^ ' L I j Anlam ynnden, sonuncu ile
birinci ktaki kullanl arasnda fazla fark yoktur.
57
83-
Ar -
<jw :
Devaml cevap edat olarak kullanlan bu kelime, genellikle olumsuz soru cmlelerine cevap vermek iin gelir. Misl: IjJ < 'pji v-^J = B e n s i z i n R a b b m z d e i l m i y i m ? E v e t d e d i l e r . Bu mislden de anlalaca gibi, edat, olumsuz soru cmlelerine olumlu cevap veriyor. Bu tr olumsuz soru cmlelerinde, bu edatn yerine baka bir cevap edat kullanlamaz. nk; bunun dndaki cevap edatlar, olumsuz soru cmlelerine, olumlu cevap tekil etmezler. Mesel: Yukardaki Ayette ( J J cevap edatlarndan ( . J* gibi, bir man kar. Yani; ( JJ ) nn yerine, ) kelimesini kullanm olsak; ortaya (evet deilsin) ) nn dndaki cevap edatlar, cevap tekil
ettikleri soru cmlelerini hli zere brakrlar. Soru cmlesi olumsuz ise, cevap da olumsuz, olumlu ise cevap da olumlu olur. Bununla beraber ( J - ; ) dier cevap edatlarnn yerine kullanlabilir. Bu durumu zetleyecek olursak; ( Jj ), olumsuz cmlelere cevap tekil ettii zaman, dier cevap edatlar, bunun yerine kullanlmaz. ayet olumlu soru cmlelerine cevap edat olarak gelmise, o zaman dierleri ( JJ ) nn yerine kullanlabilir.
84-
A -
JJ
( Vl ) nn benzerlerinden istisna edat olan bu kelimenin, son harfi devaml istisna zere mansp olur. Kendisinden sonra devaml ( j\ ) ile balayan bir isim cmlesi bulunur. Edat muzaf, bu isim cmlesinin yeri de muzafn ileyhtir. Misllerle grelim.
j-jJ 'J jJJ Jlil

jfl
Ji
Ali'nin mal oktur. Bu a d a m cahildir.
u kadar var ki, cimridir. Ali'nin mal oktur. Ne var ki cimridir. Fakat cimridir. 4J1 jJJ JJ*1> jJrJJI Ij* =
u k a d a r v a r k i z e k i d i r . F a k a t z e k i d i r . Yerine gre; (ama, amma, ancak, yalnz) kelimeleriyle de, Trkeletirilebilir. Bu edatn yerine ayn anlamda, <o Vl = i j j JI. kelimeleri de kullanlabilir. stisna konusu iin ( S/l ) bahsine bak. Orada istisna konusunda yeterli bilgi verildi.
85-
AO -
iSu
Devaml muzaf olarak cmlelerde, mekn veya zaman zarf olan bu kelime, zaman anlam ifade eden kelimelere muzaf oluunda, zaman, mekn (yer) an lam ifade eden kelimelere muzaf oluunda da, mekn zarf olur. Zaman zarf oluuna misl:
58
COAJIJ
y.
ojil.:=
Akamla yats aras sefere ktm.
Mekan zarf oluuna misl: v O ' i i'jiJI \J c~Jl> = Kapyla pencere arasnda oturdum. Zamire muzaf olmas halinde tekrarlanr. iiliJ j J^>,
{
Ji OvJj ^
A y r l k , demektir.
86- A"\ - l l J
Yukarda aklamas geen ( iinde genellikle mfacee edat ( anlamlarn ifade eder. Misller: J^j Ul Jô 'il 'j-jii- 'J UL> bir a d a m g i r d i . '
^ il
) ile, zid bir elifin bileimi olan bu kelime, ) bulunur. Edat; (iken, arada, srada) ' Biz o t u r u r k e n , a n s z n y a n m z a
kendisinden sonraki cmleye devaml muzaf olur. Kendisinden sonraki cmle
'Jb.1 'il jU.1
J LiU-
J =
O, y a m u r d a n
k o r k a r k e n , bir d e doluya t u t u l d u .
87- A Y & Bir nceki ( Jj ) ile zid bir ( l i ) nn bileimi olan bu kelime, her ynyle yukardaki ( U1 ) ya benzer. Sonundaki ( l i ) nn mastariye ( l i ) s olduunu syleyenler de vardr.oBu takdirde edat, ( ZC ) eklinde, sonundaki ( l i ) ile mastara evrilen cmleye muzaf saylr. Yukardaki misallerde ( l* ) nn yeri ne, deiiklik yapmakszn, bu edat, olduu gibi kullanlabilir.
88- A A
Bu harf, mazi fiillerde, isimlerde ve baz harflerde menneslik almeti olarak kullanlr. 1 - Mazi fiillerde. Misller: 2- isimlerde. Misller: 3- Atf edat ( p benzeyen edatlardan ( nusu deildir. Misller: Bunlardan veya fetha okunabilir. ( ^ cJl _ o y l l . - 'CJ>'AJ> ' i l i l i _ 'iJ _ p ), cer harfi ( L J J ) ve fiile ) nin sonlarna gelir. Bu harfleri ekil ynnden c^J _ i j j cJ j _ cJii) _jjjj de l o ) sakin ) de ise; tetha okunur ve yuvarlak yazlr. ) kelimesiyle gelerek
), mekn zarf (
mennes yaparsa da, gerekte bu harflerde, menneslik mzekkerlik sz ko
Edat, yukarda belirtilen grevlerinden baka ( kasem (yemin) edat olur. Misl:
... '$^LO\
'Jx i -lij =
<
Allah'a ( y e m i n e d e r i m ki)
putlarnza bir oyun y a p a c a m .
59
Daha nce (
_ c j j _ c J ) yaln zamirlerin fiillere ( o ) eklinde biti^ $ . ^ cJ . c& cJ
tiini grmtk. Misller:
8 9 - > : (Alt) anlamna gelen bu kelime cihat- sitte (alt yn) den biridir. ( J* = ) (st) kelimesinin tam zdddr. Devaml mekn zarf olduundan son harfinin harekesi stndr. Devaml da muzaf olur. Misaller: 4JL11? cjtf u^JJ 4JLJ cj j l U ^
=
i j k l ^ l cJ '$~L\
At, aacn altndadr.
nsan dilinin altndadr, elbisesinin altnda deil. Bazan izafetten kesildiine yani muzaf ileyhinin hazfolduuna raslanr. O zaman kelime zamme zere mebni olur. <^ f
=
Alttan (aa
d a n ) g e l d i , gibi. Kelime bazan ( J ' ) taks alarak sfat olur. J L k ) TJ'jbS 'j* 'jjrj\ = B u a d a m a a k y d e n d i r , gibi. Bu kelimenin cemisi, ( ^ ) eklindedir. Bununla beraber ( ) kelimesi, aalklar, alaklar, dk insanlar demek de olur. Nitekim Peygamber efendimiz bir hadis-i eriflerinde:
.yl
'J&
. - A - V I SA'j
' J \ & . - J ^
kJ
S^ f
ss%
T e r c e m e : Varlm kudret elinde olan Allah'a yemin ederim ki, fuhu ve cimrilik ortaya kp, gvenilir insanlar hain, hain olanlar gvenilir saylr, vul
hlk ea
olup tuht ortaya kmadka kyamet kopmaz. Dinleyenlerden:
Vul ve tuht nedir? denildi. Peygamberimiz: Vul; insanlarn hatrllar, tuht ise; onlarn ayaklar altnda olanlar ve tannmayanlardr buyurdular.
9 0 . \ . - 'F ( *>j )
) kknden tretilen bu kelime daha sonra gelecek olan (ufr benzer Qkul
=
kelimesine
taraf,
yn, kar, anlamlarnda tarafna kar grevimizi
kullanlr. gitti.
LJJI \\f L i i =
'liUUtf ~rt* p * aÛll a ULL = b=
Sana
yapamadk.
M e s c i d i n k a r s n a o t u r d u k , gibi. Bu misl
lerde de grld gibi kelime, muzaf olarak kullanlyor.
9 1 - \ \ - XJ\J Cmlelerde genellikle belirsiz olarak kullanlan bu kelime, zaman zarfdr.

:
60
Genellikle JK,
M
bulunduu V j U j JFC .jl J * J =
cmlede
tekrarlanr. gel
O, b a z a n gelir, b a z a n
m e z . O , k h g e l i r , k h g e l m e z . Trkedeki; (bazan ... bazan, kh ...kh) kelimeleri karldr. 92-
ip
Bu fiil, kalp fiillerinin nc grubundandr. Bu ve benzerlerinin; (dntr mek, evirmek, klmak, etmek, yapmak ve edinmek) anlamlarnda kullanldklar zaman, iki mefl alabileceklerine, daha nce geen ( lamda kullanld zaman, bir mefl alr. jJcl ) bahsinde iaret edilmiti. Konumuz olan bu fiilin asl anlam: (Brakt, terketti) demektir. Bu an
< > f LJJII dS

Misl: j-J; dcJI -
ehiri onun iin t e r k e t t i m .
Yukardaki anlamlarda kullanld zaman, kalp fiillerinden olur, iki mefl alr. Seni grubun bakan yaptm (kldm).
93( JJUJ
\ \ - jU*
) fiilinin emr-i hazr gibi ise de, onunla ilgisi yoktur. Bilindii gibi, o LJ ) fiilinin J5M ) bahsinde iaret edil JJ*J (*** ~ ; " ) ke ) dir. Misl:
Kalp fiillerin birinci grubundan .olan bu fiilin, yalnz emri vardr. Grnte (rendi) bu ise, (bil) demektir. Kalp fiillerinden yalnz bununla, ( ekimsiz (cmid), dierlerinin ekimli olduuna ( miti. Bunun ekimli fiil karl ( ,
94\ I *J
:
) den ( . . . A *
'
Nefsin tedavisinin dmann y e n m e k l e olduunu bil. cr-*-^ ''-'i "
Anlam bakmndan daha nce geen ( limelerine benzeyen bu kelime, ( harfi olan ( i l k l i " elit" 'j tarafndan oturdu. f
) dan tretilmi bir
mekn zarfdr. Zarf olduu iin son harfinin harekesi stn olduu gibi, bir cer ) den sonra da gelebilir. Cmle iinde u anlamlarda kullan cJ> 11 = Y o k s a K z m a ( M e d i n e ' n i n b a k a b i r a d ) rzgr m esti. i; ~k>=
0
lr: Taraf, yn, kar, ...e doru ve kendiliinden. Srayla misllerde grelim: Karsna
Musa A.S. Medyen'e doru ynelince, u m a r m ki Rabbim bana doru yolu gsterir dedi. c * r ' ' ~ Of o' J Jj^^J ~ (Kur'an- Kerim'i) kendiliimden deitirme yetkisine sahip dei lim.
i
61
9 5 - \ O - (*J : Srayla bir kimsenin, bir ii nce, birinin de bir mddet sonra ayn ii yaptn belirtmeye yarayan bir atf edatdr. Misller:
LJJI p Jt>j)l
n c e erkekler, sonra da kadnlar geldiler. = Salona, nce renciler,
J il p Ul
s o n r a d a r e t m e n g i r d i . Grld gibi, kelimenin Trke karl; (sonra da) dr. Ancak biz, iin yaplnda ncelik sonralk olduu iin, cmleye (nce) kelimesini ilave etmeyi uygun bulduk. ( o ) bahsinde, bu edatn sonuna bazan bir ( o ) geldiini grmtk. Edat, sz edilen bu harf ile birleince, yalnz cmleyi cmleye atfeder hale gelir. Mfred kelimeleri atfetmez olur. Misl: j J c - J lJli U- = Halit geldi, sonra da, kp gitti. Oysa, ( o ) gelmeden nce hem mfredleri mfredlere, hem cmleleri cmle lere atfedebiliyordu. Atf konusu iin, bak daha nce geen ( ^ ) bahsi. Orada atf konusunda gerekli izahlar yapld.
96-
^1 - p- :
(yer) zarf olan bu k e l i m e , (orada) demektir. = LJJ 'Jj p = O r a d a bir o c u k o y n u y o r , gibi. Bazan ( 'JA ) ile
Mekn
kullanlarak; (iin, ...den, ...den dolay) anlamlar ifade eder. 'c^g p ^ J ? J l AJLwj edilmiti. (
B u n d a n d o l a y a r k a d a m a bir m e k t u p y a z d m . %J _ c^J ) gibi.
Bazan da sonuna bir ( o ) geldiine daha nce geen ( - o ) bahsinde iaret
97-
W -
S * * :"
Kalp fiillerinden olan bu kelime, daha nce geen ( yer almt. ( I r-jJI j4
) bahsinde,
(sand, kld) anlamlarna geldii iin, hem ikinci hem nc grup fiiller arasnda ) bahsi ilenirken (balama) fiilleri arasnda da, yer 'oi-tfl 'iS-'Vl i j i i - j = Rahman'n kullar olan aldn grmtk. (Sand) anlamnda kullanlna misl: o m e l e k l e r i , d i i ( y a r a t k l a r ) s a n d l a r . (Kld) anlamna geliine misl:
u
ii2-\'Js. Ij ' J)\

KR
A> = B a k a n , s e n i o r d u y a k o m u t a n y a p t ( k l d ) . '&\ ) bahsine bak. (Balad) anlamna geliine misl:
Grld gibi fiil, bu iki anlamda kullanld zaman iki mefl alr. Bu konuda, yeterli bilgi iin, ( 4^1 J l
JL,j L 3 J i 'JJL> A l i b a b a s n a b i r m e k t u p y a z m a y a b a l a d .
Fiilin bu ekilde, (balad) anlam ifade etmesi iin, kendisinden sonra muz ri' bir fiilin gelmesi gerekir. (Balama) fiillerinin mazileri dndaki ekimler normal fiiller gibidirler. (Balama) anlamnda kullanlmazlar. Kendi anlamlarnda kullan-
62
lrlar. Oysa, balama fiilleri dndakiler; ister mukarebe, ister kalp, ister dier naks fiiller olsun, mazilerinin yapt grevi dier ekimleri de yapar. 98-
U -
Ji> :
genellikle cevap edat olarak kullanlan bu kelime, bazan (byk), bazan da, (deersiz, kymetsiz) anlamlarnda kullanld olur. Cevap edat oluuna misl: J i > c J i <;'jji\ JAC cJJaJ IjJU = nci gerdanlklarn dizdin mi d e d i l e r ? ( O n l a r a ) e v e t , d e d i m . (Byk) anlamnda kullanlna misl: CJJSayet balarsam, byk bata bulunacam. (Deersiz) anlamna geliine misal: IJ J i V = olduu biline (bilinmi ola). 99-M - J*> : j^' l m e atlr msnz (dediler)? (Onlara) e v e t , dedik. Onun dnda her eyin-deersiz
Bu da yukardaki gibi, cevap edatdr. Misl:
100- \ * *
IJu>
Bu kelime ve benzerleri;
- o-* - IJu V _ L,
kelimeleri; bir i bir olu, bir hareket bildirmedikleri halde, ekil ynnden fiillere benzediklerinden ekimsiz (cmid) fiil kabul edilmilerdir. Bunlardan; ( - ' - ^ ) (vme), dierleri (yerme) fiilleridir. Sras geldike aklamalar yaplacaklardr. Konumuz olan ( kullanlr. Misller: 'V* ), bir (vme) fiilidir. (Ho, gzel, iyi) anlamlarnda ~ Bahar gzeldir! Bahar hotur. " a l m a k iyidir!
f
!iCfr2>VI IJui- = Kelimenin Tahlili:
( v )fiil, ( li ), bu fiilin deimez failidir. ( *iJ\ )mbted, fiil-fil, bunun ne gemi haberidir. Fiilin tahlili yaplrken ( \l ) fail, olarak ayr bir kelime kabul edilmitir. Oysa; fiil-fil ( IJu> ) nn tek kelime kabul edilmesi daha uygun dyor. Grld gibi, ( ) nn ayr bir anlam da yoktur. Yukarda karlk olarak gsterdiimiz kelimelere (ne) eklenerek, (ne ho, ne gzel) de denebilir. nk bu fiillerde teaccp fiilleri gibi hayret anlam vardr. .( IJu>V ), bu kelimenin olumsuzu olarak, ayn ileme tabidir.
101-
^ >
- JI>
I
Bu edatn, cer harfi, atf edat, balang (ibtid) edat olarak trl kullanl tarz vardr.
63
1- Cer harfi olarak kullanl. Edat bu tr kullanlnda, hem kullanl hem anlam ynnden ( leri halde, ( mez. Edat, kendisinden sonra gelen ak isimleri cer ettii gibi, kendisiyle arasnda gizli ( (
#
J - Jj
) cer harflerine benzer. Ancak, u kadar var
ki, sz geen bu cer harfleri, hem ak isimlerden hem zamirlerden nce geldik J~> ), yalnz ak isimlerden nce gelir. Zamirlerden nce gel
jl
) bulunan muzri' fiillerin mastara dnen ekillerini de, cer eder. j ) ile
j\
) ler, kendilerinden sonraki fiilleri mastara evirdiklerinden, ( \J*

<
,birlikte bu fijller de isim saylrlar. Ak isimlerden nce geliine misaller: o g e c e , t a n yeri aarncaya kadar esenliktir. Dn sabaha kadar uyudum. Jl ) J j ) anlamnda kullanlmtr. Anlam iin bak, (
J>YI\ a* J
LaJI J^> >j) J i =

Edat, bu misallerde (
bahsi. Mastar anlaml fiillerden nce geliine misaller:
LlJI JjIl ji-JJ JJ>

|
^y*** 'jf
rji
fj^
JJ
r e t m e n snfa girinceye
k a d a r yerimden k a l k m a y a c a m . r e t m e n snfa g i r m e d i k e ye rimden kalkmayacam.

c
LiLaJI J - j r j ) J J = Arkadam evden dnnceye kadar
4^'
uf Lfh^ Cf
snftan k m a y a c a m . Arkadam evden dnmedike snftan k m a y a c a m . Arkadam evden dnene kadar snftan kma y a c a m . Arkadam evden dnesiye snftan k m a y a c a m . Yukardaki misllerden de anlalaca gibi, edattan sonra ister ak isim, ister ( ber, ( vardr. a) Yukarda grld gibi ( J j
JULJI
jl Jl
) li muzri' gelsin, anlam, (medike) dnda ayndr. Bununla bera ) li muzri'den nce gelen ( ) nn, daha baka anlamlar da
) anlamnda. Misl:
JJ
^j^JlJ^
bCaJt i l
= Bana lm gelinceye kadar
n a m a z b r a k m a y a c a m . Dier anlamlar iin yukardaki misallere bak. b) ( J - ^ ) anlamnda. Bu tr ( <_,i> ) lar, Trkedeki (iin) keli J ^ \ IjL'Us = A l l a h ' n e m r i n e d n m e l e r i i i n , ) anlamnda. Misl: i-j^ j - aiJI u4J = mesi karldr. Misl: 4II y>\ J l \J isyan edenlerle savan. c) stisna edat ( VI J U jJ Uj ''Jj>
Yanndaki az (maldan) balamadka, bol olan (maldan) ba lamak cmertlik saylmaz. ( tedir. 2- Atf edat olur. Dier atf edatlarna gre ( J~> ) atf edat olarak daha az kullanr. Bu edatla bir kelimeyi, baka bir kelimeye atfedebilmek iin u artlarn J^ ) btn bu misallerde cer harfidir. ( jl ) li muzrileri cer etmek
64
bulunmas gerekir. a) Edatla atfolan kelimenin ak isim olmas. b) Atfolan kelimenin, affolunduu eyin bir paras veya paras durumunda olmas. c) Atfolan kelimenin, atfolunduu eyden daha stn veya daha aa dere cede olmas. d) Atfolan kelimenin mfred olmas, cmle olmamas, gibi artlar vardr.oj Misller:
'cUJVI jj>- ^lill O j = B t n i n s a n l a r , p e y g a m b e r l e r

bile lrler. Btn insanlar, h a t t a P e y g a m b e r l e r bile lrler. QCLA)I b - I 'etil = Btn insanlar, h a t t a ocuklar b i l e s a n a g a l i p g e l d i l e r . Edat bu tr kullannda; (stelik ...bile, hatta... bile) anlamlarna gelir. Yerine gre bu kelimeler, edata karlk olarak, tek balarna da kullanlabilirler. 3- Balang (ibtid) edat olur. Bu ( ) darr sonra, devaml cmle gelir. Edat bu cmleleri balatr. Bundan dolay da, ibtida edat ad verilmitir. Bu cmleler isim veya fiil cmlesi olabilir. Bu durumda edat, bir atf edat deildir. sim cmlesine misl: J> Sc f y ^
=
Dicle'de
ldrlenlerden kanlar fkrmaya devam etti. Nihayet, sonunda, Diclenin suyu kana boyand. Dicle'de ldrlenlerden hl k a n f k r y o r d u . N i h a y e t s o n u n d a , D i c l e n i n s u y u k a n a b o y a n d . Fiil cm lesi geliine misl: \_J J v * ^ * " j - k ~ r e n c i l e r zil a l n c a y a k a d a r s n f t a k a l d l a r . Bu cmlelerde (nihayet, sonunda, ...inceye kadar) yerine (tki) kelimesi de kullanlabilir. (Sonunda) kelimesine, (ta sonunda eklin de, (ta) da ilave edilebilir. ( <J** )> btn bu misllerde gaye (sonu) ifadesi tar. Yani; kendisinden sonraki ksm, ncesinin gayesi, hedefi ve sonucudur. Bundan dolay edata; cer ve atf edat denmesi yannda,
gaye edat da denir.(1) Bu itibardan dolay edata (gaye) edat olduu
yerine gre; (nihayet, sonunda ta sonunda, ...inceye kadar) eklinde man verilmektedir. Bu anlamlar dnda gelmesi halinde bile bir aka sezilir. Not: ( ) dan sonra fiilin nasbedilebilmesi iin: a) Fiilin olumlu olmas. b) Gelecek zaman ifade etmesi gerekir. Fiilin olumsuz olmas, imdiki zaman ifade etmesi halinde nasbedilmez. Terim: ( ), olumsuz bir edattan sonra U ... eklinde kullanld zaman (..ir, ...mez) eklinde bir man ifade eder.
65
Cj
AJ
c l J I J l J - ^ j 'jl U = E v e v a r r v a r m a z b i r m e k t u p y a z d . >
'JA J
^CLail jyVl ol
) lardan sonraki (
= S a b a h olur o l m a z e v i n d e n k a t . J | ) zaittir. Bak ( U ) bahsi.
gibi. Bu (
102-
N T
:
^ ) ile cer harfi ( J ) nn bileimidir. Ne za ) nn
Bu edat soru edat (
mana kadar? demektir. Cer harflerinden sonra geliinde, soru edat ( elifinin hazfedildiine daha nce iaret edilmiti.
1 0 3 - > *T - ^>
Kalp fiillerinin ikinci grubundan olan bu fiil, (sand) anlamna gelir. Asl mbteda-haber olan iki mefl nasbeder. Misl:
S> u
%.j ilj^j>l c J 5 >
Seni e r d e m bir a d a m s a n y o r d u m . ) bahsine bak.
Bu ve benzerleri iin daha nce geen (
1 0 4 - > * I -\SJ> (
SliT ) nin benzerlerinden olan bu fiil, onlarn mit ifade edenler grubuna ) gibi, devaml ( 'J\ ) lidir.
girer. Bunun haberi olan muzri' fiil de ( ekimi yoktur. Yalnz mazisi kullanlr. Misaller: jJa 'J\ jill \J> IJJ 'J\J'L\ Bak, ( )ve( ^'j> = ) bahisleri.
Yamurun yamas umulur. Yolcunun dnmesi umulur.
105- V o - L l i . :
Genellikle muzaf olarak kullanlan bu kelime, (yeter, kfi) anlamlarna gelir. Misller: JL 'JJ O ! îl J,\ L L > = A d e m o l u n a b e l i n i d o r u l t a c a k k a d a r bir k a l o k m a yeter. jtlo Bazan kendisinden nce zid bir ( olur. Bak, ( L 4 y o kadar) anlamlar ifade eder. w - J c J L j = S a n a y a l n z e l l i d i n a r g n d e r d i m , gibi. y = S a n a bir dinar y e t e r . ) gelerek, ( ^^y ) eklini ald
) bahsi. Bazan da muzaf olmakszn gelerek; (ancak, yalnz, ite
1 0 6 - V"\ - V*-*> :
66
Yerine gre, (zere, ...ce, gre) anlamlar ifade eden bu kelime, genellikle muj'fjf^nlarak kullanlr. Misller:
Jj^Vl y~~> J i -a;j*ll 'CU'J = D i l e k e y i u s l n e g r e s u n d u m . J iiUJI v_i> J i c r r ^ - ' |*J; & i i j - P e r e m b e g n a d e t z r e , Ali'nin evinde toplandk. jj* ^ JjLVl L> jJJI J i cJUir = Komutana usulnce selam verdim.
t
Grld gibi, cer harflerinden ( (
Ji
) ile kullanld gibi, (
) ''
v - ~ ^ ) eklinde veya cer harfi almakszn kullanld da olur.
107-
'Jb ) nin benzerlerinden olan bu fiil, asl mbted-
Kalp fiillerinden (
haber olan iki mefl alr. Bu da (
J^-p*-J
) gibi, devaml kalp fiili ) bahsi. Misl
olarak kullanlr. Yani; devaml iki mefl alr. Oysa; bu dndakiler (sand) anlamnda kullanldklar zaman iki mefl alyorlard. Bak ( ler: *~jA\ J Qi oLi. = Ali'yi okulda bir renci sandm.
...fi
tj^Jd V =
O n u , k e n d i n i z i i n bir e r s a n m a y n .
Btn ekimleri de ayn grevi yapar.
108-
N *A ayn
yiU-
Tenzih iin kullanlan bu kelime, devaml gizli bir fiilden mefl- mutlak olarak mansptur. Genellikle Cenab- Hakk' eksik sfatlardan tenzih iin kullanlr. Trkede de anlamda deitirilmeksizin kullanld olur. (ederiz i ' I i* U i ,_^L> = a m a ) b u bir b e e r d e i l d i r , gibi. Cenab- Allah' tenzih
109- \ S -
Cer harfi olan bu kelime, kendisinden sonra gelen isimleri kesre yapar. Kelime bu ynyle cer harfleri arasnda yer alrsa da, anlam ynnden istisna edatlar arasnda yer alr. Misl:
JJI> Q U
L-bdl > U
Halit'ten baka btn renciler kalktlar.
Grld gibi, hem cer harfi olarak, kendisinden sonraki ismi kesre yapyor hem (baka) anlam ifade ederek istisna edat oluyor. Bazan da kendisinden sonraki isim mansp okunarak fiil-i mazi kabul edildii olur. Bu durumda ( Y> ) dir. Bu itibardan dolay yukardaki misl: ljJl> UiU- LjbUaJI kendisinden nce mastariye ad verilen bir ( eklinde de okunabilir. Ancak, C. ) nn gelmesi halinde, fiil
faili gizli zamir
67
olmas kesinleir. Sonraki ismin mefln bihi olarak mansp okunmas gereklidir. nk bu ( ), harflerden nce gelmez. Devaml fiillerden nce gelir. Bu kelimenin isim veya fiil kabul edilmesi, kendisinden sonraki ismin harekesi ynndendir. Deilse anlam, her halinde ayndr, deimez. Benzerleri; ( J _ V o . ) da, her ynyle buna benzerler. Bu konuda i ti na iin ( ss harfleri iin ( y ) bahsine bak.
Sil
), cer
110- t ^ l > (Ayrd, seti istisna etti) anlamlarna gelen ekimli bir kelimedir. Anlam ve ekil ynnden yukardaki ( JU._.Cl> ) kelimeleriyle az-ok ilgisi olmakla beraber, onlarla kartrmamak lzmdr. Misl: f y*>(k)l J . Û- % - r e n c i l e r d e n h i b i r i n i a y r p s e m e m ( i s t i s n a e t m e m ) . Sz edilen bu kelimeyi, birbirinden ayrdetmek iin, son harflerine ve kullanl ekillerine dikkat etmek yeter.
m .
>>> _
\A>
(Gerekten) anlamnda kullanlan bu kelime, ( ) eklinde mansp olarak, geldii zaman gizli bir fiilden mefl- mutlak olur. t-JUa eUI > = G e r e k t e n s e n gayretli bir rencisin, gibi. Bununla beraber (haber) olarak geldii de vardr. Misl: 1*ijAl u J > 1 = Dediin doru mudur?
i 1 2
. NY N
-A^ :
Bu kelime mekn (yer) zarfdr. Devaml kendisinden sonra cmle gelir. Edat bu cmleye muzaf olur. Edattan sonraki bu cmle, isim veya fiil cmlesi olabilir. Ancak, fiil cmlesinin gelii isim cmlesinden daha oktur. Edat, kendisinden nceki bir fiilin mekn zarf yani; emfln tinidir. Sonu zamme zere mebn olduundan, mahajlen mansrj saylr. Misller: JJ lj?*ij = stediiniz y e r e gidiniz. u J U cJ ^jJ^l = Oturduun yerde otur. cj'iGaJI J i w > J>al = r e n c i l e r i n g i r d i i y e r d e n g i r . lili>> _ h.-.* l J l > '"-.'.JA- = Rahata okuyabileceim bir y e r e ( y e r d e ) o t u r d u m . Grld gibi, anlam: (Yer) demektir. Bununla beraber daha bir ok anlamlara gelebilir. 1- (ekilde) anlamnda Misller:
f
f i ji *s*i O)*- IJ-*
aill J 68
Kral, uzaktan grlebilecek
e k i l d e y k s e k bir k k i n a e t t i . *-S*iT
^L,
CJY
[_JQ }\
2
(Jjj
renci retmene, szn duyacak ekilde yaklat. 2- (Bakmdan) anlamnda. Misl: j j J I ^ T j ^ l bizden daha kuvvetlidirler. 3- (iin, ...den, .. den dolay) anlamnda:
;
' j * ^ y eJ*V =
Dmanlar, saylar o k olmas bakmndan,
ULJJI jL. d J l co> ,vi> ,J>I$; S = B u m e k t u b u s a n a g e t i r d i i m d e n dolay kusura b a k m a . >lc- ^ <*~aJ> = K e n d i s i n i , d m a n n d a n k u r t a r d i i n o n a t e e k k r e t t i , gibi. 4- (Kadar) anlamnda. Misller: '&'^J% LILJ < 4 V ly* LiTI = ^ ! Kendine ye ailene yetecek kadar yiyecek kazan. &zy\ j -ÔJ l$i>l = m t i h a n d a baary garanti edebilecek kadar ok al. 5- (Dolaysiyle) anlamnda. Misl: JLi*. I yb) J l ,_UV} = Ankara'ya varmas dolaysiyle onu tutukladlar. 6- (Zaman veya yer) anlamnda: j-i ^ f-^ ~ P i m a n l n f a y d a v e r m e d i i yerde* p i m a n o l d u . P i m a n l n f a y d a v e r m e d i i z a m a n d a p i m a n o l d u , gibi. 7- (ken) anlamnda: Misl: Col cT .*LJ> &JAI\ j ^J^ciiC? = Yolda geliyorken arkadama rasladm. 8- Kendisinden nce yer ismi varsa, yalnz (-) eki verir. Misl: FRJ oUilrf TJJ) ^ G r m e l e r d e b u l u n d u u A n k a r a ' d a n d n d .
=
9- (Yn) anlamnda: Misl:

10- (tibarla) anlamnda. Misl: Nicelik itibariyle bu daha yararldr. ( Misl:
J^'
A?>
'c?f '^>y-s<}^
l k e y n n d e n d a v e t i n i k a b u l e t t i . ijlka o l r a k d a v e t i n i k a b u l e t t i . A> ii = ~L-i ) eklinde kullanld olur. itibarla ilim saylr.
..>,.,i* "J* y*. iVi *J -
113- \ \ T - l > : iki fiil cezmeden art edatlar grubuna girer. Trkeletirilirken yukardaki anlamna -bir art edat olduundan- bir de, (ise) ilave edilir. Misller: AL ; Ltl> = O n u , n e r e d e a r a r s a n b u l u r s u n . k JJ^ Lv- = Nerede oturursan dinlenirsin.
<Jjc Li'jl LaX" '^jl = N e r e y e g i d e r s e n b e n d e s e n i n l e g i d e r i m . Kelime burada da mebnidir. Kendi cevabnn mefln fihidir. Mebni olduundan mahallen mansp saylr. ( ). ( L ) sz art edat olarak kullanlmaz. Zaman zarf olarak
69
kullanldna raslanabilir. Bunun ve benzeri art edatlarnn i'rab iin bak ( l* ) bahsi.
114-m-'Jtf:
Bu kelime de daha nce geen ( ekilde ve ayn anlamda kullanlr. *L> i = ^l~fv ^ ~
e
'ij
) kelimesi gibi mekn zarfdr. Ayn
n n d e ( k a r s n d a ) o t u r d u , gibi.
1 1 5 - \ \0
- A>
Genellikle zaman zarf olarak kullanlan bu kelime, bulunduu cmlede kendisinden nceki fiilin mefln fihi olur. Kendisinden sonraki cmleye de de vaml muzaftr. A n l a m : (Zaman, vakit, ...de, ..ince) eklindedir. Misl:
U*l
JI
J\> JL J L b l JS i a I >U)
jf
= Zil a l n c a renciler snfa girdiler. jCJ-l )
Zil ald z a m a n renciler snfa girdiler. Kelime (

dr
) b i r z a m a n , eklinde de kullanlabilir. Cemisi (
M i s l :
..>-JI 'f Jlf

Ji = ald.
J*
Ji =
Edattan sonraki cmle edata muzaf ileyh olduundan sonuna (-) eki al maktadr. Terimler J J )> - a l d z a m a n , gibi.
U>= V
Bazan. ujf
Jl
J*
=jl
Jj
f B a z a n , a r a
sra, z a m a n z a m a n .
116-
- c5> : J6 ,
(Haydi) anlamnda isim-fiil emir olan bu kelime, devaml cer harfi ( ile kullanlr. Misl: zamir ( cJ ) [ kl J4*-]
) gizli
pCaJI Ji- ^
dir. Bazan
= (
H a y d i n a m a z a ! Devaml J* ) ile
faili
birletirilerek;
eklinde sylendii olur.
117- \ W -
Jl>
:
k
( Jt ) nin benzerlerinden olan bu fiil de p*i- rr*'*' gibi, devaml kalp fiili olarak, asl mbted-haber olan iki mefl nasbeder. A n l a m : sand, zannetti) demektir. Misl: & j f Of. c l > = Ali'yi arkadan s a n d m . Bu ve benzerleri iin ( ) bahsine bak.
118->>A . 5 0 .
70
Her yn ile daha nce geen ( Uili. ) kelimesine benzer. Misller: Bir k i t a p t a n b a k a b t n k i t a p l a r o k u d u m .
cS
LiOl
olj =
kitaptan baka btn kitaplar okudum. Bilmi olun k i , Allah'tan b a k a dr. Bu edat hakknda geni bilgi iin, (
jJ? SO. C .^ j i " VI = her ey batl (aslsz)
Uil> - VI _
bahislerini iyice oku.
119-
^ j i
Kalp fiillerinin birinci grubundan olanan bu, kelime, (bildi) demektir. Asl mbted-haber olan iki mefl alr. Misl: j * Ali'yi vefal b d i m . Geni bilgi iin, daha nce geen ( fiiller hakknda yeterli bilgi verilmitir.
*
j|
) bahsine bak. Orada bu
120-
\1
- J J *
Genellikle cmlelerde muzaf olarak bulunan bu kelime, yerine gre zarf- mekn, yerine gre de, (hl) olur. Bazan da, ( mecrr olur. Ayn zamanda iki zd anlam ifade eden bu kelimenin, eitli manlar ve kullanl ekilleri vardr. Bulunduu cmleye gre; (n, arka, ileri, geri, alt, nce, beri, aa, deil, baka, yakn, deersiz, ...sz) anlamlar ifade eder. Misller: fJLi Ojju j U c ^ l oji J
=
'j* - y
) cer harfleriyle
jaJl JO
renci imtihana kalemsiz girdi.

