Demir elik retim Teknolojisi

Taral blgeler demir cevheri rezervlerini gsteriyor. Siyah blgeler ise kmr cevheri rezervlerini gsteriyor.

1980 ylndan gnmze Trkiyede kullanlan elik retim yntemleri ve deiimler.

Toplam elik retiminde elektrik ark oca ile retilen elik oran ve kullanlan yerli ve yabanc hurda miktarlar. Trkiyede elik rnleri.(18.Mart.1996)

Gnmzde 18-20 Milyon ton retim var. (Tablo 1994)

Farkl demir cevherleri, kimyasal formlleri ve gruplandrma.

METALURJK KOK RETM Kok kmr retiminde, nitelikli kmr kullanlmas gerekir(Koklaabilir kmr). Belli zelliklere sahip makroskobik olarak incelenen ta kmrnde parlak, mat ve damarl yap grlr. Bu yaplarn kendilerine zg fiziksel, kimyasal ve teknolojik zellikleri vardr. Mikroskobik incelemelerde kmr petrografisi aratrlr i yap ve damar oluumlar bunlarn kimyasal bileimleri, mineral ve anorganik yaplar belirlenir. Kok kmr ve koklaabilen kmrn uluslararas bir snflandrmas vardr. Snflandrma kmr ierisindeki; Uucu element yzdesi, Kok oluumu Koklama zelliklerine gre yaplr. Snflandrmada her kmr 3 haneli bir kod ile tanmlanr. Bunlardan ilki ta kmr snfn verir. Bu snflandrma iinde; uucu element yzdesi, kl oranlar ve kl dndaki bileenler verilir. Ayrca bu rakamlarda kmrn piirilme durumu da gruplara ayrlr. Kmrlerin snflandrlmasnda elementel ve ksa analizler kullanlr. Ayrca her kmrn bir kalori deeri vardr. Buna sl deerde denir. Isl deer belli bir miktar kmrden elde edilen snn kmr arlna oran eklinde ifade edilir. Ksa analizde nem, kl, uucu elementler % olarak belirlenir. Satlabilir bir kmrde kl oran % 4-12 arasndadr. Kl nemlidir nk curufa karr. Kmr ieriinde kkrt bulunur. Kkrt de azda olsa yksek frnda ham demire karr. Kln bileiminde arlkl olarak SiO2 ve onun yannda Al, Fe, Ca, Mg gibi metallerin oksitleri bulunur. Klde de Na ve K(potasyum) oksidi vardr. Na ve K, yksek frnn koullarnda buharlar. Yksek frn gazlarna kararak, frnn st taraflarna karak orda younlamaya urar, younlaan gaz frnn aasna doru iner ve bylece bir dng oluur. Bu nedenle istenmezler. Kmrlerin elementel analizinde C, H, S ve N oranlar llr. Kmrlerde S oran yaklak olarak %1dir. S organik veya slfat bileikleri eklinde bulunur. Ta kmrnn ilenmesinden sonra kmr kartrma ve belli bir tane boyutuna kadar tme ilemine tabi tutulur. Buradan hazrlanan karm kmr bunkerlerine verilir. Ve scak kmr kamarasna arj edilir. Gnmzde koklama proseslerinde yatay kamaral, indirek stmal kamaralar kullanlmaktadr. Frn kamaras yarm metre eninde, 4-7,5 m yksekliinde ve 12-17 m uzunluundadr. Bu boyutlardaki 50 ile 60 kamara yan yana konumlandrlarak kok bataryasn oluturur. Kok bataryasnn arj (doldurulmas) frnn st tarafndan serbest dmeyle yaplr. Doldurulduktan sonra sarsntyla arj yzeyi dzeltilir. Byle bir proseste arj sresi 20 saattir. Piirme sonras kok kamaradan alnr. Soutma vagonuna verilir. Soutma iki eittir. Su ile veya yksek frn baca gazlaryla yaplr. Su ile soutma avantajldr. ok hzl soumay salar ve kmrn istenilen nem orann da vermi olur. Soutulan kok daha uzun sreli soumas iin ykleme silosuna tanr ve elendikten sonra kullanlr.

Kok ve yksek frnda davranlar.

