Is Transferi Temel

Bantlar
DEN 322
Is Transferi
Is, scaklk farkndan dolay hareket halinde olan enerjidir. Scaklk fark
olan her ortamda veya ortamlar arasnda s transferi gerekleir.

Is transferi prosesleri deiik tipte olur:
T
1
> T
2
Hareketsiz bir ortamda scaklk gradyeni
mevcutsa s transferi prosesi iin iletim
(kondksiyon) terimi kullanlr. Ortam
akkan veya kat olabilir.
T
1
T
2
q

Is Transferi
Farkl scaklklarda olan bir yzey ve
hareketli bir akkan arasnda olan s
transferi prosesi tanm (konveksiyon)
terimi ile tanmlanr.
Sonlu scakla sahip tm yzeyler
elektromagnetik dalgalar halinde enerji
yayarlar. Farkl scaklklardaki iki yzey
arasnda net s transferi, yzeyler
arasnda engelleyici bir ortam
olmadnda gerekleir. Bu s transferi
prosesi nm (radyasyon) olarak
tanmlanr.
T
S
q

Hareketli akkan
T

T
s
> T

T
2
T
1
q
1

q
2

Is Transferi letim (kondksiyon)
Isnn iletildii ortam iinde atom veya molekl gibi mikroskopik paracklarn
etkileimi yoluyla yaplan s transferidir. Zamana bal eitliklerle s transfer
proseslerini miktar olarak ifade etmek mmkndr. Bylece, birim zamanda
transfer edilen enerji miktar hesaplanabilir.
letim iin zamana bal eitlik Fourier Kanunu
olarak bilinir.

T(x) fonksiyonu ile gsterilen bir scaklk dalm
olan bir duvardan bir boyutlu s transferi iin:
dx
dT
k q
x
=
' '
yazlr.
T
2
T
1
T(x)

L

q
x

T

x

Is Transferi letim (kondksiyon)
Is ak veya iletim miktar, q
x
(W/m
2
) transfer ynne dik birim alan iin x
dorultusundaki s transferidir. Bu miktar, bu dorultudaki scaklk gradyeni
dT/dx ile orantldr. Orant katsays, k (W/mK) sl iletkenlik katsays olarak
bilinir. Negatif iaret snn azalan scaklk ynnde transfer edilecei gereinin
bir sonucudur.

Zamanla deimeyen scaklk dalm lineer olduunda scaklk gradyeni:
L
T T
dx
dT
1 2

=
ve s ak miktar:
L
T T
k q
x
1 2

=
' ' veya
L
T
k
L
T T
k q
x
A
=

=
' '
2 1
eklinde ifade edilir.
Birim zamanda iletilen s miktar iin s ak miktar transferin gerekletii alan
ile arplmaldr:
A q q
x x
' '
=
W
Problem
Isl iletkenlik katsays 1.7 W/mK olan 0.15 m kalnlndaki sl tulalardan
endstriyel frnn duvar yaplmtr. Duvarn i yzey scakl 1400 K ve d
yzey scakl 1150 K olarak llmtr. 0.5 m x 3 m boyutlarndaki bir
duvardan s kayb ne kadardr?
T
2
=1150 K

T
1
=1400 K

k=1.7W/m K

0.5 m

3 m

0.15 m

x

2833
15 . 0
250
x 7 . 1
=
' '
=
A
=
' '
x
x
q
L
T
k q
W/m
2
Duvardan s kayb:
4250
) 0 . 3 x 5 . 0 ( x 2833
=
=
' '
=
x
x x
q
A q q
W

Is Transferi Tanm (konveksiyon)
Tanmla s transferinde iki makenizma etkilidir. Rastgele molekler hareketten
dolay olan enerji transferiyle birlikte akkann makroskopik hareketinden dolay
enerji transferi gerekleir. Ak, bir fan, pompa veya rzgar gibi aralarla
saland zaman Cebri Konveksiyondan, younluk farklar nedeniyle sephiye
kuvvetleri tarafndan saland zaman Doal Konveksiyondan bahsedilir.
U(y)

T(y)

y

y

T

q

scaklk
dalm

hz dalm

stlm yzey

ak yn

T
s

Tanm ile s transferi Newton
Souma Kanunu ile formle edilir.
( )

> =
' '
T T T T h q
S S
;
Burada, q (W/m
2
) tanm s ak
miktar, T
S
: yzey scakl, T

:
serbest akkan scakl, h (W/m
2
K)
tanm s transfer katsaysdr. h, s
transfer katsays akkan zelliklerine
ve akkan hzna baldr.