#
j ji cJ-i> ji =
Pencerenin nnde oturdum.
Kitap sandalyann ilerisinde veya gerisinde. I r m a n b e r i s i n d e bir a r s l a n ( v a r ) .
Kelimenin Dier Anlamlar: )l i *ji o* l i * senin deildir. Bu IJJ = B u o n d a n a a c a d r . Yani, onun kadar deildir, ona yakndr. jjl J IJo* = B u benim,
....^x!lil * il j / j J . j ^ j i Jjjl j l =
Cenab- Allah'tan baka
ardnz (putlar) da sizin gibi kullardr. Bazan muzaf olmakszn gelerek, tenvin alr. Bu durumda anlam: (Deersiz, kymetsiz, aalk) demektir. Misl: e k l i n i ald olur. Grld gibi, e d a t , d u r u m bildirdii z a m a n (hl), kendisin d e n n c e b e l i r s i z bir i s i m g e m e s i h a l i n d e o i s m i n s f a t o l u r . ( jU ) nce anlamnda kullanld zaman da, mekn zarf olur. OJ* 'J* >
=
Bu deersiz Uj )
b i r e y d i r . B a z a n d a s o n u n a z i d bir (
) gelerek (
71
121-
NYN gre iiji _ duj'i _ \^Ji
:
sonundaki zamir deitirilarek ( ) v.b. ekillerde isim-fiil emir olarak kullanlan
Muhataba
bu kelime, (al) anlamna gelir. Yerine gre; (haydi bakalm, nnde) anlamlarnda kullanld da vardr.
1 2 2 U Y - 4 & J Devaml isim-fiil emir olarak kullanlan bu bileik kelimenin anlam (Haydi onu al) demektir. Faili devaml gizli zamr ( cJ ) dir.
123-
Uji ; U ) nn bileimi olan bu kelimenin,
Daha nce geen ( 'jjs ) ile zid bir (
anlam ve kullanl ekilleri iin bak ( j j i ) bahsi.
124
_ l'i .
aret ismi olan bu kelime, (bu) anlamna gelir. Dier ekimleri konunun sonunda ematik olarak gsterilecektir. Genellikle bu isimlerden nce (ite) anlamna gelen ve tenbih ( U ) s ad verilen bir harf bulunur. ( \L LtiS" \ jj> | j i ) gibi. Bu bir Ancak biz bu kelimeyi Trkeye evirirken, iaret ismi ( kelime kabul ederek, (ite bu) yerine yalnz (bu) deriz. k i t a p t r , gibi. Bu isimlerden nce gelen ( U ) nn elifi, iml ynnden tesniyeler dn ji ) si ad dakilerde yazlmaz, fakat okunur. Bazan bu isimlerin sonuna hitap ( kiinin tek olmas halinde ( ^ - ^ ), iki kii olmalar halinde ( fazla olmalar halinde ( '^5 - 'j ) eklini alr. Misller: Hitap zamiri konutuumuz i)fi - i\'i - p T i - IjSTi _ ^ l i Yukarda sz geen tenbih ( ler. Yani; ( ilfii U \ ) ile bu harfi, bir tek
verilen bir harf eklenir. Bu harf muhataba gre deiir. Yani; konutuumuz ), ve daha
kiiyi veya kiileri belirtmek ve tayin etmek iin kullanlr. Ayrca anlam yoktur. ) s ile bu harfler bir iaret isminde birlemez ) vs. denmez. ) ler ile
Daha uzaklar iaret edebilmek iin, bu isimlerin sonuna gelen ( isimler arasna uzaklk harfi denen bir ( iUi ) vs. eklini alr. Ancak, bu ( isimlerinin yaplan jii'i = u . iaret J J ) tesniyelerde gelmez. anlamlar yledir: fi =
) ilave edilir. Edat bu durumda ( Bu.
ilavelerle
fi* = ite bu.
Ji= O ( u ) . Edatn dier ekimlerine de,
buna gre man verilir.
72
aret isimlerinden sonra gelen ( (
'J ) takl isimler; bedel veya atf- beyan,
J l ) taksz isimler de haberdir. Misller:
L . $ l-i* = B u bir k i t a p t r . U "

B u Ali'dir. =
B u
vAsfJI ti = B u k i t a p .
adam.
ti
Bu isimlerin tesniyeleri dndakiler mebn, tesniyeleri ise mu'raptr. e m a (3) aret simlari , Mzekkerler: , Mennesler: %\ - [ ll - jl'i] \l S*J [* - O] - -JiO
:
i - f>
5-
>T0 -
Bu kelimenin trl kullanl vardr. 1 - Be isimlerden olan ( hareke iledir. Misller: Ji ) nun mennesidir. Ayn anlama gelir. Buda onun gibi, devaml muzaf olarak kullanlr. Ancak, onun i'rab harf ile bunun ise . , , .-.>.... " Bu soylu bir kadndr. Jj o l i yi O J J = o c u k l u b i r k a d n g r d m . v_~~> o l i j j k t Jx. oUl = Soylu ihtiyar bir kadna s e l a m verdim. 2- Kendisinden nceki bir ismi te'kid iin kullanlr. Bu durumda, kendisinde o isme dnen bir zamir bulunur. Kelime, bu tr kullanlnda da muzaftr. Muzaf ileyhi te'kid ettii isme dnen zamirdir. Misller: f^J JliJJI L> = Adamlar kendileri geldiler. jli JJU- U- = uJ?U OcL> = Halit kendisi geldi. F a t m a k e n d i s i g e l d i . Grld gibi,
T*?.*?.
kelime burada yalnz hareke ynnden te'kid ettii isme uymakta ve bir hal zere kalmaktadr. Yani; te'kidettii isme mzekkerlik mennesiik vb. hallerde uyma maktadr. O isme uyan ve ona gre deien sonundaki zamirdir. 3- Bazan bu kelime (zaman) anlam ifade eden kelimelere muzaf olarak gelir. Onlarn hareke ve grevlerini slenir. Zarflar da muzaf ileyh olacaklardndan mecrrdurlar. Kelimenin bu tr kullanlnda anlam zarflarla kartndan ak bir mans yoktur. Misllerde grelim.
^.jiOi j ^X f = illi o l i <J^"-" f fKj j . . / i l l J b l i o l p l f J i 'JM 'Srj UI J _ o l i jj

y
G n l e r d e n bir g n . G e c e l e r d e n bir g e c e .
b i r
A ,
e c
evden kt.
Gnlerden bir gn, Halifenin
h u z u r u n a f a k i r b i r a d a m k t . Kelime bu tr kullanlnda, kendisinden sonraki isim; (muzaf ileyh) devaml nekre (belirsiz), kendisi de devaml mfred olur.
73
K e l i m e y l e lgili Baz Deyimler: j l o l i 'yL>\ = A r a b u l m a k , b a r t r m a k , a n l a t r m a k . Hsm akraba Ij* o l i = = j.f>l o f i Gnldeki, gnldekil r
j-JI O = jjJaJI O i = Bir d e f a s n d a .
O (o) anlamnda kullanlan bu kelime, daha nce geen, iaret ismi ( ( li li ), uzaklk harfi ( ) bahsi. Misller: Jl^l'aL'= demektir. O J ) ve hitap zamiri ( ) nin bileimidir. Bak iilb ) dir. yleki,
L-lisOl U'i
O k i t a p . Mennesi ( ... *J dUi =
peygamberler.
127-
>YV -
Ji
Be isimlerden olan bu kelimenin mennesi ( geti. Bu ve benzerleri; ( <J\ _ ) _ ~ji
oli
) daha nce
) ( < ) -i mtekellim
dnda bir kelimeye muzaf ve mfred olmalar tasgir yaplmamalar artyle, raf hallerinde zammenin yerine ( -> ), nasp hallerinde fethann yerine elif, cer hallerinde kesrenin yerine ( <$ ) alrlar. Yani; bunlarn i'raplar, hareke ile deil de harf iledir. Misller: bir Bir mal mal sahibini. sahibine grdm. uradm.
j U l i Caf, = jJU FJI djjA = ( JJ _ oli
/* IS* S>j J*- o i i L , = T a s a l b i r a d a m a s e l a m v e r d i m . Anlam iin bak ) kelimeleri daha nce getiler.
128-
>YA A'js. I j i *L>

j
Yukardaki kelimenin tesniyesidir. Ancak bunun i'rab, tesniyelere benzer. Yani; raf halinde elif, nasp ve cer hallerinde (<J) alr. Misaller: j j - * J J ^*ib - jj-** J-i^t ^'jj* Bu da, devaml muzaf olarak kullanlr.
1
Mfredi ile ayn anlamdadr.
129->Y^-Oj
Daha nce geen ( o l i ) kelimesinin cemisidir. Ancak bunun i'rab, cemi' mennes salimlerin i'rab gibidir. Bak ( o V j i ) Yani; nasp halinde fethann yerine kesre alr. Dier halleri normaldir.
74
i%\ b l j ' i L J Vj* * Jlt ol^'i lll-i c J j = J l j i o l j ' i Anlam iin bak (
0
*s
). Bu da devaml muzaf olarak kullanlr.
130->r - t"lji
Daha nce geen ( o l a ) kelimesinin tesniyesidir. 'rab tesniyelerin i'rabna benzer. Yani; raf halinde zammenin yerine elif, nasp ve cer hallerinde de ( ) alr. Misller: /
Grld gibi, bu da devaml muzaf olarak kullanlr. Anlam iin daha nce geen, ( bli ) kelimesinin birinci kkna bak.
131- N V Y - j j i
Daha nce geen ( cer hallerinde de (
JOfc j j i
ji
) kelimesinin cemisidir. 'rab cemi'-mzekker j ), nasp ve

Ojy
salimlerin i'rabna benzer. Yani; raf halinde zammenin yerine (

TjA - JJ*
) alr. Misaller: ^ ji hj+Z
JjLt ^ j j
Bu kelime de, devaml muzaf olarak kullanlr. Anlam iin bak ( y bahsi.
132Misl:
>TY - c i - c i .
Son harfleri fetha zere mebni olan bu iki kelime; (yle-yle) demektir.
e l i _ cJo JJU- j j e =
Halit yle yle yapm.
133-
>rr
- ^j
Kalp fiillerinin birinci grubundan olan bu kelime, (grd) anlamna gelir. (Grme) ii gzle olursa; fiil normal fiiller gibi, bir mefl alr. Misl:
J
*^L^ culj =
a r d a bir y a n k e s i c i g r d m .
ayet (grme) ii zihinle olursa o takdirde kalp fiili olur. ki mefl nasbeder. Bu durumda fiil, (bilmek) anlamnda kullanlm olur. Misl: JR ' J) il = Cenab- Allah' her eyden byk grdm.
Grld gibi, birinci mislde grme ii gzle yani; maddi olduundan fiil, bir mefl alm, ikincide ise zihinle yani; (bilmek) anlamnda kullanldndan iki mefl almtr. Bu konuda fazla bilgi edinmek iin, ( ! TJJ = A c a b a ! demektir. i2| ) bahsine bak.
75
1 3 4 - \Yl - VJ: (Belki, olur, olur ki, nice, bazan, ...ebilir, ...mi olabilir) anlamlarnda kullan lan bir cer harfidir. Kendisinden sonraki ismin (mecrrun) iki hli vardr. 1- Grnte ( L>j ) ile mecrr, gerekte ise, mbteddr. Daha nce geen ( V ) bahsinde; ( L.J ) ve ( _ | j * _ Cil> ) cer harfleri nin, zid olmaya daha yakn olduuna iaret edilmiti, bak. Bundan dolay, ( V J ) nin hareke etkisi yalnz grnte geerlidir. Misl: fj^'jj. j. J ^ l i L/> = B a z a n h a y r i l e y e n k i i n i n y e r i l d i i olur. B a z a n h a y r y a p a n k i i y e r i l e b i l i r . Grld gibi, ( Jf-Li ) kelimesi grnte edatn mecrru, gerekte ise; ( ) mbted ( iJX ) da onun haberidir. 2- Bazan da, kendisinden sonraki isim, daha sonra gelen fiilin mefl yoksa, ona mukaddem mefl olur. Misl: cJtai> ^'j'i L>j = N i c e zor dersleri ezberlemiimdir. Bu mislde ( ' y ) kelimesi, ( e k i ) fiilinin ne alnm mefln bihidir. Bu edattan sonra devaml nekre (belirsiz) isim gelir. Belirli isim veya zamir gelmez. Edatn sonuna ( c J j ) eklinde bir ( o ) geldiini daha nce geen ( o ) bahsinde grmtk. Bazan da, edat hazfedilerek yerinde ayn anlam veren, ayn grevde bulunan bir ( j ) veya ( ui ) bulunur. ( I ) nini gelii ( sj ) den daha oktur. Misller: ... JjJu, J*Jl j J J j = B a z a n bir g e c e n i n d e n i z d a l g a l a r g i b i , s t m b r d olur.
t
Bazan ( L/, ) nin ( i j ) eklinde e'n zamiri ile geldii olur. nk; e'n zamirleri mphemdir, belirli (ma'rife) saylmazlar.o) Edatn sonuna bazan ( )-i kffe gelerek, ( j ) eklini ald olur. Edat, bu durumda hareke etkisini kaybeder. Sonu olarak da, isim ve fiil gzet meksizin her ikisinden nce de gelebilir. Misl: ~e\y> JU. iJ>lj i D j 'cJS'j, L j = B a z a n bir g e c e d e , bir o k k o n u o k u d u u m o l m u t u r . Kelimenin bu hle dnmesi hareke etkisine mni olduu halde, mans ayn kalr, bir deiiklik olmaz.
1 3 5 - \r0 : Yukardaki ( L>j ) ile ( U ) i kffenin bileimi olan bu kelimenin, izah orada geti bak. Bu kelimenin ( li J ) eklinde eddesi kaldrlabilir. Cu l . \J\Z 'J S/jS JJJJI 'ji r JJ gibi. Bununla beraber mans ayn kalr, bir deiiklik olmaz.
136..\n-ij:
76
(evirdi, dntrd) anlamna gelen bu fiil, kalp fiillerinin nc grubundandr. Misller: lJL, c ^ J l 'Ji*y-j ij> = Beyaz yzlerini siyaha evirdi, (dntrd). I A ^ j J I 'J*jJil IJJSiyah salarn da beyaza dntrd. Fiil bunun dnda baka bir mnda kullanld zaman, kalp fiili olmaktan kar. Yani; iki mefl almaz. Bu konuda yeterli bilgi iin, ( ) bahsine bak. Daha nce geti.
137(
WV J : o l j _ <z^j>_ ) fiilinin mastar olan bu kelime, zaman zarf veya
mefl- mutlaktr. Kelimenin asl anlam: (Gecikmek) demektir. Bununla beraber cmlelerde kendisinden nceki fiilin ileniinde geen zaman, kendisinden son raki fiilin mastara dnen ekli ile birleerek belirtmeye yarar. Edat, kendisinden sonraki fiilin mastara dnm ekline devaml muzaftr. Genellikle fiil ile ara snda, fiile mastar anlam verdiren, mastariye edatlarndan ( U ( U ) veya ( j l ) '
s t e r
) veya ( 'J\ )
bulunur. Bununla beraber, fiilin bu edatlar olmakszn geldii de olur. Ancak, bulunsun ister bulunmasn, her halinde mastar anlam verilmesi gerekir. Kelimenin anlam: (...ecek kadar, ...inceye kadar, ...ene kadar) eklindedir. Misllerde grelim: Vv**-^ JJ\ j l j ^yjjjauil = A k a m n a m a z n k l n c a y a k a d a r beni bekle. A k a m namazn klana kadar beni bekle.
JU-j
[JJJ
AJJOJI
= O n u , bir m e k t u p y a z a c a k k a d a r b e k l e d i m .
*Ls- J cZ l^kil = O n u , i i n d e n d n e n e k a d a r b e k l e d i k . Onu, iinden dnmesine kadar bekledik.

J
1 3 8 - >VA - XKJ : Yukardaki kelimenin mastariye ( U )s ile bileik eklidir. Bu ( ^ ) nn zid olduunu iddia edenler de vardr.(1) Edatn anlam iin yukardaki ( '&J ) ye bak. 1 3 9 - \T\
- IX J j :
Cmlelerde devaml gizli bir fiilden mefl- mutlaktr. Muzaf veya muzaf olmakszn tenvinli gelebilir. Anlam: (Yava, acele etme, ar ol) demektir. Misller: ,&J^ _ . A ' - -> "
: b J
Dersi y a z m a k t a a c e l e e t m e . A r k a d a m ! Ar ol.
I^JL^ L )XJJ =
77
140'JU- -
U -
j^J :
) gibi, devaml asl mbted-haber olan, iki mefl alr. = jl Benim, kendisinden sonra deitiimi j l ) bahsine bak. Bu v e ), ismi v e h a b e r i iki mefl yerini tutar.
Kalp fiillerinin ikinci grubundan olan bu kelime de, dier benzerleri; ( (ddia etti, ne srd) anlamlarna gelir. Misl: UJJU bjjvii j IJ^-j benzeri fiillerde, ( i d d i a e t t i . B u k o n u d a y e t e r l i bilgi i i n , (
141-
UN - O :
Devaml isim-fiil muzri' olarak kullanlan bu kelime, her hangi bir ite gsteri len gayretleri ve baarlar takdir etmek iin kullanlr.(2) (Takdir ederim, beeni rim) demektir. Biz Trkede bu kelimeye karlk olarak; (akolsun, bravo, aferin, ha yle, ite byle olacak, ite byle olmal) kelimelerini kullanrz. Bununla beraber kelime, bazan (kmseme) iin de kullanlr. Nitekim; yukarda karlk olarak gsterdiimiz kelimelerin de, bazan (kmseme) iin kullanld olur. Mesela: Yapt ii beenmediimiz birine; -alay yollu- akolsun, maallah iyi yapmsn, byle olmal, deriz. Kelimenin ekimli karl ( fiilidir. Faili de devaml gizli zamr ( U\ ) olur. '^Ja<LS )
142zamana J&J =
UY
o"
Bu harf, muzri' fiillerin banda bulunur. Bu fiilleri, geni zamandan gelecek evirir. Yazar Misller: '_'<" jfc = Gelir ^Vs*= Gelecek. Y a z a c a k . Trkede (...ecek, ...acak) ek
leri karldr. ml ynnden fiile bitiik yazlr.
143- U f
- )l*4l :
(Tenzih (ederim), ha, an yce) anlamlarnda Cenab-Allah' eksik sfat lardan tenzih iin kullanlan bir kelimedir. ( jv) fiilinin mastardr. Bu fiilden mefl- mutlak olarak devaml mansp olur. Genellikle tenzih edilen isme veya zamirine muzaf olur. Misller: JUI, = Seni tenzih (ederim). <il j * l ~ = Cenab- Allah' tenzih (ederim). AJH, IJJJ Jt ijlj = R a h m a n ocuk edindi, dediler. Haa!
Kulunu bir g e c e g t r e n , Cenab- H a k k ' n an ycedir. Kelime, bazan kendisinden sonraki isimle birlikte (hayret) anlam ifade eder.
78
Misl:
C
2>1 -l
= Hayret! o c u k babasna kar m gelir?
144- M i - >l*vDaha nce geen ( Q*J ) kelimesinin tam zdddr. O, (ne kadar yava, ar) demekti. Bu ise.(ne kadarhzl, sratli) demektir. kisi de isim-fiil mazidir, isim-fiil mazilerde teaccp (hayret) anlam da olduundan *s.'^J[ L. = j l * j r * = N e k a d a r hzl demek olur. Misller: Lijf- 'J\ U jU-^w = G e r e i a n l a t m a k t a o k g e c i k m e d i . ok gemeden gerei anlad. abucak gerei anlad. H e m e n gerei anlad. J i U Jfr j.- j l U jlfr^*- = Yaptna hemen piman oldu. ok gemeden yaptna piman oldu. Yaptna piman olmakta o k g e c i k m e d i . Kelimenin ekimli karl ( y ) fiilidir.
145- SLO - L*->-Bu kelime, ( tli? ) kelimesiyle birlikte ( ics> t i l l . ) eklinde (ba stne, emret) anlamlarnda kullanlr. Kendi fiillerinden mefl- mutlak olduklar iin devaml manspturlar. [<*\J>j de bunlar gibi, ayn anlamda kullanlr.
146- h y - L & L I
Bu harf de, daha nce izah geen ( o" ) gibi, devaml muzri' fiillerden nce gelir. Onlarn zamann geni zamandan gelecee evirir. Bu. ( i r ) den daha uzak bir gelecek ifade eder. <i) Misller: j*w Uyur. f l Uj~< = Uyuyacak. L-JJ= Gider. Li'Ju. LijL = G i d e c e k . kisinin de bu grevleri dnda baka grevleri olmad gibi, hareke etkileri de yoktur. Bu, fiile bitiik olarak yazlmazsa da fiil ile arasnda yabanc bir kelime bulunmaz. Buna gre; [)*i Y j L yanltr. Bunun yerine '^3 demelidir.)
=
147-
S V -
^'J?
istisna edatlarndan olan bu kelime devaml muzaf olarak kullanldndan, kendisinden sonraki isim (mstesna) de devaml muzaf ileyh olarak mecrr olur. Edatn sonu elif-i maksure ile bittiinden hareke alamaz. Ancak takdir edilir.
79
Edatn, almas gereken hareke, istisna kaidelerine gre mstesnann harekesidir. Yani; bu edattan sonraki kelime muzaf ileyh olunca, almas gerektii harekeyi ( SJY ) ya verir. Bunda hareke belli olmadndan, bu husus bir benzeri olan ( ) bahsinde, geni olarak ele alnacak, misllerle konunun izah yapla caktr, oraya bak. Bunun anlam: (...den baka) demektir. Misller: JL> ^yy, Lai\ J S l i = H a t i f t e n b a k a snfa giren olmad. YKS tjj** J i \J l i = A l i b u g n b i r k i t a p d a n b a k a o k u m a d . Edat, istisna edat olmas yannda sfat da olabilir. jVl ju J LUT i m d i s e n i n k i t a p t a n b a k a bir k i t a p i s t i y o r u m . stisna hakknda daha yeterli bilgi iin ( H\ ) bahsine bak. Daha nce geti.
148(
MA ~ &
) Gibi, anlamna gelen bu kelimenin, tesniyesi ( li ) eklenir. Edat ( ol~ )
dir. Kendisinden nce, ( Jl ) nin benzerlerinden saylan ( V ) bulunur. Bu durumda, kelimenin sonuna bir de ( ) eklini alr. Anlam bu bileim sonucu: (Hele zellikle) demek olur. Misl: J i if % l k ! ! J i J = Btn rencileri zellikle de A l i ' y i s e v e r i z . B t n r e n c i l e r i s e v e r i z . H e l e A l i ' y i . . . Yani; Ali'yi onlardan daha ok severiz. Bir de, yukarda karlk olarak gsterdiimiz (gibi) kelimesini, gz nnde bulundurarak man verelim. J i !<-< % l i k l i J**J = kelimesini de kullanabiliriz. Edattan Sonraki smin Harekesi: 1- Gizli bir mbtednn haberi kabul edilerek, merf' okunur. Misl: J i (ji) % Bu ( l i ) ( ) anlamnda ism-i mevsl veya ( \ s _ ) Bir e y , anlamnda belirsiz bir kelime kabul edilir. 2- ( l i ) id kabui edilerek, ( olaca iin mecrr okunur.
z
r e n c i l e r i severiz, a m a Ali gibi deil.
Yani; Ali'yi onlardan daha ok severiz. Hatta (gibi) kelimesinin yerine (kadar)
J,
) muzaf, sonundaki isim muzaf ileyh
3- Edattan sonraki isim nekre (belirsiz) ise, yukardaki sz konusu durumlar gz nnde bulundurularak; zamme, kesre verilebilecei gibi, ( l i ) nn temyizi kabul edilerek mansp da okunur. Misller: % _ jjLj Ir-V, _ J i j olmas gerekir. Btn bu hallerde ( ij>y> ) kelimesidir, o) Kelimenin bazan eddesi kaldrlarak ( W ) eklini ald olur. % = H Edattan sonraki ismin ma'rife & ), haberi de, gizli ( (belirli) olmas halinde mansp okunamaz. nk; temyizlerin nekre (belirsiz) ) nn ismi (
80
1 4 9 - _ '
jliJS . <i^j ) fiilidir. Anla
sim-fiil mz olan bu kelimenin ekimli karl ( bulunduundan; , IjaJ -uil l i
m: (Ne kadar fark var!) demektir, isim-fiil mazilerde teaccp (hayret) anlam
s
bui = Ui
demek olur. Bu kelime, iki ey )
arasnda farkn okluunu bildirdii iin, failinin tesniye anlam ifade etmesi gerekir. Genellikle faili ile kendi arasnda ( l i ) veya ( l i ) ile birlikte ( . l i eklinde ( ) bulunur.^ Misl: ijLf>VI j OaJl v l i oi = a l m a k t a iki renci arasnda n e kadar fark var!
150(
\0
j l ? ) nin benzerlerinden olan bu fiil, (oldu, dnt) anlamnda kullanlr. j j JJaJI 'jLa = amur a n a k (saks) oldu. Hamur e k m e k oldu. ^ 1 ) bahsine bak.
Bu da dier benzerleri gibi, fiil-fil yerine, isim-haber alr. Misller:
y*i3l jU> hakknda geni bilgi iin, daha nce geen (
Tam ekimli bir fiildir. Dier ekimleri de ayn grevi yapar. Bu ve benzerleri
151zamr (
>oY -
'
c&J ) fiilidir.
sim-fiil emir olan bu kelime, sus (konuma) demektir. Faili devaml gizli cJ ), ekimli karl (
1 5 2 - ^ OT : Kalp fiillerinin nc grubundan olan bu kelime, (yapt, evirdi, oluturdu) anlamlarnda kullanlr. Asl mbted-haber olan iki mefl nasbeder. Misl: Ijl y r o J l j U I J w = F r n c h a m u r u e k m e e d n t r d . Bu konuda daha fazla bilgi edinmek iin, ( jl ) bahsine bak. Daha nce geti.
153- NOT -iI?

[
Bu fiil de, dier benzerleri:
- lijs" _ lijt _ lijjJ]
gibi, sonuna ( U )-i kffe geldiinden
fail almaz. Daha nce bu ( li ) nn ( j \ ) ve benzerlerinin sonlarna gelerek, bu edatlarn isim cmleleri zerinde, hareke etkilerine mni olduunu grmtk. Bu fiillerin de sonlarna gelerek fii almalarna engel olur. Misller:
81
^*4=r u^J^' J*_^Ji-U c^r lili? '=. ili =
Yer yznde cehalet v e sefalet
olduka... Yer yznde cehalet v e sefalet olduu srece...