Kok kalitesi ve yksek frn verimliliine etkisi.

yi kok, kt kok kohezif blgeyi deitirir. Kohezif blgenin bir grevi dzgn gaz geiini salamak. Frnn sol taraf verimli, sa taraf verimsiz koku gstermektedir. steki diyagram baca gaz dalmn veriyor. Diyagramn sol tarafnda verim iyi sa tarafnda ise U iziyor. Kt kokta, scaklk frn duvarlarnda yksek merkezde dk oluyor. Frn duvarlarnda yksek olmas, refrakter anmalar asndan kt bir durumdur. yi kokta ise fnr kenarlarnda dk, baca gazlarnda yksek scaklklardadr. yi kokta, kohezif blge frnda duvarlarnda kaln frnn ortasna doru inceliyor. Merkezde sadece kat kok vardr. Kt kokta, kohezif blge duvarda ince ve kt ykseklik nemlidir. Frnn yarsna kadar kar bu blge ve frnn verimini nemli derecede etkiler. (ekilde bkz. )

Kok retim Sreci

Basn ubuu frna giriyor ve kmr titretirerek boaltyor.

Kok Oluum Aamalar

a) 600 1100 C kok. Grafit kristal yapsna dnr ve koklama sona erer. Yeniden kristalleme olur ve uucu elementlerden kurtulunur. b) 480 600 C yar koklama. Sertleme meydana gelir ve sertletirme ile bzlme olur.Bzlme sonucunda kok yzeyinde atlaklar oluur. Bu atlaklar yksek frnda kullanlan nihai kok kullanmn belirler. Yar kok yapsnda baz dnmlerin gerekletii bu scaklk aralnda kok kmr oluumu balyor. c) 450 480 C plastik yumuama. Kmr birka mm kalnlnda yumuar ve ergir. Bu blgeye plastik blge denir. Kmr eidine gre farkl hzlarda termik ayrma reaksiyonlar meydana gelir. Bu reaksiyonlar sonucunda istenilen porozite kokta elde edilmi olur. d) 100 350 C yar gazlama. Bu scaklk aralnda, kuru ancak deiime uramam bir kmr tabakas vardr. Bu blgedeki kmrleme sresinde, kmrde bulunan CO2, N, CH4 gibi gazlar ve yapda bulunan kristal suyu yapdan uzaklar. e) -100 nemli kok. 100 Cnin altnda nemli kok vardr. f) kan gazlar toplanr. Kok gaz nemli bir gazdr. Doal gaza benzer, kok bataryalarn stma amacyla kullanlr.

Kok gaznn ilenmesiyle ieriindeki zift, benzol ve amonyak artlyor ve gazn genel kompozisyonu arlkl olarak H2, CH4 ve N ierir hale getiriliyor. Dier bileikler CO, CO2 ve

O2 dir. Kok gaz sl deeri 4500 kcal. olan, stma amal kullanlabilecek bir gazdr. Kok kamaralarn stmak iin kullanlr. Eer gazn ieriindeki HS bileikleri uzaklatrlrsa doalgaza benzer bir gaz olarak yakacak olarak kullanlabilir.

Kok bataryas kan gaz bileenleri ve buna gre koklama sresi. Kok kmrnn zellikleri, fiziksel ve kimyasal olarak ikiye ayrlr. Fiziksel zellikleri, porozite, porozite dalm, gaz geirgenlii, mukavemet, tane boyutu, reaksiyon yzey alan. Kimyasal zellikleri, kok bileimini ifade eder. erdii en nemli elementler; C, H2, N2, O2, kl bunun yannda alkaliler (Na, K) ve uucu zellikteki S, P,H2O elementleridir. Kokun mukavemeti nemli bir zelliktir. nk kok hemen hemen arjn yarsn oluturur. Yars demir cevheri iken yars koktan oluur. Bu nedenle tama faktr vardr. Bunun iin kokun belli bir tane boyutu ve mukavemeti olmas gerekir. Kokun ksa analizinde nem, kl ve uucu elementlerin miktar anlalr. Kl oran %8-9 civarnda olmal (ne kadar az ise o kadar iyi). Kkrt %1 olmal, nem ise %4-5 civar olmaldr. Elementel analizde 5 element mevcuttur. C(min%97.5), O, H, N, S(%1in zerinde olmamal) Yksek frnda kullanlan kokun grevleri: 1. Destek ve tama, (Tama amal grevi homojen gaz sirkilasyonunu salamak ve ergiyen demir cevherinin hazneye dzenli akn salamak) 2. Redksiyon gazn oluturmak, 3. Enerji tayc, 4. Karbrizasyonu meydana getirmek, 5. Toz filtresi grevi grr. Bu grevler yksek frnn verimli almasn salar. Redksiyon gaznn oluturulmas iin koka birok alternatif aranm (petrol, kmr tozu) buna ramen kok redksiyon gaznn ana reticisidir.