Tanm (konveksiyon) Boru ii ak
h s transfer katsays ak koullarnn laminar veya trblansl olmasna gre
farkllk gsterir. Boru iindeki ak koullarn tanmlamak zere aadaki
boyutsuz saylar tanmlanr:
Reynolds Says

D u
m
D
Re
Burada akkann younluu, u
m
boru kesit alannda ortalama akkan hz,D
boru ap ve akkann viskozitesidir. Reynolds says atalet ve viskoz
kuvvetlerin oran olarak tanmlanr. Re < 2300 laminar ak ve Re > 10000
trblansl ak iin gsterge kabul edilir. Bu limitler arasnda gei blgesi
tanmlanmtr.
Prandtl Says
k
c
p

= Pr
Burada c
p
sabit basnta zgl s ve k s iletim katsaysdr. Prandtl says
momentum ve sl dalmlarn oran olarak tanmlanr.
Nusselt Says
k
hD
D
= Nu
Burada h s transfer katsaysdr. Nusselt says yzeydeki boyutsuz scaklk
gradyenini gsterir.

Laminar akta Nu says sabittir, ancak trblansl akta Reynolds says ve
Prandtl saysnn bir foksiyonu eklinde ifade edilir.
Tanm (konveksiyon) Boru ii ak
Bant Koullar
Laminar, sabit q, Pr>0.6
Laminar, sabit yzey scakl, Pr>0.6

Trblansl, 0.6<Pr<160, Re
D
>10000, L/D>10,
stma iin n=0.4, soutma iin n=0.3


36 . 4 Nu =
D
66 . 3 Nu =
D
n
D D
Pr Re 023 . 0 Nu
5 / 4
=
Tanm (konveksiyon) Boru ii ak
Dairesel olmayan borulardaki ak probleminde karakteristik uzunluk olarak
efektif ap tanmlanmaldr. Hidrolik ap deeri:
P
A
c
4
D
h

olarak tarif edilir. Burada, A
c
ak kesit alan ve P slak evre uzunluudur.
Trblansl ak iin dairesel kesitli borulara ait bant kullanlabilir. Laminar
ak iin Nu
D
deerleri tablo halinde verilir.
Kesit b/a Sabit q Sabit yzey scakl



b
a




1.0
1.43
2.0
3.0
4.0

4.36


3.61
3.73
4.12
4.79
5.33

3.66


2.98
3.08
3.39
3.96
4.44
k
hD
h
D
= Nu
Tanm (konveksiyon) Boru ii ak
Emerkezli borulara s transfer uygulamalarnda ok rastlanlr. Borunun i ve
d yzeylerine ait Nu saylar tanmlanr.
( ) ( )
m o s o o m i s i i
T T h q T T h q = ' ' = ' '
, ,
,
D
i
D
o
q
i
q
o
T
s,i
T
s,o
T
m
Karlk gelen Nu saylar:
k
D h
k
D h
h o h i
= =
o i
Nu , Nu
Hidrolik ap deeri:
( )( )
i o
i o
i o
h
D D
D D
D D
D =
+

=
t t
t
2 2
4 / 4
Trblansl ak iin Nu says, hidrolik ap kullanlarak dairesel kesitli boru iin
bantlardan tesbit edilebilir. Laminar ak iin tablo deerleri okunur.
D
i
/D
o
Nu
i
Nu
o
0
0.05
0.10
-
17.46
11.56
3.66
4.06
4.11
D
i
/D
o
Nu
i
Nu
o
0.25
0.50
1.00
7.37
5.74
4.86
4.23
4.43
4.86
Karma s transferi (iletim + tanm)
Pratikte iletim ve tanm vastasyla s transferi birok halde birlikte olur. ki
farkl scaklktaki akkan ayran bir duvar halini dnelim.
A akkanndan duvara yaplan s transfer
ak duvardan iletilen ve duvardan B
akkanna yaplan s transferi akna eittir.
Bylece:
( ) ( ) ( )
B B A A
T T h T T
x
k
T T h q =
A
= = ' '
2 2 1 1
yazlabilir. Bu denklemler scaklklar
cinsinden yazlp yeniden dzenlendiinde:
( )
|
|
.
|

\
|
+
A
+ ' ' =
B A
B A
h k
x
h
q T T
1 1
( )
B A
B A
T T U q
h k
x
h U
= ' '
|
|
.
|