(
G e l m i k e n otur. M a d e m geldin otur. oktan beri beklediimiz gn geldi. ? Ly. f l j i ^ l IJJ> lil^L =
loksl > . ^ i l Ls J*^*
Uzun bir zamandr beklediimiz gn geldi. Kelimenin Anlam:
M a d e m o , k e n d i s i n i b r a k m t . y l e y s e o n a b u ilgi n e y e ? Bu kelimenin asl anlam: (Uzad) olmakla beraber, ( U ) geldikten sonra
anlam deierek, yerine gre; (madem, mademki, ...e, oktandr, oktan beri, gre, uzun sre) anlamlar ifade eder. Hatta (iken) karlnda kullanld da olur. Bu fiil ve benzerlerindeki ( l i ) nn kffedir. Bu fiillerin
fail
olduu iddia edilirse de, fail deil
fail
almasna engel olmutur. Zaten anlamlarndan da
faile
ihtiyalar olmad anlalr. Bir nevi edat hkmndedirler.
154( il"
\ 0
- J
)nin benzerlerinden olan bu fiil, onlarn (balama) ifade edenler gruilli
bundandr. Misl:
jj'jf
^*^z &&>j =
jj ) siz gelen,
Cennet yapraklarndan rtmeye baladlar. Bu ve benzerleri dier (balama) fiillerinin haberleri; devaml ( daha geni bilgi iin, daha nce izah geen ( bununla beraber, mastar anlam verilen muzri' fiil cmleleridir. Bu fiiller hakknda ) bahsine bak.
1 5 5 - NO
- I J I J *
Bizdeki (ne mutlu) kelimesinin Karldr. Misl: m u t l u o n l a r a ! Kelime mbted, gizli olan ( Takdir; U>.> (j-oli eklindedir.
!|** J>.J> =
Ne
) kelimesi haberidir.
156-Nl ( jljf
) nin benzerlerinden olan bu f iil, gndzn (leyin) bir iin yapldn
ifade etmek iin kullanlr. Tam veya ljl> i-Pl Jk J-k

= B u
naks olarak
a w a
kullanlabilir.
Naks olduu
zaman anlam yukardaki zaman kaydyla birlikte; (oldu, geti) demektir. Misller:
{
u n
) g n d z n s c a k o l d u , (geti).
Ji
Ali gndzn alt. Ali gndz vaktini a l m a k l a geirdi.
Suti Tam olduu zaman anlam: (Kald) demektir. Misl:

LiLaJI J bbaJI Ji? = Z i l a l n c a y a k a d a r r e n c i l e r s n f t a k a l d l a r .
82
157->oV-y*:
Kalp fiillerinin ikinci grubundan olan bu kelime, (sand, zannetti) demektir. Asl mbted-haber olan iki mefl nasbeder. Misl: _JL jJ_> CJi __-_ A l i ' y i a r k a d a n s a n d m . Tam ekimli bir fiildir. Dier ekimleri de ayn grevi yapar. Kalp fiilleri daha ok bununla tantlr. Yani; kalp fiilleri dediimiz ve ( JJ^J ) bahsinde izahlar geen fiiller topluluuna (kalp fiilleri) yerine; ( J_> ) nin benzerleri denir.
158-
>0A
J* : V> _ Cil> ) kelimelerine
Her ynyle daha nce izahlar geen; (
benzeyen bu kelime de o ikisi gibi, cer harfi kabul edildii zaman, kendisinden sonraki isim (mstesna) mecrr, fiil-i mazi kabul edildii zaman da mansp okunur. Kendisinden nce ( ) gelmesi halinde ise, fiil olmas kesinleir. nk; bu ( t i ) mastariye edatdr. Mastariye edat olan bu ( ( i ), isimlerden nce gelmez. Kelimenin isim veya fiil kabul edilmesi, sonundaki ismin harekesi ynndendir. Deilse, anlam her halinde ayndr. Fiil kabul edildii zaman gizli zamir ( y> ) dir. Misller:
faili,
j>lj l Jjlj l
l i i-DaJI L_j =
ili__!
L*J - IJL>IJ
Iji
JLJI L^J =
Birinden baka btn rencileri severiz. Birinden baka btn rencileri severiz. Hareke etkisi ynnden cer harflerine, anlam ynnden istisna edatlarna, mefln bih nasbetmesi ynnden fiillere benzeyen bu edat hakknda daha fazla bilgi iin, ( t->-Sfl_.l>_Vv> ) bahislerini oku.
1 5 9 - \0\
Kalp fiillerinin ikinci grubundan olan bu fiil, (saymak) anlamna gelir. (Sayma) ii maddi olduu zaman fiil, dier normal fiiller gibi, bir mefl alr. ayet manevi olursa (sand) anlamnda kullanlmtr demektir. O takdirde iki mefl alr. Misller: L_JI J i "ji = A l i k i t a p l a r s a y d . Burada (sayma) ii maddi olduu iin bir mefl, j _ j | j J j l l Sjfij jA\ j J^l % =
f
Zenginlikte seninle ortak olan dost sayma (sanma), dost a n c a k , yoklukta (fakirlikte) s e n i n l e d o s t ( o r t a k ) o l a n d r . Burada (sayma) ii manevi olduundan iki mefl almtr. Bak ( j\ ) bahsi.
83
160( il?
: ) nin benzerlerinden olan bu fiil, (mit) ifade edenler grubuna girer. 'J\ )
lj
Muzri' bir fiil olan haberi, genellikle ( ye benzer. Anlam ynyle de; ( o' vJ^J' iS-^
=
9elir. " '
D u
ynyle, (
lASj
^'j> _ jJ^M
) fiilleri gibidir. Umarm
Anlam: (Umulur, mit edilir, beklenir, belki, inallah) eklindedir. Misller: Skntnn dalmas umulur. sknt dalr. nallah sknt dalr. (Yaklat) anlamnda tam fiil olarak, kullanld olur. Bu durumda faili, ( j ) li bir muzri'dir. Misl: ^ '^jVj j ) Ali'nin gelmesi yak 'jjj ) gibi iler grr. lat. ( $ - * ) dan sonra zamir gelmesi halinde, ( >Js i l L i kimleri yoktur. Geni bilgi iin bak, ( - ) bahsi. B e l k i b a a r r s n , gibi. Bu fiilin yalnz mzis var, dier e
161-.>1\
Devaml mekn (yer) zarf olarak kullanlan bu kelimenin anlam: (st, yukar) demektir. Devaml cer harfi ( dan indim. ) ile kullanlr. Misl: J i 'j* c-ji Yukar
1 6 2 - N*\Y : ( ST ) nin benzerlerinden olan bu fiil, (balama) anlam ifade edenler grubuna girer. Bunun haberi olan muzri' fiil de, devaml ( j j ) siz gelir. Bununla beraber mastar anlam verilir. Bu ve benzerlerinin yalnz mazilerinin bu grevi yaptklarna ve (balama) anlamnda kullanldklarna daha nce benzeri fiillerde, iaret edilmiti. ^ i p l j - pl^ j ^ Jll j i i = H a s t a a r d a n a c d u y m a y a b a l a d . Bak ( ) bahsi.
i 6 3 - n r - l :
( Yani; bahsi. \ ( ) nin benzerlerinden olan ( P ) bu ekilde de ) nn baka bir kullanl eklidir. kullanlabilir. Misl: JAJ )
Jj 'je. j o i ; 'dfc = B e l k i o , k a r a r n d a n d n e r . Bak (
164-N"\
-r^
84
Kalp fiillerinin birinci grubundan olan bu fiil. (bildi) anlamna gelir. Asl mbted-haber olan iki mefl alr. Misal: ve benzerleri hakknda daha fazla bilgi iin, ( IJI_,> Ji J J J i = jl ) bahsine bak. Ali'yi c m e r t b i l d i m . Tam ekimli bir fiildir, dier ekimleri de ayn grevi yapar. Bu
165-
no
Cer harflerinden olan bu harf de dier benzerleri gibi, devaml isimlerden nce gelerek, son harflerinin harekesini kesre yapar. Anlam yerine gre: (zere, zre, stne, stnde, zerinde, zerine, ...e, ...a, ...ye, ...ya) eklindedir. Misl ler: ~ Kitab sandalyann stne koy. Kitap m a s a n n zerindedir. O k u m a k z e r e bir k i t a p satn a l d m . i j j l i l Ji , , > , , ' , ' 'l'jJi cJ-1 =
j a I Ji J J O J
J)
L>L_x! =
Ji
C\cZ_JJZ\ = ) anlamnda. Misl: ) anlamnda. Misl:
Yukardaki anlamlar dnda, u anlamlarda da kullanld olmutur. 1 - (* Jl 2Aile sofraya oturdu. . > . , . . , -
( Ji
îji ili
Jj-^l
J cih
j
Ji J ~ * j
jJjL\ 'Ja\ =
A n n e m benden raz oldumu iler b e n i m iin kolaylar. 3- Halde (ra'men) anlamnda. Misl: Ji 1'JA\ Mslmanlar, saylar az olduu halde
savata galip geldiler. Mslmanlar, saylar az olmalarna r a ' m e n savata galip geldiler. 45-
( j ( Jp
) anlamnda. Misal: ) anlamnda. Misl:
ju-JI J+ -4i Ji J^JlUl il

J* iaJL H <J '
cJi =
stanbul, Fatih M e h m e t devrinde fethedildi.
Ji jUi ^ UI = S
) gelir.
nkarc cehennemliktir. Fakat Allah'n rahmetinden umut kesil m e z . Bu mislde de grld gibi, bu tr ( Ji ( VI _ J J _ jr ) kelimeleri de ( J\ S anlama geliyorlard, bak. 6- (zre) anlamnda. Misl: J * ' J Ji - J J I iljJ J ju Ji = B a k a bir y e r d e i b u l m a k z e r e ( a r t y l a ) o k u l u b r a k m a k i s t i y o r u m . Bu durumda edat, bir nevi art anlam ifade eder. Yani; art edatlarnn verdii anlam verir. Mislden de anlalaca gibi, cmlenin anlam: Baka bir i bulursam okulu brakmak istiyorum, demektir. Edat, isim-fiil emir Filn Ji = olarak u ekillerde p ^ - i l ÎLTar ol, de
-
) lardan sonra (
) den nce geldikleri vakit, ayn
kullanlr. et.
SIZ
15- JLi = _J_Jl' Jliii =

nize bakn. = * Ji
kimseye Yava,
dikkat acele
Sen kendine bak. Onu bana getir.

85
kendi etme.
Kendisinden nce cer harfi gelmesi halinde hart olmaktan kar, isim olur. Misl: r^ f
c
^ ^
Minberin stnden indim. J*J

=
B u n a g r e , demektir.
166Muhataba
- illJk
gre,
sonundaki
zamir
deitirilerek;
^M* - <S&-
vb. ekillerde isim-fiil emir olur. gibi. Yukardaki ( J * ) bahsinin son
i i L ; aJLc _ j ^ l i i j ^ i i ksmlarna bak. Orada izah geti.
1 6 7 - ^ V - ^ :
Cer harfi ( kelimedir. ) ile, elifi hazfedilmi soru edat ( (Neden, hangi eyden) Hangi eyden U ) nn bileimi bir d e m e k t i r . Jvlisl: Soru Anlam: j / L i ^ iaret edilmiti. Bazan ( ( \s. o * ) dan sonra mevsl ( U ) s gelebilir. Ancak, bunun elifi ) eklinde yazlr, dmez. p i i 1 ^ jjJLJL, = Y a p t k l a r n z d a n s o r u l a c a k s n z , gibi.
soruturuyorlar?
edat ( U ) nn cer harflerinden sonra geliinde, elifinin dtne daha nce de
168-
MA -
:
j i ) ile zid bir ( jUa^\s. = L, ) nn bileimidir. ( U j i . ), ) ile birleir.
Bu edat da, cer harfi ( ^j'^s. = Yaknda. U
zaman anlam ifade eden bir kelimeden nce geldii vakit, bu ( 'jA\ y a k n d a ) y a m u r y a a c a k , gibi. Cer harfi ( bahiste, mevsl ( elifinin hazfedilmediine iaret edilmiti, bak.
Birazdan (biraz sonra, ) n biraz nce yukardaki C ) snn da,
) s ile, bu ekilde birletiine ve onun (
169Bir cer harfi olan ( * )genellikle( 'f ) gibi (...den, ...dan) ekleri verirse de, kullanl yerleri ayn deildir. (Uzaklama, ayrlma, aktarma, nakletme, riva yet etme, hikye etme) vb. anlamlar ifade eden fiillerden sonra, ( 'f ) deil ( *- ) kullanlr. Misller:
86
lkll J\ ji
iiîl j * o / l i . =
ehirden kp gittim.
Haclar M e k k e ' d e n memleketlerine dndler.
J-s^ 3 ^ iaiAl
âll J = T r e n b i r a z n c e i s t a s y o n d a n u z a k l a t .
v s
j ^ . JiJ ....'* u*- L * f * aadaki anlamlarda da kullanlr. 1-(Yerine) anlamnda. Misl: s e n oru tut. 2 Hal, durum bildiren, '^C- i-jJll'J_pl j i j i (..erek)
'
beraber edat,
p<?=
eki
Babann yerine verir. j Misl: ) anlam
= ocuk, okula istemeyerek girdi. >s_ = Y o l c u y a k n d a d n e r , gibi. mal fayda vermedi.
3- Zaman anlam ifade eden bir kelimeden nce geliinde ( verir. Misller: v i v * j*-
4- Baz fiillerin mefl durumunda olduu zaman; (-a, -e, -i) ekleri verir. * ) l i * ,J&-\ l i % V j ^ . ULZZ olmaktan kar. j>- j i j- = Ona, Onun mahiyetini kefetti.
Edat, harf-i erden sonra geldii zaman (taraf, yn) anlamnda isim olur, harf S a t a r a f n d a n , gibi.
170-
W'v-
Devaml muzaf olarak cmlelerde yer alan bu kelime, zaman ifade eden kelimelere muzaf olmas halinde zaman, mekn (yer) anlam ifade eden kelime lere muzaf olmas halinde de, mekn bu zarf olur.. zaman Misller:
LaJI xs- -
Sabahleyin.
Kelime, sizde
*jJI jic =
misllerde (yannzda)
Kn.
zarfdr. midir? nez-
ilLaJI JLC. =
'Sjit ,_^lf j i =
Yazn.
Kitabm
tl X- '* 'j ji jlyl
Kur'an- K e r i m , Cenab- Allah'n
d i n d e n i n d i r i l m i t i r . Bunlarda da, mekn (yer) zarfdr. Kendisinden nce cer harfi gelmemesi halinde, zarf (mefln fih) olarak mansptur. Anlam: Zaman zarf olmas halinde; (...iken, ...in, zaman, vakit) eklindedir. Mekn zarf olmas halinde de; (yannda, nezdinde) eklindedir.
171-
WN -
Devaml gelecek zaman zarf olarak, kullanlan bu kelimenin anlam: (Hi, asla) demektir. Sonu zamme zere mebn olduundan mahallen mansp saylr. Karlk olarak gsterdiimiz; (hi, asla) kelimeleri gibi devaml kendisinden nce olumsuz bir cmle geer. Misl: '^Jf'Js- i i j l i l j j = Senden asla ayrlmayacam.
87
172-
WY -
Daha nce geen ( o l i ) kelimesi gibi, kendisinden nce geen bir kelimeyi te'kid iin kullanlr. Kendisinde, te'kid ettii isme dnen bir zamir bulu nur. Devaml bu zamire muzaftr. Kendisi bir hal zere kald halde, sonundaki zamir, te'kid ettii isme gre deiir. Misller: . <*~J- J l li = Halit'in kendisi geldi. i l i JJUU = Halit'in kendisini grdm.
r-*4i
J^jJI l> =
Adamlar kendileri geldiler.
173-
NVr -
Kelimenin kullanld yerler ve kullanl ekilleri. 1 - stisna edat olur. Genellikle muzaf olarak kullanlan bu kelime, ( V I ) nn benzerlerindendir. Bundan sonraki isim (mstesna) devaml muzaf ileyh olduundan mecrrdur. stisna kaidelerine gre ( "JI- ) den sonraki mstesnnn, almas gereken harekeyi-mstesna muzaf ileyh olacandan-( verir. Bu bakmdan ( ) ile ( ^ J - ) arasnda fark yoktur. ( Vl )ye )nn
sonu elif-i maksra olduu iin, bahsini ilerken onun da, hareke durumunu burada greceimizi sylemitik. ( jJli VI L>!A-I * l i = nn yerine ( nan ( jJli JI) y rnek olarak, bu ikisinin hareke durumunu misllerle izah etmeye alalm. Halit'ten baka btn renciler geldi. IJU> ) mansptur. Ayn mislde ( V l ) jjli ) de muzaf ileyh Bu istisna cmlesinde mstesna ( ) nin harekesini (
) y kullanalm. Jlijr^ÛaJliliinci cmlede mansp oku ) ye verdik. (
olacandan, son harfinin harekesini kesre yaptk. Bylece ikinci cmledeki is tisna ekli ortaya km oldu. stisna kaidelerine gre, dier istisna ekillerinde de durum byledir. Misllerle grelim. . JJU* VI JI\ l i j J l i JI> li
l li _ J i i J I . j i C - J L li ^ V bdzi A> u _ J i i"JI.L.S-_ ;ii li

bîl V I Ujl
f
\l
J5 _ o ^ l
.IS J & . J l J i
2- Nekre (belirsiz) bir isimden sonra geliinde sfat, belirli bir isimden sonra geliinde de hl olur. Sfat olarak geliine misl: j j t i JI. PJ Hl olarak geliine misl: J\jj>\'jyuJ J I J J_J JbCkJI j i - J l =
>
A l i m o l m a y a n bir a d a m g e l d i . j \ L S'Jiil J i J i i = Ali s a v a a silahsz girmi.
renciler retmenin szn n e m vermeksizin dinlediler. 3- Kelimenin bir de, ( ^ ) ve ( ) ile kullanl ekli vardr. Bu tr kullanlnda, rrjuzaf ilevh olan mstesna, devaml mahzftur. U** p*Lp Lr-i b a k a y o k , gibi. Burada ( J*){
=
Bende on dirhem var, J-J ) nin ismi kabul edilerek merf'
88
okunabilecei gibi, haberi kabul edilerek mansp da okunabilir. Bu durumda,
(
(
c4 rJ
^ (
) nin ismi ( JI.
^J^F
) takdirinde gizlidir. ^JLT- = Bende on kalem var, baka yok.
*I F*>VIJZ.
Hem man hem hareke ynnden, bu cmle de, birincisine benzer. Yerine gre; ) e ( jjt ) ye karlk olan (yok) kelimesi yerine, (deil) kelimesi de ) nn tesniyesi ve cemisi yoktur. Ancak, sonradan ( j.\ ) kullanlabilir. Bu iki cmle tarz da, bir nevi istisnadr. eklinde bir cemi oluturulmutur. stisna konusunda daha geni bilgi iin, ( Vl ) bahsine bak.
174->V-^:
Atf edatlarndan olan bu harf de, daha nce izah geen ( etmeye yarar. ( p p ) gibi, kendisinden sonraki kelimenin, ncekinden hemen sonra ayn ii yaptn ifade ) kendisinden sonraki kelimenin, ayn ii ncekinden biraz veya bir zaman sonra yaptn ifade etmeye yaryordu. Bu ise, yukarda da iaret edildii gibi kendisinden sonraki kelimenin ayn ii, ncekinden hemen sonra yani; akibinde yaptn belirtmeye yarar. Bu durumdan dolay ( ( ,i _ p ) nin anlam (biraz sonra da) veya (bir mddet sonra da) eklinde gsterilmiti. ) nin karl ise; (hemen sonra da) eklindedir. Misllerle izah etmeye
f t
alalm.
> Jo = =
S n
(J Li^JI Jy&\ p i l i p LLaJI L>bUaJI
f a >
r e n c
j,er
h e m e n s o n r a d a r e t m e n irdi.Avn misli (
) ile tekrar yazalm.
Snfa, n c e renciler bir
m d d e t s o n r a d a r e t m e n g i r d i . Bu mislden de anlalaca gibi, bu iki edatn karl; (-de -da) ekleridir. (Biraz sonra) ve (hemen sonra) kelimeleri ise, edatlardan sonraki kelimelerin, ncekilerden ayn ii; ( Atf konusu iin, daha nce geen ( ( ^ Ji- ) fiilini iletmele rindeki geen zaman farkn ve ncelik sonralk srasn belirtmek iin getirilmitir. ) bahsine bak. <-i ) mfred bir kelimeyi, daha nce geen mfred bir kelimeye atfettii
zaman, bu anlam verir. Cmleyi cmleye atfettii zaman ise, kendisinden nceki fiile (..ip) eki verir. Bununla beraber, birinci fiilden sonra ikincinin ara verilmeden yapldn ifade etmek iin, (hemen) kelimesini de cmlede kullanmak yerinde olur. Misller: lJLai l-Ui = K a l k p h e m e n n a m a z k l d k . Bu trlerde de, yukardaki ekilde gsterildii gibi, man verilebilir. Kalktk hemen sonra da namaz kldk, gibi.
JTU j j i l lilU>l
orbay.iip h e m e n sonra d a ,
kebab yedik. orbay itik, h e m e n sonra da kebab yedik. Yukarda edatn asli grevi belirtilmeye alld. Edatn bu grevi dnda daha bir ok grevleri vardr.
89
1 - Cevap (
<J
) si olur. Daha nce geen (
jl
) bahsinde de iaret
edildii gibi, cevap cmlelerinin; isim cmlesi, istek (talep-in) fiillerinden biri ile balamas veya cmid (ekimsiz) fiillerden olumas veyahut da cevap cmlesi nin banda [ j i _ j 3 _ ^ _ L ~ _ C] harflerinden birinin bulunmas gibi durumlarda cmle, cevap olmaya uygun deildir. Ancak, bu tr cmleler cevap ( -J ) si ad verilen bir harf ile, art fiiline balandklar takdirde cevap cmlesi ) ler Trkedeki (de-da) ekleri karldr. Bizdeki bu _ ) ler, u olabilirler. Bu tr (
eklerin bir ok grevi ve kullanl ekilleri vardr. Sz konusu bu (
cmledeki (-de) ekine benzerler: Sen beni davet edersen, ben de sana sz veriyorum geleceim. Biz bu cmleyi (de) siz de syleyebiliriz: Sen beni davet edersen, ben sz veriyorum geleceim. gibi. te bu ( ^ Trkeletirebiliriz. Misller: u*U cJti ^jjj L*Jj jl = j[ =
TT-U
) lere, bazan (de)
ekini karlk olarak gsterebileceimiz gibi, gstermeden de bulunduu cmleyi alrsan, sen de baarrsn. Derslerini ihmal edersen,
dt) jUi-U 'jLjji'^y^f
bil ki s e n d e snfta kalrsn. iTJl
j* <^*j>
li) =
f <r>J&
j j = Derslerini ezberlersen, sen d e snfta kalmazsn. S a v a t a n k a a r s a n , sen de m'min deilsin. J ^bJ J U ^ JJ j l = Eer beni ziyaret edersen, Eer alm ise, daha n c e
*& b U U
b e n de sana ikramda kusur e t m e y e c e i m . J I 'f J J j ~ *JUc i LJ j l = o '->_ j j = o n u n bir k a r d e i d e hrszlk y a p m t . Gnah ilersen cezasn da greceksin. edatlarndan biri ile balamas
\'JJL> ^ > (I
Yukarda belirtilen yerler dnda, cevap cmlesinin [ j l _ Lct _ lif _ L j ] halinde de, ( o ) getirilebilir. >-jli L f'j^-j j U i b j j j l l o j j j l misllerinde grld gibi. zeyen ksmna da ( ri'ler ( k_i _i
''^J*^
jl jjb jl
(t ^ i L
Bazan anlam ynnden art ve cevaba benzeyen cmlelerin, cevaba ben ) getirilebilecei gibi, olumlu veya ( *-i S ) ile olumsuz muzri' fiillerin, cevap cmlesi olmas halinde de, ( ) getirilebilir. Bu muz-
) geldikten sonra merf' okunurlar. Misller:
& ; % CLSJ Lil *
e** 1>*
'* ( j ^ i ^
- *V ' ^
Buraya kadar yaplan izahlardan da anlalaca gibi, edatn uygun olmayan cevap cmlelerini art fiiline balamaktan baka gcrsvi yoktur. N o t : Cevap cmlesi isim cmlesi olur, cmleden nce nef edat veya ( jl ) bulunmaz, art edat da, ( jj ) veya ( fil ) olursa cevap ( o ) sinin yerine ( ) kullanlabilir. Misl:
90
n s a n l a r a bir r a h m e t t a t t r d k m , o n a s e v i n i r l e r . A m a k e n d i l e r i n e y a p t k l a r n d a n d o l a y bir k t l k g e l d i m i d e , h e m e n (bir d e ) onlar umutlarn keserler. 2- Sebep (...iin, ...den, ...den dolay, ...ki) anlamlar ifade eder. Bu tr ( _i ) ler kendilerinden ncesinin, sonrasna sebep tekil ettiini anlatmaya yarar. Misllerle grelim.
b-ZjjJI JjJI J_i =
ocuk, dersi ezberledii iin
snf g e t i . o c u k , dersi e z b e r l e d i i n d e n dolay snf g e t i . o c u k , dersi ezberledi k i , snf g e t i . o c u k , dersi e z b e r l e m e s i y l e snf g e t i . Bu tr ( _i ) lerin en ok kullanlan, kendilerinden sonra gizli bir ( 'j ) ile muzri' fiillerin nasbedilenidir. Bu trlerden nce, nef (olumsuzluk) veya dilek (talep) ifade eden bir cmlenin gemesi gerekir. Bu konuda, soru, temenni, umma (terecci),
nida vb. dilek saylr.
-*fz pJ = a l m a d k i snf
->-pr) al ki
g e s i n . Snf g e m e s i i i n a l m a d . baarasn. Baarman iin al. yorulursun. bl>4->l J> =
LJc-j
iin
Jiii V
= ok a l m a ki alma.
Yorulmamak
ok
altn m ki baarasn? Baarman iin bu
a l t n m? altn m d a snf g e e c e k s i n ? Yukarda saylan yerlerden nef (olumsuzluk) dndaki durumlarda ( _i olarak, meczm okunabilir. Misl: Yukarda izahna allan ( adna ta'liliye ( _ jU>j _JU U>u
JJV
) nin bazan hazfedilmesi halinde kendisinden sonraki fiil, talebin cevab ^ J J J - _r^J b J . _ f j j j ) lerin nceki ksm, sonrasna sebep tekil _i ) vardr ki, bunun sonraki ksm nce
1 i ,
ediyordu. Bundan dolay da, (sebebiye) adn almt. Bir de bu trden saylan, ) si denen bir ( sine sebep tekil eder. Trkedeki (nk-zra) kelimeleri karldr. Misller:
j>\ =
O r a d a n k . n k ; (zira) s e n k o v u l m u s u n .
Kovulduun iin oradan k.
ikllj L>l
I ^ J L
Q J-jl =
(jr
Efendim bana acyn! Zira ben
yedi ocuk babasym. Efendim! Yedi ocuk babas olduum iin bana merhamet et. 3- Tafsl (geniletme) ( _j ) si. Bu ( _i _ i ) lerden nce zet olarak, ) lerden sonra bu iin blmleri, Ali a b d e s t ald; ellerini, Nuh A.S. Rabbna nida etti;
yaplan bir ii bildiren bir fiil bulunur. (
geniletilerek anlatlr. Bundan dolay bu harfe; (tafsl) edat denir. Misller: *J. S~** Ji- KJ>'JL = yzn ve ayaklarn ykad. ... J1 'j* ^ 1 ~\ j JU *jj > Jsti'j -
91
Rabbm! Olum benim ailemdendir, dedi. 4-Fasha (aklama) ( o ) si. Bu ( o ), birinci ktaki cevap ( J )
sinin ayndr. Ancak, cevap cmlesinin banda bulunan bu edattan nce, art edatyla birlikte, art fiili hazfedilir. Edat, hazfolan bu cmleyi hissettirdii, akla d iin, bu ad almtr. Misl: J^LJ 'S\ J 'Lu-UJ oUl'iS" LS" fil j^T 'S>J\ IOABU a d a m f a k i r d i r . O h a l d e s e n d e o n a y a r d m e t . Bu edattan sonra da, cmlenin; cevap cmlesi olmaya uygun olmayan cmlelerden olduuna dikkat etmek lazmdr. 5- sti'nfiye (balang) ( o ) si. Bu edat, cmle balarnda bulunur.
Kendisinden sonraki cmleyi, ncesine atfetme imkan yoktur. Bu durum, edatn sonrasnn dilek (talep-in), ncesinin haber (bildirme) kipi veya sonrasnn haber, ncesinin (dilek) kipi olmas halinde ortaya kar. Daha nce geen ( ^ ) bahsinde de iaret edildii gibi, birbirine atfedilen cmlelerin, sia (kip) ti ) ler, atf grevi ynnden birbirine uymas gerekir. Bu tr cmlelerde, ( tsz, mstakil bir cmle kabul edilir. Misller: 'jiLL Ûll j l L = retmen gitti. Keke gitmeseydi. - Sahile gitmek istermisin? ^ ^ l v < l i j * > l ~ J I J i s ^ c J J - S a h a d a bir g r l t o l d u . P o l i s e h a b e r v e r . ^ J I j i u - Ji J J - L J I J I JJLS\ B t n i n s a n l a r g i t m i l e r . Grld gibi, birinci ve ikinci misllerde edattan nceki ksm haber, birincide edattan sonras temenni, ikincide de emirdir. Bilin dii gibi, emir de temenni de (dilek) saylr. nc mislde edattan nceki ksm soru, sonras haberdir. Soru da dilekten saylr. Bu tr ( unu syleyenler de vardr. Atf konusunda geni bilgi iin ( 6- Netice (sonu) ( banda gelir. Misller: U ' J l l a j i C j J 4 I I J J i '<cfJj = elde etti. J>) j F a k a t o, a l t , gayret etti, ans da ona yardm etti. Sonunda (nihayet) grdn o ) si: Bu ( o o jJ ) lerin cmleleri ) bahsine bak. balatmaktan baka grevleri yoktur. Ak bir anlamlar olmad iin zait oldu
yapamadklarndan kendilerinden sonraki cmle ncesi ile ilgisi olmayan balan
) ler, yaplan ilerin sonunun ne
olduunu, neye vardn ve nasl sonulandn zet olarak, anlatan cmlenin
Lwji j J_ J>
o
LJLkJI 3*^1 r e n c i d e r s l e r i n i i h m a l e t t i ,
) si: sminden de anlalaca gibi bu ( -i ) ler, baz
gayret gstermedi. Nihayet (sonunda) sene sonu snfta kald. 7- Tezyiniye (
kelimelerden nce gelerek, bu kelimeleri ekil ynnden gzelletirir. Baka bir grevi yoktur. Yani, zaittir, ileride aklamas gelecek olan; [!tai - S U L - IU-UA] lerin dier anlamlarn grelim. 92 kelimelerindeki ( o ) ler bu trdendir. i ) Konumuzun sonuna yaklarken, aadaki metni terceme ederek (
<ui oiij iJCL GJi 4
ji^ *--' ~t' . *Jj~ U? ^>jj AJL I Ii

v
pVjJc- ^ l i . ~- V*jJ ' t r ^ ' }

t y
f Cjs ij^r- -JLJL j>.y^\i u?^"->
. j>.y^-\ *-j> 'V*? jj^l
!&Xi.jf \ lif. Jjj . ji p^f 11 , _ IJU . A*Wj _ I