Sv ham demir C ile temas kanlmaz bir durumdur. Bu temas sonucu C, sv ham demirle zeltiye girer. Ayrca C indirek redksiyon ile kat halde redklenen demire de giriyor. Bu durum redklenen Fede C orannn artmasna ve bylece ergime scaklnn dmesine neden olur. C orannn ykselmesi scaklk ve CO, CO2 ksmi basnlarna baldr. C yksek frnn en nemli blgesi olan kohezif blgenin zerindeki kat halde redklenmi demirde znyor, bu znrlk proses ierisinde baka hibir deiiklie uramaz. Aglomerasyon (topaklanma); ince taneli Fe cevherinin yksek frnda tozlamamas iin belli tane boyutuna getirilmesi demektir. ki aglomerasyon yntemi vardr. 1). Peletleme 2). Sinterleme PELETLEME ok ince taneli cevherin veya hammaddelerin kullanlan makineler ile yuvarlak bilya eklinde topaklanmas, piirilmesi ve sertletirilmesi ilemine denir. Pelet malzemesi Fe2O3 (Hematit), Fe3O4 (Magnetit) ve bunlarn karmlardr. Metalurjik olarak Fe cevherinin ierisinde min. %62 Fe olmaldr. Peletlenecek cevher veya hammadde tane boyutu max. 200mikron olmaldr. %70-80i 40 mikronun altnda olmaldr. Elde edilen peletlerde balca mukavemet, porozite, redklenebilirlik ve redksiyon sonras dayanm zellikleri nemlidir. Peletleme iin iki farkl yntem vardr. 1). Tambur tipi pelet makinesi; elde edilen peletlerin boy dalm ok deiiktir. Bu yzden elenip, snflandrma ilemlerinden gemesi gerekir. Belli bir tane boyutu altndaki peletler tozlama nedeniyle kullanlmaz.

2). Tepsi tipi pelet makinesi; kanatlar tane boyutuna gre snflandrma yapyor. Bu ilemde eimli tepsiler kullanlyor. eperlere yakn yerlerde kk taneler birikirken, merkeze doru pelet tane boyutu byyor.

Kyaslama: tepsi tipi peletleme kesintili olarak iliyor (Tepsinin doldurulup boaltlmas v.s.) Tambur tipinde peletleme sreklidir.

Peletlerin topaklanarak piirme ncesi bir dayanm olmas gerekir. Dayanm oluturan cevher tanecikleri arasnda meydana gelen film tabakalar aada grlmektedir.

Tanma ve depolama iin peletler belli bir dayanma sahip olmas gerekir. Bu dayanm partikller arasndaki film tabakas salar ve cevher tanelerini birbirine balar. Su kprleriyle birlikte kapilar kuvvet sayesinde tanecikler birbirine tutunur. Su fazla arttrlrsa, su peletin zerine kar bu da peletin mukavemetini drr.

Peletlemede slatma as ve kapilar kuvvet. Kapilar kuvvet cevher tane boyutuna baldr. Islatma as ne kadar klrse kapilar kuvvet o kadar byr. Tanelerin yaknlamasyla slatma as klr. Bu nedenle peletlemede ince taneli cevher kullanlr.

Peletlerin piirilmesi iin eit frn vardr. 1). Sreksiz alan dk kapasiteli dikey aft frnlar. (Aadaki ekil ) st tabakada scaklk 1000-1350Cdir. Piirme bu blgede yaplyor.flenen hava kesildiinde pelet aa alt tabakaya dyor. Pelet soutulduktan sonra aadan alnyor.