\
|
+
A
+ = ;
1 1 1
Karma s transfer katsays, U tarif edilerek:
T
1
T
2
q

T
A
T
B
k

Ax

A akkan

B akkan

Problem
10 mm duvar kalnlndaki elik bir tankta 90
o
C scaklkta su bulunmaktadr. D
ortam scakl 15
o
C dr. eliin sl iletkenlik katsays 50 W/mK dir. Tankn d
ve ii iin s transfer katsaylar 2800 ve 11 W/m
2
K dir.
tank yzeyinin birim alanndan olan s kaybn
tankn d yzey scakln hesaplaynz

Karma s transfer katsays:
T
1
T
2
90
o
C

elik
10 mm
Su

Hava

15
o
C

0915 . 0
1
11
1
x50 10
10
2800
1 1 1 1
3
=
+ + = +
A
+ =
U
h k
x
h U
B A
Birim yzeyden s transferi miktar:
( ) ( ) 820 15 90
0915 . 0
1
= = = ' '
B A
T T U q
W/m
2
T
2
scakl:
( ) 6 . 89 15
11
820
2 2
= + = +
' '
= = ' '
B
B
B B
T
h
q
T T T h q
o
C

Kompozit duvar Elektrik analojisi
Farkl malzeme tabakalarndan oluturulmu bir duvar, kompozit duvar olarak
isimlendirilir. farkl malzemeden oluturulmu bir duvar gz nne alnsn:
T
1
T
3
T
A
T
B
k
1
Ax
1
A akkan

B akkan

k
2
k
3
Ax
3
Ax
2
Birim zamandaki s transferi miktar:
( )
B A x
T T UA q =
Elektrikte Ohm kanunu:
R
V
I IR V = =
Is transferi Analog terim
q
x
(T
A
-T
B
)
1/UA
I
V
R
Kompozit duvar Elektrik analojisi
R, diren bileenleri:
A h
R
A k
x
R
A k
x
R
A k
x
R
A h
R
B
B
A
A
1

1
3
3
3
2
2
2
1
1
1
=
A
=
A
=
A
= =
Kompozit duvar seri balanm direnler ile temsil edilebilir.
T
B
T
A
R
A
R
1
R
2
R
3
R
B
R iin:
|
|
.
|

\
|
+
A
+
A
+
A
+ = =
B A
h k
x
k
x
k
x
h A UA
R
1 1 1 1
3
3
2
2
1
1
q
x
Problem
Endstriyel bir frnn duvar 125 mm genilikteki seramik tula ve 125 mm
genilikteki s tulas arasnda hava boluundan olumaktadr. D duvar 12
mm kalnlnda sva ile kaplanmtr. Duvarn i yzey scakl 1100
o
C ve d
ortam scakl 25
o
C dir. D yzeyden havaya s transfer katsays 17 W/m
2
K ve
s geiine hava boluunun direnci 0.16 K/W dr. Seramik tula, s tulas ve
svann sl iletkenlikleri: 1.6, 0.3 ve 0.14 W/mK dir.

duvarn birim yzey alanndan olan
s kayb miktarn
her duvar elemannn yzey
scaklklarn
duvarn d yzey scakln
hesaplaynz.
1100
o
C

T
4
25
o
C

frn

hava

T
3
T
2
T
1
s
e
r
a
m
i
k

t
u

l
a

h
a
v
a

b
o

l
u

l

t
u

l
a

s

v
a

Problem
R, diren bileenleri:
16 . 0
17
1
0.0857
x0.14 10
12
0.417
x0.3 10
125
0.0781
x1.6 10
125
3
3
3
=
=
= =
= =
= = R, seramik tula
R, sl tula
R, sva
R, hava
R, hava boluu
Toplam diren:
K/W
K/W
K/W
K/W
K/W
8 . 0 16 . 0
17
1
0857 . 0 417 . 0 0781 . 0 = + + + + =
T
R
K/W
Birim zamandaki s transferi miktar:
( )
1344
8 . 0
25 1100
=

=
T
B A
x
R
T T
q W
Problem
Duvar elemanlarnn yzey scaklklar:
104 ) 0857 . 0 x 1344 ( 220
0857 . 0
1344
220 ) 417 . 0 x 1344 ( 780
417 . 0
1344
780 ) 16 . 0 x 1344 ( 995
16 . 0
1344
995 ) 0781 . 0 x 1344 ( 1100
0781 . 0
1100
1344
4
4 3
3
3 2
2
2 1
1
1
= =