JJ*
gJuc . cljj L J- _JI jÛI ji j
(> ) .oLs < ~ _ t - > ~ l l >
*->jli
Avcnn biri yanna okunu yayn alarak, ava km ve biraz gider gitmez bir geyik vurmu, hemen sonra da geyii yklenip geriye dnmek zere evinin yolunu tutmu. Fakat yoluna yabani bir domuz dikilmi. Bunun zerine avc, ona bir ok atm, ok hayvana isabet etmise de, domuz avcya yetiip dileriyle ona bir darbe vurmu ki; yay elinden drm, ikisi de l dmler. Derken; bir kurt gelmi bunlar grerek: Bu adam, bu geyik ve domuz, beni uzun bir mddet beslemeye yeter. Fakat ben (nce) u kirie balayp yerim ve gnlk (gnm) onunla idare ederim. Dierlerini de yarna ve br gnler iin saklarm demi. Bunun zerine kirii koparncaya kadar kemirmi, kopunca da yay frlam kurdun boazna arpma syla lm. zet olarak ( o ), yukadaki izahlardan da anlalaca gibi, yerine gre; (hemen sonra da, ...ip, hemen, ...ki, ...iin, ...den, ...den dolay, nk, zra, yle ise, o halde, o takdirde, nihayet, sonunda, ama, fakat, bunun zerine, demek, demekki, ite, ite bak, artk) anlamlar ifade eder. Hatta yerine gre; bizdeki (ya) kelimesinin yerinde de kullanlr. Misller: 'JA\ JjJ li = o-^ l V- P 1 ^
= Y a
Y a yamur yaarsa... gelmek istemezse...
1 7 5 - >Y0 bULJ
Cmlelerde devaml (hl) olarak gelen bu kelimenin asl, ( ^l_ ) eklindedir. Kendisinden nce devaml zid bir ( _ i ) bulundu undan, buraya alnmtr. A n l a m : (Daha az, daha aaya) demektir. Misl: I = Kitaplar elliye, daha aaya satn aldm. Bunun ve bir sonraki kelimenin ( o ) lerineatifedatidirdiyenlerdeolmustur.fi)
176-\Y1 -
Bu da yukardaki kelime gibi, devaml (hl) olarak gelir. Asl ( IJL&L? )
93
eklinde olmakla beraber, devaml zidbir ( SJ ^) ile kullanldndan, buraya alnmtr. Misller: 1-itLai j * jjj = Bu gnden itibaren seni ziyaret e d e c e i m . Lu-Lai tezyiniye ( ,J ly.wjs-Jj = On bee, daha fazlaya satn aldm. A n l a m : (tibaren, bundan byle, daha fazlaya, daha yukarya) eklindedir. Bak ) si blm. Yerine gre (artk) kelimesiyle de Trkeletirilebilir.
177-\VV-^:
Daha nce geen ( cJ2 mekn zarf olarak kullanlr. ) kelimesinin tam zdddr. Bu da onun gibi 'j* v^P' ~ K i t a p s a n d a l y a n n z e r i n d e d i r , gibi. Bununla beraber zaman ismine muzaf olmas halinde, muzaf ileyhin grevini alacandan zaman zarf da olur. dil = Bir a y d a n f a z l a i k a m e t e t t i m , gibi. Bu mislden de anlalaca gibi, kelime, (st, zeri) anlamlar yan sra yerine gre ism-i tafdl gibi man ifade etmektedir.
IJ'JI On, dokuzdan daha fazladr, itli j ^ i ljjb= B u o n d a n d a h a s t n d r , gibi. Bu kelime de daha nce geen ( ) gibi sfat da olabilir. iJlyjJI Z'jS F J>jJI B u a d a m y u k a r k y d e n d i r , gibi. u halde bu kelime (st, zeri, yukar, ...den fazla ve ...den stn) anlamlar ifade etmektedir. Sfat olmas dnda genellikle muzaf olduu iin harf-i tarif ve tenvin almaz. Zarf olduu iin de son harfinin harekesi stndr. Nadiren isim olarak kullanldna da raslanabilir. JJI. ^ji J > J = H e r s t n b i r a l t v a r d r . H e r n bir a s v a r d r , gibi.
ikLDl
1 7 8 - WA - \j'J> : (Hemen, u anda) anlamlarna gelen bir zaman zarfdr. Bu ekilde belirsiz olarak kullanld gibi, harf-i tarifli veya muzaf olarak da kullanlabilir. Muzaf olarak kullanlnda muzaf ileyhi zamir olur. Bu durumda kendisinden nce cer harflerinden (F ) bulunur. Misller: Ji> = jjjJI Ji. j I j2Ll J? ( Ji*) bulunuyor.
-
s'y^ ^
jl
H e m e n Ali evine dnd.
Askerler dmanlara h e m e n ate ettiler.
Grld gibi harf-i tarifli kullanld zaman kendisinden nce cer harflerinden u^^*aiSiwbI F fS^.J Jt^^li* 'PFJJ* F- J ^ j ^ J y & j l j j r * ' *J! ST E v e t , e e r siz s a b r e d e r , P e y g a m b e r e d e i t a a t s z l k t a n s a k n r 94
sanz, onlar da h e m e n sizin zerinize g e l e c e k olurlarsa, Rabbiniz size nianl nianl be bin M e l e k yardm olarak gnderecektir.
179- W \
-t-
|y ) eklinde _i ) ile kullanldndan, bu blmde yer
sim-fiil muzri' olan bu kelime, (yeter) demektir. Asl ( olmakla beraber, devaml zid bir ( Jai ^Vul XJt- j = kullanld olur. Misl: almtr. Sonu skn zere mebndir. Misller:
B e k a l e m a l y e t e r . (Yalnz) anlamnda da Jai- y-M jy =
Y a l n z i k i r e n c i g e t i . Kelimenin ekimli karl ( l ve anlam ynnden, daha nce geen (
<j&i
) fiilidir. Kullan
) kelimesine benzer.
1 8 0 - Â - i : Bir cer harfi olan bu edat, dier benzerleri gibi, kendisinden sonraki ismin son harfinin harekesini kesre yapar. Genellikle Trke karl (-de, -da) ekleridir. Misller: _ . ^ . U I j >JL j i ^ J l ^J = j y ad.
; W t a | t | m s a h a d a t o p 0 n
/UJI j 'j \Z_\j = 1- (
O r m a n d a bir k u r t g r d k . Bununla beraber edat,
u anlamlarda da kullanlr. ) anlamnda MisHer: XA\
j j l l Jl clufj
j ^JJ I
= -
ehire akamleyin ulatm. Kar kn yaar.
2- (in) anlamnda. Misl: ijld *S" 4- ( f A "-^ ~ *

L J a =
j jJL> i_J = H a l i t t i c a r e t i i n g i t t i . Eli h r s z l k t a n d o l a y k e s i l d i . nsanlarla b e r a b e r giriniz.
3- (...den, ...den dolay) anlamnda. Misl: ) anlamnda. Misl: u-I jukj Vl o l j > U I j . J IjJ-U = U =
5- (Kar, gre) anlamnda. Misl: Onun serveti dier servetlere gre, ( k a r ) p e k a z d r . Cer harfleri hakknda geni bilgi iin, bak (-<) bahsi.
181->A>-J^
Daha nce geen ( j i j ) kelimesinin tam zdddr. Genellikle zaman zarf ve muzaf olarak kullanlr. Son harfinin harekesi zarf olduu iin mansp veya ( f ) ile mecrr olur. A n l a m : (nce) demektir. Misller: i L j l d l f c^J= Okuldan senden nce ktm.
95
f^Jl
l'ji j l j
JI'J jj =
.Bu g n d e n n c e s e n i g r m e d i m .
Bazan kendisinden sonra gelmesi gereken muzaf ileyhin gelmemesi halinde edat, zamme zere mebn olur. Misl: OFJ Allah'a aittir. ( F Y'J
=
(Ondan) nce de sonra da, emir "iC ) n c e d e n demektir.
) eklinde geldii de olur. Bu durumda kendisinden 'J* ) bulunsun ister bulunmasn Trkeye mekn zarf olduu grlr.
sonra muzaf ileyh tamamen yok edemektir. ( Grld gibi, edattan nce, ister ( evrilirken, ( Bazan, 'JF mekn ismine muzaf
) varm gibi (-den) eki almaktadr. olarak O k u l d a n n c e , gibi.
LjjlI j l s =
182-
Ut .
Bu kelimenin trl kullanl vardr. 1 - Devaml fiillerden nce gelir. Kendisinden sonraki fiiller haber (bildirme) kiplerinden olur. Yani; bu edattan sonra dilek (talep) ifade eden fiiller gelmez. Fiil ile arasnda yabanc bir kelime bulunmamas gerekir. a) Mazilerden nce geliinde, fiile kesinlik kazandrr, (-di) li gemii, (-misli) gemiin kesinlik ifade eden ekline dntrr. Misller: jT U j l i f 1 5 = x LT j j j Mxf Bu tr (1x5 il 1 5 = x Olan olmutur. j l J - i U J - J Ji D o r u d a y a l a n d a o l s a ; d e n e n d e n m i t i r . ) l fiillere (-misli) gemiin hikyesi eklinde de man verilebilir, G e l m i t i , gibi. Fiil ekimi blmne bak. ifade eder. Misller: Ljji^JI J j - i i 1 5 = x Yalanc doru syleyebilir. Bazan y a l a n c d o r u syler. B a z a n y a l a n c n n d o r u syledii olur. F'jJ\ 'JL\ \y\U 1 5 B e l k i b u g n y o l c u d n e r . B u g n y o l c u d n e b i l i r . x Edat, bu tr kullanlnda ( 2( LL> j l l o llx5 vardr.(1) bj ) ye benzer. Bak, daha nce geti. anlamnda isim olarak kullanlr. Misl: ) gibi (yeter)
b) Muzri' fiillerden nce geliinde; (bazan, ...ebilir, belki, olur ki) anlamlar
S a n a bir d i n a r y e t e r . Sonu skn zere mebndir. Cm ve anlam ynnden daha nce geen *-* (
lede bulunuuna gre; son harekesini deitirerek mu'rap kabul edenler de Kullanl { L-L> _ liai] ) kelimelerine benzer. Ancak, bundan nce ( ) gelmez.
3- Kendisinden sonra mansp bir isim gelmesi halinde, isim-fiil muzri' kabul edilir. Anlam, bir nceki gibi; (yeter) demektir. Anlamlar ayn olduu halde, bu, isim-fiil olarak kendisinden sonraki ismi nasbeder. O ise; kendisinden sonraki isme muzaftr. Misl: ekimli karl ( failidir. jlijj i A l i ' y e bir d i r h e m y e t e r . Kelimenin jlLi ), kelimenin ^J&^ ) fiilidir. Cmlenin sonundaki (
96
183-
>At - ^ ;
Bu kelime, daha nce geen ( '^Jc) kelimesiyle ayn anlamda kulland halde, zamanlar ayrdr. O, gelecek zaman iin kullanlyordu. Bu ise, gemi zaman zarfdr. Misller: la ilii- bJjTU = Sana asla yalan sylemedim. Sana hi yalan sylemedim. ^ 'JJ.\ ^ ^ i *J = A s l a r a k i m e d i m . Karlk olarak gsterilen (asla - hi) kelimeleri gibi, ( ^ ) dan nce de, (olumsuzluk) gemesi gerekir. Sonu zamme zere mebnidir. Bir zarf olduu iin mahallen mansp saylr. Bak ( '^'j*- ) bahsi, daha nce gemiti.
184-
NA -
$5
: ) fiilleri gibi, kffe ( j U ) s gelip fail ) ve benzerlerine gelerek bu edatlarn isim
Bu fiil de (
illi _
almas engellenen fiillerdendir. ( mni olur. ( U ) nn, bu fiillerin =
cmlesi zerinden hareke etkilerini kaldrd gibi, bu fiillerin de,
fail
almalarna
faili
olduunu syleyenler de vardr.o) Misl: U - u-J ) gibi olumsuz bir
SCJOl 'JJIU Iji

man ifade ettii olur.
T e n b e l (kii) nadiren baarya ular.
A n l a m : (Nadiren) demektir. Bazan da, (
185-
>A 0
- ^
Kullanl ekilleri ve grevleri: 1- Benzetme (gibi) anlam ifade eden bir cer harfidir. Misli: âJI" c J J l A Bu ev k k gibidir. Bu ev k k e benzer. ou kez, kendisinden sonra mastariye ( U ) s gelir. Bu durumda, ( U ) dan sonra fiil cmlesi gelir. ( J ), fiilin mastara dnm eklini cer eder. ^ l
\J> JJIL'{j~>\=
Baban saydn gibi, retmenini de say. ) anlamnda isim kabul
Edatn bu ekilde kullanlnda, (
e t m e k d e mmkndr. Bu t a k d i r d e , kendisinden sonraki cmlenin mastara dnen eklini, muzaf ileyh olarak cer eder. Bununla beraber, ( C ) nn kffe olduunu, ( J ) nin bundan dolay cer edemediini, ancak kendisinden sonraki cmlenin tmn, daha nceki cmleye benzetme.grevinde bulunduunu syleyenler de v a r d r . ( U ) y , m e v s l ( U ) s k a b u l e d e n l e r d e y o k d e i l d i r . <i) ... lJ = 2- ( N a s l k i , n i t e k i m , demektir. ) zamirinin, fiillere, isimlere ve baz harflere bitiik eklidir. ^lej
97
Misller:
-IJlls - _JL-F - _&J _JL
vb. Bak ( ^ J ) bahsi. Daha nce geti. 3- aret isimlerinin sonunda hitap zamiri olarak, yer alr. Misller: ai'i _ vb. Bak. ( \\ ) bahsi.
186-
\A"\ - Slff .
Naks fiillerden olan bu kelime, onlarn mukarebe (yaklama) grubundandr. Eksik ekimlidir. Yalnz mazi ve muzri'i vardr. Haberi olan muzri' fiil, genellikle ( j ) siz gelir. Misller: JJ_~l C O L ? = Gne batt batas oldu. i l l i j ) bahsine bak. Orada geti. ( [ Is&j! _ LjT] Nerde ise, gne batmak zereydi.
C
^ _ ^ J l Sli = ) anlam ynnden; fiillerine benzer. Bu ve benzerleri
N e r d e i s e , s u s u z l u k b e n i l d r m e k z e r e . Dier anlamlar iin (
(az kald, az kalsn) kelimeleriyle de Trkeletirilebilir.
187-NAV - > :
Kullanl ekilleri ve eitleri: 1 - sim cmlesinden nce gelerek, mtbedy kendisine isim olarak hareke sini olduu gibi brakan, haberini de kendisine haber olarak nasbeden, naks fiillerin balcalarndandr. Naks fiiller, ( _ ) ve benzerleri) diye bununla tant T lrlar. Tam ekimli bir fiildir. Dier ekimleri de, ayn grevi yapar. Yani; isim-haber alrlar. Trke karl, (idi) demektir. (di) fiilinin, Trkede baka ekimi olmad iin, biz ( jT ) nin dier ekimlerine karlk, (olmak) mastarndan (olur - ol) eklinde, ( jlif ) nin dier ekimlerine karlk gsteririz. Misller:
llic- J>^l j-" = A d a m z e n g i n i d i .

? Js =
LI
G a y r e t l i bir r e n c i o l .
L-H-
J=rjJ' oj^-i. =
yerine (dir) kullanlr. Misl: merhametlidir.
A d a m b u n u n l a z e n g i n o l u r . Bazan (idi) <> jl5" JI Cenab- Allah ok
Wj
2- Fiil, tam olarak da kullanlabilir. Yukarda iaret edilen anlamlar dnda; (bulundu - oldu) vs. anlamlarda kullanlmas halinde tam fiil olur. Yani; isim-haber yerine, fii alr. Misl: _iy lil -T LL A k a m olunca durduk. 3- Bazan cmlelerde zid olarak gelir. Bu da genellikle teaccp ( U ) s ile fiili arasnda bulunur. Misl: !so" L K ' ili
=
Bahar n e gzel idi!
98
4- Bu fiil, art edat ( birlikte hazfolur. Misller:
'jj. ) ile, (
'J
) peinde geldii zaman ismi ile
D e m i r d e n d e o l s a bir y z k a r a y p b u l .
jl
___ erle.
L-I _ ^ J * s j
1
C i j j J U l ^ l oy. -
'cr^l =
[1.4***
( . i j b ^ LrS [ r - * - * JL] j j J Jj>
nsanlar iedikleriyle cezalandrlr. Hayr ise hayr, er ise Grld gibi, bu iki mislde ( jl geliinde mmkndr. Misl: ), ismi ile birlikte hazfedilmitir. Bazan jj ) inden sonra
da kendisi hazfedilir, ismi haberi kalr. Bu da mastariye (
b ^ > l Jlfiaf c3" j V

gibi, { j V tir. ( jl? ( j ( sonra, (
oJtfil
JLfi
cJJ UJ =
C ) getirilmi
S e n a l k a n o l d u u n i i n , b e n d e a l t m . Mislden de anlalaca ) den sonra gelen ( j l ? ) hazfedilmi, yerine bir ( ) nin ismi olan ( J b ), ayr yazlarak ( cJ jj ) ile ( li ) hazfedilerek, ( ) ekline dntrlm, ) birletirilrnitir. Bak, ) iki Jj
daha sonra ( jT j
) bahsinin ikinci kknda bu konu ilenmiti. ) nin muzri'nin meczm olduu hallerde, ( j j j ) hazfedilir. Misl: ii JJ jj& Jj _ j & ) da hazfedilerek JJ _ JJ
f
akin bir
Daha
araya geldii iin, (
eklinde kalr. kinci durum, kendi
sinin peinde bitiik bir zamir veya sakin bir kelime gelmedii zaman geerlidir. gibi, durumlarda hazf sz konusu olamaz.
1 8 8 - \AA : Bu kelime, ( jif ) kelimesinin hafifletilmi eklidir. Genellikle iirlerde bulunur. Misl: (JLKJI j *Lai jl 5il j vjC 'vi *^li cSy ;J S u s k u n l a r d a n n i c e l e r i n i g r p h o u n a g i t t i i olur. O y s a ; o n u n i y i l i i , k t l ( f a z i a l - e k s i k l i i ) k o n u m a d a b e l l i o l u r . Bak ('^15" ) bahsi. Orada geni aklamas yaplacaktr.
=
189- \ K \ - *jl!f :
( jj ) nin benzerlerinden olan bu kelime; (gya, sanki, gibi, benzer) anlamlarna gelir. Bu da benzerleri gibi, isim-haber alr. ismini nasp, haberini raf'eder. edatn haberi, tremi (mtak) isimlerden olursa; (gya, sanki), ayet, cmid (trememi) isimlerden olursa; (gibi, benzer) kelimeleriyle Trkeletir-
99
mek yerinde olur. Misller: > U s- jT G y a Ali c a h i l m i .
Gya Ali cahildir. Sanki Ali cahildir. U & 'jl? = ) eklini alr. Ancak, isim J\ ) ye benzer.
A l i b i r a r s l a n g i b i d i r . A l i bir a r s i a n a b e n z e r . Bu edat da dier benzerleri gibi, hafifletilir, ( _ts'

)
' cmlesi zerinde hareke etkisi ayn kalr. Edat bu durumuyla ( Zaten ( jT ) nin ( J\ ) ile ( J) dii zaman bunun da ismi ( ). ( J&
J ) nin bileimi olmas uzak deildir. Hafifle ) de olduu gibi e'n zamiridir. e'n zamiri iin
( J\ ) bahsinin sonlarna bak. Orada aklamas yapld. Bununla beraber ( ' j l ? ) eklini ald zaman isim cmlesinden nce gelme zellii ) eklinde e'n zamiridir. Kendisinden sonraki cmle Fiil cmlesi geliine misller: !^>jJl Jt. cJtj j i l? Bu misllerden de anlalaca J J - Ji ) harflerinden biri bulunur. kalmaz. Fiil cmlesinden nce de gelebilir. ster fiil ister isim cmlesinden nce gelsin ismi devaml ( __ J- J J gibi ismi ( Anlam, ( 21? l? 'JZ de isim veya fiil cmlesi olarak haberi olur. sim cmlesi geliine misl:
<
i ^ - i V U * J J J 'JZ halinde cmle ile edat arasnda ( ) den farkszdr.
) eklinde gizlidir. Kendisinden sonra fiil cmlesi gelmesi
Bu edatn anlamnda yerine gre (gya-sanki) yerine (... micesine) de kulla nlabilir. Misl:
jjbU- Jl? J N L J =
C a h i l m i c e s i n e susuyor!
190-
S\ - U f :
'JjS ) nin kffe ( U > ) s ile bileimidir. Edatn bu ( U > )
Bir nceki (
geldikten sonra cmle zerinde hareke etkisi kalmaz. Bunun sonucu olarak da isim cmlesinden nce gelme zellii kalkar, fiil cmlesinden nce de gelebilir. Anlamnda ise bir deiiklik olmaz, misller:
! >jl\ J l j _ J lil? =
/jcd
Sanki lme gtrlyorlar! *Js. t? = G y a A l i bir a i r m i !
1 9 1 - ^ N - ^ :
Bu edat bir sonraki ( benzer bak.
JJIL?
) in bir baka yazl eklidir. Her ynyle ona
100
Trkedeki (nice-ok) kelimesine karlk olarak kullanlan bu kelimenin anlamnda kapallk olduu iin kendisinden sonra (beyaniye) ad altnda bir ( f ) gelir. Bu ( f
1
) edatn temyizi (aklayc) olan kelimeyi cer eder. Jjsj J 'LT? f 'i^J = 9'
b L
Edatn i'rab: Edattan sonra gelen fiil lzm (geisiz) veya mteaddi (geili) olur, mefln alrsa edat mbteddr. Misller:
LilaJI j vj ^-J? f $ ~ !4?IJ* yliS 'f '>S =

-
Nice renciler snfta kalmtr! Nice kitaplar okumuumdur!
Bu misllere srayla: rencilerden niceleri snfta kalmtr! Kitaplardan nicelerini okumuumdur! eklinde de rrian verilebilir. Edat mbted olunca haberi de ya cmle veya ibih cmle (zarf, car-mecrr) olur. Edattan sonraki fiil mefln almam mteaddi bir fiilse o takdirde edat, bu fiilin ne alnm mefldr. Misl: c j j Jo 'f $ ~ Nice lkeleri ziyaret etmiimdir! lkelerden nicelerini ziyaret etmiimdir! Edattan sonraki fiilin bir ka defa tekrarland ifade ediliyorsa o takdirde edat, mefl mutlak olur. Misl:
! oyll- ~>y>
Edattan sonraki ( 'f ( 'f ileride de iaret edilecei gibi (
* y*
Nice defalar sefere kmmdr!
) e zaid diyenler olmusa da temyizden nce f ) in beyaniye olmas daha uygundur.o) ) ler; faillerden, mefllerden, mbtedlardan ) zaid deil f
) zaid olarak gelmez. Bu (
nce zaid olarak gelir. Kendisinden nce olumsuzluk (neti) veya soru edatlarn dan birinin gemesi art da vardr. Temyizleri cer eden ( 'f beyaniyedir. Car-mecrr, kendisinden nce gizli olan bir (hl) e mteallaktr.<2)
1 9 3 - \SX : Bu fiil de daha nce geen ( ( U defa, oka) eklindedir. Misl:
IQ? _ \J
) gibi sonuna kaffe
) s gelmesi sonucu fail alamayan fiillerdendir. A n l a m : (ou kez, ok
y>}\\
( U
U J& =
Sulular ou k e z p i m a n olurlar.
) nn bu fiillerde fail durumunda olduunu iddia edenler de vardr.p)
1 9 4 - ^ i - l j : Cer harfi ( i) ) ile, iaret ismi ( anlam (byle) demektir. Misl:
fi ) nn bileimi olan bu kelimenin <&'JJI'^= Niin byle yr-
101
y o r s u n ? Bazan daha nce geen ( nne bir ( sonuna ( i - J li ) getirilir. Misl: ) harfleri getirilerek ( Ijjf
\L )
ti jSti =
) da olduu gibi bunun da t e b y l e . Bazan da ) eklini ald olur.' IJ_S ) ya (ite yle), IjJ^ ) da cvUJ_T
Bu durumda anlam: (Bylece) dernek olur. Ancak, kelime bu ekli alnca tenbih (l>) s alamaz. Bununla beraber ( ( oUJ" ) ya (yle), ( ) ye de (ylece) anlamlar verilebilir. mla ynnden (
( i ) nn, (
_ Jr Jj
) de ( ti
nn elifleri yazlmaz, fakat varm gibi
okunur. Daha nce geen (
) bahsine bak.
195-
\ \ 0
Grnte bir ncekine benzeyen bu kelime; (bunca, bu kadar) anlamlarna gelir. Tek olarak sylenebilecei gibi tekrarlanarak; ( IT _ ljjT ), atfedi lerek; ( liij - I ) eklinde de sylenebilir. Bu edat da daha nce geen ( \jv$ ) gibi anlam ynnden kapal (mphem) olduu iin, kendisinden sonra temyiz (aklayc) bulunur. ( ) in temyizi, mfred olduu halde, bunun mfred veya cemi' olabilir. Onun temyizi, ( ) ile mecrur olduu halde, bunun mansp olarak gelir. Misller: JS l'j?j ? cJ.J=~l = l-? ? I ? _4 J ^ j = Bunca bunca kitap satn aldm. Edatn i'rab: jjTCvrt/ = ^ j l c C_? l-" = de mefl mutlaktr. Bazan kelime temyizsiz olarak gelir. Bu durumda muzaf ileyh olarak belirsiz yer bildirir. Misl: l i ? j l i U j c l l > =. F i l a n ( f i l a n c a ) y e r d e o t u r d u m . B a n a , b u n c a r e n c i g e l d i de fii, B u n c a p a r a e l d e e t t i m . de mefln bihi, B e n d e b u n c a k i t a p v a r . da mbted,
IJT iLjj.1 'J\ c 4 * i = B u n c a d e f a l a r e h i r e g i t t i m
196-
jt-<_/ fi _ l i ? ) bahislerine bak, oralarda
Bu kelime iin daha nce geen; ( geti.
197-
\ W - V ! ? :
Kullanl ve anlam ynnden daha nce geen; [ i & j j _ il?] fiillerine benzeyen bu fiil naks fiillerin mukarebe (yaklama) ifade edenler grubuna girer. Yalnz mazisi kullanlr. Dier ekimleri yoktur. Misl: 102
'f
VJJU L J I
Lj " >S
= Nerede ise kalp tasasndan eriyeyazd.
Bu ve benzerleri hakknda yeterli bilgi iin ( j . ) , anlam iin de ^ & j j bahsine bak.
198-
WA
y
laf ) dr. Anlam: (Her ikisi) demektir. Bu iki
Bu kelimenin mennesi (
kelime, tesniye anlam verirler. Devaml da muzaf olarak kullanlrlar. ' r a p l a r : Bu iki kelime zamire muzaf olduklar zaman tesniyeler gibi; raf hallerinde zammenin yerine elif, nasp ve cer hallerinde fethann ve kesrenin yerine ( \I ) alrlar. Misller: '\)S j ^ j H ili- 'o$>)\ c J l j \QS '&j\ bj Ak isimlere muzaf olmalar halinde ise, maksr isimler gibi ilem grrler. Yani; sonlarndaki elif, olduu gibi kalr deiiklie uramaz. Cmlelerde bulun duu yere gre harekeler, bu elifler zerine takdir edilir. Bilindii gibi sonlar elifle biten kelimelerde bu elifler zerine hareke koyma imkn olmadndan, takdir etme yoluna gidilir. Misller: jiijJI yS 'J>\* _ j i j l \ b*.j _ j J > j ) l muzaf ileyh olan kelime, ister zamir ister ak isim olsun tesniyedir. - bjji Grld gibi bu iki kelimede tesniye anlam bulunduundan, bunlara
199-
-lf:
) ya bak. Orada geti.
Bu kelimenin izah iin bir nceki (
200-
Y . . - J5
Genellikle muzaf olarak kullanlan bu kelime, kendisinden sonraki muzaf ileyhin durumuna gre anlamnda deiiklik olur. Kendisinden sonraki ismin nekre veya belirli cemi' olmas halinde edat, bu muzaf ileyhlerin tm fertlerini kapsamna alr. Misller: 'JL&l ...ojll li
< t r
i [p = Tenbel renciler dnda,
Her nefis (can) lm tadacaktr. J*> jbUaJI [ji" = b t n renciler snf g e e c e k l e r d i r . Kendisinden sonraki ismin belirli mfred olmas halinde ise kelimenin btn ksmlarn kapsamna alr. Misl: okudum. Yani; kitabn btn sayfalarn okudum. Edatn anlam: Yukardaki misallerden de anlalaca gibi edatn Trkeye tercemesinde kendisinden sonraki ismin nekre (belirsiz) olmas halinde; (her), belirli cemi* olmas halinde; (btn), belirli mfred olmas halinde de; (tm) kelimeleri karlk olarak gsterilmitir. Zamir gelmesi veya edatn ( 'J ) takl ( JiOI ) ek=
Kitabn tmn
103
linde gelmesi halinde (hepsi) kelimesini kullanmak yerinde olur. Misller: '$S = Onlarn hepsi. JiO'l = H e p s i . )veya( J*>\J ( ) veya j l j &)\ JP = eklindedir. ^5" ) eklinde muzaf olmakszn gelebi Edat, bazan (
lir. Bu durumda grnte muzaf olmasa bile ma'nen muzaf saylr. Misller: H e p s i b i z e d n e c e k l e r d i r . Takdiri; ..jlj j J % = jjf - Herkes,
H e p s i , h e p s i h i b i r i n i d e i s t i s n a e t m e . Takdiri; eklindedir. Edatn 'rab:
1 - Her ynyle ayn olan iki kelime arasnda gelerek, birincinin sfat, ikinciye ise muzaf olur. Vasfettii kelimenin, sfatnda tam bir stnle erdiini ifade etmek iin kullanlr. Misl:
JaJI J" LJLkJI bJ