2). Konveyr bant dner frn kombinasyonu. Piirilecek peleter konveyr bant zerinde n stmadan geirilir. Dner frndan kan gazlar n stmada kullanlr. Yksek scaklk kademelerinde souyan hava bir nceki kademeye verilere sdan tasarruf salanr. Piirme 1350 derecede yaplr. Soutma iki kademede yaplr. Soutmada alnan scaklk frna geri verilir.

3). Lurgi Dravo konveyr bant sistemi.

En fazla s tasarrufu salayan ve en yksek kapasiteye sahip piirme yntemi. Yllk kapasite 9 milyon ton/yl ve ok byk bir konveyr bant sistemi kullanlr. Her piirme blgesi kapaldr. En geni blge n stma, piirme ve soutma blgelerini ieriyor. Soutmada elde edilen scak hava n stmaya gider. Pimi peletten alnan scak hava bandn altndan emilerek nceki kademelere baslyor.

Peletlerin piirilmesinde balang cevheri magnetit ise piirme aamasnda hematite oksitlenir. (ekzotermik reaksiyonlar) Etrafa 55kcal / mol s aa kar. Aa kan s ve reaksiyon nedeniyle pelet retiminde dnya ortalamasnn %55i magnetit demir cevheri kullanmaktadr. Magnetit cevherinden balayarak piirmede 4 aama sresi vardr. Bu aamalar aada gsterilmiir.

Peletlerde redksiyona girdike mukavemet dyor. Grafikte gzkt gibi ani d hematitten magnetite dnrken gerekleir. Bu dmenin nedeni peletlerde meydana gelen genlemedir(%15 hacimsel deiim gerekleir). Deiimin nedeni hematitin hegzagonal, magnetitin kbik kristal yapsna sahip olmasdr. Magnetitin wstite dnm srasnda hacim deiir. Hacimsel dnm Fe oluuncaya kadar devam eder.

SNTERLEME Sinterleme en eski demir cevheri hazrlama yntemidir. Gnmzde en ok kullanlan aglomerasyon yntemidir. Sinterleme ince taneli demir cevherlerinin, cevher konsantrelerinin ya da demir elik tesislerinde aa kan atk rnlerin (toz, tufal, baca gaz v.s.) tm bileenlerin kartrlp ierisine yanc madde eklenerek hazrlanan aglomerasyon yntemidir. Sinter karm tamamen cevherin eridii scakla deil de yzeysel yumuamann olduu scakla kadar stlr. Sonra sertletirilir. Bu dayan art yzeysel yumuama, ksmi ergime ve oluan curuf balaryla salanr. Souma srasnda oluan bu sv fazlar beraberce pierek birleir. Sinter iin hazrlanan karmlar ikiye ayrrz. 1). Sinter ham karm: Ham karm iinde 4 bileen vardr. Cevher, dng maddeleri, curuf yapc katklar ve geri dnen sinter(tane boyutu kk olan sinter). - Cevher; ham karmn %50 60n oluturur. Tane aral 0 10 mmdir. %70i 0.2mmnin zerinde olmaldr. Gaz geirgenlii iin ok yksek miktarda ince cevher iermemelidir. - Dng maddeleri; karmn %4.5 5ini oluturur. Yksek frn ve elikhane baca tozlar ve hadde tufalini ierir. Baca tozlarnda Zn ve Pb oranlar vardr. Bunlarn yksek oranlarndan kanmak lazm. Hadde tufali ise hadde ya ierir. (kanmak lazm) Zn, Pb buharlap youarak frnda dng oluturuyor. Hadde tufali ierdii ya itibariyle elektrot filtrelerini tkamaktadr. Bir miktar hadde tufalinde 2 deerlikli Fe (Fe3O4 Magnetit) bulunur. - Curuf yapc katklar; ham karmn % 10 15ini oluturur. Bu ilavelerin grevleri yksek frn curuf bileimini belirlemek, (CaO) sinter verimini arttrmak. Geri dnen sinter 6mmnin altndaki tanelerden oluur. Yksek frnda tozlama yapmas nedeniyle oradan alnp ham karmn ierisine kartrlr. 2). Sinter karm; sinter karm 3 komponentten oluur. Sinter ham karm, kok tozu ve nem. - Sinter ham karm yukarda anlatld. - Kok tozu; Sinter karmna yanc tozlar (kok) katlr. karmdaki yakt miktar scakl belirler. yi bir sinter yakt dk kl ve kkrt oran yksek yanma ss ve ok ince taneli olmaldr. - Nem, sinter karmnn %5 10unu nem katksyla cevherlerin balanma zellikleri ve sinterin gaz geirgenlii artyor.(Porozite artyor)

700m2 lik sinter band.