= =
= =

= =
= =

= =
= =

= =
T
T T
q
T
T T
q
T
T T
q
T
T
q
x
x
x
x
o
C
o
C
o
C
o
C
T4 scakl d duvardan havaya yaplan s transferi miktarndan bulunabilir:
1 . 104
17
1344
25
17 / 1
25
1344
4
1
=
|
.
|

\
|
+ =

= = T
T
q
x
o
C
Is deitirgeleri
Farkl scaklklarda rijit bir duvarla ayrlm iki akkan arasndaki s deiimi
prosesleriyle mhendislikte birok uygulamada karlalr. Bu s deiimini
temin eden cihaza s deitirgeci denir.
Is deitirgeci analizi

Bir s deitirgeci dizayn edilmek veya performans tahmin edilmek istendiinde, birim
zamandaki toplam s transfer miktarn akkan giri ve k scaklklar, karma s
transfer katsays ve toplam yzey alan ile ilikilendirmek gerekecektir.
Scak akkan

Souk akkan

i h
i h
h
T
h
m
,
,

i c
i c
c
T
h
m
,
,

o h
o h
T
h
,
,
o c
o c
T
h
,
,
q
q
Is deitirgeleri
Enerji dengesi bants sisteme uygulanarak byle bir bant elde edilebilir.
( )
( )
i c o c c
o h i h h
h h m q
h h m q
, ,
, ,
=
=

scak akkan
souk akkan
burada h akkan entalpisini gstermektedir. Sabit zgl slar kabl ile:
( )
( )
i c o c c p c
o h i h h p h
h h c m q
h h c m q
, , ,
, , ,
=
=

scak akkan
souk akkan
yazlabilir. Dier faydal bir ifade birim zamandaki toplam s transferini, scak ve souk
akkan scaklklar fark AT ye bal olarak veren bir ifade olabilir. Bu halde:
c h
T T T A
Bu ifade Newton souma kanununun uyguland bir durum olmaldr. Tek bir transfer
katsays, h yerine bu durumda karma s transfer katsays, U kullanlacaktr. AT s
deitirgecinde bulunulan pozisyon ile deieceinden dolay ortalama bir scaklk fark
gznne alnmaldr.
m
T UA q A =
q iin gelitirilen bu iki ifade yardmyla s deitirgeci analizi yaplabilir. AT
m
iin uygun bir
ekil gelitirilmelidir.
Is deitirgeleri
Logaritmik ortalama scaklk fark ile s deitirgeci analizi

Is deitirgeleri scak ve souk akkanlarn ayn ynde (paralel ak) ve zt ynde (kart
ak) hareketlerine gre temel olarak snflandrlrlar.

Paralel akl s deitirgeci
AT scaklk fark balangta byktr, ancak x in
artmasyla hzl bir ekilde der ve asimptotik
olarak 0 a yaklar. Bu tip bir s deitirgeci iin
souk akkann k scakl scak akkann k
scakln aamaz.

Burada:
2 , , 1 , ,
2 , , 1 ,
,
,
c o c c i c
h o h h i h
T T T T
T T T T
= =
= =
Is deitirgeleri
AT
m
iin scak ve souk akkanlarn diferansiyel elemanlarna enerji dengesi uygulanabilir.
Her elemann uzunluu dx ve s transfer yzey alan dA olsun. c
p,c
, c
p,h
ve U iin ortalama
deerler alnrsa:
c c c c p c
h h h h p h
dT C dT c m dq
dT C dT c m dq
=
=
,
,

yazlabilir. Burada C
h
ve C
c
scak ve souk akkan s kapasiteleridir. dA yzey alanndan s
transferi iin:
TdA U dq A =
yazlabilir. Lokal scaklk fark: olmak zere, enerji dengesi ifadeleri yerine
konursa:
c h
T T T = A
( )
( )
|
|
.
|

\
|
+ =
|
|
.
|

\
|
A
A
|
|
.
|

\
|
+ =
A
A
|
|
.
|

\
|
+ = = A
} }
c h
c h
c h
c h
C C
UA
T
T
dA
C C
U
T
T d
C C
dq dT dT T d
1 1
ln
1 1
1 1
1
2
2
1
2
1
Is deitirgeleri
C
h
ve C
c
deerleri iin:
( ) ( ) | |
o c o h i c i h
T T T T
q
UA
T
T
, , , ,
1
2
ln =
|
|
.
|