Misller:
='
Sen renci t a m (btnyle) rencisin.
2- Edatta, daha nce geen bir isme dnen zamir varsa o ismin te'kidir. .,>>.,..,. ...jHp i & b u l = = Meleklerin hepsi s e c d e ettiler... T a m bir s e n e n i n h e p s i n i i k a m e t e t t i k . *JJA\ J5" l> de mutlak, de mefln"fjihi, baJI de mefl- . b j J _ de mecrr,
*_f Sui? H'J>

fii, bUaJI J ? cZYj ^jjJI berdir.
'^JJJI
Bu iki ye/ dnda i'rab normal ekilde yaplr. Misller:
biai
'j"
'c_Uir tt ^
de mbted,
. j l i j l l J" p
da da ha
Edat, grn itibariyle mfred mzekker, anlam da snrszdr. Muzaf ol duu kelimeye gre anlam belirlenir. Mfred mzekker bir kelimeye muzaf olduu zaman jlj gibi lafzan, ma'nen mfred mzekker saylr. X/>\ j j f gibi lafzan Mfred mennes bir kelimeye muzaf olduu zaman meye muzaf olduu zaman ma'nen tesniye mzekker saylr vs. Acaba cmle iinde bu edatn, lafz m yoksa snrsz mans m nazar- dikkate alnarak ilem yaplmas gerekir? Bu durumu izah iin: X- Edat nekre (belirsiz) bir kelimeye muzaf olduu zaman mans dikkate alnr, lafzna baklmaz. Muzaf ileyhi belirsiz mzekker ise mzekker. ayet belifj, siz mennes ise, edat da mennes saylr. Misller: ir ' JP - uU*~-' ^rj JP
4
mfred mzekker, ma'nen mfred mennes saylr. Tesniye mzekker bir keli J? gibi, lafzan mfred mzekker,
2- Marife (belirli) bir kelimeye muzaf olduu zaman ise, lafz nazar- dikkate alnarak edat, mfred mzekker saylr. Misller. ^l_U^_l^.U-)l_p' v.s. 3- nnde muzaf ileyh olmamas halinde yukardaki izahlar gz nnde 104
bulundurularak muzaf ileyhi kendimiz takdir eder, edata yn veririz. Mesel: Nekre takdir edersek edatn mansn, ayet ma'rife takdir edersek lafzn nazar- dikkate alrz. Misller: O j ^ J 5 o^y-U FJI JS . j?-U ybtl! ^ takdirindedir.d)
201-
Y . ^ - bf
Bir cevap edat olan bu kelime genellikle tekdir ve azarlama iin kullanlr. Kendisinden nce geen cmlenin ifade ettii fikrin, dncenin doru olmadn sert j bir ekilde ifade vr'j oy: $ '{&\ ^ etmeye yarar. Mesel: almayp da \3<i\j>J\ S n f g e m e y i u m a r m diyen bir kimseye;
LiUJ l
-
= H a y r s e n s n f t a k a l a c a k s n , deriz.
' j * ) l US J u
Dmann bize ulamasndan korkuyoruz, diyenlere cevap olarak; - H a y r s i z m u t l a k a k u r t u l a c a k s n z , deriz.
ayet yukardaki gibi kendisinden nce geen bir cmleye cevap olmakszn gelmise o zaman anlam: (Gerekten) demek olur. Misl:
4u?li)L u.1 <> p ji3
G e r e k t e n o, v a z g e m e y e c e k
olursa, onu pereminden yakalarz.
202-Y.Y -lc&
Yukarda izah geen ( j i ) ile mastariye ( C ) snn bileimi olan bu kelime, cezmetmeyen art edatlarndandr. Bunun da dier benzerlerinde olduu gibi kendisinden sonra art-cevap ad altnda iki fiil bulunur. Bu fiiller devaml mazi olur. Edat bu fiillerin tekrarlandn ifade etmeye yarar. ( C ) ile mastara dnen art fiilinin mastara dnm ekline muzaf olarak onu cer eder. Cevab da, kendisini zaman zarf yerini tutan bir kelime olarak nasbeder. Misller: l j j UJc. > j V'JH*' ^-* 3* ~ Z e k e i y y a A.S. onun yanna her giriinde yannda yiyecekler bulurdu. Zekeriyya A.S. onun ya nna her girmesinde yannda yiyecekler bulurdu. jjb 1 & c/^JJ 4 J) >^4*i IfJi" = Kyme her gidiimde o c u k l u k a m a k l m a gelir. K y m e g i t t i k e o c u k l u k a m hatrlarm.
J
203-
Y T - 'fS :
) vardr. )ve(
stifhamiye (soru), haberiye ad altnda iki eit (
1 - stifhamiye edat olan ( j ^ " ) : Bu edattan sonra da (
) da olduu gibi, genellikle temyiz (aklayc) gelir. Bunun temyizi devaml
105
mfred ve mansp olur. Edatn Anlam: Temyizi saylabilenlerden ise; (ka tane), (ne kadar) anlamlarna gelir. Edatn i'rab: Soru edat olan ( ( izah etmeye alalm.
t
ayet saylmayanlardan
olursa;
) in i'rabn bulabilmek iin soruya verilen cevapta
pS" ) in karl olan kelimenin i'rabn bilmek yetiir. Szmz misllerle ~*ji
'J*
t P S
sorusuna cevap verelim. . Oilr *

5
\A
cy.-rf
p" |Jf
Bu cmlede (
) kelimesi,
soru cmlesindeki (
) in karldr. Cevap cmlesinde mefln bihtir. yle ) de mefln bihtir. \'xspf Jjj" sorusuna cevap verelim ) in cevab ( )
d i r
ise, soru cmlesinde ( TSF^F hareket edilerek ( dnlecektir.
Bu cmlede (
ve mbteddr. yle ise soru cmlesinde (
) de mbteddr. te bu ekilde
) in cmle iinde i'rab bulunabilir. Aada konuya yine y ) cer harfi gelerek edat ( L>.f3l ) eklini alr. Bu
Bazan edattan nce (
durumda anlam: (Kaa) demektir. Temyizi de genellikle gizli olur. Misl:
Lls^l.c4jslll (lUi)
c4 Jslil J3y
pf ): Bu (
= Kitab k a a aldn? ^ ),( o* o )

e
2- Haberiye (nice) anlamna gelen (
benzer. kisine de haberiye denir. Bunlara haberiye denmesinin sebebi; cmlele rinin kuruluu, haber verme, hikye etme eklinde olmasndandr. Herhangi bir mbtednn haberi olduklarndan deildir. Anlam: (Nice 'ok') demektir. Genel likle temyizine muzaf olarak gelir. Temyizi mfred veya cemi' olabilir. Bazan muzaf olmakszn geldii de olur. Bu durumda temyizi (f) ile mecrrdur. ( y^ ) bahsinde bu ( lfj> o U i b l j Jz '?'pZ= f
> L r
) ile ilgili aklama geti, bak. Misller: j 'pS N i c e sefiller a l k t a n lmtr! Nice kitaplar okumuumdur.
Kitaplardan nicelerini okumuumdur! Edatn 'rab: Bu ( pT ) in i'rabn bulabilmek iin yukarda sz edilen metoda ba "Jf ) li soru cmlesine evirerek ayn y l i S ' pf o l j s UJ5" Bu cmlede ( Oilr-Sf ) kelimesi soru cmlesindeki ( ^ ) in karl ve cevabdr. Cmlede yeri mefln bihtir. f3" ) de mefln bihtir. Ayn sonuca vararak br yle ise soru cmlesindeki ( vurulur. Bunun bulunduu cmleyi (
metodu uygularz. Misllerle izah edelim.
'I'JZS- b'lj Bu cmleye yukarda olduu gibi cevap verelim.
106
f>
) e de mefln bihtir, deriz.
J i pJ o J J T I j i ^jf
'L h**>.'j'cJj-S .
mefln bihtir. yle ise ( etrafl bilgi iin soru edat ( r
'})
kelimesi (
Cevap verelim. ) in cevab ve
) lerin ikisi de mefln bihtir.n) Bu konuda daha J - ) bahsine bak. Orada soru edatlarnn i'raplarn
bulma konusu genie ele alnacaktr.
204-
Y -\ :
_l ) ile bir U ) in bileimidir. Edatlarn izah ayr ayr yerlerinde
Grld gibi kelime, bir cer ve benzetme edat olan ( mevsl edat olan ( yaplmtr. ( dedir. ... J l l l
mastariye de olabilir. Bu durum cmlede sz geliinden X? Durum olduu (olmas) gibi.
anlalr. Anlam: sm- mevsl ile (...d gibi), mastariye ise; (...mas gibi) eklin
205-
Y 0
Yukardaki edata benzer. Ancak ( J 206jjjLi
) mastariye olmaz. Misl:
M ' m i n olan kafir olan gibi midir? Eit deildirler.
jtfr jjr i jr j . i
Y "\ - \ :
Nasp edat ve cer harfi olarak iki eit kullanl vardr. 1 - Kendisinden nce cer edat ( J ) gelmise, nasp ve mastar edat olarak grev yapar. Bu durumuyla daha nce izah geen ( J ) e benzer. Misller: r*^ J^, f^J^ Jj J*_) - Okula renmek (renmem) iin geldim. J ) ile mecrrdur. j ) bahsi. Edatla birlikte fiilin^mastara dnen ekli (
tJ;
iLjJI J l _i>
J
gibi. Fiiller mastariye edatlarndan ) yoksa, bu durumda kendisi, ( J )
sonra gelilerinde nasl mastara evrilirler. Bak ( 2- Kendisinden nce cer harfi ( ( Jl ) bulunur. Fiil, bu ( j -
(iin) anlamnda cer harfidir. Bu ekilde geliinde, kendisi ile fiil arasnda gizli ) ile mansptur. Anlam: (in) demektir. Misl: k y d e n seni ziyaret e t m e k iin geldim. ^ j j j ' J * j ^ l J f
207-
Y *V -
^4^* :
)
Kullanl ve anlam ynnden daha nce geen; ( kelimelerine benzer. Anlam: (yle yle) demektir. Misl:
107
c*lS" c3 J i J = Ali yle y l e y a p m . kisinin de, son harfinin harekesi fetha zere mebndir.
208- X .
A-
LA
Soru ve art edat olarak iki eit kullanl vardr. 1- Soru edat oluunda (nasl) anlamna gelir. Misl: .{cZ\ljL= n a s l s n ? Edatn i'rab iin, daha sonra izah gelecek olan ( 2- art edat olarak iki fiil cezmeder. Misl: uLS = LSI Nasl yrrsen seninle ben de yrrm. W = N a s l y a z a r s a n y a z a r m , gibi. ) bahsine Bu tr kullanlnda genellikle, sonuna zid bir ( U ) gelir. Anlam: Bir art edat olduundan yukardaki anlamna (ise) ilve edilerek; (nasl ...ise) eklini alr. 'rab iin daha sonra izah gelecek olan ( bak. Orada art edatlar tm olarak ele alnacaktr. Sen J * ) bahsine bak.
209-
Y ^ *-l?
:
) nin ikinci kkna bak. Orada izah geti.
Yukardaki (
210-
YV -
:
) ile, soru edat ( U ) nn bileimi olan bir
Daha nce izah geen ( geliinde, soru edat ( Bazan (' edilerek ( '<LjT U
kelimedir. Anlam: (Niin, ne iin -ne diye) eklindedir. Cer harflerinden sonra ) nn elifinin dtne daha nce iaret edilmiti. U ) s ilve ) de olduu gibi, sonuna bir sekt (duraklama) ( ) eklini ald olur. Misl: %X~jA\c%y *<wl? izah gelecek olan ( Bazan ( j olur. Bu ( olur. U mmkndr. <i) ( X$ |J ) ye benzer. U > U ) s gelerek ( )y, mastar ( *r X ) eklini ald ) s kabul etmek Okulu niin braktn?
O k u l u n e d e n b r a k t n ? Hem anlam hem kullanl ynnden, daha sonra ) in sonuna kffe ( ) nn elifi dmez. Bu ( 'J> ) e, bu ( U gibi.(2) Bak ( 'j
) geldikten sonra muzri' fiili nasbedemez ) bahsi daha nce geti.
211-YN> - " :
Bu edat daha nce izah geen ( 'JZ ( ), bu ( U ) ile, kffe ( U ) snn bileimidir. ) geldikten sonra, muzrileri nasbedemez hle gelir. Bak
108
Jf
) bahisleri. Orada geti.
212- TU-'J:
Onbir eit (Lm) vardr. Bunlar srayla yerlerine gre izah etmeye alalm. 1- Cer harfi olan lm: Bu (lm) zamirlerden nce geliinde mefth, ak isimden nce geliinde ise, meksrdur. Genellikle anlam: (in) demektir. Misl ler: . . . . ki i-A-Sl l i * .
4
jjjigi,,
ii
aldm.
jljJ iJI Jj ^4**

a) yelik iin kullanlr. Misller: K a l e m Ali'nindir.
ehire Ali'yi ziyaret iin g i t t i m . ^ J*} J J I

=
Bunun dnda daha eitli anlamlarda kullanld olur: _
' JLJ jJJI =
Bu k a l e m senindir. ) aleyhte
b) ( J i - ) i'e karlkl kullanldklar zaman (Lm) lehte, ( J i anlamlar ifade ederler. Misller: <^ll !(*> = fy^ c) J i (*ij ) anlamnda. Misl:
Hakim susuzun lehinde,
sulunun da aleyhinde, karar verdi. iiUiJI p j J
ialll îjlA' -*y -
Kyamet gnnde adil ller koyacaz. d) Akibet (sonu) ifade eder. Misl: >j I j j i jj j ? J j^-y J '*WJL= F i r a v u n ' u n a d a m l a r o n u , s o n u n d a k e n d i l e r i n e bir d m a n v e k e d e r k a y n a o l m a s i i n ( n e h i r d e n ) aldlar. e) ( J l ) anlamnda. Misl: j&f ~ O n l a r n h e p s i b e l i r l i bir z a m a n a k a d a r d n e r l e r . Yukarda edatn, ak isimlerden ve zamirlerden nce kullanldn grdk. Edatn, bir de mastarlardan veya mastar anlaml fiillerden nce gelii vardr ki, bu tr kullanlnda edata, cer harfi denmekten baka ta'lil (sebep) edat da denir. nk; bu tr kullanlnda, sonras ncesine sebep tekil etmektedir. Misller: sjiU LJI J i > - = JiuJJ LJI J * l i > > =
J
ehirden gezinti y a p m a k iin ktk. BU misallerden de anlalaca gibi,
ehirden kmamza sebep gezintidir. 2-Cuhd (inkr (olumsuzluk) lm: Bundan nce olumsuz bir ( gizli bir ( Jl ) bulunur. Misl: Okulu brakmak istemezdim. 'J ) bahsine bak. Orada j ) geer. Edat, bu olumsuzluu pekitirmek iin gelir. Kendisinden sonraki fiil ile, arasnda i i j j i l 'DJHL c J ^ l i = geti. 3- Zid olarak gelen lm: Bu da, cer edenler ve etmeyenler diye ikiye ayrlr.
O k u l u b r a k a c a k d e i l d i m . Daha nce geen (
109
Cer Edenler: a) Fiille mefl arasnda Misl: Bundan sonra da ( j j . ) vardr. liL Ul *tf i ) *5 Bu lma, (mukhame lm) denir. W ...U& l*j?i ^ Y - k j
b) Muzaf, muzaf ileyhi arasnda. Misller:
c) istise (imdat] ifade eden cmlelerde imdada arlandan nce. Misl: d) Hareke etkisi zayf olan fiillerin mefllerinden nce. Bu zayflk ya fiilin mefuinden sonra gelmesinden veya ism-i fail, ism-i mefl gibi, fiile benzeyen tremi (mtak) isim olmasndan, ileri gelmektedir. Misller: j j ' J I * U_JJ jj Grld gibi, ( ljjJI ), burada ( j j ^ J ) fiilinin mefl olduu halde, ondan nce gelmitir. jw J>_ l i j Bu mislde ( j* ) mbaleal ism-i faildir. Mefl zerinde hareke etkisi zayf olduun dan lm almtr. Cer Etmeyenler: a) Mbtednn haberinden nce. Misl: b) ( c) ( d) ( e) ( jl OF) Jlj ^b ) nin haberinden nce. Misl: ) nin haberinden nce. Misl: ) nin haberinden nce. Misl: ) nin ikinci meflnden nce. Misl: jLs. jJj ^ O l iJljl J i jlj U V^
0 0
4- Emir Lm: Bu (Lm) devaml muzri' fiillerden nce gelir. Bu fiillerin anlamn geni zamandan emire evirir. Son harflerinin harekesini de cezmeder. Misl: v^Nt ~ Yazar. L 3 = .Yazsn. 5- btid (balang) Lm: Bu (lm) isim cmlesinin anlamn pekitirmek iin mbtedlardan nce gelir. Misl:
JJ^JR
*-J^S
G e r e k t e n siz a l k a n r e n c i l e r s i n i z . ) geldiinden, ( jl ) nin
6- Mzehlega Lm: Bir nceki (lm) n aynsdr. sim cmlesinin banda gelmesi gereken bu (lm), cmlenin bana ( j l ga) denir. Yani; yukardaki ibtid (lm) ( alr. Misl: ( jl ^Jit ^jil J j J Utfl = p h e s i z s e n , b y k bir a h l k z e r e s i n . ) nin ismi, haberinden sonra gelmesi halinde bu ( l m ) , isme jj jj jl ) bahsinde, ) in, dier getiriliyordu. ) den hafifletilen ( iin, bunun haberine d e g e e b i l i r . M i s l : j^l iiUi j buna iaret edilmiti. ( ( jl Misl: 'jXA ^ JJ jl jj haberine geer. Bundan dolay yerinden kaydrlm anlamnda buna, (mzehle ) cmleye geldikten sonra bu ad
7- Farika (ayrdedici) L m : D a h a n c e g e e n ( ) lere benzememesi
110
8-(
Bak { J ) bahsi. S-TJ) ) art edatlarnn cevaplarnn banda gelir. Misller: jJU- ijJll J i y y Ali olmasayd, Halit b a a r a m a z d .
l'jiJ ' l VI U l U J j l ? j Y e r d e g k t e C e n a b - A l l a h ' t a n b a k a ilahlar olsayd, ikisinin d e dzenleri bozulurdu.

9- Kasemin cevabndan nce. Misl: ?*^ pr^ Mutlaka gideceime Cenab- Allah'a yemin ederim. Bu tip cmlelerden bazan, (yemin ederim) anlamndaki ( fiili h a z f e d i l e r e k c m l e ; d a , h e m fiil ( isim hazfedilerek cmle; ?*^^ ^ 1 l* eklinde idi.
=
jU-i'
eklinde kalr. Bazan
) h e m yemin edatyla birlikte, yemin edilen eklinde kalr. Hazfedilmeden n c e cmle; j-J JJI *l> j j <t< , U
;
10- Bir art edat olan (
j\
) den nce gelir. Bu (lm)n grevi, art
cmlesinden nce, bir yemin cmlesinin bulunduunu bildirmektir. Bundan dola y, arttan sonra gelen cevap, kasemin cevab saylr. Bilindii gibi kasem de, art da, cevap ister. Cmlede yalnz bir cevap bulunduundan, bu cevap, nce gelene verilir. Misl^ 11iaret isimlerinde Bak( \l uzaklk bildirmek iin gelir. Misl:
t-U
) bahsi.
N o t : Cer harfi olan (lm)lar isimlerden nce meksr, zamirlerden nce mefthtur. Zid olanlarn, cer edenleri, istise ve zamirlerden ncekiler mefth, dierleri meksrdur. Cer etmeyenlerin tm mefthtur. Emir (lm) meksr, daha sonrakiler de mefthtur. Zid olanlar cmlenin anlamn kuvvetlendirirler. Bu nunla beraber, kaldrldklar zaman man bozulmaz.
213-
Y W -
Edatn eitleri, grevleri ve kullanld yerler. 1 - Nef edat olur: Bu ( V ), geni zaman; muzri' fiilleri olumsuz yapmak
J
iin kullanlr. Bu fiillerin sonuna (-mez, -me) ekleri verir. Misller: JC =
Gelir
, JC V = G e l m e z . L i T = Y a z a r m . _ L?1 V Y a z m a m . Edatn bunun d nda baka grevi olmad gibi, hareke etkisi de yoktur. 2-Dua veya beddua ( jl? V ^ )s:Bu( V ), mz fiillerden nce gelerek, bu '4i"^H Allah etmesin, fiillere emir anlam verdirir. Misller: 3- Atf edat olan ( V
O l m a s n . O l m a z o l s u n . Bunun da, hareke etkisi yoktur. ): Bunun, atf edat olabilmesi iin:
a) Kendisinden nceki cmlenin olumlu olmas,
111
b) Kendisinden nce ( mas. Misl: ( j
) ve benzeri atf edatlarndan birinin bulunma

{
J l i X> J * ) gelmi, atf grevini slenmi, ( c) ( ^ ^ ^
Bu mislde, edattan nce ) ya da sadece olumsuzluk kalmtr.
) dan ncesi ile, sonrasnn birbirine zd olmas. Misl: B a n a b i r k a d n d e i l , b i r e r k e k g e l d i . Fakat,
J i Sl 34j <jj
da Ali'dir.
mislinde ise, (
Ji
) ile (
3ij )
arasnda zdlk olmadndan, bu misl, doru deildir. nk; li de adam, adam ( ^ ), mfred kelimeleri birbirine atfettii gibi, cmleleri de atfeder. Misl: Dergiyi deil, kitab oku. A n l a m : (Deil) demektir. Bu da ( j J - Jj ) gibi; kelimeleri grnte birbirine atfeder. Anlam, olumsuz olduu ve kendisinden nceki cmlenin de olumlu olmas gerektii iin, ncesi ile sonras ayn ii yazmazlar. Yalnz hareke ynnden birbirine uyarlar. Atf konusu iin daha nce geen ( bak. Orada izah geti. 4- Cevap edat olan ( ^ ): Bu edat, daha nce geen bir soruya olumsuz J i li j i = A l i g e l d i m i ? Diyen cevap vermek iin kullanlr: Genellikle kendisinden sonraki cmle hazfedilir. Anlam: (Hayr) demektir. Misl: birine, ( Jj ) bahsine
"i ) H a y r , deriz. Edattan sonraki cmle; (
[ J i <liU]
= )
H a y r (Ali g e l m e d i ) eklindedir. Soru cmlesinin tekrar olduu iin, genellikle hazfedilir. 5- ( J ) ye benzeyen ( ^ ): Bunun da grev yapabilmesi iin: a) sminin ve haberinin nekre (belirsiz) olmas. b) Haberinin, isminden y e kendisinden nce gelmemesi. c) Olumsuzluunun ( Vl ) ile bozulmamas. jj ) gelmemesi gibi artlar vardr. Misl H i bir basit lm deildir. d) smi ile arasnda yabanc bir kelimenin bulunmamas. e) Kendisinden sonra zid bir ( ler: lijls* i^-> * = L i l j Jl^pJ j j j % =Cenab- A l l a h ' n t a k d i r e t t i i e y d e n k o r u y a c a k ,
hi bir snak yoktur. Grld gibi, a n l a m ; yerine gre: (Deilyok) kelimeleridir. 6-Neh edat olan ( misller: J&3 V ):Bu( V ), muzri'fiillerden nce gelerek, son S f Yazma. L3w = Yazar harflerinin harekesini cezmettii gibi, fiilin sonuna; (-me, -ma) ekleri de verir, Yazarsn.
LJ&jSl =
7- ( jj
Y a z m a s n . Kendisinden sonraki fiilin muhatap olmas halin ) nin benzerlerinden olan ( S ) : Bu ( H ), yalnz cins
de; (-me, -ma), gib olmas halinde ise; (-mein, -masn) ekleri veriyor.
112
isimleri olumsuz yaptndan; nef-i cins ( Sf ) s adn almtr. ( j j ) gibi, hareke ynnden isim cmlesine etkide bulunabilmesi iin, u artlarn bulun mas lzmdr: a) b) c) d) isminin ve haberinin devaml belirsiz (nekre) olmas. Car-mecrr veya zart da olsa, haberinin isminden nce gelmemesi. Kendisi ile ismi arasnda, yabanc bir kelimenin bulunmamas. Banda cer harfi gelmemesi.
e) sminin cins isimlerden olmas gibi, artlar vardr. Haberi de, genellikle gizli olur. Misller: LiLdl j yJ* V = j'jJI j J l j V = olur. Misller: JIJJI J J i V = j J - j JIJJI j V = jJl % li Xf Evde a d a m yoktur. j V= S e f e r e a r k a d a s z k t m . Atf halinde, Snfta hi renci yoktur. E v d e h i a d a m y o k t u r . Yukarda jj ) gibi, grev yapamaz
belirtilen artlarn birinin bulunmamas halinde, ( Evde Ali yoktur. jij^> % b j i C = edatn tekrarlanmas gerekir. ( V mebnidir. Jbj V - J .
Bizde, n e Zeyd n e d e Halit vardr. ) nn ismi, mfred veya cemi' mkesser olmas halinde, fetha zere J > j V - Jl>jV H' gibi. Tesniye veya cemi'-mzekker salim ) dr.
olmashalinde, ( ^ ) zere mebnidir. nk; bunlarda nasp almeti ( dir. nk; bunlarda fethann yerini kesre alr. ( V ) nn haberi zel olmadka eklinde gizlidir. zel olduu zaman aka grlr. Misller: o & "t = w J V ^ v** \ ~ ^ ^ )U* y uî ^ are J*uV
J =
gibi. Cemi'-mennes olmas halinde, kesre zere mebni oljif-V [ji^._^lif] ' gibi. gibi. Muzaf
D
veya ibih muzaf olmas halinde ise, mu'raptr.jjI JllcCSlj sj* J J * U > Y 9 ' -
Aadaki terimlerde -belli olduu iin- edat, devaml habersiz kullanlr. phesiz, kukusuz, phe yok. yok, olmamaya JU V = JJ> V = Gerekten. ) den are Zarar yok. yok.
a l m a z , a l a c a k bir e y y o k , y a d r g a n m a z . aresiz, re Zarar, ziyan yok. Elbette, olmamaya
yok, kurtulu
yok, gerektir. pji V =
Kurtulu yok.
A n l a m : (Yok, deil), tekrarland zaman; (ne, ne) cer harfi ( i sonra (sz) eklindedir. Not: ( V
) bazan, zid olarak gelebilecei gibi, gizli olarak bulunduu da
vardr. Misller: j j j j V - |U1 . j ^ ^ 4^ IjJ J i J j i j ^ ' ^ " ( V ) Bu ( Y ) lar, birinci ktaki nef ( V ) sna benzer. ^
113
214-YU-b;
Bu edat, grld gibi, harfin bileimidir. Anlam: (... mamak iin) eklin dedir. Misl: Edat;( S 'jSl ) eklinde idi. (
vÔ S J Jbdl fi* = U

renci snfta k a l m a m a s iin gayret eder. j ) ile ( S ) birletirilerek ( % ) eklini
almtr. Harfler ayr ayr yerlerinde grld.
2 1 5 - Y>0
LYFCY
Daha nce geen ( ( ^
) bahsinde, bu ve benzerlerine iaret edilmiti. -
) nn, bu tr kullanlnda, haberi gizlidir. Bununla beraber, bazan ismi a J c v _ iiii. JU, V CL. Anlam iin ( Sl ) bahsinin sonlarna bak.
hazfedilerek, haberiyle kalr. Misl:
2ie.Yv\-jftf.
Misl:
Kendisinden sonra devaml ( 'f ) veya (

f
) harflerinden biri gelir. Anlam iin, daha nce
O J I . ' J J > J I J - IbSt verildi.
f A ; l> ^
geen ( H ) bahsinin sonlarna bak. Bu ve benzerleri hakknda orada yeterli bilgi
217-
YW -oSf
d
( J*J ) ye benzeyen drt edattan biridir. ( J J j ) gibi grev yapabilmesi iin, benzeri olan ( V ) a bulunan artlarn, bunda da bulunmas gerekir. artlar iin bak ( V ) bahsi. Orada geti. Orada belirtilen artlara ilve olarak, bunun isminin ve haberinin (zaman) anlam ifade etmesi lzmdr. Bunlardan biri genel likle hazfedilir. sminin hazfi, haberinden daha oktur. Misller: ^,, , . , , .- _, , , - , * *. - ' :.'
XW Cij CJ"J J>XJ> C J J C J CJIJ -
Pimanlk z a m a n deildir. Z a m a n , pimanlk z a m a n deildir. Kurtulu z a m a n deildir. Z a m a n , kurtulu z a m a n deildir. 218-
Y >A jft
f :
) gibi, kullanlan bu kelime, sonradan ( U> ) Ger
Aslnda ( ( Sl
e k t e n , anlamnda kullanlr olmutur. Bu ve benzerleri iin, daha nce geen ) bahsine bak.
114
219Bu kelimenin izah iin, daha nce geen ( geni olarak izah yapld. & ) bahsine bak. Orada
220-
Y Y - $
:
jU-V ) atf edatlar gibi,
Atf edat olan bu kelime, daha nce geen (
yalnz hareke ynnden atf grevi yapar. Bu olumsuz anlam ifade ettiklerin den; kendilerinden sonraki kelime ile, nceki ayn ii yapmaz. Aksine bu edatlarn sonras, ncesinin aksini ifade eder. Misl: ot
JJ
J\i Jf^ JJ
JJI
Halit geldi. Fakat Ali gelmedi.
Bazan, kendisinden nce atf edatlarndan, ( J ) gelir. Bu durumda, atf grevini ( J ) slenir. ( ) e de, yalnz olumsuzluk grevi kalr. Atf konusu iin, daha nce geen ( jJ. ) bahsine bak. Orada atf konusunda gerekli bilgi verildi.
221( jl
Y T N CRF^
) nin benzerlerinden olan bu kelime,'.endisinden nceki cmleden A l i z e n g i n d i r , cmlesinde, Ali'nin cmert olabilecei de akla bu ihtimali nlemek iin, hemen ilve edilerek F a k a t c i m r i d i r , denir. Anlam: (Fakat, ama, amma j l , j l , jl? ) de olduu gibi, eddesi kaldrlarak,
kabilecek muhtemel yanl bir anlam, nlemek iin kullanlr. Mesel: J* geleceinden i*jJ = Bazan, (
ancak, ne varki, u kadar var ki) eklindedir. ( JSU ) eklini ald olur. Bu durumda, isim cmlesi zerinde hareke etkisi kalmaz. Bazanda dierlerinde olduu gibi, sonuna kffe ( L. ) s gelerek ( \IFJ misl: ) eklini alr. Bu durumda da, hareke etkisi kalmaz. Sonu olarak da, isim j } j i j k l JJ Jj = F a k a t b e n a s a l e t l i bir e r e f cmlesinden nce gelme zellii kalmaz, fiil cmlesinden nce de gelebilir, i i n a l y o r u m . Anlam, her halinde ayndr, deimez.
222-
T t X - Ic^J :
) ye bak. Orada aklamas yapld.
Bu edat iin yukardaki (
2 2 3 - Y Y f - j&I ^ : Kelime, bu ekliyle istisna edat olarak kullanlr. Fiil, naks fiillerden olduun-
115
dan, kendisinden sonraki mstesna, haberi olarak mansp okunur. smi de, devaml gizli bir zamrdir. Misl:
jJlgeldiler. ( sine bak.
S L>buJI cl> f
'jg
Halit'ten baka btn renciler VI ) bah
) nin bu eklinden baka, dier ekimleri istisna edat olarak
kullanlmaz. stisna konusunda geni bilgi iin, daha nce geen (
224-m-'^:
Devaml cmlelerde mefi- mutlak olan bu kelime, tesniye olduu iin fethann yerine ( ^ ( j ) almtr. Sonundaki ( i) ) ye muzaf olduu iin de, ) dmtr. Anlam: (arma icabet ettim. Yaptn daveti canla bala Bu kelimenin grn tesniye de olsa, anlam cemidir. Devaml mahzf olan fiili; J - ^ÎL - ^ eklinde idi. Misl: eklindedir. Kelime, muzaf olmadan nce ( eCJ 1<LUJ = u>l) ) A l l a h ' m ! D a v e t i n e bir d e i l ,
bir deil, bir ok defalar yerine getiririm) demektir.
bir o k d e f a i c a b e t e d e r i m .
225-
TT0
Zaman ve mekn zarf olarak kullanlan bu kelime, her ynyle daha nce geen ( xs-) kelimesine benzer. Sonu skn zere mebni olduu iin mahallen mansp saylr. Bununla beraber, ( of ) ile kullanld da vardr. Devaml muzaf olur. Zaman zarf oluuna misl: j J L l cJtD? j l c i > = misl:
c
Gne doarken geldim.