Sinter bandnda yanma stten olur. Hava alttan ekilir. Hava ekildike st blgeler sinterlenir. (cigara gibi ) Sinterin sona erdii zaman ok nemlidir nk sinter band bir yerde biter ve bant geri dner.

Baca gaznn bileimi veya scakl ile sinterlemenin bitip bitmedii renebilir.

Dnyada en ok tercih edilen yntem sinterlemedir. Sinterleme ilemi kesintisizdir. Peletlemede ise kesinti vardr(topaklanma ve piirme vardr.) Sinter kullanan iletmelerin retim kapasiteleri yksektir.

YKSEK FIRIN TEKNLOJS

Yksek frn gsterimi. Demir cevherleri para cevheri, sinter veya pelet olarak yksek frnlarda redklenerek ham demir haline getirilir. Yksek frnlar ters akm prensibine gre alan dikey frnlardr. arj edilenler ierisinde cevher, kok ve katk maddeleri bulunur. Bu hammaddeler frna yukardan arj edilir ve aa doru hareket eder(ekilde ki gibi ) Buna karn redkleyici gazlar(CO), aadan frna flenen hava ile meydana gelir. Ve bu gazlar frnn st ksmlarna doru karlar. Ters akm prensibi kat ile gazn ak ynlerinin ters olmasndan ve redklenecek kat ile redkleyici gazn ters akm prensibi dorultusunda karlamasdr. Yksek frnn 3 eit rn vardr. - Ham demir (bir dizi safszlk ierir C, Cr, Cu, Mn, Ni, Fe, S, Si), - Curuf - Yksek frn baca gazlar. Yksek frn arj, cevher, kok ve curuf kompozisyonu ayarlayc katklardr. arjdan, yani nden istenen belli bal zellikler vardr. Bunlardan, birincisi S, Pb, Zn ve alkali elementler gibi(Na, K) istenmeyen elementlerin olabildiince dk olmasdr. S hi istenmez, Pb, Zn ve alkalilerde yksek frnn verimini drr.