\
|
A
A
o c o h i c i h
T T T T T T
, , 2 , , 1
ve = A = A
olduundan
|
|
.
|

\
|
A
A
A A
=
1
2
1 2
ln
T
T
T T
UA q
bulunur.
Sonular zet halinde verilirse:
o c o h c h
i c i h c h
lm
lm
T T T T T
T T T T T
T
T
T T
T
T
T T
T
T UA q
, , 2 , 2 , 2
, , 1 , 1 , 1
2
1
2 1
1
2
1 2
ln ln
= A
= A
|
|
.
|

\
|
A
A
A A
=
|
|
.
|

\
|
A
A
A A
= A
A =
Is deitirgeleri
Kart akl s deitirgeci
Bu tip bir s deitirgeci iin souk akkann k
scakl scak akkann k scakln aabilir.

i c o h c h
o c i h c h
lm
lm
T T T T T
T T T T T
T
T
T T
T
T
T T
T
T UA q
, , 2 , 2 , 2
, , 1 , 1 , 1
2
1
2 1
1
2
1 2
ln ln
= A
= A
|
|
.
|

\
|
A
A
A A
=
|
|
.
|

\
|
A
A
A A
= A
A =
Problem
Zt akl, emerkezli bir s deitirici bir gaz trbininin yalama yan
soutmak iin kullanlmaktadr. borudan (D
i
=25 mm) akan soutma suyunun
debisi 0.2 kg/s dir. Boru dndan (D
o
=45 mm) akan yalama yann debisi 0.1
kg/s dir. Ya ve suyun giri scaklklar 100
o
C ve 30
o
C dr. Ya k scaklnn
60
o
C olmas iin boru uzunluu ne olmaldr?
ya
su
D
i
=
2
5
m
m

D
o
=
4
5
m
m

Verilenler:

80
o
Cda ya: c
p
=2131 J/kgK, =3.25x10
-2
Ns/m
2
, k=0.138 W/mK
35
o
Cda su : c
p
=4178 J/kgK, =725x10
-6
Ns/m
2
, k=0.625 W/mk, Pr=4.85
T
h,i
=100
o
C
T
h,o
=60
o
C
T
c,i
=30
o
C
m
h
=0.1 kg/s
m
c
=0.2 kg/s
T
c,o

Problem
Birim zamanda gerekli s transfer miktar:
( )
( )
2 . 40 30
4178 x 2 . 0
8524
8524 ) 60 100 ( x 2131 x 1 . 0
,
,
,
, , ,
, , ,
= + = + =
=
= =
=
i c
c p c
o c
o c i c c p c
o h h h p h
T
c m
q
T
T T c m q
q
T T c m q

o
C
W
Gerekli s deitirgeci uzunluu iin:
( ) ( )
( ) ( ) | | ( )
|
|
.
|

\
|
+
=
=

=


= A
=
A =
o i
i c o h o c i h
i c o h o c h
m
i
m
h h
U
T T T T
T T T T
T
L D A
T UA q
1 1
1
2 . 43
30 / 8 . 59 ln
30 8 . 59
/ ln
, , , ,
, , , ,
t
Problem
Reynolds says,
14050
10 x 725 x 025 . 0 x
2 . 0 x 4 4
Re
6
= = =
=

t t

i
c
D
m
D
m
Au m

Ak trblansldr.
2250
025 . 0
625 . 0 x 90
Nu
90 85 . 4 x 14050 x 023 . 0 Nu
Pr Re 023 . 0 Nu
4 . 0 5 / 4
4 . 0 5 / 4
= = =
= =
=
i
D i
D
D D
D
k
h W.m
2
K
Ya boru dndan akt iin hidrolik ap deeri gz nne alnr.
( )
( )
( ) ( )
56
2 10 x 25 . 3 x 025 . 0 045 . 0
1 . 0 x 4 4
Re
4 /
Re
02 . 0
2 2
=
+
=
+
=

= =
= =
t t
t

i o
h
D
i o
i o h m
D
i o h
D D
m
D D
h m D D D u
D D D

m
Problem
Ak laminardr. yzey scakl sabit ve d yzey izole edilmise, sabit Nu
D

deeri tablodan okunur.
( )
4 . 38
020 . 0
138 . 0 x 56 . 5
56 . 5 Nu 56 . 0 /
= =
= =
o
D o i
h
D D
W.m
2
K
letime ait terim genellikle ihmal edilir, bu durumda karma s iletim katsays:
( ) ( )
8 . 37
4 . 38 / 1 1/2250
1
U =
+
=
Gerekli boru uzunluu:
5 . 66
2 . 43 x 025 . 0 x x 8 . 37
8524
= =
A
=
t t
m i
T D U
q
L
W.m
2
K
m