e
G n e d o d u u z a m a n g e l d i m . Hem mekn zarf hem ( Of ) >' geliine 'of V ^ f c * i ^ ^ A r k a d a m n n e z d i n d e n b a n a bir m e k t u p g e l d i . Anlam: Zaman zarf olduu zaman: (...de, ...da, zaman, vakit, iken), mekn zarf olduu zaman ise; (yannda, nezdinde) eklindedir.
Her ynyle bir nceki ( j j j maksuredir.
) kelimesine benzer. Ancak, bunun sonu elif-i
227- YTV -
&
: ) nn bileimi olan bu kelimenin
Bir cer harfi olan ( J ) ile, iaret ismi ( fi
116
anlam: (Bunun iiri bundan dolay) demektir. Misl: jjjll J l J&L^ l-^J Bunun iin istifam mdre sundum. Bak ( |'j ) bahsi.
p
228-T Y A
Bir nceki bileik edata uzaklk bildiren ( J ) ile, hitap zamiri ( ^ ) nin de ilavesiyle ortaya kan bir kelimedir. Yerine gre anlam: (Bunun iin, onun iin, bundan dolay, ondan dolay) eklindedir. Misl: TJI J * \JJ> LIJIJ Onun iin savatan katlar. Bazan anlamna (ite) kelimesini, ilve etmek yerinde olur. Bak ( |j ) bahsi.
2 2 9 - m - J ^ ( jl ) nin benzerlerinden olan bu kelime de, dier benzerleri gibi, isimhaber alr. smini nasp haberini raf'eder. Misllerle anlamn grelim. O t JJJ Ali b a a r m o l a c a k . 'clS iil*) = Belki yazmsndr. Yazm olabilirsin. Umarm yazmsndr. J\ ji Ot- JJI) = Ali g e l m i o l m a l . Ali g e l m i o l a c a k . Dier benzerlerinde olduu gibi, bunun da sonuna kffe ( U ) s g e l e r e k , ( y*j ) e k l i n i a l d olur. B u d u r u m d a , i s i m c m l e s i n d e n n c e g e l m e z e l l i i k a l m a z . Fiil c m l e s i n d e n n c e d e gelebilir. Kendisinden sonraki c m l e zerinde h a r e k e etkisi kal m a z . A n l a m n d a i s e , bir d e i i k l i k o l m a z . Edatn b a z a n ; (iin, diye) a n l a m l a r ifade e t t i i olur.m j j ^ f ' j j 'PJ& H a t r l a y a s n z d i y e . H a t r l a m a n z i i n , gibi.
230- t r Bu edat iin bir nceki ( JJJ ) bahsinin son ksmlarna bak.
U^:
231-
YT> -
Balang (ibtid) lm ile ( ^ j * * ) kelimesinden meydana gelen bu kelime; (mrme yemin ederim) demektir. Kelime devaml mbted, haberi de devaml gizli olan ( <J?~* ) kelimesidir. Kelimenin kendisi muzaf, sonundaki ( <J ) muzaf ileyhtir.
232-
TTT - *î>^ :
117
Cer harfi (
), nasp edat ( Jf
), nef edat (
) dan meydana
gelen bu bileik edat, daha nce geen (
) nn ayndr, bak.
233fiilin:
YYT -
J : J
Devaml muzri' fiillerden nce gelen bu edat, kendisinden sonraki muzri' a) Anlamn, geni zamandan gemi zamana evirir. b) Kendisinden sonraki bu fiilleri olumsuz yapar. c) Son = harflerinin Yazmad. ( harekesini oezmeder. Misl li ^-î Yazar.
' J J Jj v&
jjc
Ji*
li =
) ile kullanld zaman (
) anlam gibi, bir & ) bahsi.
man ifade eder. L3W jj H e n z y a z m a d . Bak ( J J Yukardaki misllerden de anlalabilecei gibi, ( ) e, kaytsz olumsuzluk
ifade ettii iin; (cahd-i mutlak) Mutlak olumsuz, denmitir. ( & ) ya ise, henz kayd olduundan; (cahd-i mstarak) Srekli olumsuz, denir.
234- tri-eJ:
Cer harfi ( J ) ile, soru edat ( d ) nn bileimi olan bu edatn anlam: (Niin, ne diye) eklindedir. Cer harflerinden sonra geliinde soru edat ( ( ) de olduu gibi, sekt (duraklama) ( ) bahsi. U ) s gelerek, edat; ( L. *i ) ) nn elifinin dtne daha nce iaret edilmiti. Bazan bu kelimenin sonuna eklini alr. Bak (
235-
Y -
:
) gibi:
Bu edat, mz fiillerden nce geliinde isim, muzri' fiillerden nce giliinde ise; harftir. 1-Muzri'fiillerden nce geliinde, daha nce geen ( Jj a) Fiilin anlamn, geni zamandan gemi zamana evirir. b) Bu fiillerin son harflerinin harekesini cezmeder. c) Olumsuz yapar. Misl: mad. ( JJ ) le ( (
=
Yazar Jj
LJ& I =
Henz yaz
) nn Fark: (
)in ifade ettii olumsuzluk mutlak
olduu halde, bunun olumsuzluu, sz edilen gemi zamandan, konuulan zamana kadar devam eder. Mesel: Kuluk vakti biri bana La}\' ^f.
c
J -
Sabah namazn kldn m? H e n z k l m a d m , derim. Edatn ifade ettii
diye sorsa, ayet klmad isem ben ona;
18 1
olumsuzluk, sabah namaznn vaktinden, kuluk vaktine kadar devam ediyor, demektir. Bu durumu ifade edebilmek iin; (henz, daha, hl) kelimelerini kulla nrz. JCjlI <yJS\ li D a h a m e k t u b u y a z m a d m derken; yazmam gerektii zamandan bu sz, sylediim zamana kadar mektubun yazlmadn, fakat yazlmak zere olduunu belirtmek isterim. ) den bir ayr yn de, yerine gre fiilin hazfedilebilmesidir. , 1*LyA\ J l c4>i J i = O k u l a g i t t i n m i ? diyen birine; u = H e n z derim. Takdiri; L > j l I = H e n z g i t m e d i m , eklinde dir. Trkede de ( I ) ya karlk olarak gsterdiimiz kelimelerden sonra, fiil hazfedilebilir. Mesel: Tatile girdiniz mi? sorusuna; (henz) demekle yetinebilir, (girmedik) fiilini sylemeyebiliriz. 2- Edat, mazilerden nce geliinde, ( O y ) anlamnda isim olur. Bu tr kullanlnda, cezmetmeyen art edatlar grubuna girer. Kendisinden sonra art-cevap ad altnda, iki fiil bulunur, ikisi de mz olur.
#
Bu edatn ( Mesel: Bana;
JJ
E d a t n A n l a m : (Zaman, vakit, ...de, ...da
ince) eklindedir. Misller:
Yamur yanca, sel akt. r e t m e n snfa girince, rencilere s e l a m verdi. r e t m e n snfa girdii z a m a n , renci lere selam verdi.
iO J J i l aI
<jj> Jil 6J> = LL J JU*ll Ji I = i aI
Grld gibi edat burada, ( <^f ) gibi zaman zarfdr. Kendisi devaml nndeki art fiiline muzaf, cevab da kendisini zaman zarf olarak, nasbeder. Skn zere mebn olduu iin mahallen mansp denir. art fiili, edata muzaf ileyh olduundan, Trkeye tercemesinde (...) eki alr. Misl: 'li u = G e l d i i z a m a n , g e l d i i n d e . Daha nce geen ( lal.. j> ) bahislerine bak. ( ) n n ( Sil ) anlamnda kullanld olmu tur. Misl: ^ i U . Lfcii I J& 'fi bj
t
236- t t " \ - l'M
Daha nce geen ( |J ) gibi, (niin) anlamnda soru edat olan bu kelime, cer harfi ( ) ile soru edat ( l'jU ) nn bileimidir. Misl: J 5 J i *l> 14 = ^ izah gelecek olan, ( | f o ) soru edatna bak.
t
A l i n i i n g e l d i ? Daha sonra
237-
rrv - y :
Devaml muzri' fiillerden nce gelen bu edat: a) nndeki fiilin son harfini nasbeder.
119
b) Geni zamandan gelecek zamana evirir. c) Olumsuz yapar. Misller: = Gelir _ J>C JJ Gelme y e c e k . Bu edatn kesinlik ifade ettiini de iddia edenler vardr. Bu takdirde Trkeye tercemesinde fiilin sonuna bir (dir) eki ilave edilir. *]J>\ JXJ_ JJ = K a r d e i n g e l m e y e c e k t i r veya kardein hi gelmeyecektir, eklinde (hi) ilave edilir.
238-
YfA
- jJ :
Edatn kullanl, grevleri ve eitleri. 1 - Cezmetmeyen art edatlarndan olur: Bu kullannda kendisinden sonra, art cevap ad altnda iki fiil bulunur. Bu fiiller muzri' de olsalar mz anlam verilir. Misl: (*vO J i -Hz>\ ayet Ali alsayd, baarrd. a y e t A l i a l m o l s a y d , b a a r r d . Grld gibi, bu edatn art fiili; art fiilinin hikyesi, cevab da, geni zamann hikyesi veya art, (...misli) gemiin art, cevab da geni zamann hikyesi eklindedir. Genellikle ceva bnda, cevap ( J ) si denen bir (lm) bulunur. Adna, cevap ( j ) si denir. Bu edattan sonra devaml fiil gelir. ayet kendisinden sonra fiil yerine isim geldii grlrse, isimle edat arasnda, fiil gizli demektir. Misl: ' J j J LS bl Jj ... 3> J C^J'J = B a a r m a n b e l l i o l s a y d , s e n i 'dS IS ile, nasl mastara evrilir. Bu edatn, daha nce geen art edat ( mzye evirir. ( yoktur. < .uuJ \i\fi Q i jj w1 J ; Ali'yi ziyaret e t m i olsak, elimize n e geer. Diyelim k i , Ali'yi ziyaret ettik, elimize n e geer, gibi. 2- Arz edat olur: Arz: Bir eyin yaplmasn bakasndan kibarca istemektir. Buna (ltfen) kelimesini karlk gsterebiliriz. Misl: ^Jb^J J'J Ltfen bize gelseniz d e bizimle tursnz. Ltfen bize geliniz d e bizimle oturunuz. Bizimle o t u r m a k iin geliniz. 3- Temenni edat olur: Misl: JJO IJJ J K e k e bize gelsen de, bizimle konusan. Keke bize geleydin d e b i z i m l e k o n u s a y d n . K e k e b i z i m l e k o n u m a k i i n g e l s e n i z . Bak, nasp ve mastar edat ( J l ) in gizli olarak geldii yerler. Bu iki mislde de, 'J jl ) den fark: O, kendisinden o\ ) de sonra gelen art fiili, mz de olsa, muzri'ye eviriyordu. Bu ise, muzri' de olsa, ) de faraziye (tasar) ifadesi olduu halde ( C w 'J gibi. Bak ( jl ), isim cmlesi m k f a t l a n d r r d m . sim cmlesi, gizli olan ( J l ) fiilinin failidir.
120
L i ) den sonra ( 'J\ ) gizlidir. 4- ( ) gibi mastariye edat olur: Bu durumda kendisinden nce; ( j , *fy ) 9'bi diller geer. Misl:
'p^y 'J LJtlI r e n c i snf g e m e y i a r z u e d e r . Mastariye ve mastar edatlar iin, daha nce geen ( 'jl ) bahsine bak. 5- Kendisinden nce ( -> ) gelmesi halinde, (vasi) edat olur. Bu durum, daha nce izah geen ( j ) de de mevcuttu. Misl. = Uzakda olsa, Medine'ye JUJU cJl? 'Jj L J I J l
g i d e c e i m . Bu tip cmlelerde edat, cevap istemez. Grld gibi edat, art anlam ifade etmedii dier yerlerde de, cevap almamaktadr.
239Edatn grevleri, kullanld yerler ve eitleri. 1 - Cezmetmeyen art edatlarndan olur. Bir nceki ( J ) de olduu gibi, kendisinden sonra, art-cevap ad altnda iki cmle bulunur. Ancak, bunun art cmlesi isim cmlesidir. Genellikle haber ( sj-y> ) eklinde gizlidir. Misl: jJU- jwJ & 'Js- H'j) = Ali o l m a s a y d , H a l i t snf g e e m e z d i . A l i o l m a m o l s a y d , H a l i t s n f g e e m e z d i . Grld gibi, bunun art; olumsuz artn hikyesi cevab da; olumsuz geni zamann hikyesi veya art; olumsuz gemiin art, haberi de olumsuz geni zamann hikyesi eklindedir. Bunun da, cevabndan nce genellikle ( J ) gelir.
m -
V>' :
(. i l .m i s )
ifaiSI
cii>
ll.jVy
'tfi'J
gibi.
2- Arz ve tahzd edat olur: Arz: Bir eyin yaplmasn bakasndan kibarca istemektir. Tahzd: Bir eyin yaplmasn serte istemektir. Birinciye misl:
]&~'j'J
kinciye misl:
J-H^
H'J '^M^j
Ltfen derslerinize alsanz.
jr&
Yj
d e v l e r i n i z i y a z s a n z a d e v l e r i n i z i y a z a c a k s n z . Bu ikisi cmlede sz geliinden veya syleni tarzndan ayrdedilebilir. 3- Mazilerden nce geliinde knama edat olur. Misl: 'A, A I j j l i 'FJJ ij. = Bri (hi olmasza) ona drt ahit getirseydiler y a !
240-
Ti -
Her ynyle bir nceki ( H'J ) ya benzer bak.
241-
U\
:
121
( j ) nin benzerlerinden olan bu edat, temennide kullanlr. Temenni: Elde edilmesi imkansz veya zor olan eyleri istemektir. Edatn Trke karl: (Keke, bri, notayd, tek) eklindedir. Misller:
C j i IJI IJI1I\ cJ = K e k e g e n l i k bir g n d n e y d i ( d n s e ) .
L > o& Bazan, bu edattan nce ( katar. Misl: (OJSJU C
bl) =
T e k b a b a m s a olayd*
) gelerek, anlamna; pimanlk, znt, esef

A n
cJ^ =
kke milletim bilseydi!
Bazan da, dier benzerlerinde olduu gibi, bunun da, sonuna kffe ( L. ) s gelerek, ( l j ) eklini alr. ( U ), dierlerinde isim cmlesinin zerinde hareke etkilerine mni olduu halde, bunda mni olmaz. Yani; ( cJJ ), ( U ) ile birletikten sonra da, ismini nasp, haberini raf'edebiiir. Bunda, iki hl de geerlidir. Misl: . . > ..., > *. t t
Edatn ismi, (bilgi, sezgi) ifade eden; ( J^ ) kelimesi olmas halinde, haberi, ( 'S?"^* ) eklinde devaml gizlidir, misl: j y JJ> ^J*-^ cJJ = Acaba baarabilecek miyim, k e k e bir biteydim? B a a r p b a a r a m a y a c a m k e k e bir b i l s e m .
242-
t t - ^-JJ
:
n n
1 - Daha nce izah geen ( ) ' benzerlerinden olan bu kelime, dier benzerleri gibi, isim-haber alr. smini raf, haberini nasbeder. Yalnz mazisi var, dier ekimleri yoktur. Misl: benzeri olan ( Misl: U ^jj^l D e r s z o r d e i l d i r . Bazan, ) da olduu gibi, bunun da haberine zid bir ( V ) gelir. ^ j j j j l 'JA _ Q.. j # l
2- Kelime, istisna edat olarak da kullanlabilir. Kendisinden sonraki (ms tesna) fiilin haberi olduundan, devaml mansptur. smi de, devaml gizli bir zamirdir. Misl: Ali'den b a k a , btn renciler geldiler. Kelimenin; Vj ^ = Baka deil, eklinde bir kullanl olduuna daha nce geen ( Sil ) bahsinde iaret edilmiti. stisna konusu iin de ( H\ ) bahsini oku.
243-
tir
- f :
Bu harf, mzekker, muhatap ve gaip zamirlerde, cemilik almeti olur. Misl' '
e r
. jîiJs A
122
244-
UX
:
) anlamnda ism-i mevsl olur: Ancak bunun, aklszlar iin ^-J ) bahsinde iaret edilmiti. Misl: Sizin yannzdakiler tkenir. ,j )
eitli grevleri olan bu edat, yerine gre isim, yerine gre harf, yerine gre de, zid olarak cmlelerde bulunur. 1" ( kullanldna daha nce geen ( ... (jW ti X U j Ju& J > Jit U = L bahsine bak. 2- ki .fiil cezmeden art edatlarndan olur: Bu durumda da, aklszlar iin kullanlr. Anlam: (Ne ...ise) demektir. Misl: *i '.',..i \YS U = N e okursan, ondan faydalanrsn. art konusu iin bak ( j l ) bahsi. 3- Nef (olumsuzluk) edat olur: a) Fiillerden nce: Maz fiillerden nce geliinde, yalnz olumsuzluk ifade ettii halde, muzri' fiillerden nce geliinde buna ek olarak, fiilin zamann, geni zamandan imdiki zamana dntrr. Misller: % = Geldi <L Gelmedi. = G e l i r J^ U = G e l m i y o r . Edatn bu tr kullannda, hareke etkisi yoktur. b) simlerden nce: simlerden nce geliinde ( ^-11 ) gibi, isim-haber alr. smini raf haberini nasbeder. ( ~ l ) gibi grev yapabilmesi iin; ismi ile haberi nin yer deitirmemesi, olumsuzluunun ( Sfl ) ile bozulmamas gerekir. Bu artlardan birinin bulunmamas halinde isim cmlesi zerinde hareke etkisi kal maz. Yalnz olumsuzluu kalr. Her halinde anlam: (Deil) demektir. I l p f yJaJI U = renci a l k a n deildir. Bazan ( ^ ) de olduu gibi, bunun haberinden nce de zid bir ( y ) gelebilir. Misl: j j U j ; ^ JiUL-l U j Cenab- Allah yaptklarnzdan gafil deildir.
u
C e n a b - A l l a h ' n n e z d i n d e k i l e r i s e ; b a k i d i r . Mevsller iin (
4-.Soru edat olur: Aklszlar hakknda soru sormaya yarar. Anlam: (Ne) demektir. Misller: iU = Bu nedir? iU"! U = alnacaktr. 5- Mastariye adat olur: Bu ( l u t U 4 & JIJ- = jLVc. ( 'jj rld gsterilmitir. 6- Mastariye-zamaniye edat olur: Edatn bu trleri yukardaki gibi, mastar IV ), dier benzerleri gibi, kendisinden sonraki fiilin anlamn mastara evirir. Misl: Sizin skntya dmeniz o n a ar gelir. Mastar konusu iin daha nce geen A d n n e d i r ? Soru edatlarnn i'rab iin, daha sonra izah
gelecek olan ( 'J ) bahsine bak. Orada soru edatlarnn i'rab tm olarak ele
) bahsine bak. Orada, bu edatlardan sonra fiillerin mastara nasl dnt
123
anlam ile zaman anlam da ifade ederler. Misl: LJjJI 'C~J U JJUJ S( = j J I . I J a U l Sf = bulunduundan, bulunan mastara ( ji Dnya durduka seni unutmam. Bak( y ) bahsi. Dnya durduu srece (mddete) seni u n u t m a m . Bundan sonraki fiilin mastar bulunduktan sonra, kendisinde zaman anlam da ) kelimesini muzaf yapmak gerekir. ^' r ) ya dnen ( j i j ) zamiriyle j)l J - U Bahar n e 7- Teaccp (hayret) anlam ifade eden ('. L ): Bu edat, teaccp fiillerinden nce gelir. Anlam: (Ne)! demektir. Misl: gzeldir! ' r a b : Edat mbted. ( JJM ) (
birlikte haberi, ( j ) l ) ise, fiilin mefln bihidir. 8- Nekre (belirsiz) (birey) anlamna gelen ( U
): Bundan sonra devaml
bir sfat gelir. Edat, (birey) anlamnda nekre olduu iin, sfat da nekre olur. Devaml bir sifata muhta olduu iin; bu ( ) ya; (nekre-i naksa) denir. >
M i s l :
.au->jjt
JU*; j %
f
LJ\ jl & a .
A k l l ( k i i ) f a y d a l b i r e y i i n a l r . S e n d e f a y d a s u z a k o l a n bir ey iin alc olma (alma). 9- Genellikle vg ve yergi fiillerinden sonra gelen bir ( tam ma'rife zel, tam ma'rife genel diye ikiye ayrlr. a) Tam ma'rife zel: Bu ( sfat mahiyetindedir. Misl: . U ), fiil ile birlikte daha nce geen bir ismin K a d n a m a r l a r bir y k a d k i ; ) fiilinin U C ) daha vardr ki, >
\*1
%J.
L'Jii) jll cJLt =

^ ), Durada ( ^
n e iyi y k a y ! (
failidir.
Kendi fiili ile birlikte, demektir. Bun
( SCt ) kelimesinin sfat mahiyetindedir. ( dan dolay yukardaki cmleyi, J J I'PJU*>Ci. L>ji)l
) =
Ijil cJli.
U
eklinde yazdmz zaman,
manda bir deiiklik olmaz. Bu ( b) Tam ma'rife genel: Bu ( sebebi de; yukardaki ( ^ n e g z e l e y d i r o! 10- Kffe (engel) ( a) Fiillerden sonra: 11 - Zid olarak gelen ( U
) ya; nce geen ( j ) kelimesiyle
takdir edildii, (ey) kelimesiyle takdir edilmedii iin, (zel) denmitir. U ), (ey) kelimesiyle takdir edildii ve ma'rife U ) ya (tam) denmesinin olduu iin; (tam ma'rife genel) denmitir. Bu iki tr ( "L*jj olialdJI IJJJ j l =
U ) gibi, sfata muhta olmamalarndandr. Misl: Sadakalarnz a k a verirseniz;
'cj!b\
) s: Bu ( [
;
oliJuaJI Ijj; j l = ), baz kelimelerin sonuna gelerek - ^ gibi. vs.
Bak ( '^MJ ) bahsi. Orada daha geni aklama yaplacaktr. C onlarn grev yapmasna mni olduu iin. Jpu ad almtr. - M ) Bu( U b) Harflerden sonra: [ j l - j _ JS" o f i -'S**- v o ] ^! - & -
), sonuna geldii kelimenin grev
124
yapmasna mni olmaz. a) Cer harflerinden;

\c*gibi.
y - *-
dan
sonra:
...4l j * J-J \ , J -Y-TJ
b) ( 't-.Sf ) dan sonra: Bu kelimeden sonraki isim muzaf ileyh olarak mecrr olduu takdirde ( U ) zaittir. gibi. Bak, ( ) bahsi. [ jj_Li^_(^4- ^<'-i^-J'l c) art edatlarnn bazlarndan sonra: l i l _ L/l? L i l i 12- Nekre isimleri daha belirsiz yapmak iin gelen ( Li ): l i C a k l i = H e r hangi bir kii. l i J* = H e r h a n g i b i r g n , gibi. N o t : ( Li ) ( j ) ile, ... j ... l i eklinde geldii zaman (..er ...mez) anlam verir. Misl:
c v s
JIJ> JJ.
j l l i = S a b a h olur o l m a z i s l a m i y e t i k a b u l e t t i . b i p l j j j U =
E w e
9'
r e r
g i ' m e z o t u r d u , gibi.
245-XI 0
& :
v e
Bu ve benzerleri; ( J. - <-<J? ^ ) eksik ekimli naks fiil lerdir. Bu nn yalnz mz ve muzri'leri vardr. Bunlarn da, ( j l ? ) benzerleri gibi, naks fiiller olarak isim-haber alabilmeleri iin, kendilerinden nce devaml nefi veya neh edatlarndan birinin bulunmas gerekir. A n l a m l a r : Bu fiillerin anlamlar: (Ayrld) demektir. Misller: Ji Ii! = Ali ayrld. Ji .'dUl l i = Ali ayrl m a d . Biz, bu fiillerdeki ayrlmazl yani; devamll (hl) kelimesiyle ifade edebiliriz. Misller: CuJ Ji J j | l i = A l i h a s t a l k t a n a y r l m a d . A l i h l h a s t a d r . [ J . J ; | Juj| U = H a s t a hl yayor (hayatta dr).
246-
T * \ - T\j>Y** :
Bu fiil de, bir nceki gibi, naks fiillerdendir. Ayn artlarn bunda da, bulun mas gerekir. Misl: u* -** ^ ! TZ'j J^f * TJJ* J yJl* = Musa A.S. bize dnmedike, ona, ibadet etmekten ayrlmayacaz. Musa A.S. bize dnnceye kadar ona, ibadet e t m e y e d e v a m edeceiz. L? JJJ li = ocuk hl alyor.
1 1 1
247- YV - f l i U
( jljf
) nin benzerlerinden olan bu fiil, dier benzerleri gibi, isim cmlesi
125
zerinde etkide bulunabilmesi iin, kendisinden nce mastar ve zaman anlam ifade eden bir ( ( U li ) nn bulunmas gerekir. Bu fiilin mzsi, sz edilen renci olduka al. renci li ) da, hem mastar hem zaman ) i'e naks fiil olarak kullanlr. Misl: F L o U 'JF>\ =
o l d u u n s r e c e a l . Fiilden nceki ( mesini ilave etmek gerekir. Misl:
anlam bulunduundan, fiil mastara evrilirken, bulunan mastara ( ; j u ) keli
i- Liili >yLa}\ Jy \ j =
ll* ^VJS U 'ljCai\ JJi) j j

jj ) bahsi.
Fiillerin mastara evrilii konusu iin bak, (
Bazan bu fiil, ( Li ) sz gelebilir. Ancak bu takdirde, tam fiil olur. Kendisin den sonraki mansp kelime, haberi deil (hl) olur. Fiil, bu durumuyla tam ekimlidir. Misl: Q> J x ^li = A l i bir r e n c i o l a r a k d e v a m e t t i .
248-
YA -
:
Li ) gibi, aklszlar iin kullanlan bir soru edatdr. (Ne) fi ) ile soru li ) v e
Daha nce geen ( edat ( li ber^ li
anlamnda tek kelime olduunu kabul edenler var olduu gibi, ( ) nn zid olduunu syleyenler de olmutur. ( ji fi
) nn bileimi olduunu syleyenler de yok deildir. Bununla bera )nn, ( ) den sonra geliinde ism-i mevsl olarak
daha sonra izah gelecek olan ( kullanldna raslanlabilir.
( fili ) nn tek kelime veya ( \l ) nn zid kabul edilmesi halinde, mans (ne) demektir, deimez. Misl: lili = N e y a p t n ? ( fi ) nn iaret ismi oluuna misl- , j J--LSKJJI lili = B u t e n b e l l i k n e d i r ? sm-i mevsl
t
oluuna misl:
-r^f
' = jl
Y a n n z d a k i n e d i r ? Bununla be ) gibi bir kullanl tarz vardr. Edat, bu tr
raber tek kelime olarak kullanl daha oktur. Edatn bazan, ( j j t ) ve ( iil)
c^j^\
kullanlnda, hem soru edat hem ism-i mevsl gibi, bir man verir".
lili <_^L =
S a n a n e s a t n a l d m b a n a s o r d u , gibi. ) bahsi.
Bu ve benzeri soru edatlarnn i'raplarn bulabilmek iin bak ( j i
249-YV-'Jlj- '
:
Bu fiil de daha nceki,
[ ^ li _ l i & l li _
gibi, devaml olumsuz kullanlr. Bunun bir de (
Vljj _ j
Jlj
) eklinde
olana vardr ki, tam olarak kullanlr. Konumuz olan bu fiilin ekimi; ( V j J - J'ji - jlj ) eklindedir. Bunun yalnz mz ve muzri kullanlr. Misl: iL j ^ J l j l > ; H = A d a n hl endielidir. Bak (
Uujl
U ) bahsi.
126
250-
Y0
( j l ? ) nin benzerlerinden olan bu fiilyukarda geen benzerleri gibi, de vaml olumsuz kullanlr. Misl:
'LJ J>''i H Hl Yusuf'u anyorsun. Bak ( UI L* ) bahsi. Naks fiillerin tm iin, daha nce geen ( ) bahsine bak.
2 5 1 - ToN Soru ve iki fiil cezmeden edat olark, iki eit kullan vardr. 1 - Soru edat oluuna misller:. N e ataman g i d e c e k s i n ? ( 'J* ) bahsi. =i Sen ne zaman gidersen, ben de seninle giderim. > er* ~ N e z a m a n ders alrsan, ben de alrm. ) gelerek, ( U J* ) eklini Bu tr kullanlnda, bazan sonuna zid bir ( J^> \'Ja> JC 'Jl =
S e n i n e z a m a n a k a d a r b e k l e y e c e i z ? Soru edatlarnn i'rab iin bak 2- ki fiil cezmeden art edat oluuna misller: l i U i j i C l 'jfJi J*
alr. art edatlarnn i'rab iin ( \& ) bahsine bak..
252-
YY -
(JZ*
Bir nceki (
) ile zid bir (
\^ j
) nn bileimidir. Bu ( ) bahsine bak.
), ( J )
art edat olduu zaman edatn sonuna gelir. Soru edat olduu zaman gelmez. art konusu iin daha nce geen (
253- Y OV -
sim ve harf olarak iki trl kullanl vardr. sim olduu zaman; zaman zarf, harf olarak kullanld zaman ise; cer harfidir. 1 - Cer harfi oluuna misller: Z* 'X> iUU S e n i bir s e n e d e n b e r i g r m e d i m . S e n i bir s e n e d i r g r m e d i m . ^Jl ji> JU cJ? U = G n e d o a l d a n b e r i y e m e k y e m e d i m . Gne doal y e m e k y e m e d i m . 2- Kendisinden sonra cmle gelmesi halinde, isimdir. Edat, zaman zarf olarak bu cmleye muzaf olduu gibi, daha nceki fiilin de mefln fihi olur. Misl: c4> JU JH'Jj U = Geleliden beri beni ziyaret etmedin. G e l e l i b e n i z i y a r e t e t m e d i m . Anlam: (...den beri, ...dir, ...li) eklindedir. Edattan sonraki kelimenin imdiki zaman anlam ifade etmesi halinde, edat;
127
harf-i cer (
) gibi, (...de ...da) eki verir. Misl: JP'JT-'* x c i > = Beni ardnda geldim. ^ ) bahsine bak.
Cer harfleri iin, (
254-
YO -
Genellikle muzaf olarak kullanlan ve muzaf olduu kelimeyi gre de, zaman veya mekn zarf olan bu kelimenin anlam: (ile ..le, birlikte beraber) demektir. Mekn misl: zarf oluuna misller: 'dl c i > = Seninle geldim. FT^* o j s U =
(JTY*
O n l a r l a b e r a b e r g i t t i m . Zaman zarf oluuna
bL2Q1
' j j j l = Anari zamanla kaybolacaktr.
Kelimenin bazan; (...de, ...da, yannda) anlamlarna geldii olur. Misaller: V ^ f U?* ~
T
B e n d e bir k i t a p (var). B e n i m y a n m d a bir k i t a p (var). * ~ j) = Ali'de bir k a l e m (var). Beraber geldik. iv ) eklinde muzaf olmakszn kullanlr. Bu durumda (hl)
f& , Edat bazan, ( olur. Misl:
255-
Y00
:
=
Devaml muzaf, genellikle de lafza-i celle muzaf olarak kullanlan bu kelime, fiili devaml hazfolan mefl- mutlaklardandr. Misl: <&! i U * Allah korusun. Allah'a snrm. Allah etmesin.
2 5 6 - Y0"V 1dn? Terimler: garantiler.