arjdan istenilen bir dier nemli zellikte proses sresince oluan curufun, mmkn olabildii kadar dk ergime scakl ve yeterli bir viskoziteye ayrca proses dnda da kullanlabilecei iin uygun bir bileime sahip olmas gerekir. Curuf redklenmemi bileenlerin yani oksitlerin topland sv bir fazdr. Kendi bana bir faz oluturur. Ham demirde znmez, younluu dk olduu iin ham demirin stnde toplanr. Curufun kimyasal analiz bileenleri, CaCO3(=kire), SiO2(=kum), Al2O3(=almina), MgOtir. Katk maddeleri curufun zelliini belirlemek iin katlr. Yksek frna arj edilen cevher, kok ve katklarn frn ierisindeki reaksiyon sresi 6 8 saat srer. Yksek frn aadan yukar hazne, tyere, karn ve gvde tabir edilen blgelerden oluur. Hazne ap frn yapsn belirleyen nemli bir kriterdir. Hazne apndan haznenin i ap anlalr. Hazne ap, frnn kapasitesini ve gnlk retim kapasitesini belirler. Gnmzde kullanlan hazne ap 14m civarndadr. Bu frn gnde 10.000 12.000 ton aras ham demir retir. Hazne ykseklii de haznenin i tabanndan tyere blgesine kadar olan mesafedir. Frn ierisine n stlm hava eitli yaktlarla kartrlarak ve O2 ile zenginletirilerek flenir. Tyere bir ring eklindedir ve frnn etrafn sarar. Tyere blgesinin ap genellikle frnn karn blgesiyle belirlenir. Bu ap ayn zamanda tyere asn belirler. Tyere ile gvdeyi birletiren para karn blgesidir. Gvdenin en nemli boyutlar ykseklii ve gvde asdr. Gvde frnn st tarafna doru daralarak ykselir. En dar blgesi baca ile balant blgesidir buda baca apn belirler. Yksek frn, yksek basn altnda ve yksek hzda alt iin baca szdrmazl nemlidir. yi bir szdrmazlk iin baca ap mmkn olduu kadar dar olmaldr. Frn ierisinde arjn ve gazlarn dzgn hareketinin salanmas ve verimli bir proses ak iin frn profilinin iyi seilmesi gerekir. Frn profiline bir dizi faktr etki eder. - Isnan ve aa hareket eden arj, - Meydan gelen reaksiyonlar, - Yumuama, - Ergime ile birlikte oluan hacim deiimleri, - Kokun yanmas, - Svlaan bileenler, - Artan scaklk ile artan gaz hacmi, - Baca blgesinde meydana gelen souma. Redksiyon srecine cevherin redksiyon blgesinde kalma sresi etki eder. Temel olarak yksek frnn profil seiminde temel kriter hazne apdr. Hazne ap dikkate alnarak yeterli bir frn ykseklii ve karn ap belirlenir. Bu boyutlar ile frnn toplam hacmi belirlenir. Mmkn olan en yksek frn verimi ve iyi bir gaz geirgenlii iin frn kesiti byk nem tar. Frn kesitinde frnn ap belirlenirken, frn yksekliiyle de kat halde redksiyonun gerekletii endirekt redksiyon iin gerekli reaksiyon sreleri gz nnde bulundurularak belirlenir. Redksiyon gaznn ve arjn hzlar frn kesitinde homojen deildir. Frn kesiti arttka bunlarn hz artar. arjn ve gazn hz arttka redksiyon sresi uzar. Bunu karlamak iin de, frnn yksekliini arttrmak gerekir. Frnn ykseklii yine de hazne apna baldr. Frn yksekliini belirleyen dier faktrler; arj zelliklerinden kok, sinter, pelet ve para cevherin mukavemeti, bunlarn artan scaklk ile arj aralndaki deiimlerdir. Frnn gvde blgesi konik bir aya sahiptir. Byle olmasnn nedeni, arjn hareketli olmas ve kmr kemerinin zerindeki arjn erimesidir. arj sabit kalsayd frn silindirik olabilirdi, byle olmad iin frn gvdesi konik olacaktr. Gvde koniklii ve koniklik as zellikle gaz geirgenlii asndan nemli bir parametreyi oluturur. Koniklik as kldke arjn

hareket hz azalr. arj ile frn refrakterleri arasnda srtnme kuvvetleri artar. Toplam arj basnc azalr. arjn frn duvarlarna uygulad kuvvet artar bylece arj kendisini daha kolay tar. Bu nedenle cevher tane boyutu ne kadar kk ve oluturulan curuf ne kadar az ise koniklik as da o kadar kk seilmelidir.

Temel olarak frn konstrksiyonlar ikiye ayrlr; 1). elik taycl konstrksiyonlar,

2). Taycsz konstrksiyonlar.

Bunlar karlatrdmzda en ar frn gvdesi, frn st ksm ksacas hazne ve tyere blgesindeki tm frn blgeleri elik konstrksiyon tarafndan tanr. elik konstrksiyonlu frnn avantaj, frnlar byktr ama maliyeti yksektir. Taycsz frnlar ise basit ve maliyeti azdr. Gnmzde modern yksek frnlarda verimi arttrmak iin yksek basnta allr. Bu basnlar baca blgesinde 1 1,5 bar, tyere blgesinde 4 5 bardr. Gaz gei hzlar drlr. Bylece gaz-cevher temas sreleri artar. Bu da gaz kullanm veriminin artmasna, baca gazlarndaki toz miktarnn azalmasna neden olur. Yksek basn sayesinde scaklk ve gaz dalm daha homojen olur. Frnn basncn arttrmak iin konstrktif nlemlere ihtiya vardr. Ulalabilecek yksek basnlar, scak hava fleme sisteminin verimini ve baca blgesinin szdrmazlna baldr.