5
t> : hakknda soru edat {^Sj ]Y

=
Kelimenin kullanl, grevleri ve eitleri. Aklllar *

=
olur.
Misller: Kmi gr
K i m geldi? j\ J -
Bu a d a m n iini b a n a k i m
=
JijJI
<sS*\ A
'* * '"^ ,^ '*
Onu, bana k i m garantiler?
2- iki fiil cezmeden art edatlarndan olur. Bu durumda yine akllar iindir. Bu tr kullanlnda bir art edat olduundan, yukardaki anlamna bir de (ise) ilave edilir. Misl: TJ j i j - '* = K i m bir k t l k y a p a r s a , o n d a n dolay jl ) bahsi. c e z a l a n d r l r . art konusu iin bak, ( j j i 'Js =
3- ism-i mevsl olur. Bu durumda da, aklllar iin kullanlr. Misl: Onun (dnyann) zerindekilerin
128
t m fnidir.
Edatn bu yn iin, bak (
) bahsi.
Soru Edatlarnn Cmle inde 'rablarn Bulma M e t o d u .
Soru edatlar: [ 1 - > . ^ . U . ki _ . 1? . J\ -JC*. CI _ y ] dr. ( ) dnda tm mebndir. ( I - J* ) harf, dierleri isimdir. Bilindii gibi, harflerin cmle iinde i'raplar olmaz. Bu edatlardan isim olanlarn i'rabn bulabilmek iin: a) Soru cmlesine baklr, b) Soruya fazla veya eksik olmakszn cevap verilir, c) Cevap cmlesi gzden geirilerek, bu cmlede soruya cevap olan kelime nin i'rab bulunur. d) Cevap cmlesindeki soru edatna cevap olan kelimenin i'rab, soru cmle sindeki soru edatnn i'rab demektir. Misllerle grelim. tbjilL Â LL ojCGrld gibi, cevap cmlesinde soru edat ( ) nn cevab, ( IL ) kelimesidir ve mefln fihidir. yle ise ( I / ^ ) da, nndeki ( bjC ) fiilin mefln fihidir. ICJ\ 'cy> jJli tf Cevap cmlesinde soru edat ( Ji ) nin cevab, ( JJU. ) kelimesidir ve ( ) nin haberidir. yle ise, ( J i ) de ( ) nin haberidir, sonucuna varrz. Devam edelim. LJJ- Lil? iti DS; Cevap cmlesinde, soru edat ( Lil? ) nin cevab ( i li) dir ve (hl) dir. yle ise, ( Lil? ) de (hl) dir. Naks fiillerden rneklerle konuya devam edelim. {IILJLO jj?y j> Ot uk}-" j?J cevap cmlesinde soru edat ( * ) in cevab ( i ) kelimesidir ve ( J jJ ) fiilinin haberidir. yle ise ( Ji ) de soru cmlesinde ( \JC\) fiilinin haberidir, deriz. \ r- jJ\j* (t>^j Jjjll j i Jl Cevap cmlesinde ( ), soru cmlesindeki ( * \ ) nn cevabdr ve nribteddr. yle ise, ( [A] ) de mbteddr. ^ l i l J c? lili Ljii lil J Ji? Cevap cmlesinde ( L** ), soru edat ( lili ) nn cevabdr ve ( Li? ) nn haberidir. yle ise, ( lili ) da soru cmlesinde ( Ji? ) nin haberidir. 1ftli _ J>.li? IJ cevap cmlesinde soru edat ( li ) nn cevab ( bl?) kelimesidir ve haberdir. yle ise, soru cmlesinde ( li ) da, ( li* ) nn ne gemi haberidir.o) te bu ekilde hareket edilerek soru edatla rnn i'raplar bulunabilir. Bak ( JjT ) bahsi. Orada da, bu konuyla ilgili bir izah gemiti.
(J e
K i
257-
TV -
'JF
129
Genellikle (den-dan) ekleri karl kullanlan bu harf, bunun dnda baka anlamlarda da kullanld olur: 1-( JJ ) nn aksi ynde bir kullanl vardr: ( J) ), bir eyin bitiini rfade ettii halde, ( F ) ona karlk balangcn bildirir. Misl: Evden okula kadar yrdm.
C j j l l J l c i p i F b J u =
>
2- Bir ksm (baz) anlamnda kullanlr. Misl: Jl 3?
LijJi
Sizden rencilerin
bir k s m (bazlar) r e t m e n l e r o d a s n a gitsin. 3- Sebep anlamna gelir. Misl: <ukj J >j JjJl = o c u k k a r n n d a k i bir a r d a n (ardan dolay, ar sebebiyle, ar yznden) alad. 4- Beyaniye edat olur. Kendisinden nce geen ve anlam ynnden kapal (mphem) olan bir kelimeyi, akla kavuturmak iin kullanlr. Bu kapal kelime ler genellikle; soru edatlar, ism-i mevsuller ve art edatlardr. Misller: Jji y 3 I 'F ^JU d j j =
e
Sendeki, kitaplar azdr.
K i t a p l a r d a n s e n d e k i l e r a z d r . Grld gibi, (sendeki) kelimesinin ne olduu ( yr^>JI F ~ ) i ' akla kavuuyor. *ljJJI 'F Ât. JjT = Paralardan s e n e ne kadar var? ^ J * " ^ ' OF Y~-*-J>J = Yannda ne kadar para var?
5- Yerine (karlk) anlamnda kullanlr. Misl: Ahiret hayatnn yerine, dnya hayatna raz m oldunuz? Ahiret hayatna karlk, dnya h a y a t n a raz m oldunuz? 6- Cmlelerde zid olarak bulunur. Bu da, genellikle kendisinden nce; soru, nef (olumsuzluk) neh gemesi ve kendisinden sonraki ismin nekre (belirsiz) olmas artyla; fail, mefl ve mbteddan nce gelir. Cmleye (hi) anlam karl kesinlik kazandrr. Misller: B a n a h i bir k i m s e g e l m e d i . - J U * S ! I F ^ ^J&L ( y OF v f ^ ^
=
^ U - U J > 1 F JT^^
JJîS
J^)'F, =
JI L>Lai V
Ktlerden hi biriyle arkadalk e t m e . H i bir k i m s e , y a l a n l a
_ jki U _ C J J O I ) bahsine bak.
kurtulmu deildir. Bu v e benzeri cer harfleri iin d a h a n c e g e e n Baz fiiller mefllerini ( ifade etmez. Misller : y U l F <~JJ = F ) ile alrlar. Edat, bu durumda (den-dan) anlam dll> cJc = Sana sattm. Kapya yaklat.
258- T O A : Her ynyle daha nce geen (
) kelimesine benzer bak.
130
259iaret ismi (
Y 6\
l'j
'D*
Daha nce geen ( |'iU ) gibi, tek kelime olduunu syleyenler olduu gibi, ) ile, soru edat ( 'J ) nin bileimi diyenler de vardr. ( Kim |'j ) nn zid olduu da iddia edilir. Bununla beraber, ( O i J- = ) nn ism-i mevsl geldi? misl:
olarak kullanld yerlere de raslanr. Misller: il li 'J> = mansna bir tesiri yoktur. sm-i mevsl
B u k i m d i r ? Zid kabul edilmesiyle tek kelime kabul edilmesinin, oluuna Yannzdaki kimdir? ) eklinde yazlmas ye
^ J U C ta & rinde olur.
Tek kelime kabul edilmesi halinde, (
260-
T"\ ) fiilidir.
:
LJj ) dir. ekimli fiil karl
Devaml isim-fiil emir olarak kullanlan bu kelimenin anlam: (Brak, vazge, yapma) eklindedir. Faili devaml gizli zamir ( ( LMJT
261-
H>
Devaml mefl- mutlak olan bu kelimenin anlam: (Yava, ar ol, acele etme) demektir. Kullanl ve anlam ynnden, daha nce geen ( kelimesine benzer, bak. Misl: k Ij j j ) =Arkadam yava!
262-
nt -
:
' ^ j > ' U* = H e r n e e k e r s e n (onu) 'j\ ) bahsine
iki fiil cezmeden art edatlarndan olan bu kelimenin anlam: (Her ne ...ise) eklindedir. Misl: bak. art Edatlarnn i'raplar: Toplu olarak art edatlar unlardr: b i e r s i n . art konusunda yeterli bilgi iin daha nce geen (
[jj - u'ii J
J .
c\-
J ^
W- - J) - 'j -
J\]
Bunlardan [b|_U'il] mu'rap, dierleri mebnldir. 1- ( 'J _ U
harf, dierleri isimdir. Yalnz (
^|
Gruplara ayrarak i'raplarna geelim. ) nn i'rab: Bu edatlar de skn zere meb nldir. Bunlardan sonraki art fiili mteaddi olur, mefln de alm olursa, edatlar
131
mbteddr. Misl:
|j j t . art fiilinin lzm olmas halinde de,

jsfd J ^ i ^
durum byledir. Misl: lelerinin tmdr, m
]y>
. Haberleri ise, art ve cevap cm
Bunlardan sonraki art fiilinin mteaddi olup mefln almam olmas ha linde edatlar, ne gemi mefln bihtirler. Misl: ^ j j \ ' -i'^
v
art fiilinin nj<s fiillerden olup haberini almam olmas halinde ise edatlar; bu fiillerin ne gemi haberi olurlar. Misl: j j l i > cJti ti j & '\Â Mastar anlam tayorlarsa mefl- mutlak olurlar. Misl: J 23\$A 'J* jL, J l . Bu durum yalnz [ W* - d ] iin geerlidir. nk [c5^*-bQl] [>\ - J>\ - V > 4] aklllar iin kullanlr. Mastar anlam ifade etmez. nin i'rab: Birincisi skn, ikincisi fetha zere mebnn i'rab: Birincisi fetha, ikincisi skn, ncs ) (nasl) anlamnda kullanld zaman ( JT'< olan ) devaml hlidir. bu edat,
ndir. Bu ikisi zaman zarfdr. Kendi cevaplarnn mefln fihi olurlar. de zamme zere mebnidir. Bunlarn de mekn zarfdr. Yani, cevaplarnn mefln fihidirler. Ancak ( ^y oili" 4- ( 5yaplr. a) ahs isimlerine muzaf olduu zaman; b) Zaman isimlerine muzaf olduu zaman; c) Mekn isimlerine muzaf olduu zaman; d) Durum anlam ifade ettii zaman ( j^ti l^s yJ ^ \ = u Jj\i
L-La5
) gjbi kabul edilmesi gerekir. A ( [c/') i'rab: Fetha zere mabn olan ( ) nn i'rab: Mu'rap
^'-']
eklinde hareke alr, Tad anlama gre i'rab
[ o* - ^ - W*l - Q1] [ ^ _ 'JA _ j l i . j

c
gibidir. gibidir. gibidir.
Ui
) gibi (hl) olur.
e) Mastara muzaf olduu zaman ise, mefl- mutlak olur. Srayla misller: da mbted, haberi, art-cevap cmlesi, de ne gemi mefln bihidir. ."-'A ' ',. *^ -T* U da zaman zarf; mefln fihi, ; s
JjjL Jl
'L'--'\ cevabna mteallaktr. de mefl- mutlaktr. edilmiti.
j _ ~
Bu edatlarn bazlarnn sonlarna zid bir (
) geldiine daha nce iaret , . >,

u
o}., u.
( l
_ ur ^
SJ
-l>
t*
- ^
u ^ - -'
gibi. Bunlardan yalnz ( c l > ) ( ) sz da kullanlabilirler. Cevap cmlesi, (
) sz art edat olarak kullanlmaz. Dierleri ) sz gelmise, doru-
) veya mfacee edat (
132
dan doruya fiil cezmolur. Misl:

ji
LA> J > JJUJ
J .
ayet cevap
cmlesinde bu iki
harften biri varsa, cevap cmlesi mahallen meczm saylr. Bir cmlede art ve kasem bir arada gelmi, cmlede de yalnz bir cevap varsa, bu ikisi de cevap istediinden, bulunan cevap, nde gelenindir. Sonrakine de, mevcut olan cevaba benzer bir cevap takdir edilir. j j ilj j ^ J j IISJ 'O\ gibi. Gerekte burada ^ git>i. Dilek (taleo) fiillennden sonra muzri' cezmolur. Misl: JL. JJuli Llsll p) = ÎKI U\ji\ J '<J/jj; Y muzri'yi cezmeden gizli bir art edatdr. Takdir:
il juiil;
263-
'tSj
bp L>.U&3t "ijsl -jy&j '^j-i
* 4 J ^ ' S fj/^
UT -
jU*- :
Soru edat olarak kullanlan bu kelime, (ne var, ne oldu) anlamna gelir.
264-Hi - j
Kullanl, grevleri ve eitleri. 1 - Vikaye (koruyuculuk) grevinde bulunur. Buna; ( gelmesi halinde, fille bu harf arasnda bulunarak filleri, ( kesreden korur. Misl: ^ ) -u vikaye denir. )-i mtekellim Fiillerin son harfi kesre kabul etmediinden, fiillerin sonuna (
< ) nin gerei olan o| )
Ji'j <J?$
Fiile benzeyen; (
ve benzerlerinde de, ayn grevi yapabilir. Misller: 2- Muzri' ve emir fillerinin sonuna, eddeli veya eddesiz olarak gelir. Bu fiillerin ifade ettii anlamlar pekitirir. Kaytsz artsz emir fiillerin sonuna gelebil dii halde, mazi fiillere hi gelmez. Mz fiillerde, ( ) n bu grevi yaptn daha nce grmtk. Muzri'lerde ise, bu fiillerin anlamnn gelecek zaman iin olmas gerekir. Bundan dolay da kendilerinden nce, anlamlarn geni zaman dan gelecek zamana evirecek; soru, umma (terecci), arz, tevik, nehl, temenni, yemin, ifade eden edatlardan birinin bulunmas gerekir. Srayla misller: loc, o J * L J J > = \JL Y L ~ J elU) = v>>-j-^ Sil = C '/J; FTS^JJ* bU = ~ Yarn mutlaka gidecek misin? U m a r m yarn mutlaka gideceksin. renciler! Ltfen ders alacaksnz. ocuklar haydi uyuyacaksnz. Derslerinizi ihmal etmeyesiniz.
dUlVl "JIEU ijj =
Keke isteklerini elde edebilecek olaydn.
133
jr\l ji-iSf lj = Vallahi iyilik y a p a c a m . eddesiz ( )lar, muzri' ve emir fiillerinin tesniyeleri dndaki ekimle rine gelebildikleri halde, eddeliler, bu fiillerin ekimlerinin tmne gelirler. Te'kid ( ) l a r n n A n l a m : Bu ( O ) lar yerine gre, (mutlaka,
muhakkak, kesinlikle, elbette, zinhar) ve cmlelerin sonuna gelen (dir) ekleri karl manlar ifade ederler. Bilindii gibi Trkedeki (dir) eki ayn zamanda hem ihtimal hem kesinlik ifade eder. Ancak, bulunduu cmleye (belki) kelimesi ilavesiyle, ihtimal ifade etmesi kesinleir. Misal: Turistler mzeyi ziyaret etmiler dir. Belki turistler mzeyi ziyaret etmilerdir. Bununla beraber, yukarda ( lara karlk olarak gsterdiimiz kelimelerin, mutlaka bu ( J ) ) lara karlk
kullanlmas gerekmez. Trkede daha ok cmlenin syleniteki ses tonundan, cmlenin kesinlik ifade ettii anlar. Mesel: Yksek ve fkeli bir sesle; gelecek sin, gideceksin, dediimiz gibi. 3-Fiillerde cemi'menneslik almeti olur: Fiiller, sonlarna bu ( ) lar geldii zaman skn zere mebn olurlar. Kendisi de fetha zere mebn olduun dan mahallen merf' bu fiillerin failidir. Bu, isim olduu halde yukardakiler harftir. Misller: _ ^ J*A>_ ey. - t
Bir sonraki ( U =
) zamirinin bitiik eklidir. Anlam ve i'rab: ' L L \LSJJ = Biz i l i m l e r z k \)F
Biz r e n d i k d e f a i l , ' u J j U-LjL = Belki
l a n d r l d k da nib- fail, de mefln bih, UuJ =

JL
4 I lilij = &
biz de
Allah c.c. bize ilim bahetti bu edatn ismi,
O k u l u m u z g e n i t i r de muzaf ileyh,
UJ = <i
A l i b i z e u r a d da mecrrdur.
266-
rn - 0 w
Bir nceki zamirin munfasl eklidir. Devaml raf halinde bulunur. (Biz) demektir, isimlere, fiillere ve baz harflere bititii zaman yukardaki ekli ( alr. tf )
267-nV-^;
U -J* - |>u*
iL.
Ketime burada ( ;uj kknden tretilen bu kelime; (kadar, minval,
Jilt
...e doru, gibi, gramer, ve slp) anlamlarna gelir. Srayla misllerde grelim. ~
Elli sene kadar yaad.
) anlamnda kullanlmaktadr. Misl:
134
CfJS gUI 'JJt otUJI J i l i = elli s e n e k a d a r yaamtr. Durum bu minval zere devam etti.
Fatih Sultan M e h m e t | j i J i 'jJ-l
J i *liJiJ. \>v 3*9^ ^ J~ c?*"^ = Eve doru yrd, fii merf'dur. J i *l g i b i . B u r a d a k e l i m e ( j j u ) a n l a m n d a k u l l a n l m a k t a d r . Y>CS\ = G r a m e r . J_JJ)I = Gramerci. Cemisi YIJFCI) g e l i r . (_ J ,J Y a p t g i b i y a p t , slbunu kulland, izinden gitti, gibi. Kelime, birinci ve nc misallerde zarf, dierlerinde isimdir.
268-
T"\A -
vg fiillerinden olan bu kelime de dier benzerleri gibi, bir olu bir i bir hareket bildirmedii halde, ekil ynnden mazi fiillere benzedii iin; fiil kabul edilmitir. Trke karl; (iyi, ho, gzel) kelimeleridir. Karlk olarak gsterdi imiz bu kelimelere (ne!) kelimesi de ilave edilerek; (ne iyi! ne ho! ne gzel!) denir. nk bu f i i l l e r d e ; (hayret) anlam da vardr. Misl: 1 IfJIl JJaJI l i u = Bu fiilin a) ( b) ( J a l k a n r e n c i n e iyidir! !JA~A)I JJ J j i l ji* l ^ l L>l olabilir. .. aklanan gizli bir zamir , , ^*
\ * ^ * * l ^
faili:
) takl olur. Misl: (belirsiz)
' j | ) taks olan bir kelimeye muzaf olur. Misl: bir kelimeyle gibi. ) s olabilir. Misl:
CJ Nekre
^-J d) ism-i mevsl (
U
Bak (
e) (ey) anlamnda bir (
) olabilir. Misl:
l * l*JwaJl
jl
L. ) bahsi orada bununla ilgili bir izah gemiti.
Fiilin Bulunduu C m l e n i n ' r a b : Bu cmlenin bir ka trl i'rab varsa da, Trke tercemesine en yakn olan, fiil ile nndeki failin mukaddem haber, sonraki ismin de mbted kabul edilme sidir. Misj;
!si'J\ J-*JI
p*i
_ tr*<
Bahar ne gzel mevsimdir! ) de buna benzer. Yerinde unutulmutur.
Bir (yerme) fiili olan (
269-
- f* :
Cevap edatlarnn en ok kullanlan bu edattr. Anlam: (Evet) demektir. Bununla beraber yerine gre; (hay hay, peki, tabi ve olur) kelimeleri de edata karlk olarak kullanlr. Bazan edatn anlamn kuvvetlendirmek iin kendisinden nce (
135
pLl
) kelimesinin kullanld olur: Mesel: JJJ 'jJiaJ = Doruluk, syleyen iin faydaldr, pt'l deriz, evet bu sz syle Sf I ) dan nce de
diyen birinin szn tasdik iin
yen doru sylemi, demek isteriz. Bunun dnda cevap edatndan nce kullan lan bu kelimenin mans ve grevi yoktur. Daha nce geen ( byle bir kullanl vard.
270-
:
) fiilinden ism-i faildir. Hitap zamiri ( J ) ile birleerek bir eyi nehyetmek yasaklamak
Bu kelime ( ^
yeni bir kelime eklini almtr. Bilindii gibi ^ Misl: LS" J*J sA-*tf =
anlam ifade eder. Kelimenin bu ekli ise; (brak arama vaz ge anlamlarna gelir. Ali bir yazar olarak yeter, bakasn a r a m a y a g e r e k y o k . Yani; Ali, yazarlk iinde kemale ermitir. Sen ktip (yazar) aryorsan aradn buldun, demektir. Kelimenin asl anlam bu olmakla beraber sonradan (hayret) anlamnda da kullanlr olmutur.o)
2 7 1 - T V N - j : Edatn kullanl, grevleri ve eitleri. 1- Atf edat olur. Atf edatlarnn en ok kullanlan bu edattr. Mfred kelime leri birbirine atfettii gibi, cmleler arasnda da ayn grevi yapar. Misller: [p. j JJli -L> = Ali ile Halit geldiler. Ali d e Halit d e geldiler. Ali v e Halit geldiler. LiLaJI > ^ JJU- 'A>
Halit gelip snfa girdi. Halit geldi v e snfa girdi. Halit geldi, snfa g i r d i . Grld gibi edat, ister mfretler ister cmleler arasnda gelsin anlam: (...ip, ile) dnda ayndr. Edat, cmlede bir ka defa tekrarland zaman Trkeye tercemesinde yalnz bir tanesi sylenir. Dierlerinin yerine virgl kullanlr. Misl:
JNJ! <y.
.
j . j j j j i l l 'JX>_j. j l a J I F>JIJ
_
-*~F^\'JY. *^*? U-*^ O )
=
o >
Ktlklere mani o l m a y a n , iyiliklerin yaylmasna almayan, k k l e r e a c m a y a n v e b y k l e r i s a y m a y a n b i z d e n d e i l d i r . Bu nunla beraber edat, u anlamlarda da kullanlr. a) (Fakat) anlamnda. b) (ise) anlamnda. Misl: a y s c a k , s u i s e souk iilir. Jij CJVF
=
S e n t e n b e l l i k e d i y o r s u n , f a k a t A l i a l y o r , gibi. ljC U i l j LU-C ^ J I V . / ^ f i
>, . ^ ^
c) (de) anlamnda Misl: ^ Sen ay seviyorsun, b e n d e s e v m e m .
136
Grld gibi edat, bu anlamlar ncesi ile sonras arasnda zdlk olduu zaman vermektedir. Daha nce geen (vj de yerine gre bu anlamlar veriyordu bak. ( ( <J <- ) ile ( J ) un fark: ) kendisinden nceki kelimenin ii nce, sonrakinin de ayn ii, ondan lU-j 'Js- d i derken, ikisi de beraber
hemen sonra yaptn anlatmaya yaryordu. Bunda ise bu tertip ve ncelik sonralk sz konusu deildir. gelebilecekleri gibi, biri nce biri sonra da gelebilir. 2- btidiye (balang) edat olur. Cmleleri balatmaya yarar. Bu durumda atf edat deildir. Kendisinden sonraki cmlenin ncesiyle irtibat yoktur. Misl: j xs- 'jf 'JS *J (Jul jy j j>-)lj= limde sz sahibi olanlar; ona i m a n e t t i k , (onlarn) hepsi Rabb'mzn nezdindendir, derler. Edatn bu trlerinin grevi, yalnz cmleleri balatmaktr. Tercemesinde karlk gsterilmez. 3- sti'nafiye edat olur. Birbirine atfetme imkn olmayan iki cmle arasnda geldii zaman bu ad alr. Bu durumda edattan ncesinin (dilek) (talep-in) sonrasnn haber (bildirme) kipi veya ncesinin haber, sonrasnn dilek olmas halinde ortaya kar. Atfedilen cmlelerin birbirine sa(kip) ynnden uygun olmas gerektiine daha nce geen ( Misl: il ( \Y\ J ) bahsinde iaret etmitik, bak.
J 4i> X _
<l lyL> =
Allah'tan korkunuz. Allah size
( b i l m e d i k l e r i n i z i ) r e t e c e k t i r . Grld gibi, edattan nceki ksm ) fiili emir, sonraki muzri'dir. Kipleri ayr olduu iin, bu iki fiili birbirine l'qS&UY cmlesi yeni bala atfetme imkan yoktur. Bundan dolay da tlm bir cmle kabul edilir. 4- 'tiraziye edat olur. 'tiraziye cmlelerini (parantez ii cmleleri) balatr. Misller: 'jyai . , , ^ " 7 _ ^Jiil J l j . 'J>'J\ - _ = " a ' a kr- iyiyim. B U a d a m -Allah bilir a m a - fakirdir. Biz T r k l e r - k i
B e n k l A l | h
l^j^.^l^.ai^ll^^
demektir.
b u n u a l e m bilir- v a t a n m z s e v e r i z . Bu tr kullanlnda anlam: (Ki-ama) 5- Haliye edat olur. Hal cmlelerinden nce gelir. Bu cmleler isim veya fiil cmlesi olabilir. sim cmlesine misl: AJJ j *4>'j 'J*. JJ j JJ> cl> = jfa j j jJl> il> = Halit, elleri cebinde olduu halde Halit, yznde glmseme belirmi g e l d i . H a l i t , e l l e r i c e b i n d e o l a r a k g e l d i . Fiil cmlesine misl: o l d u u h a l d e g e l d i . Anlam: (Halde ve... erek) ekidir. 6- Maiyet (beraberlik) edat olur. Bundan sonraki kelime mefl meah olduu
137
iin devaml mansptur. Edatn bu tr kullanlnda anlam: (ile - le, beraber, birlikte) eklindedir. Misl: Da boyunca yrdm. 7- Kasem (yemin) edat olur. Kendisine yemin edilen isimden nce gelerek, bu ismin sonunu cer eder. Edat bu kullanlnda; hem cer harfi hem yemin edatdr. Misl: <>lj = C e n a b - A l l a h ' a ( y e m i n e d e r i m ) . Trkede de ayn ) den nce geldii zaman, bazan ( N i c e g e c e l e r . . . Bak ( ) VJ ) ekilde ve ayn anlamda kullanlr. 8- Daha nce geen ( L / , ... j j L / > j _ JA'J bahsi. Orada bununla ilgili izah geti. 9- Cemi edat olur. Cemi mzekker; mazi, muzri' ve emir fiillerinin sonlarna gelerek onlar cemi yapar. Misller: 10- Cemi' mzekker salimler ve be isimlerde raf almeti olarak, bunlarda zammenin yerini tutar. Misller: 11- (iba') edat olur. ( sz edilen zamirler arasna, jtiit TJJUIE- . |^>j>l _ (iî>j>l ( j ) getirilir. Adna iba' ( J 12- Zid olarak gelir. gibi, ( SfJ ) dan sonra zid olarak gelir. ) u denir. ba: Doyurma demektir. >j *Jj Sfl j i - 'o* gibi, bir -, J^. \\ L L>
x
-
J - l l j ojw =
D a ile birlikte yrdm.
hazfedilerek onun yerine geer ve anlamn alr. Misl
^1>
p-**^ - r^v* '
) gibi, cemi'-mzekker muha
tap mazi fiillere mansp muttasl zamirler dorudan doruya gelmez. Bu fiiller ile
272-
YVY -
lj :
Bir nd edat olan bu kelime, nidann yalnz (ndbe) ksmnda kullanlr. ia Ndbe: Felket, facia, lm, acma ve arma gibi hallerde acma, acnma ve dnme nidsdr. Trke karl: (Vah vah, yazk vay) eklindedir. Bu nida, iinde bulunduu felketten dolay bakasna yaplaca gibi, duyulan aclardan dolay kiiler, l y->lj = !iVlj= siyle Ull^lj kendileri Vah, iin de syleyebilirler. yazk lL^ = Misller: Hseyin'e! bazan da bir ( U ) ilave
V a h d i i m ! Bazan, edattan sonraki isme yani; eklinde sylenir.
(mendba) bir elif ilave edilerek,
Mnd iin geerli kaideler bunun iin de geerlidir. Ancak, bu edattan sonraki isim (mendp) belirli isimlerden olur. nk, bilinmeyen bir ey iin; ac duyulmaz. Daha sonra izah gelecek olan ( U ) bahsine bak.
138
273- YVT - lilj :

Tenvinli veya tenvinsiz kullanlan bu kelime, sevinme, holanma duygularn dile getirir. Trkedeki (oh!) nlemi karldr. Misl: \'*JlA U 'd llj > n e k a d a r h o ! Bununla beraber, hasret ve zlem duygularn dile getirmek iin de kullanlabilir. Misl: ! f l i ^ l o- o l i U ( Ulj _ lj _ l\j IAIJ = H e y g i d i e s k i g n i e r h e y ! Kelimenin; ) eklinde sylendii de vardr.m Oh
274Kalp fiillerinin birinci grubundan olan bu kelime, asl mbted-haber olan iki mefl nasbeder. Anlam: (Buldu) demektir. Ancak (bulma) ii gzle yani; maddi ise, normal fiiller gibi, bir mefl alr. Misl: \jj CJ'J>J Bir k a l e m b u l d u m . ayet (bulma) ii zihinle yani; (bilmek) anlamnda gelirse, bu durumda kalp fiili olur ve iki mefl alr. Misl: l?t Llj olv>j = Grn hatal buldum. Kalem gzle bulunduu halde, grn doru veya hatal oluu zihinle bulunur yani; bilinir. Bu ve benzerleri hakknda daha geni bilgi iin, bak ( i\ ) bahsi.
YV - ^ j :
2 7 5 - YYO : Bu kelime, her ynyle daha nce geen ( bak. Orada yeterli izah yaplmtr.
o^-s*
) kelimesine benzer,
276-
YV"\ -
y*J :
Kalp fiillerinin nc grubundan olan bu fiil; (balad, kld, etti) anlamla rna gelir. Dier benzerleri gibi, asl mbted-haber olan iki mefl nasbeder.. Misl: bilgi iin bak ( l j i <l ~*
{J
A l l a h , b e n ^ s a n a f e d a k l s n . Yeterli
3*^!
)bahsi. Bu ve benzerleri hakknda geni bilgi orada geti.
277-
YVV -
^ J
(Hayret) anlam ifade eden bu kelime, isim-fiil muzri' kabul edilir. Anlam: (Hayret, vay, vaybe, vay canna) eklindedir. ekimli fiil karl ( devaml gizli zamir ( J j ) dir. Kelime, ( tf
), faili
) eklinde de kullanlabilir.
278-
TVA - d J
139
Her ynyle aadaki ( S--> ) kelimesine benzer. (Acmak, acnmak) mev kiinde kullanld gibi, (tekdir, knama ve azarlama) iin kullanld da olur. Anlam: (vah, yazk, vay haline, bak hele, una bak) eklindedir. Misller: Qi . j = Yazk Ali'ye! c., = Y a z k s a n a ! irab: Kelime muzaf olarak gizli bir fiilden mefl- mutlak olur. Muzaf olmakszn geli inde mefl- mutlak olabilecei gibi, mbted kabul edilerek, merf' da okunabilir. Misller: .! &^zj 'di L \ - ! istf rj = Vay haline! u n a b a k ! baksana! bak hele!
279- T -
'SIJ
Yukardaki kelimenin ayndr. Ancak bu, genellikle (tekdir, azarlama ve k nama) iin kullanlr. Misller: sana! ( j4j J-> j - J & i A ) bahsi. = i di J j j= Vay haline! Yazklar olsun V a y b a m a g e l e n l e r ! 'rab iin bak
280-
T - **L A
Yukardaki ( j j j
) kelimesiyle (
*fi
'S--
) eklinde ( ^
) ke
limesinin bileimi olan bu kelime, aslnda beddua iin kullanld halde, sonradan hayret ve beenme anlamnda kullanlr olmutur. Anlam: (Vay anasna!) demek tir. Kelimelerin ikisi bir kelime haline getirilerek, ( ^ tir. ) den cer harfi hazfedilmi-
281-
TA \ - 4*J :
(Haydi, tez ol, acele et, abuk) anlamlarnda kullanlan bu kelime, isim-fiil emir kabul edilir. Tevik mevkiinde kullanlr. ekimli fiil karl ( ' ^ j J ) fiili, faili de gizli zamir ( cJ ) dir. Devaml da gizli olur. ZJ-AJ eklinde sylendii olur.o
2821- ( tim,
TAT - - * :
ji ) nin muttasl eklidir. Fiillere muttasl olarak geldii zaman, de JTC = geldii zaman, devaml Ona geometri ret muzaf jl ileyhtir. Misl: ) den ) ve benzerlerinde sonuna
Grevleri, kullanld yerler ve kullanl ekilleri. vaml mefln bihtir. Misl: isimlerin
'jJ> iA =
Onun kitab faydaldr. ( \>yn
bu edatlarn ismi olur. Misl:
Keke o dnse! (
140
sonra mbted olur.
Ow1 l i
Vj =
O o l s a y d g e l m e z d i m . Cer harfle *! o i > = O n d a n a l d m . Zamir
rinden sonra mecrr olur. Misl:

2
btn bu hallerinde mebni olduu iin, mahallen i'rap edilir. " ( L5? ) ' ' (
n n
) eklinde fiillere, isimlere ve baz harflere muttasl
eklidir. Kullanl ve anlam yukardaki ( i _ ) ye benzer. Ancak o, mzekkerler bu ise, mennesler iindir. 3- Tenbih edat olur. Daha nce geen ( fi ) bahsinde buna iaret edil miti. Anlam: (ite) demektir. Misller: I_J1JI j * l i = ite o kitap. w~Ai Ul li = te ben gidiyorum. 4- Sekt (durma-duraklama) edat olur. Kelimeler sylenirken, herhangi bir kelimede duraklamak istendii zaman kelimenin, son harfinin harekesini belirt mek iin, sonuna getirilir. Misller: J _ . hitap zamiri ( lerde, JU _ L?U _ ^ U i) ) veya ( < = _ 'ul? . - * l i illji l i j ) getirilerek, ekimi yaplr. ekimi: MzekkerMenneslerde, 5- fiil emir olur. Bu fiil dnda ekimi yoktur. Anlam: (AL) demektir. Sonuna 'U - l i j U - f j U eklindedir.o)
283Yalnz
YAT - U
emr-i o U - LJU _
hazr
olan
bu
fiil,
(getir, gibi.
ver)
anlamna
gelir.
J V U lyU = LJ^
^"U.LJU-JJU
Delilinizi
getirin,
ekimi
mzekkerlerde:
IjSU
m e n n e s l e r d e , eklindedir.
284-
TA J&> :
li _ 2) _ U ) bileimidir. Bu harflerin ayr jjSw jSjt = Dostluk byle m i olur? i t e b y l e c e bizi l d e braktlar.
Grld gibi harfin; ( byle) eklindedir. Misller: j \5JZj\'&j>j = Llji =
ayr aklamalar yerlerinde yaplmtr. Bu bileik kelimenin anlam: (Bylece, ite
B u n u n g i b i , b u n a b e n z e r , (v.s. - v.b.) demektir.
285-
YA -
Yalnz emr-i hazr olan bu fiil, kalp fiillerinin ikinci grubundandr. Bu da dier benzerleri gibi asl mbted-haber olan iki mefl nasbeder. Anlam: (farzet, tut ki, diyelim ki) eklindedir.
141
-fdUi JJ 'gLaJ liL ( ji
c&l Li
T u t ki (diyelim ki) snf g e t i n , j ) den gelmektedir.
Y a o n d a n s o n r a n e y a p a c a k s n ? gibi. Genellikle kendisinden sonra ) gelir. Anlamndaki (ki) eki de, bu ( ( LJbj ) den gelen ( L i ) ile bunu kartrmamak gerekir. Onun anlam: (Bala, hiba et) eklindedir. Bununla ekil bakmndan baka bir ilgisi yoktur. Yukarda da belirtildii gibi bunun, yalnz emr-i hazr vardr, mazisi ve muzrisi yoktur.
Naks fiillerin (balama) grubundan olan bu fiilin anlam: (Balad) demektir. Misl:
'yf&k v U J Li = b aI '
renciler y a z m a y a baladlar.
Fiilin asl anlam: (Esti) demektir. (Balad) anlamnda kullanlmas iin, mazi olmas ve kendisinden sonra muzri' gelmesi gerekir. Deilse, asl anlamnda kullanlr. "J\ Bak ( L^f Misller: =
'_'J\'c~*=
Rzgrlar
esti.
R z g r l a r e s i y o r . Bu ve benzerlerinin yalnz mazile
rinin (balama) anlamnda kullanldna daha nceki bahislerde iaret edilmiti. '&.) ) bahsi.
287ni n harf
MV olduuna,
:
geen bahislerde iaret edilmiti. Misl:
Daha nce geen (hemze) gibi soru edatdr. Soru edatlarndan yalnz ikisi J i U J i = A l i g e l d i m i ? Trkedeki (mi) soru eki karldr. = B e n d e n yarn Ali'nin gidip
Bununla beraber bazan ism-i mevsuller gibi bir man verir. Misl: Sl Y\ lin j i l l i J i J i g i t m e y e c e i n i s o r d u . Bak (hemze) bahsi orada bunun izah yapld.
288-
MA _ bU
) gibi, muzri' fiillerden nce geliinde
Bu edat da daha nce geen ( V)

j-HZ*
(tevik) mazilerden nce geliinde de (knama) anlam ifade eder. Misller:
bU =
Ji
Haydi alsanza. ) ile ( S f
LLjji c k > bU = %
Bari derslerini ezberleyeydin. Derslerini ezberleseydin y a . Bu edata ( ) nn bileimi diyenler de vardr.(1) O takdirde olumsuz soru eklinde aynen (tevik) ve (knama) anlamlar ifade eder. {JL^JJ C & A bU = {jj'^fj? bU = almaz msnz? Derslerini ezberlemedin mi? Derslerini
142
ezberlemeli deil miydin? gibi.
289-
YM - ,4* :
Yalnz emr-i hazr olan bir fiildir. Anlam: (Gel, getir) demektir. Misller:
'P\>\+i.
\J3i> = ahitlerinizi getirin & j tjLU = Bize (doru) gelin. fji = Bunun gibi, buna benzer, ve saire (v.s., v.b.) demektir.
290Misller:
X\.
aret ismi olan bu kelime, genellikle cmlelerde mekn zarf olarak yer alr. jjlii
J* J l i J> = dan buraya.

( li demek olur. ekimi: Kelime, ( fi ) bahsi. bazan 4 VjJI iiUl =
i Burada otururlar. Buradan uraya. Ui J l JU* J * s ura J j & f ~ Buradan oraya. Bazan tenbih
:
) s ile birletirilerek, ( zaman
U4*
) eklini alr. (te buras, ite burada) eklindedir. kullanlabilir. Misl: olarak
l i * _ J l _ iiUli* = zarf
ite o zaman hakimiyet Allah'ndr. Bak
291( C bahsine bak.
- ^
: )
) gibi, nida edatlarndandr. Daha sonra izah gelecek olana (
292- Y^Y - VI c L J*
isim fiil emir kabul edilen bu kelime, (sana sylyorum, beri gel, gelsene) anlamlar ifade eder. Kelime, olduu gibi kald halde sonundaki zamir, hitap edilen ahslara gre deiir. c4> P c4* v.s. eklini alr.
293-
Y^f
- OI4S> :
sim-fiil mazi olan bu kelimenin anlam: (Ne kadar uzak) demektir. ekimli fiil karl; ( AJ ) dir. Misl:
jl o < * Lf . ~
alkan rencinin snfta kalmas
143
n e k a d a r u z a k t r . Bu kelimeden sonra (Lm) zid olarak gelebilir. Misl: j-ily ti o L $ l * o L j l i ( \ ) (DGrld gibi bazan ( o L $ l i 0I4L ) eklinde tekrarlanarak kullanlr.
294-
TU
- ti* : ^j) ), ekimli fiil karl ( \\r^ )
Devaml isim-fiil emir olarak kullanlan bu kelimenin anlam: (Haydi, abuk) demektir. Fli devaml gizli zamir ( fiilidir. Misl: , Wjl
L*=
Haydi (abuk) ocuklar!
295-
1\0
-j:
< ) si: Bu kelime, fiillerin sonunda geldii zaman devaml \ ) ve benzerlerinde bu edatla ) dan sonra mbted olur. bir kitap ver. Belki ben...
Grevleri ve kullanl ekilleri: 1 - Mtekellim ( mefln bih, isimlerde devaml muzaf ileyh, ( rn ismi, cer harflerinden sonra mecrr, ( Misller: ^jte Jfc = gelerek; .&? \S = Bana
B u b e n i m k i t a b m d r . ... 'J*l = Ben olmasaydm. j <J ) si: Bu (
B e n d e n . Si'J
2- Muhataba (
) muzri' ve emir fiillerinin sonlarna
fail
veya nib- fail olur. Misl: ^y5 V ^f-f^r} ~ al ki k n a n m a y a s n . K n a n m a m a k iin al.
3- Tesniye ve cemi'-mzekker salimlerde nasp almeti olur, fethann yerini tutar. Misl:
ruJillJ Lu lk I O^Vj rJJ

, ., , .
4- Be isimler, tesniye ve cemi'-mzekker salimlerde cer almeti olur. Kes renin yerini tutar. Misl:
296-
T<H - ^ :
_ Jl _ l _ L* ) nida edatlar bahislerinde
Nida edatlarnn en ok kullanlan bu harftir. Bundan dolay nida konusu daha nce geen, ( Yukardaki edatlara, ilenmemi buraya braklmtr.
nida edat,
bulunduklar cmleye,
nida cmlesi,
îU
bu
edatlarla arlan ve devaml bunlardan sonra gelen kelimeye, mnd (arlan) denir. Bu edatlar, cmlede devaml gizli olarak bulunan; ( yerini tutarlar. Misl: ) fiilinin
< I jli îl _ >
S! Xi-C
Grld
gibi,
mnd,
bu fiilin mefln bihidir. Bundan dolay mndlar mebni olanlar dnda mansp-
144
turlar. Nidann eitleri: Drt eit 1- Davet
nida vardr. (an) nidas: Bu ni a d
ekliyle her hangi bir ahsn yanmza = Ey Ali!
gelmesini salamak iin yukardaki edatlardan biriyle gelmesi istenilen ahs arlr. Bu nidann normal eklidir. Misl: \'J^l 2- stigse (imdat) nidas: Nidann bu tr, imdat (yardm) istemek iin yaplr. Bundan dolay bu tr nidalara; imdat (istigse) nidas denmitir. Bu ni a eklinde, d aran kiiye (msteis), arlana; (mstegs), felket iinde bulunan ve yardma muhta !Jli olana da; (mstegsleh) denir. Misl: JJJ Ey A l i , H a l i t ' i n i m d a d n a y e t i ! Ey A l i , H a
l i t ' i n i m d a d n a g e l ! Grld gibi, bu cmlede Ali, Halit'in imdadna arl yor. Her ikisinden ncede (lm) gelmitir. Ancak (bu (lm), birincide mefth, ikincide ise, meksrdur. Birinci (lm)n zaid olduuna, daha nce (lm) bahsinde iaret edilmiti. Nida (arma ii), mstegs-lehnn aleyhinde ise, (lm) yerine J) nlr. Misl: . iJdLkJI 4 C = Ey A l l a h ' m z a l i m l e r i n e l i n d e n i m d a t ! Bazan da imdada arlan (mstegs) ismin bandan (lm) kaldrlarak, yerine kelimenin sonuna bir (elif) getirildii olur. ~J*) IJJI> sonra bir de ( <gibi. \ J J J Vljt C
f
kulla
eklinde eliften eklinde
) getirilir. Bununla beraber
JJJ jJl>
sz konusu harflersiz de sylenebilir. 3- Teaccp (hayret) nidas: Her hangi bir eyin byklnden, kkln den, okluundan de genellikle ( jJxJD = bilir. Misller: nce geen ( lj
v.s. duyulan hayret sonucu yaplan nidadr. Bu ni a eklinde d

) kullanlr. Misller: </$ = Aman ne su! A m a n n e d e n i z ! mdat nidasnda olduu gibi bundan lU-it ) bahsine bak.
nce de, zid bir (lm) bulunur. Bundan da (lm) kaldrlarak, yerine (elif) getirile 4- Nbde nidas: Bir eit acma, acnma, at ve dnme nidsdr. Daha M n d a n n i'rab: Mndlar mebni ve mu'rap olmak zere ikiye ayrlrlar. Mu'rap olanlar: Bunlar, muzaf, ibih muzaf ve nekre-i gayri maksdelerdir. a) Muzaflar: !il Jt C _ - l JJ~<J C , gibi. b) ibih muzaflar: ibih muzaflar, manlarnn kendilerinden sonraki bir kelimeyle tamamland, bu bakmdan muzaflara benzedikleri ancak, aralarn daki ilikinin muzaf muzaf-ileyh kadar kuvvetli olmad iin, muzafa benzer anlamnda ibih-muzaflar denilmitir. Misller: \A> SJi Cf\j = Ey b i s i k l e t e b i n e n !
145
uJ? = Ey d a a k a n !
'j.\
i C U = Ey h a y r l a r d a k o a n !
c) Nekre-i gayri maksdeler: Grlmeyen, tannmayan bir kimse demektir. Nidann bu tr, muayyen bir hedef olmakszn, gelii gzel, rasgele yaplan nidalardr.^ Bir mnn, grmedii tanmad birine, rasgele; ^ o ^ j > %rj U = Ey a d a m e l i m d e n t u t ! demesi, gibi.
Mebni olanlar: Bunlar mfred alemler ve nekre-i maksdelerdir. d) Mfred alemler:(1) Bu konuda mnd, ister mfred ister tesniye ister cemi olsun mfred kabul edilir. Burada mfredden maksat; muzaf, veya ibih muzaf olmayan demektir. Mndlarn bu trleri, fii olmalar halinde alacaklar hareke ne ise, mnd olduklar zaman bu harekeyle mebni olurlar. Misller:
j * ;L>
. 'JS- . j)i u t ; . . . c ,
jj - 1 j l c J .
e) Nekre-i maksdeler: Tannmayan fakat grlebilen, yaknmzdaki kii demektir. Yukardaki nekre-i gayr maksdelerin aksine bu trler mebni olurlar. Misller: *.\- T . -, V ' R V ' R
Nida edatlarnn Trke karlklar: (A,E,Ey, Ay, be, bre, h, hey) nlemleri dir. Bununla beraber yerine gre, kelimenin sonuna konan bir nlem (!) iareti ile de yetinilebilir. T'JS-U A l i ! gibi. ) bahsinde ( J ) takl mndlarn dorudan ), menneslerde Bak ( ^1 ) bahsi. Daha nce geen ( ( \^L\ (
doruya arlanad mzekkerlerde edatla arasna ( ) getirildii grlmt. Misller: i O j l L l I - I O L J I L ^ . p-sf-j^f

:
) Bazan mndlarn sylenmesinde kolaylk olsun |*sf-j^ ) denir. Misller: li ! Z^-o C Bazan da nida edat hazfedilebilir. gibi. stigse ve nbde nidalarnda bu de ( f Li ) kaldrlarak onun yerine, kelimenin
dncesiyle son harfi drlr. Buna ( i iU? U _ |J?U . i ^ff^ \~o U - I U^ durum sz konusu deildir. S4UIjjl sonuna eddeli bir ( dntrlerek yaplr. JA - <^1 ( <J ), ( o
) getirilmitir. Kelimenin tahlili yaplrken eski ekline kelimeleri mnd olduu zaman sonlarndaki
) ye dntrlebilir.
1
! JA\ cU) 1 ^ 1 L - c-1 L (elif) ve ( * nebilir. Mnd, mtekellim ( lerek, eklinde j J j y j C ^ ) getirilerek; i'elL U
gibi. Bu durumda sonlarna eklinde de syle t? ) hazfedi )
) sine muzaf olduu zaman bu ( *-
bazan da edat hazfedilerek, ( y j
kald olur. Bu durumda sonuna (elif) ve (
) getirilerek,
146
iCj
ve
!^jli , ^'JFC =
eklinde sylendii olur. B e a d a m ! Y a h ! !<Jv*r ^ Acaba! \ J A

d
!* = hileydim!
^ = K e k e bir
Vay bama gelenler!
j C - l^-i- C meer ki... ^ ^ k a h r a m a n ! demektir."'"* '
a byledir. _Hn jjtt = Ancak, ^ - A m a n ne kahraman! A m m a ne
E d a t l a r d a n Fiil O l a n l a r
_ ij _ j l _ i>l _ Jjli-I _ jtl^ _ ^Li\
- A)1 - î _ Lw _ LUijl - o U C5
_ J l i . '^c _ L_JJ7_ 1J_ J J I _ L o - - . U i . - j r > - - ^ U o l * _ LU _
JU_jj
_ p _ jlS" _ _T _ UJ_S" _ ^j^S" _ 'LI U _ j ^ j U _ f l S U - J l j U

U
Edatlardan Harf Olanlar ^'-J. -u^-u -,i-^-^-^-y-o_

l x c r
-->-i-J_J_ ._o-j---A(
- - J -
- jU - bU - _j - Lij-, - j i - j - . - j J - j J - j J - U - J - J * . jlS" _ Jl . U - " \ - j i
- c J _ j o > - L * ; _ L > . U'il _Vl VI _ Ul . UiU _
u
(Elif)
YS_
j f j . JJ _ . y y - u ; i . b u . ^ .
j i _ bV
(Hemze) Bununla beraber
fil - 'il _ ll
_ JJUda fiil olarak kullan
nn isim olarak da kullanld gibi, bU _ LU - UiU lr. Bu iki grup dndakiler de isimdir. smin Halleri;
Konumuz edatlar olmasna ramen teden beri terim olarak ezberlenen fakat, ne demek olduu pek bilinmeyen ismin halleriyle ilgili terimlere de aklk getirmek maksadiyle -ksa da olsa- bu konuya temas etmekte yarar grlmtr. Bilindii gibi Trkede ismin, yaln -i -e -de -den eklinde be hali vardr. Bunlara -in halini de katarsak alt olur. Arapada ise; raf nasp ve cer ad altnda hal vardr. Bu hallerin Trkede ok Arapa'da daha az olmas -e -de halinde olan isimlerin Arapada yerine gre nasp, yerine gre de cer halinde olmasndan ileri gelmektedir. Mesel: Cer halinde olan isme, cer harfiyle birlikte mefln bih-gayri sarih denildii gibi, mefln fihler de Trkeye tercemelerinde -de halindedirler. Arapada ismin bu hallerini Trkedekilerle karlatrarak izah etmeye al alm.
147
1- Raf hali: Arapada ismin raf hali Trkede yaln halin karldr. Trkede ismin yaln hali; ismin ekim eki almam eklidir. Yaln haldeki isimler; zne belirtisiz nesne, yklem olarak kullanlabilirler. Ayn ekilde Arapada raf halinde bulunan isimleri Trkeye evirdiimiz zaman, ekim eki almadn, yaln halde bulunduunu grrz. Misller: J^^J jJl> = Halit cimridir. j ) ve benzerlerinin haber Sjl> l> = Halit geldi.
Arapada raf halinde olan isimler merfat ad altnda be grupta toplanr lar. Bunlar; failler, nib- failler, mbted-haber, ( leri, ( j l ? harekesi ) ve benzerlerinin isimleridir. zamme olur. Bu hareke de ak ak Jj* veya *l> gizli olabilir. Mesel: ve
Raf halinin harekesi zammedir. Bu halde bulunan isimlerin son harflerinin JI l*
benzerlerinde de takdir edilir. Bununla beraber, cemi-mzekker salimlerde, be isimlerde zammenin yerine ( j), tesniyelerde ise, elif geer. u halde raf halinin harekesi; zamme, vav ve eliftir. Raf halinde bulunup da bu harekelerden birini alan isme, -bu harekeyi alm anlamnda- merf' denir. Bu harekeyi alma imkan olmayan mebni isimlere -raf halinde de olsalar- raf halinin harekesini alamadklar iin bunlara merf' diye meyiz. Mesel: J^Y> L> = B u n l a r g e l d i l e r , mislinde ( CVJA ) kelimesinin i'rabn yaparken; ism-i iaret mebni alelkesir fi mahalli rafn faildir, deriz. Bu halin harekesini alamad iin merf' diyemeyiz. Yukardaki izahlar nda, raf; ismin yaln hali, merf'; raf halinde bulunan ismin, bu halin harekesini alm olmas ekli, zamme, vav, elif bu halin harekesidir. . 2- Nasp hali: Arapada isimlerin nasp hali, Trkede ismin -i veya -e halleri nin karldr. Trkede -i halinde isimler cmlede belirtili nesne, -e halindeki isimler ise yaklama, girme, fiilin bildirdii eylemin kendinde sona ereceini bildirme vardr. Bu ek ya baz edatlarn kullanlmasn veya dolayl tmle, zarf tmleci yapmay salar.o) Arapada nasp halinde olan isimleri Trkeye evirdi imiz zaman genellikle bu ekleri aldn grrz. Misller:
oTi = Kitab okudum.
L>.&3l
'J- =
Kitab sana verdim.
Nasp halinde bulunan isimler mansbat ad altnda onbir grupta toplanr lar. Bunlar; mefln bihler, mefl- mutlaklar, mefl- fihler, mefl- meahlar, mefl- lehler, hller, temyizler, mndlarn bir ksm, istisnalar, ( benzerlerinin ismi, ( j l ? jj ) ve ) ve benzerlerinin haberidir. Bu grubun harekesi fetha-
dr. Nasp halinde olup da fetha alan isme, bu halin harekesi olan fethay alm anlamnda mansp denir. Bununla beraber, cemi'-mzekkeri salimlerde, tes niyelerde fethann yerine ( u ), be isimlerde de elif geer. Cemi-mennesi salimler ise fethann yerine kesre alrlar.
148
3- Cer hali: Arapada isimlerin cer hali Trkede -de -den -in halinin karl dr. Bununla beraber -e halinin de bazan cer halinden olduuna raslanr. Trk ede -de halini alm isimler durma, kalma hallerini bildirir ve cmlede dolayl tmle ve yklem olurlar, -den halinde olan isimler de bir yerden kma uzak lama bildirirler. Bu haldeki isimler ya baz edatlarn kullanlmasn salarlar veya dolayl tmle, yklem olarak kullanlrlar.(2) Cer halinde olan isimleri Trkeye evirdiimiz zaman aenellik|e ayn ekleri aldn grrz. Misller:
L A\
<j*i^ f
Arkadam ehirden geldi. Ali snfta oturdu, Okulun kaps.
LiloJI J 'Js. 'u&r = yJLklI c >U5' =

R
i i L& C J J L = A l i ' y e s e l a m v e r d i m . rencinin kitab. XJJJL\ L>L' = Cer halinde olan isimler, mecrrat ad altnda iki grupta toplanrlar. Bunlar; muzaf ileyhler ve cer harflerinden sonra gelen isimlerdir. Bu grubun harekesi kesredir. Cer halinde olup da bu harekeyi alan isme mecrr denir. Bununla beraber cemi'-mzekker salimlerde, tesniyelerde ve be isimlerde kesrerin ye rine ( ti ) geer. Gayr-i mnsarifler de kesrenin yerine fetha alrlar, -de -den -e halleri, cer harflerinden sonraki isimler, -in hali de daha ok muzaf ileyhler iin geerlidir. . Arapada bir de cezm hali vardr. Bu hal Trke'de yoktur. Cezm hali yalnz fiillere mahsustur. Nitekim cer hali de yalnz isimlere mahsustur. Emir, neni fiilleri ve art edatlarndan sonra gelen muzri' fiiller bu halde bulunurlar. Bu halin harekesi skn dur. Bununla beraber efal-i hamsede ( j ) larn dmesi, sonu harf-i illetli olan fiillerde bu harflerin dmesi skn alm olan fiile meczm denir. Konunun zeti: Arapada ismin raf nasp ve cer olmak zere hali vardr. Raf halinin harekesi; zamme, ( ( IJ J ) ve eliftir. Raf halinde bulunup da bu harekelerden birini alan isme merf' denir. Nasp halinin harekesi, fetha, elif ve ) dr. Nasp halinde bulunup da bu harekelerden birini alan isme mansp t? ) dr. Cer halinde bulunup da bu harekelerden birini alan isme denir. Mefth: Bu harekelerden yalnz fethay alm demektir. Cer halinin hareke si; kesre ve ( mecrr denir! Meksr: Bunlardan yalnz kesreyi alm demektir. Bu durumda, mazmm, mefth ve meksr srayla zamme, fetha ve kesreye hastr. Merf', mansp ve mecrr bu harekelerle beraber. Bunlarn yerine geen harflere de amildir. Bu konuda her dilin kendine has bir zellie sahip olduu gz nnde bulundurulursa, bizim genel anlamda bir karlatrma yaptmz ortaya kar. rencilerin bir baka dili kendi dilleriyle karlatrarak renebilecekleri gerei bizi bu konuda bu ksa aklamay yapmaya zorlamtr. Zaten maksadmz iki dilde ismin hallerini karlatrmak deil, rencilerimizin -her hangi bir cmleyi tahlil yaparken- karlatklar i'rapla ilgili bu terimlere aklk getirmektir.
149
FAYDALANDIIMIZ ESERLER Eserin ad 123456789101112-Ana Hatlariyle Trk Grameri 13-Trk Dilbilgisi 14-Trke Dilbilgisi 15-Dilbilgisi 16-Trkede Yeni Gelimeler 17-Temel Dilbilgisi Prof.Dr. Tahsin Banguolu Prof.Dr. Muharrem Ergin Dr.M.Kaya Bilgegil Tahir Nejat Gencan Sabri Akdeniz Kemal Demiray Yazar Basld yer Beyrut Msr Msr Msr Msr Beyrut istanbul
LI>J JL
am Beyrut Beyrut Beyrut stanbul istanbul stanbul stanbul istanbul istanbul
150
NDEKLER
12345678-
ciJVI
2324-
4546VI
A
5 u
*
'4 ' ' 6
252627282930-
474849-
u
e*
VI
t
ur*
Ji
505152-
910111213141516171819202122-
il
T
313233343536-
ut
5354-
OVjl
lil
Ulil
I.
UU
o*
555657-
i lil
5859604
JJ
373839-
i
*
616263646566ul
."t
Jl
4041-
VI V
424344151
ci
67686970717273747576777879808182838485868788.1
* OJUI
89-
1111120 j\
L U
&
909192939495.* **
'
113114115116117118119120121-
OL;
96979899-
ti-
100101-
* **
122123-
e ,
102103104105106107108109110-
124125126-
li
127128129130131132T
133134135136137138139140141142143144145146147148149150151152153154 ^ A
H, j
155-
177178179180181*^
- '
156157158159160161162-
s;
*J
182183184JL
Ui
S
*->
163164165166167168169170-
>
185186187188189190191-
S\5
u Ts
JUC-
192193-
'S *
171>
172173174175176153
<J
194195196197198-
US
199200201202203204205206207208209210211212213214215216217218219220-
. 221222223224225-
&
U1CJ
243244245-
r U
246247248249-
226227228229230231232233vllJJ
250251252.
253254-
234235236237238-
? ?.
ul
255
256-
257258259260261262263264j
*
l*
ov
239240-
L. v
241242-
154
265*
287288289290291292-U . .Jtl vl t *
266267268269270271272 273274275276277278 279280281282283284285286i i
293294295296-
Jj
Edatlardan fiil olanlar Edatlardan harf olanlar smin halleri Faydalandmz eserler.
155

Arap Dilinde Edatlar

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Arap Dilinde Edatlar

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Arap Dilinde

TEKN KTABEV Uzun Bedesten KONYA

faildir. oU&J lM misllerinde

C'jJ> &?J\ O ; y. L >%$ - Jj^

) lan ile, fiillerin aslndan olan (j) larn ayrdedilebilmesi

iin, iml ynnden bu harflerden sonra yazlr. Fakat okunmaz. Misller:

jj; - j j * 5bahsi. Ndbe ! t

benzerlerinde ( j ) lar kelimenin aslndan ol iin kullanlr. Misller: )

llslii *!>])b ' o i ^ i j

yoksa bir defter

cJ& kujlanlabilecei y'JI >.<.Ur halde,

- 'y^I c & trlerde ^f'f' v*^

), soru edat olarak Mesel: halde,

N o t : Dier soru edatlar; [ j _ o _ p ] Misller: - ^~?l J\ <j\ 'a*J ~

att edatlar ile birlikte geldii V*P Lii^

zaman, bu edattan^ sonra yer ld halde, (hemze) bunlardan nce gelir.

c3"l lis. A's*

3- Dnme, etme, edinme, klma ve evirrne anlamna gelenler: Bu fiillerden yalnz

ekimsiz, dierleri ekimlidir

Yukarda da sylendii gibi, birinci gruptakiler;

l i l i Oc. cl-> ikisi [jfc'ji olduu gibi. (

) ile balayan isim cmleleri, bu fiillerde iki mefl yerini tutar.

zanmca dernektir. Yukardaki misl: Zannmca Ali lim

_ jUUij (ilga ve ta'lik)

b m d a n b a k a bir dost e d i n s e y d i m , Ebu Bekir'i dost e d i n i r d i m .

il.jll jilt AiJs Ji-

kullanlr. gelmitir, eleriz.

Mesel: diyen birine;

) ve benzerlerinden fark; haberlerinin muzri' fiil 'j ) bulunup

- ifti ekini b i m e y e balad.

Naks oluuna misller: yaacak. meyve verecek.

Jas. 'jl \\^J>\ cjd^il = S e m a n n y a m u r y ? Umarm = bahe

yadrmas umulur. nallah yamur yaacak. U m a r m yamur

J r&Aj bJij^k i&^il

'c?.\ 6j 'il tfj 'Jj =

Melekler, inanmayanlarn canlarn alrken, yzlerine ve srtlarna U * ^ 0_*/pil *J c > .i*

) eklinde balatlr. Misller: Kur'an-

... 'iil CU^ '; 1 J'J] <JI.jU*IJ5j J l 'ij j = l

vann svarileri de daha aada bulunuyorlard, diyebiliriz. Yani; isim cmlesini

Ondan sonra, Jcij

O v a k i t . Bu misllerde, edattan sonra gelen

cJJl i^~>j A l i l d i '(J\ jJl> < l - cJJL. l> il CA>J =>

jJI> li* *l> ),

Hhidir. il >U*i <-^J =

ridir. Yerine gre, bu karlk olarak gsterdiimiz kelimelerden biriyle terceme

kelimeleri bulunur. Mi-

!L,\i j ^ , 'il LU)l i iS"' &

!^itttal) fili c^>- = k t m , b i r d e b a k t m k i , y a m u r yayor! ^G r j ^ ltfUWl j Ll3l '

z e n g i n bir a d a m s a n y o r d u m . M e e r s e n d e fakirin biriymisin!

,J*^ C'J^ llKsfy'STJJ* fiti 0? Ben ALI'yi c m e r t b i r a d a m s a n y o r d u m . M e e r o , c i m r i n i n b i r i y m i !

Bu edat iin bir nceki (

) nn son ksmlarna bak.

K a r s n a o t u r d u , gibi. ile kullanld akran da olur.

eklinde kullanlr. Kelime zaman mecrr olduu

zarf, mefln fihi olduu iin mansptur. Bununla beraber, kullanlarak,

Grld gibi, bu fiiller,'burada; Konumuz olan; ( j^

ocuk Misller: oldu. oldu. kullanlr.

Fiil, (sabahlad) anlamnda tam oarak da, 3>jJI = A d a m s a b a h l a d , s a b a h a k t , gibi.

= G l . G r i M i gibi, ) taksnn tam karl yoktur. 'i^jl = B u y l , deriz.

) taksna karlk, bazan iaret isimlerinin birini Bu gn.

) taks getirdik. Trke kar

'*K> = ... JU-j <l> =

9 ' U P r e n c i g e l d i . ayet saylar oksa, bir ok renci

Melekler, inanmayanlarn canlarn alrken, yzlerine ve srtlarna U * ^ 0_/pil J c > .i*

,J^ C'J^ llKsfy'STJJ fiti 0? Ben ALI'yi c m e r t b i r a d a m s a n y o r d u m . M e e r o , c i m r i n i n b i r i y m i !

j i u ^ J j j&\ ' U. ;uij sfc ;j; v u ja j ji ^; y.iu ^ Q ^ j j Vi 1 ^ : 'jij; v g > ;pj #